POMOLOGIA CROATICA Vol. 12 - 2006., br.

Struni lanak Professional paper

Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Pruning olives for fruit bearing and maintaining trained form
I. ui

SAETAK U lanku se daju smjernice za rezidbu maslina i formiranje uzgojnog oblika vie stoasta ili poli konina vaza. Kljune rijei: maslina, rez, uzgojni oblik ABSTARCT In the paper guidelines are defined for pruning olives and training them to polyconical vase forme. Key words: olive, pruning, trained form UVOD Rezidbi maslina od davnine je poklanjana velika panja. Poznato je da je prvi znanstvenik agrikulture Junius Modestus Columella pedesetih godina prvog stoljea poslije Krista pisao o znaenju rezidbe na rast i rodnost maslina. Columella pie: Ako obrauje tlo ispod masline tada je moli da ti rodi, ako uz to jo i gnoji tada je zaklinje da ti rodi, ali ako je ree tada je prisiljava da ti rodi. Rezidba je pomotehniki zahvat kojim se kod mladih maslina oblikuje uzgojni oblik, odnosno oblik kronje, a kod maslina u rodu podrava skladna ravnotea izmeu snage rasta i rodnosti, odnosno osigurava sustavna i dostatna zamjena najprikladnijih izbojaka za rodnost. Rezidba je vrlo sloen i 93

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

odgovoran posao, koji zahtijeva dobro poznavanje fiziologije i sortnih osobina, odnosno habitus kronje pojedine sorte. Maslina je, za razliku od ostalih voaka bazitona, tj. u niim dijelovima kronje i skeletnih grana razvija due izbojke nego u vrhovima. Tu specifinost treba kod izbora naina i opsega rezidbe dobro poznavati. Osim toga maslina je heliofit pa joj izborom uzgojnog oblika i intenzitetom reza treba osigurati dobro osvjetljenje svih dijelova kronje. To je vano i radi boljeg odravanja zdravstvenog stanja unutar kronje, jer razvoju tetoina i bolesti pogoduju slabija prozranost, slabije osvjetljenje i vea vlaga zraka u gustim kronjama. Od posebnog je znaenja poznavanje specifinog ponaanja pojedinih sorti prema rezidbi, kao i koji uzgojni oblik najbolje odgovara za pojedinu sortu, kao i kako ga rezom treba odravati. U svakom podneblju steena su odreena pozitivna iskustva s nainom rezidbe openito a posebice za pojedine sorte. Bogato je iskustvo to ga je praksa stekla kroz dugi niz godina, pa se uvrijeila i tradicija o nainu i intenzitetu reza. No, i pored toga, na temelju boljeg poznavanja fiziologije reza i novih tehnologija u uzgoju maslina, potrebno je primjenjivati i nove suvremene pristupe rezidbi. Dva su osnovna naina rezidbe i to prikraivanje i prorjeivanje. Kod prikraivanja nastojimo sprijeiti prebujni rast jednog dijela kronje nad drugim, jer elimo odrati sklad u razvijenosti skeleta i obrastujuih grana i izbojaka u kronji. Kod rezidbe maslina ee provodimo prorjeivanje suvinih grana i izbojaka, a posebice odstranjivanje suhih, rak ranama zaraenih grana i izroenih grana i izbojaka. Pri tome treba odstraniti krae izbojke koji zasjenjuju kronju i odnose hranu a nose malo cvatova i plodova. Prednost treba dati duim izbojcima koji su ravnomjerno rasporeeni u kronji, jer oni osiguravaju bolju i redovitiju rodnost, a ujedno je s ovakvih izbojaka smanjeno opadanje plodova. Dalje je pravilo da sve osnovne tj. skeletne grane budu podjednako razvijene i pravilno usmjerene da se meusobno ne isprepliu, ne zasjenjuju i da zadre potrebnu vrstou, kako se ne bi pod teretom roda ili olujnog vjetra polomile. Potrebno je voditi rauna da intenzitet fotosinteze bude to vei, i da se skupljena hranjiva racionalno koriste. Samo dobro osvijetljeno lie ima dobru fotosintetsku aktivnost. Najbolja je fotosinteza kada listovi dosegnu 50% konane veliine, a aktivnost im je djelotvorna do opadanja, obino nakon 3 godine. Maslina je zimzelena biljka, ali ipak smjenjuje staro lie u odreenom vremenskom intervalu. Starije lie ima smanjenu fotosintezu u odnosu na mlado lie na jednogodinjim izbojcima. Kako intenzitet osvjetljenja djeluje na maslinu predoeno je na slici 1. 94

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Slika 1. Utjecaj svjetla na teinu ploda i randman ulja (po Ortego Nieto, 1969). Figure 1. Effect of light on the weight of fruit and oil quality

Redovitom i pravilnom rezidbom postie se bolja osvijetljenost maslina i maslinika i kvalitetniji vei plodovi s veim randmanom ulja. Rezidbom se pored poveanja fotosinteze lia poboljava i koritenje rezerve vode iz tla, jer se na smanjenu vegetativnu masu u kronji smanjuje i transpiracija preko manje prikladnih i manje rodnih izbojaka. Cilj je rezidbe da osigura maksimalnu aktivnost fotosinteze i usmjeri racionalno koritenje hranjiva. Da se to postigne moramo osigurati ravnomjernu rasporeenost jednogodinjih izbojaka i na njima dobro osvjetljenje lia. To se postie i izborom odgovarajueg uzgojnog oblika. Naime, od uzgojnog se oblika trai da ima: vrst skelet, veliku rodnu obrastujuu povrinu dobro razvijenih izbojaka, da to bolje koristi svjetlost unutar prostora raspoloivog razmakom sadnje, da omoguava to veu proizvodnost rada, a osobito primjenu mehanizacije, i da se to lake i jeftinije moe oblikovati. Rano u proljee dolazi do novog prirasta izbojaka, na to se troe rezervna hranjiva. Zbog toga u to doba treba provesti prihranjivanje masline duinim gnojivom kako bi se 95

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

potpomoglo bri rast mladica i stvaranje ugljikohidrata. Time se osjetno utjee i na zametanje cvjetnih pupova. Uinak rezidbe je velik, a odraava se prije svega na poveanje rodnosti, boljom obnovom duih i kvalitetnijih rodnih izbojaka. Naime, nakon rezidbe kojom se prorijedi i odstrani vea masa suvinih izbojaka, grana i granica, za grane koje ostaju stoji na raspolaganju vea koliina rezervnih hranjiva, pa se one bolje razgranaju i obnavljaju. No, prorjeivanje ne smije biti niti previe intenzivno, jer u tom sluaju imamo jak prirast vrlo bujnih izbojaka, koji ne donose dobar rod, jer je stimuliran stalan vegetativni rast, a nama je cilj odrati skladnu ravnoteu izmeu snage rasta i rodnosti, odnosno fizioloku ravnoteu stabla. Rezidba i otpornost na niske temperature Preuranjenom rezidbom poveava se osjetljivost na niske temperature zbog: - produenja rasta mladice, odnosno slabijeg odrvenjavanja tkiva, - smanjuje se lisna povrina i koliina rezervne hrane, - omoguuje se tvorba leda u biljnim stanicama u blizini reza, - odstranjivanjem debljih grana ide se na ruku infekcija gljivicama i bakterijama. Iz gore navedenih razloga rezidbom se mora poeti kada proe opasnost od niskih zimskih temperatura, to je razliito u pojedinim proizvodnim podrujima ili podnebljima. Vrijeme rezidbe U sjevernim uzgojnim podrujima rezidbu maslina treba poeti nakon bojazni od niskih zimskih temperatura, zbog ve spomenutih razloga i zbog loeg kalusiranja, tj. zacjeljivanja rana. Rezidba nakon buenja vegetacije oslabljuje stablo, jer se tako odstranjuju rezervna hranjiva iz korijena i debla i debljih grana, a koja su ve poela kolati. Odstranjivanje suvinih grana u gustim kronjama moe se obavljati i tijekom ljeta radi boljeg osvjetljenja kronji. Izdanke s panja moe se takoer odstraniti tijekom ljeta, odnosno u kolovozu. Tijekom ljeta preporua se odstranjivanje grana koje su zaraene rakom, jer nastale rane nakon reza bre zacijele nego tijekom zime. Tijekom ljeta je i manja mogunost zaraze poznatim 96

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

opasnim bakterijama. Rez debljih grana ne smije se provoditi previe blizu osnovnih tj. primarnih skeletnih grana, da ne bi poremetio njihov integritet. Nakon reza debljih grana potrebno je rane premazati voarskim voskom. Uzgojni oblici Uzgojni oblik ima za cilj dati maslini odgovarajui skelet u odnosu na pedoklimatske prilike, kao i da omogui pravilniji raspored sekundarnog skeleta i vegetativne mase u prostoru i iznad svega bolju osvijetljenost. Ovim pretpostavkama izabrani uzgojni oblik promovira fruktifikaciju, koja se moe kontrolirati rezidbom. Inae, moe se dogoditi da pretjerani rast, razvoj i zasjenjivanje budu odgovorni imbenici za neprimjerenu rodnost. Idealni uzgojni oblik je onaj koji respektira prirodno ponaanje kultivara, odnosno razvitak karakteristinog habitusa u odreenom podneblju i izraenu najbolju produktivnost, kao posljedicu dobre i aktivne fotosinteze lisne povrine. Uzgojne oblike u odnosu na geometrijske jednostavnosti mogu se razvrstati u: - uzgojni oblik vaza (vie stoasta - polikonina, grmolika, slobodna itd.), - okruglasti loptasti uzgojni oblik, - uzgojni oblik u pravcu jedno stoasti monokonini, - uzgojni oblik ploni u obliku palmete. U istarskom podneblju i sjevernom podruju uzgoja maslina, gdje je relativna vlaga zraka vrlo visoka preporuuje se za uzgojni oblik prikraena vaza, odnosno slobodna vaza. Ovaj se uzgojni oblik tradicionalno prakticira u maslinarstvu ovog kraja. Vie stoastaPolikonina vaza Ovaj uzgojni oblik najvie je proiren u talijanskoj provinciji Toskana, i to s itavim nizom varijacija u smislu funkcije i poloaja osnovnih skeletnih grana. U prolosti su osnovne tj. primarne skeletne grane imale, geometrijski, tono odreen poloaj. Danas se one prilagoavaju fiziolokim potrebama samog stabla i praktinim potrebama uzgoja maslina. Ovaj uzgojni oblik se sastoji od debla visine 1 metar na kojoj se visini izdvajaju tri skeletne grane prvog reda pod kutom od 40 do 50 da bi na kraju formiranja svaka od njih poprimila oblik stoca ili piramide kako je to izneseno na slici 2. 97

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Slika 2. Polikonina vaza Figure 2. Polyconical vase

Svaka primarna, tj. skeletna grana prvog reda garnirana je s unutarnje i vanjske strane sa sekundarnim, tj. grananjem drugog reda i tercijarnim tj. grananjem treeg reda. Da bi mogli oblikovati ovakav uzgoj u prvim godinama nakon sadnje, maslinu putamo da slobodno raste, kako bi se omoguio bolji razvitak korijenove mree i brzi vegetativni razvitak nadzemnog dijela. U sluaju loeg rasta neke od skeletnih grana prvog reda, treba intervenirati rezidbom radi usmjerenja rasta odnosne grane. Na visini od priblino 1 metar izabiru se najbolje razvijene grane s idealnim poloajem. Na poetku se puste da slobodno rastu uspravno, a poinju se otklanjati kasnije. Istovremeno rezidbom se odstranjuju konkurentne grane. Otklonjene ili nagnute grane putamo da rastu do odreene irine da bi ih kasnije usmjerili uspravno. Otklon osnovnih skeletnih grana najbolje se postie uz pomo trske ili drugih pomagala koji se koriste u voarstvu. Vrhovi narednih skeletnih grana se 98

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

prorjeuju radi ograniavanja razvoja vegetacije u tom dijelu kronje i radi lakeg razvoja osnovnih skeletnih grana u bazi. Kada osnovne, tj. primarne skeletne grane dosegnu eljenu visinu od 4 5 metara i razvijenost produljnicu prikratimo tj. vraamo na niu slabije razvijenu postranu granu, koja tada poprima ulogu produljnice. Sekundarne grane koje se razvijaju na primarnim granama u donjem dijelu trebaju na vanjskoj strani biti razvijenije i nalaziti se na odgovarajuoj udaljenosti jedna od druge da se ne zasjenjuju. Na unutarnjoj strani skeletnih grana prvog reda razvode se skeletne grane drugog i treeg reda grananja neto krae nego na vanjskom dijelu kako bi sredina kronje bila bolje osvijetljena. Svaka grana mora biti garnirana prema navedenom opisu ne samo radi postizanja najboljih priroda nego i ravnomjernog rasta i sklada u razvijenosti kronje. Mlazovi ili bujne ibe, takozvani vodenjaci, koji izrastu u sredinjem dijelu kronje moraju se odstraniti, jer bi radi svog poloaja mogli poprimiti prevladavajuu ulogu u odnosu na ostale grane. Ovi mlazovi ne mogu zamijeniti osnovne skeletne grane zbog svog loeg poloaja u kronji. Izroene se grane odstranjuju povratnim rezom (vidi sliku 3).

Slika 3. Povratni rez izroenih grana Figure 3. Restorative cut of degenerate branches

99

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

to se tie intenzivnije rezidbe koja se prakticira povremeno treba rei da se ona sastoji u skraivanju vrhova osnovnih grana na manje razvijene lateralne grane, koje imaju pravilan i usmjeren rast. Pokuava se odrati uspravan rast mladice radi osiguranja jednoline ravnotee izmeu osnovnih i drugih grana, vodei rauna da se meusobno ne zasjenjuju. Grane se prorjeuju od produljnice prema bazalnom dijelu kako ne bi vegetacija gornjeg dijela nadmaila snagu rasta donjeg dijela kronje. Skeletne grane koje imaju otklonjen ili povijen poloaj imaju tendenciju bolje rodnosti pri kraju uzrasta dok prema sredini tjeraju bujnije izbojke. Rezidbom se uvijek odstranjuju izroene grane i izbojci. Na taj se nain utjee na obnavljanje jednogodinjih izbojaka, a taj se rez u narodu zove rez na povrat. Radi mehanizirane berbe valja nastojati da se ojaaju i sekundarne skeletne i tercijarne skeletne grane, a da se odstrane grane viseeg poloaja. Prema Roventiniju svaka od tri osnovne skeletne grane mora se razvijati u odreenom pravcu. Postupno sekundarne i tercijarne skeletne grane moraju obrasti oblicima rodnih izbojaka, smanjujui ukupnu lisnu povrinu prema produljnici, koja mora uvijek biti istaknuta radi poznate funkcije kolanja sokova i uloge regulatora rasta unutar itave skeletne grane prvog reda. Tako razvijeno stablo masline s tri osnovne skeletne grane izgleda stoca ili piramide meusobno odvojene takozvanim prozorima poprima konturu viestoaste Slika 4. Polikonina vaza bez debla ili polikonine vaze (vidi Figure 4. Polyconical vase without trunk sliku 4). 100

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Nakon 40 godinjeg iskustva u plantaama na podruju oko Porea opisani uzgojni oblik pokazao se jednostavnim i vrlo efikasnim glede prodiranja svjetla u kronju i mehaniziranje berbe maslina vibratorima tresaima (vidi slike 5 i 6)

Slika 5. Polikonina vaza prije rezidbe (Pore) Figure 5. Polyconical vase before pruning

Slika 6. Polikonina vaza poslije rezidbe (Pore) Figure 6. Polyconical vase after pruning

101

I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

LITERATURA ui I., 1993: Rezidba rodnih maslina u Istri i njen utjecaj na kvalitetu rada, Hrvatski voarski glasnik, br. 3, Zagreb ui I. i Vojnovi D., 1993: Uzgoj maslina i utjecaj na kvalitetu maslinovog ulja u Istri, Hrvatski voarski glasnik, br. 1, Zagreb ui I. i Vojnovi D., 1993: Naini dobivanja maslinova ulja, Hrvatski voarski glasnik, br. 2, Zagreb

Adresa autora Author's address: Ing. Italo ui, Olea Tar

Primjeno - Received: 10. II 2006.

102