Professional Documents
Culture Documents
DAI/LGCD Follow up
Project
1
د ادار ې او مدیریت تاریخچه:
د اداری او مدیریت تاریخچه د انسانانو له پیدایښت سره سمه رامینځته شوې ده .هغه ډول چی
لومړنیو انسانانو د خپلو لومړنیو اړتیاو لپاره لکه :د خوړولو توکي )خوراکه ( د اغوستولو توکي
)پوشاکه( او د کور)سرپناه( د لسته راوړلو په خاطر ناچاره وه چی یو بل سره مرسته او همکاري
وکړي او له هغوی نه یې هم د مرستې غوښتنه درلودله نو دې همدی کار په خاطر د کار د ویش
موضوع مطرحه شوه.
د حضرت آدم او د هغه د اولدی خلفت هم یوه ډیره ښه بیلګه د مدیریت ګڼل کییږی .همدا
ډول په لرغونی پرمختګونو )تمدن( کې د کرنې یا کشاورزی ،ښارجوړونې ،د قوانینو
جوړونې د هنر او ادب په برخه کې ډیر پرمختګونه شوي دي.
چی دغه کار د هماغه وخت او مودې پوری اړه درلو دله د لیک برسیرنه )اختراع( تر میلده د
مخه ۵۰۰۰کلونو په شا او خوا کی د اسنادو ثبتول او ساتل ،د ټولنی د ښی ګټی د پورته کولو
لپاره د بیلبیلو اصولو او لرو څخه کار اخیستل ،د مهال ویش ،د شمیرنې وړتیا د سومري
روحانیونو په مرسته د مالي پانګو راغونډول د حساب او څارنې اړتیا ،دغه ډول توکي د لیک
رابرسیرنی )اختراع( اغیزمن لملونه دي.
) نظم ،د کار ویش ،یوالی مشري یا رهبري او مرسته ( دا امر د •
مدیریت په راوستو کی د ارزښت وړ دي
د ۴۰۰۰کلونو په شاوخوا کې لومړي ځل یونانیانو دموکراسی یې •
د خپلواکی مفکوری په نوم اونوموله او د یونانیانو په ښار کی د مشورتي سرپرستی اصل
جاری کړ یعنی داچی دموکراتیک مدیریت یې رامنځ ته کړ.،
د مدیریت عمومی والی له اصله څخه ) ګزنفون( د سقراط له •
قوله داسی نقل کوي چی د مدیرانو دندی د جنګ په ډګر کی یا ادارو کی او یا هم په
سوداګریزو )تجارتی( معاملو کی یو ډول دي چی په هره برخه کی باید یو مدیر مناسب
غړی اوټاکی تر څو هغه مناسب غړی کار په ښه توګه سرته ورسوي .
د دریمی پیړۍ په وروستیو کی د روم امپراطوري له خوا په بیلبیلو برخو •
کی زیربنایی جوړښت )ساختار (رامنځته شوی دي چی د هغه جوړښت د سیوري لندی
اداره او مدیریت رامینځته شوه په همدی اساس روم وکولی شو چی د لویدیځ ۵۰ملیونو
وګړو پر سر په هماغه وخت کی ولکه او تسلط پیدا کړي .
د روم امپراطوري په کال ۲۸۴مخکی له میلده په ۱۰۱ولیاتو وویشله شوه •
چی د ۱۲ناحیو او څلورو څانګو درلودونکي وه )) دیوکلسین((
د روم د امپراطورۍ لپا ره دری مرستیاله درلودل چی هرې برخه یې هر •
مرستیال ته ورسپارلی وه او څلورمه برخه یې خپله څارله غیر نظامی واک او اختیاري
2
مرستیالنو ته ورکړي وه په ټوله امپراطورۍ کی نظامی واک په خپل لس کی نیولی
وه.
مدیریت څه ده؟
مدیریت په لغت کی د اداری سمبا لول ،د کارچلونه او داسی نوری چارې چی په اداره کښی
موجود وی او سرته رسول کیږي او په اصطلح کی د انسانانو د ما دی ځواک یو والۍ د حد اقل
لګښت په کم وخت کی شمیرل کیږی .په بل عبارت د اداري د ارګانو سازماندهۍ لکه :
موخی ،پلنون ،دندی او سر چینو نه عبارت ده .
سیستم څه ده ؟
یو شمیر تړلې کړنلری دی چی د هغو د سرته رسولو له امله د یوی اداري د •
موخو یوه برخه په ځای کیږی.
ولی د اداری او منیجمنټ له نظره :د یوی اداری دننه څانګو ،ارګانونو له •
مجموعی څخه عبلرت ده چی د ټاکلو او یو ځای موخو د رسیدلو په خاطر د یو لړ
قواعدو او مقراراتو نه پیروی او یو ځای سره کار کوی.
ولی د اداری او منجمنت له نظره :سیستم د یوی اداری د دننه څانګو •
ارګانونو له مجموعی څخه عبارت ده چی د ټاکلو او یو یوځای موخو د رسیدلو په خا
طر د یو لړ قواعدو اومقرراتو نه پیروی او یو ځای سره کار کوي.
ستراتیژی څه ده؟
ستراتیژی له یوی بشپړه پوره واحدی برنامی څخه عبارت ده چی د هغی پر •
بنسټ د اداری د موخو رسیدلو ته لری ټاکل کیږی .په بل عبارت ستراتیژی د پالیسیو
بشپړه پلن او د اداری پوره موخو د رسیدنه په بیلبیلو زمانی مقاطعو کی یعنی لنډ
مهاله ،مینځ مهاله اوږدمهاله .
تشکیل څه ده؟
3
عبارت دی د دندو له ویشلو ،د واک ورګړی ،د دندو ټاکنه او په یوی اداری کی د واحدونو
منطقی اړیکو له ټاکنی نه عبارت ده.
-۱په تشکیل کی د دندو ویشنه . •
-۲د واکنو او دندو ټاکنه او پیژندنه . •
-۳د واحدونو منطقی اړیکی. •
پروژه څه ته وایی؟
پروژه یو ټاکل شوی فعالیت دی چی یو معین پیل او سرته رسونه لری هغه ډول چی د
سرچینو په پروژی له بشپړه کیدو سره تشکیل هم له منځه ځی .پروژه یعنی له ټاکل شوی
لنډ وخت کی کار اخیستل او موخو ته رسیدل دی.
اداره او منجمنټ:
تعریف:
اداره له ټولنیز نظام او خاصو لرو له طرحی څخه عبارت ده چی په هغه کی یو شمیر زیاد
خلک د یو لړ ټاکلو او پیچلو دقیقو دندو سرته رسونو په خاطر بسیا وي.
او په بل عبارت :اداره عبارت ده د یو بل تر څنګه د خلکو د یو ځای کولو پړاو څخه چی د
کارونو د اسانتیا و په کارونو کی مشخصو موخو ته رسیدنه ده چی په هغه کی له بیلبیلو سرچینو
نه په ګټوره او اغیزمنه توګه کار اخیستل کیږی .او په پایله کی د ګډو اړخونو قناعت او
رضایت لس ته راشی.
4
ګډاړخونه ) ذیدخل جوانب( Stakeholders •
موخی )اهداف(: •
موخی دمطلوبو پایلو او سرته رسونه ده چی ټول فعالیتونه هغی خواته سوق •
( (Leadکیږي .
د موخو ځانګړتیاوی او مشخصات: •
موخی باید د دغو ځانګړتیاو درلودونکی وي: •
روښانه او مشخصه وي •
داټکل او سنجش وړ وي •
دلسته راوړنی وړ وي •
حقیقت او رښتیا ته وړاندی وي •
د وخت د محدودیت درلودونکی وي •
سرچینی) یا منبع(:
سرچیینی د یوی اداری مادی او معنوی پانګونه عبارت ده چی په لندی ډول •
وشل کیږی
مالی سرچینی •
انسانی سرچینی •
غیر محسوسی سرچینی •
د فعالیتونو له سرته رسونو څخه عبارت ده چی د اداری د موخو لسته راوړنو لپاره مونږ سره
مرسته کوی او یا په بل عبارت د فعالیتونو درسته او صحیح سرته رسونه ده او په اغیزمنتوب کی
چی یوه مسله ډیره زیاته مطرحه کیږي با کیفیته اوسیږی.
عبارت ده د فعالیتونو له سرته رسونی څخه چی د هغی په کار اخیستنی سره له کمی پانګی نه
ډیره پایله او محصول لس ته راځی یعنی محصول پر پانګی ((output: Inputډیر وی .
په ګټورتوب کی لندنی ټکی د خبرو او اترو وړ دي:
کمیت •
ارزښت •
وخت •
5
عبارت له هغه وګړی څخه دي چی په اداره یا د هغی په فعالیتونو کی •
برخه ،ګټی ،او یا په زړه پوری والی ولری یا دا چی د اداری فعالیتونه د هغو په تاوان
اغیزه ولری.
د چارو ګډونکونکی لندنی خلک دي.
سهم اخیستونکی •
کارکونکی او ماموران •
مشتریان /تمویل کونکی •
وړاندی کونکی •
د منطقی یا سیمی وګړی •
Organizationیا اداره:
-۱په یوی اداری کی له ټولو اداری قوانینو ،مقرراتو او اصول نه پیروی پکار ده .
-۲تشکیل باید د اداری د اصل او اړتیاوسره برابری وی او د اداری اصل له موخو او دندو
سره یووالی ولری د تشکیل له پړسوب او تورم نه مخنیوی وشی
- ۳په انتصاب ،ټاکنی ،بدلون ،تبدیل ،او د کار کونکو تادیات د اداری مهمو اصولو پر
بنسټ لکه :د تعادل اصل ،تخصص ،ګټور توب ،اغیزمند توب ،انسانی اړیکی ،اداری
مراتب لړۍ په مراعات کولو سره منځ ته راغلی ده.
-۴اداره باید له تقلب کاری ،کاغذ پرانی ،بډه اخیستنی ،استفاده جویی نه پاکه او خالی وی .
-۵کار وړ خلکو ته د کار سپارل.
-۶په اداری کی یووالۍ ،د کنټرول او مشرۍ ښه سیستم او د پیروی د مدیریت له اصولو
څخه پیروی صورت ومومی.
6
-۴د د ستور ورکولو د وحدت اصل •
-۵د چاپیریال څارنی اصل •
-۶د واک او مسولیت اصل •
-۷د تعادل اصل •
-۸د بدلو ن منلو او مداومت اصل •
۹د کار د منځ ته راوړلو )کارایی( اصل •
پلنګذاری •
سازماندهی •
ګمارل •
څارنه ) کنترول •
پلن ای ښودنی:
پړاونه ،د موخو پیژندنه ،تعریف ،د فعالیتونو او مهال ویش ټاکنی نه •
عبارت ده ،چی د دی کار پیاده کیدو سره د لسته راغلی مطلوب وضعیت طراحۍ د
اقداماتو او وسایلو تدارک ،د موخو پیاده کونی او د لګښتونو دقیق سنجش د شرحی
جوړونی څخه عبارت ده
پلن ایښودنی د یوه مناسبی پریکړی غوښتنه کوي په حقیقت کی د پلن •
ایښودنی په پړاوکی په ډیری اندازی سره ذهنی ځواک څخه کار اخیستل کیږی.
7
ګمارول )استخدام( یا : Staffing
تعریف :د اداری په جوړښت او تشکیل کی د خالی پستونو ډکول او ډک •
ساتنی نه عبارت ده .
د انسانی ځواک د اړتیاو پیژندنه . •
د موجوده غړو څیړنه •
ټاکنه •
ګمارل •
زده کړی •
ارزونی •
تعریف :
مشری له پړاونو ،د وګړو په ډلیزو فعالیتونو اغیزی اچونی څخه عبارت دي .چی په معین
او ټاکلی وضعیت کی د موخو د پیاده کیدو لپاره مرسته کوی .په مشرۍ کی په نورو باندی
نفوذ لرل په هغه ډول چی هغوی د موخو د پیاده کولو لورته وباسی د ډیر ارزښت لرونکی
دی .د یوه مشر او لرښود لزم خصوصیات او مهارتونه عبارت دی له :
اجتماعی اوسیدنه ،د عمل ابتکار درلودنه ،قوی اراده ،په نفس باندی باور درلودنه ،د دندود
سرته رسولو نه خبرتیا ،د موقعیتونو په بنسټ پوهه او لیدنه ،مرستی ،په زړه پوری والۍ ،
بدلون منونکۍ یاانعطاف پذیره ،روانی روغتیا او سلمتۍ او داسی نور .په اداره کی مشری
د خلقیت له نظره د هڅونو ،لرښونو او مثبتو بدلونو د منځ ته راتګ باعث کیږی ،په اداره
کی مدیران یا منیجران سر بیره په پلن اچونی ،سازماندهی ،ټاکنی ،کنترولولو ،دندی
لری نو دې اداری د عملیاتو مشری هم په غاړه لری.
کنټرول:
8
پلن ایښودنی په )اصلح( لس پوری کوي ،یعنی د موجوده وضع د منځ فاصله یا مطلوبی
وضع یا په بل عبارت د فعالیتونو او موخو تطبیق سره د نیمګړتیاو )د موخو مخالف تګ
لوری (
اصلح ته پیل کوي د همدغه دلیلو په بنسټ چی کنترول د ټولو مدیریتی عمده دندو سره
تړاو او اړیکی لری ولی د هغه اړیکی د پلن اایښودنی له بهیر سره دخاص ارزښت
درلودونکی دی .اداره د ټاکل شویو موخو رسیدنو لپاره په پلن جوړونی او سازمان ورکونی
باندی لس وهی ددی تر څنګه په ګمارلو او مشرۍ پیل کوي چی په پایله کی د اداری
تشکیل او جوړښت بڼه ځانته غوره کوي
کنلټرولل ډولونه:
د ټیټی کچی مدیران First line managersله هغو مدیرانو څخه عبارت •
دی چی د مدیریت تر ټولو ټیټی کچی کی اوسیږی او مخامخ د کار کونکو ونډه په
غاړه لری .
د منځنی کچی مدیران middle managers •
له هغو مدیرانو څخه عبارت دی چی له جګپوړو مدیرانو څخه په ټیټه •
کچه کی اوسیږی او د ټیټ پوړو مدیرا نو ونډه په غاړه لری .
دلوړی کچی مدیران Top managers •
هغه مدیران دی چی په عالی کچه کی اوسیدنه لری .هغه اندازه وخت چی د •
بیلبیلو کچو مدیرانو په مرسته د دندو د سرته رسولو لپاره لګول کیږي.
9
10