Rafa T.

Kurek

Poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach

Autor mgr Rafa T. Kurek Wsppraca merytoryczna prof. dr hab. Wodzimierz Jdrzejewski dr in. Janusz Bohatkiewicz dr Marek Sotysiak mgr Iwona Kukowka mgr Radosaw lusarczyk mgr Krzysztof Okrasiski Weryfikacja merytoryczna Generalna Dyrekcja Ochrony rodowiska: Departament Ocen Oddziaywania na rodowisko Departament Obszarw Natura 2000 Redakcja i korekta mgr Iwona Kukowka mgr Grzegorz Boek Autorzy zdj Rafa T. Kurek Fot. 155, 5860, 62160 i 165 Daniel Maranda Fot. 5657, 61, 161164 Krzysztof Czechowski Fot. 166 Autor ilustracji (Ryc. 173) Rafa T. Kurek Autorzy rysunkw technicznych (Rysunek 120) mgr in. ukasz Kobiaka EKKOM Sp. z o.o. mgr in. Adrian Kaczorek EKKOM Sp. z o.o. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ul. Jasna 17, 43-360 Bystra www.pracownia.org.pl ISBN 978-83-61453-16-1

Dofinansowano ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego Wspieranie systemu ocen oddziaywania na rodowisko i obszarw Natura 2000 Wsparcie udzielone przez Islandi, Liechtenstein i Norwegi poprzez dofinansowanie ze rodkw Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a take budetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarzdowych

Publikacja dofinansowana ze rodkw European Nature Heritage Fund Euronatur

Poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach

Spis treci
I. Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt II. Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno na poszczeglnych etapach decyzji administracyjnych dla drg III. Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt IV. Zagszczenie przej dla zwierzt V. Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze VI. Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt oraz ich funkcje ekologiczne iznaczenie wminimalizowaniu barierowego oddziaywania drg 6 7 10 21

23

41 46 54 124

VII. Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt VIII. Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne IX. Projektowanie otoczenia przej dla zwierzt iobiektw towarzyszcych rozwizania optymalne X. Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych (dwie drogi rwnolege lub droga irwnolega linia kolejowa) rozwizania optymalne XI. Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia iobiektw towarzyszcych typowe iistotne bdy

131 138

XII. Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze XIII. Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne XIV. Projektowanie ibudowa ogrodze ochronnych typowe iistotne bdy XV. Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt XVI. Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe XVII. Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych XVIII. Rolinno na przejciach dla zwierzt XIX. Wytyczne wzakresie biecej kontroli technicznej iutrzymania przej dlazwierzt XX. Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt przy liniach kolejowych XXI. Nazewnictwo przej dla zwierzt

168 173 191 196 200 216 226 233 236 250

Wstp
Budowa przej dla zwierzt jest od wielu lat najwaniejsz ipowszechnie stosowan metod minimalizacji negatywnego oddziaywania drg na dzik faun. Due znaczenie przyrodnicze, atake znaczce koszty budowy przej powoduj, e naley dooy wszelkich stara, by powstajce obiekty posiaday moliwie najwysz skuteczno. Na kadym etapie planowania, projektowania, atake budowy iutrzymania przej naley uwzgldni specyfik tych obiektw wstosunku do innych budowli inynierskich, wynikajc zwymaga ipreferencji poszczeglnych gatunkw zwierzt, dla ktrych s przeznaczone. Kilkunastoletnie dowiadczenia zbudowy przej dla zwierzt wPolsce wskazuj jednoznacznie, e s to obiekty trudne do realizacji. Istniejce przejcia wwikszoci wykonane zostay zbdami iposiadaj niekorzystnie rozwizania wzakresie lokalizacji, parametrw icech konstrukcyjnych, wynikajce gwnie zbraku dostpu do odpowiedniej wiedzy specjalistycznej oraz braku skutecznego wdraania dowiadcze idobrych praktyk zagranicznych. Intencj autorw byo, aby publikacja niniejsza staa si przydatnym iwartociowym narzdziem dla wszystkich podmiotw iinstytucji uczestniczcych zarwno wopracowaniu dokumentacji rodowiskowej iprojektowej, jak iwydajcych decyzje administracyjne konieczne do realizacji inwestycji drogowych. Publikacja ma na celu rwnie wypenienie luki wwiedzy na temat projektowania przej iprzeoenia wymaga przyrodniczych na praktyczne rozwizania projektowe. Autorzy wykorzystali najlepsz dostpn wiedz, wynikajc zwieloletnich bada idowiadcze europejskich, okrelajc zakres merytoryczny publikacji iprzedstawiajc propozycje optymalnych rozwiza. Mamy nadziej, e publikacja bdzie pomocnym rdem informacji w planowaniu i projektowaniu przej oraz przyczyni si do prowadzenia konstruktywnego dialogu pomidzy przyrodnikami, inynierami, organami administracji publicznej oraz sub ochrony przyrody, owocujc wdraaniem najlepszych dla rodowiska rozwiza. Niniejsza publikacja zostaa przygotowana wramach projektu Ochrona obszarw siedliskowych ikorytarzy ekologicznych dzikiej fauny przy drogach szybkiego ruchu wPolsce, realizowanego przez Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ze rodkw Funduszu dla Organizacji Pozarzdowych, we wsppracy ipod patronatem Generalnego Dyrektora Ochrony rodowiska.

Wyjanienie uytych symboli ipoj OOS ocena oddziaywania na rodowisko RO I raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko wramach postpowania owydanie DU RO II raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko wramach ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (przed wydaniem PnB lub ZRID) DU decyzja orodowiskowych uwarunkowaniach PnB pozwolenie na budow ZRID zezwolenie na realizacj inwestycji drogowej MOP miejsce obsugi podrnych SPO/PPO stacja poboru opat/plac poboru opat OUA/OUD obwd utrzymania autostrady/drogi wspczynnik wzgldnej ciasnoty okrelany dla przej dolnych jako zaleno: szeroko x wysoko / dugo szeroko przejcia dolnego wprzypadku obiektw mostowych parametr okrela szeroko powierzchni przejcia zpunktu widzenia zwierzt
5

I. Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt

Jedn znajpowaniejszych ekologicznych konsekwencji rozwoju infrastruktury drogowej jest ograniczenie swobodnego przemieszczania si organizmw wprzestrzeni krajobrazowej poprzez tworzenie barier ekologicznych. Wwyniku oddziaywa barierowych dochodzi do szeregu negatywnych skutkw rodowiskowych, zktrych wikszo wynika ztrwaego podziau siedlisk na mniejsze fragmenty zutrudnionym kontaktem pomidzy zamieszkujcymi je osobnikami. Fragmentacja rodowiska prowadzi do (Kurek 2007, Bohatkiewicz iin.2008): izolacji populacji iterenw siedliskowych fauny, ograniczenia moliwoci wykorzystywania areaw osobniczych zwierzt poprzez zahamowanie migracji zwizanych ze zdobywaniem poywienia, szukaniem bezpiecznego schronienia, dostpem do miejsc rozrodu, zahamowania lub ograniczania migracji iwdrwek dalekiego zasigu oraz rozprzestrzeniania si gatunkw ikolonizacji nowych siedlisk, ograniczenia przepywu genw iobnienia zmiennoci genetycznej wramach populacji, zamierania lokalnych populacji iwefekcie obnienia rnorodnoci biologicznej obszarw przecitych drogami. Przejcia speniaj dwie podstawowe funkcje ekologiczne: a)  stwarzaj warunki umoliwiajce bytowanie gatunkw iosobnikw, ktrych siedliska (areay osobnicze) przecina droga zwierzta maj moliwo swobodnego korzystania zcaego areau siedliskowego podzielonego przez drog, b)  umoliwiaj migracje, wdrwki idyspersj osobnikom przemieszczajcym si na due odlegoci kluczowa funkcja przej dla zwierzt, wana szczeglnie dla ochrony rzadkich gatunkw owysokich wymaganiach przestrzennych (np.due ssaki drapiene). Specjalny rodzaj przej to mosty krajobrazowe, ktrych podstawowa funkcja polega na minimalizacji negatywnego oddziaywania sieci drogowej na integralno siedlisk fauny, poprzez utrzymanie kluczowych procesw populacyjnych zwizanych zwykorzystaniem przestrzeni przez gatunki oraz zachowanie spjnoci struktury rolinnoci wsiedliskach. W Polsce budowa odpowiedniej liczby, waciwe zlokalizowanych izaprojektowanych przej dla zwierzt bdzie decydujca dla utrzymania irozwoju populacji duych ssakw onajwyszych wymaganiach siedliskowych, takich jak wilk, ry, niedwied, ubr io. W przypadku wikszoci wymienionych gatunkw przejcia decydowa bd take orozwoju ich populacji wskali kontynentalnej, poniewa istniejce ibudowane wnaszym kraju drogi koliduj znajlepiej zachowanymi wEuropie siedliskami oraz przecinaj paneuropejskie korytarze dyspersji ww. gatunkw.

Funkcje ekologiczne iznaczenie przyrodnicze przej dla zwierzt

II

II. Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno na poszczeglnych etapach decyzji administracyjnych dla drg
1. Decyzja orodowiskowych uwarunkowaniach (DU) iraport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko (ROI) dla przedsiwzi wymagajcych procedury OOS
Tabela 1. Przedmiot izakres zagadnie, ktre powinny zosta uwzgldnione wraporcie ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko idecyzji orodowiskowych uwarunkowaniach.
Przedmiot analiz Zakres analiz I. Przejcia dla zwierzt Lokalizacja iminimalne parametry przej dla zwierzt duych, rednich imaych (wtym pazw) obiekty samodzielne izespolone wskazanie funkcji iprzeznaczenia przej oraz ich minimalnych parametrw wskazanie typw irozwiza konstrukcyjnych przej wyznaczenie dokadnej lokalizacji przej samodzielnych wskazanie lokalizacji obiektw inynierskich (mosty iwiadukty), ktre mog/powinny spenia funkcje przej zespolonych dla duych, rednich imaych zwierzt wskazanie lokalizacji przepustw dla ciekw naturalnych iroww, ktre mog/powinny spenia funkcje przej zespolonych dla maych zwierzt wprzypadku, gdy istnieje zagroenie niedostosowania lokalizacji przejcia do niwelety drogi lub jego lokalizacji wniewaciwym miejscu (np.zewzgldu na owietlenie drogi, ssiedztwo wza itp.), ana etapie DU nie moe to zosta zweryfikowane dokadna lokalizacja przejcia powinna zosta wyznaczone na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko wprzypadku zespolonych przej dla zwierzt (zciekami lub drogami), gdy na etapie DU nie jest znana ostateczna lokalizacja drogi lub cieku (np.wprzypadku planowanego przeoenia przebiegu istniejcej drogi lub rowu) dokadna lokalizacja przejcia powinna zosta wyznaczone na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko okrelenie funkcji ekranw okrelenie typu ekranw (ziemne, przegrodowe) oraz wskazanie materiaw konstrukcyjnych wskazanie lokalizacji ekranw wzgldem powierzchni przejcia ijego otoczenia okrelenie minimalnej wysokoci ekranw przedstawienie wytycznych wzakresie ksztatowania przebiegu ekranw, pocze zekranami akustycznymi projektowanymi zprzyczyn pozaprzyrodniczych, pocze zogrodzeniami ochronnymi przedstawienie wytycznych wzakresie rozwiza projektowych, wszczeglnoci: sposobu posadowienia konstrukcji, szczelnoci konstrukcji przy powierzchni gruntu, wykoczenia zewntrznego, trwaoci konstrukcji, rozwiza uatwiajcych zagospodarowanie rolinnoci osonow (np.podpory dla pnczy przy ekranach przegrodowych)

Dziaania zwizane zminimalizacj bariery psychofizycznej ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

Cig dalszy tabeli 1

Rolinno osonowa inaprowadzajca

wytyczne wzakresie ksztatowania warunkw glebowych na przejciu iwjego otoczeniu okrelenie funkcji rolinnoci wkontekcie faunistycznym ikrajobrazowym okrelenie wymaga odnonie doboru gatunkw do nasadze isiewu, wszczeglnoci wzgldem: warunkw siedliskowych, flory potencjalnej rolinnoci naturalnej irolinnoci rzeczywistej, znaczenia dla poszczeglnych gatunkw zwierzt, dla ktrych przeznaczone jest przejcie, pokroju iwalorw osonowych okrelenie docelowej struktury (pionowej ipoziomej) rolinnoci, wtym: szerokoci idugoci nasadze wformie pasw, powierzchni nasadze grupowych ikpowych, pokroju drzew ikrzeww, rozmieszczenia powierzchni pokrytych rolinnoci zieln okrelenie miejsc wprowadzenia idokadnej lokalizacji nasadze isiewu okrelenie terminw sadzenia, formy zmieszania iwiby okrelenie terminw imetody siewu okrelenie wymaga wzgldem formy (wtym wieku sadzonek isposobu ich produkcji) ijakoci materiau sadzeniowego okrelenie zakresu iharmonogramu prac utrzymaniowych (kontrolnych ipielgnacyjnych) wraz ze wskazaniem podmiotw odpowiedzialnych inadzorujcych wytyczne wzakresie ksztatowania pokrywy gruntowej iwarunkw glebowych na powierzchni przej wytyczne wzakresie ksztatowania warunkw wilgotnociowych na powierzchni przej dla pazw wytyczne wzakresie ksztatowania miejsc ukrycia imikrosiedlisk dla maych zwierzt liczba (przybliona) isposb rozmieszczenia karp korzeniowych, stosw gazi/konarw, gazw etc. wytyczne wzakresie lokalizacji oraz rozwiza konstrukcyjnych obiektw odwodnieniowych na przejciu iwjego otoczeniu, wtym lokalizacji zbiornikw ekologicznych iotwartych roww wstrefach dostpnych dla zwierzt wytyczne wzakresie dziaa ograniczajcych niepodane wykorzystanie przej przez ludzi wszczeglnoci charakterystyka dziaa ograniczajcych niepodane przejazdy wytyczne wzakresie lokalizacji, parametrw ruchowych oraz nawierzchni drg serwisowych/lokalnych pooonych na przejciu (obiektu zespolonego) oraz wssiedztwie przej samodzielnych wytyczne wzakresie projektowania lokalizacji iprzebiegu cieku wodnego wprzypadku mostw iprzepustw bdcych przejciami zespolonymi wytyczne wzakresie warunkw przebudowy/korekty koryt ciekw oraz umacniania/ubezpieczania skarp koryta wytyczne wzakresie lokalizacji schodw, balustrad, przej technicznych na obiektach II. Dziaania ograniczajce liczb kolizji imiertelno zwierzt

Projektowanie oraz zagospodarowanie powierzchni iotoczenia przej (samodzielnych izespolonych)

Ogrodzenia ochronne inaprowadzajce dla duych, rednich imaych zwierzt lokalizacja iparametry techniczne

wskazanie dokadnej lokalizacji odcinkw zogrodzeniami dla duych irednich zwierzt wprzypadku drg, dla ktrych ogrodzenia nie s obligatoryjnie wskazanie sposobw zabezpieczenia zakocze ogrodze wprzypadku wygradzania wybranych odcinkw drg wskazanie dokadnych wymiarw ogrodze: wysokoci nad powierzchni gruntu, zalecanego imaksymalnego rozstawu supw, zalecanej imaksymalnej wielkoci oczek siatki wskazanie potrzeby igbokoci zakopywania dolnej krawdzi siatki wgruncie wskazanie dokadnej lokalizacji ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw wytyczne wzakresie parametrw ogrodze dla pazw oraz preferowanych materiaw do ich budowy wyznaczenie odcinkw drg wymagajcych podjcia innych form dziaa redukujcych miertelno zwierzt ograniczenie prdkoci jazdy przez: znaki zakazu, fotoradary, urzdzenia uspokajania ruchu etc.

Inne formy dziaa redukujcych miertelno zwierzt

Planowanie przej dla zwierzt idziaa minimalizujcych ich miertelno...

II
Obiekty odwodnienio- szczegowe wytyczne do projektowania obiektw odwodnieniowych we mogce stanowi stanowicych zagroenie dla pazw, wtym: studzienek/niecek wpadowych, potencjalne zagroestudni chonnych ikanalizacyjnych, osadnikw iseparatorw, zbiornikw nie miertelnoci maekologicznych, otwartych roww ych zwierzt (wszczeglnoci pazw)

2. Pozwolenie na budow (PnB) lub zezwolenie na realizacj inwestycji drogowej (ZRID) raport ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko przygotowywany na etapie ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (RO II) dotyczy inwestycji, dla ktrych ponowna procedura OOS zostaa naoona wDU
Tabela 2. Przedmiot i zakres analizowanych zagadnie, ktre powinny zosta uwzgldnione wraporcie ooddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko (RO II) wramach pozwolenia na budow/zezwolenia na realizacj inwestycji drogowej.
Przedmiot analiz Zakres analiz I. Przejcia dla zwierzt Lokalizacja przej dla zwierzt duych, rednich imaych (wtym pazw) oraz rozwizania projektowe na powierzchni przej iwich otoczeniu weryfikacja poprawnoci lokalizacji przej wzgldem owietlonych odcinkw drg, wzw, MOP, SPO itp. weryfikacja rozwiza konstrukcyjnych iprojektowych pod ktem spenienia wymaga DU, ze szczeglnym uwzgldnieniem: sieci odwodnieniowej oraz przebudowy iumocnie koryt ciekw, lokalizacji ikonstrukcji ekranw, warunkw glebowych dla rozwoju rolinnoci oraz struktury idoboru gatunkw, zabezpiecze przed niepodan penetracj ludzi, ksztatowania miejsc schronienia imikrosiedlisk dla maych zwierzt, nawierzchni drg (serwisowych, dojazdowych) na powierzchni przej iwstrefach naprowadzania zwierzt II. Dziaania ograniczajce liczb kolizji imiertelno zwierzt Ogrodzenia ochronne inaprowadzajce dla duych, rednich imaych zwierzt weryfikacja poprawnoci rozwiza projektowych wzakresie parametrw ogrodze siatkowych dla duych zwierzt oraz poprawnoci ich lokalizacji iprzebiegu (szczeglnie wkontekcie skutecznoci naprowadzania zwierzt do przej) weryfikacja poprawnoci lokalizacji ogrodze ochronnych iochronno-naprowadzajcych dla maych zwierzt zuwzgldnieniem zastosowanych rozwiza projektowych imateriaw do ich budowy pod wzgldem skutecznoci ekologicznej, szczelnoci itrwaoci konstrukcji, moliwych bdw wykonawczych oraz zakresu prac iproblemw utrzymaniowych weryfikacja rozwiza projektowych pod ktem zagroe dla pazw, tj.uwzgldnienie zabezpiecze na 3 poziomach: odpowiednia, szczelna konstrukcja urzdze zapobiegajca przedostawaniu si zwierzt zastosowanie skutecznych ogrodze zewntrznych dodatkowe rozwizania uatwiajce wychodzenie zwierzt zpuapek

Obiekty odwodnieniowe stanowice potencjalne zagroenie miertelnoci maych zwierzt (wszczeglnoci pazw)

III. Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

1. Uwarunkowania przyrodnicze
Proces ustalania lokalizacji przej dla zwierzt zaleca si przeprowadza w dwch etapach: etap I okrelenie lokalizacji obszarw konfliktowych przebiegu drogi zprzebiegiem korytarzy ekologicznych (migracyjnych fauny) oraz zrozmieszczeniem terenw siedliskowych fauny. Etap ten polega na przeprowadzeniu szeregu analiz kartograficznych uzupenianych inwentaryzacjami iwizjami terenowymi. Identyfikacja konfliktw powinna odbywa si poprzez naoenie warstwy mapy zprzebiegiem drogi na warstwy zrozmieszczeniem siedlisk iprzebiegiem korytarzy ekologicznych. Zaleca si okrelanie lokalizacji obszarw (odcinkw) konfliktowych zdokadnoci 10 m. Mniejsza dokadno powoduje problemy wprecyzyjnym wyznaczaniu dziaa minimalizujcych wkolejnych etapach procedury. Zalecana skala docelowych opracowa kartograficznych to 1:10000 (minimum 1:25000). Wikszo dostpnych obecnie wPolsce map przedstawiajcych przebieg korytarzy ekologicznych wykonanych jest wskali nieprzekraczajcej 1 : 50000 (np.Jdrzejewski iin. 2005). Istniejce opracowania s materiaem wyjciowym, na podstawie ktrego naley identyfikowa korytarze orandze ponadlokalnej kontynentalne (paneuropejskie), krajowe iregionalne. Wprzypadku korytarzy oznaczeniu lokalnym oraz dla potrzeb uszczegowienia przebiegw korytarzy wyszej rangi konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych bada ianaliz. Szczegowe analizy kartograficzno-teledetekcyjne oraz inwentaryzacje terenowe powinny prowadzi do wytyczenia dokadnych przebiegw korytarzy. Korytarze oznaczeniu lokalnym (oraz szlaki migracji sezonowych pazw) powinny zosta wytyczone od podstaw wdrodze inwentaryzacji terenowych zuzupeniajc analiz kartograficzno-teledetekcyjn, najlepiej wskali 1 : 10000. Wskali lokalnej naley wykorzysta dane iinformacje bdce wposiadaniu administracji ochrony przyrody, organizacji pozarzdowych, administracji lenej ik owieckich. Identyfikacja terenw siedliskowych nastpuje na podstawie wynikw bada faunistycznych dotyczcych stwierdzenia wystpowania danego gatunku wraz zokreleniem miejsc lgowych/miejsc staego przebywania. Naley uwzgldnia miejsca gniazdowania, miejsca rozrodu, odpoczynku, schronienia, obszary erowania ipolowania, ktre mieszcz si na terenach siedliskowych gatunkw. Naley wykorzysta dane iinformacje bdce wposiadaniu administracji ochrony przyrody, organizacji pozarzdowych, administracji lenej ik owieckich dotyczce wystpowania, rozmieszczenia iliczebnoci gatunkw. Delimitacja granic siedlisk nastpuje woparciu odane literaturowe dotyczce wielkoci areaw osobniczych oraz dystansu migracji wgranicach siedliska. Wprzypadku gatunkw ptakw zasig obszarw siedliskowych wyznacza si zwykle poprzez wykrelenie obszaru koowego zmiejscem gniazdowania wcentrum opolu powierzchni odpowiadajcym wielkoci areau lub opromieniu rwnym zasigowi cyklicznych migracji. Wprzypadku ssakw delimitacj granic terenw siedliskowych naley przeprowadzi przez ogln analiz przydatnoci obszaru jako siedliska dla danego gatunku woparciu ojego wymagania ekologiczne iwszelkie dostpne dane ozasigach ikierunkach migracji. Naley wykreli poligony odpowiadajce wielkoci areaw osobniczych danego gatunku. etap II szczegowe okrelenie lokalizacji projektowanych obiektw. Na tym etapie naley uwzgldni uwarunkowania faunistyczne itopograficzne wynikajce zanalizy krajobrazu pod ktem moliwoci przemieszczania si zwierzt. W analizie zaleca si uwzgldnienie:
10
Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

III
przebiegu lokalnych szlakw migracyjnych ssakw wzasigu ich areaw osobniczych przede wszystkim wodniesieniu do gatunkw wykazujcych wysoki konserwatyzm odnonie przebiegu szlakw: kopytne (jele, dzik, sarna) inietoperze, rzeby terenu odpowiednio due deniwelacje sprzyjaj optymalnemu wkomponowaniu obiektw wprzestrze krajobrazow, np.preferowana lokalizacja przej grnych wmiejscach, gdzie droga przebiega wwykopach, obecnoci irozmieszczenia naturalnych struktur przestrzennych sprzyjajcych migracjom fauny niektre struktury biotyczne (np.cigi gstych zakrzacze, rdlene obszary k oliniowym przebiegu, obszary podmoke wdolinach etc.) oraz abiotyczne (np.jary iwwozy, way ziemne etc.) powoduj ukierunkowanie przemieszczania si zwierzt, ukadu sieci hydrograficznej doliny oraz strefy brzegowe ciekw atake brzegi zbiornikw wodnych s czsto wykorzystywane ipenetrowane przez zwierzta, ukierunkowujc ich przemieszczanie si, obecnoci barier ioddziaywa antropogenicznych obecno dodatkowych (niezwizanych zdrog) negatywnych oddziaywa powoduje wzmoenie bariery psychofizycznej ispadek intensywnoci penetracji obszaru lokalizacji przejcia, np.negatywne oddziaywanie ssiedztwa zabudowy mieszkalnej, aktualnego iplanowanego sposb zagospodarowania przestrzeni wobszarach ssiadujcych zprzejciem przede wszystkim aktualny stan oraz prognozowany rozwj zabudowy kubaturowej terenw mieszkaniowych, usugowych iprzemysowych; naley uwzgldni zapisy regionalnych oraz gminnych dokumentw iopracowa planistycznych plany zagospodarowania przestrzennego, studia kierunkw zagospodarowania przestrzennego. Przy wyborze lokalizacji przej dla zwierzt naley uwzgldni nastpujce, oglne wytyczne: przejcia powinny by lokowane na przebiegu korytarzy ekologicznych (migracyjnych) oraz lokalnych szlakw migracyjnych gatunkw kluczowych (najbardziej zagroonych wwyniku realizacji inwestycji), przejcia powinny by lokowane na terenach siedliskowych, wmiejscach onajwyszej penetracji zwierzt zwykle wcentralnej czci siedliska, przejcia powinny by lokowane wmiejscach onajlepszych cechach krajobrazu dla przemieszczania si zwierzt etap II ustalania lokalizacji, wprzypadku minimalizacji oddziaywa barierowych ocharakterze skumulowanym (pochodzcych zco najmniej dwch rwnolegych inwestycji liniowych) naley uwzgldni uwarunkowania lokalizacji przej dla wszystkich inwestycji przyczyniajcych si dopowstania bariery ekologicznej, przej dla zwierzt duych irednich nie naley lokalizowa wzasigu skrzyowa bezkolizyjnych, owietlonych odcinkw drg (wtym pasw wycze iwcze), parkingw, MOP, OUA/OUD iSPO/PPO oraz wssiedztwie ww. obiektw wodlegoci: < 200 m dla obszarw lenych ozwartym drzewostanie, < 500 m dla obszarw bezlenych.

11

Fot. 1. Przykad przejcia grnego olokalizacji optymalnie dostosowanej do uwarunkowa przyrodniczych itopograficznych.

Fot. 2. Przykad przejcia dolnego (estakada) optymalnie wkomponowanego wprzestrze krajobrazow.

12

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

III
2. Wsppraca midzysektorowa wtrakcie opracowywania dokumentacji
Ustalanie lokalizacji przej dla zwierzt powinno odbywa si wdrodze midzysektorowej wsppracy decyzje powinny by efektem konsultacji zudziaem wszystkich zainteresowanych grup. Szczeglnie wane jest zaangaowanie strony spoecznej na moliwie wczesnym etapie planowania drogi wwczas najatwiej uwzgldni zgaszane uwagi. Na mocy obowizujcego prawa waciwy udzia spoeczestwa odbywa si wramach procedury oceny oddziaywania na rodowisko przed wydaniem decyzji orodowiskowych uwarunkowaniach. Jest to wartociowe narzdzie pozwalajce na podnoszenie jakoci wydawanych decyzji, dlatego naley prowadzi je wsposb umoliwiajcy uwzgldnienie zgaszanych uwag iwnioskw bez jednoczesnego powodowania opnie wprzygotowaniu inwestycji. Opnienia mog pojawi si wprzypadku gdy konsultacje bd prowadzone jedynie wtoku proceduralnym (w ramach OOS) ze wzgldu na: konieczno wprowadzania istotnych zmian wgotowej dokumentacji, konieczno wprowadzenia istotnych korekt w budetach i planach finansowania inwestycji, brak odpowiednich rodkw finansowych na realizacj dodatkowych obiektw zwizanych zminimalizacj wpywu na rodowisko. Wskazany jest te udzia strony spoecznej na etapie opracowywania dokumentacji wformie pozaproceduralnych konsultacji pomidzy biurami projektowymi/konsultingowymi iorganizacjami pozarzdowymi. Konsultacje takie zalecane s wRozporzdzeniu Generalnego Dyrektora Drg Krajowych iAutostrad zdnia 05.11.2009 r., wramach nastpujcych studiw przygotowania dokumentacji projektowej (dla drg krajowych): Studium Korytarzowe (SK), Studium Techniczno-Ekonomiczno-rodowiskowe (STE), Koncepcja Programowa (KP). Wsppraca powinna obejmowa zarwno przekazywanie danych iinformacji przyrodniczych, jak iweryfikacj analiz oddziaywa oraz planowanych dziaa minimalizujcych/ kompensujcych skutki rodowiskowe. Konsultacje pozaproceduralne zalecane s rwnie wtrakcie opracowywania dokumentacji projektowej take wprzypadku braku ponownej oceny oddziaywania na rodowisko (brak sporzdzania ROS II).

13

Tabela 3. Zalecany zakres iforma udziau spoecznego przy planowaniu/projektowaniu przej dla zwierzt iinnych dziaa zwizanych zochron fauny wramach przygotowania dokumentacji projektowej dla drg krajowych (wprzypadku drg wojewdzkich ilokalnych zastosowanie maj punkty 2 i4).
Etap projektowania/ etap decyzji administracyjnej Studium korytarzowe

Lp.

Forma izakres konsultacji

Grupy kontaktowe wykonawcy raportw OOS wykonawcy dokumentacji projektowej inwestorzy naukowcy/ przyrodnicy NGOs

1.

Opinie iuwagi wzakresie: projektowanego przebiegu korytarzy drogowych wkontekcie ich kolizyjnoci zsiedliskami fauny ikorytarzami ekologicznymi, oceny stopnia konfliktowoci poszczeglnych korytarzy drogowych, wskazania lokalizacji oraz oglnych parametrw najwaniejszych przej dla zwierzt atake ogrodze ochronnych lub innych dziaa ograniczajcych miertelno fauny. Opinie, uwagi iwnioski wzakresie: oddziaywania wybranych przebiegw drogi na siedliska fauny ikorytarze ekologiczne, identyfikacji icharakterystyki oddziaywa na faun ikorytarze ekologiczne, liczby, lokalizacji, parametrw irozwiza konstrukcyjnych przej dla zwierzt oraz dziaa redukujcych miertelno, wymaga wzakresie projektowania przej, zagospodarowania ich powierzchni iotoczenia, budowy ekranw istruktur naprowadzajcych, wymaga odnonie przedmiotu izakresu monitoringu dziaa minimalizujcych. Opinie iuwagi wzakresie: lokalizacji iszczegowych parametrw przej dla zwierzt (wtym obiektw zespolonych) oraz dziaa redukujcych miertelno, rozwiza konstrukcyjnych iprojektowych wzakresie sieci odwodnieniowej, ekranw, owietlenia na powierzchni przej iwich otoczeniu, rozwiza projektowych przej typu zespolonego. Opinie iuwagi wzakresie: szczegowych rozwiza konstrukcyjnych iprojektowych przej dla zwierzt oraz dziaa redukujcych miertelno ze szczeglnym uwzgldnieniem projektowania powierzchni przej iich otoczenia wzakresie: wkomponowania wotoczenie, dostpnoci dla kluczowych gatunkw zwierzt, skutecznoci ekranowania emisji drogowych, barierowego oddziaywania sieci odwodnieniowej.

2.

Studium techniczno-ekonomiczno-rodowiskowe/ Decyzja orodowiskowych uwarunkowaniach

3.

Koncepcja programowa

4.

Projekt budowlany/ pozwolenie na budow lub zezwolenie na realizacj inwestycji drogowej

14

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

III
3. Podstawowe ikluczowe bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej
3.1. Bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej aspekty ekologiczne
a) lokalizacja przej poza przebiegiem korytarzy ekologicznych i poza siedliskami gatunkw: przejcia dla duych zwierzt projektowane wobszarach polnych (Fot. 3). Obiekty onajwikszych wymiarach dostosowane s do wymaga duych ssakw lenych, ktre rzadko penetruj obszary polne pooone woddaleniu od lasw, aprzez rozlege obszary polne zwykle nie przebiegaj korytarze ekologiczne oistotnym znaczeniu dla gatunkw lenych. Wzwizku zpowyszym obiekty zaprojektowane dla jelenia wpraktyce wykorzystywane s zazwyczaj przez sarn idzika do penetrowania erowisk na polach uprawnych. Przy projektowaniu przej wobszarach polnych naley wic rozway celowo udostpniania dla ssakw kopytnych obszarw upraw rolniczych pod ktem moliwych szkd gospodarczych ijednoczenie spodziewanych korzyci ekologicznych dla populacji. przepusty dla pazw poza szlakami migracji. Przejcia specjalistyczne dla pazw (grupy przepustw poczone ogrodzeniami ochronno-naprowadzajcymi) maj za zadanie zachowanie cigoci szlakw sezonowych migracji umoliwiajc przechodzenie bardzo duej liczbie osobnikw wkrtkim czasie. Ze wzgldu na fakt, e zasig przemieszczania pazw jest stosunkowo niewielki, dla osignicia waciwej skutecznoci przej konieczna jest ich precyzyjna lokalizacja wobszarach kolizji ze szlakami migracyjnymi. b) lokalizacja przej wssiedztwie obszarw zabudowanych, np.: istniejcej zabudowy mieszkalnej, przemysowo-usugowej, zabudowy zwizanej zobsug iutrzymaniem drg (MOP, OUA/OUD, PPO/SPO) (Fot. 4). Obszary zabudowane zwizane s zaktywnoci ludzi, emisj haasu isztucznego owietlenia, co wpywa odstraszajco na wikszo lenych gatunkw zwierzt. Wzwizku zpowyszym niewskazane jest lokalizowanie przej dla duych irednich zwierzt bliej ni 500 m od granic obszarw zabudowy (istniejcej oraz planowanej wdokumentach iopracowaniach planistycznych). Odlego mona zmniejszy wprzypadku zwartych kompleksw lenych odobrych waciwociach izolacyjnych lub sprzyjajcej izolacji rzebie terenu. c) lokalizacja przej wssiedztwie wzw ibezkolizyjnych skrzyowa: wzy iskrzyowania s rdem emisji wietlnych oraz podwyszonych emisji zwizanych zruchem pojazdw, co wpywa odstraszajco na zwierzta. W zwizku zpowyszym niewskazane jest lokalizowanie przej dla duych irednich zwierzt bliej ni 500 m od zakocze owietlonych odcinkw pasw wcze/wycze, wyjazdw, cznic, pasw do skrtu. Odlego mona zmniejszy wprzypadku zwartych kompleksw lenych odobrych waciwociach izolacyjnych lub sprzyjajcej izolacji rzebie terenu. Przejcia (przepusty) dla maych zwierzt lokalizowane wobszarze wzw musz obejmowa oprcz drogi gwnej take cznice, co powoduje niekorzystne wyduenie obiektw iistotne trudnoci zzachowaniem akceptowalnych przez zwierzta parametrw obiektu. d) lokalizacja przej wobszarach podlegajcych silnej penetracji przez ludzi (Fot. 3): wzmoona penetracja wpywa odstraszajco na zwierzta. Na etapie wyznaczania lokalizacji przej naley uwzgldni wszelkie potencjalne formy aktywnoci ikierunki ruchu wotoczeniu przej oraz oszacowa ich natenie, wszczeglnoci: trasy dojazdw do pl ipowierzchni lenych,
15

 uprawianie rekreacji, wtym spacery zpsami, jazda na quadach, motocyklach, uprawianie wdkarstwa wssiedztwie mostw nad ciekami, pozyskiwanie runa lenego rozmieszczenie dogodnych powierzchni do zbiorw oraz parkowania pojazdw, dojazdy do zabudowa przebieg najkrtszych tras dojazdu do zabudowa wssiedztwie przej zuwzgldnieniem moliwoci wykorzystywania istniejcych drg serwisowych igospodarczych, ssiadujce drogi oznaczcym nateniu ruchu drogi rwnolege do drogi gwnej onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob. e) lokalizacja przej przy niekorzystnym przebiegu niwelety drogi (Fot. 3). niewaciwe wkomponowanie wotoczenie przej grnych. Przejcia grne dla waciwej harmonizacji zotoczeniem powinny by lokalizowane wwykopach (przekopach), co wpywa korzystnie na ich skuteczno ekologiczn poprzez skrcenie izmniejszenie nachylenia naj, mniejsz dugo obiektw oraz lepsz (zperspektywy zwierzt) widoczno terenu pooonego po drugiej stronie drogi. Wterenach otwartych orzebie paskiej naley unika lokalizacji przej grnych przy niekorzystnym przebiegu niwelety drogi wprzypadku obiektw opriorytetowym znaczeniu dla fauny (zwaszcza mosty krajobrazowe) rzdna powierzchni drogi powinna by obniana (wykonywanie wykopw) wcelu jej dostosowania do optymalnej lokalizacji przej. f) lokalizacja przej zespolonych przy nieodpowiednich obiektach (ze wzgldu na parametry, funkcje gospodarcze ilokalizacj) (patrz: Tabela 4): wiadukty dla drg asfaltowych (Fot. 6). W przypadku lokalizacji drg asfaltowych na powierzchni przej zespolonych ich skuteczno zostaje znacznie ograniczona zwaszcza wodniesieniu do wszystkich gatunkw lenych. przepusty hydrologiczne powizane zinnymi elementami sieci odwodnieniowej (np.poczone ze zbiornikami ekologicznymi, zakoczone studzienk/nieck wpadow etc.); Obiekty sieci odwodnieniowej ssiadujce zprzepustami mog utrudnia dojcie zwierztom do przejcia oraz powodowa wysok miertelno (zwaszcza pazw), wiadukty grne dla drg gospodarczych idojazdowych; Ze wzgldu na zbyt ma szeroko maj bardzo ograniczone znaczenie dla zwierzt. Wprzypadku pozostawienia iwaciwego zagospodarowania pasw dostpnych wycznie dla zwierzt mog by wykorzystywane przez niektre gatunki maych ssakw (wtym nietoperze). mosty wobszarach zabudowanych. Obiekty mostowe nad ciekami zlokalizowane s czsto bezporednio wobszarach zabudowanych lub wich bliskim ssiedztwie, wzwizku zczym nawet due obiekty bd miay ograniczone znaczenie dla zwierzt ze wzgldu na odstraszajce oddziaywanie zabudowy, wzmoon aktywno ludzi oraz przeksztacenie siedlisk wstrefach brzegowych.

16

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

III

Fot. 3. Przejcie oparametrach dla duych ssakw lenych zlokalizowane wobszarach polnych, dodatkowo lokalizacja przy niekorzystnym przebiegu niwelety drogi oraz wbezporednim ssiedztwie terenw zabudowy autostrada A2.

Fot. 4. Przejcie dla duych zwierzt zlokalizowane nad owietlonym odcinkiem drogi (ssiedztwo MOP) autostrada A1.

17

Fot. 5. Przejcie dla maych zwierzt (przepust) zlokalizowane wbezporednim ssiedztwie przejcia dolnego (zespolonego) dla rednich zwierzt autostrada A1.

Fot. 6. Przykad obiektu, ktry nie powinien by projektowany jako przejcie dolne zespolone droga krajowa nr 17.

18

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

III
Tabela 4. Przydatno rnych typw obiektw inynierskich do penienia funkcji zespolonych przej dla zwierzt (++ bardzo przydatne iczsto wykorzystywane, + przydatne, +/ wykorzystywane wycznie wokrelonych warunkach, nieprzydatne).

(Przyjto zaoenie, e dany gatunek/grupa gatunkw wystpuje wmiejscu lokalizacji przejcia)

Potencjalne znaczenie dla fauny Lp. Typ obiektu Due ssaki 1. Mosty nad duymi rzekami iszerokimi dolinami Mosty nad maymi rzekami, potokami, strumieniami, kanaami Przepusty dla roww Przejazdy gospodarcze pod drogami (dla drg serwisowych, polnych, lenych) Przejazdy gospodarcze nad drogami (dla drg serwisowych, polnych, lenych) Wiadukty dolne dla drg lokalnych asfaltowych Wiadukty dolne kolejowe Tunele drogowe (zzachowaniem cigoci struktury rolinnoci na powierzchni) rednie ssaki Mae ssaki Nietoperze Pazy

++

++

++

++

++

2.

++

++

++

++

3. 4.

+1)

+/-

++

+2)

5.

+/-

+3)

+2)

+/-

6.

+/-

+/-

+2)

7.

+/-

+2)

+/-

8.

++

++

++

++

++

Przypisy: 1) Dla niektrych gatunkw wzalenoci od behawioru (patrz: tab. 10). 2) Skuteczno zaley od obecnoci struktur naprowadzajcych (rolinno, ekrany). 3) Skuteczno zaley od sposoby zagospodarowania powierzchni.

g) lokalizacja przej wssiedztwie wiaduktw dla drg ilinii kolejowych oduym nateniu ruchu: skumulowane oddziaywanie barierowe oraz podwyszone ryzyko miertelnoci. Przejcia dla zwierzt (grne idolne) nie powinny by lokalizowane bliej ni 200 m od innych obiektw inynierskich przeznaczonych dla drg onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob oraz magistralnych linii kolejowych.

19

h) lokalizacja przej dla maych zwierzt wbezporednim ssiedztwie obiektw wikszych (Fot. 5): praktycznie wszystkie mae zwierzta mog wykorzystywa przejcia przeznaczone dla pozostaych grup fauny. Nie ma potrzeby budowania przepustw wssiedztwie przej dolnych duych irednich, ktre powinny by dostosowane do wymaga mniejszych gatunkw poprzez wyposaenie wodpowiedni system ogrodze naprowadzajcych oraz waciwie zagospodarowan powierzchni iotoczenie.

3.2. Najwaniejsze bdy popeniane na etapie ustalania lokalizacji przej aspekty projektowania inwestycji
a) wyznaczanie lokalizacji przej na podstawie zbyt maej liczby danych przyrodniczych np.jedynie woparciu oaktualny stan populacji gatunkw (z pominicie dynamiki populacji ipotencjalnych zmian zasigu iliczebnoci gatunku) lub przebieg lokalnych szlakw migracyjnych wybranych gatunkw (z pominiciem przebiegu korytarzy ekologicznych oznaczeniu biocenotycznym), b) wybr lokalizacji przej typu zespolonego wycznie na podstawie parametrw (wymiarw) obiektw inynierskich brak uwzgldnienia funkcji, dla ktrej obiekt pierwotnie zosta zaprojektowany oraz sposobu zagospodarowania ibarierowego oddziaywania otoczenia przejcia (patrz: Tabela 4), c) uwzgldnianie wopracowaniach rodowiskowych (ROS I iROS II) opinii pochodzcych jedynie od nadlenictw ik owieckich zpominiciem opinii przyrodnikw ispecjalistw wzakresie ochrony fauny.

20

Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

IV

IV. Zagszczenie przej dla zwierzt

Liczba i zagszczenie przej dla zwierzt musz by indywidualnie dostosowywane do uwarunkowa przyrodniczych oraz zagroe wynikajcych zrealizacji poszczeglnych inwestycji. Zagszczenie przej warunkuj wszczeglnoci: warto przyrodnicza obszaru okrelana woparciu ostatus ochrony prawnej, funkcja ekologiczna obszaru okrelana na podstawie analizy znaczenia obszaru dla przemieszczania si zwierzt oraz znaczenia jako aktualnego ipotencjalnego siedliska, gatunki zwierzt uwzgldnienie wielkoci areaw siedliskowych, modelu uytkowania przestrzeni oraz dystansu idynamiki przemieszczania si osobnikw, rzeba terenu iuwarunkowania topograficzne okrelajce techniczne moliwoci lokalizacji przej. W tabelach 5 i6 przedstawione zostay przykadowe parametry zagszczenia przej dla przykadowo zidentyfikowanych kategorii obszarw przecinanych przez drogi zuwzgldnieniem poszczeglnych grup zwierzt. Podane wartoci wynikaj zanaliz teoretycznych. Wprzypadku kadej inwestycji wartoci zagszczenia przej naley indywidualnie ustala uwzgldniajc istniejce uwarunkowania przyrodnicze itechniczne.

Tabela 5. Przykadowe odlegoci pomidzy przejciami dla rnych grup zwierzt dla przykadowo zidentyfikowanych kategorii obszarw przecinanych przez drogi (rdo: Jdrzejewski iin. 2004, 2006) (autorzy przyjli zaoenie, e przejcia dla wikszych zwierzt mog suy rwnie gatunkom mniejszym). Maksymalna odlego pomidzy przejciami dla poszczeglnych grup zwierzt
Kategoria obszaru oraz struktura rodowisk przecinanych przez drog Ssaki rednie imae, omniejszych wymaganiach przestrzennych (borsuk, lis, kuna, asica, gronostaj, drobne gryzonie, ssaki owadoerne)

Ssaki oduych areaach osobniczych idugich wdrwkach dobowych (ubr, o, jele, wilk, ry, niedwied).

Ssaki oareaach redniej wielkoci (sarna, dzik)

Ssaki ziemnowodne (wydra, bbr, tchrz)

Pazy

Korytarze migracyjne zwierzt oznaczeniu kontynentalnym lub krajowym

12 km

1 km

0,5 km

Tereny przylege do parkw narodowych irezerwatw przyrody

2 km

1 km

0,5 km

W miejscach masowych migracji sezonowych co 50 m, wpozostaych co 100 m

Parki krajobrazowe, obszary sieci Natura 2000

23 km

1 km

0,5 km

jw.

21

Cig dalszy tabeli 5

Due, cige kompleksy lene Tereny bagienne, okolice zbiornikw iciekw wodnych Mozaika polno-lena Due obszary polne Obszary zabudowane

3 km

1 km

0,5 km

jw.

3 km

1 km

0,5 km

1 km

jw.

46 km

23 km 3 km

0,5 km 1 km 1 km

jw. jw. jw.

Tabela 6. Przykadowe odlegoci pomidzy przejciami dla zwierzt dla wybranych gatunkw wynikajce zanalizy wielkoci areaw osobniczych przy zaoeniu, e zwierzta musz mie moliwo przekraczania drogi w zasigu siedliska minimum w dwch miejscach (rdo: Jdrzejewski iin. 2009).
Gatunek rednia wielko obszarw siedliskowych samic (km2) 8 1 4 2,2 4 1,4 0,1 0,7 Odlego pomidzy przejciami (km) 1,6 0,6 1,1 0,8 1,1 0,7 0,2

Jele Sarna Dzik Lis Borsuk Kuna lena asica Zajc

0,5

22

Zagszczenie przej dla zwierzt

V. Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze
1. Przejcia samodzielne ofunkcjach wycznie ekologicznych
1.1. Przejcia krajobrazowe
1.1.1. Przejcie grne due most krajobrazowy (most ekologiczny) (Fot. 7) a) przeznaczenie zachowanie cigoci szaty rolinnej, warunkw mikroklimatycznych, siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt, b) wymiary minimalne szeroko minimalna 50 m (zalecana 60 m); stosunek szerokoci do dugoci 0,8, c) cechy szczeglne: szeroko przejcia zwikszajca si pynnie (lejkowato) wkierunku podstawy naj, wobu kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, konieczne jest lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach terenu lub wykopach.

Fot. 7. Przejcie grne due most krajobrazowy Weiherholz droga B31neu (Niemcy).

23

1.1.2. Przejcie grne due tunel drogowy (Fot. 8): a) przeznaczenie zachowanie cigoci szaty rolinnej, warunkw mikroklimatycznych, siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt, b) wymiary minimalne dugo minimalna (szeroko zpunktu widzenia zwierzt) 200 m, c) cechy szczeglne: zachowanie naturalnej pokrywy rolinnej na powierzchni lub jej odtworzenie zksztatowaniem odpowiednich warunkw siedliskowych.

Fot. 8. Tunel drogowy Hohentwiel speniajcy funkcj przejcia krajobrazowego autostrada A81 (Niemcy).

1.1.3. Przejcie dolne due estakada (Fot. 9): a) przeznaczenie zachowanie cigoci szaty rolinnej, warunkw mikroklimatycznych, siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt, b) wymiary minimalne (wobszarze dostpnym dla zwierzt) wysoko od powierzchni terenu 5 m (zalecana 10 m), dugo przse (rozstaw podpr) > 15 m, c) cechy szczeglne: zachowanie istniejcej rolinnoci pod estakad, ewentualnie jej odtworzenie przez nowe nasadzenia zksztatowaniem odpowiednich warunkw siedliskowych.

24

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

Fot. 9. Estakada speniajca funkcje mostu krajobrazowego autostrada A98 (Niemcy).

Tabela 7. Przykady rozwiza i parametrw mostw krajobrazowych w zalenoci od typu przecinanych przez drog krajobrazw (rdo: FGSV 2008). Minimalne (zalecane) wymiary przej dolnych szeroko (d) iwysoko (h)
d = 50 m h>5m (zalecana h > 10 m)

Typ krajobrazu

Typy siedlisk (przykady)

Minimalne wymiary (szeroko) przej grnych 50 m

Wymagania odnonie ksztatowania powierzchni

Krajobrazy lene oraz mozaikowe zdominujcym udziaem lasw

Lasy liciaste imieszane, bory, polany irdlene ki zadrzewienia na granicy lasu, zadrzewienia rdpolne

Pokrycie powierzchni przejcia gruntem omiszoci min. 1,00m. Ksztatowanie pokrywy rolinnej zudziaem drzew, krzeww irolin zielnych. Zachowanie wskiego, dobrze dowietlonego pasa (wycznie zrolinnoci zieln) wrodku przejcia dolnego oraz wzdu ekranw przejcia grnego. Poczenie rolinnoci zobszarami lenymi iskupiskami zadrzewie wotoczeniu przejcia. Zastosowanie rozwiza sprzyjajcych retencji wody. Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych.

25

Cig dalszy tabeli 7

Krajobrazy zduym udziaem zadrzewie oraz krajobrazy otwarte oszczeglnej wartoci przyrodniczej

ki, pastwiska, wrzosowiska, skupiska nieuytkowanej rolinnoci zielnej, zadrzewienia liciaste

50 m

d = 50 m h>5m (zalecana h > 10 m)

Pokrycie powierzchni przejcia gruntem omiszoci 0,30 1,00 m. Warunki glebowe oraz rolinno dostosowana do otoczenia przejcia. Zastosowanie rozwiza sprzyjajcych retencji wody. System zadrzewie wzbogacony opasy ziooroli (oszyjki) poczony zzadrzewieniami wotoczeniu przejcia (zobu stron). Wprowadzenie na powierzchni przejcia szerokiego pasa rolinnoci kowej ekstensywnie uytkowanej. Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych. Pokrycie powierzchni przejcia gruntem omiszoci min. 1,00 m. Ksztatowanie pokrywy rolinnej zudziaem drzew, krzeww irolin zielnych dostosowanej do rolinnoci wotoczeniu przejcia. Zachowanie wskiego, dobrze dowietlonego pasa (wycznie zrolinnoci zieln) wrodku przejcia dolnego oraz wzdu ekranw przejcia grnego. Wprowadzenie skupisk martwego drewna (kody, konary, gazie) na powierzchni przejcia. Zastosowanie rozwiza sprzyjajcych retencji wody. Niewskazana lokalizacja drg gospodarczych. Zaniechanie ingerencji wprzebieg koryt ciekw istref brzegowych. Koryto cieku znaturalnym podoem. Zachowanie naturalnego profilu glebowego na caej powierzchni przejcia. Niedopuszczalna lokalizacja drg gospodarczych. Minimalna odlego podpr od brzegu 10 m (dla duych obiektw, wieloprzsowych).

Krajobrazy naturalnych ipnaturalnych lasw, wchodzcych wskad rozlegych, niepodzielonych kompleksw lenych

Grdy, dbrowy, bory bagienne, buczyny stanowice element rozlegej, funkcjonalnej sieci obszarw lenych

130 m

d = 130 m h = 10 m

Obszary wodno-botne

Zblione do naturalnych, okresowe istae zbiorniki icieki wodne ze strefami brzegowymi, szuwary, torfowiska

Cieki wodne: d = szeroko koryta cieku + 2,50x szeroko koryta cieku (zkadej strony) nie mniej ni 5 m. h5m (zalecana 10 m) Obszary podmoke: d 30 m h5m (zalecana 10 m)

1.2. Przejcie po powierzchni drogi (Fot. 10)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt. Skuteczno zaley znaczco od natenia ruchu pojazdw dopuszczalne jest stosowanie rozwizania przy drogach onateniu ruchu < 10000 pojazdw/dob dla duych irednich zwierzt. Wprzypadku maych ssakw, pazw, gadw ibezkrgowcw natenie ruchu nie powinno przekracza 500 pojazdw/dob.
26
Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
b) wymiary minimalne minimalna szeroko przejcia 200 m (zalecana > 500 m); c) cechy szczeglne: przejcia dla zwierzt naziemnych: na odcinku lokalizacji przejcia droga musi przebiega na poziome otaczajcego j terenu lub tylko nieznacznie rni si poziomem niwelety wzgldem otoczenia, na odcinku przejcia droga nie moe posiada owietlenia jezdni ibarier ochronnych, odcinek drogi zprzejciem powinien posiada trwae ograniczenie prdkoci jazdy lub by wyposaony waktywne systemy ograniczania prdkoci do 50 km/h (przynajmniej wgodzinach nocnych); naley wykorzystywa dziaania egzekwujce przestrzeganie przepisw poprzez budow fotoradarw, budow progw spowalniajcych na jezdni etc.; przejcia dla nietoperzy (odcinki przelotw nad drog): na odcinku lokalizacji przejcia droga musi przebiega na poziome otaczajcego j terenu lub tylko nieznacznie rni si poziomem niwelety wzgldem otoczenia, konieczne jest doprowadzenie zadrzewie naprowadzajcych do miejsca przekraczania drogi wraz zzastosowaniem odpowiednich dziaa minimalizujcych kolizje zpojazdami wysokie ekrany, ogrodzenia siatkowe, bramownice.

Fot. 10. Przykad przejcia po powierzchni drogi wykorzystywanego przez ssaki kopytne droga krajowa nr 2.

1.3. Przejcie grne dla duych zwierzt (Fot. 11)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt ze szczeglnym uwzgldnieniem duych ssakw kopytnych, b) wymiary minimalne szeroko minimalna 35 m (zalecana 50 m), c) cechy szczeglne: szeroko przejcia zwikszajca si pynnie (lejkowato) wkierunku podstawy naj, wobu kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15 %, stosunek szerokoci do dugoci przejcia powinien mie warto > 0,8, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach terenu lub wykopach.
27

Fot. 11. Przejcie grne dla duych zwierzt autostrada A4 (Niemcy).

1.4. Przejcie grne dla rednich zwierzt (Fot. 12)

Fot. 12. Przejcie grne dla rednich zwierzt autostrada A36 (Francja).

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw oraz pazw, gadw ibezkrgowcw, b) wymiary minimalne szeroko minimalna 30 m (zalecana 40 m), c) cechy szczeglne: szeroko przejcia zwikszajca si pynnie (lejkowato) wkierunku podstawy naj, wobu kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym,
28
Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach terenu lub wykopach.

1.5. Przejcie dolne dla duych zwierzt (Fot. 13)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich grup zwierzt ze szczeglnym uwzgldnieniem duych irednich ssakw kopytnych, b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 15 m, wysoko (wiato pionowe) 3,5 m (zalecana 5,0 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 1,5, c) cechy szczeglne: wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przejcia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau (jeli pozwalaj na to cechy konstrukcyjne obiektu) wyposaonych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

Fot. 13. Przejcie dolne dla duych zwierzt autostrada A1.

1.6. Przejcie dolne dla rednich zwierzt (Fot. 14)

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw (wtym nietoperzy) oraz pazw, gadw ibezkrgowcw, b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 6 m (zalecana 10 m), wysoko (wiato pionowe) 2,5 m (zalecana 3,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,7, c) cechy szczeglne: wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przejcia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau (jeli pozwalaj na to cechy konstrukcyjne obiektu) wyposaonych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

29

Fot. 14. Przejcie dolne dla rednich zwierzt autostrada A20 (Niemcy).

1.7. Przejcia dolne mae (Fot. 15)

1.7.1. Przejcie dla maych ssakw:

Fot. 15. Przejcie dolne dla maych zwierzt droga krajowa nr 17.

a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk maych ssakw (wtym nietoperzy) oraz dodatkowo pazw, gadw ibezkrgowcw, b) wymiary minimalne szeroko (wiato poziome) 1,5 m (zalecana 2,5 m), wysoko (wiato pionowe) 1,0 m (zalecana 1,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,07,

30

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
c) cechy szczeglne: pokrycie powierzchni gruntem, 1.7.2. Przejcie dla pazw (Fot. 16): a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy migracyjnych pazw oraz dodatkowo maych ssakw, gadw ibezkrgowcw, b) wymiary minimalne: szeroko 1,0 m, wysoko 0,75 m obiekty odugoci do 20 m, szeroko 1,5 m, wysoko 1,0 m obiekty od dugoci do 30 m, szeroko 2,0 m, wysoko 1,5 m obiekty od dugoci do 50 m, szeroko 3,5 m, wysoko 1,5 m obiekty od dugoci do 80 m, c) cechy szczeglne: przejcia lokalizowane na przebiegu szlakw sezonowych migracji powinny skada si zgrupy przepustw, zlokalizowanych na caej szeroko szlaku, wodlegoci 30100 m wzgldem siebie, przepusty zintegrowane zsystemem ogrodze ochronno-naprowadzajcych (wykonanych zbetonu, pyt/siatek ztworzyw sztucznych lub blachy stalowej) zodgit grn krawdzi wkierunku otoczenia drogi, wysoko: 4060cm, pokrycie powierzchni gruntem (gleb) oduych zdolnociach retencjonowania wody.

Fot. 16. Przejcie dla pazw droga powiatowa k. Kudowy.

31

2. Przejcia zespolone czce funkcje ekologiczne igospodarcze

2.1. Przejcie grne dla duych irednich zwierzt zespolone zdrog (Fot.17)
a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych duych, rednich imaych ssakw, b) wymiary minimalne: przejcie dla duych zwierzt szeroko minimalna 35 m (zalecana 50 m), wtym strefa przeznaczona dla zwierzt 2 15 m, przejcie dla rednich zwierzt szeroko minimalna 30 m (zalecana 40 m), wtym strefa przeznaczona dla zwierzt 2 12 m, c) cechy szczeglne: szeroko przejcia zwikszajca si pynnie (lejkowato) wkierunku podstawy naj, wobu kierunkach ksztat podwjnej paraboli wrzucie pionowym, maksymalne nachylenie powierzchni przejcia inasypw naj 15%, zaleca si lokalizowanie przej na odcinkach drogi biegncych wnaturalnych obnieniach terenu lub wykopach, droga zlokalizowana na powierzchni przejcia musi posiada minimalne natenie ruchu drogi gospodarcze polne lub lene, drogi powinny by prowadzone wzdu linii prostej ilokalizowane wtakim miejscu, by krawd drogi bya pooona mniej wicej na cakowitej szerokoci przejcia lub przy krawdzi przejcia (drogi owzmoonym ruchu wymagajce izolowania od strefy przeznaczonej dla zwierzt), nawierzchnia drogi powinna by gruntowa, dopuszczalne jest umacnianie nawierzchni kruszywami naturalnymi lub amanymi wsytuacjach koniecznych.

Fot. 17. Przejcie grne dla rednich zwierzt zespolone zdrog gospodarcz autostrada A20 (Niemcy).

32

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
2.2. Przejcie dolne dla duych irednich zwierzt
2.2.1. Zespolone zdrog (Fot. 18): a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych duych, rednich imaych ssakw, b) wymiary minimalne (strefy przeznaczonej dla zwierzt): przejcie dla duych zwierzt szeroko (wiato poziome) 2 5 m, wysoko (wiato pionowe) 3,5 m (zalecana 5,0 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 1,5, przejcie dla rednich zwierzt szeroko (wiato poziome) 2x3 m, wysoko minimalna (wiato pionowe) 2,5 m (zalecana 3,5 m), wspczynnik wzgldnej ciasnoty 0,7, c) cechy szczeglne: droga zlokalizowana na powierzchni przejcia musi posiada minimalne natenie ruchu, wprzypadku przej duych nie moe by wykorzystywana wsposb regularny np.dojazdy do zabudowa; wprzypadku przej rednich droga moe suy co najwyej jako dojazd do pojedynczych domostw wzabudowie rozproszonej, nawierzchnia drogi powinna by gruntowa, dopuszczalne jest umacnianie nawierzchni kruszywami naturalnymi lub amanymi wsytuacjach koniecznych, wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przejcia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau, wyposaonych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

Fot. 18. Przejcie dolne dla duych zwierzt zespolone zdrog len droga ekspresowa S-3.

33

2.2.2. Zespolone zrzek lub mniejszym ciekiem (poszerzony most/estakada wpoprzek doliny) (Fot. 19): a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych wszystkich gatunkw zwizanych zsieci hydrologiczn, b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: przejcie ofunkcjach krajobrazowych (most krajobrazowy), Poszerzonym mostem naley obj moliwie najszerzej wiato doliny, wcznie zbrzegami pooonymi powyej poziomu zalewania (powyej wody wysokiej). Wprzypadku dolin rzecznych stanowicych wane siedliska ikorytarze ekologiczne oraz chronionych na mocy prawa zaleca si, aby szeroko stref brzegowych objtych mostem bya rwna (po kadej stronie cieku) min. 2,5-krotnej szerokoci cieku za wprzypadku maych ciekw (oszerokoci < 6 m), szeroko stref brzegowych pod mostem powinna wynosi min. 2 15 m. Wprzypadku przecicia siedlisk lasw nadrzecznych zalecana wysoko minimalna (wiato pionowe) 10 m, aszeroko stref brzegowych 2 30 m, przejcie dla duych zwierzt szeroko minimalna (wiato poziome) 2 szeroko koryta rzeki, wysoko minimalna (wiato pionowe) 5 m, przejcie dla rednich zwierzt szeroko minimalna (wiato poziome) 2 szeroko koryta rzeki, wysoko minimalna (wiato pionowe) 3,5 m, c) cechy szczeglne: koryto cieku powinno pozosta wnaturalnym przebiegu, wszelkie regulacje, zmiany przebiegu iumocnienia (ubezpieczenia) skarp naley prowadzi tylko wsytuacjach koniecznych wynikajcych zrealnych zagroe dla konstrukcji mostu, zwykorzystaniem metod przyjaznych dla zwierzt np.geosyntetyki pokryte gruntem, narzut kamienny, powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna mie zachowan naturaln pokryw rolinn lub odtworzon wraz zksztatowaniem odpowiednich warunkw siedliskowych, wprzypadku drg dwujezdniowych zaleca si stosowanie dowietlenia powierzchni przejcia przez stosowanie otworw lub szczelin dowietleniowych wpasie rozdziau, wyposaonych wtransparentny ekran akustyczny na caym obwodzie.

Fot. 19. Przejcie dolne dla rednich zwierzt pod poszerzonym mostem dla strumienia droga ekspresowa S-3.

34

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
2.2.3. Zespolone zlini kolejow (Fot. 20): a) przeznaczenie zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych rednich imaych ssakw; b) wymiary minimalne (strefy przeznaczonej dla zwierzt): szeroko minimalna (wiato poziome) 2 3 m, wysoko minimalna (wiato pionowe) 3,5 m; c) cechy szczeglne: linia kolejowa zlokalizowana na powierzchni przejcia powinna mie moliwie najnisze natenie ruchu pocigw zalecane natenie ruchu < 3 poc. / godz. iprdko < 140 km/h, optymalnym rozwizaniem jest lokalizacja linii kolejowej pod oddzielnym przsem ijej oddzielenie podporami od stref dostpnych dla zwierzt, powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna by pokryta gruntem rodzimym zmoliwie najlepiej rozwinit pokryw rolinn (wzakresie dopuszczalnym przez warunki siedliskowe oraz przepisy owarunkach technicznych).

Fot. 20. Przejcie dolne dla rednich zwierzt zespolone zlini kolejow droga krajowa nr 10.

2.3. Przejcie dolne mae

2.3.1. Zespolone z ciekiem (mosty o wietle pionowym < 2,5 m oraz przepusty) (Fot. 21): a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) maych ssakw (wtym nietoperzy), pazw, gadw ibezkrgowcw, b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: pki ziemne (gruntowe pasy terenu powyej poziomu wody redniej) szeroko minimalna 2 szeroko koryta cieku nie mniej ni 1 m; wysoko minimalna (wiato pionowe) od pki do spodu konstrukcji przepustu 1,5 m; wprzypadku przej dla wydry wymiary pek powinny by nastpujce (wg FGSV 2008):
35

szeroko 1,5 m, wysoko 1,5 m dla przepustw odugoci 1015 m, szeroko 2,0 m, wysoko 1,5 m (plus 0,05 m wysokoci na kady dodatkowy metr dugoci przepustu) dla przepustw odugoci > 15 m, wprzypadku kolizji zobszarami szczeglnie cennymi dla wydry pki powinny by projektowane obustronnie aich szeroko naley zwikszy (wstosunku do powyszych wymiarw) o0,5 m, pki podwieszane (montowane do cian obiektu) oraz betonowe wykonywane na mokro szeroko minimalna 40 cm, wysoko minimalna (wiato pionowe) od pki do spodu konstrukcji przepustu 1 m, c) cechy szczeglne: wprzypadku ciekw naturalnych koryto cieku powinno pozosta wnaturalnym przebiegu, wszelkie regulacje, zmiany przebiegu iumocnienia (ubezpieczenia) skarp naley prowadzi tylko wsytuacjach koniecznych wynikajcych zrealnych zagroe dla konstrukcji, preferowane s przepusty oprzekroju prostoktnym ieliptycznym, naley unika przepustw rurowych oprzekroju okrgym zwaszcza orednicy < 1,5 m, pki (wszystkich typw) powinny by projektowane obustronnie; jednostronne suche pki mog by projektowane wprzypadku przej dla wydry poza wanymi obszarami wystpowania gatunku, powierzchnia przeznaczona dla zwierzt powinna by pokryta gruntem take wprzypadku pek podwieszanych zwyczeniem pek drewnianych,

Fot. 21. Przejcie dolne dla maych zwierzt zespolone zciekiem niski most nad rzek obejmujcy strefy brzegowe powyej poziomu wody droga krajowa nr 7.

2.3.2. Zespolone zdrog (wiadukty grne idolne omaej szerokoci) (Fot.22): a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) maych ssakw (wtym nietoperzy), b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt przejcia grne/dolne: gruntowe pasy terenu wzdu drogi oszerokoci minimalnej 2 1 m dla gatunkw naziemnych,
36
Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
wprzypadku nietoperzy brak szczeglnych wymaga wymiary zgodne zpoza przyrodniczymi uwarunkowaniami projektowymi, c) cechy szczeglne: droga zlokalizowana na powierzchni przejcia powinna mie mae natenie ruchu optymalnie < 500 pojazdw/dob (ssaki naziemne) oraz < 2000 pojazdw/dob (nietoperze), pasy przeznaczone dla zwierzt powinny by pokryte warstw gruntu urodzajnego zodtworzon rolinnoci wprzypadku przej dolnych wzakresie na jaki pozwalaj warunki wietlne, w przypadku przej dla nietoperzy naley zastosowa struktury naprowadzajce wpostaci: szpalerw drzew ikrzeww wzdu krawdzi wiaduktw grnych jeli pozwalaj na to uwarunkowania konstrukcyjne, ekranw odbijajcych (najlepiej drewnianych) wzdu krawdzi wiaduktw grnych wprzypadku braku moliwoci zastosowania nasadze, szpalerw drzew iwysokich krzeww czcych przejcie zukadem zadrzewie (struktur ukierunkowujcych przemieszczanie si nietoperzy) wjego otoczeniu,

Fot. 22. Przykad przejazdu gospodarczego, ktry moe (po odpowiedniej adaptacji) spenia funkcje przejcia zespolonego dla nietoperzy iniektrych maych ssakw naziemnych.

3. Pozostae rodzaje przej rozwizania stosowane wszczeglnych sytuacjach

3.1. Przejcia wkoronach drzew
a) przeznaczenie zachowanie cigoci korytarzy ekologicznych (szlakw migracyjnych) ssakw wspinajcych si iprowadzcych nadrzewny tryb ycia wiewirka, kuna lena idomowa, popielicowate, b) parametry irozwizania: liny ogruboci 410 cm, chodnik (kadka) z2 stalowych prtw zsiatk porodku (oszerokoci 2030 cm),
37

 adaptacja istniejcych instalacji dla sygnalizacji drogowej przy autostradach przez zastosowanie drewnianych chodnikw, stworzenie schronie imiejsc ukrycia, c) cechy szczeglne: konstrukcja musi by dostatecznie napita, by zwierzta mogy swobodnie przej, konieczne s zabezpieczenia przed atakiem ptakw drapienych np.zastosowanie dodatkowej, cienkiej liny ponad przejciem, konieczne jest pynne ipewne poczenie zdrzewami lub krzewami zobu stron drogi, konstrukcja musi by bezpieczna dla uytkownikw drogi, d) uwagi: obiekty tego typu stosowane s wkilku krajach jednak ich skuteczno nie zostaa jeszcze wpeni potwierdzona zwaszcza wprzypadku drg szybkiego ruchu,

Ryc. 1. Schemat konstrukcji przej wkoronach drzew wariant zwykorzystaniem liny (zlewej) ikadki ze stalowych prtw isiatki (zprawej) (na podstawie: Iuell et all. 2005)

3.2. Przejcia nad drogami dla nietoperzy

Przekrj poduny siatka stalowa

Przekrj poprzeczny

konstrukcja stalowa

Ryc. 2. Schemat konstrukcji stalowych bramownic dla nietoperzy wybudowanych przy drodze ekspresowej S-3 (opracowano na podstawie obserwacji terenowych).

38

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

V
a) przeznaczenie zachowanie cigoci (korytarzy ekologicznych) szlakw migracyjnych nietoperzy, b) wymiary strefy przeznaczonej dla zwierzt: przejcia grne wpostaci wiaduktw oszerokoci 820 m (wg FGSV 2008), wskie kadki oszerokoci 3 m obiekty zterenu Holandii (nowe rozwizania, ktrych skuteczno nie zostaa jeszcze wpeni potwierdzona), bramownice stalowe konstrukcje nad jezdniami zpasem siatki na grnej krawdzi (patrz: Ryc. 2). c) cechy szczeglne (zalecenia wg FGSV 2008): wiadukty ikadki: musz by pokryte warstw gruntu igleby urodzajnej wcelu moliwoci rozwoju krzeww stanowicych element naprowadzajcy przy przelotach, na powierzchni przej naley ksztatowa struktury naprowadzajce wpostaci dwch rzdw (szpalerw) drzew (wysokich krzeww) wzdu krawdzi obiektu lub jednego rzdu wcentralnej czci przejcia iekranw przegrodowych na jego krawdziach (obustronnie); wysoko nasadze: 35 m; wysoko ekranw: 24 m, naley zaprojektowa pasy pozbawione drzew ikrzeww oszerokoci min. 2 m, pooone pomidzy ekranami i/lub szpalerami nasadze, przejcie oraz droga (wmiejscu jego lokalizacji) nie mog by owietlone, dopuszczalne jest lokalizowanie drg gospodarczych na powierzchni przejcia. bramownice: obiekty musz by poczone znasadzeniami naprowadzajcymi, siatka na powierzchni konstrukcji powinna by zamocowana wsposb trway istabilny, wielko oczek powinna by tak dobrana, by nie dochodzio do gromadzenia si pokadw niegu; przy projektowaniu konstrukcji naley uwzgldni jej wpyw na bezpieczestwo ruchu m.in. zagroenie powstawania sopli lodowych. d) uwagi: wprzypadku koniecznoci budowy przej dla nietoperzy wpostaci wiaduktw (np.brak innych typw przej, zktrych mog korzysta nietoperze) naley zawsze rozway moliwo ich poczenia zprzejazdami gospodarczymi.
Tabela 8. Podstawowe parametry wybranych przej dla zwierzt: a szeroko, h wysoko, c wspczynnik wzgldnej ciasnoty (c = szeroko x wysoko/dugo). Parametry odnosz si do przestrzeni dostpnej dla zwierzt (za: Jdrzejewski iin. 2004, 2006 zmienione iuzupenione).
Parametry przej [m] Lp. Rodzaj przejcia a 1. Przejcia po powierzchni drogi (odcinki drogi bez ogrodze) Mosty krajobrazowe > 200,0 h c Najwaniejsze gatunki zwierzt korzystajce zprzej danego typu o, ubr, jele, dzik, sarna, wilk, ry, niedwied

2.

> 50,0

o, ubr, jele, dzik, sarna, wilk, ry, niedwied Jele, dzik, sarna > 5,0 o, ubr, jele, dzik, wilk, ry, niedwied

3. 4.

Due przejcia grne Przejcia pod estakadami

> 35,0 > 20,0

39

Parametry przej [m] Lp. Rodzaj przejcia a 5. Przejcia pod poszerzonymi mostami (przy ciekach wodnych, zagbieniach terenu) Rwna co najmniej podwjnej szerokoci cieku > 15,0 h c

Najwaniejsze gatunki zwierzt korzystajce zprzej danego typu Jele, sarna, dzik, wilk, ry, niedwied o, ubr, jele, wilk, ry, niedwied, sarna, dzik

> 3,5 > 5,0

6.

Przejcia dolne due

> 3,5

>1,5

Jele, sarna, dzik, wilk, ry, niedwied, zajc Sarna, dzik Borsuk, lis, kuna, asica, wydra, gronostaj, tchrz, gryzonie, ssaki owadoerne, pazy Wydra, tchrz, asica, gronostaj, gryzonie, pazy

7. 8.

Przejcia dolne rednie Przejcia dolne mae

> 6,0 > 1,5

2,53,5 > 1,0

>0,7 > 0,07

9.

Zmodyfikowane przepusty zespolone przejcia dla maych zwierzt Przejcia dlapazw (naszlakach sezonowych migracji)

> 2,0

> 1,5

10.

1,0

0,75

Pazy, gryzonie, asica, gronostaj

Schemat 1. Podzia przej dla zwierzt wzaleznoci od funkcji irozwiza konstrukcyjnych.

Przejcia dla zwierzt

Mosty krajobrazowe

Przejcia dla poszczeglnych gatunkw/grup zwierzt

Grne

Dolne

Po powierzchni drogi

Obiekty inynierskie

- wiadukty nad drogami o wymiarach dostosowanych do wszystkich gatunkw zwierzt, - tunele drogowe z zachowan na powierzchni rolinnoci

- estakady o wymiarach dostosowanych do wszystkich gatunkw zwierzt

Grne

Dolne

Samodzielne

Zespolone z drogami

Samodzielne

Zespolone
Z drogami Z ciekami wodnymi Z liniami kolejowymi

Rozwizania konstrukcyjne oraz parametry przej dostosowane do wymaga poszczeglnych gatunkw duych, rednich i maych zwierzt

40

Typy irodzaje przej dla zwierzt wraz zcharakterystyk

VI

VI. Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt oraz ich funkcje ekologiczne iznaczenie wminimalizowaniu barierowego oddziaywania drg
Tabela 9. Przydatno poszczeglnych typw przej dla rnych gatunkw igrup zwierzt (++ bardzo przydatne iczsto wykorzystywane, + przydatne, +/ wykorzystywane wycznie wokrelonych warunkach, nieprzydatne). (za: Jdrzejewski iin. 2004, 2006 zmienione iuzupenione). (Przyjto zaoenie, e dany gatunek/grupa gatunkw wystpuje wmiejscu lokalizacji przejcia)

Korzystanie zprzej Drobne ssaki (gryzonie, owadoerne, asicowate, pozostae) Borsuk, lis, zajc

Pazy +1) ++ ++

Przejcia samodzielne (ofunkcjach wycznie ekologicznych) Przejcie po powierzchni drogi ++ ++ ++ + + +1) + ++5) +1)

Przejcie grne due most krajobrazowy Przejcie grne due tunel Przejcie grne due 3580 m szerokoci Przejcie grne rednie < 35 m szerokoci Przejcie dolne due estakada > 5 m wysokoci

++ ++ +

++ ++ ++

Jele

++ ++ ++

++ ++ ++

++ ++ ++

++2) ++ +2)

++5) ++11) +2)

++

++5) ++11) ++ ++ ++5) ++11) +2) ++

+/-3)

++

+/-3)

++

++2)

++5) ++11) +2)

++

++

++

++

++

++

++

++ ++5) ++11) ++ ++12)

Przejcie dolne due estakada/ +/-3) +/-3) most > 3,5 m wysokoci Przejcie dolne rednie estakada/most > 2,5 m wysokoci Przejcie dolne mae Przejcie dla pazw -

++

++

++

++

++ ++5) +/-11) ++ +12)

++ -

+/-3) -

++ ++ -

++ ++ +

++ ++5) ++8) +6)

++ +/-12) -

+/ 9) +/-7)

Przejcia zespolone (ofunkcjach ekologicznych igospodarczych) Przejcie grne due zespolone zdrog +4) +4) ++ +4) ++ ++ ++5) +/-11) +4) ++12)

Gady

Rodzaj przejcia

Popielicowate

Wydra, bbr

Wilk, ry, niedwied

Nietoperze

Sarna, dzik

41

Korzystanie zprzej Drobne ssaki (gryzonie, owadoerne, asicowate, pozostae) Borsuk, lis, zajc

Pazy ++ +2) 4)

Przejcie grne rednie zespolone zdrog Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 5 m Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 3,5 m Przejcie dolne rednie zespolone zciekiem most/ estakada owysokoci > 2,5 m Przejcie dolne due zespolone zdrog Przejcie dolne rednie zespolone zdrog Przejcie dolne rednie zespolone zlini kolejow Przejcie dolne mae zespolone zciekiem Przejcie grne/dolne mae zespolone zdrog

+/-4)

Jele

++

++

++

++5) +/-11) +4) ++12)

++

++

++

++

++

++

++ ++5) ++11) ++ ++12)

+3)

++

++

++

++

++

++ ++5) +/-11) ++ +12)

+/-3)

++

+/-3)

++

++

++ ++5)

++ +/-12)

+/-4)

++

++

++

++5)

+4) +/-12)

++

++

++

++5)

+4) +/-12)

++5)

+ +/-12)

++

++

++10) +6)

+2) 4)

+2) 4)

+5)

Przypisy: 1) Zaley od natenia ruchu pojazdw iszerokoci drogi. 2) Wymagane ogrodzenia ochronno-naprowadzajce. 3) Zaley od dugoci przejcia (zpunktu widzenia ruchu zwierzt) skuteczne dla obiektw krtkich. 4) Zaley od natenia ruchu na drodze irodzaju nawierzchni. 5) Zaley od obecnoci struktur naprowadzajcych (rolinno, ekrany). 6) Zaley od gatunku. 7) Zaley od gatunku, dotyczy obiektw owietle min. 1 2 m. 8) Tylko dla wydry. 9) Tylko dla wydry, wzalenoci od lokalizacji iwymiarw. 10) Wprzypadku wydry wzalenoci od wymiarw suchych pek, wprzypadku bobra wzalenoci od moliwoci swobodnego przepywania wnurcie cieku. 11) Wprzypadku obecnoci cigych zadrzewie owysokoci dostosowanej do wymaga poszczeglnych gatunkw (18 m). 12) Wzalenoci od stopnia usonecznienia iobecnoci cigych pasw rolinnoci.

42

Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt...

Gady -

Rodzaj przejcia

Popielicowate

Wydra, bbr

Wilk, ry, niedwied

Nietoperze

Sarna, dzik

VI
Tabela 10. Sposoby pokonywania drg przez poszczeglne gatunki nietoperzy (pierwsze 4 kolumny obejmuj przeloty na rnym puapie bez pomocy obiektw inynierskich, pozostae kolumny odnosz si do wykorzystania obiektw ornych wymiarach jako przej) (rdo: Limpens iin. 2005).
Sposoby przelotu ponad drog Przelot nad lub wzdu wiaduktu Przelot na wysokoci korony drzew Sposoby przelotu pod drog Mosty nad ciekami ( h < 1) Mosty nad ciekami ( h > 2 m) Mosty nad ciekami (h > 6 m) + + + + + + + + + + + + + + +

Przelot nad rolinnoci

Przelot nad rolinnoci oraz ekranami

Tunele ( 4 4 m)

Podkowiec may (Rhinolophus hipposideros) Nocek orzsiony (Myotis emarginatus) Nocek Natterera (Myotis nattereri) Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) Gacki (Plecotus sp.) Podkowiec duy (Rhinolophus ferrumequinum) Nocek duy (Myotis myotis) Nocek wsatek (Myotis mystacinus) Nocek Brandta (Myotis brandtii) Mopek (Barbastella barbastellus) Nocek rudy (Myotis daubentoni) Nocek ydkowosy (Myotis dasycneme) Karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus) Karlik wikszy (Pipistrellus nathusii) + +

Tunele (6 6 m) + + + + + + + + + + + + + + +

Gatunek

+ +

+ +

+ +

+ +

+ +

Pod wiaduktami (h > 6 m) + + + + + + + + + + + + + + +

Wysoko ponad terenem

Przepusty (1 2 m)

43

Cig dalszy tabeli 10

Mroczek pozocisty (Eptesicus nilssoni) Mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus) Mroczek pny (Eptesicus serotinus) Borowiec wielki (Nyctalus noctula)

Tabela 11. Znaczenie poszczeglnych typw przej dla zwierzt wminimalizacji barierowego oddziaywania drg (++priorytetowe, + istotne, +/- uzupeniajce, mae/brak).
Rodzaj kolizji Rodzaj przejcia Korytarze ekologiczne isiedliska oznaczeniu europejskim, krajowym iregionalnym Lene Wodno-botne Korytarze ekologiczne isiedliska oznaczeniu lokalnym Lene Wodno-botne

Szlaki migracyjne pazw

Przejcia samodzielne (ofunkcjach wycznie ekologicznych) Przejcie po powierzchni drogi1) Przejcie grne due most krajobrazowy Przejcie grne due tunel Przejcie grne due 3580m szerokoci Przejcie grne rednie < 35 m szerokoci Przejcie dolne due estakada > 5 m wysokoci Przejcie dolne due estakada/most > 3,5 m wysokoci Przejcie dolne rednie estakada/most > 2,5 m wysokoci Przejcie dolne mae Przejcie dla pazw ++ + ++ + ++2)

++ ++ ++

++ ++ ++

+ + +

+/-

++

++

++

++

+/-

++

++

++

+/-

+/+/-

+/+/-

+/+/-

+/+/-

+ ++

Przejcia zespolone (ofunkcjach ekologicznych igospodarczych) Przejcie grne due zespolone zdrog + ++ +/-

44

Przydatno przej dla rnych gatunkw/grup zwierzt...

VI
Przejcie grne rednie zespolone zdrog Przejcie dolne due zespolone zdrog Przejcie dolne rednie zespolone zdrog Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 5 m Przejcie dolne due zespolone zciekiem most/estakada owysokoci > 3,5 m Przejcie dolne rednie zespolone zciekiem most/ estakada owysokoci >2,5m Przejcie dolne rednie zespolone zlini kolejow Przejcie dolne mae zespolone zciekiem Przejcie dolne mae zespolone zdrog +/+ +/-

++

+/-

+/-

+/-

++

++

++

++

++

++

++

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

1) Zaley od natenia ruchu pojazdw iprzebiegu drogi. 2) Dla drg onateniu ruchu < 500 pojazdw/dob.

Przypisy:

45

VII. Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

1. Lokalizacja przej
Odpowiednia lokalizacja przej jest podstawowym warunkiem waciwego speniania funkcji ekologicznych nawet najlepsze przejcia pod wzgldem konstrukcyjnym zlokalizowane poza obszarami wanymi dla zwierzt nigdy nie osign odpowiedniej skutecznoci ekologicznej. Szczegowe uwarunkowania lokalizacji wraz zcharakterystyk kluczowych trudnoci itypowych bdw przedstawione zostay wRozdziale III.

2. Parametry irozwizania konstrukcyjne

Wymiary minimalne przej powinny by dostosowane do wymaga poszczeglnych gatunkw, dla ktrych przejcia zostay zaprojektowane. Wprzypadku obiektw ozbyt maych wymiarach ich skuteczno ekologiczna jest zwykle znaczco ograniczona, gdy gatunki najbardziej wraliwe (np.jele) wogle nie korzystaj ztakich przej, awprzypadku gatunkw mniej wymagajcych (np.sarna) korzystaj jedynie pojedyncze osobniki zlokalnych populacji. Poszczeglne gatunki igrupy gatunkw posiadaj preferencje zwizane ztypem konstrukcyjnym przej, co najbardziej widoczne jest wprzypadku duych irednich ssakw kopytnych (dla ktrych najskuteczniejsze s przejcia grne) oraz maych ssakw yjcych wnorach (wykorzystujcych gwnie przejcia dolne). Minimalne izalecane parametry przej przedstawione zostay wRozdziale V.

3. Zagospodarowanie powierzchni iharmonizacja zotoczeniem

Sposb zagospodarowania powierzchni przej (i ich otoczenia) jest szczeglnie istotny wprzypadku maych ssakw rolinoernych, nietoperzy, gadw ibezkrgowcw, dla ktrych wszelkie niecigoci preferowanych siedlisk istruktur ukierunkowujcych przemieszczanie stanowi trudno przekraczalne bariery. W przypadku maych ssakw drapienych wane jest stworzenie warunkw osonowych zapewniajcych tymczasowe miejsca ukrycia. Sposb zagospodarowania powierzchni powinien by zatem dostosowany wpierwszej kolejnoci do wymaga maych zwierzt (wtym bezkrgowcw) poprzez ksztatowanie niskiej pokrywy rolinnej, wykadanie skupisk ipojedynczych gazw, karp korzeniowych, pni istosw gazi etc. Dla gadw wana jest obecno ciepych, silnie usonecznionych powierzchni oraz cigych pasw rolinnoci (szer. 2 m). Dla nietoperzy zagospodarowanie powierzchni powinno zapewnia cigo struktur kierunkowych, uatwiajcych przemieszczanie, przedzielonych drog zwaszcza szpalerw, pasw drzew ikrzeww wysokich. Dla duych irednich ssakw sposb zagospodarowania powierzchni powinien zmierza wkierunku stworzenia odpowiednich warunkw osonowo-izolacyjnych ograniczajcych poziom imisji fizyko-chemicznych na przejciu. Wprzypadku ssakw kopytnych (atake innych grup rolinoercw) zapewnienie atrakcyjnej bazy erowej na przejciu i w jego ssiedztwie (odpowiedni dobr rolinnoci) wpywa korzystnie na przyspieszenie adaptacji zwierzt do obiektw iosignicie podanej skutecznoci przejcia. Podobne efekty uzyskuje si lokalizujc wssiedztwie przej zbiorniki wody, stanowice potencjalne wodopoje.

46

Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

VII
Harmonizacja zotoczeniem polega na minimalizacji efektu obcego elementu wkrajobrazie iwpywa istotnie na intensywno wykorzystywania przej przez due irednie ssaki kopytne, przyspieszajc jednoczenie adaptacj zwierzt do korzystania zprzejcia. Optymalne wkomponowanie przejcia w krajobraz i harmonizacja z otoczeniem obejmuje: a) dobr parametrw geometrycznych przejcia, b) zagospodarowanie powierzchni przejcia iobszarw naj/doj, wtym ksztatowanie rolinnoci, c) projektowanie izagospodarowanie bezporedniego otoczenia przej (wtym przepustw dla maych zwierzt), d) ksztatowanie struktur naprowadzajcych zwierzta do przejcia. Ad a) dobr parametrw geometrycznych przejcia: dostosowanie parametrw geometrycznych przej grnych (nachylenia powierzchni inaj oraz ksztatu ikta rozwarcia naj) do warunkw topograficznych, zapewniajc moliwie najlepsze wkomponowanie wrzeb terenu oraz widoczno (dla zwierzt) obszaru pooonego po drugiej stronie drogi (zwaszcza drzew wobszarach lenych), powierzchnia przej grnych oraz powierzchnia nasypw naj na przejcie powinny by nachylone pod ktem nieprzekraczajcym 15%, wobszarze issiedztwie przej, po zewntrznej stronie ogrodze nie powinny znajdowa si skarpy onachyleniu przekraczajcym 15%, ksztat przejcia grnego powinien by (wrzucie pionowym) paraboliczny, rozszerzajcy si pynnie od rodka obiektu wkierunku podstawy nasypw naj. Ad b) zagospodarowanie powierzchni przejcia iobszarw naj/doj wymaga: utworzenia na powierzchni przej warstwy gruntu omiszoci minimalnej: dla traw, rolinnoci zielnej ibylin: 0,3 m, wtym minimum 0,1 m warstwy urodzajnej oduej zawartoci prchnicy, dla krzeww: 0,6 m, wtym minimum 0,3 m warstwy urodzajnej oduej zawartoci prchnicy, dla drzew: 1 m, w tym minimum 0,3 m warstwy urodzajnej o duej zawartoci prchnicy; pokrycia dna przepustw dla maych zwierzt warstw gleby mineralnej owyrwnanej powierzchni, pokrycia dna przepustw dla pazw warstw gleby oduych zdolnociach retencjonowania wody opadowej (wtym gleby organiczne) owyrwnanej powierzchni, dostosowania charakteru i struktury rolinnoci do wystpujcej w otoczeniu przejcia, z uwzgldnieniem gatunkw potencjalnej rolinnoci naturalnej i rolinnoci rzeczywistej, dopuszczenia iwspierania spontanicznej ekspansji inaturalnej sukcesji rolinnoci zograniczeniem do minimum wszelkich zabiegw gospodarczych zwizanych zutrzymaniem rolinnoci, ksztatowania trawiastej pokrywy rolinnej na powierzchni przej grnych ipod powierzchni przej dolnych (wzasigu strefy usonecznionej) przez wysiew gatunkw traw orednim iwysokim pokroju; wprzypadku przej grnych zaleca si wprowadzenie wskich (szer. ok. 2,5 m) pasw trawiastych (lub mieszanki traw irolin motylkowych) wzdu ekranw, pomidzy pasem pnczy ipowierzchniami zakrzewionymi,

47

 wprowadzenia gstych, rzdowych nasadze krzeww onieregularnej linii wzdu ekranw przeciwolnieniowych iogrodze (uwzgldniajc przebieg stwierdzonych ipotencjalnych tras przelotu nietoperzy oraz zalecenie ksztatowania wskich pasw trawiastych), wprowadzenia nasadze rzdowych pnczy na ogrodzeniach ochronnych, na powierzchni przejcia iwobszarach naj,

Fot. 23. Przejcie grne optymalnie zagospodarowane ipoczone zotoczeniem droga ekspresowa B33 (Niemcy).

Fot. 24. Optymalne zagospodarowanie powierzchni przejcia dolnego wrozlegej dolinie potoku autostrada A98 (Niemcy).

48

Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

VII
wprowadzenia nasadze krzeww oraz bylin na powierzchni przejcia pojedynczo iwgrupach (po kilka sztuk), wprowadzenia nasadze krzeww idrzew wformie kpowej oraz wkrtkich pasach, wobszarze nasypw naj (uwzgldniajc przebieg stwierdzonych ipotencjalnych tras przelotu nietoperzy), rozmieszczenia na powierzchni przejcia oraz na nasypach naj karp korzeniowych (kilka/ kilkanacie sztuk), rozmieszczenia na powierzchni przej grnych oraz przy wylotach przej dolnych wikszych gazw (kilka/kilkanacie sztuk), pojedynczo iwmaych grupach, wprzypadku, gdy przejcia maj by wykorzystywane przez gady naley uwzgldni konieczno ksztatowania cigych pasw rolinnoci (szer. 2 m) zelementami dodatkowymi (gazy, kody, karpy, gazie) wmiejscach najsilniej usonecznionych.

Tabela 12. Wymagania odnonie elementw struktury powierzchni przej przeznaczonych dla wybranych gatunkw ssakw (rdo: FGSV 2008 wybr) (+ wymagane).
Gatunek Jele Sarna Dzik bik, kuna lena Zajc Borsuk + Rolinno ocharakterze lenym + Zioorola ikrzewy + + + + + + +

Wskie pasy poronite rolinnoci kow

+ +

Tabela 13. Wane elementy struktury powierzchni przej przeznaczonych dla maych ssakw (rdo: FGSV 2008 wybr) (++ optymalne, + suboptymalne).
Liniowe zakrzewienia, ywopoty ++ Powierzchnie poronite wysokimi trawami Powierzchnia pokryta warstw prchnicy + ++ ++ + +

Gatunek

strefy brzegowe

Naturalne

Je Kret Ryjwki (Sorex spp.) Rzsorki (Neomys spp.) Zbieki (Crocidura spp.) Wiewirka odnica

++

+ ++ ++

++

49

Cig dalszy tabeli 13

Popielica Koszatka Orzesznica

++

Badylarka Myszy (Apodemus spp.) Chomik Nornica ruda Karczownik Norniki (Microtus spp.) Smuka

+ ++

++ ++ ++

++ ++ ++ ++ ++ ++

++ ++

++

++

++

++

++

++

Tabela 14. Ksztatowanie powierzchni przej przeznaczonych dla gadw (rdo: FGSV 2008 wybr).
Gatunek/grupa gatunkw Typ przejcia

Ksztatowanie powierzchni
Pasy rolinnoci oszerokoci 2 m, silnie usonecznione powierzchnie zmikrosiedliskami: gazy, martwe drewno, pokrywa rolinna Strefy brzegowe oszerokoci 2 m, silnie usonecznione powierzchnie, ciga rolinno, mikrosiedliska: gazy, martwe drewno

Jaszczurki (w tym padalec) iwe

1. Due przejcie dolne most krajobrazowy. 2. Most poszerzony oduym wietle pionowym. 3. Due przejcie grne oraz wiadukty grne zpasami rolinnoci.

Padalec, we

1. Most poszerzony.

Ad c) projektowanie izagospodarowanie bezporedniego otoczenia przej (wtym przepustw dla maych zwierzt): wprzypadku przej dolnych naley tak projektowa konstrukcje obiektw, by betonowe powierzchnie przyczkw byy, wnajwyszym stopniu, osonite warstw gruntu (docelowo rolinnoci osonow); naley wmaksymalnym stopniu ograniczy projektowanie przej technicznych, schodw, kadek, balustrad etc. pooonych przy wylotach przej dla zwierzt, wprzypadku przej dolnych skarpy oporowe inasypy przy przyczkach powinny czy si pynnie z krawdziami betonowej konstrukcji przyczkw, maksymalnie je osaniajc, ogrodzenia ochronne przy przejciach dolnych naley prowadzi przy podstawach nasypw iskarp oporowych, czc je szczelnie zkrawdziami przyczkw, wprzypadku przepustw dla maych zwierzt, pazw iciekw wodnych, ogrodzenia musz czy si wsposb szczelny zczoem przepustu (przepusty owietle pionowym > 2 m) lub przechodzi bezporednio ponad wlotem/wylotem przepustu,
50
Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

VII
umacnianie stokw skarp oporowych istromych nasypw (pooonych wstrefach dostpnych dla zwierzt) naley prowadzi zmoliwie najszerszym wykorzystaniem metod biologicznych oraz geosyntetykw zdocelowym wprowadzaniem pokrywy rolinnej; naley unika betonowania skarp, wostatecznoci mona stosowa aurowe pyty betonowe oduych oczkach umoliwiajc (wograniczonym stopniu) spontaniczny rozwj rolinnoci, umacnianie koryt wszelkich ciekw wodnych oraz korekty ich przebiegu pod powierzchni przej dolnych oraz wpromieniu 50 m od przejcia naley prowadzi tylko wsytuacjach koniecznych zwykorzystaniem metod naturalnych, wtym narzutw kamiennych (wobszarach wyynnych igrskich); nie naley stosowa materiaw betonowych wprzypadku ciekw naturalnych, wszelkie naziemne obiekty zwizane zsieci odwodnie iinn infrastruktur powinny by pooone wodlegoci co najmniej 50 m od krawdzi przej dolnych igrnych; zbiorniki ekologiczne powinny by lokalizowane nie bliej ni 100 m od zewntrznych krawdzi przej. Ad d) ksztatowanie struktur naprowadzajcych zwierzta do przejcia: ogrodzenia ochronne wzdu drogi powinny czy si pynnie zogrodzeniem na powierzchni przej grnych, ogrodzenia ochronne wzdu drogi powinny posiada pynne iszczelne poczenie ogrodze zwylotami przej dolnych, zalecane jest wprowadzenie gstych, rzdowych nasadze krzeww wzdu ogrodze (na dugoci 100 m, po 50 m wkad stron od osi obiektu), czcych si znasadzeniami wzdu ekranw przeciwolnieniowych na najciach ina powierzchni przej grnych, zalecane jest wprowadzenie gstych, rzdowych nasadze krzeww wzdu ogrodze (nadugoci 100 m, po 50 m wkad stron od osi obiektu) czcych si zczoem przej dolnych; konieczne jest wprowadzenie struktur rolinnoci naprowadzajcej, tj. nasadzenia drzew ikrzeww wobszarze naj przej grnych idoj do przej dolnych wykonane wtaki sposb, by tworzyy cige lub przerywane pasy zorientowane pod ktem ostrym wzgldem osi rodkowej przejcia, ukierunkowujc ruch zwierzt; naley uwzgldni gatunki stanowice atrakcyjn baz erow wokresie owocowania, wprzypadku koniecznoci dostosowania przej (grnych idolnych) do potrzeb przemieszczania si nietoperzy naley wprowadzi rzdowe nasadzenia (szpalery) drzew iwysokich krzeww na powierzchni przej grnych oraz wotoczeniu przej grnych idolnych, czce si znaturalnymi pasami zadrzewie wotoczeniu drogi itworzce cigy ukad przestrzenny; dugo ilokalizacja nasadze zaley od przebiegu lokalnych tras przemieszczania si nietoperzy; wprzypadku braku moliwoci wprowadzania nasadze drzew na powierzchni przej grnych (np.obiekty zblachy falistej) alternatywnym rozwizaniem moe by zastosowanie podwyszonych ekranw przeciwolnieniowych (wysoko 24 m) obsadzonych rolinnoci lub wykonanie ekranw wpostaci waw ziemnych obsadzonych krzewami (ocznej wysokoci 3 5 m); wprzypadku przej dolnych (bez wzgldu nawymiary) naley zawsze projektowa ekrany przeciwolnieniowe (zalecana wysoko 4 m).

4. Poziom imisji
Poziom imisji zwizanych zruchem pojazdw oraz ssiedztwem obszarw zabudowanych wpywa istotnie na intensywno wykorzystywania przej przez wszystkie grupy zwierzt (wszczeglnoci due irednie ssaki). Negatywne oddziaywanie dotyczy przede wszystkim haasu isztucznego owietlenia, ktre odstraszaj izniechcaj zwierzta do wykorzystywania obszarw ssiadujcych zprzejciami zjawisko bariery ekologicznej ocharakterze psychofizycznym (behawioralnym). Wcelu ograniczenia poziomu imisji akustycznych iwietlnych zaleca si podejmowanie nastpujcych dziaa:
51

a) przejcia grne: lokalizowanie obiektw wwykopach naturalne lub sztuczne obnienia rzdnej terenu wcelu optymalnej lokalizacji przejcia, budowa obiektw ekranujcych zlokalizowanych na powierzchni przejcia oraz wobszarach naprowadzania zwierzt wpostaci ekranw akustycznych iprzeciwolnieniowych, zabudowa biologiczna wprowadzanie nasadze rolinnoci osonowo-izolacyjnej napowierzchni przejcia oraz wobszarach naprowadzania zwierzt; rolinno powinna by wprowadzana na kadym przejciu, take wprzypadku zastosowania technicznych metod ekranowania, stosowanie zmodyfikowanych nawierzchni asfaltowych (np.zdodatkiem gumy) obniajcych poziom haasu opon na odcinkach drogi pod przejciem iwjego ssiedztwie. b) przejcia dolne (dla duych irednich zwierzt): budowa obiektw ekranujcych zlokalizowanych powyej przejcia (wzdu jezdni) oraz na odcinku co najmniej 50 m od jego krawdzi, wobu kierunkach, wpostaci ekranw akustycznych iprzeciwolnieniowych, budowa przeroczystych ekranw akustycznych na powierzchni okien/szczelin dowietleniowych wprzypadku drg dwujezdniowych, zabudowa biologiczna wprowadzanie nasadze rolinnoci osonowo-izolacyjnej napowierzchni przejcia oraz wobszarach naprowadzania zwierzt; rolinno powinna by wprowadzana na kadym przejciu, take wprzypadku zastosowania technicznych metod ekranowania, projektowanie szczelin dylatacyjnych, jeli obiekt ich wymaga, wsposb ograniczajcy emisj haasu (patrz. Rozdzia X), stosowanie zmodyfikowanych nawierzchni asfaltowych (np.zdodatkiem gumy) obniajcych poziom haasu opon na odcinkach drogi nad przejciem iwjego ssiedztwie.

5. Uytkowanie przez ludzi

Wykorzystywanie przej dla zwierzt przez ludzi (do przechodzenia lub przejedania na drug stron drogi) wpywa negatywnie wznaczcy sposb na intensywno wykorzystywania przej przez ssaki kopytne idrapiene. Ztego wzgldu wszystkie przejcia ofunkcjach wycznie ekologicznych, atake strefy przeznaczone dla zwierzt na przejciach zespolonych, powinny by skutecznie zabezpieczone przed niepodanym penetrowaniem przez ludzi. Zaleca si zastosowanie nastpujcych rozwiza: umieszczanie gazw, karp korzeniowych, stosw grubych gazi wpoprzek moliwych stref przedostawania si ludzi, Gazy ikarpy powinny by czciowo zakopane ina tyle due, aby istotnie utrudni ich usunicie. Powinny by rozmieszczone gsto uniemoliwiajc przejazdy samochodami iznaczco utrudniajc przejazdy motocykli iquadw, wykonanie punktowych wykopw oraz waw ziemnych utrudniajcych skutecznie ruch pojazdw wmiejscach szczeglnie zagroonych przejazdami, wprowadzenie skupisk rolinnoci wzwartej inieregularnej wibie, wspieranie spontanicznej ekspansji isukcesji naturalnej; wprowadzenie ciernistych gatunkw krzeww. Intensywno penetracji przej przez ludzi zaley od bardzo wielu czynnikw (rozmieszczenia obszarw zabudowy, tradycyjnych ioptymalnych tras dojazdw do domostw ipl, atrakcyjnoci turystyczno-rekreacyjnej terenu etc.). Dlatego naley zawsze oszacowa zagroenie penetracj (prognoza na etapie raportw OOS, weryfikacja wtrakcie wykonywania monitoringu istniejcych przej) ido jego wielkoci dostosowa rodzaj iskal dziaa zapobiegawczych.

52

Czynniki decydujce oskutecznoci przej dla zwierzt

VII
Szczegln form aktywnoci ludzi wssiedztwie przej jest prowadzenie gospodarki owieckiej. Dla skutecznego funkcjonowania obiektw konieczne jest zapewnienie zwierztom spokoju poprzez wprowadzenie zakazu organizowania polowa (indywidualnych izbiorowych) oraz budowy ambon myliwskich wpromieniu 300 m od granicy przej.

53

VIII. Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

1. Przejcia po powierzchni drogi
1.1. Projektowanie powierzchni przej dla zwierzt naziemnych
a) przejcia powinny by projektowane przy drogach jednojezdniowych onateniu ruchu < 10000 pojazdw/dob (ssaki) oraz < 500 pojazdw/dob (pazy) na odcinkach nieowietlonych, bez ogrodze ibarier ochronnych, b) przejcia powinny by projektowane przy przebiegu drogi wpoziomie otaczajcego terenu wprzypadku deniwelacji > 2 m mog wystpi problemy zzachowaniem odpowiednich warunkw bezpieczestwa: ograniczona widoczno zperspektywy kierowcy izwierzcia oraz utrudnione warunki ucieczki zwierzt (zwaszcza wprzypadku ssakw kopytnych), c) na odcinku obejmujcym przejcie oraz na odcinku co najmniej 150 m od jego pocztku (dla obu kierunkw jazdy) naley wprowadzi trwae ograniczenie prdkoci jazdy lub ograniczenia czasowe zaktywnymi systemami ostrzegania kierowcw (czujniki ruchu zlokalizowane poza pasem drogowym uruchamiajce znaki diodowe). Zaleca si ograniczenie prdkoci do 50 km/h inaley dodatkowo zastosowa dziaania egzekwujce przestrzeganie wprowadzonych ogranicze poprzez budow fotoradarw, progw spowalniajcych na jezdni, dodatkowe tablice informacyjne lub makiety ostrzegajce kierowcw (Fot. 25),

Fot. 25. Przejcia po powierzchni drogi wymagaj wprowadzenie ogranicze prdkoci jazdy izachcania kierowcw do ich przestrzegania np.wpostaci niestandardowych tablic ostrzegawczych.

d) zagospodarowanie poboczy (wzdu odcinkw drg przeznaczonych do przemieszczania si zwierzt) wsposb poprawiajcy widoczno zperspektywy kierowcy izwierzcia oraz zniechcajcy zwierzta do trwaego przebywania wbezporednim ssiedztwie jezdni poprzez:

54

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
usuwanie podszytw (drzew ikrzeww) wpasie 3 10 m od krawdzi jezdni wszdzie gdzie pozwalaj na to warunki topograficzne ibrak ku temu przeciwwskaza przyrodniczych, wprzypadku wprowadzania rolinnoci osonowo-izolacyjnej na poboczach naley unika gatunkw drzew ikrzeww stanowicych atrakcyjn baz erow dla ssakw kopytnych oraz ptakw piewajcych.

1.2. Projektowanie przej dla nietoperzy (stref przelotw nad drog)

a) przejcia powinny by projektowane przy przebiegu drogi wpoziomie zblionym do otaczajcego terenu lub wwykopie (optymalnie > 3 m) wprzypadku znaczcych deniwelacji (nasypy > 1 m) wskazane jest skierowanie przelotw (poprzez odpowiednie nasadzenia naprowadzajce) do istniejcych obiektw inynierskich, b) droga wmiejscu lokalizacji przejcia nie moe posiada owietlenia jezdni, c) obszar przejcia musi posiada odpowiednio uksztatowan rolinno naprowadzajc iuatwiajc przekraczanie drogi wpostaci: zwartych koron drzew tworzcych rodzaj zadaszenia (patrz: Ryc. 3) nad drogami jednojezdniowymi wprzypadku starych drg przebiegajcych przez obszary zadrzewione, szpalerw drzew ikrzeww lub ekranw przegrodowych owysokoci 4 m rwnolegych do drogi, naprowadzajcych do wyznaczonego miejsca przelotu nad drog (na szlaku tradycyjnych migracji), d) wcelu zapobiegania przelotom na niskich puapach wobszarze przejcia iunikania kolizji zpojazdami naley: wprzypadku, gdy droga przebiega wpoziomie otaczajcego terenu lub na niskim nasypie (wmiejscach wyznaczonych przelotw) konieczne jest wprowadzenie nasadze lub zastosowanie ekranw przegrodowych (ew. ogrodze zgstej siatki) owysokoci 45 m, wprzypadku drg 2-jezdniowych naley wprowadzi (zachowa) wysokie drzewa wpasie rozdziau jezdni (patrz: Ryc. 4) lub zastosowa ekran przegrodowy owysokoci 4 m.

Ryc. 3. Przejcie dla nietoperzy wkoronach drzew nad drog jednojezdniow.

Ryc. 4. Przejcie dla nietoperzy wkoronach drzew nad drog dwujezdniow.

55

2. Przejcia grne samodzielne dla duych irednich zwierzt

2.1. Schemat obiektu (rzut pionowy) Ryc. 5
A najcia nasypy ziemne czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C wa ziemny osonowo-izolacyjny ekran akustyczny iprzeciwolnieniowy wformie nasypu ziemnego, D ogrodzenie ochronne ogrodzenie z siatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi (stosowane na przejciach wprzypadku braku szczelnych ekranw przeciwolnieniowych/akustycznych), E rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia,  wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu i sztucznego owietlenia (pochodzcych z ruchu pojazdw) na powierzchni przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), kt rozszerzania powierzchni przejcia inaj.

C E
15 %
45 45

A d F

Ryc. 5. Schemat grnego przejcia dla zwierzt.

56

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
2.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 2628)

Fot. 26. Przejcie grne dla duych zwierzt przy drodze B31neu (Niemcy) konstrukcja elbetowa, ukowa.

Fot. 27. Przejcie grne dla duych zwierzt przy autostradzie A4 konstrukcja elbetowa, pytowobelkowa.

57

Fot. 28. Przejcie grne dla duych zwierzt przy autostradzie A2 konstrukcja zblachy falistej.

58

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
2.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 14
Rysunek 1. Optymalne rozwizania projektowe przejcia grnego przy niekorzystnej niwelecie drogi wariant zekranami przegrodowymi.

59

Rysunek 2. Optymalne rozwizania projektowe przejcia grnego przy niekorzystnej niwelecie drogi wariant zekranami wformie waw ziemnych.

60

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Rysunek 3. Optymalne rozwizania projektowe przejcia grnego przy korzystnej niwelecie drogi (droga wwykopie) wariant zekranami przegrodowymi.

61

Rysunek 4. Optymalne rozwizania projektowe przejcia grnego przy korzystnej niwelecie drogi (droga wwykopie) wariant zekranami wformie waw ziemnych.

62

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
2.4. Projektowanie powierzchni przej
a) lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw: obiekt zkrtkimi najciami (wwykopie) (patrz: Ryc. 6),
Ryc. 6. Schemat zalecanego przebiegu ekranw iogrodze ochronnych przy przejciu grnym zlokalizowanym wwykopie.
Ekran przeciwolnieniowy powinien obejmowa cae przejcie oraz odcinki poza nim o dugoci rwnej co najmniej szerokoci przejcia Ogrodzenie ochronne powinno by zlokalizowane moliwie najbliej krawdzi wykopu

obiekt zdugimi najciami (niweleta po terenie) (patrz: Ryc. 7),

Ryc. 7. Schemat zalecanego przebiegu ekranw iogrodze ochronnych przy przejciu grnym zlokalizowanym wpoziomie terenu.
Ogrodzenie ochronne powinno by poczone szczelnie z ekranem przeciwolnieniowym i poprowadzone agodnym ukiem w kierunku krawdzi drogi.

b) poczenie ogrodze iekranw. Naley wykona wsposb zapewniajcy trwa szczelno, np.poprzez poczenie skrajnego supka ogrodzenia zkonstrukcj ekranu przy pomocy metalowych cznikw. Supek ogrodzenia musi znajdowa si moliwie najbliej krawdzi osony.
63

c) prowadzenie ogrodze na skarpach nasypw. Naley unika lokalizacji ogrodze na stromych skarpach. Wprzypadku koniecznoci prowadzenia ogrodze wgr skarp onachyleniu > 1 : 2,5 (zwaszcza przy poczeniach zprzejciami) konieczne jest zwikszenie wysokoci nominalnej ogrodzenia co najmniej o10%. d) zagospodarowanie iksztatowanie powierzchni przej (Fot. 2931). Naley stworzy odpowiednie warunki glebowe wobszarze issiedztwie przej, co jest kluczowe dla ksztatowania rolinnoci osonowej inaprowadzajcej (minimalna miszo gleby patrz: Rozdzia VII, Pkt. 3). Wprzypadku, gdy przejcie ma by wykorzystywane przez mae zwierzta (mae ssaki rolinoerne idrapiene, bezkrgowce oraz ptaki preferujce krzewy izarola), konieczne jest zaprojektowanie odpowiedniej struktury rolinnoci zoonej zgatunkw zapewniajcych baz pokarmow oraz dogodne miejsca ukrycia. Mikrosiedliska powinny by tworzone zwykorzystaniem rolinnoci oraz gazw, karp korzeniowych, kd drewna, konarw, gazi etc. Naley wprowadzi liniowe nasadzenia drzew i/lub krzeww wysokich, jeli przejcie ma by wykorzystywane przez nietoperze (patrz: Ryc. 814).

H J

C A E

D B I F

Ryc. 8. Schemat optymalnego zagospodarowania powierzchni iotoczenia przejcia grnego zlokalizowanego wobszarze lenym lub mozaiki polno-lenej.

Objanienie symboli: A gazy zabezpieczajce przed przejazdami pojedynczy rzd B gazy zabezpieczajce przed przejazdami ukad wielorzdowy C mae skupiska gazw ofunkcjach siedliskotwrczych D krzewy liciaste nasadzenia kpowe E drzewa ikrzewy owocowe (nisko- iredniopienne, np.dzikie odmiany jaboni) nasadzenia pojedyncze F krzewy cierniste nasadzenia kpowe G karpy korzeniowe, stosy gazi, konary, martwe kody H krzewy liciaste nasadzenia rzdowe I sadzawka (wodopj) J wskie pasy obsiane wycznie trawami lub mieszank traw irolin motylkowych

64

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Droga B31n

Stroma skarpa

Wysokie byliny

Wysokie byliny

Krzewy Rolinno spontaniczna (sukcesja) - duy udzia koniczyny

Pole uprawne

Droga gruntowa Gazy

Pole uprawne

Pole uprawne

Ryc. 9. Most Hirschweg (droga B31neu, Niemcy) przykad zagospodarowania powierzchni duego przejcia grnego wobszarze mozaiki polno-lenej.

Droga gruntowa

Wa ziemny obsadzony krzewami (wiba nieregularna) Zioorola z pojedynczymi krzewami

Droga B33

Pas ki konej

Ryc. 10. Most Hohereute (droga B33, Niemcy) przykad zagospodarowania powierzchni przejcia dla rednich zwierzt wobszarze mozaiki polno-kowo-lenej.

Zioorola

65

Zioorola

Krzewy (o rnej wysokoci i pokroju)

Autostrada A36

Krzewy (o rnej wysokoci i pokroju) Droga gruntowa Las Las

Ryc. 11. Most Hardt (autostrada A36, Francja) przykad zagospodarowania powierzchni przejcia dla rednich zwierzt wobszarze lenym.

Droga gruntowa

Las Pojedyncze drzewa Sterty gazw Karpy korzeniowe Nasadzenia drzew Autostrada N7 ka kona Grupa krzeww Pojedyncze drzewa Grupa krzeww Nasadzenia drzew Las
Las

Las

ka kona

Droga gruntowa

Ryc. 12. Most Aspiholz (autostrada N7, Szwajcaria) przykad zagospodarowania powierzchni przejcia krajobrazowego wobszarze lenym.

66

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Droga B31neu
Wa ziemny Obnienie z rolinnoci kow Wa ziemny Obnienie z rolinnoci kow Wa ziemny Skarpa

Nasadzenia krzeww Nasadzenia drzew Gazy

Droga dojazdowa Sadzawka

Ryc. 13. Most Schwarzgraben (droga B31neu, Niemcy) przykad zagospodarowania powierzchni przejcia dla duych zwierzt zespolonego zdrog lokaln wobszarze mozaiki polno-lenej.

Droga B31neu

nasadzenia w lunej wibie

sukcesja/ rolinno ruderalna wysokie byliny

Nasadzenia krzeww Las

Droga gruntowa Pojedyncze drzewa

Ryc. 14. Most Weiherholz (droga B31neu, Niemcy) przykad zagospodarowania powierzchni przejcia krajobrazowego wobszarze mozaiki polno-lenej.

wysokie byliny

67

Fot. 29. Powierzchnia przejcia grnego dla duych zwierzt przy autostradzie A4 (Niemcy).

Fot. 30. Powierzchnia przejcia grnego dla duych zwierzt (most Weiherholz) przy drodze B31neu (Niemcy).

e) zabezpieczenia przed dostpem ludzi (Fot. 32). Wprowadzenie zabezpiecze jest konieczne na wszystkich przejciach, na ktrych istnieje zagroenie niepodanej penetracji przez ludzi. Zabezpieczenia powinny by wpeni skuteczne dla zatrzymania ruchu pojazdw osobowych oraz znaczco utrudnia ruch wszelkich pojazdw terenowych iruch pieszych. Naley stosowa gazy, karpy korzeniowe, kody drewna, stosy gazi, nasadzenia ciernistych krzeww (patrz: Ryc. 4).

68

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 31. Powierzchnia przejcia grnego dla duych zwierz przy autostradzie A20 (Niemcy).

Fot. 32. Zabezpieczenia przed przejazdami wpostaci gazw na powierzchni przejcia grnego autostrada A20 (Niemcy).

69

3. Przejcia grne dla duych, rednich imaych zwierzt zespolone zdrogami

3.1. Schemat obiektu (rzut pionowy) Ryc. 15
A najcia nasypy ziemne czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C wa ziemny osonowo-izolacyjny ekran akustyczny iprzeciwolnieniowy wformie nasypu ziemnego, D ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi (stosowane na przejciach wprzypadku braku szczelnych oson/ekranw przeciwolnieniowych/akustycznych), E rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F  wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia,  wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu i sztucznego owietlenia (pochodzcych z ruchu pojazdw) na powierzchni przejcia, G droga. Powinna posiada moliwie najmniejsza szeroko inawierzchni gruntow (ew. umocnion kruszywem). Zaleca si lokalizacj wniewielkim wykopie, asymetrycznie wstosunku do osi rodkowej przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), kt rozszerzania powierzchni przejcia inaj.

C
15

d
%
45 45

E B G A

Ryc. 15. Schemat grnego przejcia dla zwierzt zespolonego zdrog.

70

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
3.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane materiay ikonstrukcje analogiczne jak dla przej grnych samodzielnych (patrz: Pkt. 2.2) 3.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 5
Rysunek 5. Optymalne rozwizania projektowe przejcia grnego zespolonego zdrog gruntow wariant zekranami przegrodowymi.

3.4. Projektowanie powierzchni przej

a) rozwizania izalecenia analogiczne jak dla przej grnych samodzielnych (patrz: Pkt. 2.4) wnastpujcym zakresie: lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw, poczenie ogrodze iekranw, prowadzenie ogrodze na skarpach nasypw, zagospodarowanie i ksztatowanie powierzchni przej w strefach przeznaczonych dla zwierzt,
71

b) zabezpieczenia przed dostpem ludzi (Fot. 33). Wprowadzenie zabezpiecze jest konieczne dla ograniczenia penetracji przez ludzi stref przeznaczonych dla zwierzt. Zabezpieczenia powinny zapewni prowadzenie ruchu pojazdw jedynie po drodze zlokalizowanej na powierzchni przejcia. Naley stosowa gazy, karpy korzeniowe, kody drewna, stosy gazi, nasadzenia ciernistych krzeww wprowadzane wzdu drogi na powierzchni oraz przy wylotach pasw przeznaczonych dla zwierzt (patrz: Ryc. 16).

F A E

C D B G

Ryc. 16. Schemat zagospodarowania powierzchni oraz zabezpieczenia przed niekontrolowan penetracj ludzi przejcia grnego zespolonego zdrog, zlokalizowanego wobszarze lenym lub mozaiki polno-lenej. Objanienie symboli: A gazy zabezpieczajce przed przejazdami pojedynczy rzd B gazy zabezpieczajce przed przejazdami ukad wielorzdowy C mae skupiska gazw ofunkcjach siedliskotwrczych D karpy korzeniowe, stosy gazi, konary, martwe kody E krzewy liciaste nasadzenia kpowe F krzewy cierniste nasadzenia kpowe G droga gruntowa H wskie pasy obsiane wycznie trawami lub mieszank traw irolin motylkowych

c) lokalizacja, przebieg, parametry icechy konstrukcyjne oraz ruchowe drogi na powierzchni przejcia (Fot. 3436): przejcia dla duych irednich zwierzt. Droga powinna przebiega po powierzchni przejcia wzdu linii prostej ajej o powinna by zlokalizowana wok. szerokoci przejcia. Po obu stronach drogi musz znajdowa si pasy poronite rolinnoci, przeznaczone dla zwierzt. Na powierzchni przej mog znajdowa si jedynie drogi uytkowane sporadycznie ominimalnym nateniu ruchu (drogi serwisowe, gospodarcze, dojazdowe do pojedynczych zabudowa), ktre musz posiada nawierzchni gruntow, ew. umocnion kruszywem naturalnym (wir) lub amanym (kliniec). Niedopuszczalne jest lokalizowanie drg publicznych onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob. Zalecana jest lokalizacja drogi wpytkim wykopie wcelu jej skuteczniejszej izolacji od powierzchni przejcia poprzez utrudnienie zjazdw iograniczenie rozsypywania si kruszywa. Wzdu drogi nie naley
72
Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
instalowa barier ochronnych. Przypadkiem szczeglnym jest sytuacja, wktrej na powierzchni przejcia zlokalizowana jest droga mogca powodowa znaczce utrudnienia wprzemieszczaniu si zwierzt (droga publiczna stale obciona ruchem np.przez dojazdy do zabudowa) droga taka powinna przebiega moliwie najbliej krawdzi przejcia (jak najmniej ingerujc wjego powierzchni) iposiada na caej dugoci skuteczne ekranowanie emisji wiata ihaasu oraz zabezpieczenia przed zjazdami (patrz: Ryc. 1718).

Fot. 33. Zabezpieczenia przed przejazdami wstrefie przeznaczonej dla zwierzt na przejciu grnych, wykonane zgazw autostrada A2.

>1/3d

>1/3d

Ryc. 17. Schemat przebiegu drogi na powierzchni przejcia grnego zespolonego droga niewywierajca znaczcego wpywu na przemieszczanie si zwierzt.

73

Ryc. 18. Schemat przebiegu drogi na powierzchni przejcia grnego zespolonego przypadek szczeglny, kiedy droga moe wywiera znaczcy wpyw na przemieszczanie si zwierzt.

Fot. 34. Droga gruntowa wcentralnej czci przejcia grnego droga B31neu (Niemcy).

74

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 35. Droga umocniona kruszywem na powierzchni przejcia grnego autostrada A4.

Fot. 36. Droga gruntowa porodku przejcia grnego dla rednich zwierzt autostrada A36 (Francja).

przejcia dla nietoperzy. Mog by projektowane poprzez adaptacj grnych wiaduktw dla drg publicznych (wyposaenie obiektu wwysokie ekrany odbijajce irolinno naprowadzajc) (Fot. 37). Rodzaj nawierzchni drogi nie posiada kluczowego znaczenia dla skutecznoci obiektu. Naley unika drg oduym nateniu ruchu (zalecane < 2000 pojazdw/dob) ze wzgldu na zagroenie kolizjami.

75

Fot. 37. Wski wiadukt nad autostrad A4 (ok. 8 m. szer.) zlokaln drog brukow tego typu obiekty zekranami mog spenia funkcje przej dla nietoperzy (po wprowadzeniu nasadze naprowadzajcych).

4. Przejcia dolne samodzielne dla duych irednich zwierzt

4.1. Schemat obiektu (widok zprzodu) Ryc. 1920

E D B A F F d
45

E D G C A

Ryc. 19. Schemat przejcia dolnego dla duych irednich zwierzt rzut zgry.

76

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
F

d h

d h D

d D h

Ryc. 20. Schemat przejcia dolnego dla duych irednich zwierzt widok zprzodu.

A  dojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C  okno dowietleniowe (szczelina dowietleniowa) otwr konstrukcyjny zapewniajcy dostp wiata do powierzchni przejcia, D  ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, E  rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F  wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach,

77

G  ekran akustyczny pionowa konstrukcja zpyt transparentnych wok okna dowietleniowego (szczeliny dowietleniowej) wpoziomie jezdni, ograniczajca przenikanie haasu do powierzchni przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).

4.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 3840)

Fot. 38. Przejcie dolne dla duych zwierzt konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa autostrada A1.

Fot. 39. Przejcie dolne dla rednich zwierzt konstrukcja elbetowa, dwuprzsowa autostrada A20 (Niemcy).

78

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 40. Przejcie dolne dla rednich zwierzt konstrukcja zblachy falistej na awach elbetowych droga ekspresowa S-3 (wbudowie).

79

4.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 610

Rysunek 6. Optymalne rozwizania projektowe przej dolnych samodzielnych konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa.

80

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Rysunek 7. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dolnego samodzielnego konstrukcja zblach falistych na awach elbetowych.

81

Rysunek 8. Optymalne rozwizania projektowe przej dolnych samodzielnych konstrukcja elbetowa, wieloprzsowa. Zalecane rozwizania projektowe podpr porednich.

82

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Rysunek 9. Zalecane rozwizania projektowe urzdze dylatacyjnych zalecane do zastosowania wprzypadku przej dla zwierzt ze wzgldu na nisk emisj haasu.

Rysunek 10. Zalecane rozwizania projektowe ekranw akustycznych wok szczelin (okien) dowietleniowych stosowanych wcelu ograniczenia poziomu haasu na powierzchni przej dolnych.

4.4. Projektowanie powierzchni przej

a) lokalizacja iprzebieg ogrodze. Ogrodzenia ochronne powinny by poczone szczelnie ze cianami przyczkw lub zkrawdziami powoki stalowej (obiekty zblachy falistej). Lokalizacja ogrodze przy obiektach betonowych zaley od rozwiza projektowych przyczkw (obecno skarp oporowych). (patrz: Rysunek 6, 7, 8). b) ekrany przeciwolnieniowe. Powinny by projektowane na wszystkich przejciach nie posiadajcych typowych ekranw akustycznych izlokalizowane powyej wylotw przejcia (wzdu jezdni). Ekranami naley obj odcinek drogi obejmujcy przejcie oraz przylegajcy do niego obszar naprowadzania zwierzt, ktry powinien by wyznaczony indywidualnie dla kadego obiektu
83

(zuwzgldnieniem m.in. lokalnej rzeby terenu, rozmieszczenia iksztatu przecinanych siedlisk ikorytarzy ekologicznych). Minimalny odcinek drogi wyposaony wekrany 50m od zewntrznych krawdzi przejcia wkadym kierunku; wysoko minimalna ekranw 2m. (patrz: Rysunek 6, 7, 8). c) ekrany akustyczne. Ekrany powinny by projektowane na wszystkich przejciach dla duych zwierz. Zaleca si projektowanie prostych konstrukcyjne ekranw odbijajcych opowierzchni nieprzezroczystej, zlokalizowanych powyej wylotw przejcia (wzdu jezdni). Ekrany naley projektowa na przejciu oraz przylegajcym odcinku drogi, ktrego dugo powinna by wyznaczona indywidualnie dla kadego obiektu (zuwzgldnieniem czynnikw decydujcych onateniu ipropagacji haasu). Minimalny odcinek drogi wyposaony wekrany 50 m od zewntrznych krawdzi przejcia wkadym kierunku. Wysoko ekranw powinna wynika zoblicze iprognoz, lecz nie powinna by mniejsza ni wysoko ogrodze (patrz: Rysunek 6, 7, 8). d) zagospodarowanie powierzchni.

E C G I D

F A B

Ryc. 21. Schemat (rzut zgry) optymalnego zagospodarowania powierzchni iotoczenia przejcia dolnego zlokalizowanego wobszarze lenym lub mozaiki polno-lenej. Objanienie symboli: A gazy zabezpieczajce przed przejazdami pojedynczy rzd B gazy zabezpieczajce przed przejazdami ukad wielorzdowy C mae skupiska gazw ofunkcjach siedliskotwrczych D krzewy liciaste nasadzenia kpowe E drzewa ikrzewy owocowe (nisko iredniopienne, np.dzikie odmiany jaboni) nasadzenia pojedyncze F krzewy cierniste nasadzenia kpowe G karpy korzeniowe, stosy gazi, konary, martwe kody H krzewy liciaste nasadzenia rzdowe I sadzawka (wodopj)

W przypadku, gdy warunki wietlne pozwalaj na rozwj rolinnoci na powierzchni przejcia (zwaszcza wysokie estakady) naley odtworzy warunki glebowe umoliwiajce rozwj rolinnoci (minimalna miszo gleby patrz: Rozdzia 6, Pkt. 3), ktrej skad gatunkowy istruktura powinny by zblione do zbiorowisk rolinnych wystpujcych wotoczeniu przejcia (co spowoduje czciowe zachowanie cigoci struktury przecinanych przez drog siedlisk). Wsytuacji, gdy przejcie ma by wykorzystywane przez mae zwierzta (mae ssaki rolinoerne idrapiene, bezkrgowce oraz ptaki preferujce krzewy izarola) konieczne
84
Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
jest zaprojektowanie odpowiedniej struktury rolinnoci zoonej zgatunkw zapewniajcych baz pokarmow oraz dogodne miejsca ukrycia. Mikrosiedliska powinny by tworzone zwykorzystaniem rolinnoci oraz gazw, karp korzeniowych, kd drewna, konarw, gazi etc. Wprzypadku gdy przejcie ma by wykorzystywane przez nietoperze naley wprowadzi liniowe nasadzenia drzew ikrzeww poczone zpodobnymi strukturami poza obiektem. Podstawowe zasady ksztatowania rolinnoci: struktura przestrzenna (pionowa ipozioma) rolinnoci wobszarze przej iich ssiedztwie powinna by podobna do wystpujcej wotoczeniu obiektw, naley dy do ksztatowania rolinnoci omoliwie najwyszej liczbie gatunkw isilnie zrnicowanej strukturze (przez nieregularne wiby, rne formy skupienia), naley stworzy warunki do spontanicznej ekspansji rolinnoci isukcesji naturalnej. W przypadku, gdy warunki wietlne nie pozwalaj na rozwj rolinnoci na powierzchni przejcia, wstrefie bezporedniego ssiedztwa przejcia (oodpowiednim usonecznieniu) naley odtworzy warunki glebowe umoliwiajce rozwj rolinnoci, ktrej skad gatunkowy istruktura powinny by zblione do zbiorowisk rolinnych wystpujcych wotoczeniu obiektu. Powierzchnia przejcia (wstrefie zacienionej, bez moliwoci rozwoju rolinnoci) powinna by pokryta rodzimym piaszczystym gruntem mineralnym. Na powierzchni naley stworzy dogodne miejsca ukrycia dla maych zwierzt (mikrosiedliska tworzone zwykorzystaniem gazw, karp korzeniowych, kd drewna, konarw, gazi etc.) (patrz: Ryc. 21). e) zabezpieczenia przed dostpem ludzi. Wprowadzenie zabezpiecze jest konieczne na wszystkich przejciach, na ktrych istnieje zagroenie niepodanej penetracji przez ludzi. Zabezpieczenia powinny znajdowa si na kracach powierzchni przejcia ipowinny by wpeni skuteczne dla zatrzymania ruchu pojazdw osobowych oraz znaczco utrudnia ruch wszelkich pojazdw terenowych iruch pieszych. Naley stosowa gazy, karpy korzeniowe, kody drewna, stosy gazi, nasadzenia ciernistych krzeww (patrz: Ryc. 21). f) rowy iinne obiekty odwodnieniowe na przejciu. W obszarze przeznaczonym do przemieszczania si zwierzt nie mog znajdowa si otwarte rowy onachyleniu skarp > 1 : 2,5. Wszystkie rowy przecinajce powierzchni przej powinny by skanalizowane (rurocig) lub, wprzypadku braku takiej moliwoci, powinny mie wypaszczone skarpy zpokryciem gruntowym. Wszelkie obiekty odwodnieniowe naley lokalizowa poza powierzchni przejcia wstrefach pooonych poza ogrodzeniami ochronnymi (niedostpnych dla zwierzt). g) schody, balustrady, przejcia subowe. Naley ograniczy do minimum projektowanie elementw zwizanych zobsug obiektw ilokalizowa je wstrefach pooonych poza ogrodzeniami ochronnymi (niedostpnych dla zwierzt). Balustrady przy schodach igzymsach powinny by malowane wkolorach stonowanych, nawizujcych do otoczenia.

5. Przejcia dolne dla duych, rednich imaych zwierzt zespolone zdrogami

5.1. Schemat obiektu (widok zprzodu) Ryc. 22
A  dojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C  okno dowietleniowe (szczelina dowietleniowa) otwr konstrukcyjny zapewniajcy dostp wiata do powierzchni przejcia,
85

D  ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, E  rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F  wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, G  droga powinna posiada moliwie najmniejsza szeroko, nawierzchni gruntow, ew.umocnion kruszywem, lokalizacja wcentralnej czci przejcia, H  ekran akustyczny pionowa konstrukcja zpyt transparentnych wok okna dowietleniowego (szczeliny dowietleniowej) wpoziomie jezdni, ograniczajca przenikanie haasu do powierzchni przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).

E D B d
45

E D H A C A

G
F F

Ryc. 22. Schemat przejcia dolnego dla duych irednich zwierzt zespolonego zdrog rzut zgry.

86

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
5.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 4142)

Fot. 41. Przejcie dolne zespolone zdrog len konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa droga ekspresowa S-3.

Fot. 42. Przejcie dolne zespolone zdrog serwisow konstrukcja elbetowa, dwuprzsowa autostradaA2.

87

5.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 11

Rysunek 11. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dolnego zespolonego zdrog gruntow konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa.

5.4. Projektowanie powierzchni przej

a) wymiary minimalne (szeroko iwysoko) wprzypadku projektowania przej zespolonych zdrogami kluczow kwesti jest uwzgldnienie odpowiednio szerokich, gruntowych pasw terenu, pooonych poza ruchem pojazdw, ktrych wymiary minimalne powinny by nastpujce: 2 5,0 m przejcia dla duych zwierzt, zapewnienie wiata pionowego 4,5 m; zalecane jest lokalizowanie przejcia pod oddzielnym przsem owietle zgodnym zzaleceniami dla przej dolnych samodzielnych, 2 3,5 m przejcia dla rednich zwierzt, zapewnienie wiata pionowego 3,5 m, 2 2,0 m przejcia dla maych zwierzt. b) lokalizacja, przebieg, parametry icechy konstrukcyjne oraz ruchowe drogi na powierzchni przej. Droga powinna przebiega po powierzchni przejcia wzdu linii prostej ajej o powinna by zlokalizowana: wcentralnej czci przejcia obiekty jednoprzsowe, wcentralnej czci skrajnego przsa obiekty wieloprzsowe.

88

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Po obu stronach drogi musz znajdowa si przeznaczone dla zwierzt pasy gruntowe poronite rolinnoci (jeli pozwalaj na to warunki wietlne). Na powierzchni przej mog znajdowa si jedynie drogi uytkowane sporadycznie ominimalnym nateniu ruchu (drogi serwisowe, gospodarcze, dojazdowe do pojedynczych zabudowa), ktre musz posiada nawierzchni gruntow, ew. umocnion kruszywem naturalnym (wir) lub amanym (kliniec). Niedopuszczalne jest lokalizowanie drg publicznych onateniu ruchu > 500 pojazdw/ dob. Wzdu drogi nie naley instalowa barier ochronnych oraz nie naley stawia znakw drogowych. c) zabezpieczenia przed dostpem ludzi. W przypadku przej zespolonych zdrogami wystpuj problemy podobne do przej samodzielnych (patrz: Pkt. 4.4). Inne s jedynie ich lokalizacje, gdy wobiektach zespolonych zabezpieczenia powinny obejmowa dodatkowo pobocza drogi (brak takich zabezpiecze powoduje czsto przejazdy poza wyznaczon drog). d) rozwizania analogiczne jak dla przej dolnych samodzielnych (patrz: Pkt. 4.4) wzakresie: zagospodarowanie powierzchni, lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw, konstrukcja ekranw akustycznych, obiekty odwodnieniowe na przejciu, projektowanie schodw, balustrad, przej subowych.

6. Przejcia dolne dla duych irednich zwierzt zespolone zciekami wodnymi

6.1. Schemat obiektu (widok zprzodu) Ryc. 23, 24

E D B d
45

E D H A C A

G
F d F

Ryc. 23. Schemat przejcia dolnego dla duych irednich zwierzt zespolonego zciekiem rzut zgry.

89

A d  ojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C okno dowietleniowe (szczelina dowietleniowa) otwr konstrukcyjny zapewniajcy dostp wiata do powierzchni przejcia, D  ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, E  rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F  wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, G  koryto cieku powinno pozosta wmoliwie najbardziej naturalnej postaci, lokalizacja wcentralnej czci przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).

d h

d h D

Ryc. 24. Schemat przejcia dolnego dla duych irednich zwierzt zespolonego zciekiem widok zprzodu.

90

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
6.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 4345)

Fot. 43. Przejcie dolne dla rednich zwierzt zespolone zkanaem idrog gospodarcz konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa autostrada A20 (Niemcy).

Fot. 44. Przejcie dolne dla rednich zwierzt zespolone ze strumieniem konstrukcja zblachy falistej na awach elbetowych droga ekspresowa S-3.

91

Fot. 45. Przejcie dolne dla duych zwierzt zespolone zpotokiem konstrukcja elbetowa, dwuprzsowa droga ekspresowa S-3.

92

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
6.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 1213
Rysunek 12. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dolnego zespolonego zciekiem konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa.

93

Rysunek 13. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dolnego zespolonego zciekiem konstrukcja elbetowa, wieloprzsowa.

94

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
6.4. Projektowanie powierzchni przej
a) szeroko pasw gruntowych (pek ziemnych) przeznaczonych dla zwierzt. Powinna by dostosowana do funkcji ekologicznych obiektu iwynosi minimum: 2 2,5 szerokoci cieku (zalecane > 2 15 m) wprzypadku przej ofunkcjach krajobrazowych (zachowanie cigoci funkcjonalnej przecinanych ekosystemw ikorytarzy ekologicznych), 2 szeroko cieku wprzypadku przej dla duych irednich zwierzt (zapewnienie przemieszczania kluczowych gatunkw fauny). Podane parametry szerokoci pasw gruntowych obejmuj zarwno strefy okresowo zalewane (powyej poziomu wody redniej) oraz strefy suche (powyej poziomu wody wysokiej). b) wysoko od powierzchni pasw gruntowych (pek ziemnych) do spodu konstrukcji (wiato pionowe). Powinna by dostosowana do funkcji ekologicznych obiektu iwynosi minimum: 5 m wprzypadku przej ofunkcjach krajobrazowych iprzej dla duych zwierzt, 3,5 m wprzypadku przej dla rednich zwierzt, > 10 m wprzypadku koniecznoci zachowania (lub odbudowy) rolinnoci drzewiastej pod powierzchni obiektu (wcelu zachowania cigoci struktury przecinanych zbiorowisk rolinnych). Wysoko minimalna mierzona jest od najwyszego punktu suchych pek do najniej pooonych elementw konstrukcji obiektu. c) pooenie (rzdna) pek ziemnych wodniesieniu do warunkw hydrologicznych. W przypadku wszystkich przej dla duych irednich zwierzt rzdna pek powinna znajdowa si powyej poziomu wody wysokiej dla danego cieku. Powierzchnia pek moe posiada zmienn rzdn (zmienna wysoko wstrefach dostpnych dla zwierzt), pod warunkiem, e wkadym punkcie zostanie zachowana wymagana wysoko minimalna. W przypadku przej dla rednich zwierzt (wsytuacji duych trudnoci zuzyskaniem odpowiedniej wysokoci) dopuszczalne jest zaprojektowanie pek ziemnych stopniowanych wtaki sposb, e ich najnisze poziomy bd znajdoway si poniej poziomu wody wysokiej. (patrz: Ryc. 25).
Ryc. 25.

95

d) powierzchnia suchych pek. Powinna by wyrwnana ipokryta gruntem rodzimym lub innym opodobnych parametrach fizyko-chemicznych. Nie naley stosowa kruszyw amanych oraz naturalnych gruboziarnistych. Umocnienia powierzchni pek naley stosowa wycznie wsytuacjach koniecznych zwykorzystaniem takich materiaw, ktre zapewni trwae pokrycie gruntem (preferowane uycie geosyntetykw) take wprzypadku okresowego zalewania powierzchni. Wprzypadku odpowiednich warunkw wietlnych do rozwoju rolinnoci naley wierzchni warstw pek pokry gruntem urodzajnym oyznoci iwilgotnoci wymaganej do optymalnego rozwoju gatunkw rolin wystpujcych wssiedztwie przejcia. Wprzypadku duych obiektw (oodpowiednio szerokich pkach) zaleca si wykadanie pojedynczych gazw oraz karp korzeniowych, fragmentw pni, konarw, stosw gazi etc., wcelu stworzenia mikrosiedlisk izachcenia maych zwierzt do korzystania zprzej. e) lokalizacja iprzebieg koryta cieku. Koryto cieku powinno pozosta wniezmienionym przebiegu iby zlokalizowane: wcentralnej czci przejcia obiekty jednoprzsowe, pod rodkowym przsem obiekty wieloprzsowe. Po obu stronach cieku musz znajdowa si pasy (pki) gruntowe przeznaczone dla zwierzt. Szeroko obu pasw powinna by podobna, lecz szeroko jednego zpasw mona zmniejszy wsytuacji, gdy koryto cieku zlokalizowane jest asymetrycznie wdnie doliny lub gdy otoczenie przejcia na jednym zbrzegw nie bdzie sprzyja wykorzystaniu przez zwierzta (np.wystpowanie wbezporednim ssiedztwie zabudowy). f) umocnienia (ubezpieczenia) koryta cieku. Naley pozostawi koryta ciekw bez umocnie wkadym przypadku, wktrym jest to dopuszczalne ze wzgldw bezpieczestwa konstrukcji mostu. Wsytuacjach koniecznych umocnienia naley wykonywa (wpierwszej kolejnoci) zwykorzystaniem metod imateriaw biologicznych (rolinno stabilizujca, faszyna) oraz geosyntetykw (zzasypaniem gruntem) awwarunkach grskich ipodgrskich stosowa luny narzut kamienny ozmiennej granulacji, wostatecznoci stosowa materiay betonowe lub gabiony (kosze imaterace) zodpowiednim pokryciem gruntem. Bez wzgldu na rodzaj umocnienia naley zachowa moliwo swobodnego przemieszczania si wszystkich wystpujcych gatunkw zwierzt (wtym maych) wpoprzek koryta cieku, wtym celu, wzalenoci od sposobu umocnienia naley: geosyntetyki. Naley zasypa lub wypeni szczelnie gruntem (geokraty) zzachowaniem nachylenia skarp < 1 : 2. Wprzypadku odpowiednich warunkw wietlnych naley zastosowa grunt urodzajny iwysiew traw. narzut kamienny. Zastosowanie kamienia amanego ogrubej frakcji powoduje utrudnienie wprzemieszczaniu si zwierzt, dlatego naley zastosowa rozwizania uatwiajce zwierztom pokonywanie skarp poprzez: zasypanie szczelin pomidzy gazami frakcj poredni igruntem rodzimym (wwierzchniej warstwie) z dopuszczeniem ekspansji rolinnoci (ew. dodatkowy wysiew traw) co spowoduje powstanie wskich cieek dla ruchu maych zwierzt, zaprojektowanie odcinkw skarp koryta zfrakcj drobniejsz, umoliwiajc wyprofilowanie agodnych pochylni (nachylenie < 1 : 2) ostosunkowo wyrwnanej powierzchni (oszerokoci min. 1 m), rozmieszczonych max. co 10 m na kadym zbrzegw, pyty betonowe. Naley stosowa je wycznie wszczeglnych, uzasadnionych przypadkach, zpominiciem ciekw znaturalnym korytem. Zastosowanie pyt aurowych omoliwie najwikszych oczkach zzasypaniem gruntem wprzypadku odpowiednich warunkw wietlnych naley zastosowa grunt urodzajny iwysiew traw. Naley stosowa umocnienia jedynie na skarpach koryta, wmoliwie najwszych pasach. Nachylenie umocnionych skarp < 1:2.
96
Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
gabiony (kosze imaterace kamienne). Naley stosowa je wostatecznoci ze wzgldu na due utrudnienia wprzemieszczaniu si maych zwierzt oraz ssakw kopytnych. Umocnienia naley stosowa jedynie na skarpach koryta, wmoliwie najwszych pasach. Powierzchnia gabionw musi by pokryta szczelnie drobnoziarnistym gruntem na podkadzie zgeowkniny lub innych, podobnych warstw porednich. Nachylenie umocnionych skarp < 1:2, g) rozwizania analogiczne jak dla przej dolnych samodzielnych (patrz: Pkt. 4.4) wzakresie: zagospodarowanie powierzchni, lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw, konstrukcja ekranw akustycznych, obiekty odwodnieniowe na przejciu, zabezpieczenia przed dostpem ludzi, projektowanie schodw, balustrad, przej subowych.

7. Przejcia dolne dla rednich imaych zwierzt zespolone zliniami kolejowymi

7.1. Schemat obiektu (widok zprzodu) Ryc. 26, 27
A dojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C okno dowietleniowe (szczelina dowietleniowa) otwr konstrukcyjny zapewniajcy dostp wiata do powierzchni przejcia, D ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, E rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, F wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, G linia kolejowa powinna przebiega na niewysokim nasypie, lokalizacja wcentralnej czci przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).

97

E D A B d
45

E D A

G
A F F A

Ryc. 26. Schemat przejcia dolnego dla zwierzt zespolonego zlinia kolejow rzut zgry.

d h

d h D

Ryc. 27. Schemat przejcia dolnego zespolonego zlini kolejow widok zprzodu.

98

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
7.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 4647)

Fot. 46. Przejcie dolne zespolone zlini kolejow konstrukcja elbetowa, jednoprzsowa autostrada A1.

Fot. 47. Przejcie dolne zespolone zlini kolejow konstrukcja stalowa, wieloprzsowa autostrada A4.

99

7.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 14

Rysunek 14. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dolnego zespolonego zlini kolejow konstrukcja elbetowa, wieloprzsowa.

100

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
7.4. Projektowanie powierzchni przej
a) lokalizacja linii kolejowej ijej rzdna wzgldem powierzchni przejcia. Linia powinna przebiega po powierzchni przejcia wzdu prostej, optymalnie na niewysokim nasypie (do 1 m), ajej o powinna by zlokalizowana: wcentralnej czci przejcia obiekty jednoprzsowe, wcentralnej czci skrajnego przsa obiekty wieloprzsowe. b) rowy odwodnieniowe wzdu linii. Wzdu linii (na powierzchni przejcia) nie mog znajdowa si gbokie rowy, ktre znaczco ogranicz szeroko stref dostpnych dla zwierzt. Optymalnym rozwizaniem jest skanalizowanie odwodnienia pod wiaduktem oraz na odcinku min. 50 m od jego kracw (wobu kierunkach) lub zastosowanie pytki roww ziemnych ogbokoci < 1,0 m, inachyleniu skarp nie wikszym ni 1:2,5. c) obiekty towarzyszce linii. Na powierzchni przejcia oraz wjego bezporednim ssiedztwie (wodlegoci < 50 m) nie powinny znajdowa si dodatkowe urzdzenia iobiekty mogce powodowa odstraszanie zwierzt takie jak: przsa napre sieci trakcyjnej, wolnostojce urzdzenia sterowania ruchem kolejowym (srk), semafory. d) zagospodarowanie powierzchni przejcia oraz izolacja linii od stref dostpnych dla zwierzt. Naley zastosowa dziaania podobne jak dla przej dolnych samodzielnych (patrz: Pkt.4.4). Dziaania takie jak budowa waw ziemnych (dla przej odpowiednio szerokich), czy wykadanie karp korzeniowych powinny by tak zlokalizowane, aby czciowo izolowa lini od stref przeznaczonych dla zwierzt wcelu: ograniczenia ryzyka miertelnoci ssakw kopytnych wwyniku kolizji zpocigami, zwaszcza wprzypadku ruchu pocigw pasaerskich oduych prdkociach (> 120 km/h), ukierunkowania przemieszczania si maych zwierzt. e) rozwizania analogiczne jak dla przej dolnych samodzielnych (patrz: Pkt. 4.4) wzakresie: zagospodarowanie powierzchni, lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw, konstrukcja ekranw akustycznych, obiekty odwodnieniowe na przejciu, projektowanie schodw, balustrad, przej subowych.

8. Przejcia dolne samodzielne dla maych zwierzt

8.1. Schematy obiektw (widok zprzodu) Ryc. 28, 29
A dojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji mostu/przepustu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, D rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw
101

konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzt do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, E ogrodzenie ochronno-naprowadzajce ogrodzenie ospecjalnej konstrukcji speniajce funkcj zabezpieczania przed wchodzeniem maych zwierzt na jezdni oraz ich naprowadzania do powierzchni przej, F wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, d efektywna szeroko przejcia, h efektywna wysoko przejcia.

C
45

D F C

B D

Ryc. 28. Schematy przej dolnych dla maych zwierzt rzut zgry.

102

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
F F

C
d h d h

C E E

F F

C
d h d h

C E E

Ryc. 29. Schematy przej dolnych dla maych zwierzt widok zprzodu.

8.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 4851)

Fot. 48. Przejcie dla maych zwierzt przepust elbetowy autostrada A4.

103

Fot. 49. Przejcie dla maych zwierzt przepust elbetowy ze skrzydami ukonymi autostrada A1.

Fot. 50. Przejcie dla maych zwierzt przepust zblachy falistej autostrada A4.

104

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 51. Przejcie dla maych zwierzt most elbetowy droga krajowa nr 74.

105

8.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 1516, Ryc. 30

Rysunek 15. Rozwizania projektowe przej dolnych dla maych zwierzt konstrukcja elbetowa. Preferowany jest wariant ze skarpami gruntowymi.

106

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
Rysunek 16. Rozwizania projektowe przej dolnych dla maych zwierzt konstrukcja zblachy falistej. Preferowane jest stosowanie przekrojw owysokim profilu.

gowica (ciana) betonowa cite zakoczenie - miejsce poczenia z ogrodzeniem dla maych zwierzt

> 50 cm

profil stalowy lub z tworzywa sztucznego

profil stalowy lub z tworzywa sztucznego

Ryc. 30. Zalecane rozwizania zakocze przepustw zblach itworzyw sztucznych ze wzgldu na konieczno szczelnego poczenia zogrodzeniami ochronno-naprowadzajcymi dla maych zwierzt.

8.4. Projektowanie powierzchni przej:

a) lokalizacja iprzebieg ogrodze. ogrodzenia ochronne dla duych zwierzt (siatkowe) powinny by zlokalizowane wnastpujcy sposb: obiekty owysokoci rwnej lub wikszej od wysokoci ogrodzenia szczelne poczenie ogrodze zzewntrznymi cianami przejcia, rozwizanie analogiczne jak dla przej duych irednich (patrz: Rysunek 6, 7, 8), obiekty owysokoci mniejszej od wysokoci ogrodzenia prowadzenie ogrodze powyej wlotu-wylotu, moliwie najbliej krawdzi (patrz: Ryc. 29). ogrodzenia ochronno-naprowadzajce dla maych zwierzt powinny by zlokalizowane wnastpujcy sposb: W przypadku drg posiadajcych ogrodzenia siatkowe dla duych zwierzt, naley oba rodzaje ogrodze prowadzi wzdu jednej linii, jedynie wbezporednim ssiedztwie przej zastosowa modyfikacje (patrz: Ryc. 29).
107

W przypadku drg bez ogrodze dla duych zwierzt, ogrodzenia ochronno-naprowadzajce musz by prowadzone rwnolegle do podstawy nasypu drogowego iczy si szczelnie zczoem przepustu (patrz: Rysunek 15). b) ekrany przeciwolnieniowe. Naley rozway ich projektowanie na wybranych przejciach, wszczeglnoci na obiektach przeznaczonych dla gatunkw lenych, przy ktrych nie zlokalizowano ekranw akustycznych. Ekrany powinny by zlokalizowane powyej wylotw przejcia wzdu jezdni. Ekranami naley obj odcinek drogi obejmujcy przejcie oraz przylegajcy do niego obszar naprowadzania zwierzt, ktry powinien by wyznaczony indywidualnie dla kadego obiektu (zuwzgldnieniem m.in. lokalnej rzeby terenu, rozmieszczenia iksztatu przecinanych siedlisk ikorytarzy ekologicznych). Zalecany, minimalny odcinek drogi wyposaony wekrany 50 m od zewntrznych krawdzi przejcia wkadym kierunku. Wysoko minimalna ekranw 2 m. c) zagospodarowanie powierzchni. W strefie bezporedniego ssiedztwa przejcia oodpowiednim usonecznieniu, naley odtworzy warunki glebowe umoliwiajce rozwj rolinnoci, ktrej skad gatunkowy istruktura powinny by zblione do zbiorowisk rolinnych wystpujcych wotoczeniu przejcia. Powierzchnia przejcia (wstrefie bez moliwoci rozwoju rolinnoci) powinna by pokryta rodzimym piaszczystym gruntem mineralnym, niezagszczonym omiszoci zapewniajcej szczelne itrwae pokrycie (istotne zwaszcza wprzypadku przej zblach falistych). W przypadku obiektw oodpowiednich rozmiarach na powierzchni przejcia naley stworzy dogodne miejsca ukrycia dla maych zwierzt (mikrosiedliska tworzone zwykorzystaniem gazw, karp korzeniowych, kd drewna, konarw, gazi etc.). d) zabezpieczenia przed dostpem ludzi. W przypadku wszystkich obiektw owymiarach umoliwiajcych swobodne wykorzystywanie przez ludzi konieczne jest wprowadzenie zabezpiecze ograniczajcych niepodan penetracj przez ludzi; zabezpieczenia powinny stanowi gazy, karpy korzeniowe, kody drewna, stosy gazi, nasadzenia ciernistych krzeww etc. e) rowy iinne obiekty odwodnieniowe na przejciu. W obszarze przeznaczonym do przemieszczania si zwierzt nie mog znajdowa si otwarte rowy onachyleniu skarp > 1 : 2,5. Wszystkie rowy przecinajce powierzchni przej powinny by skanalizowane (rurocig) lub, wprzypadku braku takiej moliwoci, powinny mie wypaszczone skarpy zpokryciem gruntowym. Wszelkie obiekty odwodnieniowe naley lokalizowa poza powierzchni przejcia wstrefach pooonych poza ogrodzeniami ochronnymi (niedostpnych dla zwierzt). f) schody, balustrady, przejcia subowe. Naley ograniczy do minimum projektowanie elementw zwizanych zobsug obiektw ilokalizowa je wstrefach pooonych poza ogrodzeniami ochronnymi (niedostpnych dla zwierzt). Balustrady przy schodach igzymsach powinny by malowane wmao jaskrawych barwach nawizujcych do otoczenia.

108

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
9. Przejcia dolne dla maych zwierzt zespolone zciekami wodnymi
9.1. Schematy obiektw (rzut pionowy) Ryc. 31
A dojcia strefy czce powierzchni przejcia zotoczeniem, B powierzchnia przejcia obszar wzasigu konstrukcji wiaduktu przeznaczony (idostpny) dla przemieszczania si zwierzt, C ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejcia, D rolinno osonowo-naprowadzajca nasadzenia rolinne speniajce funkcje izolacji powierzchni przejcia przed emisjami komunikacyjnymi, osaniania elementw konstrukcyjnych przej oraz zachcania zwierzta do penetrowania obszaru przejcia ijego otoczenia, E wariant I: ekran przeciwolnieniowy konstrukcja pionowa (zazwyczaj wpostaci parkanw/potw drewnianych) ograniczajca poziom natenia sztucznego owietlenia (pochodzcego zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, wariant II: ekran akustyczny konstrukcja pionowa ograniczajca poziom natenia haasu isztucznego owietlenia (pochodzcych zruchu pojazdw) na powierzchni przejcia oraz na dojciach, F koryto cieku powinno pozosta wmoliwie najbardziej naturalnej postaci, lokalizacja wcentralnej czci przejcia, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).

C
45

A B

B F

D E C A B
d

B F D

Ryc. 31. Schemat przejcia dolnego dla maych zwierzt zespolonego zciekiem rzut zgry.

109

9.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 5253)

Fot. 52. Przejcie dla maych zwierzt zespolone zrowem przepust elbetowy droga serwisowa wzdu autostrady A2.

Fot. 53. Przejcie dla maych zwierzt zespolone zrowem przepust stalowy autostrada A2.

110

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
9.3. Projektowanie konstrukcji przej Rysunek 1718
Rysunek 17. Rozwizania projektowe przejcia dolnego dla maych zwierzt zespolonego zrowem konstrukcja elbetowa zpkami ziemnymi.

111

Rysunek 18. Rozwizania projektowe przejcia dolnego dla maych zwierzt zespolonego zrowem konstrukcja zblach falistych zpkami podwieszanymi ipkami ziemnymi.

112

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
9.4. Projektowanie powierzchni przej
a) lokalizacja suchych pek. Pki powinny by zlokalizowane obustronnie (wzdu obu brzegw cieku), dopuszcza si projektowanie pek jednostronnych wsytuacjach szczeglnych, np.: adaptacji istniejcych przepustw odwodnieniowych do speniania funkcji przej dla zwierzt bez zmiany przekroju obiektu, poczenia przejcia zprzepustem odwodnieniowym prowadzcym wod jedynie wtrakcie wezbra po nawalnych opadach iroztopach, wprzypadku przej dla wydry poza obszarami oistotnym znaczeniu dla gatunku. b) rozwizania konstrukcyjne pek (Fot. 5459). oparte na dnie konstrukcji obiektu mog by wykonane jako (patrz: Ryc. 32): skarpy ziemne: -usypane wycznie zgruntu bezporednio na dnie konstrukcji obiektu, - usypane zgruntu na dnie pomidzy cian boczn obiektu adodatkow, pionow ciank, wylewki lub prefabrykaty betonowe pokryte warstw gruntu, gabiony pokryte warstw gruntu.  mocowane do cian bocznych obiektu (pki podwieszane) mog by wykonane znastpujcych materiaw (wzalenoci od materiau budowy przejcia): prefabrykaty betonowe. Naley uywa elementw moliwie dugich iszerokich (ograniczenie liczby szczelin) oraz wykona zabezpieczenia przed osypywaniem si gruntu np.zewntrzna krawd. blacha paska ifalista. Wskazane wykonanie jako element monolityczny (ograniczenie liczby szczelin), konieczne jest wykonanie zabezpieczenia przed osypywaniem si gruntu np.zewntrzna krawd. tworzywa sztuczne (np.ywice GRP) jw. deski impregnowane. Moliwe do zastosowania przy rnych konstrukcjach, jednak ze wzgldu na szybko postpujc korozj biologiczn naley ograniczy do obiektw wikszych, dobrze przewietrzanych inasonecznionych. Naley uywa wycznie desek dugich iszerokich (ograniczenie liczby szczelin) ztwardego drewna odpornego na wilgo. Nie ma koniecznoci pokrywania desek gruntem.

113

Ryc. 32. Schemat dopuszczalnych rozwiza suchych pek wprzejciach zespolonych dla maych zwierzt dla typowych przekrojw.

Fot. 54. Plka gruntowa pod maym mostem.

114

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 55. Pka gruntowa wprzepucie zblachy falistej.

c) szeroko suchych pek. Powinna by rwna minimum dwukrotnej szerokoci koryta cieku nie mniej ni 2x0,5 m. Konieczne jest zachowanie wspczynnika wzgldnej ciasnoty (liczonego dla wiata obiektu zpoziomu pek) owartoci 0,07. Podane parametry szerokoci obejmuj strefy suche (powyej poziomu wody redniej). W przypadku przej dla wydry zalecana szeroko pek: 1,5 m dla przepustw odugoci > 10 m oraz 2 m dla przepustw odugoci > 15 m. Wprzypadku kolizji zobszarami szczeglnie cennymi dla gatunku szeroko pek naley zwikszy (wstosunku do powyszych wymiarw) o0,5 m.

Fot. 56. Plka gruntowa zdodatkow ciank zewntrzn wprzepucie elbetowym.

115

Fot. 57. Plka elbetowa pokryta gruntem przepust stalowy oprofilu otwartym na awach elbetowych.

d) wysoko od powierzchni pek ziemnych do spodu konstrukcji (wiato pionowe). Powinna wynosi minimum 1,0 m, konieczne jest zachowanie wspczynnika wzgldnej ciasnoty (liczonego dla wiata obiektu zpoziomu pek) owartoci 0,07; wysoko minimalna mierzona jest od najwyszego punktu suchych pek do najniej pooonych elementw konstrukcji obiektu. W przypadku przej dla wydry minimalna wysoko 1,5 m dla przepustw odugoci > 10 m oraz 1,5 m plus 0,05 m wysokoci na kady dodatkowy metr dugoci przepustu dla przepustw odugoci > 15 m.

Fot. 58. Pki podwieszane pokryte gruntem wprzepucie stalowym.

116

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

Fot. 59. Plka gabionowa pokryta szczelnie gruntem idarnin.

e) pooenie (rzdna) pek wodniesieniu do warunkw hydrologicznych. W przypadku wszystkich przej rzdna pek powinna znajdowa si powyej poziomu wody redniej dla danego cieku. Powierzchnia pek moe posiada zmienn rzdn (zmienna wysoko wstrefach dostpnych dla zwierzt) pod warunkiem, e wkadym punkcie zostanie zachowana wymagana wysoko minimalna. Wprzypadku obiektw owikszym wietle poziomym (wsytuacji duych trudnoci zuzyskaniem odpowiedniej wysokoci) dopuszcza si projektowanie pek ziemnych stopniowanych wtaki sposb, e ich nisze poziomy bd znajdoway si poniej poziomu wody redniej (patrz: Ryc. 25). f) powierzchnia suchych pek (wszystkie rodzaje pek). Powinna by wyrwnana ipokryta gruntem rodzimym lub innym opodobnych parametrach fizyko-chemicznych. Nie naley stosowa kruszyw amanych oraz naturalnych gruboziarnistych (wprzypadku przej dla wydry dopuszczalny jest kamie naturalny ukadany bez zaprawy zpozostawieniem gruntowych spoin). Powierzchnia pek usypanych zgruntu powinna by na grnym poziomie lekko nachylona (< 1 : 4) wkierunku cieku. Umocnienia powierzchni pek ziemnych naley stosowa wycznie wsytuacjach koniecznych zwykorzystaniem takich materiaw, ktre zapewni trwae pokrycie gruntem (preferowane uycie geosyntetykw), take wprzypadku okresowego zalewania powierzchni. Wprzypadku odpowiednich warunkw wietlnych do rozwoju rolinnoci naley wierzchni warstw pek pokry gruntem urodzajnym oyznoci iwilgotnoci wymaganej do optymalnego rozwoju gatunkw rolin wystpujcych wssiedztwie przejcia. Wprzypadku duych obiektw (oodpowiednio szerokich pkach) zaleca si wykadanie pojedynczych gazw oraz karp korzeniowych, fragmentw pni, konarw, stosw gazi etc. wcelu stworzenia mikrosiedlisk izachcenia maych zwierzt do korzystania zprzej. g) poczenie pek (wszystkich typw) zotaczajcym terenem. Zakoczenia pek musz by wpeni poczone zterenem otaczajcym przejcie, umoliwiajc swobodne przechodzenie wszystkich gatunkw maych zwierzt. Kocowe odcinki pek powinny posiada przebieg bez gwatownych zaama (wpionie ipoziomie). Wprzypadku gdy do cieku zlokalizowanego na przejciu uchodz rowy odwodnieniowe, pki musz bezkolizyjne przeprowadza zwierzta przez koryta roww iwtym celu konieczne jest skanalizowanie ujciowych odcinkw otwartych roww lub zastosowanie szczelnych przekry.
117

h) lokalizacja iprzebieg koryta cieku. Koryta ciekw naturalnych naley pozostawi wniezmienionym przebiegu, wszystkie koryta powinny by zlokalizowane wcentralnej czci przejcia. i) umocnienia (ubezpieczenia) koryt ciekw naturalnych oraz zachowanych wstanie naturalnym lub nieznacznie zmienionym (patrz: Pkt. 6.4 ). j) rozwizania analogiczne jak dla przej dolnych samodzielnych (patrz: Pkt. 8.4) wzakresie: zagospodarowanie powierzchni, lokalizacja iprzebieg ogrodze iekranw, konstrukcja ekranw akustycznych, obiekty odwodnieniowe na przejciu, projektowanie schodw, balustrad, przej subowych.

10. Przejcia dla pazw

10.1. Schematy obiektw (widok zprzodu) Ryc. 33, 34
A ogrodzenie ochronne ogrodzenie zsiatki stalowej, bdce kontynuacj ogrodzenia wzdu drogi, odpowiednio zmodyfikowane wobszarze przejciach, B ogrodzenie ochronno-naprowadzajce ogrodzenie ospecjalnej konstrukcji speniajce funkcj zabezpieczania przed wchodzeniem pazw na jezdni oraz ich naprowadzania do powierzchni przej, d efektywna szeroko przejcia (strefy dostpnej dla zwierzt), h efektywna wysoko przejcia (wstrefie dostpnej dla zwierzt).
A
d h

B A

d h

A
d h

B A

d Ryc. 33. Schematy przej dla pazw pojedyncze przepusty. h

A
d h d h

Ryc. 34. Schemat przejcia dla pazw grupa przepustw.

118

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
10.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane (Fot. 6061)

Fot. 60. Przepust elbetowy zotwartym dnem typowe rozwizanie europejskie.

Fot. 61. Przepust zblachy falistej otwarty profil na awach elbetowych konstrukcja zalecana do wdroenia wprojektowaniu przej dla pazw.

119

10.3. Projektowanie konstrukcji przej

10.3.1. Oglne wytyczne projektowania: a) grupy przepustw. W miejscach kolizji ze szlakami sezonowych migracji pazw konieczne jest projektowanie przej zoonych zgrup podobnych przepustw wliczbie zalenej od szerokoci szlaku, oddalonych od siebie 30100 m ipoczonych systemem ogrodze ochronno-naprowadzajcych. b) przekrj otwarty (otwarte dno). Zapewnia moliwo utrzymania odpowiedniej wilgotnoci powierzchni przejcia; sucha powierzchnia akceptowana jest praktycznie wycznie przez dorose ropuchy, aunikana jest przez aby itraszki oraz modociane osobniki wikszoci gatunkw pazw. Wprzypadku zastosowania zamknitego profilu przepustu praktycznie brak jest moliwoci skutecznego nawadniania warstwy gruntu na powierzchni przejcia (grunt nie posiada poczenia ze rodowiskiem glebowym wotoczeniu przejcia, zwykle nie posiada te odpowiednich zdolnoci retencjonowania wd opadowych). c) przekrj poprzeczny (ksztat przekroju). Ze wzgldu na konieczno zapewnienia moliwie szerokiego, paskiego dna przejcia naley stosowa przekroje prostoktne lub eliptyczne. Naley unika przekrojw okrgych ze wzgldu na niekorzystnie mniejsz ilo przestrzeni dostpnej dla zwierzt oraz trudnoci zoptymalnym poczeniem ogrodze ochronno-naprowadzajcych zczoem przepustu. d) szeroko iwysoko minimalna. Wymiary minimalne zawsze odnosz si do wiata przejcia bez wzgldu na rodzaj zastosowanej konstrukcji iprzekrj. e) rozwizania konstrukcyjne wobszarze wejcia-wyjcia: czoa przepustw zaleca si projektowanie skonych zakocze przepustw (skosy zgodne ktem nachylenia terenu) ze citym zakoczeniem owysokoci rwnej, co najmniej wysokoci ogrodzenia ochronno-naprowadzajcego. (patrz: Ryc. 30).

120

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII
10.3.2 Rozwizania projektowe Rysunek 1920, Ryc. 35
Rysunek 19. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dla pazw konstrukcja elbetowa zprofilu otwartego.

121

Rysunek 20. Optymalne rozwizania projektowe przejcia dla pazw konstrukcja zblachy falistej na awach elbetowych.

122

Projektowanie przej dla zwierzt rozwizania optymalne

VIII

skarpa pokryta rolinnoci

spadek 0,5 %

ciana czoowa przepust prostoktny z otwartym dnem cianka kierunkowa (deflektor)

rampa ogrodzenie ochronno - naprowadzajce

Ryc. 35. Schemat optymalnych rozwiza projektowych przejcia dla pazw zagbienie przepustu zapewnia utrzymanie duej wilgotnoci powierzchni konieczno zastosowania otwartych przekrojw przepustw.

10.4. Projektowanie powierzchni przej

a) lokalizacja iprzebieg ogrodze ochronno-naprowadzajcych. Ogrodzenia powinny by zlokalizowane wnastpujcy sposb: wprzypadku drg posiadajcych ogrodzenia siatkowe dla duych zwierzt, naley oba rodzaje ogrodze prowadzi wzdu jednej linii, jedynie wbezporednim ssiedztwie przej zastosowa modyfikacje (patrz: Ryc. 33, 34), wprzypadku drg bez ogrodze dla duych zwierzt, ogrodzenia ochronno-naprowadzajce musz by prowadzone rwnolegle do podstawy nasypu drogowego iczy si szczelnie zczoem przepustu (patrz: Rysunek 18,19). b) zagospodarowanie powierzchni. Powierzchnia przejcia powinna by pokryta rodzimym gruntem (gleb) oduych zdolnociach retencjonowania wody. Grunt powinien by niezagszczony, omiszoci zapewniajcej szczelne itrwae pokrycie (istotne zwaszcza wprzypadku przej zblach falistych). Wpasie bezporednio przylegajcym do ogrodze ochronno-naprowadzajcych nie naley stosowa wysiewu inasadze rolinnoci przylegajce do ogrodze pdy uatwiaj pazom wspinanie iprzekraczanie ogrodze oraz utrudniaj naprowadzanie zwierzt do przej. c) rowy iinne obiekty odwodnieniowe na przejciu (patrz: Pkt. 8.4).

123

IX. Projektowanie otoczenia przej dla zwierzt iobiektw towarzyszcych rozwizania optymalne
1. Przejcia grne idolne (samodzielne izespolone: zciekami wodnymi, drogami, liniami kolejowymi) dla duych, rednich imaych zwierzt
a) struktury naprowadzajce iosonowe (Fot. 62). Struktury naprowadzajce powinny tworzy nasadzenia rolinne (uzupeniane dodatkowo np.karpami korzeniowymi, martwymi kodami itp.) wprowadzane wobszarze naj idoj, stanowice poczenie powierzchni przejcia zotaczajcym siedliskiem. Skad gatunkowy oraz struktura rolinnoci naprowadzajcej powinny by projektowane woparciu ozasady obowizujce dla rolinnoci na powierzchni przej waciwych dla danych zwierzt, dodatkowo naley uwzgldni wprowadzanie gatunkw drzew jeli umoliwiaj iuzasadniaj to uwarunkowania siedliskowe.

Fot. 62. Nasadzenia krzeww ofunkcji osonowej inaprowadzajcej przy przejciu grnym droga B33 (Niemcy).

b) umacnianie izagospodarowanie powierzchni nasypw (przejcia dolne) (Fot. 63). W przypadku gdy nasypy drogowe pooone s wobszarze dostpnym dla zwierzt (pozewntrznej stronie ogrodze ochronnych) powinny posiada powierzchni pokryt gruntem urodzajnym zpokryw rolinn trawiast zpojedynczymi ikpowymi nasadzeniami krzeww (wprowadzanymi szczeglnie upodstawy nasypw iwokolicach przyczkw). Rolinno naley ksztatowa wg oglnych zasad okrelonych dla przej (patrz: Rozdzia XVIII). Wprzypadku koniecznoci umacniania powierzchni nasypw naley wpierwszej kolejnoci stosowa geosyntetyki, ktre pozwalaj na atwe odtworzenie warunkw glebowych dla rozwoju rolinnoci. Powysze zasady odnosz si take dla skarp oporowych przy przyczkach (zuwzgldnieniem panujcych warunkw wietlnych).
124
Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

IX

Fot. 63. Skarpy wok przyczkw przej dolnych powinny by pokryte gruntem iobsadzone rolinnoci osonowo-izolacyjn.

c) lokalizacja ikonstrukcja drg wotoczeniu oraz obcienie ruchem (Fot. 64). W obszarze przeznaczonym dla przemieszczania si zwierzt (po zewntrznej stronie ogrodze) mog znajdowa si jedynie drogi uytkowane sporadycznie ominimalnym nateniu ruchu (drogi serwisowe, gospodarcze, dojazdowe do pojedynczych zabudowa). Wobszarze naprowadzania zwierzt do przejcia drogi musz posiada nawierzchni gruntow, ewentualnie umocnion kruszywem naturalnym (wir) lub amanym (kliniec). Drogi onawierzchni asfaltowej lub betonowej powinny mie nawierzchni zmienion na gruntow wssiedztwie przejcia (min. 100 m od granicy najcia, zkadej strony). Drogi onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob powinny by zlokalizowane od wewntrznej strony ogrodzenia ochronnego (od strony gwnej drogi).

Fot. 64. Przykad drogi serwisowej wzdu autostrady A20 (Niemcy) drogi otakiej nawierzchni mog przebiega wotoczeniu przej.

125

d) lokalizacja zbiornikw ekologicznych, roww iinnych elementw odwodnienia wotoczeniu przej (Fot. 6566). W obszarze przeznaczonym dla przemieszczania si zwierzt nie mog znajdowa si obiekty odwodnieniowe, ktre mogyby utrudnia ich ruch iogranicza moliwo dojcia do przejcia przede wszystkim ogrodzone zbiorniki ekologiczne oraz otwarte rowy ostromych skarpach (nachylenie > 1 : 2). Zbiorniki powinny by lokalizowane wodlegoci co najmniej 50 m od zewntrznych krawdzi naj, wuzasadnionych przypadkach (kiedy nie pozwalaj na to uwarunkowania hydrologiczne) mona powysz odlego zmniejszy pod nastpujcymi warunkami: zbiornik pozostanie nieogrodzony, gboko zbiornika bdzie nie wiksza ni 1,5 m, skarpy zbiornika bd miay nachylenie 1:2 oraz pokrycie gruntowe z obsiewem trawiastym, ksztat zbiornika bdzie wyduony izorientowany wzdu kierunku ruchu zwierzt. Rowy przecinajce obszar naprowadzania zwierzt do przejcia powinny by skanalizowane (rurocig), ewentualnie wprzypadku braku takiej moliwoci, powinny posiada skarpy ziemne wypaszczone do poziomu min. 1:2,5. Wszelkie obiekty odwodnieniowe, ktre mog powodowa miertelno maych zwierzt (zwaszcza pazw) powinny zosta odpowiednio zabezpieczone, wtym wszczeglnoci: otwarte zbiorniki ostromych skarpach (nachylenie > 1:1,5), otwarte separatory ropopochodnych iosadniki, studzienki iniecki wpadowe, rowy odwodnieniowe ostromych skarpach (nachylenie > 1:1,5). Szczegowe rozwizania dotyczce projektowania obiektw odwodnieniowych przedstawiono wRozdziale XVII.

Fot. 65. Przykad rowu owypaszczonych skarpach wotoczeniu mostu krajobrazowego autostrada A4.

e) owietlenie drogowe. Przejcia powinny by lokalizowane poza owietlonymi odcinkami drg inie bliej ni 200 m od ich granicy wobszarach lenych i500 m wterenie otwartym. Przy ustalaniu lokalizacji przej naley uwzgldni zarwno owietlenie jezdni, jak iobszary wzw, MOP, OUA/ OUD, SPO/PPO itp. Wprzypadku kiedy przejcie musi by zlokalizowane blisko obszarw sztucznie owietlonych naley to uwzgldni wtrakcie projektowania sieci owietleniowej wnastpujcym zakresie:
126
Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

IX
rezygnacja zbudowy skrajnych latar (wprzypadku, kiedy owietlony odcinek drogi pooony jest bliej ni zalecane, wyej podane, wartoci), zmniejszenie mocy skrajnych latar, zmniejszenie wysokoci latar, zastosowanie opraw ioson ograniczajcych rozpraszanie strumieni wietlnych (strumienie bardziej skupione, skierowane na jezdni), budowa latar wpasie rozdziau jezdni zamiast wzdu ich zewntrznych krawdzi. W przypadku koniecznoci owietlenia jezdni pod przejciem (przy szerokich obiektach, wcelu spenienia wymogw bezpieczestwa ruchu), naley ograniczy moc latar do minimum (dopuszczalnego przez przepisy) oraz zastosowa oprawy kierunkowe, ograniczajce rozpraszanie strumieni wietlnych.

Fot. 66. Obiekty odwodnieniowe zabezpieczone ogrodzeniami (zpolimerobetonu) przed wchodzeniem pazw autostrada A20 (Niemcy).

zabudowa mieszkalna
> 20 0
50 0 m

zabudowa mieszkalna

>

owietlony odcinek drogi

owietlony odcinek drogi

OBSZARY LENE

OBSZARY BEZLENE ORAZ Z NIEWIELKIM UDZIAEM LASW

Ryc. 36. Zalecana, minimalna odlego lokalizacji przej (grnych idolnych) od owietlonych odcinkw drg iobszarw zabudowy wzalenoci od typu krajobrazu.

127

f) ssiedztwo zabudowy kubaturowej. Przejcia (dla duych irednich zwierzt) powinny by zlokalizowane wodlegoci nie mniejszej ni 200 m od wszelkich obiektw zabudowy ocharakterze mieszkalnym, przemysowym, usugowym (Patrz: Ryc. 36). g) dziaania zachcajce zwierzta do korzystania zprzej iuatwiajce adaptacj (due irednie ssaki) (Fot. 6768): pasy poronite wycznie rolinnoci trawiast. Stosunkowo wskie (zalecane 2 2,5 m), dobrze usonecznione pasy na powierzchni przej grnych, pooone bezporednio wzdu ekranw, obsiane mieszank traw lub traw irolin motylkowych stanowice wany element zachcajcy ssaki kopytne do korzystania zprzejcia (atrakcyjny erowisko) iprzyspieszajcy adaptacj, zwaszcza wterenach pozbawionych naturalnych obszarw trawiastych. Pasy powinny by regularnie wykaszane (przynajmniej raz wroku, po 1 IX) zpozostawieniem biomasy. zbiorniki wodne (wodopoje). Pytkie zbiorniki wykonane jako niecki ziemne odnie uszczelnionym, pokrytym gruntem, opowierzchni min. 25 m2. Zlokalizowane wnajniszych punktach terenu, wbezporednim ssiedztwie naj (wpromieniu 50 m) po obu stronach przejcia. Zaleca si stosowanie przy kadym przejciu, zwaszcza wobszarach pozbawionych naturalnych zbiornikw iciekw wodnych, lizawki solne. Montowane na konstrukcjach drewnianych na powierzchni przej oraz na najciach (min. 2 szt.). Zaleca si stosowanie na kadym przejciu. nasadzenia drzew owocowych (jabo, liwa, grusza). Wprowadzenie pojedynczych drzew owocowych oduych imisistych owocach bdcych atrakcyjn karm dla kopytnych imaych ssakw rolinoernych upodstawy naj lub wich dolnych czciach. Zaleca si stosowanie wobszarach polnych oraz mozaiki polno-lenej.

Fot. 67. Lizawka solna na najciu przejcia grnego intensywnie odwiedzana przez zwierzta linia kolejowa E20.

128

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

IX

Fot. 68. Drzewa owocowe (dzikie odmiany) na powierzchni przejcia grnego autostrad A20 (Niemcy).

2. Przejcia dla pazw

a) rozwizania izalecenia analogiczne jak dla pozostaych typw przej, wnastpujcym zakresie: umacnianie izagospodarowanie powierzchni nasypw (patrz: Pkt. 1), lokalizacja ikonstrukcja drg wotoczeniu (patrz: Pkt. 1), lokalizacja zbiornikw ekologicznych, roww iinnych elementw odwodnienia wotoczeniu (patrz: Pkt. 1). b) rynny zatrzymujce zkratami wpadowymi: W przypadku, gdy ogrodzona droga posiada kolizyjne skrzyowania (wpoziomie terenu) zdrogami podrzdnymi, dochodzi do przerwania cigu ogrodze ochronno-naprowadzajcych iistnieje tym samym due ryzyko przenikania pazw na jezdni. Wmiejscach powyszych naley zastosowa specjalne betonowe rynny (przekrj wksztacie U) przykryte kratami wpadowymi, ktrych lokalizacja ikonstrukcja powinna powodowa skierowanie osobnikw zmierzajcych wkierunku jezdni do systemu ogrodze. Wprzypadku krat rozwizania projektowe musz spenia szereg warunkw ekologicznych ikonstrukcyjnych: skuteczno (efektywno) krat min. 80% oglnej liczby dorosych imodocianych osobnikw pazw powinna by naprowadzana do ogrodze, wielko szczelin kraty musi by kompromisowa pomidzy skutecznoci ekologiczn abezpieczestwem ruchu drogowego (im wiksze szczeliny, tym wiksza skuteczno naprowadzania pazw ale jednoczenie wiksze zagroenie np.dla pojazdw jednoladowych) przyjmuje si, e najbardziej odpowiednia szeroko szczelin to 6 cm, za minimalna szeroko efektywna caej kraty to 50 cm, krata powinna by wykonana ze stalowych paskownikw omoliwie najmniejszej gruboci, poczonych poprzeczkami oprzekroju okrgym umieszczonych moliwie gboko wstosunku do grnej paszczyzny kraty, stabilne mocowanie kraty na betonowej rynnie wsposb uniemoliwiajcy jej przemieszczanie si wtrakcie przejazdw; krata musi by odporna na odksztacenia pod wpywem obcie zwizanych zruchem pojazdw,
129

 naley zastosowa rozwizania uatwiajce czynnoci eksploatacyjne np.moliwo szybkiego zdejmowania kraty do czyszczenia obiektu poprzez odkrcenie rub montaowych. W przypadku betonowych rynien rozwizania projektowe musz spenia szereg warunkw ekologicznych ikonstrukcyjnych: wbudowanie rynny prostopade do osi drogi podrzdnej wodlegoci nie mniejszej ni 10 m od skrzyowania zdrog gwn (posiadajc ogrodzenia dla pazw), rynna musi by szczelnie ipynnie poczona zsystemem ogrodze ochronno-naprowadzajcych wzdu drogi gwnej, rynna wraz zkrat nie moe posiada szczelin stanowicych puapki dla przechodzcych pazw np.ryzyko zakleszczania koczyn wszczelinach na poczeniu kraty ibetonowej podstawy.
przepust ogrodzenie ochronno-naprowadzajce przepust

min. 10 m

krata wpadowa

ogrodzenie ochronno-naprowadzajce

droga podrzdna

6 cm min. 50 cm

Ryc. 37. Rynna zatrzymujca zkrat wpadow schemat lokalizacji (na grze) iprzekrj poprzeczny (na dole).

130

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

X. Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych (dwie drogi rwnolege lub droga irwnolega linia kolejowa) rozwizania optymalne
1. Przejcia grne (samodzielne izespolone) dla duych irednich zwierzt
1.1. Zasady oglne
a) wsplne przejcia grne dla drogi issiadujcej linii kolejowej powinny by projektowane wsytuacjach, kiedy odlego pomidzy nimi jest zbyt maa dla lokalizacji przejcia wycznie nad drog (brak moliwoci budowy naj) oraz zbyt maa dla zapewnienia bezpieczestwa zwierztom korzystajcym zprzejcia (zagroenie kolizjami wsytuacji gdy najcie koczy si zbyt blisko linii kolejowej). b) projektowanie przej zsynchronizowanych oraz zsynchronizowanych dziaa ograniczajcych miertelno. Wprzypadku gdy projektowana droga wymagajca budowy przej przebiega wssiedztwie innej drogi lub linii kolejowej, take wymagajcej dziaa minimalizujcych oddziaywanie na faun (stwierdzone oddziaywanie barierowe ocharakterze skumulowanym), konieczna jest synchronizacja dziaa polegajca na: budowie niezalenych przej dla zwierzt sucych zachowaniu cigoci tych samych szlakw przemieszczania si (poprzez synchronizacj lokalizacji) oraz sucych tym samym gatunkom (poprzez synchronizacj parametrw). Rozwizanie stosowane wsytuacjach, gdy rwnolegle do projektowanej drogi przebiega inna droga dwujezdniowa lub jednojezdniowa onateniu ruchu > 10000 pojazdw/dob lub magistralna linia kolejowa. wprowadzeniu rozwiza sucych ograniczeniu kolizji zudziaem zwierzt na drodze rwnolegej, na odcinku przecicia tych samych szlakw przemieszczania zwierzt (synchronizacja lokalizacji), poprzez ograniczenie prdkoci jazdy wraz zdziaaniami dyscyplinujcymi kierowcw (fotoradary urzdzenia dziaajce oraz maszty-atrapy, progi spowalniajce). Rozwizanie stosowane wprzypadku, gdy rwnolegle do projektowanej drogi przebiega inna droga jednojezdniowa onateniu ruchu < 10000 pojazdw/dob.

1.2. Schematy rozwiza projektowych

a) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej drogi serwisowej/gospodarczej/dojazdowej onawierzchni gruntowej zminimalnym obcieniem ruchem, wykorzystywanej sporadycznie droga zlokalizowana upodstawy naj (patrz: Ryc. 38, Fot. 69).

131

15

Ryc. 38. Schemat projektowania przej grnych (niebdcych mostami krajobrazowymi) wprzypadku rwnolegych drg ominimalnym nateniu ruchu.

Fot. 69. Przejcie grne zdrog serwisow upodstawy naj autostrada A4.

b) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej (ssiadujcej ipooonej wotoczeniu) drogi publicznej onawierzchni asfaltowej lub betonowej oraz onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob droga zlokalizowana pod dodatkowym /poszerzonym przsem (patrz: Ryc. 39, Fot. 70).

132

Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych...

15

Ryc. 39. Schemat projektowania przej grnych wprzypadku rwnolegych drg onateniu ruchu > 500 poj./dob oraz mostw krajobrazowych.

Fot. 70. Przejcie grne nad autostrad irwnolegymi drogami serwisowymi autostrada A2.

133

c) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej (ssiadujcej ipooonej wotoczeniu) linii kolejowej (patrz: Ryc. 4041).

15

Ryc. 40. Schemat projektowania przej grnych wprzypadku rwnolegej drogi ilinii kolejowej wprzypadku, gdy odlego jest na tyle maa, e uniemoliwia budow przejcia tylko nad drog.

15

Ryc. 41. Schemat projektowania przej grnych wprzypadku rwnolegej drogi ilinii kolejowej wprzypadku, gdy odlego jest wystarczajca do budowy przejcia tylko nad drog asama linia kolejowa nie powoduje znaczcego oddziaywania barierowego.

134

Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych...

X
2. Przejcia dolne (samodzielne izespolone) dladuych, rednich imaych zwierzt
a) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej drogi serwisowej/gospodarczej/dojazdowej onawierzchni gruntowej (patrz: Ryc. 42) droga zlokalizowana wpoziomie terenu, przecinajca obszar naprowadzania zwierzt, wylot przejcia na drog: prowadzenie drogi wpoziomie terenu, brak roww otwartych lub rowy wypaszczone, ograniczenie prdkoci jazdy zmiana nawierzchni, spowalniacze,
droga serwisowa/gospodarcza/dojazdowa - natenie ruchu < 500 poj./dob droga publiczna - natenie ruchu > 500 poj./dob

Ograniczenie prdkoci do 50 km/h na odcinku min. 400 m.., .monta progw spowalniajcych

min. 20 m

min. 50 m

Ryc. 42. Projektowanie przej dolnych oraz zsynchronizowanych przej po powierzchni jezdni wprzypadku rwnolegej drogi serwisowej (onateniu ruchu < 500 poj./dob) ipublicznej (onateniu ruchu > 500 poj./dob).

b) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej (ssiadujcej ipooonej wotoczeniu) drogi publicznej onawierzchni asfaltowej lub betonowej oraz onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob (patrz: Ryc. 43): droga zlokalizowana wpoziomie gwnej drogi na poszerzonym (wsplnym) wiadukcie, droga zlokalizowana w poziomie gwnej drogi na samodzielnym (ssiadujcym) wiadukcie, droga zlokalizowana wpoziomie terenu zprzejciem po powierzchni moliwe zastosowanie wsytuacji braku zagroenia kolizjami zudziaem pazw, gadw ibezkrgowcw, droga zlokalizowana wpoziomie gwnej drogi budowa wsplnego przejcia, droga zlokalizowana wpoziomie gwnej drogi budowa przej zsynchronizowanych, c) projektowanie przej wprzypadku rwnolegej (ssiadujcej ipooonej wotoczeniu) linii kolejowej: wprzypadku, gdy przy linii kolejowej istniej przejcia dla duych lub rednich zwierzt naley je uwzgldni wtrakcie ustalania lokalizacji przej przy projektowanej drodze synchronizacja lokalizacji, wprzypadku, gdy przy linii kolejowej istniej wycznie przejcia po powierzchni torw, nie naley projektowa zsynchronizowanych przej dolnych pod drogami wodlegoci mniejszej ni 200 m (50 m dla maych zwierzt),

Ograniczenie prdkoci do 50 km/h na odcinku min. 400 m.., .monta progw spowalniajcych i/lub fotoradarow.

135

 wprzypadku, gdy linia kolejowa pooona jest wbezporednim ssiedztwie projektowanej drogi (odlego > 100 m), naley wpierwszej kolejnoci rozway moliwo budowy wsplnego przejcia grnego (nad drog ilini kolejow), wprzypadku przekraczania przez projektowan drog irwnoleg lini kolejow poprzecznych zagbie terenu, naley rozway moliwo budowy wsplnego wiaduktu (mostu, estakady) dla drogi ilinii kolejowej,

droga rwnolega na wsplnym obiekcie z drog gwn

droga rwnolega na samodzielnym obiekcie - przejcie zsynchronizowane

Ryc. 43. Projektowanie przej dolnych oraz zsynchronizowanych przej wformie wiaduktw wprzypadku rwnolegej drogi publicznej (onateniu ruchu > 500 poj./dob).

d) projektowanie przej zsynchronizowanych oraz zsynchronizowanych dziaa ograniczajcych miertelno (Fot. 71) wprzypadku gdy projektowana droga (wymagajca budowy przej) przebiega wssiedztwie innej drogi lub linii kolejowej, take wymagajcej dziaa minimalizujcych oddziaywanie na faun (stwierdzone oddziaywanie barierowe ocharakterze skumulowanym), konieczna jest synchronizacja dziaa polegajca na: budowie niezalenych przej dla zwierzt sucych zachowaniu cigoci tych samych szlakw przemieszczania si (poprzez synchronizacj lokalizacji) oraz sucych tym samym gatunkom (poprzez synchronizacj parametrw), Rozwizanie stosowane wsytuacjach, gdy rwnolegle do projektowanej drogi przebiega magistralna linia kolejowa lub inna droga dwujezdniowa lub jednojezdniowa onateniu ruchu: > 10000 pojazdw/dob (przejcia dla duych irednich zwierzt), > 2000 pojazdw/dob (przejcia dla maych ssakw), > 500 pojazdw/dob (przejcia dla pazw). wprowadzeniu rozwiza sucych ograniczeniu kolizji zudziaem zwierzt na drodze rwnolegej, na odcinku przecicia tych samych szlakw przemieszczania zwierzt (synchronizacja lokalizacji), poprzez ograniczenie prdkoci jazdy wraz zdziaaniami dyscyplinujcymi kierowcw (fotoradary urzdzenia dziaajce oraz maszty-atrapy, progi spowalniajce), Rozwizanie stosowane wprzypadku, gdy rwnolegle do projektowanej drogi przebiega inna droga jednojezdniowa onateniu ruchu: < 10000 pojazdw/dob (dla duych irednich zwierzt), < 2000 pojazdw/dob (przejcia dla maych ssakw), < 500 pojazdw/dob (przejcia dla pazw).

136

Projektowanie konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych...

Fot. 71. Przejcia dolne zsynchronizowane przejcie pod drog S-3 irwnoleg DK3.

137

XI. Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia iobiektw towarzyszcych typowe iistotne bdy
1. Przejcia po powierzchni drogi bdy na etapie projektowania ieksploatacji
a) niewaciwe zagospodarowanie poboczy wssiedztwie przejcia, zwaszcza gste zakrzaczenia wstrefie przylegajcej do jezdni powoduj zwikszone ryzyko kolizji ze wzgldu na wzmoon penetracj przez zwierzta bezporedniego ssiedztwa drogi (dogodne miejsca ukrycia ierowania). b) brak skutecznego ograniczenia prdkoci wmiejscu lokalizacji przejcia zwiksza ryzyko wystpienia kolizji zudziaem zwierzt oraz podnosi poziom zagroenia dla ycia izdrowia uczestnikw ruchu. c) wysokie nasypy lub gbokie wykopy igbokie rowy odwodnieniowe wssiedztwie przejcia zwikszaj ryzyko kolizji ze wzgldu na ograniczenie widocznoci przejedajcych pojazdw przez zwierzta, ograniczenie widocznoci zwierzt znajdujcych si wssiedztwie jezdni (zperspektywy kierowcy) oraz utrudnione warunki szybkiej ucieczki zwierzt przed nadjedajcymi pojazdami (Fot. 72).

Fot. 72. Wysokie nasypy utrudniaj funkcjonowanie przej po powierzchni drogi, zwierzta szukajc najdogodniejszych miejsc, zwykle przechodz bezporednio przy zakoczeniach barier ochronnych droga krajowa nr 2.

138

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
2. Bdy na etapie projektowania konstrukcji
2.1. Przejcia grne samodzielne dla duych irednich zwierzt
a) zbyt maa szeroko minimalna. Niedostosowanie szerokoci przejcia do wymaga wszystkich wystpujcych gatunkw zwierzt powoduje, e obiekt bdzie wykorzystywany tylko przez wybrane, oportunistyczne gatunki, gwnie pospolite rednie imae ssaki (sarna, lis). Odpowiednia szeroko przejcia grnego (obok waciwej lokalizacji) jest kluczowym czynnikiem decydujcym ojego skutecznoci ekologicznej. Zbyt maej szerokoci przejcia towarzysz zwykle dodatkowo poniej opisane bdy projektowe, ktre cznie obniaj skuteczno obiektw (Fot. 73).

Fot. 73. Wskie przejcie grne niedostosowane do wymaga duych irednich ssakw autostrada A4.

b) zbyt may kt rozwarcia (rozszerzania). Niewaciwy kt rozwarcia powoduje wyduenie najwszego odcinka przejcia, stanowicego wskie gardo oraz ogranicza szeroko obszaru naprowadzania zwierzt iutrudnia waciwe wkomponowanie obiektu wotoczenie. Wprzypadku porwnania przej otej samej szerokoci minimalnej arnym kcie rozwarcia naj najwysz skuteczno posiadaj przejcia znajwikszym ktem rozwarcia. Waciwy kt rozszerzania jest szczeglnie istotny dla skutecznoci przej dugich oraz posiadajcych szeroko minimaln na granicy dopuszczalnoci (Fot. 74). c) brak pynnego rozwarcia (rozszerzania) oraz rozwarcie (rozszerzanie) skokowe. Brak pynnego rozszerzanie przejcia na caej dugoci konstrukcji wiaduktu inaj powoduje trudnoci zwaciwym wkomponowaniem obiektu wotoczenie oraz utrudnia skuteczne naprowadzanie zwierzt. d) zbyt duy kt nachylenia naj. Powoduje cakowity brak widocznoci lub ograniczon widoczno obszaru pooonego po drugiej stronie przejcia; zwierzta (zwaszcza ssaki kopytne) nie widzc czy przejcie prowadzi do preferowanych przez nie siedlisk, unikaj korzystania ztakiego obiektu. Duy kt nachylenia powoduje take powstanie sztucznych deniwelacji, ktre wzmacniaj efekt sztucznego elementu wkrajobrazie iodstraszaj zwierzta (Fot. 75).
139

Fot. 74. Przejcie ozbyt maym kcie rozwarcia naj oraz konstrukcji bez zmiennej szerokoci autostrada A2.

Fot. 75. Przykad przejcia ozbyt duym kcie nachylenia naj autostrada A4.

2.2. Przejcia dolne samodzielne dla duych, rednich imaych zwierzt

a) zbyt maa wysoko iszeroko minimalna. W przypadku przej dolnych dla duych zwierzt naley zwrci szczegln uwag na wysoko (wiato pionowe) dostosowan do wymaga duych ssakw kopytnych; niedostosowanie wymiarw przejcia (wiata przekroju) do wymaga wszystkich wystpujcych gatunkw zwierzt powoduje, e obiekt bdzie wykorzystywany tylko przez wybrane, oportunistyczne gatunki, gwnie pospolite rednie imae ssaki (sarna, lis). Odpowiednie wymiary przejcia (obok waciwej lokalizacji) s kluczowym czynnikiem decydujcym ojego skutecznoci ekologicznej (Fot. 76).

140

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 76. Przejcie dolne owymiarach niedostosowanych do wymaga ssakw kopytnych, dodatkowo brak okna dowietleniowego autostrada A4.

b) odsonite elementy konstrukcyjne. Due, odsonite powierzchnie betonowe (zwaszcza ciany czoowe) powoduj trudnoci zodpowiednim wkomponowaniem obiektu wotoczenie, co zniechca zwierzta (przede wszystkim due ssaki lene) do korzystania zprzejcia (Fot. 77).

Fot. 77. Przejcie posiadajce due, widoczne powierzchnie betonowe trudne do wkomponowania wotoczenie iodstraszajce niektre zwierzta autostrada A2.

c) brak okien (szczelin) dowietleniowych. W przypadku zbyt maej iloci wiata na powierzchni przejcia, obiekt bdzie wograniczonym stopniu wykorzystywany przez ssaki kopytne, ktre unikaj ciemnych, zamknitych przestrzeni (Fot. 76).
141

d) brak ekranw akustycznych na oknach (szczelinach) dowietleniowych. Powoduje wysoki poziom haasu na powierzchni przejcia, co wpywa odstraszajco na wikszo gatunkw duych irednich ssakw (Fot. 78).

Fot. 78. Szczeliny iokna dowietleniowe bez ekranowania haasu drogowego powoduj ograniczenie skutecznoci przej autostrada A2.

e) skarpy oporowe zawajce wiato obiektu. Zastosowanie skarp oporowych podtrzymujcych przyczki pod obiektem (na pycie pomostu) powoduje ograniczenie iloci przestrzeni dostpnej dla zwierzt izmniejszenie efektywnoci przejcia zwaszcza wprzypadku stosunkowo maych obiektw jednoprzsowych (Fot. 79).

Fot. 79. Przykad przejcia dolnego zniewaciwe uksztatowanymi skarpami przyczkw droga ekspresowa S-6.

142

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
f) skrzyda utrudniajce dojcie do przejcia. W przypadku zastosowania skrzyde ukonych zintegrowanych zwiaduktem, ich niewaciwy kt rozwarcia (zbyt may) utrudnia naprowadzanie zwierzt do przejcia, co wpywa na efektywno przejcia. g) podpory okonstrukcji ograniczajcej dostp wiata do powierzchni przejcia. W przypadku obiektw wieloprzsowych liczba iksztat podpr wpywaj istotnie na ilo wiata docierajc do powierzchni przejcia. Zastosowanie podpr powodujcych nadmierne zacienienie powoduje ograniczon skuteczno przejcia dla duych irednich ssakw (unikanie ciemnych przestrzeni) oraz ogranicza rozwj rolinnoci, co wefekcie powoduje ograniczone wykorzystywanie przejcia przez mae zwierzta.

Fot. 80. Podpory okonstrukcji ograniczajcej dostp wiata do powierzchni przejcia droga krajowa nr 11.

h) niewaciwa konstrukcja szczelin dylatacyjnych. Powoduje znaczcy haas wtrakcie przejazdu, zwaszcza wieloosiowych pojazdw ciarowych. Krtkie, incydentalne odgosy (przypominajce czasami wystrzay zbroni palnej) odstraszaj praktycznie wszystkie gatunki duych irednich zwierzt. i) niewaciwa konstrukcja ekranw akustycznych. Ekrany akustyczne wykonane zmateriaw przezroczystych stanowi zagroenie dla ptakw powodujc zwikszone ryzyko ich kolizji zpowierzchni ekranu. Zkolei ekrany nieprzezroczyste izbyt maej wysokoci zwikszaj wtrakcie przelotw na niskich puapach (bezporednio powyej krawdzi ekranu) ryzyko kolizji zpojazdami ciarowymi (Fot. 81).

143

Fot. 81. Ekran transparentny na dolnym przejciu dla duych zwierzt Rezerwat Morzyk, droga ekspresowa S-1.

2.3. Przejcia dla pazw

a) pojedyncze przepusty wobszarach masowych migracji pazw. Posiadaj ograniczon przepustowo, ktra powoduje brak moliwoci skutecznej minimalizacji oddziaywania drogi na zachowanie cigoci szlakw migracyjnych. b) zamknity przekrj przepustw. Utrudnia (czasem uniemoliwia) utrzymanie odpowiedniej wilgotnoci powierzchni przejcia. Wprzypadku przej osuchej powierzchni ich skuteczno bdzie znaczco ograniczona wodniesieniu do migracji ab itraszek (osobniki dorose imodociane) oraz modocianych osobnikw wszystkich pazw wzwizku zpowyszym przejcie bdzie miao ograniczone znaczenie zarwno dla zachowania migracji rozrodczych, jak idyspersji po rozrodzie (Fot. 82). c) niewaciwy przekrj obiektu (ksztat przekroju). Zastosowanie przekroju okrgego powoduje: znaczce ograniczenie przepustowoci przejcia, co jest kluczowe wokresach masowych, sezonowych migracji pazw szeroko powierzchni, po ktrej odbywa si ruch zwierzt jest mniejsza ni wprzypadku przepustw prostoktnych, wspinanie si niektrych gatunkw (rzekotka) po ciankach przepustu, co utrudnia naprowadzanie zwierzt izmniejsza skuteczno przejcia (Fot. 82).

144

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 82. Niewaciwy, okrgy przekrj przejcia dla pazw. Zamknity profil przepustu uniemoliwia utrzymanie odpowiedniej wilgotnoci podoa autostrada A1.

d) zbyt maa wysoko iszeroko minimalna. Niedostosowanie wysokoci przejcia (zbyt niskiej wiato pionowe) dla wymaga wszystkich gatunkw moe spowodowa jego ograniczon skuteczno dla ab (iinnych gatunkw skaczcych), za zbyt maa szeroko powoduje ograniczenie przepustowoci (podobnie jak niewaciwy przekrj). e) skrzyda utrudniajce dojcie do przejcia. W przypadku zastosowania skrzyde zintegrowanych zwiaduktem ich niewaciwy kt rozwarcia (zbyt may) utrudnia naprowadzanie zwierzt do przejcia, co wpywa na obnienie efektywnoci przejcia.

3. Bdy na etapie projektowania iksztatowania powierzchni

3.1. Bdy wsplne dla wszystkich typw przej
a) otwarte rowy ostromych iumocnionych skarpach na powierzchni przejcia. Powoduj powstanie bariery fizycznej dla maych zwierzt (wtym pazw) wprzypadku duej gbokoci (> 2 m), mog take utrudnia przemieszczanie si duych irednich zwierzt (Fot. 83).

145

Fot. 83. Otwarte iumocnione rowy utrudniajce przemieszczanie si zwierzt na powierzchni przejcia dolnego droga ekspresowa S-3.

b) zbyt krtkie ekrany antyolnieniowe. Powoduj, e cay obszar przejcia nie jest chroniony przed olniewaniem zwierzt przez pojazdy zwaszcza wobszarze naj przej grnych, co prowadzi do odstraszania zwierzt zbliajcych si do przejcia itym samym ograniczenie skutecznoci obiektu (Fot. 84).

Fot. 84. Zbyt krtki iniewaciwie zlokalizowany ekran przeciwolnieniowy na powierzchni przejcia grnego droga krajowa nr 5.

c) nieszczelne inietrwae konstrukcje ekranw. Powoduj niepen ochron przed olniewaniem zwierzt, co prowadzi do odstraszania zwierzt od przejcia iograniczenia skutecznoci obiektu (Fot. 85).

146

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 85. Nieszczelne ekrany przy przejciu dolnym autostrada A1.

d) rnica wysokoci inieszczelnoci na styku ekran-ogrodzenie. Powoduje zagroenie przedostawania si zwierzt na jezdni. Zwierzta mog podejmowa prby przeskakiwania (wmiejscu onajniszym poziomie ogrodzenia) lub przeciskania si przez szczeliny (Fot. 86).

Fot. 86. Rnica wysokoci inieszczelnoci na poczeniu ekranu zogrodzeniem powoduje powstanie zagroenia przenikania zwierzt na jezdnie.

e) niewaciwa lokalizacja iposadowienie ekranw/ogrodze. Powoduje utrudniony dostp zwierzt do powierzchni przejcia oraz ogranicza moliwoci naprowadzania zwierzt; moe powodowa zmniejszenie efektywnej szerokoci przejcia iszerokoci obszaru naprowadzania (Fot. 84).

147

f) niewaciwe warunki glebowe na powierzchni przej inaj. Zwizane przede wszystkim zbrakiem wymaganej yznoci iwilgotnoci gleby, co wkonsekwencji powoduje nisk udatno nasadze isiewu wikszoci gatunkw (zwaszcza krzeww idrzew liciastych) oraz odsonicie powierzchni gleby wraz zczciow ekspansj gatunkw ruderalnych isegetalnych (Fot. 87).

Fot. 87. Grunt niedostosowany do wymaga rolinnoci na powierzchni przejcia grnego autostrada A4.

g) niewaciwe zagospodarowanie rolinnoci, brak dodatkowych mikrosiedlisk. Powoduje ograniczone wykorzystanie przej przez mae zwierzta (ssaki, ptaki, gady, bezkrgowce) oraz due ssaki lene, dodatkowo wydua okres adaptacji wszystkich lenych gatunkw zwierzt do korzystania zprzejcia (Fot. 88).

Fot. 88. Niewaciwe zagospodarowanie powierzchni przejcia grnego autostrada A4.

148

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
h) wykorzystywanie obcych gatunkw iodmian wnasadzeniach (gatunki obce geograficznie oraz niedostosowane do warunkw siedliskowych iflory potencjalnej rolinnoci naturalnej). W przypadku wprowadzenia gatunkw iodmian niedostosowanych do skadu gatunkowego rolinnoci naturalnej isiedlisk ssiadujcych zprzejciem powstaje ryzyko przenikania iekspansji obcych gatunkw do rodowiska, co jest szczeglnie istotne wprzypadku lokalizacji przej wobszarach owysokich walorach przyrodniczych. Wprowadzenie obcych gatunkw wpywa negatywnie na skuteczno przej, zwaszcza wykorzystanie przez ssaki rolinoerne, ktre preferuj gatunki rodzime, wystpujce wich siedliskach. Wikszo gatunkw obcych geograficznie iodmian hodowlanych posiada wysokie wymagania siedliskowe, ktre uniemoliwiaj lub utrudniaj ich trway rozwj wtrudnych warunkach glebowych wotoczeniu przej. i) nieskuteczne zabezpieczenia przed nielegalnymi przejazdami. W przypadku przej przeznaczonych dla duych ssakw lenych, ograniczanie niepodanej penetracji przez ludzi (przejazdy iwzmoony ruch pieszy) jest kluczowe dla zapewnienia skutecznoci przejcia (Fot. 89).

Fot. 89. Przykad nieskutecznych zabezpiecze przed przejazdami zwykorzystaniem znakw drogowych autostrada A2.

g) znaki drogowe na powierzchni przejcia. Znaki zakazu na powierzchni przejcia nie s skutecznym rozwizaniem ograniczajcym ruch pojazdw; znaki ustawione wwyeksponowanych miejscach, posiadajce powoki refleksyjne wpywaj na odstraszanie zwierzt. Wzwizku zpowyszym naley stosowa inne, skuteczniejsze metody ograniczania niepodanego ruchu pojazdw (Fot. 89).

3.2. Przejcia grne idolne zespolone zdrogami

a) niewaciwa lokalizacja iprzebieg drogi. Powoduj ograniczenie dostpnoci przejcia dla zwierzt izmniejszenie jego efektywnej powierzchni. Obserwowane s 2 podstawowe bdy: droga zlokalizowana bezporednio przy krawdzi przejcia powoduje, e obszar dostpny dla zwierzt ma posta tylko jednego pasa, zdecydowanie za skuteczniejszym
149

rozwizaniem s 2 pasy po obu stronach drogi zwierzta bardzo czsto przemieszczaj si wzdu ogrodze iekranw przy przejciach grnych oraz wzdu cian przej dolnych (Fot. 90),

Fot. 90. Niekorzystne rozwizanie droga asfaltowa zlokalizowana na powierzchni przejcia dolnego autostrada A2.

Fot. 91. Niedopuszczalne rozwizanie droga asfaltowa na powierzchni przejcia grnego droga B31neu (Niemcy).

droga przebiegajca pod ktem przez powierzchni przejcia powoduje przerwanie cigoci pasw dostpnych dla zwierzt iwprowadza barier dla przemieszczania si niektrych maych zwierzt (np.gryzonie lene, bezkrgowce naziemne).

150

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
b) niewaciwa nawierzchnia drogi (Fot. 91). Dotyczy nawierzchni asfaltowych ibetonowych, ktrych zastosowanie powoduje: zachcanie okolicznych mieszkacw do korzystania zprzejazdu oraz wiksz prdko ruchu pojazdw, wefekcie czego wzrasta poziom odstraszajcego oddziaywania ruchu na zwierzta oraz wzrasta ryzyko kolizji zudziaem zwierzt, powstanie fizycznej bariery dla przemieszczania si niektrych maych zwierzt, wtym przede wszystkim lenych gatunkw gryzoni ibezkrgowcw naziemnych, silne nagrzewanie si podoa, co stanowi barier dla przemieszczania si zwierzt zmiennocieplnych iprzyciga gady, ktre wygrzewajc si na nawierzchni s naraone na kolizj zpojazdami, konieczno budowy systemu odwodnienia nawierzchni zwykle wpostaci otwartych roww, stanowicych barier fizyczn dla przemieszczania si zwierzt. c) zbyt wysokie natenie ruchu iprdko pojazdw. Powoduje barier psychofizyczn (odstraszanie zwierzt) gwnie dla duych ssakw kopytnych oraz powstanie wysokiego ryzyka kolizji zudziaem zwierzt (gwnie pazy, gady, bezkrgowce) (Fot. 92).

Fot. 92. Projektowanie przej zespolonych pod wiaduktami dla ruchliwych drg publicznych jest niewskazane.

d) brak skutecznej izolacji drogi od powierzchni przejcia. Powoduje niepodan penetracj stref przeznaczonych dla zwierzt(przejazdy, przechodzenie), co prowadzi do uszkodzenia rolinnoci, pokrywy glebowej oraz pozostawiania ladw obecnoci ludzi odstraszajcych niektre gatunki zwierzt. e) rowy otwarte wzdu drogi na powierzchni przejcia. Zastosowanie otwartych roww do odwadniania drogi zlokalizowanej na przejciu powoduje zmniejszenie efektywnej szerokoci przejcia oraz powoduje powstanie bariery fizycznej dla przemieszczania si maych zwierzt (Fot. 93). f) niepotrzebne obiekty bezpieczestwa ruchu. Na powierzchni przej nie naley lokalizowa znakw zakazu oraz metalowych barier ochronnych, gdy elementy te wpywaj na odstraszanie zwierzt.
151

Fot. 93. Otwarte rowy, zwaszcza umocnione elementami betonowymi, ograniczaj efektywn szeroko przej autostrada A2.

3.3. Przejcia dolne zespolone zciekami

a) korekta przebiegu koryta cieku. W przypadku ciekw naturalnych powoduje zniszczenie mikrosiedlisk fauny wzasigu koryta iwstrefie brzegowej oraz przerwanie cigoci siedlisk niektrych gatunkw maych zwierzt (Fot. 94, 95).

Fot. 94. Zniszczenie naturalnego koryta potoku przez umocnienia zmateracy gabionowych droga ekspresowa S-1.

152

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 95. Zniszczenie naturalnego koryta strumienia przez umocnienia zaurowych pyt betonowych autostrada A1.

Fot. 96. Pki ziemne pokryte pytami betonowymi autostrada A1.

b) umacnianie koryta cieku przy uyciu niewaciwych materiaw. Niewaciwe zastosowanie materiaw betonowych ikamiennych (zwaszcza gabionw) powoduje istotne utrudnienia wprzemieszczaniu si wikszoci gatunkw zwaszcza pazw, bezkrgowcw issakw kopytnych wzdu cieku iwpoprzek koryta (Fot. 94, 95). c) zbyt wskie suche pki, zbyt maa wysoko (wiato pionowe) do spodu konstrukcji. Niedostosowanie wymiarw przejcia (wiata) do wymaga wszystkich wystpujcych gatunkw zwierzt powoduje, e obiekt bdzie wykorzystywany tylko przez wybrane, oportunistyczne gatunki. Odpowiednie wymiary przejcia s (obok waciwej lokalizacji) kluczowym czynnikiem decydujcym ojego skutecznoci ekologicznej.
153

d) pki zbyt niskie lub zbyt nisko podwieszone (poniej poziomu redniej wody). Zalewanie pek powoduje znaczce ograniczenie wykorzystywania przejcia przez gatunki ldowe.

Fot. 97. Pka wykonana zgabionw bez pokrycia gruntem, bez poczenia zotaczajcym terenem autostrada A1.

Fot. 98. Plka betonowa bez pokrycia gruntowego, koczca si wdnie rowu droga ekspresowa S-5.

e) niewaciwe pokrycie powierzchni pek, brak pokrycia pek gruntem (Fot. 96, 97, 98). Powoduje, e przejcie nie bdzie wykorzystywane przez wszystkie gatunki. Wprzypadku pek zblachy brak pokrycia gruntowego powoduje ich nagrzewanie od soca izniechcania wikszoci zwierzt zmiennocieplnych do korzystania zprzejcia. Wprzypadku gabionw brak pokrycia gruntowego lub pokrycie czciowe (np.przez niestaranne wykonawstwo) powoduje znaczce utrudnienia dla przemieszczania si wikszoci gatunkw. Wysypanie
154
Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
gruboziarnistych kruszyw wwierzchnich warstwach, odsonite gabiony ipyty betonowe utrudniaj przemieszczanie si maych zwierzt oraz ssakw kopytnych. f) niewaciwy ksztat suchych pek (wprzekroju). Niewaciwie wyprofilowane pki, zwaszcza zbyt strome skarpy, powoduj ograniczenie ich efektywnej szerokoci. Nachylenie powierzchni pki (wprzekroju) wiksze ni 1:1,5 powoduje ograniczenie skutecznoci przejcia. g) pki podwieszane jednostronne (Fot. 97, 98). Powoduj znaczce ograniczenie skutecznoci przejcia oraz ograniczony zasig przestrzenny jego oddziaywania. Dla maych zwierzt nawet najwsze cieki wodne mog stanowi istotn barier wprzemieszczaniu, dlatego zwykle nie s wstanie skorzysta zpki pooonej na przeciwlegym brzegu. h) cakowity brak pek lub brak pynnego poczenia pek zotoczeniem (Fot. 97, 98). Powoduje utrudnione dojcie do przejcia, brak moliwoci skutecznego naprowadzania zwierzt, awprzypadkach skrajnych zupen dysfunkcjonalno obiektu.

3.4. Przejcia dolne zespolone zliniami kolejowymi

a) lokalizowanie obiektw towarzyszcych linii kolejowej wobrbie przejcia. Powoduje odstraszanie zwierzt iograniczon skuteczno przejcia, zwaszcza dla duych ssakw. Szczeglnie istotne oddziaywanie odstraszajce mog mie semafory wietlne oraz urzdzenia srk emitujce haas ipromieniowanie elektromagnetyczne.

Fot. 99. Brak izolacji powierzchni przejcia od linii kolejowej powoduje zwikszone ryzyko kolizji zudziaem zwierzt autostrada A1.

b) gbokie rowy odwodnieniowe wzdu linii kolejowej zajmujce znaczn szeroko przejcia. W przypadku obiektw ostosunkowo wskich pasach przeznaczonych dla zwierzt szerokie rowy odwodnieniowe (ostromych skarpach) mog znaczco ogranicza skuteczno przejcia, zwaszcza dla duych ssakw.
155

c) umacnianie roww korytkami betonowymi. W przypadku zastosowania gbokich korytek betonowych ostromych ciankach (korytka krakowskie) powstaj puapki powodujce wysokie zagroenie miertelnoci wszystkich gatunkw maych zwierzt zwaszcza pazw, gadw ibezkrgowcw oraz praktycznie cakowite zahamowanie przemieszczania maych zwierzt wpoprzek linii kolejowej. d) brak skutecznej izolacji linii od powierzchni przejcia (Fot. 99). Wa ziemny, nasadzenia, gazy, karpy, ekrany etc. Wprzypadku linii owysokim nateniu ruchu oraz duej prdkoci jazdy pocigw brak izolacji stref przeznaczonych dla zwierzt moe powodowa zwikszone ryzyko kolizji zudziaem ssakw kopytnych. Brak odpowiednich mikrosiedlisk powoduje ograniczon skuteczno przejcia dla maych zwierzt.

4. Bdy wzakresie projektowania iksztatowania otoczenia wszystkie typy przej

a) umacnianie powierzchni nasypw zwykorzystaniem elementw betonowych ikamiennych (wobszarach dostpnych dla zwierzt). Powoduje utrudnione naprowadzanie zwierzt do przejcia oraz ogranicza szeroko obszaru naprowadzania (Fot. 100).

Fot. 100. Niekorzystne rozwizanie umacnianie skarp wstrefach dostpnych dla zwierzt przy pomocy materiaw betonowych droga krajowa nr 11.

b) niewaciwa lokalizacja zbiornikw ekologicznych oraz obecno innych elementw odwodnienia wotoczeniu przejcia (Fot. 101, 102). Obiekty odwodnieniowe (otwarte inieszczelnie przykryte: zbiorniki, studnie iniecki wpadowe, osadniki iseparatory) znajdujce si wssiedztwie przejcia, wstrefie przeznaczonej dla zwierzt, powoduj utrudniony dostp zwierzt do przejcia, ograniczaj skuteczne naprowadzanie oraz stanowi istotne zagroenie dla miertelnoci maych zwierzt (zwaszcza pazw).

156

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 101. Zbiornik ekologiczny utrudniajcy dojcie do przejcia dolnego autostrada A4.

Fot. 102. Separatory utrudniajce dojcie do przejcia dolnego oraz stanowice puapk dla pazw droga ekspresowa S-3.

c) cakowity brak i/lub zbyt krtkie odcinki ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw imaych ssakw (Fot. 103). Powoduj miertelno zwierzt wwyniku kolizji zpojazdami oraz nisk skuteczno przej (brak naprowadzania).

157

Fot. 103. Podkop wykonany przez asicowate bezporednio przy zakoczeniu ogrodzenia ochronnego dla maych zwierzt.

d) ogrodzenia ochronne iochronno-naprowadzajce wykonane znietrwaych materiaw (przede wszystkim siatka polimerowa) (Fot. 104). Powoduj przerwanie cigoci ogrodze ipowstanie nieszczelnoci na etapie eksploatacji (uszkodzenia mechaniczne wtrakcie koszenia traw wzdu ogrodze, wtrakcie innych czynnoci obsugowych oraz wwyniku celowych aktw wandalizmu). Czsto uszkodzenia powstaj ju wtrakcie montau wwyniku zbyt silnego nacigania siatki. Przerwanie cigoci moe take nastpowa samoistnie wwyniku korozji spowodowanej czynnikami atmosferycznymi niskie temperatury, oddziaywanie promieniowania UV.

Fot. 104. Ogrodzenie wykonane za siatki polimerowej materia niezalecany ze wzgldu na due trudnoci zuzyskaniem szczelnoci oraz du podatno na uszkodzenia.

158

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI
e) brak odpowiedniego iszczelnego poczenia ogrodze ochronno-naprowadzajcych zczoami przepustw (Fot. 105). Typowym bdem jest lokalizacja linii ogrodzenia wznacznym oddaleniu od przejcia ibrak dostosowania przebiegu ogrodze do wylotw przej, co skutkuje brakiem skutecznego naprowadzania zwierzt do przejcia ijego ograniczonym wykorzystywaniem.

Fot. 105. Brak poczenia ogrodze dla maych zwierzt zwylotem przepustu powoduje nieskuteczno ich naprowadzania do przejcia.

Fot. 106. Rw utrudniajcy dojcie do maego przejcia dolnego.

f) niewaciwa lokalizacja, nachylenie iumocnienie skarp roww (Fot. 106, 107). Rowy ostromych skarpach (> 1:2) oraz umocnionych materiaami betonowymi ikamiennymi, przecinajce stref przeznaczon dla zwierzt, stanowi znaczc barier dla przemieszczania si maych zwierzt, wskrajnych przypadkach mog take utrudnia ruch duych irednich zwierzt wprzypadku roww gbokich (> 1,5 m) ostromych skarpach.
159

Fot. 107. Umocnione rowy przecinajce strefy naprowadzania zwierzt do przejcia dolnego.

g) brak lub niewaciwa forma struktur naprowadzajcych. W przypadku braku rolinnoci naprowadzajcej przejcie bdzie posiadao ograniczon skuteczno dla maych zwierzt (mae ssaki rolinoerne idrapiene, bezkrgowce oraz ptaki preferujce krzewy izarola) awprzypadku duych ssakw lenych duszy bdzie okres adaptacji do korzystania zprzejcia, moe korzysta zniego take mniejsza liczba osobnikw.

Fot. 108. Asfaltowa droga przecinajca stref naprowadzania zwierzt do duego przejcia dolnego droga ekspresowa S-3.

h) niewaciwy przebieg iniewaciwa nawierzchnia drg wotoczeniu przej oraz zbyt wysokie natenie ruchu (Fot. 108). Przecicie obszaru naprowadzania zwierzt przez drog onawierzchni utwardzonej asfaltem lub betonem powoduje powstanie bariery dla przemieszczania niektrych gatunkw maych zwierzt (zwaszcza gryzoni lenych ibezkrgowcw) oraz zwikszone ryzyko kolizji zudziaem wszystkich grup zwierzt wwyniku wikszej prdkoci ruchu pojazdw.
160
Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 109. Niedopuszczalne jest zlokalizowane przejc dla duych zwierzt przy owietlonych odcinkach drg autostrada A4.

Fot. 110. Obecno wielu przeszkd utrudniajcych przemieszczanie si zwierzt ioglny chaos przestrzenny wotoczeniu przejcia dolnego autostrada A2.

i) zastosowanie owietlenia drogowego (Fot. 109). Wszystkie rodzaje iformy sztucznego owietlenia zlokalizowane wssiedztwie przejcia powoduj odstraszanie zwierzt iograniczon skuteczno obiektu. Wprzypadku niektrych gatunkw lenych ssakw (np.jele, wilk) przejcie moe by wykorzystywane tylko sporadycznie, przez wybrane osobniki.

161

j) zabudowa kubaturowa pooona wssiedztwie przejcia. Ssiedztwo zabudowy izwizane ztym emisje akustyczne iwietlne oraz wzmoona penetracja otoczenia przejcia przez ludzi, powoduj odstraszanie zwierzt iograniczon skuteczno obiektu zwaszcza wodniesieniu do duych ssakw lenych (jele, dzik, wilk, ry).

5. Bdy wzakresie projektowania konstrukcji przej dla przeszkd rwnolegych (dwie drogi rwnolege lub droga irwnolega linia kolejowa) wszystkie typy przej
a) przejcie zaprojektowane wycznie dla gwnej drogi ipooone zbyt blisko innej drogi lub linii kolejowej (Fot. 111). Przejcie (podstawa najcia przejcia grnego lub wylot przejcia dolnego) zlokalizowane bliej ni 200 m od drogi publicznej (onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob lub umoliwiajcej jazd zprdkoci > 50 km/h) lub linii kolejowej, rwnolegych do gwnej drogi, powoduj wysokie zagroenie kolizjami dla zwierzt korzystajcych zprzej.

Fot. 111. Niedopuszczalne rozwizanie wylot zprzejcia dolnego bezporednio na drog publiczn oduym nateniu ruchu droga ekspresowa S-3, droga krajowa nr 3.

b) nieuzasadnione wyduanie konstrukcji przej grnych przez dodatkowe przsa dla drg serwisowych/gospodarczych lub linii kolejowych (Fot. 112). W przypadku prowadzenia drg obardzo maym nateniu ruchu inawierzchni gruntowej oraz linii kolejowych omaym ruchu iprdkoci jazdy pocigw pod dodatkowymi przsami, niekorzystnie wydua si konstrukcja przej grnych, co wpywa negatywnie na ich skuteczno (rozwizaniem optymalnym s obiekty, dla ktrych stosunek szeroko do dugoci jest zbliony do wartoci 0,8).

162

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 112. Nieuzasadnione wyduenie konstrukcji przejcia grnego ze wzgldu na dodatkowe przsa dla drg serwisowych autostrada A2.

c) brak przej zsynchronizowanych lub brak zsynchronizowanych dziaa ograniczajcych miertelno przy inwestycjach rwnolegych (Fot. 111). Brak minimalizacji oddziaywa barierowych ocharakterze skumulowanym, ktry prowadzi do fragmentacji siedlisk ikorytarzy ekologicznych przecinanych przez projektowan drog oraz moe powodowa wysok miertelno zwierzt.

6. Bdy na etapie budowy (wykonawcze) wszystkie typy przej

Fot. 113. Do obnienia nominalnej wysokoci ogrodze dochodzi zwaszcza przy ich lokalizacji na stromych skarpach.

163

a) nieszczelne inietrwae poczenie ogrodze iekranw, rnice wysokoci wwyniku osiadania siatek (Fot. 86). Brak trwaego poczenia skrajnych supkw nacigowych zkonstrukcj ekranu (akustycznego, przeciwolnieniowego) powoduje powstanie szczelin, ktrymi zwierzta mog przedostawa si na jezdni. Szczeliny powstaj take wprzypadku uszczelniania poczenia zuyciem drutu lub dodatkowych, maych patw siatki. b) niestabilne inietrwae wykonanie ogrodze (Fot. 113). Zwaszcza wzakresie fundamentowania supkw iodpowiedniego nacigu siatki prowadzi do powstania nieszczelnoci przy powierzchni gruntu oraz obnienia nominalnej wysokoci ogrodzenia wtrakcie eksploatacji, stwarzajc ryzyko przeskakiwania przez ssaki kopytne; problemy wystpuj praktycznie zawsze wprzypadku prowadzenia ogrodze po stokach skarp oduym nachyleniu. c) powierzchnia przejcia pooona poniej poziomu otaczajcego terenu (suche przepusty) (Fot. 114). Powoduje napyw istagnowanie wody opadowej (wprzypadku konstrukcji zzamknitych przekrojw) iprowadzi wefekcie do ograniczonego wykorzystywania przejcia przez niektre gatunki ldowe.

Fot. 114. Wprzypadku przepustw oprofilu zamknitym ich lokalizacja poniej poziomu terenu powoduje stagnowanie wody opadowej.

d) powierzchnia przejcia pooona powyej poziomu otaczajcego terenu wraz zniewaciwym uksztatowaniem wej (przejcia dla maych zwierzt) (Fot. 115). Obserwowane s rnice wysokoci rzdu kilkunastu cm, zpionowymi progami, utrudniajcymi korzystanie zprzej maym zwierztom. Doranym rozwizaniem jest usypanie agodnie nachylonych skarp uatwiajcych wchodzenie wszystkim gatunkom. e) wykorzystywanie gruntu zwykopw wwierzchnich warstwach podoa. Przy urzdzaniu powierzchni przej czsto obserwuje si wykorzystywanie gruntu mineralnego pochodzcego zrobt ziemnych (gwnie wykopw pod fundamenty), ktry nie posiada wymaganej yznoci oraz odpowiedniej struktury fizycznej umoliwiajcej waciwy rozwj rolinnoci. Wierzchnia warstwa powierzchni przejcia (penetrowana przez korzenie rolin) powinna by utworzona zgleby urodzajnej najlepiej pochodzenia miejscowego (gleba zobszaru budowy zdeponowana wpryzmach na czas realizacji obiektu).
164
Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 115. Powierzchnia przejcia dla maych zwierzt bez pynnego poczenia zotaczajcym terenem prg stanowicy przeszkod dla wielu gatunkw.

f) niewaciwe wykonywanie nasadze (Fot. 116). Obejmuje niewaciw technik sadzenia (dopuszczanie do przesychania systemu korzeniowego sadzonek, niewaciwie wykonane doki, termin realizacji wniewaciwym okresie) oraz niewaciwy dobr materiau sadzeniowego (sadzonki zbyt mode, sabo rozwinite oraz zwadami rozwojowymi, sadzonki bez bryy korzeniowej wprzypadku gatunkw silniej naraonych na wypadanie). Wprzypadku wprowadzenia gatunkw owysokim zagroeniu zgryzaniem przez jeleniowate naley koniecznie zabezpieczy sadzonki repelentem chemicznym oraz ewentualnie dodatkowo osonkami ztworzywa sztucznego przy czym cz nasadze wykonana wpocztkowym okresie rozwoju rolinnoci moe by pozbawiona zabezpiecze (dopuszczenie zgryzania) wcelu zachcania zwierzt do odwiedzania przejcia itym samym wzrostu jego skutecznoci.

Fot. 116. Przechowywane wniewaciwy sposb (wpenym socu, wlipcu) sadzonki bez bryy korzeniowej.

165

g) wykorzystywanie ogrodowych odmian gatunkw do nasadze. W przypadku rodzimych gatunkw czsto obserwuje si wykorzystanie wnasadzeniach sztucznie wyhodowanych odmian szkkarskich (zwaszcza wprzypadku krzeww). Stosowanie takich odmian wie si zpodobnym ryzykiem jak wprowadzanie obcych gatunkw, dlatego nie naley ich stosowa wnasadzeniach przy przejciach dla zwierzt. Dodatkowo sadzonki odmian szkkarskich s zwykle bardziej naraone na wypadanie ze wzgldu na ich hodowl woptymalnych warunkach siedliskowych znacznie odbiegajcych od panujcych wssiedztwie drg oraz s bardziej naraone na kradziee przez okoliczn ludno. h) nieskuteczne zabezpieczenia przed przejazdami. W przypadku zastosowania gazw s one czsto zbyt mae, rzadko rozmieszczone oraz zbyt pytko zakopane wgruncie. Gazy powinny mie rn wielko (wskazane > 80 cm rednicy), powinny by zakopane wgruncie wsposb znaczco utrudniajcy ich usunicie cignikiem (min. na gboko 3040 cm), cz nadziemna nie powinna by wysza ni 40 cm, za odstpy powinny by nieregularne inie wiksze ni 150 cm. i) niedokadne wykonanie elementw odwodnienia pozostajcych na powierzchni terenu (Fot. 117). W wyniku niedokadnych robt budowlanych niektre obiekty odwodnieniowe zamiast wpoziomie gruntu znajduj si ponad jego powierzchni, dotyczy to przede wszystkim wazw do kanaw istudzienek, pyt betonowych stanowicych przekrycia roww, kanaw, zbiornikw.

Fot. 117. Obiekty odwodnieniowe pozostajce na powierzchni terenu wpywaj odstraszajco na niektre gatunki zwierzt.

j) niedokadne wykonanie suchych pek (Fot. 118, 119). Dotyczy przede wszystkim: nierwnoci wykoczenia powierzchni, dokadnoci poczenia zotaczajcym terenem, braku lub niewaciwego pokrycia gruntem, osypywania si gruntu iodsaniania konstrukcji pki itp.

166

Projektowanie ibudowa przej dla zwierzt oraz ich otoczenia...

XI

Fot. 118. Suche pki pokryte niewaciwym materiaem grube kruszywo amane (granit) utrudnienia dla przemieszczania ssakw kopytnych.

Fot. 119. Pki gabionowe niedokadnie pokryte gruntem.

167

XII. Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk minimalne izalecane parametry, podzia woparciu okryteria techniczne iprzyrodnicze
1. Typy irodzaje konstrukcji wraz zparametrami
1.1. Ogrodzenie ochronne dla duych irednich zwierzt (szczegowa charakterystyka parametrw ogrodze zostaa przedstawiona wRozdziale X)
a) przeznaczenie ifunkcja ograniczenie miertelnoci duych irednich ssakw (drapienych ikopytnych), niektrych gatunkw maych zwierzt (je, borsuk) oraz naprowadzanie ich do powierzchni przej. b) wymiary minimalne (wysoko, wielko oczek siatki) decyduj o skutecznoci ogrodzenia. Powinny by dobrane do wymiarw ciaa danego gatunku oraz umiejtnoci pokonywania przeszkd (przeskakiwanie, przeciskanie, wspinanie). Wprzypadku ssakw kopytnych (zwaszcza jele isarna) trzeba zawsze uwzgldni umiejtno przeskakiwania przeszkd oznacznych wysokociach. Wysoko minimalna ogrodze (czci nadziemnej) powinna by nastpujca: 240 cm wprzypadku obszarw staego wystpowania oraz migracji jelenia i/lub osia, 220 cm wprzypadku obszarw, wktrych nie wystpuj ww. gatunki. c) cechy szczeglne: ogrodzenia wykonane zsiatek stalowych (zabezpieczonych antykorozyjnie) ooczkach prostoktnych lub kwadratowych rozpitych na stalowych supkach rurowych (wszczeglnych przypadkach dopuszczalne jest stosowanie supkw drewnianych oraz polimerowych): zmniejszajca si wielko oczek siatki od grnej krawdzi wkierunku poziomu gruntu dostosowanie wielkoci oczek do wymiarw ciaa zwierzt, zabezpieczenie przed podkopami oraz stabilizacja dolnej krawdzi poprzez zakopanie siatki pod powierzchni gruntu.

1.2. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce dla maych zwierzt (szczegowa charakterystyka parametrw ogrodze zostaa przedstawiona wRozdziale X)
a) przeznaczenie ifunkcja ograniczenie miertelnoci maych zwierzt (ze szczeglnym uwzgldnieniem pazw) inaprowadzanie ich do powierzchni przej. b) wymiary minimalne (wysoko, wielko oczek siatki) decyduj o skutecznoci ogrodzenia. Powinny by dobrane do wymiarw ciaa danego gatunku oraz umiejtnoci pokonywania przeszkd (przeskakiwanie, przeciskanie, wspinanie). Wprzypadku pazw trzeba zawsze uwzgldni umiejtno wspinania oraz przeskakiwania przeszkd. Wysoko minimalna ogrodze (czci nadziemnej) powinna wynosi 40 cm (optymalnie 50 cm).
168
Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk...

XII
c) cechy szczeglne: ogrodzenia mog by wykonane zprefabrykatw betonowych (polimerobetonowych), pyt isiatek stalowych lub polimerowych jako konstrukcja samodzielna lub zintegrowana zogrodzeniami siatkowymi dla duych irednich zwierzt, grna krawd powinna by zawsze odgita na zewntrz linii ogrodzenia (pod ktem 4590) tworzc daszek odugoci min. 5 cm, stabilizacja dolnej krawdzi poprzez zakopanie ogrodzenia pod powierzchni gruntu.

1.3. Pozostae rodzaje ogrodze ochronnych stosowane dla wybranych gatunkw

1.3.1. Ogrodzenie ochronne dla rysia, bika, kuny Wymiary minimalne oraz rozwizania konstrukcyjne (wg FGSV 2008): ogrodzenia zsiatki stalowej plecionej lub zgrzewanej bez wzw, ktre mog uszkadza pazury wtrakcie wspinania, wysoko minimalna 180 cm, wielko oczek siatki 4 cm, zalecane zakopanie siatki pod powierzchni gruntu min. 30 cm, wykonanie zabezpieczenia grnej krawdzi wpostaci arkusza blachy (poczonego szczelnie zsiatk) oszerokoci min. 30 cm odgitego wkierunku otoczenia drogi pod ktem30. 1.3.2. Ogrodzenie ochronne dla wydry, borsuka itchrza stosowane wprzypadku drg bez typowych ogrodze dla duych irednich zwierzt Wymiary minimalne oraz rozwizania konstrukcyjne (wg FGSV 2008): wysoko minimalna 160 cm (wydra, tchrz), 100 cm (borsuk), wielko oczek siatki 4 cm, zakopanie siatki pod powierzchni gruntu min. 50 cm, wprzypadku borsuka zalecane jest kotwienie dolnej krawdzi wgruncie. 1.3.3. Ogrodzenie ochronne dla bobra stosowane wprzypadku drg bez typowych ogrodze dla duych irednich zwierzt Wymiary minimalne oraz rozwizania konstrukcyjne (wg FGSV 2008): wysoko minimalna 90 cm, zakopanie siatki pod powierzchni gruntu min. 30 cm pionowo oraz dodatkowo 30 cm odgite pod ktem prostym, rwnolegle do poziomu gruntu, zalecane jest kotwienie dolnej krawdzi wgruncie. 1.3.4. Ogrodzenie ochronne dla nietoperzy Wymiary minimalne oraz rozwizania konstrukcyjne iprojektowe: wysoko minimalna 4 m, wykonane wpostaci: ekranu przegrodowego (drewnianego) prosta konstrukcja odbijajca (patrz: Fot. 137), zwartego szpaleru krzeww lub drzew, ogrodzenia zsiatki polimerowej, kombinacji wau ziemnego ijednego zpowyszych rozwiza.

169

2. Przydatno (skuteczno) ogrodze dla rnych gatunkw/grup zwierzt

Tabela 15. Przydatno typowych rodzajw ogrodze dla rnych gatunkw i grup zwierzt (+skuteczne, +/ skuteczno czciowa (ograniczona), nieskuteczne). (Przyjto zaoenie, e ogrodzenie wykonane jest wsposb optymalny)
Skuteczno ogrodze Wydra, borsuk, tchrz Bezkrgowce (owady bez zdolnoci lotu, miczaki) +/-5)

Ry, bik, niedwied, kuny

o, jele, sarna, dzik, wilk

Lis, zajc

Ogrodzenie dla duych irednich zwierzt (samodzielne) Ogrodzenie dla maych zwierzt (samodzielne)

+/-1)

+/-2)

+/- 4)

+/-3)

specjalnych rozwiza ograniczajcych moliwo wspinania iprzekraczania grnej krawdzi. 2) skuteczno jest uzaleniona od wielkoci oczek siatki wdolnych poziomach oraz gbokoci jej zakopania wgruncie. 3) skuteczno jest uzaleniona od gbokoci zakopania ogrodzenia wgruncie. 4) skuteczno jest uzaleniona od gbokoci isposobu zakopania ogrodzenia wgruncie. 5) skuteczno zaley od predyspozycji gatunkowych oraz przyczepnoci (szorstkoci) materiau, zktrego wykonane jest ogrodzenie isposobu wykonania grnej (odgitej) krawdzi.

1) zdolno wspinania umoliwia przekraczanie typowych ogrodze konieczne zastosowanie

Przypisy:

3. Czynniki decydujce oskutecznoci ogrodze

a) wysoko ogrodzenia. Jest kluczowym czynnikiem wprzypadku skutecznoci przej dla duych ssakw kopytnych. Projektowanie ogrodze owysokoci poniej wartoci zalecanych zwizane jest zryzykiem przeskakiwania zwierzt oraz zagroeniem ycia izdrowia uytkownikw drg. Ogrodzenie musi posiada odpowiedni wysoko na caej dugoci, atake wprzypadku wszelkich pocze zobiektami inynierskimi oraz wmiejscach przebiegu po stromych skarpach. b) wielko oczek siatki iich rozkad pionowy. Czynniki szczeglnie istotne dla skutecznoci ogrodze wstosunku do maych zwierzt, przemieszczajcych si blisko poziomu gruntu. Wielko oczek siatki musi by dostosowana do rozmiarw ciaa zatrzymywanych zwierzt arozkad wielkoci na arkuszu musi by waciwie dobrany do moliwego poziomu przenikania poszczeglnych gatunkw. c) wielko oczek siatki igrna krawd: ogrodzenia dla maych zwierzt (wtym pazw),
170
Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk...

Pazy, gady +

Bbr

Rodzaj ogrodzenia

Drobne ssaki (gryzonie, owadoerne)

XII
Czynniki kluczowe dla skutecznoci tego typu ogrodze. Wielko oczek siatki musi uniemoliwia przechodzenie osobnikom dorosym wszystkich gatunkw pazw igadw oraz zatrzymywa wikszo osobnikw modocianych (dopuszczalna rednica/szeroko oczek 5 mm). Odgicie grnej krawdzi ogrodze jest kluczowe dla skutecznego zatrzymywania gatunkw posiadajcych due zdolnoci wspinania si, np.rzekotki drzewnej, traszek. ogrodzenia dla dzikich kotw, niedwiedzia ikun, Odpowiednio mae oczka siatki utrudniaj wspinanie duym drapienikom, grna krawd ogrodzenia wykonana zblachy iodgita pod ktem ostrym (wkierunku otoczenia drogi) zapobiega przekraczaniu ogrodzenia. d) szczelno przy powierzchni gruntu ina poczeniach zobiektami. Czynniki kluczowe dla skutecznoci ogrodze dla wszystkich maych zwierzt, wskrajnych przypadkach wielko nieszczelnoci moe powodowa take przechodzenie wikszych zwierzt (np.lisa, sarny, modych dzikw). Ze wzgldu na fakt, e due irednie ssaki skutecznie znajduj wszelkie nieszczelnoci ogrodze iwykorzystuj je wtrakcie cyklicznych migracji, obecno nawet pojedynczych nieszczelnoci moe spowodowa znaczcy wzrost kolizji dla caego, ogrodzonego odcinka drogi. Wprzypadku ogrodze dla maych zwierzt pojedyncze nieszczelnoci mog by przyczyn masowych kolizji zudziaem pazw. e) gboko zakopania pod powierzchni gruntu. Zakopanie siatki ogrodzenia lub zastosowanie dodatkowych, penych pyt poczonych zogrodzeniem iumieszczonych wgruncie, ma na celu: zapewnienie szczelnoci ogrodzenia przy dolnej krawdzi. Do powstania nieszczelnoci moe dochodzi wwyniku bdw montaowych oraz erozji gruntu (wymywanie, wywiewanie). Zakopanie siatki na gboko min. 10 cm zapewni szczelno wwikszoci przypadkw. zabezpieczenie przed podkopami. Niektre gatunki maych ssakw prbuj pokonywa lini ogrodze przez podkopanie si poniej dolnej krawdzi, wzalenoci od predyspozycji gatunkowych zaleca si zakopanie siatki na gboko 3050 cm (patrz: Tabela 16), zwikszenie stabilnoci ogrodzenia. Niektre gatunki duych ssakw (ubr, dzik) mog podejmowa prby siowego sforsowania ogrodze. Zakopanie siatki zapewnia wiksz stabilno pionow konstrukcji.
Tabela 16. Zalecana gboko ogrodze pod powierzchni gruntu wzalenoci od gatunku (za: FGSV 2008 zmienione iuzupenione).
Gatunek Jele, sarna Dzik, ry, bik, kuny, bbr Lis, borsuk, tchrz, wydra Gboko (cm) 10 30 50

f) dugo ogrodzonych odcinkw drg iich zakoczenia. W przypadku drg, dla ktrych ogrodzenia projektowane s na wybranych odcinkach (wmiejscach, gdzie wystpuj zagroenia kolizjami) ogrodzenie drogi na zbyt krtkim odcinku spowoduje, e zwierzta bd przemieszczay si wzdu potw do miejsca, wktrym bd mogy przekroczy drog po jej powierzchni (zczasem dostosuj przebieg swoich szlakw migracji unikajc ogrodzonych odcinkw drogi). Ze wzgldu na bardzo due ryzyko kolizji, zakoczenia ogrodzonych odcinkw powinny by poczone zobiektami umoliwiajcymi zwierztom bezpieczne przechodzenie (przejcia, mosty) lub powinny by
171

zlokalizowane wobszarach dla zwierzt niekorzystnych (np.obszary zabudowane, owietlone wzy drogowe). g) pooenie ogrodze wzgldem obiektw inynierskich, wtym przej dla zwierzt. Czynnik kluczowy dla speniania przez ogrodzenia funkcji naprowadzania zwierzt (wszystkich grup) do przej. Niewaciwy przebieg ogrodze wotoczeniu przej moe utrudnia dostp zwierzt izniechca do korzystania zobiektu.

172

Typy irodzaje ogrodze ochronnych wraz zcharakterystyk...

XIII

XIII. Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

1. Ogrodzenia ochronne dla duych irednich zwierzt
1.1. Schemat konstrukcji Ryc. 44
A supek poredni, B supek nacigowy, C cz nadziemna siatki, D cz podziemna siatki, h1 wysoko czci nadziemnej, h2 wysoko czci podziemnej, L rozstaw supkw.

A C

h1

D
supek siatka siatka

h2

supek

grunt siatka (cz podziemna)

grunt

supek (cz podziemna)

supek (cz podziemna)

siatka (cz podziemna)

Ryc. 44. Schemat ogrodzenia ochronnego dla duych irednich zwierzt.

173

1.2. Typowe konstrukcje imateriay budowlane Fot. 120, 121

Fot. 120. Typowe ogrodzenie wykonane zsiatki stalowej wzowej (ocynkowanej) na supkach stalowych.

Fot. 121. Ogrodzenie wykonane zsiatki stalowej plecionej powlekanej polimerami (dodatkowe ogrodzenie dla pazw zpyt polimerowych).

1.3. Projektowanie lokalizacji ogrodze

1.3.1. Odcinki drg wymagajce ogrodze Z punktu widzenia ochrony fauny oraz ochrony uczestnikw ruchu przed kolizjami zudziaem dzikich zwierzt, ogrodzenia powinny by lokalizowane na odcinkach drg
174
Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
kolidujcych zkorytarzami ekologicznymi oraz obszarami siedliskowymi poszczeglnych gatunkw. Wprzypadku wystpienia powyszych kolizji ogrodzenia powinny by stosowane zawsze przy: drogach szybkiego ruchu bez wzgldu na konstrukcj drogi ipoziom natenia ruchu, drogach dwujezdniowych bez wzgldu na status drogi, jej konstrukcj ipoziom natenia ruchu. W przypadku drg jednojezdniowych mogcych znaczco oddziaywa na dziko yjce zwierzta (zwaszcza drogi onateniu ruchu > 10000 pojazdw/dob) decyzj obudowie ogrodze naley podejmowa indywidualnie dla kadego odcinka drogi uwzgldniajc: poziom barierowego oddziaywania drogi wynikajcy znatenia ruchu pojazdw, parametrw ikonstrukcji drogi, topografii terenu, moliwoci zaprojektowania odpowiedniej liczby przej dla zwierzt oparametrach umoliwiajcych przekraczanie drogi wszystkim gatunkom. 1.3.2. Dugo ogrodzonych odcinkw W przypadku drg klasy S iniszej (niewymagajcych obligatoryjnego ogrodzenia) dugo ogrodze powinna wynika bezporednio zlokalnych uwarunkowa przyrodniczych itopograficznych. Zalecane jest stosowanie ogrodze wzdu drg klasy S na caej dugoci poza obszarami zabudowy, zwaszcza za na wszystkich odcinkach przecinajcych obszary lene, wodno-botne (wtym zbiorniki icieki wodne) oraz obszary wystpowania sarny. Wprzypadku drg posiadajcych ogrodzenia na wybranych odcinkach konieczne jest wprowadzenie utrudnie womijaniu przez zwierzta ogrodzonych odcinkw poprzez ich odpowiednie wyduenie poza obszar stwierdzonych kolizji zsiedliskami lub korytarzami ekologicznymi: min. 500 m wobszarach lenych oraz mozaikowatych zdominujcym udziaem lasw, min. 300 m wpozostaych obszarach. 1.3.3. Zakoczenia odcinkw ogrodze (Fot. 122)

Fot. 122. Prawidowe zakoczenie ogrodze odcinkowych poty poprowadzone do terenw zabudowanych ipoczone zogrodzeniami posesji droga krajowa nr 8.

175

W przypadku zastosowania ogrodze na wybranych odcinkach drg konieczne jest poczenie zakocze potw zobiektami umoliwiajcymi bezkolizyjne przechodzenie zwierzt (przejcia dla zwierzt) lub doprowadzenie zakocze ogrodze do obszarw ewidentnie przez zwierzta unikanych wzy, MOP-y, odcinki owietlone, odcinki przebiegajce przez obszary zabudowane itp. 1.3.4. Pooenie ogrodze wzgldem konstrukcji drogi Ogrodzenia powinny by projektowane jako dugie odcinki proste bez gwatownych zaama (zalecane, jednorazowe zaamania nie wiksze ni 15) ipowinny by zlokalizowane (wzalenoci od poziomu niwelety drogi): dla drg przebiegajcych na nasypie przy podstawie nasypu, wzdu zewntrznej krawdzi rowu odwodnieniowego (rw pooony za ogrodzeniem, od strony drogi), dla drg przebiegajcych wwykopie wzdu zewntrznej (grnej) krawdzi wykopu, wodlegoci nie mniejszej ni 1 m, dla drg przebiegajcych wpoziomie otaczajcego terenu wzdu zewntrznej krawdzi rowu odwodnieniowego (rw pooony za ogrodzeniem, od strony drogi). 1.3.5. Pooenie ogrodze wzgldem obiektw inynierskich, w tym przej dla zwierzt W przypadku obiektw inynierskich speniajcych funkcje przej ogrodzenia powinny by traktowane jako integralny element przejcia iposiada przebieg umoliwiajcy skuteczne naprowadzanie zwierzt do obiektw (szczegowe rozwizania ogrodze dla poszczeglnych rodzajw przej przedstawiono wRozdziale X). Wprzypadku pozostaych obiektw inynierskich ogrodzenia naley prowadzi wsposb zapewniajcy ich szczelno ibrak moliwoci przekraczania przez zwierzta wmiejscach pocze ogrodze zobiektami.

1.4. Projektowanie konstrukcji ogrodze Ryc. 45

max. 300

50

120-140

oczka 15x15

oczka 5x15 oczka 2x15 10-60

Ryc. 45. Parametry ogrodzenia dla duych irednich zwierzt (zalecane wymiary wcm).

176

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

50

XIII
1.5. Szczeglne uwarunkowania lokalizacji ogrodze
a) przeszkody rwnolege (inne drogi, linie kolejowe) lokalizowanie ogrodze wprzypadku przej dla zwierzt obejmujcych obie rwnolege inwestycje oraz obiektw tylko przy inwestycji gwnej Ryc. 46,
rampa ucieczkowa

dugo ogrodzenia: - min. 500 m. w terenach lenych - min. 300 m. w terenach bezlenych

ciana oporowa (beton, drewno) ogrodzenie nachylenie max. 1:3

Ryc. 46. Schemat zalecanego systemu ogrodze ochronnych wprzypadku zintegrowanych przej dolnych pod gwn inwestycj (zlewej) irwnoleg, podrzdn (zprawej). Udou przekrj poduny rampy ucieczkowej. Rozwizanie moe by stosowane wprzypadku drg ilinii kolejowych.

b) rampy ucieczkowe. Powinny by stosowane wszczeglnych sytuacjach, wktrych istnieje ryzyko przenikania zwierzt poza ogrodzenia (od strony drogi) zutrudnion moliwoci ucieczki, np.wprzypadku stosowania rwnolegych ogrodze cigego wzdu drogi gwnej iodcinkowego wzdu drogi drugorzdnej (patrz: Ryc. 47). Zaleca si wykonywanie ramp wpostaci nasypw ziemnych owysokoci inachyleniu skarp umoliwiajcym swobodne przeskoczenie ogrodzenia przez wszystkie gatunki zatrzymywane przez siatk. Wprzypadku maych ssakw (lis, asicowate) prostym rozwizaniem alternatywnym moe by wyoenie bezporednio przy ogrodzeniu pojedynczych, duych karp korzeniowych, umoliwiajcych wspinanie si zwierzt wkierunku grnej krawdzi ogrodzenia,
177

Skarpa ziemna pokryta rolinnoci

cianka oporowa

Ogrodzenie z siatki

Ryc. 47. Schemat rampy ucieczkowej (ziemnej) dla duych irednich zwierzt.

c) strome skarpy wprzypadku koniecznoci prowadzenia ogrodze wzdu stromych skarp konieczne jest zwikszenie wysokoci potw wcelu utrudnienia ich przeskakiwania przez ssaki kopytne. Wysoko naley zwikszy owarto rwn rnicy rzdnej terenu wmiejscu lokalizacji ogrodzenia irzdnej terenu wodlegoci 0,5 m od potu, wgr skarpy Ryc. 48.

h min.

h min.

droga

0,5 m

0,5 m

Ryc. 48. Zwikszenie wysokoci ogrodzenia przy przebiegu wzdu stromej skarpy.

d) ekrany akustyczne lokalizowanie ogrodze wprzypadku obecnoci ekranw, poczenia ogrodze zekranami. Ekrany akustyczne (zwizane zochron przed haasem obszarw zabudowy) posiadaj zwykle odpowiednie cechy (minimalna wysoko rwna co najmniej wysokoci ogrodzenia zsiatki) aby spenia jednoczenie funkcje ogrodze ochronnych dla duych irednich zwierzt. Ze wzgldu jednak na ich lokalizacj bezporednio przy krawdzi jezdni, nie bd speniay skutecznie funkcji naprowadzania zwierzt do przej. Wzwizku zpowyszym lokalizacja wzgldem siebie ogrodze ochronnych iekranw powinna by projektowana wdwch wariantach: wprzypadku, gdy ekran zlokalizowany jest wssiedztwie obiektw speniajcych funkcje przej dla zwierzt ogrodzenie ochronne naley poprowadzi niezalenie od ekranu wsposb zaleny od rodzaju przejcia, (patrz: Rozdzia X), wprzypadku, gdy ekran zlokalizowany jest na odcinkach drogi pozbawionych przej dla zwierzt mona zrezygnowa zogrodzenia ochronnego jego funkcje moe przej ekran (patrz: Ryc. 49).
178
Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
Ekran panelowy o wysokoci rwnej lub wikszej od ogrodzenia Ogrodzenie ochronne z siatki

Ryc. 49. Schemat poczenia ogrodze ochronnych iekranw akustycznych.

e) zbiorniki ekologiczne. Lokalizowanie ogrodze wok zbiornikw iich czenie zgwnym przebiegiem ogrodzenia zbiorniki powinny by wygrodzone wsposb nieutrudniajcy przemieszczania si zwierzt (patrz: Ryc. 50).

Ogrodzenie zbiornika powinno przebiega bez gwatownych zaama - naley unika jednorazowych odchyle od osi > 15

Dla uzyskania przebiegu ogrodzenia bez gwatownych zaama zaleca si projektowanie zbiornikw o wyduonym ksztacie

Ryc. 50. Schemat przebiegu ogrodze ochronnych wok zbiornikw ekologicznych.

179

2. Ogrodzenia ochronno-naprowadzajce dla maych zwierzt (wtym pazw)

2.1. Schematy konstrukcji Ryc. 51
A cz nadziemna, B cz podziemna, C odgita krawd grna (przewieszka) zapobiegajca przechodzeniu zwierzt wspinajcych si, D stopa rwnolega do podoa bienia uatwiajca przemieszczanie si izapobiegajca rozwojowi rolinnoci wbezporednim ssiedztwie ogrodzenia, E supek montaowy wprzypadku ogrodze zsiatki okonstrukcji samodzielnej (niepoczonych zsiatk ogrodze dla duych zwierzt), F poczenie prefabrykatw, np.na zakadk lub poprzez zazbienie, h1 wysoko czci nadziemnej, h2 wysoko czci podziemnej, L rozstaw supkw montaowych (ogrodzenia siatkowe), dugo prefabrykowanego moduu (ogrodzenia zpyt iprefabrykatw betonowych), l dugo odgitej krawdzi grnej, d szeroko bieni (pasa) do przemieszczania si zwierzt, kt odgicia krawdzi grnej.

l L

h1

h2

D B
Ryc. 51. Schematy typowych ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla maych zwierzt.

180

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
2.2. Materiay budowlane
2.2.1. Ogrodzenia siatkowe (aurowe) mog by projektowane jako element zintegrowany z ogrodzeniem dla duych i rednich zwierzt (w przypadku drg ogrodzonych) lub jako konstrukcja samodzielna, tj. siatka rozpita na supkach stalowych. Podstawowe wady, zalety iwskazania aplikacyjne przedstawiono wTabeli 17
Tabela 17. Analiza porwnawcza typowych materiaw stosowanych do ogrodze siatkowych (aurowych).
Rodzaj materiau siatka stalowa ocynkowana ogniowo Gwne zalety stosunkowo niski koszt budowy ogrodzenia prostota montau inapraw przy uyciu podstawowych narzdzi moliwo atwego dostosowania przebiegu ogrodzenia do lokalnych warunkw terenowych dua odporno na korozj pozostae zalety jw. Gwne wady stosunkowo dua podatno na uszkodzenia mechaniczne (zwaszcza wprzypadku ogrodze samodzielnych) due zagroenie wystpienia istotnych bdw wykonawczych na etapie budowy (zwaszcza wzakresie odpowiedniego nacigu siatki, ksztatowania grnej krawdzi, zachowania szczelnoci przy powierzchni gruntu ina poczeniach zobiektami) konieczno stosunkowo czstych kontroli stanu technicznego Wskazania aplikacyjne

siatka stalowa powlekana polimerami

zalecane wprzypadku budowy ogrodze zintegrowanych zogrodzeniami dla duych irednich zwierzt ogrodzenia samodzielne wskazane do budowy tylko wterenie omaych zagroeniu uszkodzeniami (brak ssiadujcych drg, niska penetracja ludzi, niskie zagroenie wandalizmem) wskazane znakowanie siatek wcelu uatwienia identyfikacji sprawcw kradziey

siatka stalowa INOX (nierdzewna)

stosunkowo wysokie koszty budowy stosunkowo due zagroenie kradziey pozostae wady jw.

niewskazana budowa wobszarach zagroonych kradzieami, konieczno zastosowania dodatkowych zabezpiecze pozostae wady jw. niewskazana do zastosowania przy drogach ze wzgldu na podatno na uszkodzenia

siatka polimerowa

dua podatno na uszkodzenia mechaniczne trudnoci zzachowaniem odpowiedniego nacigu siatki pozostae wady jak dla siatek stalowych ocynkowanych

181

Fot. 123. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zsiatki stalowej ocynkowanej.

Fot. 124. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zsiatki polimerowej (typowe usterki wykonawcze).

182

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
2.2.2. Ogrodzenia pene projektowane jako konstrukcja samodzielna (niepoczona trwale zogrodzeniem dla duych irednich zwierzt), wprzypadku drg ogrodzonych zwykle zlokalizowane wlinii ogrodzenia siatkowego. Podstawowe wady, zalety iwskazania aplikacyjne przedstawiono wTabeli 18

Tabela 18. Analiza porwnawcza typowych materiaw stosowanych do ogrodze penych.

Rodzaj materiau pyty betonowe, prefabrykaty betonowe ksztatowe (beton czysty lub zniewielkimi domieszkami) Gwne zalety dugowieczno itrwao konstrukcji materia stabilny fizycznie, chemicznie imechanicznie dua odporno na uszkodzenia zwizane zkorozj, wandalizmem, kradzieami dua odporno na wilgo, mrz, zasolenie, promieniowanie wietlne Gwne wady materia silnie alkaliczny, wprzypadku suchej powierzchni higroskopijny, utrudniajcy ruch modym pazom ipowodujcy oparzenia skry materia ciki wysokie koszty budowy ikonieczno uycia cikiego sprztu zagroenie stabilnoci konstrukcji oraz powstawania nieszczelnoci wwyniku ruchw mas ziemnych nasypw oraz erozyjnego oddziaywania wd opadowych trudno uzyskania szczelnego poczenia zniektrymi obiektami, wtym przejciami dla zwierzt (np.okrge ieliptyczne przepusty) trudnoci zuzyskaniem szczelnego poczenia przy zaamaniach przebiegu konieczno dokadnej kontroli jakoci prefabrykatw ijakoci uytego betonu wysokie koszty surowcw iceny produktw wykorzystanie do produkcji substancji zanieczyszczajcych rodowisko maa odporno na wstrzsy iuderzenia trudne naprawy ryzyko uszkodze mechanicznych wtrakcie prac utrzymaniowych wotoczeniu

Wskazania aplikacyjne zalecane wprzypadku budowy ogrodze zintegrowanych zprzejciami dla pazw wpostaci przepustw oprzekroju prostoktnym zalecane wprzypadku drg bez ogrodze ochronnych dla duych zwierzt

pyty betonowe, prefabrykaty betonowe ksztatowe (polimerobeton)

materia lekki iatwy wobrbce materia stabilny fizycznie, ichemicznie gadka powierzchnia dua wytrzymao na ciskanie, rozciganie izginanie dua odporno na uszkodzenia zwizane zkorozj, wandalizmem, kradzieami dua odporno na wilgo, mrz, zasolenie, promieniowanie wietlne

jw.

183

Cig dalszy tabeli 18

pyty stalowe (ocynkowane, malowane)

materia lekki materia stabilny fizycznie, ichemicznie gadka powierzchnia dua wytrzymao na ciskanie, rozciganie izginanie dua odporno na wilgo, mrz, zasolenie (pod warunkiem skutecznego zabezpieczenia antykorozyjnego), promieniowanie wietlne stosunkowo niski koszt budowy ogrodzenia prostota montau inapraw przy uyciu podstawowych narzdzi wykonane zsurowcw zrecyklingu odporne na uszkodzenia mechaniczne (wwyniku uderze)

due zagroenie kradzieami

wskazane do budowy tylko wterenie omaym zagroeniu kradzieami, konieczne zastosowanie skutecznych rodkw ograniczajcych kradziee

pyty polimerowe (PP/PE)

materia trudny wzastosowa- ograniczenie potenniu, konieczno precyzyjnej cjalnych kradziey kontroli jakoci prefabrykopoprzez zastosowawanych elementw nie mao atrakcyjnej dua podatno na kolorystki pyt oraz odksztacenia wtrakcie ksztatu pyt ogranimontau ieksploatacji czajcego ich wyko materia stosunkowo rzystanie do innych podatny na oddziaywanie celw promieniowania UV wskazane trwae zagroenie wystpienia znakowanie pyt bdw wykonawczych wzawcelu uatwienia kresie szczelnego poczenia identyfikacji elementw (zwaszcza przy sprawcw kradziey zaamaniach przebiegu) oraz szczelnego poczenia ogrodze zobiektami, wtym przejciami dla zwierzt

Fot. 125. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zprefabrykatw betonowych.

184

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII

Fot. 126. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zprefabrykatw polimerobetonowych.

Fot. 127. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zpyt stalowych malowanych.

185

Fot. 128. Ogrodzenie ochronno-naprowadzajce zpyt polimerowych.

Fot. 129. Ogrodzenie tymczasowe zfolii polimerowej.

186

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
2.3. Projektowanie lokalizacji ogrodze
a) ogrodzenia jako integralna cz przej dla pazw. W przypadku przej (przepustw) dla pazw ich integralnym elementem s ogrodzenia ochronno-naprowadzajce, ktre powinny by zlokalizowane pomidzy przepustami (tworzcymi wsplne przejcie dla pazw) oraz na zewntrz przepustw skrajnych Ryc. 52.

ogrodzenie na zewntrz przepustw skrajnych - dugo uzaleniona od lokalnych uwarunkowa przyrodniczych i topograficznych - nie powinna by mniejsza ni 100 m

ogrodzenie pomidzy przepustami tworzcymi wspln grup

Ryc. 52. Ogrodzenie jako integralna cz przejcia dla pazw.

b) odcinki drg wymagajce zastosowania ogrodze. Ogrodzenia dla maych zwierzt powinny by lokalizowane na nastpujcych odcinkach drg: wmiejscach przecicia korytarzy ekologicznych, szlakw migracyjnych oraz obszarw siedliskowych gatunkw zagroonych kolizjami przy wszystkich drogach onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob, przy ktrych znajduj si obiekty speniajce funkcje przej dla zwierzt, wmiejscach przecicia szlakw migracyjnych pazw przy wszystkich drogach onateniu ruchu > 500 pojazdw/dob, wmiejscach przecicia przez drogi posiadajce ogrodzenia dla duych zwierzt obszarw lenych iwodno-botnych, wssiedztwie przej dla zwierzt (wszystkich typw) jako element funkcjonalnie zintegrowany zprzejciami. c) dugo ogrodzonych odcinkw. Dugo ogrodze powinna wynika bezporednio zlokalnych uwarunkowa przyrodniczych itopograficznych. Wprzypadku drg posiadajcych ogrodzenia na wybranych odcinkach konieczne jest wprowadzenie utrudnie womijaniu przez zwierzta ogrodzonych odcinkw poprzez ich wyduenie omin. 100 m poza obszar stwierdzonych kolizji zsiedliskami lub korytarzami ekologicznymi,

70-80 30-50 90

Ryc. 53. Schemat zakoczenia ogrodzenia ochronno-naprowadzajcego dla pazw.

d) zakoczenia ogrodzonych odcinkw. W celu ograniczenia liczby kolizji na odcinkach kocowych ogrodze naley zastosowa nastpujce rozwizania: poczenie zakocze ogrodze zobiektami umoliwiajcymi bezkolizyjne przechodzenie zwierzt (np.mosty nad ciekami) lub doprowadzenie zakocze ogrodze do obszarw ewidentnie przez zwierzta unikanych, np.obszary zwartej zabudowy,
187

 wprzypadku przej dla pazw zastosowa zakoczenia wksztacie litery U, powodujce zmian kierunku ruchu zwierzt (patrz: Ryc. 53, Fot. 130).

Fot. 130. Zakoczenie ogrodzenia dla pazw wykonanego zprefabrykatw polimerobetonowych.

e) pooenie ogrodze wzgldem konstrukcji drogi iobiektw inynierskich, wtym przej dla zwierzt. W przypadku obiektw speniajcych funkcje przej ogrodzenia powinny by traktowane jako integralny element przejcia iposiada przebieg umoliwiajcy skuteczne naprowadzanie zwierzt do obiektw (szczegowe rozwizania ogrodze dla poszczeglnych rodzajw przej przedstawiono wRozdziale X). Wprzypadku pozostaych obiektw inynierskich ogrodzenia naley prowadzi wsposb zapewniajcy ich szczelno ibrak moliwoci przekraczania przez zwierzta wmiejscach pocze ogrodze zobiektami.

2.4. Projektowanie konstrukcji ogrodze

a) rozwizania optymalne zalecane parametry kluczowych elementw ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla maych zwierzt (patrz:.Ryc. 54).

Ryc. 54. Zalecane rozwizania iparametry kluczowych elementw ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla maych zwierzt wykonanych zsiatek ipenych pyt (wymiary wcm).

188

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIII
b) zalecane przekroje optymalnych rozwiza ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw (patrz: Ryc. 55).
prefabrykaty betonowe /polimerobetonowe

pyty stalowe

pyty polimerowe

Ryc. 55. Zalecane przekroje optymalnych rozwiza ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw wykonanych zpodstawowych materiaw.

Tabela 19. Zalecenia stosowania poszczeglnych typw ogrodze wzalenoci od spenianych funkcji ekologicznych (++ rozwizanie zalecane, +/- rozwizanie dopuszczalne, rozwizanie niezalecane).
Ogrodzenia ochronno-naprowadzajce dla maych ssakw Ogrodzenia ochronne dla pazwtymczasowe Ogrodzenia ochronno-naprowadzajce dla pazw stae

Typ ogrodzenia

Ogrodzenia ochronne dla pazwstae

Uwagi

I Ogrodzenia siatkowe (aurowe)

ograniczone moliwoci naprowadzania pazw do przej przez wspinanie si zwierzt oraz brak moliwoci wykonania zintegrowanego pasa do ruchu zwierzt skuteczno ogrodze ochronnych zaley od uytych materiaw, przyjtych parametrw ogrodzenia ijakoci wykonawstwa uwzgldniajc wszelkie uwarunkowania, mona uzna ten typ ogrodzenia jako zalecany do funkcji ochronnych dla pazw stosowany poza odcinkami wymagajcymi naprowadzania zwierzt do przej niska wytrzymao materiau na uszkodzenia mechaniczne oraz promieniowanie UV niska odporno na przegryzanie przez mae ssaki pozostae uwagi jak dla siatek stalowych

pas siatki stalowej ocynkowanej, powlekanej polimerami lub siatki stalowej nierdzewnej

++

+/-

++

pas siatki polimerowej

+/-

II Ogrodzenia pene pas folii polimerowej szczelnej (bez perforacji) niskie koszty, atwo montau oraz utrudnione wspinanie si zwierzt powoduj, e jest to najlepszy typ ogrodze tymczasowych dla pazw

++

189

Cig dalszy tabeli 19

prefabrykaty betonowe ksztatowe (beton czysty oraz polimerobeton) pyty stalowe (ocynkowane, malowane)

+/-

++

++

w przypadku ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw prefabrykaty musz posiada zintegrowany pas przeznaczony do ruchu zwierzt naley zastosowa dziaania neutralizujce siln higroskopijno czystego betonu wprzypadku ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw pyty musz posiada zintegrowany pas przeznaczony do ruchu zwierzt charakterystyka fizyczna materiaw powoduje powstawanie szczelin na czeniach pyt, wktrych mog zakleszcza si koczyny pazw perforacja pyt powoduje uatwione wspinanie si zwierzt po ogrodzeniach itym samym utrudnia ich naprowadzanie do przej perforacja pyt powoduje moliwo przerostw rolinnoci, co powoduje zagroenie powstania uszkodze iodksztace mechanicznych oraz utrudnia naprowadzanie zwierzt do przej, powoduje ryzyko przekraczania ogrodzenia po pdach rolin pozostae uwagi jak dla pyt polimerowych penych

+/-

++

++

pyty polimerowe (PP/PE) pene

++

+/-

+/-

+/-

pyty polimerowe (PP/PE) perforowane

++

+/-

+/-

Analizy porwnawcze (raport: amphitec bioConsult) przeprowadzone woparciu oniemieckie wytyczne (MAmS) dla ogrodze ochronnych dla pazw (zuwzgldnieniem 11 czynnikw) dla 11 rodzajw ogrodze dostpnych na rynku wykazay, e najlepszym rozwizaniem s ogrodzenia wykonane zpyt stalowych odugoci jednostkowej 400 cm iwysokoci 59 cm, wyposaone wzintegrowan powierzchni (bieni) do przemieszczania si zwierzt (patrz: Fot. 127).

2.5. Szczeglne uwarunkowania lokalizacji ogrodze

Rozwizania analogiczne jak dla ogrodze dla duych irednich zwierzt patrz: Pkt. 1.5 wnastpujcym zakresie: przeszkody rwnolege (inne drogi, linie kolejowe), ekrany akustyczne (przebieg ogrodze wssiedztwie ekranw), zbiorniki ekologiczne (przebieg ogrodze wssiedztwie zbiornikw).

190

Projektowanie ogrodze ochronnych rozwizania optymalne

XIV

XIV. Projektowanie ibudowa ogrodze ochronnych typowe iistotne bdy

1. Ogrodzenia ochronne dla duych irednich zwierzt
1.1. Typowe iistotne bdy wzakresie lokalizacji ogrodze
a) brak ogrodze. Powoduje moliwo swobodnego przenikania zwierzt na jezdni iich miertelno wwyniku kolizji zpojazdami oraz zagroenie bezpieczestwa uczestnikw ruchu drogowego. b) brak wygrodzenia obiektw odwodnieniowych. Ogrodzenia powinny by prowadzone wtaki sposb, by wszelkie obiekty odwodnieniowe zlokalizowane wstrefach dostpnych dla zwierzt byy szczelnie odizolowane (pooone za ogrodzeniem, od strony drogi). Jeli obiekty odwodnieniowe nie zostan odgrodzone dziaaj odstraszajco na due zwierzta. c) ogrodzenia niewaciwie zakoczone (Fot. 131). W przypadku, gdy na zakoczeniach ogrodze istnieje moliwo swobodnego wychodzenia na jezdni, zazwyczaj zwierzta zatwoci znajduj te miejsca, co prowadzi do duej liczby kolizji iich koncentracji na krtkich odcinkach drg wssiedztwie zakocze potw.

Fot. 131. Niewaciwe zakoczone ogrodzenie ochronne droga krajowa nr 8.

d) ogrodzenia niewaciwe zlokalizowane wzgldem obiektw inynierskich; Najczciej obserwowane bdy: prowadzenie ogrodze wgr nasypw przy przejciach dolnych (Fot. 132). Powoduje moliwo wspinania si zwierzt po nasypach zprzeskakiwaniem ogrodze wnajniszych miejscach.

191

Fot. 132. Ogrodzenie poprowadzone wniewaciwy sposb przy przejciu dolnym brak naprowadzania zwierzt oraz due ryzyko kolizji.

zaamania linii ogrodze przy przejciach dolnych igrnych. Powoduj utrudnienia wnaprowadzaniu zwierzt do powierzchni przej, ograniczajc wten sposb ich skuteczno. przekraczanie otwartych roww (Fot. 133). Powoduje obecno lub powstawanie nieszczelnoci wkorycie rowu (wzasigu poziomu wody). Stosowanie zabezpiecze jest zwykle nietrwae, gdy atwo ulegaj zniszczeniu wtrakcie wezbra wwyniku naporu nurtu iniesionego materiau (gazie, gazy etc.).

Fot. 133. Przekraczanie otwartych roww zawsze powoduje nieszczelnoci ogrodzenia przy dolnej krawdzi.

192

Projektowanie ibudowa ogrodze ochronnych...

XIV
1.2. Typowe iistotne bdy wzakresie konstrukcji ogrodze
1.2.1. Etap projektowania: a) ogrodzenia zbyt niskie. Posiadaj ograniczon skuteczno dla duych irednich ssakw kopytnych ze wzgldu na zagroenie przeskakiwania, zwaszcza wprzypadku ogrodze owysokoci < 2 m. b) zbyt szeroki rozstaw supw izbyt saby nacig siatki. Powoduje zmniejszenie nominalnej wysokoci ogrodzenia iwkonsekwencji ograniczenie skutecznoci dla duych irednich ssakw kopytnych (ryzyko przeskakiwania). c) brak szczelnoci poniej dolnej krawdzi (przy powierzchni gruntu). Szczeliny poniej dolnej krawdzi powoduj przechodzenie maych zwierzt przez ogrodzenia, wniektrych przypadkach szczeliny mog mie wielko umoliwiajc przekraczanie ogrodze przez mode dziki. d) brak zabezpieczenia przed podkopami. W przypadku gdy siatka ogrodzenia nie jest odpowiednio zakopana pod powierzchni gruntu ogrodzenie jest mao skuteczne dla borsuka ilisa, zwykonanych przez te gatunki podkopw korzystaj take inne mae zwierzta (patrz: Fot. 103). e) zastosowanie materiaw (siatek) podatnych na korozj. Powoduje osabienie siatki ipodwyszone zagroenie jej zerwania przez due ssaki, zwaszcza wnajbardziej newralgicznych miejscach np.na poczeniu ogrodze zprzejciami imostami. 1.2.2. Etap budowy:

Fot. 134. Nieszczelne poczenie ogrodze zprzejciem dolnym.

a) niestabilny monta supkw. Powoduje osabienie nacigu siatki iwefekcie obnienie jej nominalnej wysokoci oraz powstawanie szczelin przy powierzchni terenu iwmiejscach pocze ogrodze zobiektami
193

inynierskimi. Do destabilizacji supkw dochodzi zwaszcza wprzypadku ich montau na gruntach lunych, wterenach podmokych oraz na skarpach oznacznym nachyleniu. b) nieszczelne poczenia zobiektami inynierskimi, ekranami etc. (Fot. 134). Powoduje obecno oraz powstawianie szczelin iluk umoliwiajcych przechodzenie maych aczasem take rednich zwierzt. c) bdy analogiczne jak wprzypadku bdw projektowych wzakresie: sabego nacigu siatki oraz braku szczelnoci poniej dolnej krawdzi (przy powierzchni gruntu).

2. Ogrodzenia ochronno-naprowadzajce dla maych zwierzt (wtym pazw)

2.1. Typowe iistotne bdy wzakresie lokalizacji ogrodze
a) brak ogrodze. Powoduje moliwo swobodnego przenikania zwierzt na jezdni iich miertelno wwyniku kolizji zpojazdami. Brak ogrodze powoduje take ograniczenie skutecznoci przej dla zwierzt poprzez brak naprowadzania. b) brak wygrodzenia obiektw odwodnieniowych. Ogrodzenia powinny by prowadzone wtaki sposb, by wszelkie obiekty odwodnieniowe zlokalizowane wstrefach dostpnych dla zwierzt byy szczelnie odizolowane (pooone za ogrodzeniem, od strony drogi). Jeli obiekty odwodnieniowe nie zostan odgrodzone stanowi miertelne puapki dla maych zwierzt, zwaszcza pazw. c) ogrodzenia niewaciwie zakoczone. Analogicznie jak wprzypadku ogrodze dla duych zwierzt. d) ogrodzenia niewaciwe zlokalizowane wzgldem obiektw inynierskich. Najczciej obserwowane bdy: prowadzenie ogrodze wgr nasypw powyej wylotw przepustw. Powoduje wspinanie si zwierzt po nasypach iomijanie przej (patrz: Fot. 134). przekraczanie otwartych roww. Powoduje obecno lub powstawianie nieszczelnoci wkorycie rowu (wzasigu poziomu wody). Stosowanie zabezpiecze jest zwykle nietrwae gdy ulegaj zniszczeniu wtrakcie wezbra wwyniku naporu nurtu iniesionego materiau (gazie, gazy etc.) (patrz: Fot. 133).

2.2. Typowe iistotne bdy wzakresie konstrukcji ogrodze

2.2.1. Etap projektowania: a) ogrodzenia zbyt niskie Posiadaj ograniczon skuteczno dla niektrych grup zwierzt zdolnych do przeskakiwania przeszkd zwaszcza pazy.

194

Projektowanie ibudowa ogrodze ochronnych...

XIV
b) brak odgicia grnej krawdzi, odgita krawd zbyt krtka lub odgita pod niewaciwym ktem. Ogrodzenie nieskuteczne dla zwierzt zdolnych do wspinania si po pionowych ciankach niektrych gatunkw pazw (np.rzekotka drzewna), gadw, miczakw, owadw. c) nieszczelne poczenie zkonstrukcjami obiektw. Powoduje obecno szczelin iluk umoliwiajcych przechodzenie maych zwierzt oraz ograniczenie skutecznoci przej przez utrudnione naprowadzanie (patrz: Fot. 134) d) brak szczelnoci poniej dolnej krawdzi (przy powierzchni gruntu). Szczeliny poniej dolnej krawdzi powoduj przechodzenie wikszoci maych zwierzt. e) brak zabezpieczenia przed podkopami. W przypadku gdy siatka ogrodzenia nie jest odpowiednio zakopana pod powierzchni gruntu ogrodzenie jest mao skuteczne dla borsuka ilisa, azwykonanych przez te gatunki podkopw korzystaj take inne mae zwierzta (patrz: Fot. 103). 2.2.2. Etap budowy: a) niestabilne iniedbae wykonanie odgicia grnej krawdzi. Powoduje moliwo przechodzenia zwierzt wspinajcych si po pionowych ciankach ogrodzenia (patrz: Fot. 104). b) niestabilne iniedbae poczenie ogrodzenia siatkowego zsiatk dla duych zwierzt. Powoduje osabienie nacigu siatki oraz powstawanie luk izaama, co prowadzi od nieszczelnoci, obnienia wysokoci oraz utrudnionego przemieszczania si zwierzt wzdu ogrodzenia (patrz: Fot. 104). c) bdy analogiczne jak wprzypadku bdw projektowych wzakresie: sabego nacigu siatki , braku szczelnoci poniej dolnej krawdzi (przy powierzchni gruntu), nieszczelnych pocze zobiektami inynierskimi, ekranami etc.

195

XV. Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt

1. Zarzdzanie ruchem (drogi bez ogrodze ochronnych)
1.1. Trwae ograniczenie prdkoci jazdy na wybranych odcinkach
a) przeznaczenie: ograniczenie kolizji z udziaem duych i rednich ssakw, czciowo take maych zwierzt, poprawa bezpieczestwa uczestnikw ruchu zmniejszenie ryzyka szkd zdrowotnych imaterialnych wwyniku kolizji ze ssakami kopytnymi, b) rozwizania techniczne iprojektowe: ograniczenie prdkoci jazdy na wybranych odcinkach do 5070 km/h, na odcinkach najbardziej zagroonych do 50 km/h, zastosowanie standardowych znakw ostrzegawczych izakazu, wwybranych miejscach take dodatkowych tablic informacyjno-ostrzegawczych (patrz: Fot. 25), c) cechy szczeglne: rozwizanie wymaga zastosowania dodatkowych dziaa dyscyplinujcych kierowcw doprzestrzegania ogranicze prdkoci poprzez: budow fotoradarw urzdzenia dziaajce i/lub maszty-atrapy zsymulacj dziaania (np.wiecce, mrugajce diody), budow progw spowalniajcych jeli pozwalaj na to przepisy prawne, zmian nawierzchni zasfaltowej na umacnian kruszywem na wybranych odcinkach asfaltowych drg dojazdowych, serwisowych, po ktrych odbywa si wzmoony ruch.

1.2. Aktywne systemy ograniczania prdkoci jazdy

a) przeznaczenie: ograniczenie kolizji z udziaem duych i rednich ssakw, czciowo take maych zwierzt, poprawa bezpieczestwa uczestnikw ruchu zmniejszenie ryzyka szkd zdrowotnych imaterialnych wwyniku kolizji ze ssakami kopytnymi, b) rozwizania techniczne iprojektowe: ograniczenie prdkoci jazdy na wybranych odcinkach do 5070 km/h, na odcinkach najbardziej zagroonych do 50 km/h, zastosowanie znakw ostrzegawczych izakazu wpostaci diodowych tablic, ktrych uruchomienie nastpuje poprzez czujniki podczerwieni, zlokalizowane wodlegoci do 250 m od krawdzi drogi, c) cechy szczeglne: tablice diodowe powinny wczone wycznie wtrakcie zagroenia wpozostaym okresie nie powinny wywietla adnych informacji, rozwizanie wymaga zasilania przez kolektory soneczne, konieczne jest zabezpieczenie elementw systemu przed aktami kradziey iwandalizmu skuteczne maskowanie czujnikw (np.wbudkach lgowych na drzewach).
196
Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt

XV
1.3 Okresowe zamykanie drg lokalnych (Fot. 135)
a) przeznaczenie ograniczenie kolizji zudziaem pazw wokresach migracji sezonowych. b) rozwizania techniczne iprojektowe: okresowe (zwykle w godzinach wieczornych i nocnych) zamykanie odcinkw drogi ze wskazaniem zalecanych objazdw, zastosowanie ruchomych szlabanw oraz znakw ostrzegawczych izakazu, c) cechy szczeglne: rozwizanie moliwe do zastosowania wycznie wprzypadku drg lokalnych omaym nateniu ruchu.

Fot. 135. Szlaban do okresowego zamykania drogi lokalnej wokresie migracji pazw wpoudniowych Niemczech.

2. Rolinno osonowa
a) przeznaczenie ograniczenie kolizji zudziaem nietoperzy iptakw poprzez ukierunkowanie przelotw wzdu iwpoprzek drogi. b) rozwizania projektowe: gste, rzdowe nasadzenia drzew iwysokich krzeww wzdu krawdzi drg lub ogrodze ochronnych, wysoko nasadze 45 m, c) cechy szczeglne: wprzypadku ptakw gwnym zadaniem nasadze jest zapobieganie przelotom wpoprzek drogi na niskim puapie, co ogranicza ryzyko kolizji zpojazdami; przy doborze gatunkw naley wybiera takie, ktre nie stanowi atrakcyjnej bazy erowej inie powoduj tym samym przycigania ptakw do ssiedztwa drogi,

197

 wprzypadku nietoperzy nasadzenia dodatkowo speniaj funkcje naprowadzajce, dlatego naley je poczy zcaym systemem nasadze ukierunkowujcym ruch zwierzt do bezpiecznych przej.

3. Zabezpieczenie transparentnych ekranw akustycznych

a) przeznaczenie ograniczenie kolizji zudziaem ptakw poprzez popraw widocznoci ekranw, b) rozwizania projektowe: budowa ekranw zmoliwie najmniejszych pyt, przedzielonych widocznymi (atwo zauwaalnymi) elementami montaowymi (konstrukcyjnymi), zastosowanie szerokiej iwidocznej grnej krawdzi, naklejanie pionowych pasw ojasnej barwie, na caej wysokoci ekranw, onastpujcych parametrach: pasy oszerokoci 2 cm wodstpach 10 cm, pasy oszerokoci 1 cm wodstpach 5 cm, unikanie gstych nasadze drzew ikrzeww wzdu krawdzi ekranw (dotyczy wycznie ekranw transparentnych), c) cechy szczeglne: ekrany transparentne wobszarach zagroenia kolizjami zudziaem ptakw mona stosowa wycznie wwyranie uzasadnionych przypadkach zwizanych zbezpieczestwem ruchu.

4. Modyfikacja owietlenia drogowego

a) przeznaczenie. Ograniczenie kolizji zudziaem owadw, nietoperzy iptakw poprzez ograniczenie wabienia owadw do rde wiata. Zmniejsza si intensywno penetracji przez nie obszaru drogi, co pociga za sob ograniczenie penetracji przez owadoerne gatunki ptakw inietoperzy, skutkujc wefekcie zmniejszeniem miertelnoci wwyniku kolizji zpojazdami wszystkich trzech grup zwierzt. b) rozwizania techniczne iprojektowe: zastosowanie rde wiata omoliwie najniszej emisji barw niebieskich ipromieniowania UV, zalecana temperatura barwowa < 3000 K, Najlepszym rozwizaniem jest zastosowanie niskocinieniowych lamp sodowych, dopuszczalne s wysokocinieniowe lampy sodowe, niedopuszczalne jest natomiast stosowanie lamp rtciowych, naley projektowa owietlenie omoliwie najmniejszej mocy rde wiata inajmniejszej emisji szczeglnie wobszarach zagroonych kolizjami zudziaem nietoperzy iptakw, naley ograniczy rozpraszanie wiata poza jezdnie poprzez koncentracj strumieni wietlnych iwaciwe ustawienie ktw emisji wiata, Wymaga to doboru odpowiedniej wysokoci latar, odpowiednich opraw ikloszy, czasami stosowania dodatkowych oson kierunkowych. naley stosowa zamknite obudowy lamp w celu unikania puapek dla wabionych owadw.

198

Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt

XV
c) cechy szczeglne. Czas funkcjonowania owietlenia naley precyzyjnie dostosowa do naturalnych warunkw wietlnych panujcych wdanym okresie kalendarzowym, zwracajc szczegln uwag na jego moliwe skrcenie wokresie pnej wiosny ilata.

5. Odpaszacze wietlne (reflektory, lustra, wilcze oczy)

a) przeznaczenie ograniczenie kolizji zudziaem ssakw kopytnych, b) rozwizania techniczne iprojektowe: monta elementw odblaskowych (zwykle wpostaci gotowych moduw, np.Swareflex) na samodzielnych supkach, barierach ochronnych lub drzewach, dziaanie polega na wzmocnieniu iodbiciu wiata pochodzcego zreflektorw pojazdw na zewntrz drogi wkierunku nadchodzcych zwierzt iich olepienie. Zwykle stosuje si rozwizania emitujce wiato czerwone, zielone ipomaraczowe. c) cechy szczeglne: pomimo kilkudziesiciu lat stosowania powyszych rozwiza (wybrane odcinki drg wEuropie iAmeryce Pnocnej) brak jednoznacznych dowodw potwierdzajcych ich skuteczno ekologiczn, skuteczno rozwizania jest niska wokresie zmierzchu iwitu wokresach najbardziej intensywnego przemieszczania kopytnych wcyklu dobowym, rozwizanie wymaga skomplikowanych czynnoci obsugowych precyzyjne ustawienie urzdze, czyszczenie powierzchni transparentnych, due naraenie na akty kradziey iwandalizmu zjednoczenie ograniczonymi moliwociami zapobiegania.

6. Repelenty chemiczne (zapachowe)

a) przeznaczenie ograniczenie kolizji zudziaem ssakw kopytnych, gwnie jelenia. b) charakterystyka. Repelenty zawieraj naturalne lub syntetyczne substancje zzapachem czowieka, wilka lub innych drapienikw. Nanoszone s wpostaci pianki na drzewa lub jako elementy infrastruktury wssiedztwie drogi. c) cechy szczeglne: repelenty powinny by stosowane jedynie wwybranych okresach wzmoonego przemieszczania zwierzt, np.wtrakcie migracji sezonowych osi ijeleni, dziaanie repelentw powinno prowadzi przede wszystkim do wzmoenia uwagi, spowolnienia ibardziej ostronego przechodzenia osobnikw nie moe powodowa cakowitego zahamowania przekraczania drg, stosunkowo nowa metoda wstpne badania wykazay jej skuteczno, konieczna jest jednak kontynuacja prac badawczych.

7. Odpaszacze dwikowe
a) emitujce ultradwiki odstraszajce ssaki brak dowodw na skuteczno (bez wzgldu na typ rozwizania), b) emitujce dwiki syszalne omwione na przykadzie urzdze UOZ-1 wRozdzialeXXI.
199

XVI. Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

1. Ekrany przegrodowe Ryc. 56
1.1. Schemat konstrukcji A powierzchnia ekranujca wykonana zdesek, B powierzchnia ekranujca wykonana zpaneli (polimerowych, blaszanych), C sup nony stalowy, D osona przeciwdeszczowa, E podmurwka betonowa, F rama drewniana, h wysoko konstrukcji, L dugo moduu.
L D A h C E
widok od strony drogi widok od strony drogi

B h C E

widok od strony powierzchni przejcia

Ryc. 56. Schemat konstrukcji typowych ekranw przegrodowych.

2. Ekrany ziemne Ryc. 57

2.1. Schemat konstrukcji
A droga zodwodnieniem liniowym, B nasyp zgruntu spoistego, C warstwa gleby urodzajnej, h wysoko konstrukcji, nachylenie skarpy.

200

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

B C h B A C h

XVI

B h

B h

A konstrukcji typowych ekranw ziemnych wa ziemny (na grze), wykop (na dole). Ryc. 57. Schemat

2.2. Materiay budowlane ityp konstrukcji wzalenoci od funkcji ekranu

a) ekrany przeciwolnieniowe (drewniane ekrany przegrodowe odbijajce) (Fot. 136, 137). Proste konstrukcje wykonane zimpregnowanej tarcicy wpostaci ram drewnianych obitych szczelnie deskami (jedna rama stanowi jeden modu) mocowanych na supach stalowych posadowionych na betonowej podmurwce.

Fot. 136. Drewniany ekran odbijajcy na powierzchni przejcia grnego.

201

Fot. 137. Drewniany ekran odbijajcy na przejciu dolnym rozwizanie ograniczajce kolizje zudziaem nietoperzy.

b) ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe (drewniane pochaniajce) (Fot. 138). Wykonane zimpregnowanej tarcicy, wpostaci ramy drewnianej obitej obustronnie deskami, zwypenieniem dwikochonnym, ramy mocowane na supach stalowych posadowionych na betonowej podmurwce.

Fot. 138. Drewniany ekran pochaniajcy na przejciu dolnym.

c) panelowe pochaniajce (typu Zielona ciana) (Fot. 139). Wykonane zprefabrykowanych paneli, ktre zbudowane s zodpornej na korozj ocynkowanej ramy zsiatk stalow (zabezpieczajc zzewntrz powierzchni ekranu) iwypenienia dwikochonnego. Dodatkowo powierzchnia ekranu osonita jest zielon siatk ztworzywa sztucznego ofunkcji estetycznej oraz zabezpieczajcej wypenienie ekranu. Mocowane
202
Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
na supach stalowych posadowionych na fundamencie betonowym. Rozwizanie niezalecane do projektowania na powierzchni przej grnych przede wszystkim ze wzgldu na trudnoci zuzyskaniem przebiegu po uku, dostosowanego do krawdzi przej.

Fot. 139. Ekran typu zielona ciana na powierzchni przejcia grnego.

d) betonowe odbijajce (Fot. 140). Stosowane wprzypadku przej grnych idolnych elbetowych. Zintegrowane zkonstrukcj obiektu, posiadaj zwykle wysoko nie wiksz ni 1 m istanowi jeden zelementw ekranujcych. Wprzypadku przej grnych stosowane zazwyczaj wpoczeniu ze skarpami ziemnymi irolinnoci izolacyjn, co stanowi cznie najlepsze rozwizanie ekranujce inaley je preferowa, jeli umoliwiaj to inne uwarunkowania.

Fot. 140. Ekran betonowy na powierzchni przejcia grnego.

203

e) panelowe odbijajce (Fot. 141). Stosowane wprzypadku przej dolnych, panele zblachy (stalowe, aluminiowe) lub polimerowe mocowane na supach stalowych posadowionych na fundamencie betonowym. Zalecane do projektowania inaley je preferowa (jeli umoliwiaj to inne uwarunkowania) wprzypadku wszystkich przej dolnych dla duych zwierzt.

Fot. 141. Ekran panelowy na przejciu dolnym.

f) przeroczyste odbijajce (Fot. 141). Panele wpostaci przeroczystych pyt polimerowych mocowane na supach stalowych posadowionych na fundamencie betonowym lub przykrcanych do konstrukcji obiektw mostowych. Ze wzgldu na due zagroenie kolizjami zudziaem ptakw rozwizanie naley stosowa tylko wszczeglnie uzasadnionych przypadkach izawsze zzastosowaniem odpowiednich metod ograniczania miertelnoci ptakw (patrz: Rozdzia XV).

Fot. 142. Ekran transparentny na przejciu dolnym.

204

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI

Fot. 143. Przebieg drogi wwykopie skutecznie izoluje powierzchni przejcia od emisji haasu.

g) skarpy ziemne (wykopy) (Fot. 143). Prowadzenie niwelety drogi poniej otaczajcego terenu powoduje powstanie naturalnego ekranu ziemnego. Moliwe jest zastosowanie jedynie wssiedztwie grnych przej dla zwierzt, dla ktrych obecno wykopw odgrywa dodatkowo istotn rol dla uzyskania optymalnej lokalizacji przejcia. Skarpy ziemne musz by stateczne, naley formowa je zgruntu spoistego, zodpowiednim odwodnieniem (drenaem) ipowierzchni pokryt gleb urodzajn zrolinnoci osonowo-izolacyjn (dodatkowa ochrona akustyczna oraz stabilizacja skarp izapobieganie erozji (patrz: Rysunek 3, 4). Skarpy strome wymagaj dodatkowych umocnie zwykorzystaniem geosyntetykw. h) way ziemne (Fot. 144). Ekrany wformie naturalnej powstae przez usypanie waw zgruntu nieprzepuszczalnego, stosowane na powierzchni iwssiedztwie przej grnych (patrz: Rysunek 2, 4). Way powinny by formowane ze spoistego, nieprzepuszczalnego gruntu owysokoci inachyleniach niewymagajcych stosowania umocnie. Konieczne jest pokrycie wierzchniej warstwy skarp gleb urodzajn irolinnoci osonowo-izolacyjn. Optymalne rozwizanie wprzypadku przej grnych inaley je preferowa, jeli umoliwiaj to inne uwarunkowania.

205

Fot. 144. Way ziemne (obsadzone dodatkowo rolinnoci) stanowi bardzo najlepsze rozwizanie ekranujce dla przej grnych.

2.3. Projektowanie lokalizacji ekranw

2.3.1. Rozwizania optymalne: a) obiekty, na ktrych konieczne iwskazane jest lokalizowanie ekranw: przejcia grne (dla duych irednich zwierzt). Na wszystkich obiektach powinny by lokalizowane ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe drewniane (odbijajce lub pochaniajce). Na obiektach oszczeglnym znaczeniu przyrodniczym (np.mosty krajobrazowe, przejcia due wcennych siedliskach, obszarach chronionych itp.) zalecane jest stosowanie waw ziemnych wraz zrolinnoci osonowo-izolacyjn. przejcia dolne (dla duych zwierzt). Zalecane jest lokalizowanie ekranw akustycznych iprzeciwolnieniowych panelowych odbijajcych lub drewnianych pochaniajcych. przejcia dolne (dla rednich zwierzt). Zalecane jest lokalizowanie ekranw przeciwolnieniowych drewnianych. b) miejsca lokalizacji ekranw na obiektach idugo ekranowanych odcinkw drg: przejcia grne. Ekrany (wszystkich typw) musz by zlokalizowane wzdu zewntrznych krawdzi przejcia oraz krawdzi nasypw naj. Ekranowaniem naley obj cae przejcie wcznie znajciami. Wprzypadku obiektw projektowanych wwykopach (bez naj wpostaci nasypw ziemnych) ekrany powinny by zlokalizowane na powierzchni przejcia oraz poza jego krawdziami na dugoci rwnej co najmniej szerokoci minimalnej przejcia (patrz: Rysunek 14). przejcia dolne. Ekrany zlokalizowane wzdu krawdzi jezdni. Ekranowaniem naley obj cae przejcie oraz odcinki drg odugoci co najmniej 50 m poza przejciem, wobu kierunkach.

206

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
2.3.2. Typowe iistotne bdy projektowe: a) brak ekranw. Problem dotyczy najczciej przej dolnych (samodzielnych izespolonych), powoduje ograniczenie ich skutecznoci zwaszcza wodniesieniu do duych ssakw lenych przez podwyszony poziom bariery psychofizycznej iodstraszanie zwierzt. b) zbyt krtkie ekrany (Fot. 145). Problem zarwno na przej dolnych, jak igrnych, powoduje skutki podobne jak brak ekranw.

Fot. 145. Przykad przejcia dolnego ozbyt krtkich ekranach przeciwolnieniowych.

c) lokalizacja utrudniajca naprowadzanie zwierzt do przej grnych (Fot. 146). Ekrany powinny by szczelnie poczone zogrodzeniami ochronnymi iwssiedztwie przejcia przejmowa ich funkcje ochronne inaprowadzajce. Niewaciwy przebieg ekranw przy wylotach przej (zwaszcza przebieg zbliony do prostopadego w stosunku do linii ogrodzenia) moe istotnie utrudnia dojcie zwierztom do przejcia ograniczajc wten sposb jego skuteczno.

207

Fot. 146. Niewaciwy przebieg ogrodzenia iekranu na powierzchni przejcia grnego powodujcy utrudnione naprowadzanie zwierzt.

d) niewaciwy przebieg, ograniczajcy efektywn szeroko przej grnych (Fot. 147). Na powierzchni przej grnych ekrany powinny by zlokalizowane moliwie najbliej zewntrznych krawdzi obiektw; ekrany powinny przebiega po uku (bez gwatownych zaama), ktrego krzywizna powinna by tak zaprojektowana, by moliwie najwiksza przestrze przejcia bya dostpna dla zwierzt. Niewaciwy przebieg ekranw moe ograniczy efektywn szeroko przejcia, wpywaj tym samym na jego nisz skuteczno.

Fot. 147. Ekran zlokalizowany zbyt daleko od krawdzi przejcia grnego ograniczajcy jego efektywn szeroko.

208

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
2.4. Projektowanie konstrukcji ekranw
2.4.1. Rozwizania optymalne a) schematy konstrukcji: ekrany przegrodowe Ryc. 58, 59,

250-300
Osona przeciwdeszczowa z blachy

220

Sup stalowy ocynkowany wykonany z dwuteownika umoliwiajcego wsuwanie moduw ekranu

widok od strony drogi

Rama drewniana z krawdziakw wykonana w sposb zapewniajcy sztywno i trwao moduw

Podmurwka betonowa o wyrwnanej powierzchni zapewniajcej szczelne przyleganie wsuwanych moduw ekranu

widok od strony powierzchni przejcia

supek stalowy drewniany modu ekranu

Ryc. 58. Optymalne rozwizania ekranw przegrodowych drewnianych (wymiary wcm). Dolna cz rysunku sposb montau paneli na supie nonym.

250-300

220

Sup stalowy ocynkowany wykonany z dwuteownika umoliwiajcego wsuwanie paneli ekranu

Podmurwka betonowa o wyrwnanej powierzchni zapewniajcej szczelne przyleganie wsuwanych paneli ekranu

widok od strony drogi

Ryc. 59. Optymalne rozwizania ekranw przegrodowych panelowych (wymiary wcm).

209

 ekrany ziemne Ryc. 60,

Warstwa gleby urodzajnej o miszoci dobranej do wymaga rolinnoci - min. 10 cm dla pokrywy trawiastej, min. 30 cm dla krzeww. Wprowadzenie rolinnoci izolacyjnej - wysiew traw i motylkowych, nasadzenia krzeww.

Ryc. 60. Optymalne rozwizania ekranw ziemnych (wymiary wcm).

b) typy konstrukcyjne ekranw moliwoci izalecenia stosowania na przejciach dla zwierzt (patrz: Tabela 20),
Tabela 20. Moliwoci izalecenia stosowania poszczeglnych typw ekranw na przejciach dla zwierzt (+++ rozwizanie zalecane, ++ rozwizanie moliwe/dopuszczalne, +/- rozwizanie niezalecane, rozwizanie niemoliwe). Przejcia grne
Typ ekranu Obiekty okluczowym znaczeniu przyrodniczym Obiekty dla duych irednich ssakw kopytnych Obiekty okluczowym znaczeniu przyrodniczym Przejcia dolne Obiekty dla duych ssakw kopytnych Obiekty dla rednich ssakw kopytnych

Ekrany odbijajce drewniane zdesek panelowe zpaneli wsuwanych (nieprzeroczystych) transparentne (przeroczyste) zpyt polimerowych betonowe konstrukcyjne1) ++ +++ ++ ++ +++

+/-

+/-

++

600

+++

250 (na przejciach)

600 (wzdu drogi)

++

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+++

+++

+++

+++

++

210

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
Ekrany pochaniajce drewniane zdesek zwypenieniem panelowe pochaniajce typu Zielona ciana way iskarpy ziemne +++ ++ +++ ++ ++

+/-

+/-

+/-

+/-

+/-

+++

++

Przypisy: 1) Tylko wprzypadku obiektw okonstrukcji elbetowej.

c) przebieg ekranw na skarpach. W praktyce obserwuje si 2 podstawowe typy rozwiza Ryc. 61: supy none montowane pionowo, przebieg grnej krawdzi wzdu linii amanej. Rozwizanie wymaga zastosowania przy powierzchni terenu dystansw (zwykle zpyt betonowych) umoliwiajcych monta prostoktnych paneli ekranu. Czsto obserwowane s nieszczelnoci na poczeniu pyt dystansowych zfundamentem ipozostaymi elementami konstrukcji. Przebieg krawdzi ekranu po linii amanej utrudnia harmonizacj obiektu zotoczeniem. supy none montowane pod ktem dostosowanym do nachylenia skarpy. Rozwizanie zalecane (naley je preferowa, jeli brak innych przeciwwskaza) ze wzgldu na mniejsze zagroenie powstawania nieszczelnoci oraz agodny przebieg grnej krawdzi ekranu. Naley zwrci szczegln uwag na stabilne fundamentowanie supw.

Naley zwrci szczegln uwag na stabilne fundamentowanie supkw odchylonych od pionu

Ryc. 61. Rozwizania projektowe ekranw zlokalizowanych na skarpach.

d) Rolinno osonowa iizolacyjna. Odgrywa szczegln rol wprzypadku przej grnych ipowinna by stosowana wnastpujcej formie:
211

 nasadzenia osonowe (okrywowe, maskujce) pnczy na powierzchni ekranw (od strony powierzchni przejcia). Wiba zwarta, nieregularna, nasadzenia jednorzdowe, linia nasadze zzaamaniami. Wprzypadku niektrych gatunkw rodzimych naley uwzgldni konieczno wykonania podpr wformie rusztowania (krata drewniana) lub napitych drutw (linek). nasadzenia osonowe krzeww wzdu ekranw (Fot. 148). Wiba zwarta, nieregularna, nasadzenia min. dwurzdowe, linie nasadze zzaamaniami. Krzewy opokroju niskim irednim (wysoko przecitna < 45 m). Integracja nasadze zrolinnoci naprowadzajc do przejcia.

Fot. 148. Nieregularne, gste nasadzenia wzdu ekranw przegrodowych.

nasadzenia izolacyjne pnczy na ogrodzeniach. W przypadku zastosowania ekranw ziemnych na powierzchni przejcia bdzie znajdowao si ogrodzenie siatkowe, ktre powinno zosta obsadzone pnczami wcelu izolacji widocznoci jezdni zpoziomu skarp ekranw. Forma nasadze podobna jak dla ekranw przegrodowych brak koniecznoci stosowania podpr. nasadzenia izolacyjno-osonowe krzeww na waach ziemnych. Wiba zwarta, nieregularna, nasadzenia rzdowe (min. dwa rzdy, linie nasadze zzaamaniami oraz pojedyncze ikpowe). Gwnie krzewy opokroju niskim irednim. Integracja nasadze zrolinnoci naprowadzajc do przejcia (patrz: Fot. 143). 2.4.2. Typowe iistotne bdy projektowe: a) stosowanie ekranw transparentnych (przeroczystych). Powoduje zwikszone ryzyko kolizji zudziaem ptakw, zwaszcza wprzypadku mostw iestakad wdolinach rzecznych. Stosowanie tego typu ekranw jest zdecydowanie niewaciwe inie powinno mie miejsca zprzyrodniczego punktu widzenia. Moe by dopuszczone jedynie wyjtkowo wsytuacji wyranego zagroenia bezpieczestwa ruchu (np.ryzyko czstej gooledzi na mostach), na wybranych odcinkach (stosowanie czenia rnych typw ekranw), przy zastosowaniu sprawdzonych rozwiza ograniczajcych kolizje awifauny (patrz: Rozdzia XV).

212

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
b) nieszczelne inietrwae konstrukcje ekranw. Powoduj ograniczon skuteczno ekranowania, co prowadzi do odstraszania zwierzt izmniejszenia skutecznoci przejcia. Nietrwae konstrukcje prowadz do licznych uszkodze, zarwno zprzyczyn naturalnych (napr wiatru, wymywanie gruntu) jak ispoecznych (kradziee elementw, wandalizm). c) rnica wysokoci oraz nieszczelnoci na styku ekran-ogrodzenie (wprzypadku przej grnych). Powoduje powstanie zagroenia przechodzenia iprzeskakiwania przez zwierzta (patrz: Rozdzia XII). d) nieszczelnoci na styku ekran-powierzchnia gruntu (Fot. 149). Powoduj zagroenie przechodzenia maych zwierzt (zwaszcza pazw) przez istniejce szczeliny, ograniczajc wten sposb skuteczno przej dla tej grupy fauny oraz powodujc miertelno wwyniku kolizji zpojazdami.

Fot. 149. Nieszczelnoci ekranw przy powierzchni gruntu powoduj przenikanie maych zwierzt na jezdnie.

e) nadmierna rozbudowa fundamentw ekranw na przejciach grnych. Naley unika projektowania silnie rozbudowanej nadziemnej czci fundamentw (wysoka konstrukcja betonowa pooona powyej poziomu terenu) ze wzgldu na moliwo odstraszajcego oddziaywania na niektre gatunki duych ssakw. f) brak rolinnoci osonowej iizolacyjnej (Fot. 150). W przypadku braku lub przy niewaciwie zaprojektowanej rolinnoci osonowej, odsonite elementy konstrukcyjne ekranw (przegrodowych) powoduj zwikszenie poziomu bariery psychofizycznej iodstraszanie zwierzt (zwaszcza wpierwszych latach funkcjonowania przej). W przypadku rolinnoci izolacyjnej jej brak lub niewaciwe zaprojektowanie prowadzi do podwyszonego poziomu emisji na powierzchni przej iograniczenia ich skutecznoci. g) niewaciwe wykoczenie zewntrzne. Obejmuje przede wszystkim: nieodpowiedni dobr kolorystyki (Fot. 151).

213

Ekrany ojaskrawych barwach (zwykle niewystpujcych wwarunkach naturalnych) mog powodowa odstraszanie zwierzt (zwaszcza duych ssakw). Niektre jaskrawe barwy (np.kolor ty) mog przyciga owady powodujc ich rojenie si wssiedztwie jezdni itym samym zwikszenie poziomu kolizji zpojazdami. nieodpowiednie wykoczenie powierzchni, Ekrany powinny posiada powierzchni matow, wprzypadku powierzchni zpoyskiem dochodzi do odbijania wiata sonecznego iwiata ksiyca, co moe odstrasza niektre gatunki ssakw.

Fot. 150. Nieosonite przez rolinno konstrukcje ekranw mog ogranicza skuteczno przej grnych.

Fot. 151. Przykad ekranu panelowego onieodpowiedniej (jaskrawej) barwie.

214

Ekrany akustyczne iprzeciwolnieniowe

XVI
2.4.3. Typowe iistotne bdy wykonawcze: a) niedbae wykoczenie zewntrzne. W przypadku ekranw drewnianych naley zwrci szczegln uwag na waciw impregnacj elementw (najlepiej uywa tarcicy impregnowanej cinieniowo). Na placu budowy wykonywa jedynie uzupeniajco impregnacj powierzchniow, zuyciem rodkw bezbarwnych iniepowodujcych trwaej emisji odorw (np.preparaty olejowe). b) nieszczelne poczenie zogrodzeniami ochronnymi. Powoduje obecno oraz powstawianie szczelin iluk umoliwiajcych przechodzenie maych, aczasem take rednich zwierzt (patrz: Fot. 86). c) niewaciwie wykonane nasadzenia osonowe (patrz: Rozdzia X).

215

XVII. Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

1. Ograniczanie miertelnoci maych zwierzt wobiektach odwodnieniowych
1.1. Zbiorniki ekologiczne opis problemw imetod rozwizania
a) otwarte zbiorniki powoduj wpadanie maych zwierzt (zwaszcza pazw) itrudnoci zwychodzeniem po stromych iwysokich skarpach, czsto umocnionych pytami betonowymi (Fot. 152).

Fot. 152. Przykad zbiornika ekologicznego stanowicego puapk dla pazw.

metody rozwizywania: ogrodzenia ochronne dla maych zwierzt zintegrowane zogrodzeniami zbiornikw powinny by stosowane wprzypadku wszystkich zbiornikw otwartych; rozwizania projektowe analogiczne jak dla ogrodze wzdu drogi (patrz: Rozdzia XII, XIII), wprzypadku braku moliwoci zastosowania szczelnych ogrodze naley zmniejszy pochylenie skarp zbiornikw na caej dugoci lub ksztatowanie pochylni uatwiajcych opuszczanie zbiornika wwybranych miejscach, min. 25% dugoci linii brzegowej; zalecane nachylenie skarp < 1:2,5. b) wabienie pazw do zbiornikw wcelach rozrodczych. Zbiorniki ekologiczne, dla ktrych zaprojektowano stosunkowo dugi okres utrzymywania staego lustra wody (zwykle zbiorniki retencyjne, retencyjno-infiltracyjne) stanowi zwykle atrakcyjne obszary rozrodu pazw (zwaszcza dla populacji, ktrych tradycyjne miejsca rozrodu zostay zniszczone wwyniku budowy drogi) (Fot. 153).

216

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII
istnieje szereg argumentw merytorycznych przemawiajcych za ograniczaniem dostpu pazw do zbiornikw bdcych elementami systemu odwodnienia drogi: zbiorniki zlokalizowane s zwykle wbezporednim ssiedztwie pasa drogowego (wliniach rozgraniczajcych), co powoduje, e jeli wdanym zbiorniku dojedzie do rozrodu, mode pazy (zwykle wielkoci kilku mm) rozchodzc si promienicie wkierunku otoczenia zbiornika, bd wysoce zagroone miertelnoci; mae wymiary ciaa powoduj, e mode osobniki s trudne do zatrzymania nawet przez specjalistyczne ogrodzenia ochronne, zbiorniki wymagaj staych czynnoci obsugowych polegajcych na ich czyszczeniu, usuwaniu osadw dennych, pielgnacji rolinnoci; czynnoci te wi si zwykle ze znaczc ingerencj zuyciem specjalistycznego sprztu ipowinny by wykonywane (wg zalece idobrych praktyk utrzymaniowych) m.in. wokresie wczesnej wiosny (po roztopach wiosennych) pokrywajc si tym samym zokresem godowym pazw, wwarunkach polskich zbiorniki zwykle zaprojektowane s na stosunkowo krtkie okresy retencjonowania wody (utrzymywania lustra wody), co powoduje, e wokresie wczesnej wiosny (przy wysokim stanie wody) pazy zostan zwabione iprzystpi do rozrodu, ktrego szanse powodzenia s niewielkie ze wzgldu na czste cykle oprniania zbiornikw, zbiorniki (zwaszcza zgromadzone wnich osady denne) s miejscem kumulacji wysokich ste zanieczyszcze pochodzcych zpasa drogowego, zktrych cz wykazuje oddziaywania toksyczne oraz muta- ikancerogenne wstosunku do zwierzt, podlegajc jednoczenie bioakumulacji (np.rne postacie chemiczne metali cikich); wprzypadku pazw przebywajcych dugotrwale wtakich warunkach siedliskowych mona spodziewa si wielu negatywnych skutkw na poziomie osobniczym ipopulacyjnym.

Fot. 153. Przykad zbiornika ekologicznego ocechach naturalnych idugim okresie retencjonowania wody, wktrym dochodzi do rozrodu pazw.

metody rozwizywania. Ogrodzenia ochronne dla maych zwierzt zintegrowane zogrodzeniami zbiornikw. Rozwizania analogiczne jak dla ogrodze wzdu drogi (patrz: Rozdzia XII, XIII).

217

1.2. Studnie iniecki wpadowe/chonne opis problemu imetod rozwizywania

a) bezporednie wpadanie zwierzt wwyniku penetracji ssiedztwa obiektw oraz porywanie przez nurt wody wrowach uchodzcych do studni/niecek.

Fot. 154. Przykad niecki wpadowej stanowicej puapk dla maych zwierzt.

metody rozwizywania. rezygnacja zbudowy studni/niecki lub zmiana lokalizacji, W obszarach, wktrych wystpuje zagroenie miertelnoci pazw (zwaszcza wobszarach podmokych, wssiedztwie szlakw sezonowych migracji, wssiedztwie przej dla zwierzt), naley zawsze szczegowo rozway celowo (uzasadnienie hydrologiczne) budowy studni lub niecki, ew. moliwo zmiany ich lokalizacji lub zastosowania rozwiza projektowych, ktre ogranicz miertelno maych zwierzt. szczelne przekrycia od gry, Wszystkie studnie iniecki wpadowe powinny posiada szczeln pokryw grn (betonow) zwazem rewizyjnym. Wprzypadku gdy gboko niecki jest zbyt maa dla zastosowania staej pokrywy (utrudnienia eksploatacyjne), mona zastosowa przekrycie otwierane wpostaci stalowej klapy lub ramy zpaskownikw stalowych zrozpit gst siatk stalow (wielko oczek 5 mm). Ze wzgldu na due prawdopodobiestwo wystpienia nieszczelnoci rozwizanie powysze mona rozway jedynie wwyjtkowych iuzasadnionych przypadkach. wszystkie studzienki rewizyjne powinny posiada pene pokrywy omoliwie najmniejszej liczbie otworw obsugowych, moliwie najmniejszej rednicy, siatki ogstych oczkach wzdu ogrodze studni, Jeli otwarte studnie posiadaj ogrodzenie ochronne zsiatki, wwczas (wkadym przypadku) ogrodzenie to powinno by uzupenione ozabezpieczenia dla maych zwierzt wpostaci siatki stalowej odrobnych oczkach (wielko oczek 5 mm) poczonej szczelnie zogrodzeniem gwnym. Wysoko min. 50 cm, grna krawd odgita na dugoci min. 10 cm rozwizanie analogiczne jak wprzypadku ogrodze ochronno-naprowadzajcych. pochylnie umoliwiajce samodzielne wychodzenie zwierzt na zewntrz, Wykonane zblachy perforowanej stalowej (inox) lub aluminiowej. Powinny by zamontowane wsposb umoliwiajcy ich szybki demonta wtrakcie czyszczenia studni Ryc. 62.

218

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII
pochylnia perforowana blacha grubo min. 1 mm, wielko oczek < 0,5 cm, krawdzie boczne odgite pionowo na wysoko min. 13 mm

studnia
syfon

studnia

< 70

poziom wody

< 70

dodatkowa pochylnia prowadzca do otworw kraty wpustowej (studzienki ciekowe)

przykad rusztowania podtrzymujcego pochylni (atwy demonta) w studzience ciekowej

Ryc. 62. Schemat pochylni umoliwiajcych wychodzenie zwierzt ze studni otwartych izamknitych (zkrat wpadow).

otwr wyjciowy krawnik wylewka betonowa

krata wpustowa

rura wyjciowa (ucieczkowa) karbowana, polimerowa, rednica ok. 10 cm

syfon poziom wody

opaska stalowa

przecita rura na dolnym kocu - na odcinku pomidzy min-max poziomem wody na podstawie materiaw firmy Hfliger Amphibtec

Ryc. 63. Schemat rury wyjciowej (ucieczkowej) rozwizanie firmy Hfliger Amphibtec (Szwajcaria) opracowanie wasne na podstawie materiaw promocyjnych producenta.

219

 rury wyjciowe (ucieczkowe), Odpowiednio umocowane ipoprowadzone rury karbowane zpolimerw, umoliwiajce wychodzenie zwierzt poza obrb studni/niecki. Powinny by zamocowane trwale, wsposb nieutrudniajcy czynnoci obsugowych Ryc. 63. kraty wotworach wpadowych, W przypadku, gdy studnie lub niecki posiadaj otwory wlotowe (poczenie zrowami), naley je zabezpieczy wsposb utrudniajcy wpadanie pazw do wntrza obiektw poprzez wyposaenie otworw wkraty stalowe lub rzd pionowych prtw (paskownikw). Naley zastosowa rozwizanie kompromisowe pomidzy wielkoci oczek (czym mniejszy tym lepsze zatrzymywanie zwierzt) awymaganiami hydrologicznymi (czym mniejsze oczka tym atwiejsze blokowanie przepywu). Wielko oczek kraty (odstpw pomidzy prtami) powinna by nie wiksza ni 2 cm izapewnia przynajmniej zatrzymywanie dorosych pazw Ryc. 64. pochylnie umoliwiajce przechodzenie zwierzt przepustem (studnie/niecki kanalizacyjne), W przypadku gdy studnia lub niecka zlokalizowana jest bezporednio przy wlocie do przepustu, naley umoliwi zwierztom swobodne przechodzenie przez przepust poprzez wykonanie odpowiedniej pochylni zbetonu Ryc. 64.
pokrywa

krata lub prty pionowe - oczka/rozstaw max. 2 cm

cianka o nachyleniu > 70

osadnik

osadnik

pochylnia (wylewka betonowa)

pokrywa

krata lub prty pionowe - oczka/rozstaw max. 2 cm

przepust

pochylnia (wylewka betonowa)

Ryc. 64. Schemat zabezpiecze studni wpadowej pokrywa grna, kraty na wlotach, pochylnia na dnie, pochylenie cianek osadnika.

220

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII
1.3. Studzienki ciekowe zwpustami eliwnymi opis problemu imetod rozwizywania
a) bezporednie wpadanie zwierzt wwyniku penetracji ssiedztwa obiektw oraz porywanie przez nurt spywu uchodzcego do studzienki; metody rozwizywania: syfony dla pazw, Specjalne konstrukcje montowane wcaym wietle przekroju studzienki, wyposaone wagodne pochylnie umoliwiajce pazom wychodzenie przez otwory wkracie wpustu. Syfony wykonane s zwykle ze stali nierdzewnej. Powierzchnia pochylni musi by szorstka dla uatwienia wspinania si zwierzt. Powinny by zamontowane wsposb umoliwiajcy ich szybki demonta wtrakcie czyszczenia studzienki Ryc. 65.
pokrywa studzienki (krata) droga ucieczki
pochylnia dla pazw (pokryta antypolizgow foli)

studzienka

krawd montaowa (dostosowana do przekroju studzienki) pochylnia dla pazw (pokryta antypolizgow foli)

uchwyt montaowy

Ryc. 65. Schemat syfonu dla pazw rozwizanie firmy Nill Metallbau AG (Szwajcaria)(rycina grna przekrj, rycina dolna widok zgry) opracowanie wasne na podstawie materiaw promocyjnych producenta.

zasypywanie krat wpustowych kruszywem, Usypanie warstwy gruboziarnistego, naturalnego kruszywa owysokiej przepuszczalnoci irednicy wikszej od szerokoci szczelin wkracie jest prostym, doranym rozwizaniem, ktre posiada wprawdzie wpyw na szybko przepywu wody, ale wskuteczny sposb chroni zwierzta przed wpadaniem do studni Ryc. 66.

221

Ryc. 66. Zasypywanie krat wpustowych gruboziarnistym kruszywem.

rozwizania analogiczne jak wprzypadku studni/niecek wpadowych: pochylnie umoliwiajce samodzielne wychodzenie zwierzt na zewntrz, rury wyjciowe (ucieczkowe) patrz: Pkt. 1.2.

1.4. Osadniki iseparatory opis problemu imetod rozwizywania

a) bezporednie wpadanie zwierzt wwyniku penetracji ssiedztwa obiektw oraz porywanie przez nurt wody wrowach uchodzcych do osadnikw/separatorw.

Fot. 155. Otwarty osadnik stanowicy puapk dla pazw.

222

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII
metody rozwizywania: odpowiednie rozwizania konstrukcyjne wszdzie gdzie jest to moliwe osadniki/separatory powinny by projektowane pod powierzchni gruntu zdopywami podziemnymi, pionowe cianki osadnikw przy wlotach do studni (chonnych ikanalizacyjnych), Typowe, pochylone (obustronnie) cianki osadnikw uatwiaj wpadanie zwierzt do studni. Wprzypadku zastosowania pionowej cianki na wylocie powstanie czciowa bariera, ktra spowoduje zatrzymanie niektrych zwierzt, co umoliwi im samodzielne wyjcie zosadnika (patrz: Ryc. 64). rozwizania analogiczne jak wprzypadku studni/niecek wpadowych: szczelne przekrycia od gry, siatki ogstych oczkach wzdu ogrodze zewntrznych, pochylnie umoliwiajce samodzielne wychodzenie zwierzt na zewntrz patrz: Pkt. 1.2.

2. Ograniczanie barierowego oddziaywania umocnie (ubezpiecze) koryt ciekw wodnych opis problemu imetody rozwizania
a) opis problemu: koryta ciekw onachyleniu skarp > 1:2 stanowi przeszkod fizyczn dla maych zwierzt blokujc dojcie do przej, utrudniajc przechodzenie wpoprzek cieku iwychodzenie po wpadniciu zwierzcia (wprzypadku roww) oraz powoduj ukierunkowanie ruchu wzdu koryta, co zazwyczaj koczy si wpadaniem do studzienek (patrz: Fot. 106), koryta ciekw umocnione przy uyciu gabionw (kosze imaterace kamienne), narzutu kamiennego ogrubej frakcji oraz pyt betonowych (zwaszcza onachyleniu > 1:2) utrudniaj przemieszczanie si wikszoci gatunkw wzdu iwpoprzek koryta (patrz: Fot. 107), rowy umocnione przy uyciu prefabrykowanych korytek betonowych ostromych ciankach (korytka krakowskie) stanowi pen barier dla przemieszczania si pazw, gadw iniektrych maych ssakw; zwierzta uwizione wkorytkach przemieszczaj si wzdu umocnionych roww igin zwycieczenia lub wpadaj do studni wpadowych/ kanalizacyjnych. b) metody rozwizania (rowy): zmniejszone nachylenie skarp roww na caej dugoci lub wwybranych miejscach; zalecane nachylenie skarp roww 1:2,5, szczeglnie wobszarach przeznaczonych do przemieszczania si zwierzt, zwaszcza pazw (patrz: Fot. 65), zaniechanie umacniania koryt iskarp roww zaleca si projektowanie roww ziemnych zpokryw trawiast na caej dugoci, kanalizowanie roww (rurocigi podziemne lub przepusty na krtszych odcinkach) wobszarach nasilonego przemieszczania si zwierzt (np.ssiedztwo przej dla zwierzt) rowy otwarte powinny zosta skanalizowane, zapewniajc wten sposb niezakcony ruch wszystkich gatunkw fauny, przekrycia powierzchniowe powinny by stosowane wpodobnych sytuacjach jak kanalizowanie roww; wykonane zpenych pyt betonowych pokrytych warstw gruntu. c) metody rozwizania (wiksze cieki): zmniejszenie pochylenia skarp koryt do poziomu 1:2,5 na caej dugoci lub wwybranych miejscach przez urzdzenie specjalnych brodw miejsc wychodzenia (przechodzenia), odpowiednie zagospodarowanie skarp koryt (wtym umocnienia/ubezpieczenia) rozwizania analogiczne jak dla przej dolnych zespolonych zciekami wodnymi (patrz: RozdziaX) (Fot. 156, 157, 158).

223

Fot. 156. Wwarunkach nizinnych zaleca si pozostawienie gruntowych skarp koryt ciekw bez dodatkowych umocnie.

Fot. 157. Wprzypadku zagroenia erozj boczn zaleca si stosowanie wumocnieniach koryt geosyntetykw szczelnie pokrytych gruntem.

224

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII

Fot. 158. Wwarunkach grskich zalecanym sposobem umocnienia koryt jest luny narzut kamienny.

225

XVIII. Rolinno na przejciach dla zwierzt

1. Znaczenie rolinnoci dla funkcjonowania przej
Podstawow rol przej dla zwierzt jest zachowanie cigoci strukturalnej ifunkcjonalnej przecinanych przez drog siedlisk ikorytarzy ekologicznych, dlatego musz si one przyczynia do zachowania spjnoci struktury rolinnoci obszarw pooonych po obu stronach drogi. Wzwizku zpowyszym rolinno powinna by nieodcznym elementem kadego, poprawnie zaprojektowanego, przejcia. Wprzypadku najlepszych (najskuteczniejszych) rozwiza (mosty krajobrazowe wpostaci tuneli drogowych iwysokich estakad odugich przsach) zachowana moe by pierwotna forma uytkowania powierzchni terenu wraz zszat rolinn. Obiekty takie mog suy wszystkim gatunkom zwierzt oraz zapewni jednoczenie cigo rolinnoci (zbiorowisk rolinnych) iumoliwia rozprzestrzenianie poszczeglnych gatunkw flory. Wprzypadku pozostaych typw przej dla zwierzt, konieczne jest odtworzenie warunkw glebowych ipokrywy rolinnej wobszarze, ktry uleg przeksztaceniu wwyniku robt budowlanych. Podstawowe funkcje rolinnoci wprzypadku przej dla zwierzt to: harmonizacja przej zprzestrzeni krajobrazow. Wszystkie obiekty musz spenia zasad moliwie najlepszego wkomponowania wotaczajcy teren wcelu zapewnienia minimalizacji efektu obcego elementu wstrukturze krajobrazu (jest to istotny warunek dla wykorzystywania przejcia przez due ssaki kopytne). Rwnie waciwie uksztatowana struktura rolinnoci, spjna zotaczajcym terenem, jest podstawowym czynnikiem harmonizujcym przejcia zkrajobrazem. zapewnienie dogodnych miejsc ukrycia ierowania (istotne warunki dla wykorzystywania przejcia przez mae ssaki, ptaki, bezkrgowce). W przypadku maych zwierzt rolinoernych nawet kilkudziesiciocentymetrowe niecigoci rolinnoci mog powodowa bariery dla przemieszczania si, dlatego na powierzchni iwssiedztwie przej naley uksztatowa struktur rolinnoci odpowiadajc wymaganiom siedliskowym gatunkw, dla ktrych zostao wybudowane przejcie. naprowadzanie iwabienie zwierzt do powierzchni przejcia. Odpowiednio uksztatowane struktury nasadze rolinnych oraz dobr waciwych gatunkw wbezporednim ssiedztwie przej zachcaj zwierzta do penetrowania tych obszarw, co zwykle skutkuje wzrostem intensywnoci wykorzystywania przej. Wabienie posiada szczeglne znaczenie wpierwszych latach po wybudowaniu przejcia, kiedy zwierzta musz si zaadaptowa do nowych warunkw siedliskowych iprzyzwyczai do obecnoci sztucznych obiektw. ekranowanie emisji odstraszajcych zwierzta. Zmniejszenie przez rolinno poziomu emisji fizyko-chemicznych pochodzcych zruchu pojazdw powoduje zmniejszenie bariery behawioralnej itym samym zwiksza intensywno wykorzystywania przej. dziaanie osonowe. Osanianie widocznych na powierzchni terenu elementw konstrukcji przej iinfrastruktury towarzyszcej np.sieci odwodnieniowej, przez co zmniejsza si bariera behawioralna powodujca odstraszanie zwierzt od przejcia.

2. Ksztatowanie struktury iskadu gatunkowego rolinnoci

W przypadku przej dla zwierzt, przy ktrych odtwarzana jest rolinno, naley kierowa si nastpujcymi, oglnymi zasadami:
226
Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XVII
przy projektowaniu skadu gatunkowego naley wykorzysta gatunki wchodzce wskad potencjalnej rolinnoci naturalnej zuwzgldnieniem stopnia przeksztacenia warunkw siedliskowych iaktualnego potencjau siedliska, struktura przestrzenna (pionowa ipozioma) rolinnoci wobszarze przej iich ssiedztwie powinna by podobna do wystpujcej wotoczeniu obiektw, naley dy do ksztatowania rolinnoci omoliwie najwyszej liczbie gatunkw isilnie zrnicowanej strukturze (przez nieregularne wiby, rne formy skupienia), naley stworzy warunki do spontanicznej ekspansji rolinnoci imechanizmw sukcesji naturalnej. Poszczeglne typy konstrukcyjne przej dla zwierzt posiadaj specyficzne warunki siedliskowe dla wegetacji rolin oraz stwarzaj okrelone ograniczenia wzakresie moliwoci ksztatowania pokrywy rolinnej. W przypadku przej grnych wystpuj nastpujce ograniczenia: silne usonecznienie iprzesychanie gleby. Aby temu przeciwdziaa naley kategorycznie zaprzesta wykorzystywania gleb mineralnych pochodzcych zwykopw wwierzchnich warstwach izastpowa je glebami urodzajnymi oduych zdolnociach akumulacji wody. Naley wprowadza gatunki drzew ikrzeww ofunkcjach fitomelioracyjnych. Naley wysiewa mieszanki traw irolin motylkowych. Wnasadzeniach naley stosowa dobrze rozwinite, kilkuletnie sadzonki zbryami korzeniowymi. ograniczona miszo gleby, Naley wprowadza gatunki pytko ukorzenione aby zapobiec uszkodzeniom elementw konstrukcji przez systemy korzeniowe. przeciwwskazania do wysadzania drzew, Naley szczegowo rozway wprowadzanie gatunkw drzew owysokim pokroju na powierzchni przej grnych (wzasigu konstrukcji wiaduktw), gdzie bd naraone na wywroty, co moe mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa ruchu drogowego, awprzypadku konstrukcji gruntowo-powokowych (np.zblach falistych) take dla stabilnoci konstrukcji obiektu. W przypadku przej dolnych wystpuj nastpujce ograniczenia: brak wystarczajcej iloci wiata sonecznego, Poziom usonecznienia powierzchni przej zaleny wprost od parametrw obiektu oraz rozwiza konstrukcyjnych (np.rodzaju uytych podpr). Czciowo ilo wiata zwiksza si przez szczeliny (okna) dowietleniowe pomidzy jezdniami drg, co powoduje popraw warunkw wietlnych dla rolinnoci zielnej. Wprzypadku wikszoci przej dla duych irednich zwierzt ilo wiata jest zdecydowania zbyt maa dla drzew ikrzeww. Zaleca si aby wprzypadku kadego obiektu indywidualnie analizowa moliwo wprowadzenia rnych typw rolinnoci. Przy wylotach przej dolnych oraz wssiedztwie przej (przy przyczkach ina skarpach nasypw) naley wprowadza rolinno zgodnie zuwarunkowaniami rodowiskowymi dopuszczajc do jej spontanicznej ekspansji na powierzchni przejcia.

3. Katalog gatunkw zalecanych do stosowania wksztatowaniu rolinnoci przej

Ponisze tabele przedstawiaj listy gatunkw zalecanych do ksztatowania rolinnoci na przejciach dla zwierzt. Uwzgldnione zostay gatunki rodzime ocechach odpowiednich do wymaganej funkcji rolinnoci oraz tolerancji na specyficzne warunki siedliskowe wystpujce wssiedztwie drg.

227

Tabela 21. Zestawienie zalecanych gatunkw drzew wraz zcharakterystyk istotnych cech ekologicznych (Na podstawie: Katalogu drogowych urzdze ochrony rodowiska zmienione iuzupenione) (Oznaczenia: ++ dobra/dua, + rednia, X obecno).
Cechy oglne Cechy szczeglne Odporno Tolerancja na stanowisko Wilgotne, czasem mokre lub zalewane Zalecany teren stosowania Funkcje nasadze

Zanieczyszczenie powietrza

Suche, piaszczyste, jaowe

Naturalnego ogrodzenia

Lekkie zasolenie gleby

Kwany odczyn gleby

Odrosty korzeniowe

Przeciwolnieniowe

Rolina zimozielona

Pobocza drg/ulic

Atrakcyjne owoce

Krajobraz otwarty

Szybko wzrostu

Szeroko korony

W penym socu

Skarpy inasypy

Zacienione

Klon polny (Acer campestre) Klon zwyczajny (Acer platanoides) Klon jawor (Acer pseudoplatanus) Olsza czarna (Alnus glutinosa) Olsza szara (Alnus incana) Brzoza brodawkowata (Betula pendula) Jesion wyniosy (Fraxinus excelsior) Sosna zwyczajna (Pinus silvestris) Czeremcha pospolita (Prunus padus) Wierzba iwa (Salix caprea) Jarzb pospolity (Sorbus aucuparia) Jarzb szwedzki (Sorbus intermedia) Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

10 25

++

++

++

++

++

++

++

++

++

Izolacyjne

Nazwa

++ ++ ++ ++ ++ +

++

++

++

++

++

++

++

3035

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

2530

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

3040

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

1015

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

1015

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

1020

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

228

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

++

30

++

++

++

++

15

++

30

++

20

++

25

++

++

30

++

Biocenotyczne

Obrzea lasw

Glebochronne

Wysoko (m)

Okolice wody

Ciernie/kolce

Susza

XVII
Lipa szerokolistna (Tila platyphyllos) Brzoza omszona (Betula pubescens) Grab pospolity (Carpinus betulus) Buk zwyczajny (Fagus silvatica) Modrzew polski (Larix polonica) wierk pospolity (Picea abies) Topola osika (Populus tremula) Grusza pospolita (Pyrus pyraster) Jabo dzika (Malus sylvestris) Db bezszypukowy (Quercus petrea) Wierzba biaa (Salix alba) Wierzba krucha (Salix fragilis) Jarzb mczny (Sorbus aria) Wiz szypukowy (Ulmus laevis) ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + + ++ + + ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ + ++ 35 + + + + + + + + ++

++

++

++

++

++

2030

++

++

++

3050

++

++

++

4050

++

++

++

++

2030

++

++

++

++

2030

++

++

++

++

++

++

1520

++

++

++

++

++

++

++

510

++

++

++

2040

++

++

++

++

++

++

++

++

2530

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

612

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

229

++

40

++

15

++

++

++

++

++

++

++

30

Tabela 22. Zestawienie zalecanych gatunkw krzeww wraz z charakterystyk istotnych cech ekologicznych (Na podstawie: Katalogu drogowych urzdze ochrony rodowiska zmienione iuzupenione) (Oznaczenia: ++ dobra/ dua, + rednia, X obecno).
Cechy oglne Cechy szczeglne Odporno Tolerancja na stanowisko Wilgotne, czasem mokre lub zalewane Zalecany teren stosowania Funkcje nasadze

Zanieczyszczenie powietrza

Suche, piaszczyste, jaowe

Naturalnego ogrodzenia ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + +

Lekkie zasolenie gleby

Kwany odczyn gleby

Odrosty korzeniowe

Przeciwolnieniowe

Rolina zimozielona

Pobocza drg/ulic

Atrakcyjne owoce

Krajobraz otwarty

Szybko wzrostu

Szeroko korony

W penym socu

Skarpy inasypy

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris) Dere widwa (Cornus sanguinea) Leszczyna pospolita (Corylus avellana) Gg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) Gg dwuszyjkowy (Crataegus oxycantha) Trzmielina pospolita (Euonymus europaea) Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides) Jaowiec pospolity (Juniperus communis) Ligustr pospolity (Ligustrum vulgare) liwa tarnina (Prunus spinosa) Porzeczka alpejska (Ribes alpinum) Ra dzika (Rosa canina) Ra rdzawa (Rosa rubiginosa) Wierzba purpurowa (Salix purpurea) Wierzba wiciowa (Salix viminalis) Bez czarny (Sambucus nigra) Bez koralowy (Sambucus racemosa)

23

++

++

++

++

++

++

++

++

++

Izolacyjne

Susza

Nazwa

++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + ++

510

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

57

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

57

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

10

614

++

++

++

++

++

++

++

++

++

23

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

12

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

23

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

35

++

++

++

++

++

++

++

++

++

710 510

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

230

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

++

++

++

++

++

++

++

++

++

++

10

++

++

10

++

++

Biocenotyczne

Obrzea lasw

Glebochronne

Wysoko (m)

Okolice wody

Ciernie/kolce

Zacienione

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) Nazwa Bluszcz pospolity (Hedera helix)

Wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum) 46 2030 Wysoko (m)

Kalina koralowa (Viburnum opulus) arnowiec miotlasty (Cytisus scoparius) Kruszyna pospolita (Frangula alnus) Jeyna fadowana (Rubus fruticosus) Jeyna popielica (Rubus caesius) Malina waciwa (Rubus idaeus)

Jeyna fadowana (Rubus plicatus)

12

35

Cechy oglne
12 + ++ x x + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ Miejsce ++ x x + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ + + ++ x x + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ 12 12

0,5 23 x x x Wsy czepne (bez przylg) x Wijce si pdy Atrakcyjne owoce + Susza Odporno Zanieczyszczenie powietrza Gleby lekko kwane Suche, piaszczyste, jaowe W penym socu Zacienione Okresowo zalewane Pobocza drg/ulic Krajobraz otwarty Obrzea lasw Okolice wody Skarpy inasypy Ekrany przegrodowe Szpalery ipoty Fasady iciany Izolacyjne (osonowe) Okrywowe Biocenotyczne Drut napity Rusztowania
Nawoenie

1 310 Rolina zimozielona Przybyszowe korzonki czepne Przylgi na kocach wsw Szeroko korony (m)

46

0,51

Szybko wzrostu (m/rok)

37 ++ + x x + ++ + + ++ ++

12 ++ +

5 ++ + x x ++ + ++ ++ ++ + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ +

23

24

Cechy szczeglne

x x ++ ++ + ++ ++ + + ++ ++ ++ + + + ++ + ++ + ++ x x x ++ ++ ++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ + ++ + + + ++

++

++

++

Tolerancja na stanowisko

++

++

++

++

++

Zalecane tereny stosowania

++

++

++

++

Zastosowanie

Tabela 23. Zestawienie zalecanych gatunkw pnczy wraz zcharakterystyk istotnych cech ekologicznych (Na podstawie: Katalogu drogowych urzdze ochrony rodowiska zmienione iuzupenione) (Oznaczenia: ++ dobra/dua, + rednia, X obecno).
+ ++ ++ ++ Sposb prowadzenia ++ Funkcja + ++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++ ++ + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

231

++

++

++

++

++

XVII

Tabela 24. Przykadowa mieszanka traw irolin motylkowych zalecana do wysiewu na glebach lekkich ipiaszczystych.
Gatunek Kostrzewa czerwona (Festuca rubra) Mietlica pospolita (Agrostis capillaris) Wiechlina kowa (Poa pratensis) Stokosa bezostna (Bromus inermis) Koniczyna biaa (Trifolium repens) Komonica zwyczajna (Lotus corniculatus) % udzia 30 30 10 10 15 5

Tabela 25. Przykadowe mieszanki traw irolin motylkowych zalecane do wysiewu na glebach organicznych.
Gatunek Wyczyniec kowy (Alopecurus pratensis) Wiechlina botna (Poa palustris) Mietlica rozogowa (Agrostis stolonifera) Kostrzewa trzcinowa (Festuca arundinacea) Koniczyna biao-rowa (Trifolium hybridum) Komonica botna (Lotus corniculatus) Kostrzewa kowa (Festuca pratensis) Tymotka kowa (Phleum pratense) Mietlica rozogowa (Agrostis stolonifera) Wiechlina zwyczajna (Poa trivialis) Koniczyna biao-rowa (Trifolium hybridum) Koniczyna pogita (Trifolium medium) % udzia 30 20 15 15 15 5 50 10 10 10 10 10

232

Obiekty odwodnieniowe iprzebudowa ciekw wodnych

XIX

XIX. Wytyczne wzakresie biecej kontroli technicznej iutrzymania przej dlazwierzt

1. Przejcia dla zwierzt
1.1 Przejcia dla zwierzt duych irednich (wszystkie typy)
a) Zakres prac: kontrola dronoci dolnych przej. Usuwanie wszystkich przeszkd ograniczajcych przepustowo ekologiczn obiektu, wprzypadku obiektw zlokalizowanych wssiedztwie terenw rolniczych naley zwrci uwag take na niekorzystne zjawisko skadowania sprztu iodpadw pochodzcych zprowadzenia gospodarki rolnej. kontrola wszystkich elementw stanowicych mikrosiedliska (karp korzeniowe, kody, konary, stosy gazi). Ocena stanu pod ktem stopnia rozkadu biologicznego oraz przemieszczenia wwyniku wpywu warunkw atmosferycznych iludzkiej dziaalnoci wprzypadku stwierdzenia uszkodze, ubytkw izmiany lokalizacji naley podj dziaania dla przywrcenia stanu pierwotnego. kontrola intensywnoci penetracji przez ludzi powierzchni przeznaczonych wycznie dla zwierzt. W przypadku stwierdzenia ladw intensywnego wykorzystywania (zwaszcza regularnego) obiektw naley zastosowa (lub skorygowa istniejce) dziaania majce nacelu utrudnienie dostpu. b) Harmonogram itermin realizacji: co najmniej raz wroku, wczesn wiosn najpniej do 15 kwietnia.

1.2 Przepusty dla pazw imaych ssakw (samodzielne izespolone zciekami)

a) Zakres prac: kontrola dronoci przepustu. Usuwanie wszelkiego materiau obcego blokujcego wiato obiektu i przepustowo ekologiczn. kontrola wszystkich elementw stanowicych mikrosiedliska (karp korzeniowe, kody, konary, stosy gazi). Ocena stanu pod ktem stopnia rozkadu biologicznego oraz przemieszczenia wwyniku wpywu warunkw atmosferycznych iludzkiej dziaalnoci wprzypadku stwierdzenia uszkodze, ubytkw izmiany lokalizacji naley podj dziaania dla przywrcenia stanu pierwotnego. b) Harmonogram itermin realizacji: kontrola dronoci przepustw suchych zaleca si przeprowadzanie 3-krotne wcigu roku, kontrola dronoci przepustw zespolonych zciekami na pocztku roku (wczesn wiosn) oraz po kadym wezbraniu wd, kontrola mikrosiedlisk co najmniej raz w roku, wczesn wiosn najpniej do 15kwietnia.

233

2. Ogrodzenia ochronne inaprowadzajce

a) Zakres prac: kontrola szczelnoci ogrodze dla duych irednich zwierzt oraz ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla maych zwierzt (wtym pazw). Naley zwrci szczegln uwag na: poczenia ogrodze zobiektami inynierskimi iekranami, poczenia siatek dla duych zwierzt z siatkami dla gatunkw maych (jeli zostay zastosowane), stabilno konstrukcji samodzielnych ogrodze dla maych zwierzt, szczelno ogrodze (wszystkich typw) przy powierzchni gruntu, szczelno bram ifurtek oraz intensywno ich niepodanego wykorzystywania. W przypadku stwierdzenia wszelkich nieszczelnoci naley podj natychmiastowe dziaania zmierzajce do usunicia usterek. Wprzypadku stwierdzenia czstego wykorzystywania bram ifurtek przez okoliczn ludno, itym samym duego ryzyka ich niedomykania, naley wprowadzi stosowne zabezpieczenia wpostaci kdek lub skutecznych mechanizmw samozamykajcych. wprzypadku ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw, Oczyszczanie bieni (pasw dla ruchu zwierzt), jeli ogrodzenia zostay wyposaone wtakie rozwizanie. Prace obejmuj usuwanie rolinnoci (martwej iprzerastajcej konstrukcje ogrodze) oraz wszelkiego materiau utrudniajcego przemieszczanie zwierzt. rynny zatrzymujce ikraty wpadowe dla pazw, W przypadku zastosowania tego typu rozwiza, naley je cakowicie oczyci ze szcztkw rolinnych igruntu. Naley jednoczenie sprawdzi szczelno istabilno konstrukcji. b) Harmonogram itermin realizacji: kontrola szczelnoci ogrodze dla duych irednich zwierzt 2 razy wcigu roku (marzec, sierpie), kontrola szczelnoci ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw oraz oczyszczanie bieni 3 razy wcigu roku: przed migracjami wiosennymi (lutymarzec), przed migracjami modych osobnikw (koniec maja pocztek czerwca), przed migracjami jesiennymi (sierpie), czyszczenie rynien ikrat wpadowych 2 razy wcigu roku (marzec, sierpie).

3. Pielgnacja rolinnoci osonowej inaprowadzajcej

a) Zakres iharmonogram prac: kontrola rozwoju rolinnoci osonowej inaprowadzajcej wotoczeniu przejcia prowadzenie nasadze uzupeniajcych drzew ikrzeww wprzypadku stwierdzenia uszkodze lub nieprzyjcia si sadzonek co najmniej raz wroku, wczesn wiosn najpniej do 15 marca, kontrola stanu zabezpieczenia sadzonek przed zwierztami zusuniciem wszelkich usterek co najmniej 2 razy wroku: wczesna wiosna, pna jesie, wprzypadku, gdy na powierzchni przej grnych zaoone zostay trawiaste pasy (rwnolege do ekranw) naley je regularnie wykasza najlepiej 1 raz wroku, po 1 IX; skoszona biomasa powinna pozosta na miejscu, kontrola rozwoju drzew ikrzeww pod ktem zagroenia dla bezpieczestwa ruchu (przede wszystkim docinanie gazi rozwijajcych si wkierunku jezdni, wstarszym wieku take ocena stopnia stabilnoci zakorzenienia drzew na skarpach) oraz stabilnoci konstrukcji przej przynajmniej 1 raz wroku (jesie),

234

Wytyczne wzakresie biecej kontroli technicznej iutrzymania przej dlazwierzt

XIX
wykaszanie rolinnoci wzdu ogrodze dla pazw (pas szerokoci min. 50 cm) 2 razy wroku: 20 V15 VI oraz 130 VIII; skoszon biomas naley usun zalecane wykorzystanie do uynienia gleby na powierzchni przej duych irednich, wszystkie powierzchnie otwarte (trawy, zioorola) na przejciach grnych idolnych powinny by regularnie koszone zreguy 2 razy wroku, powierzchnie wpromieniu min. 2 m od maych przej powinny regularnie koszone zreguy 2 razy wroku, zwykaszania powinny by wyczone powierzchnie obsadzone gatunkami drzew liciastych (co najmniej przez pierwsze 10 lat) pokrywa trawiasta stanowi naturaln ochron przed przemarzaniem oraz zmniejsza intensywno uszkadzania sadzonek przez zwierzta.

235

XX. Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt przy liniach kolejowych
1. Barierowe oddziaywanie linii kolejowych na dziko yjce zwierzta
W przypadku infrastruktury kolejowej efekt bariery ekologicznej wodniesieniu do fauny ksztatuj: a) bariera fizyczna, ktr powoduj: sztuczne modyfikacje rzeby terenu (nasypy iwykopy) utrudniajce przemieszczanie wszystkim grupom zwierzt, nierwnoci powierzchni pokrytych tuczniem utrudniajce przemieszczanie maym zwierztom, obecno szyn, ktrych wysoko powoduje trudnoci zprzekraczaniem przez niektre mae zwierzta np.ropuchy, b) bariera behawioralna (odstraszanie zwierzt), na ktr maj wpyw: usuwanie rolinnoci zobszaru torowisk oraz przerwanie struktury zbiorowisk rolinnych wotoczeniu linii kolejowej bariera wprzekraczaniu linii przez mae zwierzta rolinoerne, skaenie chemiczne nawierzchni kolejowych przez stosowanie herbicydw wramach czynnoci utrzymaniowych odstraszajce itoksyczne oddziaywanie na mae zwierzta, podwyszona temperatura nawierzchni kolejowej itucznia odstraszajce oddziaywanie na zwierzta zmiennocieplne gwnie pazy, emisje haasu iwiata zwizane zruchem pocigw odstraszajce oddziaywanie na due irednie ssaki, c) miertelno zwierzt wwyniku: kolizji zpocigami wszystkie grupy fauny, kolizji zelementami sieci trakcyjnej nietoperze, ptaki, wycieczenia przy prbach przekraczania torw pazy.

2. miertelno zwierzt podstawy merytoryczne

Dotychczas wadnym kraju europejskim nie by prowadzony cigy monitoring wypadkw/kolizji ze zwierztami na liniach kolejowych. Istniej jedynie fragmentaryczne dane zobszaru Szwajcarii, Holandii, Niemiec iAmeryki Pn. Wwarunkach polskich dane s rwnie bardzo ubogie dotycz zwykle przypadkw stwierdzanych wtrakcie obserwacji terenowych prowadzonych wramach opracowa rodowiskowych dla wybranych odcinkw linii oraz spektakularnych przypadkw kolizji zduymi ssakami, ktre byy naganiane przez media. Zwierzta gin na kadej linii kolejowej nieposiadajcej odpowiednio zaprojektowanych ogrodze ochronnych. Liczba wypadkw bdzie zawsze zalena od natenia ruchu, prdkoci jazdy pocigw oraz przebiegu samej linii, przy czym (wodrnieniu od drg), istniej szczeglne sytuacje powodujce wzmoone ryzyko kolizji:

236

Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
zimowe przemieszczanie si zwierzt wzdu torw oraz pomidzy nimi (wprzypadku linii 2-torowych), Ssaki kopytne wykorzystuj szlaki kolejowe do przemieszczania wokresach zalegania grubej pokrywy niegu zwaszcza o idzik czsto korzystaj zodnieonych torw. Wsytuacji nadjedajcego pocigu ucieczka poza torowisko bywa czsto utrudniona wic zwierz decyduje si ucieka przed pocigiem, ginc pod jego koami. erowanie wbezporednim ssiedztwie linii kolejowej. W przypadku wystpowania atrakcyjnej pokrywy rolinnej wzdu torw ssaki kopytne (zwaszcza sarna) czsto tam eruj. Nie bdc waden sposb niepokojone (pomidzy przejazdami pocigw) zachowuj si mao ostronie idostrzegaj nadjedajce skady bardzo pno, wpadajc wwczas wpanik wybieraj czsto niewaciwy kierunek ucieczki. Z dostpnych danych odnonie miertelnoci zwierzt na torach wynikaj nastpujce wnioski: a) najwikszy udzia wypadkw przypada na gatunki liczne, pospolicie wystpujce due irednie ssaki kopytne, b) istnieje szereg gatunkw (grup gatunkw) ozwikszonej podatnoci na wypadki np.ptaki issaki padlinoerne.

3. Planowanie przej dla zwierzt oraz dziaa ograniczajcych liczb kolizji

Analiza dostpnych publikacji iopracowa europejskich, atake przegld rozwiza projektowych przy istniejcych odcinkach linii kolejowych, pozwalaj na sformuowanie nastpujcych wnioskw: przejcia dla zwierzt duych irednich zzasady nie s projektowane przy liniach kolejowych typowych obiektw (przeznaczonych wycznie dla zwierzt) wskali caej Europy jest zaledwie kilkanacie; znacznie wicej istnieje przej dolnych typu zespolonego wpostaci wiaduktw dla drg gospodarczych imostw nad ciekami, przejcia dla maych zwierzt ipazw projektowane s przede wszystkim jako obiekty zespolone zprzepustami dla ciekw wodnych, ogrodzenia ochronne sytuacja wyglda rnie wzalenoci od kraju (patrz: Tabela 27) zarwno wzakresie wprowadzania ogrodze, jak iich parametrw; dotychczas jedynym argumentem przemawiajcym za stosowaniem ogrodze byo zachowanie bezpieczestwa ruchu kolejowego ipasaerw wprzypadku kolei duych prdkoci.

Tabela 27. Stosowanie ogrodze ochronnych wzdu linii kolejowych duych prdkoci wkrajach europejskich.
Kraj Obecno ogrodzenia, podstawy stosowania Linie duych prdkoci (ICE) grodzone s wprzypadku zagroenia bezpieczestwa ruchu kolejowego Linie duych prdkoci (TGV) posiadaj ogrodzone odcinki, na ktrych prdko pocigw przekracza 220-230 km/h. Podstaw stosowania ogrodze jest bezpieczestwo ruchu kolejowego Rodzaj ogrodzenia Brak wytycznych odnonie parametrw ogrodze

Niemcy

Francja

Brak wytycznych odnonie parametrw ogrodze. Istniejce ogrodzenia maj wysoko od 1 m do ponad 2 m

237

Cig dalszy tabeli 27

Wielka Brytania

Na podstawie prawa pochodzcego zXIXw. wszystkie linie kolejowe musz posiada ogrodzenia Zasady stosowania ogrodze nie zostay okrelone

W zalenoci od lokalizacji stosuje si 3 rodzaje ogrodze owysokoci 1,351,80 m

Austria

Pomimo kilkudziesicioletniej historii funkcjonowania kolei duych prdkoci wEuropie Zachodniej dotychczas wadnym kraju nie powstay jednolite wytyczne wzakresie dziaa minimalizujcych oddziaywanie barierowe na zwierzta. Ubogie s rwnie podstawy merytoryczne ze wzgldu na fakt, e nie prowadzono dotychczas adnych szeroko zakrojonych prac badawczych zwizanych zwpywem budowy ieksploatacji infrastruktury kolejowej na populacje fauny oraz zachowanie cigoci siedlisk ikorytarzy ekologicznych. Wtej sytuacji trudno wskaza jednoznacznie optymalny wariant dziaa zwizanych zochron fauny, ktry powinien zosta wdroony przy nowopowstajcych imodernizowanych liniach kolejowych wPolsce. Majc na uwadze fakt, e wikszo planowanych wkraju inwestycji dotyczy nieznacznego wzrostu prdkoci pocigw oraz fakt duych trudnoci zoptymaln lokalizacj przej dla zwierzt wpostaci obiektw inynierskich jako podstawowa metod minimalizacji naley wskaza zachowanie przej po powierzchni torw. Moliwe warianty dziaa minimalizujcych wwarunkach polskich wraz zzaleceniami ich stosowania przedstawia Tabela 28.
Tabela 28. Moliwe warianty dziaa minimalizujcych oddziaywanie linii kolejowych na zwierzta wPolsce.
Opis wariantw Zalecenia aplikacyjne Wariant zalecany wprzypadku linii kolejowych poddawanych przebudowie imodernizacji bez ingerencji wprzebieg niwelety iobiekty inynierskie odocelowej prdkoci ruchu pocigw < 160 km/h Uzasadnienie iuwagi

Wariant 1 1. Linia kolejowa bez ogrodze ochronnych 2. Rezygnacja zbudowy samodzielnych przej dla zwierzt przejcia wycznie po powierzchni torw 3. Adaptacja wszystkich mostw nad ciekami wodnymi do speniania funkcji zespolonych przej dla pazw issakw ziemnowodnych

1. Obserwacje prowadzone na wybranych odcinkach istniejcych wPolsce linii kolejowych oprdkoci pocigw 120140 km/h potwierdzaj dane zagraniczne obraku znaczcej ingerencji wsposb uytkowania siedlisk ikorytarzy ekologicznych przez due irednie zwierzta zjednoczenie utrzymujcym si stabilnym poziomem kolizji 2. Naley bezwzgldnie zastosowa modyfikacje nawierzchni kolejowej uatwiajcej przekraczanie torw pazom (przejcia pod szynami) 1. Bez wzgldu na liczb przej dla maych zwierzt, naley zastosowa modyfikacje nawierzchni kolejowej uatwiajcej przekraczanie torw pazom (przejcia pod szynami) 2. Wprzypadku stosowania odcinkowych ogrodze dla duych zwierzt ich zakoczenia musz by doprowadzone do miejsc ewidentnie przez zwierzta unikanych (np.stacje) lub obiektw umoliwiajcych im bezpieczne przekroczenie torw

Wariant 2 1. Linia kolejowa bez ogrodze ochronnych lub zogrodzeniami dla duych zwierzt na krtkich odcinkach speniajcych funkcj naprowadzania zwierzt do przej 2. Przejcia dla zwierzt duych irednich po powierzchni torw znaczenie kluczowe 3. Adaptacja wybranych mostw na ciekami wodnymi oraz przejazdw gospodarczych do speniania funkcji zespolonych przej dla zwierzt duych irednich znaczenie uzupeniajce

Wariant zalecany wprzypadku wszystkich linii kolejowych poddawanych przebudowie imodernizacji oraz budowanych od podstaw odocelowej prdkoci pocigw < 220 km/h

238

Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
4. Adaptacja wszystkich mostw nad ciekami wodnymi do speniania funkcji zespolonych przej dla pazw issakw ziemnowodnych. 5. Budowa przej dla maych zwierzt (wtym pazw) samodzielnych izespolonych wraz zogrodzeniami naprowadzajcymi Wariant 3 1. Linia kolejowa wpeni ogrodzona. 2. Budowa przej dla wszystkich grup zwierzt liczba iparametry obiektw dostosowane do uwarunkowa izagroe przyrodniczych Wariant nie powinien by stosowany wprzypadku linii kolejowych Na odcinkach ogrodzonych nie mog znajdowa si skrzyowania zdrogami wpoziomie torw, gdy spowodowaoby to konieczno przerywania cigoci ogrodze

Uwzgldniajc uwarunkowania przyrodnicze Polski iwymagania odnonie parametrw izagszczenia przej dla zwierzt powyszy wariant jest praktycznie niemoliwy do realizacji bez znaczcych skutkw rodowiskowych ze wzgldu na: brak odpowiedniej iloci nasypw iwykopw pozwalajcych na lokalizacj przej dla zwierzt owymaganych parametrach, bardzo wysokie koszty realizacji inwestycji zuwagi na wymagan liczb izagszczenie przej dla zwierzt

Fot. 159. Ogrodzenie ochronne dla duych zwierzt wzdu linii kolejowej E20 wPuszczy Rzepiskiej.

3.1. Wyznaczanie lokalizacji przej dla zwierzt

Zalecane jest zastosowanie analogicznej procedury wyznaczania lokalizacji przej jak wprzypadku drg patrz: Rozdzia III. Szczeglne uwarunkowania iproblemy lokalizacji przej przy liniach kolejowych: obecno trakcji elektrycznej powoduje konieczno znaczcego wyniesienia konstrukcji przej grnych wzgldem powierzchni terenu, co wpywa niekorzystnie na dugo nasypw naj imoe decydowa oskutecznoci przejcia; wzwizku zpowyszym konieczne jest lokalizowanie przej wwykopach (przekopach),

239

 brak odpowiednich warunkw topograficznych (wysokie nasypy igbokie wykopy) umoliwiajcych lokalizacj przej grnych idolnych wwarunkach polskich wikszo magistralnych linii kolejowych przebiega na dugich odcinkach wpoziomie otaczajcego terenu lub na niewysokich nasypach (< 2 m), co uniemoliwia budow przej dolnych (nawet przepustw) wwielu lokalizacjach wynikajcych zwymaga przyrodniczych oraz znaczco utrudnia waciw lokalizacj przej grnych; ze wzgldu na mae, dopuszczalne pochylenie przebiegu linii kolejowych (wprzypadku gwnych linii 6) praktycznie brak moliwoci dostosowania (korekty) przebiegu niwelety pod ktem lokalizacji przej zwaszcza, e wikszo realizowanych wPolsce projektw modernizacji iprzebudowy linii kolejowych wogle nie zakada ingerencji wniwelet lub tylko nieznaczn jej zmian.

3.2. Parametry przej dla zwierzt

Parametry przej dla zwierzt przy liniach kolejowych powinny by analogiczne jak wprzypadku drg, przy czym stosunkowo maa szeroko przeszkody (nawet wprzypadku linii dwutorowych) powoduje, e wymiary obiektw zwykle nie musz przekracza dopuszczalnych wartoci minimalnych.

4. Projektowanie przej dla zwierzt

4.1. Typowe rozwizania konstrukcyjne przy projektowaniu parametrw, konstrukcji oraz zagospodarowania powierzchni iotoczenia typowych przej dla wszystkich grup zwierzt naley kierowa si wytycznymi izasadami obowizujcymi dla drg patrz: Rozdzia X

Fot. 160. Przejcie grne dla duych zwierzt przy linii E20 zastosowano parametry irozwizania projektowe konstrukcji analogiczne jak wprzypadku obiektw drogowych.

240

Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX

Fot. 161. Przejcie dolne samodzielne dla maych zwierzt przy linii kolejowej Warszawad.

Fot. 162. Przejcie dolne zespolone (zpk podwieszan) dla maych zwierzt przy linii kolejowej Warszawad.

241

Fot. 163. Przejcie dolne zespolone (zpk podwieszan) dla maych zwierzt przy linii kolejowej Warszawad.

Fot. 164. Przejcie dolne dla rednich zwierzt pod poszerzonym mostem przy linii kolejowej Warszawad.

242

Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
4.2 Specyficzne rozwizania kolejowe
4.2.1. Przejcia pod szynami dla maych zwierzt: a) przeznaczenie: zapewnienie moliwoci przemieszczania si maych zwierzt naziemnych oograniczonych zdolnociach wspinania si ipokonywania pionowych przeszkd (pazy, niektrych gatunki maych ssakw oraz bezkrgowcw), dla ktrych obecno szyn (wysoko nominalna stosowanych wPolsce typw szyn 120172 mm) stanowi istotn przeszkod wpokonywaniu linii kolejowej, b) rozwizania projektowe: wariant I pozostawienie szczelin pomidzy stop szyny agrn krawdzi warstwy tucznia owysokoci min. 10 cm; szczeliny powysze powstaj zwykle samoistnie wtrakcie eksploatacji linii jednak wramach prowadzonych remontw imodernizacji istniej tendencje do przesadnie wysokiego zasypywania szyn tuczniem co nie posiada uzasadnienia ekonomicznego ijest przyrodniczo szkodliwe,

Fot. 165. Szczeliny pod szynami naley pozostawia na kadym odcinku linii kolejowej kolidujcej zsiedliskami pazw.

wariant II pozostawienie szczelin pomidzy stop szyny agrn krawdzi warstwy tucznia owysokoci min. 10 cm wraz zdodatkowym usypaniem cieek zdrobnoziarnistego kruszywa, uatwiajcych przemieszczanie maym zwierztom (patrz: Ryc. 67),

243

Ksztatownik z polimeru lub blachy

Podsypka z pospki (30 mm)

Szyna

Podkad

200 mm

Ksztatownik z polimeru lub blachy

Podsypka z pospki min. 3 cm

Ryc. 67. cieki pod szynami wysypane pospk koncepcja firmy Jacobs Polska.

wariant III pozostawienie szczelin pomidzy stop szyny agrn krawdzi warstwy tucznia owysokoci min. 10 cm wraz zzastosowaniem rynien betonowych lub stalowych uatwiajcych przemieszczanie maym zwierztom (przekrj rynny pokrgy lub prostoktny) (patrz: Ryc. 68),

Ryc. 68. Schemat rynny (betonowej, stalowej) pod szynami (na podstawie: Iuell et all 2005).

c) lokalizacja: przejcia pod szynami powinny by lokalizowane na wszystkich odcinkach linii kolejowych nieposiadajcych przej dla maych zwierzt lub posiadajcych przejcia wformie przepustw bez ogrodze ochronno-naprowadzajcych dla pazw imaych ssakw, wprzypadku kolizji linii ze szlakami sezonowych migracji pazw oraz przecicia wszystkich obszarw wodno-botnych zalecane jest stosowanie przej wwariancie II iIII, przejcia pod szynami powinny obejmowa ca szeroko przecinanych szlakw migracji pazw iby wykonane wtaki sposb, e rozwizanie wwariancie II obejmuje cay odcinek kolizji adodatkowo wprowadzane s rynny (wariant III) pooone wodlegoci 3050 m wzgldem siebie, na caych odcinkach przebiegu linii przez obszary wystpowania pazw imaych ssakw powinny by stosowane przejcia wwariancie I szczeliny na dugoci co najmniej 5 m, wodstpach maksymalnie 500 m.
244
Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
4.2.2. Wytyczne wzakresie projektowania przej grnych przy liniach kolejowych Niekorzystne uwarunkowania terenowe powoduj, e przejcia grne musz by lokalizowane wmiejscach, gdzie linia przebiega wstosunkowo pytkich wykopach lub wpoziomie otaczajcego terenu. Ze wzgldu na konieczno ograniczania wyniesienia przej ponad poziom terenu oraz obecno towarzyszcych linii kolejowej instalacji naley uwzgldni nastpujce rozwizania projektowe: rozstaw supw trakcyjnych przejcia grne naley lokalizowa bezporednio ponad sieci trakcyjn, pomidzy grnymi krawdziami supw zwyjtkiem bardzo gbokich wykopw (> 6,0 m), pozwalajcych na przejcie agodnym ukiem ponad supami; rozstaw supw naley dostosowa do parametrw (szerokoci) igeometrii przejcia wpraktyce maksymalna moliwa szeroko przejcia grnego pooonego pomidzy supami to ok. 40 m, linia potrzeb nietrakcyjnych (LPN), montowana zwykle ponad linami nonymi przewodw trakcyjnych wymaga zastosowania izolacji (skablowanie) iprzeprowadzenia pod wiaduktem przejcia grnego, odwodnienie podtorza (rowy boczne) ich cigo naley zachowa pod wiaduktem stanowicym przejcie; przebieg roww wobrbie przejcia naley skorygowa tak, aby pooone byy moliwie najbliej linii kolejowej, nie powoduj wzrostu rozpitoci przejcia, nie naley lokalizowa przej dla zwierzt nad przsami napre, rozjazdami, wssiedztwie semaforw iwmiejscach lokalizacji urzdze sterowania ruchem (srk).

Fot. 166. Odpowiednie wkomponowanie wotoczenie przej grnych przy linii E20 wymagao m.in. korekty rozstawu supw trakcyjnych, korekty odwodnienia podtorza iprzebudowy linii LPN.

5. Ograniczenie barierowego oddziaywania sieci odwodnieniowej

a) opis problemu: rowy umocnione przy uyciu prefabrykowanych korytek betonowych ostromych ciankach (korytka krakowskie), stanowi pen barier dla przemieszczania si pazw, gadw iniektrych maych ssakw. Zwierzta uwizione wkorytkach przemieszczaj si wzdu umocnionych roww igin zwycieczenia lub wpadaj do studni wpadowych/ kanalizacyjnych.

245

b) metody rozwizania: zaniechanie umacniania koryt iskarp roww zaleca si projektowanie roww ziemnych zpokryw trawiast wszdzie, gdzie dopuszczaj to przepisy techniczne, kanalizowanie roww (rurocigi podziemne, przepusty) wobszarach nasilonego przemieszczania si zwierzt (np.ssiedztwo przej dla zwierzt) rowy otwarte powinny zosta skanalizowane, zapewniajc wten sposb niezakcony ruch wszystkich gatunkw fauny, przekrycia powierzchniowe powinny by stosowane wpodobnych sytuacjach jak kanalizowanie roww; wykonane zpenych pyt betonowych pokrytych warstw gruntu mineralnego igleby urodzajnej, stosowanie pytkich korytek betonowych umoliwiajcych samodzielne wychodzenie zwierzt iprzekraczanie odwodnienia liniowego zalecane s korytka sowackie, ktrych dno jest zaokrglone, amaksymalne nachylenie cianek bocznych (bez wzgldu na wysoko) wynosi 1:1,25 (patrz: Ryc. 69); korytka tego typu powinny by stosowane na kadym odcinku nowobudowanych imodernizowanych linii, na ktrych istnieje konieczno umacniania roww,
Profil dna paraboliczny, may kt nachylenia cianek

max. 45

Ryc. 69. Przekrj korytka typu sowackiego.

modyfikacje gbokich korytek betonowych (korytek krakowskich), W przypadku istniejcych linii kolejowych posiadajcych rowy umocnione przy uyciu gbokich korytek, konieczne jest zastosowanie specjalnych rozwiza umoliwiajcych swobodne wychodzenie zwierzt. Rozwizania takie powinny by zastosowane na caych odcinkach przebiegu linii przez obszary wystpowania oraz migracji pazw imaych ssakw nie rzadziej ni 1 obiekt na 200 m. Wprzypadku przecinanych szlakw migracji pazw naley zastosowa co najmniej 1 obiekt co 30 m. Na poniszych rycinach przedstawiono schematy rozwiza opracowanych iwdraanych przez PKP PLK S.A. (Ryc. 7073):

Widok z gry

Przekrj poprzeczny
Prefabrykat o zmniejszonym nachyleniu cianek bocznych

Korytko

Korytko

Ryc. 70. Pochylnie elbetowe prostopade do osi rowu (rycina opracowana na podstawie obserwacji terenowych).

246

Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
Widok z gry Przekrj poprzeczny

2 5 3 1 4 2
1. Prefabrykowana pochylnia betonowa 2. Przekrycie z pyty betonowej 3. Korytko krakowskie 4. Otwr w ciance bocznej korytka 5. Poziom terenu

Ryc. 71. Pochylnie elbetowe rwnolege do osi rowu (rycina opracowana na podstawie obserwacji terenowych).

Widok z gry Przekrj poprzeczny

Prefabrykowana pochylnia betonowa

cianka korytka

Przekrj poduny
Ryc. 72. Pochylnie elbetowe montowane wewntrz rowu (rycina opracowana na podstawie obserwacji terenowych).

cianka korytka

Kliniec, tucze, gruby wir

Rura przepywowa - rednica 160-200 mm, dugo 300 cm

Ryc. 73. Pochylnie wewntrz rowu wpostaci pryzmy ztucznia zrur przepywow (rycina opracowana na podstawie obserwacji terenowych).

247

6. Pozostae metody ograniczania liczby kolizji imiertelnoci zwierzt

6.1. Odpaszacze dwikowe typu UOZ-1
a) przeznaczenie: ograniczenie kolizji zudziaem ssakw kopytnych idrapienych. b) rozwizania techniczne iprojektowe: Pojedyncze urzdzenie ma ksztat walca owysokoci ok. 110 cm irednicy ok. 30 cm, zamontowane jest wbezporednim ssiedztwie linii kolejowej, na betonowym fundamencie. Urzdzenia montowane s wgrupach, wodlegoci 70 m, naprzemiennie po obu stronach linii. Urzdzenie wyposaone jest wgowice elektro-akustyczne. Dziaanie polega na emisji akustycznych sygnaw ostrzegawczych owysokiej gonoci, wykorzystuje si sekwencje odgosw rnych gatunkw zwierzt (ssaki dzikie idomowe, ptaki) majcych charakter ostrzegajcy imotywujcych zwierzta do opuszczenia linii kolejowej. Sekwencja dwikw uruchamiana jest automatycznie przed nadjedajcym pocigiem iwyciszana po jego przejechaniu, czas trwania emisji 13 min wzalenoci od uwarunkowa ruchowych, m.in. prdkoci jazdy pocigw. c) cechy szczeglne: Urzdzenie UOZ-1 ma charakter nowatorski wskali wiatowej. Dotychczas przeprowadzone zostay jedynie wstpne badania skutecznoci, ktre potwierdziy fakt odstraszania ssakw kopytnych ilisa. Istnieje szereg potencjalnych zagroe ekologicznych zwizanych zfunkcjonowaniem urzdze, ktre powinny zosta wyeliminowane wtoku stosownych bada naukowych, wszczeglnoci: brak wiedzy na temat rzeczywistych skutkw populacyjnych funkcjonowania UOZ, wszczeglnoci wpywu na degradacj warunkw siedliskowych, sposb wykorzystania przestrzeni przez osobniki, intensywno ikierunki przemieszczania si osobnikw, utrzymanie naturalnych cykli dobowych wtym pr odbywania cyklicznych migracji wobrbie siedlisk, tworzenie znaczcej bariery behawioralnej dla osobnikw odbywajcych dugodystansowe wdrwki (czyli takich osobnikw, ktre zwykle tylko jednej raz wyciu przekraczaj lini kolejow idotd nie zetkny si zurzdzeniami UOZ) ich skuteczne odposzenie moe spowodowa, e woglnie nie przekrocz linii kolejowej, co zmieni kierunek dyspersji gatunku, brak wiedzy wzakresie wpywu na populacje duych drapienikw zwaszcza wilka irysia wodniesieniu do degradacji warunkw siedliskowych oraz kierunkw przemieszczania si; naley mie na uwadze fakt, e gatunki te odznaczaj si bardzo dobrym suchem aich obszary siedliskowe zwykle posiadaj bardzo niski poziom ta akustycznego co czyni powysze gatunki wraliwymi na wszelkie zewntrzne emisje haasu, nawet zbardzo duych odlegoci, brak wiedzy na temat dugotrwaej skutecznoci dziaania odstraszajcego wkontekcie zdolnoci adaptacyjnych gatunkw. We wszelkich analizach oddziaywania urzdze UOZ-1 naley uwzgldni fakt, e przy duym obcieniu ruchem dwutorowej linii magistralnej czna dobowa emisja sekwencji dwikowych bdzie trwaa od kilku do nawet kilkunastu godzin obecnie wPolsce obcienie niektrych linii wynosi powyej 200 pocigw (wobu kierunkach) na dob (co daje czny czas emisji dwikw 200600 min) za docelowe obcienie (nowych odcinkw lub istniejcych po modernizacji) moe wynie powyej 400 skadw dajc czny czas emisji 4001200 min. Ju obecnie, na najbardziej obcionych liniach, stosowanie UOZ jest
248
Projektowanie przej dla zwierzt idziaa ograniczajcych miertelno zwierzt...

XX
sprzeczne zpodstawowym zaoeniem metody krtki czas emisji dwiku wstosunku do dugiego czasu bezczynnoci, co posiada kluczowe znaczenie dla uspokojenia zwierzt do poziomu umoliwiajcego im przekroczenie linii. Urzdzenia UOZ-1 powoduj take konflikty spoeczne zmieszkacami miejscowoci pooonych wssiedztwie linii kolejowych. Konflikty wynikaj zpercepcji emitowanych dwikw przez psy, wywoujc unich niepokj iuciliwe dla wacicieli szczekanie wtrakcie kadego przejazdu pocigu take wporze nocnej. Dotychczas nie przeprowadzono szczegowych analiz skutkw spoecznych funkcjonowania urzdze. Powysze argumenty powoduj, e urzdzenia UOZ-1 nie powinny by stosowane (doczasu przeprowadzenia rzetelnych bada ekologicznych na poziomie populacji), ze wzgldu na zagroenie powstaniem szkd wrodowisku.

6.2. Odpaszacze wietlne (reflektory, lustra, wilcze oczy)

a) przeznaczenie: ograniczenie kolizji zudziaem ssakw kopytnych. b) rozwizania techniczne iprojektowe: monta elementw odblaskowych (zwykle wpostaci gotowych moduw, np.Swareflex) na samodzielnych supkach, barierach ochronnych lub drzewach, dziaanie polega na wzmocnieniu iodbiciu wiata pochodzcego zreflektorw lokomotyw na zewntrz linii kolejowej wkierunku nadchodzcych zwierzt iich olepienie; zwykle stosuje si rozwizania emitujce wiato czerwone, zielone ipomaraczowe. c) cechy szczeglne: pomimo kilkudziesiciu lat stosowania powyszych rozwiza (wybrane odcinki drg wEuropie iAmeryce Pnocnej) brak jednoznacznych dowodw potwierdzajcych ich skuteczno ekologiczn, skuteczno rozwizania jest niska wokresie zmierzchu iwitu wokresach najbardziej intensywnego przemieszczania kopytnych wcyklu dobowym, rozwizanie wymaga skomplikowanych czynnoci obsugowych precyzyjne ustawienie urzdze, czyszczenie powierzchni transparentnych, due naraenie na akty kradziey iwandalizmu zjednoczenie ograniczonymi moliwociami zapobiegania.

249

XXI. Nazewnictwo przej dla zwierzt

Tabela 26. Schemat tworzenia oznacze podstawowych rodzajw przej dla zwierzt.

Oznaczenie czstkowe
Nazwa Oznaczenie wsplne Przejcie grne dla duych zwierzt Przejcie grne zespolone dla duych zwierzt Przejcie grne dla rednich zwierzt Przejcie grne zespolone dla rednich zwierzt Przejcie dolne dla duych zwierzt Przejcie dolne zespolone dla duych zwierzt Przejcie dolne dla rednich zwierzt Przejcie dolne zespolone dla rednich zwierzt Przejcie dla maych zwierzt (przepust) Przejcie dla pazw (przepust) Typ konstrukcji Przeznaczenie Oznaczenie pene

Funkcje

d z G s z PZ D s z M P d z

PZGd PZGdz PZGs PZGsz PZDd PZDdz PZDs PZDsz PZM PZP

Typ konstrukcji: G grne, D dolne Przeznaczenie: d due zwierzta, s rednie zwierzta, M mae zwierzta, P pazy Funkcje: ekologiczne, z zespolone

250

Nazewnictwo przej dla zwierzt

XXI
Cytowana izalecana literatura
Bohatkiewicz J. (red.). 2006. Poradniki dobrych praktyk wykonywania opracowa rodowiskowych dla drg krajowych. Opracowanie na zlecenie Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych iAutostrad wWarszawie. Biuro Ekspertyz iProjektw Budownictwa Komunikacyjnego EKKOM, Krakw. Bundesministerium fr Verkehr, Bau- und Wohnungswesen. 2000. Merkblatt zum Amphibienschutz an Strassen, Bonn. Forman R. T. T., Sperling D., Bissonette J. A., Clevenger A. P., Cutshall C. D., Dale V. H.,FahrigL., France R., Goldman C. R., Heanue K., Jones J. A., Swanson F. J., Turrentine T., WinterT. C. 2003. Road ecology. Science and solutions. Island Press, Washington. Forschungsgesellschaft fr Strassen- und Verkehrwesen (FGSV). 2008. Merkblatt zur Anlage von Querungshilfen fr Tiere und zur Vernetzung von Lebensrumen an Strassen, Bonn. Georgii B., Peters-Ostenberg E., Henneberg M., Herrmann M., Mller-Stiess H., Bach L. 2007. Nutzung von Grnbrcken und anderen Querungsbauwerken durch Sugetiere. Forschung Strassenbau und Strassenverkehrstechnik Heft 971, Bonn. Iuell B., Bekker G.J., Cuperus R., Dufek J., Fry G., Hicks C., Hlav V., Keller V.B., Rosell C., Sangwine T., Trslv N., Wandall B., le Maire B. (red.). 2003. Wildlife and traffic: aEuropean handbook for identifying conflicts and designing solutions. COST 341. KNNV Publishers, Delft. Jackowiak B. (red). 2007. Oddziaywanie infrastruktury transportowej na przestrze przyrodnicz. Materiay z Midzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej, Pozna, 1315wrzenia 2006 r. Generalna Dyrekcja Drg Krajowych iAutostrad, WarszawaPoznaLublin. Jdrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysajek R., Stachura K., Zawadzka B. 2006. Zwierzta adrogi. Metody ograniczania negatywnego wpywu drg na populacje dziko yjcych zwierzt. Wydanie II. Zakad Badania Ssakw PAN, Biaowiea. Jdrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysajek R., Stachura K., Zawadzka B., Pchaek M. 2009. Animals and Roads. Methods of mitigating the negative impact of roads on wildlife. Mammal Research Institute PAS, Biaowiea. Kneitz G., Oerter K. 1997. Minimierung der Zerschneidungseffekte durch Strassenbauten am Beispiel von Fliessgewsserquerungen bzw. Brckenffnungen. Forschung Strassenbau und Strassenverkehrstechnik Heft 755, Bonn. Kurek R. (red). 2007. Ochrona dziko yjcych zwierzt przy inwestycjach drogowych wPolsce. Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra. Limpens H. J. G. A., Twisk P., Veenbaas G. 2005. Bats and road construction. Rijkswaterstaat, Dens Weg- en Waterbouwkundle, Delf; Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming, Arnhem. Oggier P., Righetti A., Bonnard L. (red.) 2001. Zerschneidung von Lebensrumen durch Verkehrsinfrastrukturen. COST 341. Schriftenreihe Umwelt Nr. 332, Bundesamt fr Umwelt, Wald und Landschaft; Bundesamt fr Raumentwicklung; Bundesamt fr Verkehr; Bundesamt fr Strassen. Bern.
251

Pfister H.P., Keller V., Reck H., Georgii B. 1997. Bio-kologische Wirksamkeit von Grnbrcken ber Verkehrswege. Forschung Strassenbau und Strassenverkehrstechnik Heft 756, Bonn. Vlk F.H., Glitzner I., Wss M. 2001. Kostenreduktion bei Grnbrcken durch deren rationellen Einsatz. Kriterien, Indikatoren, Mineststandards. Strassenforschung Heft 512, Bundesministerium fr Verkehr, Innovation und Technologie, Wien.

252

Nazewnictwo przej dla zwierzt

Poradnik projektowania przej dla zwierzt i dziaa ograniczajcych miertelno fauny przy drogach
Budowa przej dla zwierzt jest od wielu lat najwaniejsz i powszechnie stosowan metod minimalizacji negatywnego oddziaywania drg na dzik faun. Due znaczenie przyrodnicze, a take znaczce koszty budowy przej powoduj, e naley dooy wszelkich stara, by powstajce obiekty posiaday moliwie najwysz skuteczno. Na kadym etapie planowania, projektowania, a take budowy i utrzymania przej naley uwzgldni specyfik tych obiektw w stosunku do innych budowli inynierskich, wynikajc z wymaga i preferencji poszczeglnych gatunkw zwierzt, dla ktrych s przeznaczone. Kilkunastoletnie dowiadczenia z budowy przej dla zwierzt w Polsce wskazuj jednoznacznie, e s to obiekty trudne do realizacji, a wdroenie optymalnych rozwiza nie jest moliwe bez prowadzenia konstruktywnego dialogu pomidzy przyrodnikami i inynierami. Intencj autorw byo, aby publikacja niniejsza staa si przydatnym narzdziem dla wszystkich podmiotw i instytucji uczestniczcych zarwno w opracowaniu dokumentacji rodowiskowej i projektowej, jak i wydajcych decyzje administracyjne konieczne do realizacji inwestycji drogowych. Publikacja zostaa przygotowana w ramach projektu Ochrona obszarw siedliskowych i korytarzy ekologicznych dzikiej fauny przy drogach szybkiego ruchu w Polsce, realizowanego przez Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot ze rodkw Funduszu dla Organizacji Pozarzdowych, we wsppracy i pod patronatem Generalnego Dyrektora Ochrony rodowiska.

Generalna Dyrekcja Ochrony rodowiska Departament Ocen Oddziaywania na rodowisko ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa tel. (+48 22) 579 21 05, faks (+48 22) 579 21 26, www.gdos.gov.pl (menu OOS) Warszawa 2010