XHAFER DURMISHI

FJALORI I LVIZJES S JUSUF GRVALLS

THEIR FINEST HOUR
N prpilimin e ktij Fjalori q e keni n dor, n t cilin trajtoj persona, ngjarje dhe koncepte t Lvizjes s Jusuf Grvalls, jam munduar t'u prmbahem kritereve t veanta. Kur sht fjala pr personat, jam munduar t'i prfshij kto kategori: T burgosurit politik q jan dnuar si antar t Lvizjes s Jusuf Grvalls, Emrat e personave t cilt prmenden n veprn e shkruar dhe t publikuar nga Jusufi vet dhe nga letrat e tij, t publikuara m von. N kt grup shumica absolute jan figura pozitive dhe me t cilat sht personifikuar lufta e popullit shqiptar pr lirim. Por ktu kam marr edhe shembuj me ann e t cilve personifikohet dhuna kundr popullit shqiptar. Personave t Socialdemokracis s Serbis ua kam kushtuar nj vmendje, ashtu si ua ka kushtuar Jusufi. N fjalor nuk prmenden t gjitha ato figura t popullit shqiptar q kan shrbyer si inspirim pr luftn ton. Nuk e kam br kt (me ndonj prjashtim t vogl) sepse personalitetet e shquara t historis s popullit shqiptar jan aq t njohura sa q un n kt mes nuk kam pasur t them asgj t re, asgj t panjohur. Emrat e shokve t rrethit t Shtutgartit q Jusufit e Bardhoshit u kan qndruar afr prej janarit 1980 deri n mars 1981. Emrat e shokve q kan dal n sken dhe q ju kan prgjigjur t gjitha thirrjeve pr tet demonstratat, prej prillit gjer n korrik 1981. Emrat e shokve t cilt kan ardhur n Untergruppenbach pr ngushllime, pas atentatit t 17 janar 1982 dhe n fund

-Emrat e grupit m t rndsishm, m t madh q e kan prbr at mas t mjaftueshme kritike pas t cils Flaka e pashuar e Lvizjes n Untergruppenbach nuk sht shuar kurr, ku hyjn aktivist nga shumica e qyteteve t Gjermanis, Zvicrs, Turqis, Belgjiks, SHBA, Suedis, Australis, Argjentins e vendeve t tjera, prmes t cilve jan vendosur kontaktet me rrug t ndryshme, jan kryer aktivitete t ndryshme, dhe tek t cilt, n vitet 1982-1983 ka mbrri Zri i Kosovs, me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls: "N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme." Sa i prket temave nj pjes jan marr nga vepra e botuar e Jusufit. Pjesn tjetr, m t madhe, ka t bj ngjarje dhe me renditjen e koncepteve t ndryshme nga fusha e sociologjis, dhe pak nga politika e filozofia. Kur jemi tek shtjet e koncepteve sociologjike dhe filozofike, mendoj se lexuesit nuk kan t drejt ta krkojn at rigorozitet, origjinalitet apo precizitet, si kan t drejt ta krkojn prej meje, kur sht n pyetje Historia e Lvizjes s Jusuf Grvalls, nga dhjetori 1979 deri n korrik 1985. Lexuesi duhet ta ket parasysh emrin e ktij libri, "Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls". Pra ky libr nuk sht fjalor i sociologjis dhe nuk sht tekst i prpiluar q t'u shrbej studentve t sociologjis. Termat e sociologjis, q jepen ktu, kan marr formn e tyre n vitet 1970 e 1980, n gjuht e mdha, dhe gjenden n listat e Organizats s Kombeve t Bashkuara (OKB). Lexuesit duhet ta ken parasysh se terminologjia e trajtuar nganjher sht terminologji e till ku zgjidhja e shum problemeve gjuhsore mund t bhet vetm nga grupe autorsh q jan t lidhura me institucionet e arsimit t lart. Tek t gjitha konceptet e sociologjis termin n anglishte, me germa t plota t vogla e kam ln ashtu si jan n anglisht. N disa raste kam br prkthimin e termit e n shum raste e kam ln ashtu si sht dhe jam marr me prkthimin e prmbajtjes s atij koncepti. Futja dhe prdorimi i tremave t sociologjis e filozofis ka pr qllim q t shrbej si ndihmes pr thellimin e kuptimit t Historis s Lvizjes s Jusuf Grvalls. Ata q kan krkesa m t mdha nga kto fusha me siguri q edhe jan t furnizuar me literaturn prkatse. Pas publikimit t seris s librave t mi pr Rilindsit e Shtutgartit, n disa raste, disa shok m kan thn se mir ke shkruar sa i prket kohs e viteve 1980-1984, por mos harro se ne aktivitet t madh dhe t pandalshm kemi br deri m 1999 e ti pr at koh nuk kishe shkruar fare. Kjo sht e vrtet. Por ky qndrim i imi i ka shkaqet e veta. Pasi kam qen si aktor n qendr t aktivitetit q sht br n Shtutgart n vitet 1981-1984, un jam ndal m s shumti n kt periudh, qoft nga dshira ime, qoft nga e drejta dhe obligimi moral, qoft nga fakti kur pr kt kam qen i detyruar. N kt drejtim detyrn time t domosdoshme e kam kryer. Un kam shum respekt pr punt e mira q jan br edhe pas viteve 1984 e 1985, dhe pikrisht n shenj respekti nuk merrem me trajtimin e asaj epoke. Pse? Sepse nse them dika n form t kritiks negative, t tjert mund t thon se po flet keq pr t vetmin shkak se nuk ka qen vet pjesmarrs n ato pun. Nse them dika pozitive apo shum pozitive, do t ekzistonte rreziku me ra n pozit t keqe, pasi njerzit e aktort tjer mund t thon, se mundohet me u br biber i secils orb, me u br hisedar n meritat dhe mundin e t tjerve. E sht pikrisht e kundrta. Ajo pjes q e kam m mjafton, dhe nuk kam arsye t lakmoj n pjesn e mundin e t tjerve. N qoft se un e kam parashtruar n mnyr besnike aktivitetin e shumics s shokve pr vitet 1980-1984, ather me kt u sht lehtsuar puna t 2

gjith atyre q duan t merren jo vetm me at koh por edhe t'i gjejn shtyllat e periudhs s viteve 1985-1999. Kjo do t thot se, si n shkrimet e m parme, edhe n kt libr, jam ndalur vetm pr at epok e cila pr mua dhe shum t tjer konsiderohet si THEIR FINEST HOUR.

A
accomodation akomodim, proces apo rezultat i tij, q do t thot se, kur ekziston konflikti n mes dy apo m shum individve apo grupeve, ai konflikt zgjidhet apo zbutet prmes lshimeve reciproke. acculturation akulturim proces apo rezultat i tij, me 'rast dy apo m shum kultura t ndryshme ndeshen dhe gjat atij procesi n mas m t madhe apo m t vogl marrin elemente prej njra tjetrs. achieved rol rol i arritur, rol t cilin individi e ka n nj grup ose n nj shoqri dhe mbajtja - ruajtja e rolit sht e lidhur me veti ose atribute q individi t paktn deri n njfar mase i ka krijuar vet. E kundrta sht rol atribues, i cili i ipet n baz t kritereve q individi nuk mund t'i kontrolloj. P. sh. roli si politikan sht rol i fituar, ndrsa ai si grua sht atribues. achieved status status i arritur Status t cilin nj individ e ka n grup apo n shoqri, t cilin ai e ka arritur prmes sjelljeve t tij apo i ka krijuar disa atribute q mohen. E kundrta e ksaj sht status atribues, i cili bazohet n kritere mbi t cilat individi nuk ka ndonj kontroll. Profesioni dhe shkollimi n shoqrit perndimore jan t lidhura, si rregull, me statusin e arritur q individi do ta ket n shoqri. N shoqri t ndryshme potencohen n mnyra t ndryshme statusi i arritur dhe ai atribues. N shoqrit industriale potencohet si rregull statusi i krijuar, ndrsa ai atribues dominon n ato feudale. achievement motive Individi ka nj nevoj t mohet-lavdrohet prej t tjerve dhe mund t ket nj mendim t lart pr vetveten. Nyja e lidhur me kt nevoj sht (achievment motive), q do t thot se individi lufton pr t br dika q sht e vshtir, sidomos n gara me t tjert. Ai don t kryej detyrn n mnyr sa m t plot dhe sa m t shpejt dhe lufton pr t'i mundur kundrshtart me t cilt ai sht n gar. Ai n mnyr t vetdijshme krkon aso detyrash, t cilat, po q se kryhen, sjellin shprblim t madh, qoft kur ky shprblim sht material apo prbhet nga vlersimi i lart prej t tjerve. acquired drive nevoj e fituar quhen n prgjithsi ato nevoja t cilat nuk jan t lindura. T gjitha nevojat, q jan t karakterit social, llogariten n kt grup, si dhe disa fiziologjike si p. sh. nevoja pr alkool, droga dhe duhan. acting crowd grup individsh t cilt papritmas fillojn veprime t prbashkta. Ata nuk prbjn grup, nuk kan norma t prbashkta, apo lidhje tradicionale me njri tjetrin. Nuk kan struktur t organizuar dhe jan pa udhheqs. Acting crowd dallohet 3

nga mob (ku prdoret dhuna) pos t tjerash n at se sjelljet e saj nuk sht e domosdoshme t jen t karakterit t dhunshm. action reserch hulumtim i cili prve asaj q ka qllim t mbledh informacion pr ndonj fenomen social, sjell tek veprimi praktik pr ta ndryshuar at situat sociale q sht n varshmri me shtjen n fjal. Sociologjia aplikative bazohet kryesisht n hulumtimet e ktij lloji. adaptive culture pjesa e nj kulture, q n mnyr t kjart pasqyron se elementet e saj jan t formuara pr t'i prgjigjur atyre krkesave q ambienti fizik i ka parashtruar, kushtzuar. ADEMI REMZI, (3 qershor 1952 15 gusht 1998), n vitet 1980-1983, n Gjermani ka pas kt adres: Remzi Ademi, Marktstr. 29, 7129 Brackenheim, West Germany Lindi m 3 qershor 1952. Shkolln fillore e kreu ne fshatin e lindjes ne Zhur. Me pas u regjistrua ne gjimnazin e Prizrenit. Remziu si nj ndr t part n rrethin e Shtutgartit merr vesh pr daljen e Jusuf Grvalls jasht. Ai merr kontakt me Jusufin qysh n muajt e par pas daljes s Jusufit n Ludvigsburg, por kontaktet e tij m t shpeshtohen edhe m shum kur Jusufi e Bardhoshi vendosen n Untergruppenbach, fshat ky i cili gjendet 20 kilometra larg nga qyteza e Remziut, Brackenheimi. N mesin e shokve t Vllezrve Grvalla, gjeografikisht, Remzi Ademi ka qen m s afrmi. Por afrsia gjeografike nuk ka qen asgj n krahasim me at afrsi q i ka bashkuar puna e tyre. Remziu n vern e vitit 1980 pranohet nga Jusuf Grvalla, si antar i Lvizjes s Jusuf Grvalls.

Remzi Ademaj, me kuror n dor gjat ceremonis s varrimit t Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks, m 5 shkurt 1982 n varrezat e Bad Canstatit n Shtutgart. Remziu me punn e tij sht dalluar sidomos pas atentatit t 17 janarit kur u vran Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka. Ai ka qen njri ndr ata q m s shumti ka qen i pranishm n familjen Grvalla n javt dhe muajt pas 17 janarit. Si tregues t ksaj flasin e shnimet pr rrethin e gjer q kishte Remzi Ademi sidomos n Mynhen. M 5 shkurt 1982 e ka lexuar fjalimin kryesor "Ju u bt pron e brezave" t shkruar nga Xhafer Durmishi, me rastin e varrimit t Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe 4

Kadri Zeks, fjalim e i cili i botua n numrin 3 t Zrit t Kosovs, q doli nga shtypi n mars 1982. Me iniciativ t Remziut maqina e shkrimit e Jusuf Grvalls dhe Xhafer Durmishi i cili n at koh punonte me at maqin n nxjerrjen e Zrit t Kosovs u vendosn n banesn e Remziut, n gusht 1982, n Marktstr. 29, n Brackenheim. N Branckenheim, n kt adres Remziu ka banuar n katin e dyt t shtpis, ndrsa n katin e par ka banuar Selim Dulla. Aty u prgatit pr botim numri i dyt i revists Zri i Kosovs si organ i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. M 11 nntor 1983 me rastin e mbajtjes s nj koncerti t organizuar nga konsullata jugosllave e Shtutgartit, pas brohoritjes s parulls Kosova-Republik agjentt e konsullats jugosllave sulmojn ata q brohorasin kt parull, me rast krijohet nj tollovi e madhe e vjen gjer tek prleshja fizike me agjentt jugosllav. Me kt rast arrestohet brthama e organizatorve t Shtutgartit dhe dnohen me kohzgjatje t ndryshme burgimi. N kt grup, n mesin e atyre q u dnua me dnimin m t madh ishte Remzi Ademaj, q u dnua me 5 jav burg. M 11 dhjetor 1985, pr hir t Jusuf e Bardhosh Grvalls, Remziu niset pr n kufirin italo-jugosllav me detyr q t merr pjestar t familjes Grvalla dhe t'u ndihmoj t dalin n Gjermani apo Zvicr. N kt detyr arrestohet dhe pas procedurave t ndryshme bien n duart e policis jugosllave dhe dnohet me 6 vjet burg. Adresa e fundit e Remziut prmes t cils kam komunikuar sht: Remzi Ademaj, Brackenheimerstr.13, D- 7129 Gglingen-Frauenzimmer. ADEMI ALI lindi me 12 korrik1945 n fshatin Pestov, rrethi i Vushtrris. N vitin 1968, ai i merr rrugt e mrgimit, s pari n Austri. Pas Austris, Aliu n vitin 1970 kalon n Gjermani. Ali Ademi, n Hamburg i ka takuar atij rrethi q shpirtrisht, pr historin, pr kulturn shqiptare e pr Aleksandr Moisiun, sht ushqyer nga Isak Gutaj. Nga afr me te, ne shokve t Shtutgartit na ra t njihemi pas 17 janarit 1982. Gjat jets s tij n Hamburg, prve msimeve t shumta, n mnyrn m t prsosur e msoi dialektin e Tetovs, dhe ishte person shum i dashur pr tetovart. Aliu pr 18 vite nuk u takua m t afrmit e tij, mbeti pa vizituar Pestovn. Vdiq n tetor 2008. adolescence pjes e ciklit jetsor t individit q sht e njkohshme me pubertetin dhe prfundon me at kur ai nga shoqria konsiderohet i rritur. adjustment prdoret kryesisht n psikologji dhe n psikologjin sociale, ku paraqet prshtatjen e individit ndaj ambientit social dhe fizik. Nocioni haset edhe n sociologji, ku me adjustment synohet adaptimi i ndonj njsie sociologjike n ambientin e vet. N at rast prdoret si sinonim pr adaptim. aesopian language gjuh e cila i prdor ato fjal dhe fraza t cilat normalisht jan t nj gjuhe, por atyre u jepet nj prmbajtje, q dallohet prej normales. Gjuha prdoret q t mund t drgohen mesazhe q nuk kuptohen nga t tjert prve atyre q i kan t njohura ato. AFRDITA. Veprn letrare t Jusuf Grvalls, e cila sht botuar n katr vllime, n Prishtin, m 2010, me nj parathnie t Sabri Hamitit, nga kallnori 1992, e kam studiuar n trsi n at mnyrn time. Megjithat, n tr punimet e mia deri m sot, me disa prjashtime, jan ndalur vetm tek vepra politike e Jusufit, pasi at e konsideroj m t rndsishmen, dhe jo vetm un por edhe vet Jusufi, veprimtarin e tij n 5

Gjermani e ka konsideruar m t rndsishmen n jetn e tij. N kt fjalor, nga vepra letrare kam marr vetm shkrimin pr AFRDITN E MUSHTISHTIT, pasi ai prve vlerave kulturore e artistike ka nj pesh t jashtzakonshme kombtare dhe politike. Ky shkrim sht marr libri: Jusuf Grvalla, Vepra, Publicistika, Vllimi 3, Prishtin 2010, faqe 215-217. "AFRDITA" E MUSHTISHTIT (SHKURTE FEJZA DHE SHYHRETE BEHLULI) N nj koh si kjo, kur shoqri t njohura kulturore-artistike, pr shkaqe t ndryshme objektive (m s shpeshti t natyrs materiale) dhe shoqri t tjera me tradit relativisht m t shkurt se t qendrave tona t mdha, thuaja po trhiqen nga jeta publike dhe aty ktu po pasivizohen pr nj koh t gjat, nga ana tjetr, npr disa qendra fare t vogla, e m s shpeshti npr disa fshatra t Krahins son, po lindin shoqri t reja me prkushtim t kultivimit t programeve kulturore e sidomos muziks popullore. Nj mori shoqrisht t tilla mundn t vrehen edhe n Festivalin muzikor t t rinjve, t mbajtur muajin e kaluar n Prizren. Ndr to do t mund t prmendim shoqrit kulturore-artistike "Sythi i ri" e Suhareks, "Ndrtimtari" e Vuiterns, "Katarina Josipi" e Zymit, e t tjera. Nj gj sht karakteristike pr t gjitha shoqrit e tilla: duke mos pasur prvoj aq t gjat n kt lmi dhe duke qen akoma t ballafaquara me pengesa t ndryshme materiale, q nj dit do t mund t bjn t veten, ato ushtrojn me vetmohim t madh, "glltisin" me prpikri kngt e zgjedhura pr repertor, dhe i prgjigjen fardo ftese pr pjesmarrje n ndonj manifestim muzikor, gj q entuziazmin e tyre e ngrit n nivelin m t lart. Shembull i prshtatshm n kt drejtim sht Shoqria kulturore-artistike "Afrdita" e Mushtishtit, e cila vepron n kuadr t shkolls fillore t ktij fshati t Komuns s Suhareks. Shoqria u formua para do kohe, me iniciativn e arsimtarve t shkolls, t cilt, pr t br fardo organizimi t kohs s tyre t lir, shtrngoheshin t zbrisnin n Suharek, e, meq edhe ktu jeta kulturore sht fort e varfr, ather n Prizren. S shpejti u tubuan disa arsimtar, i morn n dor instrumentet muzikore, i tubuan edhe disa nxns, dhe ia nisn puns. Ushtruan me ngulm. Doln disa her para publikut t fshatit dhe nuk patn si t mos e ndiejn veten t sigurt kur erdhi koha t paraqiteshin edhe n nj manifestim t madhe: n Festivalin muzikor t t rinjve, n Prizren. Dhe, pse t ngurronin kta amator t vyeshm!? M 26 maj, n Shtpin e kulturs n Prizren, kur n sken akoma gjendeshin amatort e "Sythit t ri" t Suhareks, q e kishin hapur programin e mbrmjes popullore t Festivalit t t rinjve, antart e orkestrs dhe kngtart e reja t "Afrdits" s Mushtishtit rrinin prapa kulisave si para nj sprove t madhe: a do t ket vall edhe ktu peshn e vet programi i tyre si e kishte n fshat? Si do t shkoj puna me muziktart e parryer sa duhet? Me komplekse t tilla, amatort e Mushtishtit i filluan dhjet minutat e tyre n sken. Pa pompozitet, po me njfar vetbesimi q nuk vrehet n sy t par, ia than valles s par. Priu me harmonik udhheqsi i shoqris, Ibrahim Hamiti, e ndoqn arsimtart e tjer, me violina e mandolina dhe voglushja Shkurte Fejza, me daire. Pastaj doli n sken interpretuesja e vogl Shyhrete Behluli, nxnse e klass VI fillore. Me nj z trheqs, me nj qndrim prej nj kngtarje t rryer, ia tha kngs. Pastaj e kndoi edhe kngn tjetr, i lshoi radhn moshatares s vet Shkurtes, dhe kshtu mbaruan edhe dhjet minutat e programit. 6

Ishin kto dhjet minuta, q e habitn publikun e Prizrenit, i cili kishte pritur fare pak ose aspak nga nj shoqri e panjohur. "Kngtare si Shyhretja e Shkurtja, ka shum n Mushtisht, dhe n raste t tjera, edhe atyre do t'u vij radha t paraqiten para publikut, na tha udhheqsi i shoqris Ibrahim Hamiti. Nse na pranojn n Ferizaj n Festivalin amator "Kosovarja kndon", besoj se prfytyrimi pr shoqrin ton do t jet m komplet". (Jusuf Grvalla, Vepra, Publicistika, Vllimi 3, Prishtin 2010, faqe 215-217) affinity afinitet 1. N kultur-antropologji prdoret nocioni pr t treguar relacionet farefisnore tek t cilat vihet prmes martess. Nj shembull pr kt sht kur burri prmes martess vjen n relacion farefisnie me farefist prej gjaku, t gruas. 2. N psikologji prfytyrimin se duhet t ekzistoj barazia n mes objekteve, pr t br t mundur q individi t krijoj asociacione pr to. 3. N filozofi shpreh relacionet n mes objekteve q i takojn t njejts klas. agent provocateur person i cili n fshehtsi sht i punsuar, nga pushteti, pr t'i nxitur personat apo grupet tjera t komprometohen dhe n kt mnyr t'i ekspozoj ata pr prbuzje sociale apo pr t'i ndjekur me ndihmn e ligjeve t pushtetit. Qllimi me kt sht eliminimi i personave apo grupeve, kundr t cilave veprimet provokative jan t drejtuara. agglomeration 1. ndrtesa banimi q jan t koncentruar n nj siprfaqe t vogl. 2. Popullsi q prmes banimit t vet sht e koncentruar n nj siprfaqe t vogl. aggregate individ q jan t tubuar n nj rreth gjeografik. Ata nuk kan lidhshmri tjera dhe n kt mnyr nuk prbjn grup. agrarian radicalism Disa grupe q merren me bujqsi dhe ndrmarrje ansore kan tendenc q n mas t madhe t votojn pr partit e majta. Kjo vlen m s shumti pr bujq q e mbjellin vetm nj kultur bimore dhe puntor t prerjes s drunjve. T dyja grupet kan t ardhura t pasigurta pasi jan t mvarura nga mimet e tregut t nj produkti t vetm. Kjo do t thot se t gjitha lvizjet e mimeve n at mall ndikojn n t ardhurat e tyre. Radikalizmi agrar sht prshkruar m hollsisht nga S. Lipset n Political Man (1959). agrarian society shoqri agrare ideal type q pos tjerash karakterizohet n at se veprimtaria ekonomike sht e ndrtuar rreth pasurive t patundshme t bujqsis, ka nj shkall t lart t urbanizimit n krahasim me shoqrin hurtikulurale, se nj pjes e kufizuar di shkrim e lexim, dhe religjioni sht i lidhur fort me aparatin shtetror. Nj shembull pr tipin e ksaj shoqrie sht Rusia nga vitet 1500-1700. agricultural ladder 1. Lvizshmri vertikale (mobilitet) tek popullsia q merret me bujqsi. 2. Proces pr ata q jan t inkuadruar n bujqsi. Ai fillon me at kur ndokush e fillon punn si argat me pages dhe mbaron me at kur ata vet bhen pronar t toks bujqsore. AGUSHI ELFI lindi m 1944, n fshatin Goden i Vogl, komuna e Gjilanit. sht mrgimtar i vjetr, q i takon brezit t par, q morn botn n sy. M 1969 shkoi n 7

Gjermani dhe pas tri vjetsh, pra m 1972, u vendos n Zvicr. Q n vitin 1970 filloi ta lexonte revistn "Shqipria e re", t ciln pastaj e drgonte n Kosov pr ta lexuar rinia studentore. Ngjarjet e vitit 1981 e gjejn n Gjenev. Pas atentatit t 17 janarit 1982, s bashku me Shaqir Shabanin dhe shok t tjer sht ndr t part q vjen n Untergruppenbach, dhe nga ata q ndihmon m s shumti. Elfi Agushi jeton n Gjenev dhe, si gjithnj prpiqet t jap maksimumin pr ndrtimin e Kosovs s idealeve t tij. (Ismet Rashiti, Rrfan lirie, Prishtin 2010, f. 160-164) AHMETAJ DIN Din Ahmetaj; Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Din Ahmetaj, profesor nga f. Gllogjan, KK Dean, i lindur m 16 nntor 1947, n t njejtin fshat, me profesion profesor i gjuhs dhe letrsis anglo-amerikane. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 3 (tre) vjetsh." AHMETI EJUP Veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ejup Ahmeti, 18 Rue Acasias Nr.205, CH-1225 Geneve. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. AHMETI XHEZAIR Veprimtar n SHBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhezair Ahmeti, 1830 Brooklyn, N. Y. 11210 USA. Ka qen nj ndr pikat n SHBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. AJDINI RAMAZAN Veprimtar n SHBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ramazan Ajdini, Il. Kristin Dr. 822 Schaumburg. Ill. 50195 USA. Ka qen nj ndr pikat n SHBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. AKSIOM Parim a prgjithsim i nxjerr nga prvoja, q nuk ka nevoj pr vrtetim dhe q merret si piknisje pr nj arsyetim ose pr argumentimin e parimeve t tjera shkencore; nj e vrtet e qart dhe e pranuar prej t gjithve. Jusuf Grvalla: "N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme." ALBANIAN KOSOVAR YOUTH in The Free World. Rinia kosovare n Botn e lir: Organizat n SHBA q n vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: 439 West 46 Street NewYork N.Y. 10036 USA. Ka qen nj ndr pikat n SHBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej saj ka qen 5. alienation ndjenj kur e ndien veten t huaj. Nocioni sht prdor nga Karl Marks n Nationalkonimie und Philosophie (1844). Ai mendon se puntorin n shoqrin kapitaliste e ndien veten t huaj, pr shkak se puna nuk i jep mundsi pr nj ekzistenc kuptimplote. Ajo nuk i jep knaqsi, pr shkak se ai nuk ka kontroll mbi at produkt q e prodhon. Marksi mendon gjithashtu se individi do t ndihet i huaj edhe para vetvetes. Nocioni alienation sht prdorur edhe n shum kuptime tjera pos ksaj. Nj prpjekje pr t prcaktuar prmbajtjen e ktij nocioni sht br nga M. Seeman, n nj 8

artikull n American Sociological Review (1959:6), On the meaning of the alienation. Ai mendon se ka pes kuptime t nocionit alienation: 1. pafuqishmri; individi nuk mund t ndikoj n ato vendime, q kan t bjn me zhvillimin n ambientin e tij social, 2. pakuptimshmri; individit i duket se i mungojn udhzimet pr veprimet e tij, 3. panormsi; individi e prjeton gjendjen e tij n at mnyr, sa atij i duhet t prdori mjete t paligjshme pr t arritur qllime t caktuara n rrethin e tij kulturor, 4. izolim; individi nuk mund t'i pranoj qllimet e caktuara t mjedisit kulturor, 5. E ndien veten t huaj para vetvetes, individi nuk arrin t inkuadrohet, t krijoj marrdhnie pune, q ia forcojn vetbesimin. T gjitha kto rrethana, sipas Seeman, e kan origjinn tek ajo struktur sociale, veanrisht tek ajo pjes q sht krijuar prmes industrializimit. alloplastic adjusment prshtatje aloplastike form e adaptimit, kur individi prpiqet t'i arrij qllimet e tij duke e ndryshuar mjedisin e tij. amalgamation shkrirje e dy apo m shum kategorive biologjike, q dallohen qart, n nj t vetme. Kjo shfaqet si rregull kur dy raca ndrveprojn intensivisht me njra tjetrn. ambivalence ambivalenc Tek individi vijn n shprehje dy apo shum ndenja kundrthnse emocionale ndaj nj objekti t caktuar. ambivert lloj personaliteti q qndron n mes atyre q jan introvert dhe extrovert. amentia Kapacitet i ult mental. Si rregull do t thot nj IQ nn 70. AMET TUS, veprimtar n Belgjik. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Tus Amet, Rue de skater ventes 53, 1080 Bruxelles Molemberk. Ka qen nj ndr pikat n Belgjik prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. amnesty amnesti falje e njkohsishme e nj grupi personash t cilt si rregull gjenden t burgosur pr shkak t veprave t natyrs politike. AMNESTY INTERNATIONAL sht nj organizat vullnetare NGO (OJQ=Organizat Jo-Qeveritare) q vepron pr t drejtat e njeriut. Puna bazohet n Deklaratn e prgjithshme t Kombeve t Bashkuara mbi t drejtat e njeriut, t 10 dhjetorit 1948, si dhe konventave n fuqi, pr t drejtat e njeriut. M 28 maj 2011, Amnesty ka festuar 50 vjetorin e saj, sepse at dit, m 28 maj 1961, n The Observer sht publikuar nj artikull q ka qen krisma e fillimit t lufts pr t drejtat e njeriut. M par Amnesty ka punuar vetm me t drejtat politike, kurse sot puna sht zgjeruar dhe prfshin luftn kundr shkeljeve t rnda t t drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore. Amnesty e konsideron veten t pamvarur n pikpamje politike dhe religjioze. Jusuf Grvalla: "Puna e par q bra, u bra nj telefon shokve t ambasads shqiptare n Vjen. I njoftova pr shtjen time dhe i luta t m ndihmojn me ndonj kshill pr t mos br ndonj gabim ideologjik a taktik gjat strehimit tim n kt 9

vend kapitalist. Ata, si zakonisht, u treguan t kursyer, po megjithat patn njfar mirkuptimi. Pastaj, sipas marrveshjes q kishim s bashku me ty, un informova Organizatn e Amnestis Ndrkombtare dhe Radio Londrn pr gjendjen e vshtir n Kosov dhe pr burgosjet masive politike t shqiptarve. Me sa di, Radio Londra ska marr gj para sysh, kurse Amnestia I. e drgoi menjher tek un prfaqsuesen e vet nga Londra dhe mori prsipr pr prkujdesjen pr t gjith ata t burgosur politik shqiptar, pr t cilt un ia dola ndrkoh t mbledh ndonj shnim." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 258) anarchy anarki gjendje kur aparati i pushtetit t shoqris nuk funksionon dhe aty ku mungojn apo nuk jan zhvilluar rregulla kohezive t pranueshme, q i drejtojnrregullojn relacionet sociale. anarchism anarkizm drejtim filozofik dhe politik, q qndron pr heqjen e rregullimeve politike dhe t llojeve t tjera n shoqri q kan t bjn me relacionet shoqrore. Mendohet se nj rregullim sht i panevojshm, pasi individt bashkveprojn m s miri, kur nuk vjen ndonj presion prej s jashtmi. Ekzistojn dy qndrime lidhur me t drejtn mbi pronn. Ai individual, sipas t cilit t mirat materiale duhet t jen pron e individit dhe t administrohen nga individi dhe ai komunist, sipas t cilit t mirat materiale duhet t jen pron dhe t administrohen nga grupe vullnetare, n formn e bashksive prodhuese dhe konsumuese. androcentrism Vetit dhe sjelljet burrrore prbjn kriterin me rastin e vlersimit t individit. androcracy Shoqria dominohet nga burrat dhe pushteti i tyre bazohet kryesisht n forcn fizike. ancestor cult grup i vogl, shpesh her vetm familja apo farefisi, e krijojn nj njsi religjioze me rastin e adhurimit t strgjyshrve t vdekur. ancestor worship ritual fetar q ka t bj me adhurimin e t parve, strgjyshrve. Ky adhurim bazohet n besimin se strgjyshrit mund t ndikojn n situatn jetsore t t gjallve. anomy anomi 1. Panormsi. 2. Sipas prshkrimit t E. Durkheim n Suicide (1897) anomi do t thot kur ekzistojn norma kundrthnse n shoqri, me fjal tjera ato norma q ekzistojn jan dobt t integruara. Kontrolli social sht i ult. Kjo shoqri sjell, pos t tjerash, deri tek ajo q Durkheim e quan vetvrasje anomike. 3. Sipas prshkrimit t R. Mertonit n Social Theory and Social Structure (1957) anomi sht nj gjendje n shoqri ku objektivat e caktuara q aprovohen n aspektin social dhe kulturor pr grupe t mdha nuk jan n prputhshmri (nuk jan t arritshme), me ato mjete q kan karakter institucional, n t cilat ata kan qasje. Kjo gjendje e frustruar tek e cila vjen n kt mnyr, pr shum individ, sjell tek prpjekje t ndryshme pr ta zgjedhur at.

10

anomic society shoqri anomike shoqri n t cilt antart komunikojn shum pak apo aspak me njri tjetrin dhe shum pak marrin pjes n aktivitetet e ndryshme t saj. Shkalla e integrimit sht e ult. anxiety ankth nj ndjenj alarmi, tensioni dhe pakndshmrie prball nj rreziku t pritur, origjina e t cilit (rrezikut) sht kryesisht e panjohur pr individin dhe q mund t gjendet brenda ose jasht vet atij. Ankthi dallohet nga frika, pasi frika sht nj prgjigje emocionale rndom ndaj nj krcnimi t jashtm, pr natyrn e t cilit (krcnimit) individi sht i vetdijshm. aspirations level nivel i ambicjeve ai nivel n t cilin gjendet nj caku, aspirata, ambicia t cilin individi dshiron ta arrij. Sa posht apo sa lart gjendet aspirata mvaret prej shum faktorve, pos tjerash mjedisit social n t cilin vepron individi. Ku e cakton nivelin e ambicies pjesrisht sht e pamvarur nga ajo q quhet realisht pr t'u arritur. antagonistic cooperation do t thot se dy apo m shum grupe ose individ bashkpunojn pr ta arritur nj qllim t prbashkt, edhe pse ka fusha t tjera t interesit n t cilat ata jan kundrshtar - antagonist. Nocioni sht futur n sociologji nga W. G. Sumner n Folkways (1906). anticipatory socialization individi prvetson parafytyrimet, vlerat dhe normat q jan t shfaqura, apo i ka nj grup antar i t cilit ai nuk sht, por q dshiron t bhet. Sjellja e till i ka dy funksione pr individin: 1. ai e ka m t leht t fitoj antarsi n grupin referues, nse ai para se t bhet antar i mson normat e grupit, etj. 2. ai e ka m t leht t'i prshtatet grupit t ri, kur apo nse bhet antar. Pr t'u arritur kto prparsi duhet q shoqria apo grupet n fjal t jen relativisht t hapura, n mnyr q individi me t vrtet t ket mundsi t bhet antar. N raste tjera anticipatory socialization mendohet se sht nj ngarkes, barr negative, sidomos kur sistemi i vlerave, i grupit aktual dallohet shum prej grupit n t cilt dshirohet t bhet antarsimi. ANTITEZ 1. Gjykim q i kundrvihet nj teze, tezje apo daje. 2. Vnia prball e dy nocioneve a mendimeve pr t'i dhn shprehjes forc e qartsi. 3. Dika a dikush q i kundrvihet trsisht dikaje a dikujt tjetr. antropocentrism parafytyrimi se njeriu sht n qendr t gjithkafit dhe se t gjitha objektet tjera jan t dors s dyt n krahasim me te. antropogeography i kushton rndsi studimit t faktorve gjeografik q kan ndikim n sjelljen e njeriut. antroplology antropologji Shkenca q studion veorit e prbashkta biologjike dhe kulturore t zhvillimit t njeriut. antropolotry adhurimi i njerzve sikur ata t ishin zotra. aposteriori-probability probabiliteti se nj ngjarje do t ndodh bazohet n ngjarje faktike q ve kan ndodhur n mnyr frekuentive lidhur me fenomenin n fjal dhe jo si sht rasti tek apriori probability. 11

apriori probability ai probabilitet sipas t cilit nj ngjarje mund t ndodh n baz t kalkulimeve teorike dhe jo si sht rasti tek aposteriori probability n baz t observacioneve faktike. ARBEITERWOHLFAHRT (AWO) Bashkimi pr Mirqenien e Puntorve (AWO) sht organizat e decentralizuar bamirse gjermane, e ndrtuar n baz t antarsimeve personale n shoqata lokale. Me rreth 145.000 t punsuar me orar t plot sht nj ndr pundhnsit m t mdhenj n Gjermani. Detyra e tij kryesore sht t'u ndihmoj n pikpamje sociale njerzve n gjendje t vshtir. Bardhosh Grvalla ka qen i punsuar n Arbeiterwohlfart. Zyra e tij e puns ka qen n: Solitudestr. 44, Ludwigsburg, Telefoni: 07141-26091 sht themeluar m 13 dhjetor 1919, pikrisht 60 vjet para se Jusuf Grvalla m 14 dhjetor 1979 detyrohet t arratiset nga Kosova. Pas marrjes s pushtetit prej Adolf Hitlerit, organizata ndalohet. Disa aktivist t saj vazhduan punn n ilegalitet, si ishte Joan Kirchner, i cili u ndihmonte aktivistve t rrezikuar te lvizjes puntore t shkonin n ekzil. Pas Lufts s Dyt Botrore AWO, n Hanover, formohet si nj Organizat ndihmse (Hilforganisation), e pavarur n pikpamje politike dhe religjioze. N zonn e okupuar nga Bashkimi Sovjetik, dhe m von n Republikn Demokratike Gjermane (DDR) veprimtaria e saj ndalohet. Pas ribashkimit AWO vepron n t gjith vendin. Zyra qendrore e AWO sht n Berlin. artifact 1. do objekt q sht krijuar nga njeriu. 2. N sociologji, shpesh rezultate empirike deri tek t cilat ka ardhur nprmes vet mnyrs s mbledhjes s t dhnave, apo gjat procesit t prpunimit t t dhnave. Kjo do t thot se rezultatet nuk kan ndonj korrespondim n mjedisin social n t cilin sht br hulumtimi. assimilation proces kur nj grup, rndom i prbr nga ndonj pakic apo nga imigrant, largohen nga kultura e vet me rastin e kontaktit me kulturn dominuese t shoqris. Nse grupi trsisht sht asimiluar, ai nuk dallohet prej sjelljes s antarve tjer t shoqris. assosiation bashkim individsh me nj qllim dhe rregulla t prbashkta, t cilat drejtojn relacionet n mes antarve dhe antarve dhe ambientit t jashtm social. Edhe pse asociacioni mund t ket aq antar sa edhe tr shoqria, ajo nuk sht shoqri ai nuk mund pos tjerash t siguroj vazhdimsin e vet prmes reprodukimit. Shoqatat dhe organizatat jan shembuj t asociacioneve. asymmetric relation relacion asimetrik do t thot se nga A pason B por nga B nuk mund t ket si pasoj A. Relacionet e pushtetit jan t ksaj natyre. Nse individi A ka pushtet mbi individin B, nuk sht e mundur t vlej raporti i kundrt n t njejtn koh. E kundrta e ksaj sht symmetric relation. atavism atavizm rishfaqja e nj vetie tek nj individ q m par ka ekzistue tek ndonj strgjysh i t parve, por jo tek gjenerata e prindrve. atomism pikpamje sipas t cils sjellja, apo vetit e nj grupi duhet t shpjegohen duke u nisur nga ata individ q e prbjn grupin dhe se grupi nuk ka ndonj mendim apo 12

ekzistenc, q sht e shkputur prej antarve individual t tij. E kundrta sht realism. attitude consistency, ajo grad n t ciln attityd-komponetet kan t njejtn valenc apo kompleksitet. attitude interconnectedness shkall me t ciln nj atityd tek nj individ sht e lidhur me nj apo m shum atityda t tjera tek ai. Ajo mund t jet e izoluar apo t jet pjes prbrse attitude atityd orientim i qndrueshm ndaj nj objekti n botn e parafytyrimeve t individit. Ajo sht e ndrtuar prej tri komponenteve t ndryshme. 1. Komponenta kognitive n t cilin prfshihet parafytyrimi i individit rreth objektit. 2. Komponenta afektive apo emotive prfshin qndrimin emocional ndaj objektit. 3. Komponenta e gatishmris s veprimit ka t bj me at se individi n nj apo tjetr mnyr duhet me qen i gatshm pr t vepruar ndaj objektit. Komponentet e atityds mund t ndryshojn mvarshmrisht nga drejtimi q ato kan ndaj objektit. Drejtimi n fjal mund t jet pozitiv ose negativ. Nse t gjitha komponetet kan t njejtin drejtim, ather atityda sht n ekuilibr. Drejtimi i atityds me emr tjetr quhet edhe valenca e atityds. Komponetat mund t ken shkall t ndryshme t kompleksitetit, fillimisht duke qen t ndrtuara prej vetm nj elementi e deri tek nj shum e tr elementesh. Atityda ka shum veti t tjera si jan stabiliteti, ndikimi, intensiteti, forca, dukshmria e jashtme dhe e brendshme. Nj atityd e caktuar mund t jet e izoluar prej atitydave tjera t individit apo mund t jet e lidhur me disa t tjera duke krijuar kshtu nj lmsh. Ato atityda q e prbjn nj lmsh t till mund t jen n ekuilibr, p.sh. t gjitha mund t drejtim pozitiv ndaj objekteve t ngjashme, ose n 'ekuilibr, p. sh. disa kan drejtim pozitiv e disa drejtim negativ ndaj objekteve t ngjashme. Drejtimi i atityds mund t ndryshoj. Kjo mund t bhet ose n drejtim kongruent ose inkongruent. Si rregull at sht m leht me e ndryshua n drejtim kongruent, p.sh. nj atityd pozitiv me e br edhe m pozitive, se sa n drejtim inkongruent, p. sh. nj atityd m par pozitive me e kthye n atityd me drejtim negativ. egoinvolvment of attitude Nse nj atityd sht pjes e pandashme e personalitetit t individit ajo sht fuqishm e lidhur me prjetimin e un-it t tij. E kundrta vlen nse ajo nuk konsiderohet si pjes e pandashme. influence of atittude Nj atityd q ndikon n veprimet e shum individve thuhet se sht me ndikim t madh dhe e kundrta vlen nse ajo ndikim vetm n disa. stability of atittude atityda sht stabile nse ajo sht e qndrueshme pr nj koh t gjat dhe e kundrta vlen nse ajo zhduket leht. strength of atittude atityda sht e fort nse ajo sht vshtir t ndryshohet dhe e dobt nse ndryshohet leht. 13

visibility of attitude Nj atityd sht e dukshme nse n baz t sjelljes s individit mund t vihet n prfundim se ai ka nj atityd t caktuar. valence of attitude drejtimi q nj atityd-komponent mund t ket. Variacionet e saj mund t jen prej shum negative deri te shum pozitive, ndaj objektit q i drejtohet atityda. authority N shoqri apo nga shoqria e drejt legjitime dhe me kt e pranueshme pr t ushtruar pushtet. Ai apo ata q kan autoritet munden q n mnyr direkte ose indirekte t ken ndikim n veprimet e individve tjer. Mjetet t cilat qndrojn n dispozicion pr ta ushtruar kt ndikim mund t jen t karakterit fizik ose psikik p.sh. dhun ose propagand. Autoriteti mund t jet legjitimuar n mnyra t ndryshme. Kshtu Max Weber p. sh. mendon se kjo mund t bhet n ti mnyra t ndryshme: 1. Autoriteti sht tradicional, kur ushtrimi i pushtetit bazohet n parafytyrimin e atyre mbi t cilt ushtohet pushteti, se ky ushtrim gjithmon sht br sipas nj mnyre t caktuar. Ky lloj autoriteti shfaqet para s gjithash tek sistemet sociale statike. 2. Autoriteti sht karizmatik, nse ata mbi t cilt ushtrohet pushteti e prjetojn at q ka pushtet si t thirrur pr ta pasur at. Ky lloj vjen n shprehje m s shumti n situata revolucionare. 3. Autoriteti sht racional-ligjor nse bazohet n rregulla abstrakte, por t pranueshme. Ky lloj shfaqet m s shumti n shoqrin industriale. Sipas Weber-it organizata burokratike prshkohet nga ky lloj autoriteti. authoritarian personality karakterizohet pos tjerash nga nj shkall e lart e konformizmit, pruljes, agresivitetit, rigjiditetit, etnocentrizmit dhe kontroll t fort t emocioneve. E kundrta sht personaliteti demokratik. Ky lloj personaliteti sht prshkruar nga T. W. Adorno dhe t tjer n The Authoritarian Personality (1950). authoritarian leadership lidership ku ai q udhheq luan nj rol dominant, kur qllimet apo caqet e grupit prcaktohen dhe kur zgjidhen mjetet pr t'i arritur ato qllime. Pak ose aspak nga detyrat e lidershipit delegohen tek antart e tjer t grupit. E kundrta e ksaj sht lidershipi demokratik. autarchy autarki njsi sociale q vet i plotson t gjitha krkesat funksionale q i shtrohen asaj njsie. autoplastic adjustment nj form e prshtatjes sipas t cils individi i riformon dshirat e krkesat e tij n at drejtim q ato t mund t plotsohen n at mjedis n t cilin ai jeton. AUTORIZIM Po t autorizohem nga Lvizja; Jusuf Grvalla: "Kur sht fjala pr materialet q mora, prve atyre me tituj N Kosov dy njerz u ngjalln dhe Adem Demai, simbol i rezistencs shqiptare, mendoj se t tjert nuk kan elemente t mjaftuara pr nj revist far e mendoj un Zrin e Kosovs. N ta gjenden t meta ideopolitike dhe jan shkruar jo n nivel. Prve ksaj, sidomos tash na duhen materiale me elementin e aktualitetit kosovar. Mendoj se n revist duhet tu prgjigjemi nj pr nj sulmeve jugosllave dhe demagogjis s vrullshme titiste. Dhe pr kt kemi se ku kapemi. Dhe, nj pjes t mir t prgjigjeve t tilla, q do t bnin nj pun sqaruese si pr popullsin ton, ashtu edhe pr t tjert, e marr prsipr ta 14

shkruaj un vet, po t autorizohem pr kt nga Lvizja. Nj gj sht fare e sigurt: tash e tutje, i forcuar moralisht, nuk do t kursehem pr pun dit as nat dhe besoj se puna nuk do t mbetet pa rezultate." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 265) AVDULLAHU ENVER, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Enver Avdullahu 3.Rue des Pitons Ch-1205 Geneve tel 295205. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. AVDYLI BRAHIM. BRAHIM AVDYLI: "Pr t`a njohur m mir Kosovn, nga pikpamja ime, si idhtar dhe antar i LNKVSHJ-s, duhet t dim se si sht konceptuar m par termi Kosov, n prgjithsi. N baz t shpjegimeve t LNKVSHJ-s dhe atij shqiptar t asaj kohe, prve se nn administrimin osman, n t ciln i kishte pes vilajete, duke e prfshir edhe vilajetin e Selanikut, ku kombi shqiptar ishte komb i mirfillt, termi "Kosov" shprehte t gjitha territoret shqiptare nn Jugosllavin1, e jo n prgjithsi vetm territorin e Krahins Socialiste Autonome t Kosovs." (KOSOVA SHT NJ KOSOV TJETR NGA KJO Q E KEMI NJOHUR, www.pashtriku.org, 6 prill 2013)

Pamje nga demonstrara n Gjenev, m 30 Maj 1981. (Brahim Avdyli n ball t demonstruesve) Brahim Avdyli: "I takoj plejads s krijuesve t fundviteve shatdhjet dhe fillimviteve tetdhjet t shekullit t kaluar (XX). Ka lindur me 05 shtator t vitit 1960 dhe i rritur n Morin t Malsis s Gjakovs, n nj vend me tradita kulturore dhe kombtare. Q n vitet e hershme t rinis sht dhn pas dy prirjeve t veanta: pas artit t fjals dhe pas lvizjes konspirative pr lirin dhe bashkimin e popullit shqiptar. Ndr t part sht vn n krah t lufts lirimtare t popullit shqiptar t Kosovs dhe t Ushtris lirimtare t Kosovs (UK). N mes viteve 1990-1995 ka botuar revistn periodike gjithshqiptare n Zvicr Qndresa dhe ka qen Kryeredaktor i saj. 15

Shkolln fillore Ganimete Terbeshi e ka kryer n Morin dhe n Ponoshec, sikurse gjimnazin Hajdar Dushi n Ponoshec dhe n Gjakov me rezultat t shklqyeshm. Fakultetin Filologjik e ka kryer n Universitetin e Prishtins n Prishtin, Drejtimi i Letrsis dhe i Gjuhs Shqipe dhe jam Profesor i Letrsis. Pas Universitetit ka kryer kursin pasuniversitar n Akademin Diplomatike Shqiptare pr Maradhniet Ndrkombtare dhe Diplomacin dhe ka filluar studimet pasuniversitare n Universitetin e Strugs, Fakultetin e Shkencave Politike, Drejtimi i Maradhnieve Ndrkombtare dhe Diplomacis, me `rast i ka prfunduar dhe ka mbrojtur temn e magjistraturs n lmin e mrgats shqiptare t Zvicrs. sht antar i Lidhjes s Shkrimtarve t Kosovs (LSHK); antar i Shoqats s Krijuesve Shqiptar t Zvicrs (SHKSHZ), etj., dhe antar i Autorve t Zvicrs (AdS)." (ILIRT QEN T PART N EVROP, www.pashtriku.org, 12 maj 2013) AVDULLAHU MIFTAR, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Miftar Avdullahu, B. D. Santei Gorge 44 Geneve Suisse. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. AZIRI AZIR, veprimtar n Belgjik. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Azir Aziri, Chee de Haeht 486 1030 Brukselles Belgien. Ka qen nj ndr pikat n Belgjik prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 15.

B
BACI HAXHI; Kushri i afrt i Jusuf Grvalls q pr shkaqe ekonomike sht larguar nga Duboviku dhe sht vendosur n Jesenice ku ka jetuar, punuar dhe vdekur. Jusuf Grvalla: "Kah ora dy pas mesnate, tashm dit e shtun, i trokita n der Sknder Blakajt. Me veturn e tij shkuam n Pej, e morm Salih Kastratin, dhe u nism pr Jesenice, n kufirin jugosllavo-austriak. Rrugs kaluam mir. Ata m lan n oborr t Bacit Haxhi, kshtu ishim marr vesh dhe shkuan." (Shnime nga Ditari) BAJRAMI VEBI, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Vebi Bajrami, Gnder Schharovskistr.6 (e dhna e qytetit mungon). Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. BAKALLI MAHMUT Mahmut Bakalli, politikan, lindi n Gjakov m 19 janar 1936 dhe vdiq n Prishtin m 14 prill 2006. Shkollimin e mesm e kreu n Prizren, ndrsa Fakultetin e shkencave politike e kreu n Beograd. Punoi si pedagog n Universitetin e Prishtins, ishte Kryetar i Komitetit komunal t LK t Prishtins, pastaj edhe kryetar i Komitetit krahinor t Lidhjes s "komunistve" t KSAK-s si dhe antar i Kryesis s Komitetit Qendror t Lidhjes s "Komunistve" t Jugosllavis nga viti 1971 deri m 1981. BALLI i popullit. Jusuf Grvalla: "N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme." 16

Fjalt "N ball t ktij populli" shihet se kan t bjn vetm me BALLIN, por pjesa e dyt "dhe te kmbt e ktij populli", paraqet universalitetin e qndrimit njerzor ndaj detyrs, dhe duket sikur pjesa e dyt sht edhe m e fuqishme, sikur pjess s par i humb krejtsisht forca nse i mungon pjesa e dyt. Nga kjo rrjedh se fjalt e Jusuf Grvalls e kan at gjersi e at thellsi q kurr BALLI nuk e ka pas. band wagon teknik propagandistike sipas t cils kur argumentohet pr nj ide, duhet thn se ideja n fjal ve sht aprovuar prej nj numri t madh njerzish. BAQAJ IMER, aktivist i rrethit t Deanit, jeton n Suedi. N nj koh t vitit 1981 e 1982 ka qen refugjat n Itali, n kampin Latina. Pr ta vizituar nga Untergruppenbachu ka shkuar Bardhosh Grvalla, kah fundi i tetorit 1981. M 14 janar 1982, Jusufi ia drgon kt letr Imer Baaj. Jusuf Grvalla: "I dashur shok, Imer! 14 janar 1982 Sapo morm nj letr nga ana jote. Po t prgjigjemi edhe n letrn e par. M vjen shum mir q dukesh pak m i stabilizuar sa i prket gjendjes n kamp. Aq m mir q s shpejti bheshke edhe me dokumente udhtimi. Shpresoj se nuk do t iksh gjkundi pa u par me ne. Ne me gjith qejf do t vinim t shiheshim edhe atje, por edhe ne jemi t zn me pun, edhe rruga sht shum e largt dhe po bhen shum shpenzime. Un po vrej se je nj njeri q nuk lshohesh verbr n marrdhnie me njerz. Por, megjithat mosha jote s'ka pasur si t pajis edhe me prvojn e duhur pr njohjen e plot t njerzve n situata t vshtira si kjo jona. Konkretisht, personi, pr t cilin m njoftoje ne letrn e fundit e i cili thot se sht i lindur n Shqipri, ose dredhon pr arsye t cilat pr ty e ne jan t panjohura, ose sht provokator dhe agjent i rrezikshm. Nga Duboviku s'kemi kurrfar t dhnash pr ndonj familje a njeri q t ket dal n Shqipri, hert as von. Prve ksaj nga t gjith emrat q prmend ai person duke thn q jan nga Duboviku vetm nj sht real, ai i Emrush Berishs, i shprngulur n Pej. Duke u nisur nga shum arsye, ne e diskutuam me shok dhe vendosm t t njoftojm q prej atij njeriu, ndonse personalisht nuk e njohim, ti duhet t ruhesh sa prej gjarprit. Asnj e mir s'mund t dal prej tij, vetm t kqija. Ai q ka dal nga Shqipria pr t'i ndihmuar kosovart, e t till sot nuk ka, t jesh i bindur, kt sekret kaq t rndsishm nuk do ta thoshte ty, as t tjerve. Prandaj, syt n ball. Mos u largo n mnyr t prer prej tij dhe shtiru sikur nuk je informuar gj pr t. Largimi t bhet dalngadal dhe n mnyr t padiktueshme. Ndryshe, ai mund t bhet i rrezikshm aty pr aty dhe t t dmtoj menjher, n qoft se ka menduar t t dmtoj m ngadal. Ne nuk dim ku e ka ai forcn, por duhet ta ket te armiku yn, nuk ia dim "misionin", por mund t jet "mision" shum i rrezikshm. Aq m par, pasi ti thua se ai sht shum i ngritur n pikpamje ideopolitike. Do t thot se ka mundsi t jet ndonj kuadr i lart e i rndsishm i UDB-s. M n fund, duke t prcjell t fala vllazrore e revolucionare, t urojm stabilizim edhe m t madh t gjendjes dhe syeltsi edhe m t madhe. J. Grvalla (Shnim, dhjetor 2012: Kt letr n vitin 2012 ma prcolli Imer Baqaj prmes Asllan Muharremit) BARI HENRIK. Jusuf Grvalla: "'sht e vrteta, fusha e interesimeve serbe n lmin e gjuhsis e t etnologjis, nuk sht gjithaq e ngusht. Por, sht gjithashtu e vrtet se interesimi i shkencs serbe pr studimin e gjuhsis shqiptare ka qen fare i kufizuar, pr t mos thn se ka munguar krejtsisht. (As M. Shuflaj as H. Bari njohs 17

t gjuhsis, historis dhe t kulturs materiale t shqiptarve, nuk ishin serb, po kroat.)" (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 17) BASHA XHAFER, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhafer Basha, Unterbiberger str. 26, 8000 Mnchen 83. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. BASHKIMI si gazet e Frontit t Kuq. N vitin 1979, del nga shtypi gazeta Bashkimi si organ i FRONIT T KUQ. Si prfaqsues i Frontit paraqitet Ibrahim Kelmendi. N fillim t vitit 1980, Jusuf Grvalla, pa e ditur t vrtetn se kush mund t qndroj pas Frontit t Kuq i prgatit, komplet me punn e tij dy numra t gazets Bashkimi si organ i Frontit t Kuq (n shkurt dhe prill 1980). N fund t dhjetorit 1980 Jusufi e prgatit krejtsisht me punn e tij numrin e fundit t Bashkimit, i cili sht i vetmi numr q del si organ i Frontit t Kuq Popullor. Pas drgimit t Hysen Gegajt me Sadik Blakajn n Kosov, Jusuf Grvalla, ka baza t mjaftueshme pr dyshimin e tij se kush mund t qndroj pas Frontit t Kuq dhe e ndrpren prjetsisht bashkpunimin me gazetn Bashkimi. BASHKIMI KOMBTAR SHOQRIA "BAJRAM CURRI" P.B. Box 36, Hastings Vic. 3915 Australia. Shoqri patriotike n Australi. Pas 17 janarit 1982 u vendos kontakti dhe filloi koordinimi i puns n mes aktiviteteve n Evrop dhe Australi. Shembulli i par i ktij koordinimi ishte organizimi i njkohshm i demonstrats s 26 qershorit 1982 n Bern t Zvicrs dhe n Sydnei t Australis, n ditn e par t fillimit t punimeve t Kongresit XII t Lidhjes s "komunistve" t Jugosllavis. Kryetar i ksaj Shoqrie ka qen Rilind Bytyi. BEADINI ALIVEBI, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Alivebi Beadini Motenburgerstr.12 Hamburg 50. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. N banesn e tij n Hamburg, pr disa muaj, pas 17 janarit 1982 ka qndruar Naim Haradinaj. BEIRI SELAMI, veprimtar n Franc. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Selami Beiri, Rue du Ruissen N. 92, 75018 Paris. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. BEGA REIS, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Reis Bega, 99 Medison Av. New York N.Y. 10016 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 3. BEGISHOLLI AVDI, Avdi Begisholli, nj prej aktivistve m t dalluar, i orve t para, n Dusseldorf. S bashku me Zymer Kryeziun, n shumicn e shtjeve t aktiviteteve kan qen instanca e fundit n Klubin "Emin Duraku" t Dusseldorfit. Shok dhe kshilltar i afrm i Vllezrve Grvalla dhe i Kadri Zeks. Nj prej personave kryesor q kan mbajtur lart moralin n Untergruppenbach, pas 17 janarit 1982. 18

BEHXHETI B., veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Bedzeti B. Dotmumnderstr.69, 4000 Dseldorf. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. BELALLARI SITKI, veprimtar n Austri. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sitki Belallari, Fa.Wallner Martingasse 16, 2700 Wr. Neuestadt Austri. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. BELLA VITA (RESTAORANTE) 1409 York Avenue New York, N.Y. U.S.A. Restoran n Nju Jork n vitet 1982-1983. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. BERISHA AZEM Azem Berisha nga Korbliqi aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. BERISHA HAXHI - Haxhi Berisha nga Prapaqani, shok i rrethit m t ngusht t Jusufit. Me porosi t Jusufit ka br futjen e numrave 3 dhe 4-5 t revists s Liria n Kosov. Aktiviteti i tij sht i gjer dhe hap pas hapi mund t thuhet se ka ndjekur t gjith punn e Jusufit e Bardhoshit, n vitet 1980-janar 1982. Shok i shkatht pr shum shtje t ndryshme praktike n rrethin e Jusufit, n Shtutgart. N vitet 1983-1985 ka jetuar n rrethin e St. Gallenit n Zvicr. N St. Gallen ka qen forca kryesore organizative pr formimin e Klubit "Xheladin Zeqiri" dhe disa klubeve tjera n Zvicrn Lindore. Gjat viteve n Zvicr ka bashkpunuar afr me shok si Xhemil Beiri, Elmaz Ademi, Hysen Zyberi, Januz Mustafa, Imer Berisha, Dem Mustafaj, Asllan Muharremi, Xhemajl Dauti, Hasim Mjaku (q ka banuar n Kontanz, n pjesn gjermane t ktij qyteti kufitar n mes Gjermanis dhe Zvicrs) dhe me disa lidhje farefisnore t Hafiz Gagics, emrat e t cilve nuk m kujtohen. Jeton n Suedi. BERISHA IMER, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Berisha Imer 1 Walker Court Greinwich, conn.606830 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 2. BERISHA IMER, Imer Berisha, argjendar n Prishtin, n fund t viteve 1970 e n fillim t viteve 1980. I biri i Ramadan Berishs nga Majaci. Ka pas lidhje me Sabri Novoselln. Ka zhvilluar aktivitet me rrethin e Qerkin Pecit, duke shrbyer si lidhje n mes Qerkinit dhe Sabri Novosells. BERISHA QERIM, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Qerim Berisha, 1123 Berndard Drive, Westbury, USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. BERISHA TAFIL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Tafil Berisha, Malemsaijmstr. 35, 7253 Reningen, W-Germany. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. 19

BILALLI M. H., veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: M. H. Bilalli, 48 Fairviev Av. New York N.Y. 10016 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 3. BEWEISLAST (gjemanisht); Barra e vrtetimit n drejtsi; Anglisht: Legal burden of proof. Brenda t drejts penale (gjermanisht: criminalrecht, ku prokurori e prfaqson shtetin), sht gjithmon prokurori ai e cili e ka barrn e vrtetimit, pra gjithmon sht detyr e prokurorit q ta vrtetoj fajin e t akuzuarit. Kjo do t thot se i akuzuari konsiderohet si i pafajshm derisa e kundrta t vrtetohet nga prokurori. Ky presupozim i pafajsis vlen n shkall t ndryshme tek shumica e vendeve demokratike dhe sht i vulosur n deklaratn e prgjithshme t Kombeve t Bashkuara (OKB) pr t drejtat e njeriut. Pr prokurorin thuhet se ia ka arritur t'i vrtetoj thniet (akuzat) e tij nse ato jan t bazuara "jasht dyshimit t arsyeshm". "Kushdo q sht i akuzuar pr nj vepr penale ka t drejt t konsiderohet i pafajshm deri sa t vrtetohet fajsia n baz t ligjit dhe n nj proces publik n t cilin ka pasur t gjitha garancit e duhura pr mbrojtjen e vet." (Deklarata Universale e t Drejtave t Njeriut; pika 1 e nenit 11; www.ohchr.org) N t drejtn civile, ku rregullohen shtjet kontestuese, ai q i drejtohet gjyqit e ka barrn ta vrtetoj se ka t drejt. Pas parashtrimit t shtjes prej tij, barra e vrtetimit i kalon pals tjetr, t cils i jepet rasti t'i sjell argumentet veta. BILALLI ESAT, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Esat Bilalli, 270,6 The Palisades NY.06750 N.Y. U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5 . BLAKAJ MUHARREM Muharrem Blakaj lindi m 6 janar 1959 n fshatin Vrell, komuna e Burimit (ish Istogu) sht nj shkrimtar shqiptar. Autor i romanit "Atentat brenda germs L", CH-St. Gallen, 2007, roman i cili ka t bj me atentatin n Untergruppenbach, m 17 janar 1982. BLAKAJ SADIK, Sadik Blakaj, agjent i UDB-s nga komuna e Burimit (ish Istogu). Sipas shokut t tij Ibrahim Kelmendi, nj ndr agjentt m t pastr se loti q ka pasur UDB-ja ndonjher. Ibrahim Kelmendi: "Sadik... Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakaj, 21 janar 1981; Faridin Tafallari, T.- Dhimbje, Qndres, Tiran 1997, faqe 407) BLAKAJ SKNDER Sknder Blakaj, shok i Jusuf Grvalls qysh nga vitet e fminis. S bashku me Salih Kastratin, m 14 dhjetor 1979 e ka prcjell Jusufin deri n Slloveni. Intelektual i njohur. Nuk m ka rn t lexoj deri m sot ndonj trajtim m t detajuar sa i prket kohs s njohjes s tij me Jusufin.

20

blue colar worker klasifikim amerikan i zanateve n t cilin prfshihen puntort e industris, kryepuntort dhe puntort n sektorin e hotelieris dhe turizmit. N kt kategori nuk prfshihen puntort e bujqsis, minatort dhe puntort q kryejn shrbime npr shtpia. BOBAJ AVDULLAH Avdullah Bobaj nga Korisha, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. BOBAJ SHABAN, Shaban Bobaj, aktivist i rrethit t Shtutgartit, nga Korisha afr Prizrenit. Nj prej shokve t rrethit t ngusht t vllezrve Grvalla. bourgeoisie, fillimisht nj prcaktim pr qytetart e lir n qytetet mesjetare franceze. Prmes Marksit dhe t tjerve fjala ka marr prmbajtje nnmuese si emrim pr klasn sunduese ekonomike n sistemin e kapitalizmit. brahman, kasta m e lart (priftrinjt) n sistemin hinduist t kastave. brainstorming mendohet n diskutime n form grupi pr t ardhur deri tek idet. N nj diskutim t till pjesmarrsve u ndalohet t paraqesin kritika negative kundr ideve t paraqitura. N kt mnyr pjesmarrsit nxiten q t paraqesin shum ide dhe n mnyr t lir e pa pengesa t ken mundsi t lidhen me idet e t tjerve n grup. Vlersimi i grumbullit t ideve bhet n nj proces t mvonshm. BUCHANDLUNG, Badhausstr.35 2503 Biel-Bienne, Suisse. Adresa e Zrit i Kosovs, n vitet 1982-1983 dhe m von. BUCHANDLUNG, Hausmannstr 107, 7000 Stuttgart BRD. Librari, vendtakim pr pushime, pirje kafeje e diskutime, e komunistve gjerman, n t ciln kemi qndruar shum her. buffert state nj shtet relativisht i vogl dhe i dobt q gjendet n mes dy shteteve t mdha. BULAN ISA, shok i Jusufit dhe Bardhoshit. Person q ka ndihmuar shum, por nuk ka dasht t paraqitet haptas dhe ka krkuar nga Jusufi q t tjert t mos din pr te. N vitet 1981-1983 ka banuar n kt adres: Isa Bulan, Karl-Theodorstr. 4 D-6908 Wiesloch. bureaucracy burokraci fillimisht gati nj emrtim pr nj shtet q udhhiqet prej npunsve. Tani fjala prdoret n t paktn n tri kuptime: 1. si prcaktim i detyrave administrative dhe procedurave t puns. 2. si term kolektiv pr administrues dhe npuns dhe 3. si term nnmues pr ngecje administrative dhe joefektivitet. Sociologt e kan trajtuar burokracin n kuptimin e par, d.m.th. si term pr procedurn e puns s administrats. Mendimi i Max Weberit sht se nj burokraci e zhvilluar n mnyr t plot i ka kto shenja dalluese: 1. kufijt e prgjegjsis pr do npuns (juridiksion) jan t rregulluara me kujdes n ligje dhe rregullore statutore, 2. detyrat zyrtare (office) jan rigorozisht t ndrtuara n mnyr hierarkie me prcaktime precize se kush prgjigjet para kujt, 21

3. vendimet administrative bazohen n dokumente t shkruara dhe zbatohen n prputhmni me procedura e rregulla t qarta e t pandryshueshme pa marr parasysh personin me t cilin ka t bj vendimi i marr, 4. zyrtart mbajn q nj jopersonal ndaj klientve duke i trajtuat ata si raste n t cilat relacionet personale nuk guxojn t ndikojn n rezultatin e vendimeve, 5. zyrtart punsohen n baz t kompetencs t ciln e kan arritur me marrjen e diplomave t parapara. bureaucratic dysfunctions pasojat e elementeve t nj sistemi burokratik q kan tendenc ta bjn kt m pak efektiv apo q japin shkaqe pr konflikte. Edhe pse sht potencuar se ndrtimi hierarkik i rendit t vendimmarrjes n nj burokraci i kontribuon rritjes s disiplins dhe koordinimit, sht gjithashtu shum e mundur q ajo t ket si rezultat edhe rrethann se zyrtart e niveleve t ulta t ngurrojn trsisht n marrjen e prgjegjsive. Q ngritja n shkallt e karriers n baz t kritereve objektive sht nj princip i rndsishm burokratik, por ky princip mund t bhet shkak pr konflikte kur vjen radha q vlera e kritereve t ndryshme objektive t vlersohet-gjykohet, p. sh. kur mosha - senioriteti qndron prball meritave t bazuara n provime e diploma. BUZUKU RIFAT, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Rifat Buzuku, Rohrwegg 44, 3470 Hkster. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. BYTYI IBUSH dhe SADIJE familje n qendr t aktiviteteve kryesore t Lvizjes n Paris, Franc. N vitet 1982-1984 kan banuar n kt adres: Ibush dhe Sadije Bytyi, 6 Rue de Cailles, 94450 Limeil Brevannes. BYTYI RILIND, kryetar i Shoqris Bajram Curri n Australi dhe udhheqsi kryesor i aktiviteteve shqiptare n vitet 1979-1983 si dhe pr shum vite m von. Adresa e tij n vitet 1982-1983 ka qen: Rilind Bytyqi, Bashkimi Kombtar Shoqria Bajram Curri, P.O. Box 36, Hastings VIC 3915, Australia BYTYI SEJDI, veprimtar shqiptar n Nju Jork q ka treguar interesim dhe kujdes t veant pr at q ka ndodhur n Shtutgart n janar 1982. N vitin 1982, ka pasur kt adres: Sejdi Bitici, 157 east 57th street, new york n.y. 10022, USA BYTYI SYLEJMAN, veprimtar n Gjermani, s bashku me gruan e tij Leme Bytyi. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sylejman Bytyi, Kirch winkelstr. 5, 5031 Peine. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls.

C
caesarism sistem diktatorial i prshkuar nga teket dhe preferencat personale t ushtruara nga nj udhheqs ushtarak n nj vend gjysmfeudal, me ekonomi dhe shkollim t pazhvilluar. CAMAJ SHOTE DHE NUE, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Nue Camaj+Pjeter B. 510 East 86 Street NewYork, N.Y. 10028 USA. Kan 22

qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. CANA ZEKIRIA, u lind m 15 mars t vitit 1934 n Gjakov. Vdiq m 10 janar 2009. Ka qen historian dhe veprimtar i dalluar shqiptar. Punn n Institutin Albanologjik e filloi m 10 nntor 1967. Nga viti 1968 deri m 1976 ishte sekretar shkencor i Institutit Albanologjik. M 1975 kreu studimet pasuniversitare n Beograd, duke mbrojtur temn e magjistraturs Lvizja kombtare shqiptare n Kosov 1909-1912 dhe qndrimi i Serbis ndaj ksaj lvizje, ndrsa m 1984, n Fakultetin Filozofik t Prishtins, mori titullin doktor shkencash, duke mbrojtur temn Socialdemokracia serbe dhe shtja shqiptare 1903-1913. Me rastin e kthimit t eshtrave n Kosov dhe rivarrimit t Vllezrve Grvalla n fshatin e tyre t lindjes, n Dubovik, m 24 shkurt 2002, Zekiria Cana ishte zgjedhur nga familja e Jusufit, si kryeplak e udhheqs i ceremonis s varrimit. capital kapitali 1. objekte materiale q prdoren gjat prodhimit t mallrave dhe shrbimeve. N kt kuptim kapitali sht nj nga ata t ashtuquajturit faktor t prodhimit. Faktort tjer jan toka, puna dhe organizata. 2. N prdorim m t prditshm fjala kapital prdoret n shum kuptime tjera. capitalism kapitalizm 1. N kuptimin e tij t prgjithshm m s afrmi kapitalizmi definohet si tip ekonomiko-shoqror q karakterizohet nga ajo se kapitali konsiderohet si nj prej katr faktorve t prodhimit, tre faktort tjer jan toka, puna dhe organizata, t cilt luajn nj rol dominues nse krahasohen me ekonomit tjera. 2. Por, m shpesh, me kapitalizm mendohet nj tip ekonomiko-shoqror kur kapitali i cili sht n pronsi private luan nj rol dominues n krahasim me ekonomit tjera. N baz t definicionit t par (nn numrin 1) p. sh. Bashkimi Sovjetik ka qen vend kapitalist po aq sa edhe vendet tjera industriale t zhvilluara. N baz t definicionit t dyt (nn numrin 2) Bashkimi Sovjetik ka qen shtet jo-kapitalist sepse atje principialisht nuk sht lejuar kapitali n pronsi private. card stacking teknik propagandistike ku nnvizohet fuqishm ajo shtje pr t ciln propagandohet dhe lihen n heshtje faktet q flasin kundr shtjes n fjal. cartel marrveshje n mes ndrmarrjeve ose organizatave t pavarura me qllim t eliminimit t konkurencs n mes veti. casual crowd mendohet n nj tubim njerzish t cilt rasti i sjell q t jen s bashku pr shkak se shkaku pr t cilin jan tubuar u intereson individve. N prgjithsi ka shum pak afrsi psikologjike tek nj grup i till. Publiku n nj sall filmi mund t thuhet se sht nj shembull tipik i "casual crowd". category populacion individsh, objekte apo dika tjetr t cilat me ndihmn e nj forme t definicionit kufizohen-ndahen prej ndonj apo populacioneve tjera. catharsis metod trajtimi shndetsor, apo prjetim q ndikon tek individi q ai t lirohet nga vshtirsit e tij emocionale duke u dhn atyre shprehje me fjal ose me veprime praktike. 23

caucus fjal anglosaksone pr tubimet e udhheqsve t nj partie politike pr t zgjedhur kandidat dhe pr ta prcaktuar strategjin n fushatat zgjedhore. Fjala prdoret edhe pr trajtimet e shtjeve t brendshme partiake n mes antarve t partis q jan delegat n parlamentin e vendit, pr t vendosur se cilin drejtim duhet ta mbaj partia n shtjet e ndryshme. cell celul njsia m e vogl n nj organizat t fsheht revolucionare. Sistemi me celula do t thot se organizata sht e ndar n shum grupe t vogla t cilat nuk jan n kontakt t drejtprdrejt me njra-tjetrn. Kjo bhet pr t'iu larguar zbulimit t organeve shtetrore. centrism gjykim apo vlersim i dikafit duke u nisur nga vetm nj kndvshtrim prej shum t mundshmve. cerebrotonic personality nj person shum i ndieshm dhe intelektual i cili sht n t njejtn koh i trhequn n vetvete dhe i prmbajtun. character veti t personalitetit, t msuara (learning) t cilat pasqyrojn normat dhe vlerat e nj shoqrie. charisma dhunti N literaturn sociologjike, q nga trajtimi i ksaj teme nga Max Weber, ka marr at kuptim sipas t cilit ajo paraqet nj kompleks vetish t cilat bjn q nj person ta ndiej veten absolutisht t bindur n drejtsin dhe pagabueshmrin e ideve t tij, t bashkangjitura me nj pasion pr t'u prpjekur q t'i bind edhe t tjert pr vlern e ideve t tij. Shprehja dika m e prditshme fantast sht gati sinonime me personalitetin karizmatik n kuptimin sociologjik. charismatic leader lider karizmatik nj lider i cili sht aq i bindur mbi rndsin e tij dhe pikpamjeve t tij t pagabueshme sa ai e ndjen se nuk sht vetm e drejta e tij por edhe obligimi i tij moral vu n jet idet e tij dhe pr t'i udhhequr njerzit tjer. Tek lideri karizmatik ekziston shpesh parafytyrimi se qllimi e arsyeton mjetin dhe ai si rregull sht shum jotolerues ndaj pikpamjeve q jan t ndryshme nga t atij. P. sh. sistemi shoqror i nacizmit sht bazuar shum tek ideologjia karizmatike e liderit. civilization civilizim 1. shoqri q kontrollohet nga ligjet t cilat zbatohen nga organe civile, 2. do shoqri e caktuar pa marr parasysh shkalln e thjeshtsis apo kompleksitetit, 3. nj shoqri e komplikuar, e shkolluar, q prdor metale, ka teknologji maqinash dhe ekonomi t bazuar n paran. civil code kodi civil ligjet q rregullojn marrdhniet n mes personave privat. civil action proces gjyqsor pr zgjidhjen e kontesteve t cilat rregullohen n baz t kodit civil. class criterion kriter klasor veti sociale, ekonomike apo e ndonj lloji tjetr q prdoret pr ta prcaktuar prkatsin klasore t nj personi. 24

class consciousness vetdije klasore N traditn marksiste prcakton at proces prmes t cilit antart e nj klase shoqrore vijn tek qartsia se i takojn nj klase t veant me identitet dhe me vend t caktuar n histori. Brenda sociologjis termi vetdije klasore prdoret pr t prshkruar se deri n far shkalle nj individ nga nj kategori e caktuar njerzish e prjeton situatn e tij jetsore, atitydat dhe vlerat n mnyr t njejt me antart tjer t s njejts kategori. Shpesh, vetdija klasore n kt kuptim prdoret si metod pr t br nj klasifikim social t njerzve gjat hulumtimeve prmes intervistimeve, n t ashtuquajturat identifikim subjektiv klasor, dhe matje objektive e prkatsis klasore. classic ecology mendim sipas t cilit shoqrit njerzore zhvillohen n baz t t njejtave ligje q vlejn n botn e gjer biologjike. Konkurenca subsociale mbi hapsirn pr ekzistenc thuhet se vendos pr at se sa antar nj shoqri mund t'i ket, n cilat vende individt dhe ndrmarrjet do t lokalizohen etj. Si themelues i shkolls klasike n ekologji llogaritet Robert E. Park. classic penelogi, teori q merret me shtjen se si shoqria duhet t'i trajtoj njerzit q bjn krime, q do t thot se matja e shkalls s dnimit duhet t jet n mnyr direkte n proporcion me llojin e krimit. Sipas penologve klasik, nuk duhet t merret parasysh personi i cili ka br krim dhe as krimet e mparshme. Prfaqsuesi m i njohur i ksaj teorie ka qen juristi italian Beccaria. class struggle lufta klasore N traditn marksiste dhe sindikaliste me klaskamp mendohet n konfliktet e paevitueshme q gjat zhvillimit historik shfaqen n mes klasave eksploatuese dhe atyre t eksploatuara. Tek Marksi lufta klasore sht mekanizmi m i rndsishm q qndron pas dialektiks materialiste, atij principi sipas tij (Marksit) e shpjegon krejt zhvillimin historik. N sociologjin jomarksiste klaskampi ka kuptim m pak t prcaktuar. N prgjithsi termi prdoret pr t'i prshkruar t gjitha konfliktet n mes grupeve n shoqrin me shtresa. clique klik sht nj subgrup n kuadrin e nj grupi m t madh, antart e s cils preferojn t shoqrohen me njri-tjetrin pr shkak se kan simpati pr njri-tjetrin apo kan interesa t prbashkta. Klikat krijohen spontanisht dhe kan struktur informale. Ato prshkohen nga ndjenja "ne", ndrveprimi si dhe komunikimi sht i leht dhe pa pengesa. Nj klik me fjal tjera sht nj grup primar. Drejtime t ndryshme shkenctarsh t sociologjis dhe psikologjis gjat studimeve t klikave u kan kushtuar rndsi t ndryshme vetive t lartprmendura. N sociometri zbulimi dhe studimi i klikave sht nj shtje e rndsishme teknike. Identifikimi bhet n baz t hulumtimit se cilt antar t grupit kan shum zgjedhje reciproke. closed class system sistem shoqror i klasave n t cilin sht vshtir pr nj individ ta ndrroj pozitn e tij klasore. closed shop ndrmarrje q punson vetm puntor t organizuar n bashkime profesionale. coalition koalicion, bashkime t prkohshme t grupeve (politike) pr t arritur disa qllimeve t caktuara.

25

cognition (njohje dhe perceptim) term i cili prdoret pr ta prshkruar vetdijen n t gjitha aspektet e saj dhe q prfshin preceptionin, msimin (learning), memorjen, gjykimin, veprimtarin menduese, fantazimin dhe shum procese tjera. Fjal q jan afr n kuptim sht botkuptim apo njohurit e nj personi q ai i ka pr mjedisin e tij. Duhet t kihet parasysh se ktu nuk sht fjala pr dituri n kuptimin absolut apo objektiv, por pr at se ka personi e kupton pr dituri. N konceptet si jan atityda, opinioni, vlera dhe ideali thuhet se kognicionet prfshihen si nj elementi i rndsishm prskaj emocioneve. Elementi kognitiv mund t ket shum variacione vetish. Pr kt shkak flitet pr strukturn kognitive. Kognicion sht nj koncept i rndsishm tek ata socialpsikolog t cilt e potencojn se sjelljen duhet shikuar duke u bazuar n sfondin (background) e individit definimin e situats sociale, e cila n nj shkall t madhe mvaret nga prvojat e mparshme t tij (individit). Koncepti prdoret m rrall nga ata social-psikolog q n shkall t madhe jan t orientuar kah stimulus-respons teoria dhe behaviorizmi. cognitive dissonance kognicione tek nj individ t cilat jan t lidhura me njra-tjetrn dhe q jan n kundrthnie me njra-tjetrn, p. sh. tek nj person i cili n shkoll ka msuar pr ta lidhur sistemin politik t nj shteti me demokraci dhe liri, dhe kur prmes shtypit ose prvojs direkte e sheh se n at demokraci lulzon korrupsioni, bhet ndjekje e personave pr shkaqe politike, pr shkaqe t pikpamjeve t tyre dhe dukuri tjera t ngjashme. Nj tip i veant i cognitive disonace shfaqet kur antart e nj grupi e hetojn se kan mendime t ndryshme pr ndonj shtje. Ato procese t cilat japin shkaqe pr cognitive disonance trajtohen pos tjerash nga L. Festinger n A Theory of Cognitive Dissonance (1957). cognitive structure kombinimi special i vetive q vlejn pr kognicionin e nj individi lidhur me dika n botkuptimet e tij. Nj kognicion mundet p. sh. t ket variacione n shkalln e kompleksitetit. N kognicionet e disa personave lidhur me jetn politike mundet p. sh. t prfshihet nj njohje me themel mbi pozitat e partive t ndryshme, ideologjit e partive dhe qndrimin e tyre n shtje konkrete. Kongnicionet e individve t tjer mbi dukurin e njjt (jetn politike) mund t prfshij vetm parafytyrime t zbehta lidhur me partit politike. N ekstremin me shkalln m t ult t kompleksitetit kognicionet e kan tek ai person q nuk mund t bj ndonj dallim n mes partive. Nj veti tjetr tek kognicionet ka t bj me at se deri n far shkalle t lart parafytyrimet jan t lidhura me njra-tjetrn. Tek disa individ p. sh. kognicionet politike jan fort t lidhura me kognicione ekonomike ose religjioze, ndrsa tek t tjer jan relativisht t izoluara prej tyre. Nse kognicionet q jan t lidhura me njra-tjetrn nuk jan kundrthnse ather thuhet se mbretron kognitiv konsonans. Nse kognicionet jan kundrthnse, thuhet se mbretron kognitiv dissonans. Nj teori, balanc teoria, i kushton rndsi t madhe reaksioneve t individit me rastin e prjetimit t kognitiv disonans. cohesion koncept social-psikologjik gjat studimit t grupeve. Me grup-kohezion shprehet rrethana se deri n ciln shkall antart e nj grupi jan t motivuar pr t qndruar (brenda) n grup. Forca unifikuese, kohezive mund t ken burimin tek vetit brenda vet grupit (p. sh. forca atraktive e grupit) ose prej vetive rrethanave q gjenden jasht grupit (p. sh. presioni prej mjedisit). N mesin e atyre q e kan trajtuar 26

kohesionin si koncept jan L. Festinger, S. Schachter dhe K. Bach n Social Pressures in Informal Groups (1964). cohort t gjith ata individ t cilt brenda nj intervali t caktuar kohor e kan prjetuar nj ngjarje t veant. N rastin m t rndomt me kohort mendohen personat t cilt kan lind gjat nj periudhe t prbashkt. collectivism kolektivizm mendohet n parafytyrimet, qllimet dhe metodat tek ata q krkojn kontroll politik krejtsisht t centralizuar mbi rrethanat sociale (sidomos ekonomike). collective feeling ndjenj kolektive kur shum individ e ndajn t njejtn ndjenj, p. sh. kur publiku n nj teatr qesh rreth ndonj mahie n sken apo kur e njejta publik prfshihet nga paniku nse jepet alarmi pr shprthimin e zjarrit n ndrtesn e teatrit. Nj shembull tjetr pr collective feelling sht ajo val e patriotizmit q vjen tek nj popull kur krcnohet nga jasht. collective representation koncept i krijuar nga Emile Durkehim i cili me kt mendon nj simbol q ka t njejtin kuptim pr t gjith antart e nj kolektivi. colonialism kolonializm n kohn ton paraqet nj raport mvarshmrie kur nj shoqri dominohet politikisht, ekonomikisht dhe kulturalisht nga nj shoqri tjetr. colonization kolonizim lloj i shprnguljes masive q rezulton n at se nj shtet merr kontroll politik mbi nj territor t ri. Kolonizimi dallohet prej imperializmit sepse tek kolonializmi shprnguljet jan shum m masive se sa tek imperializmi. Pastaj duhet t bhet dallimi n mes kolonizimit nga imigration ku tek imigrimi kemi shprnguljet t cilat bhen vetm prej nj shteti politik n tjetrin. commensalism, fjal me prejardhje latine q etimologjikisht ka domethnien: t ngrnsh n t njejtn tavolin (prej nj anaku). 1. N ekologji fjala sht shndrruar n nj term pr t shprehur raportin konkurues n mes personave q kan pozicione t ngjashme e t specializuara n nj sistem t integruar pr ndarjen e puns, p. sh. n mes ndrmarrjeve ndrtimore n nj regjion dhe fabrikantve t cilt shesin shtpia t gatshme t prodhuara n fabrikat e tyre. N kt kuptim termi qndron pr dika q sht gati e kundrt me simbiozn. 2. Por shum shkrimtar ekologjik kt term i prdorin si sinonim me simbiozn. 3. Termi prdoret nganjher pr t prcaktuar at relacion social (social relation) q ekziston n grupe n t cilat antart ndodhen bashkarisht pa qndruar n mes veti n ndonj marrdhnie kontrate ndaj njri-tjetrit, p. sh. t till mund t konsiderohen mysafirt e nj hoteli apo nxnsit q e ndjekin nj ligjrat. common sense nj mas e madhe njohurive praktike q rrjedhin nga observimet e shumta gjat situatave dhe prvojave t prditshme.

27

common low paraqet ligjin e shkruar ose t drejtn zakonore t pakodifikuar q bazohet n idet popullore se ka sht e drejt e ka sht gabim. Burimi i ideve t tilla shpesh sht i mjegulluar. communalism, pikpamja se shoqria duhet t prbhet nga shoqri lokale vetdrejtuese dhe se vetm nj minimum i pushtetit duhet t koncentrohet n njsi politike m t larta. communication distorsion ato ndryshime t prmbajtjes informative q ndodhin kur informacioni bartet prej nj personi tek nj tjetr. Prve ndodhjes s ndryshimeve t pastra t domethnies, mund t ndodh q prmbajtja p. sh. t bhet m konkrete dhe m e detajuar. communication organization ato rrug apo kanale prmes t cilave informacioni rregullisht kalon (apo presupozohet se kalon) n t gjitha llojet e grupeve dhe organizatave t mdha. communism n aspektin sociologjik rndom paraqet nj tip ideal t nj sistemi socioekonomik ku nuk ekziston prona private. commuter person i cili banon n nj vend tjetr prej atij n t cilin punon. Kjo do t thot se ai do dit pune duhet t udhtoj n mes shtpis dhe vendit t puns. Nga pikpamja e rrethit ku punon ai sht in-commuter, dhe ai e shton popullsin ditore t rrethit ku punon. Nga pikpamja e rrethit ku banon ai sht nj out-commuter, dhe ai e zvoglon popullsin ditore t rrethit ku banon. Nse nj shoqri ka nj tepric neto t incommuter popullsia e saj ditore sht m e madhe se sa popullsia e nats. E kundrta vlen kur kemi neto-munges. Rasti i par, me tepric ditore ndeshet veanrisht tek qytetet e mdha dhe rasti i dyt n viset rurale. comparative anthropology antropologji krahasuese drejtim n mesin e socialantropologve metoda e t cilve sht q n mnyr sistematike t mbledhin t dhna mbi elementet e kulturs prej shum kulturave. Gjat analizimit kulturat e ndryshme krahasohen me njra-tjetrn. Gjat prpunimit t t dhnave shpesh prdoren metoda statistikore. Qllimi sht q t shihet se cilat elemente kulturore jan korresponduese me njra-tjetrn. Rndom pr kt prdoren arkiva t tipit Human Relations Area File pran Yale-University n t cilin jan t mbledhura t dhna prej qindra kulturave. Antropologt komparativ kritikohen nga social-antropologt e orientuar kah funksionalizmi. Kta t fundit mendojn se aspekti trsor dhe rrethanat strukturore humbin kur kulturat analizohen me metoda statistikore kvantitative. M i njohuri n mes antropologve komparativ sht Georg P. Murdock. camparative sociology sociologji krahasuese metod prmes s cils bhet krahasimi me njra-tjetrn i elementeve tek shoqrit apo grupet n mnyr q t arrihet n konkluzione pr rregullshmrit-ngjashmrit dhe dallimet - prjashtimet. compartmentalization kur nj individ beson dhe aprovon dy apo m shum ide q logjikisht e prjashtojn njra-tjetrn. compartmentalization term q prdoret pr t prshkruar nj mekanizm mbrojts i cili shfaqet tek nj self-role-conflict dhe ka domethnien se nj person e mbron 28

pikpamjen e tij duke ia mbushur vetes mendjen se dy fenomene nuk kan t bjn me njra-tjetrn p. sh. nj prift afr nj fushbeteje e mbron pasivitetin e tij ndaj t kqijave t lufts duke thn se misioni i religjionit nuk bn t przihet me shtjet e ksaj bote ("Jepja Cezarit at q i takon Cezarit dhe Zotit at q i takon Zotit."). compensate kompensim 1. Si koncept sociologjik kompensim do t thot se bhet nj prpjekje pr ta parandaluar nj trend t padshirueshm t zhvillimit social, prmes ndonj mase me 'rast sjelljet tjera alternative do t bheshin m trheqse pr ata q jan t prfshir n shtje. P. sh. shtimi i lart i shtesave fminore mund t jet nj mas q merret pr t br kthes n nj trend t uljes s nativitetit tek nj popull. 2. Si term psikologjik kompensim do t thot kur nj individ prpiqet ta mbaj ekuilibrin psikik i cili pengohet nga mangsi personale n nj fush duke iu kushtuar shum vmendje dhe prdor aftsit dhe talentet e tij n nj drejtim tjetr. 3. Si koncept fiziologjik kompensim do t thot reagim organik n at mnyr q tensionet, frustracionet apo lndimet luftohen apo nevoja t njohura organike plotsohen. Nj shembull pr kompensim fiziologjik sht ngrnia e ushqimit kur jemi t uritur. Me mbikompensim mendohet tek kompensimi q ohet m larg se sa q e ka krkuar paraqitje e nevojs fillestare. compensatory princip teori sipas t cils natyra, individi apo shoqria sht e krijuar n at mnyr q prishja e ekuilibrit n nj drejtim, m pak apo m shum automatikisht on n nj kundrveprim i cili m n fund e kthen prap gjendjen e ekuilibrit. competition konkurenc relacion n mes grupeve dhe individve q synojn drejt t njejtave qllime dhe kur mjetet pr t'i arritur kto qllime jan shum t kufizueshme. complex kompleks 1. Psikologjikisht do t thot se nj konstelacion apo sistem impulsesh apo idesh t ngjyrosura emocionalisht, kujtime, atityda etj. jan t tufzuara n mes veti n at mnyr q ato asociacohen tek ndonj ndjenj e thell dhe themelore, pamje imagjinare apo qllim. 2. N kuptimin psikiatrik kompleks do t thot e njjta gj si m lart, por ktu asociacioni tek ndenja e thell dhe themelore n ndonj mnyr sht i prishur, ka pengesa, sht i ndrydhur apo edhe krejtsisht i imagjinuar, dhe pr kt thuhet se sht shkak pr smundje psikike. 3. N kultur-antroplogji kompleks do t thot konfigurim i vetive kulturore t cilat prmes asocimit jan t lidhura me ndonj parafytyrim themelor, qllim apo tradit t ciln antart e nj grupi e kan. concentration koncentrim, proces ekologjik prmes t cilit mendohet tendenca kur n nj rreth t caktuar shtohet dendsia e popullsis apo ndodh shtimi i dendsis n ndonj kuptim tjetr. E kundrta sht dekoncentrim. condominium rreth q administrativisht sht prgjegjs para dy qeverive. confederation nj bashkim i organizatave t pavarura apo grupeve me qllim t arritjes s ndonj interesi t prbashkt pr palt e prfshira (n konfederat).

29

configuration nj objekt i cili me rastin e vrojtimit shihet, kuptohet, si trsi dhe jo si kombinim i prbr prej pjesve t ndryshme t dallueshme. conflict group grup bashkimi dhe uniteti i t cilit kryesisht sht rezultat i asaj se grupi sht n konflikt me nj grup tjetr. conformity konformizm, n baz t R. Merton sjellja e rndomt pr individin. Ka domethnien se ai i pranon synimet e prcaktuara kulturore dhe ato mjete q jan t pranueshme pr arritjen e synimeve n fjal. conformity konformitet sjellje t cilat bhen n at mnyr q rregullat e krkojn. Shembull pr konformitet sht mostejakilimi i norms s prodhimit t ciln e ka prcaktuar nj grup pune. Konformizmi shprblehet me status t lart n grup. E kundrta e konformizmit sht sjellja devijuese. confucianism feja zyrtare n Kin para marrjes s pushtetit nga komunistt. Duke e ndjekur at etik q Konfuciusi e ka krijuar arrihet lumturia. Adhurimi i strgjyshrve sht nj shenj dalluese e religjionit. congenial group grup i cili prbhet nga individ me parafytyrime, vlera dhe interesa t ngjashme dhe q takohen dhe e kalojn kohn s shoqrisht me njri-tjetrin. conquest pushtim Prve kuptimit t rndomt t ktij termi ai ka nj kuptim tjetr m special, si nj nga katr llojet e imigrimit t prshkruara nga Henry Pratt Fairchild n librin e tij Immigration: A World Movment and its American Significance (1925). Me pushtim Fairchild mendon rrethann kur nj popull me nj nivel kulturor m t lart, me mjete jopaqsore vendoset dhe merr dominimin n territore me nivel kulturor m t ult. E kundrta sht invadim, kolonizim, imigrim. conservatism konzervatizm 1. drejtim pikpamjesh q sheh nj vler shum t rndsishme n institucionet ekzistuese t nj shoqrie dhe prpiqet q t'i ruaj ato. N baz t ktij definicioni nj Marksist-Leninist n Bashkimin Sovjetik ka qen konzervativ ndrsa nj Marksist-Leninist n ShBA sht revolucionar. 2. N kuptime politike dhe ideologjike me konzervatizm mendohet nj drejtim pikpamjesh i cili e sheh veten si ruajts i disa institucioneve dhe vlerave, p. sh. monarkis, kishs, armats, ekonomis private, familjes. N baz t ktij definicioni Marksizm-Leninizmi i Bashkimit Sovjetik na del se ka qen lvizje radikale. cooperation kooperim 1. N ekologjin klasike ka domethnien e ndrveprimit n mes dy apo m shum organizmave q reciprokisht rrisin ato resurse shum t kufizuara prej t cilave nj apo t gjith mvaren, apo reciprokisht e zvoglojn ndonj rrezik n mjedis i cili rrezikon njrin apo t gjith. Kooperacioni n kuptimin ekologjik nuk do t thot se ata q jan t involvuar n te e kan planifikuar apo organizuar bashkpunimin. 2. N jetn e prditshme termi prdoret rndom pr t prshkruar nj bashkim m pak apo m shum t organizuar t individve t cilt me an t bashkpunimit n ndonj fush duan t krijojn prparsi t cilat nuk kishin mund me i arrit sikur t kishin vepruar ve e ve. 30

co-optation proces me 'rast nj organ udhheqs apo nj elit pranon antar t rinj n rrethin e vet pr ta siguruar pozitn e saj n nj situat kur ekzistenca e saj sht e rrezikuar. coordination koordinim organizim, planifikim dhe integrim i fazave t ndryshme t puns n nj pun m t madhe me shum pjesmarrs. corporation korporat organizat socio-ekonomike e prbr prej individve dhe q kan t drejta t sanksionuara me ligj pr t'i mbrojtur interesat e antarve. Shoqatat aksionare jan forma m e rndomt e korporatave. correlation korrelacion tregon se sa shum ndryshimi i nj variable ndiqet nga ndryshimi tek nj tjetr variabl. coup d'etat pu shteti. creative synthesis proces mental n t cilin idet apo diturit e njohura kombinohen n nj mnyr q nuk sht br m par. criminology studimi i sjelljeve kriminale. Bhet prshkrimi i formave t ndryshme t sjelljeve kriminale, prhapja e tyre gjeografikisht dhe ndr popullsin, karakteristikat sociale dhe psikologjike tek personal e prfshir n krime etj. Teorit kriminologjike merren me lidhjet kauzale n mes faktorve t ndryshm sociologjik e psikologjik dhe kriminaliteti dhe pse disa sjellje jan kriminale n disa shoqri e n disa t tjera jo. crisis kriz do ndrprerje n zingjirin e rregullt dhe t pritur t ngjarjeve q vlejn pr nj individ, grup apo shoqri. Nj kriz do t thot se traditat prishen dhe kjo prishje krkon nga individi apo grupi i goditur prej krizs mobilizim t forcave pr t'iu prshtatur situats s re apo pr t'i zhdukur shkaqet q kan sjell tek kriza. Flitet pr kriza t herpashershme (t prsritshme) dhe singulare (t paprsritshme). Me t herpashershmet mendohet n kriza q prsriten me nj shkall t rregullshmris gjat ciklit jetsor s individit apo grupit, p. sh. lindje, pubertet, martes dhe vdekje. Me kriza singulare mendohet n kriza q ndodhin rrall dhe n form t parregullt, si p. sh. dridhje toke, papunsi, shprthim lufte etj. crisis patriotism Termi prdoret nganjher pr shkalln e rritur t unitetit i cili shpesh shfaqet kur ekzistenca e nj grupi rrezikohet nga forca t brendshme apo t jashtme. crosspicketing kur dy apo m shum bashkime profesionale mundohen t antarsojn t njejtn kategori t puntorve. cross pressure, kur nj individ apo grup ndien lojalitet ndaj nj grupi apo individi, nn nj mnyr apo tjetr i ekspozohet presionit prej dy apo m shum individve apo grupeve tjera t cilat n mes veti kan vlera apo pritje t ndryshme. Pos tjerash sht vrtetuar se personat q i ekspozohet presionit t kryqzuar (nga shum drejtime) n lidhje me zgjedhjet politike, shpesh reagon duke mos votuar fare. cultural antropologji studimi n radh t par i kulturave primitive apo teknikisht t pazhvilluara. N mesin e kultur-antropologve ekziston nj jounitet i madh lidhur me at se ka duhet t prfshihet n kultur-antropologji. Disa duan q n kt shkenc t 31

prfshihen edhe kulturat me teknik t avancuar me motivin se objekte primare t studimit jan sistemet kulturore t cilat shihen ngusht t lidhura me sistemet sociale, por megjithat t dalluar prej tyre. T tjer, kryesisht t socialantropologt britanik thon se sisteme kulturore t veanta nuk ekzistojn fare. Shumica e kulturantropologve mund t thuhet se de facto studiojn shtjet se si vetit e ndryshme kulturore dhe modelet kulturore ndryshojn, prhapen gjeografikisht apo prej nj shtrese n nj tjetr. N disa vende termi socialantropologji prdoret n vend t kultur-antropologji. cultural conflict konflikt kulturor 1. konflikt q mund t lind n mes dy grupeve me kultura t ndryshme. Parakushtet pr ardhjen tek konflikti jan q grupet t jen n kontakt me njra-tjetrn dhe antart e njrit grup i definojn veprimet e grupit tjetr si krcnim ndaj vlerave e normave q e prbjn thelbin e kulturs s grupit t tyre. 2. Konflikti-kulturor nganjher prdoret si sinonim pr konflikt-vlerash me domethnien se nj individ apo nj grup detyrohet t zgjedh n mes alternativave t ndryshme t veprimit, alternativa t cilat, ve e ve, jan t prfshira n shumn e vlerave q individi apo grupi i ka. cultural landscape peizazhi kulturor natyr e cila nga njeriu sht ndryshuar n mnyr q t'i prgjigjet m mir nevoja dhe krkesave t tij. cultural minority minoritet kulturor nj grup apo nj agregat, q ka nj kultur unike n nj shoqri q e ka nj kultur tjetr. Shpesh minoriteti kulturor i nnshtrohet diskriminimit n aspekte t ndryshme nga grupi dominues. Termi sht gati sinonim me ujdhes kulturore. culturalshock tensione q shfaqen tek individi kur ai prnjher ndeshet para problemit se si t'i prshtatet nj kulture (pr individin) t re, p. sh. gjat shprnguljes s banorve t viseve rurale n nj qytet t madh. cultural traits njsit m t vogla n t cilat nj kultur mund t ndahet. N cultural traits mund jen nj parafytyrim special apo nj tradit q dominon n nj grup. culture kultur Definicioni klasik pr kulturn sht dhn nga Tylor i cili kulturn e ka definuar si "trsi komplekse q prbhet prej diturive, parafytyrimeve, artit, moralit, ligjeve, traditave dhe do tjetr aftsi apo tradit q njeriu e ka marr prmes tjerve n cilsin e t qenunit antar i shoqris." Ktij definicioni i jan br vrejtje se prmban vetm nj numrim t nj pjese t vetive q nj kultur i ka. Veti tjera pr t cilat thuhet se nj kultur i ka, sht qndrimi se kultura sht nj abstraksion dhe produkt i sjelljes, se ajo sht e msuar, se ajo sht selektive, se ajo prfshin ide, mozaiqe dhe vlersime dhe se ajo bazohet n simbole. A. Kluckholm, kultur-antropolog amerikan, mendon se kultura prbhet nga modele sjelljesh t cilat fitohen apo u prcillen t tjerve prmes simboleve, para s gjithash prmes procesit t socializimit. T ashtuquajturat artefakte ai i sheh si sende n t cilat modelet e sjelljes njerzore jan trupzuar. Por brthama e kulturs sipas tij prbhet nga idet tradicionale dhe veanrisht ato q jan t lidhura me vlerat. Mund t nnvizohet se antropologt anglez t tradits (shkolls) funksionaliste definicionin e kulturs e hedhin posht me arsyetimin se ai sht tepr i gjer dhe me kt i paprdorshm gjat analizimit t shoqris. 32

culture evolution ai zhvillim dhe ndryshim prgjat t cilit vetit kulturore kalojn gjat historis. Antropologu i viteve 1800 L. H. Morgan mendon se shoqrit kalojn npr stade t ndryshme t zhvillimit, -(1) stadi primitiv (savagery stage), -(2) stadi i barbarizmit dhe -(3) stadi i civilizimit. Pr do stad kryesor Morgan ka lokalizuar nnfaza t ndryshme. Morgan s bashku me antropologt e viteve 1800 prbjn shkolln evolucioniste brenda kulturantroplogjis. Kjo shkoll prej drejtimeve t ndryshme sht kritikuar pr determinizm, gjeneralizime t tepruara dhe se n mnyr t njanshme kulturn Perndimore e sheh si pikn m t nalt t do zhvillimi. N social-antropologjin moderne gjendet nj drejtim, i quajtur neoevolucionism n t cilin, duke iu ikur hendeqeve n t cilat evolucionistt kan ra, bhet prpjekje pr gjeneralizimin e vetive kulturore n zhvillimin kulturor. W. R. Goldschmidt sht nj prfaqsues i njohur i ksaj shkolle. cumulative crisis, konflikt apo prishje q sht zhvilluar gradualisht dhe bhet m serioze pr do hap q t involvuarit e ndrmarrin. Nj grindje kur nj fjal e nxjerr tjetrn dhe q m von prfundon n armiqsi totale mund t merret si shembull pr nj kriz kumulative. cyclothomic personality person q karakterizohet nga ndryshime periodike t disponimit prej nj ekstremi n ekstremin tjetr.

ABEJ EQREM, Eqrem abej lindi m 6 gusht t vitit 1908 n Gjirokastr dhe vdiq m 13 gusht t vitit 1980 n Rom. Ishte kurora e shkencs, arsimit dhe kulturs shqiptare. Msues i Popullit. ALISKAN NAMUK, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Namuk aliskan, Gkalp Mahlesi 44/2, sok.No.33-D-1, Zeytinburgnu. Istanbul. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi.

D
DAUTI LUFTI, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Lutfi Dauti, 55 Cathrineav Weternbury. Conn 06704 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 100. decoder pranues term i cili paraqet at person i cili n nj proces komunikimi sht pranues i nj mesazhi nga nj emitues. deduction deduktim prfundim n t cilin konkludimi rrjedh si domosdoshmri logjike prej apo m shum parakushteve. Nse premisat pranohen si t vrteta, ather logjikisht, konkluzionet q rrjedhin prej tyre duhet patjetr t jen t vrteta. 33

de facto population ata individ t cilt gjenden n nj rreth gjeografik t caktuar, n momentin kur bhet regjistrimi i popullsis. Pra i takon asaj popullsie pa marr parasysh a je apo nuk je i regjistruar n rrethin n fjal. E kundrta sht de jure population de jure population ata individ t cilt jan t regjistruar n nj rreth gjeografik t caktuar. Ata q jan fizikisht t pranishm por nuk jan t regjistruar, nuk llogariten. E kundrta sht de facto population de facto government ajo qeveri e cila ka pushtet n shoqri. Kjo vlen pamvarsisht rrethans se qeveria n fjal a ka ardh n pushtet me mjete ligjore apo jo. defence mechanism mekanizm mbrojts sjellje individuale q shfaqen n situata q prjetohen si krcnuese, shkaktojn ankth apo n ndonj mnyr tjetr jan frustruese. N vend q t pranohen situata t tilla individi mbrohet duke e mohuar t vrtetn e situats ose e shtrembron at t vrtet. Mekanizmat m t rndomt mbrojts jan represion, agresion, sublimim, racionalizim, mbikompenzim. Koncepti e ka origjinn nga psikoanaliza. de jure government qeveri e cila ka ardhur n pushtet me mjete ligjore. definition of the situation mnyra se si individi e kupton situatn e tij, pa marr parasysh faktin se a ka individi t drejt apo jo n interpretimin e tij. Nocioni sht prdor pr her t par nga W. I. Thomas dhe F. Znaniecki n The Polish Peasant in Europe and America (1918). Ata mendojn se nse nj person e prjeton situatn e tij si t vrtet, ather ajo (situata) sht e vrtet edhe n pasojat e saj. Nse, p.sh. e prjeton se do t'i ekspozohesh dhuns fizike, ather reagimi do t jet sikur kjo t kishte me qen e vrtet, dhe pamvarsisht nga se a ka dika t vrtet n kt, merret nj pozicion mbrojts. DEMA ADEM Adem Dema lindi m 26 shkurt 1936 n Prishtin. Pr angazhimin e tij politik, Adem Dema vuajti 28 vjet me radh n burgjet e Jugosllavis. Ai quhet edhe Nelson Mandela i Evrops. Jusuf Grvalla: "Gjyqi jugosllav e ka dnuar tri her me burg t rnd Adem Demn, lufttarin m t paepur kosovar pr idealin kombtar dhe njerzor n Kosovn e paslufts: m 1958, me 5 vjet burg, nga t cilat i ka mbajtur 3; m 1964 me 15 vjet, nga t cilat i ka mbajtur 10; dhe m 1975 po me 15 vjet burg t rnd, nga t cilat i kan mbetur edhe 10 vjet. Pra, deri m tash, shndetin dhe rinin e heroit ton t gjall, burgjet dhe UDB-ja fashiste kan pasur rast ta thithin si shushunja, pr tetmbdhjet vjet t gjat me radh. (Ademi vet sapo ka shkelur n moshn 45 vjee!) T tri hert sht dnuar pr "vepr armiqsore kundr popullit dhe shtetit". N gjykimin e fundit, n shtator 1975, patrioti yn pat deklaruar haptazi, pa hezitime dhe me domethnie t thell: "Megjithq plotsisht i pafajshm, un gjithmon kam qen dhe kurdoher kam pr t qen deri n vdekje pr idealin kombtar e njerzor; dnimi q po m bhet mua sht dnim pr bindje dhe mendime, e jo pr vepr, dhe kjo gj sht, me sa di un, kundr ligjit dhe n kundrshtim me t gjitha normat ndrkombtare e njerzore." (Lajmtari i liris, tetor 1980, faqe 2) A. Duka:- I keni njohur n at koh Jusuf Grvalln dhe Kadri Zekn? Adem Dema: Jusufin e kam njohur pas daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne... Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t 34

pazbuluara, sepse ne bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit. Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur, ndrsa Kadri Zekn jo." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 150-156) DEMA LEFTER, veprimtar n Argjentin. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Mr. Lefter Dema, Monroe, 2146-3-B, 1428 Buenos Aires, Argentina. Ka qen pika n Argjentin, prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. DEMAJ DEM, Dem Demaj, puntor n rrethin e Shtutgartit. Prmes tij n nj pjes t rrethit t Shtutgartit sht br introduktimi i Ibrahim Kelmendit dhe Sadik Blakajt. Ibrahim Kelmendi dhe Sadik Blakaj i jan prezantuar Faridin Tafallarit nga Dem Demaj. Faridin Tafallari: "Ibrahim Kelmendin e kam njohur n ver t vitit 1979. Ai at dit ishte me Dem Demajn n Nagold dhe un duke punuar me taxi n stacionin e autobusve. U afrua nj njeri dhe m foli n gjuhn Gjermane. Krkoi lek t metalta pr t ja ndrruar, se i duheshin pr t telefonuar, meq n at koh telefonat funksiononin vetm me lek (pfening) t metalta Pas pak erdhn tek un t dy s bashku dhe Dema ma prezantoi se, ai ishte Ibrahim Kelmendi, gj q m kishte folur edhe m par pr veprimtarin e tij patriotike N nntorin e vitit 1980 erdhi udbashi kriminel Sadik Blakaj. Kt e solli Dem Demaj." (www.albaniapress.com, 17 janar 2013) DEMAJ ISA Isa Demaj, i lindur m 12 janar 1946 n fshatin Shkrel KK Pej. Ka kryer Fakultetin filozofik grupi i gjuhs dhe letrsis shqipe. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 4 vjet burg. DEMI ISAH, Isah Demi, aktivist i rrethit t Shtutgartit, i cili i ka ndihmuar Jusufit n disa shtje e udhtime. Shok i rrethit t Faridin Tafallarit. DEMIRI HAJRIZ, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hajriz Demiri, C.2.25.D.68 Manhaim 1, Tel +49.621.21526. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. DEMIRI SHUKRI, Demiri Shukri, i lindur n rrethin e Kumanovs i shprngulur n Turqi, ku ka punuar si polic. Aktivist i dalluar. Jeton n Suedi. N vitet 1982-1983 e ka shptuar Sabri Novoselln nga nj plan kidnapimi, prej UDB-s. Pr kt jan dnuar dy veta n gjykatat e Turqis. demography demografi studimi i popullsis, madhsis s saj, prbrjes dhe zhvillimit. Gjithashtu studiohen lidhshmrit n mes faktorve demografik dhe faktorve tjer si p. sh. ekonomik dhe social. N kuadrin e demografis hyn edhe krijimi i teorive lidhur me relacionet n mes faktorve t ndryshm demografik dhe n mes ktyre dhe faktorve t tjer. Ato metoda q prdoren n demografi si rregull jan kuantitative. democratic leadership lidership demokratik do t thot se antart e grupit aktivisht marrin pjes n diskutim dhe n vendimet mbi synimet e grupit dhe pr at se cilat mjete do t prdoren pr arritjen e synimeve. Ky lloj lideri delegon pushtet tek antart. 35

demotic grup grup q mbahet lidhur (unik) prej lidhzave tjera dhe jo t lidhjeve t gjakut. depression depresion 1. gjendje tek individi n t ciln e ndien veten t strlodhur dhe melankolik. Depresioni mund t jet shenj e nj smundje psiqike apo sht e till (smundje) n vetvete, pra pa ndihmn e faktorve tjer. Bhen dallime n mes depresioneve neurotike dhe psikotike, 2. situat n t ciln aktiviteti ekonomik n shoqri zvoglohet. Kjo ka si pasoj uljen e prodhimit dhe rritjen e papunsis. DERGJA E QYQEVE; Jusuf Grvalla: "Atje ku ran bijt e bijat e tua, nga nj mij u ngritn n vend t tyre. Ty s't ka prekur dergja e qyqeve shterprimi. As trimrin s'e ke shterp e t rastit. Nse barbari s't la t'ua bsh gjmn as t'ua mburrsh plagn djemve t tu, s'ka gj. Nesr, n liri, varret e djalris trime kosovare do t prjetsohen me kurora lavdie t dshmorve t orve t para, kurse plaga q mori kjo djalri, do t ndrioj si pishtar n rrugn e lumtur t ardhmris. Sot nuk qenka e thn t shrohen n spitale plagt e trimave t tu. Barishtet e malit do t'i shrojn edhe m mir. Kurorat e lashta e t larta t bjeshkve t tua, Kosov, do t bhen streh e sigurt pr kokat heroike t bijve e bijave t tua. S'ke rritur djem n t linjta. Jan djem q s'ia varin plags ata. Mjaft q ti t'ua tregosh shtegun e lufts." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f. 2) DERVISHAJ ALI Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Ali Dervishaj, student nga f. Gllogjan, KK Dean, i lindur m 16 shkurt 1960, n t njejtin fshat. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh." DERVISHI TEJFAR, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Tejfar Dervishi, 74 4t4 Ave. Paterson. N. J. 07524 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. determinism determinizm grup teorish sipas t cilave objektet apo ngjarjet jan t prcaktuara n natyrn e tyre n baz t ndonj ligjshmrie. Mund t dallohen determinizmi kausal, sipas t cilit ekziston nj lidhje direkte, shkaku pse dika ka ndodh, dhe determinizmi jokausal sipas t cilit, p. sh. ekziston vetm mundsia apo probabiliteti n relacionin shkak-pasoj. deterministic teory teori deterministe ka kt mnyr sqarimi: nse ndodh A do t ndodh edhe B. deterred gratification pattern shtyrje e plotsimit t nevojave Ndodh kur e shtyn pr t ardhmen plotsimin e menjhershm t nj nevoje n mnyr q ta plotsoj kt n nj koh t mvonshme. N kt vones hyn pritja, shpresa se n t ardhmen do t krijohet mundsia pr t'i plotsuar nevojat n nj shkall m t madhe se sa q sht e mundur n situatn momentale. Kshtu, kur n vend q t'i konsumoj t gjitha t ardhurat, e kursen nj pjes t tij, e bn kt me shpresn se n t ardhmen do t ket mundsi q t'i knaq m shum nevoja dhe m t shtrenjta, se sa q sht e mundur pr t'u br n gjendjen momentale. Kjo mnyr e sjelljes lidhet shpesh me vlerat e klass s mesme.

36

DEVA RAIZ, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Raiz Deva, Zefer Mahlesi, Marangoz Bursa. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi. diagnostic study ka pr qllim t hulumtoj shkaqet e nj gjendje t keqe dhe duke u nisur nga rezultatet e fituara dhe informata tjera t propozoj masa pr zbutjen apo eliminimin e gjendjes s vshtir. dialectic materialism materializmi dialektik metoda e marksizmit pr shpjegimin e zhvillimit t shoqris. Ajo sht dialektike pasi bazohet n rezonimin se konflikti n mes dy fenomeneve sociale, tezs dhe anti-tezs, sjell deri tek shkrirja e tyre n sintez. Metoda sht materialiste n kuptimin se ajo potencon se zhvillimi mvaret nga marrdhniet n prodhim dhe organizats s prodhimit. Nj lloj i caktuar i mjeteve t prodhimit dhe ndarja e puns jep shkak pr formn e nj organizimi t prodhimit. Me kalimin e kohs vjen tek konflikti n mes ktyre dy elementeve, tezs dhe anti-tezs, q bhet shkak pr nj ndryshim social, sintezn. DIBRANI N., veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: N. Dibrani, Untenfhrungstr. 18 4600 Olten. CH. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. DIBRANI SHEFQET; Aktgjykim: " SHEFQET DIBRANI, i biri i Aliut dhe i Kads e gjinis Ferizi, i lindur m 14.09.1944, n fshatin Dumnic e Ult komuna e Vuitrns, ku ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, i pa martuar, ka t kryer SHNE dega pr vegltar, puntor n fabrikn "Poliester" n Podujev, shrbimin ushtarak nuk e ka rregulluar, i pa dekoruar, me gjendje t varfur ekonomike, (...) kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej 05.08.1982, ... Gjykon T akuzuarin Shefqet Dibranin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 5 (pes) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit.... GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS P-nr. 9/83, - m 27.05.1983" differentiation proces proces diferencimi i cili sjell tek nj gjendje, apo sht vet gjendja q prshkohet nga specializimi dhe heterogjeniteti n shoqri. Si shembull pr kt mund t merret rritja e madhe e ndarjes s puns n profile t ndryshme, q ka sjellur tek nj numr i madh grupesh ku secili grup lufton pr interesat e veta. DINAJ DEM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Dem Dinaj, Am Buchagn str. 32 D-5963 Venden 1 Krs OLPE. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. direct observation vrojtues direkt metod pr mbledhjen e informacionit ku nj vrojtues, observues regjistron pranin apo mungesn e atyre sjelljeve q atij i 37

interesojn, tek individi apo grupi i cili hulumtohet. Kjo metod ndeshet si n laboratore ashtu edhe n mjedise reale. disintegration dezintegrim shkaprderdhje e nj njsie t mparshme integruese. Kjo mund t vlej pr personalitetin e nj individi, pr nj grup, nj institucion apo tr shoqrin. distributive justice do t thot se individi ka nj paramendim se si shprblimet duhet t shprndahen n shoqri. Deri tek rezultati i paramendimit n fjal vihet duke br krahasime se si po shprblehen individt tjer dhe nse paramendimet e pranueshme pr ndarjen e shprblimeve, apo t kuptuara si t drejta prishen, ather vjen deri tek tensionet. N nj situat ku ekziston distributive justice, duhet q popullsia t ndahet sipas nj apo shum kritereve, t cilat n pikpamje sociale jan t pranueshme. Pajtueshmria lidhur me at se cilat kritere do t vlejn arrihet kur individt kan mundsi t krahasojn grupet apo individt n baz t kontributeve t tyre dhe shprblimet t cilat ata marrin pr kto kontribute. Nse dy apo m shum grupe ose individ marrin shprbim pr sjellje e cila vlersohet n mnyra t ndryshme, n baz t distributive justice ajo sjellje q vlersohet m shum shprblehet m shum. DOLLART PR DJELMOSHAT Jusuf Grvalla: "Djelmoshave t tjer n Rom, Besniku u kishte ln 200 dollar, ktu e kemi nj shok t njrit prej tyre dhe prandaj shpresojm se do ta fitojm besimin e tyre dhe ti bjm shok edhe ata." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) DULLA SELIM, Selim Dulla, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit q ka br pun t mdha pr Jusufin e Bardhoshin, por nuk e ka reklamuar veten kurr. Sikur t kisha t dhna konkrete biografike dhe ndonj fotografi, tek Selim Dulla do t ndalesha m gjat. Ka banuar n nj ndrtes s bashku me Remzi Ademajn n: Marktstr. 29, D7129 Brackenheim. DURAKU XHEMAJL, veprimtar n Suedi. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhemajl Duraku, Mnskensgatan 43, 26035 dkra, Sweden. Ka qen nj ndr pikat n Suedi prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. N banesn e tij, n fillim t qndrimit t tij n Suedi ka qndruar Naim Haradinaj. DUSHICA HESAT, Hesat Dushica aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit, dhe shok i Jusuf dhe Bardhosh Grvalls.

E
ecological process proces ekologjik proces sipas t cilit shprndarja e popullsis n nj rreth t caktuar ndryshon apo qndron e pandryshuar. Procese ekologjike jan p. sh. centralizimi, decentralizimi, segregimi etj. ecological distance distanc ekologjike shpenzimet dhe koha q nevojitet pr t arritur prej nj vendi n nj tjetr. economic man 1. fillimisht nj parafytyrim se njeriu sht i till se ai vepron vetm n interesin e vet mbi baza racionale, pr ta maksimizuar knaqsin dhe 38

minimizuar dhembjen. Prfaqsues t ksaj pikpamje mbi njeriun kan qen ekonomisti Adam Smith dhe filozofi Jeremy Bentham, 2. tani me nocionin economic man mendohet nj model abstrakt lidhur me at se si nj individ kishte me vepruar ekonomikisht po t ishte ishte ai plotsisht racional dhe gjithashtu t kishte njohuri t plota pr tregun. economic determinism determinizm ekonomik teori n baz t s cils forcat dominuese n jetn sociale dhe n ndryshimet sociale jan ato ekonomike. Teoria bazohet n Karl Marksin. economic sociology studimi i institucioneve ekonomike n nj shoqri dhe relacioni i tyre me institucione tjera. Studimi i efekteve t reklams dhe sjelljet e konsumatorve nganjher trajtohen si fenomene ekonomike-psikologjike e nganjher si fenomene ekonomike-sociologjike. effectivness efektivitet shkalla e arritjes s qllimeve t nj organizate. Efektiviteti mundet t matet me njsi fizike, psikologjike, sociale apo me ndonj kombinim t ktyre faktorve q u prmendn. Nse qllimi i nj grupi politik sht ta merr pushtetin n nj shoqri ather ai sht efektiv nse ia arrit ktij qllimi. efficiency produktivitet ajo mas e resurseve q prdoret pr prodhimin e nj produkti. Si resurset ashtu edhe produktet mund t jen t karakterit material ose jo-material. Nse ato jan t llojit t dyt (jo-material), matja e produktivitetit mund t jet e vshtir pr t'u kryer. Produktiviteti dhe efektiviteti jan shpesh n proporcion n drejt me njri-tjetrin, por mund t ndodh, q nj organizat produktive t jet jo-efektive. Nj ndrmarrje, q ka produktivitet t lart dhe q ka si qllim nj fitim t caktuar, me rastin e rnies s konjukturs ka me shkua me humbje, d. m. th. efektiviteti sht negativ. EFTHIM ALEKS, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Aleks Efthim 13330 Nadine St. Huntigton W. Mi 48070 U:S:A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. EGRIU ANIFETE Anifete Egriu (21 nntor 1939 3 prill 1998), bashkshortja e atdhetarit Din Egriu dhe nna e dshmorit, snajperistit dhe lufttarit t shquar n betejen legjendare t Koshares, Naxhi EGRIU, apo si e thrrisnin bashkatdhetart tan n SHBA, Shote Galica e Dibrs, e cila s bashku me bashkshortin e saj - Din Egriun, me Flamurin kombtar dhe me plis t bardh merrte pjes n do protest a demonstrat, n SHBA e gjetk. Deri sa disa dilnin t maskuar, ajo s bashku me Dinin, q treti gjithka pr komb, Kosov dhe Atdhe, qndronin n ball t do demonstrate. EGRIU DIN, veprimtar n ShBA, burri i Anifete Egriut. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Din Egriu 10 Ocean Parkway Brooklyn, N.Y. 11218 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. Reshat Sahitaj: "Baca Din ishte njri prej tyre q Atdheun e kishte t vulosur n zemr. Banesa e tij n Bruklin, ishte nj copz e Atdheut q e ruante me fanatizm. Muret e dhomave t stolisura me flamurin kombtar dhe me fotografi si t: Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls ishin n ball prkrah Sknderbeut, Azem Bejts e Shote Galics e shum e shum fotografi t patriotve shqiptar. Baca 39

Din i tri ishte shndrruar n Atdhe, madje edhe t posa ardhurit n Nju Jork n banesn e tij gjenin mikpritjen, bujarin shqiptare dhe nj copz t vendlindjes se tyre. Edhe pas 25 viteve, ende t freskta i kam kujtimet pr veprimtarin e Bacs Din. Her pas here e hapi arkivin e letrave t shkruara t asaj kohe dhe kur e shoh shkrimin e tij, ndalm, e lexoj, e prkdheli letrn dhe m shptojn dy pika loti. E shfletoj albumin e fotografive dhe m ndje kaloj or t tra duke e shikuar Bacn Din.

Anifete dhe Din Egriu Pr nj ast me sillet ndrmend banesa e tij, fjalt dhe aktiviteti i tij. Me silln ndrmend rrethi i aktivistve t asaj kohe q e formonin brthamn e patriotizmit n Nju Jork si ishin: Ismail Gjonbalaj, Luigj Gjokaj, Demush Zeqiraj, Rrok Niki, Xhavit Kabashi, Ndue Camaj, Gjeto Sinishtaj, Ramiz Llapatinca, Gjergj Dedvukaj, Ahmet Zherka, Muharrem Dovolani, Sadik Kryeziu e shum e shum aktivist tjer t cilt bashk me Bacn Din e krijuan Klubin e par shqiptar Jusuf Grvalla n qendr t Bronxit. Themelimi i klubit shqiptar Jusuf Grvalla, sinjifikonte dhe paralajmronte nj faz t re t organizimit ton. Deri aso kohe pjesa m e madhe e klubeve shqiptare ishin klube jugosllave. Klubi Jusuf Grvalla ishte nj ndarje nga klubet jugosllave. Pikrisht ato koh do ta bnim filmin televiziv Procesi t shkruar nga Jusuf Grvalla e dorshkrimin e t cilit e kisha un e m von u botua si libr. Klubi Jusuf Grvalla, do t shquhej pr aktivitete kombtare me organizmin e demonstratave dhe organizimin e mrgats duke hapur shkolln shqipe e shum tubime tjera informative pr ngritjen dhe vetdijesimin kombtar t mrgats n Nju Jork... Vepra e Din Egriut, Tasim Lens, Lutfi Dautit, Anifete Egriut do mbesin t prjetshme sepse kta nuk vepruan pr interesin e tyre personal, por pr at t prgjithshm." (Din Egriu, N shenj prkujtimi; www.dervina.com, 26 prill 2008) 40

elite elit n kuptimin e gjer ai grup i personave q n nj shoqri i ka pozitat m t larta. Ky nocion para s gjithash sht zhvilluar n sociologu italian V. Pareto, pr t cilin nocioni elit sht shtje qendrore. Popullsia e nj shteti ndahet n dy shtresa, joelitn dhe elitn. Elita ndahet n elitn drejtuese dhe jodrejtuese. empathy empati aftsia pr ta kuptuar dhe prjetuar sjelljen e t tjerve duke pasur prbaz prvojat personale. empirical empirik Me kt fjal mendohet n at se kryesisht observimet bazohen n prvojn e shqisave t ndijimit dhe piknisja sht logjika induktive. P.sh. mund t niset nga qndrimi se dielli ka me lind edhe nesr, duke e bazuar kt n faktin se vet e ka par duke lindur, n t gjitha mngjeset tjera. empiricism empirizm doktrin e cila thot se t supozimet, premisat, duhet t bazohen n hulumtime empirike. Percepcioni, sipas prfaqsuesve t ksaj shkolle (Bacon, Locke, Hume) sht baza e t gjitha njohurive. Nj shkoll m moderne q m s afrmi i bashkohet empirizmit sht pozitivizmi. employee-oriented leader udhheqs ose kryepuntor i cili gjat udhheqjes s puns m s teprmi u kushton rndsi interesave t atyre q i udhheq. Mbikqyrja karakterizohet nga bashkpunimi, demokracia n grup dhe aprovimi i metodave t reja t puns. E kundrta sht production oriented leader, (udhheqs t cilit n radh t par i intereson produktiviteti). emulation, nj proces kur personat e suksesshm n pikpamje sociale merren si shembull se si duhet me u sjellur, apo sjelljet e tyre imitohen nga ata q nuk jan t suksesshm. ENGELS - FRIEDRICH ENGELS, lindi m 28 nntor 1820 n Barmen (tani pjes e Wupertal-it), Nordrhein-Westfalen, Gjermani, vdiq m 5 gusht 1895 n Londr. Ka qen nj komunist dhe teoricien gjerman, i cili s bashku me Karl Marksin sht themelues i marksizmit. Engels: Formimi i nj fronti revolucionar t prbashkt sht i pamundshm, nqoftse proletariati i kombeve shtypse nuk prkrah drejtprdrejt dhe n mnyr t vendosur lvizjen lirimtare t popujve t shtypur kundr imperializmit t atdheut t vet, sepse nuk mund t jet i lir nj popull q shtyp popuj t tjer". epistemology, teoria e dituris, njohjes, studimi i burimeve t dituris, kufijve, vlershmris dhe raportet e brendshme t saj. E SMURA E BALLKANIT Jusuf Grvalla: "E smura e Ballkanit, Jugosllavia, kmba kmbs po i afrohet shtratit t nj vdekjeje t turpshme. Ekonomia e saj, e bazuar n pjesn m t madhe mbi ndihmat dhe mbi kapitalin e huaj, po gremiset nga minuta n minut. Standardi jetsor ka rn aq posht, sa vetm q s'kan kumbuar kambanat e falimentimit t plot. Dinari sht zhvlersuar dhe sht br si nj paavure qerepi, kurse inflacioni s'di t ndalur. Dhe sa m shum q thellohet kriza, aq m shum vete e nxiton hapin anarkia n treg, e t mos flasim pr mimet; qeveria e Beogradit nuk po gjen dot frenj pr t'ia ndalur turrin kalit t hazdisur t mimeve, i cili po e ha dizginin si i flamosur." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 3) 41

estrangement, nj rritje e distancs sociale, nj ftohje emocionale n relacionet individ - individ ose individ - grup. Stadi q e pason estrangement-in sht konflikti. ethnic group grup etnik nj grup social brenda nj sistemi m t madh social, i cili ka apo supozohet se ka disa karakteristika t veanta. Kto mund t jen gjuhsore, religjioze ose racore, t cilat shpesh kan t bjn me antart e grupit apo me prejardhjen gjeografike t strgjyshrve t tyre. N rastet m t shpeshta kemi t bjm me nj kombinim t karakteristikave t prmendura. ethnocentrism etnocentrizm atityd q e konsideron grupin e vet m superior se t gjitha grupet e karakterit t njejt. Grupi vetjak sht qendra e gjithkafit. Shpesh, ky term prdoret pr t prshkruar relacione racore. Termen sht fut n prdorim nga W. G. Summer n librin e tij Folkways (1907). etnography etnografi studimi prshkrues (deskriptiv), rndom, i shoqrive primitive. ethnology etnologji shkenca e studimeve krahasuese n mes shoqrive njerzore. Kohve t fundit kufiri n mes entografis dhe etnologjis sht zbehur gjithnj e m shum. evolutionism drejtim antropologjik i cili ka potencuar se t gjitha kulturat njerzore, parimisht, kalojn npr t njejtat procese, pasi njerzit jan t njejt dokund dhe n t gjitha koht. Evolucionistt, me prfaqsuesit e vet kryesor - anglezin Edward Tylor dhe amerikanin Louis Morgan, teorit e tyre i mbshtetnin n gjetjet identike tek kultura krejtsisht t ndryshme. Morgani e konstruktoi nj model q do t vlente pr t gjitha shoqrit dhe zhvillimet kulturore. Mendim i tij ishte se njeriu, fillimisht n gjendje t egr, kur u br zbulimi i prdorimit t enve t poeris (vorbave e vegshave) erdhi nj stad q Morgan e quan barbari, q pastaj u zavendsua me stadin e civilizimit. Shkolla evolucioniste, n kohn ton ka pak prkrahs. Vetit identike kulturore shpesh shpjegohen me diffusion. Shkollat dominuese antropologjike tani jan funksionalizmi dhe strukturalizmi. explicit culture forma e sjelljeve m t rndomta dhe tipike n nj shoqri. Form e kulturs e cila vrehet n mnyr direkte nga studiuesi. Kultura eksplicite prcaktohet nga kultura implicite. expresive leader N nj grup shpesh gjenden dy funksione t udhheqsit; udhheqsi instrumental i cili n radh t par koncentrohet pr detyrat e grupit dhe udhheqsi ekspresiv, detyra e t cilit sht zgjidhja e tensioneve n grup. Shpesh her t dy funksionet jan t bashkuara n nj person, por sht i rndomt edhe rasti kur nj individ merret me udhheqjen instrumentale dhe tjetri me at ekspresive. Familja e tipit t Bots Perndimore udhhiqet prgjithsisht n formn instrumentale nga babai dhe n at ekspresive nga nna. expresive orientation Pr nj grup thuhet se ka orientim ekspresiv nse veprimtaria e tij kryesisht sht e drejtuar me ekzistencn e vazhdimsin e vet dhe jo me ndonj synim tjetr. Kryesorja, pra nuk sht, si sht rasti tek instrumental orientation, veprimtaria e grupit, por vetm mirqenia dhe atmosfera n grup. Shembuj pr grupe me orientim ekspresiv jan "shokt e vjetr t Normales s Elbasanit". 42

external system norma dhe sjellje q priten n sistemin e madh apo t gjer social, n kuadrin e t cilit hyn grupi i vogl, pr ndryshim nga internal system - sistemi intern kur normat dhe sjelljet e pritura jan t krijuara brenda grupit t vogl. Sipas George Homans, i cili e ka br introduktimin e ktij termi n The Human Group (1950), aktivitetet q kan t bjn me synimet e grupit prcaktohen kryesisht nga sistemi ekstern, ndrsa aktivitetet integruese, pra ato aktivitete q kan pr qllim pr ta mbajt grupin t bashkuar, prcaktohen nga sistemi intern. extrovert personality Vmendja dhe interesat e individit jan t drejtuara kryesisht ndaj fenomeneve sociale eksterne (t jashtme). E kundrta e ksaj sht introvert personality, ku interesimet jan t drejtuara kryesisht nga vetvetja.

F
Fabian Society , organizat me orientim socialist n Angli, i cila rndsin m t madhe e ka pas n fund t viteve 1800 dhe n fillim t viteve 1900. Prmbajtja ideologjike sht karakterizuar nga orientimi elitist, burokratik dhe jo-revolucionar. Njri prej antarve m t njohur t saj dallohet Bernard Shaw. face-to-face group grup i asaj madhsie kur t gjith antart gjat ndrveprimit t tyre kan mundsi t dallojn secilin pjesmarrs, antar t grupit. facility secili objekt n shoqri q mund t prdoret pr t arritur nj qllim. Nuk sht e domosdoshme q mjeti i prdorur t jet i ligjshm. Ato mjete q prdoren pr t'ia arritur nj qllimi t njejt, n kultura t ndryshme, mund t jen t ndryshme. N shoqrin industriale, paraja dhe pasuria jan mjete me ndihmn e t cilave mund t arrihen shumica e qllimeve. Nj objekt sht facilitet vetm pr aq koh sa mund t prdoret pr arritjen e nj qllimi. fad nj sjellje e re q prhapet shpejt dhe zhduket shpejt. Si rregull, ajo sht sjellje kolektive dhe prhapet prmes sugjestionimit apo imitimit. family cycle, stadet e ndryshme npr t cilat nj familje kalon. Ajo paraqitet, krijohet prmes martess, rritet prmes lindjeve, zvoglohet kur fmijt shprngulen nga shtpia dhe pushon s ekzistuari kur antart e saj vdesin. family disorganization do t thot se bashksia familjare shkaprderdhet kur nj apo disa antar t saj nuk munden apo nuk duan t'a kryejn at rol t cilin e kan. Vdekja dhe ndarja-shkurorzimi jan dy nga shkaqet-llojet m t shpeshta t shkaprderdhjes. Por ka rrethana q qojn n dezorganizim edhe kur nuk sht fjala pr vdekje apo shkurorzim, kur lidhjet emocionale n mes antarve t familjes nuk funksionojn prishen, apo komunikimi n mes tyre sht i nj shkalle t ult, e mund edhe t mos ekziston fare. family of orientation ajo familje n t ciln individi sht i lindur. Ajo familje t ciln ai eventualisht sht bashkkrijues quhet familja e vet. family, sociology of studimi i familjes si institucion social dhe far relacionesh ka ajo me institucionet tjera. Interesimi drejtohet tek llojet e ndryshme t familjes dhe 43

funksionet e tyre n rrethana t ndryshme, ndarjen e roleve, familjen si nj faktor t rndsishm n procesin e socializimit etj. fatalism fatalizm koncept sipas t cilit sht jasht mundsive t njeriut pr t kontrolluar nj lloj t ngjarjeve. FATI I LULEVE, nj vepr monumentale pr jetn dhe veprn e Jusuf Grvalls, shkruar nga bashkveprimtari, Kadri Rexha "...N librin Fati i luleve Kadri Rexha, prmes nj metodologjie t prparuar shkencore ka marr n shqyrtim dhe ka trajtuar me sukses jetn dhe veprn e Jusuf Grvalls, familjes s tij, shokve t idealit, bashkveprimtarve t shumt, duke na sjell mori t dhnash, fakte, argumente krejtsisht reale, duke pasqyruar me besnikri deri edhe detaje t hollsishme nga jeta e ktij heroi t kohs son. Ka qen e vshtir pr autorin t vendos pr t shkruar nj vepr t till, meq jo vetm njher autor t shumt, madje edhe me prvoj, kan marr mundin pr t ndriuar jetn e kolosve, por nuk ia kan arritur, sepse t shkruhet nj libr pr nj personalitet, q ka ln gjurm t thella n historin e lvizjeve lirimtare, gjithmon ka qen dhe mbetet nj pun e vshtir. Duke sqaruar motivet pr ta shkruar kt vepr, autori n prolog t librit ka shkruar: Dshira pr shkruar pr Jusuf Grvalln nuk m ka lindur rastsisht, m par se t jet prgjigje e krkess s shokve dhe miqve t mi, si edhe e shum shqiptarve q i takova npr qelit e errta t burgjeve, m tepr se t jet ndjenj e fort e detyrs, pr t shkruar pr figurat e shquara t historis dhe kulturs son kombtare..... jan kujtimet e mia borxhe dhe amanet, q i bart si barr n qenien time vite me radh. Kadri Rexha ka pasur edhe mbshtetjen e bashkmendimtarve t Jusufit, pr ta ndriuar biografin e tij. I gjendur prball ktij presioni t dobishm, duke konsideruar me t drejt se ka qen dhe ka mbetur kurdoher besnik i idealeve pr lirim dhe bashkim kombtar, ai i rreket puns me seriozitetin e duhur, dhe pr nj koh t gjat ka grumbulluar t gjitha ato materiale t domosdoshme pr t shkruar kt monografi, pa pretenduar se ka arritur ti thot t gjitha. Duke qen se n kohn kur kishte filluar ta shkruante monografin, Kadriu tashm ishte emr i njohur, jo vetm pr qarqet tona letrare e publicistike, por nj emr shum i nderuar edhe n radht e Lvizjes son Kombtare, ai kishte projektuar iden pr shkrimin e monografis dhe pas disa viteve, i prballur me t gjitha vshtirsit, me t cilat ndeshet do autor i ndrgjegjshm dhe serioz, kishte arritur q n vitin 1993 ta nxjerr n drit kt monografi, ndr m t realizuarat e letrsis son t ktij zhanri. ... Duke analizuar t dhnat nga origjina e heroit, nga familja, shkollimi, mrgimi n Slloveni, kthimi srish n Kosov, puna, angazhimi atdhetar, veprimtaria legale dhe ilegale n dobi t kombit e atdheut, aspirata pr liri dhe bashkim kombtar, ikja pr t mos rn n kthetrat e UDB-s e deri te martirizimi..., jeta dhe vepra e Jusuf Grvalls sht ndriuar n koh dhe hapsir, n sinkroni dhe diakroni, me nj vizion t qart dhe shum relevant, n mbshtetje t fakteve t shumta dhe t pamohueshme. Si 44

e till, e prpunuar n t gjitha segmentet, kjo vepr radhitet ndr veprat m t arrira t ktij zhanri t letrsis son bashkkohore.

Jusuf Grvalla, Kadri Rexha (n mes) dhe Sknder Blakaj Shtpia e studentve, 1 korrik 1972 Mendoj se autori i ktij libri ka arritur t prmbaroj monumentin e tij shkrimor, n radh t par duke u mbshtetur n prkushtimin e vet atdhetar, pastaj edhe fatit, q ishte bashkkohs dhe bashkveprimtar me Jusuf Grvalln si dhe pajisjes me nj kultur t gjer njohse, shum dimensionale, t ciln e disponon ky studiues meritor i letrave tona. N sintezat q autori ka nxjerr pas puns s tij t gjat n hartimin e ktij libri, ka vrejtur me vmendje se Jeta dhe vepra e Jusuf Grvalls nuk jan dy fenomene q kundrshtohen... por ato shkojn e shkrihen n nj fokus duke e dhn kshtu sintezn e njeriut me gjith urtsin, njerzin, bukurin dhe madhshtin e tij... ai besonte se njeriu n jetn e tij sht farktues i fatit t vet... Veprat si kjo na bindin n vrtetsin e ktij konstatimi." (Ahmet Qeriqi, www.radiokosovaelire.com) FERIZI ME SHOK E FAREFIS Jusuf Grvalla: "Krkonin prej meje makinn tjetr t shkrimit, at t puns (makinn ilegale e kishin gjetur). At makin e kisha n banes t Muhamet Trnavs, e Muhameti ishte zyrtarisht n Gjermani. Pasi nuk e gjetm t vllain, q t na e elte dern e baness, inspektort e SPB-s shkuan dhe e morn nj mjeshtr, e eln dern me dhun, e morn antn, dhe ata i vun ders dry t ri, e elsat m'i dhan mua. Pastaj m uan deri n banes, ku i gjeta Bacn Muj, Idrizin, Ferizin e Ramizin. Kta ndenjn sa ndenjn, e u uan." (Shnime nga Ditari)

45

fetish fetish objekt pr t cilin mendohet se ka fuqi magjike. Duke e pasur n posedim, apo vetm prekja e nj objekti t till i sjell fat personit. Fetishet mund t jen gur t formave t ndryshme, dhmb shtazsh, bujashka druri, etj. FILOZOFI (dashuri pr diturin) Nuk ekziston ndonj definicion i prgjithshm dhe i pranueshm i fjals filozofi, por disa prkufizime q prmenden m posht mund t shrbejn si pika orientimi: 1. Filozofia pjesrisht mund t kuptohet si nj teori dhe pjesrisht si mnyr e jetess apo nj aktivitet i veant i filozofit. Nse vmendja prqendrohet tek filozofia, si aktivitet ather ajo mund t prcaktohet si synim kah dituria, do me thn nj mnyr e caktuar jetese, e harmonishme dhe me plot dituri. N filozofin e Indis, Kins si dhe n nj pjes t madhe t asaj evropiane, ky lloj kuptimi i filozofis kuptohet si themelor, dhe n kt mnyr filozofia ndrthuret s bashku me nj qndrim etik jetsor t caktuar, religjiozitet apo terapi. N t kundrtn e ksaj, filozofia mund t ndahet krejtsisht, filozofia si mnyr e jetese, duke e br nj dallim t qart n mes filozofis si nj teori i veant n njrn an dhe filozofit n ann tjetr. N kt rast filozofi kuptohet si person q filozofin e ka profesion, do me thn sht puntor me pag apo shkrimtar i lir, i cili merret me nj pun t caktuar teorike. Nj kritik ndaj qndrimit t tij personal ndaj puns s tij si filozof do t mund t hidhej posht si argumentum ad hominem. Nj shprehje ilustruese, edhe pse jo identike do t ishte: Mos m shiko se ka jam duke br por ndgjom ka jam duke thn. Shumica e filozofve e shohin veten, se ata ndodhen dikund n mes t ktyre dy qndrimeve ekstreme. 2. N rastet kur filozofia konsiderohet si teori, ajo sht n kuptimin m t gjer identike me nj apo ndonj form tjetr t botkuptimit. N baz t nj kuptimi m t ngusht mbi filozofin, filozofia dhe nj botkuptim vrtet merren me t njejtn shtje, lnd, por kan qndrime t ndryshme ndaj saj. Lnda n t dy rastet sht realiteti i vrojtuar si trsi, shtja mbi themelet e realitetit, botn, vendin e njeriut n bot, mundsit e njeriut pr t fituar dituri dhe mundsit e tij t veprimit, si dhe t drejtat dhe detyrimet e tij. Por, prderisa nj botkuptim vetm sa e paraqet pikpamjen e tij mbi trsin, nj filozofi sht e detyrueshme t argumentoj pr teorit e saj. Kjo do t thot nj kufizim-prkufizim i lnds pr t ciln filozofi mund t deklarohet, n cilsin e tij si filozof. Deri ku shkon kufiri, dhe ka sht nj argument i qndrueshm, sht nj prej problemeve themelore t gnoseologjis. N baz t skepticizmit krkesa pr argumentim filozofik do t thot distancim nga pjesa m e madhe e filozofis tradicionale. N vitet 1900 dika t ngjashme kan thn pos tjersh Wittgenstein dhe m von Rorty. Krkesa pr argumentim, do t thot se filozofia konsiderohet si nj form e shkencs. N kohn antike filozofia, pjesrisht ka mund t jet kulmi i shkencave, dhe pjesrisht nj shkenc rreth themeleve t gjithkaje (teoria e Aristotelit mbi prote philosophia, "filozofin e par" =metafizikn). Me paraqitjen e zhvillimin e shkencave t veanta prve matematiks (e cila qysh gjat antiks sht dalluar n nj grupim t pavarur) gjat fundit t viteve 1700 dhe fillimit t viteve 1800, sht br nj detyr e ngutshme t bhet dallimi n mes filozofis dhe shkencave. Tradicionalisht bhet dallimi n mes matematiks dhe shkencave empirike n njrn an dhe filozofis apriori n ann tjetr, q sjell tek shtrimi i pyetjes se ka mendohet me dituri apriori. Shpesh her bhet shmangia prej ktij problemi duke e prcaktuar filozofin si reflektim mbi shkencat dhe jetn. 46

3. Filozofia mund t ndahet n mnyra t ndryshme. Stoikt dhe Epikuri e bjn nj ndarje n logjik (duke prfshi edhe gnoseologjin), fizik (duke prfshi shkencat natyrore dhe metafizikn, do me thn at q m von sht zhvilluar n at q quhet filozofi natyrore, dhe etik (duke prfshi filozofin e vetdijes dhe psikologjin. N baz t nj klasifikimi tjetr t rndomt filozofia prbhet nga logjika, gnoseologjia, metafizika dhe etika. Shum filozof, n mesin e tyre Aristoteli dhe Kanti bjn dallimin n mes filozofis teorike (logjik, metafizik, gnoseologji dhe semantik) dhe filozofis praktike (teoria e vlerave, etika, estetika, filozofia e s drejts dhe filozofia e religjionit). fine arts artet e bukura aktivitete autorsh q rezultojn n piktura, skulptura, libra, pjes teatrale, muzik etj. ku prdoren teknika t zhvilluara sa i prket forms, fjalve etj. Ky aktivitet ka rezultuar n krijimin e zanateve dhe organizatave t ndryshme, q n nj mnyr apo tjetr i mbron interesat e shkrimtarve, muzikantve, skulptorve etj. fission prarja e nj grupi n dy apo m shum grupe m t vogla. E kundrta sht fussion.

FLAKA E PASHUAR E LVIZJES n Untergruppenbach

Lista e atyre q ndihmuan luftn dhe e mbajtn FLAKN T PASHUAR n Kshtjelln e Vllezrve Grvalla dhe me kt e nuk ia lejuan UDB-s Serbe dhe vrassve t saj ta shuaj si subjekt edhe Lvizjen e tyre Nacionallirimtare: Shokt e Remzi Ademajt 1990 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Mynheni 6240 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Heilbroni 2520 DEM Shoku i Remzi Ademajt 260 DEM Shoku i Remzi Ademajt kroat 50 DEM Shokt e Remzi Ademajt 200 DEM Shokt e Remzi Ademajt 386 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Mynheni 920 DEM (bashkrisht 12566 DM) Shoqria Vullneti 11970 DEM Klubi Emin Duraku i Dyseldorfit 9480 DEM 26500 BEF 700 FRF 150 DEM Vllezrit nga Berni 1410 SFR 2000 SEK (bashkrisht 21960 DEM - pa valuta tjera) Miku i Hasan Mals nga Manhajmi 200 DEM Shokt e Shaqir Shabanit nga Manhajmi 210 DEM Shokt e Mynhenit, Abdyl Pacolli 330 DEM Hetem Fejza me shok 300 DEM Tezaku i Hysenit 50 DEM Shokt e Murat Kryeziut 500 DEM Shoku i bacit Jah 20 DEM Shokt nga Sindelfingeni 120 DEM 47

Shokt nga Zvicra Shokt nga Cyrihu Shokt nga Berna Shokt e Shtutgartit Shoqria Bernhauzen Shoqria Ahmet Sadikut nga Frankfurti Shokt nga Mynheni Shokt nga Ludvigsburgu Ramadani dhe shoku i tij Shoku i Nami Ramadanit Shokt nga Manhajmi Shokt nga Bitighajmi Shoku i Zhujit Shoqria Mrs 3 Replenstrase 14 Solidariteti Bremen Solidariteti Fronti Popullor Ramadan Kurtishi me shok. Kta shok dhan gjithsej Shokt nga Zvicra

500 DEM 200 DEM 200 DEM 500 DEM 300 DEM 490 DEM 600 DEM 330 DEM 200 DEM 100 DEM 250 DEM 1100 DEM 100 DEM 2200 DEM 1300 DEM 240 DEM 930 DEM 980 DEM +250 SFR+2130 dinar 330 DEM +100 BFR 300 DEM 170 DEM

Shokt nga Manhajmi Miku i Zhujit Shokt e Zhujit Shokt e Ahmet Sadikut nga Dajmler Benz kontributi i librave 140 DEM Shokt nga Manhajmi 250 DEM Frankfurti 970 DEM Shoku i Mynhenit 100 DEM Shoku i Nami Ramadanit 20 DEM Shokt e Zvicrs 1100 SFR Shoku i Ulqinit 140 DEM Shokt e Zhujs 600 DEM Shokt e Murat Kryeziut 200 DEM Fqinjt gjerman nga Untergruppenbach 790 DEM (bashkrisht 16260 DEM) N mnyr anonime, prmes shokve t vet jan dhn 50786 DM (Marka Gjermane) 2760 SFR (Franga Zvicerane= 3353 DEM, 26600 BEF (Franga t Belgjiks) =1412 DEM, 700 FFR (Franga Franceze)=259 DEM 2000 KR (Korona Suedeze)=774 DEM, 2310 dinar Shuma totale s bashku me valutat tjera 56584 DEM Osman Shemsiu e Shaip Bukoshi Sknderi me nj shoqe nga Ludvigsburgu Hysen Grvalla Rifat Kadriu Sylejmani nga Boni Zymber Kryeziu Ademi Ahmeti Ramushi Shaqir Shabani 48 400 DEM 200 DEM 200 DEM 620 DEM 100 DEM 1200 DEM 100 DEM 100 DEM 100 DEM 140 DEM

Ademi me nj shok, ka shitur fotografi dhe at shum e ka dhn pr ndihm Elfi Agushi, Gjenev (nga Ferizaj) Jahir Jahiri Qemal Haxhillari Vezir Kelmendi Drejtori i shkolls Gjermane Fahredin Tafallari Nami Ramadani Fetahu B. Ramadani Latifi Fazliu

10 DEM +50 SFR 500 DEM 500 DEM 200 DEM 100 DEM 100 DEM 500 DEM 1000 DEM 200 DEM 100 DEM 500 DEM 200 DEM

Mahmut Agushi prmes posts 1000 DEM Muhameti 100 DEM Zhuji 200 DEM Niman Osmani 200 DEM Besim Rexha 100 DEM Shokt: Smajl Jashari, Arif Jasiqi, Magllan Jahaj, Zenel Gjocaj, Muhamet Dukaj, Mustaf Mazrekaj, Nysret Hajdari nga Beningeni/ nga Prishtina 530 DEM Nuhi Sylejmani nga Sindelfingeni/ nga Llojani 500 DEM Shabani 100 DEM Mustaf Bajraktari 100 DEM Din Salihu 100 DEM Haxhi Berisha 100 DEM Isa 50 DEM Sami Ramadani nga Smira 100 DEM Halim Hasanaj 100 DEM Ragbi nga Zyrihu 900 DEM Halili nga Mynheni 200 DEM Rizah Hoxha 100 DEM Eshref Morina 100 DEM Kamber Bajram Alija 20 DEM Sonja me nj shoqe 1300 DEM Besim Rexhaj 700 DEM Prmes posts Selim Bega nga Franca 386.84 DEM Zymer Basha 200 DEM Ram Hysaj nga Erlageni 100 DEM Rifat Kadriu nga Mynheni 100 DEM Hajrullah Rugova 100 DEM Kadri Ipek 200 DEM Shuma totale 14756,86 DEM + 50 Frangat Zvicerane 14817,61 DEM Shuma totale (nga ata q ndihmuan pa i dhn emrat e mbiemrat) 56584 DEM 79% Shuma totale (nga ata q ndihmuan 49

dhe emrat tyre u shnuan me plqimin e tyre)

14817 DEM 21% 71401 DEM Lista e atyre q e kan mbajtur t pamposhtur, Kshtjelln e qndress n Habichthhe 40, FLAKN T PASHUAR, sht marr nga: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 157. Nuhi Sylejmani: "Shuma e mbledhur gjat periudhs 19 janar 1982, deri m 25 prill 1982, arrinte shifrn rreth 70.000 marka. Kto mjete n mas t madhe u shfrytzuan pr shrbime juridike, shpenzimet e varrimit, pr avokatin e familjes Grvalla, pr shtypin e numrit dy dhe tre t Zrit t Kosovs, pr leje demonstratash, pr udhtime zyrtare n Vjen e Stamboll, pr kthimin e Saime Jusufit n Zvicr, udhtimin prfundimtar t familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri, kthimin e familjes s Bardhosh Grvalls n Kosov etj." (Vrasja e trefisht, f.156) FLAMURI Jusuf Grvalla: "Tani m thuaj Kosov, cili flamur sht fituar e mbrojtur pa gjak? Vetm i bardhi fitohet me prunjsi e bindje, me kurrizin t krrusur. Por, flamuri i bardh sht qefini i atdheut dhe i popullit. Vetm turpi, ligshtia e vdekja bjn streh nn paln e tij t urryer. Kursena prej tij, Kosov! Flamuri yn ka qen dhe mbetet i kuq, i prgjakur, njri dhe tjetri: ai me shkabn dykrenare dhe ai me drapr e ekan!" (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 1-2) folk culture karakteristika t saj jan se bazohet n relacione faresinore, kontrolli social sht informal, sht i drejtuar nga tradita do me thn statik, ka nj teknologji t thjesht, ndarja e puns sht e nivelit t ult, dhe ndikimi i religjionit sht i madh. folklore folklor material kulturor i pashkruar n form t gojdhnave, kngve, kashelasheve, fjalve t urta etj. N disa kuptime folklori prcakton traditat dhe botn kulturore t popullsis bujqsore. FORCAT INTERNACIONALISTE Jusuf Grvalla: "Po kshtu kam edhe nj prgjigje tjetr edhe nj plotsim tjetr. Kur sht fjala pr saktsimin, se sa do t mund t na ndihmojn forcat prparimtare, forcat internacionaliste n bot! Por sa do t mund t na ndihmoj vendi yn am Shqipria Socialiste! Po ndalem te pika e par, pr forcat internacionaliste, nuk duhet t kemi iluzionin, se populli shqiptar, sht populli m fisnik n bot, se populli shqiptar ka dallime t mdha me popujt e tjer n bot. Duhet t jemi realist dhe t themi se populli shqiptar sht nj prej popujve t bots, pr t cilin vshtirsit, tragjedit kombtare, gjat historis e kan prur deri n kt shkall, sa ai sot t tregoj nj afinitet pr t qen nj popull luftarak, pr t qen nj popull fisnik, pr t qen nj popull i cili respekton t drejtat e t tjerve, i cili ska kurrfar aspiratash pr t shkel t drejtat e t tjerve, i cili shum i don dhe madje nuk mund t jetoj pa t drejtat e lirit e veta." (E botoi pr her t par Faridin Tafallari n shkrimin: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008) FORMULA E LIRIS Jusuf Grvalla: "Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball. U avancua dhe u materializua n Revolucionin e madh rus, t cilit i priu Lenini dhe t cilin e oi prpara Stalini. Po pasi braktisi stepet e 50

paskajshme, e pezmatuar n tradhtin e akullt hrushoviane, ideja e madhe komuniste u strehua dhe nguliti n Shqiprin e vogl. Ktu gjeti prehje dhe truall t prshtatshm pr lulzim t plot. S kndejmi fshikullon sot pa mshir imperializmin dhe social-imperializmin, eurokomunizmin fodull. Ktu u b fener pr proletariatin, t nnshtruarin, t kolonizuarin. Kudo n bot. Sepse, si thot poeti, Shqipria sht nj magje lirish, q formuln e liris nuk e mban sekret." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f.6) formal controll, ajo pjes e kontrollit social n shoqri e cila sht e lidhur me lidhur ligjet, gjykatat, policin etj. Mbikqyrja tjetr e zbatimit t normave t shoqris bhet prmes kontrollit jo-formal. formal organization sistem i roleve dhe pozitave ku t drejtat dhe detyrat jan formalisht-zyrtarisht t prshkruara ashtu si sht edhe forma e komunikimit n mes tyre. Prmes vijave komanduese, udhzimeve me shkrim etj. mbahet n jet bashkveprimi social. Shembuj organizatash t ktij lloji jan shkollat, spitalet, ndrmarrjet etj. N kuadrin e nj organizate formale mund t ket nj struktur joformale. formal social distance distanca sociale n mes individve, e cila bazohet n rregulla apo ligje speciale. Sistemi i kastave i Indis sht nj shembull tipik me nnvizim t fuqishm t distancs formale sociale. Nj shembull i till sht p. sh. kur dikend nuk mund ta thirrsh n emrin t cilin ia ka dhn nrikulla. formal leadership person i cili n nj organizat formale ka ndonj pozit udhheqse. Se pozicioni i till ka domethnien e pozits udhheqse sht e shprehur n rregullat e shkruara (explicite) apo t nnkuptuara (implicite) t formuara nga organizata, si dhe prgjegjsit dhe t drejtat q lideri i ka. Lideri formal, nuk do t thot se domosdoshmrisht sht lideri faktik q e udhheq veprimtarin. Ky funksion mundet trsisht apo pjesrisht t merret nga nj udhheqs jo-formal, udhheqs q qndron n prapasken. fraction frakcion grup opozitar q mund t shfaqet n nj shoqri apo n nj grup si shkak i nj konflikti brenda t njejtit grup. Frakcionet, si rregull nuk jan t gjata, dhe prcaktimi i kufirit se kush mund t definohet si antar i nj fraksioni sht shpeshher i lvizshm. frame of reference 1. sistem teorik q prmban koncepte dhe definicione, por t cilat nuk kan lidhje - relacione logjike me njra-tjetrn. N kt mnyr, pra, nuk sht e mundur t nxirren, formulohen hipoteza ekzakte nga nj sistem i till teorik. Rndsia e frame of reference qndron n ate se me ndihmn e tij, mundet prafrsisht me u prkufizua ajo fush t ciln duami ta prshkruajm apo sqarojm. Shumica e sistemeve teorike brenda sociologjis jan t ktij lloji. Ato teori t cilat kan natyr m ekzakte, pr dallim t kundrt me frame of reference, si rregull kan fusha t ngushta ku mund t aplikohen, 2. ai sfond-prapasken ndaj t cils vendoset nj objekt nga individi kur ai e gjykon-vlerson at. frictional unemployement, shkak i papunsis tek e cila vjen kur personat t cilt e kan prfunduar nj marrdhnie punsimi, jan t papun pr nj koh, deri sa ta 51

gjejn nj pun tjetr. Quhet gjithashtu papunsi e prshtatjes. Lloje tjera t papunsis jan papunsia konjukturale, papunsia strukturale, dhe papunsia sezonale. FRONTI I KUQ, Ibrahim Kelmendi: "M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDB-s." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe 40) Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" Ibrahim Kelmendi: "Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj." ((Atentatet, Prishtin 2007, faqe 41) FRONTI POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS apo T GJITH N FRONT! T GJITH PR FRONTIN! Ethem eku, t cilit i plqejn krahasimet dhe simbolika me ditt finale t Lufts s Dyt Botrore, n librin e tij Shekulli i ilegales, Prishtin 2004, n faqe 77-78, si respektues i madh i Frontit t Kuq, flet pr rndsin e madhe q ka pasur krijimi i Frontit t Dyt, flet pr FRONTIN POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS dhe pr Personalitetin unifikues t Lvizjes Kaake, nipin e Dajs Sejd. N dhjetor 1981, Kadri Zeka ia drgon Jusuf Grvalls thirrjen "T GJITH N FRONT! T GJITH PR FRONTIN!", Jusufi i prgjigjet me kt letr: Jusuf Grvalla: "Thirrjen pr bashkim me frontin po ta kthej ashtu si ma drgove. Ato q thuhen n t pr bashkimin e t gjith organizatave komuniste, patriotike e revolucionare, dhe q, sipas meje, prbjn themelin e ksaj thirrjeje, jan n kundrshtim me informatat m t reja q kam marr nga shokt e Lvizjes. Si jan sjell punt kto koht e fundit, n gjith shtjen ka gjra t mjegullta (dshiroj t gabohem nse them se mjegullimi ka ardhur nga mnyra e veprimit t shokve t Organizats m-l). Pr mua konkretisht, dhe shokt e Lvizjes me t cilt kam kontakt, thnia n Thirrje, ku thuhet se sht br bashkimi i organizatave, nuk sht e vrtet, s paku deri n kt ast, ndrsa thirrja sht shkruar shum m hert. Ju po desht mund t delni me at thirrje. Por duhet t jeni t vetdijshm se far mund t jen sukseset dhe konseguencat e nj pune, n dokumentin e par t s cils themeli sht vn me t pavrteta. N lidhje t ngusht me kt, po dolt me thirrjen pa u kristalizuar mir t gjitha shtjet e bashkimit, ne do ta konsiderojm se keni br prpjekje pr ti vn disa forca t caktuara patriotike e revolucionare para nj akti t kryer, n mos e teprofsha,. me manovrime nga ana juaj. Prandaj, mos u habitni nse pas hapit tuaj ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave." (Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 277) Hasan Mala: "Dhe vrasja e tyre kishte pikrisht edhe kt qllim t mbrapsht, t pengonte me do kusht dhe me do mjet bashkimin e organizatave dhe krijimin e Frontit, gj q ndodhi realisht." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 256-257) Jusuf Grvalla: "Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 284) 52

frustration frustracion nj gjendje q shfaqet tek individi, kur rrugt pr realiziminplotsimin e nevojave dhe synimeve t tij bllokohen. Gjendja tensionuese mund t shkaktohet prej pengesave nga faktort e jashtm ose t brendshm, t cilat mund t ken shkaqe sociale apo jo-sociale. Deri tek paraqitja e gjendjes s frustracionit nuk sht e domosdoshme q bllokimi i arritjes s synimeve dhe plotsimit t nevojave t jet total, por mjafton q nj pjes e tyre t jen t bllokuara. Mekanizmat mbrojts kundr frustracionit jan p. sh. sublimimi, regresioni, racionalizimi, autizmi apo sjellja agresive. full employement t gjith personat q krkojn pun edhe gjejn pun. function funksion Se nj fenomen social ka nj funksion mendohet n at se ai ka kuptimin e ruajtjes s atij sistemi t cilit i takon. Kshtu p. sh. ka sociolog q mendojn se religjioni ka funksion integrues. Bhet dallimi n mes funksioneve manifeste dhe funksioneve latente. Tek funksionet e llojit t par individt jan t vetdijshm pr pasojat q fenomeni ka dhe ato jan t paramenduara pikrisht q t ken ato pasoja. Nj dallim tjetr bhet n mes funksionit, i cili nganjher quhet eufunksion dhe disfunksion. Ky i fundit (disfunksioni) ka nj pasoj negative sistemin social. Koncepti i funksionit prdoret m s shumti tek funksionalizmi. functionalism funksionalizm prshkrim pr pikpamje sociologjike dhe kulturantropologjike q nisen nga ajo se institucionet sociale jan t lidhura me njratjetrn dhe strukturat e krijuara n kt mnyr jan mjete t cilat sistemet sociale i kan n dispozicion pr t arritur qllimet e tyre. N kt mnyr do sistem social do ta ket nj funksion pozitiv pr sistemin. Tek funksionalistt ekziston nj mnyr e mendimit, e shprehur ku m pak e ku m shum, prmes s cils sistemet sociale shikohen si analoge me sistemet organike. Disa funksionalist e shohin shoqrin si nj sistem n ekuilibr, ku do penges - prishje sjell tek ndryshime n struktur e cila e rikrijon ekuilibrin. N kulturantropologji ky lloj rezonimi sht parashtruar nga B. Malinovski dhe A. Radcliff-Brown ndrsa n sociologji nga T. Parsons. functional imperatives N baz t shkolls s funksionalizmit do sistem social sht i detyruar t'i prballoj katr lloje t problemeve pr t mundur t mbijetoj. Kto jan t ashtuquajturat imperativet: 1. prshtatje ndaj mjedisit social dhe fizik, 2. arritjen e qllimeve t sistemit, 3. Integrimin, dhe 4. mbajtjen-arritjen e qndrueshmris s stabilitetit t brendshm. Katr t ashtuquajtura functional subsystem zgjidhin secili pr vete nga nj prej ktyre problemeve. functional subsystem n baz t funksionalizmit do sistem social duhet t prballet me katr probleme themelore, 1. prshtatjen 2. zgjidhjen e tensioneve t brendshme, 3. arritjen e qllimeve t veta dhe 4. t jet i integruar. Pr seciln prej ktyre fushave problematike ekzistojn subsisteme funksionale. Ai subsistem i cili ka t bj me arritjen e qllimeve quhet "the polity". Ktu nuk llogariten vetm instancat ekzistuese politike. Ktyre u shtohen edhe forma t ndryshme 53

t pressure group (grupeve q bjn presion n vendimmarrsit). Funksionin e zgjidhjeve t tensioneve t brendshme, para s gjithash e ka familja, por edhe elemente tjera q kan funksione socializuese mund t llogariten ktu si p. sh. shkollat, grupet religjioze apo spitalet. Ai subsistem q ka t bj me prshtatjen sht ekonomia e marrun n kuptimin e gjer t fjals, d. m. th. t gjitha elementet q prodhojn mallra apo shrbime. Subsistemi integrues prbhet kryesisht nga ato grupe n shoqri t cilt krijojn rregulla t shkruara apo t pashkruara dhe bjn q kto t ndiqen, t prmbahen. Subsistemet funksionale nuk prbhen nga grupe faktike por nga aktivitete t ktyre grupeve faktike q kan rndsi pr secilin problem themelor t sistemit social. FUQI (gjermanisht macht, anglisht power) pushtet/fuqi, n shkencat shoqrore, ose veprim, p. sh. ushtrim i pushtetit ose aftsi, do me thn resurse t pushtetit. Pushteti ushtrohet kur nj aktor A e shtyn aktorin B t veproj n baz t vullnetit t A, edhe nse veprimi sht n kundrshtim me vullnetin dhe interesat e B. Bazat e aftsis s A pr t ushtruar pushtet jan resurset e pushtetit, prmes t cilave A mund ta shprblej apo ta dnoj B. Shembuj pr kt jan mjetet e dhuns dhe t detyrimit, fuqia puntore, e drejta e vots, kontrolli mbi resurset ekonomike si jan paraja dhe mjetet e prodhimit si dhe shprblime dhe dnime simbolike si jan lavdatat dhe kritikat. Veti t rndsishme tek resurset e pushtetit jan pos tjerash lloj-llojshmria (cilat lloje t ndryshme t veprimeve tek B mund t ndikoj A?), koncentrimi i pushtetit dhe shpenzimet pr ushtrimin e tij. Brenda nj organizate, n baz t disa kushtzimeve pushteti mund t delegohet tek prgjegjs n nivele t ndryshme brenda organizats. Shpenzimet pr ushtrimin e pushtetit t A ndaj B mvaret pjesrisht prej sjelljeve t B. Ushtrimi i pushtetit i bazuar n mjetet e detyrimit dhe t dhuns m s shpeshti sjell tek reaksionet negative tek B dhe pr kt bhet jostabil. Resurset ekonomike rndom kuptohen si m neutrale nga B, ndrsa mjetet simbolike t pushtetit konsiderohen si legjitime. Ai ushtrim pushteti, i cili prej t gjitha palve t prziera aprovohet si ushtrim legjitim praktikohet t prshkruhet si autoritet. N nj shoqri shteti sht i vetmi ushtrues legjitim i pushtetit prmes mjeteve t dhuns. fusion 1. bashkimi i dy a m shum grupeve t ndara n nj t vetm. E kundrta sht fision. 2. kur dy apo m shum kultura shkrihen n nj t vetme, e cila ka t gjitha vetit e atyre kulturave q jan t prfshira n nj proces t till. Nganjher kjo konsiderohet si nj form e akulturimit.

G
GAGICA HAFIZ Hafiz Gagica, veprimtar i dalluar i rrethit t Jusufit e Bardhoshit. M 15 janar 1983 n banesn e Hafiz Gagics, gjegjsisht babait t tij Sinan Gagics, n Karlstr. 11, D-7140 Ludwigsburg sht formuar Qendra Ekzekutive e Lvizjes pr Republik. GALICA AZEM Azem Galica (1889 - 1924) Lufttar i shquar popullor pr lirim e bashkim kombtar, pr nj regjim shtetror demokratik n Shqipri, organizator i Lvizjes dhe lufts kundr pushtuesve t ndryshm gjat viteve 1912 - 1924. Veprimtarin e tij patriotike e filloi n vitet 1910-1912, kur mori pjes n kryengritjet antiosmane. Pas shpalljes s Pavarsis luftoi n fillim, m 1912-1915 kundr pushtuesve serb, dhe m pas, m 1915-1918 kundr pushtuesve austriak e 54

bullgar. Gjat Lufts s Par Botrore drejtoi luftn e etave kundr rivendosjes n Kosov t pushtetit t borgjezis serbomadhe. Pati prkrah tij deri n fund gruan e vet Shote Galica. Sipas direktivave t Komitetit Mbrojtja Kombtare e Kosovs, n vitin 1919 mori pjes n organizimin dhe drejtimin e Kryengritjes s Rrafshit t Dukagjinit, m 1921-1923 mbrojti Zonn Neutrale t Junikut, q shrbente si baz e kryengritsve t Kosovs e t Malsis dhe prkrahu kryengritjen e malsorve t Shqipris s Veriut kundr regjimit reaksionar feudo-borgjez. N vitin 1924 Azem Galica drgoi lufttar pr t marr pjes n Revolucionin demokratikborgjez t Qershorit. Vdiq nga plagt q mori n luftimet e prgjakshme t korrikut 1924, pr mbrojtjen e zons s lir t Drenics, "Arbanis s vogl". GALICA SHOTE - Shote Galica, emruar n lindje si Qerime (Halil) Radisheva, (1895 - 1927) Ishte lufttare e shquar e etave kryengritse kosovare pr lirimin dhe bashkimin kombtar t t gjitha viseve shqiptare dhe pr nj regjim shtetror demokratik n Shqipri, Heroin e Popullit. Pa prfillur terrorin e armikut dhe ligjet e ashpra t fes e t kanunit luftoi heroikisht pr 12 vjet me radh kundr pushtuesve serb, austrohungarez e bullgar. Shote Galica mori pjes n m shum se 40 aksione t rndsishme kundr armikut. Kundrshtoi me konsekuenc politikn e dhuns e t terrorit t regjimit shovinist t Beogradit ndaj popullsis shqiptare, shpronsimin e shprnguljen e saj dhe kolonizimin sllav t trevave shqiptare. M 1919 mori pjes n Kryengritjen e Rrafshit t Dukagjinit, ndrsa m 1922-1923 luftoi pr mbrojtjen e Zons Neutrale t Junikut, e cila shrbente si baz pr kryengritjen e Kosovs e t Malsis. N korrik 1924 mori pjes n mbrojtjen e zons s lir t Drenics (Arbanis s Vogl). N korrik 1924 pas vdekjes s t shoqit Azem Galics, vazhdoi luftimet n krye t ets s tij. S bashku me qindra lufttar t Kosovs n dhjetor t 1924 luftoi kundr ushtrive intervencioniste serbe e bjellogardiste dhe forcave t Ahmet Zogut. Humbi n luftime nga masakrat e shovenistve serb 22 antar t familjes. M 3 korrik 1927 Shote Galica u vendos n Shqipri. Vdiq n Fush Kruj. garrison state, shteti-kazerm 1. Vend i cili prher sht n gjendje gatishmrie pr luft. 2. Shtet diktatorial jeta politike dhe ekonomike e t cilit organizohet sikur t kishte qen nj organizat ushtarake. Nocioni gjendet n titullin e librit t H. Lassevell, The Garrison State. GASHI AGIM, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Agim Gashi, 1927 Stepher Dr. Montgomery, Ili.60538 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. GASHI BAJRAM. Jusuf Grvalla: "Nuk jemi n gjendje t informojm konkretisht pr Bajram Gashin, milic me shrbim n Crmjan: a ishte ai me t vrtet antar i ndonj grupi a organizate patriotiko-revolucionare nga ato q veprojn n viset shqiptare t pushtuara. Ne kemi gjurmuar dhe kemi konstatuar, se ai nuk prket s paku n asnj nga tri organizata me t cilat ne zhvillojm bashkpunim. Prandaj, nuk sht e ndershme ta prvetsojm kt njeri t vyer, duke e quajtur sekush si antar t vet, ndonse konkretisht neve do t na bnte nder. Por, nga ana tjetr 'sht shum m me rndsi, ne kemi informata thuaja t sigurta se Bajram Gashi nuk sht i implikuar n ndonj plan t errt t UDB-s, e cila, duke burgosur gjoja njerz nga radht e veta, 55

shpeshher ka ditur t ngreh kurthe pr forcat tona prparimtare, duke i ngashnjyer ato me provokime nga m t ligat. Milici Bajram Gashi, sipas t gjitha gjasve, sht vetm nj nga deti i tr i njerzve tan t ndershm, q, edhe pse kan qen n pun te okupatori, mendjen dhe zemrn i kan pasur n rregull, do t thot n ann e drejtsis e t njerzis. Ai, me gjas, nuk mundi t'i duroj m pa kundrshtim prapsit e armikut kombtar dhe klasor. E cekim edhe klasor, sepse ai ishte lexues i zellshm e i flakt i literaturs marksisteleniniste dhe rezononte me ndershmrin e me mprehtsin me t ciln e kishte pajisur ajo literatur dhe ideja e pastr komuniste. Bir i nj familjeje t kputur fshatare t Drenics heroike, ai ishte shtrnguar t shfrytzonte bursn e sekretariatit t punve t brendshme dhe t kryente edhe shkolln e mesme n Vushtrri ku dalin kuadro t milicis. Por, ai e kish pasur gjithmon t qart se nuk mund t'ia kthej shpinn kombit t vet dhe ndershmris shqiptare e njerzore. Si siguroi rrogn e par, ai u regjstrua n SHLP t Gjakovs, ku ishte duke ndjekur me sukses ligjratat n grupin e gjuhs dhe letrsis shqipe, derisa e arrestuan. Kolegt e tij milic, si marrim vesh, me koh i paskshin ngjitur atij edhe nj nofk trheqse, Bajram Kuksi, ngase ai e pasksh dgjuar rregullisht radion shqiptare. Nj dit, m 24 t nntorit q shkoi, "marksistt" titist, q kan alergji t madhe ndaj marksizm-leninizmit t vrtet dhe ndaj shqiptarizmit, vendosn ta arrestojn edhe Bajramin dhe ta hedhin n edhe at n qelit e akullta ku i hedhin "armiqt e popullit". Meq poshtrsia e UDB-s nuk do t ishte e plot po t kishte kufi, ata po i mbajn n sirtar rrogat e tij, q vazhdojn t vijn ende nga qendra (ai ka t drejt t marr s paku gjasht rroga pas arrestimit, pr aq koh sa mund t zgjasin hetimet). Kshtu, familja e tij, e cila varet kryekput prej rrogs s tij, tash ka mbetur n rrugn e madhe. Kjo sht vetm nj nga mizorit e shumta t armikut ton, trbimi i t cilit ka marr hov t pandalshm, deri n vetprmbysjen e tij t plot. Tuna mos e ndalt armikun mizor! Kurse ne, q e kemi pr detyr e q po kujdesemi ta shtyjm sa m shpejt kah varri i sigurt, mund t jemi t knaqur q ksaj radhe konkretisht po bindemi se armikut po i hyn tmerri dhe koka iu ka mbushur mjegull, edhe kur sht fjala pr kuadrot e "veta", t cilat kujdeset t'i mbaj me presion n rrugn e errt t krimit, amoralitetit dhe t egrsis fashiste. Tani sht e sigurt se Bajram Gashi, sido q t ven punt (thon se ai sht edhe i qndrueshm e i pamposhtur n qndrimet), sht nj zog q i ka dal dore prgjithmon UDB-s. Na mban shpresa se shembullin e tij t ndritshm do ta ndjekin kolegt e tij t tjer t ndershm!" (Lajmtari i liris , janar 1981-Shtojca) Ramadan Pllana: "Prandaj, realizimin e formimit t Komitetit t Vendit n Drenas, me udhzimet e Jusuf Grvalls, n vitin 1980, do ta bjn Ismail Haradinaj, Alush Thai dhe Bajram Gashi. ...Grupi i Drenasit: I gjykuar m 17 gusht t vitit 1981: Bajram Gashi, 15 vjet, Alush Thai, 13 vjet, Ismet Sopi, 14 vjet, erkin Sopi, 8 vjet, Nuhi Sopi, 7 vjet, Halil Kuliqi, 11 vjet dhe Naim Bujupi 12 vjet." (www.pashtriku.org, 17 mars 2009) GASHI RRUSTEM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Rrustem Gashi, Motorstr. 59 Zimmer 205, 8 Mnchen 40. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. 56

GASHI SOKOL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sokol Gashi, Mindelsheim str. 12, D-8938 Buchloc. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. GECAJ REXHEP, veprimtar n Austri. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Rexhep Gecaj, Lunzernstr. 80-7035 4020 Linz Austria. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. GEGAJ DANUSH, i biri i Qazim Gegajt dhe vllau i Hysen Gegajt nga Sallagrazhda . Jusuf Grvalla: "Hysen dhe Danush Gegaj, kohve t fundit u arrestuan pr veprimtari "armiqsore kundr popullit e shtetit", do t thot pr veprimtari patriotike, edhe kta persona: Hasan Ukhaxhaj, magjistr i gjuhs shqipe, profesor n gjimnazin e Deanit, Musa Berisha nga Duboviku, student i letrsis shqipe, momentalisht n shrbimin ushtarak n Ptuj, si dhe nj milic, t cilit ende s'ia dim emrin etj." (Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981, faqe 1) GEGAJ HYSEN, veprimtar i dalluar i rrethit t Shtutgartit. sht arrestuar natn e Vitit t Ri, t vitit 1981 n fshatin e tij t lindjes. Jusuf Grvalla: KESHTU NA "URON" UDB-ja VITIN E RI! Hysen Gegaj nga Sallagrazhda e Suhareks, ishte puntor i mir e shum i dashur pr shokt e vet, gjithnj i gatshm t'i ndihmoj pa kursim t tjert. Edhe ai, me nj gzim t madh u nis pr n vendlindje, ku arriti natn e Vitit t Ri. N shtpi e pritnin me mall babai i rrezbitur, nna plak, shoqja, vllezrit, fmijt e mitur. I harroi vuajtjet e prjetuara gjat qndrimit t tij n kurbet. Jeta po i dukej srish e bukur. Tjetr dhe ish ky, tjetr er binte ktu athtima e dimrit, rruga e prbaltur dhe gjerdhet e ulta. Si u prshndet me prindrit e me fmijt, sa u mall pakz, Hyseni doli n fshat tek shokt e mom dhe ndenji me ta deri pak para mesnate. N shtpi e pritnin me padurim. Druanin se do ta kalonin pa t edhe kt Vit t Ri. E dinin se ai harrohej fare kur ishte me shokt. I till kish qen qysh fmij, kur i ruante lopt e fshatit, pr t'ia shtuar nj kafshat buk familjes. I till kishte qen edhe n kohn e rinis s hershme, kur iu desh ta regjte shtatin e njom me peshat e rnda t betonit e t tullave, n punishtet ndrtimore t Beogradit. Pr shok jepte gjithka edhe tash. Vese tash vinte pak m thatim e gjithnj m hijernd. Dhe sikur kishte ca brenga t thella pr moshn e tij. Megjithat, pak para mesnate, ai u kthye n shtpi. Shtathedhur e hijernd. Mbase pak edhe n qejf. Nga pija. Por 'ishte ajo breng e re n rrudhat e hershme, q s'po ia kuptonin dot prindrit as e shoqja? Po burrrohet si shpejt, tha me vete, jo pa njfar mburrjeje t druajtur, i ati, Qazim Gegaj. Ndrsa vllau i dyt i Hysenit, Danushi, e shikonte me nj admirim t fsheht, sa her q puqnin gotat apo ia krisnin kngs s fests." (Lajmtari i liris, janar 1981, faqe 1) Geisteswissenschaften, shkencat humanitare. Deri n fund t viteve 1950 sht debatuar gjallrisht n Evrop p. sh. mbi statusin e sociologjis n raport me shkencat humanitare (shoqrore) dhe shkencat natyrore. Nj grupim i fuqishm ka qndruar pr at se sociologjia sht shkenc humanitare sepse ekziston nj hendek i pakalueshm n mes ksaj lnde dhe shkencave natyrore. Diskutimi rreth mikrosociologjis dhe makrosociologjis mund t thuhet se sht vazhdim i debatit si dhe shtja pr t dhna t forta (hard data) ose dhna t buta (soft data). 57

Gemainschaft, tip ideal (ideal type) lidhur me nj shoqri t vogl lokale q karakterizohet nga relacione intime n mes njerzve dhe ku kontrolli social bazohet n tradita dhe norma grupore. Ky term sht krijuar nga Ferdinand Tnnies. generalize gjeneralizim gjetja e dikafit q sht e prbashkt n dy apo m shum ngjarje apo fenomene tjera. Nse nj ngjarje shikohet n hollsi n tr pasurin e detaleve, kuptohet se ajo sht unike. Asnj ngjarje nuk sht krejtsisht e njejt me ndonj tjetr. Me rastin e gjeneralizimeve n prgjithsi lihen anash detalet unike. Me at rast thuhet se bhen abstrahime. generation gjenerat 1. N prdorim t prditshm me fjaln gjenerat mendohen personat t cilt n nj koh t caktuar kan prafrsisht mosh t njjt, 2. N demografi me termin gjenerat prcaktohen ata t cilt jan t lindur n nj interval t caktuar kohor, m s shpeshti brenda nj viti kalendarik. N kt mnyr gjenerata sht nj tip special i cohort. 3. N social-antropologji me gjenerat n prgjithsi prcaktohen pasardhsit e par t nj grupi personash q vet jan nj gjenerat. N kuadrin e nj sistemi farefisnor vllezrit-motrat dhe kusherinjt i takojn t njjts gjenerat. genocide gjenocid politik q ka pr qllim zhdukjen e nj populli. gerontocracy shoqri q udhhiqet nga pleqt. gerontology studimi i njerzve t moshuar prej aspekteve t ndryshme. gerrymandering taktik me rastin e ndarjes s zonave zgjedhore ku nj apo m shum grupe zgjedhsish mbeten t nnreprezentuar ndrsa t tjert mbireprezentohen. Me ann e rregullave pr nivelizime mandatesh mundet q gerrymandering t parandalohet. Gesellschaft ideal type (tip ideal) prmes t cilit mendohet nj shoqri e madhe e urbanizuar nga kontakte jo-personale (pra personat nga njihen nga afr n mes veti), relacionet n mes individve rregullohen n baz t kontratave dhe kontrolli social ushtrohet prmes ligjeve t shkruara dhe sipas normave t sistemit institucional. E kundrta e ksaj sht ajo q quhet Gemeinschaft. Termi sht krijuar n vitet 1800 nga sociologu gjerman Ferdinand Tnnies. gestalt psychology teori e cila kryesisht merret me mnyrn e perceptimit t fenomeneve t ndryshme nga njeriu n mjedisin e vet. N baz t pikpamjeve t gestalt psikologjis individi i vren menjher disa kualitete trsore tek nj fenomen. Hetimi i detaleve bhet tek m von. Prkrahsit e ksaj teorie kan mendim t kundrt me ata q thon se individi me rastin e perceptimit e krijon nj pamje t plot duke pas si baz e pjes prbrse detalet, pra duke u nisur nga detalet dhe jo nga trsia. Si dshmi pr vlershmrin e gestalt-psikologjis praktikohet brja e eksperimenteve q tregojn se n nj fenomen mund t ndryshohen disa detale por vetit e trsis s fenomenit nuk ndryshojn. Mendimin themelor t gestalt-psikologjis e hasim tek funksionalizmi klasik ku e ashtuquajtura teza holistike potencohet fuqishm. Nj prej teoricienve m t njohur t gestalt-psikologjis mund t prmendet M. Wertheimer. Gestarbeiter Shprehja prdoret m s shumti pr njerzit (fuqin puntore t pakualifikuar) t cilt pa qllim pr t'u shprngulur n nj vend t huaj gjejn pun 58

jasht vendit. N rastin e rndomt familja lihet n vendlindje. N Gjermani dhe Zvicr q nga vitet 1960 e deri m sot ka shum shqiptar q i kan takuar ksaj kategorie. Me kt kategori puntorsh ka pasur m s shumti pun si puntor social, Bardhosh Grvalla. GRVALLA BARDHOSH; Bardhosh Grvalla, Habichthhe 40, D-7101 Untergruppenbach. Vendi i tij i puns ka qen n Arbeiterwohlfart, Solitudestrasse 44, Ludwigsburg, Tel. +49 7141-26091. GRVALLA DIN Din Grvalla, kushri i afrt i Jusuf Grvalls. Dina prmendet n ditarin e Jusufit me kto fjal: "At dit heret n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn." GRVALLA EKREM Ekrem Grvalla, kushri i afrt i Jusuf Grvalls. Jusuf Grvalla: "Kurr s'i kam pasur n hatr largimet nga vendlindja, as pr shtitje t shkurtra, madje, se si po m vjen sikur jam shkputur nga pjesa m e fuqishme e vetvetes. Pas shpine lash qindra e qindra t burgosur politik, q po bien sakrific pr shtjen e atdheut, n mes tyre Hysenin dhe Ekremin." (Shnime nga Ditari) GRVALLA HYSEN, Hysen Grvalla, puntor n Gjermani. sht fjala pr nj tjetr Hysen dhe jo pr vllaun e madh t vllezrve Grvalla. Aktivist i dalluar. Ka banuar n t njejtn ndrtes me Murat Kryeziun n Bernhausen, afr aeroportit t Shtutgartit, n rrugn Nord-West-Ring 30. GRVALLA IDRIZ, Idriz Grvalla, kusheri i Jusufit dhe Bardhoshit. Ka punuar ai avokat n Prishtin. GRVALLA ZEQIR, Zeqir Grvalla, lindi m 15 maj 1942 n fshatin Lup i Poshtm t Llapit. Prfundoi studimet pr gjuh e letrsi shqipe n Fakultetin Filozofik t Universitetit t Prishtins. sht dnuar, persekutuar e burgosur pr shtjen kombtare. Poet e veprimtar i orve t para. N t gjitha qarqet e vetdijshme atdhetare, ka qen i njohur si Grvall, shum e shum m heret se sa Jusufi e Bardhoshi. Disa mendime t tij pr Jusufin i kam trajtuar n librin "Filharmonia e Jusuf Grvalls". Bardhosh Grvalla, n letrn drguar Nijazi Saraoglut n Turqi, n fund t marsit 1981, e quan kusheri. glittering generalities technique teknik propagandistike prmes t cils bhet prpjekja q nj ide apo pikpamje t duket sikur ka lidhje me nj princip fisnik, i cili ve sht i aprovuar nga ata, mbi t cilt sht e drejtuar propaganda, qllimi pr t'i bindur. Kjo ndeshet p. sh. tek prkrahsit e ideologjive fashiste kur ata mundohen t fitojn simpatizues, duke u thn atyre se ai sistem shoqror t cilin ata e duan sht demokratik n nj kuptim m t thell se sa sistemi shoqror aktual. grass roots, emrtim q n rrethana politike prdoret pr qytetart e thjesht. Termi i prshkruar nga idet marksiste "masat" sht prafrsisht sinonim me grass roots. gregarious instinct instikti i kopeizmit, presupozim se njeriu instinktivisht krijon grupe. Ky instinkt m par sht konsideruar si shkaku i origjins s krijimit t shoqrive. 59

group 1. dy apo m shum individ n mes t cilve ndodh nj ndrveprim q mund t vrehet. Koncepti i grupit sht shum i gjer n kornizn e t cilit sht e mundur nj lloj-llojshmri e madhe. Shembuj mbi vetit-variablat e grupit jan; madhsia e grupit, qndrueshmria, intensiteti n ndrveprim, shkalla se sa sht i hapur grupi (sa i prket rekrutimit t antarve t rinj). Lista me variabla relevante mund t bhet shum e gjat dhe prapseprap t konsiderohet e mangt. Pasuria e madhe e vetive, apo lloj-llojshmria sht shkak pr tipologjizime t ndryshme. N mesin e tipologjizimeve m t njohura jan grup primar, grup sekundar, grup i brendshm, grup i jashtm. Ktu mund t prmendet edhe grup referent, por duhet t kihet parasysh se tek grupi referent, ky koncept nuk definohet n baz t ndrveprimit. 2. Disa sociolog paraplqejn q konceptit - grup t'i japin nj kuptim m t ngusht se sa q sht thn m lart. N at rast rndom, prve ndrveprimit krkohet q nj individ n nj mnyr apo tjetr t jet i vetdijshm mbi ekzistencn e grupit dhe mbi antarsimin, pra pr t'u llogaritur se ai sht antar n at grup. M tutje krkohet nj interes i prbashkt apo nj qllim i prbashkt pr antart. N mesin e faktorve t tjer q hyjn n kuadrin e definicionit t ngusht mbi grupin mund t prmendet krkesa q grupi t ket norma apo organizat sociale. 3. Paralelisht me definicionet strikte sociologjike pr grupin, termi grup prdoret shpesh si sinonim pr kategori. Kshtu, m s shpeshti vendosin rrethanat n t cilat lexuesit i jepet mundsia t vendos se termi grup a sht prdorur n kuptimin sociologjik apo jo. group atmosphere term prgjithsues pr intensitetin e vetive emocionale tek relacionet sociale t nj grupi, t marra si trsi. P. sh. mund t flitet pr atmosfer miqsore, atmosfer armiqsore, atmosfer tolerante. group dynamics Termi prshkruan ndryshimet e bra me qllim t prshtatjes n strukturn e nj grupi pr shkak t ndryshimit t ndonj pjes t strukturs s grupit. Sa m afr q t jen t lidhur antart e grupit me njri-tjetrin aq m e madhe sht dinamika n grup. P. sh. vdekja, largimi i nj antari t familjes shkakton ndryshime t mdha n strukturn e grupit familjar. Ndrsa antarsimi i nj antare t ri n nj shoqat t madhe ka efekt gati t parndsishm n strukturn e grupit. group identification ndjenj e antarit t grupit lidhur me at se sa e ndien veten t afrt me antart e tjer t grupit, me normat, synimet dhe vlerat e grupit. Shkalla e identifikimit me grupin sht treguar se ka variacione mvarsisht me pozicionin e individit n grup, numrin dhe peshn e nevojave q grupi ka pr individin dhe numrin e grupeve tjera q individi u takon. Familja sht nj grup antart e s cils rndom kan shkall t lart t identifikimit me te si grup. Gjithashtu sht e rndomt q lideri i nj grupi ka identifikim t fort me grupin. Nj fenomen n shoqrin e vendeve perndimore sht se shkalla e identifikimit me grupin, prgjithsisht sht zvogluar. group moral sht nj koncept i prbr dhe i gjer dhe pr kt sht vshtir t definohet. N mesin e atyre vetive q s bashku jan t lidhura me grup-moralin mund t prmendet shkalla e kohezionit, shfaqja e tensioneve t brendshme, aftsia e grupit pr t'u prshtatur, atitydat e antarve ndaj synimeve t grupit dhe ndaj liderve, dshira e antarve pr t qndruar n grup dhe shkalla e grup-identification. 60

group pressure efekti n sjelljet e nj individi q nj grup mund t ket. Studiues i njohur i grup-presionit n mes tjerve sht S. Asch i cili e ka kryer nj seri eksperimentesh klasike ku personat e testuar do t jepnin vlersimet e tyre pr tri vija t cilat kan pas gjatsi t njjt. Vlersimet jan br para nj grupi i cili ka marr instruksione pr t dhn prgjigje t gabueshme. sht vrtetuar se nj numr i madh i personave t testuar (persona q nuk i kan takuar atyre q kan marr instruksione me dhn prgjigje t gabueshme, e para t cilve sht br eksperimenti) kan dhn prgjigje t gabueshme. grup rigidity veti q ka t bj ndikueshmrin e faktorve t jashtm n strukturn e grupi. Nse sht vshtir t ndikohet prej s jashtmi ekziston shkall e lart e gruprigjiditetit. N grup-struktur e cila sht e ndjeshme pr forcat e jashtme ka nj shkall t ult t grup-rigjiditetit. group tension relacione sociale n nj grup t cilat kan tendenc ta shprndajn apo ristrukturojn grupin.

GJ
GJOCAJ MUHARREM, veprimtar n Gjermani. Vllau i Zenun Gjocajt. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Muharrem Gjocaj, Klarastr. 9-72, 8 Munchen 19. Ka qen nj ndr pikat nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 100. N banesn e tij pr shum e shum vite ka qen nj shishe konjaku "Sknderbeg" t ciln e ka el s bashku me Jusufin e Bardhoshin kur i kan qen mysafir. Pjesa tjetr e mbetur n shishe sht mbyll dhe nuk sht lejuar t harxhohet kurr. GJOJCAJ KOL, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Kol Gjojcaj, 36762 Waltham, Sterling HTS. Mich. 48077, U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20.

H
habitat term pr prcaktimin e mjedisit social dhe fizik n t cilin individi jeton. HADRI ALI, Ali Hadri lindi m 3 mars t vitit 1928 n Lushnj. Shkolln fillore dhe t mesmen i mbaroi n Gjakov. U diplomua n vitin 1956 n Fakultetin Filozofik t Beogradit dhe pastaj po aty u magjistrua n vitin 1960. M 26 dhjetor 1970 n Fakultetin Filozofik t Universitetit t Prishtins ai e mbrojti me sukses doktoraturn n temn Lvizja nacionallirimtare n Kosov 19411945. Kjo dat sht e rndsis s veant pr arsimin dhe shkencn shqiptare, sepse ishte doktorata e par e mbrojtur n Universitetin e Prishtins. Mjafton ky fakt pr ta vn n pah rndsin e puns profesionale edukative e shkencore t Ali Hadrit, i cili n Kosov tashm me plot t drejt mohet si themeltar i shkolls son t historiografis kombtare. Ali Hadri ishte drejtori i par i Institutit t Historis s Kosovs, ku punoi 61

derisa organet pushtetit t athershm e shkarkuan nga detyra, pr shkak t mbshtetjes s krkesave t studentve n demonstratat e vitit 1981, t cilat i mbrojti me prkushtim, me forcn e argumentit dhe me guximin e nj atdhetari t rrall. Vdiq n Pej, m 2 dhjetor 1987. Jusuf Grvalla: "Por, egrsia dhe guximi karakteristik i socialshovinistve jugosllav n diskriminimin e nj populli t tr, shprtheu haptasi vitin e kaluar n gazetn Veer t Shkupit. Nga 25 shtatori deri m 21 tetor, kjo gazet e shovinistve maqedonas botoi n 23 vazhdime serin e artikujve t Nijazi Limanovit me titull Islamizimi i Maqedonis. Duke u prpjekur gjoja pr tu dal zot torbeshve apo maqedonasve musliman, si quhet ktu me koh nj pjes e popullsis shqiptare pjesrisht e asimiluar, gazeta n fjal doli me sulme t hapta shoviniste, t padgjuara deri m tash, kundr popullit shqiptar. Sipas t vjellave t Limanovit, nj gazetar gjysmanalfabet dhe psikopat nga rrethi i Dibrs, populli shqiptar e pasksh pranuar n t kaluarn me gjith dshir fen muslimane, me qllim q pastaj, me nj agresivitet t papar prej pushtuesi t egr, ti islamizoj edhe popullsit sllave prreth. N marifetin e tij t bukur, morri Nijazi Limanov edhe vet nj shqiptar i asimiluar shkon aq larg sa jo vetm i thrret t vampirizohen t gjitha forcat e errta shkencore t borgjezis sllavomadhe serbe, por atyre u siguron edhe lnd t re lidhur me agresivitetin, dhunn dhe prgjithsisht egrsin e pushtuesve shqiptar. Prsri renegatt shqiptar bn gjumin e tyre t mbl t tradhtis dhe t moskokarjes pr kado q nuk e rrezikon pozitn e tyre t mjer n aparatin revizionist jugosllav. Doli dhe reagoi, vrtet pes para dymbdhjetve por n mnyr t thukt shkencore, akademiku Dr. Ali Hadri. Duhej q renegatt shqiptar, si u jepte mundsi Kushtetuta pr t ciln ata kapen aq fort kur ua do nevoja, tia ngjitnin pr veshi Limanovit e Veerit dhe ta ndrprenin q me artikullin e par serin e atyre shkrimeve me prmbajtje thellsisht antishqiptare. Ata, pra, jan aq energjik e t paprtueshm kur kan t bjn, qoft edhe me nj fjal t vetme t autorve shqiptar." (Liria, nr.3, maj 1981, f. 14) HADRI ENVER Enver Hadri (1941- 25 janar 1990) ishte veprimtar pr t drejtat njerzore dhe politike t shqiptareve t Kosovs. N fillim t vitit 1972 ai u vendos n Bruksel, ku vazhdoi veprimtarin politike nprmjet Organizats Rezistenca Kombtare e Shqiptarve t Kosovs n t ciln bashkvepronin Enver Hadri, Ramadan Gashi, Riza Kadrija, Agim Rodoniqi etj.. Organ i ksaj organizate ishte revista Zri i Kosovs n gjuhn shqipe dhe frnge, prmes t cils bhej thirrje pr bashkimin e trojeve shqiptare n prgjithsi, sidomos punohej q shtja e Kosovs t futej n agjendat e diplomacis ndrkombtare, si Unioni Evropian, NATO, etj., N Bruksel, n rrugn e Shqipris (Rue d'Albanie) ai formoi dhe drejtoi Komitetin Shqiptar pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut. M 25 shkurt, 1990, n moshn 49 vjeare, Enver Hadri u plagos dhe m von vdiq n spital nga nj atentat n Sent Zhil (origj. Saint Gilles), Bruksel, i porositur nga Shrbimi Sekret Serb (UDBA). Atentatort, Veselin Vukoti (Veshko), Andria Lakoni, dhe Darko Asanin, e qlluan me dy plumba n kok deri sa kishte ndaluar ne nj semafor. Hadri kishte me vete listn e 32 shqiptarve t vrar n Kosov nga Serbia t ciln do t'ia dorzonte t nesrmen Komisionit t t Drejtave t Njeriut t Parlamentin Evropian. M 2006, Enver Hadrin sht dekoruar me Urdhrin e Art "Hero i Kosovs", "pr kontributin e dhn pr lirin dhe pavarsin e Kosovs". 62

Pas vrasjes s Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls, m 17 janar 1982, Enver Hadri n numrin vijues t revists Zri i Kosovs q doli m 20 janar 1982 n Bruksel, botoi shkrimin: JA VDEKJE JA LIRI! Vrasja e tre patriotve liridashs e prparimtar n Gjermanin Perndimore m 17 gjegjsisht 18. 01. 1982 n krye me Jusuf Grvalln duhet t ngjallin mnin m t madhe kundr armikut. Kto vrasje duhet t'i bashkojn t gjitha forcat prparimtare kosovare n luft t vendosur drejt pavarsis dhe socializmit t vrtet. Kosova jon e dashur q nga 11 marsi 1981 u b aren e ngjarjeve t prgjakshme. U b prova dhe qndrueshmria e shqiptarizmit. Kosovart i vran dhe i burgosn. ... Qeveria fashiste dhe revizioniste e Beogradit drgon ushtri dhe polici speciale pr t vrar rinin ton liridashse, revolucionare dhe prparimtare (progresiste). ...Kemi par ku on politika jo e drejt e nj pseudosocializmi, si sht politika fashiste e qeveris jugosllave. Shqiptart vdiqn n Kosov - pr Kosovn, shqiptart vdesin n botn e lir - po pr Kosovn! Vdesin djemt m t mir t kombit. Por edhe sikur t na vrasin t gjithve ktu n mrgim, Lvizja Nacional lirimtare pr t Drejtat e Shqiptarve nuk do t shuhet sepse do njeri nga ne e din se t vdessh pr atdhe sht nj privilegj. Vrasja e tre atdhetarve kosovar, me n krye atdhetarin dhe prparimtarin e muar Jusuf Grvalla, nga agjentura fashiste e Beogradit, duhet t ngjall mnin m t madhe kundr armikut, duhet t'i bashkoj t gjitha forcat prparimtare kosovare n luft t vendosur drejt pavarsis dhe socializmit t vrtet. Rezistenca Kombtare e Shqiptarve t Kosovs shpreh indinjatn e vet dhe proteston energjikisht kundr masave fashiste q merr qeveria e Beogradit pr t'i likuiduar atdhetart kosovar, qoft n Kosov apo n botn e jashtme. ... Para armikut dhe n mes t turbullirave, q ka sot n bot, asgj nuk sht e lejueshme prpos se t bashkojm idet tona, njerzit tan dhe territoret tona. Kt detyr t rnd ne do ta zbatojm pr lirin e Kosovs dhe krahinave t saja, me nj ndrgjegje q t'i shrbejm mir dhe me vendosmri deri n fitoren e plot! Kosova me ne! Ja vdekje - ja liri! Enver Hadri, d.v. (Enver Hadri: Zri i Kosovs", Bruksel, 20 janar 1982. Marr nga libri Halit Elshani: "eta e Brukselit", kapitulli 34, faqe 154, Prishtin 2007) HAJREDINI FADIL, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Fadil Hajredini, 1, Chemin des Ouches CH-1203 Geneve, tel. 968547. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. HAJRIZI SADRI, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sadri Hajrizi, Lhstr. 3 A, Leverkusen 1. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. HAKLAJ MUHAMET Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Muhamet Haklaj, arsimtar nga f. Isniq, KK Dean, i lindur me 13 prill 1955 n Pej, arsimtar pran QAMO Vllezrit Frashri n Dean. ... 3 (tre) vjetsh." HALILI MUHAMET. Jusuf Grvalla: "N Istog, polici Milan Petroviq e vrau djaloshin Muhamet Halili, pse po gjuante pa leje peshk n lumin e Istogut! (Le t na 63

kujtohet se kjo vrasje ndodhi pak koh pas pushkatimit t Selim Talit, i cili qe dnuar me vdekje pse vrau nj pylltar t kombsis tjetr dhe ia mori gjakun t vllait, po kjo vrasje u trajtua si ata mbi vllazrim-bashkimin Ne ngulim kmb se vrasja e M. Halilit nga polici ssht gj tjetr pos nj hakmarrje e egr, e organizuar nga UDB -ja e Pejs)." (Lajmtari iliris, tetor 1980, faqe 11) HAMITI FAIK, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt numr telefoni: Faik Hamiti, n Shtutgart tel.+49.711.252784 Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. HAMITI SABRI, Sabri Hamiti lindi m 10 maj 1950 n Dumnic t Podujevs, ku kreu shkolln fillore. M 1968 mbaroi gjimnazin n Podujev dhe u regjistrua n Fakultetin Filozofik t Prishtins, ku u diplomua n vitin 1972, n Degn e Gjuhs dhe t Letrsis Shqipe. N vitin 1997 ka botuar dramn Misioni. N vitin 2000 zgjidhet antar korrespondent i Akademis s Shkencave e t Arteve t Kosovs. Shtpia Botuese FAIK KONICA: "Tekstin e Sabri Hamitit Vepra letrare e Jusuf Grvalls, botuar si parathnie e botimit Vepra letrare, Ora, Prishtin 1992, e zgjodhm ta vejm n ball t ktij botimi t Shtpis Botese Faik Konica Prishtin 2010, pr shkak se sht teksti m gjthprfshirs dhe m analitik i veprs letrare t Jusuf Grvalls. Ai i prgjigjet m s miri krkess s botuesit, pr t'i prir me nj tekst analizues dhe vlersues ktij botimi, i cili sht mbshtetur, n radh t par, n botimin e prmendur, duke e plotsuar edhe me shkrimet e botuara ose edhe t pabotuara t Jusuf Grvalls." (Jusuf Grvalla, VEPRA, vll. 1, Prishtin 2010, f. 30) HARADINAJ ISMAIL Ismail Haradinaj (1943-2009) - Kadri Rexha: Gjat ksaj kohe, pra n muajt e par t vitit 1980, n jetn politike t Jusuf Grvalls hyn edhe nj ngjarje tjetr shum me rndsi, e cila n aktivitetin e tij t palodhshm do tia plotsoj nj boshllk, do ta angazhoj edhe m tepr, sidomos kur t kihet parasysh se n mes Jusuf Grvalls dhe organizats s tij LNKVSHJ ende nuk ishin vn kontaktet e pritura. Ismail Haradinaj, arsimtar i edukats fizike, nga fshati Glloxhan, KK i Deanit, prndryshe burr i ndershm nga nj der e njohur pr tradita t larta patriotike, me an t nj letre, t ciln ia drgon prmes nj studenti, e njofton Jusuf Grvalln se n rrethin e Deanit ekziston nj grup patriotik revolucionar mjaft aktiv. Ai prmes letrs shpreh gatishmrin e vet dhe t shokve t tij pr luft t pakompromis pr atdhe. Prandaj, n mes tjerash, e lut Jusufin q t jet n kontakt t vazhdueshm me ta, n mnyr q tu gjendet sa m pran me kshilla dhe udhzime. Ksaj lutje dhe krkesave q i erdhn nga ky grup, Jusuf Grvalla u prgjigjet pozitivisht dhe menjher fillon nga puna. Sa pr fillim ai atyre ua ofron Statutin, materialet e 64

LNKVSHJ dhe mnyrn e organizimit t saj, t cilat ata i pranojn me entuziazm t madh. Pas prqafimit t Statutit, ky grup, m par gjysm i organizuar, i riorganizon radht e veta dhe fillon nj aktivitet me hov t ri. Tash e tutje ky krah i ri i LNKVSHJ do t quhet Komiteti i Deanit dhe pothuajse t gjitha territoret e Rrafshit t Dukagjinit si dhe Universiteti i Prishtins pikrisht nga kjo deg do t mbulohen me trakte, si dhe me materiale t tjera patriotike. Nga puna dhe aktiviteti i suksesshm i ktij krahu, Jusuf Grvalla do t marr impulse t reja, edhe pse me vshtirsi t mdha materiale dhe pa bashkpuntor, do ti hyj puns individualisht dhe gjat vers s atij viti do t filloj me nxjerrjen e revists s prdymuajshme Lajmtari i liris. (Fati i luleve, Prishtin, 1993, f. 162) Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Ismajl Haradinaj, nga f. Gllogjan, KK Dean, i lindur m 26 mars 1943 n t njejtin fshat, me profesion arsimtar i edukats fizike pran shkolls fillore Drita n Gramaqel, KK Dean.... i shqiptohet dnimi i unifikuar me burg n kohzgjatje prej 14 (katrmbdhjet) vjetsh." HARADINAJ NAIM, Naim Haradinaj, i biri i Ismail Haradinajt. Me te jam njohur s pari, kur kam shkuar n Shtutgart, n korrik t vitit 1981. Vllau i madh i Nasim Haradinajt. N vern e vitit 1986, n banesn e tij n Skvde n Suedi, m ka ra t takohem pr her t par me veprimtarin Ismail Rugova. HASANI SALI, Sali Hasani nga fshati Dumnic, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. HASANMETAJ AVDULLAH Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Avdullah Hasanmetaj, profesor nga f. Strellc i Eprm, KK Dean, i lindur m 16 mars 1950, n t njejtin fshat, me profesion profesor i matematiks pran QAMO Vllezrit Frashri n Dean. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 9 (nnt) vjetsh." HASHANI SAMI, veprimtar n Franc. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sami Hashani, 128BD. de Stalingrad bad. lesc.1 ap.3, 94200, Ivry S/Saine Frankrei. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. HASHANI SHAIP, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Shaip Hashani, 6137 S. Kolin, Chikago Ill. 60629 USA. Ka qen nj prej pikave prej nga sht shprndar Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. HAXHILLARI QEMAL, aktivist i rrethit t Shtutgartit, bashkfshatar n Kosov, dhe fqinj i par i Faridin Tafallarit n Gjermani. N vitet 1980-1984 ka banuar n kt adres: Qemal Haxhillari, Haiterbacherstr. 75, D-7270 Nagold. HAXHIU AJET, Ajet Haxhiu, puntor shoqroro-politik i Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Autor i librave "Hasan Prishtina dhe lvizja patriotike e Kosovs" dhe "Shota dhe Azem Galica". Jusuf Grvalla: "Mirpo, duke qen njeri i prvuajtur, i thjesht dhe i vetdijshm pr dashurin q kam ndaj nns Shqipri, jam i sigurt se un s`do t merrja n asnj mnyr rrugn e atyre djemve bastard t Kosovs, q jan vn n 65

shrbim t armikut, por do t ndiqja shembullin e ca t tjerve, si Ajet Haxhiu, Agim Gjakova e ndonj tjetr t cilt kurdoher kan mbetur burra t ndershm." (Letr Enver Hoxhs; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla, www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) HAZIRAJ DEM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Dem Haziraj, Herweg str. 4 D-7306 Dekendorf. Ka qen nj prej pikave prej nga sht shprndar Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. hearing marrjen n pyetje e dshmitarve, n t shumtn e rasteve ekspertve t fushave t ndryshme, nga organe legjislative. Kto marrje n pyetje jan rndom publike dhe bhen n prag t ndonj propozimi pr ligj t ri apo propozimeve pr marrjen e masave. Hearings sht nj dukuri e rndomt n ShBA. HEBRANG ANDRIJA (babai), Andrija Hebrang (1899-1949), lindi m 21 shtator 1899 n fshatin Baevac pran Virovitics. Antar i Partis Komuniste t Jugosllavis (KPJ) q nga themelimi, m 1919. N nj gjykim kundr tij sht deklaruar si komunist nga bindja, por jo si antar partie. Pr veprimtari komuniste sht dnuar me 12 vjet burg. Ka qen n burgun e Lepogllavs dhe Mitrovics s Sremit. Nga shokt burgut, antart e PKJ, pr shkak t mbrojtjes s t drejtave t popullit kroat, sht shpallur si trockist dhe jan br prpjekje q ta likuidojn qysh n burg. sht vrar dhe zhdukur nga klika Titiste, n pamundsi q t'i kurdiset ndonj gjykim politik. sht vrasja m e njohur n Jugosllavi, si vrasje individuale, q sht br n emr t "principeve komuniste" kundr nj komunisti. Atentati i 17 janarit 1982, q ka pas n shnjestr Jusuf Grvalln, nuk ka ngjashmri ideologjike me atentatet kundr emigracionit t djatht kroat n Perndim, por ka ngjashmrin m t madhe (nse bjm analogjin n mes dhuns serbe n drejtim t popullit kroat dhe atij shqiptar) me vrasjen e Andrija Hebrangut. Pasardhsit e Hebrangut, qoft gruaja apo fmijt, nuk e kan busulln e qartsis ideologjike q e ka pasur burri apo baba. hedonism pikpamja sipas t cils knaqja sht vlera m e lart e jets. Principi hedonist qndron pr at se njeriu rndom krkon at q e knaq dhe mundohet t'i ik dhembjes dhe paknaqsive. Ky ka qen nj prej principeve baz t ekonomis klasike. HERLEVI FRANJO, Franjo Herlevi (1915-1998), ministr i punve t brendshme n RSFJ nga 17 maji 1974 16 maj 1982. N detyrn e tij si ministr i punve t brendshme sht zavendsuar nga Stane Dollanci. Komiteti Qendror i Lvizjes s Jusuf Grvalls: "Pr t fshehur shkakun e vrtet t demonstratave dhe trazirave t sivjetme n Krahinn e Kosovs, skamjen e mjerimin, shtypjen nacionale, sociale e kulturore t popullsis vendse, qeveria shoviniste e Beogradit, me kryepolicin Herlevi n krye, u hodh n t katr ant pr t kurdisur arsye t paqena, si romantizm nacional dhe nacionalizm e shovinizm shqiptar si dhe pr t gjetur organizatorin e demonstratave, duke fajsuar her nj grup huligansh, her ekstremistt shqiptar, (duke pasur n kt rast parasysh Marksist-Leninistt e Kosovs) her organizatn Fronti i Kuq Popullor etj., n mnyr q pastaj t kthehet e tia ngarkoj fajin kryesor Republiks popullore Socialiste t Shqipris. 66

Ndr organizatort e shumt, kryepolici Herlevi, zuri ngoje edhe organizatn ton patriotiko-revolucionare me emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs, duke e fajsuar at pr shum vepra q nuk prkojn aspak me veprimtarin e saj. E kemi par t udhs q pasi, pasi n mjetet e informimit publik t Perndimit u publikuan informatat e prpunuara nga agjencit gazetare jugosllave, tju drejtohemi me nj krkes demokratike edhe ne: pr dezinformimet e ndryshme rreth ngjarjeve tragjike t Kosovs; ne do t kishim pasur nj satisfaksion, po q se do ta transmetoni n organet tuaja edhe kt komunikat nga ana e Komitetit Qendror t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs. 1. Demonstratat e Kosovs t ktij viti nuk i ka organizuar LNK. Ato kan shprthyer spontanisht, s pari n Universitetin e Kosovs, e pastaj jan prhapur n t gjitha viset e Kosovs. Shkaku dhe arsyeja e shprthimit t tyre nuk mund t krkohen askund tjetr, pos n revoltn e grumbulluar me dhjetra vite te popullsia shqiptare pr shkak t skamjes, mjerimit dhe padrejtsive nacionale q i bhen popullit ton nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. 2. Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona. Krkesa pr republikn e Kosovs sht krkes e nj pjese t inteligjencies s Kosovs. shtja e saj sht shtruar m hert, sidomos m 1968. Pasi ajo u refuzua nga ana e Titos dhe e qeveris jugosllave, n Kosov patn shprthyer n nntor t vitit 1968 demonstrata t fuqishme. Edhe ather edhe sot, kjo krkes u prkrah nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi. Por, LNK mbetet pran krkess s saj t vetme lufts pr bashkimin e ligjshm t t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia dhe bashkangjitjen e tyre shtetit am." (Komunikat e formuluar nga Jusuf Grvalla dhe Xhafer Durmishi, korrik 1981) heuristic Nj koncept sht heuristik nse, edhe pse nuk sht rigorozisht shkencor, ka ndikim stimulues pr krkimin e diturive t reja. Nj metod msimi sht heuristike, nse ajo para s gjithash niset nga ajo q me i lejua vet nxnsit t vijn gjer te diturit. hierarchy hierarki pjesrisht kur nj grup personash apo dukurish jan t renditura sipas rangut duke u bazuar n pushtet - fuqi dhe ndikim apo ndonj tjetr kriter pr ndarje, pjesrisht ata q gjenden n krye t hierarkis. high-brow fjal pr fjal do t thot "ball lart". Nj grup apo individ quhet high-brow nse mnyra e jetess sht m e sofistikuar dhe se e t tjerve, nse ka shije t veant (taraqillak) kur sht nj pyetje arti, muzika, literatura, veshja, ushqimi etj. Nga kjo shprehje fillimisht mahiare sht br rrjedhimi i epiteteve middle-brow dhe lowbrow. hinterland rrethet jasht rrethit dominues-qendror. Hinterlandi ka dy funksione pr rrethin qendror, pjesrisht t shrbej si furnizues i lndve t para dhe atyre ushqimore, pjesrisht t shrbej si treg pr produktet e finalizuara t rrethit qendror.

67

HISTORI /histori-filozofi. Fjala histori paraqet si rrjedhn historike (gjermanisht: die Geschichte) ashtu edhe prshkrimin e ksaj rrjedhe (gjermanisht: die Historie). N mnyr gjegjse fjala "histori-filozofi" pjesrisht paraqet nj filozofi lidhur me at se ka sht nj rrjedh historike dhe pjesrisht nj trajtim teorikoshkencor pr at se ka sht shkenca e historis (ose ka mund t jet). N mesin e tipeve kryesore t histori-filozofis mund t prmenden: 1. Historia sht nj seri komplekse e ngjarjeve t cilat kan shum lloje shkaqesh, por aty nuk ka ndonj shkak t veant q dallohet prej t tjerve. N kt mnyr gjegjse, nuk ka nj model dominues (nuk ka nj struktur dominuese) n histori. Kjo lloj pikpamje pr historin sht e prhapur sidomos brenda tradits empiristike dhe pothuajse mbretron n filozofin analitike. 2. Rrjedhat historike kan si parakusht nj lloj t shkaqeve q dominon mbi t gjith t tjert. Ekstremet tradicionale ktu jan materializmi (q thot se historia drejtohet nga forca natyrore dhe/ose ekonomike) dhe idealizmi (q thot se historia drejtohet nga forca kulturore dhe/ose shpirtrore). 3. Historia prve asaj q sht e drejtuar vetm nga nj lloj i shkaqeve, ajo ka edhe nj synim prfundimtar t caktuar. Ky synim prfundimtar i caktuar mund t kuptohet n disa mnyra. a) historia prpiqet t shkoj n drejtim t nj prfundimi, ku do gj shkatrrohet n mnyr q t rikrijohet prap. b) historia prpiqet t shkoj drejt nj lirimi prfundimtar prmes ndrhyrjes s zotit, (pas dits s kiametit, fitimi i gjenetit pr ata q i kan br hyzmet puns pr t prfunduar n gjenet). c) historia sht dika q gjithnj shkon prpara (rrotn e historis askush nuk mund ta ndal). d) historia sht dika q gjithnj shkon prapa. (Ktyne her gjithka ka qen m mir - kam pas pun me heronj t gjall - e far vakti na ka ra me prit, - e sot m ka ra hise me pas pun me lahpera. Hazreti Ademi e Hazreti Hava n fillim kan qen n gjenet, por pr shkak t mosdgjimit jan prjashtua nga aty, dhe nga ather fillojn vuajtjet e njerzve secila m e rnd se tjetra). 4. Prfundimisht fjala histori paraqet historicitetin e aftsis s njeriut pr t kuptuar, i cili sipas Heidegger, Jaspers, Gadamer dhe Ricceur sht nj parakusht i domosdoshm pr ekzistimin e historis n kuptimet e lartprmendura ktu nga pika 1 deri n 3. historicism prpjekje pr t'i shndrruar t gjitha shkencat shoqrore n nndegnnshkenca t shkencs s historis. Historicizmi don t bj parashikime mbi t ardhmen duke u nisur ligje t prgjithshme historike. holistic thesis, the teza holistiske. Trsia vjen n radh t par, para pjesve prbrse dhe vendos pr prmbajtjen e tyre. horizontal mobility 1. kur individi shkon prej nj pozicioni n nj pozicion tjetr brenda t t njejtit stratum, d. m. th. pozita e tyre sociale nuk ndryshon as lart as posht, 2. prhapja e vetive t ndryshme kulturore, traditave, vlerave etj. brenda nj stratumi t caktuar. 68

HOXHA BUJAR, ish punonjs n Ambasadn e Shqipris n Ankara t Turqis, nga qershori i vitit 1981 deri n tetor 1982. Titulli i tij diplomatik ka qen: MINISTER FUQIPLOTE I SHQIPERISE n Ankara. Duke qen djali i Kadri Prishtins, Kryetarit t Komitetit Mbrojtja Kombtare e Kosovs, dhe duke treguar angazhim pr shtjen e Lvizjes s Jusuf Grvalls, simbolikisht mund t thuhet se fryma e gjenerats s babait t tij, i sht prcjellur Lvizjes s Jusuf Grvalls. Bujar Hoxha n letrat e Jusuf Grvalls prmendet me fjalt Profesori dhe Plaku. HOXHA ENVER, Enver Hoxha (16 tetor 1908 - 11 prill 1985) ishte udhheqs i Shqipris nga viti 1944 deri n vdekjen e tij n vitin 1985, si Sekretar i Par i Partis s Puns s Shqipris. Ai ishte kryetar i Frontit Demokratik t Shqipris dhe komandant i prgjithshm i forcave t armatosura nga viti 1944 deri n vdekjen e tij. N dobi t revolucionit e t socializmit Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! ...Por, q nga asti i par i arratisjes, un e kam pasur mendjen t strehohem n Shqipri. Prandaj, shoku Enver, mora kurajon t Ju drejtohem Ju personalisht. Kam njoftime pr marrveshjen shqiptaro-jugosllave lidhur me ekstradimin reciprok t personave t vn jasht ligjit n t dy vendet. Por, sipas Nenit 65 t Kushtetuts s Republiks Socialiste t Shqipris, ku thuhet: N Republikn Popullore Socialiste t Shqipris u jepet e drejta e strehimit shtetasve t huaj q ndiqen pr shkak t veprimtaris s tyre n dobi t revolucionit e t socializmit, t demokracis e t lirimit kombtar si edhe t prparimit t shkencs e t kulturs, konsideroj se mua m takon kjo e drejt. Nuk dua t them se ma mohon kush, por, procedura e rndom e realizimit t saj po m dmton fizikisht e shpirtrisht, shoku Enver. ...Kur i marr parasysh shtjet n gjith gjersin e tyre, krkesa pr t m`u dhn e drejta e strehimit n atdheun tim, m duket si nj luks, dhe ather m rrmben nj ndjenj turpi. Por i vetdijshm se n Kosov, prderisa gjendja t mos ndrroj rrnjsisht, kmba ime s`ka si shkel m sa t jem gjall, e n ann tjetr, me kt bot t huaj s`m lidh asnj cikrrim dhe ktu nuk shoh kurrfar perspektive, e vetmja rrug e drejt dhe e njerzishme m duket jeta n Shqipri." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur Jusuf Grvalla shkruante 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) Prse nuk i neutralizoi? Enver Hoxha: "Dolanci po ashtu tha se "i njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel dhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks". Ai tha po ashtu se, gjoja n demonstrat ishte nj numr i vogl t gnjyerish. Kur zoti Dolanci i njihte organizatort se ishin n Shtutgart e gjetk npr Evrop, prse nuk i neutralizoi?" (Ditar pr shtjet ndrkombtare, 1980-1981, Vllimi 13, faqe 387, Tiran 1985) Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! ... Larg ndenjs revanshiste e shoviniste, te ne sht ndezur shkndija e lufts s pashmangshme nacionallirimtare, konturet e s cils po duken n horizont. T nxirret pjesa e robruar e tokave dhe e popullit shqiptar nga kthetrat e prgjakshme t socialshovinistve titist dhe t ohet n vend vullneti i ndryshuar i popullit ton: bashkimi me vendin am, Shqiprin, sht nj e drejt historike, q iu mohua por nuk iu rrnjos kurr popullit ton t vn me shekuj prball padrejtsive t mdha historike po t paprkulur kurr." Ne prekemi thell nga ata q sjellin dekurajim e paknaqsi 69

"Por, gjithashtu ne prekemi thell n sedr sa her q, nga mosbesimi n ne apo nga konspiracioni i thell, ndonj shtetas i RPS t Shqipris ngul kmb sesi n Jugosllavi nuk jemi aq keq dhe se Shqipria nuk ka fare t bj me t vrtetn sa i prket qndrimit t Shqipris socialiste ndaj tokave t veta t pushtuara, sjellin dekurajim dhe paknaqsi n mesin e popullit ton t shumvuajtur." Ne jemi skeptik rreth pritjes pr bashkim n baza marksiste-leniniste "Prandaj, ne jemi skeptik se pr realizimin e aspiratave tona shekullore, t drejta pr bashkimin e tokave dhe t popullit ton, mund t priten rrethana t rivendikimit n baza marksiste-leniniste." Lufta jon politike sht fituar "Paknaqsia n rritje e popullit ton, njherazi, sht edhe pasqyr e lufts politike ndrmjet titizmit dhe popullit shqiptar. Dhe kjo paknaqsi sot ka arritur n at shkall, sa mund t thuhet q lufta jon politike kundr ktij pushtuesi t egr revizionist sht fituar gati n mnyr prfundimtare." Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un "Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare." Lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm "Po tash, meq lufta jon politike ka hyr n fazn e vet prfundimtare, e cila po zhvillohet n favorin ton, jan t domosdoshme edhe forma m t larta organizimi t aktivitetit revolucionar. Edhe nga kjo pikpamje ne, me nj vones t konsiderueshme, kemi arritur n prfundimin se lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm..., sht e domosdoshme nj ndihm konkrete nga ana e Partis s Puns t Shqipris. Nj ndihm e till, konsiderojm ne, sht e drejt e patjetrsueshme si pr PPSH n, ashtu edhe pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare n pjesn e robruar t atdheut ton t prbashkt." (Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 94-99) Prse nuk i neutralizoi? Enver Hoxha: "Dolanci po ashtu tha se "i njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel dhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks". Ai tha po ashtu se, gjoja n demonstrat ishte nj numr i vogl t gnjyerish. Kur zoti Dolanci i njihte organizatort se ishin n Shtutgart e gjetk npr Evrop, prse nuk i neutralizoi?" (Ditar pr shtjet ndrkombtare, 1980-1981, Vllimi 13, faqe 387, Tiran 1985) Kt citat, me fjal t shnuara t Enver Hoxhs n Ditarin e tij m 17 prill 1981, nga burime indirekte e lexova pr her t par n nntor 2011. N mnyr direkte, nga Ditari pr shtje ndrkombtare, Vllimi 13, kt citat pr her t par pata mundsi ta lexoj kah fundi i vitit 2012. HOXHA FADIL Fadil Hoxha (15 maj 1916, Gjakov - 23 prill 2001, Prishtin), aktivist dhe lufttar n Luftn e Dyt Botrore, gjeneral major n LN. Si i ri shkoi n Shqipri pr tu shkolluar. Gjat lufts dyt botrore u inkuadrua n Lidhjen Komuniste. N vitin 1941 kthehet n Kosov si msues, pr t'u br m von nj nga nismtart e Lvizjes Nacional lirimtare. Pas kthimit n Kosov i bashkohet rezistencs partizane 70

kundr okupimit fashist italian dhe m 1943 emrohet komandant i aradhes partizane (Aradha Partizane "Emin Duraku"), q at koh operonte n territorin e Kosovs. Pas lufts kishte disa funksione politike n nivel krahinor dhe federativ. Funksionet m t larta n nivelin federativ ishin antar i Kryesis Republiks Socialiste Federative Jugosllavis dhe antar i Kryesis s Lidhjes Komunisteve Jugosllavis. M 11 qershor 1945, me formimin e Kuvendit t Kosovs emrohet kryetar i tij. Kt funksion e mban deri m 20 shkurt 1953. Po n kt funksion emrohet edhe nj her m 11 korrik 1967, dhe e mban prgjat demonstratave t njohura t vitit 1968-t, ndrsa nj vit m von 1969, i liron funksionin Ilaz Kurteshit. Fadil Hoxha vdiq m 23 prill 2001 n Prishtin, n moshn 85 vjeare. HOXHA ISMAIL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1985 ka pasur kt adres: Ismail Hoxha, Heiligenstr.25, 6630 Saarlouis-Roden. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. HOXHA XHAVIT Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Xhavit Hoxha, profesor nga f. Junik, KK Dean, i lindur m 15 tetor 1952, n t njejtin fshat, me profesion profesor i gjeografis pran QAMO Nexhmedin Nixha n Gjakov, ka t kryer Fakultetin e Shkencave Natyrore Grupi i Gjeografis. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh." HOXHA XHEVDET, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhevdet Hoxha, 29559 Lamer, Livonia Mi 48152. U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. human relations, nj mnyr pr t'iu afruar problemeve industriosociologjike. Prkrahsit e ksaj shkolle, reprezentuesi m i njohur i s cils sht sociologu amerikan Elton Mayo, mendojn se pararendsja e saj scientific management, n mnyr t gabueshme, pjesrisht e ka barazua socializimin funksional me efektivitetin, dhe pjesrisht ka potencuar n mnyr t tepruar rndsin e funksioneve formale kontrolluese. Shkolla e vjetr e ka konsideruar t punsuarin si individ t izoluar, i cili reagon individualisht ndaj masave t udhheqjes s ndrmarrjes dhe motivi i tij i vetm pr t punuar ka qen i natyrs ekonomike. Duke e konsideruar t punsuarin n radh t par si antar t grupeve me karaktere t ndryshme u krijua mundsia q shkolla human relations t kthehet kundr teorive t shkolls s mparme (scientific management). Kshtu sht br e mundur t tregohet rndsia e madhe e puns s grupeve informale pr sjelljet dhe reagimet e t punsuarit, dhe u sht rekomanduar udhheqjeve t ndrmarrjeve q t marrin masa pr t rritur knaqsin n pun me qllim t arritjes s gjendjes ideale "bashkpunimit spontan". Shkolla human relations sht kritikuar nga sociolog radikal pr shkak se ajo bazohet n postulatin se interesat e puntorve dhe t udhheqsve t ndrmarrjeve jan t pajtueshme. Kritikt mendojn se human relations shkolla sht n shrbim t udhheqsve e pronarve t ndrmarrjeve dhe u ndihmon atyre q metodat e vjetra t kontrollimit t zvendsohen me moderne, dhe autoriteti formal t zvendsohet me manipulim. hypothesis hipotez, supozim mbi lidhjen - mvarshmrin n mes nj variable t mvarur dhe nj apo disa variablave t pamvarura. Rndom mendohet se hipoteza duhet t testohet n mnyr empirike, n mnyr q ajo ose t pranohet ose t hidhet posht. 71

HYSENI ISMAJL, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ismajl Hyseni, 18 Rue Jean Jaqnet Ch.1201 Geneve-tel. 320975. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. HYSENI MASAR. Pr rastin e Masar Hysenit ka shkruajtur Jusuf Grvalla n Lajmtarin e liris n janar 1981, n artikullin: "NJ AKT BARBAR, I ORGANIZUAR * sht br pun e vshtir t merret vesh me saktsi kado q ka t bj me kriminelin nga Lvosha e Pejs dhe me krimet e tij, sepse at e mori nn mbrojtje qendra etnike e Beogradit, duke ua hequr duarsh organeve t Pejs. Megjithat ia kemi dal t shtiem n dor disa t dhna. Nga t gjitha ato, q po fliten me t madhe n popull, e sigurt sht sa vijon: M 19 tetor 1980 n Lvosh, fshat prmbi Pej, nj kriminel malazez shtiu mbi dy djelmosha shqiptar, nga t cilt njri mbeti vdekur e tjetri ia doli t ik dhe ta informoj policin pr krimin e asaj dite. Viktim e ktij gjahu etnik n skalpe shqiptare qe 20 vjeari Masar Hyseni nga fshati Smin i Vitis (i lindur m 1960), student i vitit t dyt n Shkolln e Lart Komerciale n Pej. Ditn kontestuese, Masari dhe moshatari, bashkshkollari e bashkvendasi i tij Osmani nga Sadovina e Vitis, kishin dal pr nj shti t zakonshme n pyllin afr Lvoshs. Osmani ecn pak prpara shokut dhe i teket t bj nj vrapim n ajr t pastr, se qenka edhe sportdashs. Kur iu afrua nj grupi shtpish, doln n rrug ca fmij q e ngacmuan. M tepr n shaka, ai i jep nj shpull njrit prej tyre, e fmija ia merr nj vaji t djallzuar dhe duke qar, hyn n njrn prej shtpive. Menjher pas ksaj, shfaqet njeriu me dyfek. Osmani mbetet i habitur dhe nuk nxehet, se s'i merr mendja q sherri mund t dal kaq i madh. Po krimineli i afrohet me trbim dhe nis t'ia vr dyfekun n gjoks. Osmani ia largon me nj shkathtsi t madhe dhe ata kapen fyta fyt. Ndrkoh arrin edhe Masari q prpiqet t'i ndaj. Mirpo n prleshje e sipr dyfeku i kriminelit vjell zjarr dhe e l paluar Masarin. Osmani i tmerruar duke mos par mundsi t'i rrmbej armn etnikut dhe duke par n syt e ktij nj etje t madhe pr gjak, arrin t ik dhe ta informoj policin e Pejs pr ngjarjen tragjike. Duke krkuar, sipas udhzimeve t Osmanit, Masarin e vrar, organet e sigurimit hasin n afrsi t vendit t ngjarjes n nj kufom tjetr t nj djaloshi, t vrar koh m par, pr t cilin krimineli i Lvoshs do t pranoj m von n burgun e Pejs se e ka vrar me dor t vet, sikurse edhe Masarin." (Jusuf Grvalla, Lajmtari i liris, janar-shkurt 1981)

I
IBRDEMAJ GANI, kryetar klubi n Munchen, Daja i vogl. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. ...sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori) dshirn pr t'u takuar me mua." (Raport Komitetit t LNKVSHJ "Hasan Prishtina" n Turqi, korrik 1981)

72

IBISHI QERKIN, Qerkin Ibishi gazetar i Rilindjes. Kundr mendimeve t tij, Jusuf Grvalla e ka shkruar nj artikull n Lajmtarin e liris, janar 1981, me titull: Nj variant leximi. IBISHI NUHI Nuhi Ibishi nga fshati Drvar (Vushtrri) aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. IBM shkurtes pr International Business Machines Corporation, sht nj ndrmarrje multinacionale n teknologjin e informimit. sht themeluar m 1911 me bashkimin e tri ndrmarrjeve n Computing-Tabulating-Recording Company (C-T-R). Thomas J. Watson i cili u b drejtor ekzekutiv i ndrmarrjes m 1914, ia ndryshoi emrin m 1924 n International Business Machines pra IBM. N shtator 1981, Jusuf Grvalla e blen nj makin t modelit IBM Electronic Selectric Composer, me t cilin sht radhitur Zri i Lvizjes s Jusuf Grvalls, duke filluar prej numrit t par, nntor 1981. Nga prilli 1982 e deri n mars 1983 me kt makin punova un Xhafer Durmishi-Skenderi. Prej marsit 1983 dhe m von (n Zvicr) nuk e di se deri n ciln koh e numr sht prdor hern e fundit. Historin e plot t ksaj makine e kam trajtuar n nj kapitull me titullin: Stilografat e Jusuf Grvalls. IBRAHIMI REXHEP, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Rexhep Ibrahimi Kniges str. 81 Kaiserslautern. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. IBRAHIMI PAJAZIT, veprimtar n Australi. Prmes tij sht vendosur kontakti n mes Lvizjes s Jusuf Grvalls dhe Shoqris Bashkimi Kombtar "Bajram Curri" n Australi. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres postale: Pajazit Ibrahimi, P.O. Box 1119, N.T. 5797, Australia. Ka qen nj ndr pikat prej nga u shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. IBRAHIMI VEHBI, Vehbi Ibrahimi, veprimtar i vrar nga organet sekrete jugosllave m 10 tetor 1981 n Bruksel, Belgjik. Gjat kryerjes s atentatit n rrug para baness s tyre, prve vrasjes s Vehbiut sht plagosur rnd gruaja e tij. Iconoclasm me kt fjal fillimisht sht menduar prishja, shkatrrimi i vizatimeve dhe statujave religjioze. Koncepti sht zgjeruar dhe prfshin t gjitha sulmet kundr parafytyrimeve t rrejshme popullore. Id n baz t teoris s psikoanalizs quhet ajo pjes e strukturs s personalitetit q prfshin instinktet tek individi pr t cilat ai sht i pavetdijshm. Pr Frojdin, fmija me rastin e lindjes sht nj Id-organizm i pastr. Me kalimin e kohs, nn ndikimin e mjedisit zhvillohet ego dhe superego, ndrgjegjja funksioni i s cils sht kontrollimi dhe frenimi i instinkteve. Kjo betej n mes id dhe superego mendohet se bhet n ego. ID (eidos ose idea, pamje, lloj, tuf vetish themelore) nj prej fjalve qendrore tek nj radh e gjat filozofsh duke filluar prej antikitetit e deri n ditt tona. Nuk ekziston nj vij e prbashkt q do t mund t ndeshej n t gjitha kuptimet q i jan dhn ksaj fjale. 73

1. Me fjaln ide Platoni shkurtimisht i prshkruan shkakun dhe esencn e sendeve. Gjithka q paraqitet n hapsir dhe koh, ekziston pr shkak se i prngjan ose sht pjes e nj ideje. Idet, t cilat jan t prjetshme dhe t pandryshueshme, jan t rregulluara n nj hierarki, ku idet q jan m s afrmi me sendet e veanta jan m s poshti dhe nj ide unifikuese sht m s larti. Parafytyrimi i Platonit lidhur me at se ka sht nj ide, nuk sht i thjesht, i njkuptimshm. N disa raste duket sikur ai nj ide e kupton si koncept t prgjithshm; e n disa raste tjera duket sikur me ide mendon n veti themelore shpirtrore, q ekzistojn t pamvaruna nga sendet e veanta. Msimet e Platonit pr idet jan kritikuar nga nxnsi i tij Aristoteli, i cili kto msime i zavendson me teorin pr formn (eidos ose morfe) dhe materien. 2. Ne filozofin e epoks s von t antiks dhe mesjets, mendimet e Platonit mbi idet jan zhvilluar m tej, n at mnyr q idet jan kuptuar si mendime t Zotit. (Plotinos, Augustinus.) Nga ktu sht zgjeruar kuptimi i fjals ide pr t prfshi, mbuluar procesin mendor lidhur me dika q prodhohet. P. sh. zdrukthtari e ka nj ide lidhur me at q ka ndrmend t prodhoj, para se prodhimi t kryhet. Gjat epoks s skolastiks s lart, sht zhvilluar nj diskutim lidhur me at se mos lloj-llojshmria e ideve ka ekzistua para Zotit dhe n kt mnyr kto paraqesin nj thyerje t unitetit t Zotit, apo mos kjo lloj-llojshmri e ka rrjedhn nga Zoti. (Bonaventura, Aquino, Duns Scotus, Ockham.) 3. Dekarti (Descartes) mendon se gjithka q sht objekt pr vetdijen paraqet ide. Kjo do t thot se si lndt abstrakte ashtu edhe ato pr t cilat fitojm prvoj me an t shqisave jan ide. Ky prdorim i fjals ide, q sht nj krijim i ri filozofik, e ka prejardhjen n prdorimin e rndomt q fjala e kishte marr nga anglishtja dhe frengjishtja n vitet 1500. N mesin e ideve, sipas Dekartit ka disa q posedojn realitet objektiv. Kto jan ato ide t lindura, t cilat karakterizohen prmes asaj se ato kuptohen n mnyr t qart. Prdorimi i fjals nga Dekarti jeton n pjes t madhe tek filozoft pasardhs racionalist dhe empirist; por kto dy grupe filozofsh (racionalistt dhe empiristt) kan teori t ndryshme se cila sht lidhja gnoseologjike dhe ontologjike n mes atyre formave t ndryshme t ides. Sipas Lajbnicit (Leibniz) sht e mundur q t gjitha ideve t'u gjurmohet prejardhje prej ideve t lindura (ide t cilat individi i ka q nga lindja); ndrsa Lok (Locke) thot se idet tona jan t ndrtuara prej ideve t thjeshta, q e kan prejardhjen pr perceptimit t shqisave (pamjes, prekjes, dgjimit e shijimit). Berkeley dhe Hume e ekzekutojn n mnyr konsekuente propozimin e Lokut duke e kuptuar t gjith njohurin si konstruktime t thjeshta prshtypjes q na vijn prmes shqisave. Hume i jep fjals ide nj kuptim t ri dhe m t ngusht. Pranimet direkte prmes shqisave ai i quan impresione (impressions), ndrsa fjaln "ide" (idea) ai i quan parafytyrimet (percepcionet) t cilat ne i kemi kur reflektojm (mbajm mend, fantazojm) rreth prshtypjeve direkte. 4. Kanti e prdor fjaln "ide" si prshkrim pr ato principe q drejtojn dhe rregullojn diturit dhe veprimet tona; por t cilave njkohsisht nuk mund t'u vejm etiketn (nuk mund t'i marrim si) realitet objektiv. Nj princip i till quhet edhe si transcendental ide, nj ide e arsyes apo ide regullative. Kanti thot p. sh. se ne kemi nj ide pr botn si trsi e cila i drejton diturit shkencore, dhe se ne kemi nj ide pr lirin, q sht baza pr veprimet tona morale. Pr kto ide nuk mund t kemi mbshtetje nga prvoja e shqisave dhe pr kt arsye nuk kemi t drejt t themi se kto ide paraqesin nj realitet t pamvarur prej vetdijes; por n t njejtn koh ato (idet) jan parakushte t domosdoshme (transcendentale) si pr diturit shkencore ashtu edhe pr veprimet morale. 74

5. Brenda idealizmit gjerman fjala "ide" prdoret sikurse tek Platoni pr t paraqitur realitetin m t lart. Por tek idealizmi gjerman ideja kuptohet si dika q domosdoshmrisht duhet t shprehet prmes fenomeneve koh-hapsir. Ide shpesh e quajtur ideja absolute ekziston vetm pr at se ajo paraqitet n hapsir dhe koh p. sh. n formn e fenomeneve natyrore, ngjarjeve historike, institucioneve apo veprave t artit. N t njejtn koh fenomenet hapsir/koh ekzistojn vetm n saje t asaj se hyjn n nj struktur racionale. 6. Tek pragmatizmi merret n pranim ai prdorim q e kemi tek empiristt, por njkohsisht potencohet lidhja e ides (prshtypjeve nga shqisat) me jetn e veprimeve. Ky lloj prdorimi i fjals "ide" arrin kulmin tek Dewey, i cili e kupton nj ide si nj rregull veprimi e cila sht reaksion ndaj nj perceptimi. 7. N fenomenologji (sidomos tek Husserl) fjala "ide" dhe esenc prdoren si sinonime. Ideja apo esenca jan vetit e domosdoshme tek nj fenomen, t cilat nuk mund t largohen nga mendja e pa ia humbur fenomenit identitetin e vet. Idealism 1. Drejtim filozofik q potencon se realiteti sht i natyrs shpirtrore dhe jo i natyrs materiale. Prfaqsues pr kt pikpamje n mes tjerve kan qen Platoni dhe Hegeli, 2. Drejtim gnoseologjik, q potencon se nj objekt nuk mund t ekzistoj pa nj subjekt, se realiteti sht i atill ashtu si kuptohet nga vetdija njerzore. Prfaqsuesit kryesor t ksaj pikpamje kan qen filozofi anglez Berkeley dhe filozofi gjerman Immanuel Kant. Ideal type tip ideal nj instrument analitik q para s gjithash sht zhvilluar nga Max Weber. Ideal-type sht nj prpjekje pr t'i bartur modelet konceptuale t nacionalekonomis n fushn e modeleve konceptuale t sociologjis. Nj ideal-type nuk sht ideal n pikpamje statistikore por vetm n kuptimin logjik. Vijat karakteristike t tipit potencohen edhe m shum ndrsa ato q jan atipike injorohen. Ideal-type nuk sht e domosdoshme t ekzistoj n realitet, por duhet patjetr t jen t mundshme pr t'u menduar, imagjinuar n mnyr objektive. Ideal-type nga ekonomia-nacionale "konkurenc e plot" nuk ka ekzistuar kurr, por shrben vetm si instrument analitik N t njjtn mnyr Max Weber ka br me p. sh. "burokracin" dhe sociolog t tjer p. sh. me "sektin". . identification identifikim 1. mekanizm mbrojts, prmes t cilit individi mundohet t'i prngjaj nj personi q e adhuron. Gjat viteve t para t jets s tij m s shpeshti personi i adhuruar sht njri nga prindrit, dhe gjat asaj kohe identifikimi luan nj rol t rndsishm n zhvillimin e personalitetit, veanrisht pr zhvillimin e superego. M von mundet p.sh. nj artist filmi, i muziks apo politikan t bhet objekt identifikimi, dhe identifikimi n at rast mund t shihet si kompensim pr dshtimet personale. 2. kur sht fjala tek grupet, ndrmarrjet apo organizatat, mendohet n sjelljen e individit kur ai synimet dhe vlerat e grupit i bn t vetat, krcnimet ndaj grupit i konsideron krcnime ndaj tij dhe sukseset e grupit i konsideron si suksese t veta. IDEOLOGJI (eidos ose idea, ide, dhe logos, teoria, shkenca) 1. Fazat e para t diskutimit modern rreth ideologjis mund t gjenden tek Bacon, n teorin e tij mbi idolet (rreth vitit 1600) dhe tek ideologt francez (Destutt de Tracy dhe t tjer, rreth vitit 1800), t cilt duke pasur si piknisje 75

psikologjin dhe antropologjin jan prpjekur ta kryejn nj hulumtim empirik rreth prejardhjes dhe zhvillimit t ideve. 2. Tek Marksi ka shum kuptime rreth ideologjis: a) N kuptim t gjer thuhet se do teori apo botkuptim sht nj ideologji, pasi ajo si nj pjes e "superstrukturs" kulturore sht e prcaktuar nga nj baz ekonomike-sociale-materiale. b) N kuptim m t ngusht nj teori sht shprehje e nj ideologjie (apo "vetdije t rrejshme"), nse ajo pjesrisht thot dika false pr realitetin dhe pjesrisht me kt i shrben si mjet shtyps n duart e nj sistemi shoqror. Njkohsisht Marksi mendon se prmes nj kritike t ideologjis sht e mundur t demaskohet funksioni i saj shtyps, sa mund t thuhet se ideologjia tregon dika m tepr se vetveten. 3. N debatin modern, aty ku ka pajtim me Marksin kur me ideologji mendohet nj teori false mbi botn, mund t dallohen dy tendenca kryesore: a) Ata q thon se nj ideologji mund t mundet dhe zavendsohet me nj teori shkencore apo veprim t bazuar shkencor (p. sh. racionalizmi kritik i Poperit dhe pjesrisht Althuser dhe Habermas); b) Ata q i bashkohen kuptimit dialektik t ideologjis, sipas t cilit ideologjia sht nj veti e pashmangshme tek do veprimtari mendore (thinking) (p. sh. Adorno). 4. N nj kuptim filozofik neutral fjala ideologji prdoret nganjher vetm si sinonim pr fjalt "teori", "botkuptim politik" ose "botkuptim religjioz". Prgjithsisht me ideologji mendohet nj grumbull, prbrje parafytyrimeshbesimesh, pjesrisht lidhur me at se si sht apo si duket realiteti dhe pjesrisht me at se si do t duhej t ishte ai. Ideologjit u ofrojn individve dhe grupeve nj shpjegim t thjeshtsuar pr fenomene sociale komplekse dhe u japin udhzime n udhkryqe t ndryshme t karakterit social apo politik. Marksi ka thn se ideologjit q jan n interesin e klasave sunduese e krijojn nj "vetdije t rrejshme" tek antart e shoqris mbi natyrn e vrtet t saj (shoqris). Karl Marksi, sistemin e tij teorik nuk e ka konsideruar ideologji, por e ka prdor emrtimin socializm shkencor. Nj definicion t ngjashm t ideologjis e ka gnoseologu gjerman Karl Manheim, i cili ato teori q jan n shrbim t pushteteve i quan ideologji, dhe ato teori q krkojn ndryshimin e gjendjes ekzistuese i quan utopi. Gjat viteve t fundit, para s gjithash n ShBA, ideologji prdoret n kuptim t ngjashm me at q Manheim i ka dhn utopis, por me nj vlersim negativ. Me ideologji, para s gjithash jan menduar botkuptime q qndrojn pas sistemeve politike totalitare, duke prfshi ktu edhe marksizmin. image n kuptimin sociologjik nj parafytyrim i prgjithshm, i shprndar dhe i njohur rreth vetive t nj personi apo t nj objekti. Objekti, p. sh. mund t jet nj mark e automobilave, parti politike ose ndrmarrje. Image (imigji) i nj politikani mund t jet p. sh. se ai sht zhdrvjellt, dinak, i pabes, modern, gjakftoht etj. IMERI ISMAIL, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ismail Imeri, P.O.Box 511 Lisle Ilinois 60532 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. immigration imigrim Prve kuptimit t rndomt t termit imigrim, ai e ka nj kuptim m t veant, si nj prej katr llojeve t migrimit t prshkruara nga Henry Pratt 76

Fairchild n librin e tij Immigration: A World Movment and Its American Significance (1925). Me imigrim Fairchild mendon n shprngulje paqsore t popullsis prej nj rrethi n nj rreth tjetr me nj nivel kulturor t njjt. (invasion, kolonizim, pushtim) implicit culture botkuptimet, vlerat, atitydat dhe mekanizmat mbrojts n nj shoqri. Kultura implicite sht prcaktuese pr kulturn eksplicite (explicite culture) n nj shoqri. Botkuptimet religjioze jan pjes e kulturs implicite, ndrsa ceremonit religjioze jan pjes e kulturs eksplicite. indirect questions lloje pyetjesh gjat intervistave, kur ka arsye pr t dyshuar se pyetjet direkte kishin me dhn prgjigje jo t besueshme, p. sh. pyetje q kan t bjn me shtje prestigji. Lloji m i rndomt i pyetjeve indirekte jan pyetjet projektive. Kshtu p. sh. nj individ n vend q ta pyetsh; Sa shpesh e lexon rubrikn e redaktorit politik t nj gazete qendrore, ai mund t pyetet: ka ta merr mendja sa shpesh e lexojn njerzit n prgjithsi rubrikn e redaktorit politik t nj gazete qendrore. Me fjal tjera me ann e ksaj teknike vrtetohet se n shtje t ndjeshme apo ndoshta edhe n prgjithsi, karakterin e vrtet dhe thellsin e shpirtit t vet dikush e zbulon m s shumti n baz t asaj se ka thot pr t tjert dhe jo pr vete. induction induksion metod pr ardhje tek konkluzioni, sipas t cils n baz t disa rasteve, fjalive vihet n disa prgjithsime duke u nisur nga vrojtimet e bra n disa raste t veanta. P. sh. nse individt a, b, c, d, e dhe j n nj grup e kan nj veti, ather supozohet se t gjith individt e atij grupi e kan at veti. Nj konkluzion induktiv nuk ka precizitet t fuqishm, vlershmri t fuqishme logjike, por vetm m shum apo m pak probabilitet, i cili rritet me numrin e vrojtimeve t bra. industrial sociology studimi i grupit t puns si njsi sociale dhe i relacioneve sociale brenda grupit t puns duke prfshi ktu edhe relacionet n mes udhheqjes s ndrmarrjes, npunsve dhe puntorve. N nj nivel m t lart (nivel makrosociologjik) mendohet n studimin e institucioneve industriale dhe raportin e tyre me institucionet tjera n shoqri. infinite universe nj univerzum q ka aq shum njsi, ku numri ekzakt i tyre nuk dihet ose numri i tyre sht i pambarim. informal control metoda ndrpersonale pr t ndikuar tek individt q t respektojn normat e grupeve t tyre. Metodat mund t ken formn e kritiks s hapur, thashetheme, nofka negative, thuajtje (ostarcism), prqeshje etj. informal structure vija kontaktesh dhe relacionesh brenda nj organizate formale (formal organisation), q nuk jan zyrtarisht t njohura apo t prfshira n planin organizativ. ingroup nj grup me t cilin nj individ identifikohet. inner-directed koncept i krijuar nga sociologu amerikan David Riesman n The Lonely Crowd (1950). Nj individ sht inner-directed nse sjellja e tij drejtohet kryesisht nga baza e sistemit t tij t vlerave, dhe n nj shkall m t ult nga pikpamja e tij se far mund t pret, apo far shpresash ka mjedisi n te. Ky tip i njeriut, mendon Riesman, ka 77

qen dominues prej renesanss dhe reformacionit n shoqrin perndimore dhe tek gjat decenieve t fundit sht zvendsuar n nj tip njerzor t llojit other-directed. innovation 1. dika e re, dika q dallohet prej praktiks ekzistuese, nj prshtatje ndaj nj situate t ndryshuar. 2. Nj kuptim m t veant e ka termi si nj prej pes metodave pr prshtatje n nj shoqri anomike (anomic society). Sociologu amerikan Robert Merton e prshkruan n "Social Theory and Social Structure" (1949) ShBA si nj shoqri n nj gjendje anomike, ku qllimi m i lart kulturor sht arritje e suksesit sidomos n pikpamje ekonomike, n t njejtn koh kur mjetet e aprovuara nga shoqria pr ta arritur kt qllim jan krejtsisht t pamjaftueshme pr shtresat (strata) e ulta t shoqris. Inovacioni, sipas Merton, sht nj mnyr pr ta arritur qllimin duke prdorur metoda, t cilat nuk jan t sanksionuara nga shoqria. Se kriminaliteti sht m i lart tek shtresat e varfra n ShBA se sa tek shtresat e varfra n Evrop, Merton e shpjegon prmes nocioneve anomi dhe inovacion. T varfrit n Evrop jan po aq t varfr sa edhe n ShBA, por kulturat evropiane nuk ia japin t njejtn pesh suksesit ekonomik. input n kuadrin e teoris s grupeve t vogla ai ndrveprim i nj individi n nj grup ndaj t tjerve pr dallim nga output, ai ndrveprim q drejtohet ndaj tij. instinct instinkt predispozicion i lindur pr t kryer disa veprime komplekse. Koncepti instinkt n fillim t viteve 1900 ka qen koncept qendror n psikologji, kur pothuajse do sjellje njerzore sht shpjeguar me instinktin prkats, p. sh. ikja sht shpjeguar me instinktin e ikjes (nga rreziku), dshira pr ta kaluar kohn n shoqri me t tjert si instinkt i kopeizmit e kshtu me radh. Tani ky koncept m shum prdoret nga psikologt e shtazve.

Instituti pr Shfarosjen e Shqiptarve

Jusuf Grvalla: "Ti krerve kosovar, sikur tu kishe dhn t pin hashash, ua mbushe gushn, dhe po i trhek pr hunde e po i sjell pr krpeshi si gjn e gjall n mazgjah, pasi ua ke topitur mir ndjesit me forcn e metodave t hartuara e t studiuara n Institutin pr Shfarosjen e Shqiptarve, n Beograd, dhe tash ske si t friksohesh se t dalin dore vasalt." "Metodat e tua t shfarosjes, t ka shkuar mendja, do t arrinin shpejt e shpejt efektin q se arritn dot me shekuj metodat romake, bizante, turke: asimilimin apo shfarosjen e shqiptarve. (Kush kan qen romaku, bizanti, turku n krahasim me fuqin tnde!)." (Letr e hapur J. B. Titos, janar 1980, Bashkimi, shkurt faqe 1) Jusuf Grvalla: "Gjith kjo sht edhe nj dshmi e vrazhd se pushteti antipopullor jugosllav jo vetm q s'qan kok pr mirvajtjen e popujve t Jugosllavis, por ai vepron me plane t caktuara pr shfarosjen sa m par sidomos t njrs nga kombsit q jetojn brenda kufijve t saj politik: pr shfarosjen e shqiptarve, q jan vendsit e vrtet t ktyre trojeve. Por, megjithat, populli shqiptar sht msuar me vshtirsi ndr shekuj, ndr shekuj u ka br ball prpjekjeve barbare pr shfarosjen e sojit t tij. Mbetet mundsia pr nj pyetje t vetme: Kush mund ta quaj t njerzishme dasmn e barbarit prmbi 78

kufomn e njeriut t strmunduar dhe, kur nj shoqri, m mir nj sistem si ai jugosllav, e bazon zhvillimin e vet n dinakrin dhe n qyqarin m t poshtr pr t ciln mund t dgjoj njeriu, a duhet t brengosemi ne pr vete q po heqim kaq keq por duke pritur dit t lumtura, apo vet Jugosllavia e cila ia ka mihur vetvetes themelet me pushtetin e vet t egr dhe t ciln po e pret varri i sigurt? (Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980, faqe 2) Jusuf Grvalla: "I pakti prej nesh nuk sht bindur ende pr ekzistimin e Institutit pr Shfarosjen e Shqiptarve n Beograd, i cili ka themele t forta - gjith pushtetin e revizionizmit titist. Prandaj sht e natyrshme vshtirsia e madhe n t konsoliduar t t gjitha forcave revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi. Pr t par kt vshtirsi, duhet domosdo tia bjm nj analiz, qoft edhe t supozuar, Institutit n fjal. Ja n pika t shkurtra, nj analiz e till, duke u mbshtetur n imagjinatn kreative t nj shkrimtari, shkrimtar, i cili n veprat e veta ka grumbulluar artistikisht edhe vrtetsi t madhe dialektike e historike, t shkoqur nga prvoja e popullit ton. 1. Zhdukja fizike e rebelimit. - Sipas fjalve t shkrimtarit ton, ideja e rebelimit thyhet me an t lufts. E ne e dim: gjat lufts s fundit, ndonse populli shqiptar luftoi krah pr krah me popujt e Jugosllavis pr dbimin e armikut t prbashkt, fashizmit, dredhia sllave ua hngri kokn bijve m t mir shqiptar, si Emin Duraku, Hajdar Dushi e sidomos Shaban Polluzha, q ia kishte ndier ern tradhtis s madhe ndaj shqiptarve. 2. Zhdukja e ides s rebelimit. - Masa e dyt, t ciln e ka gjithmon ndrmend do institut i pushtuesit q merret me planet e shfarosjes s popullit t pushtuar, sht masa pr zhdukjen e ides s rebelimit. E ne dim: gjith mund ti jepte shenj shqiptarit pr rebelim, duke u nisur nga grupet dhe organizatat m t vogla politike n Kosov, u shua, ose u bn prpjekje t shuhet, nga ana e Sigurimit Shtetror Jugosllav, q nga lufta e ktej. 3. Zhdukja ose gjymtimi i gjuhs, artit, zakoneve. - A e dim ne luftn ton t vshtir, n fillim pr ta ruajtur gjall gjuhn ton (s pari na thoshin se gegrishtja spaska lidhje me toskrishten), e pastaj pr ti siguruar asaj edhe jetn n shkolla, fakultete, dhe m n fund edhe n administratn e Krahins son, n t ciln popullsia shqiptare prbn tetdhjet pr qind (ndrsa t tjert erdhn si kolonist), kurse gjith t tjert s bashku njzet pr qind t popullsis. Po arti, kultura? A sduhet domosdo, ti nnshtrohen edhe kto, me dhun, nj fryme dhe nj vije rigoroze jugosllave, megjithq me artin dhe me kulturn e sllavve t jugut nuk kan asgj, ama asgj t prbashkt? 4. Zhdukja dhe dobsimi i kujtess kombtare. - Flamurin kombtar, Jugosllavia na e ndaloi -n emr t internacionalizmit proletar (!) m 1946. Vjershat dhe prgjithsisht veprat e shkrimtarve shqiptar na i ndaloi, e n to ishte e mbledhur e gjith e kaluara jon kombtare: pra duhej t harronim gjith ckishte t bnte me shqiptart, se ne ishim br "jugosllav" (sllav t jugut?). Na u ndalua kujtimi i fytyrave m t ndritshme t historis son kombtare. Por ngulm kmb dhe dika nga kto nxorm me dhun. Por, doli vjet nj tradhtar (e t till si ky ka edhe ca), me emrin Fadil Hoxha, dhe ky tradhtar e pa historikisht t nevojshme t mbante disa mitingje, nga Gjakova deri n Istog, duke predikuar pa pik turpi: Kush sht Mic Sokoli, q m jan kapur pr T, t rinjt kosovar; kush ishin Shota dhe Azem Galica? Ata ishin komita dhe asgj tjetr (mos qoft thn me gojn ton!). M heret ai ka pas thn: `Adem Dema sht nj hejn q nuk e njeh as mahalla e vet"! Pra vetm Fadili me kompani (Fadil&Co), q tradhtuan popullin e vet dhe po i shrbejn qe dyzet vjet gjakpirsit m t poshtr sllav, po na delkan "hero". Trimat legjendar shqiptar, q luftuan pr 79

bashkimin e tokave shqiptare, madje duke ia vn gjoksin gryks s topit, ata nuk qenkan gj. Kshtu do t thot renegati Fadil. Dhe shton: Kush sht Eqrem abej, kush sht Ismail Kadare? Dhe ua v prball Idriz Ajetin dhe Azem Shkrelin, thua se rinia, pse dashka shum dy t part, q jan figura t shquara n gjith historin e kulturs shqiptare, nuk i dashka edhe Idrizin e Azemin. Ose thot Fadili: kan t rinjt q dalin n koncerte t veshur me tirq, me xhamadana, me plisa t bardh? T gjitha kto, sipas mendjes s Fadilit, t ciln ia kan injektuar n kok si hashashin atje n Institutin pr Shfarosjen e Shqiptarve n Beograd, u dashka t harrohen! 5. Praj e sundo. -Kjo sht formula m e dashur e pushtuesve t t gjitha kohve, q u kursen mund dhe u jep shum rezultat n vendet e pushtuara. A e dim se n far shkalle t tmerrshme ka arritur n viset shqiptare t robruara nga Jugosllavia gjaksimi i vllaut me vlla? E dim. Por, kemi n kt mes edhe nj manifestim t ri t ksaj formule: sa m shum pasiguri e mosbesim politik ndrmjet shqiptarve prparimtar, n mnyr q t mos arrijn t konsolidohen! Dhe pikrisht kjo pjes e ksaj formule sot sht shum aktuale pr forcat revolucionare t shqiptarve brenda kufijve politik jugosllav. Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqjashoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh." (Letr lexuesve, Bashkimi, shkurt 1980, faqe 2) Jusuf Grvalla: "Dhe, n nj heshtje t rnd, populli yn ka zn t evokoj fuqishm kngn e t shptuarit, i cili duhet ta marr pashmangshm gjith shtjen e fatit t vet n duart e veta. Dhe Beogradi, i uditur pr paaftsin e Institutit t vet pr Shfarosjen e Shqiptarve, klithi: bnte (ky Institut) q linte prmbi dhe akoma legjenda t tilla?" ... "sht e mundshme q shqiptart t zmbrapsen vetm me an t kolonizimit gradual, ankohej Dr. ubrilloviqi, ky sht i vetmi popull q arriti jo vetm t mbahet gjat mijvjearit t fundit n brthamn e shtetit ton... por edhe t na sjell dme, duke shtyr kufijt tan etnik (kupto: Serbis) n drejtim t veriut dhe t lindjes... E vetmja mnyr dhe i vetmi mjet sht forca brutale e nj pushteti t organizuar shtetror, e pushtetin mbi ta e kemi pasur gjithmon." ('thon kronikat e vjetra dhe t rejat?, Bashkimi, prill 1980, faqe 5) Jusuf Grvalla: "Armiku e kishte shkolln. Dhe, megjithq shkolla sht pr ndriimin e mendjen s nj populli, natyrisht n kushte normale, dhe jo pr shfarosjen e popullit tjetr, armiku yn ka hequr m shum keq se si ta shfaros shqiptarin se sa pr ta prparuar popullin e vet. Edhe kralt e mom jugosllav, edhe kta t sotmit; revizionistt e Beogradit, kan hapur shum institucione "shkencore" si Ozna, UDB-ja etj., q kan pr qllim t mbledhin informata lidhur me shqiptart, pr t gjetur pikat m t dobta n qndresn e tyre ndaj asimilimit dhe gjenocidit. N kto institute kan shrbyer e shrbejn edhe njerz t shquar nga jeta politike dhe shoqrore e Jugosllavis, si shkrimtari nobelist Ivo Andriq, historiant Vasa Qubriloviq, Atanasije Urosheviq etj. "Merita" e tyre konsiston n hartimin e elaborateve t ndryshme dhe t studimeve t errta lidhur me mjetet, metodat dhe mundsit pr ndarjen e Shqipris ndrmjet Serbis e Italis, 80

ndrmjet Serbis e Greqis, ndrmjet dreqit e t birit, dhe pr shfarosjen e shqiptarve t Kosovs me viset e tjera shqiptare prkndej kufirit kombtar shqiptar." (Langonjt n gjah pa zotrin, Bashkimi, janar 1981, faqe 5) Jusuf Grvalla: "(Trojet shqiptare n t kaluarn qen br objekt preokupimi jo vetm pr Fuqit e Mdha. N radh t par fqinjt e Shqipris, n Ballkan po edhe prtej Adriatikut, bnin kombinime se kush do t merrte m shum nga tokat shqiptare. Pr kt atyre u jepte dor atmosfera militariste e kapitalizmit dhe e imperializmit, me fashizmin gjerman e italian, i cili po bhej gati pr ta shprthyer Luftn e Dyt Botrore. N koniukturat e kohs kurr nuk la pa u przier as Jugosllavia, kur ishte fjala pr grabitjen e tokave shqiptare dhe pr shfarosjen e popullit shqiptar, qoft n shtetin ton kombtar, qoft jasht kufijve t tij. Ktu po sjellim nj pjes t elaboratit t Ivan Vukotiqit lidhur me Shqiprin dhe shqiptart e pr nevojat e qeveris jugosllave t Stojadinoviqit, hartuar m 1939.)" (Kreatori i robris, Bashkimi, janar 1981, faqe 5) Jusuf Grvalla: "Dhuna, terrori, shprnguljet n mas, djegia e fshatrave dhe e qyteteve shqiptare kishin pr qllim realizimin e planit shtetror jugosllav pr shfarosjen apo asimilimin e plot t shqiptarve, t cilt atbot qen br prag i pakaprcyeshm pr daljen e Serbis n Detin Adriatik dhe prgjithsisht pr apetitet pansllave t monarkive t Serbis dhe t Malit t Zi, m von Mbretria e Serbve, Kroatve dhe Sllovenve. Megjithat, q nga viti 1912 e ktej, megjith zhdukjen e madhe fizike t shqiptarve, nprmjet masakrave, vrasjeve dhe shprnguljeve, n viset e robruara shqiptare kurr nuk ndrroi dukshm fizionomia e tyre etnike: numri i shqiptarve n kto vise mbeti gjithmon numr dominant i popullsis s prgjithshme n t gjitha regjistrimet e popullsis q jan br deri m tash n Jugosllavi. (N punimet historiografike dhe demografike, q po dalin kohve t fundit ndr ne, vrehet vazhdimisht mekanizmi jugosllav pr fshehjen e numrit t vrtet t shqiptarve q jetojn n trojet e veta, me qllim q fizionomia etnike e tokave tona t ndrroj rrnjsisht me kalimin e kohs.) Edhe sot, shqiptart paraqesin shumicn drrmuese t popullsis, deri n 80 e 98 pr qind, n pjesn m t madhe t tokave shqiptare n Jugosllavi. As Mbretria e SKS dhe as Jugosllavia e Titos nuk hoqn dor asnjher prej aspiratave shoviniste ndaj popullit shqiptar. Si njra si tjetra merrnin prsipr kultivimin e kombeve dhe t kombsive q jetojn brenda kufijve t tyre politik. Se kjo gj lypsej, s paku formalisht, me raportet e rregulluara n shkall ndrkombtare. N kt drejtim, Jugosllavia, qe 68 vjet, u shtrngua q, n trajt kompensimi pr shkeljen brutale t t drejtave legjitime t shqiptarve, t zhvilloj n mnyr permanente dhe me mundim t konsiderueshm nj mekanizm t gjall t propagands s konsumit t brendshm, jugosllav dhe t konsumit ndrkombtar. Si sht fare e natyrshme, Jugosllavia e sotme, duke ruajtur dhe dukje uar nj hap m tej aspiratat shoviniste ndaj shqiptarve t Kosovs dhe duke qen n ann tjetr e shtrnguar ti thelloj e ti arsyetoj m shum se e djeshmja kto aspirata, mjetet pr shfarosjen dhe pr asimilimin e shqiptarve i ka prsosur dukshm, n prputhmni me situatn n vend dhe n bot." (Lajmtari i liris, gusht 1980, artikulli i par n faqet 1 e 2) Jusuf Grvalla: "Deri sa ne na kan zhdukur masivisht si ballist dhe deri sa kemi duruar urie, deri sa ne kemi shikuar me sedr t vrar kombtare si zbret dhe si na ndalohet flamuri shqiptar me t cilin i kishim liruar tokat tona, deri sa nga vatrat tona t dashura na kan dbuar me tortura e shantazhe, me nj fjal, gjith kohn q ne kemi shijuar mjetet m t egra t gjenocidit nga ana e social-shovinistve titist, i vetmi satisfaksion pr ne ka qen forcimi dhe zhvillimi i mbar Shqipris nn dhe 81

denoncimi nga ana e saj i t zezave t zbrazura me rrebesh mbi kokn ton. Dhe n vend t ndjenjs s braktisjes nga Shqipria nn ( kt ndjenj provoi nj koh t gjat ta injektonte n ne gnjeshtra e lig titiste), qenien ton e mbushi ndjenja e fuqishme se nuk jemi vetm dhe ka kush na del zot, ka kush e davarit mjegulln, me t ciln titistt menduan ta mbshtillnin historin ton t vrtet dhe planet e tyre shtetrore pr shfarosjen e shqiptarve." (Me sy e zemr nga Nna Shqipri, Lajmtari i liris, tetor 1980, faqe 3) Jusuf Grvalla: "N kohn q Atdheu yn, Shqipria iu rrek konsolidimit t shtetit shqiptar, t rifituar me gjak pas afro pes shekujsh, n viset shqiptare q mbetn jasht shtetit filloi shfrytzimi m i egr i pasurive dhe popullsis nga pushtetet e huaja serbe, malazeze e greke. Dokumente t kohve t shkuara e t sotme provojn n mnyr t pakundrshtueshme nj shtypje barbare t shqiptarve, e cila pasqyrohet n shfrytzimin e pasurive tona natyrore, n shtypjen e tradits s popullit ton deri n zhdukjen e saj, me qllim t fundit, shfarosjen e plot t shqiptarve q mbetn n robri nn pushtetet prkatse." (M t fort se kurdoher, Lajmtari i liris, janar 1981, faqe 2-3) Jusuf Grvalla: "Msimi i par q duhet t nxjerrim ne nga situata e krijuar sht se qeveria e Beogradit spara heq dor nga aspiratat pushtuese e kolonializuese, nga mjetet pr asimilimin dhe shfarosjen e popullit shqiptar n Jugosllavi. Dhe jo vetm kaq, por ajo nuk ka reshtur s menduari edhe pr shkatrrimin e Shqipris s pavarur." (T'i japim shtytje t re lufts, Zri i Kosovs, faqe 1) Jusuf Grvalla: "Deri sa ne kemi duruar urin, deri sa ne kemi shikuar me sedr t vrar kombtare si zbret dhe si ndalohet flamuri shqiptar, deri sa nga vatrat tona na kan dbuar me dajak, me presion e shantazhe dhe deri sa na kan vn n tortura t pashembullta, gjith kohn q ne kemi shijuar mjetet t gjenocidit nga ana e socialshovinistve serbo-malazezo-maqedonas, i vetmi satisfaksion pr ne ka qen forcimi dhe zhvillimi i mbar i Shqipris mm dhe denoncimi i hapt nga ana e PPSH i t zezave t zbrazura me rrebesh mbi kokn ton. Dhe, n vend t ndonj ndjenjeje t braktisjes nga Shqipria mm (kt ndjenj provoi nj koh t gjat t injektonte n qenien ton kombtare gnjeshtra e lig titiste), qenien ton e mbushi ndjenja e fuqishme se ka kush na del zot dhe kush e davarit mjegulln historike, me t ciln titistt donin t mbshtillnin historin ton t vrtet dhe planet e tyre shtetrore pr shfarosjen e shqiptarve. T shtypur n pikpamje ekonomike, sociale, nacionale e kulturore me breza t tr intelektualsh e revolucionarsh t asgjsuar fizikisht nga pushtuesit serbo-malazezo-maqedonas, pa institucione dhe literatur t prshtatshme, nga do t rridhnin informata e njohuri, n baz t t cilave do t mund t hetohej aktualiteti politik ndrkombtar dhe shtja jon jetike, aktivitetin e djalris patriotike shqiptare n kt pjes t robruar t atdheut ton e karakterizonte nj koh t gjat vetm instinkti kombtar dhe entuziazmi i pashuar." (Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980) Jusuf Grvalla: "Mendoj se n revistn ton duhet t bj vend sa m shpejt nj artikull mbi marrdhniet shqiptaro-serbe n periudha t ndryshme. Qllimi sht q t shihet kontinuiteti i aspiratave pushtuese, kolonizuese serbe dhe shovinizmi i tyre, q shkon deri n dshirn pr shfarosjen e plot t popullit shqiptar. Si literatur baz mund t shrbejn disa punime t Sadulla Brestovcit n Gjurmime Albanologjike, librat e Shukri Rahimit Vilajeti i Kosovs dhe Lufta e shqiptarve pr autonomi 1897 1912, libri i Z. Cans Lvizja kombtare shqiptare 1908 1912, ai i D. Tucoviit Serbia dhe Shqipria, i Kosta Novakoviit Politika e Serbis n pushtimin dhe serbizimin e Kosovs( pr titullin e ktij t fundit nuk jam krejtsisht i 82

sigurt n sht i sakt), libri i Shaban Brahs Idriz Seferi etj. Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut, materiale t tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 275) institution institucion nj sistem permanent, stabil dhe i organizuar i sjelljeve, q mirmbahet dhe ka mbshtetjen e shoqris, q ka pr qllim t'iu shrbej disa funksioneve sociale q konsiderohen t rndsishme pr mbijetesn e shoqris. Institucionet si familja, sistemi politik dhe religjioni gjenden n shumicn e shoqrive. institution of contract term i cili prdoret pr t prshkruar rregullat, normat dhe sanksionet q i prcjellin marrveshjet prmes kontrats n nj shoqri. Ky tip i institucionit sht trajtuar n hollsi nga pos t tjerve Durkheim dhe Parsons. institutionalization institucionalizim proces q ka domethnien e formalizimit dhe standardizimit t sjelljeve sociale, t cilat konsiderohen t domosdoshme pr arritjen e synimeve sociale t rndsishme dhe pr t krijuar procedura kontrolli t rregullta n nj shoqri. Si shembull i ksaj jan negociatat e prcaktimit t pagave n vendet skandinave. institutional adjustment ndryshime n funksionet e institucionit me qllim pr ta prshtatur institucionin ndaj situatave t reja. Nj shembull pr prshtatje institucionale sht zgjerimi i aktivitetit t disa kishave p.sh. prmes sindikatave katolike dhe kufizim n disa drejtime tjera, p. sh. ndikimi gjithnj e m i vogl i shum kishave n fushn e arsimit. institutional fiction nj parafytyrim i prgjithshm tek antart e nj grupi apo organizate se grupi i tyre sht dika m shum se antart dhe pasuria, t cilat pr momentin e prbjn at. Grupi apo organizata konsiderohen si njsi mbi-individuale. Fiktioni institucional shfaqet pjesrisht pr shkakun se individt n percepcionin e tyre duan t organizojn gestalter apo trsi nga vrojtime t veanta, dhe pjesrisht pr at se individt kan nevoj t identifikohen me objekte q u japin knaqsi. Grupet dhe organizatat t cilat shpesh japin shkak pr institutional fiktion jan pos tjerash universitetet e vjetra dhe klube t llojeve t ndryshme. institutional role nj sjellje e individit t cilin shoqria apo t tjert e presin prej atij q e ka rolin e caktuar, p. sh. roli si nn, mjek apo politikan. Sjellja n rolin e caktuar nganjher sht e prshkruar n form ligjore, dhe devijimet nga sjellja e pritur dnohen me mjete ligjore, e nganjher vetm nga sistemi i normave t shoqris, dhe n at rast dnimi sht informal. Nj burr apo grua e martuar, p. sh. pritet q t jen monogam por devijimet m s shpeshti nuk dnohen n mnyr formale. institutional system nj grupim i disa institucioneve q afr njri tjetrit prbjn nj sistem m t madh. Ekonomia p. sh. mund t konsiderohet si sistem institucional, me njsit si bankat, tregun e aksioneve etj. 83

instrumental act sjellje q ka pr qllim q ta drejtoj grupin apo individin m afr nj synimi t deklaruar. N baz t Bales-shems s ndrveprimit akte t tilla jan; t propozosh, t krkosh propozime, t japsh pikpamje, t krkosh pikpamje, t jepsh informata dhe t pyessh pr informata. instrumentalism 1. drejtim filozofik q e ka prejardhjen nga filozofi amerikan John Dewey. Me instrumentalizm mendohet, se sasia e vrtetsis s nj ideje qndron n aftsin e saj pr t dhn udhzime pr veprime praktike, t cilat mund t sjellin tek plotsimi i nevojave n mnyr t knaqshme. Sa i prket historis se lvizjes puntore ndrkombtare John Dewey, me angazhimin e tij (n kohn kur i kishte 80 vjet) n rastin e Leo Trockit kundr akuzave t Stalinit, sht nj ndr figurat m t nderuara intelektuale q ndonjher kan jetuar n Perndim. 2. E njejt me operationalism. instrumental leader ai lider i grupit funksioni i t cilit sht pr ta udhhequr punn e grupit drejt qllimit t shpallur. instrumental orientation Orientimi i nj grupi sht instrumental, kur grupi kryesisht sht i angazhuar pr arritjen e disa qllimeve t caktuara, dhe aktiviteti i tij sillet kryesisht n bashkangjitje t arritjes ktyre qllimeve. Qllimi, p. sh. pr nj grup pune mund t jet produktiviteti i lart, dhe aktivitetet e tij sillen rreth ktij problemi, q duhet t zgjidhet pr t'u arritur qllimi. integration integrim proces social me domethnien, se njsi t ndryshme dhe t ndara t cilat qndrojn prball njra-tjetrs sillen n harmoni me njra-tjetrn, e gjithashtu vet rezultati i gjendjes s krijuar. Sociologu amerikan Werner S. Landecker ka br nj ndarje t katr llojeve t integrimit. A) Integrim kulturor, q do t thot se vlerat dhe rregullat e shoqris pr sjellje nuk qndrojn n kundrthnie ndaj njra-tjetrs. Nj mas pr integrimin kulturor sht prqindja e vlerave dhe rregullave alternative n nj shoqri. Nj prqindje e madhe e alternativave kulturore sht nj simptom pr integrim t ult. B) Integrimi normativ q do t thot se sjelljet e antarve t shoqris qndrojn n prputhmni me sistemin e normave t shoqris. Kriminaliteti i lart sht simptom pr integrim normativ t ult. C) Integrim komunikativ q do t thot shkall e lart e ndrveprimit n nj shoqri dhe me pak individ t izoluar. D) Integrim funksional q ka domethnien se antart n nj shoqri jan reciprokisht t mvarun nga njri-tjetri. Nj shkall e lart e ndarjes s puns dhe e specializimit n nj shoqri sht nj simptom pr integrim t lart funksional, i cili pastaj ka si rrjedhim at q sociologu francez Emile Durkheim e ka quajtur solidaritet organik. Kto forma t ndryshme t integrimit mund t prdoren edhe pr t prshkruar sisteme m t vogla sociale se sa shoqrit, p. sh. grupet. integrative subsystem N baz t sociologut amerikan Talcott Parsons duhet patjetr q n t gjitha sistemet sociale prej grupeve primare deri tek shoqrit, t ken role ose institucione pr t'i plotsuar ato funksione, q jan t domosdoshme pr vazhdimsin e sistemit social. Kto jan subsistemi adaptiv, -subsistemi pr arritjen e synimeve, subsistemi pr zgjidhjen e tensioneve dhe subsistemi integrativ. Funksioni i prmendur 84

n fund sht pr ta mbajtur ose rrit frymn e unitetit n sistem. N nj shoqri ky funksion kryhet pos t tjerve nga institucionet religjioze. intellectuals intelektualt nocion me shum kuptime i cili n literaturn amerikane rndom prkufizon ato grupe q n nj shoqri prodhojn dhe shprndajn kultur e me kt mendohet n artin, shkencn dhe religjionin. Grupe t tilla jan shkrimtart, artistt e skens, artistt e arteve figurative, shkenctart, bibliotekistt, msimdhnsit n nivele t larta etj. N rrethana evropiane nocioni zgjerohet m tepr duke prfshi edhe grupe tjera, t cilat aplikojn njohuri shkencore, si jan p. sh. avokatt dhe mjekt. interaction ndrveprim proces prmes t cilit veprimet e nj individi apo grupi sjellin veprime tek nj individ apo grup tjetr. Ndrveprimi mund t klasifikohet n baz t kritereve t ndryshme dalluese. Nj prej propozimeve m t njohura jan ato t sociologve amerikan Robert E. Park dhe E. W. Burges, t cilt bjn dallimin n mes garimit (n kuptim shum t gjer), konflikt, prshtatje dhe asimilim. M von format e ndrveprimit bashkpunim dhe parazitizm jan plasuar n t njejtn baz t kritereve dalluese. Nj lloj tjetr baz pr kritere dalluese prdor bazn e elementeve atraksion, repulsion dhe indiferentizm. Kto elemente mund t kombinohen n gjasht mnyra t ndryshme (atraksion reciprok, atraksion - repulsion, atraksion - indiferentizm, repulsion reciprok e kshtu me radh). Kto kombinacione jan t aplikueshme n t gjitha situatat e ndrveprimit me dy aktor, pra dy pjesmarrs. internalization internalizim ai proces prmes t cils individi e shndrron nj norm sociale n private, n at mnyr q ai shtron po ata krkesa para vetvetes n t njejtn mnyr si i shtron edhe shoqria ndaj tij. Ajo ka e dallon internalizimin nga msimi (learning) sht, se internalizimi kryhet n mnyr t pavetdijshme. Pjesa kryesore e tij kryhet gjat fmijris, kur fmiu e identifikon veten me prindrit dhe i aprovon normat e tyre, t cilat n prgjithsi jan edhe t shoqris. internal system norma dhe pritje sjelljesh sociale t krijuara n grupin e vet, pr dallim nga external system, norma dhe pritje sjelljesh n sistemin e gjer social, n kuadrin e t cilin hyn grupi i vogl. Sipas George Homans i cili e ka br introduktimin e ktij koncepti n The Human Group (1950), ato aktivitete t grupit q jan t orientuara kah arritja e synimeve prcaktohen kryesisht nga sistemi eksternal (sistemi i jashtm), ndrsa aktivitetet integrative, ato q kan pr qllim ruajtjen e unitetit n grup, prcaktohen nga sistemi internal. intolerance of ambiguity (intoleranc ndaj dy-kuptimshmris) nj veti karakteristike para s gjithash e personave t tipit autoritativ. Individt me kt veti kan vshtirsi me i vshtrua objektet dhe ngjarjet si t dykuptimshme apo t pastrukturuara. Ata kan nj tendenc ta dikotomizojn botn, njerzit dhe dukurit. Ato trajtohen ose si krejtsisht t mira apo krejtsisht t kqija. (Ai q nuk sht me mua sht kundr meje.) Ata kan nj tendenc t shohin bardh e zi, dhe t krijojn struktura njohse (kognitive) t thjeshta dhe qart t organizuara. Ata jan n nj shkall shum t ult t hapur pr informacione, t cilat strukturat e tyre kognitive do t'i bnin m komplekse. Jan fituar gjithashtu t dhna q flasin pr at se ekziston nj mvarshmri negative n mes intolerance of ambiguity dhe kapacitetit intelektual.

85

introspection metod shkencore klasike, n baz t s cils hulumtuesi e studion jetn e tij shpirtrore dhe duke e nisur prej saj bn gjeneralizime. introvert personality vmendja dhe interesimet e individit jan t drejtuara kah ai vet. E kundrta e ksaj sht extrovert personality, q kryesisht interesohet pr fenomene sociale t jashtme e t dukshme. invasion invazion 1. nj nga format e imigrimit t prshkruara nga Henry Pratt Fairchild n librin e tij Immigration: A World Movment and its American Significance (1925). Me invazion Fairchild mendon nj imigrim jopaqsor i nj popullsie me nivel kulturor m t ult n nj territor me nivel kulturor m t lart. E kundrta e ksaj sht pushtim. Shembull i nj invazioni n kt kuptim, sht invazioni i gotve n Perandorin Romake. 2. N kuptimin ekologjik mendohet n rastet kur nj klas apo tip i organizmave t gjall vjen tek nj territor dhe i zhduk t gjitha klasat apo tipet tjera. iron law of oligarchy ligji i hekurt i oligarkis teori e formuluar nga sociologu gjermanoitalian Robert Michels n Zur Soziologie des Parteiwessens in den modernen Demokratien (1912). Michels mendon se edhe organizata q formalisht jan demokratike (p. sh. partia socialdemokrate gjermane t ciln Michels e ka studiuar) krijojn, qesin nga vetja, nj grup t ngusht shum t organizuar, t cilt shpejt fitojn pothuajse kontroll absolut mbi organizatn. Liderve t organizats, u krijohet mundsia t fitojn njohuri specifike t cilat masa nuk i ka. Duke iu falenderuar ktyre njohurive lidert i dominojn mbledhjet me antar dhe ata shpesh kan ndikim vendimtar n marrjen e vendimeve. Ata ia vshtirsojn mass e cila ka m pak njohuri mundsin pr t'i larguar apo zvendsuar lidert, t cilt mund t qndrojn n postet e tyre n periudha t gjata. Lidert kan interes t qndrojn n postet e tyre, jo gjithmon pr shkakun se jan t etshm pr pushtet, por shpesh edhe pr at se kan dobi ekonomike nga mbajtja e pozicioneve t tyre. Ata e kontrollojn procesin e ngritjen n nivelet e larta t organizats, dhe ata do t lejojn ngritjen n shkallt e organizats vetm pr ata antar q i kan mendimet e njejta me ta. Michels potencon se lidert nuk do t thot se gjithmon jan t korruptuar, apo t ken defekte morale. Ata (lidert) jan rezultat i nj ligji q vepron n t gjitha organizatat, pa marr parasysh karakterin e liderve. irrational rationality koncept i krijuar nga Max Weber. Max-i ka menduar se nj prsosje e mjeteve shpesh mund t sjell tek zvoglimi i mundsive pr t'ia arritur qllimit. Weber ka treguar se pos tjerash organizatat burokratike nganjher kurthohen n aspektet procedurale t tyre sa synimet e tyre (pr arritjen e t cilave jan formuar) jan ln n harres. Pr nj organ shtetror q merret me shtje sociale mund t ndodh q procedura (komentet e paragrafeve, rregulloreve, ligjeve neneve t shkoj deri n at mas) t vjen n radh t par dhe situata e klientit n radh t dyt. M von ky koncept sht prdor edhe nga hulumtuesit e shtjeve t paqes dhe konflikteve n kritikn e tyre mbi bazat ideore t superfuqive rreth asaj q quhet terror-balance. ISUFI IMER, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Imer Isufi 1611 Mary An Lan Lockport, Ill., 60441 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. 86

J
JAHIR JAHIRI, Jahir Jahiri veprimtar i dalluar i rrethit t Shtutgartit, dhe Vllezrve Grvalla. Ka vepruar m s shumti me Faridin dhe Sefedin Tafallarin. JASHARI SHEFQET, Shefqet Jashari lindi n fshatin Strofc, komuna e Vushtrris, m 15 maj 1944. Pas shkolls s Mesme Bujqsore n Prishtin m 1964, ka kryer Shkolln e Lart Pedagogjike, Degn e Gjuhs dhe Letrsis Shqipe n Prishtin m 1970. N vitin 1964 sht dnuar me 5 vjet burg t rnd, si antar i Lvizjes Revolucionare pr Bashkimin e Shqiptarve. S bashku me t n gjyq kan dal Enver Mehmeti, Hilmi Rakovica, Vezir Uka dhe Selman Berisha. S bashku me Metush Krasniqin dhe Sabri Novoselln, sht bashkthemelues i Lvizjes s Jusuf Grvalls. M 15 nntor 1979 arrestohet nga policia jugosllave. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 8 vjet burg. Xhafer Durmishi: "Shkolln fillore e kam mbaruar n fshatin Prilluzh. N dy vitet e para msim m ka dhn Qerkin Peci. N kto dy vite, prve Qerkinit praktikn si msues e ka br Sheremet Sarai, i cili e ka zvendsua Qerkinin pr dy muaj. N klasn e tret dhe t katrt msuese e kemi pas Hanmshahe Pasomn. Pas mbarimit t shkolls fillore n fshatin Prilluzh, me sukses shembullor, d.m.th. pa asnj katrshe gjat tet viteve, regjistrohem pa provim pranues n Qendrn Shkollore Teknike "Nikolla Teslla" n Obiliq. Kjo shkoll nuk ka qen shkoll komunale por pron e Kombinatit t Obiliqit, dhe ka pas pr detyr t shkolloj puntort e kuadrot e profileve t ndryshme pr Kombinatin. N shkolln e mesme n Obiliq, shok t ngusht e kam pas Hakif Krasniqin nga fshati Zhilivod. N Obiliq jam njohur edhe me Bahtir Haradinajn. Me Hakifin nuk m ka lidh shum interesi i lndve shkencore n shkoll si kimia, fizika e matematika (pr diskutimin e ktyre lndve kam pas nj rreth krejt tjetr) por interesi yn i prbashkt ka qen pr gjuhn e letrsin shqipe dhe leximi i veprave t letrsis shqipe deri tek ato t realizmit socialist, t botuara n Shqipri e t cilat na kan ra n dor, apo i kemi huazuar n biblioteka. Hakifi me vllaun e vet m t vogl Hasanin dhe nann kan jetuar n Zhilivod. Sa motra m t rritura i ka pas nuk m kujtohet. Por e di se nj motr e tij m e madhe, Bedrija ka qen e martuar me Ismet Sarain, nga fshati Bivolak. Ismeti ka qen shok i ngusht me Sheremetin dhe kta t dy s bashku shok me Shefqet Jasharin nga Strofci. Prmes shokut tim t shkolls s mesme Hakifit jam njohur me Ismetin dhe rinjohur me Sheremetin (pasi Sheremeti m kishte dhn dy muaj msim n dy vitet e para t shkolls fillore). N fillim t vitit 1978, Ismet Sarai, pasi m kishte takuar shum e shum her m ka fol pr Lvizjen Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi, m ka propozuar t antarsohem dhe un jam pajtuar. Ismeti m ka antarsuar n Lvizje n shtpin e tij n Bivolak. Viti 1978 sht viti i 100 vjetorit t Lidhjes s Prizrenit dhe n kt vit puna ime si antar i Lvizjes sht nj pik uj n deti n krahasim me punn pothuajse krejtsisht zyrtare pr t kujtuar 100 vjetorin e Lidhjes." Prmes Hakifit jam njohur edhe me Behxhet Krasniqin."

87

JASHARI SKNDER Skender Jashari, i lindur m 11 korrik 1954 n Prishtin. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 3 vjet burg. JETA N PESHOJ, Jusuf Grvalla: "Prkundrazi, asnj propagand pr t ashtuquajturin "terrorizm shqiptar", t inskenuar e t "sulmuar" nga qeveria shoviniste e Beogradit, nuk do t na friksoj e t na ndal n krkesat tona t drejta pr buk, t drejta e liri demokratike. Ato do t'i krkojm n mnyrn q do ta shohim t arsyeshme, pa e vn n peshoj as jetn, derisa t'i realizojm q t gjitha!" (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 14) JOKLI NORBERT, Norbert Jokl (25 shkurt 1887 - maj 1942) ishte albanolog austriak me prejardhje hebreje. Njihet si nj ndr themeluesit e albanologjis. Por, para se me u njoht si albanolog i madh ai ishte i muem si studiues i filologjis balto-sllave dhe si bibliotekar (Oberstadtsbibliothekar) i Universitetit t Vjens. Ernest Koliqi, duke prshkruar nj vizit t br s bashku me Aleks Budn n shtpin e Joklit n dhjetor t 1937, shkruante nj vit m von te Demokratia e Vangjel Kos: E m oi fll ke nji raft librash [...] Botime t vjetra e t reja: Tosksh e Gegsh e Shqiptarsh tItals; t gjith auktort, t mdhej e t mesm e t vegjl fare; kolekcjone s prkohshmesh shti pr bukur n kartu, radhiteshin t dendun nat bibljotek t smirueshme. Shum prej atyne botimeve sot nuk gjinden m, sado me i pague. Sejcili vllim m s miri i lidhun mbante t shkruem me grma ari n shpin titullin e vet. St e mij shetitshin plot lakmi mbi ato tituj e zemra m ndrydhej. Paska qen dasht t shkojshm larg Shqipnije, n nji vend t huej, pr t gjetun bibliotekn ideale shqipe.

K
KABASHI NUHI, Nuhi Kabashi nga fshati Polac, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. KABASHI XHAVIT, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhavit Kabashi, 316-6-92street, ap.26. New York, city. 10028 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. KADARE ISMAIL, -Ismail Kadare, lindi m 28 janar 1936 n Gjirokastr. Ka shkruar parathnien e romanit Rrotull dhe punimin "Balad pr vdekjen e Jusuf Grvalls". Shkrimtari m i cituar nga Jusuf Grvalla. KALAJ, Familje veprimtare n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Familja KALAJ, 40 East Ave. 81 St. New York, N.Y.10027 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej saj ka qen 10. KALAJ GJERGJ, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Gjergj Kalaj, 125 Goldner Av. Pontiak, Mich., 48054 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20.

88

KAMBERI ILJAZ, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Iljaz Kamberi, Schdlerstr.30 Wandsbek 20 2 Hamburg. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 150. KASTRAT SAIR, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sair Kastrat, Feridiye cad. No. 93, Taksim Istanbul. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi. KASTRATI SALIH, Jusuf Grvalla: "Kah ora dy pas mesnate, tashm dit e shtun, i trokita n der Sknder Blakajt. Me veturn e tij shkuam n Pej, e morm Salih Kastratin, dhe u nism pr Jesenice, n kufirin jugosllavo-austriak. Rrugs kaluam mir. Ata m lan n oborr t Bacit Haxhi, kshtu ishim marr vesh dhe shkuan." SULM ME BOMB NDAJ BIZNESMENIT NGA PEJA SALIH KASTRATI Nga Express 15 Mars 2012 13:10 Nj sulm me bomb ka ndodhur sot n Pej, konkretisht n shtpin e biznesmenit t arit, Salih Kastrati. Sipas RTK-s, sulmi ka ndodhur rreth ors 10:30, prderisa shprthimi i bombs sht dgjuar n tr qytetin e Pejs. Bomba ka qen e montuar para shtpis s biznesmenit Salih Kastrati, i cili sht lnduar rnd dhe po trajtohet n gjendje kritike n Qendrn Klinike Universitare n Prishtin. Ndrkaq, zdhnsi i Policis s Kosovs pr rajonin e Pejs, Xhevat Ibraj e ka konfirmuar shprthimin e bombs por ka thn se ende nuk ka ndonj t arrestuar apo t dyshuar n lidhje me kt rast. (www.gazetaexpress.com) Nga sulmi me bomb vdes Salih Kastrati. Lajmi pr varrimin e tij u dha m 12 prill 2012. KELMENDI ADEM, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Adem Kelmendi, T.O. Box.95, Focskray, Virginia, 22150, USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. KELMENDI AVDI Avdi Kelmendi, i lindur m 21 dhjetor 1951 n fshatin Ribari i Vogl KK Lipjan. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 5 vjet burg. KELMENDI IBRAHIM, Ibrahim Kelmendi, prfaqsues i Frontit t Kuq. Jusuf Grvalla: "Po ashtu, prkundrazi, i nderuar shok Ibrahim! ...E marr me mend (e kjo spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.)" (Letr Ibrahim Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283)

89

Ibrahim Kelmendi: "Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant." (Bedri Islami, LVIZJA, Tetov 2012, faqe 114-117) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. .... Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist. (Lidhur me kto shtje kemi pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga Vjena, lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori, n qoft se sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.) ...sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori) dshirn pr t'u takuar me mua. ... Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjegj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor; U botua pr her t par n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 nga Faridin Tafallari, s bashku me punimin; Kur Jusuf Grvalla shkruante) Ibrahim Kelmendi: "Tani ka shkruar nj reagim t gjat Xhafer Durmishi, ish-bashkveprimtar, njkohsisht ish-kundrshtar i imi. Sa pr shembullin q sollt ju pr sqarim, un nuk do t'i isha hidhruar fare Xhaferit, sikur t kishin qen shpifje t tij autentike, ngaq ndaj tyre kam krijuar imunitet. Tani m shqetson fakti se ato shpifje i vishen Jusufit, t cituar n baz t nj "raporti" q gjoja ai i pasksh drguar Sabri Novosells. Fillimisht dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant. ... Mjafton t them se Jusufi e ka ditur shum mir kush ishte Ram (Idriz) Ibrdemaj, prandaj nuk ka pasur nevoj t hamendesohej nse ishte Ram Ibrdemaj apo Ram Nikqi." (Bedri Islami, LVIZJA, Tetov 2012, faqe 114-117) 90

KLAIQI ISMET, Ismet Klaiqi, veprimtar i dalluar i rrethit t Shtutgartit q nga fillimi i vitit 1980. Ka punuar n fabrikn e Mercedesit n Sindelfingen. KLAIQI SHABAN DHE ISLAM RAFUNA, n dhjetor t vitit 1981, u arrestuan n kufirin austriako-slloven duke e futur numrin e par t Zrit t Kosovs, dhe u dnuan me nga tri vjet burg. AKTGJYKIM: "NE EMER TE POPULLIT Gjykata Supreme e Kosovs kolegji i prbr nga kryetari i gjykats Riza Fazlija dhe gjyqtart: Tadej Rodiqi, Aqif Tuhina, Durmish Koqinaj dhe Halil Halilaj, antar, me bashkpuntoren profesionale Milica Smajli, procesmbajtse, n shtjen penale t t akuzuarve Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna, pr veprn penale t pjesmarrjes n veprimtari armiqsore, t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ, t kryer si bashkekzekutor, duke vendosur prkitazi me ankesn e prokurorit publik t qarkut dhe ankesn e mbrojtsit t t akuzuarve Zhivana Bersavleviq, paraqitur kundr aktgjykimit P-nr. 34/82 dat 3 korrik 1982 t Gjykats s Qarkut t Gjilanit, n seancn jopublike t mbajtur m 17 janar 1983, zvendsprokurori publik krahinor Ndue Selmani, mori kt AKTGJYKIM N rastin e ankess s prokurorit publik dhe ankess s mbrojtses s t akuzuarve, e sipas detyrs zyrtare, aktgjykimi P-nr. 34/82 dat 3 korrik 1982 i Gjykats s Qarkut t Gjilanit ndryshohet sa i prket zbatimit t ligjit penal, kshtu q Gjykata Supreme konstaton se n veprimet e t akuzuarve Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna qndrojn elementet e veprs penale t propagands armiqsore, t parashikuar nga neni 133 par. 3 t LP t RSFJ. ARSYETIMI Me aktgjykimin P-nr. 34/82 dat 3 korrik 1982, Gjykata e Qarkut t Gjilanit i ka shpallur fajtor t akuzuarit Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna pr veprn penale t propagands armiqsore, t parashikuar nga neni 133 par. 1 t LP t RSFJ dhe i ka dnuar me nga tri vjet burgim, duke i detyruar edhe ti paguajn shpenzimet e procedurs penale pr paushallin gjyqsor prej 1000 dinarsh." KLUBE SHQIPTARE; Bashksia BKSHM, Postfach 2, D-7271 Rohrdorf (Kryetar i Bashksis s Klubeve Shqiptare n Mrgim-Faridin Tafallari) Klubi Asim Vokshi, Rue de Geneve 46, Lausanne, Llozan Shoqria Drita, Brunnen str. 20, 7400 Tybingen Klubi "Emin Duraku", Graf-Adolf-Str. 63-65, Dsseldorf Klubi "Gjergj Kastrioti Sknderbeu" Kreuzlingen Klubi "Hasan Prishtina", Zug- Dem Mustafaj Klubi "Ibe Palikuqi" Hamburg Klubi Idriz Seferi, Rue Rubens 41, 1030 Bruksels-Beg. Klubi "Igballe Prishtina" Gjenev Klubi "Isa Boletini", m 20 gusht 1983, ka filluar aktivitetin e tij. Klubi "Jusuf Grvalla" Nju Jork Klubi "Kosova" Bilefeld - Xhavit Ramabaja Klubi Prparimi Weststr.150 Zrich, tel.01-352411 Klubi "Xheladin Zeqiri" n St. Gallen KLUBET N DYSELDORF E BILEFELD, Jusuf Grvalla: "Nj hap tjetr revolucionar q u b kto dit n Gjermani, qe pushtimi nga puntort tan i dy klubeve kosovare, t cilat deri m tash ishin br erdhe spiunazhi e propagande e njerzve t konsullatave jugosllave. Puntort revolucionar i morn n dor ato klube, 91

hoqn flamurin jugosllav dhe fotografin e xhelatit Tito, ndoqn s andejmi njerzit e konsullatave, prderisa ngjarjet n Kosov t vazhdojn t trajtohen kshtu nga ana e qeveris jugosllave. Klubet e pushtuara ndodhen n Dyseldorf dhe n Bilefeld. Policia gjermane jo vetm nuk ka ndrmarr asgj lidhur me kt aksion, por e konsideron edhe shum t drejt, meq sipas statusit t tyre, klubet duhej edhe m par t ishin t pavarura nga ndikimi i konsullatave. Tani kemi shpres se ky shembull do t ndiqet n t gjitha ato qendra ku kan ekzistuar deri m tash klube q ve emrin e kan pasur kosovar. Dhe kjo gj ka rndsi mjaft t madhe." (Letr Sabri Novosells 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 262) KROVA Q., veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Q. Krqova, Co Red Apple INN 8. Street, Monroe Wis, 53566 USA. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. KOCA SELIM, Selim Koca, i biri i Kajtaz Kocs nga Polaci. Veprimtar n Gjermani, n rrethin e Shtutgartit, Sindelfingen. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. KOLANECI ENXHLL, diplomat n ambasadn e Shqipris n Vjen. Me sa m kujtohet, adresa e mposhtme, e viteve 1982-1983 sht e ambasads dhe jo e tija private: Enxhll Kolaneci, Botschaftsrat S. V. AL. Jacquingasse 41, 1030 Wien Austri KOMITETET PR KOSOVN, Jusuf Grvalla: "Tani, n bashkpunim me komunistt gjerman e zvicran, un dhe nj shok i Liris jemi duke punuar n formimin e disa komiteteve pr Kosovn. Kto komitete do t prbhen prej autoritetesh t njohura gjermane e zvicrane, si politikan, shkrimtar e artist t njohur demokrat. Konkretisht, n komitetin q do t formohet n Gjermanin Federale, kemi rn dakord q nga pala shqiptare t hy un, kurse n at n Zvicr, nj shoku (Kadri Zeka-shn. i Xh. D.) i Liris. Komitetet kan pr qllim ta sheshojn t vrtetn pr Kosovn dhe t organizojn ndihma t ndryshme pr popullin ton t shumvuajtur. Komitetet do t bjn demarshe pran qeverive, dhe ndoshta edhe pran Kombeve t Bashkuara, si dhe do t prpiqen t ndikojn sa m shum n shtypin evropian e botror, duke e ushqyer kt shtyp me t dhna faktografike mbi Kosovn, n mnyr q demagogjia jugosllave t demaskohet n prmasa t gjera. Po kshtu, komitetet do t hapin edhe xhirollogarin pr ndihma materiale dhe do t caktojn qendra me adresa ku t arrijn t dhna konkrete lidhur me numrin e t vrarve, t plagosurve dhe t t burgosurve n ngjarjet e fundit n Kosov. ( Prandaj sht mir q qysh tani, shokt t mbledhin sa m shum informata dhe, kur t formohen komitetet, ti ushqejm ato me t vrteta n shkall sa m t gjer.)" (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 263) KOMITETI "MBROJTJA KOMBTARE E KOSOVS" (1918-1924). Organizat politike kombtare q luftoi pr mbrojtjen e shtetit t pavarur shqiptar, pr demokratizimin e tij, pr lirimin e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, t shkputura padrejtsisht m 1913 dhe pr bashkimin e tyre me Shqiprin. U themelua n ilegalitet m 1 maj 1918 dhe nga nntori u vendos n Shkodr, ku e 92

zgjeroi m tepr veprimtarin e tij. Midis drejtuesve t organizats u dalluan Kadri Prishtina (kryetar), Hasan Prishtina, Bajram Curri, Sali Nivica Hysni Curri etj. ... Komiteti "Mbrojtja Kombtare e Kosovs" iu kushtua veanrisht organizimit dhe drejtimit t Lufts Nacionallirimtare t popullsis shqiptare t Kosovs e t viseve t tjera kundr zgjedhs s pushtuesve serbomdhenj. Themeloi degt e tij n Kosov dhe mbante lidhje t vazhdueshme me prijsit e lvizjes s armatosur nacionallirimtare n ato treva. Komiteti demaskoi me forc para opinionit publik brenda dhe jasht vendit, politikn e terrorit dhe t gjenocidit serbomadh ndaj popullsis shqiptare, prpjekjet e tyre pr shkombtarizimin e shfarosjen e saj. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 499-500) KOMITETI QENDROR I PPSH, Jusuf Grvalla: "Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum. Un e shkrova n disa variante, por me asnjrin prej tyre nuk mbeta i knaqur. Nuk jam msuar t komunikoj me nj nivel t till. M s fundi e lash variantin q e mora prej teje. Hapi si hap m plqeu shum dhe m duket shum i dobishm. Por, nuk di a duhet t jemi t knaqur si e kemi realizuar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 278)

KONCERTI "KOSOVARJA KNDON" M 11 NNTOR 1983 N SHTUTGART

I ORGANIZUAR NGA KONZULLATA E SHTUTGARTIT Njoftim pr shokt e _____________ T gjith ju t dashur bashkatdhetar jeni n dijeni pr rastin q ndodhi m 11 nntor 1983 n Shtutgart me rastin e shfaqjes s Ansamblit "Kosovarja kndon". At mbrmje u arrestuan 17 bashkatdhetar t rrethit t Shtutgartit dhe nj nga nj qytet tjetr. Tet veta u liruan natn e dyt, njherazi duke u liruar edhe nga aktakuza. Nnt t tjer u mbajtn n burg. Pas dy javsh, nga burgu u liruan edhe tre shok t tjer me kusht q n do jav t lajmrohen njher n stacionet e policive t qytetit ku banojn. Pes shok t tjer q mbetn n burg u liruan pas pes javsh, m 15 dhjetor 1983, me kusht q vetm pr lirimin e tyre deri n gjyq t paguhet nj shum t hollash prej 35 000 DEM. Tre avokatt pr punn e tyre t deritanishme krkuan 9000 DEM. Bashkatdhetart e rretheve m t aktivizuara, kt shum t hollash e prballuan pr rreth 45 dit, duke arritur t paguajn pjesn drmuese t ksaj shume. Por q n fillim q t mos humbim n koh, disa shok t rrethit t Shtutgartit hyn n kredi me besim n solidaritetin vllazror, i cili edhe ksaj radhe u manifestua n shkall t lart. Pr solidaritet vllazror ju shprehin mirnjohje puntort e rrethit t Shtutgartit. 30 janar 1984 PS. Kto t holla u dhan nga Faridin Tafallari, i cili muar Kredit nga Deutsche Bank Nagold, 14 Dezember (Dhjetor) 1983. Unsere Zeichen Sz/Bin Barkredit 30 000 DEM, me afat deri m 30 mars 1984, me kamat 10%, z. Zt. und bis auf weiteres. NDIHMA: Q u erdhn nga rrethe dhe qendra t ndryshme t Evrops Perndimore vllezrve q punojn e jetojn prkohsisht n rrethin e Shtutgartit, pr rastin q ndodhi m 11 nntor 1983, ku ran n burg 17 shok. Pr t'i liruar nga burgu kta 93

shok krkuan nj shum t hollash prej 35 000 DEM, kaucion dhe avokatt pr punn e tyre krkuan deri m sot 9000 DEM. Kto t holla u paguan brenda nj kohe t shkurtr nga vllezrit dhe motrat mrgimtar q punojn npr vende t ndryshme t Evrops. Ju falenderojm ju t gjith vllezr e motra pr ndihmat solidare q na ofruat. Ktu po shnoj rrethet dhe shumn e t hollave: 1. Rrethi i Shtutgartit-Sindelfingen (Selim Koca, m 17-11-1983) DM 2050 2. Rrethi i Shtutgartit-Sindelfingen (Mejdi Rexha, m 19-11-1983) DM 1400 3. Rrethi i Esslingenit (Nami Ramadani, m 15-12-1983) DM 820 4. Rrethi i Dusseldorfit (Qamil Rexhepi 14-05-1984) DM 1500 5. Rrethi i Dusseldorf-Duisburg (Imerja Qamili, 29-12-1983) DM 2000 6. Rrethi i Bilefeldit (Xhavit Ramabaja, m 16-01-1984) DM 2470 7. Rrethi Bremenit (M.Z., H.D. dhe L.I. m 14-12-1983) DM 1200 8. Rrethi i Saarlouis-it (Ismail Hoxha, m 17-11-1983) DM 500 9. Rrethi i Hamburgut (Ali Ademi, m 14-01-1984) DM 6100 10. Rrethi i Shtutg-Waiblingen (Kol Paloka, 10-12-1983) DM 1170 11. Rrethi i Ingolstatit (Nezir Neziri, m 27-02-1984) DM 760 12. Rrethi i Dortmundit (Q. Kryeziu, m 19-03-1984) DM 800 13. Shoqria e Klnit (Imerja Qamili, 15-05-1984 DM 510 14. Dem Demaj (Nagold, 15-12-1983) DM 300 15. Shaip Zeqiri (Tybingen, 17-12-1983) DM 100 Nga Zvicra, npr rrethe t Zvicrs jan kto ndihma: 1. Rrethi i Gjenevs K Igballe Prishtina, 19-12-1983 2. Klubi "Asim Vokshi" Llozan CH m 19-12-1983 3. Klubi Prparimi, m 10-12-1983 4. Klubi Xheladin Zeqiri St. Gallen, 10-12-1983 5. Shoqria e Gjenevs (Shaqir Shabani, 16-12-1983) 6. Shoqria e Gjenevs (Shaqir Shabani, 16-12-1983) DM 2867+500F DM 3740 Fr. 660 DM 1495 DM 6234 Fr 1100

T dhanat pr lirimin e shokve nga burgu, m 15-12-1983 n Shtutgart. 1. Avokatit Micheil Wolf, pr punn e br m 14-11-1983 ia dhash 2600 DM 2. Avokatit M. Wolf, kaucion i dhash m 18-11-1983 DM 1x500+1x500=1000 3. Avokatit M. Wolf, pr lirimin e shokve m 15-12-1983 i dhash DM 15 000 4. Avokatit M. Wolf, pr lirimin e shokve i dhash m 28-11-1983 DM 10 000 Remzi Ademit ia dhash pr avokatin DM 3000 Hafiz Gagics ia dhash posa dual nga burgu DM 1500 Xhafer Durmishit, ia dhash pr nevoja t aktivitetit DM 1500 Murat Kryeziut ia dhash pr avokatin DM 1000 Familjes Grvalla i drgova 2xnga 1100 pas (Zeqirit) DM 2200 Familjes s Hysen Gegajt ia drgova ndihma pas (Beqirit) DM 1500 Sqarim: Avokati mbrojts i Mejdi Bytyit u pagua nga shokt n Heilbron. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 247-248) KONFLIKT (lat. confli'ctus ndeshje) kundrshtim, mospajtim q krkon zgjidhje. Konfliktet mund t shfaqen n shum nivele t ndryshme brenda nj shoqrie dhe n mes shoqrive t ndryshme (shteteve). Mund t flitet, duke filluar prej konflikteve destruktive n mes shteteve (luft), t kundrshtimeve n mes partive politike apo palve n tregun e puns (ndrmarrsve, kapitalistve dhe bashkimeve profesionale) 94

deri tek konfliktet n mes njerzve (si individ) apo n mes nnshtetasve dhe shtetit. Nj konflikt shpesh prjetohet si i ngarkuar, i mundimshm pr ata q jan t przier n te dhe pr mjedisin. Por konflikti nganjher mund t jet konstruktiv dhe krijues, p. sh. n formn e konkurencs, garimeve dhe lojrave. Prgjithsisht deri tek konflikti vjen kur dy apo m shum pal n t njejtn koh synojn vlera dhe resurse t cilat nuk mund t ndahen n mes tyre n mnyr t thjesht. Kjo do t thot se tek konflikti vjen kur resurset jan t pamjaftueshme n raport me synimet e palve (p. sh. n situatat e krizave ekonomike). Konflikti mund t ket bazn edhe n ato raste kur formulimi i synimit t palve sht br n at mnyr sa nuk sht e mundur n mnyr t thjesht t plotsohet krkesat e tyre njkohsisht (p. sh. t dyja palt krkojn m shum se gjysmn e resurseve). Konfliktet bhen t dukshme kur palt veprojn n mnyr aktive pr arritjen e qllimeve t tyre (p. sh. prmes sjelljeve konfliktuale si jan grevat, lokautet, aksionet e dhuns). Konfliktet e armatosura (luftrat) zhvillohen rreth shtjeve territoriale (p. sh. prcaktimit t kufijve), pushtetit dhe rritjes s ndikimit, brenda dhe n mes shtetesh, kur forcat e armatosura prdoren qllimisht pr ta detyruar paln tjetr pr lshime apo pr ta eliminuar ate krejtsisht. Konfliktet jan latente kur palt nuk veprojn pr t'i arritur synimet e tyre. N ato raste kur sht e mundur t bhet parashikimi se resurset dhe vlerat do t paksohen, por palt ende nuk kan paraqitur synime t formuluara, kemi t bjm me ekzistimin e konflikteve potenciale. KOPUKU I DHN PAS DOKKRAVE, Jusuf Grvalla: "N kto aste na kujtohet edhe gulimi i rinis hitleriane pr ta shtruar e pr ta drrmuar Shqiprin. Por, ktij kujtimi i del prball me gjallri nj pamje e kndshme: sot, komunistt marksistleninist gjerman, Atdheun ton, Shqiprin socialiste, e konsiderojn pishtar t komunizmit dhe atdhe t t gjith proletarve n bot. ndrrim fatlum i kohve! Vetm i padituri dhe kopuku i dhn pas dokrrave dhe pas ashtit, q mund tia hedhin n kmbim t liris s rrmbyer social-shovinistt e Beogradit, nuk mund t kuptoj ende se ku kan vajtur punt. Dhe vetm ky i paditur dhe ky kopuk mund t mos mendoj ashtu si mendon bota." (Lajmtari i liris, tetor 1980, faqe 6) KORABI ARBR, pseudonim, me sa kam mundur ta kuptoj nga Jusufi, edhe pse nuk ma ka thn n mnyr direkte, pseudonim rasti i Enver Hoxhs, q m 12 shtator 1981, n gazetn Zri i popullit publikoi artikullin "KRKESA "KOSOVA REPUBLIK" NUK MUND T SHUHET AS ME DHUN, AS ME TEORIZIME BOSHE" Jusuf Grvalla: "Natyrisht se do t varet shum edhe nga vllezrit tan n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi, se sa do t ju afrohemi realizimit t krkesave tona objektive plotsisht t ligjshme. Po t jet puna te kosovart, pr ata q i kan pjekur hesapet, ata q e kan shtrydhur mendjen pr luftn e kaluar n mars e n prill e pr kt q po vazhdon e sidomos pr at q do t vij, ktu sht shum fjal e rnd, q flitet pr ndonj tradhti t till, q t flitet pr ndonj harres kur sht fjala pr vllezrit n Maqedoni edhe n Mal t Zi. Por natyrisht n drejtimin e asaj, q t realizohen t drejtat e ligjshme t t gjith popullit Shqiptar n Jugosllavi, pr prfshirjen e t gjithve brenda kufijve t ardhshm t Kosovs, kjo varet shum si thash edhe m par, nga vet aktiviteti q do t zhvillojn vllezrit tan n regjionet prkatse. Por duhet ta kemi guximin e t flasim objektivisht e t themi, se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, si e tha koh m par Zri i Popullit, pikrisht Arbr Korabi, q kjo krkes para se t jet nj aspirat, nj qllim t fundit t popullit shqiptar n Jugosllavi, paraqet m par nj protest. (E botoi pr her t par 95

Faridin Tafallari n shkrimin: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008) KOSOVA REPUBLIK, Jusuf Grvalla: "Se ka do ti sjell, far t mira do ti sjell Kosovs statusi i Republiks, ne ose duhet t realizojm ( analizojm) ta shtrydhim mendjen , t mendojm dit e nat. Kemi edhe disa pika t tjera si t mbshtetemi edhe t logjikojm pse nj njeri i menur thot, se mendimi sht e vetmja parajs, prej s cils nuk mund t na ndjekin. Ta zm se nj pik mbshtetje prej t cils mund t nisemi ne kur t analizojm, se far t mirash do t na sjell statusi i Republiks pr Kosovn, mund t drejtohemi konkretisht te armiku. Po t ishte krkesa Kosova Republik, nj krkes boshe, nj krkes n ajr, nj krkes mendje leht, nj krkes, t ciln e kan br aventuriert, nj krkes t ciln e kan br, ata q ndrrojn pa baza, pa far dyshimi se Beogradi, qysh m 11 mars t ktij viti, do t dilte me dokumentin pr statusin e Republiks s Kosovs dhe do t na thoshte urdhroni shqiptar ja ku e keni Republikn! Por a sht kshtu, po e shohim q prej afr nnt muajsh. T gjitha forcat, gjith plehun, gjith vrerin shovinist t 74 vjetve, qindra vjetve m t prparshm, Beogradi, tashm e ka akumuluar, e ka grumbulluar, pr ta shtypur krkesn e Kosovs Republik. Prandaj ne po duam ta vlersojm punn. Mund t nisemi edhe nga ky moment, po t ishte kjo krkes, nj krkes me rndsi t vogl, ose pa rndsi, padyshim se Beogradi, do t shfrytzonte rastin edhe do t na e bnte qejfin. Por sht nj krkes shum vitale pr popullin shqiptar dhe prandaj Beogradi, qeveria e Beogradit, si nj qeveri shoviniste e trbuar n kulm, na e mohon me aq kmbngulje pr arsye se , a do t mund t na mohoj apo jo do ta tregoj e nesrmja e shenjt, se si do t mbaroj puna!" (E botoi pr her t par Faridin Tafallari n shkrimin: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008) KOVAEVIQ MILIJA kryetar i komisionit ekonomik q e ka prfaqsuar Kosovn n Federatn Jugosllave. Jusuf Grvalla: "Fraza m e dashur e Jugosllavis, e cila trumbetohet sa her t shfaqet rasti i prshtatshm n mjetet e informimit publik, sht nj fraz tipike e kolonizatorit: Jugosllavia do bj mos q ta nxjerr Kosovn nga prapambeturia ekonomike e sociale, Federata do t ndaj ndihma t jashtzakonshme pr zhvillimin e shpejtuar t Kosovs. Prshtypja e pjess s painformuar t opinionit sht se Jugosllavia sht drmuar duke ndihmuar Kosovn, por kjo, Kosova, si nj pus i pafund, kurrsesi t ngopet! Ndrkaq, Milija Kovaeviqi, n cilsin e kryetarit t Komisionit ekonomik q e prfaqson Kosovn n Federat, shkruante para disa vjetsh n gazetn e prditshme "Rilindja": "Q nga viti 1947 e deri m 1977, pr do dinar t investuar n Kosov, ka marr nga Kosova dy dinar e gjysm". Si merren nga Kosova dy dinar e gjysm etj.?" (Bashkimi, prill 1980, faqe 5) KRASNIQI BESNIK, veprimtar n Kosov dhe Australi. Djali i Metush Krasniqit. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Besnik Krasniqi, Po Box 1314 Bunbury 6230 W.A. Australia. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20.

96

KRASNIQI HAMIT, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hamit Krasniqi, Rbinhomle 30 D-7074 Albsdadt 2. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. KRASNIQI HAXHI, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Haxhi Krasniqi, Khlerstr. 30, 4250 Botorp 2. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. KRASNIQI METUSH Metush Krasniqi - Dajkoci, lindi m 19 gusht 1928 n fshatin Dajkoc t Komuns s Kamenics (Dardans). Shkolln fillore respektivisht katr klasat e para i kreu n gjuhn serbe n fshatin Hodanoc, ndrsa katr klast tjera gjat viteve 1942-1946 i kreu n Gjilan n gjuhn shqipe. Shefqet Jashari: "Ishin pushimet verore t vitit 1977, kur vendosm ta bjm mbledhjen pr formimin e Organizats. Kt mbledhje e mbajtm n shtpin e Sabri Novosells. do njri raportuam pr punn ton. Nga sa celula i kemi formuar, n cilat qytete apo fshatra veprojn ato, kush jan ata q e udhheqin veprimtarin e celuls, natyrisht pa i prezentuar me emra e mbiemra, por duke iu treguar biografit e tyre. ... Shumica e njerzve kishin shprehur dshirn q Organizata ta merr LNKVSHJ. U vendos q Metush Krasniqi t jet kryetar i Lvizjes." (Intervist, Drita-Suedi, nr. 15/1997, faqe 14) M 4 nntor 1985 Metush Krasniqi srish burgoset dhe gjat shtat muaj e pesmbdhjet ditve sa e mbajtn n burgjet e Prishtins e t Mitrovics, rrahet e torturohet n mnyrat m mizore. Pasi ishte i drmuar pr vdekje UDB-a m 16 qershor 1986 e liron nga burgu. Vdiq m 15 tetor 1986. Varrimi i tij u b n fshatin e lindjes n Dajkoc. shtjet organizative formale t LNKVSHJ brenda n Kosov nuk i kam trajtuar. Ajo ka i kam kushtuar m s shumti vmendje sht pesha e pakrahasueshme dhe vendimtare e Jusuf Gvalls n Lvizjen e tij dhe raporti me t vetmin person udhhqs me t cilin ka pas lidhje Sabri Novoselln. KRASNIQI ZEQIR, Jusuf Grvalla: "Ta shfletojm gazetn e 27 prillit 1980, artikullin me titull Urdhroni parmenda! U shitn parmendat? e pyetm Zeqir Krasniqin nga Llodroviqi. Posi! Ende kam myshterinj t mir n disa fshatra ende punohet me parmend, gazeta jon t ther mu n zemr. Por, n shekullin e satelitve dhe t kompjuterve, shqiptari i Kosovs lavron ende me parmend!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2-3) KREMER PAUL (PAUL KRETSCHMER), lindi m 2 maj 1866 n Berlin, vdiq m 9 mars 1956 n Vjen. Ka qen profesor n Universitetin e Marburgut, i gjuhsis krahasimtare, m pas n Universitetin e Vjens. M 1896 botoi veprn Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache (Hyrje n historin e gjuhs greke). N kt vepr pioniere ky dijetar u kushton mbi 40 faqe ilirve dhe rolit t tyre n hershmri. Gjat studimeve n Vjen, Eqrem abej ka ndjekur ligjratat e Paul Kremerit dhe t Norbert Joklit. KRIZMAN BOGDAN, lindi m 28 qershor 1913 n Varazhdin, vdiq m 5 korrik 1994 n Zagreb. Ka qen nj historian kroat. U ka br analiz elaborateve t Ivo Andriqit dhe Ivan Vukotiqit kundr popullit shqiptar.

97

KRYEZIU MAHMUT, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Mahmut Kryeziu, Frolihstr. 12, 89 Augsburg. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. KRYEZIU MURAT, veprimtar i dalluar i rrethit t Shtutgartit. N vitet 1981-1983 ka banuar n adresn: Murat Kryeziu, Nord-West-Ring 30, D-70794 Filderstadt. N mbrmjen e 16 janar 1982, banesa e tij ka qen e mbushur me aktivist, duke shikuar filma t Rilindjes Kombtare, t tubuar aty me iniciativn e Vllezrve Grvalla. KRYEZIU SHEMSEDIN, veprimtar n Austri. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Shemsedin Kryeziu, Hotel Z. Hircshen Sant Julistr 21 Salzburg. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. KRYEZIU ZYMER, nj prej veprimtarve kryesor t rrethit t Dusseldorfit. Shok dhe kshilltar i ngusht i Vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks. N vitet 1981-1983 ka banuar n kt adres: Zymer Kryeziu, Dorotenstr, 85, D-4000 Dsseldorf KUI SHKURTE-DRITA Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuars Shkurte-Drita Kuqi, profesoresh nga f. Junik KK Dean, e lindur m 20 shtator 1956, n t njejtin fshat, n t njejtin fshat, me profesion profesoresh e gjuhs shqipe pran QAMO Xhevdet Doda n Prishtin. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 6 (gjasht) vjetsh." KUI VEBI, familje patriotike n Franc, q n vitet 1981-1985 e ndoshta edhe m von, ka banuar n Mer, rreth 60 km n veri t Parisit. kulak fjal ruse pr bujk, pronar toke. Gjat revolucionit rus dhe gjat viteve 1920 dhe 1930 fjala kulak ka marr kuptimin e nj bujku q ka br rezistenc kundr prpjekjeve, masave t komunistve pr kolektivizimin e bujqsis. KUNDR SHQIPRIS Disa emra pr t cilt Jusuf Grvalla, n dhjetor t vitit 1981, mendon se nuk ia vlen me ua drgua gazetn. Jusuf Grvalla: "Vehbi Ibrahimi, i vrar n Belgjik, ishte sekretari personal i (E. Kastriotit). Ky far Emili i s ashtuquajturs Beslidhja shqiptare, sht nj nga reaksionart m t mykyr t shqiptarve n Perndim. Enver Hadri, pr sa jam i informuar, i takon gjoja nj partie komuniste, por me orientim prorus. Edhe Martin Camaj, pr sa dim, sht kundr Shqipris. Pr emrat e tjer, adresat e t cilve na jan drguar me nga nj pikpyetje pran, nuk dim gj. Ne spo u drgojm tash pr tash asgj, derisa t mos vrtetohet puna e tyre. N qofshin si kta q prmendm m lart, skemi pse ua drgojm as helmin, lre m shtypin ton. (Fjala sht pr Hasan Beun n Amerik, Hysen amin n Suedi, Vincenzo Gollettin n Frankfurt). (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982; Faridin Tafallari, T-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) KUNUSHEFCI FERIZ. Pas vrasjes s Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls (m 17 janar 1982) n adres t Familjes Grvalla dhe t Kadri Zeks kan ardhur shum letra ngushlluese, nga an t ndryshme t bots, si nga Sydnei i 98

Australis, nga Nju Jorku i Ameriks etj. N mesin e ktyre letrave sht edhe nj letr e Feriz Kunushefcit, i cili ato dit ishte n burgun e Heilbronit. Ferizi n letrn e tij shkruan: E DASHURA NAN SHQIPTARE Ket leter poe shkruej edhe deshiroj ngushllime te thella per djemt e juej si e dhan jeten per vendlindje edhe per popullin Shqiptar. Mos u merzit hiq se djemt e juej jeten e kan dhan edhe nuk jan ma ne mesin e familjes se vet. Trupi i tyre ka vdek, por vepra e tyne edhe puna e tyne per popullin shqiptar kurr nuk ka me vdek. Banu e fort edhe thuej: Djemt e mij nuk jan dek por kan lind, se jan dek per Atdhe per popullin shqiptar. Anmiku popullin shqiptar nuk mund mei tut me pushk. Djemt e juej jan Heroja ata nuk jan dek ne krevet por tue punue edhe tue u mundue dit e nat per neve te gjithve shqiptarve. Djemt e tu i ka njoft bota edhe i njef. Djemt e juej nuk vdesin kurr sikur Skender Beu edhe Bajram Curri ata nuk vdesin por jan met neper zemrat e qdo njenit shqiptar. Mos qaj e mos u merzit se qdo Nan nuk munet me marue asi djemsh! Une Adresin e juej nuk e di por familjen e juej e njef bota tash se e kan dhan jeten vllaznit per popull shqiptar. Une kit leter pi shkruej se me ardh meu pa per kit vdekje nuk muj se une jam ne burg ne Heilbronn. Vetem zemra po me qan per ata dy trima tu edhe per at shokun apo mikun e djemve tu. Banu e fort edhe zemer guri se djemt tu nuk jan vdek po jan lind se e kan dhan jeten per popull te vet e jo per veti. Vllaznit: Isufin dhe Bardhin i kemi humb por ata na e kan lan ni veper edhe ni pun edhe jan vdek me ftyr edhe per popull edhe kan mbet ne zemrat tona gjithmon oj nan. Tash po i dha fund edhe mos u mrzit ti as familja e juej hiq se per kto pun nuk mun des gjithkush oj nan shqiptare. Feriz Kunushefci Nga burgu i Heilbronnit" (Nga arkivi i Faridin Tafallarit) KURTULUS RAMIZ, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ramiz Kurtulus, Gazi Osman Pasa cad. No. 16 Alibjky, Istanbul. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi.

L
labor-force survey prdoret pr hulumtimin e madhsis dhe llojit t puns me pages. T dhnat mblidhen prmes intervistave hulumtuese. Prdoren katr lloje kategorish gjat analizs s fuqis puntore: 1. T inkuadruar, q jan n pun, 2. T inkuadruar, t cilt nuk jan n pun (pushim vjetor, smundje etj.), 3. T painkuadruar, apo t papun, t cilt krkojn pun, 4. T painkuadruar, q nuk jan n krkim t puns (student, persona q nuk mund t punojn etj.). Ata q ju takojn ndonjrs prej tri kategorive t para llogariten, definohen si fuqi puntore. Nse gjat dy apo m shum matjeve analizohen ndryshimet n madhsin a kategorive t ndryshme, deri n njfar mase mund t vlersohen ndryshimet n situatat konjukturale. Gjithashtu vmendje i kushtohet ndryshimeve tek fuqia puntore sa i prket aspektit t moshs, gjinis, gjendjes civile, llojit t veprimtaris ekonomike etj. LAI HAMZA, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hamza Lai, Westfalenweg 103, 4837 Verl; Tel. +49-52462308. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. 99

LAHU ABDYL Avdyl Lahu, i lindur m 1 tetor 1944 n Gllamnik. Ka kryer fakultetin filozofik grupi i gjuhs dhe letrsis shqipe. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 4 vjet burg. LAJMTARI I LIRIS, revist e botuar, n pjesn m t madhe, me forcat e Vllezrve Grvalla, t inspiruar nga lufta e Komitetit t Lvizjes s Jusuf Grvalls n rrethin e Deanit. Prfundimisht revist e cila i dedikohet Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, pasi revista aprovohet me entuziazm nga t gjitha rrethet. Ky dedikim m s miri shihet n fjalt e Jusufit: Jusuf Grvalla: "Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona." (Komunikat e KQ t LNK, gusht 1981) Kan dal tre numra: Gusht 1980, tetor 1980 dhe janar 1981. Koka e Lajmtarit e ka pasur kt form: Me pen dhe pushk...

...pr liri dhe bashkim me vendin am, Shqiprin socialiste!

N kundrshtim t hapt me parimin e kombsis dhe t vullnetit t popullsive vendse, nga trungu i Shqipris u shkputn krahina t tra si Rrafshi i Dukagjinit, Kosova dhe tokat shqiptare n Maqedoni. M tepr se gjysma e popullsis s vendit dnohet t ndrronte zgjedhn e vjetr turke me nj zgjedh t re, at t Serbis dhe t Malit t Zi. Arben Puto

lajmtari i liris

LAJMI I 10 QERSHORIT 1980 Jusuf Grvalla: "M 10 qershor t ktij viti, "Rilindja" mori lej t nxirrte emrat e nj grupi prej 8 vetash: Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Abdyl Lahu, Isa Demaj, Sylejman Qyqalla, Sknder Jashari dhe Hysen Grvalla q Gjykata e Qarkut t Prishtins u dha dnime 3-8 vjet burg t rnd pr "vepr penale t propagands dhe bashkimit me qllim t veprimtaris armiqsore"." (Lajmtari i liris, tetor 1980, faqe 2) LATA BAJRAM veprimtar, n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Bajram Lata, Kastellstr.11, 7972 lsny Allgu. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. learning (msim) proces prmes t cilit vihet tek nj lloj i reaksioneve apo modifikim reaksionesh nprmes prsritjes s tyre (reaksioneve) apo prsritjes s situats stimuluese q bhet shkak pr at lloj reaksionesh. legitimacy legjitimitet Nj sistem autoritativ ka legjitimitet nse sistemi njihet (pranohet) nga ata q i nnshtrohen sistemit, kur antart e nj shoqrie, nj organizate ose nj grupi pranojn t udhhiqen, pr shkak se ata e ndiejn nj obligim moral pr t'a 100

ndjekur at rrug q udhheqsit e tregojn. Sipas Max Weber, legjitimiteti sht baza e vetme dhe e mjaftueshme pr nj sistem efektiv autoritativ. Max Weber bn dallimin n mes tri llojeve t autoritetit legjitim. A) Autoriteti legal, q sht shenj karakteristike pr burokracin. Udhheqsit ose jan t zgjedhur apo t emruar (t caktuar nga organe tjera n at detyr) dhe udhheqja burokratike sht, si n pjest ashtu edhe n trsin e vet, racionalisht e organizuar. Individt e ndiejn veten n radh t par t obliguar t'i ndjekin ligjet dhe rregullat dhe jo personat q e ushtrojn autoritetin. Ata q ushtrojn autoritet jan t obliguar t'i ndjekin rregulloret e caktuara gjat ushtrimit t detyrave t tyre udhheqse. Nse ata i tejkalojn kto rregullore ather autoriteti i tyre nuk sht m legjitim. B) Autoriteti tradicional, q sht shenj karakteristike e mnyrs patriarkale t udhheqjes. Baza e ktij autoriteti qndron mbi besimin se rendi social ekzistues sht i shenjt, stabil dhe i pandryshueshm. Individi sht i ndgjueshm personalisht ndaj udhheqsit pr shkak se pozita e tij sht e shenjtruar nga tradita. Udhheqsi nuk caktohet n baz t kompetencs s tij, si sht rasti tek mnyra burokratike e udhheqjes, por para s gjithash n baz t shoqris, miqasis apo farefisnis me udhheqsin. T drejtat e udhheqsit jan t padefinuara n form t qart, ato ndryshojn prej rasti n rast dhe prcaktohen nga udhheqsi. Nqoftse udhheqsi gjat ushtrimit t detyrs devijon shum nga tradita ather pushon edhe legjitimiteti i tij. C) Autoriteti karizmatik, q sht shenj karakteristike pr profet, udhheqs ushtarak ose demagog t mdhenj. Kryesisht sht "lideri" sht ai tek i cili jan t drejtuar syt e "nxnsve". Nxnsit, (dishepujt) e ndgjojn udhheqsin vetm n baz t kualiteteve t tija t jashtzakonshme personale, d.m.th. jo pr at se autoriteti i tij sht legal, i prkufizuar me ndonj ligj, dhe as pr at se ai mbshtet n ndonj tradit q konsiderohet e shenjt. Nga kjo rrjedh se mnyra e udhheqjes s tij sht krejtsisht e pamvarur nga rregulla t shkruara apo nga tradita. Legjitimiteti i tij si udhheqs pushon s ekzistuari kur prkrahsit e tij nuk shohin m tek ai ato veti t jashtzakonshme, t cilat e kan br at udhheqs. LENIN (1870-1924) Pika qendrore e edukimit internacionalist t puntorve n vendet shtypse duhet patjetr t jet propaganda dhe mbrojtja nga ana e tyre e liris s shkputjes s kombeve t shtypura. Pa kt nuk ka internacionalizm. Ne kemi t drejt dhe duhet ta trajtojm do socialdemokrat (kupto komunist) t nj kombi shtyps, i cili nuk e bn kt propagand si imperialist dhe maskara. Jusuf Grvalla: "Nj i burgosur politik kosovar paska deklaruar para do kohsh se sht marksist-leninist i bindur; kur e pyesin m gjat n hetuesi, ai gjoja qenka prgjigjur se nuk e ka lexua asnj vepr t Leninit. Kshtu thot Tanjugu dhe kjo mund t jet e vrtet, dhe, edhe po t jet e vrtet, s'ka krisur kiameti. T burgosur politik shqiptar - vetm pas ngjarjeve t prgjakshme t marsit dhe prillit - ka me mijra, e t paktn jan 232 sish, t shpallur zyrtarisht, q kan marr dnime drakoniane. Dhe n mos t gjith, n pjesn drmuese po se po, n mos marksist-leninist t ngritur, kta t burgosur jan s paku ithtar e dashamirs t marksizm-leninizmit. Dhe kjo mjafton pr fillimin e do lufte lirimtare dhe t do revolucioni. Nga ana tjetr, ky sht nj grusht i rnd pr sistemin e arbitrarizmit policor jugosllav, sado q qeveria e Beogradit, me maskn e "marksizm-leninizmit" mbi surrat, ushtron nj pushtet thellsisht antimarksist, antipopullor e antikombtar. Prandaj i plqen aq shum Tanjugut ta ngrej n dukuri shtjen e atij lufttarit ton t liris, i cili s'e paska lexuar Leninin. Por kjo nuk na brengos fare, ne jemi t vetdijshm q 101

Tanjugu, sikur t kish pasur n dor shnime qoft vetm edhe pr nj tjetr t burgosur politik shqiptar, "q t mos e ket lexuar Leninin", nuk do t lente kurr pa e propaganduar gjer e gjat n shtyp me nj vetknaqsi edhe m t madhe kreteneske. Por, tukse s'e prdori, do t thot se nuk e gjeti. Konkluzioni sht i qart. Policia e fsheht jugosllave, ose n mnyr m t popullarizuar UDB-ja, prpiqet ta komprometoj me cinizm figurn e lufttarve tan t liris. Prandaj, me gojn e Tanjugut, ajo bien n 'rezignacion' pse kta nuk e paskan lexuar Leninin! E 't mir mund t pres arbitrarizmi policor jugosllav nse kundrshtari i tij i lexon veprat e viganit t revolucionit socialist. Ato, a ishin n ann e arbitrarizmit policor, apo pikrisht n ann e kundrshtarve t tij? Mos, duke lexuar Leninin, lufttarit ton do t'i bjer hovi revolucionar? Apo do t ngjas e kundrta. Megjithat, pasi i 'plqeka' UDB-s, ne q s'e kemi lexuar dhe q e kemi lexuar pak Leninin, tash e tutje do ta lexojm edhe m me zell." (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 10-11) Jusuf Grvalla: "Sepse si na porosit udhheqsi i madh i revolucionit t par socialist n bot, Lenini: sa m shum e m seriozisht ta zbatojm teorin marksiste t revolucionit dhe t lufts lirimtare, aq m seriozisht dhe n mnyr m t thelluar do ta kryejm detyrn ton revolucionare n t demaskuar t armikut n baza t shndosha teorike e praktike t revolucionit, aq m me sukses do tia dalim ti kpusim hallkat e hekurta t censurs q ushtrohet mbi shtypin legal (shtetror), kurse prfaqsuesit e regjimit do ti detyrojm kshtu t dalin para popullit me prgjigjet e tyre pikrisht lidhur me ato pyetje vitale, t cilat ne do ti kemi shtruar paraprakisht n shtypin ton ilegal dhe n gjith veprimtarin ton t organizuar revolucionare." (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 4-5) liberalism liberalizmi prgjithsisht, nj rrymim politik dhe ekonomik i cili don q individit t'i epet nj e drejt maksimale e vetvendosjes. Ky definim fillestar nuk sht gjithmon i zbatueshm. Me liberal n SHBA mendohet prafrsisht nj radikal josocialist q krkon rritjen e ndikimit t shtetit, dhe q gjendet n krahun e majt t qendrs s politiks amerikane. N Evrop partit liberale qndrojn n mes atyre konzervative dhe socialiste. Qndrim i prbashkt pr t gjitha drejtimet q e quajn veten liberale, sht toleranca ndaj minoriteteve dhe atyre q mendojn ndryshe, p.sh. n pikpamje religjioze. life-chances, term i prdorur nga Max Weber me qllim t formulimit ekzakt t definicionit t klass. Pr Max Weberin, faktori vendimtar, kur sht n pyetje diferencimi i klasave sht shprndarja e t mirave, prparsive, p.sh. pasuris dhe mundsive pr shkollim. N nj situat, t pastr, n ekonomi tregu, kjo shprndarje sht shkaktare e ndryshimeve n mes klasave t ndryshme, e cila ka si rrjedhim krijimin e dallimeve n life-chances, do me thn mundsin me e mbajt ose me e ngrit nj status social t caktuar. life style 1. Psikoanalisti Alfred Adler me kt fjal mendon n metodat t cilat individi i prdor pr t'i arritur qllimet e tij n jet dhe pr t'i zgjedhur problemet q i paraqiten n lidhje me ushtrimin e profesionit t tij, jetn seksuale dhe rolin e tij si antar i shoqris. Stili i jets s individit, mendon Adleri, prcaktohet kryesisht gjat fmijris s hershme nn ndikimin e prindrve. 2. T gjitha klasat sociale kan tendenca pr ta pasur nj stil t jets t vetin, m pak apo m shum t dalluar prej klasave tjera. Stili i jets s klasave t 102

ndryshme praktikohet t dallohet pos tjerash: veshje, edukimin e fmijve, aktivitete t lira, moralin seksual dhe n mnyrn e prdorimit t gjuhs. LIPOVICA RASIM Rasim Lipovica, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit dhe shok i Jusuf e Bardhosh Grvalls. LIRIA, Organ i Marksist-Leninistve t Kosovs (OMLK). Kan dal gjasht numra: 1. Tetor 1980, 2. Dhjetor 1980, 3. Maj 1981, 4-5 gusht 1981 dhe 6. Dhjetor 1981. Numrat 3 dhe 4-5 jan prgatitur, shtypur n Shtutgart dhe organizimi i drgimit t tyre pr Kosov sht br nga shtpia e Jusuf Grvalls. LIRI (anglisht freedom, liberty; frengjisht liberte; latinisht libertas; gjermanisht Freiheit). N kuptimin ton t prditshm, n njrn an, mendojm se mund t diskutojm dhe t marrim vendime, dhe n kt kuptim kemi liri pr t zgjedhur (n mes alternativave t ndryshme). N ann tjetr mendojm se n natyr do gj e ka shkakun e vet, sht e vendosur nga nj shkak dhe mu pr kt pyesim se mos edhe veprimet tona jan t lidhura n zingjirin shkak-pasoj. N baz t ktyre dy interpretimeve, n dukje, kundrthnse mbi realitetin, lind problemi metafizik rreth vullnetit t lir dhe atyre prpjekjeve tradicionale pr zgjidhjen e tij. 1. N baz t fatalizmit (nga latinishtja fatalis, "e vendosur q nga krijimi i bots") prjetimi i liris pr t zgjedhur sht nj iluzion. Pamvarsisht se ka bjm, e ardhmja do t formohet "ashtu si sht shkruar", si sht vendosur nga fati apo si ka vendosur krijuesi. I ngjashm me fatalizmin sht i ashtuquajturi determinizmi logjik, ku potencohet se; pasi deklarimet tona pr t ardhmen qysh tani jan t vrteta apo false, qysh tani, n baza logjike duhet t jet e vendosur se si do t jet, si do t duket e ardhmja. 2. Forma tjera t determinizmit (latinisht determinare, me e kufizue, prcaktue) pranojn se zgjedhjet tona apo veprimet tona kan ndikim n ngjarjet e ardhshme, pasi kto jan t pranishme dhe jan shkaktare t tyre (ngjarjeve t ardhshme). Por njkohsisht potencohet mendimi se vet zgjidhjet dhe veprimet tona jan t prcaktuara nga shkaqet e mparshme (t natyrave fiziologjike, mentale ose sociologjike). N kundrshtim ndaj fatalizmit pranohet se (a) e ardhmja mundet me qen ndryshe dhe (b) se e tashmja dhe e ardhmja kishin mund me qen ndryshe sikur e kaluara t kishte qen ndryshe, por duke u bazuar n t dhnat faktike t s kaluars e tashmja dhe e ardhmja jan definitivisht t vendosura, t prcaktuara. N baz t s ashtuquajturit determinizimit t fort, kjo do t thot, se edhe nse veprimet tona nuk jan t vendosura nga ndonj krijues, prap se prap sht nj iluzion t flitet pr "zgjedhje t lira" n baz t "vullnetit t lir", kur n rrethanat e dhna nuk ka kuptim t flitet "se un kisha mund me veprua ndryshe". Pr kt arsye njeriu nuk sht prgjegjs pr veprimet e tij, dhe t gjitha gjykimet morale, lavdatat apo kritikat jan t pavend. N kundrshtim me kt determinizmi i but (i quajtur edhe si kompatibilizm, "pikpamje prbashkuese", nga anglishtja compatible, bashkues, jokundrthns), potencon se sht i mundur bashkimi i prvojs s veprimeve t lira me determinizmin. Liria sht nj shtje e mungess s detyrimit t brendshm apo t jashtm. Nj njeri vepron lirisht kur e bn at q dshiron, do me thn vepron n baz t dshirave, qndrimeve, pikpamjeve, karakterit t tij, etj. Liria dhe shkak-pasoja mund t bashkohen, dhe pr kt nuk ekziston ndonj problem teorik lidhur me prdorimin e koncepteve morale. Lira e njeriut nuk sht nj shtje rreth gjithkafit 103

apo asgjs, por sht shtje shkallsh. Krejt sipas rrethanave, nj njeri sht m pak apo m tepr i lir dhe liria duhet gjithmon t vlersohet konkretisht. Prkrahs t ktij determinizmi t but jan pos tjersh Hobbes, Locke, Hume, J. S. Mill, Ayer dhe prgjithsisht filozof t tradits empiriste dhe liberaliste. Gjat viteve 1900 filozofia analitike ka prpjekur ta thelloj determinizmin e but duke e analizuar edhe konceptin veprim dhe jan br diskutime se a sht fare e mundur q veprimet t shpjegohen si pasoja t nj shkaku. 3. Prkrahsit e indeterminizmit e mohojn si fatalizmin ashtu edhe t gjitha format e determinizmit. Ata e pranojn se veprimet vrtet kryhen n rrethana t caktuara t llojit fiziologjik, mental apo sociologjik ("trashgimi dhe mjedis"), por ata e prjashtojn mendimin se veprimi apo pasojat e tij jan pasoj e domosdoshme e shkaqeve t mparshme. Njeriu e ka nj vullnet t lir me ndihmn e t cilit ai mund t bj zgjedhje t cilat paraprakisht nuk jan t prcaktuara. Indeterministt i kan dy probleme themelore: a) problemin pr ta shpjeguar raportin n mes njeriut si pjes t asaj natyre t prcaktuar nga shkaku-pasoja. Zgjidhja moniste niset nga ajo se njeriu i lir sht nj pjes e bots, por n gjendje ta shkpus zingjirin e shkaqeve dhe t ndrhyj n te. Tek filozof t tjer bhet nj zgjidhje dualiste, sipas t cils njeriu sht pjestar n botra t ndryshme, n botn e liris dhe n at t domosdoshmris, dhe kto dy bot jan dy sfera t pamvarura. Kantit (sigurisht gabimisht) i sht mveshur nj dualizm i till. Pos t tjerve D. Davidson ka paraqitur pikpamje t ngjashme. b) Pa marr parasysh bashkimin n njrn apo tjetrn, prej ktyre dy zgjidhjeve (moniste apo dualiste), prap se prap do t ndeshet problemi pr dallimin n mes zgjidhjes s lir, t indeterminuar, dhe vetm asaj mungese t shkaqeve dhe ligjshmrive (rastsis). P. sh. si mund t bhet dallimi n mes nj veprimi t lir t indeterminuar dhe nj ngjarje indeterminuese atomike tek Epikuri apo n kuantfizikn moderne? 4. N baz t Karl Jaspers (1883-1969) si fatalistt, deterministt dhe indeterministt tradicional e kan gabim, pasi ata gabimisht e kuptojn njeriun si nj send (objekt) n mesin e sendeve tjera dhe tek pastaj pyesin nse ky send a sht i lidhur n zingjirin shkaqeve apo jo. Por njeriu karakterizohet pikrisht nga ajo se ai nuk sht send (objekt), por nj subjekt q ekziston, subjekt i lir i cili tejkalon (transcendon) sendin (send-shmrin). Pikpamje t ngjashme gjenden tek Kierkegard, Heidegger dhe Sartre. Problemi metafizik mbi vullnetin e lir dhe kto katr prpjekje pr zgjidhje q jan prmendur m lart sillen rreth kuptimit t pastr metafizik mbi lirin. Anash ktij kuptimi rreth liris, ekziston gjithashtu nj kuptim normativ rreth liris, sipas t cilit njeriu sht i lir nse ai vet-realizohet (self-realization=zhvillim i balancuar i personalitetit njerzor, ku asnj pjes nuk dominon mbi nj tjetr.), (liria si vetrealizim). Diskutimi mbi kuptimin normativ rreth liris ia pren shpeshher udhn diskutimit metafizik mbi vullnetin e lir. N mesin e problemeve kryesore jan: a) A sht qllimi m i rndsishm i njeriut t bhet pjes e nj trsie? b) A jan mjetet m t rndsishme dika mbi t cilat ai (njeriu) vet mund t vendos apo ato jan objektivisht t dhna n nj mnyr apo tjetr? c) Cilin rol luan vetdija e njeriut mbi vetveten pr zhvillimin e balancuar t personalitetit t tij, ku asnj pjes nuk dominon mbi nj tjetr (vet-realizimit)? 104

1. Pr fatalistin para s gjithash shtja e vet-realizimit sht prmes; a) pajtimit me fatin e tij, apo fisit t tij dhe t mos luftoj kundr asaj q sht e pashmangshme. b) Tradicionalisht fatalistt i konsiderojn qllimet finale t jets (fisit apo bots) objektivisht t dhna qysh ather kur sht krijuar bota. Msimet e Nies "mbi rikthimin e prjetshm" mund t interpretohen si shembull i mendimit fatalist. c) Kuptimi i ekzistencs si domosdoshmri e palakueshme konsiderohet si qendror pr jetn e lir. 2. a) Prgjithsisht deterministt e fort kan nj tendenc ta konsiderojn individin vetm si nj moment n nj trsi botrore, n at mnyr q individi bhet i lir prmes nnshtrimit ndaj krkesave t trsis. N mnyr t kundrt deterministt e but kan nj tendenc ta konsiderojn individin si qllimin m t rndsishm, q shihet m s lehti n traditn e liberalizmit (p. sh. Locke), ku liria normative shihet si munges e detyrimit t jashtm dhe t brendshm. Hegeli mund t interpretohet si determinist i but, q thot se individi sht i lir tek ather kur dshirat e tij prputhen me qllimin e trsis. b) Nuk ekziston unitet n mes deterministve se lidhur me at se a ka vlershmri objektive kuptimi i jets apo jo. P. sh. nj utilitarist si J. S. Mill kishte me thn se po, ndrsa Ayer do ta mohonte kt, megjithse q t dy jan determinist dhe liberalist. c) Ekziston unitet lidhur me at se njohja e situats personale sht nj kusht i domosdoshm pr t arritur lirin n kuptimin normativ. 3-4. a) Intederministt e llojeve t ndryshme i konsiderojn zhvillimet origjinale individuale si synimin m t lart t liris. Kanti dhe filozoft ekzistencialist (p. sh. Jaspers apo Sartre) jan ktu shembuj t pamohueshm. b) Por n ann tjetr ekziston jo-uniteti lidhur me at se a jan synimet prfundimtare t jets objektive apo jo. Jaspers dhe Sartre e mohojn statusin objektiv t synimeve jetsore. Ndrsa Kierkegaard n nj pjes t shkrimeve t tij, si dhe m von Scheler, thon se do njeri e ka nj detyr individuale (nj ide t personalitetit), t ciln ai duhet ta vet-realizoj prmes zgjidhjeve t interdeterminuara pr t arritur liri t plot. Sipas Sartrit zgjidhjet themelore t ndonjrit lidhur me synimet jetsore jan indeterminante dhe pa ndonj njsi matse objektive. N disa pjes tek Kierkegaard dhe tek Scheler, n ann tjetr, thuhet se ne, vrtet jemi indeterminent kur sht shtja t bjm zgjidhjet, nse ne duam ta realizojm synimin e vrtet me jetn, por ne nuk mund t vendosim (t zotrojm situatn) se ka do t duhej t bjm ktu n jet. Kant thot dika t ngjashme. Sipas Kantit pr ne sht e mundur q ta prdorim lirin ton zgjedhse indeterminante n mnyr t kushtzuar, por nuk sht liri e vrtet. Liria e vrtet krkon q t'u nnshtrohemi ligjeve t pandryshueshme morale, autor i t cilave, n baz t fuqis s arsyes, jemi vet. c) Ekziston unitet lidhur me at se liria ka si parakusht ekzistencn e nj vetdije mbi situatn vetjake, pasi zgjidhjet indeterminante t (drejt) nj synimi kan si parakusht ekzistencn e vetdijes mbi situatn personale. LISTA E NJ PJESE SHQIPTARSH T BURGOSUR Jusuf Grvalla: "Kush thumbit e kush potkoit Revista jon ishte n prfundim e sipr kur ne siguruam t dhnat pr ngjarjet e 105

mposhtme. 'sht e vrteta pjesn m t madhe e dinim edhe m par. Por prisnim ndonj list konkrete, q do t paraqitte, n mnyr m t afrme, sidomos gjendjen ton sa u prket burgosjeve t egra, q UDB-ja po zbaton masivisht n viset shqiptare, gjithnj m intensivisht prej m se dy vjetsh e ktej, duke u prpjekur t na tremb e t na qes penges pas pengese n rrugn e lvizjes son patriotike e revolucionare. Kshtu na shnimet relativisht t bollshme q mblodhm tani, u detyruam ta zgjerojm gjith numrin e revists son me kt shtojc, dy faqesh, q i kaprcen shpenzimet tona edhe ashtu t mdha pr shtypjen e revists. Qllimi kryesor ishte q t mos presim t'i botojm ato n numrin e ardhshm, nga i cili do t na ndaj shum koh, kurse nga materialet e prgatitura m par pr kt numr nuk gjenim asnj t teprt, q t hiqnim dor prej tij ksaj radhe. Prandaj, n qoft se materialet e shtojcs nuk do t jen t prpunuara n nivelin e shkrimeve tjera, nga lexuesi yn i ndershm krkojm ndjes. Ja q u krye lista e nj pjese shqiptarsh t ndershm, q UDB-ja jugosllave i burgosi - me dorn e veglave t flliqura kosovare - vetm n periudhn prej 21 nntorit 1980 deri n t aguar t 1 janarit 1981: 1. Hasan Ukhaxhaj, nga Carrabregu, magjistr i gjuhs shqipe, arsimtar n QAMO "Vllezrit Frashri" t Deanit, 2. Ibish Neziri, nga Bardhaniqi, student i gjuhs shqipe, i burgosur m 21 nntor 1980, 3. Bajram Gashi, nga Llapushniku, milic me shrbim n fshatin Crmjan, student i gjuhs shqipe n SHL t Gjakovs, 4. Ali Mehmeti, nga Botusha, msues n Mushtisht t Suhareks, 5. Sokol Mehmeti, gjithashtu nga Botusha, student, 6. Ramiz Zeqiri, nga Brovina, student i gjuhs shqipe, 7. Xhafer Sylejmani, nga Nivokazi, student 8. Musa Berisha, nga Duboviku, student i letrsis shqipe, i arrestuar gjat kohs q po bnte shrbimin ushtarak diku n Slloveni, 9. Ismet Ibrdemaj, nga Peja, student n Prishtin, 10. Hysen Gegaj, nga Sallagrazhda, bujk, n kohn e arrestimit puntor i inkuadruar n botn e jashtme, e 11. Danush Gegaj, nga Sallagrazhada, student n Prishtin, q, bashk me t vllain, Hysenin, u arrestuan n mngjesin e 1 janarit 1981, n shtpin e lindjes, n Sallagrazhd." (Lajmtari i liris, janar 1981 - Shtojca) LOSHI ASLLAN, SHALA IBRAHIM DHE SARAMATI RUZHDI; Jusuf Grvalla: "Nse gjyqi, shtypi, radioja dhe televizioni jugosllav e shohin t arsyeshme ti dnojn Pr vepr penale t propagands dhe t bashkimit me qllim t veprimtaris armiqsore kundr popullit dhe shtetit patriott dhe revolucionart Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Abdyl Lahu, Isa Demaj, Sylejman Qyqalla, Sknder Jashari, Hysen Grvalla, Ibrahim Shala, Asllan Loshi, Ruzhdi Saramati dhe gjith kusurin q tepron nga dy mij e m shum t burgosur politik shqiptar brenda disa muajsh ( q mund t supozojm pse nuk shpallen botrisht emrat e tyre), na mbetet neve tjetr pos ti nderojm kta revolucionar dhe t mburremi si mburret do popull me bijt e vet m t mir." (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 1-2) LUFTA E SPANJS, Jusuf Grvalla: "Nqoftse populli shqiptar ishte n gjendje q n vitin 1936/37 t drgonte njsit t tra me n krye heronjt e popullit ton, q ne sot i njohim, si Asim Vokshi, Xhemal Kada, Mehmet Shehu, Justina Shkupi e t tjer n Front, n luft pr republikn e Spanjs, ather si mund t dyshojm dhe nqoftse ne 106

dyshojm n forcat progresive t bots do t gabojm pr arsye se sht nj mori njerzish progresiv njerzish liridashs n bot, q lirin e t tjerve e respektojn si lirin e vet. Kurrsesi nuk duhet t dyshojm n ndihmn q do t kemi nga forcat internacionaliste t gjith botn, aq m tepr kur sot ekziston nj pishtar, i cili sht burim pr energjit e ktyre forcave prparimtare. E ky burim nuk sht as m shum e as m pak po pikrisht vendi am i shqiptarve pra i kosovarve, ai q sot t gjitha forcave n bot, po jua tregon rrugn e drejt t liris, t drejtsis, njerzis, humanitetit, t demokracis e socializmit." (E botoi pr her t par Faridin Tafallari n shkrimin: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008)

LL
LLESHI GAZMEND, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pas kt adres: Gazmend Lleshi, 1330, S.Central Chikago 60650 U.S.A. Ka qen nj prej pikave prej nga u shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls.

M
machine makineri term i cili n kuptimin sociologjik n radh t par prdoret pr t prshkruar disa dukuri n jetn politike n SHBA. M s shpeshti me machine mendohet rrethi m i ngusht n nj parti. Ky grup pak a shum homogjen e ruan unitetin duke u bazuar n ambiciet pr ta marr pushtetin. Machine n kt kuptim sht nj term neutral (nuk zgjon asociacione as pozitive e as negative). N kuptime tjera koncepti machine (makineri) ka ngarkes negative. Nj machine, n kt kuptim karakterizohet nga korrupsioni dhe pandershmria. Qllimi i makineris sht pr ta rritur pushtetin e bosave n radh t par, dhe t partis n radh t dyt. MALA HASAN; "Apostol Duka: -U arrit ky bashkim, ose shkrirja e dy organizatave n nj t vetme, nse mund t shprehemi kshtu? Hasan Mala: - Me sa di un dhe nuk besoj se gabohem, u arrit vetm n ditt e fundit t jets s Kadri Zeks dhe Jusuf e Bardhosh Grvalls. Ata u takuan disa her n qytete t ndryshme t Gjermanis, - m n fund n Shtutgart - dhe, m n fund, u morn vesh jo vetm q t dyja organizatat t shkriheshin n nj, por kshtu t bhej edhe me t dyja organet q botonin ato, prkatsisht 'Liria' dhe 'Zri i Kosovs'. T kishte pra vetm nj gazet, dhe ajo t quhej 'Liria'. Dhe Taip Zeka ka t drejt kur mendon se ata qndruan edhe nj nat s bashku, pr t'iu gzuar n njfar mnyre, ktij bashkimi t shumpritur. Dhe vrasja e tyre kishte pikrisht edhe kt qllim t mbrapsht, t pengonte me do kusht dhe me do mjet bashkimin e organizatave dhe krijimin e Frontit, gj q ndodhi realisht." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 256257) Xhafer Shatri: "Ta thjeshtsosh n nj individ pa asnj pesh, vrasjen e tyre, mua m duket absolutisht e pafalshme, dhe realisht kjo pun bhet edhe nga njerz t cilt n vitet 1980-t kan arritur q lvizjen kombtare ta prajn keqas dhe ta zm citatin e Jusuf Grvalls t cilin ne e venim n ball t Zrit t Kosovs e i cili ishte nj citat kushtrimtar i cili thoshte: "N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme." Do me thn dhe n vend t tij ta nxjerrsh pastaj Proletar t t gjitha vendeve bashkohuni! Njeriu nqoftse i shikon kto gjra do me thn e sheh q 107

prpiqen ta mbrojn Jusuf Grvalln njerzit q jan prpjekur ta vrasin pr s gjalli, ti vrasin idet e tij, idet e tij nacionaliste. (Intervist dhn Agron Bajramit, www.koha.net, 27 korrik 2012, Press-ing, program televiziv, minutat 25-28) MALAJ QAZIM, veprimtar n Gjermani, nga rrethi i Deanit. Jemi njohur me te prmes Naim Haradinajt. N banesn e tij ka vazhdue aktiviteti me shfaqje filmash, kur jan mbledhur me dhjetra e dhjetra puntor t rrethit t Bonit, menjher n ditt pas 17 janarit 1982. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Qazim Malaj F. Grem Stationsweg 14 D-5210 Troisdorf, tel 0224-173832. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. MALIQI XHELAL "Njri nga ata q nuk e braktisi pr asnj ast kreun e turms s kryengritsve, qe edhe Xhelal Maliqi, puntor nga Prishtina. Xhelal Maliqi u lind m 11 janar 1957 n Prishtin. Ai ishte djali i pest i Abdylit dhe i nn Myhybes. Duke qen fmija m i vogl, ai ishte m i prkdheluri n familje, si nga prindrit, ashtu edhe nga t katr vllezrit e mdhenj. Familja Maliqi mbahej me rrogn e vogl t bab Abdylit, shrbtor n Spitalin e Prishtins. Prandaj Xhelali nuk arriti t shkollohej si shokt e tij. Qysh fmij i vogl, ai u detyrua t punonte irak n dyqanin e nj qebaptori. I zoti i dyqanit dhe puntort tjer e donin dhe ia kishin hatrin, se Xhelali ishte i shkatht, i vyer e i ndershm. Ato pak para q merrte me djersn e tij djaloshare, t derdhur q nga ort e hershme t mngjesit e deri n mbrmje von, rregullisht ia dorzonte nn Myhybes. Xhelali u lind n nj koh kur populli shqiptar po prjetonte nj nga astet m t vshtira n historin e tij, aksionin famkeq t armve, t ushtruar nga klysht etnik t Rankoviqit. M von, duke u rritur, ai msoi pr shum fatkeqsi q i kishin rn mbi kok familjes dhe popullit t tij. Ai sa vinte e mbushej urrejtje ndaj shkaktarve t ktyre fatkeqsive dhe dashuri t pamat ndaj atyre q luftonin kundr padrejtsive e terrorit shtetror jugosllav q ushtrohej mbi shqiptart. Gjat puns, ai nuk dinte pr hile. Duke qen vet i varfr, i donte t varfrit, kurse ata q luftonin pr t varfrit i adhuronte dhe prpiqej t'i ndihmonte me ka kishte mundsi. Shpesh kishte ngjar q, rastsisht, n dyqanin ku punonte ai t hynte edhe ndonj patriot, pr t cilin Xhelali kishte kuptuar se sht i papun dhe i ndjekur nga UDB-ja. Prandaj, sa her q njerz t till vinin n dyqan, ai nuk u merrte para pr bukn varfanjake q hanin aty, kurse t zotit t dyqanit ia kompensonte nga xhepi i vet. Erdhi nj dit q disa punonjs t Radiotelevizionit t Prishtins, n afrsi t t cilit ndodhej edhe qebaptorja ku punonte Xhelali, duke par sjelljen e tij shembullore dhe karakterin e nj njeriu t vyer, i gjetn nj vend pune n RTP. Nj prilli e gjeti n kmb mbar Kosovn. Krkesa "KosovaRepublik" i theu t gjitha rrethimet e hekurit dhe zjarrit. Pr her t fundit e mbushi me gur xhaketn e tij Xhelal Maliqi ditn e tre prillit. Dhe nuk arriti t'i hedh t gjith gurt, q qen arma e vetme e tij dhe e popullit gjat ksaj lufte njerzore t pabarabart. Forcat policore vinin duke u shtuar si thneglat. Kur i binin nga plumbat e milicis xhakatare shokt e shoqet, Xhelali nuk trembej, por i shtohej urrejtja, e me t edhe forca pr t qndruar sa m burrrisht. Mirpo, nj plumb automatiku, q e godit mu n zemr, ia ndrpreu luftn Xhelal Maliqit. N astet e fundit t jets ai u brtiti shokve prreth: "Mua m goditn, ju vazhdoni Rroft populli shqiptar" Dhe pasi eci ashtu edhe disa metra, ia dha n dorzim shpirtin e ri prjetsis. 108

Shokt dhe vllezrit e tij nuk lejuan q policia t'ia merrte e t'ia zhdukte kufomn Xhelalit, si bri me shum kufoma t dshmorve tan t orve t para, q ran gjat kryengritjes. T nesrmen, ndonse i tr qyteti ishte bllokuar e t gjitha rrugt e tij ishin mbushur me tanke e autoblinda, prapseprap, nj numr shum i madh qytetarsh u mblodhn pr ta prcjell Xhelalin n rrugn e tij t fundit. Xhelal Maliqi vdiq njher pr t jetuar gjithmon n zemrn e popullit t vet, si t gjith ata bij t tij t shtrenjt, t cilt dhan jetn e tyre q t tjerve t'u sigurohet nj jet m e mir e m e lumtur. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 18) MARINC ANDREJ, Andrej Marinci lindur m 1930 n Celje, puntor shoqroropolitik i RSFJ dhe RS t Sllovenis. Antar i Partis "Komuniste" t Jugosllavis nga viti 1947. Jusuf Grvalla: "Pas ngjarjeve t Kosovs, prarja e mospajtimet jan ashprsuar edhe n mes klaneve nacionaliste n udhheqjen m t lart t Federats. Kjo u duk qart edhe nga fjala e Andrej Marincit, t cilin klani kroato-slloven e kishte drguar si prfaqsues t vet n mbledhjen e 6 gushtit t Komitetit Krahinor. Ai u drgua pr t nuhatur situatn politike n Kosov, pr ta par nga afr se deri ku kan arritur frkimet mes shqiptarve e borgjezis serbe, por edhe pr t paralajmruar klanin serbo-malazez se nuk sht ai i vetmi q bn ligjin n Jugosllavi e pr t'u vn fre ambicieve t tij pr nj pushtet despotik. Ai prgzoi kolegt e tij serb pr masat e rrepta q kan ndrmarr kundr shqiptarve, por nga ana tjetr nuk harroi t'i qortonte ata pr masat e nxituara e t pamatura, q dmtojn Jugosllavin n planin ndrkombtar e mund t rrezikojn edhe sigurin e saj. Ai, duke br fjal pr rolin e ushtris n ngjarjet e Kosovs, rikujtoi se udhheqja m e lart e Federats ka drguar armatn n Kosov "para s gjithash pr t zn pozitat", e jo me fjal tjera, t gjuhet me gur rrugve me pionier e nxns t shkollave t mesme. Trthorazi ai bri edhe vrejtje t tjera rreth politiks s terrorit, q zbaton udhheqja serbe n Kosov (kt jo se ai sht m dashamirs i shqiptarve sesa kolegt e tij serb, por pr hir t interesave konjukturale t borgjezis s vet, t ciln e prfaqson). Dhe m von ai filloi t profetizoj pr mnyrn se si mund t dilet nga kjo gjendje e nder n Kosov, se si duhet t dal regjimi titist nga qorrsokaku ku sht futur. "Shok, thrret Marinci, ne jemi n situatn kur para s gjithash sht thelbore lufta politike, pra, me mjetet e puns e t aktivitetit me qytetar prmes puns politike. N praktikn ton politike ne kemi ikur gjithmon nga aktivitetet q kan si mjet detyrimin, mjetet e shtetit etj." Kjo t bie te konkluzioni se, si pasoj e interesave egoiste, nacionaliste n rivalitetin e grupeve t ndryshme borgjeze n udhheqjen e Partis dhe t shtetit jugosllav, ka mospajtime e kundrshtime edhe ndaj dnimeve t ashpra q po shqiptojn gjyqet serbe n Kosov. Qeveritart e lart jugosllav edhe "ideologt" e "vetadministrimit" jan t shqetsuar seriozisht, pasi veprimet e tyre antinjerzore e antishqiptare e demaskuan keq para bots dhe e zbuluan hapur regjimin e tyre fashist e gjakatar. Ata gjithashtu po e shohin se megjith mizorit q kryen, nuk arritn ta mposhtin e ta gjunjzojn popullin ton. Ata e mbytn n gjak Kosovn ton martire, por edhe planet e tyre t mbrapshta nuk arritn t'i realizojn. Populli yn po e vazhdon pa u trembur rezistencn dhe nuk ka forc n bot ta friksoj e ta largoj nga rruga e tij e drejt, nga rruga pr t'u liruar prej tutels e shtypjes s shovinistve serb." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 4-5) 109

MARKS, - KARL HEINRICH MARKS lindi m 5 maj t vitit 1818 n Brckenstrae 10, D-54290 Trier, Gjermani; vdiq m 14 mars t vitit 1883 Londr, Britania e Madhe. Ishte nj filozof, ekonomist politik dhe organizues revolucionar i Shoqats Ndrkombtare t Puntorve. Ndrsa Marks merrej me nj gam t gjer problemesh, puna e tij m e famshme analizon historin e lufts s klasave. Qysh n fjalin e par t Manifestit Komunist, ai deklaron: "Nj fantazm sillet npr Evrop." Xhafer Shatri: "Kemi insistuar pr nj takim, sepse e pam se ve ia kan nisur t'i prajn radht tona, t organizojn edhe njerzit e organizuar, duke u shrbyer me shpifje dhe dinakri krijuan konfuzion t madh sidomos n rrethin e Shtutgardit. Kjo reflektohej keq te puntort. U prpoqm t bisedojm bashkarisht pr kto probleme, por u iknin takimeve. Njher udhtuam me mija kilometra pr t'u takuar, por ai burri i bots i iku takimit, vet shoku i tij m i ngusht ikjen e tij e moj si tradhti... Ky rast pati pasoja t mdha. Hern e dyt i shkruam letr urgjente q t propozojn se ku po shihemi dhe kur, bile morm prsipr q t udhtojm 5000 kilometra, me rreziqe t shumta, por prgjegje morm vetm pas dy muajsh, kuptohet prgjegje negative." (Qarkore, qershor 1983) marksizmi Kontributi m i madh i Karl Marksit n teorin e sociologjis sht koncepti i tij i klasave, i bazuar n kontrollin e mjeteve t prodhimit, dhe nnvizimi i tij n luftn e klasave si shkaku kryesor i ndryshimeve sociale. Raportet n prodhim (n ekonomi) prcaktojn karakterin e fenomeneve tjera sociale n nj shoqri. Superstruktura ideologjike, do me thn arti, literatura, sistemi i normave etj. jan nj funksion i ekonomis. Koncepti alienation, ndjenja nj personi si t huaj n jet si pasoj e pozits s tij n procesin e prodhimit, vjen nga Marksi, ndrsa koncepti reifikation, tendenca kur ndjenjat, vlerat etj. shndrrohen n mallra q mund t blihen dhe t shiten n treg, sht zhvilluar nga marksisti hungarez Gyorgy Lukacs. MARKSIZM-LENINIZMI. Botkuptimi i proletariatit dhe i partis s tij revolucionare, shkenca udhheqse e tyre. Marksizm-leninizmi prfaqson nj sistem t argumentuar shkencor pikpamjesh filozofike, ekonomike dhe socialpolitike, q prbjn prmbajtjen e tri pjesve themelore t tij: materializmi dialektik e historik, ekonomia politike dhe socializmi shkencor. Doktrina marksiste lindi n mesin e shekullit XIX. Themeluesit e saj jan Marksi dhe Engelsi. Ajo lindi si prgjigje e problemeve q kishte shtrua zhvillimi ekonomik, politik, socialklasor e shkencor natyror n mesin e shekullit XIX. Doktrina marksiste u b shprehse teorike e interesave t proletariatit revolucionar, program shkencor i lufts s tij pr socializm e komunizm. Doktrina marksiste lindi si trashgimtarja m e mir e do gjje pozitive e me vler q kishte prpunuar mendimi mijvjear njerzor. Por n t njejtn koh ajo shnon nj kthes revolucionare n historin e mendimit shoqror, nj heroizm t vrtet shkencor. Marksi dhe Engelsi bn prgjithsimin gjenial t historis e t mendimit njerzor, zbuluan ligjet e prgjithshme t zhvillimit shoqror dhe mbi kt baz ligjet, normat, metodat, format e mundshme t shndrrimit t shoqris, t zhdukjes s kapitalizmit e t ndrtimit t socializmit e t komunizmit. V. I. Lenini e zhvilloi m tej doktrinn marksiste dhe e ngriti at n nj etap m t lart. Leninizmi sht marksizmi i epoks s imperializmit dhe revolucioneve proletare. Marksizm-leninizmi sht nj teori koherente, e plot dhe shkencore, nj busull e pagabueshme n duart e proletariatit dhe t popujve t shtypur, q u tregon rrugn e drejt n luftn e tyre, q u ndrion t ardhmen e tyre t ndritur socialiste e komuniste. ((Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 673) 110

MARRDHNIET SHQIPTARO-SERBE. Jusuf Grvalla: "Mendoj se n revistn ton duhet t bj vend sa m shpejt nj artikull mbi marrdhniet shqiptaro-serbe n periudha t ndryshme. Qllimi sht q t shihet kontinuiteti i aspiratave pushtuese, kolonizuese serbe dhe shovinizmi i tyre, q shkon deri n dshirn pr shfarosjen e plot t popullit shqiptar. Si literatur baz mund t shrbejn disa punime t Sadulla Brestovcit n Gjurmime Albanologjike, librat e Shukri Rahimit Vilajeti i Kosovs dhe Lufta e shqiptarve pr autonomi 18971912, libri i Z. Cans Lvizja kombtare shqiptare 19081912, ai i D. Tucoviit Serbia dhe Shqipria, i Kosta Novakoviit Politika e Serbis n pushtimin dhe serbizimin e Kosovs( pr titullin e ktij t fundit nuk jam krejtsisht i sigurt n sht i sakt), libri i Shaban Brahs Idriz Seferi etj. Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut, materiale t tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 275) mass masa nj grup njerzish q marrin pjes n nj sjellje-mase. Antart e mass vijn prej t gjitha grupeve t shoqris, antart jan anonim, nuk ekziston fare apo mund t ekzistoj nj ndrveprim shum i vogl n mes antarve, t cilt fizikisht jan t ndar nga njri tjetri dhe ata jan skajshmrisht pak t organizuar. Kur antart veprojn ata e bjn kt n mnyr individuale. Koncepti mas prdoret m s shpeshti n lidhje me komunikimet n mas (mas-komunikim), p. sh. t gjith ata q e shikojn nj TV-program t caktuar prbjn nj mas. meaning kuptim (domethnie) i nj dukurie nuk sht absolut, ai duhet t ket relacion (t lidhet) me at individ q e pranon (percepton) dukurin n fjal. Kuptim do t thot ai interpretim q individi ua br t dhnave q i pranon prmes shqisave t tij. Kuptimi i nj simboli apo objekti pr individin prcaktohet nga prvoja e tij e mparshme. Ai (individi) don t'i interpretoj t dhnat e pranuara n at mnyr q interpretimi t mos shkaktoj ndryshimin e atitydave dhe ai don t'i grupoj t dhnat n modele t tra t cilat jan n lidhshmri me njri-tjetrin. Metodat pr ta hulumtuar kuptimin jan krijuar pos tjersh nga sociologu amerikan Charles E. Osgood. MEHA TAHIR TAHIR MEHA (10 tetor 1943 n Prekaz - 13 maj 1981) dhe NEBIH MEHA; Jusuf Grvalla: "Turpi i mizorit dhe lavdia e heronjve Fundi i lufts s 13 majit solli turp e panik t papar pr fashistt e trbuar serb prball arms shqiptare dhe lavdi t pashoqe pr Mehajt, Prekazin e Kosovn. Me dhjetra milic kishin mbetur t vrar, me plumbin n lule t ballit ose n drit t syrit. Qindra t plagosur barti ndihma e shpejt dhe i shtriu spitaleve. Nga pala tjetr ran heroikisht t gjith lufttart, gjithsej dy trima t paprkulur shqiptar, Nebihu e Tahiri, q u shpaguan shumfish. Lajmi i prfundimit t ksaj lufte popullin ton e la me nj ndjenj t topitur keqardhjeje pr jetn e shuar t lufttarve dhe me nj admirim t pafund pr lavdin e zemrs dhe t arms s tyre. Me shpresn dhe kmbnguljen pr vazhdimin, n shembullin e Prekazit, t lufts s ashpr e t pabarabart, por t lavdishme e ngadhnjimtare. Shprblim m t mir pr heroizmin e Prekazit nuk mund t ket. Ndrkaq, armiku mbeti duke fajsuar t tjert pr turpin e vet. Pr gjoja mosvigjilenc e 111

mashtrim, u burgosn komandiri, zvendskomandiri dhe nj milic i postkomands s Skenderajt, q t tre shqiptar. Pastaj serbomdhenjt u dhan t vajtonin si qyqe trupin dhe turpin e milicve t rn dhe t hanin si gjarpri dhjamin e vet egrsin dhe helmin q i kaploi prball trimris tradicionale t shqiptarve. Sepse, n qoft se n luftn e tyre njerzore antishqiptare, t egr e t pabarabart, kan mundur t sigurojn eprsi n numr dhe n teknikn ushtarake (nj shtet prball dy individve, ose prball nj popullsie t vogl duarthat), serbomdhenjt e trbuar nuk mund ta sigurojn edhe shpirtin luftarak, frymn e sakrifics s lart dhe kmbnguljen, t cilat jan virtyte vetm t atij q bn luft t drejt, mbrojtse. Nebih dhe Tahir Mehaj mbesin pr popullin ton kujtimi e shkuar kujtimit t Ahmet Delis e Mursel Ahmetit, t cilt koh m par patn luftuar heroikisht po pr Prekazin, Kosovn dhe pr gjith Shqiprin." (Zri i Kosovs, nntori 1981, faqe 8) MEHEMTI REXHEP; Aktgjykim: "Rexhep Mehmeti, i biri i Hajdarit dhe Azemnines e gjinis Haziri, i lindur m 10.04.1954 n fshatin Dumnic e Ult komuna e Vuitrns, ku e ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, i martuar, baba i 3 fmijve, ka t kryer SHNE - dega pr agjystator, momentalisht i papun, shrbimin ushtarak e ka rregulluar n Zagreb m 1981, gjindet n EU pran KK Vuitrn, me gjendje t mesme ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n parapurgim prej 15.08.1982,.... GJYKON T akuzuarin Regjep Mehmetin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 8 (tet) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit.... GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS P-nr. 9/83, - m 27.05.1983" meritocracy meritokraci koncept i krijuar nga sociologu anglez Michael Young n The Rise of the Meritocracy (1961). Young mendon se nj form e re e elits shoqrore sht n krijim e sipr, nj elit hyrja n t ciln sht e bazuar n merita, n radh t par arsimim. Konfliktet n mes klasave do t zbuten apo do t zhduken krejtsisht, pasi stratifikimi (shtresimi) n baz t meritave sht nj princip i pranueshm prej t gjitha klasave shoqrore, deri n at mas sa stratifikimi sht fare i pranueshm. Klasat e ulta do t varfrohen nga talentet, t cilt do t prfaqsonin e mbronin interesat e tyre. Young sht kritikuar para s gjithash pr at se ai nuk ka mund t ofroj fakte empirike se zhvillimi sht duke shkuar n at drejtim, n ndonj vend, ashtu si e ka skicuar ai. messianic movment lvizje mesianike lvizje fetare e krijuar rreth nj udhheqsi karizmatik i cili antarve u ofron shptim n ndonj kuptim. Lvizjet mesianike jan m t rndomta tek shtresat e ulta apo tek shtresat e shkreta. methodology metodologji 1. shuma e t gjitha metodave q prdoren brenda nj shkence, 2. studimi i metodave t nj shkence, se si metodat jan t prshtatura pr qllimin e tyre shkencor pr arritjen e diturive t reja. Metodologjia nuk krijon metoda t reja por bn vlersimin e atyre metodave q jan n prdorim.

112

MRTURI KOL, Kol Mrturi, aktivist i rrethit t Shtutgartit. Shok i Vllezrve Grvalla. Prmes Kols, Jusufi u ka drguar personave t caktuar porosi. MRTURI MARK, Mark Mrturi, aktivist i Lvizjes. sht njohur me Sabri Novoselln gjat kohs n burg. middleclass shtres (stratum) n nj shoqri q gjendet n klass s lart dhe klass puntore. Kufijt si n drejtim t eprm si n at t poshtm jan vshtir t prcaktuar, dhe koncepti klas-e-mesme sht zavendsuar n kuptime shkencore me koncepte tjera klasore m precize. migration, typologies of tipologjit e migrimit A) Migrim primar dhe sekundar. Baza pr kt ndarje n kto tipe sht se a bhet shprngulja n territor t pabanueshm apo t banueshm. B) Invazion, pushtim, kolonizim dhe imigrim. Baza pr kt tipologjizim sht se a sht br migrimi n mnyr paqsore apo jo dhe a sht br tek nj kultur m e lart, m e ult apo e barabart. Kjo tipologji sht konstruktuar nga sociologu amerikan Henry Pratt Fairchild n Immigration: A World Movment and its American Significance (1925). C) Tipologjia m e prpunuar sht br nga sociologu amerikan William Petersen n A General Typology of Migration (American Sociological Review 1958). Ndarja e tij kryesore sht n at se a sht migrimi konzervativ apo inovativ. Migracioni sht konzervativ nse rezultati i tij pr migrantt sht rrethana t ngjashme, t cilat migrantt i kan pas para shprnguljes. Migracioni sht inovativ, nse rezultati sht rrethana t reja dhe t ndryshme nga ato t cilat migrantt i kan pas para shprnguljes. Migracioni mund t jet primitiv ose jo-primitiv. Migracion primitiv Petersen e quan at lloj q shkaktohet nga forcat ekologjike. Migracioni i karakterit nomad sht konzervativ, ndrsa migracioni i shkaktuar nga dendsia e popullsis apo dmtimit t bujqsis pr shkak t kushteve atmosferike m s shpeshti sht inovativ. Migracioni jo-primitiv mund t jet vullnetar dhe jo-vullnetar. Nse organet shtetrore t vet vendit t migrantve e bjn migrimin t detyrueshm ai bhet konzervativ, nse vendi i pranimit t migrantve sht forca nxitse ai bhet inovativ (p. sh. tregtia me skllevr). Migracioni vullnetar, nse ai bhet individualisht, m se shpeshti sht inovativ (p. sh. shprnguljet e hershme n Evrop apo Amerik), dhe konzervativ nqoftse bhet me grupe (p. sh. kur grupe t tra besimtarsh nn udhheqjen e nj prifti jan shprngul n SHBA). Migracioni masiv sht konzervativ nse shprngulja bhet prej viseve rurale n vise rurale, dhe inovativ nse bhet prej viseve rurale n qytete. mini-max principle, the koncept brenda teoris s vendim-marrjes (decision theory) me prmbajtjen se nj individ n udhkryqe zgjedhse preferon ta zvogloj rrezikun prej humbjes maksimale. N kt mnyr individi e sakrifikon mundsin pr t arritur fitimin maksimal, nse qllimi pr ta arritur kt fitim maksimal sht i lidhur me rrezikun pr humbje maksimale. Lidhja e kontratave t sigurimeve sht nj shembull i veprimit sipas mini-max principit.

113

MISIONI I PAR KATOLIK SHQIPTAR N EVROP; "Pr ta zbutur sado pak dhimbjen pr atdhe dhe pr ti ndihmuar atij me koh u formuan shum shoqata cilat vazhduan t prkujdesen pr mrgatn shqiptare. Nj nevoje t ktill n ruajtje t kulturs, tradits dhe asaj shpirtrore n njeriun ndjeu edhe ipeshkvnia e jon e cila prmes franeskanit pater Hil Kabashi (tashm ipeshkv pr veriun e Shqipris) t cilin e drgoi me mision n gjermani bri thuajse t pamundshmen, dhe pas shum mundimeve dhe sakrificave, por edhe me ndihmn e besimtarve tan atje e n veanti me aktivitetet paraprake pr themelim t z. Pjetr Mjeds, hapi Misionin Katolik Shqiptar i cili tani numron 26 vjetorin e themelimit. N Gjermani, ather shqiptart katolik t asaj kohe pr ta themeluar misionin zgjodhn qytetin e Shtutgartit q ishte nj erdhe pr shqiptart e asaj kohe q numerikisht nuk mund t krahasohet me numrin e sotm. Kjo qendr e kulturs shqiptare ishte edhe Misioni i par shqiptar q vepron n shtetet e Evrops. Misioni zyrtarisht u themelua m 12 shkurti t vitit 1984." (KabashBin-Viti, 2012) Hil Kabashi i lindur m 19 shkurt 1941 n Caparc afr Prizrenit, peshkop katolik, gjat kohs s tij n Shtuttgart, pas vitit 1984, n krye t Misionit katolik shqiptar ishte prgjegjs pr kujdesin baritor t rrethit e Jusuf Grvalls n Shtutgart. Kur Hil Kabashi erdhi n Shtutgart, me rastin e mbajtjes s meshs s tij t par, Kol Paloka e Kol Mrturi, aktivist t palodhur e t pandashm t Jusuf e Bardhosh Grvalls, na njoftuen dhe krkuen prej shokve t tyre, q ta presim pater Hilin, si burr t madh shqiptar, ashtu q t mos mbetet asnj karrik e zbrazt. Dhe shokt e Jusuf Grvalls, n baz t kulturs e edukats q e kishin msuar, iu prgjegjn Kol Paloks e Kol Mrturit, dhe ma merr mendja se gjat atyre pritjeve sidomos n ata muajt e fillimit, pater Hili ishte i knaqur me ne. MJAKU HASIM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hasim Mjaku, Markgrafenstr. 54, 7750 Konstanz. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. monism prgjithsisht pikpamja se gjithka mund t reduktohet n nj princip t vetm apo n nj substanc t vetme. N kuptimet sociologjiko-shkencore mendohet n pikpamje se t gjitha dukurit sociale mund t shpjegohen duke u nisur nga nj princip i vetm themelor apo nga nj shkaktar i vetm. MORINA HATIXHE, veprimtare n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hatixhe Morina, Schubertstr.18, 6000 Frankfurt-Main. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej saj ka qen 10. motive motiv gjendje tek individi e cila ka si pasoj nj sjellje pr t arritur nj qllim t caktuar. Motivi mund t jet i vetdijshm apo i pavetdijshm, dhe pushon s ekzistuari apo reduktohet kur qllimi arrihet. muckraker krijues sensacionesh gazetar apo shkrimtar q gjen dhe publikon dshmi pr korrupsion n organet shtetrore dhe n ndrmarrje ekonomike. MUHARREMAJ AHMET, veprimtar n Franc. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ahmet Muharremaj, 8 Rue du Prebotin Nr. 77160 France. Ka qen nj ndr 114

pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. MUHARREMI ASLLAN, Asllan Muharremi, ka vepruar pran LNKVSHJ-s q nga viti 1978. N vitin 1983, Shrbimi i Sigurimit t Shtetit t Jugosllavis, ka tentuar ta arrestoj dhe sht larguar nga Kosova. N vitin 1984 ka qndruar n Zvicr. Q nga qershori i vitit 1985 jeton n Suedi. MUHARREMI SHABAN, Shaban Muharremi, veprimtar i hershm i Lvizjes s Jusuf Grvalls. Shok i fminis me Xhafer Durmishin. Vllau i Asllan Muharremit. MULOLLI MUSTAF; Aktgjykim: "MUSTAF MULOLLI, i biri i Rrustemit dhe i Mihanes e gjinis Fejzullahu, i lindur me 03.10.1955 n fshatin Shajkovc komuna e Podujevs ku e ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, ka t kryer dy klas t shkolls s mesme ekonomike, puntor administrativ - shaptillografist, i martuar, bab e 1 fmiu t mitur, (...), i pa dekoruar, me gjendje t varfur ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej dats 05.08.1982,... Gjykon T akuzuarin Mustaf Mulollin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 4 (katr) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit.... GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS P-nr. 9/83, - m 27.05.1983" MUSLIU SHEFKET, - Shefket Musliu lindi m 10 prill 1946, n Artan nga prindrit Zylfiu dhe Mihrije. Q n moshn 16 vjeare, me familje u shprngul n fshatin Sopot t Kumanovs. Nga viti 1981, familja Musliu u kthye srish pr t jetuar n Gjilan. Pr shkak t gjendjes s rnd ekonomike, Shefketi u detyrua t merrte rrugn e kurbetit. Q nga viti 1971, u vendos n Regensdorf, afr Cyrihut, ku jeton edhe sot. (Ismet Rashiti, Rrfan lirie, Prishtin 2010) S bashku me Faridin Tafallarin sht organizatori i aspekteve praktike t takimit t 14-15 majit 1982 n Biel-Bienne, takim prej t cilit sht prpiluar nj komunikat, bashkformulues, daktilografues dhe shprndars i s cils sht Xhafer Shatri. "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave N NJ T VETME. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982. Me nj shkall t lart t unitetit t mendimit, prfaqsuesit e tri organizatave n mes tjerash morn kto vendime e qndrime: 1. Q organizata e re t pagzohet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ)." 115

MUSLIU XHEMAIL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhemail Musliu, Poststr. 58, 7250 Leonberg. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. MUSTAFAJ NIMON Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Nimon Mustafaj, arsimtar nga f. Gllogjan, KK Dean, i lindur m 5 gusht 1938 n t njejtin fshat me profesion arsimtar pran shkolls fillore n f. Gramaqel, ka t kryer Fakultetin e Shkencave Natyrore Degn e Gjeografis. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 3 (tre) vjetsh." MUSTAFI VEBI, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Vebi Mustafi, Oberbilker Allee. 6, 4000 Dseldorf 1. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. myth mit n kuptimin antropologjik nj tregim me prejardhje t panjohur rreth forcave mbinatyrore, prejardhjen e universit, mbi kuptimin e jets apo historin e nj populli, i cili mund t jet i vrtet ose i pavrtet, por q nuk mund t verifikohet. Mite t ktij lloji ndeshen tek t gjitha kulturat. Funksioni i mitit sht t prezantoj nj sistem moral q sht n fuqi n shoqrin aktuale dhe t jep rregulla praktike pr sjellje njerzore. N shumicn e religjioneve elemente mitike jan pjes prbrse t rndsishme. Bibla mund t thuhet se sht nj prmbledhje mitesh. mythology mitologji 1. Struktura e miteve q ekzistojn n nj shoqri. 2. Studimi i miteve si fenomen social.

N
nativism lvizje t ndryshme n nj shoqri q kan pr qllim kthimin e shoqris tek nj nivel kulturor i mparshm. Lvizje nativiste ndeshen para s gjithash n shoqrit primitive, t cilat prmes kontaktit me teknologjin dhe kulturn perndimore iu nnshtrohen ndryshimeve t shpejta. Lvizjet jan nj reaksion kundr ktyre ndryshimeve. negative reference group do t thot pr nj individ nj grup normat dhe vlerat e t cilit ai (individi) i hedh posht pikrisht pr shkak se vijn nga referens-grupi negativ. Individi mund t jet vet antar i grupit dhe prap se prap ta konsideroj at si referens-grup negativ, p. sh. djali apo vajza q revoltohen kundr prindrve, dhe normave e vlerave t tyre. N prgjithsi referens-grupi negativ paraqet (outgroup) grup t jashtm. N mas t madhe vlerat dhe atitydat e grupit t vet (grupit t brendshm) mvaren nga atitydat dhe vlerat e grupit t jashtm, t cilat merren si shembull pr t keq. Grupi i jashtm thuhet se ka prestigj negativ. NEZIRI NEZIR, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Nezir Neziri, Martin Hemmstr. 81, 8070 Ingolstadt. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 50. NEZIRI SHABAN, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Shaban Neziri (K. L.) Klingenstr. 23, 7101 Massenbachhauesn. Ka qen nj ndr pikat 116

prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. NEZIRI SYL, veprimtar n Austri. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Syl Neziri, Mommssengasse 21-14, 1040 Wien Austria. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 10. NGUCATI SMAJL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Smajl Ngucati, Kelenstr. 19, 7000 Shtutgart 1. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. NIKI RAM, prezantimin e hollsishm t Ram Nikit e ka br Ibrahim Kelmendi, (prfaqsuesi i Frontit t Kuq) n maj 1982, nj pjes t vogl t t cilit po e japim m posht: KUSH SHT VOJVODA RAM NIKI 'do t thot fjala v o j v o d ? Vojvod sht grad ushtarake n mbretrit serbe e malazeze. Kt fjal do ta gjejm t sqaruar n "ilustrovana politika" t Beogradit. Por pr udi, kur klika serbomadhe ka ndrmarr fushat histerike kundra "nacionalizmit romantik" shqiptar, si nuk u bie fjala vojvod n sy, q nuk ka t bj vetm me nacionalizmin serb. Pr kt nuk kan frik as gazetari shovenist Zec as vojvoda Ram, q e prdorin me krenari. "... Vojvoda rugovas, shkruan "ilustrovana politika" (m 26.05.81), sht prfaqsuesi i tanishm "lozs" (serbisht: loza), e cila q nga kohrat turke ruan qetsin dhe paprekshmrin e Patriarkans...) Si na del, vojvodt kan qen roj e rendit, ndrsa vojvodt e familjes Niki (nga Shtupei i Madh, fshat i Rugovs) kan qen roj besnike e Patriarkans, t ndrtuar nga Dushani, pr ta prjetsuar robrin e "stara Serbis" (si e quajn shovenistt Kosovn.). Kush sht vojvoda Ram Niki? T shkruajm se kush sht vojvoda Ram Niki nuk e kemi vshtir, pasi ai vet na e ka lehtsuar kt, duke prmbledhur historin e vet e t familjes n bisedn dhn "ilustrovana politiks" s Beogradit, Nr. 1177, t 26.05.81. Pos ksaj bisede, ai n rrethin e Pejs sht ndr m t komprometuarit. Sa ai sht edhe vetm udbashi rankovievs Bajram Dreshi. T dy s bashku, me ca t tjer, Rugovs ia njollosin emrin e pa njollosur, pse bijt e bijat i dalin asaj zot. N artikullin e revists n fjal, "Besa nije vracena" lexojm: "Ram Niki sht shef i shrbimit juridik ndrkomunal pran Entit pr Inkuadrim n Pej..." Si e pam m lart, sht prfaqsuesi i tanishm i "lozs" pr ta mbrojtur Patriarkann. N pyetje t gazetarit, se a ka marr pjes ndonj rugovas n demonstrata "nacionaliste", vojvoda prgjigjet: "Po. T tillve ju takon sipas ligjit nga qeveria, kurse nga rugovasit bojkotimi (izolimi). N shtpit s'do hyn askush, drisa Pleqsia jot t mos vendos ndryshe. Nga vllazria ime Niki nuk ka asnj demonstrues. E kam vrtetuar dhe pr kt jap fjaln. Askush nga antart e SHKA "Rugova" s'ka marr pjes n demonstrata. M sht br qefi..." Pastaj vazhdon vojvoda: "Ishim dy her si shoqri mysafir n RPS t Shqipris. Kt vit shqiptart sht dashur t na e kthejn vizitn, por le t mos vin..." M posht vijon vojvoda: "... ka u duhet ktyre 117

demonstruesve q krkojn t'i bashkangjiten Shqipris (...). Kt liri, si e kan shqiptart n Jugosllavi, nuk e kan patur asnjher askund dhe secili q mendon ndryshe sht njeri i keq..." Gazetari pyet: "Babn tnd, gjithashtu vojvod rugovas, e kan vrar n prit n vitin 1939. Kush dhe prse?" Ram vojvoda prgjigjet: "Kan vrar babn tim me dy mixhallar, para syve t mij, brenda gjysm ore. Ka qen larje llogarish me fiseve, nuk ka qen hakmarrje gjaku. U ka penguar (mendohen "vrassit") pse baba ka qen vojvod rugovas, q ka ruajtur (nnvizimi yn) Patriarkann e Pejs..." Pastaj vojvoda vijon me nostalgji etnike: "... Me konakun e vjetr t kishs m'sht djegur edhe dhoma n t ciln kam banuar prej 1941-ts e dri n mbarim t Lufts. N t ka qen krveti, n t cilin kam fjetur, aty ka qen edhe luga me t ciln kam ngrn dhe fotografit e t'parve t mij. T gjitha jan djegur..." Artikulli mbaron me fjalt e vojvods Ram: "Un i dua (nnvizimi yn) shum fjalt e Mark Milanit..." (Ato s'po i citojm Shtojm se Mark Milani ka qen komandant i forcave pushtuese malazeze, n luft pr t'i pushtuar Plav, Gusi, Hot, Grud e Rugov...). E cituam si shum artikullin n fjal pse u pa e arsyeshme prmes t ksaj reviste etnike, gjegjsisht prmes fjalve t vojvods, ta njohim udhheqsin e SHKA "Rugova", i cili, sipas "Pravosllavjes" (Gazet kishtare serbe", "kur ka par konakun n flak ka qa." Vojvoda ksaj radhe "demanton" at ka ka shkruar "Pravosllavja", duke thn se rugovasit nuk qajn kur t'u ndodhin fatkeqsi t rnda... "Patriotizmi" serb i Ram vojvods, si na bind ky artikull dhe profesioni i tij si vojvod, ia kalon "patriotizmit" serb t shum etnikve, t cilt nuk kan br dhe s'do bjn aq sakrifica pr ta mbrojtur kishn, sa bri familja Niki (nga Shtupeqi i Madh). Krenaria e Ram Nikit si vojvod... pr ta mbrojtur Patriarkann...!! Duket s nana e Rams kur ka dashur t kryen nevoj (me nder me then) n vend t m... ka pjellur rastsisht vojvodn... Puntort shqiptar n mrgim. (Shkrim n 6 faqe A5, i shprndar nga Ibrahim Kelmendi, n maj 1982. Nnvizimet e ktij punimi ishin t autorit t saj, ashtu si jan n origjinal n shkrimin e shprndar) NIMANI XHAVIT (1919 - 2000), aktivist dhe lufttar n Luftn e Dyt Botrore. Xhavit Nimani n mars t vitit 1974 u emrua n postin e sapo krijuar, e Kryetarit t Kryesis s Krahins Socialiste Autonome t Kosovs. N kt post qndroj pr 7 vite, deri m shprthimin e demonstratave t ashtuquajtura n at koh nga regjimi "kundrrevolucionare". Disa muaj m von, n gusht, n kt post u emrua Ali Shukriu. nominal group member individ i cili prej t tjerve definohet si antar grupi, por i cili n t vrtet nuk merr pjes n asnj ndrveprim brenda grupit. Sjelljet e tij nuk ndikohen fare apo ndikohen n mas shum t vogl nga shkaku i antarsis s tij n grup. norm rregull pr sjellje. Normat munden me qen private, nse jan krijuar nga vet individi dhe vlejn vetm pr sjelljet e tij, p. sh. premtimet q dikush mund t bj natn e vitit t ri dhe shtja e mbajtjes s tyre. Por ajo q u intereson sociologve jan normat sociale, d. m. th. norma q jan t zhvilluara dhe t pranuara prej nj grupi. Normat sociale jan dy llojesh; jo-operative dhe operative. Normat jo operative prbhen prej udhzimeve mbi sjelljet ideale, p. sh. mos ia br askujt ate q nuk dshiron t ta bjn ty. Norma operative jan ato t cilat faktikisht i drejtojn sjelljet e individit. Devijimi 118

nga normat e ktij lloji dnohet n mnyra t ndryshme, n raste t lehta me humbjen e prestigjit dhe prqeshje, n raste t rnda me izolim, thuajtje dhe sanksione ligjore. N ann tjetr respektimi i normave shprblehet me shprehjen e plqimit nga grupi. Brenda nj grupi, normat munden me qen t ndryshme pr antar t ndryshm. Pr kt arsye nj prshkrim i plot i nj norme sociale operative duhet t prmbaj; (a) prej kujt apo prej cilve pritet nj sjellje, (b) kush apo cilt jan ata q e presin nj sjellje t caktuar, (c) ka guxon t bhet dhe ka nuk guxon t bhet, (d) n far rrethanash apo kushtesh (e) cili sht dnimi pr devijim nga norma dhe cili sht shprblimi pr respektim t prpikt dhe (f) cilt jan ata q e japin dnimin apo e ndajn shprblimin. NOVAKOVI KOSTA, lindi m 3 qershor 1886. S bashku me Dimitrije Tucoviin ka qen nj ndr udhheqsit e Partis Socialdemokrate serbe. N kongresin themelues t Partis Komuniste t Jugosllavis m 1919 sht zgjedhur n Kshillin Ekzekutiv t udhheqjes qendrore. N mesin e dy luftrave botrore ka redaktuar shum gazeta partiake, ka qen i zgjedhur n Komitetin Qendror dhe ka qen delegat i PKJ n Kongresin e Katrt dhe t Gjasht t Kominternit. Pr shkak t veprimtaris revolucionare m 1924, nga Mbretria Serbo-Kroato-Sllovene sht dnuar me gjasht muaj, ndrsa m 1926 me pes vjet burgim. N vitin 1927 ik nga burgu dhe emigron n Bashkimin Sovjetik. Atje burgoset m 1937 n spastrimet staliniste dhe supozohet se sht likuiduar m 1938. NOVOSELLA SABRI, Sabri Maxhuni-Novosella i lindur m 1943 n Vushtrri. Eprori organizativ i Jusufit n Lvizjen e Jusuf Grvalls. Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 274-275) NUHAJ AVDYL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Avdyl Nuhaj, Drahenfelstr.1/A, D-6700 Ludwigschafen tel.573194. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5.

O
office n tekstet amerikane t sociologjis, nj rol i definuar mir dhe i sanksionuar nga lart, i cili qart mund t dallohet nga personi, q pr momentin e ka at rol. Koncepti ka rndsi themelore pr teorit e Max Weberit rreth burokracis. 119

OLIVETTI, ndrmarrje me renome botrore pr prodhimin e makinave t shkrimit. U themelua n Ivrea, n periferin e Turin-it m 1908 nga Camillo Olivetti. Numrat 2 dhe 3 t Lajmtarit t liris, si dhe numrat 3 e 4-5 t revists Liria, t gjitha kto t prgatitura nga Jusuf Grvalla, jan br me t njejtn makin, e cila ka qen e marks Olivetti. Kt tem e kam shtjelluar gjersisht n shkrimin "Stilografat e Jusuf Grvalls." open-class society form shoqrore q mundson lvizshmri t plot sociale vertikale, d. m. th. t gjith antart e shoqris q nga lindja kan mundsi t barabarta pr t arritur n pozitat e larta t shoqris. Kjo form shoqrore nnkupton edhe relacione sociale t barabarta n mes klasave t ndryshme n shoqri. E kundrta e ksaj sht shoqria-me-kasta. open shop, ndrmarrje n t ciln mundsia pr t'u punsuar sht e barabart si pr puntort e organizuar n sindikata ashtu edhe pr ata t paorganizuar. opinion, pikpamje q konsiderohet e vrtet, deri n njfar mase e bazuar nga gjykimet intelektuale, por jo edhe e vrtetuar, domosdoshmrisht, me fakte t mjaftueshme. Nj opinion, n natyrn e tij sht i prkohshm pr ndryshim nga atityda dhe vlera. opposition rezistenc kundr apo prpjekje pr t'i penguar idet apo tentimet e nj personi apo grupi tjetr. Opozicioni nuk sht e domosdoshme t jet i lidhur me qllimin e keq, urrejtjen apo dshirn pr ta dmtuar apo zhdukur kundrshtarin, karakteristika kto q i ndeshim tek konflikti. OPTIMIST, Jusuf Grvalla: "Sa pr situatn n Kosov, megjith krimet e pashembullta fashiste q po ushtron armiku yn mizor e q prekin thell n zemr do shqiptar dhe jo vetm shqiptart, un jam shum optimist, Arsyet i mendoj ksisoji : 1) Doli sheshazi mospajtimi i shqiptarve me armikun e egr, qeverin shoviniste t Beogradit; bota, q sot po e bn t veshin shurdh e syrin qorr pr shtjen shqiptare, n mos sot, nesr do t detyrohet patjetr t ballafaqohet n mnyrn m serioze me kt shtje, deri n fitoren ton prfundimtare. 2) Popullsia e Kosovs, e ballafaquar me tanket, aeroplant, helikoptert e me gjith pancirin tjetr t ushtris dhe policis serbe, nuk u friksua dot, po qndroi pa iu trembur syri; kjo popullsi tregoi se sht e zoja t ohet n kryengritje dhe ta bj edhe luftn prfundimtare pr lirimin nga armiku mizor dhe bashkimin me vendin am. 3) Vet armiku, q koh m par e dinim edhe pr politikan t regjur, me kt intervenim ushtarak e policor mbi shqiptart bri pa dyshim gabimin m t madh n historin e vet shtetrore-politike; ky gabim do ti kushtoj shtrenjt, sepse gjith situata, edhe n mos vazhdoft menjher lufta definitive pr bashkim me Shqiprin ton, pra gjith situata do t ndjek n t ardhmen e afrme at drejtim, i cili do ta sjell shqiptarin n potez pr t zgjedhur se dshiron brenda kuadrit t Jugosllavis, madje duke na lejuar t bhemi edhe mjaft nazeqar..." (Letr Sabri Novosells 14 prill 1981, Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 260-261) optimum group size, the madhsia optimale e grupit Kjo madhsi optimale e grupit n baz t disa teorive dhe hulumtimeve sht prej pes antarsh. Nj grup prej pes antarsh i ka kto veti: situat e bllokuar n rastin e marrjes s vendimeve n mund t 120

ekzistoj pr shkak se numri i antarve sht tek. Kur grupi nuk sht unik ai ka tendenc t ndahet n shumicn prej tre antarve dhe pakicn prej dy antarve. Kjo do t thot se nj individ q i takon pakics nuk izolohet. Nse grupi sht m i madh se pes, ather secili antar ka koh m t vogl pr t'u ndgjuar mendimi i tij. organic solidarity solidaritet organik, ajo form e solidaritetit q ekziston n shoqrit moderne industriale, n t cilat nj pjes e madhe e ndrveprimit bhet n baz t kontratave dhe marrveshjeve, si pasoj e shkalls s lart t ndarjes s puns dhe specializimit. N shoqri me solidaritet organik numri i devijimeve sht m i madh se n shoqrit primitive me solidaritet mekanik, e gjithashtu edhe toleranca ndaj devijimeve sht m e madhe tek solidariteti organik. Konceptet solidaritet organik dhe solidaritet mekanik jan formuluar nga sociologu francez Emile Durkheim n De la division du travail social (1893). organization man koncept i krijuar nga William H. Whyte n The Organization Man. Ky lloj njeriu, sipas Whyte nuk sht as puntor as npuns n kuptimin e rndomt t fjals. Ai punon vetm pr Organizatn. Ai i takon organizats. Ai e ka ln shtpin e tij n pikpamje shpirtrore dhe trupore, dhe ai s bashku me ata si ai tani jan shpirti i institucioneve t mdha t vetprjetsueshme. Ai m s shpeshti gjendet n mesin e hierarkis s organizats por iu takon atyre q do ta drejtojn Amerikn dhe vlerat e tij do t jen dominuese n vend. OSMANI AGIM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Agim Osmani, Schmidenstr. 156 7000 Shtutgart. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. OSMANI BILALL; Jusuf Grvalla: "Shkroi edhe "Rilindja" e 21 nntorit pr nj vlla tonin, i cili, n astin q doli gazeta (e mallkuar) ishte i burgosur dhe nuk arriti t lexoj gj pr aktin e madh njerzor q kish br vet, duke e ndihmuar me t madhe edhe Ndihmn e Shpejt pr t'u dal prball krkesave t popullsis, q po prjetonte aste nga m t vshtirat. Kt e bri ai, Shoku Bilall Osmani, puntor n "INA". Ai duke luftuar me arm t thjesht, kof, ia arriti q ujin e trbuar mos ta len t futet n fuqin nn tok, ku do t przihej me benzin. Kshtu, ishte e vetmja pomp n rrethin e Prizrenit q funksiononte. Kur n mngjes shkuam t msojm di m shum pr sakrificat q i kishte br gjat tr nats, Shokun Bilall e kishin arrestuar kusart e UDB-s! Edhe nj pjes e madhe e shqiptarve t vetmohueshm, q s'ua tremb syrin stihia, e q mikrofoni dhe kamera e gazetarve ua lavdoi guximin e gatishmrin, s'pati rast t'i dgjoj t'i shikoj emisionet n radio e televizion, t cilat flisnin pr heroizmat e tyre. S'patn rast, se UDB-s, q kish dal n gjahun e madh mbi shqiptart pikrisht ato dit, duke prfituar ligsht nga nj fatkeqsi elementare, i duhej preja sa m e majmur. (Bashkimi, shkurt 1980, faqe 2) OSMANI HALIT, Halit Osmani nga fshati Dumnic- aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. OSMANI SEJDULLAH, Sejdullah Osmani nga fshati Qirez- aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit.

121

ostarcism ostracizm nj form e dnimit brenda grupit. Ai q dnohet, injorohet dhe prbuzet haptaz. Por ai nuk prjashtohet nga grupi. other-directed koncept i krijuar nga David Riesman n The Lonely Crowd (1950). Nj individ sht other-directed nse sjellja e tij sht e drejtuar nga mendimi se far sjellje presin t tjert prej tij. Ky lloj konformizmi, mendon Riesman, sht br shum i dukshm gjat viteve 1900, veanrisht n mesin e "klass s re t mesme" n ShBA, tek burokratt, biznesment e paguar me rrog etj. out-group Si grup i jashtm llogaritet nj grup i till prej antarve t nj grupi tjetr. Koncepti sht krijuar nga W. G. Sumner n veprn e tij Folk-Ways (1906). Vrojtimet e tij jan t bazuara n shoqrit primitive. M von Merton dhe Kitt kan treguar se n nj shoqri moderne kufijt n mes in-group (grupin e vet) dhe out-group (grupin e t tjerve) jan t lvizshm. N nj rrethan mundet q nj pjes-grupi e nj grupit t madh ta konsideroj nj pjes tjetr si out-grup. N nj rrethan tjetr sht e mundur q dy pjes-grupet s bashku ta prbjn nj in-group. output n sociologji m s shpeshti nj term q prshkruan at q individi e jep nga vetja n form t aprovimeve, propozimeve etj. brenda nj grupi t vogl, pr ndryshim nga input, se ka pranon ai.

P
PALOKA KOL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Kol Paloka, Seestr. 42, D-7033 Kernen. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. paper local bashkim profesional q ka pak apo nuk ka asnj antar. N ShBA ka ndodh q funksionar t bashkimeve profesionale kan krijuar bashkime t tilla pr ta rritur numrin e delegatve, tek t cilt ata do t mbshteteshin n kongreset e bashkimeve profesionale. PAQE Paqja sht nj gjendje e harmonis s brendshme dhe e liruar prej konflikteve. Termi prdoret pr ta prshkruar ndrprerjen ose prfundimin e nj konflikti ndrkombtar; n kt kuptim paqja sht e kundrta e lufts. Kjo fjal prdoret edhe pr konflikte t brendshme, dhe me at rast paraqet arritjen e qetsis apo ekuilibrit n mendje. Koncepti paqe sht i kontestueshm dhe brenda hulumtimeve pr paqen ekzistojn dy shkolla ajo q studion paqen pozitive gjegjsisht paqen negative, por edhe n mesin e institucioneve kulturore dhe fetare ekzistojn shum shkolla dhe pikpamje t ndryshme lidhur me at se ka sht paqja. Paqja negative Paqe negative sht prfundimi i nj lufte ose gjendja n mes dy luftrave. Gjendja tradicionalisht sht prqendruar kryesisht tek shteti piknisja e t cilit sht se t gjitha njsit sociale n fund t fundit jan t bazuara n dhun, ku pala m e fort gjithmon e prdor dhunn pr ta sunduar paln e dobt dhe n kt mnyr e ruan raportin dhe qetsin apo pr t fituar prparsi. Paqja merr kuptim negativ pasi ajo nuk shihet si dika e natyrshme por para s gjithash si gjendje e kundrt me luftn. Qllimi, kuptohet vetvetiu, sht evitimi i lufts. Pr ta shtyr luftn sa m larg, shtetet 122

mund t krijojn aleanca prmes traktateve dhe pakteve. Krejt kjo bhet pr ta ruajtur ekuilibrin dhe pr t'i friksuar shtetet tjera, q ato t mos bjn agresione. Paqja pozitive Paqja pozitive sht prpjekja pr relacione paqsore n mes grupeve t ndryshme sociale dhe kombeve. Koncepti nuk sht i koncentruar tek shteti ashtu si ishte tek paqja negative por potencohet se edhe n rastin e mungess s dhuns direkte, njerzit, pr shkak t mungesave t t drejtave dhe vlerave njerzore, vdesin apo plagosen (psikikisht ose fizikisht). Kjo bn q ata nuk mund t vazhdojn t jetojn nj jet kuptimplote. Kjo ndodh edhe pr shkak t pabarazis n strukturat e shoqris. Dhuna institucionale, eksploatimi, racizmi apo mungesa e mundsive t barabarta (p. sh. n mes burrave dhe grave) jan disa shembuj q e prishin paqen. Paqja pozitive pra arrihet vetm ather kur dhuna strukturale zhduket dhe liria, barazia, integrimi etj., bhen t realizueshme. Ai i cili e ushtron dhunn (aktori) shpeshher sht vshtir t definohet (pr dallim tek dhuna direkte) dhe dhuna shpeshher sht m e ngadalshme, apo efektet e saj nuk vrehen menjher. Hulumtimet shkencore n drejtim t paqes pozitive jan rritur vazhdimisht viteve t fundit ndrsa hulumtimet pr paqen negative jan zvogluar. Kjo do t thot se prpjekjet n drejtim t paqes pozitive jan nj proces q nuk prfundon kurr. Paqja mund t paraqet edhe nj marrdhnie n mes disa partish q karakterizohet nga respekti, drejtsia dhe mirkuptimi. parlor pink person i cili shpreh dhe prkrah ide radikale dhe socialiste por vet nuk bhet antar i lvizjeve dhe partive, t cilat luftojn pr realizimin e atyre qllimeve. Nj term i ngjashm sht bolshevik sallonesh. PARTI (frengjisht, nga partir ktu n nj kuptim t vjetr "me nda", "pra"), parti politike, bashkim apo grup zgjedhsish q paraqitet n zgjedhje me nj emr e prcaktim t veant. Partia mund t definohet edhe si opinion i organizuar. Detyrat e nj partie jan pos tjerash t krijojn dhe t absorbojn opinione, prej opinioneve dhe ideve t krijojn programe, t rekrutojn antar, t bjn emrime pr vende, atyre q u falet besimi, si dhe pas zgjedhjeve t legjitimuara t krijojn qeveri dhe ta realizojn programin. parties of integration emrtim pr parti politike t cilat nuk e ofrojn vetm nj alternativ politike gjat zgjedhjeve, por gjithashtu ofrojn, n prputhje me partin dhe ideologjin e saj nj mjedis t integruar pr antart e tyre, p. sh. duke organizuar aktivitete t lira si dhe kurse, rndom t mbrmjeve etj., duke ndrtuar ose duke ndikuar n krijimin e organizatave ekonomike t cilat i mbrojn interesat e antarve, duke i politizuar organizatat sindikale etj. Shpesh partit integruese jan totalitare, por prjashtime ka, p. sh. disa parti socialdemokrate dhe parti katolike. T kundrta me partit integruese jan partit reprezentative, veprimtaria e t cilave sht e fokusuar vetm n fitimin e votave gjat zgjedhjeve. Shumica e partive t Evrops Perndimore konsiderohen si reprezentative. part-time farming Ai apo ata q merren me pun bujqsore, dhe e sigurojn vetm nj pjes nga bujqsia kurse pjesn tjetr nga nj pun q nuk ka karakter bujqsor. Shum ekonomi t vogla bujqsore n viset shqiptare jan t ktij lloji.

123

PARULLAT E DEMONSTRATAVE; Jusuf Grvalla: "Parullat e demonstratave kan nj prmbajtje thellsisht marksiste-leniniste dhe prkrahin deri n fund krkesat e rinis heroike t Kosovs pr republik( q nnkupton edhe prfshirjen e tokave dhe t popullsis shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi). Prve ksaj, demonstratave u prin automobili me megafon, i cili i koordinon veprimet, kontrollon disiplinn dhe shprehjen unike. Me megafon lexohet n shqipe dhe n gjuh t huaja trakti prkats, me elemente informative e sqaruese lidhur me gjendjen e krijuar n Kosov nga kryengritja e ktej." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 260) pastoral society shoqria pastorale e siguron ushqimin kryesisht prej shtazve shtpiake. At pjes t vogl q rrjedh nga bota bimore kjo shoqri e siguron prmes tregtis ose duke prdorur bim t egra. Popullsia pastorale si rregull sht e nomadizuar, ka do t thot se shtazt shtpiake duhet t ken mundsi t shprngulen bukur shpejt. Pr kt arsye, kuajt, lopt, dhent e dhit jan t prshtatshme, por jo edhe derrat. Kultura dhe forma organizative e shoqris pastorale prcaktohen nga migracioni. paternalism relacion n mes prindrve dhe fmijve n lidhje me t drejtat dhe detyrat, q n familje ekzistojn n mes rolit si baba dhe rolit si fmij. Ky lloj relacioni i roleve mund t ekzistoj p. sh. n mes shtetit dhe qytetarve, ndrmarrjes dhe t punsuarve. PECI QERKIN; Aktgjykim: "QERKIN PECI, i biri i Hajdarit dhe i Halimes, e gjinis Haziri, i lindur m 20.04.1944 n fshatin Zhazh komuna e Mitrovics s Titos, vendbanimin e ka n Mitrovicn e Titos n lagjn "Tamnik" rruga 8 nr. 30, shqiptar, shtetas i RSFJ, profesor i gjuhs dhe i letrsis shqipe, ka t kryer Fakultetin filozofik - grupi i albanologjis, i martuar, bab i 3 fmijve t mitur, shrbimin ushtarak e ka rregulluar n Nish m 1971, gjindet n EU pran KK Mitrovic e Titos, i pa dekoruar, me gjendje t mesme ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej 05.08.1982,... Gjykon T akuzuarin Qerkin Pecin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 3 (tri) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit.... GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS P-nr. 9/83, - m 27.05.1983" pedantocracy pedantokraci Pushteti politik n nj shoqri apo n nj grup sht n duart e personave q jan teoricien pa ndonj prvoj praktike. penology penologji pjes e kriminologjis e cila trajton aspekte t ndryshme t dnimit. P. sh. bn studimin e trajtimit t t dnuarve, strukturn sociale n burgje, procedurat n polici dhe gjykata si dhe metodat pr t kontrolluar dhe parandaluar krimet. 124

perception percepcion ai proces mental prmes t cilit individi e kupton nj stimul apo nj tuf stimujsh dhe u jep atyre kuptim ose prmbajtje. Percepcioni nuk do t thot vetm kuptim i stimulit, por kto (stimulime) duhet integruar me prvojat e mhershme. Pr t'u mundsuar bartja e prvojave fizike dhe organike n nj mnyr kuptimplote, duhet q njeriu ta ket t zhvilluar nj aparat konceptesh, i cili e bn t mundshme lidhjen e relacioneve t kuptimeve t ndryshme, t stimujve. perfect mobility situat n t ciln t gjith individt, pamvarsisht nga situata e tyre sociale fillimore apo rangu, p. sh. t matur (n krahasim) me rangun e babait, kan mundsi probabiliteti pr t arritur fardo pozite. Ky nocion hipotetik (do me thn q bazohet vetm n supozime) kishte me pas n praktik t njejtin efekt sikur me an t shortit me i vendos t gjith individt n t gjitha pozicionet q gjenden n dispozicion. Duke e br nj krahasim n mes t mobilitetit faktik m t plot sht e mundur p. sh. t bhen krahasime n mes hapjes s shteteve t ndryshme sa i prket mobilitetit social. Mobiliteti i plot mund t ndeshet vetm n shoqrit e hapura. peripheral groupmember antar periferik i grupit person i cili merr pjes n aktivitetet e grupit n shkall aq t vogl sa sjelljet e tij shum pak kontrollohen nga grupi. N kt mnyr ai mundet q n nj shkall m t madhe se sa antart nominal me i thye normat e grupit pa pasur frik me iu nnshtrua sanksioneve negative. personality tendenca t qndrueshme tek individi t cilat jan lidhura prmes relacionesh n nj sistem. Kto tendenca tek individi jan zhvilluar prmes prvojave t tij sociale, do me thn prmes proceseve t ndryshme t ndrveprimit. PETER D'ALBANO, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Peter d`Albano, 765 Agate st. apt San Diego. Cal 92109 U.S.A. Ka qen abonues i Zrit t Kosovs, me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. petit bourgeoisie borgjezia e vogl, kategori sociale ky llogariten ndrmarrsit e vegjl, dyqangjinjt, npunsit e ult etj. Me fjal tjera quhet edhe shtresa e ult e klass s mesme. PIRECI RAMADAN - Ramadan Pireci ka lindur n vitin 1951 n fshatin Struzh t Prizrenit. Ramadani, apo si e quanim shkurt Rama, ishte nj aktivist i dalluar, pr veprimtarin e tij n aktivitetet e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera shqiptare nn ish- Jugosllavi. Me Ramadanin kemi vepruar n nj celul treshe. Ai ka qen prher i gatshm q ti shrbej atdheut, duke qen pjesmarrs, npr t gjitha demonstratat e organizuara n Gjermani, Zvicr, Belgjik etj. Me Ramn, disa her kemi shkruar edhe parulla si Kosova Republik npr muret e ish konsullatave dhe t klubeve sllave dhe t atyre shqiptaro-prosllave, si dhe kemi vepruar s bashku pr shprndarjen e shtypit ilegal dhe trakteve pr informim. Rama ra n sy t udbashve dhe n veanti t Vesel Krasniqi si dhe t torbeshit Asllan Skenderi, t cilt sa her shkonte n pushime e merrnin n pyetje dhe e maltretonin, duke i br shum pyetje pr veprimtarin e tij dhe t bashkveprimtarve t tij. Por duke e par se, Rama nuk donte t zbulonte asgj, ather ata udbash e provokonin me lmosha, duke i ofruar gjra t ndryshme por edhe para sa t donte, vetm e vetm q ai t bhej bashkspiun i tyre, por edhe duke e krcnuar q ai dhe 125

shokt e tij, mund t psonin edhe me vdekje, sepse merrej me aktivitete ilegale n shtetet perndimore kundr Jugosllavis. Kta udbash i nxirrnin fotografit, t cilat ish spiunt i kishin br gjat demonstratave ku edhe ai vet, Rama, ishte npr ato foto, edhe me shok, si pjesmarrs i rregullt. Udbasht kt metod e kan prsritur disa here, gjat mbajtjes s tij n burg, duke e munduar e torturuar, duke e maltretuar aq shum, lidhur me duar pr radiatort e nxemjes qendrore. Radiatort ishin me temperatura t larta. E munduan s teprmi Ramn, deri sa ia morn edhe pasaportn dhe ia humbn edhe punn n Gjermani.

Ramadan Pireci me shallin e kuq n qaf, n demonstratn e Frankfurtit, korrik 1981 Rama t gjitha kto i pranoi edhe pse ishte i vetdijshm se, do t vuante pa pun dhe pa t ardhura, por ai, kurrsesi nuk pranoi t bhej spiun dhe tradhtar ndaj shokve dhe atdheut. Ai i qndroi besnik idealit t shenjt dhe betimit t br se, do t luftonte armikun pushtues me t gjitha mnyrat dhe mundsit, vetm e vetm pr lirimin e Kosovs dhe Bashkimit t Kosovs me shtetin am Shqiprin. Faridin Tafallari-Gjermani platform, program i karakterit gjeneral q nj parti para zgjedhjeve thot se do t dshironte me zbatua, po q se pas zgjedhje vjen n pushtet dhe kjo m kt t bhet e mundur. PLATZMANN PETER; Jusuf Grvalla: "Kam pasur nderin t njihem edhe me sekretarin e par t Partis Komuniste Gjermane, njkohsisht edhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri (Peter Platzmann-shn i Xh. D.) dhe i kam drguar nj letr me lutjen q edhe ai me partin e tij t shikoj ndonj form t prshtatshme ndihme pr prkrahjen morale t popullit shqiptar t Kosovs. Ende skam marr prgjigje prej tij, por shpresoj se megjithat do t na ndihmoj patjetr, sepse pr kt i obligon drejtprdrejt edhe artikulli i Zrit t popullit i dats 8 prill, se si dihet, kjo parti e komunistve gjerman ka pr busoll t vetme PPSH-n." (Letr Sabri

126

Novosells 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 260) Platzman Peter, sekretari i par i Partis Komuniste t Gjermanis dhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri ka pasur kt adres: Peter Platzmann, Erlbggerstr. 15a. 4370 Marl. Partia Komuniste e Gjermanis n vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: KPD. Welinghofer Strae 103, 4600 Dortmund 30 plebiscite, votim i popullit, shpesh brenda nj rrethi gjeografik t caktuar pr t vrtetuar se cilit shtet, banort e rrethit q voton, duan t'i takojn n t ardhmen. Si rregull ky lloj votimi ndeshet me rastin e prfundimit t luftrave dhe nnshkrimit t paqes. Kshtu ka ndodhur p. sh. n rrethin Saar (Gjermani) pas Lufts s Par Botrore. pluralistic ignorance, situat n t ciln antart e nj grupi apo t nj shoqrie besojn se antart e tjer e respektojn nj norm t caktuar dhe ata jan t vetmit q e thyejn at norm. N t vrtet at norm e thyejn nj numr i madh i antarve. plutocracy plutokraci shoqri n t ciln individt apo klasat m t pasura ekonomikisht e kan pushtetin politik n dor dhe e kan kt pushtet nga arsyeja se jan t pasur. PLLANA RAMADAN - Ramadan Pllana, i lindur m 6 korrik 1947 n fshatin Shtitaric, KK Vushtrri. Ka kryer vitin e tret t Fakultetit filozofik dega e gjuhs Frenge. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 7 vjet burg. pogrom pogrom shtypje e dhunshme kundr nj grupi n shoqri. Pushteti, qeveria si rregull e prkrah kt shtypje, kto shprthime dhune, apo pajtohet me to dhe i prkrah n heshtje. Prapaskena e pogromeve mund t jet plani pr ta zvogluar numrin e individve n at grup, kundr t cilve sht e drejtuar dhuna, krcnimi i tyre deri n nnshtrim, thyerja e fuqis politike q mund ta ken, apo pr t'i maskuar dshtimet politike. Origjina e ktij koncepti sht prdorur pr vrasjet masive t hebrenjve t cilat n mnyr periodike kan ndodh n Rusin Cariste. political philosophy filozofia politike, prshkrim tradicional pr nj radh problemesh normative dhe t njohjes mbi shoqrin dhe shtetin. Probleme qendrore pr filozofin politike jan; kundr t cilave veprime dhe kundr cilave sjellje sht e mundur q n mnyr legjitime t drejt t prdoret dhuna, dhe far karakteri kan ato institucione t cilat e ushtrojn apo e mbshtesin t drejtn e detyrimit. Nj karakteristik esenciale e nj shteti sht se ai ka monopol n ushtrimin e dhuns fizike. T vetmit q ja mohojn t drejtn shtetit n kt kuptim jan anarkistt, prderisa liberalt dhe socialistt, prkundr mospajtimeve t mdha n mes veti lidhur me synimet e shtetit dhe fushs s veprimtaris s tij, e aprovojn shtetin si organizat t dhuns legjitime. Nse shteti ka t drejt t ushtroj dhun, shtrohet pyetja se sa e gjer sht kjo e drejt dhe si mund t legjitimohet ajo? N baz t liberalistve shteti ka t drejt t marr masa detyruese vetm ndaj atyre personave q i kan shkel t drejtat e personave t tjer. Funksionet vitale t pushtetit shtetror jan q t ruajn ligjin dhe rregullin, d. m. th. t garantojn t drejtat e individve. Autoriteti i shtetit legjitimohet me mbshtetjen dhe pajtimin e 127

bashkshtetasve (nnshtetasve). Pr t tjer, p. sh. konzervativt dhe socialistt, shteti ka synime m t mdha, tradicionalisht t realizueshme nga ide t caktuara mbi jetn e mir. Kto ide pushteti shtetror mundohet t'i realizoj prmes ndrhyrjeve t ndryshme pozitive, p. sh. prmes aprovimit t ligjeve q u jep privilegj pikpamjeve t caktuara apo grupeve t caktuara shoqrore, p. sh. prmes nj rindarje t benificioneve ekonomike apo prmes marrjes s mjeteve t prodhimit nga ana e shtetit. Bazat rreth t drejts s shtetit pr t'ua detyruar nnshtetasve at jetn e vrtet, jan t shumfishta. Pr kt jan br thirrje n natyrn, Zotin ose arsyen, apo tek dobia, pasi shteti do t ishte ai organ q ka m s shumti mundsi ta bj t lumtur numrin m t madh t mundshm t individve, ose tek vullneti i prbashkt, njohuria e popullit se cila sht m e mira e prbashkt. Q shteti t ket mundsi t ket pushtet dhe autoritet apo legjitimitet duhet patjetr q bashkshtetasit (nnshtetasit) t ken nj obligueshmri politike pr t'i respektuar rregulloret dhe ligjet e shtetit. Idet mbi jetn e mir jan gjithashtu nj prpjekje pr legjitimimin e obligueshmris politike. Ngjashm me kt sht edhe problemi rreth drejtsis, d. m. th. krkesa q ligjet e shtetit dhe ushtrimi i pushtetit prej tij t bhet n nj mnyr t veant dhe t rregulluar. Problemet e demokracis jan shtje t lidhura me at se deri n far mase bashkshtetasit apo populli kan ndikim n shtet n organet legjislative dhe ekzekutive. political sociology ajo pjes e sociologjis q trajton apo merret me sistemin politik dhe relacionin e tij ndaj shoqris n prgjithsi. Vmendje u kushtohet tri lloj shtjeve: 1. rendit politiko-shoqror, do me thn n far mnyre sht i rregulluar pushteti politik dhe at para s gjithash si n ciln mnyr institucionet politike mbshteten n popull dhe nga populli, 2. sjelljes politike, do me thn ka i nxit njerzit dhe deri n ciln shkall jan politikisht aktiv, pse dalin n zgjedhje etj., 3. proceseve politike, p. sh. pjesmarrjes s grupeve t ndryshme n politik dhe bashkpunimit apo konkurencs n mes grupeve. positivism pozitivizm teori n baz t s cils dituria rreth fenomeneve sociale mund t arrihet me ndihmn e prvojs dhe kjo dituri duhet t trajtohet logjikisht dhe matematikisht n t njejtn mnyr ashtu si bhet n shkencat natyrore. Introskpektion dhe intuition bhen metoda t papranueshme pr arritjen e dituris. N sociologji ky koncept vjen nga A. Comte. power elite koncept i krijuar nga sociologu amerikan C. Wright Mills n The Power Elite (1956). Mills mendon n se n shoqrit demokratike ekziston nj minoritet individsh t cilt nuk jan t zgjedhur n mnyr demokratike, por q e kan pushtetin vendimtar me rastin e marrjes s vendimeve m t rndsishme. Elita pushtetare sht e prbr nga individ q reprezentojn burokracin, ushtrin dhe financiert e mdhenj dhe q ka vlera dhe interesa t prbashkta. Koncepti i Mills-it rreth elitave pushtetare sht kritikuar, pasi - sipas kritikve - ai e ka br teprime kur thot se elita-pushtetare sht unike. prejudice paragjykim atityd negative ndaj nj grupi apo personi q bazohet n stereotipe. N shkencat shoqrore nocioni prdoret m s shumti kur grupi ose individi u ekspozohet paragjykimeve pr shkak t prejardhjes etnike.

128

prestige prestigj plasim t cilin nj individi apo nj grupi i epet nga t tjert, n ndonj form t sistemit t vlerave. Q t jet kuptimplot mendimi pr prestigjin, duhet t ekzistoj nj unitet rreth sistemit t vlerave. Prestigji mund t bazohet n nj veti t vetme apo n shum prej sosh. Kto veti mund t jen t atribuara, p. sh. gjinia, ose t fituara, p. sh. kryerja e studimeve. primary deviation devijim primar, sjellje e paligjshme apo ndonj sjellje tjetr devijuese, ushtruesi i s cils (sjelljes) prmes racionalizimit nuk e konsideron at t paligjshme por si nj pjes t nj roli t pranuar social, p. sh. nj njeri i rndomt e i respektuar i cili i fsheh disa paketa me cigare nga tatimi, me rastin e kthimit pas nj udhtimi n botn e jashtme. primary group grup primar grup me relativisht pak antar por q sht i qndrueshm. Komunikimi n mes antarve sht intim. Funksionet e grupit jan relativisht t padefinuara dhe ai u shrben nevojave t antarve t grupit pr aq koh sa kto nevoja t jen n harmoni me integritetin e grupit. Familja, grupi i shokve, grupi i shokve n vendin e puns jan shembuj t grupeve primare. Ky lloj grupi sht nj prej faktorve m t rndsishm pr socializimin e individit. Prvojat e mangta prej grupeve t tilla mund ta vonojn zhvillimin social t individit. Termi sht krijuar dhe prshkruar nga C. H. Cooley n Human Nature and Social Order (1902). E kundrta e ksaj sht (secondary group-grupi sekundar). Ky ift opozitar i koncepteve sht prafrsisht me prmbajtje t njejt sikurse Gemeinschaft-Gesellschaft dhe solidaritet mekaniksolidaritet organik. PRISHTINA HASAN; Jusuf Grvalla: "N fillim Stambolli, pastaj agjentt e Beogradit e t Zogut, e kishin dnuar disa her Hasan Prishtinn, dhe pasi nuk e kishin shtruar dot me kolltuk e me arm. Ata e krkonin me kmbngulje "kryet e gjarprit", si e quante Pashiqi at, sepse ishte tribun i popullit shqiptar e bir besnik i Kosovs trime. Me pes plumba e vran tradhtisht pas krahve, m 14 gusht t vitit 1933 n Selanik, ashtu sikurse kishin br me Bajram Currin e Luigj Gurakuqin. Por kujtimi dhe vepra e tij nuk u zhdukn kurr. Populli yn i kujton dhe nuk i harron ata q sakrifikuan gjithka pr mmdhen. Emri i Hasan Prishtins sht nj shembull frymzues pr t br do therrori pr shtjen e atdheut e t popullit ." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 6-7) PROFESORI-PLAKU, me pseudonimet Profesori dhe Plaku mendohet Bujar Hoxha, djali i Kadri Prishtins. N Raportin e Jusuf Grvalls, pr Degn "Hasan Prishtina" t LNKVSHJ, n fund t korrikut 1981, Profesori prmendet tri her. Pseudonimi Plaku prdoret poashtu tri her; nj her n letrn e 5 nntorit 1981 dhe dy her n letrn e 14 janarit 1982. Jusuf Grvalla: "Lidhur me kto shtje kemi pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga Vjena, lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori, n qoft se sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.) ... Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori) dshirn pr t'u takuar me mua. ... Menjher pas ksaj, bashk me shokt, kan vazhduar rrugn pr n ekosllovaki, n gjurmim t armve (ndoshta Profesori mund t ket ndonj informim nga ana e shokve t Prags lidhur me sjelljet e tyre n at vend, sepse e di q shokt e Prags kan pasur kontakte dhe bile disa mosmarrveshja me ta, sipas fjalve t I. dhe H.)." (Raport pr Degn "Hasan Prishtina" t LNKVSHJ, korrik 1981) 129

Jusuf Grvalla: "Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut, materiale t tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Jusuf Grvalla: "Tani po kthehem edhe njher n fillim t letrs. Mendimi im sht se disa shtje parimore, si sht themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv, pastaj mnyra e organizimit t Lvizjes n kushtet e reja t lufts, duhet t diskutohen e t pleqrohen m dendur me shokt, sidomos me Plakun. Jo vetm gabimet e mdha parimore, por edhe t voglat ka mundsi t evitohen shum m mir n kt mnyr. Ju atje jeni t lumtur q e keni Plakun. N kt pikpamje ne jua kemi lakmi, se kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara, jo pr fajin ton." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) N letrat e Qendrs Ekzekutive (organit udhheqs t Lvizjes pr Republik, 15 janar 1983 3 mars 1984 prmendet shpesh her Plaku. N letrat e ksaj periudhe me pseudonimin Plaku mendohet Hasan Mala. privilege privilegj e drejt apo prparsi t ciln e ka nj individ ose nj grup dhe e cila nuk sht n dispozicion pr ndonj tjetr. Si rregull privilegji sht i llojit social apo ekonomik dhe sht i prcaktuar me ligj ose n baz t tradits. Me rastin e analizave t shtresimeve sociale privilegji shihet si nj komponent i rndsishm. production norm norm produktiviteti, norm e cila e vendos nj kufi t eprm dhe nj kufi t poshtm pr at se sa grupi apo individi si antar grupi duhet t prodhojn. Kto norma jan t karakterit jo-formal. Ata t cilt nuk u prmbahen ktyre u ekspozohen sanksioneve negative t karakterit fizik dhe psikik. Ata t cilt nuk i pranojn kto rregulla, shpesh, nuk e kan grupin e vendit t puns si grup kryesor (referimit) t identifikimit. production-oriented leader ai lider apo kryepuntor i cili para s gjithash sht i fokusuar pr rritjen e produktivitetit nga grupi t cilin e udhheq. Mbikqyrje (kontrollimi) karakterizohet nga urdhresat, fshehtsia dhe rezistenca ndaj metodave t reja t puns. sht treguar se grupet me kt lloj lideri, arrijn rezultate po aq t mira sa edhe ato me employee-oriented leader, por kto grupe e kan t vshtir t funksionojn nj koh t gjat. profession zanat q krkon dituri dhe shkathtsi shum t specializuara. Kto kryesisht duhet t fitohen prmes arsimimit teorik, dhe krkohet studimi n universitet apo institucion t ngjashm arsimimi. Zanatet jan kryesisht n orientim ndaj klientve dhe jo t prodhimit e distributimit. Si rregull, ushtruesit e zanatit jan t bashkuar n organizata t cilat e kontrollojn shkollimin, prgatitjen e kuadrove t reja, prcaktojn rregulla pr sjelljet e antarve ndaj klientve dhe kontrollojn q kto rregulla t respektohen. Avokat dhe mjek jan shembuj pr kt lloj t zanateve. projection projektim Individi u mvesh, i etiketon personat tjer me ato veti negative t cilat vet i ka. Ai i akuzon t tjert pr dshtimet e veta. P. sh. ai i cili ka gnjyer mendon se t gjith jan gnjeshtar apo nj biznesmen i dshtuar i akuzon t tjert pr mungesn e suksesit, se si t gjith kan punuar kundr tij. Projektimi sht nj prej reaksioneve t mundshme ndaj frustracionit dhe llogaritet si nj mekanizm mbrojts. 130

proletariate proletariati klasa m e ult n shoqri. Shpesh me proletariat mendohet ajo pjes e klass puntore, q sht krejtsisht e mvarur nga shitje e fuqis puntore pr t mundur t mbijetoj. protocracy protokraci Shoqria drejtohet prej atyre q jan m kompetent, pa marr parasysh statusin social t tyre. E kundrta e ksaj jan monarkia, aristokracia, demokracia etj. pressure group, persona t cilt bashkohen me qllim realizimit t nj qllimi t prbashkt. Para s gjithash arritja e ktij qllimi prpiqet t bhet duke ushtruar forma t ndryshme presioni n ato institucione apo grupe, t cilat mbi baza kushtetuese kan pushtet n shoqri, p. sh. partit politike q jan t reprezentuara n parlament. PUNA 1. Aktivitet apo veprimtari me qllim t caktuar, prmes t cilit njeriu gjallnon dhe formon jetn e tij. 2. Rezultati apo produkti i ktij aktiviteti. 3. Ajo detyr apo ai qllim q duhet t realizohet prmes ktij aktiviteti (ajo pun q duhet t bhet). Puna sht nj koncept themelor pr filozofin antropologjike. Me ann e ktij koncepti bhet prpjekja q t qartsohet dallimi n mes aktivitetit njerzor nga ai jonjerzor (aktivitetit mekanik apo instiktiv). Puna reprezenton nj veprimtari specifike njerzore. Por me kt edhe lind pyetja, cili sht relacioni q ekziston n mes puns dhe veprimit, kur edhe veprimi konsiderohet aktivitet karakteristik pr njeriun. Filozofia "praktike", e kuptuar si filozofi mbi veprimet njerzore e ka themelin tek Aristoteli. Ai bn dallimin n mes dy formave t veprimit, "praxis" dhe "poiesis". Praxis sht nj form aktiviteti i cili ka nj qllim n vetvete. sht dika q bhet pr hir t vet atij veprimi (p. sh. i bien flauts, apo e shpton nj fmij nga rreziku i mbytjes n uj). Poiesis sht krijim apo pun prmes s cils bhet prpunimi i nj materiali t caktuar (p. sh. ndrtimi i nj shtpie nuk sht mjet por sht qllim, ne e prdorim at pr t banuar n te dhe jo vetm sa pr ta ndrtuar). Praxis ka nj kuptim m t gjer se poiesis, sepse para s gjithash praxis ka t bj me veprime n shoqri, bashksi, me veprime etike-politike. N koht e fundit koncepti pun ka marr gjithnj e m shum nj rol qendror. Tek John Locke dhe Adam Smith bhet potencimi i puns si krijuese vlerash dhe kulturash. Kt e thot edhe Hegeli, i cili njkohsisht prpiqet q punn ta plasoj n nj prcaktim gjersisht t diferencuar t veprimtaris njerzore. Si prpunuese e natyrs, puna na liron prej detyrimeve (domosdoshmrive) natyrore. Prmes puns njeriu i formon sendet sipas "pamjes s tij", por me kt e formon edhe vetveten. N t njejtn koh puna sht e futur n nj rreth veprimesh n mes njerzve. Pra ekziston n nj rrethan shoqrore. N kt mnyr Hegeli bn dallimin n mes puns dhe veprimit (si veprim ndaj t tjerve) dhe n t njejtn koh bn bashkangjitjen e tyre (puns dhe veprimit). Marksi niset nga mendimi i Hegelit. Puna sht esenca e njeriut, n at mnyr q, sht puna ajo q e bn njeriun at q sht. Por ai menjher e kthen konceptin pun kundr idealizmit t Hegelit. Ai e potencon karakterin material, trupor tek puna.: "Puna sht n radh t par nj proces n mes njeriut dhe natyrs, nj proces n t cilin njeriu, me iniciativn e tij ndrmjetson, rregullon dhe kontrollon bashkveprimin e 131

vet me natyrn." Me ato "forca natyrore" t karakterit trupor; duar, kmb dhe kok, njeriu ndrhyn n procesin natyral pr t'i plotsuar nevojat e tij. Por n t njejtn koh puna sht dika q e karakterizon njeriun. Ajo (puna) e distancon ate prej natyrs. Puna ka lidhje me nj qllim n at kuptim se vet njeriu e prcakton kt qllim. Prmes puns, njeriu u jep form sendeve q jan rreth tij. Por relacioni n mes njeriut dhe produkteve mund t shtrembrohet, n at mnyr q njeriu nuk mund ta sheh veten n ato sende t cilat i ka krijuar alienation. Meqense njeriu e ndryshon natyrn rreth tij, sipas Marksit ndryshohet edhe vet natyra e njeriut. Ai i zhvillon nevojat dhe mundsit e tij prmes puns. Njeriu mbrrin tek vetvetja prmes puns. N kt mnyr puna sht krijuese e historis. Prmes puns njeriu i jep form bots sociale dhe kulturore. N traditn marksiste puna ka nj domethnie t gjer dhe themelore. Ajo nuk paraqet vetm nj form t caktuar t aktivitetit njerzor por vet procesin n t cilin njeriu i jep form jets s tij. Tendenca n kt tradit sht q t bhet identifikimi i praxis apo veprimit me punn. Nj identifikim i till bhet shkaktar i krijimit t problemit lidhur me at se n far mnyre duhet kuptuar veprimet n raport me njerzit tjer, pra n kuptimin etik e politik. A sht e mundur q nj veprim i till t reduktohet n prpunim t nj materiali t caktuar? N nj kritik brenda tradits marksiste, Habermas bn dallimin n mes veprimit teknik, "instrumental" (d. m. th. puns) dhe veprimit "komunikativ" (ndrveprimit d. m. th. veprimit n raport me t tjert, veprimit ndaj t tjerve).

Q
QAMILI IMERJAH, veprimtar n Gjermani. Nj nga udhheqsit e Klubit "Emin Duraku" t Dusseldorfit. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Imerjah Qamili, Klnerstr. 313, D-4000 Dseldorf. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. QELAJ LATIF, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Latif Qelaj, Alte Landstr. 101, 2072 Bargteheide. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. QYQALLA SYLEJMAN Sylejman Qyqalla, i lindur m 29 qershor 1954 n fshatin Bellaqefci i Madh KK Prishtin. N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, m 4 qershor 1980 sht dnuar me 4 vjet burg.

R
racketeer reketash person i cili merret me veprimtari t ndryshme kriminale. M s shpeshti reketashi sht pjes prbrse e nj organizate kriminale. Dhuna fizike dhe shkatrrimi i pasuris jan disa prej mjeteve me t cilat ai shrbehet pr t'i detyruar t tjert t'i japin para. Kockarnicat ilegale, shtpit publike-burdelet me prostituta dhe tregu i zi jan disa prej aktiviteteve t tij fitimprurse. radicalism radikalizm Veprim politik apo social ose nj ide q qon apo krkon ndryshime t menjhershme dhe rrnjsore n shoqrin ekzistuese. Si rregull koncepti sht i lidhur me politikn majtiste, si at marksiste poashtu edhe at jo-marksiste. Radikalizmi shpesh shihet si poli i skajshm i nj vazhdimsie, q n skajin tjetr ka lvizjet reaksionare. Nganjher flitet pr radikalizmin e djath, i cili qndron n raport t kundrt me konzervatizmin tradicional. 132

RAMA REXHEP, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Rexhep Rama, Dorfstr. 54, 4656 Starkihre. CH. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 2. RAMABAJA XHAVIT, veprimtar n Gjermani. Aktivisti kryesor n rrethin e Bilefeldit. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Xhavit Ramabaja, Auf Dem Felde 23, Gtersloh 12. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. RAMADANI NAMI, veprimtar i dalluar n Esslingen-rrethit t Shtutgartit nga fshati Tenov i Tetovs. Postjeri kryesor i Lvizjes s Jusuf Grvalls. Shofer profesionist i kamionave t mdhenj. Si shofer i ka ra shpesh her kryq e trthor Evrops. N t gjitha rrugt e tij, me vete ka pas gazetat, Zrin dhe fjalt e Jusuf Grvalls, t cilat ua ka shprnda bashkatdhetarve, npr ant e ndryshme t Evrops, t cilt n marrveshje paraprake me te kan dal dhe e kan prit n ato vendpushime e pauza q i kan konvenuar Namiut. N vitet 1980-1985 ka banuar n kt adres: Nami Ramadani, Karlsbaderstr. 12, D-7300 Esslingen. RAMADANI QAZIM Qazim Ramadani nga fshati Smir- aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. RAMAJ MUHARREM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Muharrem Ramaj, Pasenstr. 13, 2800 Bremen 44. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. RAMIQI EMRUSH, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Emrush Ramiqi, Schutzenstr. 27, 6700 Ludwigschafen. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. RAMIQI MUHAMET, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Muhamet Ramiqi, Cite Ouest G Ch.1196 Gland (VD)tel. 642957. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. rank rang pozit t ciln nj individ e ka n nj grup, antart e t cilt i kan n dispozicion n masa t ndryshme ato resurse t pakta (t kufizuara) q vlersohen nga grupi. Resurset munden me qen; pushtet, t ardhura, kapital, shkollim etj., apo ndonj kombinim i ktyre q u prmendn. Sa m e madhe q t jet qasja (masa e disponimit) q individi ka n ndonj resurs aq m i lart sht rangu i tij n at dimension t resursit. I njejti individ mund t ket rang t lart n nj dimension dhe m t ult n ndonj tjetr, p. sh. drejtori i nj ndrmarrje i cili e ka t kryer vetm gjysmn e shkolls fillore. RASHANI FADIL, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Fadil Rashani 10, Rue John-Grasset CH-1205 Geneve, tel. 299374. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. 133

rate buster person e cili prpiqet gjithnj t'ua kaloj t tjerve me pun, apo duke e br at m shpejt dyshohet se e prish akordin pr tr grupin punues. rationalization racionalizim racionalizimi ndodh kur nj veprimi i epet nj sqarim i pranueshm social, kur motivi i vrtet q qndron pas atij veprimi sht i papranueshm. P. sh. dikush mund t thot se merr pjes e angazhohet n politik me qllim q t'i shrbej shoqris, ndrsa motivi i vrtet sht pushteti, hegjemonia dhe hajnia. Me ndihmn e racionalizimeve, t cilat mund t jen t pavetdijshme ose t vetdijshme prpiqet t ruhet respekti pr vetveten. Racionalizimet ndodhin n gjendje t frustracionit dhe ato mund t prshkruhen si mekanizm mbrojts. reaction formation Individi sillet n nj mnyr q sht e kundrt me at q kishte dasht. P. sh. nj person i cili sht shum i idhnuar n dikend, n vend q ta shpreh idhnimin, e fsheh at, dhe ndaj tij tregohet n mnyr t tepruar i shoqrueshm e miqsor. Ky sht nj nga shum reaksionet, t cilat hyjn n funksion gjat frustrimit dhe sht nj mekanizm mbrojts. reactionary reaksionar person apo grup q krkon kthimin nj gjendje t mparshme q ka ekzistue n shoqri apo n ndonj pjes t saj. Pra nuk sht n pyetje ruajtja e gjendjes aktuale. P. sh. krkesa pr kthimin e dnimit me vdekje pr krime t caktuara, n disa vende perndimore, sht reaksionare. realism realizm N shkencat shoqrore, ajo pikpamje sipas t cils shoqria, institucionet, grupet etj. jan m shum se sa pjest prbrse pra m shum se sa thjesht numri i individve q hyjn n prbrjen e tyre. Realizmi quhet edhe universalizm. E kundrta sht atomizm. rebellion rebelizm nj prej shum modeleve t veprimit q sipas R. Merton, ndeshet gjat tensioneve strukturale n shoqri, tek t cilat vjen si pasoj e ndarjes s pabarabart t atyre mjeteve q konsiderohen t pranueshme pr arritjen e qllimevecaqeve q definohen nga nj kultur. Gjendjen e till ai e quan anomike, e cila n at situat reagon prmes rebelizmit, duke i hedhur posht si caqet e aprovuara nga kultura ashtu edhe mjetet pr t'i arritur kto caqe. N kt mnyr bhet prpjekja pr rikonstruktimin e shoqris duke vendosur qllime-caqe t reja dhe duke prcaktuar mjete t reja pr arritjen e ktyre caqeve. N Social Theory and Social Structure (1957) Merton prshkruan edhe katr modele tjera t reagimit n nj situat anomike. Ai i quan ato inovacion, konformizm, retretizm dhe ritualizm. recidivism prsritja apo rikthimi, pos tjerash n veprimtari kriminale. redintegration prdorimi i pavetdijshm i mnyrs s sjelljeve t t tjerve nga dikush. Quhet shpesh gabimisht imitim. reductionism reduksionizm 1. supozimi se metodat dhe teorit t cilat vlejn pr disa fenomene sociale t caktuara vlejn edhe pr t tjera, prkundr ndryshimeve esenciale q ekzistojn n mes fenomeneve gjegjse, 2. supozimi se ligjet mbi sjelljet e fenomenet sociale jan vetm nj rast i veant i atyre ligjeve q vlejn pr objektet biologjike dhe fizike. 134

reference group Veprimet sociale t individit drejtohen pjesrisht nga ato norma q vlejn pr at apo ato grupe t cilave ai u takon dhe pjesrisht nga normat q vlejn pr grupet tjera, pamvarsisht se a jan ato t vrteta apo t imagjinuara. T gjitha grupet q n kt mnyr ndikojn n individin dhe veprimet e tij sociale quhen referensgrupe. Q nj grup n t cilin individi nuk sht antar t konsiderohet nga ai si referens-grup duhet q ai (grupi) t plotsoj dika prej ktyre kritereve: 1. individi prpiqet q t bhet antar n te, 2. individi prpiqet q t'u prngjaj antarve t atij grup n ndonj aspekt, 3. individi sht i knaqur q dallohet prej antarve t atij grupi dhe prpiqet t'i ruaj kto dallime dhe 4. individi e merr si piknisje at grup (t cilit nuk i takon) si objekt krahasues kur don t bj vlersime pr grupin e vet (pra grupit t cilit i takon). Teoria e reference group sht trajtuar hollsisht nga R. Merton dhe A. Kitt n librin e R. Merton Social Theory and Social Structure (1957). reference individual Nse nj individ n t gjitha rolet t cilat ai i luan, prpiqet t'i ngjaj nj tjetr individi ky i fundit sht reference individual i t parit. Kshtu ky koncept sht m i gjer se sa (rol-model). referendum referendum votim ku zgjedhsit kan mundsi ta pranojn ose hedhin posht politikn e ndjekur. Referendumet mund t jen obliguese dhe kshilluese. N rastin e par (referendumet obliguese) duhet t zbatohet ajo vij q ka fituar shumicn, gj q nuk sht e domosdoshme tek referendumet e llojit t dyt (kshilluese). REKA HYZRI, figur qendrore e rrethit t Dusseldorfit. Nj nga aktivistt m t dalluar. Shok i Vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks. N vitet 1980-1984 ka banuar n kt adres: Hyzri Rekaj, Mintorpstr. 27, D- 4000 Dusseldorf. RENEGATI, nj nga artikujt m t mir t Jusuf Grvalls. sht botuar n numrin e par t Lajmtarit t liris, n faqe 8-9:

RENEGATI
Prolegomen pr historiatin, zhvillimin dhe perspektivn e dshtakut m t madh t fisit njerzor
Prejardhja dhe shtrirja fizike e renegatit. -Ndr fjalor, renegatin e gjejm te shkronja r me kt shpjegim prkats: renegati vjen nga lat. Renegate ( re+ negare me mohue) dhe shenjon njeriun q ka ndrruar mendje, bindjen e prparshme dhe ka dal n taborin kundrshtar, n taborin e armikut; ai sht edhe i arratisur, dezertor, prars, tradhtar, pjell e keqe, kopil. Ndr vende e popuj, renegatin e gjejm kryesisht n t gjitha paralelet dhe meridianet e planetit Tok. Sidomos n gji vendesh dhe popujsh t pushtuar e t kolonizuar. Ekologjia e renegatit.- Truall i prshtatshm pr lulzimin e renegatve quhet trualli ku ekziston konflikti i prhershm mes gjaksorit dhe viktims. Karakteristik kryesore e truallit t till jan ato rrethanat e njohura, q e mbajn gjall ligjin ekologjik, sipas t cilit, pr t gjalluar ujku, duhet t zhduket dhia, dhe pr t gjalluar dhia , duhet t zhduket lakra. Ktu renegati futet si nj pyk, q gjithmon shrben pr t ar trupin e pals s dobt, t viktims. 135

Edhe klima, q kushtzon mugullim t dendur dhe rritje t suksesshme t renegatit, sht klim ters: qielli i ult, i rnd, i zymt, me nj minimum ditsh me diell gjat vitit ( apo gjat dekadave, shekujve) dhe me maksimumin e t reshurave kalbzuese. Kusht i domosdoshm jan errat e prhershme me kundrmim qelbanik, q duhet t fryj gjithmon nga nj drejtim, nga qendra ( kupto: nga institutet e pushtuesit pr shtypjen dhe kombtarizimin e t pushtuarit) n drejtim t provincave t pushtuara e t kolonizuara. Kto erra duhet t sjellin pshtjellim, anarki, pacifizm, altruizm t inskenuar, terr injorance e analfabetizmi, tradhti, vllavrasje, prarje dhe sherre q mbillen, piqen e korren prngut, pa e pritur njri-tjetrin. Format e ekzistencs s renegatit.- N prputhje me kushtet e tilla ekologjike, te familja e madhe e prbindshave-renegat sht zhvilluar nj mori formash t ekzistencs, nga m t ultat e deri te ato m t lartat; q nga renegati-morr, i cili nuk shikon si e si t siguroj pr t vegjlit e vet nj lug kos, po q ta bj t ngordhur lopn e t vllait, pr tia ln atij pa kos carrokt, e deri te renegati-katalla, i cili ushqimin e vet e siguron duke ushqyer sa m majm armikun me gjakun e vllezrve t dikurshm. Prkufizimi i qenies s renegatit.- M posht do t shohim sa e vshtir na del puna e prkufizimit t qenies s renegatit. Ja se pse. Tham se ai sht ndrmjetsues n shtypjen sa m t suksesshme t t pushtuarit nga ana e pushtuesit. Pra, renegati na del jo krijes e mvetsishme po gjymtyr e kputur nga nj praorganizm (praatdhe, prapopull), q i ndajshtohet nj organizmi t ri (t armikut), i cili pr nga konstitucioni elementar dhe pr nga bindjet ska asgj t prbashkt me paraardhsin e renegatit. Nj dukuri e till nuk sht hetuar n asnj plan t ekzistencs s gjallesave t planetit ton. Madje as te sendet dhe fenomenet natyrore. N munges t mundsive pr ndonj prkufizim plotsisht t sakt t qenies s renegatit, do t mjaftohemi me evidentimin e ekzistencs s tij n disa plane fiziko-metafizike dhe n disa shkall t ndryshme t qenies. a)Plani metafiziko-mistik T gjitha doktrinat fetare e kan evidentuar ekzistencs e shpirtit t lig, i cili bn erdhe nn sjetullat e njerzve t vdekshm, pr ti larguar kta nga rruga e mbar dhe pr ti joshur n udhn e djallit. Prandaj, n msimet fetare renegati jo rastsisht krahasohet pikrisht me kt qenie mitike, emrtohet hafije dhe i caktohet vendi m i keq n rratht e ferrit. Po ndryshe nga fryma e lig mistike, renegati e ha bukn dhe, si t till, edhe renegatin e ha plumbi. ( Po t ket kush ia jep) b)Plani antropologjik Sikundr n gjith botn shtazore, forma m e lart ekzistenciale e s cils sht njeriu, edhe te njeriu dominon instinkti i dashuris ndaj m t afrmit t llojit dhe rezoni e kujdesi pr zhvillim sa m t mbar t llojit t cilit i prket ( kjo e dyta vetm te njeriu) Prjashtim bn pasardhsi i Kainit, vllavrassi.. Po edhe n kt pik, qenia e renegatit sikur ikn nga mundsia e prkufizimit t saj t sakt. Vrtet, Kaini e vrau Abelin, q e kishte vlla, por vrasja i b pr shkak t xhelozis, do t thot pr t jetuar vet n liri (patologjike) , e jo pr tia dhn armikut barbar lkurn e t vllait. c)Plani zoologjik T themi: renegati sht dos, q e ha pjelln e vet! Por, deri m sot nuk kemi njoftime pr ndonj dos q tia ket shpn pr mblsir ujkut derrkuct. Ose, mund t themi mace. Macja e ha pjelln e vet, kt e dim. Por, ajo vazhdimisht kujdeset q, duke eliminuar t vegjlit e vet, ta lr gjall m t shkathtin, pasardhsin m t aft pr t gjuajtur minj dhe pr tu prleshur me qen. Renegati jo! Ai, bijt e shkatht t popullit t vet i rjep dhe lkurn e tyre ia jep falas armikut; ai i l gjall klysht q i prngjajn atij, m t dobtit. 136

)Plani botanik A bn lulja pa lulen? Me nj lule nuk el pranvera! Por, edhe n kt mes na paraqiten patologji madrgona, bie fjala. Mbin ku se ke pritur, rritet duke ua marr ushqimin bimve q japin fryte. Edhe krpnaja, q u lidhet pr trupi pemve dhe ua ndan rriten. Por, ti pyessh, pr hir t kujt bjn kshtu, edhe madrgona edhe krpnaja t tregojn se e bjn vetm pr t jetuar vet, dhe jo pr hir t hithit agresiv, ta zm. Kurrsesi! d)Plani i sendeve dhe objekteve N e par duket se prfundimisht kemi dal n fushn e krkuar. Prfytyrimi i par q lidhet me shemblltyrn e renegatit, sht nj vegl e thjesht e praktiks m t thjesht: masha. Me mash nxirren gshtenjat nga zjarri, me mash e ruajm dorn nga prushi. Ose biza. Me t i hapim rrug gjilprs pr n lkur dhe kshtu ruajm gishtat. Por, edhe masha edhe biza jan aq indiferente, aq t marra e t ftohta, sa skan lidhje jan duke br. M n fund, edhe sikur t mos kishin qen indiferente e t marra, masha dhe biza mund ta ngren kokn me mburrje para renegatit, sepse as njra as tjetra nuk prdoren kurr pr asgjsimin e llojit t vet. Shumimi i renegatit. Shkencrisht sht vrtetuar se vetmia sht gjendje vrastare edhe pr krijesat m asociale, madje edhe pr monstrumet, q pothuaj se i kan mjaftuar gjithmon vetvetes. Ndoshta edhe dshtaku m i madh i fisit njerzor, renegati, do t mund t bnte pa shoqri dhe pa pasardhs. Por, meqense n lashtsin e errt hyjnore mistike, kur jan ndar shpirtrat dhe fatet jetsore, ai ka zgjedhur shpirtin, rrugn dhe fatin e Kainit, fatin e kpujs, bullungs, macallungs, bajllags; fatin e ushujzs q thith gjak jo pr vete po pr t tjer, pra t nj ushujze patologjike, ai ka pranuar njherazi fatin e veprimit sipas diktatit t t huajit. Kshtu , edhe pr shumimin e tij vendos tjetri. Ka aste q renegati, ngjashm me revolveristt me pag t Perndimit t egr, lodhet me punn e vet dhe dshiron fuqishm t kthehet n jetn e qet: po ai q i rri mbi kok dhe i dikton nuk e lejon kurrsesi nj gj t till. Ather renegati rrmbehet nga ndjenja e vetshkatrrimit dhe e iritimit ndaj shumimit. Por, edhe ather ai sht i detyruar t shumohet sipas urdhrit t armikut, t cilin e ka br vlla. Zakonisht, renegati shumohet duke mbjell mjegull, me t ciln lypset t mbulohet e drejta, e vrteta historike dhe trashgimia e mbar kombtare e vllezrve t tij t prparshm n atdheun e robruar. Rekuizitat praktike: gnjeshtra e imt, edhe ather kur t gjith e din se je duke gnjyer; gnjeshtra e madhe historike, demagogjia. Pra, si shohim, shumimi i renegatit bhet t shumtn n mnyr metafizike, pa kontakt fizik. (Ose me nj kontakt oral!) Por, edhe kjo mnyr e shumimit krkon shpenzime sasish t mdha energjie, e cila kompenzohet po me mjete patologjike: pas do komunikimi me qllim t fundm shumimin, renegati duhet t haj pak palc kurrizore t ish vllezrve t vet dhe t lpij ndonj asht t ish vllezrve. Zakonisht, ashtin ia hedh pushtuesi dhe kolonizatori, pasi ta ket konsumuar vet intenzivisht. Prfaqsuesi.- Qielli, toka dhe uji shqiptar, me nj nga klimat m optimale pr rritjen dhe shumimin e renegatit, e bjn me t madhe kt kopil, kt ushujz. Ksaj radhe do t marrim shembull vetm disa nga prfaqsuesit e renegatve, ekzistenca e t cilve manifestohet n planin dhe n shkalln m t lart: Fadil Hoxha, Xhevdet Hamza, Xhavit Nimani, Mahmut Bakalli Perspektiva e renegatit pr ekzistenc.- Regenati, prfaqsuesi m i denj i llojit t vampirit, q sht i thirrur pr ta zhdukur lugatin, zhduket posa t bien mbi dhe shenjat e para t agimit, pra t lufts lirimtare-kolonizuese dhe t revolucionit. Duke iu referuar kapitullit me titull Ekologjia e renegatit, po prfundojm se perspektiva 137

ekzistenciale e renegatit sht si ajo e disa insekteve t caktuara, q jetojn vetm tre erek ore: ata lindin aty nga ora pes dhe ngordhin aty nga ora gjasht e mbrmjes. Pr kto insekte nuk ekzistojn mngjesi, mesdita, mbrmja, pr to nuk ekziston koh tjetr ve muzgut, ku ato lindin dhe vdesin. (Jusuf Grvalla, Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 8-9) residue Nj komponent i rndsishm n sociologjin e W. Paretos jan residue-t. Ato jan gjasht dhe ai mendon se ato jan themeli i motiveve pr t gjitha veprimet. Ato kan kt prmbajtje vijuese: 1. tendenca pr kombinime t reja (inovacion), 2. ruajtja e agregateve ekzistuese (konsolidim), 3. ndjenjave me iu dhn simbole (ekspresivitet), 4. me iu bashkangjit t tjerve (ekspresivitet), 5. ruajtja e dinjitetit (integritet), dhe 6. vshtrimi i bots prmes termave erotik (seksualitet). N teorin e Paretos pr cirkulacionin e elitave ai e ka prdor m s shumti konceptin e inovacionit dhe konsolidimit. Ai mendon se ato veprime q jan vetvetiu jo logjike duhet me u arsyetue. Kjo bhet duke prdorur derivate t ndryshme, q prbjn mveshjen gjuhsore. Ai i ka trajtuar residue-t dhe derivatet n Trattato di sociologia general (1916). resocialization risocializim ndryshim i shpejt dhe i madh n atitydat dhe sjelljet e nj individi. Atitydat dhe sjelljet e reja jo vetm q jan t ndryshme nga t mparshmet, por jan edhe t papajtueshme me to. "Brain wasching", rehabilitimi i kriminelve dhe konvertimet-kthesat religjioze jan shembuj pr kt. response prgjigje q individi e jep ndaj nj stimuli. Prdoret shpesh pr sjellje q mund t vshtrohen por nganjher edhe kur jan n pyetje procese fiziologjike t brendshme. Term alternativ sht reaksion. retreatism sht nj model i mundshm i veprimit n nj situat n t ciln shoqria sht n gjendje anomike. Kjo do t thot sipas R. Merton, se ato mjete, q jan t aprovueshme (legjitime) pr arritjen e nj qllimi t definuar n pikpamje kulturore, jan t shprndara n shoqri n mnyr t pabarabart. Ata individ q n nj situat t till prgjigjen me retreatism i hedhin posht si qllimet-caqet ashtu edhe mjetet dhe i individualizojn reaksionet e tyre. Endacakt q flejn stacioneve t trenave e autobusve dhe n tabuta t xhamijave, vagabondt, alkoolistt dhe narkomant, n baz t Mertonit jan persona, q n kt mnyr e individualizojn sjelljen e tyre. N Social Theory and Social Structure (1957) prve prshkrimit t ktij modeli t veprimit, prshkruhen edhe katr modele tjera t veprimit n nj situat anomike, t cilat Merton i quan inovacion, konformizm, rebelizm dhe ritualizm. revitalization movement lvizje q vepron pr riprtrirjen e kulturs s shoqris t cilt antart i takojn. Kto lvizje kan pas rndsi t madhe n histori. Krishterimi, muhamedanizmi dhe budizmi mund t konsiderohen lvizje t ktij lloji. REVIZIONIZMI. Form e maskuar e oportunizmi dhe pasqyrim i ideologjis borgjeze n lvizjen puntore e komuniste, q u shfaq kur marksizmi triumfoi mbi kundrshtart e tij ideologjik dhe u afirmua si botkuptim i klass puntore. Revizionistt e pranojn marksizmin me fjal, por krkojn rishikimin e tij, e falsifikojn at, flakin msimet 138

themelore dhe shpirtin revolucionar t tij, duke pasur si qllim strategjik prjetsimin e sundimit t kapitalizmit atje ku ai sht n fuqi dhe rivendosjen e tij atje ku ai sht prmbysur. Revizionizmi modern, duke qen vazhdues i drejtprdrejt i revizionizmit t vjetr, t Bernshtajnit, Kautskit etj. ka edhe tiparet e veta dalluese t veanta. Dallimi kryesor qndron n faktin q revizionizmi i sotm nuk sht vetm nj rrym ideologjike antimarksiste, por edhe revizionizm n pushtet n nj numr vendesh. Prvoja tregon se n kto vende baza shoqrore kryesore e tij u b nj shtres e gjer kuadrosh drejtuese t partis, t aparatit shtetror, t ekonomis e t kulturs, q gradualisht u burokratizuan, e vun veten mbi masat dhe u borgjezuan, deri sa u shndrruan n nj klas t re borgjeze, ndrsa n BRSS e n Kin edhe n prfaqsues t socialimperializmit. Revizionizmi modern prfaqson armikun kryesor n lvizjen komuniste ndrkombtare, sht "kali i Trojs" i imperializmit dhe kapitalizmit botror. Ekzistojn rryma t shumta t revizionizmit modern, ndr t cilat m kryesoret jan; revizionizmi sovjetik, revizionizmi jugosllav, revizionizmi kinez, dhe revizionizmi eurokomunist. Luftn konsekuente kundr revizionizmit modern t t gjitha ngjyrave, PPSH e ka par dhe e sheh si nj shtje t madhe parimore, kusht t domosdoshm e detyr t dors s par pr t uar prpara shtjen e revolucionit, t lirimit t popujve e t socializmit. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 917) REVIZIONIZMI EUROKUMINIST. Variant i revizionizmit modern, nj grumbullim teorish pseudokomuniste, q i kundrvihet marksizm-leninizmit. Eurokomunizmi sht produkt i degjenerimit t partive komuniste t Evrops Perndimore q u futn n rrugn e revizionizmit. Ai sht ideologji e aristokracis puntore dhe e reformizmit borgjez t kulluar, q ka pr qllim sabotimin e revolucionit, mbrojtjen e prjetsimin e rendit kapitalist. Prfaqsueset t eurokomunizmit jan partit revizioniste t Italis, Francs dhe Spanjs. Veori dalluese e revizionizmit eurokomunist sht se ai paraqitet si "revizionizm pa dorashka", q del hapur kundr leninizmit dhe msimeve marksisteleniniste pr revolucionin e shoqrin socialiste. Eurokomunistt mohojn ligjet e prgjithshme t kalimit nga kapitalizmi n socializm, jan vn n krkim t nj "rruge t re", t ndryshme nga ajo e Revolucionit t Tetorit, predikojn rrug specifike "me ngjyra kombtare". Thelbi i predikimeve t tyre sht kalimi gjoja n socializm pa udhheqjen e klass puntore e t partis s saj, pa revolucion, pa prmbysur borgjezin, pa shkatrruar makinn shtetrore borgjeze, dhe pa vendosur diktaturn e proletariatit, por me "paqe sociale", n "rrug demokratike e parlamentare" prmes "reformave t strukturs", n kuadrin e kushtetuts borgjeze, n "kompromis historik" e aleanc me partit socialdemokrate e borgjeze, me pjesmarrjen e t gjithve t proletarve e t borgjezve, t priftrinjve e t policve etj. Tabloja e shoqris "s re", q japin eurokomunistt, s'sht tjetr vese shoqria e sotme kapitaliste, e retushuar me boj "socialiste". "Socializmi i prfytyruar nga eurokomunistt sht nj shoqri, n t ciln pleksen e bashkjetojn elemente socialiste e kapitaliste n ekonomi e n politik, n baz e n superstruktur. Eurokomunizmi sht nj shembull i qart i degjenerimit socialdemokrat dhe i tradhtis ndaj marksizmleninizmit. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 917-918) REVIZIONIZMI JUGOSLLAV. Rryma e par e revizionizmit n pushtet, arm e posame e imperializmit pr prarjen dhe minimin e lvizjes komuniste ndrkombtare e t kampit socialist, pr degjenerimin dhe shkatrrimin e socializmit, pr sabotimin e 139

revolucionit e t lvizjes antiimperialiste lirimtare t popujve, pr falsifikimin e marksizm-leninizmit. "Socializmi vetadministrues" jugosllav, i propaganduar nga titistt dhe nga borgjezia ndrkombtare si model i nj "socializmi specifik demokratik e human", sht mohim i hapur i msimeve t marksizm-leninizmit dhe i ligjeve t prgjithshme t ndrtimit socialist. Sistemi ekonomik e politik "vetadministrues" jugosllav sht nj shoqri hibride kapitalisto-revizioniste, nj form anarkosindikaliste e diktaturs s borgjezis, e frymzuar nga idet e Prudonit, t Bakuninit, t "Opozits puntore" etj., q sundon n Jugosllavin e varur nga kapitali ndrkombtar. N lmin e marrdhnieve kombtare, revizionizmi jugosllav sht mishrim i shtypjes shoviniste dhe i prarjes midis kombeve. "Socializmi vetadministrues" ka ngjallur antagonizmat e vjetr midis klaneve t ndryshme shoviniste, ka uar n thellimin e pabarazis, t grindjeve e t rivalitetit t republikave e t krahinave t Jugosllavis, n rritjen e tendencave hegjemoniste e seperatiste. Revizionistt jugosllav jan armiq e minues t revolucionit e t luftrave antiimperialiste lirimtare t popujve. Ata predikojn pikpamjet antimarksiste t ecjes spontane drejt socializmit, pa prmbysjen revolucionare t borgjezis, pa udhheqjen e klass puntore e t partis komuniste. Nj vend t veant n misionin e revizionizmit jugosllav n shrbim t strategjis s imperializmit z teoria dhe praktika titiste e "mosangazhimit", e cila ka pr qllim t largoj popujt liridashs nga lufta aktive kundr skllavris imperialiste e neokolonialiste. Nj rol i madh n demaskimin e titizmit i takon J. V. Stalinit. PPSH e para u ndesh me ball pr ball me revizionizmin jugosllav n teori e n praktik, ajo nuk e ndrpreu pr asnj ast luftn kundr tij dhe i ka br atij analizn, m t plot e t thell. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 918) REVIZIONIZMI KINEZ. Rrym oportuniste n lvizjen komuniste botrore dhe nj ndr variantet kryesore t revizionizmit modern, q ka luajtur e luan nj rol t posam q ka luajtur e luan nj rol t posam n strategjin e imperializmit pr falsifikimin e marksizm-leninizmit, pr sabotimin e revolucionare e veanrisht t luftrave lirimtare n vendet ish-koloniale e t varura, si dhe pr degjenerimin e socializmit, pr prarjen e minimin e lvizjes komuniste e marksiste-leniniste ndrkombtare. Baza "teorike" e revizionizmit kinez, "maocedunideja", e shpallur prej tij si "etapa e tret e m e lart e marksizm-leninizmit", prfaqson n t vrtet nj teori eklektike, nj amalgam pikpamjesh, ku jan przier ide e teza t shkputura marksiste me parime filozofike idealiste, pragmatiste e revizioniste, t huajtura nga filozofia e lasht kineze dhe nga shkollzat e filozofis e t sociologjis s sotme borgjeze e pseudomarksiste. Thelbin e pikpamjeve e t praktikave antimarksiste t revizionizmit kinez e t "maocedunides" e prbjn: mohimi i rolit t klass puntore n revolucion dhe prhapja e teoris s "rrethimit e t lirimit t qytetit nga fshati"; prligjja e bashkjetess s shum vijave n partin komuniste; vnia e ushtris mbi partin; predikimi i pluralizmit politik n socializm; integrimi paqsor i borgjezis; ruajtja e pozitave t saj dhe shuarja e lufts s klasave n shoqrin socialiste; mohimi i rolit t botkuptimit marksist-leninist dhe predikimi i pluralizmit ideologjik n socializm. "Teoria e tri botve" e revizionistve kinez mohon rolin historik t proletariatit, duke paraqitur si forcn lvizse kryesore t historis t ashtuquajturn "bot e tret", nn hegjemonin e Kins; predikon shuarjen e do lvizjeje revolucionare e lirimtare, aleancn e punonjsve e t popujve me borgjezin, me regjimet reaksionare, me shtetet imperialiste t "bots s dyt" dhe me imperializmin amerikan kundr 140

socialimperializmit sovjetik; sht ideologji e politik e afrimit me imperializmin botror dhe e nxitjes s lufts imperialiste, si rrug pr shndrrimin e Kins n nj superfuqi. Lufta e PPSH kundr revizionizmit kinez sht me rndsi t madhe pr lvizjen revolucionare n bot, sepse ajo, si ka theksuar shoku Enver Hoxha, rrzoj dy mite: at t Kins, si vend ku ndrtohej socializmi dhe at "maocedunides", si marksizmleninizmi i kohs son. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 918) REVIZIONIZMI SOVJETIK. Nj ndr rrymat kryesore t revizionizmit modern dhe forma e tij m e rrezikshme q karakterizohet nga nj demagogji e strholluar. Ai u shfaq pas vdekjes s J. Stalinit, u kristalizua n Kongreset XX e XXII t Partis Komuniste t Bashkimit Sovjetik dhe u zhvillua e u thellua m tej pas rrzimit t N. Hrushovit, si "hrushovizm pa Hrushovin". Pikrisht dalja n sken e revizionizmit hrushovian n BRSS e shndrroi revizionizmin modern n nj dukuri ndrkombtare. Revizionizmi sovjetik prfaqson teorin e praktikn m t gjer e m t prpunuar t kundrrevolucionit revizionist, revizionimin e teoris marksiste-leniniste n t gjitha fushat e pr t gjitha shtjet. Ai sht, para s gjithash, ideologji e politik e likuidimit t diktaturs s proletariatit, e shkatrrimit t rendit socialist dhe e rivendosjes s marrdhnieve kapitaliste n formn e kapitalizmit shtetror t nj tipi t veant, q sundon n tr jetn e vendit. "Partia dhe shteti i gjith popullit", "socializmi i zhvilluar" etj., q propagandojn revizionistt sovjetik, s'jan tjetr gj vese maska pr t fshehur diktaturn borgjeze socialfashiste dhe rendin shfrytzues kapitalist. N t njejtn koh, revizionizmi sovjetik sht teori e praktik e sabotimit dhe e shuarjes s revolucionit e t luftrave lirimtare. Teorit e tij t "bashkekzistencs paqsore", t "kalimit paqsor", e t "rrugs parlamentare" pr n socializm, t "demokracis antimonopoliste" etj. jan falsifikim i plot dhe flakja e msimeve themelore t marksizm-leninizmit pr revolucionin proletar dhe luftrat nacionallirimtare. Lufta pr demaskimin e plot t revizionizmit sovjetik ka qen dhe mbetet nj detyr e madhe pr t gjith marksist-leninistt n kohn ton. PPSH dhe shoku Enver Hoxha kan mbajtur q n fillim nj qndrim t drejt dhe parimor kundr revizionizmit sovjetik dhe kan dhn nj ndihmes t veant pr demaskimin e tij. (Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiran 1985, faqe 918-919) REXHA BESIM, veprimtar n Velbert, Gjermani. Pr Besim Rexhn me ka fol Jusufi gjat gjysms s dyt t vitit 1981. Besimi i drgonte nganjher letra Jusufit, dhe pr korrespondencn e tyre nuk di asgj. Ajo ka di sht se Jusufi disponohej nga mahit dhe ekspresiviteti i Besim Rexhs. Duke e par disponimin dhe t qeshurat q i vinin nga shpirti, Jusuf Grvalls, Besim Rexha ka qen nj figur e mir dhe e ndershme pr mua, dhe at mendim nuk kam pasur arsye ta ndryshoj, edhe kur m ka ra rasti me e takue Besimin. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Besim Rexha, Heidelstr.4 D5520 Velbert 1. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. REXHA HALIL, Halil Rexha, nga fshati Korish, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit.

141

REXHA KADRI, Kadri Rexha lindi m 7 shkurt 1949 n fshatin Cerrc t komuns s Burimit (Istogut). Shkolln fillore dhe gjimnazin i mbaroi n Burim n vitin 1968. Studimet, Dega Gjuh dhe Letrsi Shqipe, Fakulteti Filozofik, i mbaroi n Universitetin e Prishtins. sht magjistr i shkencave filologjike. Gjat vitit shkollor 1972/73 punoi si profesor i Gjuhs dhe letrsis shqipe dhe i Gjuhs latine n Gjimnazin e Burimit. Nga viti 1973 e deri n vitin 1978 punoi si profesor i Gjuhs dhe letrsis shqipe n Sh. F. Naim Frashri (ish V. Nazor) t Prishtins. Nga viti 1978 e deri n shkurt t vitit 1982, kur edhe burgoset pr veprimtari atdhetare, punoi n sektorin e klasifikimit t librit si dhe n at t zhvillimit t bibliotekaris s Kosovs, n Bibliotekn Kombtare dhe Universitare t Kosovs. Pas vuajtjes s dnimit dhe daljes nga burgu, n vitin 1986 arratiset n Zvicr, ku ka zhvilluar veprimtari t dukshme n fushn e politiks dhe t kulturs. Nga Maji i vitit 2006 sht antar i Lidhjes s Shkrimtarve t Kosovs. Jeton dhe vepron n Zvicr. Poezin e par e ka botuar si nxns i klass s pest t shkolls fillore. N fushn e publicistiks sht paraqitur qysh si student, n fillim t viteve t shtatdhjeta. Ka shkruar poezi, recensione pr libra t botuar, ese, vshtrime letrare, portrete figurash t shquara t kulturs dhe t historis kombtare, kolumne politike, etj. Ka bashkpunuar me gazetat dhe revistat e kohs: Rilindja, Bota e re, Fjala, Flaka e vllazrimit, Zri i rinis, Zri i Kosovs, Demokracia, Alternativa, Republika, Qndresa, Fjala e liris, Epoka e re, Zri ditor, Kosovasot, Lajm, www.radiokosovaelir.com, www.pashtriku.org. Deri m tashti ka botuar librat: Kosov, gurr e bardh, poem, Zri i Kosovs, Biel-Biene,1989, me pseudonimin D. Bardhi; Fati i luleve rruga jetsore e shkrimtarit dhe atdhetarit Jusuf Grvalla (monografi), Buzuku, Prishtin, 1993; Pushk lajmtare, (monografi pr Gjeneralmajorin Edmond Hoxha), Epoka e re, Prishtin, 2002. Ka redaktuar dhjetra libra letrar dhe publicistik. (Shnimet pr Kadri Rexhn u morn nga libri i ktij autori pr Dervish Shaqn) Jusuf Grvalla: "Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. Aty nga ora 16, erdhn n "Rilindje" Suzana me Kadri Rexhn dhe m prun lajme t hidhura. At dit heret n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn." (Shnime nga Ditari, 30 dhjetor 1979, Ludwigsburg) "Shefqet Dibrani: Pas ngjarjeve t Pranvers Kosovare 1981 jeni ndr intelektualt q u dnuat me burg. A mund t na thoni m konkretisht kur u burgost, pr ka, me cilin grup dhe sa u dnuat? Kadri Rexha: N burg kam rn m 22 shkurt 1982, n valn e burgosjes s intelektualve shqiptar. Duke ln prshtypjen e prgjithshme se me do kusht po 142

krkonte t zbulonte folen e shtabit t "kundrrevolucionit dhe irredentizmit shqiptar", UDB-a, respektivisht Serbia asokohe po fillonte fushatn e egr inkuizicionale kundr intelegjencs shqiptare, fushat kjo q do t rezultoj deri edhe n mbylljen edhe t shkolls s fundit n gjuhn shqipe n Kosov. N aktakuzn q na e ngriti UDB-a figuronim tre persona. Un akuzohesha pr shprndarje dhe ruajtje t materialit propagandistik antijugosllav, pr lidhje me emigracionin politik dhe pr takimin tim me Jusuf Grvalln n Gjermani n gusht t vitit 1980. Ndonse nuk kemi qen grup i mirfillt i formuar me betime e me grushta t ngritur, veprimtarin e kemi zhvilluar n kuadr t grupit. Si tresh edhe na dnuan me burg: mua me 3 vjet, Dr. Muhamet Trnavn me 2 vjet, ndrsa Dr. Shaqir Shaqirin me 1 vit e gjysm. Vlen t theksohet ktu se vetm n saje t qndress s Nazmi Selmanaj dhe t Islam Mustafaj kemi shptuar t mos lidhemi me Komitetin e Deanit, njrn ndr degt m aktive t LNKVSHJ-s, ku do t merrnim dnime shum m t larta. Por edhe ksi soji, kjo ishte nj hakmarrje ndaj miqve t Jusuf Grvalls dhe nj krcnim paralajmrues kundr intelegjencs s pambrojtur shqiptare." (Intervist dhn Shefqet Dibranit, Qndresa, 8/9, janar-shkurt 1994) REXHA MEJDI, Mejdi Rexha, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit, nga fshati Korish-Prizren. Pr te do t kisha dasht me u zgjerua edhe m shum, por m kan munguar t dhnat konkrete biografike dhe fotografit. Nj prej 7-8 shokve t par t Jusuf Grvalls gjat vitit 1980. N vitin 1981 e n fillim t 1982 e ka pasur kt adres: Mejdi Rexha, Hidere Wasse 30/682, 7032 Sindelfingen. REXHA MUHARREM Muharrem Rexha nga fshati Korish- aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. REXHA MUSTAF, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Mustaf Rexha, Rue de Indenerie 5 Geneve-Suisse tel.564011. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. REXHEPI RAGIP lindi n fshatin Bainc t Kaanikut. Pr shkak t gjendjes s vshtir ekonomike ishte detyruar ta merrte rrugn e kurbetit. N vitet e shtatdhjeta u vendos n Cyrih t Zvicrs. ... Ragip Rexhepi sot jeton me bashkshorten dhe fmijt n fshatin Bainc. (Ismet Rashiti, Rrfan lirie, Prishtin 2010, faqe 179-181). N baz t hulumtimeve t mia, ma merr mendja se Ragip Rexhepi, i prezentuar si Ragipi nga Cyrihu, pas 17 janarit 1982 ka qen n Untergruppenbach dhe sht nga ata q ka ndihmuar m s shumti. Se Ragipi nga Cyrihu sht Ragip Rexhepi, bazohem n t dhnat e Ismet Rashitit. RISTI DUSHAN. Politikan serb n Kosov. Ka qen prfaqsuesi i shovinizmit serbomadh t Beogradit n Prishtin. Jusuf Grvalla: "Se kjo sht nj manovr mashtruese, u detyrua ta pranoj para disa kohsh edhe vet udbashi e kryeshovinisti serb n Kosov, Dushan Ristiqi. Ai, duke vlersuar punn e LKJ e t UDB-s n Kosov, shprehi shqetsimin e tij dhe tha: "Ne ende nuk kemi mundur t'i zbulojm organizuesit e vrtet t ktyre demonstratave, ende nuk po mund t arrijm te organizuesit e vrtet kur sht fjala pr kt aksion armiqsor Shtrohet pyetja se pr 'arsye nuk po mund t'i zbulojm disa organizues, pse nuk po mund t'i zbulojm ata q po shkruajn parulla, pse nuk po mund t'i zbulojm ata q po veprojn, pse nuk po mund t zbulojm at q sulmoi njeriun n rrug dhe nuk po mund ta dim se kush sht" 143

Vendosmria e popullit ton n krkesat e tij t drejta dhe masat e represionet q po ndrmarrin shovinistt serb n Kosov, jo vetm q e kan diskredituar Jugosllavin n syt e bots, por kan futur prarje e mosbesim edhe n mes vet titistve. Pasoj e ksaj jan edhe gjith ato spastrime e shkarkime n udhheqsin m t lart t Krahins. Kan filluar t hidhen si limon i shtrydhur e t sikterisen dhjetra tradhtar shqiptar, q u kan shrbyer me besnikri vite e dekada t tra titistve e shovinistve serb. Mosbesimi e grindja ka hyr edhe n radht e LKJ, t UDB-s e t organeve t tjera shtypse. Kt e kan shprehur trthorazi shum funksionar t lart, por m tro e pohoi Ristiqi. Ai, duke br fjal pr rezistencn e popullit e pr masat q duhet ndrmarr, me plot nervozitet shtroi pyetjen para Komitetit Krahinor: "A sht e mundshme q n ato mjedise, ata njerz t mos e din, a sht e mundshme q antart e LK disa mos t'i din, a sht e mundshme q organet e pushtetit at nuk mund ta gjejn. Un jam i bindur se akoma nuk kemi krijuar atmosfer t till n organet e pushtetit, un jam i bindur se akoma nuk kemi krijuar atmosfer t till n Parti te masa, q t gjith t veprojm kundr veprimeve t tilla dhe q t gjejm at q vepron kshtu. Gjrat po ndodhin publikisht dhe gjysmpublikisht". (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 4-5) ritual ritual sjellje e riprsritur e cila sht e rregulluar kulturalisht. Rituali mund t ket variacione duke u nisur nga rregulla shum rigoroze sa i prket prmbajtjes n seciln prej sekuencave (t ritualit) deri tek ato ku kryersit i ritualit i lejohet mundsia t zgjedh n mes formave t ndryshme t sjelljes. Para s gjithash koncepti prdoret pr t paraqitur veprime t cilat jan t karakterit magjiko-fetar, por mund t ndeshet edhe gjat prshkrimit t sjelljeve t llojeve tjera. Veprimi ritual shihet si simbol i rndsishm pr vlera religjioze dhe sociale. Rituali ka domethnien e komunikimit n mes individve dhe n mes gjeneratave, pasi forma dhe prmbajtja e tij ndryshojn shum ngadal. ritualism ritualizm sht sipas R. Merton nj prej modeleve t mundshme t veprimit n nj situat n shoqri q karakterizohet nga anomia. Kjo do t thot se caqet e definuara kulturalisht mund t arrihet vetm me mjete t institucionalizuara, dhe t cilat mjete jan t shprndara n shoqri n mnyr t pabarabart. Ata individ t cilt n nj situat t till prgjigjen me ritualizm, tregojn konformizm t tepruar me mjetet e institucionalizuara dhe nnkonformizm me caqet. Nj shembull pr kt sht burokrati, i cili si skllav i ndjek rregullat e caktuara, pamvarsisht se a on ky zbatim skllavror i rregullave n arritjen e caqeve-qllimeve apo jo. N Social Theory and Social Structure (1957) prshkruan Merton gjithashtu modele tjera t reagimit n nj situat anomike. Ai i quan ato inovacion, konformizm, rebelizm dhe retretizm. RHM JOACHIM, personalitet kulturor n Shtutgart. Aktivist i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri. Njohs i shklqyeshm i gjuhs shqipe. Prkthyes i shum fjalimeve dhe trakteve t Jusuf Grvalls n gjuhn gjermane. N vitet 1980-1983 ka banuar n kt adres: Joachim Rhm Kristofstr. 41 Shtutgart-Fellbach. rol role sjellje q pritet nga nj person i cili e kan nj pozit t caktuar n nj grup apo n nj shoqri. Disa pozicione sociale mund t mbahen prej shum personave, p. sh. si murator, ndrsa role t tjera mund t mbahen vetm nga nj person, p. sh. ai si kryeministr. Kjo do t thot se shum individ mund ta ken rolin e njejt dhe e kundrta kur vetm nj person e ka nj rol. Pastaj, bhet dallimi n mes rolit dhe 144

kryerjes s detyrs n rolin e caktuar. I pari (roli) ka t bj me at q e pret rrethi prej personit q e ka nj pozit sociale, ndrsa e dyta i kushton vmendje mnyrs se si individ e kryen detyrn e tij n rolin e caktuar, prej fillimi e n mbarim. Nse nuk ka prputhmni n mes kryerjes s detyrs n nj rol dhe vet rolit, ather individi u nnshtrohet sanksioneve apo i humb shprblimet. do individ luan n t njejtn koh nj numr t madh rolesh. Ai mund t jet baba, udhheqs ndrmarrje dhe npuns n zyr. Nse prmbajtja n rolet e ndryshme sht kundrthnse kjo sjell tek rol-konflikti. Pritjet nga nj rol i caktuar, n nj pozit t caktuar mund t jen t ndryshme prej grupeve t ndryshme n nj mjedis. Kshtu p. sh. ndoshta pritjet prej nj kryepuntori mekanik mund t jen tjera prej udhheqjes s ndrmarrjes dhe tjera prej skuadrs s puntorve q udhhiqen nga ai. N kt rast thuhet se pozicioni ka nj role-set (rolprmbajtje). Nse pritjet e ndryshme jan n kundrthnie vjen deri tek rol-konflikti. Roli mund t jet atribues, p. sh. roli si fmij ose i fituar p. sh. drejtor gjeneral. Nse prmbajtja n nj rol sht e pakufizuar, d. m. th. mbulon shum fusha, ather ai sht difuz, (p. sh. roli si nn) dhe nse nuk sht difuz, ather sht specifik, p. sh. roli si avokat. Nse nj person trajtohet n baz t pozicionit social q e ka, p. sh. relacioni nn-bij, thuhet se roli sht partikularistik, e nse trajtimi bhet n baz t rregullave t prgjithshme jo-personale, p. sh. relacioni gjykats-i akuzuar, ather thuhet se roli sht univerzalistik. T drejtat q priten, q sjell nj pozit sociale quhet shpesh status social. Me kt rast rol-dhe-status bhen dy ant e t njejts shtje, pra pozicionit social. role model rol-model kryerja e detyrs n nj rol apo disa role prej nj personi prdoren si shembull (pr t mir) nga nj person tjetr gjat kryerjes s detyrave n nj rol identik. Rol-modeli duhet t dallohet nga referens-personi, ku koncepti i fundit do t thot se ai q imiton mundohet me i luajt t gjitha rolet e tij n nj mnyr q i prngjajn referens-personit. role-set shprehje pr shumn e roleve t ndryshme t cilat jan t lidhura me nj pozit t vetme sociale (social position). Pozicioni msues do t thot nj rol n raport me nxnsit, nj rol tjetr me prindrit e nxnsve, nj rol t tret n raport me kolegt e kshtu me radh. Role-set nuk sht e njejta gj sikur me at q nj individ mund t ket role t shumfishta. Tek rasti i dyt (tek rolet e shumfishta), mendohet n at se nj individ ka shum pozita sociale. Secila prej ktyre pozitave jan t lidhura me nj roleset t veant. role-playing mnyra se si nj person e luan rolin e tij. Se n far mnyre do ta bj kt mvaret prej prmbajtjes s rolit, pastaj mvaret pos tjerash prej socializimit (socialisation) dhe se si ai e ka internalizue rolin. ROTER MORGEN; Jusuf Grvalla: "Vlla, Mrgim! Koh m par un i kisha nisur nj letr njrit nga antart e Komitetit Qendror t Partis Komuniste Gjermane, t cilin e kam njohur personalisht. Iu drejtova me krkesn q ta prdor autoritetin e Partis s tij dhe t na dal n ndihm n nj mnyr apo n nj tjetr. Ato dit Radio Tirana transmetoi edhe artikullin e par t Zrit t popullit lidhur me ngjarjet n Kosov, kshtu q komunistt e ktushm morn qndrim zyrtar, q t solidarizohen me Kosovn dhe ta ndihmojn luftn e popullin ton me t gjitha mjetet q kan n dor. N fillim t fillimit, ata botuan gjermanisht n organin e tyre Roter Morgen artikullin e Zrit t popullit dhe neve na nxorrn lejet zyrtare te policia gjermane pr mbajtjen e 145

demonstratave. Po kshtu, me luftn ton jan solidarizuar edhe komunistt zvicran dhe ata turq n botn e jashtme." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 262-263 routinization N analizn e autoriteteve, Max Weberi ka ardh n prfundimin se nse deri tek legjitimimi sht arritur prmes karizms, ather legjitimimi do t jet i prkohshm. Autoriteti n nj mnyr apo tjetr duhet patjetr t rutinizohet, nse ai do t mbijetoj. Kjo bhet ose prmes legjitimimit tradicional ose legjitimimit racionallegal. Me at rast elementet karizmatike integrohen-shkrihen n strukturn sociale ekzistuese, struktur e cila do t shrbej si baz pr ambiciet e mparshme t autoritetit karizamtik pr t'i konsideruar (ato ambicie) si legjitime. ruralization ruralizim proces apo rezultat i tij, kur atitydat dhe sjelljet e popullsis rurale barten n ambientet qytetare. Me fjal m t shkurta, kjo mund t shprehet edhe si: katunarizim i qytetit apo qytetarve. E kundrta sht rurbanization, rurbanizim; qytetrim i katunarve.

RR
RRAHMANI HASAN, Hasan Rrahmani, aktivist n rrethin e Shtugartit, nga fshati Dumnic e Llapit. N Shtutgart, n gjysmn e dyt t vitit 1981, erdhi nga Turqia, prmes Sabri Novosells. Jeton n Suedi.

S
SADIKU ABDURRAHMAN Abdurrahman Sadiku nga fshati Dumnic e Llapit aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. SADIKU AHMET, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ahmet Sadiku, Gineheimer Landstr. 42 1653, 6. Frankfurt, 90. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. SADIKU FEHMI, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Fehmi Sadiku, Av Du 00Mars 24 CH200 Neuchtal tel.38/246570. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. SAHITAJ RESHAT, veprimtar politik e kulturor n Belgjik. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Reshat Sahitaj, Rue Masui 116 1100 Bruxeles Begique. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Rethi i tij dhe i Enver Hadrit jan ata q e kan realizuar premiern e drams Procesi t Jusuf Grvalls. salient attitude atityd q zen vend t madh n fushn kognitive t nj personi, apo e shprehur me fjal tjera nj atityd pr t ciln personi sht i vetdijshm, e verbalizon at, e shpreh shpesh etj. Shkalla e saliens tek nj atityd merret si indikator me rndsi pr sjelljen e individit. Lidhshmria n mes rndsis s nj atityde n fushn kognitive 146

dhe rndsis s sjelljes s individit nuk sht perfekte. Shpesh nj atityd pr t cilin individi nuk sht i vetdijshm mund t luaj rol m t madh n sjelljen e tij, se sa nj atityd pr t ciln ai sht i vetdijshm. SALIHU JASHAR Aktgjykim:: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Jashar Salihu, profesor nga f. Batush KK Gjakov, i lindur m datn 10 shkurt 1953, n t njejtin fshat, me profesion profesor i gjuhs angleze pran QAMO Vllezrit Frashri n Dean, ka t kryer Fakultetin Filozofik. .... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 7 (shtat vjetsh)." SALIHU RIZA, Riza Salihu, person q ka vepruar n Shtutgart. Lidhur me shtjet q kan t bjn me Lvizjen e Jusuf Grvalls, Jusufi hollsisht sht deklaruar n dy raste kur i shkruan Sabri Novosells dhe Degs "Hasan Prishtina" t Lvizjes n Turqi. N rastin e par i shkruan m 13 maj 1981 dhe n rastin e dyt n fund t korrikut 1981. Jusuf Grvalla: "Un, q n fillim t Lvizjes e kam pas ditur se organ i Lvizjes sht Zri i Kosovs, se kjo shihet nga vet Statuti. Dhe, me knaqsin m t madhe, n vend q t dilte Lajmtari i liris, kam mundur t bja q t dilte Zri i Kosovs. Nuk e bra pr dy arsye. S pari nuk isha i autorizuar nga Lvizja. S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj raport t gjer. Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Saliu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s, pikrisht pr arsyen se i pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet. Po pr kt arsye, para se ti hym botimit t ktij organi, duhet t marr nga Ti dhe Lvizja edhe fjaln e fundit, sepse ka mundsi q titulli Zri i Kosovs si organ i LN, t przihet n mendjen e naivve me Grupin Komunist Zri i Kosovs." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Jusuf Grvalla: "Nga dita e arratisjes sime n RF t Gjermanis, m 14 dhjetor 1979, ktu kam pasur kontakte me prfaqsues t Grupit komunist "Zri i Kosovs" dhe pastaj me ata t organizats Fronti i Kuq Popullor. Le t m lejohet t shnoj ktu disa prshtypje dhe disa vrojtime lidhur me punn e tyre, aq m par lidhur me punn e Frontit t Kuq, pasi Dega "Hasan Prishtina" mendon se sht e arsyeshme t thrriten edhe prfaqsuesit e tij pr bashkimin e organizatave dhe t veprimtaris son. Me prfaqsuesin kryesor t Grupit komunist "Zri i Kosovs" jam njohur, pra, n fund t dhjetorit 1979. Quhet Riza Salihu, nga fshati Mushtisht. Ra fjala pr organin e LNK "Zri i Kosovs" dhe ai, me nj ton t ashpr, shprehu dyshimin jo vetm n ekzistencn e ktij organi dhe t LNKVSH, por edhe n besnikrin time. Arsyeja ishte se ai qndronte vet n krye t Grupit me t njejtin emr dhe, meq, si del logjikisht, nuk dinte pr ekzistimin e LNKVSH dhe kishte edhe vet nj logjik t kufizuar, kurrsesi nuk ia kapte rradakja t bnte dallimin n mes nj organizate me emrin "Zri i Kosovs" dhe nj organi me titull "Zri i Kosovs" q i takonte koinidentalisht nj organizate krejt tjetr. Po at nat, ai m njohu mua dhe vllaun tim me dy shokt e tij, Hysen Gega (tani i burgosur n burgun e Prishtins) dhe Maksut Saramati, me pun t prkohshme n RFGJ. Q n fillim ra n sy kapadaillku n rigorozitetin prej nj shefi bande i Riza Salihut dhe natyrshmria e zgjuarsia e dy shokve t tij (antar t KQ t "Z.K."). 147

Me Hysenin e Maksutin u pam dhe ndjenjm disa her me radh dhe e pritm bashk Vitin e Ri 1980. Hyseni lente t kuptohej se kishte diku n Gjermani nj shok m t mir se Rizan, nj student. Ai fliste dendur pr t dhe vllaut tim, Bardhit, q kishte njohur koh m par nj person t till, i shkoi mendja mos ishte fjala pr njfar Ibrahim Kelmendin. Por Hyseni e fshehte, prandaj nuk ngulm kmb pr t'u njohur. Pak dit m von vijn te Hyseni e Maksuti dhe na tregojn se si Rizai kishte ardhur, q n takimin e par me mua, n prfundim se un jam "i drguar special i UDB-s" dhe se u kishte propozuar haptazi Hysenit e Maksutit t m likuidonin bashk me vllaun, Bardhin. Ata u hapn n "muhabet" pr dy arsye, sipas pohimit t tyre: e para, lidhur me Rizan kishin pasur disa dyshime m prpara, dhe e dyta, tashm ishin takuar me Ibrahimin dhe ai i kishte kshilluar t m afroheshin se gjoja ai e ditka kush jam dhe se jam "i mir". Kto ishin dyshimet e shokve m t ngusht t Rizas lidhur me veprimtarin dhe me personalitetin e tij: - Rizai jetonte me vite n Gjermani, por as punonte as kishte zn banes t prhershme. Me se mbahej, pos me parat e puntorve tan? - Rizai e kishte theksuar vazhdimisht domosdoshmrin e moralitetit, te do patriot e revolucionar. Vet jetonte me nj serbe dhe kishte me te nj djal me emr sllav. Kt e kishin zbuluar shokt, e nuk ua kishte thn ai vet. - 'sht m me rndsi, mnyra e organizimit t Grupit "Z.K." ishte br e dyshimt edhe pr bashkpuntort m t ngusht t Rizas. Sipas ksaj mnyre, n organizat mund t hynte do shqiptar q "do t luftoj pr atdhe". donjri q hyn n organizat duhej t jepte shnimet e sakta biografike (emri, mbiemri, vendlindja, datlindja, vendi i puns) dhe, mbi t gjitha, kto shnime si dhe betimin ta bnte me shkrim, me dor t vet. Nga listat me t dhna t tilla t hollsishme, nj mbahej nga shokt e tyre n atdhe dhe nj tjetr nga Rizai n RFGJ. Para se t arrija un ktu, pothuaj t gjith njerzit e organizuar prej Rizait (kryesisht n Ferizaj e n Prizren) ishin burgosur pa mundimin m t vogl nga policia, sepse arrestimet ishin br n baz t listave t prmendura. (Mrgimi mund ta dij pr far t burgosurish sht fjala: kur ishim n atdhe, ne gjat takimeve kemi pas biseduar me t disa her lidhur me nj grup t rinjsh ferizajas, q vepronin demonstrativisht npr qytet nn hundt e policis. Un ktu kur kuptova hollsit lidhur me organizimin e "Z.K.", supozova se ishin pikrisht ata t arrestuar.) Edhe Rizai, m von, e H. dhe M. q n fillim, i thoshin edhe me emra shokt e tyre t burgosur, kryesisht n dy qytetet e prmendura. Tre apo katr prej tyre prmenden n artikullin e par t "Lajmtarit" Nr. 1. Nga bisedat q kam pasur me H. e M. kam kuptuar se puna e Grupit komunist t tyre konsistonte n radh t par n botimin e disa trakteve (nse m bie n dor ndonj prej tyre do t'jua drgoj) dhe n shfaqjen e disa filmave t huajtur nga shokt gjerman, miq t RPSSH. (Kur un vet mora kontakt me kta shok gjerman, m than se pas nj kohe jan detyruar ta largojn Rizan nga lokalet e partis s tyre, pr shkak t arrogancs s tij.) Prafrsisht katr muaj pas takimit t par me Rizan, u takuam edhe njher, n banesn e H. Ishim prezent un e vllau, pastaj Ibrahim Kelmendi (ishim njohur me t ndrkoh), Hyseni e Maksuti dhe Rizai. Ne u fjalosm keq me t, sepse patm rastin t hetojm q t gjith se ai kishte prirje t gnjej dhe t'i shmanget biseds parimore. Kto ishin pikat q rrahm: Pse ai, pa verifikuar dyshimet e veta, q n takimin e par kish krkuar nga shokt e vet t m likuidonin mua dhe vllaun; pse, me muaj t tr, n stacionin hekurudhor t Shtutgartit, ku dalin e rrin puntort tan, kishte agjituar kundr meje (pa i vrtetuar akoma dyshimet) me fjalt: "Ruajuni se kndejpari vepron filan fisteku, i drguar special i UDB-s; Pse ai vet (edhe pse ia kisha trhequr 148

vrejtjen q n takimin e par), vazhdonte kontaktet me njfar Adem Povataj nga Strellci, i cili, pasi kishte marr m qaf disa puntor stinor n Titograd, m 1978, duke i ngashnjyer s pari pr pun patriotike e pastaj duke ua dorzuar komplet UDBs (q Rizai kishte kontaktuar dhe vazhdonte t kontaktonte me kt njeri, ia thoshin ndrsy shokt H. e M.); pse ai, si komunist q i thoshte vetes, edhe pasi kishte par rezultatet e hidhura t mnyrs s organizimit me lista t antarve t organizats, vazhdonte punn me t vjetrn dhe merrte njerzit m qaf. Gjat gjith biseds ai mbajti nj qndrim qyqar, q s'kishte aspak t bnte me qndrimin e nj komunisti shqiptar. N fund ai pranoi se kishte gabuar sa u prket shpifjeve t pabazuara rreth meje e vllaut dhe premtoi se nuk do ta prsriste. Por, q t nesrmen ai e prsriti, n Stacionin e Shtutgartit. Nga gjysma e gushtit t vjem te un erdhi n banes policia kriminalistike gjermane (po at or Bardhi ndodhej n qendrn e ksaj policie n Shtutgart, ku e kishin marr nga puna). Ata na morn n pyetje ve e ve. shtja kishte t bnte me Riza Salihun. Ai kishte hapur n postn e Shtutgartit 14 fah-postale n emr t 14 njerzve t ndryshm, ku ndalte letrat e ktyre dhe i lexonte pr nevojat e veta. Mes t 14, kishim qen un e vllau, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi etj. Policia e kishte zn, e kish hedhur n burg dhe dyshonte se sht agjent i UDB-s. Ndrkoh q Rizai kishte shpallur ndr puntor sesi ka krkuar azil politik n Gjermani, ai kishte qen pes her, n prag t burgimit, n konsullatn jugosllave n Shtutgart. Kto i kishte t shnuara n bllokun e shnimeve. Pr mua, vllaun dhe Ibrahim Kelmendin kishte dhn te policia deklarata shum t liga me shkrim, me plot gnjeshtra edhe pr dy takimet q kishim pasur e ku kishim shum dshmitar. Policia n fjal krkonte prej nesh: t thoshim edhe ne se Rizai sht spiun jugosllav. Natyrisht, ne s'bnim dot nj gj t till pa qen t sigurt, dhe insistimet e policis, t bazuara nga ana e saj n disa fakte q ne s'na e mbushnin mendjen, i kthenim mbrapsht me arsyetimin se UDB-ja ka mundsi t mdha t kurdis gracka, e kshtu ka mundur t veproj edhe me R. S. Pastaj tr vjeshtn dhe tr dimrin s'dgjuam gj pr t. T tretn her u takuam me t n demonstratat e puntorve tan n Shtutgart. Ishte vn n bisht t kolons, me duar n xhepa dhe pas asnj shok me vete. Pas demonstrats m'u afrua. Prshndeste punt e mia, lavdronte (ishim m kmb dhe s'pata si ta pyesja pr far punsh e kishte fjaln) dhe thoshte se do t kish qen mir t bisedonim. Aty pr aty ishin zn me Ibrahim Kelmendin dhe Ibrahimi ia kishte ndaluar pjesmarrjen n demonstratat e ardhshme. Un e qortova Ibrahimin, se s'bnte ashtu, dhe Rizait, ndrsy Ibrahimit, i thash q e kish dern hapur pr ta thn mendimin e vet. Ai tha se m ka dika borxh dhe se do t bnte nj autokritik. Un i shpreha gatishmrin se do ta dgjoja kur t ket qejf, por at dit e sot as m krkoi m dhe as e krkova un. Tani po dgjoj se paska ndrruar mendje lidhur me mua dhe npr njerz nuk flitka m keq. Lidhur me kt person ka edhe nj t dhn me rndsi. Diku nga viti 1976, Rizain e ka plagosur me thik nj kroat. Kroati i ofron nj hart dhe Rizai e refuzon me fjalt "Nuk e pranoj nj Jugosllavi t till, e cila s'e ka edhe Kroacin brenda." N spitalin e Shtutgartit pastaj e kan vizituar njerzit e konsullats jugosllave dhe e kan mburrur pr patriotizm jugosllav. Disi pas ktij rasti fillon edhe veprimtaria partiotike (?) e Rizait." (Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor; U botua pr her t par n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 nga Faridin Tafallari, s bashku me punimin; Kur Jusuf Grvalla shkruante) 149

Hysen Gega: "Kjo sht e vrtet, Riza Salihu thoshte dhe propagandonte se Jusufi sht agjent i UDB-s. Pohimet e tij m shtyn q un t bja pyetje n ambasadn shqiptare n Vjen se mos kishin ndonj fakt pr Jusufin. Aty ather ishte njri q m duket se quhej Simon Qirici, sekretar i par, ndrsa vet ambasadori ishte farefis me Avni Rrustemin. Prej tyre mora garancin se Jusufi sht i pastr dhe se mund t bashkpunonim lirisht e pa asnj rezerv me t. Ata madje edhe na rekomandonin bashkpunimin. ..... .... Me tu kthyer nga Vjena takova Riza Salihun dhe i thash q t mos merrej me thashetheme, me akuza t rreme e me shpifje ndaj bacs Jusuf. I propozova q t shkonim s bashku n ambasadn shqiptare e t dgjonte vet se thuhej aty pr Jusuf Grvalln. ... N kt rast ai nuk pranoi q t shkonim bashk n Vjen, me arsyetimin se po i dhembte syri, me gjith ngulmimin tim se un do t vozisja dhe ai vetm do t rrinte i qet. Megjithat, edhe pas ktij episodi ai vazhdonte shpifjet e tij kundr Jusuf Grvalls, duke shkuar aq larg sa n nj rast m tha: I vjen keq se ska kush e bn sepse ai madje e meriton edhe plumbin, duke nxjerr me kt rast edhe revolen e duke m thn: Ja merre kt dhe vrite, sepse ai e meriton plumbin, propozim t cilin ia refuzova me fjalt: M mir mbaje pr vete, sepse mund t t duhet ndonj dit pr t vrar veten. (Kam refuzuar ta vras Jusuf Grvalln, kosova-sot.info, 28 Mars 2012) SALIHU SHAQIR, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Shaqir Salihu, 7408 Laybton Drive Sprinfield Virginia 22150. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. Shaqir Salihu: "T dashtuna motra e Vllezr Grvalla, Na kan tronditur lajmet mbi vrasjet e Jusufit dhe Bardhoshit. Ju lutem pranoni ngushllimet tona m t sinqerta, bhuni t forta e qndroni edhe pse nuk sht leht. Ktu n Amerik kemi dgjuar mbi ato ngjarje e gjindemi ashtu si ju t mrzitur pr ato humbje aq t mdha. Emnin e kam Shaqir Salihu e jam prej Prishtine. As Jusufin as Bardhoshin e as shokun e tyre nga Zvicra q u vra me ta nuk i kam njoft. Un e kam njoft dhe e kam dasht shum nji Idriz Grvalln q sht avokat diku n Kosov. Tani 12 vjet q kam hik se dojshin me m burgos n Prishtin m 1969. N Gazetn "Dielli" q del ktu n'Amerik iu kam ba thirrje q t gjith shqiptart e Ameriks t japin kontributin e tyre me u ndihmue juve q tani keni mbetur vet. At fushat po e bj Un vet e nuk e di se sa pare kam me tubue por e dij q kan me dhan. Ata do t'i nisin ke un e Un kur i tuboj t gjitha iu bj nj ek n dollar e iu nisi menjher. Por adresn e sakt t juajn nuk e kam. Kt adres e mora prej disa gazetave. Ju lutem nse kjo letr iu bie n dor ma shkruani adresn e Juaj menjher si dhe mbi shndetin e fmijve e t Juajin dhe cila prej jush sht me barr dhe ndonj fotografi t atyre q vdiqn pr kombin ton t varfur. Ju lutem m shkruani se si Jeni dhe Ju lutem qndroni! Vuajtjet jan pr ne shqiptart. Durim. Mbetshi me shndet, Shaqir Salihu, nusja Ana dhe fmijt Iliri e Donika. Shkruani se nuk iu di adresn e sakt. Qndroni! Shaqir Salihu SALIU SADRIJE DHE VEDAT, veprimtar t dalluar n rrethin e Shtutgartit, nga fshati Velesht e Strugs. Nj prej kontributet m t mdha t ktij ifti sht se s bashku me disa shok t tjer, jan ndr ata q m s shumti e m s shpeshti u kujdesn pr mirmbajtjen e Varrezave n Shtutgart, pr ujitjen e ndrrimin e luleve t do stine, prej shkurtit 1982 deri n shkurt 2002. Vedat & Sadrije Saliu, tel. 0711-886727 150

sanction sanksion 1. N prdorimin gjuhsor sociologjik, sanksion do t thot dnim ose shprblim t ndonj lloji. Nganjher fjala sanksion negativ prdoret pr dnim dhe sanksion pozitiv pr shprblim. Kur nj sjellje sht e sanksionuar nga nj grup mendohet se ushtrimi i asaj sjellje sht e lidhur me shprblim dhe devijimi nga ajo sjellje sht e lidhur me dnim. 2. N kuptimin juridik ndrshtetror fjala sanksion m s shumti paraqet dnim, p. sh. sanksione kundr nj vendi q ka shkelur ndonj marrveshje ndrkombtare. Por fjala ndeshet edhe n kuptimin e lejimit, apo aprovimit t dikafit. SARAOGLU GRKAN, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Grkan Saraoglu, Mahmut Pasa cad. No.82, Istanbul. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi. SARAOGLU NIJAZI, shtetas i Turqis me prejardhje nga Kosova, i cili sht angazhuar pr lirimin e popullit shqiptar nga zgjedha serbomadhe. N vitet 1981-1983, ka pasur kt adres: Nijazi Saracoglu, Mahmut Pasa adesi 82, TR-ISTAMBUL, Trkei. Sabile Kemezi-Basha: "Ndrsa gazeta tjetr turke Sabah (Mngjesi), n numrin e 19 korrikut, 1964, po ashtu i kushton vmendje arrestimeve t shqiptarve t Kosovs duke njoftuar opinionin turk se : N Prishtin (radio), Komiteti Lidhja Kosovare shpall se n Kosov vazhdojn turbullira serioze. Nijazi Saraoglu dhe Shaban Jilldirim u arrestuan n Prishtin kur po kalonin npr Jugosllavi, duke u kthye nga Gjermania. Sipas disa lajmeve t tjera komunikacionet me Mitrovicn, Pejn, Prizrenin, Gjilanin e Gjakovn jan ndrpre plotsisht. N Prishtin shkollat dhe ndrtesat publike jan rrethua nga policia. Nxitsi kryesor i tr ksaj thuhej se sht Adem Demaqi, i cili kishte botua m 1958 romanin anti-komunist Gjarpinjt e gjakut. Pr kt vepr ai edhe u dnua me katr vite burg deri m 1962 shkruan gazeta Sabah." (Prpjekjet e gazets Prpjekja Kosovare n mrgim (III), www.zemrashqipatre.net, 24 dhjetor 2011) Aktakuz: "Nijazi Saraoglu, npuns nga Stambolli, i lindur n Prishtin m 1933, nga babai Shabani dhe nna Xhevahire Abidi, shtetas i Turqis. ... N muajin gusht t vitit 1963, me krkes t akuzuarit Adem Demai, i cili, lidhur me kt i ka drguar letr prmes t akuzuarit Tefik Sahiti, e q ishte e adresuar n emr t vllait t tij, Tefik Saraoglu, n Stamboll t Turqis, ka pranuar t punoj pr grupin ilegal armiqsor n Prishtin kundr Jugosllavis dhe, menjher pas kthimit n Jugosllavi t t akuzuarit Tefik Sahiti, ka drguar prmes tij 200 lira turke n vler rreth 20 000 dinar pr nevoja t grupit ilegal n Prishtin; pastaj, nga fundi i vitit 1963, srish ka pranuar n Stamboll nj pjestar t grupit armiqsor nga Prishtina dhe me te ka zhvilluar disa biseda, duke i premtuar, sikur edhe kur mori letrn nga i akuzuari Demai, se do t organizoj grumbullimin e ndihms materiale dhe ndihms tjetr nga t shprngulurit dhe emigrantt nga Jugosllavia n Turqi, se do t organizoj propagand t caktuar mes tyre dhe, prandaj, nga fillimi i majit t vitit 1964, kur srish e vizitoi n Stamboll i njjti person, ia ka dhn atij 500 lira turke n vler rreth 50 000 dinar, n emr t ndihms pr organizatn ilegale n Prishtin, para kto t cilat ai person ia ka dorzuar t akuzuarit Adem Demai pr grupin ilegal, dhe, m n fund, m 27 maj 1964, erdhi nga Turqi n Prishtin dhe u takuan me t akuzuarin Adem Demai 151

n shtpin e t akuzuarit Tefik Sahiti dhe me kt rast, i ka premtuar se do t punoj edhe m tej pr organizimin dhe pr prvetsimin e personave n Turqi pr bashkpunim me kt organizat ilegale, si dhe pr krijimin e lidhjes ndrmjet organizats ilegale dhe emigrantve t nacionalitetit shqiptar n Itali, n Gjermani dhe n shtete tjera; prandaj n kt mnyr, ka marr pjes n formimin e grupit t personave, i cili ka pasur pr qllim t ndrmarr sulm kundrrevolucionar mbi rregullimin shtetror e shoqror t RSFJ, mbi trsin e saj territoriale, dhe t shkatrroj unitetin e popujve t Jugosllavis, me ka ka kryer vepr penale t bashkimit kundr popullit dhe shtetit, nga neni 117, paragrafi 1, lidhur me nenin 100 dhe 101 t LP." (Aktakuza kundr Lvizjes Revolucionare pr Bashkimin e Shqiptarve, Kto-Nr. 223/64, Prishtin)

Asllan Muharremi, Nijazi Saraoglu, Sabri Novosella dhe Imer Berisha (Turqi1983) Emri i Nijazi Saraoglut ka rndsi n historin e Lvizjes s Jusuf Grvalls, sepse kur Jusuf Grvalla arratiset nga Kosova m 14 dhjetor 1979 dhe ndahet nga Sabri Novosella, rivendosja e kontaktit m 14 prill 1981 bhet prmes Nijazi Saraoglut. M lart n citatin e Sabile Kemezit-Bashs, e pam se s bashku me Nijazi Saraoglun, n vitin 1964, duke kaluar npr Jugosllavi, arrestohet edhe shtetasi turk me prejardhje nga viset shqiptare, Shaban Jilldrim, i cili t paktn n vitet 1980-1984, ka qen agjent tregtar pr plasimin e mallrave t Shqipris n Gjermani e Evrop. Shaban Jilldrim, ka vepruar n Munchen dhe zyra e tij ka qen n kt adres: Shaban Yldrim, Bayerstr. 5, 8000 Mnchen. Tri dit pas ngjarjeve t 11 marsit n Prishtin, t shtunen m 14 mars 1981, mbahet nj panair i artizanatit ku merr pjes edhe Shqipria, dhe kuptohet Shaban Ylldrimi q merret me shitjen e atyre produkteve. N at panair merr pjes Bardhoshi e ndoshta me siguri edhe Jusufi. Me rastin e njoftimit t par me Shaban Ylldrimin, ky Shabani ia jep Bardhoshit adresn e Nijazi Saraoglut n Stamboll, si adres kontaktuese me Sabri Novoselln. Pas dy javsh, rreth 28 marsit 1981, Bardhosh Grvalla ia drgon kt letr Nijazi Saraoglut: 152

Herrn Nijazi Saracoglu, Mahmut Pasa adesi 82, TR-ISTAMBUL, Trkei I dashur Shoku Nijazi, dje, pasi e mora lidhjen telefonike me ju, isha shum i gezuar, sepse kan kaluar m se 15 muaj q po presim ndonj lajm nga shoku Bashkim Prishtina, pr t cilin ju mund ta dini rastsisht se ku po qndron. Jusufi, vllau im para dy ditsh ka shkuar n veri t Gjermanis tek nj nip i yni, kshtu q ai nuk mund t`ju shkruan edhe 6 dit deri sa t kthehet prap kndej. Ju that se e njihni vllaun tim dhe se keni qen s bashku n burg, por, vllau im nuk ka qen n burg, kshtu q ju duhet ta njihni Zeqir Grvalln, kushririn tan. Jusufi u arratis ditn kur u burgos vllau yn m i madhi Hyseni, me 14.12.79 dhe ka krkuar strehim politik n Gjermanin perendimore. Me Shabanin u njohm para dy javsh n panairin e artizanatit, ku bnte pjes edhe Shqipria. Ai edhe na dha adresn dhe telefonin tuaj. Pasi harrova t iu pyes a mos keni pengesa lidhur me letra, sepse mund bhet q ua kontrollojn, tani pr tani nuk po iu shkruaj m gjrsisht. Pr sa i prket qshtjes son t madhe, ne jemi shum optimist, sidomos pas ngjarjeve t fundit n Prishtin, Prizren, Gjakov, Pej, dhe n Zagreb (sipas gazets Gjermane studentt shqiptar n Zagreb bn demonstrata solidarizuese me ato t Kosovs), ku u pa haptazi vullneti dhe gateshmria e popullit t drejt shqiptar. Kishte me qen mir sikur edhe Bashkimi t na shkruaj sa m par. N fund po iu prshndes ju me gjith familjen dhe dashamirt tuaj. Bardhosh Grvalla, Habichthhe 40 D-7101, Untergruppenbach, W. Germany Tel. qyteti Ludwigsburg 7141/26091 (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari si pjes e shkrimit "Kur Jusuf Grvalla shkruante" n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) M 13 prill 1981, Jusufit i vijn dy letra t rndsishme. E para, vendimi me t cilin shteti gjerman ia jep lejen e qndrimit dhe ia njeh statusin e refugjatit politik. E dyta, pas gjashtmbdhjet muajsh, nga Turqia, fal ndrmjetsimit t Shaban Ylldrimit e Nijazi Saraoglut, Jusufit i vjen nj letr nga Sabri Novosella. Ksaj letre t 13 prillit 1981 (t pabotuar por vetm t prmendur nga Jusufi), Jusuf Grvalla i prgjigjet t nesrmen m 14 prill 1981. Kjo pra sht rruga e plot e rivendosjes s kontaktit t Jusufit me Sabri Novoselln, pas 16 muajsh. (14 dhjetor 1979-14 prill 1981) SARAOGLU TEFIK, Tefik Saraoglu, vllau i Nijazi Saraoglut. N banesn e Tefikut n: Cigdem sok. Nr. 24/6, Pendik, Istanbul, gjat disa ditve t pushimit dimror t vitit shkollor 1980/1981, me sa m kujtohet n ditt e para t janarit 1981, i drguar prej shokve nga Kosova, pr her t par jam takuar me Sabri Novoselln. Ky takim disa ditsh me biseda intensive ka qen faktori q Sabriu t m vendos n kontakt me Jusuf e Bardhosh Grvalln, n fillim t korrikut 1981, kur un ndodhesha n Zvicr. secondary group sht kundrpol i primary group q karakterizohet nga kontakte jopersonale (kontakt sekundar), grup me shum antar, ku kontinuiteti dhe stabiliteti mvaren m shum nga organizata sociale se sa nga lidhje difuze apo informale n mes antarve. Secondary group sht nj shembull i ideal typ dhe gati nuk ka grup q i prgjigjet krejtsisht ktij definicioni. Organizata dhe shoqata t mdha, regjimente, sindikata, kooperative konsumatorsh etj., qndrojn shum afr kt tip ideal. SELA AGRON, Agron Sela, lindi n Dibr m 1960. Mbaron shkolln e mesme n vendlindje. Si pjesmarrs i demonstratave studentore m 1981 n Prishtin, detyrohet 153

t ndrpres studimet n Fakultetin e Gjuhs dhe Letrsis Shqipe. Emigron n Gjermani, ku, prmes Naim Haradinajt, njihet dhe miqsohet me Jusuf Grvalln. M 1982 vendoset n Itali dhe nj vit m von emigron n Amerik, ku jeton edhe sot. Ka botuar librin me poezi "Kng n heshtje". SELA, VLLEZRIT, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 kan pasur kt adres: Vllezrit Sela, 824 Ceney IslandAve. Brooklyn, N.Y. 11218 USA. Kan qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. self-realization vet-realizim, zhvillim i balancuar i personalitetit njerzor, ku asnj pjes nuk dominon mbi nj tjetr. SELMANAJ NAZMI Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Nazmi Selmanaj, student nga f. Gllogjan, KK Dean, i lindur m 25 nntor 1954, n t njejtin fshat. ... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 5 (pes) vjetsh." SELMANI L+Z+N, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 kan pasur kt adres: Selmani L+Z+N. Dalipi, 11.Rue Dizernes 1205 Geneve Suisse. Kan qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. SINISHTAJ GJETO, veprimtar n ShBA. Udhheqs, n at koh i radio-stacionit "Zani i Malsis". N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Gjeto Sinishtaj, 315 E. 68 St. New York, N.Y. 10021 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 20. sociability 1. aftsia pr t'u shoqruar me t tjert, 2. Si koncept psikologjik dhe social-psikologjik, sht mekanizmi q e lidh nj pjes me nj trsi dhe trsin me nj pjes. Forma t ndryshme t mvarshmris reciproke n mes elementeve t ndryshme t psikiks paraqesin nj shembull t sociabilitetit. social dika q ka t bj me relacionet reciproke n mes individve q bashkveprojn. social agregate kategori sociale q prbhet nga individ, ku e vetmja veti e tyre e prbashkt sht se ata banojn afr njri tjetrit. social anabolism, ai zhvillim n nj shoqri q bhet kur idet, vlerat atitydat dhe sjelljet e reja absorbohen dhe shkrihen me kulturn e shoqris. social anatomy struktura dhe organizata e shoqris. social class klas sociale 1. Familjet t cilat kan ose gati kan veti sociale relevante t njejta, prbjn nj klas sociale. Shoqri dhe lloje t ndryshme shoqrish kan shpesh veti t ndryshme sociale relevante. N botn perndimore profesioni, t ardhurat dhe shkollimi jan t nj rndsie t madhe. N shum shoqri tjera prejardhja (fisi, rrnja) ka rndsi vendimtare. Pastaj ekziston nj lloj-llojshmri e madhe sa i prket numrit t klasave q mund t dallohen n 154

nj shoqri, se sa qart jan t prkufizuara klasat nga njra tjetra dhe sa i fort sht identifikimi klasor subjektiv. Shumica e sociologve t sotm preferojn t prdorin konceptin klas-shoqrore n mnyr pragmatike. Nj ndarje e shpesht e klasave n botn perndimore sht n formn klasa e lart, klasa e mesme dhe klasa puntore. N disa raste sht e prshtatshme t bhet nj ndarje klasash n form m t detajuar, e n raste tjera nj ndarje n "puntor" dhe "jo puntor" sht e mjaftueshme. 2. Disa sociolog i japin konceptit klas nj domethnie shum m precize se sa q sht thn m lart. M t njohurit n kt kuptim jan ndoshta Marksi dhe Weberi. Tek ata, nj klas shoqrore sht e njejt me at kategori personash t cilt, t gjith s bashku, qndrojn n nj relacion t njejt ndaj aparatit prodhues t shoqris. social climber person i cili shkputet prej kontakteve t vjetra dhe n vend t tyre qllimisht fillon t mbjell kontakte me persona q kan status m t lart dhe n kt mnyr prpiqet t ngrej statusin e tij. social contagion infektim social Impulse t llojeve t ndryshme t cilat gjat ndrveprimit n mes personave shprndahen n rrethe gjithnj m t mdha dhe kan si rezultat shfaqjen e nj modeli t sjelljes identike. Koncepti mund t aplikohet n kuptimin e modave t ndryshme t cilat prhapen shpejt dhe me po at shpejtsi dalin prej mode apo u del boja, apo edhe tek shprthimet e panikut n tubimet popullore. social control t gjitha ato procese me ndihmn e t cilave nj shoqri apo nj grup i bn antart e vet t sillen n prputhje me ato norma q vlejn pr tr shoqrin apo grupin n fjal. Ekzistojn dy klasa t kontrollit social: 1. kontroll prmes pushtetit detyrues (coercive control), 2. kontroll prmes bindjes (persuasive control). Dallimet n mes klasave jan se dhuna fizike apo krcnimi pr prdorimin e dhuns fizike ndeshet tek kontrolli prmes pushtetit detyrues gj q nuk ndodh kur sht rasti tek kontrolli prmes bindjes, kontroll i cili bazohet n sanksione negative dhe pozitive e jo n dhun. Duhet vn re se krcnimi pr heqjen e nj sanksioni pozitiv (shprblimi) t cilin individi ka filluar ta konsideroj si normale gjithashtu sht nj lloj sanksioni negativ. Prve llojeve t ndryshme t sanksioneve kontrolli prmes bindjes prfshin edhe gjra tjera q ndikojn tek individi q ai t sillet n mnyr konforme, p. sh. sugjestionimi dhe imitimi. Kontrolli social prmes kodeve penale prbjn shembull t kontrollit prmes pushtetit detyrues. Zhvillimi n shtetet moderne ka shkuar n at drejtim q ushtrimi i kontrollit prmes detyrimit duhet patjetr t jet i sanksionuar, aprovuar, nga shteti. Nj shembull i kontrollit prmes bindjes sht kur grupi i shprblen antart konformist me status m t lart. SOCIALDEMOKRACIJA E SERBIS; Partia Socialdemokrate e Serbis (Srpska socijaldemokratska partija SSDP) ka qen parti politike e s majts, q ka vepruar n Serbi n fillim t shekullit XX (nga 1903 deri m 1919). Partia Socialdemokrate e Serbis shfaqet si prfaqsuese politike e klass puntore n zhvillim e sipr, si korrigjuese, sidomos n luftn pr legjislaturn sociale. Duke e pasur parasysh przierjen etnike t Ballkanit, Partia Socialdemokrate e Serbis i prmbahet ides s Federats Ballkanike. Duke e prkrahur modernizimin e Serbis, ajo 155

s bashku me disa prfaqsues t partive liberale, n Parlament dhe n shtypin e saj, i kundrvihet militarizimit t shoqris serbe dhe luftrave n fillim t shekullit XX. Gjat periudhs s vet t shkurt t veprimit, n kohs e krizs s aneksimeve, luftrave ballkanike n prag t Lufts s Par Botrore, kjo parti ka ndjekur nj program kundr lufts, t bazuar n iden e revolucionit klasor dhe bashkimit t popujve t Ballkanit n konfederat. Partia Socialdemokrate e Serbis ka hy n historin e Evrops si partia e vetme e cila n prag t lufts s madhe ka votuar kundr buxhetit t lufts. Partia Socialdemokrate e Serbis n udhheqjen e Dimitrije Tucoviit ka qen nj ndr partit puntore m luftarake n Evrop. Dimitrije Tucovii nuk ka qen dallndyshja e vetme e Socialdemokracis s Serbis, dhe idet e tij nuk i kan pik prej qiellit por prej mjedisit q e ka rrethuar. Figura t njohura t socialdemokracis serbe: Dimitrije Tucovi, Dragia Lapevi, Tria Kaclerovi, Kosta Novakovi, Radovan Dragovi (msuesi i Dimitrije Tucoviit), Filip Filipovi, Duan Popovi, Miodrag Jeremi, etj. social determinism pikpamja sipas t cils fenomenet sociale n radh t par duhet t sqarohen me ndihmn e faktorve social dhe se p.sh. psikologjia individuale nuk guxon asnjher t prdoret si baz e mjaftueshme pr analiza sociale. Durkheim n kt pik ka marr qndrim ekstrem. Ai mendon se njerzit dokund npr bot jan t njejt n pikpamje psikologjike dhe fiziologjike, dhe pr kt kta faktor nuk mund t prbjn baz pr shpjegimin se pse shoqrit e vendeve t ndryshme tregojn dallueshmri kaq t mdha. social differentiation diferencim social 1. Termi ka t bj rndom me ato pozicione sociale brenda nj grupi ose shoqrie. Se nj grup ka shkall t lart t diferencimit social do t thot se brenda grupit ka pozita sociale dalluese. Nj grup mund t ket relativisht shum antar dhe t mos ket ndonj shkall t lart t diferencimit social. Shembull i ksaj mund t jet nj klas nxnsish t nj shkolle. 2. Termi ka edhe kuptimin e nj procesi q on n at drejtim kur nj grup apo nj shoqri krijohen shum pozicione sociale. 3. Me kt term mund t prshkruhen edhe dallimet sociale p. sh. n mes burrave dhe grave apo n mes gjeneratave t ndryshme. Duhet vn re se jo t gjitha ndryshimet q ekzistojn n mes individve paraqesin dallime sociale. social elements elementet sociale, nga pikpamja sociologjike njsit m t vogla dhe t pandashme t nj sistemi social. Se njsit jan t pandashme nga aspekti sociologjik do t thot se nj ndarje e mtejshme apo analizim i mtejshm mund t bhet vetm me ndihmn e nj fushe tjetr shkencore. P.sh. sht shum e rndomt q nj studiues q ndeshet me nj problem sociologjik t detyrohet t merret edhe me aspekte t pastra psikologjike. Por m t rralla jan rastet kur ai shkon edhe m tutje p. sh. pr t'i trajtuar elementet psikologjike n aspektin e tyre fiziologjik dhe biokimik. social evolution evolucion social zhvillim i planifikuar apo i paplanifikuar i nj fenomeni social. Rndom me evolucion social mendohet nj ndryshim social q sht i ngadalshm, kumulativ, dhe irreverzibil (i pakthyeshm). Koncepti, n raste t tilla, n mnyr analoge me evolucionin biologjik. T ashtuquajturit social-evolucionistt gjat viteve 1800-t kan qen nj dukuri paralele me darvinizmin n biologji. Reprezentuesi m i njohur i tyre llogaritet Herbert Spencer. 156

social fact element i identifikueshm q n mnyr t natyrshme sht i lidhur me nj relacion social, nj proces social apo nj vler. social interest term prgjithsues pr t gjitha ato forca pr t cilat thuhet se i motivojn individt pr t krijuar shoqri apo grupe. Drejtime t ndryshme n mesin e shkencave shoqrore kan parashtruar teori t ndryshme pr social interest. I njohur sht p. sh. psikologu Mc Dougall pr doktrinn e tij se burimi i krijimit t shoqrive qndron tek instinkti i kopeizmit tek njeriu. socialization proces i socializimit, ato procese sociale q rezultojn inplantimin apo internalizimin e normave t nj shoqrie apo grupi n personalitetin e antarve t tyre. Socializimi kryesor bhet heret n jetn e nj personi. Gjat fmijris hidhen themelet pr shumicn e atyre normave q e drejtojn shum individin gjat jets s tij si i rritur. Stabiliteti apo grupi i nj shoqria bazohet qoft edhe pjesrisht, se sa efektiv ka qen dhe sht socializimi. Shkelja e nj norma t internalizuar rndom sht shum e mundimshme pr ekuilibrin psikik t individit dhe shpesh sht e lidhur me kriz personale. social heritage trashgimi sociale t gjitha adetet, mores, mnyrat e mendimit dhe diturit q jan prcjell prej nj gjenerate t vjetr tek e reja. social medium mjet me ndihmn e t cilit njerzit komunikojn me njri-tjetrin. Mediumi social m i rndsishm sht natyrisht gjuha. social nexus lidhje t cilat i mbajn bashk individt, grupet dhe shoqrin dhe t cilat i bjn ata reciprokisht t mvarun nga njri-tjetri. social organization organizat sociale 1. N prgjithsi me organizat sociale mendohet ajo mnyr prmes s cils nj shoqri sht e ndrtuar dhe ku normat, status-poziticionet, grupet, organizatat formale, dhe institucionet gjithmon paraqesin gurt e ndrtess. 2. Nganjher termi organizat sociale prdoret si term prgjithsues pr strukturn e nj grupi. 3. Tek disa autor termi organizat sociale ka domethnien e rregullimit shoqror, ku kemi t bjm me integrim, me nj sjellje n baz t ligjshmrive dhe me nj minimum t konflikteve. E kundrta e ksaj sht dezorganizim social. 4. Nganjher termi organizat sociale ndeshet si sinonim pr organizat formale. social organism shoqrit apo grupet thuhet se kan veti q i bjn ato t'u prngjajn organizmave biologjik. Brenda funksionalizmit m par analogjit me organizmat biologjik kan qen shum t rndomta. P. sh. bhej ngjashmria e shoqris me nj trup njeriu organet e t cilit u prgjigjeshin institucioneve t ndryshme n shoqri dhe kto institucione thuhej se jan t ndrlidhura ashtu si sht shndeti tek organet tjera n nj trup njeriu. N funksionalizmin modern dhe brenda sociologjis n prgjithsi analogjia-organizm prdoret shum rrall. Jan shfaqur fakte se analogjia e till leht i drejton studimet sociologjike n gjurm t rrejshme.

157

social participation pjesmarrje aktive n organizata formale vullnetare t llojit t Kryqit t kuq, parti politike, organizata joqeveritare (OJQ) etj. social pathoplogy studimi i formave t ndryshme t dezorganizimit social dhe joprshtatjes sociale. Varfria, kriminaliteti, prostitucioni, vetvrasjet dhe alkoolizmi jan disa prej shtjeve q tradicionalisht i takojn fushs s social-patologjis. Shum shkenctar modern mendojn se ky term duhet t hiqet nga prdorimi sepse implikon nj analogji t rrezikshme dhe t rrejshme me patologjin biologjike. social pattern form ndrveprimi q shpesh prsritet dhe q mund t thuhet se sht tipike pr nj pjes t madhe t popullsis s nj shoqrie apo t nj grupi p. sh. me e vizituar farefisin t dielleve, me shkua me t dashurn apo nj shoqe t shtunave n biograf apo me i takua t njohurit n nj kaf pas prfundimit t dits s puns. social polarity forcat q n nj aggregat-social trheqin n drejtime t ndryshme dhe me kt e balancojn njra-tjetrn duke e mbajtur agregatin n ekuilibr. Shembuj t social polarity prbjn vendet n t cilat politikisht forcat e majta jan prafrsisht t barabarta me krahun e djatht. social position pozit n nj struktur hierarkike. Nj person, rndom, merr shum pozicione sociale. Ai merr pozita n strukturn e profesionit, t t ardhurave, t pasuris, etj. Pr do pozicion jan t lidhura t drejtat dhe detyrat ndaj t tjerve. N trajtesat e ndryshme moderne sociologjike prmbajtja n detyrat quhen roli i pozicionit ndrsa prmbajtja n t drejtat quhet statusi i pozicionit. N trajtesat e vjetra roli sht gati sinonim me pozicionin social dhe pr te thuhet se prbhet prej dy komponentave, t drejtave dhe detyrave. Kohve t fundit interes sht treguar ndaj pasojave kur nj person merr pozicione kundrthnse p. sh. pozicion t lart profesioni por pozicion t ult n t ardhura. social potential ai pushtet apo kapacitet q nj individ apo nj grup e ka q t mundet me ndikue n nj rrjedh sociale. Lidert n nj grup n prgjithsi e kan potencialin m t madh por edhe antart e tjer t grupit posedojn nj potencial t caktuar social edhe pse ai n disa situata mund t jet n baz t rrethanave gati i parndsishm. Por meqense nj individ n prgjithsi u takon shum grupeve ai posedon gjithashtu shum potenciale t ndryshme sociale. Nj individ mundet p. sh. t ket potencial t madh n familjen e tij, por shum potencial t vogl kur sht puna tek mundsia pr t ndikuar n rrethanat e lagjes n t ciln banon. social process Me proces social mendohet n prgjithsi nj seri e ngjarjeve t cilat ojn n nj rezultat specifik dhe t parashikueshm. Me proces-social praktikohet t mendohet para s gjithash se ato ngjarje q ndodhin kur lloje t ndryshme t relacioneve-sociale krijohen gjat ndrveprimit. Mvarsisht nga vetit dhe produktet finale tek llojet e ndryshme t ndrveprimit praktikohet q proceseve sociale t'u jepen emra t ndryshm p. sh. konkurenc, bashkpunim, konflikt, asimilim etj. Nj ndarje e jo-hollsishme e ktyre proceseve sociale sht se ato mund t jen ose asociative ose dissociative. Me llojin e par mendohet n procese sociale q kan ndikim bashkues, me llojin e dyt mendohet n procese sociale q kan efekt prars. N ekologjin-klasike ka qen br nj dallim i madh n mes proceseve sociale dhe proceseve ekologjike. Me llojin e dyt (me proceset ekologjike) sht menduar n ngjarje t cilat nuk kan prfshi ndrveprimin-social por q kan ndodhur n nj nivel 158

subsocial dhe q kan pasur si rezultat fenomene t ndryshme hapsinore shum t rndsishme. N mesin e ktyre proceseve ekologjike praktikohet t llogariten segregacioni, koncentracioni, centralizimi, invazioni dhe succesioni. Tani n prgjithsi ekziston dyshimi me rastin e distinkcionit n mes proceseve sociale dhe atyre ekologjike. Mendohet se relacionet sociale dhe subsociale gjendet si tek proceset sociale ashtu dhe tek ato ekologjike. social product 1. N kuptimin m preciz (stringent) nj produkt social sht rezultat i nj procesi-social. P. sh. bashkpunimi on n krijimin e nj grupi me veti specifike. Konkurenca on tek nj tjetr struktur etj. 2. Nganjher social product ndeshet si term pr rezultatin material t ndrveprimit social apo ekonomik. social propagation ka prafrsisht t njejtin kuptim si infektim social, ku prhapja e ideve, idealeve, atitudave, adeteve etj. bhet prej personi n person duke prfshi rrath gjithnj m t mdhenj. social psychology sht nj fush studimi n kufirin n mes sociologjis dhe psikologjis dhe mund t konsiderohet si fush speciale nn t dy lamit. Nga pikpamja psikologjike, social-psikologjia sht studimi i efekteve t krijuara tek nj individ gjat mekanizmit apo proceseve t ndrveprimit me individt tjer. Nga pikpamja sociologjike, social-psikologjia sht prafrsisht e njejt me studimin e fenomeneve sociale n nivelin individual apo n mikro-nivel. social rank rangu social 1. sinonim me social-position do me thn pozit n nj struktur sociale hierarkike, p. sh. n strukturn e profesionit apo n strukturn e t ardhurave. 2. Nganjher prdoret rangu social n nj kuptim m specifik dhe me at rast mendohet n ate se si nj individ apo nj grup vlersohen n krahasim me individt apo grupet tjera, p. sh. se si nj individ vlersohet n krahasim me shokt e tij t puns apo se si vlersohet nj shoqat n pikpamje sociale n krahasim me shoqatat tjera. Nj individ rndom u takon shum grupeve dhe rrjedhimisht shum renditjeve t rangut. Kombinimi i rangjeve t shumta praktikohet t prshkruhet si prestigji i individit. social relationship sht ai stimulus-respons model q vjen me rastin e ndrveprimeve sociale. Relacionet sociale mund t thuhet se jan elemente apo komponenta themelore t proceseve sociale. Relacionet sociale mund t jen t shum llojeve t ndryshme, prej atyre t prkohshme deri tek ato shum t qndrueshme, prej bashkpunimit deri tek konflikti m i thell etj. Ato relacione q zhvillohen n nj grup dhe pr t cilat mund t thuhet se e konstituojn nj grup jan nj nnkategori e konceptit m t gjer relacione sociale. Studimi i relacioneve sociale prbn nj brtham pr sociologjin. social situation shuma e atyre relacioneve sociale t cilat, n nj moment t caktuar kohor vlejn, jan n fuqi, pr nj individ, nj grup, nj shoqri apo nj agregat social. social status 1. N trajtesat m t vjetra social status sht prdor si sinonim me social-position apo social-rank. 2. Duket se tani sht m e rndomt q fjals status t'i epet nj kuptim m specifik, pra statusi s bashku me rolin jan dy komponente t nj pozicioni 159

social. Statusi social thuhet se sht i barasvlershm me ato t drejta q nj pozicion social ia jep poseduesit (t pozicionit). Me fjal tjera statusi i nj personi sht i barabart me obligimet e personave tjer q kan ndaj tij. social strata Ato pozicione sociale n nj grup apo n nj shoqri kan status social t njejt apo prafrsisht t njejt thuhet se e krijojn nj social stratum. P.sh. profesort n Gjermani thuhet se paraqesin nj social stratum. N natyrn e termit sht nnkuptimi se fjala sht pr nj hierarki t status-niveleve. Termi social strata konsiderohet m neutral se sa koncepti i ngjashm klas-shoqrore. social structure Struktura e nj ndrtese prbhet nga pjes-ndrtimore t cilat jan lidh n mnyra t ndryshme pr ta krijuar nj ndrtes. N t njejtn mnyr nj sistem social, p. sh. nj shoqri, e ka nj struktur. Praktikohet t bhet dallimi n mes shum llojesh t strukturave sociale. 1. N nj kuptim, sistemi social konsiderohet si i prbr prej pjesve n form t grupeve dhe individve. Ato ndr-relacione m stabile n mes tyre (individve dhe grupeve), n kto raste, prbjn strukturn sociale. 2. N nj kuptim tjetr struktura sociale mendohet si e prbr prej pjessh n form t normave, vlerave, institucioneve, ligjeve, roleve, e kshtu me radh, t cilat prbjn ato karakteristikat m stabile n sjelljet sociale dhe t cilat gjithashtu jan t integruara dhe ndr-relacionuara me njra-tjetrn. Kjo mund t quhet struktura analitike e sistemit social. 3. Nganjher ndodh q t bhet prpjekja pr t'i kombinuar t dy aspektet e lartprmendura. social symbol nj simbol i cili nuk ka kuptim vetm pr nj person, por e ka t njejtin kuptim edhe pr shum veta n nj shoqri, nj grup apo nj agregat social. Nj reprezentim kolektiv sht nj lloj simboli, kur dika nga vet grupi simbolizohet. Shenja m e rndomt e simboleve sociale sht natyrisht gjuha e prditshme e cila kuptohet nga t gjith n nj shoqri. social system Ky term n sociologji prdoret n shum rrethana t lloj-llojshme. N prgjithsi sht nj shprehje e prbashkt pr t gjitha format e agregateve sociale, n t cilat veprimet e individve pjesmarrs ndikojn tek njri-tjetri n nj mnyr apo tjetr. Kshtu p. sh. mund t flitet pr familjet, lagjet e banimit, shoqrit lokale (qytezat) dhe shoqrit (shtetet), si sisteme sociale. social telesis veprim i planifikuar n drejtim t qllimeve shoqrore. social tension Ndrveprim social q karakterizohet nga ndjenja t pakndshme tek ata q jan t przier n ndrveprime. Shkolla funksionaliste i kushton rndsi t madhe kapacitetit - aftsis t nj grupi apo t nj shoqrie pr t'u prballur me tensione sociale. social units njsi sociale, elemente sociale ose kombinim i elementeve sociale q n prbrje t prgjithshme gjat krahasimit jan t plota dhe q mund t maten dhe pr kt shkak jan t prshtatshme si objekte studimi. Shembuj t njsive sociale jan individi, familja, krimi, atityda, shoqria etj.

160

society Shoqri 1. N kuptimin sociologjik shoqri do t thot ata njerz t cilt e kan t njejtn, e ndajn t njejtn kultur. Duhet vn re se fjala shoqri n prdorim t prditshm shoqri-rreth, n gjuhsin sociologjike i prgjigjet shprehjes shoqri lokale (anglisht: community), 2. N ekologjin klasike termi shoqri (society) paraqet at organizat njerzish n nj habitat e cila ndrtohet prmes bashkpunimit t vetdijshm, ndrsa tek shoqria lokale (community) paraqet at organizat njerzish n nj habitat, e cila sht zhvilluar n mnyr automatike prmes forcave subsociale dhe ku t dobtit jan detyruar t'u prshtaten t fuqishmve. sociology sociologji studimi shkencor i ndrveprimeve sociale (social interaction) si dhe i atyre fenomeneve q jan pasoj e ktyre ndrveprimeve. Termi sociologji sht krijuar nga filozofi francez Auguste Comte (1798-1857), por studime sociologjike jan br edhe m par. N sociologji hasen shum shkolla t cilat prdorin metoda t ndryshme pr arritjen e diturive mbi relacionet sociale. sociology of law studimi i sistemit legal si institucion n shoqri dhe relacionet e tij me institucionet tjera. Vmendje u kushtohet ligjeve dhe prejardhjes e mbshtetjes sociale, relacionet e sistemit t drejtsis me ekonomin, ndarjes s pushtetit dhe mbajtja e ktij pushteti prmes sistemit ligjor, mbshtetjes s sistemit ligjor pr sistemin familjar dhe at farefisnor etj. SPAHIU HYSEN, Hysen Spahiu, veprimtar nga Dibra, i cili s bashku me Agron Seln, n vitin 1981 e 1982 kan qen n rrethin e Vllezrve Grvalla. Emigroi n Amerik (ShBA) ku m duket se jeton tani. stereotype stereotip 1. nj paramendim tepr i thjeshtsuar dhe plot paragjykime mbi vetit e nj individi, kategorie apo dukurie sociale. Stereotipet kan shpesh at form sa nj person i konsideron t gjith individt e nj kategorie sikur ata t kishin pas t njejtin personalitet. Termi n kt kuptim rndom ka ngarkes negative. 2. Nj kuptim m shkencor dhe m neutral sht se termi stereotip paraqet nj model t thjeshtsuar dhe nganjher fals t cilin e kemi n brendin ton rreth dukurive t ndryshme, n botn q na rrethon. Ato modele thuhet se na ndihmojn pr t'i prballuar shum situata kur ndodhemi para fenomeneve q n t vrtet jan shum t komplikuara. Kjo vlen edhe n ato raste kur stereotipi sht n shum pjes t tij, fals (i rrejshm). Ky prdorim i termit sht br s pari nga Walter Lippmann n librin Public Opinion (1922). Termi n kt kuptim ka lidhshmri me ideologji dhe racionalizim. STUDENTENWOHNHEIM, Eduard-Spranger-Strae 7, D-71634 Ludwigsburg. Konvikt studentsh n Ludvigsburg. N kt konvikt, n adresn e lartprmendur, fal komunikimeve e ndrmjetsimeve q kishte Bardhoshi, na u krijua mundsia t banojm ne disa t rinjve, si Agron Sels, Hysen Spahiut, Haxhi Berishs, Naim Haradinajt, Hasan Rrahmanit dhe mua Xhaferi Durmishit. Sa i prket pjess sime, un banova n kt adres prej korrikut 1981 deri n korrik 1982. Shokt e tjer, disa kan banuar aty edhe m heret, e ndoshta ndonj edhe m von. subculture 1. pjes e sistemit kultural q sht specifike pr nj grup t caktuar. Subkulturat zhvillohen sidomos n grupe q ndiejn solidaritet t madh t 161

brendshm. Kshtu prpiqen p. sh. partit politike integruese t krijojn nj mjedis kuluror pr antart e tyre q dallohet nga ajo modale. 2. n kultur-antropologji mendohet nganjher n disa tendenca q shfaqen tek t gjitha kulturat. Me kt kufizohet edhe mundsia pr variacione kulturore. SUFTA HASIM, shtetas i Turqis me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hasim Sufta, 1145 sok. No.94 Yeniseheir, IzmirTrkiye. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi. SURROI SEZAI, pr Sezai Surroi Jusuf Grvalla shkruan shkruan n Lajmtarin e liris t janarit, 1981. Jusuf Grvalla: "Me gjas, anonimiteti ofendues e shmtia e madhe e emrit Petar Prla, q mban Shkolla Fillore e Irzniqit, pasksh zgjuar neveri e mllef te banort e ktij fshati, apo t ndonj fshati tjetr prreth. Ose, ndoshta, edhe aksioni pr t cilin do t bjm fjal ktu, sht vepr e rinis s organizuar. Sido q t jet, aty n t aguar t 25 nntorit t vitit q shkoi, busti i Petar Prls, n oborrin e shkolls s Irzniqit, u gdhi pr faqe t zez: pa at kokn e tij t shmtuar e anonime. Pas ksaj, UDB-ja e Deanit dhe e Pejs maltretoi shum njerz, ndr ta edhe vllain e kryetarit t Komuns s Deanit, i cili kishte br roj, vet treti, natn q busti mbeti pa kok. Tash, hetimet po bhen edhe m t ethshme. Po gjurmt e aktorve as pr ila! Sa m i madh po bhet trbimi i UDB-s, aq m shum po i hipn vlera koks anonime t Prls dhe aq m e urryer po bhet pr armikun ton koka e t riut ton, q ia mori kokn e shmtuar bustit. Nga burime t sigurta jemi informuar se UDBja e ka qitur fjaln n rrethin e besimtarve t vet se ai q e z aktorin e heqjes s koks nga busti, do t shprblehet me 200 milion dinar! Urdhroni, turruni gjahtar skalpesh t shqiptarve! Pr kokn e metalt t nj sllavi anonim, do t shprbleheni me 200 milion dinar po t keni sukses t'ia merrni kokn nga kraht nj shqiptari t gjall. Me kto para mund t bleni, sa t'ju doj shpirti, deterxhente, kripra, vajra, sheqerra e ashkla, q Jugosllavia titiste s'po mund t'ua siguroj shtetasve as me shkopin dhe strajcn e lyps. Pr ju sht kujdesur UDB-ja, ajo ka para, sa t doni, vetm ju punoni si ju porosit ajo, dhe do t shprbleheni n kurriz t djerss e t gjakut t popullit. Por, qkur u hipi kshtu vlera kokave t metalta?! Parvjet, kur u b busti i heroit shqiptar, Sezai Surroi n nj fshat t Opojs, autori i projektit pat marr shprblim vetm 1 milion dinar, kurse gjith projekti pat kushtuar vetm afro 3 milion. Natyrisht, pa llogaritur ahengjet e pangopshme t renegatve kosovar, q erdhn n solemnitetin e zbulimit t bustit pr t'i fryr bulshinjt dhe barkun si babzinj t dors s par Por, si guxojm t gabohemi! Ather ishte puna pr nj kok hekuri t shqiptarit, tash pr nj kok t till t sllavit. Dhe, kto s'e kan mimin e njjt as t shkrira n metal. Dhe kjo sht gjja m e rndomt n kushtet e jets s sotme t shqiptarit n robrin sllave." (Lajmtari i liris, janar 1981-Shtojca) SYLA GANI, SHALANI MUHARREM DHE MALIQI HAXHI Jusuf Grvalla: "Nj muaj m von po kjo gazet solli edhe lajmin nga Gjyqi i Qarkut t Shkupit, i cili, pr t njjtn vepr, kishte dnuar 3-6 vjet burg t rnd Gani Sylajn, Muharrem Shalanin dhe Haxhi Maliqin. As te grupi i par as te i dyti (dhe as te afro 2000 t burgosurit e tjer politik shqiptar, q i burgosi vjet UDB-ja), nuk jan 162

kapur materiale armiqsore t dnueshme me ligjet ndrkombtare, t cilat i ka nnshkruar edhe vet Jugosllavia n Helsinki, para disa vjetsh. T burgosurit n fjal jan privuar lirie vetm pr deklarata verbale ose shkresa unike apo t shumzuara me dor e makin shkrimi dhe kjo gj sht n kundrshtim me ligjet ndrkombtare. (Por, kush do ta detyroj Jugosllavin t prgjigjet pr kto krime, n mos e detyrofshim ne vet." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 2) SYLA LEK, veprimtar n Austri. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Lek Syla Hasengasse 33, 1100 Vien-Austri. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. SYLA NIJAZI, personalitet kulturor me prejardhje shqiptare apo nga viset shqiptare, n Turqi, shtetas i Turqis. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Nijazi Sylqa, Glvenik Cad. Yaylagl, sok. No.3/19-20, Asagi Ayranci Ankara. Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls i sht drguar pr ta informuar me gjendjen e shqiptarve nn Jugosllavi. SYLEJMANI NUHI - Nuhi Sylejmani sht lindur m 10 maj 1943, n fshatin Stanec, Lagjja Lesbaliu. Shkolln tetvjeare e kreu n Caravajk. Q nga 22 maji 1969 sht puntor n Gjermani. Ka nnshkruar librin "Vrasja e trefisht", Prishtin 2010. sht br jashtzakonisht i njohur n qarqet patriotike si dhe t hyqmetit si Luani i paprkulur i inferioriteteve vandale pr shkak t mosaftsis pr pengimin e veprimeve t gabueshme e fatale. Si luan i inferioriteve vandale sht zgjedhur nga Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka pr bashkpunim t barabart, pasi ata nuk kan mund me gjet ndonj Luan tjetr q mund t'ia kaloj ktij n inferiritetet vandale. Tre heronjt, duke e zgjedhur pr bashkpuntor t barabart Luanin e inferioriteve vandale kan treguar se jan t pazandsueshm.

SH
SHABANI MILAIM, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Milaim Shabani, Cite Ouest G 1196 Gland (VD) Suisse. Ka qen nj ndr pikat n Zvicr prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. SHABANI SHAQIR, Shaqir Shabani, aktivist n rrethin e Gjenevs. Aktive kan qen edhe lidhjet e tij n Gjermani dhe Franc. SHALA BAJRAM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Bajram Shala, Schmiden str.90 D-7000 Shtutgart +49-711563927. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. SHARAJ R., veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: R. Sharaj, 21 Kristin Dr. 822 Schaumburg Ill, 60195 USA. Ka qen nj ndr pikat n ShBA prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. SHEHU BRAHIM, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Brahim Shehu, Kastellstr.11, D-7972 Allgu. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. 163

SHTETI
Shteti (nga latinishtja status, rregullim i fort) sht nj grup institucionesh q jan autoritet, q kan prgjegjsi, pr t prcaktuar rregullat dhe qeverisur popullin n nj apo shum vende, dhe q ka sovranitet intern dhe ekstern mbi nj rreth t caktuar gjeografik. a) Nj shoqri e organizuar politike e pamvarun, me fjal m t prafrta organizimi politik i pamvarur i nj shoqrie t till, q sht e krijuar prmes nj sistemi t vet juridik dhe nj qeverisje qendrore, dhe q e ushtron sovranitetin mbi nj territor t caktuar. b) Sistemi i institucionave politike t cilat prmes strukturs s tyre autoritative ushtrojn pushtetin sovran apo prfundimtar n nj shoqri. c) Nj aparat institucional i prmbledhur (centralizuar) i cili n nj mas m t madhe ose m t vogl rregullon apo zotron marrdhniet n mes individve dhe grupeve n nj shoqri. Kjo mund t kuptohet n mnyra krejtsisht t ndryshme: Si domosdoshmri, por principialisht nj instrument i kufizuar pushteti i parapar q t siguroj nj rend juridik q mbron lirin e individit (liberalizmi); Si nj pushtet ose aparat shtyps q krijon dallime n mes shtypsve dhe t shtypurve n nj shoqri (anarkizmi); Si nj pushtet ose aparat shtyps q i shrben klass ekonomikisht dominuese n nj shoqri (marksizmi). N dy rastet e fundit (tek anarkizmi dhe marksizmi), shteti kritikohet nga nj paramendim ideal pr nj shoqri pa aparat shtetror (n marksizmin klasik flitet pr "shuarjen" e shtetit). Vet aparati shtetror institucional mund t bhet objekt i lufts pr pushtet n mes interesave (grupeve) t ndryshme n shoqri. Kjo ka sjellur deri tek mendimi se shteti nuk sht asgj tjetr prve proces n rrjedhje e lufts institucionale pr pushtet n mes grupeve t ndryshme t interesit n nj shoqri (p. sh. A. F. Bentley, H. Lasswell). Kjo do t thot se nuk ekziston dika q mund t quhet e mir e prbashkt t ciln shteti do ta mbronte. d) Nj njsi politike dhe sociale q qndron mbi interesat e veanta t individve dhe grupeve t ndryshme, dhe me kt shpreh pjesrisht unitetin e shoqris, pjesrisht prcaktimin e individit si esenca shoqrore (Aristoteli, Rousseau). Ktu shteti bhet nj shtje rreth t prgjithshmes, do me thn rreth prcaktimit moral t njeriut. Ky kuptim merret n shqyrtim dhe riformohet nga Hegeli, i cili mendon se shteti sht nj trsi mbiindividuale, n t cilin liria merr vrtetsi, liria vrtetsohet. Qysh Aristoteli ka treguar se njeriu gjithmon ka jetuar n shoqri, por ktyre shoqrive tek popujt primitiv u mungon karakteri shtetror i shkolluar. Shteti krkon kontinuitet dhe rregullat e tij ligjore vlejn n at territor ku banojn antart e shtetit (nnshtetasit) pamvarsisht nga prejardhja e tyre. Kur personat e marrin ligjin n duart e veta, n kundrshtim me shtetin, n mnyr individuale apo prmes ushtrive joshtetrore, kjo konsiderohet si shembje e shtetit N t drejtn ndrkombtare, njohja e pamvarsis s nj shteti prej shteteve tjera konsiderohet si els pr sovranitetin. Pasi nj shtet ka shum detyrime t cilat 164

duhet t administrohen dhe t financohen, shtetet kan t drejt pr vjeljen e tatimeve, dhe funksionojn si pundhns (mendohet n sektorin publik). Prmbajtja 1. Konventa e Montevideos 2. Zhvillimi i konceptit t shtetit 2.1 Lashtsia dhe antikiteti 2.2 Mesjeta 2.3 Koha moderne 2.4 Nacionalizmi 3. Shtetet e bots 4. Format shtetrore 5. Relacioni ndaj nshtetasve (bashkshtetasve) 6. Koncepti i shtetit n shkenc 1. Konventa e Montevideos Nj prej kritereve t cilat rndom citohen gjat aspiratave shtetrore, pr shkak t vshtirsive pr t fituar njohje ndrkombtare, sht Konventa e Montevideos. Kjo konvent sht nnshkruar m 26 dhjetor 1933 nga SHBA, Hondurasi, El Salvadori, Republika Dominikane, Haiti, Argjentina, Venezuela, Uruguaji, Paraguaji, Meksikoja, Panamaja, Bolivija, Guatemala, Brazili, Ekuadori, Nikaragua, Kolumbia, ile, Peruja dhe Kuba, por nuk sht aprovuar nga t gjith ndrkombtarisht. Konventa e Montevideos i ka katr kritere t domosdoshme dhe t mjaftueshme n mnyr q nj entitet t ket mundsin pr t'u njohur si shtet: -nj popullsi permanente - nj territor t definuar - nj qeveri - kapacitet pr t lidhur relacione me shtete tjera. Kto kritere jan formulim i nj praktike ndrkombtare t aplikuar qysh m heret. Kjo Konvent sht aprovuar n Lign e Kombeve (League of Nations Treaty Series, vll. 165, faqe 20-43). Pr shkak se kto kritere jan relativisht t lehta pr t'u arritur, Konventa e Montevideos nuk sht aprovuar nga bashksia botrore si nj definicion i prgjithshm dhe shumica e vendeve n vend t ksaj e prdorin teorin konstruktiviste mbi statusin e shtetit si pik fikse. 2. Zhvillimi i konceptit t shtetit 2.1 Lashtsia dhe antikiteti Burimet m t vjetra pr konceptin e shtetit prmbajn nj teori shtetrore t qart teokratike, se pushteti sht i bazuar n nj prejardhje hyjnore. Kshtu ka qen n rastin e Babilonis, Egjiptit t lashtsis dhe Izraelit t Dhiats s Vjetr. N Egjipt teokratizmi sht shprehur n at form, q mbreti sht konsideruar pasardhs i zotrave, dhe n t dy rastet tjera (Babiloni dhe Izrael) se mbreti e ka marr autorizimin pr t ushtruar pushtet nga zoti. Prmes krishterimit sht prhapur pikpamja teokratike hebreje nga Lindja n pjest e tjera t bots. Nj dshmi e nj trashgimie t till sht kurorzimi (i mbretit). Si nj konsekuenc e ksaj edhe ligjet jan konsideruar se kan prejardhje hyjnore, me 'rast do princip juridik sht kuptuar si urdhr hyjnor. Koncepti "shtet" rrjedh nga antikiteti dhe qytetet-shtete n Vendet Mesdhetare. Para s gjithash prmes veprave nga Platoni dhe Aristoteli, vshtrimi mbi shtetin dhe synimet e tij jan ruajtur prej asaj kohe; n bashkangjitje t teorive politike jan rritur e zhvilluar edhe shtetet prmes nj ndikimi reciprok, rritje e zhvillim i cili do t mund t 165

bhej edhe m i komplikuar me rezonimet ideologjike. Karakteristike pr kuptimin e shtetit ka qen trajtimi i tij si nj rend, rregullim natyror. Aristoteli e fillon librin e tij Politika me nj definicion pr shtetin: nj shtet sht nj bashkim politik i ndonj lloji, dhe bashkimi bhet pr shkak se njerzit kan nj synim t mir, t cilin duan ta arrijn (prmes bashkimit). Se ka mendohet me "shtetin" n kt rast, a mendohet sundimtari apo ka nj kuptim m t gjer, ka qen shtje e diskutueshme qysh nga koha e Aristotelit. Luigji XIV i Francs, thuhet p.sh se sht shprehur: "L'tat, c'est moi" (Shteti jam un). Aristoteli mendon se nj shtet karakterizohet nga ajo se ai ka nnshtetas (bashkshtetas); ata banojn n nj territor, kan t drejta politike t ndryshme n forma t ndryshme shtetrore, por vetm ata me t drejta politike jan nnshtetas (bashkshtetas). Se ka mendohet me "shtet" mund t ket shum dallime n forma t ndryshme shtetrore: n nj demokraci ata q kan pushtet jan shum dhe n baz t ksaj pikpamje edhe vet organi shtetror sht m i madh. Nj rreth me vetm nj sundimtar dhe skllevrit e tij, n baz t ksaj pikpamje t Aristotelit nuk sht shtet. Ky konkludim ndahet edhe nga Platoni i cili n librin Shteti (II) mendon se shteti m i vogl prbhet nga katr ose pes individ, por ai vjen deri tek ky konkludim duke u nisur nga baza t tjera: minimumi pr nj shtet sht q ai t ket nj bujk, nj ndrtimtar, nj ends tekstilesh, nj kpuctar dhe mundsisht ndonj tjetr mjeshtr. Pr Platonin, shteti konstituohet nga nj ndarje e puns dhe jo nga instancat e pushtetit; primare sht ndarja e puns dhe organizata, dhe jo vullneti, etja pr pushtet tek nj apo shum individ: "Nj shtet lind kur secili prej nesh ve e ve nuk sht i mjaftueshm pr vetveten apo nuk mund t mbijetoj vetm, por ka nevoj pr shum." N baz t idealit organik t shtetit t Aristotelit, shteti sht mbi individin, pasi shteti krahasohet me trupin dhe individt me gjymtyrt e ndryshme t trupit: "nse krejt trupi prishet ather nuk mbetet kmb apo dor" (I:II). Shteti, pra, thuhet se sht konkret, vet organi pr pushtetin shtetror (qeveria, administrata, si n kuptimin "shteti shqiptar"), por edhe dika m shum dhe m abstrakt se kjo (kushtetuta e tij). Shteti sht pr Aristotelin i natyrshm, dhe ai i konsideron hierarkin, ndarjen e puns dhe delegimin n shtet si gjra t natyrshme. Drejtsia, rendi juridik dhe administrimi i drejtsis (funksionimi i aparatit juridik) i lidh n mes veti individt me shtetin. Ky kndvshtrim n shtetin natyror dhe raportit t tij me ligjin dhe t drejtn praktikohet t thuhet se paraqesin lindjen e t drejts natyrore, dhe definicioni i tij n shkall t lart ka ndikuar n zhvillimin e konceptit t shtetit duke filluar nga mesjeta, koh kjo kur jan themeluar shum shtete Evropiane. N baz t tradits aristoteliane, shteti duhet t'u ofroj njerzve nj ndarje t natyrshme t pasurive materiale, drejtsis dhe mbrojtjes, por edhe kultivimin moral. Pr t'u mbrojtur ndaj fuqive tjera, shteti duhet t ket nj armat. Nj shtet pra ka nj kushtetut, e cila dallohet n baz t forms (rregullimit) shtetror dhe vendit. Por sipas Aristotelit, t gjitha kushtetutat i kan tri elemente: Caktimi i nj instance t pushtetit e cila vendos pr luft dhe paqe ndrshtetrore, dhe q brenda shtetit shqipton dnime, Nj rregullore mbi at se cilt jan ata q kan t drejt t gjykojn, dhe si vendosen njerzit n kto poste, Nj rregullore pr at se si pushteti juridik dhe ai gjyqsor duhet t organizohen. 2.2 Mesjeta Me daljen n sken t Kishs, hyn n fuqi koncepti teokratik i shtetit duke filluar prej Konstantinit t Madh. N t njejtn koh, kisha katolike-romake fiton nj pozit si fuqi botrore, por n realitet papa ka qen shpesh i mvarun prej atyre perandorve 166

(kajzerve) t cilt i ka kurorzuar, t cilt kan themeluar shoqrit feudale. Gjat tr mesjets sht zhvilluar nj luft pr pushtet n mes kishs dhe shtetit, dhe palt rivalizuese kan prfaqsuar dy teori t ndryshme teokratike, sepse si shteti ashtu edhe kisha kan pretenduar se n shtetet e tyre, e drejta e zotit sht n ann e tyre. T dy kto teori teokratike mbi shtetin jan bazuar n t drejtn natyrore teokratike. Augustinus dhe Thomas Aquinas jan dy interpretuesit kryesor t teokratizmit kishtar. Gjat tr Mesjets, Kisha luftoi pr formimin e perandoris romake botrore, nj monarki universale, dhe krijimi i Perandoria e Shenjt Romake (anglisht; Holy Roman Empire; gjermanisht: Heiliges Rmisches Reich Deutscher Nation) mund t quhet nj rezultat i ksaj lufte. 2.3 Koha moderne Me prfundimin e mesjets, fitoi teokratizmi perandorak mbi at kishtar, dhe shtetet legjitimohen nga Dei gratia, pra si mbretri t mshirs s Zotit. Kto mbretri (anglisht: Divine right of kings) jan nj princip legjitimiteti ku parimi themelor sht se mbreti sht i caktuar n detyrn e tij nga Zoti. Mbreti sht prgjegjs vetm para zotit. N raport me shoqrin, institucionet e saj dhe individt, mbreti ka pushteti absolut. Kjo teori sht historikisht nj prej atyre q kan br motivimin e monarkis absolute. Ky princip sht i formuluar kshtu n nj prej fjalive themelore: Nga Zoti e kemi mbretin, nga mbreti e kemi ligjin. Me kto pretendime t pushtetit mbreti ka qen krijues i vetm i ligjit. N baz t nj mendimi, i cili sht i diskutabil, sht Nikolo Makiaveli ai i cili e ka lansuar fjaln shtet n kuptimin "nj forc sovrane territoriale" m 1532 n librin Princi. M par me "shtet" jan menduar qytetet-shtete, por prej kohs s Makiavelit kjo fjal fillon t paraqet nj vend dhe nj udhheqje krejt tjetr, n at mnyr q fjala kuptohet n prdorimin modern gjuhsor. N kapitullin e par (t librit Princi) paraqet qndrimin se ekzistojn dy lloj shtetesh: republika dhe principata. N mnyr pak t modifikuar ky klasifikim ka mbetur i qndrueshm, nse me "principata" mendohen monarkit. Vepra e Jean Bodin mbi marrveshjet n Paqen e Vestfalis prgjithsisht praktikohet t konsiderohet si konstituese e konceptit shtet dhe t sovranitetit t shteteve, n at mnyr si oi zhvillimi kur perandorit u shndrruan n shtete kombtare. I ndikuar nga kto marrveshje (pakte), Emerich de Vattel, nj prej baballarve t s drejts ndrkombtare dhe t ligjeve t lufts, mendon se "shteti" ka dy kuptime t pandashme. Nga njra an shteti sht nj konstituim politik, dhe nga ana tjetr nj shoqri njerzore n t ciln njerzit jan t bashkuar n aspiratn e tyre q me forca t prbashkta t arrijn siguri t prbashkt dhe benificione t prbashkta. Autoritetin (fjaln prfundimtare) n nj shoqri t till e ka konstitucioni politik, e ka sovrani q ka sovranitet mbi shoqrin. Nj shtet sovran (shtet i pamvarun) sipas Emerich de Vattel, sht nj bashkim i till, q sht i pamvarun nga shtetet tjera dhe q qeveris mbi vetveten. de Vattel i definon shtetet e tilla t pamvaruna si persona juridik. Me sekularizimin e t drejts natyrore si dhe me paraqitjen e principit t sovranitetit t popujve vjen tek cungimi i pushtetit shtetror, dhe nnshtetasve t shtetit u njihet e drejta pr revolucion kundr tij (shtetit). Shteti, n baz t ktij kuptimi t ri, mbahet lidhur, unik n baz t kontrats shoqrore dhe jo prej t drejts s nj sunduesi. Koncepti i shtetit, i filozofit gjerman G. W. F. Hegel, ka qen n radh t par i rndsishm pr nacionalistt e llojeve t ndryshm dhe pr marksistt. Shteti, shkruan Hegeli n Filozofin e s drejts, sht nj ide etike q materializohet prmes vullnetit ( 257) n nj "n vetvete trsi totale t pamvarun" ( 330). Vullneti etik sht plotsisht racional, dhe sht ai q e prbn unitetin n mes kolektives dhe individuales, pr 'arsye nnshtetasit jan t obliguar t'i prmbahen ( 258). Por ideja etike nuk sht 167

e njejta gj si baza historike e shtetit apo e legjitimitetit t tij; ajo sht shpirti q e realizon vetveten duke u aktualizuar n mnyr t pandrprer tek individi. Vetm brenda shtetit individi mund t jet i lir. Forma politike e shtetit sht organizata e shtetit ( 271), dhe funksionet e shtetit jan pushteti ekzekutiv dhe ai legjislativ ( 272). 2. 4 Nacionalizmi Q nga romantizmi dhe vitet 1800 lindi nj nacionalizm, pjesrisht prej teorive t Hegelit, por ndoshta edhe me nj ndikim m t madh nga Franca, i cili aspironte pr t krijuar shtete kombtare, do me thn shtete t "natyrshme" t cilat legjitimohen n baz t asaj se popullsia i takon t njejtit komb. N baz t ksaj shtetet fillojn t definohen n baz t etnicitetit t nnshtetasve, dhe para krijesave shtetrore shtrohen krkesa t reja. N baz t ktij ideali kufizohen t drejtat qytetare t minoriteteve n disa vende. Mendimet mbi at se ka jan shtetet kombtare, mund t ndahen n dy grupime kryesore: primordalism dhe kostruktivism. Primordalistt e shohin kombin si fillestar, si burim, i parakushtzuar nga prejardhja, religjioni, gjuha amtare ose "raca". Me fjal tjera primordalistt thon se sht kombi ai q e formon shtetin, apo ia jep emrin shtetit. Kto mendime rrjedhin nga Jean-Jacques Rousseau dhe ideologjia e tij "T'i kthehemi natyrs", "Natyra sht burimi yn". N mesin e primordalistve shqiptar, n fushn e lufts me pen, mund t'i prmendim p. sh. Jusuf Grvalln dhe Koo Danajn. Konstruktivistt i shohin kombet si krijesa politike brenda shteteve. Me fjal tjera konstruktivistt mendojn se sht shteti ai q e formon kombin, q po t'i ndjekim konsekuencat e ktij mendimi edhe m tej, do t thot se sht shteti ai q ka t drejt t krijoj dhe t'u jep emr t caktuar kombeve. Konstruktivist t njohur jan Benedict Anderson dhe Eric Hobsbawm. Ata t cilt propagandojn apo thon se me krijimin e shtetit t Kosovs sht krijuar kombi kosovar, apo Republika e Kosovs e ka pr obligim ta krijoj kombin kosovar, mund t thuhet se i takojn rryms konstruktiviste. Kto teori kan fituar rndsi t madhe pr definimin e shtetit, lidhur me shtjen se a sht primar, m i rndsishm, kombi apo shteti. sht e vrtet se kombet m pak apo m shum jan krijuar q nga vitet 1800 n Evrop, kur "bujqit u shndrruan n francez" apo kombet tjera prmes sistemeve shtetrore t shkollimit, administrimit dhe drejtsis. Duke filluar nga revolucioni francez (1789) kryhet edhe nj rivlersim i shtetit, si shtet i popullit (principi i sovranitetit t popullit) dhe jo t nj sovrani. Max Weber, n fillim t viteve 1900 lansoi nj definicion t vetin mbi at se ka sht nj shtet, t lidhur me mendimin perndimor social: ai mendon se shteti sht nj bashkim politik i nj shoqrie njerzore q ka t drejt ekskluzive (vetm shteti dhe askush tjetr) t ushtroj dhun legjitime brenda nj territori, dhe nj ambicie e till ekskluzive sht e suksesshme. Q e drejta ekskluzive t jet legjitime do t thot se banort n shtet e aprovojn at, pamvarsisht se nga cilat principe nisen kur e bjn kt. Nse e drejta ekskluzive nuk mund t mbrohet, shteti kalon n anarki ose n duart e tjetr kujt. N baz t nj pikpamje dominuese, me "shtet" mendohet nj krijes shoqrore; nj territor n t cilin ka nnshtetas; q shteti bn pretendime pr sovranitet t jashtm dhe t brendshm, ku gjendet nj udhheqje rregullat dhe normat e s cils nnshtetasit jan t obliguar t'i respektojn, dhe me kt edhe mjetet detyruese t shtetit (p. sh. masat e kryera nga policia). N shtetin modern ekzistojn edhe institucione n t cilat kryhet veprimtaria politike (qeveria, organizatat etj.). 168

3. Shtetet e bots Pas pjess s fundit t viteve 1800 faktikisht do pjes toksore e banueshme n bot sht coptuar n shtete. Para ksaj kohe kan ekzistuar territore t mdha ndaj t cilave askush nuk ka pasur pretendime apo kan qen pa popullsi, ose t populluara nga nomad pa shtet t organizuar. Pr momentin ekzistojn m shum se 200 bashkime politike t cilat ose pretendojn se jan shtete apo ve jan shtete t njohura ndrkombtarisht. Organizata e Kombeve t Bashkuara (OKB) i ka 193 shtete vende antare. Prve ktyre 193 shteteve antare, Selia e shenjt (Karriga e shenjt - Shteti i Vatikanit) sht nj shtet q nuk ka t drejt vote n OKB, por ka vetm statusin e vzhguesit. Vatikani, statusin e vzhguesit e ka zgjedh me dshirn e vet, por nuk ka t drejt vote. Pamvarsia e shtetit t Vatikanit ndrkombtarisht sht e njohur q nga viti 1929; prve ksaj Vatikani ka autoritet pr zgjidhjen e shtjeve kontestuese religjioze n Itali. 4. Format shtetrore Nj shtet mund t jet i organizuar n shum mnyra t ndryshme, gj q mund t analizohet prej shum kndvshtrimeve t ndryshme. Nj klasifikim tradicional, q ka pasuar pas puns s Makiavelit, sht klasifikimi se shtetet mund t jen ose monarki ose republika, mvarsisht prej titullit dhe cilin pushtet e ka shefi i shtetit. Monarkit mund t nn-ndahen n perandori, mbretri, principata dhe emirate. Nj pikpamje q ka fituar teren gjat viteve 1900 sht ajo e ndarjes s shteteve n demokraci dhe diktatura, n mvarshmri prej shkalls s reprezentimit politik n organe legjislative, barazi politike dhe t drejt vote, vendime t marra n baz t shumics, si dhe liri dhe t drejta demokratike (pra t drejtat e njeriut). Kjo pikpamje mund t jet kontraverze, pasi demokracit e vendeve perndimore n kuptimin global dhe ideologjik nuk merren si forma e vetme e drejt, edhe pse kjo form sht dominuese, sidomos n botn perndimore. Marksistt, demokracin liberale e quajn demokraci borgjeze, dhe e kan nj pikpamje tjetr pr te. Q nj shtet t quhet demokratik, n botn perndimore parashihet si rregull q ai t ket nj sistem shumpartiak, ndrsa sistemet njpartiake, q nganjher nga prfaqsuesit e tyre jan quajtur "demokraci popullore", rndom jan kuptuar si diktatura. Nj shenj dalluese pr nj demokraci, sipas nj pikpamje q bazohet n mendimtarin politik liberal Karl Poper, sht se n nj demokraci, pr popullin sht e mundur q ta ndrroj udhheqjen n mnyr paqsore. N baz msimeve t Montesquieus, liberalt shpesh marrin parasysh at q quhet ndarje-pushtetesh (tradicionalisht mendohet n ndarjen e pushtetit shtetror n tri pjes: n pushtetin ekzekutiv qeveria apo presidenti; n pushtetin legjislativ parlamenti ose kongresi dhe n pushtetin gjykues sistemi i gjykatave) kur bjn analizimin e demokracis. Forma shtetrore, mundet m tej, t kategorizohet n baz t prbrjes apo lidhjes organizative, n shtete unitare (anglisht: Unitary state), konfederata dhe federata. Shtetet unitare karakterizohen nga drejtimi qendror, megjithse nj shkall e delegimit me vetqeverisje lokale mund t ndeshet, si sht p. sh. rasti i Suedis dhe komunave t saj. Nj konfederat sht bashkim i disa shteteve sovrane, si sht p. sh. Beneluksi. Me federat mendohen shtetet federale n t cilat shtetet prbrse (shtetet e federuara) kan t drejt t nxjerrin ligje, por e ndjekin nj politik t prbashkt n disa shtje, si sht rasti me Gjermanin dhe SHBA. N periudha t ndryshme, shtja se a sht nj shtet kushtetues apo jo nuk ka qen e vendosur n plan t par. Me kt mendohet se a ka shteti kushtetut, apo n t 169

kundrtn udhhiqet n mnyr autoritative, sepse mungesa e nj kushtetute rndom haset tek ato shtete q nuk kan ndarje t art t pushteteve. Mvarsisht se prej llojit t qeveris q ekziston n nj vend, vendet mund gjithashtu t ndahen n presidencialiste si p. sh. SHBA, ku presidenti n t njejtn koh sht edhe shef i shtetit edhe kryeministr) apo parlamentariste (ku shefi i shtetit ka funksione ceremoniale, ndrsa qeveria e ka pushtetin ekzekutiv, si p. sh. Suedia, Norvegjia, Danimarka, Gjermania), si dhe semipresidencialiste, nj przierje n mes presidencializmit dhe parlamentarizmit (me president dhe kryeministr Franca, Federata Ruse, Finlanda). Presidencializmi haset, si rregull, vetm n republika, pasi presidenti si rregull sht shef i shtetit, ndrsa parlamentarizmi haset edhe tek monarkit kushtetuese. Monarkit absolute nuk e ndjekin kt model perndimor, si sht p. sh. rasti me Emiratet e Bashkuara Arabe. Ekzistojn shum mnyra tjera pr kategorizimin e shteteve, prej t cilave nj pjes, p. sh. ato q i ka br Aristoteli, nuk jan m relevante pr shkak t ndryshimit t gjendjes n bot. Kultur-gjeograft dhe humanistt mund t ken kritere tjera t klasifikimit pr dallim prej atyre q merren me shkenca politike, dhe ata mund t fokusohen tek pozita e shtetit (shtete pa dalje n det, shtete-ujdhesa, vende teokratike etj.) apo shtrirjes s tyre (Qytete-shtete City state, perandori). 5. Relacioni ndaj nnshtetasve (bashkshtetasve) Pasi sht detyra e shtetit pr t'u ofruar siguri nnshtetasve n kuptime t ndryshme, shteti ka t drejtn e caktimit t tatimeve pr t financuar policin, ushtrin, shkollimin, sigurin sociale dhe rrogat pr ata q shtetin e kan si pundhns. Obligime t tilla brenda shtetit vlejn n radh t par pr nnshtetasit. Se cilt llogariten si nnshtetas, sht rndom art e definuar n regjistra, dokumente t identifikimit dhe pasaporta. Vetm nnshtetasit kan t drejt t banojn dhe punojn brenda territorit t shtetit pa leje t veant. Ata njerz q nuk jan nnshtetas n nj shtet quhen persona pa shtetsi. Prmes konventave ndrkombtare, si p. sh. Konventa Evropiane (European Convention on Human Rights) shtetet prap se prap kan disa obligime ndaj t gjith njerzve, pa marr parasysh nnshtetsin. Relacioni n mes shtetit dhe nnshtetasve qndron n kontrollin e shtetit dhe ndrveprimin me nnshtetasit, dhe t drejtat dhe detyrat e nnshtetasve. Se ka prfshijn n vetvete kto fusha n mas t madhe mvaret prej vendimeve politike, t cilat n ann e tyre jan t ndikueshme nga veprimet e grupeve t ndryshme t interesit dhe kornizave ndrkombtare. Q shteti t ket mundsi t'i kontrolloj nnshtetasit krkohet regjistrim i popullsis, prej nga duket se cilt fmij duhet t prfshihen n obligimin shkollor, cilt nnshtetas duhet t thirren n shrbim ushtarak, sa t holla kan nnshtetasit t cilat duhet t prfshihen nga sistemi tatimor, etj. Veprimtaria kontrolluese prfshin edhe ndrmarrjet dhe organizatat n vend. N shtete me korporativizm (ku individt n mas t madhe jan pjestar t grupeve e shoqatave t ndryshme), si sht Suedia, ku grupet e interesit kan lidhje t ngushta me shtetin, zhvillimi on n nj shtet intervencionistik, prderisa n nj numr vendesh t tjera mbahet dallimi i kjart n mes shtetit dhe nnshtetasve. N shtetet me sektor t madh publik, prap si n shembullin e Suedis, tatimet jan t larta por shteti u siguron shtetasve disa benificione. Veanrisht liberalt dhe vendet q jan qeverisur n periudha t gjata nga partit liberale, krkojn m pak tatime dhe prgjegjsi m t madhe nga individi pr sigurin e tij. Shkalla t larta t tatimit motivohen nga socialistt dhe socialdemokratt me at se ato funksionojn pr nivelizime politike dhe i zvoglojn hendeqet sociale n shoqri. Ky polarizim 170

ideologjik lidhur ma shkallt tatimore t shtetit ka ardh n shprehje pas Lufts s Dyt Botrore. shtje tjera n kt drejtim jan se n far mnyre duhet t bashkveprojn nnshtetasit me shtetin apo me organizatn e brendshme burokratike: centralizim apo decentralizim, demokraci reprezentative apo demokraci direkte, socializim apo privatizim, drejtim deri n hollsit apo drejtim kah synime t caktuara. Mjetet kryesore t shtetit pr drejtim, udhheqje, jan ligjet dhe organet shtetrore. Shteti ka t drejt ekskluzive pr nxjerrjen e ligjeve, gj q sht e lidhur me monopolin pr t prdor forcn. Prmes ligjeve kemi rrjedhimet kur disa veprime deklarohen si kriminale pr t cilat ekzistojn dnimet e caktuara; respektimi i ligjeve sht obligim i nnshtetasve. Gjykimet e gjykatave pr vepra penale dhe ekzekutimi i dnimeve pr kt arsye bhen pjes t veprimtaris shtetrore. N t drejtn e nnshtetasve hyn e drejta pr t'u shkolluar. Shkollimi shrben edhe si kanal prmes t cilit ligjet e shtetit dhe traditat u msohen gjeneratave t reja t popullsis, si dhe si nj proces rekrutimi kur nnshtetasit zgjidhen e caktohen n fusha t ndryshme n shoqri dhe shtet. Ajo mbrojtje sociale q shteti e garanton si kmbim pr tatimet, m tej mund t prfshij prkujdesjen pr t varfrit, prkujdesjen pr pleqt dhe prkujdesjen shndetsore. N prgjegjsin e shtetit hyn edhe ruajtja e peizazhit (ang: landscape) social, si jan rrugt e vendit, parqet, muzeumet, ligjet e komunikacionit, dhnies s prparsis nacionalizmit t brendshm duke prfshi ktu prkujdesjen pr gjuhn dhe kulturn. T gjitha shtetet e bots jan pundhns prmes sektorit publik. N vende me socializim t prhapur, sikurse n ish-Bashkimin Sovjetik, pjesa m e madhe e nnshtetasve e kan pasur shtetin si pundhns. Rregullimi i raporteve t pronsis, doganave dhe tregtis s jashtme, pushtetit ekonomik, vlers s paras, kushteve t puns pr t punsuarit dhe konkurencs n mes ndrmarrjeve jan detyra fundamentale t cilat shteti i ka. 6. Koncepti i shtetit n shkenc Fundi i viteve 1900 karakterizohet nga globalizimi ekonomik botror, nga qarkullimi i njerzve dhe kapitalit, si dhe nga krijimi i shum institucioneve ndrkombtare. T gjith kta faktor kan kontribuar n zvoglimin e liris, apo n kufizimin e liris s manovrimit t shteteve. Por, edhe m tutje shteti sht njsia elementare politike n bot, ashtu si ka qen q nga vitet 1500. Pr kt arsye shteti sht koncepti primar n shkencat politike dhe studimi i politiks dhe definicionit t tij jan lnd e nxeht pr debat. Sociologt politik si Karl Marksi dhe Max Weber, preferojn si rregull, nj definicion t gjer me vmendje t posame tek aspekti i prdorimit t dhuns dhe mjeteve t detyrimit. Ekonomistt e ekonomis kombtare si Milton Friedman, mendojn se shteti n natyrn e tij sht i keq (anglisht: evil) dhe ai duhet t mbahet sa m i vogl q t jet e mundur, dhe Ludwig von Mises, i cili mendon se pushteti i tij duhet t kufizohet vetm tek mbrojtja e jets s popullit dhe pasuris. Personalitete tjera qendrore n shkencat politike jan John Locke, Thomas Hobbes, Jean-Jacques Rousseau dhe Robert Nozik. Me rastin e studimeve shkencore mbi shtetin, si kontrast i tij (shtetit) merret shpesh shoqria. Prmes principit t sovranitetit popullor, dallimi n mes ktyre dy koncepteve (shtet dhe shoqri) sht br m i paprcaktuar dhe q t dyjat bhet seciln her m vshtir q t definohen. Gjat shekullit t fundit fenomenet si jan privatizimi, nacionalizimi dhe mundsia pr instanca t reja kontrolli, kan br q kufijt e shtetit t jen t pakjart. N kto rrethana Jrgen Habbermas ka kontribuar n shkenc duke e futur n prdorim shprehjen "sfer publike" (gjermanisht: 171

ffentlichkeit) pr ta definuar shtetin, dhe kt n kundrshtim me definicionet klasike t bra nga Hobbes dhe G. W. F. Hegel t cilt e shohin shtetin n prizmin e sovranitetit t tij. Nj pjes e marksistve si Antonio Gramsci, e ven n pikpyetje dallimin n mes shtetit dhe shoqris, prderisa t tjer, si Louis Althuser, mendojn se institucionet si shkolla, bashkimet profesionale dhe kisha jan nj pjes e aparatit ideologjik t shtetit. Anarkistt dhe sindikalistt e hedhin krejtsisht posht shtetin, sepse at e konsiderojn si parakusht t shoqris me klasa, t dhuns dhe t shtypjes ekonomike. Ata mendojn n krejt forma tjera organizative sociale, pr shembull n kshilla direkte demokratike t puntorve, t federuar n nivel lokal, regjional dhe nacional. Disa prej rrymimeve m t rndsishme n teorin moderne t shtetit jan marksizmi (p. sh. Ralph Miliband dhe Nicos Poulazantas), pluralizmi (Robert Dahl) dhe institucionalizmi (Theda Skocpol). SHTUFI NIKOLL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Nikole Shtufi, Hercherstr. 1B Hanover (tel. 0511-323372). Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. SHUFLAJ MILAN (MILAN UFFLAY), lindi n Lepoglav m 9 nntor 1879 - vdiq n Zagreb, 19 shkurt 1931). Ishte nj historian kroat, shkrimtar dhe politikan nacionalist, i njohur si nj nga themeluesit e albanologjis, nj nga viktimat m t famshme politike t dhuns gjat diktaturs s gjasht janarit. Me diktaturn e gjasht janarit mendohet periudha nga 6 janari 1929 - 3 shtator 1931, periudh n t ciln mbreti Aleksandr I Karagjorgjeviq e ka shprnda parlamentin. N vitin 1929, Akademia Vjeneze e Shkencave i propozon dr. Shuflajt q t vazhdonte vjeljen e lnds arkivore pr vazhdimin e botimit t Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia, vllimet III-V. Kt iniciativ e prkrahu edhe qeveria e Mbretris Shqiptare, e cila shprehu gatishmrin e saj q t hiqte shpenzimet pr nj ndrmarrje t till kaq serioze dhe t vlefshme. Dr. Milan Shuflaj ftohet t vizitoj Shqiprin. Pas shum peripecish rreth pajisjes me pasaport, ai arrin n Shqipri m 12 janar t vitit 1931. Vritet m 18 shkurt t vitit 1931, nj dit pas kthimit nga Shqipria, duke ln pas shum studime t paprfunduara n dorshkrim, nj pjes e mir e t cilave ruhet n Arkivin Shtetror t Kroacis n Zagreb. Pr vrasjen e dr. Shuflajt kan reaguar shumica e intelektualve t kohs, n mesin e t cilve edhe shkenctari i njohur Ainshtain. Vrasja e Jusuf Grvalls n shtpin e tij n Untergruppenbach, edhe pse krahasimet jan t vshtira, si goditje serbomadhe kundr individve t caktuar, mund t krahasohet si nj lloj sinteze me vrasjet kundr Shuflajt dhe Andrija Hebrangut.

T
TAFALLARI FARIDIN - Faridin Tafallari ka lind n fshatin Struzh t Prizrenit m 1 shkurt 1951. Jeton n Gjermani nga viti 1973. Deri m ka deri m tani ka botuar 5 libra dhe shum artikuj t ndryshm. Librat e botuar deri m tani jan: 1) Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997; 2) Dhimbje Krenare, Tiran 1998; 3) Zot t ksaj toke jemi ne, Prizren 2003; 4) Fat Lumbardhi dhe Struzha e tij, Tiran 2008; 5) Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010. 172

Sa i prket librave t tij sidomos dy librave t par Terror Dhimbje Qndres Tiran 1997 dhe Dhembje Krenare Tiran 1998, un ve jam shrbyer shum dhe jam referuar e i kam cituar n at mas q nuk e ka br deri sot askush m shum. N kt kuptim, mund t thuhet se un kam folur mjaft pr Faridinin, sidomos nse i marrim parasysh fjalt e njrit prej personaliteteve m t mdha kulturs dhe gjuhs angleze, Samuel Johnson i cili thot: "Komplimenti m i mir q mund t epet nj shkrimtari sht duke e cituar at." Sa i prket aktivitetit politik un nuk mundem me e prfshi sepse ai shtrihet pr nj periudh 30 vjeare, periudh t ciln nuk kam mund me e prcjell drejtprdrejt, me prjashtim t leximit t librave, e gjithashtu n nj shkrim t shkurtr si ky nuk mund t prfshihet. Por mua ma merr mendja se mund t them dika m mir se t tjert pr at koh q e kam njohur dhe q kemi vepruar bashkarisht nga gushti 1981 e janari 1982 mars 1984. Pr her t par Faridinin e kam takuar n vern e vitit 1981 n studion e puns s Jusuf Grvalls. N at koh Jusufi takohej do vikend me shokt e tij, aktivistt kryesor t Shtutgartit. Kjo ishte njra an e shtjes. Ana tjetr ishte se Jusufi, me idet e tij t pashtershme q i sillte aktiviteti n do hap megjithat gjendjen time n kt rreth si t ardhur nga Kosova e konsideronte njfar freskie pr te edhe n at mnyr, duke ma dhn fjaln me dshir q t tregoj pr gjendjen n Kosov prej t cils ai ishte largua para 20 muajsh, periudh n t ciln kishin ndodh aq gjra t mrekullueshme edhe pr meritn e Jusufit, merit t ciln jam aq krenar q ia kam prcjell. N nj nga kto ndeja jam njohur me Remzi Ademin, Mejdi Rexhn, Nami Ramadanin, Nuhi Sylejmanin etj. N nj prej ktyre takimeve n shtpi t Jusufit jam njohur me Faridin Tafallarin me t cilin do t njihesha shum m tepr pas 17 janarit 1982. Ata q i kan lexuar shkrimet e Jusufit e din mir se si ka shkruar Jusufi pr femrn shqiptare. Por Jusufi kishte edhe disa referime pr burrrin q edhe pse rrall, me shijen e prsosur t humorit e mirsis i prdorte. N tetor 1981 m ka pas rn t shkoj me te tek nj shok gati 200 km nga Shtutgarti. Nga ai shok na u dha nj ndihm t ciln nuk isha fare i prgatitur ta prisja. T nesrmen i thash Jusufit se ndihem shum i befasuar, pr t mir nga ai aktivist. Jusufi m'u prgjegj: -Ndihesh i befasuar sepse po duket se ty nuk t ka ra ende rasti me ndejt me burra. Gjat puns q bnim n prgatitjen e Zrit t Kosovs, n kohn pauzave e kafeve e pyesja pr shokt e Organizats. - A ka dika me rndsi pr mua q kishe me ma thn pr Faridinin? - i thash nj dit. - Faridini sht kallap burri! - mu prgjegj Jusufi. Kt shprehjen kallap burri nuk e harroj kurr pasi Jusufi e ka prdor rrall. T njejtn shprehje e ka prdor kur m ka fol nj her pr Peter Platzamanin, q n at koh ka qen Kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri. Pas 17 janarit 1982 Faridini dhe Remzi Ademi ka qen shtyllat kryesore t rrethit t Shtutgartit. Si n rrethin e Shtutgartit, si n Gjermani e jasht Gjermanis rrugt m t shumta, gjat vitit 1982 i kam br s bashku me Faridinin. Me Faridinin kam qen shok i ngusht dhe e di si sht kur sht i till kur kemi vepruar s bashku sidomos n vitet 1982-1983. N vitin 1984 un u largova nga rrethi i Shtutgartit e Gjermania dhe pas nj qndrimi disa muajsh n Paris u vendosa n Suedi. Divergjencat natyrale dhe artificiale t asaj kohe ndikuan n shkputjen e kontakteve dhe Faridini u gjet n nj mjedis q ishte kundr asaj veprimtarie n qendr t s cils situata m kishte sjell t jem un. Si shok e kam par nga afr. Si person me t cilin rrymimet politike t sjellin n kundrshtime nuk kam pasur rastin ta shoh nga afr pr shkak t shprnguljes time prej Gjermanis. Zhvillimet e peripetit e jets ndikojn q 173

shum kontakte t shkputen edhe me persona q nuk ke pasur asnj divergjenc. N vitin 1997, i udhhequr nga dashuria e qllimi i mir, ai botoi librin e tij m t mir Terror-Dhimbje-Qndres s bashku me dokumente t rndsishme t asaj kohe duke ruajtur nj shkall t lart t objektivitetit pr t gjith shokt. N kt libr shklqen respekti pr heronjt e vrar. Nga ky libr megjithat, n kt rast dua ta analizoj nj citat q m duket m i rndsishmi. Faridin Tafallari: :Jusufi kur fliste pr shokt e vet, i ngrinte ata shum dhe pr veten e vet fliste shum i prmbajtur. Shum her n t tilla momente, e kam kundrshtuar duke i thn: Ne derisa t kemi ty, nuk po na lypen t tjer. . Por ai ngulte kmb n mendimin e vet, duke lartsuar shokt e vet n Kosov." (TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 28) N lexim t par t duken aq t thjeshta e aq t rndomta sa mendon se jan fjalt m t prditshme q i dgjon. Po t'i analizosh m thell dalin se jan ndr fjalt m t jashtzakonshme dhe m origjinale, dhe ky dialog prej tri fjalive ka aq shum prmbajtje, sa t fut n mendime e t shtron aq shum shtje n t cilat mundesh me hy por nuk e din se ku t qesin. Fjal e mendime t tilla nuk mund t msohen e kopjohen nga librat. Fjal e mendime t tilla t'i jep jeta. Ndoshta edhe mund t thuhet se fjal e mendime t tilla i flet Natyra kur ajo don t shprehet me gojn e dikujt q ajo e zgjedh vet. Marr guximin t them se krejt historia e jets njerzore dhe sidomos ajo e shkruara n kto gjashtmij vjett e fundit, n njfar mnyre mundet me u mbshtjell apo munden me u br shum e shum reflektime vetm nga citati e msiprm. Jusufi Grvalla fitohet prshtypja se sht prfaqsues i prishjes s rendeve e rregullit dhe n t njetn koh deklaron se: Un nuk jam rendi ideal, un nuk jam m i miri, rendin e rregullin m t mir mund t'ua ofrojn t tjert! T tjert jan m t mir se un. A ka ndonj lider politik q guxon, "me vetbesimin" e vet, t deklaroj se: Un nuk jam m i miri! T tjert jan m t zott se un! Vetm fjalia "Por ai ngulte kmb n mendimin e vet, duke lartsuar shokt e vet n Kosov" do t mjaftonte pr t treguar pse UDB-ja e kishte n shnjestr Jusufin dhe shtpin e tij. Faridin Tafallari e kundrshton dhe nuk e pranon Jusufin si prishs t rendit e t stabilitetit t tij. Ti je rendi, rregulli, stabiliteti e qetsia t ciln e kam prit dhe krkuar. Ne derisa t kemi Ty nuk po na lypen t tjer! Ne derisa e kemi rendin dhe stabilitetin tnd nuk po na lypen t tjer. Edhe pse n dukje e me fjal nuk e pranon, n t vrtet Jusufi sht ashtu si e kupton Faridini, prfaqsues i rregullit e rendit, por ajo q e dallon Jusufin, sht se ai e len dern gjithmon t hapur pr ata q jan m t mir se ai. Nj shtet, nj sistem, apo nj perandori e cila me mjetet e saj, me agjentt e saj, me Sadik Blakajt me kompani, i vrsulet nj personi si ka qen Jusuf Grvalla, kjo nuk tregon asgj tjetr prve faktit se ai sistem, sado i prhapur e kancerogjen q t jet, e ka t vizatuar shenjn e vdekjes s ball. N emr t lufts pr rend e rregull, prishet do rend e rregull, bhen atentate dhe Faridinit me shok nuk u mbetet tjetr vese ta vazhdojn luftn pa qen t sigurt se n ciln koh, dhe kur do ta takojn hern tjetr, apo a do ta takojn fare nj person, a do ta arrijn prap at ekuilibr, sa t mund t'a prsrisin fjaln, t'a prsrisin besn e kundrshtimin e tyre: Ne deri sa t kemi Ty nuk po na lypen t tjer! sht leht me e gjet dikend q din me i rendit fjalt m mir se sa Faridin Tafallari, - por sht shum vshtir me u gjet ai t cilit i vlon m shum zjarri n gji 174

pr lufttart e liris n prgjithsi e sidomos pr t vrart n sulmin serbomadh kundr shtpis s Jusuf Grvalls. Me Faridinin m ka njoftuar Jusuf Grvalla. Valt e jets na kan provuar n mnyra t ndryshme. Veprimtart e ndryshm politik, sidomos ata q veprojn n emigracion ka shum mundsi q n situata t ndryshme t'i japin "komplimente" t ndryshme njri-tjetrit. Pas 25 vitesh (nga viti 1984-2009) nprmes Nami Ramadanit ram n kontakt, i cili m duket se qe shum i frytshm n ndriimin e veprs dhe historis s Lvizjes s Jusuf Grvalls, e cila na lidh aq shum. Nj merit e jashtzakonshme e Faridin Tafallarit sht ruajtja me vmendje e arkivit t Lvizjes s Jusuf Grvalls dhe lvizjes patriotike n prgjithsi, sidomos t periudhs 1980-1989. N vitet 1980-1984 ka banuar n kt adres: Faridin Tafallari, Haiterbacherstr. 75, D-7270 Nagold. TAFALLARI RAMIT, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ramit Tafallari, Karthauserstr. 40, D-5503 Konz. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. TAFALLARI SEFIDIN - Sefidin Tafallari ka lindur m 7 gusht 1943, n fshatin Struzh t Prizrenit. Ai, ishte antar i Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs, q nga 7 dhjetori i vitit 1981, ku n nj dit t paharruar, t atyre viteve t stuhishme, Jusufi e fton, s bashku me vllan e tij Faridinin dhe nj grup shoksh, t shkonin tek Ai n Untergruppenbach. Atje, bashk me Faridinin dhe disa shok, me dshirn e madhe bn betimin nj nga nj, para Flamurit Kuq e Zi dhe Jusuf Grvalls. Disa dit m von, pr t'ia lehtsuar punn dhe pr t'ia dhn nj pasqyr t sakt Jusufit pr rrethin e tij, pr ata q jan betuar n shtpin e tij, Sefedin Tafallari i shkruan kta rreshta pr veten, t cilat i kishte planifikuar t'ia jepte Jusufit n takimin e srishm. Dhe ja sesi i shkruan Sefidini t dhnat e tij biografike pas betimit: Un Sefidin Tafallari, i lindur m 7 gusht 1943, n fshatin Struzh t Prizrenit, baba i 5 fmijve, dhash betimin, BETOHEM para Flamurit Kombtar dhe shokve t mi se, q nga kjo dit jap kontributin tim pr shtjen e shenjt t Atdheut tim pr lirim e liri t Kosovs e Bashkimin me shtetin mm Shqiprin. Do ti mbetem besnik i shokve pr shtjen patriotike deri n fund pa kursyer as gj dhe as jetn time. M 5 janar 1982 Dekenpfron-Untergrupenbach." (Marr nga dorshkrimi i tij origjinal) Sefidini ishte m par, u b dhe mbeti nj bashkveprimtar i vendosur e besnik i Jusuf Grvalls, duke i kryer t gjitha obligimet dhe detyrat q i ngarkoheshin nga udhheqsi yn Jusufi. Ai i ka shrbyer me shum vullnet dhe dashuri t madhe shtjes madhore t kombit shqiptar dhe atdheut t tij, lirimit t vendit dhe pavarsis s Kosovs, duke sakrifikuar shumka pr lirimin e Kosovs, si me pjesmarrjen e rregullt t tij npr demonstrata kudo q, ato jan mbajtur jasht atdheut, n Perndim. Sefidini ka sakrifikuar jashtzakonisht shum edhe pr futjen e shtypit ilegal brenda n Kosov, si pr librin Kngt e Liris, t Hydajet Hysenit me shok, pr gazetn Lajmtari i Liris t Jusuf Grvalls, pr shtypin e marr nga shteti am Shqipria. Kshtu, n vjeshtn e vitit 1983, kur mrgimtart shkonin pr t pushuar n vendlindje, atij iu gjet nj pako me libra dhe shtyp ilegal, q ishte botuar nga Jusuf Grvalla. Gjat kontrollit nga milicia kufitare, n kufirin Austri-Slloveni, n ishJugosllavin e athershme, ia gjejn ato materiale dhe q nga aty, duarlidhur, i 175

shoqruar me milici, me tren e prcjellin deri n Prizren, duke ia dorzuar Sigurimit famkeq t athershm, t Milicis (SUP-it). Ia dorzojn ish kryeudbashit Vesel Krasniqit dhe Asllan Skenderit, ku torturohet e maltretohet barbarisht. Gjat qndrimit n burg, i bhen edhe bastisje t shumta n familje. Udbasht Vesel Krasniqi dhe Asllan Skenderi-Torbeshi e kan rrahur egrsisht n burg. Pas shum torturash, po n burg i ofrojn lirimin me kusht, me qllim q ta detyrojn q ai t bhej bashkspiun dhe bashkpuntor i atyre udbashve, pr t kallzuar e spiunuar se, kush po i organizon demonstratat n Perndim etj, etj. Sefidini nuk e pranon asesi at turp e detyr dhe pr kt ia marrin pasaportn, ia prishin letrat e punsimit n Gjermani. Sefidini u prgjigjet udbashve se, sikur edhe shpirtin po t ma merrni, un kurr nuk do ti spiunoj dhe as do ti tradhtoj shokt! Kshtuq, SEFIDINI, pa i marr parasysh t gjitha vshtirsit e rreziqet, rrezikoi pa ju trembur syri deri aty, sa e len t papun n Prizren. Dhe, nga ato tortura e maltretime, q i prjetoi, vdes nga infarkti, n moshn 51 vjeare, duke i ln gruan dhe pes fmijt e tij, n gjendje shum t rnd e tejet t vshtir ekonomike. Kt vit, m 7 gusht 2013, Sefidin Tafallari, mbush 70 vjetorin e lindjes. Prjetsisht dhe me krenari e kujtojm ne, shokt q e takuam n shtpin e Jusufit dhe n ball t demonstratave shqiptare npr Evrop.

ZADE DHE FARIDIN TAFALLARI TAFALLARI ZADE, Zade Tafallari, gruaja e Faridin Tafallarit. Grua e palodhshme fisnike q ishte mbshtetje e fuqishme e Faridinit, brenda mureve t shtpis dhe jasht saj, kahdo q shkoi edhe Faridini. Na priti ne shokve t Faridinit me bujari ndoshta edhe shum m t madhe se sa e kemi merituar. TAKIMI I STAMBOLLIT. Takim n Stamboll n mesin e tetorit 1981, n mes Sabri Novosells dhe Kadri Zeks. Bardhosh Grvalla, i pranishm n kto bisedime, 176

formalisht, nuk ka qen i detyruar me qen neutral, por asnj ndrhyrje prej tij nuk ka qen e nevojshme. Roli i tij ka mbetur si roli i dshmitarit m besnik. Jusuf Grvalla: "Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit. ... Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z.), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z (Kadri Zeka-shn i X.D.). Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por megalomanin e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim me do kusht mbi t tjert." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981: Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 273-274) TEORI term shumkuptimsh i cili ka kuptime t ndryshme n rrethana t ndryshme. Me teori mund t mendohet: 1. Ajo pjes e puns shkencore q merret me organizimin e fakteve ve t fituara. N kt kuptim teoria shihet si e kundrta e empiris. 2. Fjali e cila e jep relacionin n mes dy variablave, do me thn nj prpjekje pr ta sqaruar nj relacion. N kt kuptim teoria nuk dallohet n mnyr vendimtare prej hipotezs. 3. Nj numr fjalish t cilat krijojn n trsi t harmonizuar logjikisht. Termat dhe konceptet duhet t'i mbulojn t gjitha aspektet e rndsishme t atyre fenomeneve, q teoria duhet t'i sqaroj. Teoria ideale sht teoria e aksiomatizuar, prej t cils nxirren fjali t reja (teorema). Ky lloj prdorimi i konceptit t teoris sht ai q pranohet m s shumti. TERROR nj gjendje e friks dhe tmerrit e krijuar me qllim nga pushtetart n nj shoqri apo prej ndonj organizate. Gjendje karakterizuese sht se askush nuk mund ta ndiej veten t sigurt se nuk do t goditet nga ndonj dnim. Esenca nuk qndron n radh t par tek sasia e dhuns t ciln ata q e kan pushtetin e kan ndrmend ta prdorin, por tek krijimi i ndjenjs tek individt se ata nuk mund t jen kurr t sigurt, se dhuna nuk do t drejtohet edhe kundr tyre.

TET PIKAT E JUSUF GRVALLS

Jusuf Grvalla: "Prandaj, n mbrojtje t vullnetit sa e sa her t ndrydhur e t nprkmbur t popullit shqiptar n Jugosllavi, ne - nj pjes e pararojs patriotike e komuniste t shqiptarve t robruar, q jemi organizuar n gji t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi dalim para popullit ton, para opinionit jugosllav dhe atij botror me kto krkesa minimale t parevokueshme:

177

Demonstrata n Frankfurt, 4 korrik 1981; Sefidin Tafallari me grushtin lart duke brohoritur "KosovaRepublik!" 1) Pa iu njohur Kosovs statusi i Republiks n kuadr t federats jugosllave; 2) Pa iu njohur shqiptarve n Jugosllavi statusi i kombit dhe, rrjedhimisht, e drejta demokratike e leniniste pr vetvendosje deri n shkputje; 3) Pa u marr masat konkrete t t gjith bashksis jugosllave q ritmi i zhvillimit t Kosovs t shpejtohet s paku n shkalln e parashikuar dhe t premtuar nga federata do t thot 60 pr qind mbi mesataren jugosllave; 4) Pa u marr masa t menjhershme kundr papunsis katastrofike n viset shqiptare, q n afatin sa m t shpejt t inkuadrohet krahu i lir (ekzistues) i puns dhe t trhiqen punonjsit tan t shkaprderdhur n Perndim dhe npr Republikat e zhvilluara t Jugosllavis; 5) Pa shpalljen e amnistis s prgjithshme, me t ciln do t liroheshin menjher dhe pa kusht t gjith t burgosurit politik shqiptar, q vuajn dnime t rnda npr kazamatet jugosllave; 6) Pa marr nga populli dnimin e merituar t gjith ata udhheqs politikoshoqror, publicist e njerz t tjer, qofshin nga Kosova ose republikat e Jugosllavis, q jan implikuar n nj mnyr a n nj tjetr n tragjedin m t re t Kosovs, n fushatn e trbuar antishqiptare t serbomdhenjve, duke i shkaktuar 178

popullit ton plag t reja dhe duke ndrsyer kundr tij popujt jugosllav, t nxitur nga propaganda; 7) Pa formimin e nj komisioni t posam, q do t studioj me themel dhe n hollsi aksionet shtetrore jugosllave pr shprnguljen e shqiptarve, para e pas lufte, gj q presupozon edhe publikimin e dokumenteve t fshehta shtetrore (t vjetra e t reja), q kan t bjn me aksionin n fjal; pa marr dnimin e merituar t gjith aktort e gjall (ubrillovii me shok) dhe t vdekur (Andri, Vukotii etj.) t ktij akti barbar t gjenocidit; pa iu marr e drejta qytetare publike t gjitha atyre veprave letrare (Duii, Lalii, osii, Bulatovii), kuazishkencore (Gjorgjevii, Cvijii etj.) e publicistike, n t cilat pasqyrohet prmimi kombtar e synimet antishqiptare, dhe mbi to t vihet embargo e prhershme jo vetm n Kosov po n mbar Jugosllavin; 8) Pa u rivendosur e pa u zhvilluar m tej marrdhniet e filluara koh m par mes popullit shqiptar (dhe popujve tjer) n Jugosllavi me shtetin dhe me popullin shqiptar n RPS t Shqipris, t ndrprera n mnyr t njanshme arbitrare e me qllime thellsisht antishqiptare Pa kto masa t menjhershme, rigorozisht t plota, populli shqiptar i martirizuar nuk do ta ket as satisfaksionin m t vogl pr krimet e vazhdueshme 70vjeare t gjenocidit nn regjimet e egra jugosllave, sidomos nn regjimin e vetquajtur socialist dhe vetadministrues t kliks titiste-rankoviiste, rrjedhimisht, nuk do t qetsohet deri n ngadhnjimin e plot t t drejtave dhe t liris s tij." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 2-3) TRNAVA MUHAMET, Muhamet Trnava, historian i shquar shqiptar. Jusuf Grvalla: "Krkonin prej meje makinn tjetr t shkrimit, at t puns (makinn ilegale e kishin gjetur). At makin e kisha n banes t Muhamet Trnavs, e Muhameti ishte zyrtarisht n Gjermani. Pasi nuk e gjetm t vllain, q t na e elte dern e baness, inspektort e SPB-s shkuan dhe e morn nj mjeshtr, e eln dern me dhun, e morn antn, dhe ata i vun ders dry t ri, e elsat m'i dhan mua. " (Shnime nga Ditari) TRPEZA HAJRULLA, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Hajrulla Trpeza, D-8264 Waldkraiburg, Rangenueg. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5. TITO, JOSIP BROZ TITO, (Kumrovec, Austro-Hungaria, lindi m 7 maj, 1892 Lubjan, Republika Socialiste Federative e Jugosllavis, m 4 maj, 1980). Ishte Presidenti i Republiks "Socialiste" Federative t Jugosllavis n periudhn 1953-1980, kreu i Partis "Komuniste" t Jugosllavis (m pas Lidhjes "Komuniste" t Jugosllavis), komandant suprem i forcave t armatosura t Jugosllavis. Jusuf Grvalla, mendimet pr satrapin Josip Broz Tito, n mnyr t prsosur i ka t prmbledhura n dy punime: I pari; Letr e hapur satrapit J. B. Tito, Njeriu ka nj t met: ai di t mendoj!, Janar, 1980, q sht botuar n gazetn Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980, faqe 1. Punimi i dyt; Rekuiem pr nj monark, sht botuar n Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 6-8. 179

Jusuf Grvalla: "REKUIEM PR NJ MONARK

Me rastin e vdekjes s monstrumit revizionist, J. B. Tito, ktij armiku t prbetuar t popullit shqiptar I teket burrit t bots pr t vdekur. Nj e drejt e amshueshme, e patjetrsueshme. As arsyet nuk mungojn. Jeta halle shum. Dergja e gjat e ka prpir edhe pikn e fundme t durimit. Pastaj mosha, more vlla. Sjan shaka 88 vjet! Patjetr duhet t vdes, thot ai. Menjher! Dhe, nj dit prej ditsh, ndrsa Konziliumi i mjekve po i injektonte n trup pikn e fundme t gjakut t strniprve t tij dhe thrmin e fundme t truve t zogjve t Ballkanit, ai, pa nj pa dy, ia dha n dorzim djallit shpirtin e vet prej prbindshi. Mbi mbeturinat e kurmit t tij t qelbur mbetn pezull raskapitja disamujore (disavjeare?) e Konziliumit t mjekve dhe hutesa e Familjes s Piklluar. Po era e that e dits s shnuar dimrore, 14 shkurt A.D. 1980 e humbi gjith athtimn e prparshme, dhe moti i zn pisk deri m at ast sikur u mpi e mori frym thell. Kish vdekur satrapi monstruoz, Josip Broz- Tito! Kush ma zuri diellin Nga mpirja e prgjithshme, q erdhi papritmas si dhunti hyjnore n kt pjes t Evrops, qielli sikur u kthye n elementin e vet: barkun do tia stolisnin srish zogjt e lir t gadishullit Ilirik. Sikur u shkrin gur e dru: nuk do ti prdhoste m hapi i rnd i prbindshit. U gzua shpirti i ri: nuk do ti merrnin m gjak pr t mbajtur gjall fosilet e monstrumit. Fmijt ia than kngs: Kush ma zuri diellin, Ia znt therra shpirtin! Po Familja e Piklluar ra n hall. I vdekuri kishte pasur hije t rnd dhe kishte ln prapa shum ngatrresa. Ve ksaj, gjat dergjs s prbindshit, n kufij ishte dukur nj prbindsh tjetr, m i madh e m i tmerrshm, me disa kambiale, q i tundte n er si somnambul. Dhe u mblodhn kok m kok antart e Familjes s Piklluar. Si guxoi t na linte kaq paturpshm, n dit kaq t lig! Vrtet, si kishte guxuar ai t vdiste pa pyetur njeri, dhe vdekje na qenka vdekja n pik t dimrit?! A ska thn mir poeti: Dua t vdes n pranver! Po udht e t madhrishmit jan shum. I vdekuri, me shkopin dhe me strajcn e lyps n dor, kishte br pr t gjall t vet nj ark t madhe. Paraja ka pushtet. Mashn ta bn tangar. Pos paras, ai kish ln trashgim edhe nj mekanizm t prsosur pr shfrytzimin maksimal t t mirave q sjell gnjeshtra dhe demagogjia. Kshtu, po n frymn e ish zotit t shtpis, Familja e Piklluar, me parat e lypura dhe me arsenalin e pasur t gnjeshtrs, e ktheu n gjysm t rrugs tellallin q ishte nisur t shpallte ngordhjen e prbindshit. Dy datlindje dy datvdekje Dhe vdekja, q skishte si t mos quhej vdekje, sepse kish vdekur trupi, kish tretur edhe shpirti (a kishte fare shpirt?), me emrin e zotit dhe t Xhebrailit, q e ngrnkan shum ryshfetin, u bj jo vdekje. U shty pr tre muaj! 180

M 4 maj A.D. 1980, tellalli doli dhe e pshtyu fjaln e prpir, t prtypur me mundim tre muaj rresht. U shtrua ngeshm sofra e zis dhe erdhn sa el e mbyll syt edhe t ftuarit, q, pr udi, kishin qen t gatshm: t lar e t lyer, t veshur e t mbathur. N rekuiemin e monstrumit ia behn pothuaj t gjitha specimenet e ksaj bote. Thua se ky rekuiem ishte nj Bark e dyt e nj Noe t dyt.. Me kuc e me mace. Zonja dhelpr e Brigjeve Britanike. Gjeldeti i larm dhe i but i Brigjeve t Azyrit; akalli i Jermanis; pumat, anakondat dhe kameleont e Andeve. Nuk munguan as specimenet ngjyr pjeshke t papjekur nga Dheu i Largt i Diellit n Lindje. Dhe, si sht fare e kuptueshme, Ariu Plak i Siberis. Kish disa muaj q ata e kishin ln takimin te kufoma e qelbur e prbindshit t ngordhur. Sa lotin e derdhi Krokodili i Nilit! T mshirohen gur e dru. Sa shlirshm u derdhn inxhinjt e sinqeritetit t Zonjs Dhelpr! T t shkrihet shpirti. Beslidhja ndrmjet maces dhe miut, q u bn pikrisht n kt sofr zie, premtonte se nuk do t thyhej prjet fjala e dhn nj her n kuvend Kurse Ariu i Siberis, i cili disa muaj m par e kishte vn shputn e madhe kaba n kufijt e Familjes s Piklluar, betohej se as q i ka shkuar dhe as i shkon mendja pr ndonj prapti arinjsh! Privilegjin pr t pasur dy vdekje, m saktsisht, dy data t vdekjes, dy datvdekje; nj t hershme, or e pa koh- prandaj edhe t vrtet. Dhe m von t dytn, datvdekjen artistike- me mot t porositur ( maj, pranver, romantik) nj privilegj t till nuk mund ta gzoj kushdo. Ta vdessh nj her faktikisht trupin m 14 shkurt 1980, sht dashur t kesh lindur faktikisht 88 vjet m par, m 7 maj. T t bjn me vdekje t dyt artistike, m 4 maj, sht dashur t ta ken kremtuar nj ditlindje t dyt, artistike, ather kur se ke pasur do t thot m 25 maj. (Maj, maj vetm maj. krkon ktu shkurti kryengrits, si nj bisht i kputur!) Pra, pr t gzuar dy datvdekje, duhet t kesh gzuar dy datlindje. Dy emra, shum fytyra Gjat ktij shekulli, nj nga kushtet pr t vdekur dyfish ka qen edhe ky: mos t t mjaftoj nj emr i vetm. Ta zm: Josip Broz. Nj emr i till, ndoshta, ka mjaftuar pr t hyr s prapthi n nj parti dhe n nj luft. Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe n nj luft. Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe t nj shteti revizionit si doli puna pastaj. Pr kt duhej nj emr i dyt, prkdhels, sugjestionues: Tito. Kusht i posam pr ta gzuar me popullaritet kt emr, ka qen q ti shrbesh afro dyzet vjet, me prunjsi t pashembullt, imperializmit dhe kapitalizmit botror, e n ann tjetr ta mbash ndezur dritn e drejtimit t socializmit. Dhe t mos mjaftohesh me kaq. Pr mask, t krijosh edhe nj bllok, me emrin e uditshm: t painkuadruarit! Me nj fjal, pr ta gzuar me jet t gjat emrin e dyt artistik Tito, ishte e domosdoshme t kishe jo nj po shum fytyra, q t bje pa pengesa flirte t pashoqe, t apasionuara, per amica silentia lunae, me at q sht uar i pari! Pr t mos vdekur kur ke vdekur, rndsi t posame ka q, n kohn e sundimit tnd prej monarku fashist, t kesh uar jet sa m t shfrenuar. T kesh pasur n pronn e madhe mbretrore ullishte e vreshta, pyje si Igallo dhe, mundsisht ndonj ishull t tr, si Brioni. Disa dhjetra vila! Kto mund ti ket edhe nj drejtor i thjesht. Por, bn t kesh pasur pallate me qindra e qindra dhoma. Secila dhom nj krua dhe secili krua nj ep t art! 181

Ndr t tjera, duhet t kesh qen lahper. T kesh futur nn kurorn mbretrore s paku pes gra, t tjerat n harem, mundsisht sa m t reja, pr salltanet, dhe rrall e rrall pr punt e nats! Por, as kto nuk do t bheshin kabull n fardo kohe dhe n rrethana fardo. Kusht i posam sht q vendin ta kesh futur deri n fyt n borxhe q arrijn shifra astronomike. P.sh. 14.000.000.000 dollar amerikan! Q, sipas kursit t sotm, bjn 36.400.000.000.000 dinar t vjetr. Pra 36 bilion e 400 miliard dinar! Trashgimi madhshtore pr nj rekuiem edhe m madhshtor, q ia bri monarkut Familja e Piklluar! (Pra, Kryesia e Federats, se m n fund po i heqim dorzat. Ska lezet t flasim edhe m tutje me mesele). Dy e dy bjn 10 muaj me ajr t pastr! Mendoj se ata q nuk bjn pjes n Familjen e Piklluar e t till jemi ne, shqiptart e Kosovs, si dhe popujt e pafajshm t Jugosllavis kan edhe koh pr t bjerr edhe deponime t sigurta pr t mos u mrzitur. A sjemi vall duke jetuar n nj regjim papunsie t shkalls m t lart n Evrop, ndr m t lartat n bot?!10 Sidomos ne, shqiptarve, koha na del e na tepron. Prandaj, mund t merremi edhe me dokrra. Pr fillim, pakz matematik. Ndiqmni me kujdes! S paku me kujdesin, me t cilin e ndiqni nj ndeshje futbolli. Nse Titua, me prkrahjen e zshme t aparatit shtetror revizionist t Jugosllavis, pr shtetin e vet 22-milionsh ka marr hua te imperializmi dhe te kapitalizmi botror 36 bilion e 400 miliard dinar, ather ai do banor t Jugosllavis, madje edhe Bali Katravelln tim krthi, e ka ngarkuar me nga 1 654 550 dinar borxh. Ju pyes: me se do ta laj kt borxh Bali Katravella im, t cilit e ma ia lan tri her n dit mendelat e flliqura? Madje pa deterxhent!( Deterxhenti, si e dim, me vdekjen e par faktike dhe me vdekjen ne dyt artistike t t prkdhelurit Tito, humbi si shurra e puls.) Vazhdojm! Nse gjendesh n ball t nj shteti me 22 milion banor, prej t cilve ke inkuadruar vetm 5 milion e 612 mij banor, ather, me banor, prej t cilve ke inkuadruar vetm 5 milion e 612 mij banor, ather, me far shume t hollash e ke ngarkuar do t inkuadruar n larjen e borxheve prej 36 bilion e 400 miliard dinarsh? Prgjigja e sakt sht: do i inkuadruar duhet t paguaj nga 6 milion e 486 mij e 100 dinar. Po nse ktij t inkuadruari nuk i ke dhn t ardhura mujore m t larta se 607 300 dinar ( mesatarja jugosllave), ather, pr sa koh mund ta laj ai pjesn e vet t borxhit? Matematika, pun e rnd prej s cils mund t t dhemb koka. Prgjigja e sakt pr pyetjen e msiprme sht se t gjith puntort jugosllav s bashku, pr ta lar borxhin, me t cilin i ka ngarkuar ata Titua me titistt e vet, duhet ti japin gjith t ardhurat e tyre mujore n nj periudh kohore prej dhjet muajsh e gjysm! Pa ln asnj metelik anash. Supozojm se prej ksaj matematike i dhemb koka edhe Kryesis s Jugosllavis. S paku sot. Jo edhe kur merrte hua. Bile, ka indikacione se edhe ather edhe sot, q ajo po hy n borxhe t reja t imperializmit dhe t kapitalizmit botror, ka harruar q Ska mbet borxh pa u kthye, ja me pare ja me krye. Nuk sht qejf i vogl t kesh nj mecen t madh, i cili e hap kuletn posa ta kesh hapur ti gojn pr ti lypur gjsend pr mshir. Dhe klika titiste kotet dhe ndrron se Amerika sht aq zemrgjer sa mezi pret ta shpenzoj dollarin e vet pr 182

tu bler sheqerka fmijve t llastuar. Ose cigare t trasha, t gjata tompus, pr monarkun Tito, me t cilat ky pat fituar n bot popullaritetin e nj kryepari t fisit, q e rreshk llulln e paqes pran zjarrit indian, n nj koh q amerikani ia merr pllmbpllmb gjith tokn, kurse at, indianin, e mbrthen n rezervate! Po nse nj dit mecena i madh krkon ti lahen me cen borxhet? Ather, sipas matematiks reale, dy e dy q bjn gjithmon katr, do t na dalin dika tjetr. Ose duhet tia lshosh shtpin, q e ke ngritur me t hollat e tij, ose tia thajsh paret n drras. E, pr tia thar paret n drras, t gjith t inkuadruarit n Jugosllavi, si u tha m sipr, duhet t punojn pr mecenn dhjet muaj e gjysm! Pa ngrn e pa pir, pa u veshur e pa u mbathur. Ose duke ngrn ka sblehet me pare dhe duke veshur ka sblehet me pare Banort e Jugosllavis, pra, pasi ta ken ngrn gjith gjn e gjall, gjith barishtet, lvoret e verrave dhe t krpnajave; pasi t ken veshur dhjet muaj e gjysm gjethe gshtenjash, pr t mbuluar pjest e turpshme t trupit, si Adami e Eva; pasi t ken kaluar me banim n shpellat e dashura t t parve t vet se banimi n kushtet moderne krkon shpenzime, pasi ti ken ngrn edhe milionat e produksioneve me portretin e prbindshit Tito n teknikn bardh-e zi-kolor, madje megjith korniza, do t mund t kthehen e t han kulumria! Dika, megjithat, u mbetet badihava titistve: Ajri! Dhe ajri nuk sht artikull jetsor pa rndsi.. Ai na e mban gjall frymn. Pos ksaj, n mos i gjetshin vetes tjetr are, titistt mund ta shfrytzojn ajrin edhe pr ndonj udhtim n kozmos. Deri n Mars, bie fjala. E, pr nj udhtim t till ata do t ken nevoj t madhe. Pse? Pjesn drmuese t firmave, Jugosllavia i ka ndrtuar me investime t prbashkta me imperializmin. Mecena mund t mos lejoj ti lahen borxhet duke shfrytzuar objektet e tij industriale etj. Por, ska gj. Si e dim, titistt jan shum t shkatht n shpikjen e termave t ndryshme politike e legjislative. Ka mundsi q, kur t ken arritur n Mars ( prap me fluturake amerikane), t shpikin edhe atje nj vend, nj Amerik t Marsit ta zm, ku do t mund t marrin n t ardhmen hua pr shpenzimet e mdha q i duhen borgjezis s ktushme! Rrug t mbar, pra, titist jugosllav! A mbahet shpirti me kulumria? Nuk them q rruga e titistve dhe e titizmit sht njherit edhe rruga e t gjith qytetarve t Jugosllavis fashiste. Sidomos klass puntore dhe fshatarsis s mashtruar, besoj, nuk do ti shkonte aspak pr lale nj udhtim i till n uri, n paqensi. Udhtim kah gjumi dimror i arushs! Por, n rast t till, ata duhet t din se pr do smundje ka ila. Mund t thon shkurt: Hiqe piten e lig dhe sille t mirn! Por, kjo gj krkon ca mundime. Ta zm, ndonj kryengritje masive, eventualisht nj revolucion t ri. Apo mos edhe puntoris dhe fshatarsis jugosllave titistt ua kan prer rrnj, si me brisk, motivin e kryengritjes dhe t revolucionit?! Kjo sprputhet me asnj ligj t shoqris, prandaj nuk do ti besoj as Bali Katravella im. Po ne, vllezr shqiptar. Do t udhtojm edhe ne tok me jugosllavt? Fadili, Mahmuti, Xhaviti, Xhevdeti thon se rruga e Titos sht rruga jon. Dhe duhet tu 183

besojm. Vrtet, nuk di a mund t ket rrug tjetr pr kta renegat me kompani, pos rrugs s titizmit? Rruga e kryengritjes dhe e revolucionit sht rruga e vdekjes s tyre. Prandaj, nuk e kam me ta po me ju: me puntorin, fshatarsin, me inteligjencn, me popullin e robruar shqiptar t Kosovs. Na pyeti vall Titua kur na e shkeli vendin? Kur hyri borxh te imperializmi? A na pyeti ai kur me pasurit tona ngriti strofullin e etnikve Beogradin, duke na e marr kafshatn nga goja? U dashka tani q ne t marrim pjes n larjen e borxheve t Jugosllavis titiste? Nuk di a na msojn kshtu historia dhe tradita luftarake e popullit ton, a na msojn kshtu rrugt revolucionare t popullit ton dhe t popujve t bots, q kan hequr qafe prbindsh shum m t mdhenj se titizmin, i cili i ka t cekta rrnjt. Nuk di, m n fund, a kemi hesap thjesht, t udhtojm bashk me Jugosllavin titiste, duke lar borxhe tr jetn! Ose, ndoshta, ende nuk na u mbush mendja se nuk mbahet shpirti me kulumria! (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 6-8) TOFAJ SAHIT Sahit Tofaj, aktivist i rrethit t Shtutgartit nga Juniku. Pjesmarrs i demonstratave dhe i shum aktiviteteve. TOSKA RASIM Rasim Toska, nga Gjilani, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. TOSKA TAIP, Taip Toska, aktivist i dalluar i rrethit t Shtutgartit. "Ndryshe nga Suzana, Tusha kishte vendosur t kthehej n Kosov. Pr ti dal n ndihm kishte ardhur nga Kosova babai i saj, Haxhi Tahiri. Ishte e qart se pas ikjes s Tushs duhej liruar banesn ku kishte jetuar familja Grvalla. T shtunn e 8 majit n mbrmje, derisa po bisedonim rreth ksaj shtjeje, n familjen Grvalla erdhn pr vizit Nami Ramadani, Fahredin Tafallari dhe Sahit Tofaj. E vazhduam bisedn me brengn se pasi t largohej Tusha, gjithsesi duhej liruar banesa. Aty kishte shum materiale. Kishte parulla, afishe, flamuj e materiale t tjera propagandistike q duhej larguar. Ishte makineria radhitse e shtypshkronjs s Jusufit dhe disa gjra tjera ndoshta edhe t panevojshme. Propozova q punn e parullave t ma linin mua pr ruajtje t sigurt. Nuk pranoi Xhafer Durmishi, duke e arsyetuar kundrshtimin e vet me at se gjoja un nuk marrkam vesh n kto pun t thella! Ishin prgatitjet e fundit t Tushs pr t udhtuar n Kosov. Ne e angazhuam Taip Toskin, q ditn e shtun, t 15 majit 1982, ti bartte me veturn e tij. Pasi i kishte prgatitur valixhet, u mor me prgatitjen e tre fmijve, Mirjets, Visarit dhe Bardhoshes s porsalindur. Me mundsit e mia ia dhurova 500 marka. Pastaj u prshndeta me ta." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.137-138) TOSKIQ ALIJA, djal 22 vjear nga Priboji, i mbytur nga dhuna e policis jugosllave. Pr te shkruan Jusuf Grvalla n Lajmtarin e liris, n artikullin: Lugati n kndin e par t rrugs. Jusuf Grvalla: "Sa vlen jeta e qytetarit n syt e policis fashiste Jugosllave Alija Toskiqi, djal 22 vje nga Priboji, as q do ta ket marr me mend sa leht sht t ti shmtojn ato pak stin behari dhe t ta shuajn fare jetn e njom. Tragjikn e beft t ksaj mundsie, q t krcnohet n do knd t rrugs ai e kuptoi von: kur po vdiste pr gazep n grushtat, shkelmat dhe krbat e tre policve. N pik t dits! Tragjika e Alija Toskiqit n krahasim me fatin e shum qytetarve t tjer q e kan psuar njsoj ose edhe m keq se ai, ka megjithat nj satisfaksion t vockl. Krimi 184

i policve mbi kt jet t njom u shqyrtua n forume t larta dhe bri njfar buje edhe n shtypin revizionist jugosllav." (Lajmtari, tetor 1980, f. 11) total institutions rregullime t shoqris si jan shtpit e pleqve, spitalet psikiatrike, sanatoriumet, burgjet, kazermat ushtarake, shkollat-internate dhe manastiret. Nj dukuri e prbashkt pr kto institucione sht se ato, pr ata q jan nn kulmin e tyre, n mas t madhe i thyejn ato barriera, t cilat n raste t rndomta ekzistojn n mes gjumit, kohs s lir dhe puns. T gjitha format e ktyre aktiviteteve kryhen n t njejtin vend dhe nn t njejtave autoritete. Aktivitetet zhvillohen s bashku me shum individ t tjer, t cilt trajtohen n t njejtn mnyr. T gjitha aktivitetet bhen sipas orarit, dhe nj kor i t punsuarve i mbikqyr n mnyr ato t kryhen me koh dhe sipas rregulloreve t caktuara. Ato aktivitete t cilat, pr ata q gjenden n kto institucione, jan t detyrueshme, kombinohen sipas nj plani racional q ka pr qllim prmbushjen e detyrave zyrtare t institucionit. Kto dukuri ve e ve mund t gjenden tek institucione tjera, por t gjitha s bashku ekzistojn vetm tek nj institucion total. TUCOVI DIMITRIJE Dimitrije Tucovi (1881-1914) teoricien i dalluar dhe udhheqs i lvizjes puntore n Mbretrin e Serbis, themelues i Partis Socialdemokrate t Serbis, gazetar dhe redaktor i "Radnike novine" dhe "Borba". Vepra e tij m t rndsishme sht libri "Serbija dhe Shqipria", nj prej studimeve t hershme pr popullin shqiptar.

TH
THAI SYL, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Syl Thai, Kolskstr. 26, 46. Dortmund. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 40.

U
UKHAXHAJ HASAN Aktgjykim: "N baz t aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Pej, P. nr. 106/81; T akuzuarit Hasan Ukhaxhaj, nga f. Carabreg, KK Dean, i lindur m 15 mars 1943, n t njejtin fshat, me profesion profesor i gjuhs shqipe pran QAMO Vllezrit Frashri n Dean,... i shqiptohet dnimi me burg n kohzgjatje prej 11 (njmbdhjet) vjetsh." universalism tendenc tek nj person q e ka nj rol q t veproj n baz t disa rregullave, pamvarsisht se ndaj kujt i sht drejtuar veprimi. P. sh. nga nj gjykats pritet q ai t gjykoj, rigorozisht n baz t rregullave, pamvarsisht se cili sht personi i dnuar. E kundrta e universalizmit sht partikularizmi. utilitarism drejtim filozofik q potencon se nj veprim sht i drejt, nse ai on tek lumturia m e madhe e mundshme pr numrin m t madh t mundshm t njerzve. Ky princip utilitaristik, autori i tij, filozofi anglez Jeremy Bentham (1748-1832), mendon se sht i mundur t aplikohet n t gjitha rregullat e sjelljes njerzore. Utilitarizmi ka pasur rndsi t madhe veanrisht n zhvillimin e ekonomive kombtare. 185

V
valence valenc n social-psikologji paraqet at ngarkes q nj objekt e ka pr nj individ. Nse individi ka prvoja pozitive prej nj dukurie, ngarkesa bhet pozitive, nse prvojat jan negative ngarkesa bhet negative. Valenca mund t shihet edhe si veti tek nj atitud. Valenca nuk tregon vetm at se a sht nj atityd pozitive apo negative por edhe sa pozitive e sa negative ajo (atityda) mund t jet. value vler term qendror n sociologji q mund t ket kuptimet vijuese: 1. Emrtim pr objekte q konsiderohen se kan relevanc pr atitydat dhe nevojat e nj individi apo grupi. 2. Emrtim pr at apo ato pjes t nj objekti, q konsiderohet se kan relevanc pr atitydat dhe nevojat e nj individi apo grupi. Vlera n kt kuptim, e shprehur n mnyr t thjesht sht, gjithka q nj individ apo nj grup ka nj atitud ndaj dikaje. 3. Veti tek nj objekt apo tek nj pjes, apo tek disa pjes t nj objekti, q ndikojn, q objekti t bhet relevant pr nj individ apo nj grup. 4. Emrtim i atyre normave themelore n nj shoqri apo n nj grup. N kt kuptim, m t rndomtin, t gjitha vlerat jan norma, por t gjitha normat nuk jan vlera. Vlerat shrbejn si udhzime pr nj individ ose nj grup me rastin e zgjedhjes n mes alternativave t ndryshme t veprimit, apo orientimeve t ndryshme. Shembuj pr vlera n kt kuptim jan ndershmria, n disa kultura suksesi dhe rezultatet e mdha, demokracia, drejtsia etj. value orientation veti tek nj individ pr t zgjedhur disa vlera para t tjerave, si udhzim pr sjelljet e tij. P. sh. nj zyrtar q merret me shtje sociale mund t ket; orientim-klienti, d. m. th. sjellja e tij diktohet n radh t par nga kujdesi pr klientin, ose orientim-procedural, d. m. th. sjellja e tij diktohet n radh t par nga rregullat ekzistuese. variable variabl nj veti e matshme, e cila mund t merr vlera t ndryshme tek objektet e ndryshme q hulumtohen. Ato veti q nuk mund t maten n mnyr kvantitative quhen variabla kvalitative, dhe ato t cilat mund t marrin vetm dy vlera quhen atribut. Kombsia (nnshtetsia) sht nj variabl kvalitative, dhe gjinia sht nj atribut. Veti q mund t marrin vlera numerike quhen variabla kvantitative. Bhet dallim n mes variablave kontinuale, q mund t marrin vlera t shumta, pa nj kufi si p. sh. gjatsia, dhe variabla diskrete, t cilat mund t marrin vetm disa vlera, p. sh. variabla numri i banorve q mund t ket vetm numra t plot. Nj klasifikim i variablave mund t bhet n baz t relacionit t tyre me variablat tjera. Nj variabl q ndikon n t tjerat quhet variabl e pamvarur dhe ajo q ndikohet quhet variabl e mvarur. VARREZAT kryesore t Shtutgartit, Hauptfriedhof, Steinhaldenstrasse 52, 70378 Stuttgart, ku nga 5 shkurti 1982 deri m 24 shkurt 2002 ishin t varrosur Vllezrit Grvalla dhe Kadri Zeka. Weltanschauung, term i dituri-sociologjis q paraqet masn e grumbulluar t dituris s nj kulture. Kjo mas diturie rritet organikisht dhe ndryshon shum ngadal. Ato elemente q hyjn n Weltanschauung prgjithsisht ndahen n: 186

A) Mite dhe legjenda. B) Dituri q sht e gatuar n folklorin popullor. C) Njohurit fetare, prej atyre m t thjeshta e deri tek sistemi kompleks i dogmave. D) Dituri me karakter t misticizmit. E) Dituri filozofike dhe metafizike. F) Dituri shkencore n matematik, shkencat natyrore dhe shkencat kulturore. G) Dituri teknologjike dhe dituri mbi aplikimin e atyre diturive q u prmendn nn pikn F. Llojet e dituris jan renditur prej atyre m primitive deri tek ato m t avancuarat. Sa m i avancuar q t jet nj lloj i dituris aq m shpejt ndryshon ai. verification verifikim ai proces prmes t cilit nj deklarim sqarohet si i vrtet. Deklarimi formulohet si hipotez apo pohim. Dukurit q kan lidhje me deklarimin vrojtohen, vrojtimet analizohen dhe bhet hulumtimi se si, deklarimet e pohimet, i prgjigjen realitetit t cilin ato prpiqen ta reprezentojn. Funksioni m i rndsishm i verifikimit n metodn shkencore sht futja e gjykimeve t reja n teorit ekzistuese, vrtetimi i nj gjykimi shkencor n mnyr aq themelore sa ai gjykim t konsiderohet ligj shkencor dhe t shtoj masn e diturive shkencore. Nganjher bhen kto dallime n mes formave t verifikimit: A) Verifikim-replikativ, me domethnien se vrtetohet edhe nj gjykim shtes pr ta rritur vlershmrin. B) Verifikim-konstistenc. Bhet hulumtim se deri n far shkalle nj pohim logjikisht sht i lidhur me nj teori ekzistuese. C) Verifikim-korrespondues, ku provohet vlershmria e nj teorie me ann e hulumtimit, se deri n far shkalle prputhet ajo m t dhnat empirike. verstehen metod sociologjike e introduktuar nga sociologu gjerman Max Weber. Me verstehen Weber e mendon pjesrisht nj proces dhe pjesrisht rezultatin, cakun final t ktij procesi, sqarimin e nj sjelljeje, n t cilin procesi rezulton. Weber mendon se shkenctari, prve sqarimit t sjelljes n mnyr racionale, prmes intuits e vendos veten n vendin e atij individi, sjelljen e t cilit don ta sqaroj. Prmes verstehen aktuale ai e sqaron prmbajtjen e veprimit, prmes verstehen sqaruese, ai (shkenctari) i sqaron ato motive, q prbjn bazn e nj veprimi. vertical mobility lvizshmri sociale n drejtim t lart dhe t poshtm. Martesa me nj person t nj klase m t lart sht mobilitet vertikal, si dhe avancimi n vendin e puns, ashtu si sht shkarkimi nga detyra-puna. VESELAJ HASAN, Hasan Veselaj, aktivist i rrethit t Shtutgartit i cili mori pjes n shum aktivitete. VRTETA, (e vrtata- ang. truth, fr. verite, lat. veritas, gjerm. Wahrheit) prcaktim, mbishkrim i "t vrtets" si e kundrta e "asaj q sht false". 1. N kuptim m t gjer mund flitet pr nj shtet t vrtet, nj jet t vrtet, nj vepr t vrtet arti, e kshtu me radh, me 'rast mendohet se shteti, jeta apo vepra e artit jan t vrteta ashtu si duken n pamje, q ekzistojn dhe mund perceptohen me an t shqisave, apo jan t kndshme. Nse ky kuptim i gjer i fjals "e vrtet" lidhet me nj teori idesh ather mund t flitet pr dika se a sht e vrtet nse prputhet me iden e vet (p. sh. Platon, 187

Hegel dhe Kierkegaard). M tej vlen n mnyr t veant, se nj vepr arti mund t thuhet se sht e vrtet nse ajo n nj apo tjetr kuptim sht paraqitje e besueshme e realitetit (ose paraqitjen faktike ashtu si duket, ose nj realitet esenacial). Si minimum, ktu duhet patjetr t krkohet q vepra e artit t mos shpreh dika q sht n kundrshtim me ligjet e realitetit. 2. N kuptim m t ngusht, e vrteta sht nj prcaktim ose tek aktet dhe gjendjet mentale (gjykime, parafytyrime besimesh) ose dika gjuhsore (si jan fjalit indikative) ose tek t thniet-deklarimet. Teorit m t rndsishme rreth t vrtets, n mesin e ktyre kuptimeve m t ngushta jan si vijon: Teoria korresponduese pr t vrtetn (nga latinishtja co- me dhe respondereprgjegj) do me thn teoria e adekuatshmris pr t vrtetn, n baz t s cils dika sht e vrtet nse "prgjigjet ndaj" apo "sht adekuate" me at q thuhet. P. sh. thnia "Diametri i diellit sht 1400 000 km" sht e vrtet, vetm dhe vetm nse thnia sht adekuate me realitetin. Teoria korresponduese pr t vrtetn gjurmohet n t kaluarn deri tek Aristoteli, por formulimin klasik e ka marr s pari tek Thomas Aquinas prmes formuls "Veritas est adaequatio rei et intelectus" ("e vrteta qndron n adekuatshmrin n mes sendeve dhe intelektit"). Diskutimi modern mbi kt teori prpiqet veanrisht t precizoj se ka do t thot se dika "sht adekuate" me dika tjetr. Tek Wittgenstein dhe Russell teoria korresponduese e merr nj formulim me 'rast shtrohen krkesa t forta, ku adekuatshmria kuptohet si nj relacion n mes dy gjrave: ajo ka sht e vrtet (nj thnie, nj parafytyrim besimi, nj pohim e kshtu me radh) dhe at q e bn t vrtet (nj ngjarje, nj fakt, nj rrethan). Adekuatshmria qndron n at se dy "gjrat" kan struktur t njejt, n at mnyr q mund t thuhet se nj deklarim e "kopjon" apo "pasqyron" stukturn e nj fakti. Ky interpretim i teoris korresponduese sht kritikuar ashpr dhe tani shumica e filozofve jan larguar prej ktij interpretimi. Kritika pos t tjerash ka parashtruar, se struktura n nj shprehje informative (p. sh. raporti n mes kryefjals dhe kallzuesit n fjalin "Toka sht nj planet") sht e nj lloji krejt tjetr nga strukturat dhe relacionet n at realitet pr t cilit bn fjal fjalia. Pastaj sht nnvizuar vlershmria se nj "send" ose nj "fakt" nuk mund t identifikohen pamvarsisht prej shprehjeve t tyre specifike. Domethnie e ksaj sht se "realiteti" dhe "gjuha" nuk prbjn dy dimenzione t pamvaruna, kontigjenc t jashtme - "relacion korrespondues". Pr t'iu shmangur ktyre vrejtjeve, teoris korresponduese shpesh i jepet nj formulim m i lir, ku thuhet se nj shprehje informative sht e vrtet, nse ajo n nj apo tjetr kuptim mund t "korrespondohet" me nj fakt. (p. sh. tek Poper). Teoria koherente pr t vrtetn (nga latinishtja co- s bashku me, dhe haerere, e lidhur fort) do me thn jokontradiktore pr t vrtetn, n baz t s cils nj shprehje informative sht e vrtet, nse ajo, n mnyr t liruar prej kundrthnieve "sht e lidhur" dhe e bashkueshm me m t madhin sistem prfshirs t fjalive. N fund t fundit, jo fjalit e veanta, por sistemi i lidhur i shprehjeve informative sht ajo q sht e vrtet. Pr kt arsye mund t flitet pr shkall t s vrtets, krejt sipas asaj se nse nj teori (do me thn nj shum e shprehjeve t lidhura logjikisht) sht sa pak apo sa shum afr atij sistemi gjithprfshirs t shprehjeve t vrteta informative. Teoria koherente pr t vrtetn e ka marr formulimin e saj klasik nga Leibniz dhe gjendet n forma t ndryshme tek filozoft idealist si Hegeli, Bradley dhe Blanshard. Teoria rndom kritikohet pr at se nuk ka mundsi t sqaroj m afr se ka menedohet me "lidhshmri" n mes shprehjeve informative, prve asaj se ato prbjn 188

nj sistem t liruar prej kundrthnieve. M tutje thuhet se mungojn dshmit se do t ishte e pamundur pr t'i ndrtuar dy sisteme t papajtueshme, t barabarta pr nga gjersia, t cilat t vshtruara ve e ve do t prbnin nj trsi t prmbledhur. Teoria evidente pr t vrtetn (nga latinishtja evidentia; ex jasht nga, dhe videre, shiko). do me thn teori mbi at se e vrteta sht ajo q mund t tregohet n nj prvoj evidente. Prvoja evidente mund t interpretohet si gjendje psikologjike gj q mohohet nga Brentano dhe Husserl. Brentano e mohon at se do t kishte qen e mundur pr t prpunuar nj teori rreth t vrtets dhe evidencs e q nuk do t ishte nj sjellje n rreth. Kshtu e vrteta si evidenc merr karakterin e nj koncepti themelor. Tek Husserl e vrteta definohet si "prputhmnia e plot n mes asaj q mendohet dhe asaj q ipet", ndrsa evidenca definohet si prvoja e ksaj prputhmnie. Argumentet kundr teoris evidente pr t vrtetn u prgjigjen fillim e mbarim argumenteve kundr asaj q mendohet si evidente. Tek Heidegger zavendsohet teoria evidente me nj teori mbi t vrtetn si aletheia (a-, jo, dhe lathein, mbulue) do me thn e vrteta sht dika q nuk sht e fshehur, nuk sht e mbuluar, sht ajo q sht e zbuluar, demaskuar. Heidegger mendon se me kt ka rizbuluar kuptimin mbi t vrtetn q ka ekzistuar para Aristotelit. Teoria pragmatiste pr t vrtetn (pragma, veprimtari) do me thn kuptimi se dika sht e vrtet nse ajo sht e frytshme dhe e dobishme n praktik ose nga kndvshtrimi i jets ose nga ai i shkencave. Krahasime n kt pik mund t bhen me mendimet e Nies. Tek Pierce dhe Apel teoria pragmatiste pr t vrtetn lidhet me teorin konsensusale pr t vrtetn (nga latinishtja consesus, prputhmni, unitet) do me thn teoria mbi at se e vrteta sht ajo q nj numr i pambarim i njerzve kishte me ardh n prfundim, nse ata do t kishin mundsi q prjetsisht ta kontrollojn nj deklarim. Nj deklarim pr kt arsye sht i vrtet, nse ai mund n mnyr t dobishme t hyj n kuadrin e nj procesi t till pambarim shkencor. Prve ktyre n literatur ndeshet teoria redundante pr t vrtetn, no truth teoria pr t vrtetn, teoria performative pr t vrtetn, dito teori pr t vrtetn. N gjykata e n drejtsi, kur nga dshmitart krkohet ta bjn kt betim: "Un N.N., betohem dhe ju siguroj n nderin dhe ndrgjegjen time se do ta them krejt t vrtetn, asgj nuk do t l n heshtje, asgj nuk do t shtoj dhe asgj nuk do t ndryshoj" mendohet n teorin korresponduese pr t vrtetn, dhe n ato raste dshmitart nuk pyeten se sa jan t informuar me konceptet filozofike pr t vrtetn, por ta tregojn at t vrtet q e din, n mnyr q, n raste t rnda kriminelt t dnohen dhe t'u prehet mundsia pr t br krime tjera. white collar crime emrtim pr krime q mund t kryhen vetm nga individt e shtresave t larta t shoqris gjat ushtrimit t profesioneve t tyre. Shembuj t white color crime jan prvetsimi, thyerja e besimit, e deri dikur edhe deklarimi i rrejshm i pasuris. Shumat t cilat vidhen n forma t ndryshme jan shum her m t mdha se sa ato q vidhen n mnyr konvencionale. Krimet gjegjse n klasn puntore quhen blue collor crime. Kundrvajtje t tilla jan p.sh. vjedhje veglash (e nj sharre, ekani) apo materiali (nj thes beton etj.). wildcat strike grev lokale, spontane apo e inicuar nga sindikata lokale, pa aprovimin apo informimin e sindikats qendrore (bashkimit profesional). 189

XH
XHAFERI SAMI, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sami Xhaferi, 1902 Brandley Dr. 60538 Montgomery Ili., USA. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 2. XHEVITI MUSA, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Musa Xheviti, Militet str. 10 Delroth, 4047 Dormagen 11. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 2.

Y
yellow-dog contract, n ShBA nj marrveshje jo-ligjore n mes ndrmarrjeve dhe puntorve, ku kta t fundit pr t pasur mundsi q t punsohen zotohen se nuk do t bhen antar t ndonj bashkimi profesional. YLDRIM SHABAN, ka qen tregtar me shtetsi turke, i mallrave shqiptare, me banim n Munchen. sht personi q prmes Nijazi Saraoglut, i ka ndihmuar Jusufit t marr kontakt me Sabri Novoselln n Turqi, duke ia dhn adresn e Nijaziut, Bardhoshit e Jusufit, n panairin e artizanatit, t mbajtur n Munchen m 14 mars 1981. N vitet 1980-1984 (e ndoshta edhe m gjat) firma e tij e ka pasur kt adres: Shaban Yldrim, Bayerstr. 5, 8000 Mnchen Jusuf Grvalla: "Ktu kam nj propozim. Ai shoku n Mynhen, prmes t cilit e mora lidhjen me Ty, Shabani, sht nj milioner. Nse shokt q ke Ti atje kan ndikim n t, athere ai do t mund t na ndihmonte n blerjen e nj makine t till, bile nuk do ti ndiente shpenzimet. Por, kjo sht shtje q duhet ta vendosni ju." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 265) YLLI "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." (Jusuf Grvalla)

Z
ZENELAJ A. (pr Shaqir Shabanin), veprimtar n Franc. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: A. Zenelaj, 8 Avenue Maurice Thorez 69120 Voulx EN VELIN Lyon France. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. ZENELI SADIK, veprimtar n Gjermani, n komunn e Vllezrve Grvalla. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Sadik Zeneli, (Uka) Mnzerstr. 12, B 7100 Heilbronn. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 5.

190

ZEQIRI BRAHIM, veprimtar n Zvicr. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Brahim Zeqiri, Av Du LIGNON 21 Geneve SUISSE tel.564011. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. ZEQIRI SHAIP, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Shaip Zeqiri, Herrenbergerstr. 40. Zim, 305, 7400 Tbingen. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. ZULFAJ MAKSUT, veprimtar n Gjermani. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Maksut Zulfaj, Vulkan str. 32 D-2820 Bremen 70. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 15.

ZH
ZHARKU AHMET, veprimtar n ShBA. N vitet 1982-1983 ka pasur kt adres: Ahmet Zharku, 207 E.Mosholu Pkwy Bronx, N.Y.10467 U.S.A. Ka qen nj ndr pikat prej nga sht shprnda Zri i Kosovs me fjalt kushtrimtare t Jusuf Grvalls. Numri i ekzemplarve t porositur prej tij ka qen 30. ____________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. N rrethin e Shtutgartit 8. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ____________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI
191

MAJ 2013