ANATOMIA E KOMPJUTERIT N do kompjuter dallohen tri procese t puns s tij: - Hyrja - Prpunimi - Dalja Hyrja nnkupton futjen e t dhnave

nga jasht n kompjuter, dhe kjo realizohet nprmjet pajisjeve hyrse, Prpunimi nnkupton llogaritjen, dhe krahasimin e t gjitha llojeve t operacioneve prpunohen n !P", Dalja nnkupton para itjen e rezultateve t prpunimit, ose prgjigjen e kompjuterit n trajt t figurs, tekstit zrit, etj, realizohet me pajsijet dalse# $ndaj, n kto tri procese t puns s kompjuterit prfshihen t gjitha pjest pr%rse t tij, t cilat do t jen o%jekt i trajtimit t mtejm# &ri procest e prmendura t puns s kompjuterit jan para itur n figurn vijuese#

Natyrisht kompjutert e sotm kan edhe shum elemente t tjera, por n do rast, ato jan t ndrlidhura me funksionet e lartprmendura# 'llok(skema e kompjuterit %ashkkohor personal sht para itur n vazhdim# )jo n t vrtet sht %llok(skema e t gjith llojeve t kompjuterve dhe roli i njsive t caktuara t ksaj %llok(skeme do t trajtohet n vazhdim duke i trajtuar ato nj nga nj# Nj arkitektur e ktill sht para itur nga *on Neumann, m +,-.#

Njsia qendrore procesorike-CPU )omponenti kryesor i kompjuterit sht njsia procesorike endrore /!P"0!entral processing unit1# 2uhet endrore sepse sht endra pr prpunimin e t dhnave, uhet procesorike sepse aty prpunohen t dhnat, dhe uhet njsi sepse sht vrtet nj ip 0njsi1# &ek kompjutert personal, !P" njihet me emrin mikroprocesor dhe sht i realizuar nga arku i integruar 03ntegrated circuit(3!1# 3! sht i ndrtuar nga nj kompleks i transistorve dhe i elementeve t tjera n nj pllakz t vogl gjysmpruese t silicit, e cila ndryshe uhet ip 0chip1#

!P" n kompjuter sht njsoj sikurse motori te automo%ili nga fakti se ai komunikon me t gjitha pjest tjera# 4se mund t thuhet se !P" sht truri i kompjuterit# 5a m e shpjet t jet puna e procesorit a m e shpejt do t jet puna e kompjuterit# N kompjutert personal !P" njihet me emrin mikroprocesor# Parametrat t cilt e prcaktojn performancn e !P"(s jan: - &akti, ose frekuenca e puns s procesorit, - Hapi 6do operacion themelor n procesor kryhet n nj hap# 5a m i shkurtr t jet ky hap a m tepr operacione kryhen n njsi t kohs# Numri i prgjithshm i hapave n njsi t kohs para et frekuencn e puns s procesorit ose t asht uajturin takt t procesorit# )ompjuteri me procesor t frekuencs +7Hz i kryen + miliard operacione n njsin e kohs# N procesor sht e ndrtuar nj lloj i memorjes uhet !ache memorje, dhe sa m e madhe t jet kjo memorje do t shpejtohet puna e procesorit dhe m shum operacione kryhen n nj hap# Pajisje hyrse jan t gjitha ato pajisje t cilat mundsojn komunikimin me kompjuter( parashtrimin e pyetjeve dhe dhnien e urdhrave# Pajisjet dalse japin rezultatet e prpunimit me kompjuter, kthejn prgjigjet, japin informacione t ndryshme, ose s paku japin informacione se mundojn t dhna pr ndonj pyetje t caktuar#

!P" i kryen kto operacione: - N %az t instrukcioneve 0urdhrave1 i prpunon t dhnat duke i kryer n to operacionet elementare , - 8err vendime n procesin e prpunimit gjat realizimit t instrukcioneve t programit, - 8undson %artjen e t dhnave ndrmjet komponenteve t kompjuterit, si dhe shkm%imin e t dhnave me pjaisjet jasht kompjuterit# !P" punon duke e ekzekutuar porogramin i cili sht i vendosur n memorjen operative dhe pr%het nga kto aktivitete: - 'artja e secilit instrukcion nga memorja operative n njsin dirigjuese, - 'artja e t dhnave nga memorja operative ose nga regjistrat n njsin arit# logjike , - 9kzekutimi i operacioneve t parapara me instrukcione, - :uajtja e rezultatit n memorjen operative ose n regjistra# Njsia aritmetike o!jike 0arthmetic logic unit / $;"1 ( sht nj pjes e hapsirs s !P"(s e cila shr%en pr kryerjen e operacioneve elementare matematikore dhe logjike t nevojshme pr prpunim t t dhnave# 8e $;" n nj interval kohor mund t kryej vetm nj funksion prkatsisht operacionin ndrmjet dy t dhnave, ajo i shfrytzon regjistrat# :egjistri sht nj pjes e !P" shr%en pr ruajtje t prkohshme t t dhnave# Pra, prfundimisht mund t thuhet se $;" shr%en pr kryerjen e operacioneve me t dhna#

Njsia diri!j"ese ( shr%en pr m%ik yrje t puns s t gjitha pjesve t kompjuterit prkatsisht kompjuterit n trsi# $jo para et nj pjes t procesorit funksioni i t cils sht koordinimi dhe dirigjimi me t gjitha pjest e kompjuterit gjat kryerjes s urdhrave# Detyrat e njsis dirigjuese mund t prm%lidhen n trajtn si vijon: ( ajo udhhe dhe koordinon me pajisjet hyrje<dalje, ( ajo udhhe me vargun e instrukcioneve, ( udhhe me t dhnat 0le=imi, prpunimi, ruajtja e tj#1 ( kontrollon kryerjen e operacioneve aritmetike dhe logjike etj# N mnyr t %arten t dhnat nga !P" n memorjen operative shr%ejn pruesit t cilt n terminologjin e informatiks uhen #"s# 5kematikisht, kjo lidhje ndrmjet !P" 0$;", njsis dirigjuese, regjistrave1 dhe memorjes sht dhn grafikisht n vazhdim#

Nga fig# shihet se njsia dirigjuese koordinon %artjen e t dhnave ndrmjet regjistrave dhe memorjes punuese# N vazhdim do t jepet nj shem%ulli i m%ledhjes s dy numrave: +# 8arrja e numrit t par nga memorja dhe ruajtja e tij n regjistr ># 8arrja e numrit t dyt nga memorja dhe ruajtja e tij n regjistr ?# $ktivizimi i arkut prkats pr m%ledhje pr numrat e rujatur n hapat + dhe >, dhe rezultati i m%ledhjes ruhet n nj regjistr tjetr -# :ezultati i fituar nprmjet %us(it kalon n memorje dhe ruhet n t .# @undi i realizimit t operacioneve t m%ledhjes R"ajtja e in$ormacione%e Hapsira n t ciln vendosen dhe ruhen t dhnat, rndom uhet memorje 0kujtes1# N t ruhen dy lloje t dhnash: ( t dhnat t cilat prpunohen, ( instrukcionet e programit t cilat prcaktojn mnyrn e prpunimit t t dhnave# 8emorja ndahet n: ( memorje t %rendshme ( memorje t jashtme N memorjen e %rendshme %n pjes: ( memorja kryesore e kompjuterit 0:$8 dhe :481, ( regjistrat e procesorit, ( cash memoria e procesorit# N memorjen e jashtme %jn pjes pajisjet pr ruajtje afatgjat t t dhnave si:

( 8jediset magnetike 0disku i ngurt (HD, @loppy dis et1 ( mjediset optike 0!D, D*D, 'lu(:ay(+AA7'1, ( mjediset gjysmpruese 0"5' flesh memorjet, smart kartelat etj# 1# 8emorja sht e struktuar asisoji ka: lokacionin, adresn dhe kapacitetin# 8emorja e kryesore e kompjuterit sht e organizuar n lokacione# 5ecili lokacion pr%het nga numri i njjt i elulave# N eluln memoruese mund t ruhet nj shenj %inare uhet %it 0'inary Digit1# Pra, njsia themelore e memorjes sht shenja %inare uhet #it# D#m#th# %iti sht sasia m e vgl e mundshme e informacioneve kompjuteri mund ta prpunoj# 7rupi prej tet %itave uhet #ajt 0'1# 5ecili lokacion ka numrin e vet uhet adres# Pra, programi i aset nj lokacioni t caktuar n %az t adress# )arakteristikat kryesore t memorjes jan: - )apaciteti i memorjes - Dendsia e memorimit - 5hpejtsia - 6mimi i memorimit pr %it )apaciteti i memorjes / 8adhsia e cila tregon sa t dhna mund t vendosen n memorje uhet kapacitet# )apaciteti matet me %ajt# 8e %ajti sht njsi tejet e vogl, n informatik prdoren shumfishat: )' 0+A>-'1, 8' 0+A>- k'1, 7' 0+A>- 8'1, etj# Dendsia e memorimit / para et numrin njsi t t dhnave memorohen 0ruhen 1 n njsi t siprfa es# 5hpejtsia / 5hpejtsia para et kohn e cila kalon ndrmjet inicimit t operacionit dhe prfundimit t operacionit pr ruajtje# 6mimi i memorimit pr %it(para et raportin ndrmjet mimit dhe kapacitetit# &ijerarkija e memorjes )ufizimet e dizajnuesve t memorjeve kompjuterike mund t para iten me an t tri pyetjeve: ( 5a memorje sht e nevojshmeB ( 5a sht e shpejt memoriaB ( 5a sht e shtrenjt memoriaB Prgjigja n pyetjen e par do t jet gjithmon e hapur# N pyetjen e dyt prgjigjja sht e leht# Pr performanca m t mira t memorjes ajo duhet t jet e vendosur n !P", sepse n at mnyr koha e asjes n memorje t %rendshme do t jet m e shkurtr se koha e nevojshme pr asje n memorjen e jashtme# 5a i prket pyetjes s tret, mimi i memorjes duhet t jet n prputhje me komponentet tjera t kompjuterit# Hijerarkija tipike e memorjes sht dhn n fig#

8emoria primare shr%en pr ruajtjen e t dhnave dhe programeve t cilt ekzekutohen# N kt memorje, prve hapsirs ku ruhen programet, nj pjes e saj shr%en edhe pr ruajtje t prkohshme ose t prhershme t t dhnave t ndryshme# )jo memorje sht n lidhje t ngusht me procesorin# N fakt, kjo memorje shr%en pr ruajtjen e informacioneve t cilat prpunohen, e ato jan disa nga programet e sistemit operativ dhe t dhnat e nevojshme t ktyre programeve# )jo memorje ndrtohet nga materialet gjysmpruese 0ipa t memorjes1# 8emoria sekondare para et dis et magnetike t jashtme t cilat mund t pranojn sasi t mdha t informacioneve# Deri von kan dominuar dis et magnetike mirpo sot vendin e tyre pothuajse e kan zn dis et optike, ku informacionet vendosen dhe le=ohen nga disku me an t laserve dhe kapacitetet e tyre kan arritur disa indra 7'# Dis et optike jan dukshm m t mira se ato magnetike, p#sh# kapaciteti dukshm m i madh, procesi optik pr nga natyra sht m i skat dhe me m pak ga%ime eventuale# Ndarja e memorjes n #a' t nat(rs s qasjes s in$ormacionit N %az t natyrs s asjes 0shfrytzimit1 s informacionit, memorja ndahet n: - Memorje me qasje t drejtprdrejt 0:$8(Random Access Memory1, ( Memorjen e pandryshuar 0:48(Read Only Memory1, 8emoria operative / punuese 0:$81 sht mjaft fleksi%ile, sepse informacionet n t mund t ndrrohen dhe prap t futen# Do%si e ksaj memorje sht se me ndrprerjen eventuale t rryms n kompjuter, informacionet hum%en prgjithmon dhe nuk ka mundsi t kthehen prapa# 8emorja :$8 mundson ekzekutimin e programit ose rujatjen momentale t rezultateve t programit# 2uhet me asje t drejtprdrejt sepse n fardo lokacioni t saj ekziston asja e drejtprdrejt, pr t shkruar apo le=uar t dhna# N kt memorje ruhen, le=ohen programe t ndryshme, si sistemore 0sistemi operativ1 e poashtu edhe programe t ndryshme aplikative# )riteret pr prcaktimin e cilsis s :$8(it jan: kapaciteti, dendsia e memorimit, shpejtsia dhe mimi# N literatur kjo memorje uhet edhe memorje kryesore# :$8(i

fizikisht pr%het nga shum ar e t integruara 0ipa1# 5ikurse ipi i procesorit 0!P"1, ipat e memorjes vendosin dhe transmetojn informacione n mnyr elektronike# Drgimi i instrukcioneve nga memoria n !P" n t vrtet para et transmetim t impulseve elektronike# N kt rast nuk ka pritje pr rrotullim t diskut ose pr zhvendosje t kokave le=uese<shkruese n pozicionin e duhur# Duhet t theksohet sa m tepr informacione mund t vendosen n :$8 a m shpejt do t punoj kompjuteri# 9kzistojn dy lloje t ksaj memorje: (:$8(i statik 05:$81 (:$8(i dinamik 0D:$81

:$8(i statik 05:$81 3 ruan t dhnat pa pasur nevoj pr freskim nga jasht dhe ate gjat gjith kohs sa ekziston furnizimi me energji, me cka dallohet nga D:$8(i i cili ka nevoj t freskohet cdo sekond n mnyr t mos hum%en t dhnat# 5ecili %it i t dhnave n 5:$8 ruhet prmes katr deri n gjasht transistorve, prderisa n D:$8(i e shfrytzon vetm nj transistor dhe nj kondensator# $ndaj prparsi e 5:$8(it ndaj D:$8(it, sht: 5:$8(i sht memorje dukshm m e shpejt se D:$8(i , ;ogjika e 5:$8(it sht m e thjesht sepse nuk ka nevoj pr freskim, Ndrsa t metat e 5:$8(it ndaj D:$8(it jan: 8 e shtrenjt dukshm se D:$8(i )rkon hapsir dukshm m t madhe se D:$8(i# Nse merren parasysh prparsit dhe t metat e 5:$8(it, kur sht n pyetje performanca, 5:$8(i sht superior ndaj D:$8(it#

(Memoria e pandryshuar :48 8emoria :48 sht paraprakisht e programuar dhe prm%an informacionet t cilat vetm mund t le=ohen, por jo edhe t ndryshohen# )jo sht ideale pr raste t caktuara, mu pr shkak t faktit se shnimet nuk mund t fshihen# 3nformacionet i prm%an kjo memorje jan pjes pr%rse e kompjuterit# Pr dallim nga :$8(i sht memorje pr ruajtje afatshkurtr t t dhnave, memoria :48 sht memorje pr rujatje afatgjat t t dhnave# 6ipat e :48(it prm%ajn t dhna 0softuer1 t prhershme# Pra, memoria :48 sht memorje afatgjat dhe m%an n mend informacionet deri sa t mos dmtohet fizikisht#&e kompjutert personal :48(i prdoret pr vendosjen e disa pjesve t sistemit operativ, t cilat mundsojn aktivizimin e harduerit dhe e orientojn procesorin pr t aktivizuar pjesn tjetr t sistemit operativ nga disku# 9dhe kjo memorje sht e ndrtuar nga materialet gjysmpruese# N :48 shkruhen programet nga prodhuesi si sht: ( nj pjes e sistemit operativ i njohur si '45 0'asic 3nput 4utput 5ystem1, i cili rndom vendoset n memorjen :48# Programi '345 ekzekuton urdhrat pr testimin e t gjitha komponenteve t sistemit# Pas ktij testimi fillon le=imi i sistemit operativ# ( Programi pr kyje dhe startim 0ngritje1 t sisitemit 05tart(up1, ( Programi pr testimin e t gjitha komponenteve t sistemit me rastin e kyjes s tij 0PoCer(4n 5elf &est1, dhe ( programi pr rregullimin prkatsisht e konfigurimin e kompjuterit 05et "p1# ( nj pjes e sistemit operativ i njohur si '45 0'asic 3nput 4utput 5ystem1, i cili rndom vendoset n memorjen :48# Programi '345 ekzekuton urdhrat pr testimin e t gjitha komponenteve t sistemit# Pas ktij testimi fillon le=imi i sistemit operativ# ( Programi pr kyje dhe startim 0ngritje1 t sisitemit 05tart(up1, ( Programi pr testimin e t gjitha komponenteve t sistemit me rastin e kyjes s tij 0PoCer(4n 5elf &est1, dhe ( programi pr rregullimin prkatsisht e konfigurimin e kompjuterit 05et "p1# Pamja e nj memorje :48 sht dhn n fig#

Re!jistrat e procesorit :egjistrat jan nj lloj i memorjes shr%ejn pr ruajtje t prkohshme t t dhnave n procesor# N fakt regjistri para et nj elul pr ruajtje t t dhnave# 9kzistojn dy lloje t regjistrave: ( regjistrat e adresueshm, n t cilt ka asje programeri,

( regjistrat intern, n t cilt nuk ka asje programeri# Cac) memorja )esh memorja uhet edhe memorja e fshehur sepse ajo n fakt sht e fshehur nga programeri, pra ai nuk ka mundsi t ndikoj n t# )esh memorja prdoret pr t rritur shpejtsin e asjes n memorjen operative, e me t rritet edhe shpejtsia e vet kompjuterit# )esh memorja sht e vendosur n procesor andaj sht e kuptueshme asja n t sht m e shpejt se n memorijen :$8# 9kzistojn dy nivele t keshit: Niveli + 0;+1 dhe niveli > 0;>1, ose keshi i %rendshm dhe ai i jashtm# )eshi i nivelit + 0;+1 gjendet afr procesorit dhe para et nj memorje shum t shpejt, ndrsa keshi i nivelit > 0;>1 gjendet jasht procesorit por afr :$8(it, sht m e ngadalshme se keshi i %rendshm por ka kapacitet m t madh# Procesori rregullisht pr t krkuar t dhna s pari i aset keshit ;+ dhe nse nuk e gjen aty pastaj i aset keshti ;> e nse edhe aty nuk e gjen pastaj at e krkon n :$8# Memorja sekondare 8emorja sekondare ose e jashtme, madje dikush e uan edhe memorje masive shr%en si mjedis pr ruajtjen e t dhnave, programeve dhe dokumenteve pr a koh sa ka nevoj shfrytzuesi, por edhe pr ruajtje t prhershme# 8e zhvillimin e teknologjis s kompjuterve, sht rritur edhe nevoja pr ruajtjen e sasive t informacioneve dhe at gjithnj e m shum# 8jedisi pr ruajtje afatgjat t t dhnave duhet t ket kto veti: Memorja sekondare 8emorja sekondare ose e jashtme, madje dikush e uan edhe memorje masive shr%en si mjedis pr ruajtjen e t dhnave, programeve dhe dokumenteve pr a koh sa ka nevoj shfrytzuesi, por edhe pr ruajtje t prhershme# 8e zhvillimin e teknologjis s kompjuterve, sht rritur edhe nevoja pr ruajtjen e sasive t informacioneve dhe at gjithnj e m shum# 8jedisi pr ruajtje afatgjat t t dhnave duhet t ket kto veti: N grupin e mjediseve magnetike %jn pjes: shiriti magnetik, fllopi dis et, hard disku 0HD1 dhe kartelet magnetike# &ard disk" / diks" i n!"rt Hard disku rndom sht i fiksuar pr%renda ngassit t diskut 0disk drive1, i cili e v n lvizje diskun, kshtu disku dhe ngassi i tij funksionojn si nj trsi# Ngassit e diskut kan disa koka pr le=im<shkrim# N terminologjin kompjuterike, procesi i ekzekutimit t informacioneve uhet lexim 0read1, ndrsa procesi i inizimit n disk uhet shkruarje 0Crite1#

HD rndom sht i formatit ?#., >#. dhe + in# HD e karakterizon shpejtsia e tij dhe kapaciteti# )apaciteti i dsikut sht gjithnj n rritje, dhe sot jan n prdorim dis et me kapacitet >.A 7', .AA dhe +AAA7'# 5hpjetsia e rrotullimit t diskut n fakt sht nj faktor limitues# 5hpejtsit normale t diskut sot jan .-AA rr<min, D>AA dhe +AAAA rr<min# Duke e pasur parasysh mimin dhe performacn etij rekomandohet disku t ket shpejtsi D>AA rr<min#

*isk" $ eksi#i -+ op( disk" ,*isketa)y lloj i diskut poashtu sht prdor deri von pr ruajtjen e t dhnave dhe programeve# Disku i ktill futet n ngassin e diskut dhe n kt mnyr me an t kokave le=ohen ose shkruhen t dhnat# Disketa para et nj mjedis magnetik i cili mund t shfrytzohet pr ruajtje afatgjat t informacioneve# )apaciteti i ksaj diskete sht +#-- 8', ndrsa prmsat e saj jan ?#. in# 8e para itjen e mjediseve t reja magnetike pr ruajtjen e t dhnave disketa pothuajse ka dal nga prdorimi# Pamja e ngassit t diskut dhe diskets jan dhn n vazhdim#

.)iritat ma!netik 5hiritat magnetik kan nj histori t gjat t prdorimit n lmin e teknologjive t informacionit# 5hiriti magnetik sht nj shirit plastik i mveshur me shtres t veant e cila e mundson magnetizimin e shiritit# 5hiritat magnetik jan prdor n kompjutert e mhershm, pastaj n audio dhe video teknik etj#

++<><>A+?

+ +

Mjediset optike 8jediset optike prdorin teknologjin laserike pr ruajtje t prhershme t t dhnave# ;loji i ktill i mjediseve sht i prshtatshm jo vetm pr ruajtje t t dhnave tekstuale por edhe grafiks, zrit, video inizimeve krkojn shum m tepr hapsir# Prfa sues i ktyre mjediseve sht kompakt disku 0!D1 i cili sht i kapacitetit E.A, DAA dhe FAA8'# )shtu, p#sh# disku me kapacitet FAA8' mund t prm%aj t ,A min# audio materijal# Nprmjet metods s komprimimit 0p#sh# formati 8P?1 ka mundsi t rritet edhe m tepr kapaciteti !D i matur n minuta, dhe kshtu +8' i prgjijet prafrsisht +min e audio inizimit#

!D disku vendoset n ngassin e !D, ngjashm sikur edhe fllopi disku# )omunikimi i kompjuterit me !D %het nprmjet programeve t uajtura drajver# *arsisht nga teknologjia e cila z%atohet pr le=im dhe shkruarje t t dhnave, njsit optike ndahen n: - !D 0!ompact Ddisc1, E.A, DAA dhe FAA8'1 - D*D 0Digital *ideo Disc1, -#D(+D7' - !om%o 0D*D<!D1, - 'D 0'lue /ray Disc1 'lue ray disku sht mjedis pr ruajtje t t dhnave te i cili prdoret teknologjia e %azuar n rrezet laserike t ngjyrs s kaltr me gjatsi valore m t vogl n krahasim me teknologjin e D*D 0ku prdoren rrezet e ngjyrs s ku e1# )apaciteti i dis eve t tilla arrihet sot deri n .A7', e madje edhe +AA7'# )to dis e jan t prmasave t njjta sikurse edhe D*D# Dis et 'lue ray prdoren n teknikn HD&* 0High Definition &*1, Play station etj# 5ot prodhohen di e t ktilla t tipit 'D(:9 te t cilt ekziston mundsia n diskun e njjt t inizohet disa her ose t fshihen materialet disa her#

Karte et me $ es) memorje )artelet me fllesh memorje para esin memorje t jashtme pa pjes mekanike si jan ngassit e dis eve te !D dis et# )to %azohen n teknologjin e ar eve klasike elektronike kan memorje t ndrueshme# N praktik gjenden disa lloje kartelash me fllesh memorje: ( kompakt fllesh 0!ompact flash1, ( 5D 05ecure Digital1, ( "5' fllesh Kompakt $ es) disk" )to kartele krkojn pajisje t veanta pr le=im t tyre, prkatsisht pr shkrim# Prfa suesi m i njohur i ktyre kartelave sht memorja e uajtur memory stick

shr%en pr zgjerim t memorjeve t foto aparateve dhe kamerave digjitale# .* ,.ec"re *i!ita N fakt sht kertel e njjt dhe sht prgjigje e kompanive 8atsushita, 5anDisk dhe &oshi%a n memory stick(un e kompanis 5ony# U./ + es)

Gsht memorje nuk krkon le=ues t veant, por kyet drejtprdrejt n portin "5' 0"niversal 5erial 'us1 t kompjuterit# )ohve t fundit "5' disku ka gjet nj prdorim jashtzakonisht t madh pr shkak t vetive t tij: - i leht, - me prmasa t vogla, - mimi i tij nuk sht tepr i lart, - kapaciteti i tij sht gjithnj n rritje# 5ot dis et e tilla pothuajse jan pjes pr%rse e secilit ka kompjuter e ka me vete# )apaciteti jan n prdorim sot jan: >7', -7', F7', +E 7' dhe ?> 7' dhe E- 7'# Pamja e disa llojeve t "5' di eve

&apsira e memorjes p"n"ese e ektronike 5humica e procesorve t kompjuterve personal mund t ekzekutojn edhe disa indra milion urdhra n sekond# Por, pr shkak t pajisjeve mekanike, ngassi i diskut# p#sh# nuk mund t drgoj urdhrat e programit as prafrsisht me kt shpejtsi# ;e=imi i informacioneve nga disku nnkupton rrotullimin e tij n mnyr ai t pozicionohet saktsisht m%i vendin n t cilin jan t dhnat e duhura# &e ngassit e HD ky proces zgjat disa mikrosekonda# 8e procesori mund t ekzekutoj disa milion urdhra pr sekond, kurse ngassi i hard diskut mund t drgoj prafrsisht disa indra urdhra pr sekond, sht rasti kur njra pajisje 0procesori1 punon +AA her m shpejt se pajisja tjetr 0ngassi i diskut1# )jo mosprshtatje e shpejtsive do ta %nte t pamundur punn e kompjuterit, kshtu pr pun efikase sht para itur i nevojshm nj mjedis i informacioneve ka mundsi t m%ajtjes s hapit me procesorin# )jo pjes shtes sht memorje dhe uhet memorje punuese ose :$8 0:andom $ccess 8emory1 / memorje me asje t drejtprdrejt# Akti%i'imi i pro!rame%e kompj"terike )ur kompjuteri urdhrohet t prdor ndonj pjes t programit t caktuar, ai s pari e krkon at program n HD dhe t njjtin e kopjon n memorjen operative# )y proces

uhet aktivizim i programit dhe para et plotsim t memorjes me program 0loading a program1# )jo shkakton n startim t programit procesi i le=imit t urdhrave nga HD t jet m i ngadalshm# Pas plotsimit t memorjes me program 0aktivizimit t programit1, procesori mundet shum shpejt t le=oj instruksionet e caktuara nga memoria 0:$81 sa her ka nevoj pr t# *endosja e programit n :$8 nuk para et %artje t programit nga HD n memorje, por krijohet nj kopje ekuivalente e programit nga HD n :$8# Programi origjinal m%etet n disk i gatshm sa her ka nevoj pr t# Programi i par i cili aktivizohet 0kopjohet n :$81 nga HD gjat lshimit t kompjuterit, sht sistemi operativ# Pra, puna e par t ciln e %n procesori me kyje t kompjuterit sht krkimi dhe plotsimi i memorjes me programin e sistemit operativ# )y program m%etet aktiv, e plotson nj pjes t hapsirs s :$8(it, gjat gjith kohzgjatjes s puns s kompjuterit# &ierarkia e s)$r(t'imit t in$ormacione%e n kompj"ter +# 8e kyjen e kompjuterit, procesori 0!P"1 automatikisht e kopjon programin e sistemit operativ nga disku n memorjen operative# ># 8e rastin e aktivizimit t programit aplikativ, procesori e kopjon at program nga disku n memorje pran sistemit operativ# ?# 8e rastin e futjes s t dhnave t reja gjat puns n ndonj program aplikativ, t dhnat vendosen poashtu n memorje, pran programit aplikativ dhe sistemit operativ# & dhnat m%esin n memorjen operative derisa t jepet urdhri pr m%yllje t fajllit ose derisa t m%yllet programi aplikativ# 5a her dalim nga programi aplikativ, t dyja, programi aplikativ dhe t dhnat e tij fshihen nga memoria# 5istemi operativ m%etet n memorje derisa t shkyet kompjuteri# Prm#ajtja e s)tpi's s kompj"terit Procesori sht i vendosur %renda shtpizs s kompjuterit e cila rndom sht nj kuti metalike me dimensione t ndryshme# Pr%renda shtpizs mikroprocesori s %ashku me pajisjet tjera ndihmse, sht i vendosur n pllakn themelore t kompjuterit# )jo pllak ndryshe uhet pllaka am 0mother%oard1, ku prve pajisjeve t cekura vendoset edhe memoria :$8# N pllakn am sht i vendosur edhe ipi i memorjes :48# Pllaka am duket si n fig# vijuese# Prve pllaks am, shtpiza prm%an edhe ngassit e diskut 0ngassit t dis eve dhe hard diskut1 si dhe furnizuesin me energji elektrike# @urnizuesi zakonisht ka ventilatorin i cili %n m%rojtjen e disa ipeve nga n=emja e teprt#

'renda shtpizs zakonisht ndodhen edhe disa pllaka tjera elektronike shtes t cilat mundsojn komunikimin e procesorit me ndonj pajisje hyrse<dalse 03<41, si sht monitori, skeneri, mausi, printeri etj# Pjes e rndsishme e secils pllak am sht pjesa e uajtur '"5 shr%en pr %artje t t dhnave ndrmjet !P" dhe memorjeve dhe !P" dhe pllakave tjera# Njsit peri$erike t kompj"terit Njsit periferike t P! jan pajisjet t cilat shfrytzohen pr komunikim me procesorin dhe uhen pajisje hyrse dhe pajisje dalse ose n literaturn profesionale hasen me emrin pajisjet 3<4 0input <output1# )to pajisje shpesh hasen edhe me emrin pajisje periferike# &eknikisht termi periferi nnkupton do pajisje sht jasht procesorit# )to pajisje ndodhen jasht shtpizs s kompjuterit# N kto pajisje%jn pjes: &astiera, 8ausi 5kaneri, 8onitori, Printeri, Ploteri 8odemi, )amerat digjitale, *ideo kartela $udio kartela etj# Pajisje hyrse jan t gjitha ato pajisje t cilat mundsojn komunikimin me kompjuter( parashtrimin e pyetjeve dhe dhnien e urdhrave# Pajisjet dalse japin rezultatet e prpunimit me kompjuter, kthejn prgjigjet, japin informacione t ndryshme, ose s paku japin informacione se mundojn t dhna pr ndonj pyetje t caktuar#