XHAFER DURMISHI

"Zri i popullit" dhe Zri i Jusuf Grvalls

PARAFJAL 1. ARRATISJA 2. Kush prgjigjet pr krimet e gjenocidit n Kosov? 3. ZRI I POPULLIT - Z I T GJITH SHQIPTARVE

4. Lajmrimi i Pranvers 81 n Lajmtarin e liris 5. ZRI I KIO FOTJADHIT 6. PSE U PRDOR DHUNA POLICORE DHE TANKET KUNDR SHQIPTRARVE N KOSOV? 7. KUSH E NXIT ARMIQSIN MIDIS POPUJVE T JUGOSLLAVIS? 8. DUHESHIN SHKRIME, TRAKTE DHE FJALIME 9. Krkesa pr ti njohur Kosovs, statusin e Republiks, sht e drejt 10. GJENEZA SIPAS GJENAZEVE 11. KRKESA "KOSOVA REPUBLIK" NUK MUND T SHUHET AS ME DHUN, AS ME TEORIZIME BOSHE 12. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT 13. ZRI I JUSUF GRVALLS 14. T madhrishm dhe t patejkalueshm

Parafjal
Pr prgatitjen e ktij libri dua ta falnderoj Faridin Tafallarin n dy drejtime: -S pari, ai qysh m heret m'i ka siguruar t gjitha kopjet q ia kam krkuar nga revista Lajmtari i liris, Bashkimi dhe Zri i Kosovs. -S dyti pr ofrimin e ndihms prmes shokut t tij A. S. nga Tirana, rreth sigurimit e artikujve t "Zrit t popullit", i cili krkesn e Faridinit e ka pritur n kt form: Faridin, Gzohem shum q u dgjuam se, kishim koh q nuk kishim komunikuar, por edhe q jeni mir me shndet. Edhe ne ktej nga Tirana, n kt vjesht - pranvere, jemi mir, mezi presim q t freskohet pak moti!? Prsa m shkruan pr krkesn e atyre artikujve, do t prpiqem t ta plotsoj por duhet t dish q m duhet pak koh sepse jan disa procese pr krkimin e artikujve n fjal, fotokopjimin etj... E them kt se, ti shoku yn e di fare mir se, nuk "prtojm" kurr pr Ty, sepse ke ln gjurm t forta burrrie tek ne, si njeri me karakter fisnik e nj shqiptar i vrtet i Kosovs, pra i bess, dhe jo si shum t tjer, madje emra te njohur, q e kan "dredh" pa pik turpi, dhe na kan "harru"... T kujtojm shpesh edhe n bisedat me H., sepse ... nevoja pr miqt dhe shokt e vrtet po krkohet shum dhe Ti je njri prej tyre! .... Faridin!...Sot e mbarova porosin tnde pr artikujt e gazets Z.P.! U vonuan ca... dhe u mundova pak sepse, pr fat, Biblioteka Kombtare sht n konstruksion, kshtu q fal respektit pr ty, por dhe vendit q kam atje, u prpoqn q n mes t atij pluhuri e rrmujs s madhe t rinovimit t fondeve, t m nxirrnin koleksionet, q ju krkova... Si t kisha vn n dijeni, artikujt ishin shum voluminoz, kshtu q edhe fotokopjimi i tyre qe mjaft i vshtir... ata nuk mund t drgohen me asnj rrug tjetr, prvese postimit t fotokopjeve t tyre!... Gjith t mirat! A. S. Xhafer Durmishi

1. ARRATISJA
Jusuf Grvalla: "E diel, 30 dhjetor, 1979 ora 00.45 Ludwigsburg Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. Aty nga ora 16, erdhn n "Rilindje" Suzana me Kadri Rexhn dhe m prun lajme t hidhura. At dit heret n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn. .... Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina, qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata. ... N Ludwigsburg, n banes t Bardhit, arritm nga ora katr e mngjesit, ditn e premte, m 21 dhjetor, plot nj jav pas arratisjes sime." (Vepra, vllimi 4, Prishtin 2010, faqe 245-248)

2. Kush prgjigjet pr krimet e gjenocidit n Kosov?

Nga "Zri i popullit", 31 gusht 1966 Jusuf Grvalla: "N ver t vitit 1966, kur nj pjes naive e shqiptarve me banim n Jugosllavi kishin zn t besonin se me rnien e Rankoviit pernduan gjith t ligat, Partia e Puns e Shqipris doli me nj analiz t hollsishme, q tregonte t kundrtn. Artikulli q po e sjellim ktu, as sot nuk ka humbur asgj nga aktualiteti i vet. Prkundrazi, ai vlen edhe pr situatn e sotme n Kosov dhe n viset e tjera shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia." (Shnim: Torturimet ndaj Shefqet Jasharit jan t bra n vitin 1980 n at vit kur Jusuf Grvalla e prgatit kt artikull pr ribotim - Xh. D.) Xhelati i popujve t Jugosllavis J. B. Tito dhe klika e tij pr t shptuar lkurn e vet, pr t shptuar sistemin e shtypjes, t shfrytzimit e terrorit q po tronditet nga themelet, "sakrifikoi", bashkpuntorin m t ngusht, Rankoviin, t cilit i veshi t gjitha fajet dhe e ngarkoi me t gjitha dshtimet, gabimet, krimet dhe disfatat e gjertanishme t regjimit titist. Me shkarkimin e Rankoviit nga t gjitha funksionet shtetrore dhe t partis n Jugosllavi, n gjirin e bands titiste shprtheu haptazi lufta pr pushtet midis klaneve kroato-sllovene e serbomadhe, q kan prkatsisht prkrahjen e imperialistve ... e t revizionistve sovjetik. Kjo sht nj shprehje e qart e kontradiktave t thella klasore e nacionale q brejn prej kohsh dhe po shembin mbretrin e Titos, shprehje e kalbzimit, degjenerimit dhe dekompozimit t sistemit titist. Ngjarjet e fundit treguan edhe nj her se Jugosllavia titiste ndodhet n rrug kryq. Tradhtia ndaj marksizm-leninizmit nga ana e kliks s Titos q e ktheu Jugosllavin n nj shtet borgjez kapitalist me t gjitha tiparet e veta, solli (dhe do t sillte medoemos) prarjen n gjirin e saj, se ajo do t zhvillonte, sikundr q zhvilloi, nacionalizmin e shovinizmin n mes pjestarve t saj dhe, si rrjedhim, grupimet e 3

ndryshme kombtare n Jugosllavi q prpiqeshin t afirmoheshin, t forconin pozitat n shtet, n ekonomi, n ushtri, gjithsecili n kurriz t tjetrit dhe m i forti kundr m t dobtit. U ringjall dhe u prcaktua rruga e rivaliteteve t vjetra nacionale-shoviniste serbo-kroate. E tr politika nacionale e kliks s Titos gjat ktyre njzet e ca vjetve ndaj kombsive t ndryshme sht karakterizuar nga shtypja e pabarazia, nga shfrytzimi dhe diskriminimi ekonomik e kultural. N mnyr t veant titistt kan zbatuar terrorin m t egr, m gjakatar, gjymtimet dhe asgjsimin fizik mbi popullsin shqiptare n Jugosllavi. Popullsia shqiptare n Jugosllavi me shtypjen e prgjithshme q ka psuar nga regjimi skllavrues, nga politika e tij shoviniste kombtarizuese sht nj aktakuz e fuqishme, e pakundrshtueshme kundr rendit policor t Beogradit. Mbi kurrizin e saj jan br persekutime t tipit fashist, tortura fizike e shpirtrore, sht zbatuar gjersisht krimi i gjenocidit. Shefqet Jashari: "Hetimet zgjatn 7-8 muaj. sht vshtir t prmenden gjith hetuesit q merrnin pjes n maltretime. Vemas kan qen t pashpirt Asllan Sllamniku, Sllavkoviqi dhe njfar Muharremi. Kam pasur rastin ta njoh edhe Abdullah Prapashticn, e cili e shikonte duke m rn me krba kmbve i pashpirti Asllan Sllamniku." Klika e Titos, pas plenumit t 4-t t s ashtuquajturs LK Jugosllave po prpiqet me t gjitha mjetet t shptoj regjimin titist nga katastrofa, drejt s cils po rrukulliset me shpejtsi duke u orvatur t'ja ngarkoj prgjegjsit e rnda pr gjendjen pa rrugdalje t krijuar n Jugosllavi ish kryetarit t UDB-s, bashkpuntorit m t ngusht t Titos, Rankoviit. N gjith Jugosllavin po bhen prpjekje pr ta vn UDB-n, kt organizat famkeqe gjaksorsh, m mir n shrbim t regjimit titist, duke hequr prej saj, sa pr sy e faqe, ndonj kriminel tepr t kompromentuar. Kshtu, me urdhr t Titos, u bn disa "spastrime n gjirin e hierarkis drejtuese t UDB-s." U hoqn disa ministra t punve t brendshme n ato republika e krahina ku politika shoviniste e shtypjes dhe e farosjes nacionale ka qen m e egr dhe ku mundsia e shprthimit t zemrimit popullor ka vn n rrezik vet ekzistencn e regjimit titist. Kshtu ndodhi n Serbi, n Mal t Zi, n Maqedoni, n Bosnj e Hercegovin e gjetk. Kshtu, sipas lajmeve t shtypit jugosllav, edhe n "krahinn" e Kosovs jan br ndryshime n udhheqjen e UDB-s. Prgjegjsit e gjertanishm t UDB-s n Kosov Mia Mijushkovi, Stanislav Gerkovi e Sh. Kajtazi u shkarkuan duke u zvendsuar nga t tjer "specialist" t UDB-s si Xhevdet Hamza e Dushko Ristiqi. Por popujt jugosllav nuk mashtrohen. Aq m tepr nuk mashtrohet populli shqiptar n Jugosllavi. Kjo fushat gjoja "spastrimesh" sht nj llustr pr t mbuluar krimet e pashlyeshme t regjimit titist, pr t lar nga prgjegjsit klanin Tito-Kardel-Bakari, q doli prkohsisht i fituar nga lufta pr pushtet. Ajo bhet, m n fund, pr ta paraqitur Titon si "shptimtar t situats", q gjoja kujdeset pr t rivendosur "rendin e ligjshmrin" e asgjsuar nga vet sistemi titist dhe UDB-asht fashist, t cilt gjithmon kan vepruar nn drejtimin e Titos dhe kliks s tij. Por asnj manovr nuk e shpton dot klikn titiste. Krimet e gjenocidit q jan zbatuar kundr popullsis shqiptare t Kosovs, Rrafshit t Dukagjinit, Maqedonis e Malit t Zi, jan produkt i politiks s nacionalizmit e t shovinizmit t egr q ka zbatuar regjimi titist. Pr ato duhet t prgjigjet n radh t par vet Titua dhe, bashk me t, e tr banda e tij, q nga peshkaqent e mdhenj Rankovi, i cili sht i lyer gjer n gryk me gjakun e popullit shqiptar n Jugosllavi, Kardel, Bakari, B. Jovanovi, L. 4

Kolishevski e t tjer e deri tek ata m t vegjlit, si Dushan Mugosha, Veli Deva, Xhavit Nimani, Ali Shukriu, Gjoko Pajkovii, edo Mujovii, edo Topallovii, Sinan Hasani, Xhevdet Hamza etj. Partia e Puns e Shqipris, duke u nisur kurdoher nga pozita t drejta parimore marksiste-leniniste, ka demaskuar me koh dhe me vendosmrin m t madhe t gjitha krimet e shmtuara q banda tradhtare e Titos ka vazhduar t kryej n dm t popujve n Jugosllavi, dhe n mnyr t veant n dm t popullsis shqiptare t atij shteti. Ne kurr nuk kemi ndrhyr dhe nuk do t ndrhyjm n punt e brendshme t Jugosllavis. Prkundrazi sht klika revizioniste e Titos ajo q e ka ngritur n sistem ndrhyrjen n punt e brendshme t Shqipris e t vendeve t tjera, ajo q pr m se njzet vjet nuk ka ln gj pa br n luftn e saj kundr popullit shqiptar, kundr PPSH, kundr RPSH dhe kundr rendit shtetror e shoqror socialist t vendosur n Shqipri. Ndrhyrjet e kliks titiste n Shqipri, veprimtaria e saj e vazhdueshme komplotuese e diversioniste, aleancat e saj me armiqt m t trbuar t popullit shqiptar, q nga fashistt, ballistt, zogistt e deri n imperialistt ..., monarko-fashistt grek e revizionistt hrushovian kundr PPSH, jan t njohura tanim nga gjith bota. Natyrisht, t gjitha kto ndrhyrje t kliks s Titos n punt e brendshme t Shqipris kan hasur n kundrshtimin e vendosur t popullit ton, jan br cop e thrrime nga vigjilenca dhe uniteti revolucionar i popullit shqiptar, q sht bashkuar me partin e tij, si mishi me kockn. Por n rast se klika revizioniste e Titos prcjell n varr me aq ceremoni e pompozitet provokues nj tradhtar t till me damk t njohur t popullit shqiptar e t PPSH si Panajot Plaku, aq m tepr ne i kemi t gjitha t drejtat t ngrem zrin ton pr t mbrojtur interesat jetike t popullsis shqiptare n Jugosllavi, e cila jeton nn terrorin e kliks s Titos e t UDB-s, nn rrezikun e prhershm t kombtarizimit e t farosjes masive. Krimet, vrasjet e asgjsimi fizik i popullsis shqiptare t Jugosllavis nga ana e kliks titiste si dhe politika pr kombtarizimin e saj, prbjn nj vij sistematike, e cila ka filluar qysh n ditt e para t lirimit dhe ka vazhduar e vazhdon me egrsi gjithnj e m t llahtarshme edhe sot e ksaj dite. Kto krime e kjo politik gjenocidi nuk mund t shlyhen nga kujtesa e asnj njeriu t ndershm n bot, e aq m pak n kujtesn e atyre q i kan hequr dhe i heqin prdit mbi kurrizin e tyre. Kurr nuk do t harroj popullsia shqiptare n Jugosllavi ngjarjen e hidhur t vjeshts s vitit 1944, kur banda Tito-Rankovi arrestoi n Tetov 10 000 shqiptar dhe pushkatoi pa gjyq 1200 prej tyre, pa br fjal pr ata q vdiqn n burgjet. Cinizmi, egrsia, trbimi pr t farosur shqiptart kan karakterizuar gjithmon veprimet e banditve titist. Kur nj patriotsh shqiptar protestoi n komandn titiste pr kto krime, gjenerali Apostokli, komandant i athershm i Brigads s par maqedonase, u prgjegj: "Kjo nuk sht asgj, sht nj pastrim q bjm. Kta q vriten duhet t qrohen". Dhe Vukmanovi Tempo, i cili ishte i pranishm ather, urdhroi: "Akoma mbani njerz npr kampe? Ata q kini pr t pastruar, i qroni shpejt". Ky urdhr i prfaqsuesit personal t Titos u zbatua me zell t madh. N nntorin e vitit 1944, mijra fshatar t pafajshm shqiptar u pushkatuan rrugve t Maqedonis, u dogjn n zjarr, u infektuan me qllim dhe vdiqn nga tifua e morrit. Brez pas brezi populli shqiptar i Jugosllavis do t kujtoj me urrejtje t paprmbajtur, kundr kliks gjakatare titiste, masakrn e Drenics t dimrit t 1944-s, kur divizionet jugosllave, nn pretekstin e spastrimit nga elementt armiq, rrethuan zonn e liruar t Drenics dhe masakruan rreth 30 000 burra, gra, pleq e fmij shqiptar. Ngjarja e Drenics ishte nj kasaphan e vrtet, nj asgjsim sistematik e i organizuar i popullsis s ktyre krahinave me kombsi shqiptare. Prse dhe me 5

'qllime titistt u suln si bisha mbi popullsin shqiptare dhe e mbuluan prsri me gjak shqiptar Kosovn e martirizuar? I vetmi faj i ksaj popullsie ishte kombsia e saj shqiptare dhe qllimi i titistve ka qen dhe mbetet asgjsimi i popullsis shqiptare n prgjithsi. N kt rrug ata ecin pa u ndalur edhe sot e ksaj dite. Mbi 2000 shqiptar n Mitrovic dhe m se 1000 t tjer n Gjilan, mijra shqiptar q shkuan si partizan n brigadat jugosllave pr t luftuar fashistt, u vran me plumbin pas koks, me urdhr t shtabit jugosllav. Qindra shqiptar t tjer t rekrutuar ushtar nga jugosllavt, u pushkatuan prej tyre gjat rrugs Prizren-Tivar. 1200 djem shqiptar q kishin mbetur nga ky udhtim tragjik, u pushkatuan n Tivar. N Gorica t Triestes m shum se 2000 shqiptar nga Maqedonia, t mobilizuar n brigada pune, u mbytn me gaze helmuese. Asgjsimi fizik i shqiptarve t Kosovs, Maqedonis e Malit t Zi kryhej n mnyr sistematike. Nga t dhnat e dshmitarve e t dokumentave del se m shum se 40 000 vet kan rn nga plumbi, bajoneta dhe helmi gjat viteve 1944-1948. Por ky terror asgjsues i kliks titiste kundr popullit shqiptar t Kosovs, Rrafshit t Dukagjinit, Maqedonis e Malit t Zi vazhdon edhe m i egr e m i organizuar pas vitit 1948. Udhheqja revizioniste jugosllave, pas daljes s rezolucionit t Byros Informative m 1948 me t ciln u dnua tradhtia e Titos ndaj marksizmleninizmit dhe shtjes s socializmit, shtoi shtypjen e egr dhe t gjithanshme mbi popullsin shqiptare t Jugosllavis, mbi t ciln si gjat viteve 1948-1950 ashtu edhe gjat periudhs 1951-1965 shprtheu vala e vrasjeve, arrestimeve dhe torturave m njerzore. Titistt me t gjitha mjetet nxitin vllavrasjen midis shqiptarve, ringjallin jo vetm gjaqet e vjetra, por me kombinacione t ndryshme krijojn gjaqe t reja. Pr zgjerimin e tyre, oficert e UDB-s, me ann e agjenturs, organizojn rrmbime dhe nderime vajzash e grash kosovare dhe pastaj i shtyjn t vriten, ndrsa ligjet, me qllim inkurajimi, parashikojn dnime t lehta. Kshtu, ndrsa gjat vitit 1965 n krahinn e Kosovs u kryen 41 vrasje dhe 74 plagosje, n gjashtmujorin e par t ktij viti u bn 26 vrasje dhe 46 plagosje t rnda. Por a und t shprehen me fjal dhe t prshkruhen krimet dhe barbarizmat e pashembullta q klika titiste kreu n dimrin 1955-1956 kundr popullsis shqiptare gjat t ashtuquajturit "aksion t armve". Pr zbatimin me prpikmri t operacionit kriminal dhe pr drejtimin e operacioneve ndshkimore Titua ngarkoi vet Rankoviin, formoi edhe nj shtab, n t cilin ishin caktuar njerzit m t sprovuar n barbarizma, shovinist nga m t trbuarit, kriminel t regjur, q kan lyer duart me gjakun e popullit shqiptar t Kosovs. Ky shtab udhhiqej nga Dushan Mugosha, Gjoko Pajkovii, kolonel i UDB-s edo Mujovi, edo Topallovii, Xhavit Nimani, Xhevdet Hamza, etj. E para q psoi goditjen e terrorit ishte krahina e Rugovs. Ekspedita ndshkimore me oficerin e UDB-s Bogolub Rediin n krye, me pretekstin e krkimit t armve, torturoi barbarisht pothuajse t gjith burrat e ksaj krahine. Ata i rrihnin pr vdekje me pendrak (krba me pesh t nj goditje prej 70 kg), i mundonin me ann e korrentit elektrik dhe i linin tr natn t zhveshur e zbathur n dbor. Pastaj i vinin n kolon dhe i futnin n kanal, ku uji kishte ngrir nga t ftohtit e madh q i kalonte t 15 gradt nn zero. N t njejtn mnyr vazhduan torturat e masakrat n Junik t Gjakovs, n Dean t Pejs, n Suharek t Prizrenit, n Llap t Prishtins, n Vuitern, n Drenic, Mitrovic etj. Shefqet Jashari: "Hetimet zgjatn 7-8 muaj. sht vshtir t prmenden gjith hetuesit q merrnin pjes n maltretime. Vemas 6

kan qen t pashpirt Asllan Sllamniku, Sllavkoviqi dhe njfar Muharremi. Kam pasur rastin ta njoh edhe Abdullah Prapashticn, e cili e shikonte duke m rn me krba kmbve i pashpirti Asllan Sllamniku." "Brenda nj nate" tregon ndr t tjera emigranti kosovar Brahim Rexh Binaku nga katundi Drenoc i rrethit t Gjakovs, UDB-ja na mori ne 34 burra t Drenics dhe na grumbulloi n kulln e Shaban Ibishit, ku gjat nats oficeri i UDB-s Drago Kilevi me katr milic serb na rrihnin nj nga nj n dhomat e ksaj kulle me nj llastik q ishte i mbushur brenda me copa metali, me shqelma, me grushta, me qytn e pushks dhe me dru. Pas ksaj UDB-ja n do tri-katr dit merrte n pyetje secilin prej nesh dhe na thosh se far kini br para 20 vjetve. Emigranti Din Sadrija nga Istoku i Pejs ka deklaruar: "N katundin Dubovc UDB-ja ka br tortura t tmerrshme nn pretekstin e armve. Kto u bn n postn e milicis. Nga 50 shtpi q ka katundi, pr 5 muaj me radh u torturuan 50 burra". Shum ndr ta si rezultat i torturave, u vran ose u sakatuan. T marrin dshmin e emigrantit tjetr Xhem Zek Haxhija, nga katundi Bog i Rugovs Pej: "N muajin janar t vitit 1956, oficert e UDB-s t rrethit t Pejs Bogolub Radi e Vllado Dazhi pr nj dit na grumbulluan 65 burra n dyqanin e katundit dhe filluan t na torturojn. Torturat dhe poshtrimet e UDB-s nuk u shtrin vetm mbi ne burrat por edhe mbi grat shqiptare, gj q nuk kan mundur ta bjn as sulltant e Turqis e as kralt e Serbis e Malit t Zi n malsit tona." T tilla dshmi mbi mizorit barbare t kriminelve titist ka shum. Me qindra njerz vdiqn n duart e xhelatve t UDB-s, gjat torturave ose pas disa ditsh. Shum t tjer, duke mos qen n gjendje t'u rezistojn torturave pr t dytn e t tretn her, i kan dhn fund jets n mnyr tragjike, duke u vrar, mbytur, therur, duke u hedhur n pus, n lum, etj. Kurse mijra t tjer mbetn t gjymtuar e t paaft pr pun, nj pjes prej t cilve kan vdekur pas shum vjetsh, nj pjes u mendn dhe nj pjes po vuajn akoma edhe sot nga plagt e shkaktuara qysh ather. Dhe pr t'i vn kapak veprimtaris prej xhelatsh, autoritetet jugosllave lshuan urdhrin kategorik q shqiptart e gjymtuar gjat torturave t vjetve 1955-1956 t mos pranoheshin n asnj mnyr npr spitale pr t'u mjekuar. T burgosurit shqiptar q ndodhen n burgjet titiste, jetojn n kushte njerzore. Vetm n burgun e Nishit ndodhen mbi 2000 shqiptar t burgosur. Gjithashtu edhe n burgun e Sremska Mitrovics, q sht edhe ky burg qendror, ka mbi 700 t burgosur, nj e treta e t cilve i prkasin kombsis shqiptare. Ndrsa gjysma e t dnuarve me akuza politike n Srem jan shqiptar. Titistt i kan kthyer krahinat shqiptare n Jugosllavi n burgje e kampe prqndrimi t farosjes masive. Pr kt dshmojn burgjet n Nish e Srem, n Idrizov t Maqedonis, n Prishtin, n Gjurakovc, n Suharek, n Goli Otoku etj. Kudo shqiptart n Jugosllavi jetojn me frikn e pasiguris pr t nesrmen. Vdekja qndron varur mbi kokat e tyre si shpata e Damokleut. Nj i burgosur kujton me llahtar: "Kam par lloj-lloj krimesh kundr shqiptarve, thot ai. Kam par krime t atilla q e thernin njeriun n qaf si qengjin. Por 'kam par n burgun e Prishtins nj dit nuk mund ta prshkruaj. Edhe tani tmerrohem kur mendoj ato krime dhe m rrok frika. N burg kishin qen tre shqiptar. Njri prej tyre ishte therur copa-copa, dy t tjert ishin gjall, por njrit ia kishin thyer duart dhe kmbt, ndrsa tjetrit ja kishin prer nj vesh, i kishin nxjerr nj sy dhe i kishin prer njrn mustaqe me gjith buz." -N burgjet e Jugosllavis, veanrisht n Kosov, ka hyr fjala e fundit e tekniks moderne. Ato jan pajisur me dhoma frigoriferi dhe kaloriferi. T arrestuarit i 7

futin n dhomn e frigoriferit lakuriq me nj temperatur shum grad nn zero dhe i mbajn atje pr dy deri tri or rrjesht. Pastaj i futin menjher n dhomn e kaloriferit, ku temperatura sht mbi 30 grad. Ky ndryshim i menjhershm i temperaturs e shkatrron organizmin e njeriut. Kjo tortur bhet me qllim q t drmoj njerzit nga ana shndetsore dhe pr t'u thyer vullnetin q t pranojn akuza t pabaza e t vihen n shrbim t titistve. T tilla dhoma ka n burgun e Prishtins, Nishit dhe Idrizovs. A nuk t kujton nj trajtim i till q u bhet t burgosurve shqiptar n burgjet titiste, trajtimin e antifashistve npr kampet e prqndrimit t nazistve gjerman? Dhe s'ka si t ndodh ndryshe pr deri sa drejtori i burgut t Nishit ka kryer po kt detyr edhe n kohn e kralit e t pushtuesve gjerman dhe tani t titistve. Po kshtu edhe drejtori i burgut t Sremit sht i njohur si etnik dhe profesionist pr vrasje dhe tortura. N t tilla burgje vuajn persekutimet m t egra shkrimtari patriot kosovar Adem Demai, Adem Dema: "Jusufin e kam njohur pas daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne... Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t pazbuluara, sepse ne bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit. Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur." patriott Ramadan Shala, Selajdin Daci, Shefqet Deani dhe qindra patriot t tjer, t cilt bashk me popullin shqiptar t Kosovs, Rrafshit t Dukagjinit, Maqedonis e Malit t Zi, nuk i jan nnshtruar dhe nuk do t'i nnshtrohen kurr zgjedhs s Titos, dhuns farosse, diskriminimit nacional e gjenocidit, q jan ngritur n sistem shtetror nga regjimi titist. Vetm shtat dit pas "kthess" s Brionit mundi t ikte nga skterra titiste dhe t vinte n Shqipri, por me nofulla t coptuara dhe ulok nga torturat e UDB-s s Budvs puntori Hamit Fejzulla Sollova nga Vuiterna. Ai u rrah n mnyr njerzore nga shtat agjent titist vetm, sepse, pas puns lodhse t dits, n pushimin e dreks n hijen e nj parku, me dy shok t tjer, po kndonte nj kng n gjuhn amtare! Kjo qe e mjaftueshme pr njerzit e UDB-s q ta rrahin keq, t'i thyejn nofullat dhe ta hedhin n rrugn e madhe. Raste t tilla ka me qindra edhe sot e ksaj dite. Ne pyesim: Kush prgjigjet pr kto krime t tmerrshme t gjenocidit, q pr dhjetra vjet me radh, n mnyr sistematike, kryhen nga regjimi titist kundr popullsis shqiptare n Jugosllavi? A mos vall vetm Rankovii dhe banda e tij udbashe? Jo. Pr kto e krime t tjera duhet t prgjigjen jo vetm ekzekutuesit kryesor, jo vetm shrbtort, por n radh t par ustai i tyre n krime, xhelati Tito, dhe gjith banda e tij kriminale. Shefqet Jashari: "Hetimet zgjatn 7-8 muaj. sht vshtir t prmenden gjith hetuesit q merrnin pjes n maltretime. Vemas kan qen t pashpirt Asllan Sllamniku, Sllavkoviqi dhe njfar Muharremi. Kam pasur rastin ta njoh edhe Abdullah Prapashticn, e cili e shikonte duke m rn me krba kmbve i pashpirti Asllan Sllamniku." Nj nga aspektet dhe objektivat e vijs s prgjithshme t politiks nacionale t kliks s Titos, ve vrasjeve e krimeve masive, ka qen dhe mbetet kombtarizimi i popullsis shqiptare t Jugosllavis n do mnyr e me do mjet. Pr kt qllim ata kan kombinuar masat administrative dhe terrorin policor me veprimtarin e dendur propagandistike, e cila synon dhe shprehet me mbytjen e fryms patriotike, me mohimin 8

e autoktonis ("n tokat tuaja jini t ardhur, prandaj duhet t ikni ktej"), me mnjanimin e masave shqiptare nga jeta politike dhe mohimi i krkesave t tyre nacionale, me oroditjen dhe degjenerimin me "opium" fetar dhe me ndezjen e armiqsive e t vllavrasjeve sipas parimit imperialist "pra e sundo". Gjat periudhs s fundit dhjetvjeare propaganda titiste sht prpjekur me t gjitha mjetet t "argumentoj" e t prligj "integrimin" violent t mass shqiptare n grupet etnike serbe, maqedone, malazeze, shprnguljen gjoja "vullnetare" t shqiptarve n vende t huaja, orvatjet pr t ndryshuar emrat e vendeve nga shqiptare n sllave, turqizimin e sforcuar t shqiptarve dhe, nn presionin e privacioneve ekonomike, thithjen e shqiptarve n thellsi t Jugosllavis. Parulla e "liris pr t jetuar ku t duash" dhe "pr t'u quajtur si t duash" prbn n esenc imponimin politiko-ekonomik t shqiptarit pr t'u larguar nga vendlindja e tij dhe pr t jetuar n thellsit e largta t Jugosllavis, apo pr t emigruar n Itali, Austri, Gjermani Perndimore, etj., si skllav i kapitalit monopolist. Po pr titistt do mjet sht i prshtatshm pr t arritur qllimin. Jo m kot dhe jo rastsisht Gjoko Pajkovii, antar i KQ t LK Jugosllave, ish sekretar i LKJ pr Kosovn, shpalli si vij zyrtare t detyrueshme "lirin" pr shqiptart q t mohojn kombsin e tyre. N sesionin e 2-t t legjislaturs s 3-t t kshillit krahinor t Kosovs ai pat thn duke br aluzion t hapur pr turqizimin, ose m mir t themi kombtarizimin e shqiptarve, edhe kto: "Askush nuk mund t m ndaloj t shkoj n shkolln turqishte n se dua vet... Kjo sht liria ime, un mundem me qen serb, turk, amerikan e ku ta di un". Kozmopolitizmi i revizionistve nuk ka kufi, por ky kozmopolitizm shprehet n nj drejtim shum t caktuar: pr t'u mohuar shqiptarve, nn t ashtuquajturn liri pr "t zgjedhur" fardo kombsi tjetr, t drejtn pr t qen shqiptar. N fushn e ekonomis titistt, pr t detyruar masn shqiptare t shprngulet pr n thellsi t territorit jugosllav, prdorin gjersisht presionin ekonomik dhe taksat shum t rnda. T gjitha krahinat shqiptare n Jugosllavi nga pikpamja ekonomike jan shum t prapambetura, pasi t gjitha objektet kryesore industriale jan prqndruar kryesisht n Serbi, Kroaci e Slloveni. N Kosov, Rrafshin e Dukagjinit dhe n krahinat e tjera shqiptare pushteti titist u ka dhn rndsi vetm atyre sektorve ekonomik nprmjet t t cilve mund t shfrytzoj pasurit e mdha t ktyre krahinave dhe kto pasuri i drgon pr n thellsi ose perndim, duke sjell varfrimin n masn shqiptare. Me t tilla metoda t shfrytzimit tipik kolonialist veprohet n minierat e pasura t Treps, Devs, Goleshit, etj. N kto miniera personeli administrativ dhe specialist sht serbo-maqedon dhe malazez. N qoft se n kto miniera krkon shqiptarin, at e gjen n kategorin e puntorit t pakualifikuar. Edhe n ato pak objekte industriale dominon elementi sllav, p.sh. nga 400 puntort e fabriks s duhanit n Gjilan, vetm 90 jan shqiptar. Krahinat e banuara nga shqiptart jan shndrruar n koloni q po shfrytzohen intensivisht nga serbt, malazezt e maqedont. Papunsia rritet me shpejtsi. Lidhur me kt Slobodan Peneziqi, n Prishtin, ka deklaruar qart: "Me gjith prparimet, papunsia nuk zgjidhet, sht nevoja q puntort t shkojn n krahina t tjera". Kurse m von Dushan Mugosha, si sekretar i athershm i LK t Kosovs, deklaroi hapur: "Ne ende nuk jemi n gjendje me i sigurue pun nj numri t madh njerzish. Pr do vit afr 7000 banor t ksaj krahine (Kosovs) shkojn me krkue pun n viset e tjera t vendit, jasht Kosovs e Metohis". Ndrsa do vit 14000 krah pune t rinj i shtohen armats s t papunve. Ky fenomen ka vazhduar edhe m von me t njjtat ritme. M 20 gusht 1966, Tanjugu njoftonte se n mbledhjen e vees ekzekutive t Kosovs e Metohis u konstatua se "numri i njerzve q futen n pun n kt 9

krahin paksohet gjithnj e m tepr dhe jan duke u paksuar gjithnj e m tepr mundsit pr marrjen n pun t puntorve t rinj. Sipas t dhnave statistikore, n fund t muajit maj t ktij viti kishte 5000 puntor m pak t futur n pun se n majin e vitit t kaluar." N kto rrethana shprnguljet pr n thellsi t Jugosllavis, aktualisht, prbjn formn kryesore t kombtarizimit t krahinave shqiptare. Pr rrjedhim, q nga viti 1958 dhe deri m sot, me dhjetra mijra banor shqiptar jan shprngulur n krahinat veriore t Jugosllavis, n Vojvodin, n Kroaci, n Slloveni, ve faktit q deri tani, sipas pohimeve t shtypit, jan detyruar t braktisin vendlindjen e tyre pr n Turqi m tepr se 250 000 shqiptar nga Jugosllavia. Shovinizmi i egr serbomadh e antishqiptar i titistve sht faqur edhe n fushn e arsimit e t kulturs. Populli shqiptar n Jugosllavi sht i bindur nga eksperienca e tij e gjat se manevrat e sotme t kliks s Titos, pavarsisht nga fjalt e "mbla", pavarsisht nga maskat, kan vetm nj qllim: t forcojn pushtetin e tronditur t kliks titiste, t forcojn shtypjen nacionale, shfrytzimin e kombtarizimin e Kosovs. Pr popullin shqiptar n Jugosllavi, si pr gjith popujt e shtypur t Jugosllavis, kriza e thell q ka goditur klikn e Titos sht nj gj q pritej, sht pasoj e pashmangshme e vet kontradiktave antagoniste q ziejn prej vitesh n gjirin e bands s renegatve. Por eksperienca e hidhur shumvjeare nn sundimin e egr t bands s Titos, e ka br popullin shqiptar t Kosovs, Rrafshit t Dukagjinit, Maqedonis e Malit t Zi, t jet vigjilent, t hap syt e t'i bj katr pr t mos u mashtruar nga demagogjia e kurthet e kliks titiste q kan shprthyer koht e fundit n gjith vendin. Loja q po bn tani Titua me ann e nj grushti tradhtarsh, si Veli Deva, Ali Shukriu, Xhevdet Hamza, etj., sht nj loj shum dinake dhe e rrezikshme. Por Titua dhe telallt e tij nuk mund t mashtrojn njeri. Populli shqiptar i Kosovs, Rrafshit t Dukagjinit, i Maqedonis dhe Malit t Zi i njeh se kush jan titistt. Ai e di fort mir se jan po kta Veli Devt, Xhavit Nimant, Ali Shukrit e Xhevdet Hamzat, si dhe nj grusht tradhtarsh t tjer, q kan bashkpunuar me bishat e Titos n krimet e prgjakshme t Drenics e t Tetovs, t Ulqinit e t Prishtins, t "aksionit t armve" e t Pejs, jan ata q kur popullsia shqiptare e atyre krahinave ishte e prgjakur dhe e coptuar nga klika e Titos-Rankoviit, ata e lyenin dhe e zbukuronin regjimin xhelat t Titos. Populli shqiptar i ktyre krahinave nuk do t bjer n lakun e ri t mashtrimeve t ktyre tradhtarve dhe padronit t tyre Titos, Kardelit, Bakariit etj. Sado t egra, cinike dhe dinake t jen masat e sundimtarve revizionist t Beogradit, ata kurr nuk do t'ja dalin n krye t kombtarizojn, t farosin e t asgjsojn popullsin shqiptare t Jugosllavis. Ky popull, i cili u qndroi me heroizm t mrekullueshm valve t trbuara t pushtuesve otoman e sllav gjat shekujve dhe ka ruajtur me guxim e vendosmri heroike gjuhn, traditat, zakonet, kulturn e vet, personalitetin dhe vitalitetin e tij, t gjitha karakteristikat e veorit e tij kombtare, prball t gjith orvatjeve kombtarizuese e asgjsuese, nj popull i till nuk mund t nnshtrohet e t faroset kurr. Ai sht i prjetshm dhe do t fitoj. Do t vij dita q Titua e banda e tij pa tjetr do t japin llogari deri n fund pr krimet e tyre t prbindshme, pr gjenocidin e pashembullt n Kosov. (Artikull i gazets "Zri i Popullit", 31 gusht 1966. Ky artikull nn kujdesin e Jusuf Grvalls u ribotua n gazetn Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, Janar 1981, faqe 4)

10

3. ZRI I POPULLIT - Z I T GJITH SHQIPTARVE

Nga Jusuf Grvalla, shkurt 1980 Krcnimi Sovjetik pr intervenimin ushtarak n Jugosllavi, kumboi n Shqiprin Socialiste si kushtrim pr t'u ardhur n ndihm proletariatit dhe popujve t Jugosllavis. Pr shqiptart q ndjekin me admirim politikn e vendit t tyre am, RPS t Shqipris, kjo sht rruga e vetme q shpie kah lufta e pritur pr lirimin social e nacional nga revizionizmi titist dhe kah bashkimi kombtar me vendim am. Fill pas pushtimit t Afganistanit n dhjetorin e kaluar, n bot piku fjala se Bashkimi Sovjetik (BS) s'e ka fort larg t'i shtrij kthetrat edhe prmbi Jugosllavin. Dhe bota, si nj mas amorfe, e rnduar nga prgjumja kapitaliste, kolonialiste dhe revizioniste, ka zn t merret me shkaqet dhe me arsyet e BS pr nj intervenim ushtarak n Jugosllavi, n vend q ta shtrydh mendjen se si t pengohet ky rrezik i prapt pr popujt e Jugosllavis. Vetm nj vend i vogl krenar, Shqipria Socialiste, n vend q t merret si t tjert me dokrra, e shpalli botrisht me ann e Organit "ZRI I POPULLIT" gatishmrin e Qeveris dhe t popullit shqiptar pr t'u ardhur n ndihm popujve t Jugosllavis n rast intervenimi ushtarak nga ana e BS. Mendja e urt mund t nxjerr menjher prfundimin se Shqipria Socialiste, q kultivon nj vigjilenc t pashembullt lidhur me ngjarjet n bot, i ka t qarta arsyet e krcnimit sovjetik dhe sht e vetdijshme se ciln an do ta marr pr vete. Koh m par, prijsi i madh i popullit shqiptar, Shoku ENVER HOXHA ftonte jo vetm popujt tjer, por edhe vet proletariatin sovjetik: "...ta shkatrroni regjimin diktatorial fashist, q fshihet me sllogane mashtruese. Ju duhet ta dini se ata q ju drejtojn jan fashist, shovenist dhe imperialist. Ata ju prgatisin si mish pr top, pr nj luft t ashpr imperialiste, pr t vrar popujt dhe pr t djegur e shkatrruar vende, q shpresonin shum tek atdheu i Leninit dhe Stalinit.... Armatimet dhe ushtria n BS s'jan m n duart e popujve sovjetik dhe nuk shrbejn pr lirimin e proletariatit botror, por prkundrazi, ato jan destinuar pr t shtypur popujt sovjetik e popujt tjer." (E. Hoxha: Me Stalinin, Tiran 1979, f. 41-42) N ngushticn e madhe t nj intervenimi ushtarak sovjetik, pr popujt e Jugosllavis do t qeleshin disa fronte: mposhtja e dominimit t kapitalit perndimor (me 35 miliard dollart q i ka borxh Perndimit, Jugosllavia, n baz t numrit t banorve, sht vendi me m s shumti borxhe n bot); shembja e regjimit t kliks hegjemoniste e social-shoveniste t Beogradit, e cila popujt e Jugosllavis i ka futur n nj rrug t pakrye; dhe lufta e vshtir me arm kundr kuedrs evro-aziatike ruse. Dhe gjith kto fronte popujt e Jugosllavis jan t shtrnguar t'i prballojn vetm me forcat e veta, t cilat n kt ast jan t drmuara fare nga mjetet e egra t pushtetit anti-popullor revizionist n Jugosllavi qe tridhjet e pes vjet.

11

Jusuf Grvalla Pr qeverin dhe popullin shqiptar, t mbledhur grusht rreth Partis s Puns t Shqipris (PPSH), ky rrezik i popujve fqinj u b kushtrim i hapur pr t'i ardhur n ndihm proletariatit t Jugosllavis dhe pr t treguar edhe nj her, si vazhdimisht brenda ktyre 35 vjet jete n socializm t mirfillt, konsekuencn e pashembullt ndaj idealeve t larta proletare, marksiste-leniniste. Historikisht, n rrethana t caktuara, "bashkimi i armve (shqiptare) me aleatt ballkanik ishte vetvrasje" (A. Puto: Pavarsia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive t Mdha 1912-1914, Tiran). Dhe "ZRI I POPULLIT", q i dha z aktit fisnik t mbrojtjes s t drejtave t popujve n emr t internacionalizmit proletar, pa shikuar rrezikun me t cilin e ngarkon veten ka pasur parasysh kt fakt. Shqipria s`i harron masakrat q kan br mbi popullin shqiptar ushtrit dhe xhandarmria serbe, para njqind vjetsh, kur shqiptart u przun me mnyrat m barbare nga tokat e veta posht Nishit; masakrat e pa para t ushtrive serbe n Prizrenin e porsaliruar nga forcat e Lidhjes Shqiptare, kur serbt gjetn shesh pr t br krdin mbi pleq, gra e fmij, mbi t plagosurit shqiptar t strehuar n konsullatn Austro-Hungareze n Prizren (Pierre Loti: Tourquie ago nisante, Paris, Calman-Revy); egrsimin sllav t serbeve e malazezve (t shtyr nga Rusia, e cila sot po kanoset t`i pushtoj vet po kta serbe e malazez) mbi popullsin shqiptare tamam n kohn q kta, e kishin liruar pllmb pr pllmb vendin e tyre nga Turqia, m 1912, dhe kur Pashiqi i Serbis dhe Nikolla i Malit t Zi, q e gjetn Shqiprin t drmuar nga lufta me turq, hyn dhe shkretuan t 12

thuash gjith tokat shqiptare dhe, m n fund, me dredhit e veta e me ann e dredhis s madhe ruse, atdheut ton ia shkputn Kosovn, viset shqiptare n Maqedoni, n Mal t Zi e n Serbi; mizorit e pastajme t mbretris Jugosllave, e cila i kishte dhn vetes pr detyr t zhdukte nga faqja e dheut popullin shqiptar Akti i sotm i vendit ton am, n syt e t gjith shqiptarve dhe bots bhet edhe m madhshtor kur dihet fare mir se gjat ktyre 35 viteve t pushtetit popullor shqiptar, Partia e Puns ndoqi me interesim jetsor sidomos mizorit e mvonshme jugosllave, ato t PKJ, e cila ndaj popullsis s Kosovs ndoqi nj politik nacionalshoveniste, q ishte e njjt me politikn e Mihajlloviqit dhe Nediqit(Q n fund t vitit 1945,-thot Sh. Ballvora, Tiran 1968,-kur Jugosllavia kishte ende vise t pushtuara nga forcat e fashizmit gjerman, grupe udhheqs i PKJ drgoi brigada dhe divizione t tra pr t masakruar popullin e Kosovs dhe ushtroi nj terror q ia kalonte at q kishin prdorur ushtart e monarkiste serbe n periudhn e mparme) Republika Popullore Socialiste e Shqipris, e cila shnuar me interesim t gjall dhe me indinjat t thell do akt t diskriminimit nacional, social e politik t shqiptarve n Jugosllave nga ana e revizionizmit jugosllav (dbimin e programuar shtetror t shqiptarve nga tokat e tyre dhe popullzimin e atyre tokave me kolonist serb, malazez e maqedonas; prpjekjet kmbngulse t Jugosllavis pr t br nj diferencim artificial gjuhsor, historik e kulturor ndrmjet shqiptarve n RPS t Shqipris dhe atyre n viset shqiptarve n Jugosllavi, me qllim q ktyre viseve t`u ndrrohet fizionomia etnike, sidomos me ndihmn e presioneve t vazhdueshme nacional-shoveniste pr shprnguljen, zhdukjen fizike ose asimilimin e shqiptarve; vjeljen e begative t mdha e natyrore t Kosovs n dobi t Serbis e t tjerave republika t Jugosllavis, e n dm t zhvillimit t mbar ekonomik t popullit shqiptar n Kosov), pra, RPS e Shqipris i ka pasur parasysh t gjitha kto kur shfaqi gatishmri t`u vinte n ndihm popujve t Jugosllavis kundr trbimit rus. sht ideali i lart proletar, solidariteti i pashembullt klasor e fqinjsor, mungesa e ndjenjs s prapt t revanshizmit, dhe jo harresa e fakteve, q Shqiprin Socialiste e bn t dalloj mir pafajsin e popujve t Jugosllavis nga egrsimi sllavomadh dhe nga tradhtia e madhe e qeveris revizioniste e nacional-shoveniste t Jugosllavis. M n fund, vetvrasja e vrtet do kish qen bashkimi i armve me krert revizionist jugosllav, q po veprojn me trbim pr t`ua ngrn kokn shqiptarve liridashs t Kosovs: nga lufta e ktej, organet fashiste t sigurimit jugosllav kan hedhur n burgje m se pesdhjet grupe e organizata liridashse t patriotve shqiptar, q nj mnyr a n nj tjetr u prpoqn t heqin qafe skllavrin n Jugosllavin titiste. Sot, po kto organe, me nj trbim m t madh se kurr, i kan nj burgosjeje n mas t shqiptarve, q pati rezultat mbi 2000 t burgosur, femra e meshkuj, mbi t cilt po ushtrohet nj terror i egr me metoda policore q ua kalojn metodave m njerzore fashiste. Partia Puns e Shqipris, kurr nuk sht kursyer me kritikat e veta ndaj regjimit antipopullor dhe antishqiptar t kliks titiste-rankoviqiste. Pr klikn e Beogradit, thot vet shoku Enver Hoxha, Kosova sht nj pik shum e dobt, prandaj ajo ushtron n Kosov nj terror t madhElementi shqiptar goditet posarisht n Jugosllavin titiste, sepse udhheqsit e tanishm jugosllav i njohin mir tiparet revolucionare t popullsis shqiptare t atjeshme, e din mir se kt popullsi problemi nacional gjithmon ka qen dhe mbetet n plag e hapt q krkon shrim. Por aq sa ishin t rrepta kritikat ndaj regjimit revizionist jugosllav, aq ishte e madhe dashuria dhe keqardhja e shqiptarve pr popujt e Jugosllavis. 13

sht pra e vet kuptueshme se, sa pr klikn titiste, nuk do anin kok Qeveria dhe populli shqiptar, pr fardo intervenimi q t jet fjala. Vaft n djall Titoja (nse nuk ka vdekur) me klysht e tij, t cilt qe 35 vjet po prdhosin iden e madhe komuniste e popujt e Jugosllavis po i privojn nga e drejta e tyre e pamohueshme pr nj zhvillim t mbar e t vrtet socialist, pr t cilin ata patn dhn gjakun e vet t shtrenjt gjat lufts s fundit! Duke qen t vetdijshm pr t gjitha kto, krert dinak jugosllav i dhan hov edhe m t madh veprimtaris s tyre t errt, tamam n astin q popujt e udhhequr prej tyre u ndodhn pr ball rrezikut rus, n vend q ti gzohen ndihms s pa rezerv t fqinjit t par. N fillim, ata e trumbetuan me t madhe n shtyp, radio e televizion artikullin e Zrit t popullit. Nuk harruan, porse t heqin si me thik ato pjes t artikullit, q lidheshin me interesimin vital t RPS t Shqipris pr fatin e hidhur t shqiptarve n Jugosllavi. Pos ksaj , si pas zakonit t dhelprs, ata edhe kt rast e shfrytzuan pr t mbjell mjegull te popullsia shqiptare e ktushme. Nprmjet agjentve t regjur n pun antishqiptare, krert jugosllav dhe renegatt kosovar (t cilt e shkeln dinjitetin e tyre si shqiptar, q do ishin dhe u bn sllav t jugut) i dhan krah parulls absurde sesi, me aktin e gatishmris pr t`i dhn ndihm t pakursyer Jugosllavis prball rrezikut sovjetik. Qeveria shqiptare dhe Partia e Puns e Shqipris paskan ndrmend t rreshtohen krah pr krah me revizionizmin jugosllav! Kjo sht edhe nj shenj e qart se tradhtia revizioniste jugosllave ndaj interesave t popujve brenda kufijve politik t saj dhe jasht tyre, sht e paprmirsueshme. Kur u pa se shqiptart e Kosovs dhe t viseve tjera shqiptare n Jugosllavi nuk e hanin dot kt pem helmuese, sepse vetdija e ngritur kombtare dhe klasore ata i bn t zgjedhin t vetmen rrug t mbar, at t bashkimit me vendin am Shqiprin dhe t prkrahjes parezerv t rrugs s Partis s Puns me Enver Hoxhn n krye, revizionizmi jugosllav e hoqi maskn dhe i zbuloi kmbt e veta: A. Grlikovi, nj funksionar i lart i revizionizmit jugosllav dhe renegat maqedonas, deklaroi se Jugosllavia as e ka krkuar dhe as e ka pr gj ndihmn q po i ofron nj parti dhe nj vend, q deri m tash e ka kritikuar ashpr politikn jugosllave! Kjo nuk sht ndonj udi e madhe. Regjimet antipopullore jugosllave ia kan njohur turrin shqiptarit t armatosur, t cilit lufta e drejt pr trojet e veta ia dhjetfishon fuqin. Prandaj, ky regjim ende ushqehet me ndrrn e mome sesi, n rast t nj lufte t re, prsri shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptart n Jugosllavi do t`i mobilizojn e do t`i drgojn pr luftime n Srem e n slloveni, n mnyr q etnikve serb e malazez t`u hap shesh pr t ardhur e pr t masakruar prfundimisht popullsin shqiptare n viset e saj. Duke ditur pr borxhet e mdha ndaj shqiptarve revizionizmi jugosllav do t pranonte gjithka tjetr m par sesa kosovart e mobilizuar dhe kalimin e Ushtris Shqiptare kndej kufirit, pa marr parasysh se u vjen pr ndihm popujve t qeverisur prej tij. Ndrkaq ne, lufttart e liris, duke njohur armikun dhe aspiratat e tij, duhet prqendrojm vmendjen edhe n pikat e tij t dobta, n mnyr q lufta e ardhshme, e pashmangshme, t na shkoj mbar. Ky sht pr ne rasti m i volitshm t heqim dor nga do ndjenj revanshizmi, t bjm edhe ne dallimin e domosdoshm ndrmjet popujve jugosllav, t pa fajshm pr krimet e ushtruara mbi ne, dhe qeveris nacionalshoveniste t Beogradit; t armatosur vet dhe t bashkuar me forcat e armatosura t Nns Shqipri, ne do t mund t realizojm dy qllime t larta-t`i ndihmojm popujt e Jugosllavis pr t mposhtur regjimin e tyre tradhtar dhe pr ta prballur sa m mir egrsimin rus, e n ann tjetr, vet t`i realizojm aspiratat tona shekullore, lirimin e tokave shqiptare nga zgjedha jugosllave dhe bashkimin e tyre me vendin ton am, Republikn Popullore t Shqipris. 14

T mos presim, pra, t hutuar-se hutesa mund t na kushtoj shfarosje- por, duke ditur qllimet e errta t kliks titiste, t mblidhemi edhe ne, shqiptart n Jugosllavi, dhe t ndjekim me besnikri hapin e Partis s Puns t Shqipris dhe t vllezrve shqiptar t ndjekim rrugn unike, e cila do t na shpjer pa dyshim fitore! Shkurt, 1980 (Botuar n gazetn Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, pranver 1980)

4. Lajmrimi i Pranvers 81 n Lajmtarin e liris

Nga Xhafer Durmishi N vitet e fundit sht shkruar shum pr demonstratat e vitit 1981, d.m.th. me dekada t tra pas mbarimit t tyre. Me gjakftohtsi, dhe me perspektivn e distancs kohore jan br revidime t qlluara q prputhen me t vrtetn historike. Kuptimi i drejt i t s kaluars sht baz e mir pr t'u orientuar n t tashmen. Megjithat jan t shumt ata t ciln nuk jan n gjendje ta kuptojn t kaluarn por servojn gnjeshtra nga m skandalozet. Shkrimi i mposhtm i Jusuf Grvalls dallohet nga t gjitha shkrimet q jan br deri me sot. Ky sht shkrim i nj lloji t veant ashtu si jan edhe punimet tjera t tij. Ata q kan pasur shtet, q e kan pasur shrbimin informativ, q kan pasur diplomat, q kan pasur APARATIN e shtetit, n disa raste jan deklaruar se Pranvera e vitit 1981 i ka befasuar. Por kjo Pranver nuk e ka befasuar parashikuesin, largpamsin dhe Lajmtarin Jusuf Grvalla, i cili, i shkputur nga pjesa kryesore e shokve, nga trualli, pa diplomat, vetm, n studion i tij t puns, pa aparat shtetror, por me nj aparat tjetr - me nj radioaparat t fuqishm me val t shkurta, dhe me APARATIN edhe m t fuqishm analitik t trurit t tij, i deshifron e dekodon me shpejtsin e vetims lajmet e marra, duke i kthyer n rreze t gjata drite e veprimi, pr t'i treguar popullit ngjarjet q i ka n prag. Jusuf Grvalla: "Mirpo kjo paknaqsi, q vetvetiu prbn nj nga forcat kryesore t lufts s ardhme, implikon para s gjithash edhe nevojn e prdorimit t saj me koh e me vend. Sepse, si forc goditse, ajo ka nj cilsi t atill, q nuk i shfaqet kujtdo. Ajo do t'i shfaqet vetm atij q sht i denj pr luftn e vendosur dhe serioze, deri n fitore, pa marr parasysh vshtirsit dhe sakrificat. Prandaj, si bij revolucionar t popullit ton, ne, n radh t par, duhet ta kemi parasysh paknaqsin e madhe t popullit dhe t hyjm n esencn e saj e t'i prgatisim asaj terren t vrtet pr grushtin e saj t fuqishm." Kt largpamsi q i shfaqet Jusufit, e vrteton m s miri artikulli i mposhtm q ka t bj me nj ngjarje pikrisht para 30 vitesh, m 21 shtator 1980, n Prishtin.

Dokumenti i gatishmris
Nga Jusuf Grvalla Gjith ata shqiptar q - duke harruar demonstratat historike t vitit 1968 - ka harruar 'sht forca e mass s revoltuar, kto dit pati rast t prkujtohet edhe njher, me demonstratat e futbolldashsve t Prishtins, m 21 shtator. 15

Vendi dhe preteksti i tyre mund t jet i pakuptim n dukje t par: reagim pr nj padrejtsi sportive n fushn e futbollit. Por, duhet t jesh fare jasht realitetit shoqror kosovar, nse shtjen e kufizon n kt mnyr. Edhe fizikisht, demonstratat kaluan jasht fushs s sportit, u prhapn n rrugt e Prishtins dhe zgjatn deri natn von. Vall, nj padrejtsi e thjesht sportive mund t'i shtynte qytetart tan q "trbimin" e tyre ta derdhnin mbi do automjet, t madh a t vogl, q nuk kishte targ t Krahins son?! A s'i prkujtojn autobust dhe veturat e prmbysura, demonstratat e 1968-s?! Ky dokument i gjall i paknaqsis s masave, pos q i dha grusht qeveris s Beogradit, duhet t'i bj t mendojn pak m thell edhe forcat tona revolucionare, sidomos pararojn e tyre: n qoft se nuk evidentohet paknaqsia e prgjithshme, n qoft se ajo nuk shfrytzohet n mnyr t organizuar pr qllime revolucionare, ather s'do mend se paknaqsia e till, si potencial q krkon shkarkim t domosdoshm, do t manifestohet patjetr n mnyr spontane. Dhe dihet se n raste t, vendi dhe preteksti s'kan si t jen t qlluar, domethn n mnyr vitale t nisin dhe t zhvillohen atje dhe ashtu si e do puna. Ky shprthim ndodhi n nj koh t prshtatshme, kur disa elemente t revolucionit ton, t trhequr nga ofensiva pr shkak t presionit t madh policor e politik t pushtetit, kishin zn t prqafonin aty-ktu edhe ide disfatiste e kapitulluese. Nj pjes e intelegjencs son donte t thoshte - natyrisht, jasht ligjeve t dialektiks - sesi te populli yn qenkan vrejtur edhe shenja prgjumjeje dhe mosgatishmrie pr t'iu prgjigjur pararojs revolucionare. Ata e harrojn traditn shekullore luftarake t popullit shqiptar dhe, nga hutesa e vet, bjn llogari t gabuara dhe veprime t rrezikshme: dyshojn dhe prhapin dyshime lidhur me situatn reale te ne dhe me shpirtin luftarak t popullit ton n kto aste t vshtira robrie e mjerimi. Tani, jo me fjal e me shtrydhje sterile t trurit q t shpie n udh t pakrye, po me nj vepr t shklqyer t manifestimit konkret t forcs s popullit, kto demonstrata na e trheqin veshin qortueshm dhe sikur na thon fare qart se kush ka t drejt t dshprohet: inteligjenca me popullin, apo populli me inteligjencn? Paknaqsia dhe revolti i shtresuar i mass n rrethana t caktuara historiko-shoqrore jan, pa dyshim, t barasvlershme me potencialin e pafrenuar t rryms s rrmbeshme t lumit. A do t derdhet kot ai potencial, apo do t'i lviz turbinat e revolucionit, varet nga djalria pararoj, pjes e pandashme e s cils sht inteligjenca popullore. S'ka revolucion pa popullin dhe s'ka popull jorevolucionar. Gjithka varet nga kushtet objektive, n t cilat do t shprthej ose jo revolucioni. Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar. Pr revolucionarin e vrtet sht e qart se shkarkimi i ktij elektrizimi do t bhej m me vend e m me efekt po t kishte udhheqs t denj revolucionar, q do t viheshin n ball t masave t revoltuara pr t'u prir atyre kah fronti i shenjt i lirimit t tokave strgjyshore dhe i bashkimit me Atdheun ton t lir, Shqiprin socialiste. Marr nga Lajmtari i liris, nr. 2, tetor-nntor 1980, faqe 6

5. ZRI I KIO FOTJADHIT

Pjes nga nj intervist me Albert Zholin N vitin 1981 filluan ngjarjet n Kosov q krkonin pavarsin dhe Shqipria mbajti qndrimin e saj me disa artikuj shum t fuqishm. Nj prej atyre artikujve ka qen i marsit i vitit 1981. Artikulli e kishte titullin Kush e nxit armiqsin midis 16

popujve t Jugosllavis. Ishte historik-shkencor-politik-ideologjik. Dikush e lexoi nga spikeret n radio e lexoi, por udhheqja dhe nuk e plqeu. Dhe i than se i vetmi q mund ta lexoj mir sht Kio Fatjari. M morn dhe m dhan tekstin. E lexova disa her vetm. Pastaj n radio. Kisha emocione t jashtzakonshme pasi ishte nj artikull bomb, patriotik. T jepte zjarr. Aty ishte shklqimi im at dit q u transmetua ajo. Ngjarja pr t ciln un flisja m ngacmoi shum. Un bra nj lexim artistik t prkryer, t gjith q e dgjuan e plqyen shum. Ngjarjet e jashtzakonshme kan lexime t jashtzakonshme. Ajo ishte ngjarje kombtare. Isha shum i zhytur n ato materiale. Un lexoja dhe dridhesha i tri dhe m rrnqethej mishi. Pas atij momenti t gjith materialet q ishin pr Kosovn kalonin nprmjet meje. Un dashje pa dashje jam quajtur spikeri i Kosovs. M vinin urime nga populli i Kosovs, disa mendonin se isha kosovar, pastaj morn vesh q un isha himarjot... A keni marr ndonj vlersim nga Enver Hoxha? Kur lexoja artikujt pr ngjarjet e Kosovs m vzhgonte shum drejtori i radios Agim Papaproko q ishte gazetar dhe drejtor i radios n at koh. N studio, jo prball meje por anash, rrinte ajup Rusmaili. Un tregoja artin tim t t folurit. Kam lexuar edhe nekrologjin e Naserit dhe t Ho Shi Minit, dhe njoftimin pr vrasjen e Mehmet Shehut dhe nekrologjin e Enver Hoxhs n radio. Por leximet pr Kosovn ngelen ndr m t dashurat dhe ato me m prgjegjsi pr mua. Kur dal nj dit nga studio i lodhur ajupi m thot se m ke br nj nder shum t madhe se nj her n tre dit m merr Enver Hoxha n telefon dhe m thot se bravo ju qoft pr ato artikuj, ai djal lexon shum bukur dhe prgzojeni at djal. Ai djal nuk lexon, por kndon kng patriotike. Ti e ke dhn lajmin e vdekjes s Enver Hoxhs? Lajmin e kam dhn n radio (n TV vetm n mngjes). U krkua q lajmi t lexohej do dy or. Von kam takuar t burgosur politik, personalitete, q m kan thn se ti na ke br t qajm neve n burg. Ai neve na ka futur n burg padrejtsisht, por ti me mnyrn tnde t leximit na detyrove t qajm. Un e trajtova si nj poem poetike lajmin. Nj ngjarje e jashtzakonshme ka lexime t jashtzakonshme.

6. PSE U PRDOR DHUNA POLICORE DHE TANKET KUNDR SHQIPTRARVE N KOSOV?

"Zri i popullit", 8 prill 1981 Shtypi e radiotelevizioni jugosllav kan ngritur nj fushat t jashtzakonshme dezinformimi rreth shkaqeve q shtyn studentt e punonjsit kosovar t dalin n demonstrat. Ajo q bie n sy menjher n fjalimet e udhheqsve e n artikujt e pafund q mbushin faqet e gazetave jugosllave, sidomos t atyre t Beogradit, sht toni i ngritur shovinist dhe mungesa e plot e do analize realiste e qndrimi objektiv ndaj ngjarjeve tragjike t Kosovs. Jo vetm hijet rankoviiane, por edhe shpirtrat e vjetr t karagjorgjevive jan ngjallur. Ato veprojn tashti me krba e me tanke q popullsis shqiptare n Jugosllavi t'i mbytet zri, q ajo t goditet fort, t shtypet e t nnshtrohet. Por, pavarsisht nga 'thuhet e 'shkruhet n Jugosllavi, shkaqet e vrteta t demonstratave t Kosovs, prmbajtja e tyre, krkesat q u paraqitn n to nuk mund t mbulohen me frazeologjira t rreme dhe t zhurmshme, si veprojn shtabet e Beogradit. do njeri objektiv, do vzhgues i paanshm e shikon dhe e kupton menjher se n baz t ngjarjeve t fundit n Kosov qndrojn prapambetja e madhe e ksaj krahine, varfria e mjerimi i njerzve t saj, mungesa e lirive demokratike dhe e t 17

drejtave politike. Demonstratat jan shprthimi i nj gjendjeje t padurueshme q vazhdon prej dhjetra vjetsh, sht errsimi i mtejshm i perspektivs pr t dal nga kjo gjendje. Sipas t dhnave q jep shtypi jugosllav, t ardhurat kombtare pr frym n Kosov jan 6 her m t ulta se n Slloveni, rreth 5 her m t ulta se n Kroaci dhe 3,5 her m t ulta se n Serbi. Vitet e fundit ritmi i rritjes s prodhimit industrial n Kosov ka qen 4-5 her m i vogl se ai i Serbis. Shkalla e papunsis sht 20 her m e madhe se n Slloveni dhe 2,5 her m e madhe se n Serbi. Numri i puntorve q kan emigruar pr pun jasht Kosovs e Jugosllavis i kalon t 110000 vetat prve 70000 vetave, shumica puntor t kualifikuar... N nj fjalim t mbajtur n Prishtin, V. Gjuranovi, Kryetar i Kshillit Ekzekutiv t Jugosllavis, ka thn: "Zhvillimi i Kosovs po ngec... Shihet qart se politika e zhvillimit t shpejtuar t krahins nuk po realizohet sipas prpjestimeve t parapara me plan. Prkundrazi, diferenca ndrmjet Kosovs dhe pjesve t tjera t vendit po ashprsohet... Investimet ekonomike n Kosov jan 43 pr qind m t vogla se mesatarja e Jugosllavis". M. Bakalli, Kryetar i Kryesis s LK t Kosovs, n fjaln e mbajtur n mbledhjen e 15-t t KQ t LKJ (Dhjetor 1980) ka thn se "nuk u arritn synimet pr zvoglimin e diferencave n shkalln e zhvillimit t Kosovs n krahasim me mesataren e vendit. Prkundrazi, u b nj thellim i mtejshm i diferencave... Ksisoj, n vend q dinamika e zhvillimit t krahins t jet 60 pr qind mbi dinamikn e zhvillimit t vendit, si ka qen planifikuar, dinamika e zhvillimit t Kosovs ishte 46,9 pr qind nn mesataren e vendit. Kjo tendenc e rritjes s ktyre diferencave, tha ai, vazhdon q nga viti 1947 e deri tani. Ky proces i thellimit t diferencave, thot M. Bakalli, ka arritur kufijt kritik". Nga kjo situat bhet e qart pse populli i Kosovs sht i paknaqur dhe pse doli n demonstrat pr ta shprehur kt paknaqsi n mnyrn q ai e quajti m t mir dhe n formn q e gjeti m t prshtatshme. far bn dhe far krkuan studentt kosovar ndaj t cilve Beogradi po lshon tani breshr e rrufe? Vet udhheqsit jugosllav dhe komunikatat e shtypit e kan pranuar botrisht e zyrtarisht se n demonstratat e 11 marsit n Prishtin studentt kan shprehur paknaqsin e tyre pr gjendjen ekonomike, pr kushtet e kqija t jetess, pr diskriminimin q u bhej atyre n krahasim me studentt e tjer t universiteteve jugosllave. Kt paknaqsi, si sht pasqyruar shpesh n vet shtypin jugosllav, ata e kan shprehur disa her si prpara autoriteteve lokale, ashtu edhe atyre qendrore. Po kshtu punonjsit e Kosovs kan folur shpeshher edhe pr prapambetjen e Kosovs dhe kan vn n dukje nevojn e marrjes s masave urgjente pr zhvillimin e vendit. Por ktyre krkesave t drejta e esenciale njeri nuk ua ka vn veshin. do gj e ka mbuluar indiferentizmi dhe populli sht ln n mshirn e fatit. N qoft se do t kishte pasur ndonj interesim, Kosova me burimet e pafundme minerare, me fusha pjellore, me njerzit e saj trima e pundashs, nuk do t ishte ktu ku sht. Sigurisht, kto pasuri shfrytzohen. Qymyri nxirret me miliona tonelat, termocentralet prodhojn me miliona kilovat, plumbi shkrihet si lum n Trepe, kromi, nikeli, magnezi formojn male t lart, gruri i Kosovs mbush eshalone t tra vagonash dhe bagtia e shijshme e Kosovs shkon n tr pazaret evropiane. Po Kosova pse ngec n vend? Kto jan pyetjet q studentt dhe populli i Kosovs i bri udhheqjes jugosllave dhe q prgjigjen e morn me plumba. Udhheqsit jugosllav thon se n Jugosllavi kombet e kombsit, punonjsit e kolektivat e ndryshme vetadministrohen, se ato vetvendosin pr zhvillimin ekonomik t ndrmarrjeve, fshatrave, qyteteve, republikave etj. Nuk duam ktu t hyjm n polemik ideologjike me teorit e praktikat e tyre por deshm t bnim nj pyetje t 18

thjesht: N kt t ashtuquajtur vend socialist e t vetadministruar, n RSFJ, n baz t atyre t drejtave q jep Kushtetuta Jugosllave, a ka t drejt populli dhe rinia e Kosovs, a kan lirin t shtrojn pyetjen pse krahinat e tjera t Jugosllavis zhvillohen, ndrsa n Kosov nuk ndodh nj gj e till? Duket se dikush e pengon zhvillimin e Kosovs, dhe se kush sht ai kt duhet ta dij udhheqja e Federats, prderisa ajo ka pohuar se Kosova sht, n t njjtn koh, e pasur n mundsira dhe e varfr n fakt. N fjalimet e disa udhheqsve kosovar, si dhe n mjaft organe t shtypit sht deklaruar se demonstratat e studentve n Prishtin... krkuan edhe m shum liri e t drejta ekonomike, vendosjen e statusit t Republiks s Federuar pr Kosovn. Edhe pr kt shtje lind nj pyetje: N baz t s ashtuquajturs demokraci vetadministruese, a kan t drejt popujt e Jugosllavis t'i krkojn kto gjra? Dushan Dragosavaci, Sekretar i Kryesis s KQ t LKJ, n nj fjalim q mbajti m datn 3 prill, kushtuar ngjarjeve n Kosov, tha: "Prvoja ka treguar se vazhdimisht kemi pasur dme, kur i kemi ln pas dore momentet q paraqiteshin pr ne si historike". Kjo kshill "e vlefshme", q jep ai, sht me vend jo vetm pr udhheqjen e Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis, por sht nj kujtes edhe pr Republikn Popullore t Shqipris. Ajo nuk sht nj rekomandim vetm pr popullin serb, por edhe pr popullin shqiptar q jeton n trojet e veta n Jugosllavi. Por ne dshirojm t theksojm, me kt rast, se udhheqja jugosllave asgj nuk ka ln n harres, dhe historin nuk ka dashur ta shikoj ashtu si duhej shikuar, me qllim q t mos prsritej e kaluara e hidhur. Dushan Dragosavaci, po n kt fjalim, thot se, "Ne kemi zgjidhur n mnyrn m t mir t mundshme shtjen e kombsive, t republikave kombtare dhe n kuadrin e Republiks Socialiste t Serbis, shtjen e krahinave autonome". Po kt gj thekson edhe Dobrivoje Vidii, Kryetar i Republiks Socialiste t Serbis, i cili, pasi hodhi vrerin dhe mrin m t madhe mbi Kosovn, tha se "Krahinat autonome socialiste kan pavarsi e barazi t plot n kuadrin e Republiks Socialiste t Serbis". Shkurt "pavarsi e barazi t plot", por nn sqetulln e Serbis! Kto pohime t udhheqsve jugosllav tregojn se, edhe pas Lufts Nacionallirimtare t popujve t Jugosllavis, historia e vjetr nuk u harrua: Kosova mbeti nj "nj krahin autonome" e Republiks s Serbis dhe popullsia shqiptare, kompakte, si nga kombsia ashtu edhe nga territori, u nda n mes tri republikave t Federats Jugosllave. Pse ndodhi kshtu? Kt iu bie ta shpjegojn ideologjikisht, politikisht, gjeografikisht dhe ekonomikisht Dragosavacit, Vidiit e shokve t tyre. Po t bhet nj analiz e till, ather do t dal se sa pa vler jan afirmimet si ato t Dragosavacit, kur thot: "Ne kemi zgjidhur n mnyrn m t mir t mundshme shtjen e kombsive dhe t republikave kombtare". N nj vend t fjalimit t tij Sekretari i Kryesis t KQ t LKJ, pasi pretendon se n Jugosllavi jan zgjidhur drejt shtjet e kombsive thot: "Megjithat, do t ishte iluzion t mendohej se kt e kemi zgjidhur n mnyr t qndrueshme dhe t prsosur dhe se nuk do t ket probleme ndrnacionale". Qart, ai pohon se "nuk e kan zgjidhur n mnyr t qndrueshme dhe t prsosur" kt problem kaq t koklavitur t kombsive. Ather duhet t dilet me konkluzionin se nga popujt q prbjn Jugosllavin duhet t bhen prpjekje q kto probleme t prsosen. Pra, u prket popujve t Jugosllavis q t'i zgjidhin e t'i prsosin kto demokratikisht, brenda kuadrit t Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis. Tani, popullsia shqiptare q jeton n Kosov dhe q prbn pjesn drrmuese t saj, krkon, brenda normave kushtetuese, por edhe n rrug, q Krahina e Kosovs t lirohet nga tutela e Serbis, ajo krkon t'i njihet statusi i nj republike brenda Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis. 19

'krim bri populli i Kosovs me kt krkes, q u cilsua si i till nga udhheqja e Federats s Jugosllavis dhe nga disa udhheqs kryesor t Krahins s Kosovs? Ai s'bri asnj krim. Prkundrazi, kto krkesa t ligjshme jan nnvlersuar, jan quajtur armiqsore, prandaj edhe u arrit n demonstratat q u zhvilluan. Asnjher populli shqiptar i Kosovs dhe i viseve t tjera t Jugosllavis nuk sht e lejuar t shprehet lirisht dhe n mnyr demokratike mbi statusin q duhej t kishin krahinat ku ata banonin. Persona t tjer kan vendosur pr ta. Dhe ata krkuan me z t lart, q t dgjonin popujt vllezr t Jugosllavis, se Kosova krkonte statusin e nj republike brenda kuadrit t Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis, ata q bnin veshin e shurdhr, s'nguruan t sulmojn me tanke dhe t qllonin mbi shqiptart. Jo vetm kaq, por studentt trima kosovar i akuzuan se gjoja vepruan si gangstert e ikagos dhe vun prpara kalamant e vegjl. Kto zakone t ndyra mund t jen t t tjerve, por kurr t shqiptarve q kan luftuar dhe luftojn me palln sheshit. Pretendimi i shtypit jugosllav vrteton t kundrtn, se demonstratat ishin popullore dhe paqsore. Ky pretendim, gjithashtu, t le t kuptosh, se, po t mos ishin truma nxnsish, policia serbe do t'i kishte grir njerzit me mitraloza. Kto gjra nuk harrohen kollaj. Ato nuk tregojn forcn, por dobsin, nuk tregojn pjekurin, por hutimin. Pse udhheqja e Federats nuk i studion n rrug t drejt krkesat pr republik brenda kuadrit t federats, pse ajo nuk i interpreton ato si krkesa q rrjedhin nga vet Kushtetuta e RSFJ, por nxitohet t'i quaj "armiqsore, kundrrevolucionare, q prishin stabilitetin, q shkatrrojn Jugosllavin". A nuk i kan shqiptart e Kosovs t gjitha tiparet e karakteristikat q prbjn nj komb, a nuk rrojn ata n nj territor kompakt, a u mungojn atyre gjuha, kultura dhe konstitucioni shpirtror i prbashkt, a nuk jan ata t aft pr t'i vetqeverisur, por u nevojitet tutela e dikujt, a jan t pakt n numr sa nuk do t'ia vlente t ngriheshin n rangun e nj republike, a s'ka republika t tjera t federuara n Jugosllavi dhe republika q krkojn shqiptart e Kosovs do t bnte nj prjashtim? shtjet duhet gjykuar me objektivitet dhe me drejtsi dhe jo t arrihet deri atje sa t gjitha udhheqjet e do rangu t vihen n lvizje pr t ngjallur n popujt e Jugosllavis ndjenjat e mris e t armiqsis ndaj shqiptarve, sa t mobilizohen gjith forcat q t sulmojn, t shajn, t rrahin, t vrasin, t gjymtojn dhe t burgosin lulen m t bukur, rinin trime shqiptare t Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare. Nuk sht as n nderin dhe as n interesin e Jugosllavis q t derdhen mbi Kosov gjysma e policis serbe dhe e milicis s Beogradit t armatosura deri n dhmb, t rrethojn qytetet e Kosovs me tanke, t mbulojn qiejt me aviona dhe t mbushen aerodromet me parashutist. Jo, kjo s'duhesh t ngjiste. Ne e dnojm rnd kt dhun t pashembullt n Kosov. Shkaktart e vrtet t situatave duhet t gjenden, po kta nuk jan n Kosov, as n Republikn Popullore Socialiste t Shqipris, si bhen aluzione dhe si flitet me nnkuptime. Ata duhet t krkohen e t gjenden m thell, n arsyet subjektive dhe objektive, n politikn e ndjekur nga udhheqja jugosllave. Demonstratat dhe krkesat e drejta t studentve e t popullit shqiptar t Kosovs, jan par e interpretuar nga nj knd i gabuar, ato jan trajtuar n mnyr armiqsore dhe me nj brutalitet t jashtzakonshm. Ne mendojm se kto shtje duheshin trajtuar me gjakftohtsi e urtsi, sidomos duke pasur parasysh se popullsis shqiptare n Jugosllavi kurdoher i jan br padrejtsi dhe forca shoviniste jan prpjekur t hakmerren n mnyr t egr, qoft n historin e largt, qoft edhe n at m t afrmen. 20

T krkosh t friksosh nj popull me epitete monstruoze dhe me tanke, si po veprohet me shqiptart n Jugosllavi, nuk i arrihet asnj qllimi. Me shqiptart e Kosovs, t Maqedonis, t Malit t Zi dhe me ata q kan shkuar n emigracion nga mjerimi dhe papunsia, duhet biseduar shtruar, me qetsi, me arsye e jo me paragjykime t kqija. Ata duhet t gzojn t gjitha t drejtat dhe t ken barazi t plot me popujt e tjer brenda Federats s Jugosllavis. do propozim e do krkes e drejt e shqiptarve ... i prish rehatin udhheqjes federale dhe asaj krahinore, kualifikohet pa ngurrim "armiqsore, shoviniste shqiptare, irredentiste etj.". Po kshtu edhe do protest kundr padrejtsive q u jan br dhe po u bhen atyre, dhe ato s'jan as t pakta dhe as t vogla, futen n kto kallpe ofenduese. 'do t thot n gojn e jugosllavve epiteti "nacionalist" q u vihet shqiptarve? Fjala nacionalist, vjen nga fjala nacion, q do t thot komb, kombsi. do fjalor, i vogl ose i madh, e shpjegon qart kt. Por n gojn e jugosllavve epiteti "nacionalist" sht krkes pr nnshtrim ndaj kombit t madh, sht krkes q njerzit t heqin dor nga dashuria pr vendin, atdheun dhe kombin e tyre. Kur nj kombi prpiqesh t'ia mohosh kombsin, sovranitetin dhe t gjitha atributet q rrjedhin prej tij, ather fjalt nacion, nacionalitet q jugosllavt i mbajn prdit n goj dhe i shkruajn n letr, jan vetm demagogji. Kto prpjekje shkaktojn frkime q ojn edhe n konfrontime t padshirueshme e t rrezikshme. N qoft se nj populli prpiqesh t'ia shtypsh dhe t'ia zhduksh traditat dhe aspiratat nacionale, ather do t hassh patjetr n nj reaksion vetmbrojts. Vetm marksizm-leninizmi dhe socializmi shkencor ... i zgjidh drejt problemet nacionale. N Republikn Socialiste Federative t Jugosllavis sht shkuar deri atje sa n Republikn e Bosnj-Hercegovins, n Kosov dhe kudo ku jetojn shqiptart t krijohet nj "kombsi myslimane". Thuhet se "kombsia myslimane" na qenka nj specifik e Jugosllavis. Por, pr udi, n Jugosllavi nuk ka "kombsi kristiane ortodokse" dhe as "kombsi katolike romane". Ai q do shpjegime pr kt le t lexoj promemorien e V. ubriloviit, ish-konsulent politik n regjimin monarkist, ish ministr i RSFJ dhe tani akademik i Jugosllavis, drejtuar qeveris mbretrore t Stojadinoviit. Po t lexohet kjo promemorie kuptohet edhe m mir pse do veprim i shqiptarve t Kosovs, brenda kushtetuts dhe ligjeve t federats, cilsohet menjher "shovinizm shqiptar", pse pr t'i futur njerzit n burgje e n kampe prqndrimi, cilsohen fare leht "si irredentist". T akuzosh si irredentist nj popull dhe nj komb t tr, prej m shum se 2 milion banorsh, si sht pjesa e kombit shqiptar q jeton n trojet e veta n Jugosllavi, duhet vet t mos jesh shovinist dhe t kesh zhdukur t gjitha shkaqet dhe burimet e padrejtsive nacionale, q jan pjell e imperialistve dhe e feudoborgjezis s vjetr ballkanike. N qoft se pas Lufts Nacionallirimtare sht zbatuar si pretendohet, parimi i vetvendosjes s popujve, ather pse duhet t ket irredentizm? M par se t flitet pr t ashtuquajturin irredentizm, duhet t shpjegohet historia e kaluar, prapambetja ekonomiko-kulturore, papunsia n mas dhe emigracioni i detyruar i shqiptarve, q prbn nj nga emigracionet m t mdha t Jugosllavis, n vendet e huaja. Gjendja e Kosovs nuk shpjegohet me "krizn botrore" si duan ta shpjegojn disa udhheqs jugosllav, gjoja teoricien, t Federats dhe t Kosovs. Pr sa i prket shovinizmit t ashtuquajtur shqiptar, duhet thn se karakteri i shqiptarit dhe historia e tij n shekuj tregojn t kundrtn e asaj pr t cilin akuzohen shqiptart e Jugosllavis. Shqiptari asnjher s'ka shtypur dhe s'ka shfrytzuar ndonj popull. Kurr ai nuk ka sulmuar dhe coptuar tokat e popujve tjer. E kundrta ka ngjar 21

ndaj shqiptarve. Prandaj shovinizmi duhet krkuar e duhet gjetur gjetiu dhe jo te shqiptart e Kosovs dhe as ata t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, q prbjn nj popull e nj komb. Shovinizmi duhet krkuar pikrisht te ata udhheqs jugosllav q urdhruan sulmin me tanke dhe me polic serb, q vran, gjakosn, torturuan dhe burgosn studentt, puntort dhe fshatart shqiptar, niprit dhe mbesat e heronjve t ... Bajram Currit, Abdyl dhe Naim Frashrit, Sulejman Vokshit, Ymer Prizrenit, Azem e Shote Galics, eriz Topullit e Selam Salaris, vllezrit dhe bashklufttart e Hajdar Dushit, Hysni Kapos, Miladin Popoviit, Emin Durakut dhe t mijra partizanve heroik shqiptar, malazes dhe maqedonas q luftuan s toku si vllezr dhe derdhn gjakun e tyre n Jugosllavi pr lirin, pavarsin dhe vetvendosjen e popujve t Jugosllavis. Mos vall n Beograd krkojn q shqiptari t mos jet patriot? Jo, kjo s'do t ngjas kurr! Shqiptari kurdoher sht mbrojtur me heroizm dhe ka fituar mbi armiqt, pse gjithnj ka qen n t drejtn e vet. Kudo q jeton, punon dhe lufton, ai tregon kurdoher pjekuri dhe durim. Por si ka thn shoku Enver Hoxha: "Popullin shqiptar mos e zemroni, ai sht i durueshm, por, kur zemrohet shqiptari, merr zjarr e flak edhe stralli". Historia shekullore e shqiptarve dhe ajo e kohs s Lufts Nacionallirimtare kan vrtetuar se populli yn ka derdhur gjakun e bijve dhe bijave t tij pr t'u ardhur n ndihm edhe popujve vllezr fqinj. At e karakterizon shpirti i lart i sakrifics dhe ndjenja e thell interncionaliste. Me Jugosllavin kemi dashur dhe duam fqinjsi t mir. Qndrimi yn sht i pandryshuar. N qoft se ndokush, ... e sulmon Jugosllavin, populli yn, Shqipria socialiste, do t luftoj prkrah popujve t Jugosllavis. Kt e kemi thn dhe kt do ta bjm. Opinioni yn dhe opinioni ndrkombtar nuk mund t pranojn dhe t pajtohen me veprimet barbare q po bhen kundr shqiptarve t Jugosllavis. Udhheqja jugosllave duhet t jet e matur dhe t'i studioj e t'i zgjidh drejt problemet e saj t brendshme dhe jo t'i jap msime me bollk t tjerve, "pr moderasion, pr zgjidhje paqsore t konflikteve, pr t drejtat e njeriut dhe t popujve e t tjera". Ne mendojm se duhet ulur gjakrat, dhe, n radh t par, nga udhheqsit jugosllav. shtjet e shqiptarve q jetojn n Jugosllavi t studiohen me gjakftohtsi, me urtsi e drejtsi. Po u veprua ndryshe, nuk shrohet plaga, prkundrazi, do t thellohet hendeku. Ne nuk duam t ngjas kjo dhe jemi gati t ndihmojm me t gjitha forcat t pastra e fisnike, t zemrs dhe t mendjes, pr t ruajtur miqsin me popujt vllezr t Jugosllavis, pr t ruajtur marrdhniet e fqinjsis s mir q jan vendosur, pr t ndihmuar si edhe m par vllezrit tan shqiptar n do drejtim, pr t zhvilluar me ta marrdhniet tregtare dhe shkmbimet kulturore, si bjm edhe me popujt e tjer t Jugosllavis, n baz t marrveshjeve t prfunduara bashkrisht n mes Republiks Popullore Socialiste t Shqipris dhe Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis. Kt e do interesi i t dy shteteve tona, e do miqsia, fqinjsia e mir, pa ndrhyr n asnj moment n punt e brendshme t njri-tjetrit. Shqipria as ka ndrhyr, as ndrhyn n shtjet e brendshme t Jugosllavis. Ky sht nj parim baz i politiks son. Edhe duke shfaqur pikpamjet tona pr ngjarjet e fundit n Kosov, ne nuk ndrhyjm n punt e brendshme t Jugosllavis. Po ne ngrem zrin dhe kemi t drejt ngrem kur bhen padrejtsi ndaj vllezrve tan, kur ndaj tyre prdoret dhuna e represioni, kur slogane t ndryshme si shovinizmi shqiptar, irredentizm etj. prdoren pr t diskredituar rinin e popullin shqiptar t Kosovs. Ashtu si ka t drejt Jugosllavia dhe do shtet tjetr t mbroj dhe t krkoj t drejtat pr pakicat e veta nacionale, kt t drejt e kemi edhe ne. Traktati i Londrs, 22

Traktati i Versajs dhe do traktat tjetr imperialist nuk kalon m mbi kurrizin e popullit shqiptar. Kt ta ken t qart t gjith, miq dhe armiq, shtete t vegjl e t mdhenj, imperialist dhe revizionist, antikomunist e pseudosocialist, si dhe shokt e vllezrit komunist dhe njerzit prparimtar. ("Zri i popullit", 8 prill 1981) Jusuf Grvalla: "Kam pasur nderin t njihem edhe me sekretarin e par t Partis Komuniste Gjermane, njkohsisht edhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri dhe i kam drguar nj letr me lutjen q edhe ai me partin e tij t shikoj ndonj form t prshtatshme ndihme pr prkrahjen morale t popullit shqiptar t Kosovs. Ende skam marr prgjigje prej tij, por shpresoj se megjithat do t na ndihmoj patjetr, sepse pr kt i obligon drejtprdrejt edhe artikulli i Zrit t popullit i dats 8 prill, se si dihet, kjo parti e komunistve gjerman ka pr busoll t vetme PPSHn." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 260)

7. KUSH E NXIT ARMIQSIN MIDIS POPUJVE T JUGOSLLAVIS?

"Zri i popullit", 23 prill 1981 Ngjarjet tragjike t Kosovs vazhdojn t mbushin faqet e shtypit ndrkombtar. Informatat mbi gjendjen n Kosov, q ndodhet akoma n nj rrethim ushtarak e policor t plot, jan t pakta, por komentet jan t shumta. Gazeta dhe autor t tendencave m t ndryshme politike bjn nj pyetje dhe krkojn nj shpjegim nga udhheqja jugosllave: Cilat jan ato shkaqe ekonomike, politike e shoqrore q qndrojn n bazn e ngjarjeve t Kosovs? Antari i kryesis s KQ t LKJ Stane Dolanci, me kombsi nga Sllovenia ku niveli i jetess sht m i larti n Jugosllavi, n intervistn q u dha gazetarve t huaj dhe atyre jugosllav n Beograd n lidhje me ngjarjet n Kosov, nuk foli fare pr gjendjen e rnd ekonomike t saj. Ai jo vetm duhej ta kishte prmendur kt, por edhe duhej t'i kish shpjeguar shtypit ndrkombtar pr 'arsye Sllovenia, Kroacia dhe Serbia kan nj nivel jetese aq t lart, kurse Kosova aq t ult, pr 'arsye hendeku midis tyre vazhdon t thellohet, megjithse toka dhe nntoka e Kosovs sht m e pasur se e do republike t Jugosllavis. A nuk e di Dolanci se ekonomia, prgjithsisht marrdhniet ekonomike, luajn rolin vendimtar n ekzistencn e shteteve dhe t popujve? Pse nuk u mor mundimi t flitej pr problemet ekonomike kapitale q shqetsojn Kosovn e q prcaktojn gjendjen e prgjithshme t saj? sht leht q t injorohen ato dhe t shpjegohen revoltat dhe krkesat e popullit t Kosovs me sharje, se "shqiptart u treguan kundrrevolucionar, shovinist, irredentist". Po t sharat as kan qen, as mund t jen argumente. Zvendsimi i analizs realiste e objektive t gjendjes n Kosov me prdorimin e pakontrolluar t epiteteve ofenduese e diskriminuese pr nj popull t tr as e shpjegon e as e prmirson situatn. Gjendja mbetet ajo q sht, problemet mbeten ato q jan dhe 23

pjellin dukuri t atilla, t cilat Dolanci dhe udhheqsit tjer jugosllav ose nuk duan t'i shohin ose tremben t'i prballojn. Udhheqsit jugosllav, q nga m i madhi deri te m i vogli, pretendojn se n vendin e tyre pr t gjitha kombet e kombsit ekziston "barazia n t drejta politike dhe ekonomike", ekziston "bashkim-vllazrimi". Po si mund t besohen ata, kur nj republik apo nj krahin trajtohet si "djali i nns" dhe krahina tjetr si e njerks, kur nj "vlla" ha me lug t art, kurse tjetri me lug t vogl prej druri? Kjo nuk tregon as "bashkim" as "vllazrim". Mos vall pr kt gjendje, pr kt realitet i bie faji artikullit t "Zrit t popullit" q shprehu mendimin e vet, si bri edhe gjith shtypi botror, pr ngjarjet n Kosov dhe q dnoi udhheqjen jugosllave pr represionin barbar t ushtruar kundr shqiptarve? Shtypi jugosllav na akuzon se ne injorojm ndryshimet pozitive q jan br n Kosov. Por s'sht kshtu. ka sht e drejt ne e mbrojm dhe e pohojm, ka sht e padrejt, e denoncojm dhe e dnojm. Ne kemi afirmuar dhe afirmojm se n dhjetvjearin e fundit arsimi dhe kultura shqiptare n Kosov (dhe m pak n Maqedoni e n Mal t Zi) kan br nj hap t lavdrueshm prpara. Hapja e shkollave shqipe, e Universitetit t rndsishm t Prishtins, vnia n prdorim e gjuhs letrare shqipe, zhvillimi i kngve, i valleve, i folklorit shqiptar, i muziks s prpunuar, i letrsis shqipe, i shkencave albanologjike etj., prkrah kulturs s popujve t tjerr t Jugosllavis, kan marr nj hov q nuk ishte par koh m par. Arsyet dihen dhe nuk duam t zgjatemi ktu. Pra, ne i shohim dhe e krahasojm t kaluarn me t sotmen, i shohim ndryshimet pozitive t bra n kto fusha. Por nj gj t till nuk kemi si ta pohojm pr zhvillimin ekonomik t Kosovs dhe viseve t tjera ku banojn shqiptart, i cili ka ecur tepr ngadal n krahasim me pjest e tjera t Jugosllavis. Diferencat n zhvillimin e ekonomis dhe n nivelin e jetess midis tyre jan kolosale. Kto diferenca nuk shpjegohen dot, si bjn udhheqsit jugosllav, me arsyen e "krizs botrore". Diferencat n nivelin e jetess n mes republikave dhe krahinave duhet t krkohen n arsye tjera t mdha, politike, ideologjike dhe ekonomike. Pr zhvillimin e ult t ekonomis n Kosov flet edhe numri i madh i emigrantve ekonomik. Vetm n Turqi jan detyruar t emigrojn rreth 250 mij vet nga shqiptart q banojn n Jugosllavi, prve dhjetra e dhjetra mijrave n vende t tjera t Evrops, t Ameriks, t Australis etj. Kudo gjen emigrant shqiptar t ikur nga Jugosllavia "socialiste vetadministruese".... Rinia e Kosovs nuk gjen pun, vuan pr buk n Jugosllavin e Titos e t pas Titos. Ktyre problemeve duhet t'u gjendet arsyeja, t'u bhet diagnoza, me qllim q t shrohet smundja sa m par dhe sa m drejt. Shqipria socialiste dhe gazeta "Zri i popullit", m par se kushdo tjetr, kan t drejtn t thon fjaln e tyre pr gjendjen n Kosov, pr vrasjet dhe torturat e egra q u bn nga UDB-ja dhe ushtria serbe kundr shqiptarve t Kosovs. Dhe nuk sht hera e par q n Kosov bhet nj gj e till. Historia nuk harrohet, ajo sht e shkruar. Scripta manent. T grthiturat dhe fshehja e s vrtets nga personalitete t "mdhenj" t Federats e t republikave, histerizmat e shtypit serb, ... etj. arrijn deri n akuza t prbindshme, sipas t cilave "Shqipria socialiste ka gisht n demonstratat e Kosovs", se "Shqipria socialiste u bashkua me reaksionin kroato-slloveno-shqiptar n emigracion", se "Shqipria bashkohet me ato shtete q duan shpartallimin e federats jugosllave" etj., etj., jan shpifje rrugash. Sa m shum dhe sa me z m t lart t 24

jen kto britma, aq m mir bota e kupton se bhen prpjekje t pashpresa q t mbulohet e vrteta. Verba volant. Asgj s'do t mbetet nga kto zhurma, pse asgj nuk sht e vrtet. Stane Dolanc: "I njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel, n Shtetet e Bashkuara t Ameriks." Dolanci, n intervistn q prmendm, tha se n demonstratat n Kosov u vran 11 veta. Nj shrbtor i tij nga udhheqja e Kosovs tha nnt. Me sa duket nuk patn koh t mirreshin vesh dhe t binin dakord. Megjithat, t gjith gnjyen opinionin botror dhe at jugosllav. N Kosov shtypi i huaj flet pr qindra t vrar, qindra t humbur, t plagosur e t arrestuar. Por kto m mir i di vet populli i Kosovs, pse gjaku i tij u derdh. Ai e di gjithashtu se pse u derdh ky gjak dhe kush e bri kt gjm. Minimizimi nga ana e udhheqjes jugosllave i numrit t t vrarve, t t plagosurve e t t arrestuarve nuk vjen "si rezultat i t dhnave t rregullta", ai sht rrjedhim i prpjekjeve pr t fshehur nga bota terrorin q ka shprthyer n Kosov dhe pr t ruajtur maskn e demokracis falso t vetadministrimit jugosllav. Por e vrteta do t aj muret e shtetrrethimit dhe t censurs jugosllave q sht vendosur n Kosov. Ather bota do t shoh se 'masakra e tortura masive u bn nga ushtria e policia serbe dhe do t njoh fytyrn e vrtet t "socializmit vetadministrues e njerzor jugosllav". Gnjeshtrs s Beogradit rreth vrasjeve n Kosov shpejt do t'i dal kallaji. T gjith sa flasin e shkruajn tani n Jugosllavi pr ngjarjet n Kosov thon se "n demonstratat ka marr pjes nj numr i vogl t rinjsh, edhe kta t gnjyer". N rast se n demonstrata ishin pak njerz, ather pse Beogradi drgoi ushtrin, milicin e kryeqytetit, tanket dhe aviont? Prse u vran dhe u plagosn me arm zjarri aq njerz dhe prse u vendos shtetrrethimi? Pr nj "grusht t vogl armiqsh", pr 10-5 veta q u quajtn nga udhheqja jugosllave "reaksionar, shovinist e irredentist"? Vall pr nj kokrr limoni prishet dasma, ajo "dasm", pr t ciln tani nga t katr ant e Jugosllavis vrshojn si ujt e Danubit, t Savs dhe t Dravs telegramet plot indinjat e zemrim kundr "shovinistve dhe irredentistve shqiptar", dhe plot himne ditirambike pr "unitetin e kombeve dhe t kombsive t Jugosllavis"? Me t tilla truke nuk sht e leht t gnjehet nj popull trim e i pjekur, si sht populli shqiptar q jeton n pjes t ndryshme t Jugosllavis, t gnjehen puntort, fshatart, studentt dhe intelegjencia e ndershme, t cilt jan t ndrgjegjshm pr jetn dhe fatin e kombit t tyre. Kush e ndjell dhe e nxit pra armiqsin n mes popujve t Jugosllavis? Artikulli i natyrshm, i drejt dhe i matur i "Zrit t popullit", apo kjo fushat e trbuar q ka ngritur udhheqja e Jugosllavis kundr popullsis shqiptare t Kosovs? A mos donte vall udhheqja jugosllave q shtypi shqiptar t heshtte pr tragjedin q ajo shkaktoi n Kosov, kur gjith shtypi botror ka jav t tra q po flet dhe dnon egrsin e treguar? Mos vall ajo donte q ne ta mburrnim pr ato akte t mbrapshta q bri n Kosov? Jo, zotrinj udhheqs jugosllav! Jini realist, ruani gjakftohtsin! Pa shihni se 'po bni pr demonstruesit dhe grevistt e "Solidarnostit" n Poloni! Ju po flisni, ju shkruani, kritikoni, kshilloni, moralizoni. Vetm ju paskeni t drejt t flisni e t shkruani pr t tjert. Q kur botuam artikullin ton t 8 prillit e deri tani ne kemi ruajtur gjakftohtsin, kurse udhheqja jugosllave dhe deri fletushka m e fundit n Jugosllavi kan vjell vrer e kan br sulme t shumta kundr vendit ton. ... Jugosllavt kur sht fjala pr ndonj minoritet t tyre protestojn edhe pr tabelat e dyqaneve, q nuk shkruhen n gjuhn amtare, si n Karinthi. Kryetari i 25

Kshillit Ekzekutiv Federativ Gjuranovi gjat vizits s fundit q bri n Austri krkoi "zgjidhjen konkrete t t gjitha shtjeve q kan t bjn me t drejtat dhe pozitn e pakics kombtare sllovene e asaj kroate", q ndodhet atje. Pr kt ne nuk e akuzuam at as si "kundrrevolucionar", as si "irredentist", as si "shovinist". Mbrojtje e t drejtave t minoriteteve sllovene e kroate, q nuk grihen nga plumbat e mitralozve dhe as shtypen nga zingjirt e tankeve, pr qeverin jugosllave konsiderohen normale. Por kur Republika Popullore Socialiste e Shqipris interesohet pr gjuhn e arsimin shqip, pr lirit dhe t drejtat, pr gjendjen ekonomike, pr vrasjet n mas, pr burgosjet dhe torturat q u bhen shqiptarve n Jugosllavi, kjo na qenka "shovinizm" e "irredentizm". Nga vjen dhe ku e ka burimin alergjia e madhe antishqiptare e udhheqsve dhe e propagands jugosllave?! Harruat ju zotrinj udhheqs jugosllav, si luftuat n Konferencn e Parisit pr Triesten, Puln, Rijekn etj.? T drejt kishit. Ne nuk ju quajtm as "shovinist", as "irredentist". Por kur nuk ishit t till, prse nuk ju shkoi ndrmend q ekzistonte nj popullat shqiptare, e treta n Jugosllavi nga madhsia, e cila duhesh t bashkohesh me Shqiprin, aleaten tuaj socialiste n Luftn Nacionallirimtare? Ju heshtt. Pse heshtt, kur na qenkeni kaq parimor? Ju as statusin e krahins nuk ia dhat Kosovs deri n vitin 1968. Pse presidenti Tito nuk e realizoi at q i tha shokut Enver Hoxha, n bisedimet zyrtare q patn n vitin 1946, se "Kosova dhe viset e tjera t banuara nga shqiptart i prkasin Shqipris dhe do t'ia kthejm, por jo tash, se akoma reaksioni serbomadh nuk do ta pranonte nj gj t till"? Megjithkt rivendikime territoriale nga ana e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris nuk jan br. Nuk mund t gjesh nj gj t till n asnj dokument. Por dokumente pr t mbrojtur t drejtat e vllezrve kosovar dhe t shqiptarve q banojn n republikat e tjera t Jugosllavis, t drejta q ua njeh Kushtetuta Jugosllave dhe q u jan shkelur e po u shkelen, do t gjesh boll, n t kaluarn dhe n t sotmen. Varet nga qndrimi dhe politika Jugosllave ndaj shqiptarve nse do t ket ose jo n t ardhmen. Njri pas tjetrit udhheqsit jugosllav deklarojn se "Kosova nuk do t bhet kurr republik... pse kt nuk e lejon Serbia". "Po t bhet Kosova republik n kuadrin e federats, thon ata, ather u shkatrrua federata". Ata e paraqesin shtjen sikur viset shqiptare jan "kyi i murit" q mban federatn. Kto "argumente" nuk qndrojn as nga pikpamja historike, as nga ajo ekonomike e juridike, as nga vet prmbajtja e Kushtetuts s Jugosllavis, as nga praktika e zbatuar me kombet e tjer q prfshihen n shtetin jugosllav. Por ato tregojn se kto vise jan br plak tregu dhe ata q sundojn n Beograd vazhdojn t'i konsiderojn e trajtojn si t tilla. "Republikn e Kosovs" renda federats jugosllave nuk e shpikm ne, at e krkoi populli i Kosovs. Ndryshime statusi nga krahin n republik etj., jan shtje t brendshme t popujve t Jugosllavis, jan shtje t vet popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi, i cili, n baz t vet Kushtetuts s Jugosllavis, ka t drejt t'i krkoj. Jo vetm q askush n federat s'ka t drejt t'ua ndaloj shqiptarve q jetojn n Jugosllavi kto krkesa, por ca m pak t'i sulmoj, t'i plagos, t'i vras dhe t'i burgos ata. Pr kt t vrtet q themi jugosllavt na akuzojn se ndrhyjm n punt e brendshme t tyre. Ne nuk kemi ndrhyr n kto pun t brendshme t tyre, t cilat mendojm se zgjidhen drejt vetm me vetvendosje, me mirkuptim, me bisedime t sinqerta dhe me gjakftohtsi nga t gjitha palt. Shqipria Socialiste nuk ka br as ndrhyrjen m t vogl n Kosov. Ajo nuk drgoi as tanke, as helikopter, as polic, as shtoi kufitar, as bateri topash nuk nxori n kufijt e saj dhe as protest zyrtare nuk bri. Vetm "Zri i popullit" botoi nj artikull pr tragjedin q u shkaktua n Kosov, nj artikull t matur dhe t argumentuar 26

politikisht, ideologjikisht dhe historikisht. Kshtu e vlersoi edhe shtypi botror. Prandaj prgjegjsi pr ka ngjau n Kosov nuk ka Shqipria, prgjegjs jan ata q prdorn dhunn dhe jo gjakftohtsin e arsyen. N Jugosllavi kan filluar t dalin libra me tituj bombastik q bien er megalomani dhe shovinizm t pafrenuar, si "Lufta pr Ballkanin" i Svetozar Vukmanovi Tempos, "Aspekte t shtjes maqedonase" i Llazar Kolishevskit, i cilsuar edhe ky "si nj libr mbi realitetin n Ballkan". N t njejtn koh n Bullgari, koloni e socialimperialistve sovjetik, po shkruhen artikuj t gjat, bhen festime e mbahen fjalime pr "Bullgarin e madhe" t Shn Stefanit, q i on kufijt e saj deri n Shqipri. Kta njerz asgj s'kan msuar dhe asgj s'kan harrua nga historia. Vetm shqiptart, q jan br preja e tyre, na qenkan "shovinist dhe irredentist". Po le t lem t flas me gojn e tij Llazar Kolishevski, ish-president i Presidencs s Jugosllavis. N librin q prmendm, si transmetoi agjencia TANJUG m 15 prill 1981, ai shkruan: "sht fakt se ne ekzistojm, se Republika Socialiste e Maqedonis dhe kombi maqedonas po zhvillohen dhe riafirmohen vazhdimisht dhe se ndjenja q ushqen do maqedonas, se sht nj pjes e kombit t tij, po bhet gjithnj m e fort pavarsisht se ku jeton. Ky sht nj proces q askush nuk mund ta ndal". Si t'i cilsojm kto mendime, zotrinj Doalnc, Dragosavac, Vidi e t tjer, q akuzoni shqiptart e Kosovs dhe Shqipris socialiste si "shoviniste dhe irredentiste"? "Ky proces i zhvillimit dhe i afirmimit q askush nuk mund ta ndaloj", na qenka nj e drejt vetm pr maqedonasit? Po n Kosov, n Maqedoni dhe n vise t tjera t Jugosllavis, ku jetojn m tepr se dy milion shqiptar, a nuk zhvillohet ky proces? A nuk sht nj fakt se atje ekziston nj popull, q nuk krkon vese t drejtn t shpallet republik brenda federats? Ather ky proces "t cilin nuk mund t ndal askush pr maqedonasit", pse ndalohet pr shqiptart? I akordoni t paktn me njri-tjetrin mendimet, por jo n kurrizin e popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi! Udhheqja jugosllave gabohet kur mendon se mund t gnjej ndoknd, e sidomos opinionin botror, kur thot se Shqipria socialiste krkon minimin e federats ose bn lojn e atyre q duan nj gj t till. Ajo po t doj t'i marr pr keq t vrtetat tona, le t na akuzoj, po t'i vij pr mbar, pr ndrhyrje n punt e brendshme t Jugosllavis. Por kjo nuk e ndryshon aspak situatn n Federatn Jugosllave. Smundja kronike q ekziston atje nuk vjen nga t drejtat e ligjshme q krkojn shqiptart q banojn n Jugosllavi, po nga padrejtsit dhe dobsira t tjera t thella q ekzistojn n gjith federatn. Federatn e ka minuar vet titizmi, kjo rrym armiqsore e marksizmleninizmit. At e ka minuar sistemi antisocialist i vetadministrimit, e kan minuar borxhet e mdha q e kan mbytur deri n fyt Jugosllavin dhe kan shkaktuar inflacionin, papunsin e madhe, ngritjen e mimeve, pabarazin e zhvillimit n mes republikave e krahinave, varfrin e masave punonjse, emigracionin e qindra mijra njerzve nga vatrat e tyre. Zyrtart jugosllav na akuzojn "nacionalist, shovinist etj." Gati sa s'na akuzojn edhe pr "pansllavist". T gjitha kto nuk jan ideologji tonat. Ato jan ideologji antimarksiste, teori t borgjezis, t imperializmit dhe revizionizmit. Mund ta bsh revolucionin, si flasin pr t e teorizojn prdit udhheqsit jugosllav, por mund edhe ta devijosh e ta tradhtosh at. Revizionizmi modern, i do ngjyre dhe nn do mask q t fshihet, sht pjell e borgjezis kapitaliste q lufton revolucionin, q e deformon dhe e mbyt at n gjak. Ashtu si borgjezia edhe revizionizmi modern nuk i bashkon popujt, por i pran. 27

'ndodhi n Bashkimin Sovjetik? Hrushovi dhe pasardhsit e tij e devijuan veprn e madhe t revolucionit, vendosn kapitalizmin dhe hoqn dor nga politika nacionale e Leninit... Tani shovinizmi rusomadh dominon egrsisht mbi popujt e Bashkimit Sovjetik, por njkohsisht kan ngritur vesht edhe nacionalizmi ukrainas, ai gjeorgjian, armen etj. N Bashkimin Sovjetik dominon pansllavizmi, dhe ai nga nj vend socialist u kthye n nj vend socialimperialist agresiv dhe luftnxits. Teoria e Brezhnjevit e "sovranitetit t kufizuar" ia ka zn nga gryka t gjitha vendet e Traktatit t Varshavs, pjestar t KNER-it dhe t "Bashksis socialiste", t cilt forca e armve sovjetike i bn t qeshin verdh pr t mos qar e lebetitur. Kjo sht nj histori e tmerrshme dhe nj msim pr popujt q duan t rrojn t lir dhe t ndrtojn socializmin... Prandaj zotrinj, zotrinj teoricien t "Borbs" ka shkallzim n shovinizm dhe lloje t ndryshme shovinizmi, pavarsisht nga forma dhe nga madhsia e tyre, pavarsisht nga maskat dhe nga fjalt pompoze. Nacionalizmi, shovinizmi dhe pansllavizmi jan t dnueshme nga do an q t vijn, pavarsisht se ata q kultivojn kto jan t mdhenj a t vegjl, por nacionalizmi dhe shovinizmi m i madh sht m i rrezikshm. Kjo s'duhet harruar. T gjitha kto t kqija duhen luftuar, duhen shkulur nga rrnjt, por kjo nuk mund t bhet kurr vese nga pozitat e marksizm-leninizmit. Tjetr rrug s'ka. Jugosllavt hiqen si politikan t zgjuar, por tregohen jo vetm naiv, por edhe t hutuar. Plagt dhe prarjet qndrojn jo n demonstratat e Prishtins. Ato duhet krkuar n vijn e ndjekur nga udhheqja jugosllave, n shovinizmat e mdha e t vjetra dhe n ato t reja q ka krijuar sistemi i tyre antisocialist. Kndej vjen ajo prarje, ajo e keqe, q ne nuk ua duam aspak popujve vllezr t Jugosllavis. sht e vrtet se popujt e Jugosllavis bn revolucionin. Por megjithkt grindjet dhe dasit e vjetra nuk u zhdukn, ato mbetn t fshehura si qymyri i ndezur nn hi, mbetn rivalitetet n mes serbve, kroatve, sllovenve, pavarsisht se kta popuj luftuan kundr etnikve serb dhe ustashve kroat dhe i mundn fizikisht. Nuk u spastrua sistematikisht ideologjia dhe fryma nacionaliste e shoviniste q do t manifestohej, si u manifestua m von, n forma t ndryshme, por me prmbajtje gati t njjt, e mbuluar kt her me petkun e "socializmit", "t bashkim-vllazrimit", e "t drejtave t barabarta" t popujve. Lufta heroike e popujve t Jugosllavis s'kish si t mos ngjallte nj krenari t ligjshme, por kjo u kthye nga udhheqja jugosllave n nj megalomani dhe shovinizm jugosllav, duke pretenduar se gati vetm ata luftuan, vetm ata sakrifikuan, vetm n saje t tyre luftuan e nga ata morn shembull edhe popujt e tjer. E gjith kjo u transformua n nj "ndjenj superioriteti" q nuk mbante fare ern e marksizmleninizmit. Krimbi ishte brenda n "molln e kuqe", ai grryente revolucionin dhe, pr ta arsyetuar kt, ia hodhn fajin Stalinit, Bashkimit Sovjetik, sistemit t tij t vrtet leninist dhe ideologjis q e kish udhhequr kt sistem, marksizm-leninizmit. Titoja dhe shokt e tij u bn nga borgjezia ndrkombtare heronjt e dits antistalinian dhe antisovjetik. U dhjetfishua megalomania e tyre. Kundrrevolucioni dhe "socializmi vetadministrues" ngjalln rivalitet dhe hegjemonizmat e vjetra, hegjemonizmin serb nga njra an dhe at kroato-slloven nga ana tjetr. Kto dy hegjemonizma jan minuesit e Federats Jugosllave dhe jo "shovinizmi" shqiptar. Ky i fundit prdoret si cip pr t mbuluar shovinizmin serbomadh dhe at kroato-sllovenomadh. Lufta pr hegjemoni dhe pr pushtet n mes ktyre dy klaneve sht zhvilluar dhe zhvillohet e egr. Titoja hiqej si moderator, por ai ishte prkrahs i hegjemonizmit 28

kroato-slloven. Klani i tij rrojti n luks t madh, mori pjesn e luanit nga t ardhurat e Jugosllavis, hngri sa deshi nga borxhet e ... shteteve kapitaliste. sht e kuptueshme se klanit serb nj gjendje e till nuk i leverdis dhe lufton t rifitoj supremacin. Rreth ktyre dy klaneve rivale vrtiten republikat e tjera t varfra. T gjitha me qndrimet e tyre n favor t njrs ose tjetrs pal, kush m shum e kush m pak, i hedhin benzin ktij zjarri t madh q ekziston n kt Republik Socialiste Federative t Jugosllavis t pastabilizuar kurr. I vetmi faktor pozitiv dhe i paanshm n kt federat sht faktori shqiptar. Shqiptart n Jugosllavi kan qen t prbuzur politikisht, ekonomikisht, si dhe nga ana kulturore-arsimore. Por ata kan qen njkohsisht edhe faktori m i durueshm dhe m realist n kaosin politiko-ekonomik ku ishte zhytur Jugosllavia e pas Lufts s Dyt Botrore, kaos q veanrisht shqiptarve u rndonte shum. Asnj politikan jugosllav nuk ia vuri veshin ktij faktori kaq t rndsishm. Elementi shqiptar, n skakjern e politikanve jugosllav, ishte nj pion q mund ta lviznin si t donin dhe me te t bnin far t donin. Politika e ndjekur nga TitoKardeli dhe Rankovii ka qen jo vetm e gabuar karshi shqiptarve, por edhe e egr e shfarosse. Shqiptart duruan, por nuk u prkuln. Edhe pse, m pas, u b Krahin Autonome, Kosova mbeti ekonomikisht m e varfra dhe politikisht m e lna pas dore n sistemin "vetadministrues". N kto kushte populli i Kosovs krkoi statusin e Republiks n kuadrin e Federats Jugosllave. sht kjo krkes nj faktor prars i Jugosllavis apo jan rivalitetet e mdha serbo-kroato-sllovene? sht m se evidente se jan kto t dytat. Shqiptart nuk jan partizan n kto rivalitete dhe nuk kan ambicie pr hegjemoni e supremaci mbi t tjert. Ata nuk i mbajn syt te njra ose tjetra superfuqi pr t fituar prkrahje dhe mbshtetje pr t zn pozita dominuese n Federat. Udhheqja dhe shtypi jugosllav pr demonstratat n Kosov bn fajtor popullin shqiptar t Kosovs, pastaj akuzuan Shqiprin socialiste dhe me t ustasht, etnikt dhe ballistt n Evrop Stane Dolanc: "I njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel, n Shtetet e Bashkuara t Ameriks." e n Amerik, duke menduar se me mendjelehtsi e zgjidhn enigmn. Kt zgjidhje ia vun n pjat opinionit botror q ta hante. Po se ha kush orbn q gatuan jugosllavt. Arsyet e vrteta t ngjarjeve n Kosov udhheqja jugosllave krkon t'i fsheh. Ky qndrim i saj sht i mbarsur me rreziqe jo vetm pr popujt e Jugosllavis, por edhe pr Shqiprin e popujt e tjer t Ballkanit. Prandaj ne nuk i fshehim mendimet tona dhe flasim hapur nga vijn kto rreziqe. Kush thellohet n kto probleme kye t jets jugosllave, do t dal menjher n konkluzionin se nuk jan as Shqipria socialiste, as shqiptart q banojn n Jugosllavi ata q e minojn federatn. Bile, si del edhe nga intervista e Dolancit, shqiptart jan pr ruajtjen e Federats Jugosllave. Por Dolanci gabohet rnd kur mendon t frenoj lakmit serbe pr hegjemoni prball hegjemonis kroato-sllovene, duke e prer me thik se "Kosova nuk do t bhet kurr republik". Hara i ktij antagonizmi nuk mund t bhet Kosova. N kto situata krize ndrkombtare jo vetm ekonomike, por edhe politike, n kto rivalitete agresive luftnxitse n mes imperializmit... e socialimperializmit sovjetik, a kan gisht kto superfuqi n dobsimin e Republiks Federative t 29

Jugosllavis, n nxitjen e shovinizmit serbomadh dhe t atij kroato-sllovenomadh? "Politikant" jugosllav jo pa qllim nuk e grvishin kt plag t madhe. Pse fshihet kjo situat e rrezikshme? Ajo fshihet se Jugosllavi sht jo e pavarur, por e varur nga kto dy fuqi t mdha. Teoria e Titos e vendeve t "paangazhuara" sht boshe, sht nj falsitet. Kt e tregon jeta. Jugosllavia nuk rron dot pa borxhe. Me kt vartsi ekonomike s'ka asnj dyshim q grshetohen dhe interesat politike, hegjemoniste dhe strategjike t ... superfuqive n Jugosllavi. ... Po jua prsrisim pr t njqindtn her se Republika Popullore Socialiste e Shqipris dhe populli shqiptar q jeton n Jugosllavi nuk jan armiqt as t popujve jugosllav, as t Federats Jugosllave. Ju zotrinj politikan jugosllav, po t doni mos na dgjoni, po ne jemi t bindur se popujt e Jugosllavis do t na dgjojn dhe do ta kuptojn mendimin ton, ndjenjat tona t sinqerta, ndjenjat vllazrore t shqiptarve. Ne komunistt shqiptar jemi zotr n shtpin ton dhe bjm politikn q e gjejm m t mir e m t drejt. T tjert mund t mos pajtohen me t. sht e drejt e tyre. Ne na shikon e na gjykon populli yn. Faktet, jeta, puna tregojn se populli shqiptar e mbshtet dhe e mbron me t gjitha forcat vijn e drejt t Partis dhe t pushtetit t tij. Sistemin ton socialist, t ndrtuar n bazat e marksizm-leninizmit, propaganda zyrtare jugosllave e sulmon me epitete prmuese si "stalinist, etatist-burokratik" e t tjera si kto. Nj pseudoteori e tr sht ndrtuar pr kt mision. Jugosllavt e mbrojn dhe e propagandojn sistemin e tyre "vetadministrues" si nj "nga format m t prsosura t socializmit". Kjo sht puna e tyre. ... Ne jemi dhe luftojm ideologjikisht kundr "vetadministrimit" jugosllav, i cili pr ne sht nj sistem kapitalist, pseudosocialist, kundrrevolucionar. Kt e bjm dhe do ta bjm pa lkundje. sht e qart, pra, se ideologjikisht dhe politikisht me revizionistt jugosllav ne as puqemi, as nuk do t puqemi kurr. Kt t vrtet e dim edhe ne, e din mir edhe ata. Kt e di gjith bota. Por, pavarsisht se ideologjikisht dhe politikisht nuk pajtohemi kurr, Shqipria dhe Jugosllavia kan arritur n t njejtin mendim se, n mes dy shteteve tona, pr hir t fqinjsis s mir dhe pr stabilitetin e paqen n rajonin e Ballkanit, duhet t zhvillohen marrdhniet normale tregtare, kulturore etj. Duhet t pohojm se nga t dy palt n kt sht gjendur mirkuptim. Tregtia midis dy vendeve tona, n interesin jo vetm t Shqipris, si dshiron ta paraqes borgjezia kapitaliste botrore, por edhe n interesin e Jugosllavis, sht zhvilluar dhe po zhvillohet n mnyr t knaqshme. Marrdhniet kulturore dhe veanrisht me Kosovn, me Maqedonin dhe me Malin e Zi, kan ecur mir, me sukses, pa asnj incident dhe n nj mirkuptim t frytshm. As nga ana shqiptare, as nga ana jugosllave nuk ka dal asnj penges serioze. Kto marrdhnie, si edhe marrdhniet tregtare ne i konsiderojm si gjra t mira, q duhet t vazhdohen dhe t mos ndrpriten. As shenja m e vogl e "shovinizmit dhe e irredentizmit shqiptar", si po pretendohet tani nga udhheqja jugosllave dhe shtypi i saj, nuk sht shfaqur dhe nuk mund t shfaqej nga asnj prej nnshtetasve tan q kan vizituar Kosovn, q nga ministrja jon e Arsimit dhe e Kulturs, deri te profesort dhe turisti m i thjesht shqiptar. Po kshtu mund t themi se, edhe nga shtetasit jugosllav njsoj sht vepruar. Nuk sht par asnj shfaqje q ta prish kt rrjedh. Duke shkruar kt artikull ne nuk kemi pr qllim t ngjallim polemikn, as t'i hedhim benzin zjarrit. Ne u detyruam t'i japim prgjigje fushats antishqiptare q ka shprthyer aktualisht n Jugosllavi dhe t shprehim edhe njher hapur mendimet tona mbi ngjarjet e Kosovs. Njkohsisht deshm t shprehim prsri dshirn e 30

gatishmrin ton pr zhvillimin e mtejshm t marrdhnieve t fqinjsis s mir, gj t sht n interesin e t dy palve. ("Zri i popullit", 23 prill 1981)

8. DUHESHIN SHKRIME, TRAKTE DHE FJALIME

Jusuf Grvalla: "Letrat e tua dhe materialet e shkruara i mora me koh. Por, i lejova vetes t ta vonoja pak prgjigjen, pr arsye se isha i zn me disa pun t nisura, shum t ngutshme. Me nj shok (Kadri Zekn-shn i Xh. D.) t Liris organizuam n Zvicr dhe n RFGJ katr demonstrata t puntorve kosovar n botn e jashtme, dhe jemi n prag t organizimit t demonstrats s pest. Duheshin shkrime, trakte dhe fjalime, pastaj, duhej nj vrap i madh pr tubimin e njerzve. Demonstrata e par u mbajt m 11 prill n Bern t Zvicrs, e dyta m 18 prill n Cyrih t Zvicrs, kurse e treta dhe e katrta n Shtutgart e Dyseldorf t RF Gjermane, me 25 prill, prkatsisht m 9 maj. N demonstrata u hodhn po ato parulla q ishin hedhur n demonstratat n Kosov. Para ambasadave u mbajtn kudo mitingje protestuese, me fjalime t rndsishme, q demaskonin qllimet dhe veprimet fashiste t jugosllavve dhe tregonin qllimin e vrtet t kryengritjes n Kosov si dhe shkaqet e saj t vrteta. Thuaja n t gjitha demonstratat e organizuara ishim bashk me ne edhe komunistt dhe demokratt gjerman dhe shum komunist nga radht e puntorve turq, qoft fizikisht, qoft me trakte e fjalime, n t cilat paraqitej gjendja reale n Kosov dhe dnohej rnd veprimi fashist i policis dhe ushtris jugosllave mbi popullsin e pafajshme dhe duarthat t Kosovs. Demonstrata e ardhshme do t bhet n Mynih t RF Gjermane, t shtunn , m 16 maj." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 261-262)

9. Krkesa pr ti njohur Kosovs, statusin e Republiks, sht e drejt

("Zri i Popullit", 17-Maj 1981) Njri pas tjetrit, shtabet politike t Jugosllavis, q nga instancat m t ulta e deri n ato m t larta, q nga krahinat, republikat e deri n federat, q nga organizatat baz e deri n Komitetin Qendror t LKJ-s, u mblodhn pr t diskutuar pr ngjarjet e Kosovs. Kudo mallkime pr popullin e rinin kosovare, kudo krcnime, sharje dhe fyerje! Shovinizmi serbomadh dhe antishqiptar po mbulon Jugosllavin. Udhheqsit jugosllav, jan vn n nj gar oratorie se kush sht m i zoti, t mbuloj shkaqet e vrteta t demonstratave e revoltave t popullsis shqiptare n Kosov, t fsheh masakrat njerzore dhe barbarizmat e ushtrive serbe, t denigroj shqiptart e Kosovs. T gjith nxitojn se kush m par t propozoj masat m drakoniane, se kush t parashtroj masat m shtypse e m antihumanitare ndaj tyre. Por sot, n kt artikull, nuk kemi ndrmend t kthehemi te shpjegimi i ngjarjeve tragjike t Kosovs, t tregojm se ku e kan burimin e kush i shkaktoi ato. Pikpamjen dhe qndrimin ton pr kto shtje e kemi shprehur n artikujt q kemi shkruar n 8 dhe 23-Prill. Atyre, skemi 'tu heqim dhe ka tu shtojm. Ato q kishim pr ti thn i tham hapur, drejt, me sinqeritet e me ndjenj t lart prgjegjsie. Menduam se n udhheqjen jugosllave, mbas tronditjeve dhe hutimeve t para, do t fitonte arsyeja, gjakftohtsia, gjykimi realist e objektiv i shkaqeve q uan n tragjedin 31

e re t Kosovs, se interesat, miqsia dhe uniteti i kombeve dhe i kombsive q e prbjn at, do t qndronin mbi paragjykimet e vjetra e t reja nacionaliste. Kjo nuk ndodhi. Prkundrazi, t gjitha organizmat e organet qeveritare e t Lidhjes Komuniste, i prfshiu nj val e egr shovinizmi, jo vetm kundr shqiptarve t Kosovs, por edhe kundr Partis s Puns e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, kundr vijs dhe politiks s tyre t drejt ndaj Jugosllavis. Shqiprin e akuzojn as m shum, as m pak se "ka ndrhyr n punt e brendshme t Jugosllavis". Paskemi ndrhyr, pse dnuam publikisht masakrat q u bn n Kosov, pse tham t vrtetn se atje jan vrar, plagosur e arrestuar me mijra njerz! Udhheqsit jugosllav, mos prisnin q tu drgonim prshndetje pr kto krime e barbarizma? Paskemi ndrhyr, pse tham n artikujt tan se kosovart kan t drejt q krkojn statusin e republiks s federuar. Por kjo sht nj krkes legjitime, nj krkes e popullit t Kosovs, t ciln nuk e kemi shpikur ne. Udhheqsit jugosllav, kto dit, kan folur shum pr kto shtje, por asnjeri nuk ka shpjeguar pse Kosova nuk mund t jet republik. Ata vetm prsrisin njri pas tjetrit se krkesa e Kosovs pr t qen republik e federuar, qenka reaksionare, kundrrevolucionare, shoviniste etj. Ky pozicion, jo vetm sht pa asnj baz, por sht n kundrshtim t hapt dhe flagrant edhe me qndrimet programatike t PKJ-s t kohs s lufts mbi shtjen kombtare dhe me shum deklarata t personaliteteve m t larta t Partis dhe shtetit jugosllav. Po m mir le tu referohemi dokumenteve: Kombi shqiptar sht nj, ai ka historin, kulturn e gjuhn e tij t njjt Marrdhniet arsimore, kulturore e shkencore q Republika Popullore Socialiste e Shqipris ka zhvilluar, n radh t par me Kosovn, por m pak edhe me Republikn Socialiste t Maqedonis dhe me at t Malit t Zi (dhe me kto dy t fundit m pak jo se ka munguar vullneti yn), pr mendimin ton kan qen shum normale, frytdhnse, t dobishme e korrekte pr t dy palt. Kto marrdhnie jan zhvilluar me marrveshje t prbashkta dhe me plqimin e t dy qeverive tona. Besojm se Qeveria e Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis u ka dhn plqimin e vet si Krahins Autonome t Kosovs edhe dy republikave t federuara ku jetojn shqiptart. Por kjo sht nj shtje q nuk na prket neve. T dy palve na prket fakti q kto marrdhnie zhvilloheshin n rrug t drejt, ato nuk kishin karakter politik, as nxisnin nacionalizmin, shovinizmin dhe irredentizmin. Asnj reklamim pr munges korrektese, pr shkelje t ligjeve t njrs ose t tjetrs republik nga njerzit q kan vajtur dhe ardhur n vendet tona, nuk ka patur, asnj incident, qoft edhe i vogl, nuk ka ngjar. Ne kemi bindjen e plot se kto marrdhnie, si keni qejf ta prsrisni shpesh her, shrbyen si ur pr forcimin e marrdhnieve t popullit shqiptar me popujt e Jugosllavis. Kto marrdhnie ekonomike, tregtare, arsimore e kulturore n mes Republiks Popullore Socialiste t Shqipris dhe Krahins Autonome t Kosovs, pas turbullirave q ngjan atje, jo pr fajin ton dhe pa as m t vogln nxitje e ndrhyrje nga ana jon, udhheqja e federats Jugosllave i konsideroi si "ndrhyrje n punt e brendshme t Jugosllavis, si nxitje t shovinizmit shqiptaromadh, si rivendikime territoriale, si irredentiste". Ajo kto marrdhnie q po zhvillohen prej kohsh n dritn e diellit dhe jo n skuta, i cilsoi si frymzim bazal t nacionalizmit shqiptar, i importuar nga Tirana, nga shkenctart, nga profesort, nga akademikt, nga kngtart dhe valltart tan. Ky 32

mendim shpifs dhe armiqsor nuk sht shfaqur asnjher as si kritik, as si vrejtje nga ana jugosllave. Prkundrazi duam t theksojm se personalitete nga m kryesort t udhheqjes shqiptare n Federat dhe n krahin, q u treguan nga m t egrit kundr demonstruesve n Prishtin e gjetk, vazhdimisht i kan marr njerzit tan t artit dhe t kulturs q shkonin n Kosov si shembull dhe i kan lavdruar e falenderuar publikisht pr mirsjelljet e tyre. Udhheqja jugosllave harron se kombi shqiptar sht nj, pavarsisht se nj pjes rron n Republikn Popullore Socialiste t Shqipris dhe pjesa tjetr n tre pjes t Jugosllavis Federative. Ai ka historin, kulturn e gjuhn e tij t njjt, ai ka heronjt e tij, poett, piktort, muzikantt e artistt e prbashkt. Ky sht thesari i tij i madh q ai e ruan, e kultivon dhe e zhvillon. Kto jan tiparet kryesore t nj kombi. A mendojn jugosllavt se kto tipare t kombit shqiptar duhet t shuhen, duhet t cilsohen si shenjat dhe dukurit e nj "nacionalizmi romantik t pernduar dhe t nj shovinizmi t dnueshm"? Shkmbimi i mendimeve midis njerzve t Shqipris socialiste dhe shqiptarve q jetojn n Jugosllavi pr pasurimin e gjuhs shqipe, pr gjenezn e popullit shqiptar, pr historin e t parve t tyre, pr shkencat shoqrore dhe natyrore, a mund t konsiderohet si nxitje e shovinizmit dhe irredentizmit shqiptar? A mund t konsiderohen vallet dhe kngt tona popullore q jan shfaqur n Jugosllavi si nxitje e shovinizmit dhe t irredentizmit? Ky sht thesari yn, i t gjith shqiptarve, i Republiks Popullore Socialiste t Shqipris n veanti. Planet e bashkpunimit kulturor e arsimor dhe programet e shfaqjeve t grupeve artistike jua kemi paraqitur qysh m prpara dhe ju i keni miratuar. Ato i ka plqyer shum publiku dhe i ka duartrokitur. T bukurn dhe t shndoshn t gjith e duan. Ansamblet tona artistike kan shkuar kudo. Ato jan pritur dhe duartrokitur me nj simpati dhe entuziazm t madh nga populli grek dhe udhheqsit e tij, nga artdashsit dhe shtypi i ktij vendi. Po kshtu vallet dhe kngt tona popullore i kan plqyer shum popullit turk dhe udhheqsit e tij t do rangu. E njjta gj ka ngjar n Franc, n Itali, n Algjeri, n Tunizi, n vendet nordike e kudo. Asnj s'na ka akuzuar as pr nacionalizm, as pr shovinizm. Ata kan respektuar ndjenjat tona dhe ne kemi respektuar t tyret. Pyesim: Pse ky qndrim i udhheqsve jugosllav? far i shqetson ata n kokn dhe n ndjenjat e tyre? Pse nuk e kan ndrgjegjen t qet? A mos mendojn ata se kan shkuar m shum njerz ose grupe njerzish nga ana jon n Jugosllavi, se sa kan ardhur prej andej te ne? Statistikat tregojn t kundrtn, dhe ne gzohemi. Apo mos duan t gjejn nj arsye pa baz q kto marrdhnie t'i ngushtojn, q shkmbimet n shkencat, n kultur, n arte dhe n vajtje-ardhjet e njerzve t'i zvoglojn? Kt e zbuloi zoti Dushan Risti, kryetar i Kuvendit t Kosovs kur tha se "t gjitha protokollet mbi bashkpunimin e institucioneve dhe organizatave kulturorearsimore etj. t Kosovs dhe organizatave kulturore-arsimore t mos zbatohen m". Federata dhe organet e tjera kompetente po t duan mund t bjn ashtu si krkon Ristii. Kjo sht n t drejtn e tyre. Ne dyert e bots nuk i hapim me pahir. Ne pr veten ton do t'i kemi dyert t hapta pr t gjith miqt e sinqert, ciltdo qofshin dhe veanrisht pr vllezrit tan shqiptar q jetojn n Jugosllavi. Kjo do t shrbej q ata t shohin "skterrn shqiptare", sikurse thon udhheqsit kryesor t Krahins Autonome t Kosovs dhe t Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis, dhe ta barazojn at me "parajsn jugosllave" sikurse themi ne. Pr mendimin ton ne po themi q m prpara: n rast se jugosllavt i marrin kto masa nacionaliste, shoviniste, ky do t jet nj gabim i madh nga ana e tyre. 33

Shqiptart e Jugosllavis dhe gjith populli shqiptar do t'i dnoj ata dhe me t drejt do t thon se jugosllavt kan frik nga zhvillimi i kulturs shqiptare dhe s'kan frik nga kultura dekadente! Po u themi miqsisht jugosllavve, q masa t tilla nuk do ta qetsojn opinionin shqiptar n Kosov dhe n viset e tjera t Jugosllavis. Ne jemi t bindur se edhe opinioni i shndosh jugosllav e ai botror do ta dnoj gjithashtu kt veprim. Edhe nj her e kemi pr detyr t'u themi udhheqsve jugosllav, t ruajn gjakftohtsin n mendime dhe n veprime. Udhheqja jugosllave t shikoj me drejtsin m rigoroze nevojat e shqiptarve t Jugosllavis, t mos i trajtoj keq dhe t mos i diskriminoj ata, t shikoj m seriozisht dhe me objektivitet krkesat e ligjshme t kosovarve, t mos prek dhe t mos trajtoj keq rinin heroike shqiptare, veanrisht rinin studenteske, msuesit, profesort dhe gjith inteligjencien e Kosovs e t viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, t mos i konsideroj Universitetin e Prishtins dhe shkollat fillore e t mesme shqiptare si erdhe armiqsh, kundrrevolucionarsh, shovinistsh etj., t mos e sakatos Universitetin e Prishtins me pretekstin se ka superprodhim t t shkolluarve dhe t'i hallakat studentt shqiptar n t gjitha universitetet e Jugosllavis. Askush nuk gnjehet dhe kushdo e kupton prse bhet kjo. Shqiptari nuk e harron "vendin ku ka ler dhe ku e ka nder". Mos tentoni t kpusni kokn e rinis, e lules s bukur shqiptare t Kosovs, se shqiptart s'e kan kursyer kurr gjakun pr dije dhe liri. Asnjher nuk mund t ket superprodhim t shkolluarish, n qoft se shtohet prodhimi n Kosovn e pasur dhe t varfr njkohsisht. Pr kt zhvillim t Kosovs duhen marr masa serioze, pa ju lejojm t brtisni sa t doni se n Republikn popullore Socialiste t Shqipris "populli s'ka t haj, s'ka liri, s'ka kisha e xhami". Puntori shqiptar kosovar, q punon thell n minierat, nuk pranon q t shfrytzohet nntoka dhe mbitoka t braktiset, q vllezrit e tij t varfrohen, t vriten nga plumbat. Ua themi kto disa udhheqsve jugosllav, t cilt jan t arsyeshm, q t'i ken parasysh kto t vrteta, se vrapi q kan marr disa udhheqs t tjer t fantaksur, prepotent dhe antishqiptar, mund t shkaktoj katastrofa akoma m t rrezikshme, q m von do t jet vshtir t'u gjendet zgjidhje e drejt. Nuk duam t'ju japim mend dhe as t ndrhyjm n punt e brendshme tuajat, por po jua themi pr t mirn e prbashkt t t dy vendeve tona se shum i keni acaruar shtjet me kosovart, me shqiptart e viseve tjera dhe me emigracionin ekonomik shqiptar jasht Jugosllavis. Ju po krijoni ndasin te kta t fundit. S'jan "agjencit diplomatike t RPSSH" zoti Mini, q e bjn kt dasi, por jeni ju. Ne kemi bindjen e plot se Kosova nuk mund t jet pr minimin e federats. Por Federata duhet t studioj dhe t zgjidh me drejtsi shtjen e madhe t t drejtave t shqiptarve t Kosovs, q vet kta e kan hedhur n tryez, q vet Titoja, Mosha Pijade, Miladin Popovii e kan trajtuar nga ana teorike dhe praktike. Kosova duhet t qetsohet,....po Kosova do t qetsohet po t hiqet shtetrrethimi, t hiqet ushtria dhe policia ndshkuese serbe, t normalizohet gjendja, t lirohet t burgosurit e pafajshm q kan mbushur burgjet, t'u kthehen familjeve t vrart e tyre n demonstrata, se kjo sht nj shtje e shenjt dhe humanitare. Studioni me vmendje dhe me drejtsi krkesn e popullit t Kosovs pr republik, zgjidhini drejt problemet ekonomike t saj. Vetm kshtu do t qetsohet Kosova, vetm kshtu do t jet nj mike e republikave tjera, brenda Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis. Kosova krkon statusin e Republiks brenda Federats Jugosllave. Ky status prfaqson aspiratn e nj populli t madh q krkon me t drejt "statusin e 34

sovranitetit" dhe jo at t "pakics kombtare", q padrejtsisht i ka pas qen caktuar q n Jajc. Serbomadhi dhe armiku i Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis, Millovan Gjillasi, n shkrimet e tij, ka zbuluar arsyet e ksaj padrejtsie, q mjerisht asnjher udhheqja aktuale jugosllave nuk i ka prgnjeshtruar. Krkesa e Kosovs pr t fituar statusin e republiks federale sht e drejt. Ajo kt e ka merituar me luftn q ka br bashk me popujt e tjer t Jugosllavis kundr fashizmit. Shovinizmi serbomadh e ka gjakosur rnd Kosovn dhe ka krijuar nj situat t till, q me ekspedient zor se shrohet. A dshironi ju, zotrinj udhheqs jugosllav, q kjo smundje t gangrenoset? Ju mendojeni vet, por ne nuk e duam nj gj t till. Kjo smundje duhet shruar menjher, drejt dhe me kurajo. Me manevra, me kombinacione, me fokuse, me krcnime q njerzit t flasin at ka u diktohet nuk shrohet plaga. Vllazrimi vendoset me zemr t hapt, me iltrsi, me sinqeritet, me njerz q i do dhe ka besim populli shqiptar i Kosovs. Kta mund e duhet ta mbushin hendekun e madh q u krijua jo pr fajin e popullit shqiptar kosovar. E ndjejm pr detyr t'jua themi kto t vrteta miqsisht. Ju, po t doni, i hidhni posht, na ngjitni fardo epiteti q t'ju vij prdore. Bota e prparuar le t na gjykoj si ne, ashtu edhe ju. Popujt e Jugosllavis dhe populli shqiptar duan miqsi me njri-tjetrin, por miqsia duhet t vendoset n baza t shndosha. "Etnia e pastr", "Shqipria e vogl" dhe "Shqipria e Madhe" Ngritja e shpatave dhe e mburojave kundr nesh nga ana e udhheqjes jugosllave u b sigurisht pr t mbuluar dika t tmerrshme dhe t dnueshme q ngjau n rrugt e qyteteve dhe fshatrave t Kosovs, ku u derdh gjak i shumt i popullit. Sa u vran dhe si u vran? Kjo mbahet e fsheht, por populli shqiptar i Kosovs i di djemt dhe vajzat e tij q jan vrar, torturuar, zhdukur e burgosur. Sa m shum t fshihet e vrteta, aq m e rrezikshme bhet. Gjaku nuk bhet uj! Kjo nuk duhet harruar. E vrteta e plot pr tragjedin e Kosovs do t dal n shesh dhe ajo do t jet e llahtarshme dhe me konsekuenca. Zoti Stane Dolanci, n intervistn q u dha gazetarve t huaj mbi ngjarjet n Kosov, tha n mes t tjerave se "Republika Popullore Socialiste e Shqipris nuk ka gisht n kto ngjarje". Zoti Dolanci sht nj nga udhheqsit kryesor, n mos kryesori, n Komitetin Qendror t Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis. At q afirmoi, ai e kishte t bazuar, t faktuar. Por kush e fryu gnjeshtrn? Kush e shtrembroi t vrtetn? Kujt i interesonte q t akuzohej Republika Popullore Socialiste e Shqipris se gjoja kishte gisht n trazirat e Kosovs? Kt le ta zbuloj udhheqja jugosllave, zoti Mini dhe zoti Vidi, por ajo q u kurdis ishte nj vepr monstruoze, ishte nj furtun mrie q hapi nj hendek t till, sa q do jugosllav i papjekur politikisht, emrin "shqiptar" mund ta barazoj me "armik t popujve t Jugosllavis". Ata q hapn kt hendek jan prgjegjs prpara popujve t tyre, duke prfshir ktu edhe shqiptart q jetojn n jugosllavi. Ata jan prgjegjs prpara historis. I gjith Komiteti Qendror i Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis i dnoi njzri pa t drejt ngjarjet n Kosov, dnoi kosovart, dnoi shqiptart e Jugosllavis, dnoi Republikn Popullore Socialiste t Shqipris si nxitse t ktyre turbullirave. Por ne dijm t bjm edhe dallime n mes atyre q morn fjaln n forumin e lart t Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis. Ne konstatuam se udhheqsit kryesor 35

t Republiks fqinje t Malit t Zi e t Maqedonis, por edhe t Kroacis e t Sllovenis, megjithse i dnuan ngjarjet, u treguan m gjakftoht, m t prmbajtur, m tejpams pr situatat q do t zhvillohen m von n mes t shqiptarve dhe t jugosllavve, n mes t Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis dhe Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Nuk mund t bjm t njjtin vlersim pr udhheqsit kryesor t Serbis, si jan zotrinjt Mini, Vidi, Stamboli. Fjalimet e tyre karakterizohen nga nj egrsi e shfrenuar, nga nj dell shovinist serbomadh i papar ndonjher kundr popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi dhe kundr Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Pr sa u prket atyre "udhheqsve shqiptar" q morn fjaln n kt forum t lart t Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis, ose jasht ktij forumi, fjalimet e tyre u karakterizuan nga nj histeri sa e madhe, aq edhe servile e shrbyese ndaj zotrinjve t tyre Vidi, Mini, Stamboli, etj. Kuptohet se kta njerz nuk mund ta qetsojn Kosovn. Kta "udhheqs" fantosh i urren populli i Kosovs. N t gjitha mbledhjet e forumeve t larta shtetrore e partiake t Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis, pothuajse nga pjesa drmuese e diskutantve, u krkua q t rishikohen marrdhniet me Shqiprin etj. etj. Dy her brenda tridhjet vjetve e keni thyer kupn me Shqiprin Socialiste. Mos mendoni t na friksoni? Mos ju shkon ndrmend se Republika Popullore Socialiste e Shqipris merr frym n saje tuaj? Ju gaboheni! Juve ju jan errur syt nga megalomania jugosllavomadhe. Ne e kemi mendjen e ftoht dhe zemrn e zjarrt. Ne bjm edhe me restriksionet q ju mendoni t shkaktoni n marrdhniet n mes t t dy vendeve tona. Tymi do t ec drejt n oxhakun ton, edhe sikur ju t'i prisni fare kto marrdhnie. Ne, nga ana jon, nuk e duam n asnj mnyr nj gj t till, se s'jemi ne q i krijuam situatat e vshtira n Kosov dhe n tr Jugosllavin. Ato i keni krijuar vet. Ne s'kemi t bjm fare me to. Prandaj akuzat q bni kundr nesh jan nj pretekst q ju e ngrini artificialisht pr t mbuluar ngjarjet e shmtuara. Edhe nj her ju themi, kini kujdes! Jini gjakftoht! Fajet tuaja mos i ktheni n konflikt me Republikn Popullore Socialiste t Shqipris, se kjo sht n interes t armiqve tan. Zoti Mini n Komitetin Qendror t LKJ bri nj provokim t rrezikshm duke thn se "udhheqja shqiptare nprmjet eksponentve, diplomacis duke prfshir edhe ambasadn n Beograd dhe agjentve t saj nxiti grupet irredentiste shqiptare, q kishin pr qllim t destabilizonin dhe dezintegronin Jugosllavin". Ne mendojm se ky personalitet nuk flet n emr t Qeveris s RSFJ, mbasi po t qndronte puna si pretendon zoti Mini, q nj ose dy persona, ose tr nj ambasade bjn veprime subversive, ather qeveria jugosllave ka t drejt, si ka t drejt edhe qeveria shqiptare e do qeveri tjetr n raste t tilla, t'i shpall kta njerz persona non grata, bile edhe t pres marrdhniet diplomatike. Kt gj se kan br as qeveria jugosllave, as qeveria shqiptare, sepse nj veprimtari e till nuk ekziston. Kt praktik zoti Mini e di. Por ato q thot ai jan t shpikura pr t mbrojtur nj kauz t humbur. Megjithkt pas fjalimit t zotit Mini ne nxorm konkluzionin se ky na paska vn nn kontroll gjith ambasadat tona n vende t ndryshme, pa le ambasadn e Shqipris n Beograd. Kt gj e konfirmoi ministri i Punve t Brendshme t Jugosllavis Franjo Herlevi, i cili gjithashtu, duke akuzuar prfaqsit diplomatike shqiptare n vende t ndryshme dhe n Beograd se kan nxitur ngjarjet e Kosovs, 36

zbuloi se ambasadat tona kudo qenkan vn nn kontrollin e policis sekrete jugosllave. Kjo tregon se shrbimi sekret jugosllav duke gjurmuar ambasadat shqiptare vepron edhe n vende t tjera duke shkelur kshtu sovranitetin e vendeve t tjera dhe ligjet ndrkombtare. Kjo veprimtari sht e palejueshme dhe e dnueshme. Pretendimet e Herleviit jan trillime t shrbimeve t tij, shpifje qllimkeqe, q u leverdisin atyre qarqeve reaksionare t brendshme e t jashtme t interesuara pr keqsimin dhe prishjen e marrdhnieve midis Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis dhe Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Serbi Petr Stamboli foli si nj serbomadh i pakorrigjueshm. Ai diti t'i mbroj interesat serbe n kurriz t shqiptarve dhe ndr t tjera tha se "prpjekja pr pastrtin etnike objektivisht on n nacionalizm". Kt prpjekje ai e cilsoi fashiste. E pyesim zotin Stamboli: populli serb a nuk sht nj etni? A nuk e konsideron ai edhe popullin shqiptar nj etni? Pa dyshim q kta dy popuj jan dy etni. N qoft se zoti Stamboli nuk e konsideron popullin serb nj "etni t pastr", pse tok me t rrojn edhe shqiptar, malazez, boshnjak, turq, po ashtu edhe populli shqiptar nuk sht nj "etni e pastr", pse n Kosov, ku shumica drrmuese sht e kombsis shqiptare, rron tok me t edhe nj minoritet serb, malazez e turk. N kto rrethana t njllojta zoti Stamboli bn nj fokus: etnia shqiptare sht nacionaliste, fashiste, kurse etnia serbe nuk sht e till. Por ky fokus nuk shkon: o t dyja etnit ojn "n nacionalizm dhe n fashizm; o t dyja nuk ojn. Por n asnj mnyr nuk mund t ndodh q njra on dhe tjetra nuk on. Pse zoti Stamboli nuk e thot m hapt se etnia m e madhe duhet t sundoj m t vogln, se e para duhet t jet sovrane n Kushtetut dhe e dyta jo, se kshtu i vjen m mir borgjezis s etnis m t madhe, q do t shfrytzoj etnin m t vogl? Ky teoricien serbomadh, q ndjek po at vij ultrareaksionare t akademikut famkeq ubrillovi, duke dal n tezn se "etnia e pastr" on n fashizm, n nacionalizm, n praktik do t thot se "etnia shqiptare duhet t shpartallohet, t humbas tiparet e kombit t vet, t degjenerohet pse na sht br ferr n kmb". Pr zotin Stamboli vetm etnia serbe mund t rroj n miqsi me popujt e tjer, q ai i konsideron t dors s tret e t katrt, kurse etnia shqiptare sovrane n Kosov nuk mund t rroj n miqsi me minoritetet e Kosovs si serb, malazez e turq. "Jan tronditur seriozisht marrdhniet midis shqiptarve, serbve dhe turqve", pohon zoti Stamboli. Kjo sht e vrtet, por kto marrdhnie jan tronditur vetm ndrmjet serbve dhe shqiptarve. Lexo fabuln e La Fontenit "Ujku dhe qengji" dhe do t'i gjesh arsyet zoti Stamboli. Nga mbledhja e Komitetit Qendror t Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis sulmet kundr Republiks Popullore Socialiste t Shqipris dhe Partis s Puns t Shqipris kaluan n mbledhje t ndryshme publike n Republikn e Serbis, kt her me nj virulenc t pashoqe. Ndonj orator me frym t trbuar serbomadhe dhe fashiste arriti deri atje sa t thot "ta shpartallojm regjimin stalinist t Shqipris". "Delenda Kartago" brtet n "sheshet serbe" ky Katon i ri. Mirpo Republika Popullore Socialiste e Shqipris nuk sht Kartagjena dhe nuk ka lindur akoma nj Skipion serbomadh q t shkatrroj Shqiprin. "do gj e kemi fituar me gjak", brtiste ky Katon i ri. Po Shqipria me se i ka fituar lirit? Pa gjak? Bile ajo i ka fituar vetm me gjakun e saj. Ajo ka derdhur gjak edhe pr lirin e popujve jugosllav. Pr kt as kemi qen as do t jemi kurr pishman. Po t jet nevoja, prsri do t derdhim. Republika Popullore Socialiste e Shqipris sht e shndetshme dhe plot dinamizm. Dikush tjetr sht e smura e Ballkanit. Katont e rinj t Serbis na akuzojn ne shqiptart se e urrejm popullin serb. Kjo sht nj shpifje monstruoze. Ne e kemi dashur dhe e duam popullin serb. Ne 37

urrejm vetm shovinizmin serb, shovinizmin shqiptar dhe do shovinizm tjetr, se jemi marksist-leninist, se jemi internacionalist. Shovinistt serbomdhenj, pr t maskuar shovinizmin e tyre, na vn ne shqiptarve titullin shqiptaromadh. Kt parull e krijoi Italia fashiste e Musolinit dhe jan t njohura qllimet ekspansioniste-agresive t tij dhe ballistve, si jan t njohura edhe ato t etnikve serb. S toku t dy popujt tan luftuan me heroizm dhe i mundm kta armiq t prbashkt. Paslufta duhej t rregullonte marrdhniet n mes miqve dhe aleatve shqiptarojugosllav. Ne detyrn ton internacionaliste e bm. Bashk me partizant jugosllav luftuam pr lirimin e Jugosllavis. Ju detyrn q duhej t bnit, pr zgjidhjen n rrug t drejt t problemit t Kosovs s'e bt. Sikurse tham m sipr, ju folt n parim pr t drejtat e shqiptarve n Jugosllavi, por n praktik zbatuat t kundrtn dhe vazhdoni t bni demagogji. Popullin shqiptar nuk e polli as Roma e Cesarve, as sllavt e Stefan Dushanit, as sulltant e Osmanve dhe as Italia fashiste e Musolinit. Populli shqiptar ka historin e tij shumshekullore, plot me lufta pr liri, pr ekzistenc. U prpoqn armiqt e tij ta zhdukin at, po nuk mundn. Populli shqiptar luftoi dhe rrojti me shekuj. Ai qndroi nj etni kompakte, pavarsisht se e pran dhe e coptuan. Kush e mohon kt realitet, jo vetm q shkakton t qeshura, por tregon dhe ndjenjat e tij t egra shoviniste. Shqiptart e "Shqipris s vogl", prej gati tre milionsh, ose t "Shqipris s madhe", prej m tepr se pes milionsh, jan t gjith shqiptar. Ksaj nuk keni se far ti bni zotrinj shovinist serb. Ekzistojn dy Gjermani, nj e Lindjes dhe nj e Perndimit, ashtu si ekzistojn dy Kore, nj e Jugut dhe nj e Veriut. Por askush nuk dyshon se ekziston nj popull dhe nj komb gjerman i vetm, ashtu si ekziston nj popull dhe nj komb korean. Shqiptart jan nj etni, nj popull, quaje "Shqipri t vogl", ose "Shqipri t madhe". Kta shqiptar t ksaj "Shqiprie t vogl" ose "t madhe", q prbjn nj popull kompakt dhe q kan t gjitha tiparet e nj kombi t vrtet, as kan zaptuar tokat e t tjerve, as kan shkelur t drejtat e ndokujt. Ata vetm t drejtat e veta i kan krkuar dhe do ti mbrojn. Kt ju e gjeni t jashtnatyrshme, e quani "shqiptaromadhe", "nacionaliste", deri dhe "fashiste". Puna juaj. ("Zri i popullit", 17 maj 1981) Jusuf Grvalla: "Prmes shtypit jugosllav ke mundur t informohesh pr nj demonstrat t fuqishme t puntorve an n Gjenev, n t ciln qen mbledhur m 30 maj m se 1000 puntor nga Zvicra e Gjermania dhe, t penguar pr tiu afruar ambasads jugosllave, shkuan dhe demonstruan para selis s Kombeve t Bashkuara. Kjo demonstrat i trboi jugosllavt, t cilt kmbyen edhe replika bukur t ashpra t nivelit shtetror me organet zvicrane, q kishin dhn leje pr mbajtjen e demonstrats. Pastaj, kur pan se ska gj prej asaj pune, u kthyen n t shara e britma t egra kundr demonstrantve gjoja se kta ishin gjysma ekstremist (lexo: komunist) dhe gjysma tjetr, ata t ardhur nga RFGJ, fashist etj. Por, sido q t jet, gjith at q kan thn deri m sot jugosllavt lidhur me demonstratat e puntorve kosovar n mrgim, sjan gj tjetr pos klithma e prartje t t dshpruarve." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981, Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 269)

38

10. GJENEZA SIPAS GJENAZEVE

GJENEZA E EMRIT "LVIZJA NACIONALLIRIMTARE E KOSOVS DHE VISEVE TJERA SHQIPTARE NN JUGOSLLAVI" SIPAS GJENAZEVE Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas pak ditsh Jusufi m njoftoi se Zri i Kosovs kishte dal nga shtypi, por nevojiteshin 1.600 marka pr ta trhequr nga shtypshkronja. M gzoi fakti se gazeta kishte dal jashtzakonisht mir, duke i prmbushur t gjitha standardet. Pas titullit me germa t mdha - Zri i Kosovs, shkruante: Organ i Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ). Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie. " (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 64) Aktgjykim: "Sepse pr t kryer vepra penale kundr bazs s rregullimit shoqror socialist vetqeveriss, t siguris s RSFJ, e veanrisht t cenimit kundr revolucionar t rregullimit shtetror, t drejtuar n rrzimin e pushtetit t klass puntore e njerzve punues, shkatrrimin e bashkim-vllaznimit e t barazis s kombeve e kombsive si dhe t ndrrimit antikushtetutar t rregullimit shtetror federativ, gjat vitit 1977 n Prishtin, si nj ndr organizatort, n kontaktet e takimet e shpeshta me Sabri Novoselln dhe t akuzuarin Avdyl Lahu, me qllim t masovizimit t grupit ilegal armiqsor t Kosovs dhe viset tjera t RSFJ ku jetojn shqiptart, merren vesh pr formimin e organizats Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs t ciln edhe e formojn n vitin 1978 dhe vendosin q t njjtn ta udhheq Komiteti Qendror e q njri prej antarve t tij t bhet i akuzuari Shefqet Jashari" (AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, dat 4 qershor 1980, www.pashtriku.org) N kt aktgjykim emri i organizats thuhet se sht: Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs Aktgjykimet e prgatitura nga UDB-a mund t prmbajn shum t vrteta por n to ka edhe t pavrteta. N kt rast emri i Organizats nuk sht i plot dhe askujt nuk i mbetet hatri pse UDB-a nuk e jep emrin e plot. Emrin e plot e kemi t dhn, apo sqaruar me shkrim, shtat her prej Jusufit, para dats 12 shtator 1981. 1. Jusuf Grvalla: "Prandaj, pasi ne nuk kemi pse t friksohemi pr "teorizime", do t thoshim se na duhet nj program i denj pr nj lvizje t denj. Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. 39

Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi bn fuqin, Bashkimi-Organ i Frontit t Kuq Popullor, janar 1981, faqe 2, shtylla 1) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: Janari 1981 apo 12 shtatori 1981? N Lajmtarin e liris, janar 1981 gjendet shkrimi "Nj komb shqiptar, nj shtet shqiptar", prezantimin e t cilin Jusufi e bn n kt mnyr: 2. Jusuf Grvalla: "Ky artikull paraqet nj trakt t Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi, i cili qarkullon qe nj koh t gjat n radht e patriotve dhe t revolucionarve tan." (Lajmtari i liris, janarshkurt 1981, faqe 12) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: Janari 1981 apo 12 shtatori 1981? 3. Jusuf Grvalla: "Gjja m e rndsishme lidhur me Lajmtarin sht se, duke qen krejt i vetmuar, nuk e mora dot guximin ta emroja at si organ t LNKVSH. Kjo sht e vetmja arsye pse n t nuk flitet e brohoritet n emr t Lvizjes son. Mjafton ta prmend faktin se dy materialet e Lvizjes, q i botova n numrin 3, i lshova me njqind druajtje, ngase nuk isha n gjendje t gjykoja vet dhe t fitoj bindjen e plot se a bja mir apo keq." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 263) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 40

Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 13 maji 1981 apo 12 shtatori 1981? 4. Jusuf Grvalla: "Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Salihu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s , pikrisht pr arsyen se i pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 263) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 13 maji 1981 apo 12 shtatori 1981? 5. Jusuf Grvalla: "Sipas t gjitha gjasave, edhe LNKVSHJ edhe Marksistleninistt e Kosovs jan dy deg t t njjtit trung." (Letr Sabri Novosells m 16 qershor 1981. E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 269-271). "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 16 qershori 1981 apo 12 shtatori 1981? 6a. Jusuf Grvalla: "Thuajse rregullisht, veprimtaria e tyre sht zbuluar dhe sht ndshkuar q n gjysm t rrugs. Atyre u ka munguar konspiracioni i thell, i domosdoshm n veprimtarin ilegale. Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare. Pos ksaj, edhe antart e saj kan qen nga t gjitha strukturat shoqrore, gj q organizats i ka dhn nj karakter t prgjithshm shoqror. Megjith t metat q jan prcjell n aktivitetin e grupeve dhe t organizatave patriotike revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi, ne, para se ti sulmojm me kritikn ton lidhur me ndonj aspekt t posam t tyre m n fund, si sht fare e natyrshme, ka qen n prputhshmri me mundsit q afrojn kushtet e prgjithshme shoqrore ndr ne." (Letr Enver Hoxhs m 19 gusht 1980. Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 94-99) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 19 gushti 1980 apo 12 shtatori 1981? 41

6b. Jusuf Grvalla: "Prjashtim bn Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi (LNKVSHJ), pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam edhe un." (Letr Enver Hoxhs m 19 gusht 1980. Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 23) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 19 gushti 1980 apo 12 shtatori 1981? 7. Jusuf Grvalla: "Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor Me prfaqsuesin kryesor t Grupit komunist "Zri i Kosovs" jam njohur, pra, n fund t dhjetorit 1979. Quhet Riza Salihu, nga fshati Mushtisht. Ra fjala pr organin e LNK "Zri i Kosovs" dhe ai, me nj ton t ashpr, shprehu dyshimin jo vetm n ekzistencn e ktij organi dhe t LNKVSH, por edhe n besnikrin time. Arsyeja ishte se ai qndronte vet n krye t Grupit me t njjtin emr dhe, meq, si del logjikisht, nuk dinte pr ekzistimin e LNKVSH dhe kishte edhe vet nj logjik t kufizuar, kurrsesi nuk ia kapte rradakja t bnte dallimin n mes nj organizate me emrin "Zri i Kosovs" dhe nj organi me titull "Zri i Kosovs" q i takonte koinidentalisht nj organizate krejt tjetr." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, korrik 1981) "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: korriku 1981 apo 12 shtatori 1981? Ashtu si qndron puna me gnjeshtrn rreth emrit t plot t Organizats, n t njjtn mnyr vlen edhe gnjeshtra e mposhtme n fjalin e cila fillon citatin e faqes 64, t cilin e kemi shqyrtuar: "Pas pak ditsh Jusufi m njoftoi se Zri i Kosovs kishte dal nga shtypi, por nevojiteshin 1.600 marka pr ta trhequr nga shtypshkronja." Kt shprehjen pr ta trhequr nga shtypshkronja do ta analizojm n nj pik tjetr m posht. Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi: "K O M U N I K A T E KOMITETIT QENDROR T LVIZJES NACINALLIRIMTARE T KOSOVS 42

Pr t fshehur shkakun e vrtet t demonstratave dhe trazirave t sivjetme n Krahinn e Kosovs, skamjen e mjerimin, shtypjen nacionale, sociale e kulturore t popullsis vendse, qeveria shoviniste e Beogradit, me kryepolicin Herlevi n krye, u hodh n t katr ant pr t kurdisur arsye t paqena, si romantizm nacional dhe nacionalizm e shovinizm shqiptar si dhe pr t gjetur organizatorin e demonstratave, duke fajsuar her nj grup huligansh, her ekstremistt shqiptar, (duke pasur n kt rast parasysh Marksist-Leninistt e Kosovs) her organizatn Fronti i Kuq Popullor etj., n mnyr q pastaj t kthehet e tia ngarkoj fajin kryesor Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Ndr organizatort e shumt, kryepolici Herlevi, zuri ngoje edhe organizatn ton patriotiko-revolucionare me emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs, duke e fajsuar at pr shum vepra q nuk prkojn aspak me veprimtarin e saj. Stane Dolanc: "I njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel, n Shtetet e Bashkuara t Ameriks." E kemi par t udhs q, pasi n mjetet e informimit publik t Perndimit u publikuan informatat e prpunuara nga agjencit gazetare jugosllave, tju drejtohemi me nj krkes demokratike edhe ne: pr dezinformimet e ndryshme rreth ngjarjeve tragjike t Kosovs; ne do t kishim pasur nj satisfaksion, po q se do ta transmetoni n organet tuaja edhe kt komunikat nga ana e Komitetit Qendror t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs. 1. Demonstratat e Kosovs t ktij viti nuk i ka organizuar LNK. Ato kan shprthyer spontanisht, s pari n Universitetin e Kosovs, e pastaj jan prhapur n t gjitha viset e Kosovs. Shkaku dhe arsyeja e shprthimit t tyre nuk mund t krkohen askund tjetr, pos n revoltn e grumbulluar me dhjetra vite te popullsia shqiptare pr shkak t skamjes, mjerimit dhe padrejtsive nacionale q i bhen popullit ton nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. 2. Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona. Krkesa pr republikn e Kosovs sht krkes e nj pjese t inteligjencies s Kosovs. shtja e saj sht shtruar m hert, sidomos m 1968. Pasi ajo u refuzua nga ana e Titos dhe e qeveris jugosllave, n Kosov patn shprthyer n nntor t vitit 1968 demonstrata t fuqishme. Edhe ather edhe sot, kjo krkes u prkrah nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi. Por, LNK mbetet pran krkess s saj t vetme lufts pr bashkimin e ligjshm t t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia dhe bashkangjitjen e tyre shtetit am. 3. Nga Statuti, Programi dhe t gjitha dokumentet e LNK del qart se ne nuk e aprovojm dhe nuk e aplikojm asnj form terrori dhe anarkie. As sot LNK nuk merr prsipr as prgjegjsin m t vogl pr aktet e terrorit e t anarkis, q i trumbeton me t madhe policia sekrete jugosllave, si sht djegia e ndonj fabrike a ndrmarrjeje, prdhunimi i monumenteve kulturo-historike, i varrezave serbo-malazeze etj. (...)Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs 43

Kjo komunikat u prpilua nga Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi n korrik 1981, n Untergruppenbach dhe u nnshkrua si: Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs." (www.pashtriku.org) Shtrohet pyetja: pse n korrik 1981, Jusufi dhe un e prdorim emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs? Ktu duhet t kihet parasysh se kjo Komunikat sht prgjigje direkte kryepolicit Franjo Herlevi (n kt koh eprori kryesor i Abdullah Prapashtics). Herlevii akuzon organizatat e ndryshme pr organizimin e demonstratave, e n mesin e tyre edhe Lvizjen e Jusufit. N kt rast eprori i Abdullah Prapashtics e prdor at emr q e ka prdorur UDB-a n prgatitjen e aktgjykimit t 4 qershorit 1980, d.m.th. Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs. Kt emr (Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs) e transmetojn agjencit e gazetat e ndryshme botrore. Komunikata e msiprme ishte pikrisht nj dokument q iu drejtohej agjencive t lajmeve dhe gazetave t ndryshme. Pr t mos shkaktuar huti se pr ciln organizat sht fjala Jusufi dhe un e prdorim vetm emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs. Kjo sht e vrteta n kt pik. Ktu sht shum interesant t shohim se si Abdullah Prapashtics (prndryshe 'organizator' i demonstratave t vitit 1981) i ka br prshtypje m vendimtare lufta dhe nomenklatura e prdorur ndaj Herleviit se sa letra drguar Enver Hoxhs. Por sht e kuptueshme q Shkolla e UDB-s t tregon m tepr respekt pr emrin e prdorur me eprorin e saj Herleviin se sa me Enver Hoxhn. Dhe n fund t ksaj pike sht me rndsi t prgjigjemi n pyetjen: Pse Abdullah Prapashtica sht aq shum i angazhuar n punt e brendshme t LNKVSHJ-s, dhe mundohet ta sqaroj n detaje (n t cilat therret aq keq) me pocrkn e vet, gjenezn e mbaress 'Viseve shqiptare n Jugosllavi'. "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Abdullahu sht i interesuar n kt pik sepse po t ishte si thot ai, rrjedhimi do t ishte: OMLK-ja sht marr vetm me shtjen e shqiptarve pr at territor q sht quajtur Krahina Socialiste Autonome e Kosovs. Jusuf Grvalla dhe Lvizja e tij e kan br t njjtn gj. Ushtruesi i profesionit t udbashit, Abdullah Prapashtica sht i vetmi q me partin e tij "komuniste" sht brengos e ka luftuar pr t gjith shqiptart n Jugosllavi.

Shefqet Jashari: "Hetimet zgjatn 7-8 muaj. sht vshtir t prmenden gjith hetuesit q merrnin pjes n maltretime. Vemas kan qen t pashpirt Asllan Sllamniku, Sllavkoviqi dhe njfar Muharremi. Kam pasur rastin ta njoh edhe Abdullah Prapashticn, e cili e shikonte duke m rn me krba kmbve i pashpirti Asllan Sllamniku." (Gjat vitit 1980 -shn. i Xh. D.)

44

11. KRKESA "KOSOVA REPUBLIK" NUK MUND T SHUHET AS ME DHUN, AS ME TEORIZIME BOSHE
"Zri i popullit", 12 shtator 1981 - Nga Arbr Korabi Ngjarjet e mars-prillit t ktij viti shtruan me nj mprehtsi t veant nj shtje t madhe at t pozits kushtetuese t Kosovs dhe prgjithsisht t popullsis shqiptare n Jugosllavi n kuadrin e federats. Parulla "Kosova republik", e ngritur n mnyr t ndryshme edhe m par, tani ka pushtuar masn e gjer. Ajo ka dal tani sheshit, flitet me z t lart, at e gjejm n traktet dhe thirrjet, n sheshet dhe rrugt e qyteteve, n rrugicat e fshatrave, n muret e shkollave dhe t ndrtesave publike, kudo n Krahin. M kot skuadrat shetitse t "mbrojtjes territoriale" ta shuajn e ta mbulojn, me gjith terrorin n ngritje, ajo shfaqet prap. ka sht kryesorja, ajo sht rrnjosur tanim thell n zemrat dhe mendjet e njerzve q prbjn shumicn drmuese t popullsis. Muajt q kan kaluar q prej pranvers, kan nxjerr n shesh se "Kosova republik" sht nj krkes reale, e kohs, sht nj krkes s cils nuk mund t'i bhet bisht. Duan ose nuk duan serbomdhenjt t pranojn, ajo po bhet nj nga problemet m djegse n jetn e brendshme t Jugosllavis. Si problem i shtruar pr diskutim ajo ka fituar t drejtn e qytetaris. Ajo nuk sht m nj tem tabu. Dhe po t kemi parasysh gjersin dhe forcn e lvizjes, mund t themi me plot bindje se ajo nuk do t bjer nga rendi i dits deri sa t marr zgjidhjen e saj m t drejt. "Kosova-republik", prpara se t jet nj aspirat shpreh nj protest. sht nj protest e fuqishme e nj popullsie prej dy milionsh, e cila tani ka jo vetm vetdijen e numrit, t madhsis, por edhe ndjenjs e drejtsis s kauzs s saj. sht zri i nj popullsie q ka nj prvoj t gjat ndjekjesh e keqbrjesh n kurriz t saj, bashk me nj tradit t shklqyer t qndress s pamposhtur e kryelart. Mesazhi i saj, i prhapur tanim gjithandej npr bot, sht i thjesht dhe i qart: ajo nuk do t pranoj t merret npr kmb, nuk do t lejoj t trajtohet si nj rac inferiore prkundrejt kombeve ... * * * Shtypi jugosllav i rangut republikan apo federativ qoft, u prpoq pr nj koh t gjat ta minimizoj ose ta injoroj kt parull. T gjithve u kujtohet nnvlersimi dhe mosprfillja me t ciln e pritn at fillimisht n Beograd e gjetk. Ngjarjet e Kosovs u prshkruan gati-gati si nj akt rebelimi t thjesht, si nj shprthim brutal rrugsh i turms s pavetdijshme, pa shkak dhe pa ndonj qllim t qart. Prrallat mbi "shpirtin retrograd shkatrrues" t shqiptarit u prhapn gjersisht n nj orvatje pr t prligjur kundrveprimin e prgjakshm t policis. sht nj tjetr prov e forcs s lvizjes, e pjekuris s saj, e vitalitetit t krkess, n qoft se sot n shtabin drejtues t propagands antishqiptare jan detyruar t bjn nj kthes. Krahas reprezaljeve t rnda, q bien mbi krye t demonstruesve kosovar dhe n kuadrin e gjith fushats propagandistike q shoqron aksionin ndshkues n Kosov, po bhen prpjekje pr t'i shkuar n ndihm "diferencimit ideopolitik" duke shpjeguar "pse Kosova nuk mund t bhet republik". Pikrisht ky sht titulli i prgjithshm me t cilin "Borba" organi qendror i Lidhjes Socialiste t Punonjsve t Jugosllavis, ka dal kto koht e fundit me nj varg artikujsh, me ka ajo mund t themi i jep fund njfar qndrimi "t distancuar", "nga lart" e "nga larg" rreth ngjarjeve t Kosovs, duke u prpjekur t na jap njkohsisht 45

nj analiz dhe nj sintez. Artikujt i jan besuar pens s publicistit Jovan Rajevi, i cili merr mundimin t nxij faqe t tra pr t'i dhn prgjigje pyetjes q sht ngritur jo vetm n Kosov, por edhe n opinionin e gjer botror: pse Kosova nuk mund t jet republik, cilat jan arsyet q e shtyjn udhheqjen jugosllave t tregohet kaq e ngurosur n kmbnguljen e saj pr t hedhur posht nj krkes, e cila, n mos sht n germn, sht padyshim n frymn e Kushtetuts s Jugosllavis (po q se sigurisht e marrin seriozisht kt Kushtetut). Jusuf Grvalla: "Krkesa e shqiptarve pr Republikn e Kosovs, si tha Arbr Korabi, edhe n mos qoft n germn, sht n frymn e Kushtetuts jugosllave." (Zri i Kosovs, Nr.2, Janar 1982, faqe 4) Vrejtja e par q vjen n mendje nga leximi i nj materiali t till sht se, ndrsa aty prpara kt shtje nuk denjonin as ta zinin n goj, tani sidoqoft jan t shtrnguar t diskutojn, t arsyetojn. Po merret me t vet organi qendror i Lidhjes Socialiste t Punonjsve t Jugosllavis. Bie n sy, s dyti, se artikujt kan pretendimin t jen m tepr sesa nj shkrim publicistik i thjesht: ato paraqiten si njlloj studimi pseudoshkencor me trajtime teorike-doktrinare, n t ciln faktort politik, ekonomik, juridik, etnik, psikologjik mblidhen bashk pr t rrzuar "Kosovn republik". Ajo q i karakterizon artikujt e Borbs n mnyr t veant, ideja kryesore q i prshkon tej e mban sht teza, se shtja kombtare n Jugosllavin e paslufts ka gjetur zgjidhjen m t drejt e m t plot, se madje federata jugosllave prbn nj shembull t paprsritur nga kjo an, nj model t paarritshm deri m sot n bot. Diku Rajevii lshon sfidn: "a ka vall sot n prgjithsi n bot, qoft n Lindje apo n Perndim apo edhe n vendet e ashtuquajtura n zhvillim" nj rast tjetr q, n pikpamje t trajtimit t shtjes kombtare, t'i afrohet atij t Jugosllavis? Kshtu, shpjegimi i par e m i prgjithshm q jepet se "pse Kosova nuk mund t jet republik" sht se shtja kombtare sot n Jugosllavi nuk ngrihet, sepse ajo sht zgjidhur me koh, se ngjarjet n Kosov nuk jan gj tjetr vese nj "aksident n rrug e sipr", q nuk mund ta prish harmonin e "bashksis", atmosfern e "bashkimvllazrimit" q mbretron n marrdhniet midis popujve dhe kombeve t Jugosllavis. Nga kjo lihet t kuptohet se aksioni i shqiptarve t Kosovs sht nj fenomen krejt i izoluar, q stonon, q prbn nj "nonsens" prkundrejt tablos trsore t paqes kombtare t realizuar n federat. Njoftimet e shtypit t huaj vn n dukje se si n opinionin jugosllav po krijohet e po kultivohet nj psikoz fajsimi t shqiptarve: kta jan vn n shnjestr dhe tregohen me gisht si burimi kryesor, n mos i vetmi, i t gjitha t kqijave q po kalon Jugosllavia n kt faz. Ky vlersim global na jepet si nj postullat, si nj e vrtet absolute. ... Ne kemi pasur dhe kemi opinionin dhe pozicionin ton, ne kemi thn dhe themi se revizionizmi jugosllav as n teori e as n praktik, nuk jep baz pr nj trajtim t shndosh t shtjes kombtare. I nisur e i kristalizuar si nj deformacion i thell i doktrins marksiste leniniste n planin m t gjer, ai nuk mund t mos soset me nj dshtim edhe n kt fush. N t vrtet politika nacionale n Jugosllavin titiste nuk sht vendosur asnjher n themele t qndrueshme, n parime solide t prshkuara nga ideale socialiste. Ajo ka qen nj politik e inspiruar e inspiruar nga pragmatizmi, nj politik koniukturash, ekuilibri t kontradiktave dhe grindjeve ndrnacionale. Kjo sht arsyeja q rivalitetet midis kombeve e grupeve t ndryshme etnike sllave e jo sllave prbjn nj nga tiparet m karakteristike t jets s brendshme t federats jugosllave. Kjo ka uar shpesh n zhvillime t bujshme, si rnia e Rankoviit m 1966 dhe 46

spastrimet e viteve 70 n dy republikat m t rndsishme at serbe e kroate. T gjitha kto shprthime tronditse kan pasur n themel shtjen kombtare. Nuk bindin asnjeri mburrjet e "Borbs" se n kt fush "zhvillimi i Jugosllavis ka shkuar normalisht e pa tronditje".

"Pianoja" e Jusuf Grvalls n Shtutgart pas mesit t shtatorit 1981 Ajo q ka m tepr rndsi dhe ktu do t prqndrohet doemos vmendja jon m e madhe sht se operacionet kryesore pr "zgjidhjen e shtjes kombtare" n Jugosllavi pas lufte, ujdit dhe koncesionet e ndryshme jan kryer n kurriz t kombsis shqiptare. T drejtat themelore t saj jan br fli n "altarin e paqes kombtare" n federatn jugosllave. Asgj tjetr nuk e nxjerr n pah m mir natyrn e vrtet t politiks nacionale t n Jugosllavin titiste. Shqiptart dhe viset e banuara prej tyre jan prdorur si gur shahu n lojn e paprincipt pr t platitur grindjet midis republikave sllave. Zhvillimet e mtejshme jan t njohura, por prsritja sht ilai m i mir kundr kujtesave t shkurtra e t zbehta. Pjesa m e madhe, trungu Kosova u la nn sqetulln e Serbis, kurse resti degt u ndan midis Maqedonis dhe Malit t Zi. Pr mendimin dhe dshirn e shqiptarve as q u pyet fare. gjeneza) Shqiptart n t n t dy ant e kufirit i jan prmbajtur kurdoher nj vije konsekuente. Ata nuk ran n grackn e "Shqipris s madhe" t marks fashiste, ata besuan n idealet e Luftn Nacionallirimtare, n parimin e vetvendosjes s kombeve dhe mbi kt baz n Bujan, n Dhjetor 1943 Janar 1944, shqiptart e asaj ane n formn dhe n instancn e duhur krkuan bashkimin me Shqiprin si nj t drejt t fituar me luftn e tyre. Vet Titoja n takimin me shokun Enver n vitin 1946 deklaronte se Kosova ishte shqiptare. Por shpejt doli se pr udhheqjen e Partis komuniste jugosllave njohja gjat Lufts Nacionallirimtare e parimit t vetvendosjes deri n shkputje pr popullin e Kosovs ishte n fakt, dhe kt e tregoi rrjedha e ngjarjeve, thjesht nj shtje taktike. Nuk u pranua as varianti i republiks "puntore fshatare" t Kosovs t parashtruar q m 1940 nga nj figur e till e PKJ si Mosha Pijade. Deklarata e premtime solemne u hodhn prapa krahve dhe Kosova, pas shkputjes nga trungu shqiptar, coptohej srish brendaprbrenda federats jugosllave. * * 47 *

Gjat ktyre muajve kemi dgjuar t thuhet se akordimi i statusit t republiks Kosovs do t minonte nga themelet federatn jugosllave, se nj gj e till do t vinte n pyetje vet strukturat federative. N kt rast arsyetimi sht zhvilluar n nj vij juridike kushtetuese dhe mbi kt baz krkesa "Kosova republik" sht cilsuar si e kundrligjshme, antikushtetuese. "Borba" i prsrit pak a shum kto parashikime apokaliptike. Edhe Rajevii bn fjal pr nj "pshtjellim" t madh q gjoja do t krijohej n sistemin federativ jugosllav po t pranohej krkesa e popullsis shqiptare. Po si mund t hidhet posht seriozisht nj krkes e drejt me argumente formale juridike? Federata jugosllave me ndarjet e nnndarjet e saj t brendshme, sht ngritur pa pjesmarrjen e shprehjen autentike t vullnetit t shqiptarve n etapat e ndryshme t krijimit t Jugosllavis federative, as gjat Lufts Nacionallirimtare (n mbledhjen e AVNOJ-it n fund 1943 shqiptart jo vetm nuk morn pjes, por as u prmendn fare) e as pas lufte kur iu hodh atia ndrtess federative. I vetmi akt q u prket shqiptarve sht vendimi i Bujanit, pavarsisht se serbomdhenjt sot mund ta quajn at nj episod fatkeq, madje nj njoll t zez n historin e Lufts Nacionallirimtare. Rrjedhimisht, edhe kur shtja t prballohet nga pozita formaliste rigoriste kemi t bjm me nj "ves juridik" n procesin e krijimit t federats n at pjes q ka t bj me t drejtat e popullsis shqiptare, nj "ves" q prjashton prgjegjsin e saj pr gjithka sht vendosur lidhur me t, n etapat dhe instancat e ndryshme. Apo mos vall "Borba" i referohet "legalitetit" t Jugosllavis s kralve pr t zhvleftsuar krkesn pr ndryshimin e pozits s shqiptarve n Jugosllavin e sotme.?! N prgjithsi sht vn re qart tendenca e propagands jugosllave pr t vn prball krkess "Kosova republik" disa vshtirsi t natyrs kushtetuese, t cilat zmadhohen qllimisht jasht do mase. Kjo mund t duket nj streh komode, por sht krejt e paqndrueshme. Ktu problemi kthehet me kok posht; pr mendjen e shndosh premisa e arsyetimit n kt rast duhet t jet: a sht e drejt krkesa dhe jo far pengesash mund t dalin eventualisht pr realizimin e saj n praktik. Po t jet vullneti i mir, pengesat jan t kaprcyeshme. Pastaj 'sht ky fetishizim juridikoformal i akteve kushtetuese? Kushtetutat, edhe pse akte themeltare, nuk jan t pandryshueshme, t prjetshme. Nuk ka kushtetut n bot q krahas dispozitave kryesore, t mos parashikoj edhe procedurat prkatse pr korrigjimet apo plotsimet e nevojshme. Nuk bn prjashtim n kt drejtim as Kushtetuta e federats jugosllave. Federata jugosllave ka n themelin e vet nj padrejtsi q i sht br popullsis shqiptare, prandaj shtja shtrohet n thelb dhe nuk mund t vlejn konsideratat procedurale. Shqiptart nuk mund t mbajn mbi supe barrn e kombinacioneve q jan kryer n kohn e vet n dm t tyre. Shqiptart n krkesn e tyre nuk nisen aspak nga nj dshir e thjesht pr t shprthyer kornizat kushtetuese jugosllave, synim sht t vn n vend t drejtat e tyre. Prfundimi del vetvetiu: autort e ktyre kombinacioneve duhet ta zgjidhin nyjen mbi bazn e zgjidhjes s drejt t shtjes kombtare n Kosov, duke i njohur asaj statusin e republiks, t pjestares s barabart t federats jugosllave. Nj arsye q sht prmendur shpesh pr t'ia kundrvn krkess "Kosova republik" sht edhe ajo e "autonomis specifike", e cila na prshkruhet si fenomen unikal, "i panjohur deri m tani nga teoria dhe praktika politiko-ligjore". Q fraza t tinglloj m bindse shtohet aty pr aty se "vrtet krahina e Kosovs sht pjes e Republiks serbe", por sht njkohsisht edhe nj "element konstituiv i federats" me disa t drejta "q krahasohen me ato t republikave". Me kt rast bhet nj list e gjat e posteve dhe prgjegjsive q mund t marrin pjestart (sigurisht t seleksionuar) t 48

kombsis shqiptare n t gjitha strukturat shtetrore n shkall republike apo federative. Natyrisht, kjo e tra sht e llogaritur pr mendjen naive, me shpres se opinioni mund t'i haj t tilla truke t tejdukshme. Ktu spekulohet me t ashtuquajturin "element konstituiv federal" q ka nj karakter deklarativ e formal, por nuk ndryshon thelbin, domethn le t paprekur pozitn e Kosovs, e cila ka si prmbajtje jo autonomin politike shtetrore, por autonomin administrative. Krahina e Kosovs sot n sistemin e federats sht edhe juridikisht nj komponent subalterne e Republiks Serbe. Padyshim q autonomia administrative q ka sot Kosova sht nj arritje, fryt i prpjekjeve dhe i lufts s vet kosovarve kundr tendencave centralizuese q kan synuar gjithnj ta reduktojn n nj njsi t thjesht t ndarjes territoriale t brendshme. ... por ato mund t ndryshojn sipas rrethanave, sipas presioneve t ksaj ose asaj rryme q merr siprin n jetn politike. Nuk sht pr t'u uditur q n mbledhjet e panumrta n forumet e shtetit e t partis t t gjitha niveleve, n korin e rekriminacioneve pr "lshimet" q gjoja u jan br kosovarve, diskutues t ndryshm, zdhns t klanit shovinist serbomadh, kan ngritur fort zrin pr rishikimin dhe ngushtimin e ksaj autonomie. Dhe nga fjalt tani po kalohet n vepra. Shovinizmi serbomadh po godet me kopae t madhe. Nj aspekt i politiks represive q po bie mbi krye t popullsis shqiptare jan terrori policor, ndjekjet gjyqsore e administrative, prjashtimet n mas, hedhjet n mes t katr rrugve. Nj aspekt tjetr jo m pak i rndsishm sht goditja frontale kundr realizimeve arsimore, kulturore e shkencore t arritura n krahinn e Kosovs. "Borba" nuk mungon t'i prmend kto arritje si nj dshmi t rndsis s ksaj autonomie, si nj prov t vlers s saj pr afirmimin e popullsis shqiptare. Por fjalt e saj tingllojn sot si nj tallje cinike, kur jan vn n shnjestr Universiteti i Prishtins, shkollat, institucionet shkencore e kulturore, kur sht n zhvillim e sipr nj ofensiv e prgjithshme kundr vlerave t historis dhe kulturs kombtare. Nn maskn e lufts kundr "miteve t s kaluars" dhe "romantizmit nacional" po zhvillohet nj aksion n shkall t gjer, q ka pr qllim tek e fundit privimin e popullit t Kosovs nga historia e tij, mohimin e identitetit kombtar t shqiptarve, shkrirjen e tyre me masn sllave. Po nxjerr krye nj tendenc e fort pr rikthimin te politika e asimilimit, megjithse ajo nuk ka sjell vese dshtime dhe bile tronditje. sht qesharake orvatja e "Borbs" pr t'i paraqitur ngjarjet e Kosovs si rezultat i nj deviacioni nga politika zyrtare, deviacion q i mvishet s ashtuquajturs "burokraci nacionale" t Krahins. Me kt kuptohet shtresa e npunsve shqiptar t strukturave lokale, shtetrore e joshtetrore, t cilt gjithnj sipas "Borbs", t asistuar nga "inteligjenc me prirje t theksuara nacionaliste", paskan lejuar dhe bile nxitur nj proces largimi nga "bashksia socialiste" q ka prfunduar n nj vetmbyllje n guaskn e ngusht kombtare. Jo, zotrinj t Borbs, nuk kalojn t tilla mistifikime! Kursi q sht ndjekur kundrejt popullsis shqiptare, ka qen studiuar mir, ka qen prcaktuar me koh e me vetdije t plot n instancat m t larta jugosllave. Me kt kurs lidheshin disa synime "me qitje t afrt e t largt" si kundrejt popullsis shqiptare n Jugosllavi (si nj element i kalkulimeve politike n jetn e brendshme), ashtu edhe n raport me Shtetin Shqiptar t pavarur q shpresohej t binte, n fund t fundit, si nj pem e arrir n "shportn" jugosllave. Udhheqja supreme jugosllave mund t jet zn n befasi nga rezultatet konkrete t ksaj politike, por jo nga fakti i zbatimit t ksaj politike, q ka qen formuluar prej saj n t gjitha hollsit dhe detalet e mundshme. Asgj nuk sht br n krahinn e Kosovs q t mos ken pasur dijeni organet e pushtetit qendror n Beograd. Sa pr nj shembull: edhe Konferenca e 100vjetorit t Lidhjes s Prizrenit, s cils tani shtypi jugosllav i rikthehet pr t'i dhn disa 49

ngjyra skandaliste, ka pasur nulla osta-n e organeve m t larta federative. "Borba" hesht pr kto dhe ia hedh fajin njfar "burokracie nacionale", se paska shprdoruar "autonomin specifike"! Sot e vrteta sht: kjo politik i sht nnshtruar nj rishikimi rrnjsor q ka dy karakteristika kryesore: n njrn an sulmi, sulmi kundr arritjeve t shqiptarve dhe, n ann tjetr, fush e lir revanshit t rryms shoviniste serbomadhe. N krkim t argumenteve pr ta hedhur posht krkesn "Kosova republik" si teorikisht t pathemelt dhe praktikisht t parealizueshme, "Borba" e atakon at duke pretenduar se ajo implikon at q ajo quan "lidhje vertikale t t gjith pjestarve t kombsis shqiptare" n Jugosllavi, pavarsisht nga vendbanimi i tyre. Fjala sht pr nj "lidhje" pushteti q do t prfshinte jo vetm popullsin e Kosovs n kufijt aktual Krahins autonome ...jo sipas parimit territorial q sht baza e do organizimi t mirfillt t jets shtetrore. Ktu gazeta e Beogradit kujton se i lan duart duke br aluzion pr luftn q pati br n kohn e vet Lenini kundr orvatjes s Bundit pr t dal si nj qendr prfaqsuese e t gjith puntorve ifut t Rusis duke u bazuar pikrisht n parimin e "lidhjes vertikale kombtare". S pari nuk mund t mos bhet vrejtja: derisa hidhet posht n bllok krkesa "Kosova republik", nuk kuptohet pse mirret mundim t diskutohet pr disa implikime t saj t mtejshme. Kur hiqet koka, 'rndsi kan gjymtyrt? S dyti, edhe pse trashgimia leniniste ka psuar n duart e revizionistve jugosllav shtrembrimet m t pabesueshme, prapseprap t habit guximi i tyre, kur duan t nxjerrin Leninin si dshmitar pr t prligjur nj vepr shtypjeje kombtare! E k? Leninin q ishte nj mbrojts plot pasion i m t vegjlve dhe q fshikullonte pa mshir n radh t par borgjezin "e vet" rusomadhe! Sa pr thelbin e shtjes, ky sht nj falsifikim trashanik, nj mashtrim prpara syve. As problemi i shqiptarve n Jugosllavi nuk krahasohet me at t ifutve n kohn e Rusis cariste, as krkesa "Kosova republik" nuk ngjan as prej s largu me pretendimet e Bundit pr bashkimit e t gjith ifutve nn nj "lidhje vertikale kombtare". Puntort ifut aso kohe ishin t shprndar n vise t ndryshme t Perandoris ruse, kurse popullsia shqiptare n Jugosllavi paraqitet kompakte jo vetm nga pikpamja etnike, por edhe nga ajo territoriale. Viset e banuara prej shqiptarve n Jugosllavi prbjn, kryesisht, nj trsi territoriale natyrore. Gjeografia flet n favor t shqiptarve. Kurse pikrisht ktu e shikon "rrezikun" m t madh "Borba": se "republika e Kosovs" do t onte n prqndrimin territorial t kombsis shqiptare n Jugosllavi nn "nj ombrell t vetme", dhe kjo do t bnte q disa vise t banuara nga popullsi shqiptare) do t shkputeshin nga Serbia, Mali i Zi e Maqedonia pr t'iu bashkuar "rajoneve kompakte shqiptare". Por, a ka krkes m t drejt e t arsyeshme? Pse shqiptart e Jugosllavis duhet t jen t shprndar nn tri "ombrella" t ndryshme dhe t mos bashkohen nn nj "ombrell" t vetme, at t republiks s tyre, gjithmon brenda federats jugosllave? Dhe ja ku na vn prpara, si nj penges tjetr t pakaprcyeshme, ndarjen territoriale ekzistuese brenda ksaj federate. Vrejtja q u b m lart lidhur me statusin e Krahins sht njlloj e vlefshme edhe pr ndarjen territoriale: kjo ndarje sht br pa popullsin shqiptare. Pas lufte u shpall se ndarja e re administrative n Jugosllavin e liruar do t bhej mbi bazn e kriterit kombtar. Mirpo, pr sa i takon popullsis shqiptare, ky kriter u shkel me t dy kmbt. Territori i banuar nga shqiptart u coptua n tri republika dhe n nj krahin autonome. kjo u b pr dy qllime kryesore: s pari, ishte nj lshim q i bhej konceptit t "Serbis s madhe" dhe krijoheshin kushte pr nj politik shtypse e asimiluese kundrejt shqiptarve; s dyti, prdoreshin viset e banuara nga popullsi shqiptare pr t'i dhn konsistenc demografike dhe territoriale dy republikave m t vogla Malit t Zi dhe Maqedonis. Pra, edhe ky operacion grshrsh hyn n kuadrin e politiks pragmatiste q u adoptua pr kaprcimin e kontradiktave t lindura n terrenin e shtjes kombtare. 50

Edhe ktu popullsia shqiptare u dnua t hiqte shpenzimet e ktyre kombinacioneve. Por kto nuk jan t dhna nj her e prgjithmon, nuk jan t pandryshueshme. Kjo sht shtje vullneti politik dhe jo vshtirsish t natyrs kushtetuese. * * * N m se nj rast, pas ngjarjeve t Kosovs, disa qarqe n Jugosllavi kan zgjedhur organe t shtypit perndimor pr t shprehur n "konfidenc" disa ndjenja dhe mendime t tyre m "intime" lidhur me kto probleme. Trheq vmendjen n mnyr t veant gazeta franceze "L Mond" ... Koht e fundit ajo botonte nj shkrim t ... Q n fillim Jankovii prek shtjen e statusit t Kosovs dhe bn t njohur prgjigjen "e prer, definitive" q i sht dhn n Beograd ksaj shtjeje. Kosova, shton ai, "nuk do t fitoj kurr" pozitn e republiks n federatn jugosllave. Shpjegimi q jepet n kt refuzim kategorik prve q sht i padgjuar, ka edhe meritn t jet mjaft domethns. Pra: Kosova nuk mund t bhet republik, sepse, "Jugosllavia sht mmdheu i popujve t saj sllav dhe jo i shqiptarve t Kosovs q e kan mmdheun matan kufirit, n Republikn Popullore Socialiste t Shqipris". A mund t thuhet m tro? A mund t shpallet m qart pabarazia e shqiptarve n kuadrin e federats jugosllave? Asnjher nuk sht thn deri m sot se Jugosllavia sht federat e republikave sllave. Nuk e gjejm kt as n kushtetut. Si duket, disa qarqe influente, n nivel republikan apo federativ qoft, t ndodhura prball presioneve t shumanshme, t kapura nga euforia represive, e kan humbur toruan dhe po hapin e po hedhin n tryez shum letra q i mbanin fshehur thell. Sigurisht, kur thuhet se mmdheu i shqiptarve t Kosovs (e t gjith Jugosllavis, shtojm ne) sht RPS e Shqipris, thuhet nj e vrtet dhe ksaj nuk i hiqet asnj viz. Por sht afr mendjes se "Borba" nuk e prmend kt pr t denoncuar ndarjen e kombit shqiptar m dysh si nj padrejtsi t madhe historike. Sot konsiderohen si herezi edhe ato q ka thn pr kt nj socialdemokrat internacionalist serb si D. Tucovii q n kohn e Lufts s Par Botrore. Qllimi ktu sht, as m pak e as m shum, q t prdoret lidhja etnike e popullit shqiptar t Kosovs me popullin shqiptar n Shqipri, si nj argument pr t'i mohuar t parit t drejtn t jet i barabart me popujt e tjer brenda federats jugosllave. Kjo merr ngjyra raciste. Ktu kemi t bjm me nj orvatje q synon t justifikoj njlloj "apartheid"-i kundrejt popullsis shqiptare, pikrisht pr shkak t prkatsis etnike. Nga kjo del, ather, se Krahina e sotme e Kosovs nuk sht aspak nj form e organizimit shtetror q i hap fush afirmimit t ksaj popullsie, por nj mjet diskriminimi, mnjanimi q duhet ta mbaj at t mbrthyer fort n pozitn inferiore aktuale. Ja, ky sht kuptimi i "autonomis specifike"! "Borba" n serin e artikujve t saj ruhet ta zr n goj drejtprsdrejti kt lloj arsyetimi. Por i bn padyshim jehon duke manovruar me disa konsiderata t natyrs do t thoshim juridikondrkombtare. Kto nuanca duket se merr teza se "nj komb nuk mund t ket dy shtete kombtare", se derisa ekziston nj shtet m vete i kombit shqiptar nuk mund t krijohet nj shtet shqiptar i dyt, nuk mund t ket vend pr dy shtete paralele t t njjtit komb. Lidhur me kt duhet br e qart se n rastin ton nuk sht aspak fjala pr krijimin e dy shteteve kombtare shqiptare. Propagandistt e Beogradit edhe ktu bjn nj hile. Ata shtiren sikur nuk e kuptojn se krkesa pr republikn e Kosovs nuk shtron aspak krijimin e nj shteti t dyt kombtar shqiptar me atributet e nj subjekti me vete n marrdhniet ndrkombtare. Ajo synon vetm ndryshimin e statusit t Kosovs, ngritjen e saj nga krahin autonome n rangun e nj republike, por gjithmon brenda kuadrit t federats jugosllave. "Borba" u referohet 51

rasteve t krijimit t shteteve kombtare "duale" pas Lufts s Dyt (dy Gjermanit, dy Koret), t cilat i cilson si rezultat i luftrave me "pasoja t rnda n marrdhniet ndrkombtare" dhe si "vija t para t frontit t konflikteve midis blloqeve". Pavarsisht se krahasimi ktu nuk qndron, sepse republika e Kosovs nuk do t ishte nj shtet m vete, si dalin dy Gjermanit dhe dy Koret n kohn e sotme, prap sht me vend t bhet pyetja: mos vall coptimi i popullit shqiptar m dysh sht rezultat i proceseve paqsore? Shkputje e Kosovs nga trungu shqiptar sht poashtu pasoj e luftrave, konkretisht e luftrave ballkanike dhe e Lufts s Par Botrore. Propaganda e Beogradit, dhe n kt pik "Borba" ndalet n mnyr t posame, u bie kmbanave t alarmit lidhur me ngjarjet n Kosov duke valvitur jo vetm rreziqe t brendshme t federats jugosllave, por edhe zhvillime krcnuese n planin e politiks ndrkombtare, n shkall ballkanike dhe bile evropiane. shtja paraqitet sikur jo vetm stabiliteti i Jugosllavis s "paangazhuar" e "jashtbllokiste", por edhe paqja n kt zon jan t lidhura me nj pe t holl me strukturimin e brendshm t federats jugosllave. Pas ksaj vjen nj breshri akuzash "t tmerrshme" n adres t RPS t Shqipris, e cila, duke dal n mbrojtje t bashkatdhetarve t vet, jo vetm "ndrhyn n punt e brendshme t nj shteti t huaj", "minon rendin e tij t brendshm", por edhe rrezikon paqen, prish ekuilibrin n Ballkan e n Evrop, u hap rrugn komplikacioneve ndrkombtare dhe ndrhyrjes s superfuqive! Politika e jashtme e vendit ton shpallet "aventuriste", "ekspansioniste". Bllofet jan nj metod e njohur n politikn e jashtme jugosllave, por jo deri n t tilla kulme. RPS e Shqipris ka deklaruar m se nj her, me gojn e prfaqsuesve t saj m t lart, se nuk sht e interesuar pr dobsimin e Jugosllavis, pr destabilizimin e saj, se, prkundrazi, populli shqiptar do t luftoj prkrah popujve t Jugosllavis n rast agresioni nga kushdo qoft. Por, mos vall stabiliteti i Jugosllavis qndron n statuskuon juridike t brendshme? Arsyeja e shndosh nuk mund ta kap q themelet e federats jugosllave mund t minohen nga ndryshimi i thjesht i pozits s nj krahine q krkon t ngrihet n rangun e republiks n federat. Duke prkrahur krkesat e vllezrve tan n Jugosllavi, ne veprojm brenda caqeve t normave ndrkombtare, q i njohin "Shtetit-am" t drejtn e kujdesit pr bashkatdhetart jasht kufijve. Ve ksaj, ne kemi bindjen se plotsimi i krkess s popullsis shqiptare do t eliminonte nj burim paknaqsie e trazirash dhe do t onte, n fund t fundit, jo n dobsimin, por n forcimin e gjendjes s brendshme n Jugosllavi. Interesi i popujve t Jugosllavis dhe i gjith zons ballkanike, po t kuptohet drejt, e do q problemi i shqiptarve n Jugosllavi t mos lihet t bhet gangren. Kjo mund t arrihet jo me an t reprezaljeve t egra policore, as me fushata propagandistike denigruese, por duke i njohur popullsis shqiptare nj pozit me dinjitet n sistemin e federats jugosllave. N vijim t ksaj bisede t zgjatur e t fryr rreth ndrlikimeve t brendshme e t jashtme, q do t shoqronin gjoja detyrimisht plotsimin e krkess s shqiptarve, sht edhe teza e "Borbs" q i identifikon ata (shqiptart e Jugosllavis) me nj "pakic kombtare". Ajo prpiqet t zbrthej konceptin e "pakics kombtare" duke na dhn prmbajtjen e regjimit t ksaj pakice. "shtja themelore e jetess pr nj pakic kombtare n kuadrin e nj shteti tjetr", thot gazeta e Beogradit sht q t ket "t drejta t plota kombtare", si p.sh., "prdorimin e gjuhs amtare dhe t shkollave n gjuhn e vet" dhe q kto "t jen t garantuara me ligj". Nj pakic kombtare, shton ajo, nuk mund t pretendoj t ket shtetin e vet n kuadrin e shtetit tjetr. "Borba" manifeston edhe nj shije pr kshilla e moralizime, kur thot se "pakicat kombtare jan nj aspekt i pashmangshm i procesit t krijimit t shteteve", se "nuk sht e mundur t caktohen kufijt e shteteve n mnyr t till q n prbrje t tyre t prfshihet nj popullsi kombtare plotsisht "e pastr" 52

dhe "homogjene"; prandaj... "pakicat kombtare nuk duhet t jen moll sherri, por ura afrimi midis popujve". Ky arsyetim pr ne sht i ngritur mbi nj themel t kalbt, ai alon q n nisje. Popullsia shqiptare n Jugosllavi nuk sht pakic kombtare. Deri tani vet propaganda jugosllave mburrej se termi "pakic kombtare" ishte fshir nga terminologjia zyrtare, sepse, thuhej, shpreh njfar qndrimi nnvleftsues kundrejt disa grupeve etnike, njfar gjendjeje inferioriteti t tyre n krahasim me pjest e tjera t "bashksis". Nuk e gjejm kt term as n kushtetutn jugosllave. Tani ndofta jan penduar, dhe ja ku na nxjerrin prsri "pakicat kombtare". Shumkujt mund t'i prshtatet koncepti i pakics kombtare dhe natyrisht nuk shtrohet shtja q t eliminohet ai as nga praktika e brendshme shtetrore, as nga ajo ndrkombtare. Por pr popullin shqiptar n Jugosllavi ky koncept sht tepr i ngusht. Ktu sht fjala pr gati gjysmn e popullit shqiptar q ndodhet brenda federats jugosllave. "Borba" preferon t'u referohet shifrave pr t vrtetuar tezn e saj dhe llogarit se popullsia shqiptare n Jugosllavi prbn 7-8 pr qind t popullsis s prgjithshme, ndrsa arrin n 14-15 pr qind n Republikn e Serbis. Sidoq prqindjet jan "retushuar" n njfar mase, kemi t drejt t bjm pyetjen: pse t mos shkohet me t tilla llogaritje? far vendi zn popullsia e Malit t Zi, ajo e Maqedonis n numrin e prgjithshm t popullsis jugosllave? Nga pikpamja e numrit popullsia malazeze dhe ajo maqedone vijn n fund fare t tabels s klasifikimit e, megjithat, nuk jan pakica kombtare dhe kan republikn e tyre. "Borba" mban heshtje pr faktin se popullsia shqiptare sot n Jugosllavi arrin n rreth dy milion frym dhe, pra, pr nga madhsia sht e treta n gjith federatn jugosllave. E dim tani se sht nj "argument" tjetr: kjo popullsi nuk sht sllave. Ather edhe njher bhet e qart se penges nuk sht konsistenca numerike, por diskriminimi mbi baza kombtare. Zdhnsit e shovinizmit serbomadh shikojn edhe t tjera "rreziqe" n eventualitetin q popullsis shqiptare t'i njihej e drejta t organizohej n nj republik m vete. Kshtu "Borba" thot se republika e Kosovs, po t pranohej, do t ishte nj form shtetrore pr mbylljen e kombsis shqiptare n kornizat e ngushta t "etnis" s vet, gj q do t onte n "nj shkputje izoluese nga jeta dhe komunikimi me pjest e tjera t federats". N kt rast, sipas parashikimeve t "Borbs", pjestart e kombsis shqiptare "do t shfrytzonin shtetin kombtar t porsakrijuar" "pr t'u liruar nga kompleksi i pakics", pr t vendosur hegjemonin e vet, "pr t absolutizuar interesat e kombsis shqiptare". Kjo do t bnte q pjestart e kombeve dhe kombsive t tjera n kt shtet t porsakrijuar do t gjendeshin n pozitn e pakicave kombtare n raport me kombsin shqiptare. Do t vijonin orvatje pr shprnguljen e ktyre pakicave dhe prgjithsisht grindje e prleshje reciproke. E gjith kjo vetm sepse do t t'u jepej shqiptarve e drejta pr t pasur republikn e vet. Me nj fjal, po t bhet Kosova republik, pakica serbe q jeton atje do t shtypet, nuk do t ket asnj t drejt. Zotnia i "Borbs" n gjykimin e tij niset nga nj fakt konkret, q shqiptarve aktualisht, duke qen si pakic n Republikn e Serbis, u jan mohuar t gjitha t drejtat. Dhe ai mendon se pozita e sotme e shqiptarve n Kosov nesr do t jet e serbve. Prandaj e vetmja alternativ pr t sht mohimi i t drejtave t tyre. Pretendimi pr t ashtuquajturn "ksenofobi" t shqiptarve, pr "paaftsin" e tyre pr nj bashkjetes qytetare me grupet e tjera etnike sht m tepr se shpifje. Duhet jo vetm nj mosprfillje pr t vrtetn, por edhe nj ngarkes jo e vogl djallzie q t bhen insinuata t tilla pr nj popullsi q ka qen vazhdimisht viktim e ndjekjeve, q ka provuar n kurrizin e saj t gjitha llojet e shprthimeve t ides serbomadhe. Jo, zotrinj t "Borbs", ju nuk e cnoni dot nderin dhe emrin e mir t 53

shqiptarve edhe n sjelljet e tyre me grupet e tjera etnike. Mjaft t kujtojm kohn e Lufts Nacionallirimtare: mund t prmenden me qindra raste masakrash t ustashve, t etnikve n pjes t ndryshme t Jugosllavis n dm t popullsis sllave, por jo n Kosov, prgjithsisht n viset e banuara prej shqiptarve. Jo rrall kosovari shkeli mbi t kaluarn e hidhur dhe e mori komshiun e tij sllav nn mbrojtje pr ti shptuar atij jetn, pasurin prej pushtuesve. S fundi, zdhnsit e shovinizmit serbomadh nuk pushojn t na uditin me logjikn e tyre: shqiptart mund t jen pakic kundrejt t tjerve (sht gati nj fat i tyre), kurse t tjert nuk mund t jen pakic kundrejt shqiptarve! Edhe ktu notat raciste nxjerrin krye. Ne e kemi pasur gjithnj t qart se ideologjia shoviniste serbomadhe ka si element t pandar paragjykimet antishqiptare q arrijn deri n absurde. * * * Makina propagandistike jugosllave sht vn e gjitha n lvizje lidhur me ngjarjet n Kosov. Mjetet kryesore t komunikimit publik: shtypi, radioja, televizioni jan hedhur n veprim me ngarkes t plot. Fjalime, artikuj, biseda dhe emisione t panumrta kan pr qllim t shtrembrojn kuptimin e vrtet t ngjarjeve, t banalizojn krkesat e shqiptarve, t hedhin balt kundr RPS t Shqipris, pr qndrimin q mbajti n mbrojtje t ktyre krkesave. Tani "Borba" sjell "kontributin" e vet n kt fush, duke parashtruar nj "platform" t tr q mund t pagzohej "antirepublika". I gjith ky sht nj arsyetim i mjer, i zhveshur nga fardo forc bindse, pa kurrfar themeli, q nuk u shton asgj frazave t thata t thna me koh dhe q vjen t provoj edhe nj her sesa legjitime sht krkesa e shqiptarve t Jugosllavis dhe sesa boshe e t pafuqishme deri qesharake jan "argumentet" pr t errsuar dhe pr ta likuiduar kt parull. N t vrtet duhet pranuar ajo q sht vn re nga shum an, se revizionistt jugosllav rrall her jan ndodhur n nj pozit kaq t ngusht si ajo q sht krijuar pas ngjarjeve n Kosov: zor se gjendet nj rast flagrant si ky, q t ket zbuluar aq qart hendekun e madh q ndan fjaln, teorizimet savante, frazeologjin demokratike e socialiste nga vepra dhe realiteti i gjall. sht fakt i pamohueshm, se nn dritn e ngjarjeve t Kosovs dhe t qndrimeve q po mbajn udhheqsit e Beogradit, Jugosllavia e sotme po del prpara opinionit prparimtar m t gjer vrtet si 'sht, e kalbur, nj shtet antidemokratik, q shtyp e vret nnshtetasit e saj. Propaganda e Beogradit mund t lshoj perde tymi me shumic pr t ruajtur at mund t ruhet nga "prestigji" i Jugosllavis "vetadministruese" e t "paangazhuar" n botn e jashtme. Por ajo nuk mund t mbuloj faktin se sot n Kosov dhe n vise t tjera t banuara prej shqiptarve sht duke u kryer nj vepr represive, shkombtarizuese, antidemokratike dhe njerzore kundr nj popullsie kompakte. Krkesa "Kosova republik" do t jehoj akoma me t madhe. Ashtu si nuk mund t hiqet qafe nj popullsi 2-milionshe me masa t ashtuquajtura "drastike", poashtu nuk mund t shuhet nj krkes e drejt me sofizma e teorizime boshe. (Arbr Korabi, "Zri i popullit", 12 shtator 1981) Jusuf Grvalla: "Por natyrisht n drejtimin e asaj, q t realizohen t drejtat e ligjshme t t gjith popullit Shqiptar n Jugosllavi, pr prfshirjen e t gjithve brenda kufijve t ardhshm t Kosovs, kjo varet shum si thash edhe m par, nga vet aktiviteti q do t zhvillojn vllezrit tan n regjionet prkatse. Por duhet ta kemi 54

guximin e t flasim objektivisht e t themi, se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, si e tha koh m par Zri i Popullit, pikrisht Arbr Korabi, q kjo krkes para se t jet nj aspirat, nj qllim t fundit t popullit shqiptar n Jugosllavi, paraqet m par nj protest q do t thot se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks sht nj krkes, e cila flet qart se n kt moment popullit shqiptar n Jugosllavi ka prqafuar idet e lufts, pr nj autonomi t vrtet t shqiptarve n Jugosllavi. A sht e drejt kjo, mund t kthehemi mbrapa n histori. N kohn e Lidhjes s Prizrenit, apo n kohn e kryengritjeve t mdha t Kosovs, m 1908/10/11 ku 12 kushtet objektive nuk lejonin, q populli n at koh t dilte menjher me krkesn pr pavarsin e plot t Shqipris. Por populli u detyrua t dal pr nj autonomi n radh t par, q do t jet themeli i shndosh edhe pr luftn e mtutjeshme edhe pr fitoren e pavarsis s plot t popullit shqiptar. Nj rrug e till, sa do q historia nuk prsritet na imponohet sot edhe ne popullit shqiptar n Jugosllavi dhe gjith kombit ton kur sht fjala pr realizimin e t drejtave tona qoft n kuadr t kufijve jugosllav, qoft me bashkimin e plot q do t bhet nesr patjetr n mes gjith shqiptarve q jetojn kudo n tokat e tyre. (Faridin Tafallari: FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008)

12. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT

TIRANE, 19 janar 1982 ATSH, - Sikurse njofton agjensia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, t dieln m 17 janar, natn von, n fshatin Untergrupenbah, n afrsi t qytetit t Shtutgart t Gjermanis Perndimore, u vran kosovart Bardhosh Grvalla, Jusuf Grvalla e Kadri Zeka. Sipas burimeve zyrtare gjermanoperndimore, sulmi u krye t dieln natn, pak koh pasi t tre kosovart doln me makin nga nj garazh. Vrassit e armatosur hapn zjarr kundr makins dhe vran n vend Kadri Zekn ( 28 vje) dhe Bardhosh Grvalln ( 31 vje). Jusuf Grvalla (36 vje), i plagosur rnd vdiq m pas n spital. Agjencia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, agjencia franceze e lajmeve, AFP, dhe agjencia amerikane e lajmeve, ASPRESS, duke dhn lajmin e vrasjes s tre shqiptarve, theksojn se, sipas deklaratave t zyrtarve t sigurimit gjermanoperndimor t Shtutgartit dhe sipas shrbimit lokal t hetimeve kriminale, Jusuf Grvalla duke dhn shpirt n spital, akuzoi policin sekrete jugosllave se qndronte pas ktyre tri vrasjeve. Ndrsa agjencia jugosllave e lajmeve TANJUG, lajmin q dha pr vrasjen e tre djemve kosovar e cilson si larje hesapesh midis emigrantve, shprehje kjo q e kemi dgjuar shpesh nga udhheqsit kryesor jugosllav dhe ata t Kosovs, kur sht fjala pr masa shtypse e terroriste kundr shqiptarve n Jugosllavi." (Zri i Popullit, 20 janar 1982)

55

13. ZRI I JUSUF GRVALLS

"N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave MOTRA, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre dy organizatave N NJ T VETME." T pranishm ishim Fatoni, un (Xhafer Durmishi), Osman Osmani, Abdullahu dhe Sabriu. Askush tjetr nuk ka qen i pranishm. Pasi Sabriu u tregoi se fusha ime e interesit ishte teoria, Abdullahu me shok nuk u interesuan fare t rrahin asnj mendim n kt fush dhe than se n at drejtim ideologjia e Partis "Komuniste" prputhet pik pr pik me ideologjin e Lvizjes dhe se diskutimi t bhet vetm rreth emrit t Organizats dhe emrit t gazets. Abdullahu tha se sht shum me rndsi me ia fillua prej zeros, le t kuptohet q kemi t bjm me nj fillim t ri dhe se kjo duhet t shprehet n emrin e Organizats dhe t gazets. Duke ia nis prej zeros, ne me shembull konkret po tregojm se far sakrifice t madhe jemi duke br para shokve tan dhe gjith t tjerve. Ky shpirt i sakrifics e i bujaris dshiroj t vjen n shprehje edhe te Baci Sabri. Osmani propozoi q ORGANIZATA E VETME q do t dal nga bashkimi t quhet LVIZJE, pr hir, apo si vazhdim i drejtprdrejt i LVIZJES S JUSUF GRVALLS. Sabriu, shum i knaqur me propozimin e Osmanit dhe pr ta br iden e tij m komplete tha: "Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs. Abdullahu me sekretarin dhe nipin iu drejtuan Sabriut: Baci Sabri, pajtohemi me propozimin tnd, megjithse duhet ta them at q na e ndjen shpirti ("komunist" - se komunistt i thon gjrat hapur), se shpirti i sakrifics e bujaria pr t ciln fola m par dhe t cilin kisha dshir ta shihja kah vjen n shprehje, sikur po mungon prej ans tnde. Nse pajtohemi krejtsisht me ty, kjo do t linte hapsir pr kritika ndaj nesh prej komunistve tan kur t takohemi me ta ndonjher n t ardhmen. A ke ndonj ide se si duhet ta parashtrojm para tyre e qndrimin e Partis "Komuniste"? Sabri Novosella: Nuk pajtohem me mendimin tnd Abdullah se shpirti im i sakrifics nuk ka ardhur n shprehje, as me akuzn tnde krejt t pabaz se jam tahmaar. Prkundr prdorimit me zgjuarsi t krbait, un, si shok i Adem Dems, Shefqet Jasharit, Jusuf Grvalls po pranoj me bisedua me ty nga pozita t barabarta. A sakrific e vogl po t duket kjo! A e meritoj vrtet me thn tahmaar?! Nuk e di se a je i vetdijshm se ka do t thot kjo pr reputacionin tim? Ku kam fytyr me u dal prpara Mulla Hamitit, Mulla Rams apo futuristit-Mulla Izetit, po ta dinin ata, se un po bisedoj me komunist pr shtje t Kosovs?! Sa i prket shtjes se ka t'u thoni "komunistve" kur t'i takoni n t ardhmen, nse u bien rasti me takua ndonj, un kisha me ua propozua kt formulim: N natn e 17 shkurtit 1982, n Ankara t Turqis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn;1. N baz t Lvizjes dhe Zrit t Jusuf Grvalls u arrit marrveshja pr bashkimin e Dy Organizatave lirimtare shqiptare; 2. U nderuan me nj prkujtim t veant n ditn e njmujorit t rnies edhe n kt mnyr t vrart n Kshtjelln e Jusuf Grvalls dhe 3. Pushoi s vepruari Partia "Komuniste. Mehmet Hajrizi (Strofci): "Pas rnies s Kadri Zeks, Hasan Malaj dhe veprimtart e tjer e autorizojn Xhafer Shatrin, i cili pas arratis nga burgu kishte arritur n mrgat, pr ta prfaqsuar OMLK-n n marrveshjen e bashkimit t organizatave. M 15 maj 1982 sht mbajtur mbledhja pr bashkim n fshatin Lanovil, 56

afr Bielit, n banesn e Hasan Malajt. Nga ana e OMLK-s ka marr pjes Xhafer Shatri, nga ana e LNKVSHJ-s, Sknder Durmishi, kurse nga ajo e PKMLSHJ-s, Osman Osmani. N at mbledhje sht arritur bashkimi dhe prej asaj date organizata sht quajtur "Lvizja pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi" (LRSSHJ), kurse organi i saj "Zri i Kosovs." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 389) Ibrahim Kelmendi: "Nuk mund t quhet bashkim, por bashkngjitje" (Atentatet, f.380) "Ia thash tro se ata nuk ishin bashkuar, por Xhabiri ia kishte bashkngjitur OMLK-n" (Atentatet, f.392) Shkolla e UDB-s Serbe: "Me Sknder Sknderin (Xhafer Durmishin - shn im) isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit! Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I ud itur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 88) Shefqet Jashari (Strofci): "Kam lindur m 15 maj 1944 n fshatin Strofc, KK Vushtrri." Xhafer Shatri: "Po q se ju jepet rasti, ju lutem q t'ia prcillni Kamberit (Sabri Novosells - shn i Xh. D.) argumentimet tona lidhur me nevojn E NDRYSHIMIT T EMRIT T ORGANIT (REVISTS "ZRI I KOSOVS" -shn i Xh. D.) dhe prpiquni t jeni sa m origjinal dhe sa m t arsyeshm dhe kt mos e bni sa pr ta br, por vetm pse SHT SHUM E NEVOJSHME." (Letr Xhafer Durmishit e Osman Osmanit, 16 maj 1982; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 163) "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave N NJ T VETME. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982. Me nj shkall t lart t unitetit t mendimit, prfaqsuesit e tri organizatave n mes tjerash morn kto vendime e qndrime: 1. Q organizata e re t pagzohet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ). ..... 11. Organ qendror i LRSHJ-s do t jet Zri i Kosovs. ... KOMITETI QENDROR I LVIZJES PR REPUBLIKN SHQIPTARE N RSFJ" Kjo Komunikat u daktilografua, u shtyp dhe u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku Thirrjen e demonstrats s Bernit, t 26 qershorit 1982. 57

14. T madhrishm dhe t patejkalueshm

Xhafer Durmishi: "Qysh si fmij kam pasur nj kureshtje dhe dashuri t pashuar pr Shqiprin, e cila sht shprehur apo personifikuar edhe n dashurin pr E. Hoxhn. I dehur nga kjo dashuri kam shkuar aq larg sa kam menduar se nj dit patjetr do t takohem me Hoxhn. Shkrimet e artikujt e tij jo vetm q m kan plqyer por tek un kan pasur edhe ndikim binds. Artikujt e tij pr Kosovn e pr mbrojtjen e flakt e t argumentuar t krkess Kosova-Republik jan t fuqishm, t madhrishm dhe t patejkalueshm. Vitet kaluan, un dola n Gjermani. Personalisht me Hoxhn nuk u takova kurr, por megjithat nj pjes e ndrrs fminore mu realizua. Kam fakte t pamohueshme dhe dshmitar t gjall se n Salzburg, Vjen dhe Frankfurt m sht parafytyruar (jo njher por disa her) vet KryeEngjlli, KryeEngjlli i Hoxhs, Engjll Kolaneci, diplomati kryesor i Shqipris q sht marr me shtje e me shqiptar t Kosovs n Gjermani e Zvicr. Natyrisht se m jan shfaqur edhe engjj e shpirtra tjer, por n kategorin e engjjve asnj nuk mund t krahasohet me Engjllin. Nuk e di se a sht e vrtet apo jo, por thon se pr ti takuar rrethit m t ngusht t Hoxhs patjetr sht dashur t kalosh npr duart e xharrahve, se pa kalua npr duart e tyre ka qen e pamundur me hy n kalan e tij. Ktu nuk e shoh t arsyeshme e as nuk m takon t zgjerohem n hipoteza lidhur me krimet dhe garat e xharrahve dhe servilve. Me kt rast dua t them se E. Hoxha, pr mua dhe pr At q e moj m s shumti n kt jet - Jusuf Grvalln, ka qen nj nga inspiruesit e frymzuesit n luft kundr pushtetit serb. N at periudh t jets time, (gjer n vitin 1985) mund t thuhet se Kosovs nuk i ka ardh asnj e keqe prej E. Hoxhs por vetm t mira. Duke u bazuar n numrin e tytave t topave e pushkve, Shqipria ka qen mbrojtsja konstante, besnike dhe e guximshme e Kosovs dhe shqiptarve nn Jugosllavi. Ne q kemi qen jasht territorit t RPS t Shqipris kemi par vetm ant e mira. Ne kemi pas pun vetm me engjj. sht me rndsi q ta pohojm kt fakt dhe kjo nuk duhet t merret si ofendim i viktimave t gjalla e t vdekura t dhuns fizike e psikike t sistemit t tij. Por vlersimet tona jan t njanshme dhe mbeten t tilla. Vlersimin, kritikat, lavdatat e t tjerat u takojn n radh t par dhe t fundit atyre q kan jetuar nn regjimin e tij, q kan pas pun jo vetm me t mirat e engjjve por edhe me trajtimet e xharrahve. __________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 8. N rrethin e Shtutgartit 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 58

12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ___________________________________________________________

Pashtriku.org, Nntor '2011

59