Genelkimyalab

ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES
GENEL KMYA LABORATUVARI DENEYLER
......................................................................
Derleyenler: Yrd.Do.Dr. Sefa KOCABA Uzm. Zekeriya DOAN Haziran 2008
Genel Kimya Laboratuar kimyadaki temel kavramlarn anlalmas ve gereken bilimsel yeteneklerin kazanld ok ynl bir eitimi iermektedir. renciler bilgilerini, gzlem, bilimsel metotlarla topladklar verilerin analizi ve hipotezlerle karlatrarak sonulandrmakta, elde etmekte ve artrmaktadr. Laboratuar ierii ile kiisel ve dnya gr erevesinde kimyaya bakn salanmas hedeflenmektedir. Yaplacak olan deneylerle maddenin doas, atom molekllerin yaps, ba oluumlar, kimyasal reaktivite ile kantitatif ve kalitatif deerlendirme, kat sv ve gazlarn fiziksel ve kimyasal zellikleri, maddenin halleri, faz geileri, denge, kinetik, termodinamik, elektrokimya ve organik kimyaya giri bilgileri verilmi olacaktr. Bu deneysel talimatlar, bugne dein yaynlanm pek ok genel kimya ders kitab ve genel kimya laboratuar uygulamalarndan yararlanlarak derlenmi olup, kimya blm rencilerine olduu kadar dier blmlerden bu laboratuar alan renciler iin de yol gsterici olacaktr. Genel Kimya Laboratuarn alan rencilerin laboratuar programna gre bu sayfadaki bilgileri takip etmeleri nemle tavsiye edilir.
iii
NDEKLER
NDEKLER ............................................................................................................................................ v 1. Laboratuar alma ve Gvenlik Kurallar .......................................................................................... vii 2. Gvenlik nlemleri ve Laboratuar Kazalar ........................................................................................ ix 3. Uyar aretleri Tantm, Tehlike Snflar ve Sembolleri.................................................................... x 4. Gvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet, MSDS)................................................................ xv 5. Laboratuar Malzemeleri ......................................................................................................................... xvii 6. Deney ncesi ............................................................................................................................................ xxv YAPILACAK DENEYLER ........................................................................................................................ xxvi 1. Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zellikleriyle Tannmas ................................................................... 1 2. Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini ................................................................................. 3 3. Yerdeitirme Tepkimeleri................................................................................................................... 7 4. Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini......................................................................................... 11 5. yonlama Sabiti, Hidrojen yonu Konsantrasyonu, pH ve Tampon zeltiler ................................... 15 6. Kimyasal Reaksiyon Hz ..................................................................................................................... 19 7. Kristallendirme..................................................................................................................................... 25 8. Saf Bir Maddenin Erime ve Donma Noktas Tayini............................................................................. 29 9. Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi ...................................................................................................... 31 10. Gravimetrik Miktar Analizi ve Stokiyometri ..................................................................................... 33 11. Uucu Bir Svnn Mol Ktlesinin Belirlenmesi................................................................................. 37 12. Asit-Baz Titrasyonu ........................................................................................................................... 41 13. Bir Tepkimede kan Gaz Ktlesinin Belirlenmesi ........................................................................... 45 14. Bir Tuzun znrlnn Tayini..................................................................................................... 47 15. ktrme ve Szme ........................................................................................................................... 51 16. zelti Hazrlama............................................................................................................................... 57 17. Basit Destilasyon................................................................................................................................ 61 18. Difzyon............................................................................................................................................. 65 19. Donma Noktas Alalmas le Molekl Arl Tayini, (Kriyoskopi)............................................... 69 20. Reaksiyon Issnn Hesaplanmas ....................................................................................................... 73 21. Ktlenin Korunumu............................................................................................................................ 77 22. Asit Baz Reaksiyonlar ve pH Tayini ................................................................................................. 79 23. Baz norganik Tuzlarn Seyreltik Asitle Etkileimi........................................................................... 81 24. ndirgenme Ykseltgenme Reaksiyonlar........................................................................................... 83 25. Bakrn Baz Kimyasal Tepkimeleri ................................................................................................... 87 26. Tuz zeltilerinde Kimyasal Denge................................................................................................... 91
27. Hidratlam Bir Tuzun Forml........................................................................................................ 95 28. Karmlarn Ayrlmas ....................................................................................................................... 99 29. Kimyasal Tepkime eitleri ............................................................................................................... 103 30 Asit ve Baz zeltilerinin Standardize Edilmeleri .............................................................................. 107 31. Bakr Oksidin Eldesi ve Mol Ktlesi.................................................................................................. 111 32. letkenlik Tayini ................................................................................................................................. 113 33. Kat ve Svlarn Younluklar ........................................................................................................... 117 34. Gazlarn Younluklarnn ve Forml Ktlelerinin Saptanmas .......................................................... 121 35. Gravimetrik Analiz Yntemi le Klorr Tayini.................................................................................. 125 36. Elektrokimyasal Piller ........................................................................................................................ 127 37. Elektroliz ............................................................................................................................................ 131 38. Elektrolitik Kaplama .......................................................................................................................... 135 39. Destilasyon ......................................................................................................................................... 139 40. Su Buhar Destilasyonu ...................................................................................................................... 143 EK 1: Baz Anyonlar ve Formlleri............................................................................................................ 147 EK 2: Baz Kimyasallarn Verilen Scaklktaki znrlk Sabitleri.................................................... 151 EK 3: Asit yonlama Sabitleri (25C de) .................................................................................................. 155 EK 4: Baz Kimyasal Maddelerin Bilinen Adlar ...................................................................................... 157 EK 5: Suyun Deiik Scaklklardaki Buhar Basnlar ........................................................................... 159 EK 6: Temel Birim Sistemleri, evrimleri, Ksaltmalar ve arpanlar................................................... 161 Ek 7: Periyodik Cetvel................................................................................................................................. 167 7. Simgeler .................................................................................................................................................... 169 8. Kaynaklar ................................................................................................................................................. 171
vi
1. Laboratuar alma ve Gvenlik Kurallar Laboratuar ierisinde alma kurallarnn tamam gemi yzyllarda yaanan tecrbeler dorultusunda oluturulmutur. lk aamada size gereksiz gibi grnen konular ac tecrbelerle denenmi ve ayn hatann bir daha gerekletirilmemesi iin laboratuar kural haline dnmtr. Hata insan iindir ancak laboratuar ierisinde gemi tecrbeleri hie sayarak yaplan ilemlerin bedeli ok ar olmaktadr. Kimya Laboratuarnda gvenlik en n plandadr. Oluabilecek kazalar en aza indirmek iin aada belirtilen dzenlemelere kesinlikle uyulmas gerekmektedir. Bu dzenlemelere uyulmadnda kii laboratuardan karlacak ve o deneyden telafi alamayacaktr.Unutmaynz ki laboratuar ciddi alma yaplan yerdir. 1. 2. Laboratuara ge gelinmemelidir. Gelmeden nce yaplacak deneyle ilgili bilgi alnmal ve deneyin amac ile yapl mutlaka renilmelidir. Tm renciler laboratuarda koruma gzlkleri takmak zorundadr. Koruma gzlkleri tm deney ilemleri srasnda taklmaldr. Kullanmayan kii laboratuardan karlacak ve o deneyden geer not alamayacaktr. Tm renciler laboratuar almalar srasnda mutlaka nlk ve eldiven giymek zorundadr. Laboratuarda sandalet ve ayak parmaklarn akta brakan ayakkablarla allmasna izin verilmez. Laboratuarda aratrma grevlisi yada sorumlu olmadan allmaz. Salar omuz seviyesinden uzun olan renciler salarn arkada toplamaldrlar. zin verilmeyen deneyler yaplamaz. Laboratuarda yemek yemek ve bir eyler imek kesinlikle yasaktr. Herkes yangn sndrcleri ve ilk yardm dolaplarnn yerlerini bilmelidir. Acil durum klarnn yerlerinin bilinmesi gerekmektedir. Tm yaralanmalar (kesik, yank vb.) hemen aratrma grevlisine bildirilmelidir. Laboratuar periyodu bitiminde cam eyalar temiz ve kuru braklmaldr. Masalarn zerini temizlenip gaz ve suyun kapal olduundan emin olunmaldr. Her renci dklen kimyasallardan ve krlan cam malzemeden sorumludur. ieden madde almadan nce etiket iki (2) kez okunmaldr. Reaktif ieleri yerinden alnmaz. Sv madde alnmas gerekiyorsa temiz test tp veya beher, kat madde alnmas gerekiyorsa tartm kad kullanlr. Gereken miktar kadar reaktif alnmaldr. Fazla miktarlar daha verimli reaksiyon vermez. Tam tersine kontrol altna alnamayan tepkimeler verebilir. ie kapaklar braklmaldr. ortaya braklmaz. Aratrma grevlisinin gsterecei yere
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
13. 14. 15. 16. 17. 18.
Fazla alnm reaktifler kesinlikle iesine geri dklmemelidir. Reaktif ielerine kesinlikle pipet sokulmamaldr. Bunun yerine madde nce behere
vii
alnr ve oradan kullanlr. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Suda znen kimyasallar yada organik atklar, uygun atk bidonuna dklmelidir. Krk camlar cam kutusunda toplanr. Kibrit, turnusol kad ve benzeri atklar lavaboya atlmaz. Yanc svlar (organik zcler) asla ak alev yannda kullanlmamaldr. Test tpleri stlrken az herhangi bir kiiye dnk olmamaldr. Baz kimyasallar kaynamaya baladnda iddetlice fkrabilir. Scak malzemeler el ile tutulmaz. Scak malzemelerle alrken asla plastik eldiven kullanlmamaldr. Cam malzeme yada kroze stldktan sonra soumaya braklr yada tahta maa ile tutulur. Cam malzemelere tpa takmadan nce mutlaka su veya vazelin ile kayganlatrlmas gereklidir. Eli korumak iin bez kullanlmal ve cam eya, taklan yerine yakn bir yerden kavranlmaldr. zelti hazrlanrken kimyasal maddelerin Gvenlik Bilgi Formlarna bakarak belirtilen gvenlik nlemleri alnmaldr. zeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda hazrlanmaldr. Hazrlanan zeltiler, hazrlan tarihi, rnek sahibi, zelti/rnek zellikleri bilgilerini ierecek ekilde mutlaka etiketlenmelidir. Eer asit seyreltmek gerekiyorsa, asit suyun zerine yavaa dklr, su asidin zerine kesinlikle dklmez. Cilde herhangi bir kimyasal dkldnde hemen bol su ile uzun sre ykanmaldr. Hemen aratrma grevlisine haber verilmelidir. Kimyasallarn tadna kesinlikle baklmaz. Gaz dumann kesinlikle solunmamaldr. Eer gazn kokusunu tanmlamak gerekiyorsa gazn bulunduu blge zerine el hafife yelpaze yaplarak az miktar gazn burna gelmesi salanr. Eer gze kimyasal kaarsa en az 15 dakika boyunca gz banyosunda bol su ile ykanmaldr. Hemen aratrma grevlisine haber verilmelidir. Herhangi bir alevlenme annda hemen s kayna kapatlr ve ilgili kiilere haber verilir. Eer alev kontrol dna km ise laboratuar hemen terk edilir ve yangn dmesine baslr. Giysiler alev alm ise yangn battaniyesi yada du kullanlmaldr. Eer battaniye yada du yoksa, kiiyi yanmakta olan ksm temas edecek ekilde yerde yuvarlamal ve yangn sndrc kullanlmaldr. Cva buhar grlemez fakat zehirleyicidir. Termometre krldnda sv cva yaylr. Byle bir durumda hemen aratrma grevlisine haber verilir. Basit yanklarda yank blge 5-10 dakika su altnda tutulmaldr. Tm uyar iaretleri renilmelidir. Laboratuarda lens kullanmaynz. Kimyasal buharlar lens iinde hapsolabilir ve gze zarar verebilir.
25.
26.
27. 28. 29. 30. 31.
32. 33.
34.
35. 36. 37. 38.
viii
2. Gvenlik nlemleri ve Laboratuar Kazalar Kimya laboratuarlarnda dikkatsiz almalar kolayca kazalara sebep olabilir. Bunlarn banda ise gzle ilgili kazalar gelmektedir. Vakum, yksek basn altndaki gazlar organik zcler veya asit gibi maddelerle almalarda mutlaka bir koruma gzl taklmaldr. Kimya laboratuarnda en sk grlen kazalardan biri de yangndr. Su dndaki btn maddelerin buharlatrlmas kapal eker ocakta yaplmaldr. rnein dietileter, aseton, benzen, etil alkol gibi maddelerle alrken yaknda hibir alev bulunmamasna dikkat edilmelidir. Bu gibi zclerin ve zeltilerin stlmasnda nceden bekte stlm su banyosu veya elektrikli stclar kullanlmaldr. Bir yangn ktnda yaplacak ilk i, panie kaplmadan gaz musluklarn kapatmak ve evredeki btn yanc maddeleri uzaklatrmaktr. Eer bir kimsenin stndeki elbiseler yanyorsa battaniye, ceket, nlk vs. gibi kaln eyalar ile zeri kapatlmaldr. Laboratuarda olabilecek yanklar nce alkol ile ykanmal sonrada zerlerine vazelin srlmeli ve st ak braklmaldr. Asit yanklar nce bol su ile sonra da sodyum bikarbonat zeltisi ile ykanmaldr. Alkali yanklar iin nce bol su sonrada seyreltik asetik asit (%1) ykamas yaplmaldr. Herhangi bir kimyasal maddenin gze sramas halinde gz hemen gz banyosunda bol su ile ykanmaldr. Cam eyalar kullanrken keskin olmamasna dikkat edilmelidir. Keskin ulu malzemeler bir bek alevinde ktletirilebilir. Herhangi bir kesik olma durumunda, kann bir iki saniye akmasna msaade edilmeli ve daha sonra yara oksijenli su ile ykanmaldr. Derin kesiklerde tbbi yardma bavurulmaldr. Herhangi bir ekilde laboratuardaki yaralanmalarda ilk yardmdan sonra hemen en yakn salk kuruluuna bavurulmaldr.
ix
3. Uyar aretleri Tantm, Tehlike Snflar ve Sembolleri Ar Alev Alc (Extremely Flammable).................................................................. F+ iddetli Alev Alc (Highly Flammable)................................................................... F
Zararl (Harmful)....................................................................................................... Xn Rahatsz edici (Irritant) ............................................................................................. Xi Hassasiyet yaratc (Sensitising) ............................................................................... Xn veya Xi
ok zehirli (Very Toxic) .......................................................................................... T+ Zehirli (Toxic) ........................................................................................................... T
Kanserojen (Carcinogenic, Kategori 1 ve 2)............................................................. T Kanserojen (Carcinogenic, Kategori 3)..................................................................... Xn
xi
Patlayc (Explosive) ................................................................................................. E
Andrc (Corrosive) ............................................................................................... C
Oksitleyici (Oxidising).............................................................................................. O
xii
evre iin tehlikeli (Dangerous for the Environment).............................................. N Flora ve fauna asndan tehlikelidir.
Radiyoaktif (Radioactive)
Teratojen (Teratogenic) Domam ocukta (fetus) kusurlar olumasna neden olur.
Mutajenik (Mutagenic, Kategori 1 ve 2)................................................................... T Mutajenik (Mutagenic, Kategori 3)........................................................................... Xn Genetik mutasyona sebep olur.
xiii
Eldiven Kullan
Laboratuar Gzl Kullan
nlk Kullan
Kapal Ayakkab Kullan
xiv
4. Gvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet, MSDS) Laboratuarda kullanlan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye abuk eriim salamak amac ile Gvenlik Bilgi Formlar kullanlr. Her kullancya ak olan Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS: Material Safety Data Sheet) laboratuar sorumlusundan veya internetten temin edilebilir. retici firmalar rnleri iin bu formlar retmek ve datmakla ykmldr. Tm kimyasal madde kataloglarnda madde ile ilgili gvenlik bilgi formu bulunmaktadr. Herhangi bir kimyasal madde ile almaya balamadan nce MSDS mutlaka gzden geirilmeli ve uygun koruyucular kullanlmaldr. Gvenlik Bilgi Formlar her kimyasal madde iin aada verilen bilgileri ierir. Kimyasal Madde veya karmn ad ve ierii Zararl Madde ierii Fiziksel ve kimyasal zellikleri Yangn ve patlama bilgileri Sala zararllk bilgileri lkyardm bilgileri Depolama bilgileri Reaktivite ve stabilite bilgileri Dklme veya szma olmas ile ilgili bilgileri Ekolojik ve toksikolojik zellikler zel tedbirleri zel korunma bilgileri Tama bilgileri Uzaklatrma bilgileri Ynetmelikler ile ilgili bilgiler Dier bilgiler
Hazrlanan bu interaktif kitapta deneylerin madde ve malzemeler blmnde kimyasallarn ilgili gvenlik bilgi formlar link olarak verilmitir. Ayrca blmmz internet sayfasnda bulunan kimyasal listesi bnyesinde, kullandmz kimyasallarn da gvenlik bilgi formlarna ulaabilirsiniz. Dier Gvenlik Bilgi Formlarna ulalabilecek baz web siteleri: http://www.merck.de http://hazard.com/msds/ http://www.ilpi.com/msds/
xv
5. Laboratuar Malzemeleri
ikili bret tutaca (kelebek)
kska
porselen kroze kska tutucu (nivo) halka gen kil
kska tutucu (nivo)
kska amyant tel
spor bek ayak
xvii
bhner hunisi
su trombu
ayrma hunisi szme erleni (nue erleni) geri soutucu cam boru damlatma hunisi beher balon huni desikatr
erlen
mezur
vezin kab
balon joje
petri kab saat cam
xviii
bret
gaz breti
ilifli geri soutucu
geri soutucu
bullu geri soutucu
ilifli termometre
pipet
bullu pipet
termometre
xix
platin tel cam baget ze sap deney tp pastr pipeti santrifj tp
piset
puar
damlalk kroze
havan kroze bhner hunisi tplk lastik tpa
mantar tpa kalorimetri kab
tp maas
xx
ayak
lab jack (kriko)
bek
maa
kumpas
platin kroze
cmbz (pens)
mohr pensi
xxi
santrifj g kayna (varyak)
kartrc stc
hassas terazi palet stc
balon stc (mantolu stc)
xxii
Cam Malzemelerin Temizlenmesi: Laboratuarda en nemli ilerden birisi de cam malzemelerin temizliidir. Kirli malzemelerle yaplan deneyler doru ve duyarl sonular vermez. Cam malzemelerin temizlenmesinde eitli ykama zeltileri kullanlr. Bu zeltiler cam malzemelerde kirlenmelere neden olan kimyasal maddeleri ykseltgeyerek znmelerini salar. ok kullanlan ykama zeltilerinden aada bahsedilmitir. Kromik asit zeltisi: 6g potasyum dikromatn (K2Cr2O7) 100mL deriik slfrik asit (H2SO4) deki zeltisidir. zelti rengi turuncudur ve rengi yeile dnene kadar kullanlabilir. Renk dnmnn nedeni kromik asitteki (H2Cr2O7) kromun +6 deerlikten +3 deerlilie indirgenmesidir. Krom kanserojen bir maddedir. Bazik permanganat zeltisi: 10g potasyum permanganat (KMnO4) ile 10g sodyum hidroksitin (NaOH) 100mL damtk sudaki meneke renkli zeltisidir. Kahverengi zelti siyah renge dnene kadar temizleme ileminde kullanlabilir. Renk dnmnn sebebi meneke renkli potasyum permanganatn mangan dioksite (MnO2) dnmesidir. Bazik potasyum permanganat zeltisi ile ykama yapldnda cam malzemede kahverengi bir MnO2 filmi oluuyorsa, film 1M HCl zeltisi ile ykanmaldr. Kral suyu: 3 hacim deriik hidroklorik asit (HCl) + 1 hacim nitrik asit (HNO3) zeltisidir. Asit banyolar: eitli asit banyolar olmasna ramen en uygun asit banyosu deriik slfrik asit (H2SO4) ile ok az miktardaki deriik nitrik asit (HNO3) karmdr. Nitrik asit cam malzemedeki kimyasal maddeyi ykseltgeyerek temizlemektedir. Bu srada zararl maddeler aa kacandan zelti sk ve kk hacimlerde kullanlmaldr. Asit banyolar ok tehlikeli olduklarndan laboratuarlarda saklanmazlar. Organik zcler: Alkol, aseton, benzen, eter, karbontetraklorr, piridin, tetrahidrofuran (THF) vb. organik maddelerdir. Bu tr zcler pahal olduklarndan cam malzemeler toplu ykanmaldr. Kirlenen organik zcler damtma yntemi ile saflatrlarak yeniden kullanlmaldr. Yine bir ok organik zgen kanserojen kimyasal snfndadr. Yal katrans kirler iin: Katrans yal lekeler iin %5-10 luk sodyum fosfat (Na3PO4) zeltisi kullanlr. Yal katrans kirler iin: Katrans yal lekeler iin 120g sodyum hidroksit (NaOH) 120mL su ierisinde znr. zeri alkol ile 1L ye tamamlanr. Bu ykama zeltilerinin hepsinde eldiven ve koruyucu gzlk kullanmak gereklidir.
xxiii
6. Deney ncesi Bu kitapta deneyler belirli bir sra takip edilmeksizin yazlmtr. Dnem ierisindeki deneyler, dersin sorumlu hocas tarafndan belirlenecek ve dnem banda rencilere hangi numaral deneylerin ilenecei ilan edilecektir. Deneylerde yer alan Madde ve Malzemeler listesinde rencinin deneye getirmesi gereken veya kendisinin hazrlayaca dokman madde ve malzemeler krmz bir yldz ile iaretlenmitir. Yine laboratuar almalarnn sonucunda artakalan madde ve kimyasallarn uygun ekilde imhasnn yaplabilmesi iin atk beherine (veya baka bir kaba) toplanmas evreye kar olan sorumluluklarmzn banda gelmektedir. Bu alkanlk daha yaanr bir dnya iin hem rencilikte hem ileriki mesleki yaammzda byk nem arz edeceinden yine Madde ve Malzemeler listesinde krmz renkte vurgulanmtr. Bu noktada rencinin deney ncesinde interaktif deney fylerinde yer alan kimyasal linklerine gz gezdirmesi ve kullanlan kimyasallarn evre iin hangi riskleri tadn incelemesi hem sorumluluklarn yerine getirmesi, hem de Gvenlik Bilgi Formu (MSDS) okuma alkanl kazanmas asndan nemlidir. Kitapta mavi renkte grnen yazlar aktif linklerdir ve zerlerine tklandklarnda internet ortamnda alacaklardr. Uygun laboratuar ekipmanlarn (gvenlik gzl, nlk, eldiven gibi) salamadan deneye gelen rencilerin deneye alnmamas gibi doru atk kimyasal prosedrlerine uymayan rencilerinin de k yoklama snavlar geersiz saylacaktr. Laboratuar koullarnn tehlikeleri gz ard edilemeyecek bir gerektir. Olas risk faktrlerini en aza indirmenin temel koulu laboratuar ortamnda alan kiilerin ne yapmakta olduklarn iyi biliyor oluudur. zerinde alt deneyi iyi irdelememi, kulland malzemelerin zelliklerini iyi tanmam bir alan laboratuar ierisindeki en temel tehlike unsurudur. Btn bu n hazrlk ve konsantrasyonun salanmasna ramen laboratuarda ufak kazalarn gereklemesi kanlmazdr. Cam eyalarn krlmas, kimyasal salm gibi durumlar en sk grnen kazalardr. Bu noktada nemli olan kazalarn ne kadar ufak olursa olsun ilgili kiilerin bildirilmesidir. Tecrbe yetersizliinden nemsiz saylabilecek bir kaza aslnda ciddi problemler dourabilir, insan saln tehlikeye atabilir. rnek vermek gerekirse krlan bir cival termometrenin bildirilmemesi ve salan civann uygun olmayan ekilde temizlenmesi, kalan civa artklarnn zaman ierisinde buharlaarak tm alanlar ufak dozlarda da olsa zehirlemesine yol aabilir. Deney tezgahlarnda (bench) alrken tezgahta bulunabilecek kimyasal salmlar gz ard etmemek gerekir. Bu sebeple almalar esnasnda cep telefonlar, czdan, atk, apka gibi eyalar tezgah zerinde bulundurulmamaldr. Bu tr risk faktrlerini ortadan kaldrabilmek iin almalar sonunda ortam mutlaka gerektii gibi temizlenmelidir.
xxv
YAPILACAK DENEYLER Birinci Dnem (Gz Yaryl) Genel Kimya Laboratuar Deneyleri 1. hafta : Deney No..................... 2. hafta : Deney No..................... 3. hafta : Deney No..................... 4. hafta : Deney No..................... 5. hafta : Deney No..................... 6. hafta : Deney No..................... 7. hafta : Deney No..................... 8. hafta : Deney No..................... 9. hafta : Deney No..................... 10. hafta : Deney No..................... 11. hafta : Deney No..................... 12. hafta : Deney No..................... 13. hafta : Deney No..................... 14. hafta : Deney No..................... 15. hafta : Deney No..................... kinci Dnem (Yaz Yaryl) Genel Kimya Laboratuar Deneyleri 1. hafta : Deney No .................... 2. hafta : Deney No .................... 3. hafta : Deney No .................... 4. hafta : Deney No .................... 5. hafta : Deney No .................... 6. hafta : Deney No .................... 7. hafta : Deney No .................... 8. hafta : Deney No .................... 9. hafta : Deney No .................... 10. hafta : Deney No .................... 11. hafta : Deney No .................... 12. hafta : Deney No .................... 13. hafta : Deney No .................... 14. hafta : Deney No .................... 15. hafta : Deney No ....................
Dersin Sorumlu Hocas ..
* yaplacak deneyler ve sralamas dnem banda dersin sorumlu hocas tarafndan ilan edilecektir.
xxvi
DENEYLER
Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin Tannmas
DENEY NO:1
1. Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zellikleriyle Tannmas Madde ve Malzemeler: Deney Tp ve Spatl CuSO4 (bakr slfat) Na2CO3 (sodyum karbonat) Ba(NO3)2 (baryum nitrat) Mg erit Niasta HNO3 (nitrik asit) H2SO4 (slfrik asit) CaCl2 (kalsiyum klorr) C12H22O11 (eker) Atk Toplama Beheri (asit) Her maddenin belirleyici zellikleri vardr. Bunlar fiziksel ve kimyasal zelliklerdir. Bu zelliklerin her madde iin farkllk gstermesinden dolay maddeleri birbirinden ayrt etmek mmkndr. rnein eker ve tuzuz ikisi de beyaz, kat kristalimsi, suda znr ve kokusuzdurlar. Fakat eker tatldr ve stlrsa erir, fazla sda kahverengiye dner ve yanar. Ancak tuz ise farkl bir tada sahiptir ve ancak 800C de erir, kahverengiye dnmez. Ak alevde yaklrsa sar bir k verir. Fiziksel zellikler: Maddenin d karakterini oluturan zelliklerdir. Tat, koku, renk, erime, kaynama ve donma noktas, younluk, akkanlk, viskozite, elektrik iletkenlii maddenin fiziksel zellikleridir. Bu fiziksel zelliklerin deiimi sonucunda maddenin karakterini deitirmez. Ayn maddenin kat sv gaz fazlar arasnda veya dz bir kat ile burumu bir kat arasnda fiziksel farkllklar vardr. Kimyalar ayndr. Fiziksel deiimler sonucunda madde eski formuna tekrar basit fiziksel yntemlerle dnebilmektedir. Kimyasal zellikler: Maddenin i yapsna dair zelliklerdir. Ancak kimyasal tepkimelerle deiim gsterebilen bu zellikler, maddenin atom ve molekl bazndaki karakterleriyle dorudan ilikilidir. Kimyasal bir deiim (reaksiyon) sonucu madde eski haline ya dnememekte yada karmak kimyasal proseslere ihtiya duymaktadr. Bir odunun yanmas veya bir imentonun donmas dnmsz kimyasal deiimlere rnek verilebilir.
Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin Tannmas Deneyin Yapl: a) Sudaki znrlk: Deney tpne spatl ile bir miktar (0,2 0,4 g) kat madde alnr. zerine 20 damla (~1mL) su eklenir ve alkalanarak znrl gzlemlenir. Madde znmemise ayn miktar su eklenip sonu kaydedilir. b) Issal Davran: Deney tpne spatl ucuyla bir miktar kat madde alnr. Deney tp bek alevine 45 derecelik a yapacak ekilde tutulur. Meydana gelen deiiklikler kaydedilir. c) 0,1M Nitrik Asit le Tepkimesi: Deney tpne spatl ucuyla bir miktar kat alnr. zerine 20 damla (~1mL) seyreltik nitrik asit ilave edilir. Meydana gelen deiiklikler kaydedilir. d) 0,1M Slfrik Asit le Tepkime: (c) kkndaki deney nitrik asit yerine slfrik asit kullanarak tekrarlanr. Deiimler kaydedilir. Deney; baryum nitrat, kalsiyum klorr, bakr slfat, sodyum karbonat, magnezyum erit, niasta ve ekerin her biri iin tekrarlanr. Sonular bir izelgede toplanr.
DENEY NO:1
znrlk Ba(NO3)2 CaCl2 CuSO4 Na2CO3 Mg erit Niasta eker
Issal Davran
HNO3
H2SO4
Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini 2. Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini Madde ve Malzemeler: Terazi (0,001gr hassasiyetinde) Beher Gaz Breti Lastik tpa p Cetvel (30 cm) Spor Kska Termometre Mg erit 6M HCl (hidroklorik asit) Teorik Bilgi: ndirgen bir maddenin bir edeer ktlesi Avagadro Says kadar elektron verebilen miktar; ykseltgen bir maddenin bir edeer arl ise Avagadro Says kadar elektron alabilen miktardr. Mg(k) + 2HCl(aq) MgCl2(aq) + H2(g)
DENEY NO: 2
Mg
SU
Edeer arlk, moleklde bir veya daha fazla yer deitirebilen hidrojen atomu bulunduran bir bileikten bir mol hidrojen atomu (1,008g) aa karan metalin arl olarak tanmlanr. Aa kan H2 gaznn mol says, hacmi ve basncndan yararlanlarak hesaplanabilir. H2 gaznn hacmi oda scaklnda gaz bretinden okunacaktr. H2 gaznn basnc ise su buharnn allan scaklktaki ksmi basnc ve su stununun yapt basnla ilgili dzeltmeler yaplarak hesaplanabilir.
Patm = PH 2 + PH 2O + PSU
PH 2O tablodan bulunabilir. llen Su stunu ykseklii basnc (PSU) ise aadaki eitlikten hesaplanabilir. 760mmHg = 1030cm su stunu ykseklii
HCl
Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini

Deneyin Yapl: Ktlesi belli yaklak 0,020,03 gr Mg erit ortasndan bklerek katlanr ve bir ip ile balanarak mantar tpaya tutturulur. p yerine bakr tel de kullanlabilir, nk bakr HCl ile reaksiyon vermemektedir. 600mL lik bir beherin suyla doldurulur. Gaz bretine 15mL kadar seyreltik HCl konulur ve bretin geri kalan ksmn asit ile karmamasna dikkat ederek su ile tamamlanr. Karmayan asit, bret ters evrildiinde yava yava aaya inecektir. Mg eritli mantar brete tutturulup evrilir ve beherdeki suyun iine daldrlr. Bretin az tam beherin altna gelecek ekilde spora bir kska yardm ile balanr. Bretin iinde hava stunu varsa kan H2 gaznn hacmini doru hesaplayabilmek iin ilk su ykseklii kaydedilir. Eer bret iinde hava kalmakszn doldurulmu ise bu deer 0 kabul edilir. Daha youn olan asidin aaya doru indii ve Mg eride ulatnda H2 gaz kmaya balad grlr. Tepkime tamamlannca bretin stndeki son gaz hacmi llr. Gaz bretinin st seviyesi ile beherin iindeki su seviyesi arasndaki mesafe hesaplanr. Termometrenin ucu, bretin azna yakn gelecek ekilde behere daldrlr ve su scakl kaydedilir. llen scaklktaki suyun denge buhar basnc tablodan okunur. Daha detayl su buhar basnlar listesi EK 5 de verilmitir. Barometreden hava basnc tespit edilir.
DENEY NO: 2
H2
Su Seviyesi
Suyun Ksmi Basnc 20 C 17,5 mmHg 21 C 18,7 mmHg 22 C 19,8 mmHg 23 C 21,1 mmHg 24 C 23,4 mmHg 25 C 23,8 mmHg 26 C 25,2 mmHg 27 C 26,7 mmHg 28 C 28,3 mmHg
Patm = PH2 + PH2O + PSU

Veriler ve Sonular:
DENEY NO: 2
Mg nin ktlesi...................................................................................................................... Gaz k balamadan nceki (ilk) ykseklik..................................................................... Bretteki hava hacmi........................................................................................................... Gaz k bittikten sonraki (son) ykseklik........................................................................ H2 gaz hacmi ...................................................................................................................... Bretteki gazn toplam basnc ............................................................................................ Bretteki H2 nin ksm basnc ............................................................................................ H2 nin N..A. ki hacmi ........................................................................................................ Su stunu ykseklii ........................................................................................................... Su stununa edeer olan civa basnc ................................................................................ Suyun scakl .................................................................................................................... llen scaklktaki suyun denge buhar basnc ................................................................. Atmosfer basnc ................................................................................................................. ndirgenen H+ iyonunun mol says ..................................................................................... ndirgenen H iyonunun edeer gram says ....................................................................... Ykseltgenen Mg nin edeer gram arl says ............................................................. Mg nin edeer gram arl ..............................................................................................
Hesaplamalar:
Patm = PH 2 + PH 2O + PSU PH 2 VH 2 = n H 2 R T
R=0,082
atm litre mol K
760 mmHg = 1030cm su stunu
DENEY NO: 2
Yerdeitirme Tepkimeleri
3. Yerdeitirme Tepkimeleri Madde ve Malzemeler: Deney Tp (11 adet) Spatl CaCO3 (kalsiyum karbonat) 3M HCl (hidroklorik asit) 3M NaOH (sodyum hidroksit) 0,1M FeCl3 (demir(III) klorr) 0,1M CoCl2 (kobalt(II) klorr) 0,1M NH4Cl (amonyum klorr) 0,1M NiCl2 (nikel klorr) 0,1M Na3PO4 (sodyum fosfat) 0,1M Na2CO3 (sodyum karbonat) 0,1M CuSO4 (bakr slfat) 0,1M BaCl2 (baryum klorr) Atk Toplama Beheri Teorik Bilgi: Deneyin ilk ksmnda, birok bileiin forml, ismi, fiziksel hali, rengi, kokusu, kristal yaps ve znrl ile ilgili bilgiler edinilir. kinci ksmnda ise baz iyonik bileiklerin tepkimeleri suda incelenecektir.
DENEY NO: 3
Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren tm katyonlarn anyonlarn deitirmeleri sonucu oluan tepkimelere metatez tepkimeleri denir. Metatez tepkimelerinin geliimini sistematik olarak inceleyebilmek iin gzlem yapmak ve tepkime denklemlerini yazmamz gerekir. 2Na3PO4 + 3CuSO4 Cu3(PO4)2 + 3Na2SO4
zeltide tepkimeye giren maddeler tepkime balamadan nce ayr tplerde zcde zlr. Maddelerin zlp zlmediini gzlemlenir. zlyorsa iyonlar zeltide hidratlam ekilde yazlr. 3Na+ (su) + PO43(su ) + Cu+2(su) + SO42(su) Tepkimenin olduunu gsteren zellikler gzlemlenerek sylenir. belirtiler aadaki
Yerdeitirme Tepkimeleri 1. 2. 3. 4. 5. kelek oluumu Gaz k Is al verii Renk deiimi Asit-bazlkta deiim
DENEY NO: 3
Tepkime sonucu zeltide oluan rnlerin formlleri tepkimeye giren maddeler sulu zeltide araya gelince oluan rnlerin formlleri yazlr. kelek oluumu alt indis(k), iyonik halde zeltide kalanlar alt indis (su) eklinde gsterilir. Cu3(PO4)2(k) + 6 Na+(su) + 3SO42(su)
yonik denklem: Tepkimeye giren ve tepkime sonucu oluan maddeler bir araya getirilir ve tepkime denklemi yazlr.
6Na+(su) + 2PO43(su) + 3Cu+2(su) + 3SO42(su)

Net iyonik denklem: Burada tepkimenin oluumunda sorumlu olan iyonlar tepkime denkleminde grlr. Dier iyonlar net tepkime denkleminde grnmez.
Cu3(PO4)2(k) + 6Na+(su) +3SO42(su)
3Cu+2(su) + 2PO43(su)
Cu3(PO4)2(k)
Deneyin Yapl: Deney tpleri 1 den 11 e kadar etiketlenir. Tplere srayla;
1. tpe kat CaCO3 yazlr ve tpe spatln ucuyla kat CaCO3 koyulur. 2. tpe 3M, 3mL NaOH 3. tpe 3M, 2mL HCl 4. tpe 0,1M, 2mL FeCl36H2O 5. tpe 0,1M, 2mL CoCl26H2O 6. tpe kat NH4Cl 7. tpe 0,1M, 2mL Na2CO3 8. tpe 0,1M, 2mL NiCl26H2O 9. tpe 0,1M, 2mL Na3PO412H2O 10. tpe 0,1M, 3mL CuSO45H2O 11. tpe 0,1M, 2mL BaCl22H2O On bir adet metatez tepkimesi incelenecek, tepkimelerin denklemleri, formlleri ve zeltideki iyonlar yazlacaktr. Her kimyasal maddenin kristal zellikleri, renkleri, znrlkleri belirtilir. Gzlemler her tepkime iin ayr ayr kaydedilir. Bu parametreler tepkime 8
Yerdeitirme Tepkimeleri olduunu gsteren renk deiimi, koku, kelek, s deiimi, gaz k ve benzeri eylerdir. Yaplacak ilem sras aadaki gibidir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. (T3/2 T1) HCl asit zeltisinin yars kat CaCO3 e ilave edilir. (T2/3 T3/2) NaOH zeltisinin 1/3 n HCl zeltisinin kalanna ilave edilir. (T2/3 T6) Kalan NaOH zeltisinin yars NH4Cl zeltisine ilave edilip, tp elin scakl ile stlr ve tpn az koklanr. (T4/2 T2/3) FeCl3 zeltisinin yars geri kalan NaOH e ilave edilir. (T5 T4/2) CoCl2 zeltisi kalan FeCl3 zeltisine ilave edilir. (T10/3 T7) CuSO4 zeltisinin 1/3 n Na2CO3 zeltisine ilave edilir. (T10/3 T11) Geri kalan CuSO4 zeltisinin yars BaCl2 zeltisine ilave edilir. (T9/2 T10/3) Na3PO4 zeltisinin yars kalan CuSO4 zeltisine ilave edilir. (T8 T9/2) NiCl2 zeltisi kalan Na3PO4 zeltisine ilave edilir.
DENEY NO: 3
Kimyasal maddeleri direkt koklamaynz
Bilgi iin incelenecek tepkimelerde oluan baz maddelerin zellikleri ve kullanm alanlar aada verilmitir. Fe(OH)3 jelatinimsi kelek, seramikte, lastikte ve camda pigment olarak, susuz bileikleri mcevhercilikte parlatmada kullanlr. CuCO3Cu(OH)2 tohum iyiletirmede, boyada kullanlr. NiCO3Ni(OH)2 seramikte renklendirici olarak kullanlr. BaSO4 fotoraf kadnda, betonda, radyasyon yaltc olarak kullanlr. Cu(PO4)2 gbre, fosforik asidin paslandrma etkisinin geciktirilmesinde kullanlr. NH3 nitrik asit retiminde, gbre, patlayc yapmnda ve fiberlerde kullanlr.
Yerdeitirme Tepkimeleri
lm ve Hesaplamalar
DENEY NO: 3
CaCO3 + HCl HCl + NaOH NaOH + NH4Cl FeCl3 + NaOH CoCl2 + FeCl3 CuSO4 + BaCl2 NiCl2 + Na3PO4 Na3PO4 + CuSO4 CuSO4 + Na2CO3
....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... .......................................................................................
10
Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini

4. Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini Madde ve Malzemeler: Beher Termometre Baget Kronometre Grafik kad * Naftalin Atk Toplama Beheri (naftalin)
DENEY NO: 4
Deneyde bir maddenin kat halden sv hale geiini (hal deiimini) gzlemleyerek erime erisini izmek ve erime donma noktasnn tespit edilmesi amalanmaktadr. Erime olaynn tersi, yani bir svnn kat hale dnm Donma olarak bilinir. Donma noktas (d.n) ise 1 atmosfer basn altnda sv ve katnn bir arada bulunabilecei scaklk olarak tanmlanabilir. Saf maddeler ayn scaklkta erir ve donarlar. Hemen her katnn karakteristik bir erime scakl vardr.
Erime (Te) Donma (Td) Buharlama (Tb) Younlama (Ty)
KATI
SIVI
GAZ
Sblimleme (Ts)
Bir kat maddenin sv hal gstermeden dorudan gaz hale gemesi olayna sblimleme denir. Svlar her scaklkta belirli bir buhar basnc gsterir. Svnn buhar basncnn d basnca eit olduu scakla kaynama noktas denir.
Deneyin Yapl: Bo behere yaklak 150mL su doldurulup stc zerine yerletirilir. Yaklak 5g naftalin tartlp kuru bir deney tpne boaltlr. Deney tp hazrlanm olan su banyosuna yerletirilir. Deney tpnn iine termometre okunabilecek ekilde yerletirilir. Beher, stc ile stlr ve 1dakika aralklarla scakl kaydedilir. Okuma ilemi naftalinin tm eridikten sonra scakln 10C daha artt deere kadar srdrlr. Tp su banyosundan karlr. Her 30 saniyede bir sv haldeki naftalinin scakl kaydedilir. Bu ilem naftalin katlaana kadar
11
Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini yaplr. Deney sonucunda tp ierisinde donan naftalinler scak su ile ykanarak atk toplama kabna alnr.
Veriler: Deneyin zamana (dak.) kar scaklk (C) deerleri kaydedilir. Sonular: 1. Naftalinin scaklk (C) - Zaman (dak.) erime erisi izilir. 2. Naftalinin scaklk (C) - Zaman (dak.) donma erisi izilir. 3. Naftalinin erime ve donma scaklklar grafikten okunur. 4. Bulunan deer teorik deerle karlatrarak hata hesab yaplr. (teorik deer literatrden bulunur)
DENEY NO: 4
12
Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini dak. C dak.
DENEY NO: 4 C
13
yonlama Sabiti, pH ve Tampon zeltiler
DENEY NO: 5
5. yonlama Sabiti, Hidrojen yonu Konsantrasyonu, pH ve Tampon zeltiler Madde ve Malzemeler: Deney Tp (6 adet) Turnusol kad pH metre pH kad 1,0M HCl (hidroklorik asit) 0,1M HCl (hidroklorik asit) 1,0M NaOH (sodyum hidroksit) 0,1M NaOH (sodyum hidroksit) 0,2M CH3COOH (asetik asit) 0,1M CH3COONa (sodyum asetat) 0,1M NaCl (sodyum klorr) 0,1M Al(OH)3 (alminyum hidroksit) 0,1M (NH4)2CO3 (amonyum karbonat) 0,1M Na2CO3 (sodyum karbonat) Atk Toplama Beheri (asit) Teorik Bilgi: Kuvvetli elektrolitler sulu zeltilerde tamamen iyonlarlar, bu nedenle bunlarn iyon konsantrasyonlar zeltinin molar konsantrasyonlarndan hesaplanabilir.
rnein 0,1 molar H2SO4 zeltisinde hidrojen iyonu konsantrasyonu 0,2 molar ve slfat iyonu konsantrasyonu 0,1 molardr. H2SO4 2H+ + SO42
Tampon zeltilerin zellii hidrojen iyonu konsantrasyonlarnn yaklak olarak sabit kalmasdr. Hatta zeltiye nemli lde asit veya baz ilave edilirse zeltinin hidrojen iyonu konsantrasyonu veya pH sabit kalr. Tampon zeltiler zayf bir asit ve onun tuzunu, veya zayf bir baz ve bu zayf bazn tozunu ierirler. rnein asetik asit ve sodyum asetat bir tampon oluturur. Dier taraftan H2CO3 ve NaHCO3 baka bir tampon sistem oluturur. Tampon zeltilerin gerek kimyada gerekse tpta ok nemli kullanm yerleri vardr.
15

Deneyin Yapl: 1) Alt tane deney tp iyice temizlenir (kuru olmalar gerekmez) ve bunlar birden altya kadar numaralandrlr. Bu tplerden birden bee kadar olanlar, Tablo 1 de gsterilen karmlardan birden bee kadar olanlar ile doldurulur. Koyacamz karm numaras ile tp numaras ayn olmaldr. Bu tplerin her biri cam bagetle kartrlr. Baget bir tpten karp dier tp kartrmadan nce saf su ile ykanmaldr. 1den bee kadar olan karmlarn pH lar indikatr kad ile belirlenir. 2 ve 4 numaral karmlardan 6 numaral karm tablodan yararlanarak hazrlanr. Bu hazrladmz karmn pH daha nceden belirlediimiz pH lara benzer ekilde belirlenir. Btn zeltilerin yaklak H+, HCl ve NaOH konsantrasyonlar ve pH lar hesaplanr. Hatrlanaca gibi HCl ve NaOH tamam iyonlamtr. Bunlarn hepsi Tablo 1 e kayt edilir. 1 ve 2 numaral karmlar iin [H+]=[HCl] olduu, 4 ve 5 numaral karmlar iin [H+]=(1014) olduu kabul edilir 2) Temiz bir erlen iine 50mL saf su koyulur, ve 5 damla 0,2M asetik asit ilave edilerek iyice kartrlr. Karmn pH , pH katlaryla belirlenir. Eer mmknse ayn karmn pH , pH metre ile kontrol edilir. Bu asetik asit zeltisinin konsantrasyonunu hesaplanr ve Ka eitliinden faydalanlarak hidrojen iyonu konsantrasyonu hesaplanr. Bu deer pH metre ile tayin ettiimiz deerlerle karlatrlr. Hesapladmz ve deneysel olarak bulduumuz deerler Tablo 2 ye kayt edilir. 3) 250mL temiz beher iine 50mL, 0,2M asetik asit ile 50mL, 0,4M sodyum asetat zeltileri kartrarak bir tampon zelti hazrlanr. Tampon zeltinin pH pH kad ve pH metre ile llr. Bu deerler ve daha sonra elde edeceiniz deerler Tablo 3 e ilenir. Tampon zeltiyi kullanarak 8, 9 ve 12 nolu karmlar beher iinde tabloda belirtildii oranda hazrlanr. Btn bu karmlarn pH lar pH kad ve pH metre ile llr. 4) Tablo 4 deki zeltilerden her birinden temiz tplere 2-3 mL alnr. Bylece 6 tpe 6 farkl adet zelti hazrlanm olur. Her bir zeltiye krmz ve mavi turnusol kad batrlr. zeltilerin asidik, bazik veya ntral olduklar belirlenir. Sonular Tablo 4 e ilenir.
DENEY NO: 5
pH Metre
16

Deneyle lgili Rapor Kad: Tablo 1
No: 1 2 3 4 5 6 Karmn bileimi: 5mL saf su + 1 damla 0,1M HCl 5mL saf su + 1 damla no: 1 saf su 5mL saf su + 1 damla 0,1M NaOH 5mL saf su + 1 damla no: 4 5mL no: 2 + 5mL no: 4 [HCl] [NaOH]
DENEY NO: 5
[H+]
pH (beklenen)
pH kad
Tablo:2
No: 7 Karmn bileimi: 50mL saf su + 5 damla 0,2M Asetik asit [CH3COOH] [H+] pH (beklenen) pH (tayin edilen)
Tablo 3
No: 8 9 10 11 12 Karmn bileimi 50mL 0,2 M Asetik asit + 50mL 0,1M sodyum asetat 25mL karm no: 8 + 5 damla 1M HCl 25mL saf su + 5 damla 1M HCl 25mL karm no: 8 + 5 damla 1M NaOH 25mL saf su + 5 damla 1M NaOH pH kad pH metre
17

Tablo 4
zelti 0,1M NaCl 0,1M CH3COONa 0,1M Al(OH)3 0,1M CH3COONH4 0,1M (NH4)2CO3 0,1M Na2CO3
DENEY NO: 5
Turnusol Kadna Etkisi
znenin kendisinin veya iyonlarnn keli parantez ierisindeki gsterimi konsantrasyonu ifade etmektedir. Aksi sylenmedike birimi mol/L dir.
18
Kimyasal Reaksiyon Hz
6. Kimyasal Reaksiyon Hz Madde ve Malzemeler: Bret (2 adet) Deney Tp (2 adet) Beher Pipet Termometre Kronometre Grafik Kad * Niasta indikatr 0,2M KI (potasyum iyodr) 0,2M KCl (potasyum klorr) 0,1M (NH4)2S2O8 (amonyum peroksidislfat) 0,1M (NH4)2SO4 (amonyum slfat) 0,005M Na2S2O3 (sodyum tiyoslfat) 0,1M CuSO4 (bakr slfat) Atk Toplama Beheri Teori: Kimyasal reaksiyonlar, ok yava, yava, olduka hzl veya hzl gerekleebilirler. Reaksiyonlarn hzlarn etkileyen en temel neden, reaksiyona giren maddelerin zellikleridir (yapsal etken). Ancak reaksiyon hzlar yapsal etken dndaki kriterlerle de deiebilirler. eitli d etkenlere gre, reaksiyona giren maddelerin arpma saylar, yada reaksiyona ilikin aktivasyon enerjileri (etkinleme enerjileri) farkllaabilir. Buna gre reaksiyon hzlarn etkileyen balca faktrler:
DENEY NO: 6
Yapsal Etkenler Scaklk Deriim (veya basn) Reaktant tanecikleri arasndaki temas yzeyi (yzey alan ve kartrma hz) Katalizrler
Reaksiyon hz bir reaksiyonda birim hacimde ve birim zamanda dnmeye urayan maddenin mol says olarak tanmlanabilir. Hacim birimi genel olarak litre, zaman birimi de saniye, dakika, saat veya gndr.
Reaksiyon hz =
C mol / L = t s
C = Konsantrasyondaki deiiklik. t = Konsantrasyon deiiklii iin geen zaman.
19
Kimyasal Reaksiyon Hz Baz reaksiyonlar o kadar hzl olur ki, hzlarn lmek pratik olarak mmkn deildir. rnein O2 ve H2 gazlar bir kvlcm yardm ile ani olarak reaksiyona girerler. Yine kuvvetli bir asit kuvvetli bir bazla ok hzl olarak ntralleme reaksiyonu verir. Bu reaksiyonlar ok hzldrlar ve llemezler. Dier baz reaksiyonlar, o kadar yava cereyan eder ki, zamanla hibir dnme gzlenmeyecei iin bunlarn hz da pratik olarak llemez. rnein O2 ve H2 gazlar bir kapta beraber bulunsalar, bu karm yllarca beklese bir reaksiyon gereklemez veya reaksiyon o kadar yavatr ki, ne harcanan gaz miktarn ne de oluan su miktarn lmek mmkn deildir. Baz inorganik reaksiyonlar vardr ki normal bir hzla olurlar ve bu reaksiyonlarn hzlarnn llmesi mmkndr. Bu tip reaksiyonlarda reaksiyona katlan maddeler tamamen harcanrlar. Reaksiyonun hzna konsantrasyon, scaklk, ve katalizr etki eder. Aadaki reaksiyonlar dnn,
a)
DENEY NO: 6
2I
(aq)
+ S2O8
k1
(aq)
k2 k3 k4
I2 (aq) + 2SO42 (aq)
b)
I2 (aq) + 2S2O32 (aq)
2I (aq) + S4O62 (aq)
k1 (a) reaksiyonunda ileri reaksiyonun hz sabitidir. Bu sabitin deeri yle ki, 273350 K scaklk ve 104 - 101 molar konsantrasyon aralnn reaksiyon hz klasik yntemlerle llebilir. k2 ve k4 sabitlerinin deeri ayn scaklk aralnda o kadar kktr ki, (a) ve (b) reaksiyonlarndaki geri reaksiyonlarn hzlar bu zaman aralnda nemsizdir. k3 sabitinin deeri k1 sabitinin ayn scaklk aralndaki deerinden o kadar byktr ki, (a) reaksiyonunda oluan I2 nin hepsinin annda reaksiyona girdii kabul edilir. Bu nedenle bu sistemde geri reaksiyonlar ihmal edilebilir ve reaksiyon ard ardna iki ileri reaksiyon dan ibaret olarak kabul edilebilir. Birici tepkimenin (a) ileri reaksiyonu hz belirleyen basamaktr. 20
Kimyasal Reaksiyon Hz Reaksiyon (a) I (aq) nin peroksidislfat iyonu (S2O82) ile oksitlenme reaksiyonu; reaksiyon (b) ise I2 (aq) n tiyoslfat (S2O32) iyonu ile indirgenme reaksiyonudur. Tiyoslfat iyonu reaksiyonun bandan beri ortamda mevcuttur ve oluan I2 yi hemen indirger. Tiyoslfat miktar dier reaktiflere kyasla daha azdr. Bylece tiyoslfatn hepsi dier maddelerden (I ve S2O82) nemli lde kullanlmadan nce biter. Bu nedenle dier konsantrasyonlar pratike sabit kalr. Tiyoslfat bittikten sonra oluan I2, daha nce ilave edilen niasta ile reaksiyona girerek mavi renk oluturur. zeltilerin kartrlmasndan mavi renk olumasna kadar geen zaman llrse iyodun ve peroksidislfatn belirtilen konsantrasyonlarnda reaksiyon hz hakknda bir l elde etmi oluruz. Tiyoslfat konsantrasyonu deitirmeden bu maddelerin konsantrasyonlar deitirilebilir. Bu suretle konsantrasyonun reaksiyon hzna etkisi belirlenebilir. Reaksiyon hzna etki eden dier faktrler de aratrlabilir. Yaplacak ilk deneyde reaksiyon karm su maddeleri ierir: 0,005M, 10mL. Na2S2O3 = 5,0103mol Na2S2O3 0,1M, 20mL. (NH4)2S2O8 = 2,0103mol (NH4)2S2O8 0,2M, 20mL. KI = 4,0103mol KI 3 damla niasta indikatr
DENEY NO: 6
Tiyoslfatn hepsi reaksiyona girdikten sonra (b) reaksiyonu durur. Yani 2,5105mol I2 (a) reaksiyonu tarafndan oluturulduktan sonra (b) reaksiyonu biter. nk mevcut olan 5105mol tiyoslfatn hepsi 2,5105mol iyotla reaksiyona girmitir. Bu (a) reaksiyonundan oluur. Budan sonra oluan iyot sistemde birikir ve mevcut niasta ile reaksiyona girerek mavi renk oluturur. Aslnda 2,5105mol dan az miktarda fazla iyot olumas iin 2,5105 moldan birazck fazla S2O82 ye gerek vardr. Reaksiyon (a) tarafndan harcanan her mol I- reaksiyon (b) tarafndan tekrar meydana getirilir. Bylece 2,5105 mol I2 olumas iin gerekli zaman gerekte sabit I konsantrasyonunda tayin ediliyor demektir.
21
Deneyin Yapl A) Deriimin Reaksiyon Hzna Etkisi: Bir bret (100mL) 0,2M KI zeltisi ile, ayn byklkteki dier bret 0,1M (NH4)2S2O8 zeltisi ile doldurulur. Bu zeltilerin her birinden ayr tplere dikkatli bir ekilde 20mL zelti koyulur. Na2S2O3 zeltisinin konsantrasyonu 0,005M dr. Beherdeki tiyoslfat zeltisi iine 3 damla niasta indikatr ilave edilir ve bir termometre beher iine daldrlr. Daha nce bretten deney tplerine 20mL olarak alnm olan I ve peroksidislfat zeltileri beherde karrken kronometre ayarlanr. zelti kartrlr ve zelti scakl dikkatli bir ekilde tespit edilir. ki farkl tpteki 20mL zelti behere ilave ettikten sonra mavi renk oluana kadar geen zaman saptanr. Scaklk, mavi renk olumas iin geen zaman ve kullanlan zeltilerin hacmi kaydedilir.
DENEY NO: 6
Ayn deney tabloda verilen azaltlm iyodr ve peroksidislfat zeltileri kullanarak tekrar edilir. Her deneyde tiyoslfat 10mL ve niasta 3 damla alnr.
Deney Niasta 0,005M S2O32 1. Tp 0,2M KI 0,2M KCI 2. Tp 0,1M (NH4)2SO8 0,1M (NH4)2SO4 1 2 3 4 5
3 damla 10 mL 20 mL 0 mL 20 mL 0 mL
3 damla 10 mL 20 mL 0 mL 6,7 mL 13,3 mL
3 damla 10 mL 6,7 mL 13,3 mL 20 mL 0 mL
Toplam hacmi sabit tutmak iin KCI ve (NH4)2SO4 zeltiler kullanlr. Toplam iyon iddetini ayn tutmak iin saf su yerine KCI ve (NH4)2SO4 zeltileri tercih edilir. Her bir deney iin I, S2O32 ve S2O82 iyonlarnn balang konsantrasyonlar hesaplanr. Reaksiyonun hz u ekilde ifade edilebilir. llen zaman 2,5105 mol S2O82 iyonun 50mL de reaksiyona girmesi iin gerekli zamandr. Bu nedenle reaksiyonun hz S2O82 cinsinden ifade eldir.
22
d(S 2 O 8 ) (S 2 O 8 ) veya dt t rnein 2,5105 mol S2O82 iyonunun 50mL zelti iinde reaksiyona girmesi iin gerekli zaman 10 dakika olsun. Bu zaman esasnda (S2O82) = -5104 mol/L dir. Bu zaman esnasndaki ortalama hz;
(5 10 4 mol/L) = 0,83 10 6 mol/L.s 2 6,02 10 sn
2 2
DENEY NO: 6
Reaksiyon hz deien konsantrasyonlara kar grafie geirilebilir. (1, 4 ve 5 deneyler iin I iyonu ve 1, 2, 3 deneyler iin S2O82 iyonu)
B) Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi: A ksmdaki deneylerden hz ortalama halli olan bir iki deney seilir. Ayn deneyler iin zeltileri kartrmadan nce deney tplerindeki ve beherdeki zeltiler 3035C a kadar stlr. Istma ii byk bir beherde bulunan 4550C scaklndaki suya daldrarak yaplabilir. zeltileri kartrdktan hemen sonra karmn scakln tespit edilir. Ayn zeltinin scakl renk deiimi gzlenen zamanda okunur. ki scakln ortalamas reaksiyon scakl olarak alnabilir. Ayn deney zeltileri 10C veya 15C kadar soutarak da tekrarlanabilir. Reaksiyon hzn scakla kar grafik izilirken oda scaklnda yaplan deney sonucunu da kullanlabilir. (Blm A) C) Katalizrn Etkisi: Blm A deneylerinden reaksiyon zaman en uygun olan seilir. Ayn deneydeki 10mL S2O32 ve niasta zeltisine 1 veya 2 damla 0,1M CuSO4 zeltisi ilave edilir ve tekrarlanr. CuSO4 ilave edilen reaksiyon zaman ile ayn deney A ksmndaki reaksiyon zaman ile karlatrlr.
23
Veriler ve Sonular: Reaksiyon Hzna Konsantrasyonun Etkisi: Deney 1 Deney 2
DENEY NO: 6
Deney 3
Deney 4
Deney 5
0,0050M Na2S2O3 0,2M KI 0,10 M (NH4)2S2O8 Toplam hacim Na2S2O3 (aq) konsantrasyonu KI (aq) (NH4)2S2O4 (aq) konsantrasyonu Scaklk Renk deime zaman
Reaksiyon Hzna Scakln Etkisi: KI hacmi......................................................................................... (NH4)2S2O8 hacmi........................................................................... KI (aq) konsantrasyonu .................................................................... (NH4)2S2O8 (aq) konsantrasyonu...................................................... Balang scakl.......................................................................... Son scaklk .................................................................................... Ortalama scaklk ........................................................................... Renk deime zaman..................................................................... CuSO4 hacmi .................................................................................. Scakln Etkisi: KCI hacmi ...................................................................................... (NH4)2S2O8 hacmi........................................................................... CuSO4 hacmi .................................................................................. KI konsantrasyonu.......................................................................... (NH4)2S2O8 ..................................................................................... CuSO4 ............................................................................................. Renk deime zaman (dakika) ...................................................... (katalizlemi reaksiyon)................................................................ A blmnde renk deime zaman (katalizrsz) ........................
Hz =
mol litre dakika
Hz =
mol litre s
24
Kristallendirme
7. Kristallendirme Madde ve Malzemeler: Erlen Huni Szge Kad Aktif Kmr Saf Su Benzoik Asit NaCl (sodyum klorr) KNO3 (potasyum nitrat) Maske * Atk Toplama Beheri (benzoik asit) Teori: Kristallendirme kat karmlardaki bileenleri birbirinden ayrmakta ve bu bileenleri saflatrmada kullanlan bir yntemdir. Kristallenme ile ayrmaya ayrmsal kristallendirme ve saflatrmaya ise kristallendirme denir ve temelde ayn ilemleri ierir.
DENEY NO: 7
Kristallendirme, oda scaklnda kat olan maddelerin saflatrlmasnda yaygnca kullanlan bir yntemdir. Yntem temel olarak, scakln drlmesi ile znrln azalmas prensibine dayanr. Scaklk artrldnda kristallenmesi istenen katnn znmesi ancak uzaklatrlmak istenen safszlklarn znmemesi beklenir. deal bir kristallendirmede safszlk yaratan maddeler svda kalrken kat madde temiz kristaller halinde ker. Kristallendirme ile saflatrmada izlenen yol genel olarak yledir. 1. Kat madde zcnn kaynama noktasnda zlr. 2. znmeyen maddeler zelti scakken szlr. 3. Sistem mmkn olduu kadar yava soumaya braklr. 4. Souma tamamlandktan sonra oluan kristaller szlr 5. Kristallere yapm olan zc kristalleri zmeyen kolay buharlaabilen bir sv ile ykanr. 6. Elde edilen kristaller uygun bir kurutma yntemi ile kurutulur.
Benzoik asit birok saf kimyasal gibi zehirlidir, tozlar solunmamaldr. Gzleri tahri edebilir. Eldivensiz allmamaldr. evreye zararldr, lavaboya dklemez.
25
Kristallendirme ki katdan her ikisi de ayn svda znd halde, scaklkla znrlklerinin deiimi birbirinden farkl ise bunlarn oluturulduu karm soutulursa ncelikle scaklkla znrl fazla deien kristallenerek karmdan ayrlr. ki maddenin scaklkla znrlkleri ne kadar farklysa ayrma o oranda daha iyi gerekleir. Kristallendirme ilemi uygulanacak katnn; belirli bir zcde scakta znp, soukta znmemesi gerekir. Bunun iin saflatrlacak kat uygun bir zcde stlarak doygun zeltisi hazrlanr ve scak zelti szlerek znmeyen safszlklar uzaklatrlr. Scak zeltide bulunan maddenin kristallenmesini salamak iin u ilemlerden biri uygulanr:
DENEY NO: 7
zelti soutulur. zelti ar doymu hale getirilir. znenin znmedii ikinci bir zc eklenir. znenin buharlamayaca durumlarda zcnn bir ksm buharlatrlr.
Oluan saf kristaller szlerek alnr, zeltide ise znr safszlklar kalr. Bu ekilde elde edilen kristaller yeteri kadar saflkta deilse, baka zc yada zc sistemleri kullanarak yeniden kristallendirme ilemi yaplr. Ayrmsal kristallendirme ileminde ise, kat karmdaki bileenlerden birinin daha az dierinin daha ok znd bir zc belirlenir ve bu zcde kat karm stlarak zlr ve scakken szlr. zelti soutulurken nce, zcde daha az znen maddenin saf kristalleri, zeltinin daha ok soutulmas ile daha ok znen maddenin saf kristalleri oluur. Elde edilen kristaller ayr szme ilemleri ile zeltiden alnr.
Deneyin Yapl: 1g kristallendirilecek madde toz haline getirilir ve erlene boaltlr. Madde, minimum hacimdeki zcnn (kat maddenin yzeyini kaplayacak kadar) kaynama noktasnda erlen ierisinde znr. Erlen su banyosu veya bir stcda yava yava kartrlarak stlr. Eer madde tamamen znmediyse bir miktar zc ilave edilir. zc ilavesine madde tamamen znnceye kadar devam edilir. zelti renklenirse aktif kmrden vakum trombu ile szlr. Bu szmeden sonra rengin kaybolduu grlecektir. Daha sonra scak zelti tekrar szlr. Maddenin bir ksmnn filtre kadnda kristallenmemesi iin szme ilemi ok hzl yaplmaldr. Scak szme ilemlerinde kullanlan tm aparatlarn ayn
26
Kristallendirme scakla getirilmi saf su ile ykanmas filtre kad ve cam malzemelerde ani soumaya bal kristallenmeyi engelleyecektir. Eer zelti hzl soutulursa (musluk suyuna tutarak veya buz banyosunda) kristaller ok kk olur ve buda yzey alan genileyen kristallerin safszlklar tutmasn kolaylatrr. Kristallenme sresince erlen hareket ettirilmemelidir. Eer kristallendirme olmuyorsa o maddeden birka kristali zeltiye ilave edilir veya cam bagetle erlenin i eperi izilir. Oluan kristaller szlerek alnr. Szme ilemi vakumda yaplrsa kristalleri kurutmak daha kolay olur. En son ilem kristallerin kurutulmasdr. Bu amala vakum etv kullanlr. Dk basn ve dk scaklkta maddenin bozunmas da nlenmi olur.
Ayrmsal Kristallendirme:
DENEY NO: 7
Sodyum klorr (NaCl) ile potasyum nitrat (KNO3) tuz karmnn ayrlmas ayrmsal kristallendirme ilemi ile gerekletirilir. Bunun iin tuz karm suda zlr, stlr ve szlr. zelti soutulurken nce daha az znen NaCl ker, KNO3 suda zlm olarak kalr. Kalan bu zelti daha da soutularak KNO3'n kristallenmesi salanr. Bylelikle NaCl ile KNO3 tuzlar ayrlm olur.
Benzoik Asit Kristalleri
27
Saf Bir Maddenin Erime ve Donma Noktas Tayini

8. Saf Bir Maddenin Erime ve Donma Noktas Tayini Madde ve Malzemeler: Mantar Termometre Tie Tp Saat Cam Spatl Kapiler Tp Erime ve Donma noktas tayin edilecek madde* Atk Toplama Beheri (*) Teorik Bilgi: Erime bir maddenin kat halden sv hale dnm olarak bilinir ve kat bir maddenin erime noktas (e.n.) bir atmosfer basn altnda katnn sv hale dnmeye balad scaklk olarak tanmlanr. Saf maddeler iin kat halden sv hale gei olduka kesin bir scaklkta ve genellikle 0,5C lk bir aralk iinde olur. Maddenin saf olmamas erime noktasnda nemli dmelere neden olur. Bu bakmdan erime noktas kat maddelerin saflk kontrolnde ve tannmasnda kullanlan nemli bir fiziksel zelliktir. Bazlar dnda, genellikle, her kat organik bileiin karakteristik bir erime noktas vardr.
DENEY NO: 8
Erime olaynn tersi, yani bir svnn kat hale dnm Donma olarak bilinir. Donma noktas (d.n.) ise bir atmosfer basn altnda sv ve katnn bir arada bulunan bilecei scaklk olarak tanmlanabilir. Saf maddeler iin erime donma noktalar birbirinin ayndr.
Deneyin Yapl: Erime noktas tayini, yandaki ekilde gsterilen erime noktas tayin cihaz ile (tie aparat veya tie tp) yaplr, iindeki sv parafin veya yksek kaynayan bir petrol rn bulunan erime noktas tayin cihazna bir mantar yardmyla ayarl bir termometre konur. Termometre seviyesini grmek iin mantar bir para kesilir.
Erime noktas tayini 80-100mm uzunluunda ve 1-1,5mm apnda kapiler tplerle yaplr. Bu tplerin bir ucu kapal olmaldr. Erime noktasna baklacak madde* kuru ve toz olmaldr. Hatta toz halinde deil ise bir saat cam zerinde spatlle toz haline getirilmelidir. Erime noktas tayini tp (ince kapiler) ak taraf maddeye batrlarak madde alnr ve tp kapal tarafna evrilip bir cam boru
Tie Aparat ve Kurulumu
29
Saf Bir Maddenin Erime ve Donma Noktas Tayini iinde zplatlarak maddenin tpn dibinde toplanmas salanr. Tpteki madde ykseklii yaklak 5mm olmaldr. Elastik bir kavuuk hortumdan kesilen halka ile kapiler tpn ucu civa haznesinin ortasna gelecek ekilde termometreye balanr. Hibir ekilde lastik halka banyoya dememelidir. Eer maddenin erime noktas yaklak olarak biliniyorsa, erime noktasnn 15-20C aasna kadar banyo hzlca stlabilir. Bundan sonra yavaa stma devam edilir. Maddenin yumuamaya balad ve tam eridii scaklklar kaydedilir. Baz organik kat maddelerin erime noktalar aada verilmitir. Naftalin Benzoik Asit Amonyum Nitrat Difenik Karbazid 80C 122C 169C 172C
DENEY NO: 8
~5mm
Kapiler Tp
30
Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi

9. Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi
DENEY NO: 9
Bu deneyde potasyum permanganat (KMnO4) ile okzalik asit (H2C2O4) arasndaki reaksiyona scakln etkisi incelenecektir.
Madde ve Malzemeler: Deney Tp (10 adet) Beher Su banyosu Termometre Kronometre Grafik Kad * KMnO4 (potasyum permanganat) H2SO4 (slfrik asit) H2C2O4 (oksalik asit) Atk Toplama Beheri Teori: Reaksiyona giren maddelerin hangi hzla rnlere dntn, bu dnmde ortaya kan fiziksel ve kimyasal zelikleri ve molekllerin reaksiyona girdiklerinde birbiriyle nasl etkiletiklerini kimyasal kinetik inceler.
Bir reaksiyonun olabilmesi iin reaksiyona giren atomlarn, molekllerin veya iyonlarn birbiriyle arpmalar ve ayrca arpan taneciklerin belli bir hza sahip olmalar gerekir. Dolaysyla bir reaksiyonun hz deriime, scakla ve basnca baldr. Katalizrler de ayca reaksiyon hzn seimi bir ynde arttrmak iin kullanlr.
Arrheniusa gre her molekl arpnca reaksiyon vermez, ancak aktifleme enerjisi denen minimum enerjiye sahip olan molekller arpnca reaksiyon verebilir.
KMnO4 zeltisi
Reaksiyon iin gerekli aktifleme enerjisine sahip molekllerin says da scaklkla artar. Dolaysyla scaklkla reaksiyon hz artmaktadr.
31
Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi

Deneyin Yapl: Bu deneyde potasyum permanganat ile okzalik asit reaksiyonu asidik ortamda yrr. Bu yzden ortam pH slfrik asit ile drlmtr. Reaksiyon sonunda permanganatn pembe renginin scakla karn deiimi gzlemlenecektir. Reaksiyon denklemi aada gsterilmitir.
DENEY NO: 9
2MnO4 + 16H+ + 5C2O42
2Mn2+ + 8H2O + 10CO2
5 deney tpnn her birine 5104M lk potasyum permanganat zeltisinden 5 er mL ve 0,25Mlk slfrik asit zeltisinden 1 er mL konulur. Ayrca 5 tp daha alnr ve tplerin her birine 2,5103M lk okzalik asit zeltisinden 9 ar mL konulur. inde permanganat zeltisi bulunan tplerden biri ile okzalik asit bulunan tplerden biri, iinde 25C de su bulunan 250mLlik behere daldrlr. Bu sabit scaklktaki su banyosunda tpler 5dk tutulur. abuk ve dikkatlice tpteki okzalik asit permanganat zeltisine aktarlr. Reaksiyon sona ermesi iin geen sre llr. Bu sre iinde tpn scakl 25C de tutulmaldr. Tpler 25C deki sabit scaklk su banyosundan kartlarak banyonun scakl 35C ye ykseltilir. Permanganat ve okzalik asit tplerinden birer tane alnarak deney tekrarlanr. Deney 45C, 55C ve 65C de yinelenir.
Sonular ve Deerlendirme: a)
25C da rengin kaybolmas iin geen sre ........................................................... 35C da rengin kaybolmas iin geen sre ........................................................... 45C da rengin kaybolmas iin geen sre ........................................................... 55C da rengin kaybolmas iin geen sre ........................................................... 65C da rengin kaybolmas iin geen sre ...........................................................
b) scakln 10C artmas iin reaksiyon hz hangi arpan kadar artyor? 25-35C iin............................................................................................................. 35-45C iin............................................................................................................. 45-55C iin............................................................................................................. 55-65C iin ............................................................................................................. c) scakla kar zaman gsteren bir grafik izimi.
32
Gravimetrik Miktar Analizi ve Stokiyometri

10. Gravimetrik Miktar Analizi ve Stokiyometri Madde ve Malzemeler: Deney Tp Spor Kska Terazi MnO2 (mangan(IV) oksit) KClO3 (potasyum klorat) KCl (potasyum klorr) Teorik Bilgi: Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren ve tepkimede oluan maddelerin ktleleri arasndaki ilikilerin bulunmasna stokiyometri denir. Ktle ilikilerinin bulunmasnda mol kavramndan yararlanr. Eitlenmi kimyasal denklemlerde formlerin nndeki saylar maddelerin mol saylarnn aralarndaki oran belirler. Bu deneyde potasyum kloratn sl bozunmas incelenecek ve elde edilen veriler KClO3 n stokiyometrisinin belirlenmesinde kullanlacaktr. Daha sonra potasyum klorat ve potasyum klorr karmnda %KClO3 ve %KCl belirlenecektir. Potasyum klorat; potasyum, klor ve oksijen elementlerinden oluan bir bileiktir ve stlrsa aadaki tepkimeye gre ayrr.
DENEY NO: 10
Deneyde kullanlan KClO3 n ierisinde bir miktar KClO4 olabilecei ve perkloratlarn patlayc etkisinin olduu unutulmamaldr.
2KClO3
MnO2 s ()
2KCl + 3O2
Tepkimelerden de grld gibi oksijen gaz olarak serbest kalr ve uar. Geride ise potasyum klorr kalr. Buna gre ktlesi bilinen bir KClO3 ve KCl karmn strsak ve stma sonunda ktleyi tekrar lersek, ktlenin azaldn grrz. te bu azalma, KClO3 deki oksijenin yanma sonucunda uarak kaybolmasndan dolaydr. Bundan faydalanarak bataki karmda ne oranda KClO3 bulunduu hesaplanabilir. Bu bozunma olduka yava olduundan, bozunma hzn artrmak iin mangan dioksit (MnO2) katalizr olarak kullanlr. Katalizrlerin tepkime bandaki ktlesi ile tepkime sonundaki ktleleri ayndr. Yani tepkimede harcanmazlar, sadece reaksiyon hzn artrrlar.
33

Deneyin Yapl: A) Potasyum kloratn stokiyometrisinin incelenmesi: Kuru ve temiz bir deney tpne bir miktar mangan dioksit koyulur ve tple birlikte 0,01g duyarllkla tartlr. Tpe bir miktar potasyum klorat eklenerek tekrar tartm yaplr. Tpn eperlerine hafife vurarak tp iindeki klorat ve katalizrn iyice katmas salanr. Kartrma ileminden sonra tp bir spora yaklak 45 derecelik a ile tutturularak nce yavaa sonrasnda kuvvetlice stlr. Bek alevinde scakln en yksek olduu konum mavi alevin st noktasdr. Istma ilemine tp krmzlancaya dek devam edilir. Bu noktada tplerin pyrex cam olduklarndan dolay eriyebilecekleri veya snebilecekleri unutulmamaldr. Duruma gre stma ilemine tp hafife evirerek devam edilmelidir. Oksijenin tamamen uzaklatndan emin olmak iin tpn ak ksmna yank bir kibrit tutulur. Eer parlak bir alevle yanyorsa hala oksijen geliyor demektir. Bu durumda stma ilemine devam edilir. Deney sonucunda bek sndrlerek tpn soumas beklenir ve numune tartlr. Ktle farklarndan stokiyometriler hesaplanr. B) Karmda bileenlerin yzdelerinin belirlenmesi: A kkndaki deneysel sralamann ayns potasyum klorat ve potasyum klorr karm iin tekrarlanr. Tartm sonucu elde edilen verilere dayanarak karm yzdesi hesaplanr.
DENEY NO: 10
Bu ve benzeri stmalarda tpn az hi bir zaman alan dier kiilere dnk olmamaldr.
34

Veriler: A) Potasyum kloratn stokiyometrisinin incelenmesi:
DENEY NO: 10
Tp + MnO2 ktlesi............................................................................................................. Tp + MnO2 + KClO3 ktlesi .............................................................................................. Istma sonunda tp katalizr ve kalann ktlesi ..................................................................
B) Karmda bileenlerin % lerinin belirlenmesi:
Tp + MnO2 ktlesi............................................................................................................. Tp + MnO2 + karm ktlesi............................................................................................. Istma sonunda tp katalizr ve kalann ktlesi ..................................................................
Hesaplama ve Sonular A) Potasyum kloratn stokiyometrisinin incelenmesi:
Kaybolan oksijenin ktlesi .................................................................................................. Kaybolan oksijenin mol says ............................................................................................ Potasyum kloratn mol says .............................................................................................. Potasyum kloratn ktlesi .................................................................................................... Cl un mol says ................................................................................................................... K un mol says ....................................................................................................................
B) Karmda bileenlerin % lerinin belirlenmesi:
Karmn ktlesi ................................................................................................................. Kaybolan oksijenin ktlesi .................................................................................................. KCl n ktlesi...................................................................................................................... Kaybolan oksijenin mol says ............................................................................................ Potasyum kloratn mol says .............................................................................................. Bilinmeyen numunedeki KCl n ktlesi ............................................................................. KCl ve KClO3 n ktlece yzde bileimi ............................................................................
35
Uucu Bir Svnn Mol Ktlesinin Belirlenmesi

11. Uucu Bir Svnn Mol Ktlesinin Belirlenmesi Madde ve Malzemeler: Hassas Terazi Balon Termometre Beher Alminyum Folyo Spor, Kska ve Ayak CH3OH (metanol) CCl4 (karbontetraklorr) (CH3)2CO (aseton) Atk Toplama Beheri
DENEY NO: 11
Yeni bulunan tm bileiklerin tanmlanabilmesi iin fiziksel zellikleri, erime noktas, renk, younluk ve elementel bileiminin belirlenmesi gereklidir. Bileie ait molekl arl ilk incelenmesi gereken nemli zelliklerden birisidir. Molekl arl eitli analitik yntemlerle belirlenebilir ve uygun yntem o maddenin zelliklerine gre seilir. Eer bileiimiz gaz faznda kararl bir yapdaysa ktle spektrofotometresi ile belirlenebilir. Kaynama noktas dk ve kk molekl arlkl svlarn molekl arlklar DUMAS yntemi ile belirlenebilir. Bu yntemde uucu sv hacmi bilinen bir kap ierisinde belli bir scaklk ve basnta buharlatrlr. deal gaz denklemi ve veriler kullanlarak buharlaan svnn mol says hesaplanabilir. Bir gazn hacmi (V) ile basnc (P) scakl (T) ve mol says (n) arasndaki ilikileri veren , V V V ile ile ile 1/P T n doru orantldr doru orantldr doru orantldr (T, n sabit) (P, n sabit) (P, T sabit)
Boyle Yasas CharlesGay Lussac Yasas Avogadro Yasas
bu yasann birlemesinden; V = sabit 1 Tn P veya bants elde edilir.
P V = sabit T n
37
Uucu Bir Svnn Mol Ktlesinin Belirlenmesi Buradaki sabite deal Gaz Sabiti denir ve R ile gsterilir.
PV = nRT
DENEY NO: 11
eklindeki ideal gaz denklemi ortaya km olur. Bu denklemde: P V T n R = Basn (atm) = Hacim (L) = Scaklk (K) = Mol Says (n) = 22,4/273 = 0,082 atm.litre/mol.K
R=0,082 R=82,1
atm litre mol K
atm cm 3 mol K
erg mol K
R=8,31107 R=1,987 R=8,314 R=62,33
MA = Molekl Arl m = Ktle d = zktle Bir mol buhar veya gazn 1 atm basnta ve 0C de 22,4lt hacim igal ettii bilinmektedir. Eer uucu sv bir madde stld zaman bozunmadan gaz haline dntrlebiliyorsa, saf maddenin mol ktlesi tayin edilebilir. deal gaz eitliinden faydalanlarak hesaplamalar yaplabilir.
PV = nRT
cal mol K joul mol K litre mmHg mol K
n=
m MA
PV =
m RT MA
MA =
m RT V P RT P
MA = d
Yukardaki eitlikten grld gibi belirli bir basnta ve scaklkta gazn kaplad hacim ve ktlesi lldnde mol ktlesi hesaplanabilir.
38

n Hazrlk: 0,01g duyarllktaki terazinin ilem ncesinde kalibrasyonu ve etrafnn kirlerden temizlenmesi. Deney malzemelerinin saf sudan geirilmesi ve kurutulmas. Deney dzeneinin kurulmas. Deneyin Yapl: Balon alminyum folyo ile birlikte hassas terazide 0,01g duyarllkla tartlr. Yaklak 10mL mol ktlesi belirlenecek svdan balona konulur ve balonun az, sv buharnn girmesine engel olmak iin alminyum folyo ile skca kapatlr ve kurun kalem ucu ile stten delinir.
DENEY NO: 11
Balon su banyosu olarak kullanlacak beherin ierisine yerletirilir. Balon mmkn olduu kadar beherin tabanna yaklaacak ancak dokunmayacak ekilde spor ve kskala tutturulur. Balonun tamamn su kaplayacak ekilde beher su ile doldurulur ve kaynayana kadar stlr. Balon ierisindekilerin scakln su banyosu scakl ile ayn olmasn salamak iin, su kaynadktan sonra 5 dakika daha stmaya devam edilir. Bu stma srasnda balon ierisindeki sv buharlar ve mevcut hava alminyum folyo zerindeki delikten dar kar. Bu arada, balonu rneimizin buhar tamamen doldurur. Suyun kaynama olay devam ederken suyun scakl ve barometre basnc kaydedilir. Balon, ierisinde hi sv kalmaynca kaynayan suyun ierisinden karlarak soumas beklenir. Balon souduka ierisindeki buhar younlar. Balon oda scaklna geldiinde etraf kurulanr ve yine hassas terazide tartlr. Balon ykanr ve ierisi su ile doldurulur. Suyun hacmi mezr ile llerek balon hacmi tespit edilir. Ayn ilemler mol ktlesi bilinmeyen bir rnek ile iki defa tekrarlanr ve elde edilen deerlerin ortalamas alnr.
39

Veriler :
DENEY NO: 11
Bo balon + alminyum folyonun ktlesi: ......................................................................... Istmadan sonra balon, alminyum folyo ve younlaan sv ktlesi: ................................ Kaynayan su scakl.......................................................................................................... Buharn igal ettii hacim (balon hacmi) (V): .................................................................... Kaynayan suyun scakl (T): ............................................................................................ Atmosfer basnc (P): .......................................................................................................... deal Gaz Sabiti: ..................................................................................................................
Sonular :
Younlaan sv ktlesi (m): ............................................................................................... Sv buharnn younluu (d): ............................................................................................. Younlaan svnn mol says (n):...................................................................................... Svnn mol ktlesi (Ma): .................................................................................................... Svnn ad: ..........................................................................................................................
40
Asit-Baz Titrasyonu
12. Asit-Baz Titrasyonu Madde ve Malzemeler: Beher Bret Erlen Mezr Desikatr Fenolftalein indikatr K(OOCC6H4COO)H (potasyum hidrojen ftalat) NaOH (sodyum hidroksit) H2SO4 (slfrik asit) Atk Toplama Beheri Teori: Pipet, bret ve balon joje gibi cam malzemeler kullanlarak yaplan kimyasal analizlere volumetrik analiz denir. Deriimi bilinmeyen bir numune mol says ok iyi tespit edilebilen ikinci bir zelti ile analiz edilebilir. Deriimi bilinen zeltiye standart zelti denir. Belli hacimde deriimi bilinen zelti deriimi bilinmeyen zeltiye ilave edilir. Bu olaya titrasyon denir. Brete standart zelti (titrant) konur. Deriimi bilinmeyen zelti erlene konur. Tepkime, stokiyometrik miktarlarda maddeler tepkimeye girince biter. Bu nokta, titrasyonda edeer nokta olarak tanmlanr. Asit baz titrasyonunda edeer nokta bir indikatr yardm ile grlecektir. Bu amala fenolftalein kullanlacaktr. Bu indikatrn bazik rengi pembe asidik rengi ise renksizdir. Fenolftalainin renk deitirdii nokta sonlanma noktas olarak bilinir. Deneyin Yapl: NaOH zeltisinin hazrlanmas: Sodyum hidroksit ok nem ekici (higroskopik) olduu iin arl salkl olarak tespit edilemez. Bu nedenle deriimin ok duyarl bir ekilde tespit edilebilmesi iin bir asitle (primer standart) ayarlanmas gerekir. Bu deneyde baz, kuru potasyum hidrojen ftalat (K(OOCC6H4COO)H2H2O) ile ayarlanacaktr. Potasyum hidrojen ftalatn arl byk, safl yksektir ve higroskopik deildir. Tepkime denklemi;
DENEY NO: 12
OH + HC8H4O4
C8H4O4 + H2O
Titrasyon Dzenei
41
Asit-Baz Titrasyonu
DENEY NO: 12
Ftalatn mol says = ftalatn arl / molekl arl (204,2g) Ftalatn mol says = sodyum hidroksitin mol says MNaOH VNaOH = Ftalatn mol says NaOH deriimi = Ftalatn mol says / VNaOH Daha sonra deriimi belli olmayan bir asit zeltisinin deriimi ayarlanm baz zeltisi ile belirlenebilir. MNaOH VNaOH = Masit Vasit veya = NaOH n mol says NaOH ayarlarken farkl miktarda ftalat kullanlarak en az iki veya daha fazla titrasyon yaplr ve ortalamalar alnr.
Stok zelti NaOH hazrlanmas: 8g NaOH 10mL saf suda znr. zelti bir miktar Na2CO3 n kmesi iin bekletilir. kelek olumusa deriik baz zeltisi szlerek balon jojeye aktarlr ve hacmi 1 litreye tamamlanr. Primer standart asidin hazrlanmas: 1015g potasyum hidrojen ftalat 110C de etvde birka saat kurutulur ve desikatrde soumaya alnr. Yaklak 0,2-0,4g aras kuru ftalat 0,001 duyarllkta tartlr. Tartlan asit 250mL lik bir erlene alnarak zerine 50mL saf su eklenir ve znmesi salanr. Fenolftaleinden zerine 2 damla damlatlr. Primer asidin titrasyonu: Temiz bir bret alnarak iki defa 5mL sodyum hidroksit ile alkalanr. erisine NaOH doldurulur ve 0 izgisine denk getirilir. Baz erlen ierisindeki aside damla damla eklenir ve bu esnada erlen de alkalanr. Edeer noktasnda yaklaldka asit zeltisinde pembelemeler grnr ve kaybolur. Pembe rengin kaybolma hzndaki gecikme dnm noktasna yaklaldnn iaretidir. Bu nokta edeer noktann kamamas iin baz ilavesi daha dikkatli gerekletirilmelidir. Oluan pembe renk 30 saniyeliine kalc olduu noktada titrasyon biter. Bu titrasyon ilemi fakl bir gramajdaki ftalat ile tekrarlanr ve bulunan deriimlerin ortalamas alnr.
42
Asit-Baz Titrasyonu
Deriimi bilinmeyen bir asidin titrasyonu: deriimi bilinmeyen asit rneinden 25mL alnr ve 2 damla fenolftalein damlatlr. Bret ayarlanm (deriimi tam olarak tespit edilmi) NaOH ile doldurulur ve titre edilerek edeer noktas saptanr. Bilinmeyen numunenin titrasyonu 2 set allr ve sonu konsantrasyonlarnn ortalamas alnr. Baz ndikatrler:
DENEY NO: 12
Uygunsuzluklar: Kullanlan malzemeler temiz ve kuru olmaldr. Bret doldurulurken mutlaka huni kullanlr ve gz hizasnda terazisi alnr. Breti kullanrken hava kabarc kalmamasna ve musluun altnda kalan ksmn dolu olmasna dikkat edilir. Bret sol elle idare edilirken erlen sa elle alkalanr (solaklar iin deiir). Erlenin altna beyaz bir kt konursa dnm noktasnda oluacak renkler daha kolay grlr. Titrasyon srasnda erlenin n yzeyi pisetten pskrtlen saf suyla arada bir ykanr.
43
Asit-Baz Titrasyonu
Hesaplamalar:
DENEY NO: 12
1. deneme Ftalatn arl: .......................................................... Ftalatn mol arl:................................................... Ftalatn mol says: .................................................... Bretten ilk okuma:.................................................... Bretten son okuma:................................................... Harcanan NaOH hacmi: ............................................. NaOH deriimi: .......................................................... NaOH ortalama deriimi: ........................................... Asidin hacmi: ............................................................. Bretten ilk okuma:.................................................... Bretten son okuma:................................................... Harcanan NaOH hacmi: ............................................. NaOH deriimi: .......................................................... NaOH mol says: ...................................................... Asit deriimi: .............................................................. Asit ortalama deriimi: ...............................................
2. deneme .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................
.............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................
44
Bir Tepkimede kan Gaz Ktlesinin Belirlenmesi

13. Bir Tepkimede kan Gaz Ktlesinin Belirlenmesi Madde ve Malzemeler: Erlen Tpa Terazi C vitamini tableti * Deneyin Yapl: Erlen bo iken tpa ile birlikte tartlr sonu kaydedilir. Erlenin iine bir miktar su koyulur ve az tpa ile kapatlr tartlr sonu kaydedilir. Erlen alnr iine C-vitamini tableti atlr, az atar atmaz kapatlr. Gaz k tamamlandktan sonra tpa almadan tartlr. Sonular veri tablosuna kaydedilir.
DENEY NO: 13
Tablet tartlarak arl veri tablosuna kaydedilir. Erlen bo iken tpa ile birlikte tartlr ve sonucu kaydedilir. Erlen iine bir miktar su koyulur ve az tpa ile kapatlr. Daha sonra bylece tartarak veri tablosuna sonu kaydedilir teraziden erlen alnr iine C-vitamini tabletini atar atmaz tpas kapatlr. Gaz k tamamlandktan sonra (tabletin tamam zndkten yani kimyasal tepkime tamamlandktan sonra) tpa almadan tartlr. Sonucu veri tablosuna kaydedilir. Tpa alarak suyun zerindeki gazn havaya karmas salanr. Daha sonra tpayla birlikte erlen yeniden tartlr ve sonucu kaydedilir.
45
Bir Tepkimede kan Gaz Ktlesinin Belirlenmesi
DENEY NO: 13
Sonularn Deerlendirilmesi:
C-vitamini tableti ktlesi:.................................................................................................... Bo erlen + tpa ktlesi:....................................................................................................... Erlen + su + tpa ktlesi: ..................................................................................................... Erlen + su + tpa + tablet ktlesi (erlenin az kapalyken): ............................................... Erlen + su + tpa + tablet ktlesi (tpay aldktan sonra):....................................................
46
Bir Tuzun znrlnn Tayini

14. Bir Tuzun znrlnn Tayini Madde ve Malzemeler: Hassas Terazi Havan Termometre Bakr Tel Mantar Tpa Deney tp Bret Beher Kska - Spor Grafik Kad * KCl (potasyum klorr) KBr (potasyum bromr) KNO3 (potasyum nitrat) KClO3 (potasyum klorat) K2Cr2O7 (potasyum kromat) (NH4)2SO4 (amonyum slfat) NH4Cl (amonyum klorr) Atk Toplama Beheri Teorik Bilgi: Bir tuzun znrl, genel olarak belli bir arlktaki zcde (genel olarak 100g) ve belli bir scaklkta ka gram zld dikkate alnarak hesaplanr.
DENEY NO: 14
znrl etkileyen faktrlerin banda scaklk gelir. Doygun bir zeltinin scakln azaltmak veya arttrmak, zc-znen arasndaki dengede bir stres yaratr ve Le Chatelier lkesine gre dengenin yn bu stresi azaltc dorultuda kayar. Bu nedenle scaklk arttrlnca denge, endotermik yne; aksine scaklk drlnce, ekzotermik yne kayma eilimi gsterir. yonik bileiklerin ou scaklk artna paralel bir znrlk art gsterirler. Zira doygun bir zeltide daha fazla maddenin znmesi, genellikle ek enerji (s) girdisi ve yksek scaklk gerektiren endotermik bir sretir Scaklkla znrlk deiimini bir grafik halinde gstermek daha uygundur.
Deneyin Yapl: Tuzlardan biri seilir, Setiiniz tuzdan yaklak 8gr havanda iyice toz haline getirilir. Dier taraftan, byk bir deney tp (20cm) uygun 2 delikli bir tpa ile
Tuzun forml........... znrlk g/100g H2O NH4Cl........................ 29,7 CaCl2 ......................... 14,5 NaCl .......................... 36,0 NaCl .......................... 37,0 CuS............................ 3,310-5 PbSO4 ........................ 4,310-3 BaS4 ........................... 1,1510-4 Baz Tuzlarn znrlkleri (0C) (20C) (20C) (50C) (18C) (25C) (0C)
47
Bir Tuzun znrlnn Tayini kapatlr. Deliklerden birine 110C lik bir termometre geirilir. Termometrenin ucunun tpn tabanna dememesine dikkat edilir. kinci delie bir ucu tpn iinde kalacak byklkte halka yaplm bakr tel geirilir. Bakr telin halkas mantar tpa dnda kalan ucu kullanarak elle kolaylkla aa yukar hareket ettirilebilmelidir. Bu ekilde hazrlanan deney tp tpas karlarak 0,01gr hassasiyetle bir analitik terazide tartlr. ine toz haline getirilen, znrl tayin edilecek kuru maddeden yaklak 5gr kadar koyulur ve analitik terazide hassas olarak yeniden tartlr. zerine bir pipet ile dikkatlice 3mL saf su ilave edilir ve tpn tpas kapatlr. Bu ekilde hazrlanan tp 400mL beher iinde kaynayan suya daldrlr. Tpn iindeki zelti su banyosunun iinde kalacak ekilde tp bir kska ile spora tutturulur ve btn tuz znene kadar tp iindeki halkal ubukla kartrlr. Bu ilem yaplrken termometrenin krlmamasna dikkat edilir. Kaynayan suyun iindeki tpte bulunan tuz birka dakika iinde tam olarak znmezse 1mL daha su ilave edilir. Gerekirse her defasnda 1mL olmak zere tuz tam olarak znene kadar saf su ilavesine devam edilir. Gereinden fazla su ilave edilmemelidir nk zeltinin doygunluk derecesine ok yakn olmas istenir. Tp kaynayan su iinde gerektiinden fazla tutulmaz. Bu suretle buharlama ile fazla su kayb engellenmi olur. Tpteki tuz tam olarak zndkten sonra tp scak sudan karlr. Tpn soumas srasnda kristallenmenin balayaca an dikkatli bir ekilde gzlenir ve kristallenmenin balad andaki scakl tespit edilir. Bu scaklk, zeltinin doygunluk scakldr. Doru bir doygunluk scakl elde etmek iin bu stma, soutma ve kristallenme scaklnn tespiti ilemi birka defa tekrarlanmaldr. Sonrasnda tpe bretten 1mL saf su ilave edilir. Tekrar tp iindeki btn kristal znene kadar kaynayan suyun iinde tutulur. znme ii tamamlannca tp scak sudan karlr. Devaml kartrlarak soutulur. Yukarda yaptmz gibi souma esnasnda kristalin olumaya balad scaklk doru bir ekilde tespit edilir. Bu durumda doru bir doygunluk scakl elde etmek iin stma ve soutma ilemi birka defa tekrarlanr. Bu ilem (1mL saf ilavesini) geni bir scaklk araln kaplayan en az 5 veya 6 doygunluk scakl elde edene kadar tekrarlanr. Yani 1mL saf su ilave ederek farkl
DENEY NO: 14
znrlk Tayin Tp Dzenei
48
Bir Tuzun znrlnn Tayini doygunluk scakl elde etme deneyimi 56 defa yaplr. Eer 1mL saf su ilave ettiimiz zaman doygunluk scakl ok dk bir deer gsterirse dier deneyleri 1mL saf su yerine 0,5mL saf su ilave ederek tekrarlanabilir. Tersine 1mL saf su ilavesi doygunluk scakln ok az drm ise 1mL saf su yerine 2 veya 3mL saf su ilave ederek deneyler tekrarlanabilir.
Sonu: Deneyin sonularndan yararlanarak ve 1mL su arln 1 gr kabul ederek her doygunluk scakl iin 100gr suda znen tuz miktar hesaplanr. znrln tespit ettiimiz tuz iin, bir znrlk - scaklk grafii izilir. Grafikte dey eksenini 100g sudaki znrlk iin, yatay ekseni de doygunluk scaklklar iin kullanlr.
DENEY NO: 14
49
ktrme ve Szme
15. ktrme ve Szme Teori: Az znr bir tuzun znrlk arpm sabiti (K) doygun bir zeltideki dinamik dengeyi tanmlar. rnein AxBy az znr tuzunun sudaki, AXBY (k)
DENEY NO: 15
X An+ (sulu) + Y Bm (sulu)
Denge tepkimesi ile gsterilen dolgun zeltisi iin K nin matematiksel gsterimi, zeltideki iyonlarn denge deriimlerinin (katsaylar kadar sleri alnm) arpmlaryla verilir ve deeri belli bir scaklk iin sabittir. K = [An+]x[Bm]y Az znr bir tuzun znrlk arpm sabiti, K ile tuzun herhangi bir sulu zeltisindeki iyon deriimleri arpmlarnn (katsaylar kadar sleri alnm) nicel olarak kyaslanmasyla, bir zeltinin doygunluk derecesi tanmlanabildii gibi, kmenin yalnzca ar doymu bir zeltide gerekleebilecei de grlr. [An+]x [Bm]y < K [An+]x [Bm]y = K [An+]x [Bm]y > K (Doymam zelti) (Doygun zelti) (Ar doymu zelti)
Ar doymu bir zeltideki kme olay ve doymam bir zeltideki znme olay dengedeki doygun zelti haline ulaana dek srer. Dengedeki bir sisteme dardan bir etki yapldnda sistem bu etkiyi giderecek ynde bir tepki gsterir. (Le Chatelier lkesi) Kats ile dengede olan az znr bir tuz zeltisine ortamdaki iyonlardan birinin deriimini arttran bir madde eklendiinde, iyon deriimleri arpm K den byk olacandan, dengedeki doygun zelti oluuncaya dek tuz kecektir. rnein, doygun bir AgCl zeltisine NaCl tuzu eklendiinde zeltide ortak olan Cl iyonlar deriimi artacandan dengeye ulalana dek AgCl kecektir. Scaklkla znrl artan az znr bir tuzun kats ile dengede olan doygun zeltisinin scakl azaldnda, bu scaklktaki dengeye ulancaya dek kme grlr.
51
ktrme ve Szme Kats ile dengede olan az znr bir tuz zeltisine ortamdaki iyonlardan birisinin deriimini azaltan bir madde eklendiinde ise, iyon deriimleri arpm K den byk olacandan, ortamdaki kat tuz, dengedeki doygun zelti oluuncaya dek znecektir. rnein katnn eksi ykl iyonu kuvvetli bir baz ise, ortam kuvvetli asit eklendiinde, eksi ykl iyonun deriimi azalacak ve kat dengeye ulalana dek znecektir. Nitekim hidroksit, slfr, karbonat ve fosfat tuzlar asidik zeltilerde ntral zeltilerden daha ok znrler. Baz bazik anyonlarn asidik ortamdaki ntrallemelerine, OH + H3O+ S2 + H3O+ HS + H3O+ CO32 + H3O+ HCO3 + H3O+ tepkimeleri rnek verilebilir. Yine scaklkla znrl artan bir az znr tuzun kats ile dengede olan doygun zeltisinin scakl ykseldiinde, kat bu scaklktaki dengeye ulalana dek znecektir. Kompleks iyon oluumu, ykseltgenmeindirgenme tepkimeleri ve seyreltme de znrl deitiren etkenlerdir. H2O + H2O H2O + HS H2O + H2S H2O + HCO3 H2O + H2CO3
DENEY NO: 15
SZGE KAITLARI 3 tr kantitatif szge kad vardr. Partikl boyutu 4,1 mikrondan daha byk tanecikler iin siyah bant, 2,2 mikrondan daha byk olanlar iin beyaz bant ve 1,0 mikrondan daha byk olanlar iin mavi bant szge kad kullanlr.
52
ktrme ve Szme
Blm 1: Baryum Slfatn ktrlmesi Madde ve Malzemeler: Deney Tp (2 adet) Pipet 5mL 0,1M Ba(NO3)2 (baryum nitrat) 0,1M H2SO4 (slfrik asit) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl: Bir deney tpne 10 damla 0,1M Ba(NO3)2 zeltisi alarak zerine 4 damla 0,1M H2SO4 zeltisi eklenip tp alkalanr ve katnn tm dibe kene dek beklenir. Sv ksm bo bir deney tpne aktarma (dekantasyon) yntemiyle ayrlr. Deney tplerindeki sv ve kat bu deney artklarn toplamak iin belirlenen etiketli bir behere boaltlr. Sonular ve Deerlendirme:
DENEY NO: 15
Tepkime denklemi............................................................................................................... Gzlemleriniz ......................................................................................................................

Blm 2: Kurun Klorrn ktrlmesi ve Santrifjle Ayrlmas Madde ve Malzemeler: Santrifj Tp 0,05M Pb(NO3)2 (kurun nitrat) Deriik HCl (hidroklorik asit) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl: Bir santrifj tpne 10 damla 0,05M Pb(NO3)2 zeltisi koyarak zerine 2 damla deriik HCl eklenir. Santrifj tp su banyosunda 3-4dk. stlr ve soumas beklenir. Gzlemler not edilir. Karm santrifjlenir ve sv ksm dekantasyonla ayrlr. Santrifj tpnde kalan kat zerine 3mL deriik HCl eklenir, sonrasnda 1mL damtk suyla seyreltilir. Sonular ve Deerlendirme:
Tepkime denklemi............................................................................................................... Gzlemleriniz ...................................................................................................................... .............................................................................................................................................
53
ktrme ve Szme
DENEY NO: 15
Blm 3: Nikelin Kompleksletirme Yntemi le ktrlmesi Madde ve Malzemeler: Deney tp 0,2M Ni(NO3)2 (nikel nitrat) 3M NH3 (amonyak) (CH3CNOH)2 (dimetil glioksim) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl: Bir deney tpne 3 damla Ni2+ zeltisi ve 1mL damtk su koyduktan sonra zelti hafif bazik olana dek 3M NH3 zeltisi eklenir. zeltiye 3 damla dimetil glioksim zeltisi eklenir. Sonular ve Deerlendirme:

Blm: 4 Demir (III) Hidroksidin ktrlmesi Madde ve Malzemeler: Deney Tp Huni Szge kad Cam Baget 0,2M Fe(NO3)3 (demir(III) nitrat) Deriik NH3 (amonyak) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl: Deney tpne 10 damla Fe3+ zeltisi koyup zerine 20 damla damtk su eklenir ve zelti hafife stlr. Isnan zelti bir cam ubukla kartrlarak zerine kelek oluuncaya dek deriik amonyak zeltisi yavaa eklenir. Karm bir sre daha stlr ve szlr. Sonular ve Deerlendirme:
Amonya direk koklamaynz
54
ktrme ve Szme
Blm: 5 Kalsiyum Oksalatn ktrlmesi Madde ve Malzemeler: Beher 500mL Deney tp (5 adet) Szge kad Cam Baget Huni 6M CH3COOH (asetik asit) 6M NH3 (amonyak) 4M CaCl2 (kalsiyum klorr) Doygun H2C2O4 (oksalik asit) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl: 500mL lik beherin 2/3 suyla doldurularak kaynatlr. Ksk alevde kaynatma srdrlr (su banyosu). Bir deney tpne 10 damla 4M CaCl2 zeltisi, dier bir deney tpne ise 10 damla doygun H2C2O4 zeltisi koyulur. Her iki deney tp 5dk kaynar su banyosunda beklettikten sonra birbiriyle kartrlr ve karm 5 dk daha su banyosunda bekletilir. Gzlemler not edilir. Bu scak zelti szlp kelek szge kadnda, sznt ise bir deney tpnde toplanr (Tp 1). Bir cam ubukla szge kadnn dibinde bir delik aarak kelek en fazla 20 damla souk damtk su ile bir tpe aktarlr. Aktarlan kalsiyum oksalat-su karm iyice alkalanarak yars baka bir deney tpne ayrlr. (Tp 2 ve 3) Tp 2 ye 5 damla 6M CH3COOH zeltisi eklenerek iyice kartrlr, Tp 3 ile beraber hafif alkalayarak su banyosunda 5dk bekletip her iki tp iin gzlemler not edilir. Tp 1 e 5 damla 6M NH3 zeltisi eklenir, 5dk su banyosunda bekletilir ve gzlemler not edilir.
DENEY NO: 15
55
ktrme ve Szme
Sonular ve Deerlendirme:
DENEY NO: 15
Tepkime denklemi............................................................................................................... Gzlemleriniz ...................................................................................................................... Tepkime denklemi............................................................................................................... Gzlemleriniz ...................................................................................................................... Tepkime denklemi............................................................................................................... Gzlemleriniz ......................................................................................................................
56
zelti Hazrlama
16. zelti Hazrlama Madde ve Malzemeler: Beher Pipet Balon joje Saat cam Huni ie (etiketli 3adet) Puar CuSO45H2O (bakr slfat / gz ta) Na2CO3 (sodyum karbonat) CH3COOH (asetik asit) Teori: ki veya daha fazla bileenin birbirleri iersinde dalarak oluturduklar homojen karma zelti denir. zeltilerin bileimleri homojenlikleri kaybolmakszn snrl olarak deitirilebilir. zeltiyi oluturan bileenlerden genellikle miktarca fazla olana zc dierlerine znen ad verilir. zc ve znen kat, sv veya gaz oluana gre zelti tipleri izelgede grlmektedir. zelti Ad Sv zelti zc Sv Sv Sv Kat Kat Kat Gaz Gaz Gaz znen Kat Sv Gaz Kat Sv Gaz Kat Sv Gaz zc Su Su Su Bakr inko Paladyum Azot
DENEY NO: 16
Kat zelti
Gaz zelti
znen Bakr Slfat Etil Alkol Karbondioksit Gm Civa Hidrojen Oksijen
zeltiler oluturduklar homojen fazlara gre sv, kat ve gaz zeltiler olarak adlandrlrlar. Gaz zeltiler yerine gaz karmlar terimini kullanmak daha uygundur.
Deriim, belirli miktarda zelti yada zcde znen madde miktarn gsteren bir ldr. Deriimler eitli birimler ile ifade edilir. Bunlardan molarite (M), normalite (N), molalite (m), mol kesri (x), ktle yzdesi (% a/a), ve hacim yzdesi (% h/h) yaygn olarak kullanlan deriim birimleridir.
57
zelti Hazrlama n(mol) V(l)
DENEY NO: 16
M (molarite) =
Litrede znm maddenin mol miktardr. n :znenin mol V :zeltinin hacmi (l)
N (normalite) =
n(mol) / t =M/t V(l)
Litrede znm maddenin edeer gram saysdr. n :znenin mol V :zeltinin hacmi (l) t :tesir deerlii
m (molalite) =
n(mol) M (Kg)
1000g zcde znm maddenin mol miktardr. n :znenin mol M :zenin ktlesi (Kg)
m (mol kesri) =
n(znen) n(znen) + n(zen)
zeltideki bileenlerden birinin dierlerine molce orandr. n :mol

x (ktle yzdesi) =
m(znen) 100 m(zelti)
znenin zeltideki ktlece yzde miktardr. m :ktle (g)

x (hacim yzdesi) =
V(znen) 100 V(zelti)
znenin zeltideki hacimce yzde miktardr. V :hacim (mL) Bu deneyde eitli deriimlerde zeltiler hazrlanacaktr. lemler deiik maddeler kullanlarak zenginletirilebilir.
Balonjoje
58
zelti Hazrlama
Deneyin Yapl: 0,06M Bakr Slfat (CuSO4) zeltisinin hazrlanmas: 100mL 0,06M Bakr Slfatzeltisi hazrlamak iin gerekli 5 kristal sulu bakr slfat (CuSO45H2O) tuzunun miktar hesaplanr. Hesaplar laboratuar sorumlusu tarafndan denetlenir. Hesaplanan CuSO45H2O ktlesi temiz ve kuru bir saat cam zerine 0,01g duyarlkla tartlr. Tartlan tuz 100mL lik bir balon jojeye bir kalitatif huniden aktarlr. Saat cam, huni ve balon joje boynunda kalan kat artklar pisetten pskrtlen az miktarda su ile ykayarak balon jojenin tabanna indirilir. Balon jojeye azar azar su eklenir ve balon joje dairesel olarak alkalanarak tm kat kristallerini znmesi salanr. Su ekleme ilemi srasnda balon joje hacminin 2 /3 nde fazlas doldurulmaz. Balon joje lek izgisine yaklaana dek damtk su eklenir ve su ekleme ilemini zeltinin oluturduu menisksn taban lek izgisiyle akana dek bir pipetle damla damla aktarak devam edilir. Balon jojenin kapan skca kapatlp birka kez alt st ederek iindeki zelti iyice kartrlr. Hazrlanan zelti temiz ve kuru bir ieye aktarlr ve etiketlenir. Bu zelti fosfor yanklar ieren kazalarda kullanlmak zere ielenir, oluturma tarihiyle birlikte etiketlenir. %1(a/h)lik Sodyum Karbonat (Na2CO3) zeltisinin hazrlanmas: Ktle bl hacimce %1 lik 100mL Na2CO3 zeltisi hazrlamak iin gerekli olan Na2CO3 miktar hesaplanr ve laboratuar sorumlusuna bildirilir. Hesaplanan Na2CO3 ktlesi temiz, kuru bir saat cam zerine 0,01g duyarlkla tartlr. Tartlan Na2CO3 100mL lik bir balon jojeye boaltlr. Saat camnda kalan kat artklar saf su ile ykanarak balon jojeye boaltlr. Balon jojedeki karm tm kat madde znene dek kartrlr ve hacmi balon jojenin hacim izgisi tamamlayncaya kadar saf su ilave edilerek 100mL ye tamamlanr. Hazrlanan zeltinin molaritesi hesaplanr. Bu zelti asit yanklar ieren kazalarda kullanlmak zere ielenir, oluturma tarihiyle birlikte etiketlenir.
DENEY NO: 16
A) puar kurma
S) ekme E) brakma
Puar ve Pipet
59
zelti Hazrlama
0,1N Asetik Asit (CH3COOH) zeltilerinin hazrlanmas: Ticari deriik asetik asit kab zerinde yazl olan mol ktlesi, ktle yzdesi ve younluk bilgilerinden yararlanarak deriik zeltinin molaritesi ve normalitesi hesaplanr. 100mL 0,1N seyreltik CH3COOH zeltisi hazrlamak iin gereken deriik asetik asit zeltisinin hacmi hesaplanr. Hesaplamalar laboratuar sorumlusuna bildirilir. 100mL lik balon joje yarya kadar damtk su ile doldurulur. Gereken hacimdeki deriik CH3COOH zeltisi puarl bir pipet ile alnarak damla damla balon jojedeki su zerine boaltrken balon joje dairesel olarak alkalanr. Balon joje lek izgisine yaklaana dek damtk su eklenir ve su ekleme ilemini zeltinin oluturduu menisksn taban lek izgisiyle akana dek bir pipetle damla damla aktarak tamamlanmas salanr. Balon jojenin kapa skca kapatlp birka kez alt st ederek iindeki zelti iyice kartrlr. Hazrlanan zelti temiz ve kuru bir ieye aktarlr ve etiketlenir. Hazrlanan zeltinin molaritesi hesaplanr. Bu zelti baz yanklar ieren kazalarda kullanlmak zere ielenir, oluturma tarihiyle birlikte etiketlenir.
m/M A n = V(L) V(L)
DENEY NO: 16
Asetik asit iin: %96 lk d= 1,05g/cm3
Edeer Gram Says ve Tesir Deerlii kavramlarn aratrp irdeleyiniz.
M (molarite) =
% m % % 100 [d V(mL)] [d V(mL)] MA 1 100 100 1000 M (molarite) = = = V(L) MA V(L) MA V(mL)
% d 100 M (molarite) = 1000 MA m n V MA d % :ktle (g) :mol :hacim :molekl arl (g/mol) :zktle (g/ml) :yzde
60
Basit Destilasyon
17. Basit Destilasyon Madde ve Malzemeler: Younlatrc (kondenser) Destilasyon balonu Termometre (200C lik) Mezur 100mL Huni Hortum Kaynama ta (yada cam) Grafik Kad * CuSO4 (bakr slfat) Atk Toplama Beheri (metal) Teori: Doada bulunan yada laboratuarda sentezlenerek elde edilen maddelerin hemen hepsinde istenilen maddelerin dnda farkl maddeler de bulunmaktadr. Bunlara safszlk yapan maddeler (safszlklar) denir. Kimyada, ierisinde herhangi bir ekilde safszlk bulunan maddeler istenildii gibi tanmlanp, amalarna uygun olarak kullanlamazlar. Dolaysyla bu safszlklardan kurtulup saf madde elde etmek iin kat, sv ve gazlar iin farkl yntemler bulunmaktadr. Destilasyon svlar iin basit, etkili ve ok kullanlan bir ayrma yntemdir. Bu yntemle, ok dk madde miktarlarndan endstriyel lekte miktarlara kadar ayrm yapmak mmkndr.
DENEY NO: 17
Destilasyon ilemi, maddeyi buharlatrp, daha sonra oluan buhar younlatrp baka bir kapta toplamaya dayanr. Bylelikle farkl kaynama noktalarna sahip svlar sra ile uygun scaklklarda buharlatrlp birbirlerinden ayrlrlar. Kimi zel durumlarda (ok yakn kaynama noktalarna sahip svlar, abuk bozunan maddeleri vb.) birbirlerinden ayrmak iin farkl destilasyon yntemleri kullanlmaktadr. Bunlar ayrmsal (fraksiyonel) damtma, su buhar ile damtma (deney 40), vakum ile damtma (deney 39) olarak adlandrlr.
Bu deneyde destilasyonun temelini anlayabilmek ve daha iyi gzlem yapabilmek iin bir katsv karm destillenecektir. ki svnn destilasyon yntemi ile ayrlmas Deney 39 da tekrar incelenmektedir.
61
Basit Destilasyon
Saf Maddelerin Kaynama Noktas: Kapal kaba konulmu bir sv bulunduu kapta scakla bal olarak buharlamaya ve svya bir basn uygulamaya balar ve bir sre sonra basn belirli bir deere ular. Kaydedilen bu deere maddenin o scaklktaki buhar basnc denir. Buhar basncnn d basnca eit olduu scakla kaynama noktas, 1 atmosferde ulat scakla ise o maddenin normal kaynama noktas denir. Her svnn 760mmHg de kendine zg kaynama noktas vardr. rnein, herkesin bildii gibi bu deer saf su iin 760mmHgde 100C dir. zeltilerin Kaynama Noktas: Yukarda saf madde iin tanmlanan kaynama noktas ayn ekilde zeltiler ve karmlar iin de kabul edilmektedir. Fakat burada eriilmesi gereken 760mmHg buhar basncna zeltinin yada karmn ierisinde bulunan maddelerin ayr ayr katklar olduu dnlmektedir. zetle, her madde, zeltinin yada karmn ierinde bulunduu yzde miktar kadar katkda bulunur ve hesaplanan bu deerler zerinden yaplr. Bu etkilerin detaylarndan ve hesaplamalardan Deney 39 da, farkl bir deney dzeneinden ise Deney 28 de bahsedilmektedir.
DENEY NO: 17
termometre
balant paras
su k
geri soutucu
destilasyon balonu su girii
destilat toplama kab
Destilasyon Dzenei 62
Basit Destilasyon
Deneyin Yapl: Deney dzenei ekilde gzkt gibi kurulur. Var olan destilasyon dzenei ekildeki gibi ilifli olabilecei gibi lastik contalar yardmyla balanabilen trde de olabilir.
DENEY NO: 17
ine kaynama ta yada kaynama cam atlm destilasyon balonu iyice sabitletirildikten sonra lastik conta yardmyla younlatrcya (kondenser veya geri soutucu) tutturulur ve sabitlenir. Younlatrcya gelen su hortumu alt ksmdan, k hortumu ise st ksmdan balanr. Sistemin sabitlii tekrar kontrol edildikten sonra %5 lik CuSO4 zeltisi huni yardmyla stten destilasyon balonuna dklr ve lastik contaya tutturulmu termometre dikkatlice balonun st ksmna yerletirilir. Burada dikkat edilmesi gereken termometrenin civa haznesinin destilasyon balonunun younlatrcya balant boynunun k noktasndan ~0,5cm aada olmasdr. Younlatrcya su geii salandktan sonra sistem amyantl tel zerinde bek alevinde yava yava stlmaldr. zelti kaynamaya baladktan sonra iddetli kaynamaya izin verilmeden destilat dereceli silindir ierisine toplanr. Destilatn mezur ierisine toplanma hz basit destilasyon iin dakikada 30-60 damla olmaldr. Balon ierisindeki zelti miktar 20mL kalncaya kadar ileme devam edilir. Deneyde kullanlan bakr slfat zeltisi bir sv-sv karm deildir. Buna karn mavi renkli zeltisinden destilasyon sonucunda su uzaklatrlarak berrak destilatn gzlenmesi ayrlmann gerekletiini grsel olarak vurgulamaktadr.
Sonular:
Scakla kar toplanan hacim grafiini iziniz.
63
Difzyon
18. Difzyon
DENEY NO: 18
Bu deneyde Grahamn Yaynm Yasasndan yararlanlarak farkl iki gazn ayn basn ve scaklkta difzyon hzlar ve mol ktleleri oran belirlenecektir.
Madde ve Malzemeler: Cam boru (40-50 cm uzunluunda 2-3 cm apnda) Lastik tpa (2 adet) Pamuk Spor ve Kska Cetvel Cam kalemi Damlalk (2 adet) Deriik HCl (hidroklorik asit) Deriik NH3 (amonyak) Teori: Gaz molekllerinin her yne hzla yaylabilmesi gazlarn temel zelliklerindendir. Gazlar kapladklar hacim iinde, deriim kabn her yerinde eit olacak ekilde (yani homojen bir karm oluturacak ekilde) hareket eder. Bu hareket bir deriim fark nedeni ile balayabildii gibi basn yada scaklk fark ile de oluabilir. Bu olaya yaynm (difzyon) denir. Bir dizi gaz iinde en hafif olanlarn (yani molekl arl en kk olanlarn) en abuk difzlendii bilinmektedir. Grahamn Yaynm Yasasna gre, bir gazn ortalama yaynm hz (V) nicel olarak, gazn mol ktlesinin (M) yada younluunun (d) karekkyle ters orantldr. Matematiksel tanm ise:
hz 1 (V1 ) = hz 2 (V2 ) d2 = d1 M2 M1
bants ile verilir.
65
Difzyon Graham Kanunu gazlarn kinetik teorisinden de dorudan doruya karabilir. Ayn basn ve scaklkta farkl iki gazn moleklleri ayn kinetik enerjiye sahiptir Gaz 1 iin : E1 = E2 = 1 m1 V12 2 1 m 2 V22 2
DENEY NO: 18
Gaz 2 iin : E1=E2
1 1 m1 V12 = m 2 V22 2 2 m1 V12 = m 2 V22

V1 = V2 m2 m1
Bu eitlikte
m2 , molekl m1 ktleleri oran molekl arlklar oran ile ayndr. Avagadro says (N0) kadar molekl bir mol olduundan; V1 = V2 m2N0 = m1 N 0 M2 M1
Younluk, d =
V1 = V2
m ve buradan Vm
d2 elde edilir. d1
d 2 Vm = d 1 Vm
Yaplan deneyde hzlarn oran ifadesi yerine llen mesafe yazlabilir.
66
Difzyon
Deneyin Yapl: Gzel temizlenmi, kuru bir cam boru ortasndan spora ekildeki gibi tutturulur. Parmak ucu kadar pamuk paras veya kat mendil top haline getirilerek toplu ine ile lastik mantara sabitlenir. Her iki pamuk parasna da, ayn anda ve ayn miktarda olmak zere, birine deriik NH3 dierine deriik HCI damlatlr. (~6 ar damla) Her iki lastik tpa da ayn anda cam boruya taklr. Cam borunun arkasna siyah bir fon koyarak oluan NH4CI halkas (bulutu) daha rahat gzlenebilir. Halkann ilk grld yer iaretlenir. Aksi taktirde difzyon hz byk olan gaz halkay dier tarafa doru srkler ve sonular beklenildii gibi kmaz. Amonyum klorrn yeri iaretlendikten sonra pamuklarn ucundan halkaya olan mesafeler llr ve denklemde yerlerine konur. Deney sonucu beklenmedik deerler km ise sonucu etkileyebilecek hata kaynaklar aratrlr. Veriler:
DENEY NO: 18
Asidin ald yol:................................................................................................................. Bazn ald yol: ..................................................................................................................

Sonular:
1)
M HCl = ......................................................................................................................... M NH 3
2)
d HCl = ........................................................................................................................... d NH3
67
Donma Noktas Alalmas le Molekl Arl Tayini
DENEY NO: 19
19. Donma Noktas Alalmas le Molekl Arl Tayini, (Kriyoskopi) Madde ve Malzemeler: Beher Deney Tp 2-3 cm apl Baget Termometre Kronometre Grafik Kad * Kkrt Naftalin Atk Toplama Beheri (naftalin) Teori:
Bilindii gibi saf zclere kyasla, bu zclerin uucu olmayan zeltilere ilikin toplam buhar basnc daha dk olur. Bu tr zeltilerdeki buhar basnc azalmas ise, zeltide kaynama noktas ykselmesi ve donma noktas alalmasna neden olur. zeltilerin bu tr davranabilme zellikleri "koligatif zellikleri" olarak adlandrlr. Kolligatif zellikler maddenin yaps ve kimyasal zelliine bal olmayan, sadece molekl yapsna bal olan zelliklerdir. Bunlar; buhar basnc alalmas, donma noktas alalmas, kaynama noktas ykselmesi ve osmotik basn olmak zere drt tanedir. Bu kolligatif zelliklerin nedenlerini daha iyi anlayabilmek iin Raoult Yasasn hatrlayalm. Raoult Yasasna gre; bileenleri uucu olmayan homojen bir sv karmdaki (zeltideki) bileenlerin her birinin ksmi buhar basnc (pi), o bileenin saf haldeki buhar basnc ( pi0 ) ile zeltideki mol kesri (Xi) arpm ile verilir.
Toz Kkrt
Pi = pi0 X i
(1)
Genellikle seyreltik zeltiler Raoult Yasasna uyarlar ve bileenleri bir sistem iin Raoult Yasas;
PT = p1 + p2
0 PT = p10 X 1 + p2 X2 Burada PT, toplam buhar basnc,
(2) (3) p1 zcnn ksmi
69
Donma Noktas Alalmas le Molekl Arl Tayini buhar basnc ve p2 zeltinin ksmi buhar basncdr. Benzer ekilde znenin uucu olmayan bir sistem iin Raoult Yasas;
DENEY NO: 19
PT = p1 + p2 ( 0) = p10 X 1
(4)
Byle bir sistemde zeltinin toplam buhar basnc, yalnzca saf zcnn ksmi buhar basncna eittir.
P = p1 = p10 X 1 = p10 (1 X 2 ) X 2 = ( p10 p1 ) / p10 = P / p10
(5) (6)
P buhar basnc dmesi, P / p10 bal buhar basnc dmesini gstermektedir. Ksaca; bu bantya gre byle bir sistemde saf zcnn buhar basnc zcnn zeltideki buhar basncndan byk olmaktadr. Uucu olmayan znen ile hazrlanan bir zeltinin buhar basncnn saf zcnn buhar bascna gre dk olmas; zeltinin kaynama noktas ykselmesine, donma noktas dmesine ve ozmoz olayna yol aar. te zeltilerin bu zelliklerine, birbirine bal anlamna gelen kolligatif zellikler denir. Buhar basnc alalmasndan yola karak zeltinin donma noktasnn saf zcnn donma noktasndan daha dk olacan karabiliriz. Donma noktas dmesi; Td = Tdn(zelti) Tdn(zc) Td = K d m
(7) (8)
eklinde verilir. Kd: molal donma noktas dmesi sabiti ve m molilite cinsinden konsantrasyondur. Kd 1 molallik bir zeltinin donma noktasndaki alalmaya eit olup birimi derece molal1 dir. Baz zclerin molal donma noktas dmesi sabitleri aada verilmitir,
zc H2O Naftalin Asetik asit Donma noktas (oC) 0,0 80,2 16,5 Kd (derece molal1) -1,86 -6,80 -3,90
70

Deneyin Yapl Deney tpne 10g naftalin koyulur, su banyosuna yerletirilir. Su banyosu naftalinin tm eriyene kadar (~90C) stlr. Tp su banyosundan karlarak naftalin soumaya braklr. Her 30 saniyede bir sv haldeki naftalinin iine termometre daldrarak scaklk kaydedilir. Bu ilem naftalin katlaana kadar yaplr. Sonrasnda 1g kkrt tartlp naftaline ilave edilir. Beherdeki su tekrar stlr ve naftalin + kkrt karm eritilir. Benzer ilemler karm iin tekrarlanr. Deney sonunda tp temizlemek iin kat karm yeniden eritilip deney atklarn toplamak amacyla belirlenen kaba aktarlr. (Artklar kesinlikle lavaboya dklmez ! bu ilem iin ayarlanan bir toplama kabna aktarlr.) Tpte kalan kalntlar scak su ile temizlenir. Hesaplamalar:
DENEY NO: 19
Naftalin iin: Kd = -6,8/derece Molal1 Naftalinin forml ktlesi = 128 g/mol Kkrdn molekl ktlesi ? Bu deneyde ilkin naftalin ve naftalin-kkrt zeltisi iin saptanan donma noktalarnn fark (Td) bulunur. Aadaki eitlikten yararlanarak, kkrdn molal deriimi hesaplanr. Td=Kd (naftalin) m kkrt m kkrt = Td (denel) 6,80
Daha sonra molalitenin tanmndan yararlanarak; ktle(g) mol(znen) Ma Molalite = = 1000 m1 (Kg)(zc) m1 (g)(zc) kkrdn molekler ktlesi hesaplanabilir.
71

Veriler:
Naftalinin Ktlesi: Kkrt Ktlesi: Naftaline ait souma verileri Zaman (s) Scaklk (oC)
DENEY NO: 19
Naftalin + Kkrt karmna ait souma verileri Zaman (s) Scaklk (oC)
Sonular: Naftalin ve naftalin-kkrt karm iin scaklk-zaman souma erileri ayn grafik zerine izilir.
Naftalin iin okunan donma noktas: .................................................................................. Naftalin-Kkrt karm iin okunan donma noktas:........................................................ Donma noktas alalmas: ................................................................................................... Kkrdn mol ktlesi:......................................................................................................... Kkrdn molekl forml:................................................................................................
72
Reaksiyon Issnn Hesaplanmas

20. Reaksiyon Issnn Hesaplanmas Madde ve Malzemeler: Beher Kalorimetre Kab Alminyum Folyo, Tahta paras Termometre HCl (hidroklorik asit) Cu (bakr) Mg erit Atk Toplama Beheri (metal) Teori: Deneyde reaksiyon ss, molar s kapasite, spesifik s ve kalorimetre kavramlarn irdelenecek ve bir reaksiyon ss hesaplanacaktr.
DENEY NO: 20
Termodinamik, fiziksel ve kimyasal olaylara elik eden enerji deiimlerini inceler. Kimyasal termodinamiin yasalar, belirli koullarla belirli bir kimyasal tepkimenin kuramsal olarak oluup olumayacan nceden tahmin etmemizi salar. Tepkime ss, sabit scaklk ve sabit basnta yryen bir kimyasal tepkimede sistem ile evresi arasnda alnp verilen s miktardr. Tepkime slar deneysel olarak kalorimetre denilen ve s miktarn len aletlerle belirlenir. Bir tepkime yaltlm bir sistemde gerekleirse yani evresi ile madde ve enerji alveriinde bulunmazsa, tepkime sistemin ssal enerjisinde deime meydana getirir ve scaklk artar yada azalr. Yaltlm bir sistemde scaklk artna neden olan yada yaltlmam bir sistemde evreye s veren bir tepkimeye ekzotermik tepkime denir. Ekzotermik bir tepkimede, tepkime ss negatif (qtep< 0) bir byklktr. Yaltlm bir sistemde scakln azalmasna neden olan yada yaltlmam bir sistemde evreden s alan bir tepkimeye de endotermik tepkime denir. Bu durumda tepkime ss pozitif (qtep> 0) bir byklktr. Is, scaklk farkndan ileri gelen enerji alveriidir. Scak bir cisimden souk bir cisme enerji aktarm s eklinde olur. Bir sistemin scakln bir derece deitirmek iin gerekli s miktarna o sistemin s kapasitesi denir. Scaklk deiimi: T = Ts-Ti eklinde ifade edilir.
termometre
lastik tpa
strafor bardak
Burada Ts son scaklk, Ti ilk scaklktr.
Kalorimetri Kab
73
Reaksiyon Issnn Hesaplanmas Sistemin scakl artarsa Ts>Ti dir ve T pozitiftir. q nun pozitif olmas ssn sourulduunu, ada sistem tarafndan kazanldn belirtir. Sistemin scakl azalrsa (Ts<Ti) T negatiftir. Negatif q s aa ktn yada s kaybedildiini gsterir.
Termodinamiin birinci yasas enerjinin korunumu yasasdr. Sistem ve evresi arasndaki etkileimlerde toplam enerji sabit kalr. Dier bir deyile evrenin toplam enerjisi sabittir. Bu yasa aadaki gibi formlle edilebilir.
DENEY NO: 20
qsistem + qevre = 0 Buna gre, sistemin kaybettii s evresi tarafndan kazanlr, evrenin kaybettii s sistem tarafndan kazanlr. Yani: qsistem = - qevre
Reaksiyon Islarnn llmesi: Is miktarn hesaplayabilmek iin s kapasitesinin bilinmesi gerekir. Is kapasitesi faz geilerinin olmad scaklk aralklarnda iki trl tanmlanr. 1) Molar s kapasitesi: Bir mol maddenin scakln 1K veya 1C ykseltmek iin gerekli olan s miktardr. Birimi J/Kmol dr. 2) Spesifik s: Bir gram maddeyi 1K veya 1C ykseltmek iin gerekli olan s miktardr. Birimi J/Kg dr.
T=Ts-Ti
(1)
Bu durumda bir cismin ald veya verdii s iki farkl ekilde hesaplanabilir. Is(q) = mol says molar s kapasitesi T Is(q) = ktle spesifik s T
(2) (3)
Kalorimetreler: Reaksiyon slar lmek iin kullanlan aletlerdir. Gerek sabit hacimde (kapal kaplarda), gerek sabit basnta (ak kaplarda, atmosfer basncnda) reaksiyon slar llerek E (iki halin i enerjileri arasndaki fark) veya H (entalpi deiimi) deneysel olarak hesaplanabilir. Her iki halde de nce kalorimetrenin s kapasitesi deneysel olarak
Kalorimetri Kab
74
Reaksiyon Issnn Hesaplanmas belirlenmelidir. Kalorimetrenin kazand s: q(J) = kalorimetre s kapasitesi (J/K) T(K) bants kullanlarak kalorimetrenin hesaplanr. Bu hesap yapldktan sonra kapasitesi yerine konarak reaksiyon kalorimetre iindeki scaklk ykselmesi okunarak bulunur.
(4)
DENEY NO: 20
s kapasitesi kalorimetre s slar sadece (veya azalmas)
zelti kalorimetre laboratuarda bir termos yada alminyum yaprakla az rtlm beherlerden yaplabilir.
Deneyin Yapl: 1 Is kapasitesi tayini: Kalorimetrenin s kapasitesi tayini iin beher tipi kalorimetre kullanlr. (az alminyum folyo ile kapatlm 250mLlik beher iinde beher) nceden tartlan Cu paras(mCu) 30 dakika 100C deki etvde stlr. 250mL lik behere 100gram saf su (msu) konyulur. Bu suyun scakl bir termometre yardm ile okunur ve kaydedilir (t1). 30 dakika sonra bakr paras etvden alnr ve bakrn ssn kaybetmemesi iin hemen kalorimetre kabna yerletirilip son scakl kaydedilir (t2). (7) nolu banty kullanlarak s kapasitesi hesaplanr. 2 Reaksiyon ssnn hesab: 1. ksmda kullanlan beher boaltlr ve kurutulur. Bu defa reaksiyon ss llecek karmlar koyulur.
alminyum folyo
Behere 100 gram seyreltik HCl zeltisi koyulur ve zeltinin scakl okunarak kaydedilir (t1). nceden tarttlan magnezyum paras zeltiye atlarak reaksiyon tamamlannca scaklk okunur (t2). (8) nolu bant kullanlarak reaksiyon ss hesaplanr. Aadaki reaksiyonun reaksiyon ss hesaplanacaktr: Mg(k) + 2HCl(aq) MgCl2(aq) + H2(g)
(5)
tahta (yaltkan)
Beher Tipi zelti Kalorimetresi
75
Reaksiyon Issnn Hesaplanmas

Hesaplamalar: 1) Termodinamiin birinci kanununa gre kaybedilen s kazanlan sya eit olmaldr. Bir baka deile kazanlan ve kaybedilen slarn toplam sfr olmaldr.
DENEY NO: 20
q bakrn kaybettii = q suyun kazand + q kalorimetrenin kazand mCu CCu* (100-t2) = msu Csu*(t2-t1) + Is kapasitesi*(t2-t1) * : CCu = 0,385 J/Kg * : Csu = 4,18 J/Kg
2)
(6) (7)
Reaksiyon ss = Is kapasitesi (t2-t1) + zeltinin ktlesi Czelti (t2-t1) Czelti = 4,21 J/Kg
Sonular:
(8)
Beherin s kapasitesi:.......................................................................................................... Reaksiyon ss: ...................................................................................................................
76
Ktlenin Korunumu
21. Ktlenin Korunumu Madde ve Malzemeler: Erlen Kapakl Kk ie (2 adet) Tpa 1M Na2CO3 (sodyum karbonat) 1M CaCl2 (kalsiyum klorr) 3M H2SO4 (slfrik asit) Atk Toplama Beheri (asit) Teori: Kimyann temel yasalarndan ilki Lovoisier Yasas olarak bilinen ktlenin korunumu yasasdr. Bir kimyasal tepkimede madde yoktan var olmaz veya vardan yok olamaz. Yani bir kimyasal tepkimede giren maddelerin ktleleri toplam, tepkimede oluan maddelerin ktleleri toplamna eittir. Ktlenin korunumu, tepkime ncesi girenlerin (tepkenlerin) ktleleri ile tepkime sonras oluan rnlerin ktlerinin kyaslanmas ile grlebilir.
DENEY NO: 21
Bu deneyde nce sodyum karbonat zeltisi ile kalsiyum klorr zeltisi arasndaki tepkime iin, sonra da bu tepkime sonucu oluan rn ile slfrik asit zeltisi arasndaki tepkime iin ktle korunumu incelenecektir.
Deneyin Yapl: Kuru ve temiz bir erlene 10mL, 1M Na2CO3 (sodyum karbonat) zeltisi koyulur ve erlenin az bir tpa ile kapatlr. Temiz ve kuru iki kk ie etiketlenerek, birine 3mL, 1M CaCl2 (kalsiyum klorr) zeltisi, dierine 3mL, 3M H2SO4 (slfrik asit) zeltisi koyulup kapaklar kapatlr. Tpa ile kapal erlen ve kapakl ieler birlikte 0,01g duyarllkla tartlr. 1M CaCl2 zeltisi erlene dikkatlice boaltlr ve erlen hafife alkalanarak deiim gzlemlenir. Tpa ile kapal erlen ve kapakl ieler birlikte yeniden ayn duyarllkta tartlr. Erlendeki zelti zerine 3M H2SO4 zeltisi dikkatlice eklenir ve erlen hafife alkalanarak deiim gzlenir. Erlen snm ise oda scaklna gelene dek beklenir. Kapaklar kapatlp erlen ve ieler yeniden ayn duyarllkta tartlr.
77
Ktlenin Korunumu
Veriler:
DENEY NO: 21
Birinci kartrma ncesi toplam ktle: ............................................................................... Birinci kartrma sonras toplam ktle: .............................................................................. kinci kartrma sonras toplam ktle:................................................................................
Sonular:
Oluan kimyasal tepkimeleri yaznz: ................................................................................. ............................................................................................................................................. Tartm sonularn yorumlaynz:........................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
78
Asit Baz Reaksiyonlar ve pH Tayini

22. Asit Baz Reaksiyonlar ve pH Tayini
DENEY NO: 22
pH bir zeltinin asitlik zelliinin gstergesi olup, hidrojen iyonunun aktivitesinin eksi logaritmasna eittir. pH = log [H+] pH deeri iki farkl lm prensibi ile hesaplanr. Bunlardan birincisi pH kad kullanlarak uygulanana kolorometrik yntemdir. Bir dier yntem olan elektrometrik metot bir standart hidrojen elektrodu ve bir referans elektrodu kullanan potansiyometrik lmle, hidrojen iyonlar aktivitesinin belirlenmesidir. eitli maddelerin pH deerleri:
Madde ad ....................................... pH Pil asidi .............................................1.0 Mide z suyu ....................................1.4 Limon suyu.......................................2.1 Portakal suyu ....................................2.8 Kola ..................................................3.0 Domates suyu ...................................4.1 Express kahve...................................5.0 drar ..................................................6.0 St.....................................................6.8 Distile su...........................................7.0 Kan ...................................................7.3 Sodyum bikarbonat (NaHCO3).........8.5 Amonyak (NH3)...............................11.9
pH kad
Bularn dnda turnusol kad gibi indikatr boyar maddeler yardmyla zeltilerin pH deerleri dnda asitlik ve bazlklar saptanabilir.
AST BAZ
pH metre
[H]+ [OH]0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
79
Asit Baz Reaksiyonlar ve pH Tayini

Madde ve Malzemeler: Deney Tp (4adet) Baget Turnusol kad 0,1M NaOH (sodyum hidroksit) 0,1M Mg(OH)2 (magnezyum hidroksit) 0,1M HCl (hidroklorik asit) 0,1M HNO3 (nitrik asit) 0,1M H2SO4 (slfrik asit) Fenolftalein indikatr Atk Toplama Beheri (asit) Deneyin Yapl: 0,1M NaOH ve 0,1M Mg(OH)2 bazlar 1 er mL deney tplerine koyulur. Bu bazlarn turnusol kadna verdikleri renk kaydedilir. zerlerine 1 er damla fenolftaleinden damlatlr. 0,1M HCl bazlarn zerine damla damla ilave edilir. Her ilaveden sonra renk kayboluncaya kadar tp alkalanr. Ntralleme iin gerekli damla says bulunur. Sonra asitleri (0,1M HNO3, 0,1M H2SO4) turnusol kadna verdii renk kaydedilerek deney tplerine koyulur. 1 er damla fenolftalein damlatlr. 0,1M NaOH damla damla ilave edilerek ntralleme olduu anda damla says bulunur. Reaksiyon denklemleri yazlr.
DENEY NO: 22
eskiden turnusolun yerine kullanlan zerdeal tozu
NaOH + HCl Mg(OH)2 + HCl HNO3 + NaOH H2SO4 + NaOH
........................................................... ........................................................... ........................................................... ...........................................................
80
Baz norganik Tuzlarn Seyreltik Asitle Etkileimi

23. Baz norganik Tuzlarn Seyreltik Asitle Etkileimi Madde ve Malzemeler: Deney Tp (6 adet) Baget Beher NaNO2 (sodyum nitrit) Na2CO3 (sodyum karbonat) Na2S2O3 (sodyum tiyoslfat) NaNO3 (sodyum nitrat) Na2SO3 (sodyum slfit) Na2S (sodyum slfr) H2SO4 (slfrik asit) HCl (hidroklorik asit) Atk Toplama Beheri (asit) Teori: Hidrojen, H2
DENEY NO: 23
Renksiz ve kokusuzdur. Hava ile patlayc bir karm oluturur. Test tpnn azna yanan bir kibrit yaklatrlrsa farkl bir ses duyulur. Renksiz ve kokusuzdur. Gaz Ca(OH)2 zeltisinden geirilirse CaCO3 keltisi oluur. Bu durum berrak zeltinin bulanklamas eklinde gzlenir. Renksiz, ok ar kokulu ve zehirli bir gazdr. Bir kada emdirilmi dikromat zeltisi SO2 ile etkileirse portakal renkli kadn rengi yeile (CrIII) dner renksiz bir gazdr. Hava ile temas edince rengi kahverengiye dner. Kokusu bilindik, renksiz ve zehirli bir gazdr. Kurun asetat kadn siyaha evirir. Renksiz ve kokusuz bir gazdr. Keskin kokulu, renksiz bir gazdr. Turnusol kadnn rengini maviye evirir. Renksiz ve kokusuz tanmlamak zordur. bir gazdr. Varln
Karbondioksit, CO2
Azot dioksit, NO2
Azot oksit, NO Hidrojen slfr, H2S Oksijen, O2 Amonyak, NH3 Azot, N2
81
Baz norganik Tuzlarn Seyreltik Asitle Etkileimi

Deneyin Yapl: Deney tpnn ierisine az bir miktar kat tuz konulur. Bu tuzun zerine 2,5M H2SO4 zeltisinden 2 damla ilave edilir. Karbonat test ederken seyreltik HCl kullanlr. Eer tepkime soukta oluyorsa deney tp su banyosunda stlarak deiiklikler gzlenir. Tepkimelere ait reaksiyonlar yazlr. Aadaki tepkimelerin bazlarnda gaz k olmayabilir.
DENEY NO: 23
2NO2- + 2H+ NO2 + NO + H2O , kahverengi gaz k NO2 Nitrit: ......................................................................................................................... Karbonat:................................................................................................................... Nitrat: ........................................................................................................................ Slfit:......................................................................................................................... Kkrt: ...................................................................................................................... Klorat:........................................................................................................................
82
ndirgenme Ykseltgenme Reaksiyonlar

24. ndirgenme Ykseltgenme Reaksiyonlar Teori: ok sayda tepkime indirgenme ykseltgenme tepkimeleri olarak snflandrlabilir. Bu tepkimeler genelde oksitlenme basamanda deiikliklerin olduu elektron aktarm tepkimeleridir. Bu tepkimeler srasnda bazen gzle grnr bir deiiklik olmaz. Bu durumda uygun bir test kullanmak gerekir. Bilinen baz testler aada verilmitir. Ykseltgenme basama ndirgenme basama
DENEY NO: 24
Gzlem veya Test
MnO4 Cr2O72 I2 Fe3+
Mn2+ Cr3+ I Fe2+
Renk deiimi: mordan renksize. Renk deiimi: portakaldan yeile. Renk deiimi: renksize. kahverengiden
Renk deiimi soluk sardan soluk yeiledir. Bu deiim kolayca gzlenemez. Bu nedenle zeltiye KSCN ilave edilir. Bu madde Fe3+ ile krmz renkli bir kompleks oluturur. Yntem: test zeltisine 1 damla KSCN ve 2 damla 2,5M H2SO4 ilave edilir. Renk deiimi yoktur. zeltiye BaCl2 zeltisi ilave edilirse BaSO4 ker. BaSO4 asidik ortamda znmez ama BaSO3 znr. Yntem: test zeltisine 2 damla 0,1M BaCl2 ilave edilir. znrlk testinde 5M HCl kullanlr.
SO42
SO32
83

Madde ve Malzemeler: Deney Tp H2O2 (hidrojen peroksit) 0,1M FeSO4 (demir(II) slfat) 2,5M H2SO4 (slfrik asit) 0,1M KSCN (potasyum tiyosiyonat) 0,5M KI (potasyum iyodr) 0,1M KMnO4 (potasyum permanganat) 0,1M K2Cr2O7 (potasyum kromat) 0,1M Na2SO3 (sodyum slfit) Atk Toplama Beheri (metal, asit, inorganik) Deneyin Yapl: Demir(II) Hidrojen peroksit ki tane temiz test tpne 5 damla 0,1M FeSO4 ve 2 damla 2,5M H2SO4 koyulur. Bu test tplerinden birine 5 damla H2O2 zeltisi dierine ise 5 damla saf su damlatlr. zeltiler su banyosunda stlr ve deiiklikler gzlenir, tepkime denklemi yazlr.
DENEY NO: 24
Fe2+, H2O2, H+ / ......................................................................................................... Fe2+, H2O, H+ / ..........................................................................................................

yot Hidrojen peroksit ki tane temiz test tpne 2 damla 2,5M H2SO4 ve 5 damla 0,5M KI koyulur. Bu test tplerinden birine 5 damla H2O2 zeltisi dierine ise 5 damla saf su damlatlr. zeltiler su banyosunda stlr ve deiiklikler gzlenir, tepkime denklemi yazlr.
I, H2O2, H+ / ............................................................................................................. I, H2O, H+ / ..............................................................................................................
84

Permanganat Mangan(II) tane temiz test tpne 5 damla 0,1M KMnO4 zeltisi koyulur. Bu test tpleri 2 er damla deriik H2SO4 ile asidik hale getirilir. Bu zeltilerden birine 5 damla 0,1M FeSO4 damlatlr. Dier zeltiye 5 damla H2O2 zeltisi ilave edilir. Son tpe ise 5 damla 0,1M Na2SO3 eklenir. Deiiklikler gzlenir ve tepkime denklemi yazlr.
DENEY NO: 24
KMnO4, H2O2, H+ / ................................................................................................... KMnO4, FeSO4, H+ / .................................................................................................

Dikromat Krom(III) ki tane temiz test tpne 5 damla 0,1M K2Cr2O7 zeltisi koyulur. Bu test tpleri deriik H2SO4 ile asidik hale getirilir. Tplerin birine 5 damla 0,1M FeSO4 , dierine 0,5M KI zeltisinden 2 damla damlatlr. Deiiklikler gzlenir, tepkime denklemi yazlr.
FeSO4, K2Cr2O7, H+ / ................................................................................................ K2Cr2O7, KI, H+ / ......................................................................................................
85
Bakrn Baz Kimyasal Tepkimeleri

25. Bakrn Baz Kimyasal Tepkimeleri Teori: Bakr 0, 1+ ve 2+ olmak zere ayr ykseltgenme basamanda bulunabilir. Sulu zeltilerinde 1+ deerliklidir.
DENEY NO: 25
2Cu+
Cu + Cu2+
Bakr(I) iyonu zeltide komplekse alnarak kararl hale getirilebilir veya znrl dk bir tuz haline dntrlerek kararl halde tutulabilir. Bu nedenle bakr kimyas genelde bakr(II) kimyasdr. Bakr genelde mavi veya yeil bileikler oluturur. Bakr metali normal koullar altnda havada kararldr. Istlarak oksijen ile reaksiyonu sonucunda Cu2O oluturur. 4Cu(k) + O2(g) Halojenler ile: Cu(k) + F2(g) Cu(k) + Cl2(g) Cu(k) + Br2(g) CuF2(k) CuCl2(k) CuBr2(k) (beyaz) (sar-kahverengi) (siyah) 2Cu2O(k)
Ham Bakr
Bakr metali scak deriik slfrik asit ile reaksiyonu sonucunda Cu(II) zeltisi oluturur. Bu iyon aslnda [Cu(OH2)6]2+ kompleksidir. Ayn zamanda aa hidrojen gaz karr. Cu(s) + H2SO4(aq) Cu2+(aq) + SO42-(aq) + H2(g)
Bakr metali seyreltik ve deriik nitrik asitle de znr.
87

Madde ve Malzemeler: Beher Mezr Spatul Bakr Levha Toz inko Deriik HNO3 (nitrik asit) Deriik NH3 (amonyak) 5M NaOH (sodyum hidroksit) 2,5M H2SO4 (slfrik asit) Atk Toplama Beheri (asit, metal) Deneyin Yapl 1) Yaklak 0,3g bakr levha paras 250mL lik behere koyulur. Bu behere 4mL, 15M HNO3 ilave edilir. Tepkime bitince zeltiye 100mL saf su ilave edilir.
DENEY NO: 25
Gzlemler:........................................................................................................................... ............................................................................................................................................. Denklem: .............................................................................................................................

2) Yukardaki zeltiden (1) 50mL alnr ve bu zeltiye 20mL, 5M NaOH ilave edilir.
3) Deney 2 den 10mL alnr ve 100mL lik behere koyulur. Bu zeltiye iindeki kat madde znnceye dek deriik amonyak ilave edilir.
88

4) Deney 2 den kalan zeltiye kaynama talar ilave edilip, zelti kaynama noktasna kadar stlr.
DENEY NO: 25
5) Tepkime 4 den kalan zelti bekletilerek kelein kmesi salanr. kelein stndeki sv sarsmadan dklr (dekantasyon). Kat madde ok scak saf su ile ykanr. Katnn kmesi beklenerek tekrar dekante edilir. Kalan katya 35mL, 2,5M H2SO4 ilave edilir.
6) Tepkime 5 deki zeltiden 10mL alp ierisine spatulun ucu ile bir miktar inko tozu ilave edilir. zelti berraklaana ve gaz k durana dek kartrlr. Kalan kat madde tanmlanr.
89
DENEY NO: 25
90
Tuz zeltilerinde Kimyasal Denge

26. Tuz zeltilerinde Kimyasal Denge
DENEY NO: 26
Bir kimyasal tepkimede, dengenin konumu ortamn pH s ve deriimle deiebilir. Bu deiim zeltinin renk farkndan izlenebilir. ou kimyasal tepkime tamamen rne dnmez. Bu deneysel teknik ve dzenlemelerin bir sonucu deil tamamen tepkimenin zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Balangta tepkime rne dnmeye balar ama bir sre sonra tepkimeye girenlerin ve tepkimede oluan rnlerin deriimleri sabit kalr. Bu noktada artk tepkimeye giren maddelerin rne dnme hz, rnlerin tepkimeye girenlere dnme hzna eittir.
2NO2(g) N2O4(g)
Diazotetraoksitin oluma hz azotoksidin oluma hzna eittir. Tepkimede dengeye her iki taraftan da balanarak ulalabilir. Dengeye dardan bir etki olduu zaman, denge bu etkiyi yok edecek ekilde davranr (Le Chatelier). Bu deneyde eitli dengeler incelenecektir.
1- Kromat Bikromat dengesi, Bir kromat tuzu suda znrse zeltide hem kromat (CrO42) hem de bikromat (Cr2O72) iyonlar bulunur. Kromat iyonlarnn rengi sar, bikromat iyonlarnn rengi turuncudur. Bu denge tepkimesi ortamn pH sndan etkilenir.
CrO42 + 2H+
Cr2O72 + H2O
2- Az znen tuzlarn znrlk dengesi, Az znen tuzlar zeltide bir dengeye kadar iyonlarna ayrr. Ortamn pH s iyonlama dengesini etkiler.
BaCrO4
Ba2+ + CrO42
3- Kompleks dengeleri, CoCl2 suda znr ve Co2+ iyonlar su ile pembe renkli oktahedral (koordinasyon says alt) bir kompleks oluturur. [Co(H2O)6]2+. Su yerine etilalkol zc olarak kullanlrsa mavi renkli tetrahedral (koordinasyon says drt) olan bir kompleks oluturur. [CoCl4]2. Alkoln ierisinde az miktarda su bulunursa zeltide her iki
91
Tuz zeltilerinde Kimyasal Denge kompleks de bulunur. Ortamdaki klor ve su deriimlerine bal olarak dengenin konumu deiebilir. [Co(H2O)6]2+
ClH2O
DENEY NO: 26
[CoCl4]2
Madde ve Malzemeler: Deney tp Tplk Deriik HCl (hidroklorik asit) 0,3M HCl (hidroklorik asit) 0,3M Na2CrO4 (sodyum kromat) 0,3M NaOH (sodyum hidroksit) 0,1M BaCl2 (baryum klorr) 0,1M CoCl2 (kobalt klorr) etil alkoldeki zeltisi Atk Toplama Beheri (asit, metal) Deneyin Yapl: 1- Kromat Bikromat dengesi: ki deney tpne 20 er damla 0,3M Na2CrO4 zeltisi koyulur ve zeltilerin renklerine dikkat edilir. Tplerden birine damla damla 0,3M NaOH (5 damla), dierine 0,3M HCl ilave edilir. Her damladan sonra tpler alkalanarak renk deiimleri kaydedilir. Tepkime denklemleri yazlarak dengenin deiimi aklanr.
Denklem .................................................................................................................... Deiim .....................................................................................................................

2- Az znen tuzlarn znrlk dengesi: Bir deney tpne 20 damla 0,3M Na2CrO4 zeltisi koyulur. Bu zeltiye 5 damla 0,1M BaCl2 ilave edilir. Oluan tepkime ve reaksiyonu aklanr.
Denklem .................................................................................................................... Deiim .....................................................................................................................
92
Tuz zeltilerinde Kimyasal Denge zeltiye damla damla 0,3M HCl ilave edilir (5 damla). Oluan tepkime ve reaksiyonu aklanr.
DENEY NO: 26
Denklem .................................................................................................................... Deiim ..................................................................................................................... zeltide BaCrO4 ktrmek iin zeltiye ne ilave edilmelidir?................................................................................................................
3- Kompleks dengeleri: CoCl2 nin etanoldeki zeltisinden 20 damla bir tpe konur. Rengine dikkat edilir. Bu zeltinin zerine damla damla saf su ilave edilir. Renk deiimi gzlemlenir. Denge akua ve klor kompleksleri ynnde nasl deimektedir? Saf su ilave edilen tpe yeniden zelti mavi renge dnnceye kadar deriik HCl ilave edilir. Denge akua kompleksi ynnde ekzotermiktir. Pembe akua kompleksi buz banyosunda soutulursa tepkimenin kloro kompleksi ynne kayd grlr. Alkoldeki kobalt kompleksine su ilave edildiinde akua kompleksi (pembe) oluur. Bu kompleks scak su banyosunda stlrsa tepkimenin tetraklorokobaltat (mavi) kompleksi ynne kayd grlr.
Denklem .................................................................................................................... Deiim .....................................................................................................................
93
Hidratlam Bir Tuzun Forml

27. Hidratlam Bir Tuzun Forml Madde ve Malzemeler: Spor Halka gen Kil Porselen Kapsl Tel Maa Desikatr MgSO47H2O (magnezyum slfat / epsom tuzu) 6M HNO3 (nitrik asit) Atk Toplama Beheri
DENEY NO: 27
Hidratlam bir tuzdaki su yzdesi gravimetrik olarak bulunabilir. Yapdaki suyun yzdesinden, hidratn forml, yani yapsnda ka mol su bulunduu belirlenebilir. Doadaki bir ok tuz veya ticari olarak satlan tuzlar hidratlamtr. Hidratlama, iyonun su moleklleri ile sarlmasdr. Yapdaki bu su molekllerine Hidrat suyu denir. Kristal suyu, kristal yapnn iine skmtr ve yapdan uzaklatrmak ok zordur, hatta bazen mmkn deildir. CuSO45H2O da 4 mol su hidrat suyu, dier bir mol su kristal suyudur.
H2O H2O Cu H2 O H2O O O S O O H2O
Bakr Slfat 5H2O
Yap yukardaki gibidir. Termogravimetrik analiz yaplan bir bakr tuzunda 2 mol su 110C civarnda yapdan uzaklamakta ve bileik koordinasyon says 4 olan kararl bir ara yapya sahip olmaktadr. Istma ilemi devam ettirildiinde yaklak 200C civarnda bileik 2 mol suyunu daha kaybetmektedir. Bu su moleklleri direk olarak bakr atomuna bal hidrat sulardr. Dier bir mol su ise yaklak 500C civarnda ayrlmaktadr. Bu ise kristal suyudur. Susuz bakr slfat renksizdir. Baz tuzlarda su moleklleri zayf bir ba ile balanmlardr. 95
Hidratlam Bir Tuzun Forml Byle tuzlar scaklkla sularn kolaylkla kaybeder ve susuz (unhydrous) tuz halini alrlar.
MgSO47H2O
> 200C
DENEY NO: 27
MgSO4 + 7H2O
120g MgSO4 de 7 mol su vardr. Gravimetrik analiz, bir numunedeki madde miktarnn belirlenmesi ile ilgili analitik bir yntemdir. Bu deneyde magnezyum slfattaki su miktar gravimetrik olarak bulunacaktr.
Deneyin Yapl: Temiz bir porselen kroze (kapsl) gen kil zerine yerletirilerek 5 dakika stlr ve soumaya braklr. Eer stma sonrasnda krozede lekeler oluuyorsa bu kirlilikleri gidermek iin 6M HNO3 ile ykanr. Porselen kroze bek alevinde stlr ve desikatrde soutulmaya braklr. Kuru ve lm kroze 0,001g hassasiyetinde tartlr. Krozeye elden bulaabilecek nem veya ya tabakas tartm sonucunu etkileyebilir. Hem bu nedenle hem de yanmamak iin kapsl maa yardm ile tutulmaldr. Bo krozenin tartm sonras krozenin iine yaklak 3g magnezyum slfat tuzu alnarak yeniden 0,001g duyarllkta tartlr. Madde ile birlikte kroze bek alevi zerindeki ken kile yerletirilir. nce yavaa sonrasnda iddetli alevde kroze stlr. Istrken porselenin kzarmamasna dikkat edilir. ok yksek scaklklarda MgSO4 bozunabilir. Kapsl 10 dakika stlr. Kroze desikatrde soumaya braklr. Souyan porselen kroze yeniden tartlr. Istma ilemine yeniden devam edilir ve soutulup yine tartlr. Eer iki tartm arasndaki fark 0,01g dan kkse bir daha stma soutma ilemi yaplmaz.
96

Veriler:
DENEY NO: 27
Porselen krozenin arl: .................................................................................................. Porselen kroze + tuzun arl: .......................................................................................... Istma sonras arlk 1: ....................................................................................................... Istma sonras arlk 2: ....................................................................................................... Istma sonras arlk 3: ....................................................................................................... Istma sonras arlk 4: ....................................................................................................... Istma sonras arlk 5: .......................................................................................................
Sonular:
Magnezyum Slfatn forml: ............................................................................................
97
DENEY NO: 27
Desikatr: inde nem ekici kimyasallar (desikant) konulmu kaplarn genel ismidir. Maddelerin nemsiz ortamda saklanmas veya bekletilmesi iin kullanlr. Kurutulmu veya kzdrlm maddelerin dier ilemlerden nce oda scaklna kadar gelmelerinde desikatrden yararlanlr. Nem ekici (desikant) olarak genellikle susuz CaCl2 deriik H2SO4 veya P2O5 kullanlr. la kutularnda bulunan yutmayn yazl kapsller veya ayakkab kutularndan kan beyaz poetli tozlar da desikant maddelere rnektir. Bu tr nem ekici maddelere higroskopik maddeler de denir.
Kroze: Cam, porselen, nikel veya platin olabilen krozeler yksek scaklklardaki stma ilemleri iin pota olarak kullanlrlar.
98
Karmlarn Ayrlmas
28. Karmlarn Ayrlmas
DENEY NO: 28
Kimya laboratuarlarnda karmlarn ayrlmas gerekebilir. Ayrlacak maddelerin zelliklerine bal olarak amaca uygun deiik ayrma yntemleri vardr. Bu basit ayrma yntemlerinden bazlar unlardr.
Dekantasyon: Aktarma yntemi olarak da bilinen bu yntem younluu byk olan katlar svlardan aktrmak iin kullanlr. ok hzl ve kolay olmakla birlikte kesin ayrma salanmaz, bir miktar sv zeltide kalabilir. Szme: Bir katy bir svdan ayrmak iin en ok kullanlan yntem szmedir. Bu i iin bir huni ve szge kadndan yararlanlr. Szlerek ayrlan katnn gravimetrik yntemlerle miktar tayin edilecekse gzenekleri ok ince olan ve yand zaman kl brakmayan zel szge katlar kullanlr. Aksi durumlarda normal szge kad kullanlr. Gravimetrik tayinlerde kullanlacak huniler de biraz farkldr. Szmeyi hzlandracak ekilde yaplmlardr. Santrifjleme: Santrifjleme ile katlarn svlardan hzl bir ekilde ayrlmas salanr. Santrifj tpndeki karm byk bir hzla dndrlr. Bu srada merkezka kuvvetinin etkisi ile kat maddeler santrifj tpnn dibine doru itilir ve orada toplanr. stteki sv ksm yavaa aktarlr (dekantasyon) veya pipet ile ekilir. Damtma: Maddelerin buhar basnlarnn farkl olmasna dayanan bir ayrma yntemidir. Svlar katlardan ayrmada kullanld gibi, kaynama noktalar farkl svlarn ayrlmasnda da kullanlr. Buhar faz uucu bileence zengindir. Bu zenginletirme ilemi tekrarlanarak uucu bileenin nce damtlmas salanr. Daha yksek scaklkta buharlaan madde kaynama balonunda kalr.
99
Karmlarn Ayrlmas
Madde ve Malzemeler: Deney Tp Baget Beher Spor ve Halka Szge Kad Santrifj Damtma Dzenei 0,1M BaCl2 (baryum klorr) 0,1M Na2SO4 (sodyum slfat) 0,1M KMnO4 (potasyum permanganat) Atk Toplama Beheri (KMnO4) Deneyin Yapl: A. Dekantasyon: iki ayr tpten birincisine 2mL 0,1M BaCl2 zeltisi, ikincisine tpe 2mL 0,1M Na2SO4 zeltisi koyulur. Sonrasnda bu iki zelti bir tpte kartrlr.kartrma sonrasnda tpte BaSO4 ker. Bken tuzun tpn dibine iyice inmesi beklenir. kme ilemi tamamlandktan sonra bir baget yardm ile sv faz bir behere aktarlr. Bu srada tp sallamamaya dikkat edilmelidir. alkalanma sonucu kat ve sv faz birbirine yeniden karabilir.
DENEY NO: 28
Dekantasyon
100
Karmlarn Ayrlmas
B. Szme: Szmede kullanlacak szge kad huninin apna uyacak ekilde dairesel kesilerek drde katlanr. Her katlama hafife dairenin merkezinden kaydrlarak yaplr. Sonra bir tarafta 3 kat, dier tarafta tek kat kalacak ekilde alr ve koni ekline getirilir. Szge kad damtk su ile biraz nemlendirilerek huniye yerletirilir. Kat ile huni arasnda hi hava kabarc kalmamasna dikkat edilmelidir. Bir halka yardm ile huni spora balanr ve sznt iin altna bir beher yarletirilir. Huninin alt ksmnn beher eperine deymesi sramalar engelleyerek daha dengeli bir szme ilemi salayacaktr. Szme ilemi uygulanacak olan karm bir baget yardm ile huniye dikkatlice aktarlr. Hunideki sv seviyesi asla szge kad seviyesini gememelidir. Sv fazn ou szldkten sonra kalan karm kat fazn da alnabilmesi iin alkalanarak bir seferde huniye aktarlmaldr. Daha hzl szme ilemleri iin su trombu ve vakum uygulanabilir. Bu durumda szme ilemi buhner hunisi ve nue erleni kullanlarak yaplmaldr.
DENEY NO: 28
Basit Szme Dzenei
szge kad su trombu buhner hunisi
lastik conta
vakum hortumu
nue erleni
Vakumda Szme Dzenei 101
Karmlarn Ayrlmas
C. Santrifjleme: Santrifj tpne ayrlacak karmdan 4mL koyulur. Bu tp santrifj cihazna yerletirildikten sonra karsna ayn hacimde dolu baka bir tp daha koyulur. Bu ikinci tp kart arlk grevi yapar ve cihazn dnme esnasnda dengeli durmasn salar. Hibir zaman tek tp kullanlarak veya karlkl tpleri dengelemeden santrifj cihaz altrlmaz. Aksi taktirde cihaz yalpalayarak tpleri kracaktr. Doru yerletirilen tplerden sonra cihaz altrlr ve ilkin yava yava sonrasnda hzlanarak bir iki dakika santrifjlenir. Cihazn yavalayarak kendiliinden durmas beklenir, asla el ile durdurmaya allmamaldr. Cihazn dnme hzna el ile mdahale etmek kelein sv faz ile tekrar karmasna neden olacaktr. Duran cihazdan tpler sarsmadan alnr ve sv faz ayrlr. D. Damtma: Basit damtma iin ekildeki dzenek kurulur. 0,1M KMnO4 zeltisinden 50mL alnp damtma balonuna koyulur. Dzenee balanan balon bek alevi ile yavaa stlmaya balanr. Istmann ilerleyen safhalarnda dk kaynama scaklna sahip olan su nce alnr. KMnO4 balonun dibinde kalr. Damtma yntemi Deney 39 da daha detayl irdelenmektedir.
DENEY NO: 28
Santrifj Cihaz
Damtma Dzenei 102
Kimyasal Tepkime eitleri

29. Kimyasal Tepkime eitleri Teori: Maddenin kimyasal zellikleri kimyasal tepkimelerdeki davranlar ile belli olur. Snmemi kirecin zerine su dkld zaman s aa kar ve kire bir deiime urar. Odun kmr yanarken s ve k verir. Yani bir tepkime olurken s, k veya enerji alverii olmakta ve madde deiiklie uramaktadr. Tepkime ortamnda gaz k, renk deiimi, kelek olumas veya kaybolmas genellikle bir tepkimenin varln gsterir. Bu deneyde izlemesi kolay tepkimeler seilmitir.
DENEY NO: 29
Bunlar;
A- ktrme tepkimeleri: ktrme tepkimeleri zeltide znmeyen kat bir kelein olumas ile belirlenir. kelek, tepkimeye giren maddelerden, zcde znmeyen yeni bir maddenin olutuunu gsterir. Baryum nitrat (Ba(NO3)2) suda znr ve hafif bulank bir zelti oluturur. Ayn ekilde sodyum slfat (Na2SO4) de suda kolayca znr. Bu iki zelti kartrldnda suda znmeyen beyaz renkli bir kelek oluur.
Ba(NO3)2 + Na2SO4
Ba SO4 + 2Na+ + 2NO3
B- Asit-Baz tepkimeleri: Bir asidin bazla tepkimeye girmesi sonucu tuz ve su oluur. Bu tr tepkimelere ntralleme tepkimeleri denir. Tepkime sonucu zeltinin pH s deitii iin bu tepkimeler ancak indikatr yardm ile izlenebilir. Kuvvetli bir asit olan HCl nin kuvvetli bir baz olan NaOH ile tepkimesi ntralleme tepkimesidir.
HCl + NaOH
Na+ + Cl + H2O
C- Kompleksleme tepkimeleri: Birok metal iyonlar, elektron ifti veren ve ligand olarak adlandrlan eitli molekl veya iyonlarla tepkimeye girerek koordinasyon bileikleri (kompleksler) olutururlar.
Cu2+ + 4NH3 Fe3+ + SCN
[Cu(NH3)4]2+ [Fe(SCN)6]3
103

D- Redoks tepkimeleri: Bu tr tepkimelerde tepkimeye giren maddelerden biri indirgenirken bir baka madde ykseltgenir. Asidik ortamda FeCl2 ile permanganatn tepkimesinde Mangan(II) indirgenir ve permanganatn rengi kaybolur.
DENEY NO: 29
MnO4 + FeCl2 + H+
Fe3+ + Mn2+ + H2O
Madde ve Malzemeler: Deney Tp Tplk Damlalk Turnusol Kad Fenolftalein indikatr Deriik NH3 (amonyak) 0,1M NaOH (sodyum hidroksit) 0,1M HCl (hidroklorik asit) 0,1M H2SO4 (slfrik asit) 0,1M Ba(NO3)2 (baryum nitrat) 0,1M Na2SO4 (sodyum slfat) 0,1M Cu(NO3)2 (bakr nitrat) 0,1M FeCl3 (demir(III) klorr) 0,1M FeCl2 (demir(II) klorr) 0,1M KSCN (potasyum tiyosiyanat) 0,1M KMnO4 (potasyum permanganat) Atk Toplama Beheri (asit, metal)
104

Deneyin Yapl: A- ktrme tepkimeleri: Bir deney tpne 1mL (~20 damla) 0,1M Na2SO4 zeltisi koyulur. Bu zeltinin zerine damla damla 0,1M Ba(NO3)2 zeltisinden 20 damla ilave edilir. Gzlenen deiiklikler not edilir. Bu tpe 20 damla HCl ilave edilir ve gzlemler yazlr.
DENEY NO: 29
............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................

B- Asit-Baz tepkimeleri: Deney tplerinden birine 20 damla HCl dierine 20 damla NaOH
koyulur. Bir baget yardm ile iki tpteki zeltilerin birer damlalar turnusol kadna deydirilerek asitlik ve bazlklarna baklr. Tplere 2 er damla fenolftalein zeltisi damlatlr ve renkleri kaydedilir. Baz zeltisinin zerine damla HCl ilave edilir ve her damladan sonra tp alkalanr. Asit ilave etme ilemi tpteki zelti rengini kaybedinceye kadar devam edilir. Ntralleme iin gereken damla says hesaplanr. Tplerden birine 10 damla 0,1M H2SO4koyulur ve tpe 2 damla fenolftalein damlatlr. Bu tpe ntralleme tamamlanncaya kadar 0,1M lk NaOH den damlatlr ve gerekli damla says hesaplanr. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
105

C- Kompleksleme tepkimeleri: Bir tpe 20 damla 0,1M Cu(NO3)2 zeltisi konulup hacmi 3mL ye seyreltilir. (2mL su ilave ediniz). zeltinin rengi not edilir. Bu zeltiye 10 damla deriik amonyak ilave edilerek renk deiimi gzlenir. Bir baka tpe 20 damla FeCl3 zeltisi eklenip hacmi 3mL ye seyreltilir. zeltinin rengi not edilerek zerine 10 damla KSCN zeltisi damlatlr ve deiimler gzlemlenir.
DENEY NO: 29
............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................

D- Redoks tepkimeleri: ki deney tp alnr. Birine 10 damla 0,1M KMnO4 ve 5 damla 0,1M HCl koyulur. kinci tpe 20 damla FeCl2 zeltisi koyulur. Demir zeltisinin zerine damla damla permanganat zeltisi ilave edilir. Balarda rengin kaybolduu, daha sonralar rengin kalc pembeye dnd gzlemlenir.
............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
106
Asit ve Baz zeltilerinin Standardize Edilmeleri

30 Asit ve Baz zeltilerinin Standardize Edilmeleri
DENEY NO: 30
Bu deneyde NaOH ve H2SO4 zeltilerinin hazrlanmalar ve volumetrik analizin temel ilkelerine uygun olarak standardize edilmeleri amalanmtr. Bu ama dorultusunda ilkin birincil bir kat standart (genellikle potasyum hidrojen ftalat) aracl ile hazrlanan NaOH zeltisinin standardizasyonu gerekletirilir. Standardize edilen, yani deriimi tam olarak saptanan sodyum hidroksitten yararlanarak, bu kez slfrik asidin standardizasyonu yaplr. Bu ekilde hem NaOH hem de H2SO4 uygun birer standart zelti (titrant) olarak kullanlrlar.
Madde ve Malzemeler: Hassas terazi Mezur Bret (birka tane) Erlen (birka tane) Ykama iesi Kat NaOH (sodyum hidroksit) 6M H2SO4 (slfrik asit) K(OOCC6H4COO)H (potasyum hidrojen ftalat) Fenolftalein veya bromkresol mavisi Atk Toplama Beheri (asit) NaOH zeltisinin Standardizasyonu
O C O K C O H O
Bu ilem iin baka birincil standartlar kullanlabilir. Ancak yukarda forml verilen potasyum hidrojen ftalat (PHF) kullanm yaygndr.
Yaklak deriimi 0,5M olan NaOH zeltisi hazrlamak iin 10g kat NaOH tartarak, zerine 500mL lik zelti oluturacak ekilde su ilave edilir. Ktleleri belirlenmi ve ok temiz adet tartm kab ile zerleri No1, No2 ve No3 olarak etiketlenmi adet erlen hazrlanr. Tartm kaplarndan her birine yaklak 3 gram potasyum hidrojen ftalat (PHF) koyulur ve duyarl tartmla ktleleri saptanr. Tartm kaplarnda yer alan net potasyum hidrojen ftalat miktarlar hesaplandktan sonra, her bir kabn ierii etiketli erlenlerden birine dikkatle boaltlr. Erlenlerden her birine 30-40 mL saf su ve 4'er damla fenolftalein indikatr ilave edilir. ok temiz bir bret alnarak hazrlanan NaOH zeltisi ile kez alkalanr. Daha sonra bret hazrlanan yaklak deriimi 0,5M olan NaOH zeltisi ile doldurulur. NaOH in fazlas, yavaa ve hava kabarcklar olumamasna zen gstererek bret musluundan bo bir kap iine alnr. Meniskusa dikkat 107
asidik
bazik
Fenolftalein Bromotimol Mavisi
Asit ve Baz zeltilerinin Standardize Edilmeleri ederek bretteki baz dzeyi not edilir. Titrasyon iin hazrlanan potasyum hidrojen ftalat (KHC8H4O4) zeltilerinden birincisi ile (No1) titrasyona balanr. Bu ilem esnasnda erlen ierii, elle veya manyetik bir kartrc yardm ile srekli alkalanr. Balangta (yaklak 15-20 mL titrant ilave edilene kadar) titrasyon hznn yksek olmasnda bir saknca yoktur. Ancak olduka inat hafif bir pembeliin belirmesinden itibaren, titrasyon hz drlmelidir. Bu ilem srasnda erlenin eperleri ykama suyu ile ykanarak epere bulaan maddelerinin zeltiye gemesi salanr. Tam dnm noktas civarnda, bretten NaOH damlatma hz ok yavalatlr ve eklenen her damlann ardndan erlen ierii dikkatle alkalanr. Pembe rengin oluumu ve 20-30 saniye srekliliini koruyabildii nokta, titrasyonun "dnm noktas" saylr. Harcanan NaOH miktarn (mL) not edilir. Bu ilemler 2 ve 3 nolu erlenlerde yer alan PHF iin tekrarlanr. Standardize NaOH deriimi belirlemek zere, her analizin ortalamasn alnr.
Veriler rnek No Tartm kabnn ktlesi (g) Tartm kab + PHF ktlesi (g) PHF net ktlesi (g) Bret dzeyi ilk V1 (mL) Bret dzeyi son V2 (mL) Harcanan NaOH (V) (V1-V2) (mL) Saptanan NaOH deriimi (M) Ortalama NaOH deriimi (M) 1 2
DENEY NO: 30
Yaklak deriimi 0,5M olan NaOH zeltisinin PHF ile standardizasyonu sonunda gerek deriimi ortaya kar. Kukusuz bu deneyde en nemli nokta, birincil standart olarak kullanlan PHF n 100% saf olmas ve tartmnn ok duyarl yaplmasdr. Ayrca harcanan NaOH hacminin belirlenmesinde de ok titiz allmas, deneyin baars iin ok nemlidir.
108

H2SO4 zeltisinin Standardizasyonu
DENEY NO: 30
Bu ilemde titrant grevini standardize edilen NaOH stlenir. NaOH breti dikkatle doldurularak dzeyi ayarlanr. 5mL 6M H2SO4 zerine, hesaplanan miktarda su ilave ederek, zelti 0,25M deriime seyreltilir. Yaklak deriimi 0,25M olan H2SO4 ten 30mL bir bret (veya pipet) yardm ile hassas olarak erlene koyulur ve zerine 4 damla bromotimol mavisi (veya fenolftalein) damlatlr. Bir nceki ilemde (NaOH standardizasyonunda) deinilen noktalara dikkat ederek, titrasyon ilemi dnm noktasna kadar srdrlr. Dnm noktasnda bretteki baz dzeyi not edilir.
Veriler
Standart (titrant) Bret dzeyi ilk V1 (mL) Bret dzeyi son V2 (mL) Harcanan NaOH (V) (V1-V2) (mL) Harcanan NaOH (mmol) Titre edilen H2SO4 hacmi (mL) Saptanan H2SO4 deriimi (M) Saptanan H2SO4 deriimi (N)
. M NaOH
109
DENEY NO: 30
Titrasyon Dzenei 110
Bakr Oksidin Hazrlan ve Mol Ktlesi

31. Bakr Oksidin Eldesi ve Mol Ktlesi
DENEY NO: 31
Bu deneyde mol ktlesi bilinmeyen bir element (bakr) ile mol ktlesi bilinen bir element olan oksijenin, tepkimeye girmesi sonucu bakr oksit oluturmas incelenecektir. Deney sonucunda bakra ilikin mol ktlesi hesaplanacaktr.
Dalton tarafndan ortaya konan "Sabit Oranlar Yasas" kimyann temel yasalarndan biridir. Bu yasaya gre, "bir bileii oluturan elementlerin ktleleri arasnda sabit bir oran" sz konusudur. rnein, suda (H2O) hidrojen ktlesinin oksijen ktlesine oran her zaman 2/16 veya 1/8 dir. Bir mol suda daima 2 gram hidrojen ve 16 gram oksijen vardr. Eer bir bileii oluturan elementlerden birinin mol ktlesi biliniyorsa, ikinci elementin mol ktlesi bu yasa yardm ile bulunabilir. Madde ve Malzemeler: Hassas terazi Pipet ve Puar Kapakl Kroze ve Kroze maas Kil gen, Halka ve Spor Metal (bakr) plaka Deriik HNO3 (nitrik asit) Atk Toplama Beheri (metal) Deneyin Yapl Kapa ile birlikte tartlan ve sabit tartma getirilmi olan porselen bir krozeye yaklak 1 gram bakr koyularak, 0,001g duyarlkta tartlr. Kroze ekilde verilen stma dzeneindeki kil gene yerletirilerek, iine dikkatlice 5mL deriik nitrik asit eklenir. (bu ilem dikkatle yaplmal ve koruyucu gzlkler mutlaka taklmaldr) Krozenin kapa yar aralk brakacak ekilde kapatlr, tm svnn buharlamasn salayacak ekilde ksk bek alevinde 15-20 dakika stma ilemi srdrlr (herhangi bir asit sramas olduunda stma durdurulmaldr). Ardndan kroze yaklak 10 dakika sreyle iddetli alevde stlr. Istma ilemi tamamlandnda, kroze soumaya braklr ve souma sonunda kroze kapa ile birlikte 0,001g duyarlkta tekrar tartlr. Gerekletirilen stma ilemi sonucunda bakr oksit (CuO) olumaktadr. Bakr oksit ve bakrn net ktlelerini bulmak iin, tartm deerlerinden kapakl krozenin ktlesi karlmaldr.
Bakr Oksit
111
Bakr Oksidin Hazrlan ve Mol Ktlesi

Veriler ve Hesaplamalar
DENEY NO: 31
Kapakl krozenin ktlesi (g) Kapakl kroze + bakrn ktlesi (g) Bakrn net ktlesi (g) Kapakl kroze + bakr oksidin ktlesi (g) Bakr oksidin net ktlesi (g) Reaksiyona giren Oksijenin ktlesi (g) 16 gram (1 mol) oksijenle birleen bakrn ktlesi (g) Bakr mol ktlesinin gerek deeri Bakr mol ktlesinin deneysel deeri (g/mol) Hata yzdesi (%)
63,54 g/mol
Bu deney nitrik asit varlnda stldnda metal oksit verebilen birok baka metalin (Fe, Zn, Mn vb.) mol ktlesini belirlenmesinde de kullanlabilir.
112
letkenlik Tayini
32. letkenlik Tayini
DENEY NO: 32
letkenlik, bir zeltinin elektrik tayabilme zelliinin saysal ifadesidir. letkenlik, zeltideki iyonik trlerin deriimlerine, deerliklerine, tanrlklarna, bal deriimlerine ve lm scaklna bal olarak deiir. norganik bileikler iyi iletkenlik gsterirken, organik bileikler ok zayf bir akm geirir. letkenlik lm genelde tersi olan diren ile ohm veya megaohm olarak llr. Bir iletkenin direnci, iletken kesit alan ile ters orantl ve uzunluu ile de doru orantldr. Su renklerinde llen diren bykl de buna benzer ekilde iletkenlik kab zelliklerine baldr ve bu kaba ait zelliklerin hesaba katlmas olmakszn hi bir sonuca varlamaz. "letkenlik" birimi genel olarak ohm/cm dir. Bazen de milisiemens olarak mS/m eklinde ifade edilir. Burada, 1 mS/m = 10 ohm/cm E eittir. Yeni distile edilmi su iin iletkenlik deeri 0,5 ila 2 ohm/cm dir. Eer saf su birka hafta bekletilirse iletkenlik deerinin 2 ila 4 mho/cm e ykseldii gzlenir. Bu arta ortamda bulunan CO2'nin distile suya absorblanmas ile aklanr. me sular genelde 50 ila 1500 ohm/cm aralnda zgl iletkenlik deerlerine sahiptir. Elektrolitik iletkenlik her 1C derecede %1,9 mertebesinde deiir. Her iyon scakla bal olarak iletkenlik deerini deitirir ve bu nedenle, scakln ok hassas olarak llmesi gerekir.
letkenlik Cihaz
113
letkenlik Tayini
Madde ve Malzemeler: Kondktimetre Termometre (0,1C hassaslkta) letkenlik lm kab letkenlik suyu *1 0,01M Standart KCl zeltisi *2 Deneyin Yapl a. Kap sabiti tayini: letkenlik kab 0,01M KCl ile en az kere ykandktan sonra 0,01M KCl ile doldurulur ve scakl 25,0 0,1C hassasiyetinde ayarlanr. Diren deeri (RKCl) ve scaklk (tllen) kaydedilir ve aadaki forml yardm ile kap sabitini (C) hesaplanr.
DENEY NO: 32
*1 letkenlik suyu deiyonize edilmi distile sudur ve iletkenlik deeri 1ohm/cm den az olmaldr.
C (cm) = (0,001413) (RKCl) [1 + 0,0191 (tllen - 25)]

b. zgl iletkenlik lm: letkenlik kabn numune ile birka kez ykadktan sonra kab numune ile doldurulup diren ve scaklk lmleri kaydedilir.
*2 0,01M Standart KCl zeltisinin hazrlanmas: 745,6mg kuru KCl nin iletkenlik suyu ile zlmesi ve litreye hassas olarak tamamlanmas ile hazrlanr. Bu standart zeltinin 25C deki zgl iletkenlik deeri 1413ohm/cm dir.
114
letkenlik Tayini
Hesaplamalar:
DENEY NO: 32
letkenlik deeri; zgl letkenlik (mho/cm) =

1000000 C R llen [1 + 0,0191 (t llen 25)]
forml ile hesaplanr. Bulunan iletkenlik deeri ayrca mS/m cinsinden de ifade edilir. 1 mS/m = 10 ohm/cm dir
115
Kat ve Svlarn Younluklar

33. Kat ve Svlarn Younluklar Madde ve Malzemeler: Erlen Hassas Terazi Termometre (050C aralkta) Mezr Saf Su Bilinmeyen Sv Madde Bilinmeyen Kat Madde Atk Toplama Beheri (ihtiya halinde)
DENEY NO: 33
"Bir maddenin ktlesinin birim hacmine blnmesi ile elde edilen byklk" younluk olarak tanmlanr. Younluk= Ktle(g) Hacim(mL)
te yandan maddenin younluuna ynelik bir dier byklk ise "zgl younluk" olarak bilinir. zgl younluk bir maddenin younluunun, suyun younluuna blnmesi ile ortaya kan byklktr ve birimsizdir.
A) Suyun ve Herhangi Bir Svnn Younluklarnn Saptanmas
Katlarn ve svlarn younluklar benzer yntemlerle bulunabilir. Deneysel almalarda suyun, bilinmeyen bir svnn ve bilinmeyen bir katnn younluklar saptanacaktr.
Deneyin Yapl Temizlenmi bir erlene 30mL saf su koyulur ve termometre ile scakl llr. Temiz bir mezrn ktlesi hassas terazide tespit edilir. Beherdeki saf sudan 10 mL hassas olarak mezre eklenir ve yeniden tartm alnr. ki tartm arasndaki farktan 10mL suyun ktlesi bulunur. Bu veriler yardm ile llen scaklkta saf suyun younluu hesaplanr. Ayn ilemler bilinmeyen bir sv rnei iin tekrarlanr. Kullanlan cam malzemelerin yeterince temiz olmamasndan dolay deney esnasnda gerekletirilen tartm ve hacim lmnde hatalarla karlalabilir.
117

Veriler:
DENEY NO: 33
Mezrn ktlesi (g) ............................................................................................................. Mezr + 10mL suyun ktlesi (g)......................................................................................... 10 mL suyun net ktlesi (g)................................................................................................. Mezr + 10 mL bilinmeyen svnn ktlesi (g) ................................................................... Bilinmeyen 10 mL svnn net ktlesi (g)............................................................................ lmlerin yapld ortam scakl (C)........................................................................... 1 (g/mL) Saf suyun younluunun literatr deeri (g/mL) ............................................................... Bilinmeyen svya ilikin younluun literatr deeri (g/mL)............................................ Suyun deneysel olarak saptanan younluu (g/mL) ........................................................... Bilinmeyen svnn deneysel olarak saptanan younluu (g/mL)....................................... Hata yzdeleri (%) ..............................................................................................................
B) Bilinmeyen Bir Katnn Younluunun Saptanmas Deneyin Yapl Dzgn bir ekli olsa dahi pek ok katnn hacmini direk olarak lmek yanl sonular verebilir. zellikle dzensiz bir ekli olan katlarda ise bu mmkn deildir. Katlarn hacimleri, yer deitirdikleri su miktarndan bulunabilir. rnek olarak suda znmeyen herhangi bir kat madde veya metal alnr ve tartlr. Maddenin yaklak hacmi dikkate alnarak mezre bir miktar su konulur ve hacmi okunur. Mezrdeki suya arl daha nce tespit edilmi olan kat dikkatlice yerletirilir ve oluabilecek hava kabarcklarnn bitmesi beklenir. Mezrdeki suyun yeni seviyesi okunur. Mezrdeki suyun ikinci seviyesinden birinci seviyesi karlr ve maddenin hacmi hesaplanr. Bilinmeyen kat rneinin younluu u denklemle hesaplanabilir;
Metal ................. d (g/mL)
d=
m V
Alminyum (Al) .... 2,70 Gm (Ag) ........... 10,5 Krom (Cr) .............. 7,14 Bakr (Cu) .............. 8,90 Altn (Au)............... 19,3 Demir (Fe).............. 7,86 Kurun (Pb)........... 11,34 Magnezyum (Mg) .. 1,74 Civa (Hg) .............. 13,55 Nikel (Ni)............... 8,90 Platin (Pt) .............. 21,45 Kalay (Sn) .............. 7,31 inko (Zn).............. 7,14 Baz Metallerin zktleleri
Deneysel olarak bulunan younluk deeri tablodaki metallerin zktle deerleri ile karlatrlarak bilinmeyen rnein ne olduu tahmin edilmeye allr.
118

Veriler:
DENEY NO: 33
Bilinmeyen rnek metalin ktlesi (g).................................................................................. rnek metal yokken mezrdeki su dzeyi (mL)................................................................. rnek metal ilave edildikten sonra mezrdeki su dzeyi (mL) .......................................... rnek metalin hacmi (mL).................................................................................................. rnek metalin younluu (g/mL) ....................................................................................... Kat nesnenin ktlesi (g) ..................................................................................................... Kat yokken mezrdeki su dzeyi (mL).............................................................................. Kat nesne ilave edildikten sonra mezrdeki su dzeyi (mL) ............................................. Kat nesnenin hacmi (mL)................................................................................................... Kat nesnenin younluu (g/mL) ........................................................................................
119
Gazlarn Younluklar ve Forml Ktleleri
DENEY NO: 34
34. Gazlarn Younluklarnn ve Forml Ktlelerinin Saptanmas
Normal koullarda (N.K.: 0C ve 1 atm) herhangi bir ideal gazn bir mol, 22,426 litrelik bir hacim kaplar. deal bir gazn normal koullardaki (N.K.) younluu, "bir mol ideal gaza ilikin ktlenin, gazn normal koullarndaki hacmine blnmesinden ortaya kan byklk" olarak ifade edilir. deal gaz eitlii, gazn forml ktlesi (veya mol ktlesi) veya younluu da belirtecek ekilde yeniden yazldnda;
P V = n R T
m P V = M a
R T
m P M a = R T V
P M a = d R T
Normal koullardaki bir mol ideal gazn hacmi ve gaz sabiti (R) - K cinsinden scak arasndaki ilikiler u ekilde yazlabilir. N.K.'daki gaz hacmi = R273,15K = 22,426L N.K. daki gaz younluu =
Ma R T
N.K. daki gaz younluu =
Ma Ma = 22,426 L V
Potasyum Kloratn Isl Bozunma Reaksiyonu
Bu deneyde "Ktlenin Korunumu Yasas" ile gazlarn younluklarnn ve forml ktlelerinin saptanmas amalanmtr. Potasyum kloratn (KClO3), mangandioksit (MnO2) katalizrlnde gerekleen sl bozunma reaksiyonu incelendiinde, kat bir madde olan KClO3'n sl bozunmas ile, yapsndaki tm oksijen O2 gaz olarak ayrt; geride sadece potasyum klorrn kald bilinmektedir. Bir mol KClO3'n sl ayrmas sonunda bir mol KCl ve 3/2 mol O2 olutuu ve reaksiyonun stokiyometrik olarak yrd reaksiyon denkleminden anlalmaktadr.
121
Gazlarn Younluklar ve Forml Ktleleri KClO3 (k)

(s) MnO2
3
DENEY NO: 34
/2 O2 (g) + KCl (k)
Bu deneyde O2 gaznn N.K. daki younluu ve ardndan forml ktlesi ktlenin korunumu yasasndan yararlanarak saptanacaktr.
Madde ve Malzemeler: Spor ve Nivo Beg Cam Boru Deney Tp ve Mantar Tpa Termometre (0-100C) Cam veya tercihen Plastik Leen (~2L) Dereceli ie veya Gaz Breti KClO3 (potasyum klorat) MnO2 (mangan dioksit) Deneyin Yapl Cam kap (kristalizuar veya leen) 3/4 orannda ve cam silindir ise tam azndan taacak ekilde musluk suyu ile doldurulur. Temiz ve kuru bir deney tp yaklak 0,1g MnO2 ekledikten tartlr Ayn deney tpne yaklak 1 gram civarnda KClO3 ilave edilerek, yeniden tartm alnr. ki tartmn farkndan, tpe ilave edilen KClO3 net ktlesi bulunur. ekilde grlen dzenek kurularak tp stlr (stma ilemi srasnda deneysel dzenekten gaz ka olmamaldr). Istma ilemi iindekiler znene kadar hafif alevde, ardndan iddetli alevde srdrlr. Gaz k (oksijen gaz) tamamlandktan sonra, tpn soutulur ve yeniden tartlr. Cam silindirde biriken oksijenin hacmi not edilir. Toplanan verilerden yararlanarak oksijen gaznn forml ktlesi ve younluu hesaplanr. Ktlenin Korunumu Yasasn (Lavoisier) ispatlamak iin de denklemin sanda ve solunda yer alan maddelerin, toplam ktleleri hesaplanr.
122
Gazlarn Younluklar ve Forml Ktleleri

Veriler:
DENEY NO: 34
Tp ve katalizrn toplam ktlesi (g) ................................................................................. Tp, katalizr ve KClO3 n toplam ktlesi (g).................................................................... KClO3 n net ktlesi (g) ...................................................................................................... Tp, katalizr ve KCl ktlesi (g)......................................................................................... Toplanan O2 nin hacmi (L).................................................................................................. Toplanan O2 nin younluu (g/L) ....................................................................................... Toplanan O2 nin hesaplanan mol ktlesi (g/mol) ................................................................ Toplanan O2 nin hesaplanan forml ktlesi ........................................................................
123
Gravimetrik Analiz Yntemi le Klorr Tayini

35. Gravimetrik Analiz Yntemi le Klorr Tayini
DENEY NO: 35
Bu deneyde gravimetrik bir analizin evrelerini grmek iin kaya tuzu rneinde gravimetrik analiz yntemiyle klorr miktarnn bulunmas amalanmtr.
Madde ve Malzemeler: Sinterize cam dipli szge kroze (3 adet) Beher (400mL, 3 adet) Deriik HNO3 (nitrik asit) 3M HCI (hidroklorik asit) AgNO3 (gm nitrat) Atk Toplama Beheri Deneyin Yapl n hazrlk: 0,1M AgNO3 zeltisi hazrlamak iin 3g kat AgNO3 180mL saf su iinde zlr ve zelti koyu renkli iede saklanr. Ykama svs olarak 2mL klorr iermeyen deriik HNO3 600mL saf su iinde zlr. zeltinin hazrlanmas: rnein kat veya znm halde olmasna gre farkl ekilde analiz gerekletirilir. Eer rnek kat ise nce kurutularak bir desikatre alnr. Daha sonra her biri yaklak 200-300 mg olan rnek ayr ayr tartlr ve birer behere (400mL) konulur. Beherlerin her birine 150mL saf su ve 0,5mL HNO3 ilave edilir. Tamamen znme ilemi gerekleirse rnekten 50 er mL lik ayr rnek birer beher iine koyulur. Beherlerin her biri 150mL saf su ve 0,5mL deriik HNO3 ile seyreltilir. ktrme: Bu gravimetrik analizde klorr gm klorr olarak ktrlecektir.
Gne nn etkisiyle: AgCl Ag + Cl2 reaksiyonu gerekleir ve Cl2 ile metalik gm aa kar. Bu durum analiz sonularn olumsuz etkiler.
Cl + AgNO3
AgCl + NO3
Bu hazrlk esnasnda ellerinize AgNO3 zeltisinin bulamamasna zen gsteriniz. AgNO3 gnein etkisi ile bir sre sonra, koyu kahve lekelere (metalik gm) neden olur.
Bir bretten damla damla ktrme reaktifi olarak kullanlan gm nitrat eklenir ve yava yava kartrlr. Bu ilem hesaplanan AgNO3 'tan %10 fazlas ilave edilene kadar srdrlr. kelein durulmas beklenir. Durulmu kelein stndeki berrak svya birka damla AgNO3 ilave edildiinde eer bulanklama oluyorsa, bir miktar daha AgNO3 eklenir. Bu ilem bulanklk olumayana yani ktrme ilemi tam olarak gerekleene kadar devam ettirilir.
125
Gravimetrik Analiz Yntemi le Klorr Tayini

Olgunlatrma: kelek oluumu tamamlannca en az iki saat bekletilir. AgCl kelekleri gne ndan korunmaldr. Szme: kelekler nceden sabit tartma getirilmi sinterize szme aparatndan vakum altnda szlr. Szme ileminin ardndan ykama svs ile ykama yaplr ve bu ilem szntde hi gm saptanmayana kadar srdrlr. kelein kurutulmas ve tartm: Krozeler birer beher iinde kurutma etvne yerletirilir ve 120-130C civarnda 2 saat stlarak kurutulur. Soumalar iin desikatre alnarak, hassas bir ekilde tartmlar yaplr. Tartmn ardndan krozeler yeniden bir saat stlr ve yeniden tartlr. Bu ilem tartmlar aras fark 0,3mg olana dek srdrlr. Veriler:
DENEY NO: 35
Balangta tartlan rnek (mg) ........................................................................................... Gravimetrik analiz sonucunda tartlan AgCl (mg) .............................................................. Gravimetrik faktr............................................................................................................... rnekteki klor ktlesi (mg) ................................................................................................. Kaya tuzundaki klor yzdesi (%) ........................................................................................
126
Elektrokimyasal Piller
36. Elektrokimyasal Piller
DENEY NO: 36
ndirgenme-Ykseltgenme tepkimelerinde ykseltgen madde ile indirgen madde birbirleri ile temas halinde ayn kabn ierisindedir ve bu durum indirgen maddeden ykseltgen maddeye doru elektron aktarmna yol aar.. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dntrlmesinde ykseltgenme indirgenme tepkimelerinden yararlanlabilir. Bu tr zel dzeneklere elektrokimyasal pil ad verilir ve indirgen madde ile ykseltgen madde iki ayr kapta bulunur. Alessendro Volta ve Luigi Galvani tarafndan gelitirilmi olan bu trler piller Voltaik veya Galvanik piller olarak adlandrlr.Elektrokimyasal pillerle ilgili temeller u ekilde sralanabilir. ndirgenme yar reaksiyonu ile ykseltgenme yar reaksiyonu iki ayr kapta yrtlr. Pil dzeneinde elektrolit zeltiye batrlan iletken ubuklar (elektrotlar) farkl isimlerle ayrtedilir. ndirgenme yar tepkimesinin gerekletii elektroda "katot" ykseltgenme yar tepkimesinin gerekletii elektroda "anot" denir. Pil dzeneinde iki elektrotun bir telle balanmasndan elektrik akm, iki elektrolit zeltinin bir tuz kprs ile balanmas ile iyon akm gerekletirilmi olur. Anot ve katod elektrodlarn birbirine balayan tele gerilim-akm ler (galvanometre) balanrsa gerilim fark veya geen akmn iddeti llebilir. Anot ve katotta gerekleen yar reaksiyonlar toplandnda "pil reaksiyonu" elde edilir. Eer pil reaksiyonu standart koullarda (25C, 1atm, 1M) gerekletirilirse llen pil gerilimi "standart pil gerilimi" dir. Katotta oluan yar tepkimesine ilikin standart indirgenme gerilimi (EK) ile anotta oluan yar tepkimeye ilikin standart indirgenme geriliminin (EA) fark ile bir pilin standart gerilimi (EAH) bulunabilir. Epil = EK, ind - EA, yk
127
Elektrokimyasal Piller Standart pil gerilimi (Epil) sfrdan byk ise pil reaksiyonu kendiliinden gerekleiyor demektir. rnein Cu2+ ile Zn arasndaki pil tepkimesine ait standart gerilimi: Cu2+ + 2e Zn(k) Cu2+ + Zn(k) Cu(k) EK, ind = 0,34 V Zn2+ + 2e EA, yk = 0,76 V Zn2+ + Cu(k)
DENEY NO: 36
(katot yar tepkimesine standart indirgenme gerilimi)
ait
(anot yar tepkimesine ait standart ykseltgenme gerilimi) (pil tepkimesi)
Standart pil gerilimini hesaplamak iin, hem katot hem de anotta gerekleen yar tepkimelere ait indirgenme gerilimlerinin fark alnmaldr. Buna gre anotta gerekleen yar tepkime de indirgenme olarak yazlrsa, Zn2+ + 2e Zn(k) EA, ind. = -0,76 V (indirgenme gerilimi)
Olur ve standart pil gerilimi, E = EK, ind EA, ind = 0,34 (-0,76) = 1,12 V Olarak bulunur.
Elektron Ak
Zn ()
tuz kprs
Cu (+)
Zn2+
Cu2+
Anot
Katot
Anyon hareketi Katyon hareketi
Basit Pil Dzenei
128
Elektrokimyasal Piller
Madde ve Malzemeler: Beher (100mL, 4 adet) Cam U boru Galvanometre Cam pamuu Termometre Bakr erit ve Bakr Tel inko erit 0,5M ve 1M CuSO4 (bakr slfat) 0,5 ve 1M ZnSO4 (inko slfat) Doymu KCl (potasyum klorr) Agar-Agar Atk Toplama Beheri (metal) Deneyin Yapl Drt behere srasyla, 1M CuSO4, 1M ZnSO4, 0,5M CuSO4 ve 0,5M ZnSO4 ile doldurulur. Her bir zeltini scaklklar kaydedilir. Tuz kprs oluturmak iin bir U boru ierisine Doymu KCl ve agar-agar doldurulur ve ular cam pamuu ile kapatlr. Bakr elektrot 1M CuSO4 zeltisine ve inko elektrot 1M ZnSO4 zeltisine daldrlarak ekildeki dzenek hazrlanr. Akm-gerilim ler (avometre) ile deer okunur. Veriler:
DENEY NO: 36
Elektrokimyasal Piller Zn(k) / Zn2+ (1M) // Cu2+ (1M) / Cu(k) Zn(k) / Zn2+ (1M) // Cu2+ (0,5M) / Cu(k) Zn(k) / Zn2+ (0,5M) // Cu2+ (1M) / Cu(k) Zn(k) / Zn2+ (0,5M) // Cu2+ (0,5M) / Cu(k)
llen (E) pil gerilimleri
(E pil)
129
Elektroliz
37. Elektroliz
DENEY NO: 37
Bir d gerilim yardm ile kendiliinden oluamayan bir kimyasal tepkimenin (E < 0) oluturulmasna "elektroliz" denir. Bir pilde meydana gelen tepkimelerle ile elektrik retilebilir ancak elektrolizde elektrik enerjisi harcanr. Elektroliz ilemi de pillere benzer fakat farkl olarak akm-gerilim ler yerine, bir elektrik kayna hazrlanan dzenee balanr. Elektrik kaynann eksi ucu katoda ve art ucu anoda balanr. Eksi utan katoda giden elektronlar, katotta indirgenme yar tepkimesini gerekletirir. Anotta meydana gelen ykseltgenme yar tepkimesi sonucu aa kan elektronlar ise retecin art ucuna doru hareket eder.
Sulu zeltilerin Elektrolizi
Saf suyun elektrii ok az iletmesinden dolay suyun elektrolizi ok yksek gerilim uygulanmas halinde meydana gelir. H2O H2 (Katot) + O2 (Anot)
Eer sodyum klorrn sulu zeltisi ele alnrsa, zeltide suya ait H+ ve HO iyonlar hem de sodyum klorre ait klorr (Cl) ve sodyum (Na+) iyonlar bulunur. Bu iyonlardan Na+ ve H+ katoda ynelirler. Ancak Na+ nn H+ ya oranla ykseltgenme eilimi (iyonik hali tercih etme yatknl) ok daha yksek olduundan, katotta H+ indirgenir ve H2 gaz aa kar. Ayn zamanda anoda ynelen HO ve Cl anyonlar arasnda da bir rekabet olumaktadr. Her iki anyonun ykseltgenme eilimleri birbirine yakn olduundan, anottan O2 veya Cl2 nin ayrlmas, tuzlu suyun deriimine bal olarak gerekleir. 2Cl (sulu) 4HO (sulu) 2e + Cl2 (g) 4e + 2H2O + O2 (g)
Eer sodyum klorr zeltisi seyreltik ise, anottan "O2" gaz aa kar. Deriik olmas halinde ise keskin kokulu "klor" gaz (Cl2) k gzlenir. Seyreltik H2SO4 zeltisinin elektrolizinde ise, farkl iyon dikkate alnmaldr. Bunlardan H+ katotta H2 olarak aa kar. Anoda ise dier iki anyon (SO42 ve HO) ynlenir, hidroksil anyonu tercihen ykseltgenir ve anottan O2 gaz
131
Elektroliz k gzlenir. Tm bu bilgiler nda, Klorr (Cl), bromr (Br) ve iyodrn (I) yksek deriimlerde olmalar dndaki tm dier sulu zeltilerin elektrolizinde, anotta HO ykseltgenir ve O2 gaz kmas genellemesi yaplabilir. Bu deneyde eitli sulu zeltilerin elektrolizi gerekletirilecek ve elektrolizi etkileyen temel etkenler incelenecektir. Konuyla ilgili olarak Deney 36 incelenebilir.
Madde ve Malzemeler: Beher Platin, Grafit ve Bakr Elektrotlar Cam U tp Doru Akm Kayna ve Bakr Tel Spor, Kska, Tel Balama Klipleri 1M Na2SO4 (sodyum slfat) 1M CuSO4 (bakr slfat) Bromotimol Mavisi Atk Toplama Beheri (metal) Deneyin Yapl lem 1: ekilde gsterilen elektroliz dzenei kurulur. 100mL 1M Na2SO4'n stne 10 damla bromotimol mavisi eklenerek, pH 7 ye ayarlanr. Renk yeile dndnde, zeltinin uygun pH 'da olduu anlalr. zelti U tpe aktarlr. U tpte yer alan zeltiye platin veya grafit elektrotlar daldrlarak, elektrotlara g kayna balanr. zeltiden 3-4 dakika akm geirilir ve gzlemlenir.
DENEY NO: 37
Anot:...................................................................................................................................... Katot:.....................................................................................................................................
Platin veya Grafit Elektrot Aracl le 1M CuSO4 Elektrolizi lem 2: U tp boaltlp temizlendikten sonra, 100mL 1M CuSO4 ile doldurulur. Platin veya grafit elektrot kullanarak, elektroliz 3-5 dakika srdrlr. Gzlemler not edilir.
Anot:...................................................................................................................................... Katot:.....................................................................................................................................
132
Elektroliz
Bakr Elektrot Aracl le 1M CuSO4 Elektrolizi lem 3: lem 2 de kullanlan dzenek ve zelti aynen korunarak, sadece platin (veya grafit) elektrotlar bakr elektrotlarla deitirilir. Elektroliz ilemi 3-5 dakika srdrlr, gzlemler not edilir.
DENEY NO: 37
Anot:...................................................................................................................................... Katot:.....................................................................................................................................
Elektroliz Dzenei 133
Elektrolitik Kaplama
38. Elektrolitik Kaplama
DENEY NO: 38
Elektroliz yntemi metal yzeylerine farkl metallerin kaplanmasnda dekoratif veya koruma amal olarak uygulanabilir. Bu ileme "elektrolitik metal kaplama" denir. Bu yntemde Z metali ile kaplanmas istenen metalik cisim, Z metalinin iyonlarn (Z+n) ieren elektrolit zeltiye katot olarak kullanlabilecek bir ekilde yerletirilir. Yani katot kaplanacak cisimdir ve anot ise, platin veya grafit bir elektrottur. Metal iyonlarnn (Z+n) katoda indirgenmesi nedeniyle, katot grevini stlenen cismin yzeyi m kaplanm olacaktr Z+n + ne Z
Katot
Anot
Konuyla ilgili olarak Deney 36 ve 37 incelenebilir.
135
Gm Kaplama Madde ve Malzemeler: Gm yodr Kompleks zeltisi *1 Grafit Elektrot Cam ubuk Beher Gzenekli Kap Bakr Balant Teli ve Klips G Kayna (kuru pil vb.) Atk Toplama Beheri (metal) Deneyin Yapl ekildeki deneysel dzenek hazrlanarak, 200mL gm iyodr kompleks zeltisi gzenekli kaba aktarlr. Gzenekli kap gm kaplama zeltisini kaplama ilemi srasnda oluabilen istenmeyen rnlerden korur. Kaplanacak metalin yzeyi temizledikten sonra, g kaynann eksi kutbuna bir tel aracl ile balanr. Platin veya grafit elektrot anoda baladktan sonra, elektroliz ilemi gerekletirilir. Metalin yzeyinde gm kaplanmas gzlemlenir.
DENEY NO: 38
*1 Gm iyodr kompleks zeltisi: 0,5M AgNO3 zeltisine, ortamda oluan tm AgI znene dek KI ilave edilmesi ile hazrlanr.
(+) karbon elektrot gzenekli kap
()
Gm Kaplama Dzenei
136
Bakr Kaplama Madde ve Malzemeler: Bakr Kaplama zeltisi *2 Bakr Elektrot G Kayna Beher Balant Teli ve Klips Atk Toplama Beheri (metal) Deneyin Yapl ekildeki deneysel dzenek hazrlanr ve bakr kaplama zeltisi behere aktarlr. Kaplanacak metalin yzeyi temizlenerek, g kaynann eksi kutbuna, bakr elektrot ise art kutbuna balanr. Elektroliz ilemi balatlr ve metal yzeyin bakr ile kaplanmas gzlemlenir.
DENEY NO: 38
*2 Bakr kaplama zeltisi: 30g CuSO4 hidrat 200mL suda zerek, zerine 7mL deriik H2SO4 ve 11mL etanol eklenmesi ise hazrlanr.
()
bakr elektrot (+)
Bakr Kaplama Dzenei
137
Destilasyon
39. Destilasyon Madde ve Malzemeler: Geri Soutucu (kondenser) Destilasyon balonu Termometre (200C lik) Damtma Balant Paras 75 Erlen 250mL Huni Hortum Kaynama ta (yada cam) Grafik Kad * Etil Alkol (etanol) Teori:
DENEY NO: 39
Destilasyon karm halindeki svlarn buhar basnlar farkndan yararlanarak ayrma ve saflatrma yntemidir. Bu yntem, bileenlerden dk kaynama noktasna sahip olannn buharlatrarak, daha sonra oluan buhar younlatrp baka bir kapta toplamaya dayanr. Bylelikle farkl kaynama noktalarna sahip svlar sra ile uygun scaklklarda buharlatrlp birbirlerinden ayrlrlar. Destilasyon basit, etkili ve ok kullanlan bir yntemdir.
Saf Maddelerin Kaynama Noktas: Kapal kaba konulmu bir sv bulunduu kapta scakla bal olarak buharlamaya ve svya bir basn uygulamaya balar ve bir sre sonra basn belirli bir deere ular. Kaydedilen bu deere maddenin o scaklktaki buhar basnc denir. Buhar basncnn d basnca eit olduu scakla kaynama noktas, 1 atmosferde ulat scakla ise o maddenin normal kaynama noktas denir. Her svnn 760mmHg de kendine zg kaynama noktas vardr. rnein, herkesin bildii gibi bu deer saf su iin 760mmHgde 100C dir. zeltilerin Kaynama Noktas: Yukarda saf madde iin tanmlanan kaynama noktas ayn ekilde zeltiler ve karmlar iin de kabul edilmektedir. Fakat burada eriilmesi gereken 760mmHg buhar basncna zeltinin yada karmn ierisinde bulunan maddelerin ayr ayr katklar olduu dnlmektedir. zetle, her madde, zeltinin yada karmn ierinde bulunduu yzde miktar kadar katkda bulunur ve hesaplanan bu deerler zerinden yaplr. deal sv karmlarnn damtlmasnda
139
Destilasyon buhar basnc ve dolaysyla kaynama noktas svnn bileimiyle bantl olarak dzgn bir deime gsterir, yani Raoult kanundan sapma gstermez. deal olmayan karmlar yani Raoult kanundan pozitif yada negatif sapma gsteren karmlar her bileim orannda ayrmsal damtma ile birbirlerinden tamamen ayrlamazlar. Bu tip karmlara azeotropik karmlar denir.
DENEY NO: 39
Destilasyon Dzenei
140
Destilasyon Ayrlmas istenen maddeler yksek scaklklarda bozunur zellik gsteriyorsa daha dk scaklklarda ayrmak iin sisteme vakum verilebilir. Bu tr zel sistemlere vakum destilasyon sistemi denir.
DENEY NO: 39
vakum
Vakum Destilasyon Dzenei
141
Destilasyon
Deneyin Yapl: Destilasyon dzenei ekilde gzkt gibi (1. ekil) kurulur. ine kaynama ta yada kaynama cam atlm destilasyon balonu iyice sabitletirildikten sonra ara balant paras ile geri soutucuya (kondenser) tutturulur. Younlatrcya gelen su hortumu alt ksmdan, k hortumu ise st ksmdan balanmaldr. Sistemin sabitlii tekrar kontrol edildikten sonra huni yardmyla stten 25mL etanol ve 25mL su, destilasyon balonuna dklr ve termometre balant parasnn stne taklr. Geri soutucuya su geii salandktan sonra sistem yava yava stlmaldr. zelti kaynamaya baladktan sonra iddetli kaynamaya izin verilmeden destilat erlen ierisine toplanr. Destilatn erlen ierisine toplanma hz destilasyon iin dakikada 30-60 damla olmaldr. Toplanan destilada ufak bir pamuk paras daldrlarak bir pens yardm ile ak aleve tutulur. Yanc olup olmad gzlemlenir. Sonular: Scakla kar toplanan hacim grafii izilir.
DENEY NO: 39
142
Su Buhar Destilasyonu
40. Su Buhar Destilasyonu
DENEY NO: 40
Su ile karmayan svlarn kendi kaynama noktalarndan daha dk scaklktaki damtma ilemlerinde su buhar destilasyonu yntemi kullanlr. Bu yntemde damtlacak svnn su ile karmamas ve birbiri ierisindeki znrlklerinin ihmal edilebilecek kadar az olmas gerekmektedir. Bu tr karmlarda her bileenin kendi buhar basnc vardr ve karmn buhar basnc bileenlerin buhar basnlar toplamdr. PT = PA + PB Karmn buhar basncnn (PT) ak hava basncna eit olduu noktada karm kaynamaya balar. rnein; brombenzen ile su karm iin 95,5C scaklkta buhar basnlar: PPhBr = 119 mmHg Psu = 641 mmHg PT = 119 + 641 = 760 mmHg Bu karmn buhar basnlar toplam normal koullarda ak hava basncna eit olduundan 95,5C de kaynayacaktr. Tek bana kaynama noktas 155C olan brombenzen bu ekilde bozunmadan destillenebilmektedir. Su buhar damtma yntemi ile kendi kaynama scaklnda bozunan organik maddeler dk scaklklarda damtlabilmektedir. Bitkilerin iindeki uucu esans yalar karakteristik kokularnn kaynadr. Bu yalar genellikle hidrokarbonlar, alkoller ve karbonil bileiklerinin kompleks karmlardr ve terpenler olarak bilinirler. Su buhar damtma yntemi ile bitkilerden koku veren esans maddeleri damtlabilmektedir.
Eter yanc bir kimyasaldr
143
Madde ve Malzemeler: Geri Soutucu (kondenser) Balon (2 adet) Termometre (200C lik) Cam balant borular Mezur Ayrma Hunisi Hortum Kaynama ta (yada cam) Karanfil * Eter (Dietileter) (Petrol Eteri) Na2SO4 (sodyum slfat) Deneyin Yapl:
DENEY NO: 40
ekilde grnen dzenekteki gibi birinci balona (1) yarya kadar su koyulur ve kaynama ta eklenir. Istma ilemi bu balona uygulanr ve balon sisteme buhar salar. Ak hava basncn dengelemek iin (3) nolu cam boru su seviyesinin altnda kalacak ekilde yerletirilir. ki nolu balona (2) 50mL su,1015 g karanfil ve kaynama ta konularak (4) nolu cam boru ile iki balon arasndaki balant kurulur. Geri soutucu (5) sisteme birletirilir. Bir nolu balon (1) stlarak kaynamas salanr ve oluan su buhar (2) nolu balonun ierisinden geirilir. leminin uzun srmemesi iin (2) nolu balon da balangta bir miktar stlabilir. Buharla birlikte damtlan karanfil esans mezurda (6) toplanr. Ya damlacklar gelmeyinceye dek damtmaya devam edilir. Toplanan karm ayrma hunisinde (7) 8mL eter ile alkalanarak organik bileenlerin eter fazna gemesi salanr. Fazlarn ayrlmas beklenir ve organik faz alnr. ki veya sefer ekstrakte edilen karmdan ayrlan eter fazlar birletirilerek susuz Na2SO4 ile kurutulur ve szlr. eker ocak ierisinde, su banyosu zerinde eter uurulur, geriye kalan karanfilin esans yadr.
Ekstraksiyon Dzenei
144
DENEY NO: 40
5 1 2
Su Buhar Destilasyonu Dzenei
Veriler:
Karanfilin ktlesi (g) ........................................................................................................... Esans yann ktlesi (g) .....................................................................................................
145
EK 1: Baz Anyonlar ve Formlleri
(OOCC6H4COO)2 ............... Ftalat (CHOH)2(COO)22 ............... Tartarat H(CHOH)2(COO)2 .............. Bitartarat [Fe(CN)6]3 ........................... Ferri Siyanr [Fe(CN)6]4 ........................... Ferro Siyanr Al2O4 ................................... Alminat AlF63 ................................... Hekza Floro Alminat AsO2 .................................... Meta Arsenit AsO33 .................................. Arsenit AsO43 .................................. Arsenat B4O72 ................................... Borat BF4 ...................................... Fluoborat (Fluobor) BH4 ..................................... Hirobidrid BO2 ..................................... Metaborat BO3 ..................................... Perborat (Peroksiborat) Br ........................................ Bromr BrO3 .................................... Bromat C22 ....................................... Asetilenr (Karbr) C2O42 ................................... Okzalat C6H5COO ............................ Benzoat C6H5O73............................... Sitrat C6H7O6 ................................ Alginat C6H8O6 ................................ so Askorbat (Eritorbat) CH3COO ............................. Asetat Cl......................................... Klorr ClO ...................................... Hipoklorit ClO2 .................................... Klorit ClO3 .................................... Klorat ClO4 .................................... Perklorat CN ....................................... Siyanr CO32 .................................... Karbonat CrO42 ................................... Kromat Cr2O72 ................................. Dikromat HCrO4 ................................. Bikromat CS32 ..................................... Tiyokarbonat F .......................................... Florr GeF62 ................................... Hekza Floro Germanat 147
H ......................................... Hidrr H2PO2 .................................. Hipo Fosfit HPO4 ................................... Hidrojen Fosfat (Bifosfat) H2PO4 .................................. Di Hidrojen Fosfat (Pirimer Fosfat) HAsO42 ............................... Ortoarsenat HCO3................................... Asit Karbonat (Bikarbonat) (Hidrojen Karbonat) HCOO ................................. Formiyat HS ....................................... Hidrojen Slfr (Hidroslfr) HSO3 ................................... Bislfit HSO4 ................................... Bislfat I ........................................... yodid (yodr) I3 .......................................... Triiyodr IF6 ....................................... Hekza Floro yodat IO3 ....................................... yodat MnO42 ................................. Manganat MoO42 ................................. Molibdat N3 ........................................ Azid N3 ........................................ Nitrr SiO4 ..................................... Ortosilikat NCN2................................... Siyanamid NH2 ..................................... Amid NO2 ..................................... Nitrit NO3 ..................................... Nitrat O2 ........................................ Oksit O2 ........................................ Speroksit O22 ....................................... Peroksit O2SSO22 .............................. Ditiyonit OH....................................... Hidroksit PF6....................................... Hekza Floro Fosfat PO3 ...................................... Meta Fosfat PO43..................................... Fosfat RSO3 ................................... Alken Slfonat S2 ......................................... Slfr S22 ....................................... Dislfr S2O32 ................................... Tiyoslfat (Hiposlfit) S2O42 ................................... Hidroslfit S2O52 ................................... Dislfit (Metabiflfit) S2O62 ................................... Ditiyonat S2O72 ................................... Dislfat SCN..................................... Tiyosiyanat (Rodanr) 148
SiF62 .................................... Florosilikat SiO32 ................................... Silikat SO32..................................... Slfit SO42..................................... Slfat WO42 ................................... Wolfromat
149
EK 2: Baz Kimyasallarn Verilen Scaklktaki znrlk Sabitleri

Kimyasal Alminyum hidroksit Alminyum hidroksit Alminyum hidroksit Arsenik(III) slfr Bakr(I) bromr Bakr(I) iyodr Bakr(I) klorr Bakr(I) slfr Bakr(I) tiyosiyonat Bakr(II) hidroksit Bakr(II) karbonat Bakr(II) slfr Baryum florr Baryum florr Baryum karbonat Baryum karbonat Baryum kromat Baryum kromat Baryum oksalat dihidrat Baryum slfat Baryum slfat Baryum slfat Berilyum hidroksit Bizmut hidroksit Bizmut oksit klorr Bizmut slfr Cva(I) bromr Cva(I) iyodr Cva(I) klorr Cva(I) kromat Cva(I) oksit Cva(I) siyanr Cva(I) slfr Cva(II) iyodr Cva(II) oksit Cva(II) slfr inko hidroksit Forml Al(OH)3 Al(OH)3 Al(OH)3 As2S3 CuBr CuI CuCl Cu2S CuSCN Cu(OH)2 CuCO3 CuS BaF2 BaF2 BaCO3 BaCO3 BaCrO4 BaCrO4 BaC2O42H2O BaSO4 BaSO4 BaSO4 Be(OH)2 Bi(OH)3 BiOCl Bi2S3 Hg2Br2 Hg2I2 Hg2Cl2 Hg2CrO4 Hg2O Hg2(CN)2 Hg2S HgI2 HgO HgS Zn(OH)2 znrlk Sabiti (mol/L) 4,00 10-13 1,50 10-15 3,70 10 4,00 10 4,15 10 5,06 10
-15 -29 -8 -12
(15C) (18C) (25C) (18C) (18-20C) (18-20C) (18-20C) (18C) (18C) (25C) (25C) (18C) (10C) (18C) (16C) (25C) (18C) (28C) (18C) (18C) (25C) (50C) (25C) (18C) (25C) (18C) (25C) (25C) (25C) (25C) (25C) (25C) (18C) (25C) (25C) (18C) (25C)
1,02 10-6 2,00 10 1,60 10

-47 -11
5,60 10-20 1,37 10

-10
8,00 10-45 1,60 10 1,70 10

-6 -6
7,00 10-9 8,10 10 1,60 10

-9 -10
2,40 10-10 1,20 10

-7
8,70 10-11 1,08 10 1,98 10

-10 -10
2,70 10-19 4,30 10

-31 -31
1,60 10
1,60 10-72 1,30 10 1,20 10 2,00 10 2,00 10

-21 -28 -18 -9
1,60 10-23 5,00 10 1,00 10

-40 -47
3,20 10-29 1,70 10

-26
3,00 10-54 1,00 10

-17
151
inko karbonat inko slfr, alfa inko slfr, beta Demir(II) hidroksit Demir(II) karbonat Demir(III) hidroksit Gm arsenat Gm bromr Gm bromr Gm iyodr Gm iyodr Gm klorr Gm klorr Gm klorr Gm klorr Gm klorr Gm kromat Gm kromat Gm slfr Gm tiyosiyonat Gm tiyosiyonat Kadmiyum karbonat Kadmiyum oksalat trihidrat Kadmiyum slfr Kalsiyum florr Kalsiyum florr Kalsiyum fosfat Kalsiyum hidroksit Kalsiyum karbonat Kalsiyum oksalat monohidrat Kalsiyum oksalat monohidrat Kalsiyum slfat Kalsiyum slfat Kalsiyum tartarat dihidrat Kobalt(II) karbonat Kobalt(II) slfr Kurun bromr Kurun florr Kurun florr Kurun iyodat Kurun iyodat
ZnCO3 ZnS ZnS Fe(OH)2 FeCO3 Fe(OH)3 Ag3AsO4 AgBr AgBr AgI AgI AgCl AgCl AgCl AgCl AgCl Ag2CrO4 Ag2CrO4 Ag2S AgSCN AgSCN CdCO3 CdC2O43H2O CdS CaF2 CaF2 Ca3(PO4)2 Ca(OH)2 CaCO3 CaC2O4H2O CaC2O4H2O CaSO4 CaSO4 CaC4H4O62H2O CoCO3 CoS PbBr2 PbF2 PbF2 Pb(IO3)2 Pb(IO3)2
6,00 10-11 6,90 10

-26
(25C) (20C) (25C) (18C) (20C) (18C) (25C) (18C) (25C) (13C) (25C) (4,7C) (9,7C) (25C) (50C) (100C) (14,8C) (25C) (18C) (18C) (25C) (25C) (18C) (18C) (18C) (26C) (25C) (18C) (25C) (18C) (25C) (10C) (25C) (25C) (25C) (20C) (25C) (9C) (18C) (9,2C) (18C)
1,10 10-24 1,64 10 2,50 10

-14 -11
1,10 10-36 1,00 10

-19 -13
4,10 10
7,70 10-13 0,32 10

-16
1,50 10-16 0,21 10 0,37 10

-10 -10
1,56 10-10 13,2 10 215 10

-10
-10
1,20 10-12 9,00 10

-12
1,60 10-49 0,49 10 1,16 10

-12 -12
2,50 10-14 1,53 10 3,60 10

-8 -29
3,40 10-11 3,95 10

-11
1,00 10-25 5,47 10 4,80 10

-6 -9
1,78 10-9 2,57 10 6,10 10

-9 -5
2,45 10-5 7,70 10

-7
1,00 10-12 1,90 10 3,90 10

-27 -5
2,70 10-8 3,20 10 5,30 10

-8 -14
1,20 10-13
152
Kurun iyodat Kurun iyodr Kurun iyodr Kurun karbonat Kurun klorr Kurun kromat Kurun oksalat Kurun slfat Kurun slfr Lantan hidroksit Lityum karbonat Magnezyum amonyum fosfat Magnezyum florr Magnezyum hidroksit Magnezyum karbonat Mangan karbonat Mangan slfr Nikel(II) hidroksit Nikel(II) karbonat Nikel(II) slfr Potasyum hekzakloroplatin(IV) Potasyum hidrojen tartarat Potasyum perklorat Stronsiyum florr Stronsiyum karbonat Stronsiyum oksalat Stronsiyum slfat Stronsiyum slfat Talyum(I) bromr Talyum(I) iyodr Talyum(I) klorr Talyum(I) tiyosiyonat Talyum(II) slfr Talyum(III) hidroksit
Pb(IO3)2 PbI2 PbI2 PbCO3 PbCl2 PbCrO4 PbC2O4 PbSO4 PbS La(OH)3 Li2CO3 MgNH4PO4 MgF Mg(OH)2 MgCO3 MnCO3 MnS Ni(OH)2 NiCO3 NiS K2PtCl6 KHC4H4O6 KClO4 SrF2 SrCO3 SrC2O4 SrSO4 SrSO4 TlBr TlI TlCl TlSCN Tl2S Tl(OH)3
2,60 10-13 7,50 10

-9
(25,8C) (15C) (25C) (18C) (25C) (25C) (18C) (18C) (18C) (25C) (25C) (25C) (18C) (18C) (12C) (18C) (18C) (25C) (15C) (20C) (18C) (18C) (25C) (18C) (25C) (18C) (2,9C) (17,4C) (25C) (25C) (25C) (25C) (25C) (25C)
1,40 10-9 3,30 10 2,12 10

-14 -5
1,77 10-14 2,74 10 1,06 10

-11 -8
3,40 10-28 ~ 10
-20
1,70 10-3 2,50 10 7,10 10

-13 -9
1,20 10-11 2,60 10 8,80 10

-5 -10
7,00 10-16 1,60 10

-14
1,35 10-7 1,00 10 1,10 10

-26 -5
3,80 10-4 1,07 10 2,80 10

-2 -9
1,60 10-9 5,60 10

-8
2,80 10-7 3,80 10 3,90 10

-7 -6
5,80 10-8 1,90 10 2,30 10

-4 -4
9,00 10-23 1,40 10

-53
153
EK 3: Asit yonlama Sabitleri (25C de)

Asit Amonyum iyonu Anilinyum iyonu Arsenik asit Arsenz asit Asetik asit Benzoik asit Borik asit 1-Butanoik asit Dimetil amonyum iyonu Etanol amonyum iyonu Etil amonyum iyonu Etilen diamonyum iyonu Fenol Formik asit Fosforik asit Fosforz asit o-Ftalik asit trans-Fumarik asit Glikolik asit Hidrazinyum iyonu Hidrazoik asit Hidrojen florr Hidrojen peroksit Hidrojen siyanr Hidrojen slfr Hidroksil amonyum iyonu Hipoklorz asit yodik asit Karbonik asit Kloroasetik asit Laktik asit cis-Maleik asit Maleik asit Malonik asit Mandelik asit Metil amonyum iyonu Nitrz asit Forml NH4
+ +
K1 5,7010
-10
K2
K3
C6H5NH3 H3AsO4 H3AsO3
2,5110-5 5,810-3 5,110-10 1,7510-5 6,2810-5 5,8110-10 1,5210-5 1,6810-11 3,1810-10 2,3110-11 1,4210-7 1,0010-10 1,8010-4 7,1110-3 310-2 1,1210-3 8,8510-4 1,4710-4 1,0510-8 2,210-5 6,810-4 2,210-12 6,210-10 9,610-8 1,1010-6 3,010-8 1,710-1 4,4510-7 1,3610-3 1,3810-4 1,310-2 3,4810-4 1,4210-3 4,010-4 2,310-11 7,110-4 5,910-7 8,0010-6 2,0110-6 4,6910-11 1,310-14 6,3210-8 1,6210-7 3,9110-6 3,2110-5 4,510-13 1,1810-10 1,110-7 3,210-12
CH3COOH C6H5COOH H3BO3 CH3CH2CH2COOH (CH3)2NH2+ HOC2H4NH3+ C2H5NH3+

+
H3NCH2CH2NH3+
C6H5OH HCOOH H3PO4 H3PO3 C6H4(COOH)2 HOOCCH:CHCOOH HOCH2COOH H2NNH3+ HN3 HF H2O2 HCN H2S HONH3+ HOCl HIO3 H2CO3 ClCH2COOH CH3CHOHCOOH HOOCCH:CHCOOH HOOCCHOHCH2COOH HOOCCH2COOH C6H5CHOHCOOH CH3NH3+ HNO2
155
Okzalik asit Periyodik asit Pikrik asit Piperidinyum iyonu Piruvik asit Pridinyum iyonu Proponoik asit Salisilik asit Sitrik asit Sksinik asit Sulfamik asit Slfrik asit Slfrz asit Tartarik asit Tiyosiyanik asit Tiyoslfrik asit Trikloroasetik asit Trimetil amonyum iyonu
HOOCCOOH H5IO6 (NO2)3C6H2OH C5H11NH+ CH3COCOOH C5H5NH+ CH3CH2COOH C6H4(OH)COOH HOOC(OH)C(CH2COOH)2 HOOCCH2CH2COOH H2NSO3H H2SO4 kuvvetli H2SO3 HOOC(CHOH)2COOH HSCN H2S2O3 Cl3CCOOH (CH3)3NH
+
5,6010-2 210-2 4,310-1 7,5010-12 3,210-3 5,9010-6 1,3410-5 1,0610-3 7,4510-4 6,2110-5 1,0310-1 1,0210-2 6,610-8 9,2010-4 0,13 0,3 3 1,5810-10
5,4210-5 510-9
1,7310-5 2,3110-6
4,0210-7
1,2310-2 4,3110-5 2,510-2
156
EK 4: Baz Kimyasal Maddelerin Bilinen Adlar

Bilinen smi Aartma Tozu Ahmak Altn Al Alkol Antimon Tereya Aspirin Bakr al Bakr Vitriyol (gz ta) Baksit Beyaz Kurun Boraks Cipsiyum DDT Dekstroz Demir Vitriyol Epsom Tuzu (ingiliz tuzu) Gliserin Glober Tuzu Gherile Glme Gaz Hipo nvert ekeri Kabartma Tozu Kalamin Kalgon Kalomel Karborandum Keskin Su Kezzap Krmz Zrnk Kire St Kostik Soda Kovartz Kral Suyu Kurun Siyah (galanit) Kkrt Suyu Kl Suyu Kimyasal smi Kalsiyum Klorr Hipoklorit Demir Slfr (pirit) Kalsiyum Oksit Etanol (etil alkol) Antimon Triklorr Asetil Salisilik Asit Bazik Bakr Asetat Bakr(II) Slfat Pentahidrat Sulu Alminyum Oksit Kurun Karbonat Sodyum Tetraborat Dekahidrat Kalsiyum Slfat Dihidrat Diklorodifeniltrikloroetan Glukoz Demir Slfat Magnezyum Slfat Heptahidrat Gliserol Sodyum Slfat Dekahidrat Potasyum Nitrat Azot Oksit Sodyum Tiyoslfat Heptahidrat Glukoz ve Fruktoz karm Sodyum Bikarbonat inko Oksit Sodyum Metafosfat Polimeri Civa(I) Klorr Silisyum Karbr Suda znm Sblime Nitrik Asit Arsenik Dislfit Kalsiyum Hidroksit Sodyum Hidroksit Silikon Dioksit HCl + HNO3 karm Kurun Slfr Sulu Kalsiyum Polislfr zeltisi Sodyum Hidroksit Forml Ca(ClO)2, Ca(ClO)Cl FeS2 CaO C2H5OH SbCl3 CH3COOC6H4COOH CH3COOCuOH CuSO45H2O Al2O3H2O PbCO3Pb(OH)2 Na2B4O710H2O CaSO42H2O (C6H6Cl)2CHCCl3 C6H12O6 FeSO4 MgSO47H2O C3H5(OH)3 Na2SO410H2O KNO3 N2O Na2S2O35H2O C6H12O6 + C6H12O6 NaHCO3 ZnO (NaPO3)x Hg2Cl2 SiC HgCl2 (aq) HNO3 As2S2 Ca(OH)2 NaOH SiO2 HNO3 + 3 HCl PbS CaSx NaOH
157
Levuloz Lita Magnezya Magnezyum St Malahit Mars Gaz Mermer (kalsit) Mohr Tuzu Muz Ya Niadr (sal amonyak) Odun Alkol Oleum Paris Yeili Pirin Piirme Sodas Rastk Saltpeter Sar Zrnk Silika Soda Snmemi Kire Snm Kire Su Cam (cam suyu) Sblime Slen (minyum) Srme St ekeri ap arap Ruhu arap Ta (seignette tuzu) eker Tartar Kremi Tebeir Teflon Tun (bronz) Tuz Tuz Ruhu stbe (kurun beyaz) Vitriyol Vitrol Ya Zinnober (zencerfe)
Fruktoz Kurun(II) oksit Magnezyum Oksit Magnezyum Hidroksit Bazik Bakr Karbonat Metan Kalsiyum Karbonat Demir(II) Amonyum Slfat Amil Asetat Amonyum Klorr Metanol Slfrik Asit Buhar Bakr(II) Asetat + Bakr(II) Arsenat Bakr inko alam Sodyum Bikarbonat Antimon Potasyum Nitrat Arsenik Slfit Siliyum Dioksit Sodyum Karbonat Dekahidrat Kalsiyum Oksit Kalsiyum Hidroksit Sodyum Slikat Civa(II) Klorr Kurun Oksit Antimon Slfr Laktoz Potasyum Alemnyum Slfat Alkol Potasyum Tartarat Sakroz Potasyum Hidrojen Tartarat Kalsiyum Karbonat Tetrafloroetilen Polimeri Bakr kalay alam Sodyum Klorr Hidroklorik Asit Bazik Kurun Karbonat Slfat Tuzu Slfrik Asit Civa Slfr
C6H12O6 PbO MgO Mg(OH)2 CuCO3 Cu(OH)2 CH4 CaCO3 Fe(NH4)2(SO4)26H2O CH3COOC5H11 NH4Cl CH3OH H2S2O7 Cu(Ac)23Cu(AsO2)2 Cu + Zn NaHCO3 Sb KNO3 As2S3 SiO2 Na2CO310H2O CaO Ca(OH)2 Na2SiO3 HgCl2 Pb3O4 Sb2S3 C12H22O11 KAl(SO4)2 C2H5OH COOK(CHOH)2COOK C12H22O11 KHC4H4O6 CaCO3 (C2F8)x Cu + Sn NaCl HCl 2PbCO3Pb(OH)2 A*SO4 H2SO4 HgS
158
EK 5: Suyun Deiik Scaklklardaki Buhar Basnlar t (C) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 P (mmHg) 4,579 4,926 5,294 5,685 6,101 6,543 7,013 7,513 8,045 8,609 9,209 9,844 10,518 11,231 11,987 12,788 13,634 14,530 15,477 16,477 17,535 18,650 19,827 21,068 23,377 23,756 25,209 26,739 28,349 30,043 31,824 33,695 35,663 37,729 t (C) 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 P (mmHg) 39,989 42,175 44,563 47,067 49,962 52,442 55,324 58,340 61,500 64,800 68,260 71,880 75,650 79,600 83,710 88,020 92,510 97,200 102,09 107,20 112,51 118,04 123,80 129,82 136,08 142,60 149,38 156,43 163,77 171,38 179,31 187,54 196,09 204,96 t (C) 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 P (mmHg) 214,17 223,73 233,70 243,90 254,60 265,70 277,20 289,10 301,40 314,10 327,30 341,00 355,10 369,70 384,90 400,60 416,80 433,60 450,90 468,70 487,10 506,10 525,76 546,05 566,99 588,60 610,90 633,90 657,62 682,07 707,27 733,24 760,00 787,57
159
EK 6: Temel Birim Sistemleri, evrimleri, Ksaltmalar ve arpanlar SI Temel Birimleri Fiziksel Nicelik Birimin Ad Aydnlanma iddeti kandela Elektrik Akm amper Ktle kilogram Madde Miktar mol Scaklk kelvin Uzunluk metre Zaman saniye
Sembol cd A kg mol K m s
Baz SI treme birimleri iin zel isimler ve semboller Fiziksel Nicelik Birimin Ad Sembol Birimin Tanm Aydnlanma lks lx lm/m2 = cdsr/m2 Aydnlanma Aks lmen lm cdsr Basn pascal Pa N/m2 = kg/ms2 Dipol Moment debye D Cmm = Ams Elektriksel Diren ohm V/A = kgm2/A2s3 Elektriksel letkenlik siemens S 1 = kg1m2A2s3 Elektriksel Potansiyel Fark volt V W/A = J/C = kgm2/As3= J/As Elektriksel Sa farad F C/V = A2s4/kgm2 = As/V Elektriksel Yk coulomb C As Enerji joule J Nm = Kgm2/s2 s1 (saniyede salnm) Frekans hertz Hz G (fizik) watt W J/s = kgm2/s3 ndktans henry H Wb/A = kgm2/A2s2 = Vs/A Kuvvet newton N Kgm/s2= J/m Manyetik Ak weber Wb kgm2/s2A= Vs Manyetik Ak Younluu tesla T Wb/m2 = kg/s2A s1 (saniyede bozunma) Radyoaktivite bekerel Bq Fiziksel Byklk Asal Hz Alan Aydnlanma Younluu Basn Dinamik Viskozite Elektriksel Alan Hacim Hz vme Kinematik Viskozite Manyetik Alan iddeti Younluk SI Birimi Radyan / saniye Metre kare Candela / metre kare Newton / metre kare Newton saniye / metre kare Volt / metre Metre kp Metre / saniye Metre / saniye kare Metrekare / saniye Amper / metre Kilogram / metre kp Birimin Simgesi Rad/s m2 Cd/m2 N/m2 Ns/m2 = Pascal V/m m3 m/s m/s2 m2/s A/m Kg/m3
161
Fiziksel Byklk Alan Basn Basn Dinamik Viskozite Enerji Enerji Kinematik Viskozite Kuvvet Radyoaktiflik Uzunluk Fiziksel Sabitler Atomik Ktle Birimi Avagadro Says Bohr Yarap Boltzman Sabiti Debye Sabiti Elektronun Ktlesi Elektronun Yk Faraday Sabiti Ik Hz deal Gaz Hacmi deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti deal Gaz Sabiti Ntronun Ktlesi Pi Says Planck Sabiti Protonun Ktlesi Rydberg Sabiti Yerekimi vmesi
Birimin smi Barn Atm Torr (1 mmHg) Poise (gr/cms) Erg (grcm2/s2) Kalori Stokes Dyn (grcm/s2) Curie Angstrm Simge u N ao k D me qe F c V R R R R R R R R R mn h mp R g
Birimin Tanm 10-25 m2 101325 kN/m2 133322 N/m2 10-1 kg/ms 10-7 J 4,184 J 104 m2/s 10-5 N 37,109 s-1 10-10 m Deeri 1,6605610-27 kg 6,02213671023 mol-1 5,2917710-11 m 1,3806610-23 J/K 3,3356410-30 Cm 9,1110-31 kg 1,6210-19 C 9,6487104 C/mol 2,9979108 m/s 22,4136 L 82,06 atmcm3/molK 1,987 cal/molK 1,987 BtuIb/molR 1546 (Ibft-2) ft3Ib/molR 1,314 atmft3Ib/molK 0,7302 atmft3Ib/molR 10,73 psift3Ib/molR 8,31434 J/molK 0,08206 atmL/molK 1,6749510-27 kg 3,1415926536 6,6261810-34 Js 1,6726510-27 kg 1,0968105 cm-1 9,80665 m/s2
162
Askat 10-1 10-2 10-3 10-6 10-9 10-12 10-15 10-18
n ek ismi Desi Santi Mili Mikro Nano Piko Femto Atto
arpan Ksaltmalar Sembol skat d 101 c 102 m 103 106 n 109 p 1012 f 1015 a 1018 Greek Alfabesi smi Alfa N Beta Gama O Delta Epsilon Zeta Eta Iota Kappa Lamda M
n ek ismi Deka Hekto Kilo Mega Giga Tera Peta Ekza
Sembol da h k M G T P E
Sembol
Sembol
smi N Ksi Omikron Pi Ro Sigma Tau Fi i Psi Omega
163
Birimler Aras evrim Tablolar

ZGL ISI (ENTROP) Btu/(lbftF) Btu/(lbftF) Cal/(scmC) KJ/(kgK) 1 0,23885 0,23885 ENTALP Btu/lb Btu/lb Cal/g J/g 1,8 0,42992 0,23885 LETKENLK Btu/(hftF) Btu/(hftF) Cal/(scmC) W/(mK) 241,91 0,5779 0,002388 KTLE lb lb grain ons kg 1,428610-4 0,0625 2,20462
3
Cal/(gK) 1 1 1
KJ/(kgK) 4,1868 4,1868 1
Cal/g 1 0,55556 1
J/g 2,326 4,1868 1
Cal/(scm.C) 1 0,0041338 1
W/(mK) 1,7307 418,68 1
grain 1 7000 1 437,5 15432 YOUNLUK
ons 16 2,285710-3 1 35,274 g/cm3 0,016018 1 0,119827 1 0,001 ZGL HACM cm3/g 62,428 1 8,34538 1 1000 Kcal/(hm2C) 2,712 1 36000 1 0,86 SICAKLIK
kg 0,45359 6,4810-5 0,02835 1 kg/m3 16,018463 119,827 1000 1 m3/kg 0,062428 0,008345 0,001 1 W/(m2 K) 3,154 41870 0,00011163 1
lb/ft lb/ft3 lb/gal g/cm

3
lb/gal 1 0,133680
7,48055 62,428 0,062428

3
8,34538 0,008345
kg/m3
ft /lb ft3/lb gal/lb cm /g m /kg

3 3
gal/lb 1 7,48055
0,13368 0,016018 16,018463

2
0,119827 119,827 Cal/(scm2C) 1 0,00007535
ISI TRANSFER KATSAYISI Btu/(hft F) Btu/(hft2F) Cal/(scm C) Kcal/(hm C) W/(m K)

2 2 2
13272 0,3687 0,317 0,00002778 0,00002388
C C F K R (C9/5)+32 C+273 (1,8C)+491,69 1
F (F32)/1,8 1 (F+459,67)/1,8 F+459,67
K K273 (K9/5)+459,67 1 K1,8
R (R5/9)273 R459,67 R/1,8 1
164
HACM in in ft3 gallon litre m

3 3 3
ft 1
gallon 0,004329 1 7,48052 1 0,264173 264,173 ENERJ
litre 0,0163871 28,317 3,7854 1 1000
m3 1,6387110-5 0,028317 0,0037854 0,001 1
0,0005787
1728 231 61,02374 61023,74 0,13368 0,035315 35,315
Btu Btu ftlb kalori joule watt-saat 1,285110 3,968310 9,478210 3,41214 1
-3 -3 -4
ftlbf 778,17 1 3,08803 0,73756 2655,22 lbfs/ft2 1 0,0020885 1 3600 0,020885 0,031081
kalori 251,9958 0,32383 1 0,23885 859,85 VSKOZTE lbfh/ft2 5,801410

-7
joule 1055,056 1,355818 4,1868 1 3600
watt-saat 0,293071 3,766610-4 0,00163 2,777810-4 1
poise poise lbfs/ft2 lbfh/ft2 kg/ms lbm/fts 487,8026 1723689 10 14,8819
kg/ms 0,1 47,88026 172369 1 1,4882
lbm/fts 0,0671955 32,17405 1,7236910-6 0,0671955 1 kgf/cm2 0,07030696 2,53710-3 0,034532 1,03323
-3
2,777810-4 1 5,801410-6 8,633610-6 BASIN
psi psi in su (60F) in Hg (32F) atm mm Hg (32F) Bar kgf/cm2 Pascal 1 0,036091 0,491154 14,6960 0,0193368 14,5038 14,223 1,4503810
-4
in H2O 27,708 1 13,609 407,19 0,53578 401,86 394,1 4,018610

-3
in Hg 2,0360 0,073483 1 29,921 0,03937 29,53 28,959 2,95310

-4
atm 0,068046 2,455910-3 0,33421 1 1,3157910 0,98692 0,96784 9,869210

-6 -3
mm Hg 51,715 1,8665 25,4 760 1 750,062 735,559 7,5010

-3
bar 0,068948 2,488410-3 0,33864 1,01325 1,333210 1 0,980665 10

-5
pascal 6894,8 248,84 3386,4 101325

-3
1,359510 1,01972 1
133,32 100000 98066,5
1,0197210
-5
165
Ek 7: Periyodik Cetvel
167
7. Simgeler
C mol M N Kg g L mL N.K. pH P V V n R T K PHF aq E H q J dak s x d E
santigrat derece mol molar normal kilogram gram litre mililitre s normal koullarda asitlik basn havim volt mol says ideal gaz sabiti scaklk Kelvin potasyum hidrojen ftalat sudaki zelti iki halin i enerjileri arasndaki fark entalpi deiimi s kapasitesi jule dakika saniye mol kesri zktle enerji
169
8. Kaynaklar
Labaratuvar Uygulamalar ve Fen retiminde Gvenlik, Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, Prof.Dr. D. Lale Zor Genel Kimya Laboratuar, Karaelmas niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Kimya Blm, Yrd. Do. Dr. Yakup Baran, Zonguldak 1995 Anorgnik Kimya Laboratuar, Karaelmas niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Kimya Blm, Yrd. Do. Dr. Yakup Baran, Yrd. Do. Dr. Ayfer Mente, Yrd. Do. Dr. Abdurrahman engl, Zonguldak 1996 Bilimde ve Sanayide Kimya Tarihi, Nobel Yayn Datm, Prof. Dr. Zeki Tez, Ankara 2000 Merck Laboratuar El Kitab Elektrokimya, Palme Yaynclk, Prof.Dr. Hayri Yaln, Do.Dr. Timur Ko, Ankara 1999 Kimya Mhendislii Blm Laboratuarlar Laboratuar Gvenlik Klavuzu, Anadolu niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Temel Kimya Laboratuar, Hatipolu Yaynevi Ankara, Prof.Dr. Mustafa zcan, 1988 Laboratory Manual of General Chemistry, Ortadou Teknik niversitesi Kimya Blm, Genel Kimya Laboratuar Kitab, Alfa Yaynlar, A.Bahattin Soydan, Gne Koza, Nkhet Tan, mit Tunca, 2003 Laboratory Manual, Chemistry, Experimental Foundations, Third Edition, Prentice Hall Inc, Phyliss Merrill, Robert W.Parry, Robert L. Telefsen, and Herb Bassow, 1982 Denel Organik Kimya, A..E.F. Yaynlar Prof.Dr. E. Erdik, Prof.Dr. M. Obal, Prof.Dr. N. Ykselk, Prof.Dr. A. ktemer, Prof.Dr. T. Pekel, Prof.Dr. E. hsanolu, Ankara 1997
171

Genelkimyalab

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Genelkimyalab

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES

GENEL KMYA LABORATUVARI DENEYLER

Derleyenler: Yrd.Do.Dr. Sefa KOCABA Uzm. Zekeriya DOAN Haziran 2008

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

13. 14. 15. 16. 17. 18.

27. 28. 29. 30. 31.

35. 36. 37. 38.

ok zehirli (Very Toxic) .......................................................................................... T+ Zehirli (Toxic) ........................................................................................................... T

Kanserojen (Carcinogenic, Kategori 1 ve 2)............................................................. T Kanserojen (Carcinogenic, Kategori 3)..................................................................... Xn

Patlayc (Explosive) ................................................................................................. E

Andrc (Corrosive) ............................................................................................... C

Teratojen (Teratogenic) Domam ocukta (fetus) kusurlar olumasna neden olur.

Laboratuar Gzl Kullan

Kapal Ayakkab Kullan

ikili bret tutaca (kelebek)

porselen kroze kska tutucu (nivo) halka gen kil

kska tutucu (nivo)

kska amyant tel

spor bek ayak

petri kab saat cam

ilifli geri soutucu

bullu geri soutucu

platin tel cam baget ze sap deney tp pastr pipeti santrifj tp

havan kroze bhner hunisi tplk lastik tpa

mantar tpa kalorimetri kab

lab jack (kriko)

santrifj g kayna (varyak)

hassas terazi palet stc

balon stc (mantolu stc)

Dersin Sorumlu Hocas ..

Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin Tannmas

znrlk Ba(NO3)2 CaCl2 CuSO4 Na2CO3 Mg erit Niasta eker

Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini

Patm = PH2 + PH2O + PSU

Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini

atm litre mol K

760 mmHg = 1030cm su stunu

Magnezyumun Edeer Gram Ktlesinin Tayini

6Na+(su) + 2PO43(su) + 3Cu+2(su) + 3SO42(su)

Cu3(PO4)2(k) + 6Na+(su) +3SO42(su)

Deneyin Yapl: Deney tpleri 1 den 11 e kadar etiketlenir. Tplere srayla;

Kimyasal maddeleri direkt koklamaynz

Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini

Naftalinin Erime ve Donma Noktas Tayini dak. C dak.

yonlama Sabiti, pH ve Tampon zeltiler

yonlama Sabiti, pH ve Tampon zeltiler

yonlama Sabiti, pH ve Tampon zeltiler

yonlama Sabiti, pH ve Tampon zeltiler

Turnusol Kadna Etkisi

C = Konsantrasyondaki deiiklik. t = Konsantrasyon deiiklii iin geen zaman.

I2 (aq) + 2SO42 (aq)

I2 (aq) + 2S2O32 (aq)

2I (aq) + S4O62 (aq)

3 damla 10 mL 20 mL 0 mL 6,7 mL 13,3 mL

3 damla 10 mL 6,7 mL 13,3 mL 20 mL 0 mL

mol litre dakika

Benzoik Asit Kristalleri

Saf Bir Maddenin Erime ve Donma Noktas Tayini

Tie Aparat ve Kurulumu

Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi

Scakln Reaksiyon Hzna Etkisi

2MnO4 + 16H+ + 5C2O42

2Mn2+ + 8H2O + 10CO2