Het Europa van de ongestelde vragen

Op een bevroren maandagmiddag rammelde Arno Wellens aan de deur van de

firma Mediamaatjes, uitgever van 925, website voor de betere kantoorkuppel.
Opgewonden rood hoofd, brillantine strak in het gitzwarte haar: Ik wil een boek
schrijven over de euro, help me. Mijn eerste reactie was zuinigjes: Ik help je
wellicht meer als je gn boek gaat schrijven.
Niet dat ik iemand de waarheid over de euro wilde onthouden, maar ik had enige
twijfel aan het nut van het zoveelste gloedvolle betoog tegen dat gedrocht van Kohl
en Mitterrand, die tandem zonder trappers die begin jaren negentig de Duitse
eenwording afruilde tegen inkapseling van de D-mark in de Muntunie. Bovendien,
een boek? Stond Polare niet op omvallen en waren de Akos en Brunas niet vooral
genteresseerd in handzame pockets voor hitsige huisvrouwen? Plus, toegegeven,
er was nog iets. Ik twijfelde enigszins aan Wellens vermogen zon lastig onderwerp
als de euro leesbaar op te dienen.
Na enige omzwervingen in de accountancy en financile cercles, monsterde de
jonge bedrijfseconoom (bouwjaar 1978) aan bij het rekenteam van de Quote 500
rijkste Nederlanders. Daar bleek hij een nijvere calculator en vaardige graver in
financile rapportages. Menig vermogende familie die liever anoniem was
gebleven, werd door Wellens in de gouden gloed van de rijkenlijst gezet. Minder
glamoureus maar wel zo gewichtig was zijn spitwerk in de jaarstukken van
vastgoedfonds Homburg, waarvan hij al zeer vroegtijdig - en tot woede van de heer
R. Homburg en zijn advocatenteam - de opgeblazen balans doorprikte. Wellens
publiceerde vier maanden voor de officile val van DSB, het scenario van
Scheringas nakende faillissement. Ook de derivatengok van Vestia onthulde de
jongeheer Wellens ruim voordat de ontspoorde volkshuisvester in puin zakte. Een
tikje frustrerend voor zijn patronen was wel dat onze numbercruncher er niet vaak
in slaagde zijn onthullingen te verzilveren in aandacht en oplage. Zoals vaker geldt
voor onderzoeksjournalisten: inhoud & vlijt uitstekend, verkoopvaardigheden
onvoldoende
Wellens bazen hadden sowieso iets te somberen. De climax kwam toen onze
researcher besloot zich te verdiepen in een dubieus Portugees beleggingsvehikel
waarbij geldwoekeraar Maasbert Schouten betrokken was. Enthousiast zette
Wellens de bijl aan de reputatie van Schouten. Maar helaas, hij had er even niet op
gerekend dat een tweetal senior-redacteuren nog wat voordelige pee-elletjes bij
de Maasbie hadden lopen. Dat verhaal over die Portugese vastgoedsof moest de
lezers van het bijtertje onder de zakenbladen dus maar even onthouden worden...
Temeer daar op de advertentie-afdeling de prikwijn ontkurkt werd op een serie extra
plaatsingen van de Portugese stenenschuivers.
Wat deed Wellens? Die bleef stocijns, vloog spoorslags - en op eigen kosten - naar
Lissabon en bood na terugkomst een verhaal aan over de schelmenstreken van
Schouten & trawanten. Dat bleek Wellens slotakkoord bij Kwoot. De
hoofdredacteur van dienst, toch al niet te beroerd commercile en journalistieke
belangen te mengen, ontsloeg Arno Wellens onder vage voorwendselen. Dat nu,
leek een tikje unfair. Vandaar dat ik besloot Wellens welkom te heten op de
wankele burelen van de site voor de beter kantoorknuppel. Deels tegen beter
weten in. Want goed onderzoeken is n, de bevindingen ook op papier krijgen is
iets heel anders. Wellens luisterde onder collegas naar de bijnaam de witte neger.
Dat lag minder aan zijn Zuidafrikaanse bloedlijn dan aan zijn weinig matineuze
ritme in combinatie met een matig ontwikkeld respect voor deadlines.
Karaktertrekken die mij overigens evenmin vreemd zijn. Een goede journalist tart
altijd de grens. En voor zover de vooroordelen wel op Wellens van toepassing
waren, rekende hij daar in de weken die volgden soeverein mee af. Zes weken na
ons eerste gesprek, dreunde er een document van dertigduizend woorden in mijn
digitale postbus. Afzender: A. Wellens, Amsterdam-Zuid. Of ik de drukker maar
even wilde verwittigen?
Tien maanden later is dat eindelijk gedaan en presenteert Arno Wellens in
samenwerking met 925 Het Euro Evangelie. Geen boek maar eerder een
activistisch pamflet over het rcksichtlose idealisme achter het Project Europa.
Wellens drijfveer om zich op de eurocrisis te storten is overigens niet ingegeven
door rabiate Euro-scepsis, maar door helder hoofdrekenen en de eenvoudige
vragen die iedere burger en belastingbetaler zich zou moeten stellen. En: wat zijn
de kosten en de baten van het euro-avontuur? Twee: wie profiteren er van de
reddingsoperaties?
Vreemd genoeg wordt het stellen van dat soort basale vragen door gevestigde
politici, economen en topmannen van globaal opererende ondernemingen
weggehoond. Of, erger, verdacht gemaakt. Men plaatst critici onmiddellijk in de
hoek van politieke extremisten en verwarde complotdenkers. Zie de bejegening van
Alternative fr Deutschland (AfD), een bezorgd gezelschap intellectuelen die
proberen Frau Merkel uit te dagen tot een inhoudelijk debat. Daar komt het zelden
of nooit van. Discussies over de euro ontaarden onmiddellijk in vr of tgen.
Daardoor is er nooit een serieus parlementair debat gevoerd alvorens onze
nationale democratie en economie uitgeleverd werden aan Brussel. Zelfs het
Verdrag van Maastricht - toch het doopceel van de tien jaar later ingevoerde euro -
leidde niet tot diepgravende beschouwingen in de Tweede of Eerste Kamer. Europa
is nu eenmaal een geloof; daarover valt niet te twisten.
Geen verstandige mens zal ontkennen dat meer Europese samenwerking en n
gemeenschappelijk munt tot meer handel zou kunnen leiden. De Verenigde Staten
van Europa, dat federale ideaal van de Eurocraten, zou best eens een historische
onvermijdelijkheid en een economische noodzaak kunnen zijn. Maar maakt dat
iedere discussie over de mogelijke minnen van de Muntunie soms onzedelijk? Wie
twijfelt aan het nut van de euro, vloekt in de kerk van de eurofielen en wordt door
het politieke en zakelijke establishment onmiddellijk afgestraft met apocalyptische
voorspellingen onder het motto denk aan de export!. Zelfs verstandige veteranen
als Coen Teulings en Hans Wijers strooiden in een opinie-artikel in NRC
Handelsblad lukraak met miljarden om het heil van de EU te bezingen.
Zo zou Nederland dankzij de toetreding van nieuwe landen 25 tot 30 miljard
exportgroei beleven, resulterend in een voordeel voor de Nederlandse economie
van vele honderden miljarden. De Nederlandse bijdrage aan de EU en de kosten
van financile hulp vallen daarbij in het niet, aldus Teulings en Wijers. Het eerst
argument, exportgroei, kan waar zijn, maar miskent dat Nederland al decennia een
exportkampioen is. Ook in de guldentijd was ons land moestuin en aanlegsteiger
van Duitsland en boekten we forse overschotten op de lopende rekening.
Bovendien: het ene miljard is het andere niet. De export van tomaten en
varkensvlees levert magere marges op, waar een afgeschreven lening tot de
laatste cent verlies is. En hoe weten de heren Wijers en Teulings zo precies wat de
kosten van de euro en Europa zijn?
Hun bijdrage bewijst maar weer eens dat discussies over Europa meestal
ontaarden in non-discussies tussen gelovigen, tussen blinde voorstanders en dove
tegenstanders. Zelfs een interessant discussie over een mogelijke splitsing van de
Euro in een noordelijke en zuidelijke variant, waarmee het feitelijk al bestaande
Europa van de twee snelheden gemunt wordt, wordt geen moment serieus
genomen door de machthebbers.
Want waarom moet een werelddeel dat eeuwen oorlog voerde in n generatie
vrienden voor het leven zijn? Landen als Zweden en Denemarken die wel meedoen
aan de gemeenschappelijke markt maar bedankten voor de munt, hebben weinig
wroeging van hun weigering. Om nog maar te zwijgen over Noorwegen,
Zwitserland en Singapore. Kleine economien die aanzienlijk ruimer in de kronen,
franken en dollars zitten dan de geplaagde bewoners van de eurozone. Zelfs
zwakke EU-leden als Bulgarije, Roemeni en Hongarije zijn blij dat ze buiten de
euro vallen; zo profiteren ze immers wel mee van de plussen (de interne markt en
de subsidiepotten uit Brussel) maar tekenen niet mee voor de minnen, namelijk de
Europese steunfondsen die slechte leningen opkopen.
Europese politici praten liever over lonkende visioenen dan harde feiten. Het is
lastig om argeloze kiezer een heldere kosten/baten analyse van de euro(crisis) te
krijgen. In het rapport Europa in crisis (2011) schatte het Centraal Plan Bureau het
jaarlijkse voordeel voor de Nederlander van Europa op een weeksalaris. Dat leek
niet alleen natte vingerwerk, het was ook gedateerd goed nieuws, want de
peildatum stopte ruim voor de crisis, in 2005. Dat sommetje zou er in 2014 anders
uitzien, na verdiscontering van alle reddingsoperaties.
Overtuigender leek de second opinion van het Planbureau over het rapport dat de
PVV begin dit jaar bestelde bij Lombard Street Research. De conclusies van LSR
dat een exit uit de euro en de EU goed voor de Nederlandse economie zou zijn,
werden simpelweg onderuit geschoffeld. Te labiele vooronderstellingen. Immers,
wie weet hoe streng de strafmaatregelen van Brussel zullen zijn tegen een
uittredend land? Daarmee is iedere uitkomst bij voorbaat discutabel. Maar de
officile reacties van onze regering tegen een exit uit de euro - veel te duur - is
evenzeer zwak onderbouwd. Zeker, het klinkt aannemelijk dat een exporteconomie
als de Nederlandse gebaat is bij open grenzen, maar daarmee is nog niet bewezen
dat braaf in de euro blijven zoveel voordeliger uitpakt.
Hoe hard gaat de Nederlander bloeden voor het euro-avontuur? Minister Jan Kees
de Jager wist het wel: niets! Integendeel, aldus de schatkistbewaarder van Rutte I,
de trotse Calvinistische natie zou juist verdienen aan de verstrekte leningen.
Miljarden noodsteun en afboekingen later weet de belastingbetaler wel beter. De
panieklening waar de Hollandse schatkistbewaarder over repte was de kredietlijn
van !30 miljard tegen 4% rente aan Athene die november van dit jaar afgelost moet
zijn. Dat zal niet gebeuren. Geholpen door de geldverruiming en
opkoopprogrammas van de centrale bank (ECB) of het Europees
Stabiliteitsmechanisme (ESM), zullen de Grieken tegen gunstige rentes voor de
zoveelste keer doorrollen. De Griekse minister van Financin stelt zelfs voor de
aflossing van de schuld 50 jaar op te schorten, ofwel de facto kwijt te schelden.
Krabbelen de Grieken en de andere zuidelijke landen dan weer op? Neen. Want
waar net na het uitbreken van de crisis de staatsschulden even leken te dalen, zijn
die inmiddels tenminste weer op het oude, onhoudbare niveau. Even leek de
schuld te dalen, maar zelfs na alle kwijtscheldingen en bezuinigingen is de Griekse
schuld terug op crisisniveau van 175% van het BNP. Portugal noteert 129% en
Ierland 121%. Onder economen wordt een schuldplafond boven de 90% als
hopeloos gezien. Leest u dat in de krant, daags voor de Europese Verkiezingen?
Nope. Daar wil de spin dat Griekenland overschotten boekt en moeiteloos miljarden
van de kapitaalmarkt ophaalt. Zoals bedrijven hun winst oppompen door rente en
afschrijvingen te vergeten - earnings before interest, tax and amortisation, kotwerg
ebita - zo truct Athene een overschot, exclusief rente en aflossing. Maar welke
politicus of commentator zal het opfleurende humeur dit voorjaar bederven met
winterse financile voorspellingen? Europa is uit de crisis, heet het. En die schuld,
ach, die is verdampt in het enigma van de Europese logica
Schuld. Bah, naar woord. Vandaar dat politici liever praten over investeringen.
Klinkt beter. Investeringen komen immers de samenleving ten goede. Maar leiden
wel tot een hogere schuld die ooit afbetaald moet worden. Door de oplopende
schulden in de Westerse wereld, lijkt de kans daarop steeds kleiner. De ECB
becijferde de schuld op de bankbalansen op !28.000.0000.000.000. Zegge acht-
en-twin-tig-dui-zend miljard. Alleen al zestig keer de Nederlandse staatsschuld.
Relevanter dan dat hallucinerende getal is de vraag hoeveel van die schuld als
oninbaar moet worden beschouwd. Dat hopen we later dit jaar officieel te horen, na
de finale stresstest die financile instellingen toegang moet verschaffen tot de
Bankenunie. Volgens eurofiel en optimist Guy Verhofstadt zal er zon 2500 miljard
afgeboekt moeten worden.
De consultants van The Boston Consulting Group grepen ook naar de
rekenmachine en kwamen op oninbare leningen ten bedrag van 6,15 biljard euro;
grofweg tien keer de omvang van de Nederlandse economie en honderd keer de
bezuinigingsopdracht die de Rutte-kabinetten zichzelf stelden. Ons officile
aandeel in de eurozone is 5,7%, maar als er afgerekend moet worden zal het
bonnetje vooral door de noordelijke landen gepakt worden. Dan komen we tot een
ruime risicomarge: Nederland zal !140 tot !720 miljard af moeten schrijven. En dat
is het gunstige scenario, want de cijfers dateren van 2010, toen de schuld lager
was. Over die verdwijnende miljarden wordt geen parlementair debat gevoerd. Wel
over details, zoals over onze al dat niet loslippige eerste minister die al dan niet
EU-chef Van Rompuy zou hebben gedreigd met een Hollandse exit uit de euro. Of
over de staatssecretaris van Financin die er ondanks beloftes toch niet in slaagde
frauderende Bulgaren aan te pakken. Weekers kon gaan. Maar waarom is de
Tweede Kamer scherp op gestolen miljoenen maar slap op verdampende
miljarden?
Misschien komt het door de rente. Die is historisch laag, en dreigt zelfs negatief te
worden. Dat komt door kunstmatige ingrepen van centrale bankiers. Dat levert de
ministers van Financin van de lidstaten verlichting, maar kostte spaarders sinds
het uitbreken van de crisis hun vermogen. Schuldenlanden hopen naast lage rente
op hoge inflatie, zodat de miljarden vanzelf verdampen aan de creditzijde van de
balans. Tegenover het goede humeur van de schatkistbewaarders, staan de tranen
van de spaarders. Volgens McKinsey liepen zij in de eerste vijf jaar na het uitbreken
van de crisis al meer dan zevenhonderd miljard mis aan rente-inkomsten. Een
sluipende vermogensoverdracht van spaarders naar staten, die in Nederland
fiscaal nog eens verzwaard wordt door een fictief rendement van 4%.
De paradox van de eurocrisis is dat de bedragen zo groot en de uitkomsten zo
ongewis zijn, dat niemand zich nog openlijk zorgen maakt. Niemand heeft het er
nog over, of zoals Ronald Reagan opmerkte: The deficit is so big now, it can take
care of itself.
Inderdaad, de bedragen zijn surrealistisch. Eind 2012 hadden de ECB en de ESM
1,5 duizend miljard euro voor hun rekening genomen. Hocus-pocus met miljarden
waar zelfs de haute finance van opkijkt. Wanneer stopt die goocheltruc en springt
het konijn uit de hoge hoed in Frankfurt? Schuld, hoe virtueel ook, zal afgelost of
kwijtgescholden moeten worden. Aangezien geen enkele economie de uitstaande
bedragen kan ophoesten, zal er kwijtgescholden moeten worden. De Aziatische
donateurs op de achtergrond zullen in dat geval hun zekerheden inroepen. De
Nederlandse minister van Financin zal als Peking dat wenst binnen een week
!140 miljard moeten overmaken. Dat zijn de afspraken. Uiteraard zal dat niet
gebeuren, maar schrijft de minister van Financin een nieuwe staatslening uit,
waardoor de schuld verder stijgt. Waar eindigt dit spel? Volgens sommige cynici
sturen de met schulden overladen Westerse landen aan op The Big Reset: een
schuldsanering op wereldschaal, waarbij de kapitalistische kaarten opnieuw
geschud worden. Het klinkt ongelofelijk, maar een faillissement kan ook een zegen
zijn. Zoals malafide ondernemers een plof-BV inzetten om schuldeisers af te
schudden. Uniek is het niet. Een handvol staten is nog nooit failliet gegaan;
Nederland is er een van. Spanje ging 13x failliet, Rusland 5x en Duitsland 2x.
Frankrijk ging maar liefst acht keer bankroet, waarna de republiek bevrijd van
lasten weer opkrabbelde en het Vive la France! weerklonk. Probeer dat een
Zweed of een Zwitser maar eens uit te leggen. Hoe het ook zij, de schuldenberg zal
tot een verarming van het westen leiden. Burger en belastingbetaler, spaarders en
beleggers mag dat eerlijke verhaal niet onthouden worden.
Solidair klinkt het wel, dat steile noordelingen nooddruftige landen steunen. Totdat
we Wellens speurwerk lezen naar de werkelijk gereddenen. Was dat maar de
gewone werkende man van Athene tot Riga en van Milaan tot Lubljana. Sleurde de
instortende IJslandse banksector ook zijn (rijke) aandeelhouders mee, de
herkapitalisatie van de Europese banken is terechtgekomen bij
grootaandeelhouders voor wie men geen Giro 555-actie zou uitroepen. Zo stuitte
Wellens tijdens zijn speurwerk door aandeelhoudersregisters op de bankierende
broers van de heren Poetin en Berlusconi, op eigenaren van casinos in Las Vegas
en op Griekse miljardairsfamilies die hun centen al jaren in Zwitserland stallen.
Wellens eerdere onthulling op 925.nl dat bankensteun aan Letland vooral
witwassende Russische oligarchen hielp, leidde tot een onderzoek van de
Europese Commissie. Maar gelooft u dat Riga die !7,5 miljard steun terug zal terug
gireren naar Brussel?
De Europese crisis heeft een geheel nieuwe lading aan het begrip solidariteit
verschaft. Minstens een kwart van de economien in Zuid-Europa bestaat uit zwart
geld. Dat is niet alleen maar slecht. Het betekent dat de burgers veel rijker zijn dan
de officile statistieken suggereren. Ook is het aantal banen en baantjes veel hoger
dan het officile getal van 20 miljoen werklozen in de eurozone doet vermoeden.
Maar de zuidelijke staten krimpen wel onder het gebrek aan fiscale discipline van
hun onderdanen. De Spaanse schatkist derft naar schatting zon 85 miljard
belastinginkomsten per jaar, de Italiaanse zelfs tweehonderd miljard. Als de Azuri
elf jaar lang zouden besluiten te betalen wat de Guardia di Finanza van ze vraagt,
zou het land al zn schuld hebben afgelost. De barse realiteit van 2014 is evenwel
dat Rome dit jaar bijna vijfhonderd miljard euro moet gaan bijlenen op de financile
markten. Misschien lukt dat, investeerders wanen zich immers veilig achter de big
bazooka van bankpresident Draghi. Maar als de ECB of het ESM moeten
bijspringen en de leningen overnemen, wordt de Italiaanse schuld verder
vergemeenschappelijkt. De Latijnse elites zullen gniffelen als dat gebeurt: hun
zwarte geld geniet al lang van de warme omarming van het Zwitserse bankgeheim.
Kunnen die fiscale desperados even uitleggen waarom Nederland en Duitsland
solidair moeten zijn? Grazie mille, Silvio.
Enfin, zo kunnen we politici en bankiers nog wel wat andere lastige vragen over
Europa, de unie en de munt voor de voeten werpen. Maar zelfs als we weten hoe
het zit, blijft de vraag: hoe komen we eruit?