YAPI HASARLARI

BETONARME YAPI ELEMANLARINDA HASAR ETLER:

Yapda grlen atlaklarn nitelii bize tayc elemann neden hasar grd hakknda bilgi verebilir. Bir yap elemannda oluan hasarlar aadaki ekilde zetlenebilir: -Eilme Hasar -Kesme Hasar -Burulma Hasar -Basn Hasar -ekme Hasar

Eilme Hasar:
Moment etkisi altnda oluan hasardr. Snek krlma olarak da nitelenir. atlak genilii ekme blgesinden basn blgesine doru azalr. Eilme atlaklar asal ekme gerilmelerine dik ynde olutuundan momentin sabit olduu blgede kiri eksenine diktir. Kesme kuvvetinin daha etkili olduu yerlerde eikleir. Aadaki ekilde eilme atlaklar gsterilmitir.

Deprem Etkisi Altndaki Kirilerde Moment Hasar

Kolonda Eilme atla

Resimde A ile gsterilen yerdeki atlak kiri eksenine diktir. Bu atlak bir eilme atladr.

Kesme Hasar:
Kesme kuvveti etkisi altnda oluan hasardr. Gevrek krlma olarak da nitelenir. Eleman ekseniyle 450 al atlaklar oluur. Dk beton dayanm ve yetersiz etriye nedeniyle hasar meydana gelir.

Kolonda Kesme atla

Kolonda ileri derecede kesme krlmas

Kolonda ileri derecede kesme krlmas

Kolonlarda ileri derecede kesme krlmas

Burulma Hasar:
Burulma momenti etkisi altnda oluan hasardr. Gevrek krlma olarak da nitelenir. Elemann her yznde eleman ekseniyle 450 al atlaklar oluur.

Basn ve ekme Hasar:

Eleman ekseni dorultusundaki ekme ve basn kuvvetleri etkisi altnda oluan hasardr. Basn kuvveti altnda ezilme oluurken, ekme kuvveti altnda eleman eksenine dik ekme atlaklar oluur.

Betonarme Kolonda Basn Krlmas Aamalar

Resimde betonun ezilmesi sonucu boyuna donat akmtr. Beton kalitesi yetersiz ve etriyeler usulne gre yerletirilmemitir.

YAPI HASARLARI
I - Deprem Hasarlar
A Tasarm Kaynakl Hasarlar
B Detay ve ilik Kaynakl Hasarlar B1- Demir ilii Kaynakl Hasarlar B2- Beton ilii Kaynakl Hasarlar C Zemin Kaynakl Hasarlar

II Deprem Etkisi Dndaki Tipik Hasarlar

I- Deprem Hasarlar A Tasarm Kaynakl Hasarlar (mimari veya statik tasarm):

Bu tr hasarlar, mimari veya statik tasarmlarda, depreme dayankl yap genel tasarm prensiplerine uyulmamasndan kaynaklanmaktadr. Bu prensiplere uygun dizayn edilmemi binalarda, tayc sistem detaylar ve iilik ne kadar mkemmel olursa olsun deprem annda hasar veya ykm neredeyse kanlmazdr.

1- Yumuak Kat Hasarlar:

Yumuak katlar, dolgu duvarlarn st katlarda olmas ve sz konusu katn byk bir ksmnn duvarsz olmas nedeniyle dier katlara gre daha az rijitlikte ve ok narin kolonlardan oluan katlardr.
Genellikle bina giri katlarnda ina edilen iyeri, dkkn vb. mekanlar nedeniyle olumakta olup, nadiren dier katlarda da grlebilir. Bu tr binalarda deprem enerjisinin neredeyse tamam bu katlarda tketildiinden, en byk hasar veya ykm bu katlarda meydana gelmektedir. Bu hasarlarn esas nedeni katlar arasndaki ani rijitlik deiimidir. Benzer nitelikteki hasarlar, tayc sistem malzemesi (betonarme, elik yma.vb.) ve rijitlii deitiinde de grlebilir.

En alt katta yumuak kat mekanizmas

st katlarda yumuak kat mekanizmas

2- Burulma Dzensizlii Hasarlar:

Binann ktle merkezi ile rijitlik merkezinin akmad, tayc sistem rijitliinin binann belirli bir blgesinde younlat (rnein asansr perdeleri veya merdiven perdelerinin bir blgede younlat, sadece bir cepheye duvar rld vb. ) durumlarda, deprem annda meydana gelen burulma momentlerinin etkisi ile oluan hasarlardr.

Burulma dzensizlii mekanizmas

Burulma dzensizlii hasar (binann arka kesinde merdiven ve asansr perdeleri younlam)

Burulma hasar

3- Ksa Kolon Hasarlar:

Ksa kolonlar, statik hesaplarda katlar arasnda serbest olarak alt kabulyle tasarm yaplan, ancak herhangi bir sebeple kolon alma boyu ksalan kolonlardr. Statik hesaplarda gz nne alnan kolon serbest boyu, kolondan kolona uzanan bant pencereler, dolgu duvarlar, rampalar vb. sebeplerle ksaldnda, deprem annda kolon zerinde oluan kesme kuvvetleri tasarmda esas alnan kesme kuvvetlerinin birka katna kmakta ve kolonlarda istenmeyen kesme krlmas (gevrek davran) olumaktadr.

Ksa kolon hasarlar

Ksa kolon hasarlar

4- arpma Etkisi Hasarlar:

Bitiik nizam ina edilmi ve aralarnda yeterli deprem derzi braklmam yaplarda, komu binalar arasndaki kat seviyelerinin farkl olduu durumlarda, deprem annda salnma balayan binalardan birisinin kat demesinin dier binann kolonlarna arpmas sonucu oluan hasarlardr.

arpma etkisi hasarlar

arpma etkisi hasar

5- Binann (ktle olarak) Orantsz Geometrisi Nedeniyle Oluan Hasarlar:

Genellikle arsa durumu, mevcut binaya ilave vb. nedenlerle bir dorultuda 1 veya 2 aklkl olarak ina edilen, genellikle bodrumu bulunmayan dar ve yksek yaplarda binann bir ktle olarak devrilmesi sonucu oluan hasarlardr.

Ktle olarak devrilen, bodrumsuz, dar ve yksek bir apartman (binann dar olan cephesi sadece 2 aklktan oluuyor ve tayc sistem hasarsz)

6 Ar Konsol kmalar:
Binalarda ar konsol kmalar, genellikle yer kazanmak amacyla yaplmakla birlikte ou kez projelerdeki cephe tasarmlarndan kaynaklanmaktadr. Konsol kmann yaplmasyla birlikte, - Binann bu ksmlarnda dey tayc elemanlar (kolon ve perde) yaplamadndan tayc sistemde ereve sreklilii salanamamakta, - Dey dorultuda binann ktle merkezi st katlara kaymakta, - Binann tm cephelerinde simetrik konsol kma yaplmad durumlarda ise, yatay dzlemde binann ktle merkezi ile rijitlik merkezi birbirinden uzaklamakta ve burulma meydana gelmekte olup, binann deprem dayanm azalmaktadr.

Konsol kma

7 - Tayc Sistemde Gl Kiri Zayf Kolon Kullanm:

Tayc sistemde kirilerin kolonlardan daha gl seilmesi, deprem annda kolon kiri birleim blgelerinde kolonlarn kirilerden daha nce tama gcne ulaarak mafsallamasna neden olmaktadr. Bu durum ou zaman binann ar hasar almasna ve baz durumlarda da tamamen yklmasna neden olmaktadr.

Gl kiri - zayf kolon hasarlar

8 Planda Dzensizlik:
Planda H, T, L, U vb. formdaki binalarn birbirine al birleen her bir blmnn dilatasyonla ayrlmad durumlarda, bu formlara sahip binalarn demelerinin birleim blgelerinde gerilme ylmalar olmakta ve demelerde hasar meydana gelmektedir. zm olarak, bu tr binalarda birbirine al birleen her bir blm dilatasyon derziyle ayrlp tayc sistem olarak bamsz hale getirilmelidir.

Planda dzensiz bir binada deprem hasar

B Detay ve ilik Kaynakl Hasarlar:

Bu tr hasarlar, bina ina edilirken statik projeye uyulmamas nedeniyle tayc sistem elemanlarnn (kolon, kiri, perde) projesindeki tasarm kapasitesine eriemeden yklmas nedeniyle oluan hasarlardr.

B1- Demir ilii Kaynakl Hasarlar

1 Yetersiz Sarglama:
Kesme kuvvetlerinin maksimuma ulat kolon ve kirilerin mesnet blgelerinde (etriye sklatrma blgelerinde), ayrca kolon kiri birleim blgelerinde yetersiz etriye sarglamas nedeniyle kesme krlmas (gevrek krlma) olumaktadr.

Kolon kiri birleim blgesine etriye konulmamas nedeniyle kesme krlmas ve mafsallama

Kolon alt sklatrma blgesindeki yetersiz sarglama (etriye sklatrmas yaplmamas) nedeniyle mafsallama ve st yapda deformasyon

2 - Etriye ve iroz Kancalarnn 900 Gnyeli Yaplmas:

Etriye kancalarnn 900 gnyeli yapld durumlarda, beton pas paynn (kabuk betonunun) dklmesini takiben etriyeler tamamen almakta ve etriyeler ilevini yitirdii iin de kesme krlmas (mafsallama) olumaktadr. Bu nedenle etriye kancalarnn kolon ve perdelerin merkezine bakacak ekilde 1350 kancal olarak yaplmas gerekmektedir.

Deprem annda alm 900 gnyeli etriyeler ve mafsallama (gevrek davran)

Etriye sarglamas yeterli kolonlarn deprem davran (snek davran)

Snek davran iin 1350 gnyeli etriye kancalar

3 Kolon Ve Perdelerde Yetersiz Filiz Boyu:

Projede ngrlen dey demir filiz boylarnn gereinden ksa braklmas durumunda deprem annda syrlma olumaktadr.

4 Ke Mesnetlerde Yetersiz Kenetlenme:

Ke mesnetlere birleen kirilerin boyuna donatlarndaki yetersiz kenetlenme boyu nedeniyle deprem annda donat syrlmas olumaktadr.

B2- Beton ilii Kaynakl Hasarlar:

Beton dayanmnn proje deerini salamad ve beton dayanm dk olduu durumlarda;
-Kesme kuvvetinin yaklak %60-70ini beton tadndan tayc elemann kesme dayanm azalr (kesme krlmas ve gevrek davran), -Kolon kiri birleim blgesinin kesme dayanm azalr, birleim blgesi ezilir, beton dalr (dm noktas mafsallar), -Eilme momenti altnda tayc sistem elemanlarnn basn blgesinde ezilme meydana gelir, donatlar burkulur (mesnet mafsallar), -Aderans (beton ve demir arasndaki kimyasal yapma) azalr ve deprem annda donat syrlmas oluur, tayc sistem btnl bozulur.

Beton dayanmnn dk olmasnn nedenleri ise u ekilde zetlenebilir: -Uygun olmayan beton karm (agregalarn dane boyu dalm), -Dk dayanml niteliksiz agrega kullanm, -Deniz kumu vb. kullanlarak beton imalat, -Agregalarn ve beton karma suyunun kimyasal yaps, -Betonun tanmas ve dkm annda (yksekten serbest dkm vb. durumlarda) segregasyon olumas (agrega ile imentonun ayrmas), -Betonun iyi sktrlmamas (yetersiz vibrasyon) ve boluklu beton,

-ok souk veya ok scak havalarda beton dkm (+50den souk, +300den scak havalar),
-Yeni dklen beton prizini tamamlayana kadar kr artlarnn salanmamas ve betonun yanmas (betonun sulanmamas veya nemli tutulmamas)

C Zemin Kaynakl Hasarlar: 1 Svlama Kaynakl Hasarlar:

Suya doygun kum ve siltlerde, deprem anndaki dinamik ykler altnda oluan ani boluk suyu basnc art nedeniyle zemin daneleri arasndaki yk aktarm sfrlanmakta ve st yapda ar deformasyonlar meydana gelmektedir.

2 Faylanma:
Deprem annda ana fay zerinde veya depremi oluturan ve nceden bilinen ana faylar haricinde yeni oluan tali faylanma ve krklar nedeniyle baz binalarda daha nceden belirlenemeyen, engellenmesi mmkn olmayan hasar ve ykmlar oluabilmektedir.

320cm

3 Ar Zemin Deformasyonu:
Deprem anndaki ar zemin deformasyonlar nedeniyle kimi durumlarda styapda daha nceden belirlenemeyen, engellenmesi mmkn olmayan kalc deformasyonlar, hasarlar ve ykmlar oluabilmektedir.

II Deprem Etkisi Dndaki Tipik Hasarlar:

1 Eksenel Yk Altnda Kolon Kiri Birleim Blgesi Hasarlar:
Kat adedi 4 5 kattan fazla olan binalarda, d cephedeki kolon kiri birleim blgesine etriye konulmad durumlarda, eksenel ykn daha fazla olduu alt katlardaki birleim blgelerinde kabuk betonunda dklmeler ve donatlarda burkulmalar grlebilmektedir.

Eksenel yk altnda kabuk betonunda atlaklar

Eksenel yk altnda dey demirlerde burkulma

2 Temele Su Szmas Sonucu Oturma Hasarlar:

evre drenajnn yaplmad ve zemine su szd durumlarda, kohezyonlu zemine oturan bina temellerinde oturmalar meydana gelmekte olup, nlem alnmad durumlarda styapda ileri dzeyde hasarlar oluabilmektedir.

Temele su szmas sonucu yma duvarlarda oturma hasarlar

3 - Korozyon Etkisi:
Donatlardaki ileri korozyon nedeniyle donat aplarnda kayplar oluabilmekte ve buna bal olarak da elemann tama gc kapasitesinde azalma olmaktadr. Korozyonla birlikte kabuk betonu atlayp dklmekte ve baz durumlarda da (boyuna donatlara oranla) daha ince apl etriyelerde kopmalar grlebilmektedir.

Korozyon etkisi