‫کتاب نوم‪ :‬کمپيوټر څه شی دی؟‪.

‬‬
‫ليکونکی‪ :‬طاقت(ايوبی)‬
‫ليک نيټه‪۷/۱۲/۱۳۹۸ :‬‬
‫کره کتونکی‪ :‬نظيف هللا(شاداب)‬
‫دغه کتاب د هغه چا لپاره چی غواړی پوه شی چی (کمپيوټر څه شی دی؟) او هغه له څه‬
‫شی جوړ او څنګه جوړ شوی او همداراز په دی کی هغه معلومات او ژوندی مثالونه هم‬
‫شته دی چی د عامو خلکو چی له سواده يوه اندازه ليری هم اوسی عقل پری کار کوی او‬
‫هغه کوالی شی چی له دی مثالونو او عبارت څخه استفاده وکړی‪.‬‬
‫دا چی نړۍ او عصر په کمپيوټر والړ دی او بايد هرڅوک ددی نړيوال ماشين په اړه‬
‫معلومات ولری نو په همدی موخه دغه ساده کتاب په پښتو ژبه ليکل شوی دی‪.‬‬
‫ستاسی د ښی مطالعی او د ښی زده کړی او پرمختګ په هیله‪.‬‬

‫‪Ketabton.com‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫د کمپیوټر اړوند ابتدایی ساده معلومات په پښتو ژبه کی‪...‬‬

‫کمیپوټر‪ :‬يو برقی ماشين دی چی د ډير وخت کار په کم‬

‫او لنډ وخت کی کوی‪.‬‬
‫‪ :۲‬کمپوټر يو برقی ماشين دی چی منطقوی او‬
‫رياضيکی عمليی ترسره کوی‪.‬‬
‫‪ :۳‬کمپوټر د هارډوير او سافټوير مجموعه ده چی په برق‬
‫باندی کار کوی‪.‬‬
‫ډیټا څه ته وایی؟‬
‫ډیټا‪ :‬ټول هغه څه چی غواړو کمپوټر ته يی داخلول غواړو‬
‫ډيټا بلل کيږی لکه‪ :‬ليکنی‪ ،‬عکسونه‪ ،‬او نور‪...‬‬
‫‪ :۲‬ټول غير معنی لرونکی شيان عبارت دی له ډيټا څخه‪.‬‬
‫معلومات څه شی ته وایی؟‬
‫معلومات‪ :‬د ډيټا معنی لرونکی شکل عبارت له معلومات‬
‫څخه دی‪.‬‬
‫‪ :۲‬دکمپيوټر ټولی معنی لرونکی نتيجی د معلومات په‬
‫نامه ياديږی‪.‬‬
‫د ډیټا او معلومات ترمنځ فرق څه شی دی؟‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ :۱‬ډيټا ورکړيز يا اين پوټ ده او معلومات اوټ پټ يا‬

‫راکړيز‪ :۲.‬ډيټا غير معنی يا ان ميننګ فل ليکن معلومات‬
‫ميننګ فل يا معنی لرونکی ده‪.‬‬
‫اونور فرقونه هم درلودلی شی‪.‬‬
‫اوس راځو چی کمپوټر له څه شی څخه جوړ شوی دی؟ د‬
‫کمپیوټر جوړښت‪ :‬کمپيوټر له دوو عمده برخو څخه جوړ دی‪.‬‬
‫‪ :۱‬سافټوير يا پوستغالۍ‪:‬‬
‫دا دکمپيوټر هغه برخه ده چی په سترګو وليدل شی خو په‬
‫الس لمس نه شی‪.‬‬
‫«‪ :‬سافټویر‪ :‬دکمپيوټر ټول پروګرامونه عبارت له سافټوير‬
‫څخه دی‪.‬‬
‫لکه‪ :‬ګیمونه‪ ،‬لیکنی‪ ،‬عکسونه اوټول هغه څه چی په‬
‫سکرین یی ګورو‪.‬‬
‫‪ :۲‬هارډوير يا سختغالۍ‪:‬‬
‫دا دکمپوټر هغه برخه ده چی هم په سترګو وليدل شی‬
‫او هم لمس شی‪.‬‬
‫«‪ :‬دکمپوټر هغه برخه چی سافټوير په کار اچوی د‬
‫هارډوير په نامه سره ياديږی‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫لکه ‪ :‬کیبورډ(لیکدړه)‪ ،‬موس‪ ،‬او نوری‬

‫برخی‪.‬‬
‫سافټویر برخی هم لری که نه او لږکه چیرته ساده شی؟‬
‫هوولی نه!! سافټوير خپله ټول پروګرامونه دی لکه ګيمونه‬
‫‪ ،‬وينډوز‪ ،‬افيس او نور‪.‬‬
‫دسافټویر ډولونه‪:‬‬
‫‪ :۱‬اپلکیشن سافټویر‪.‬‬
‫‪ :۲‬سیستم سافټویر‪.‬‬
‫‪ :۳‬پروګرامینګ سافټویر‪.‬‬
‫هارډویر څو برخی لری؟‬
‫‪ :۱‬ورکړیز‪ :‬دهارډوير هغه برخه ده چی پواسطه يی‬
‫کمپيوټر ته مختلف لمړنی معلومات داخلولی شو‪.‬‬
‫‪ :۲‬پروسیسنګ‪ :‬د کمپوټر د هارډوير هغه برخه ده چی‬
‫ډيټا په معلوماتو بدلوی‪.‬‬
‫‪ :۳‬سټوریج یا حافظه‪ :‬هغه برخه ده چی پواسطه يی کولی‬
‫شو په کمپيوټر کی ځان سره پروګرام‪ ،‬ويډيو‪ ،‬آډيو‪ ،‬عکسونه‬
‫او نور وساتو‪.‬‬
‫‪ :۴‬اوټ پټ یا راکړیز‪ :‬هغه برخه د هارډوير ده چی پواسطه‬
‫يی معلومات د کمپيوټر څخه خارجولی شو‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د کمپیوټر عناصر‪:‬‬
‫اول‪ :‬سافټوير‪ .‬مخکی مو تعريف او ولوست‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬هارډوير‪ .‬داموهم مخکی لوستونو کی ياد کړی وو‪.‬‬
‫دریم‪ :‬خلک يا استعمالونکی‪ :‬هر هغه څوک چی کمپيوټر‬
‫استعمالوی د يوزر يا استعمالونکی په نامه ياديږی‪.‬‬
‫څلورم‪ :‬توليدونکی‪ :‬دا په دی معنی چی دموادو او معلوماتو‬
‫توليد او پروسيس د يو کمپيوټر مهم عنصراو برخه ده‪.‬‬
‫پنځم‪ :‬ډيټا او معلومات ‪ :‬چی دا مو هم مخکی لوستی دی‪.‬‬
‫شپږم‪ :‬ارتباط‪ :‬دا په دی معنی چی د يوزر استعمالونکی او‬
‫ماشين چی کمپيوټر دی يوه اړيکه عبارت له ارتباط څخه‬
‫دی‪.‬‬
‫نوټ ‪ :‬کله مو چی کمپیوټر د هغه برخی او دهغی اړوند نور‬
‫معلومات ترالسه او آګاهی مو پری پیدا کړه نو اوس غواړو‬
‫ددغه‬
‫ماشین په اړه داسی معلومات چی آیا دا ماشین همداسی یو دانه‬
‫دی که نه سره بیل بیل فرق او هم لوی او غټ پکی شته دی‪.‬‬
‫اول‪ :‬کمپیوټر د سایز او شکل له مخی‪:‬‬
‫‪ :۱‬سوپر کمپیوټر‪ :‬دا هغه کمپيوټر دی چی لوړ سرعت‪،‬بيه او‬
‫غټ کارونه کوی‪.‬‬
‫استعمال‪ :‬په پوځی چارو کی‪،‬غټو کمپنيو کی اوهمداسی نور‬
‫بيچلی کارونه کوی‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ځانګړتیا‪ :‬د مايکرو کمپوټر څخه پنځوس زره ځلی تيز دی‪.‬‬

‫له ‪ ۲۰-----۵‬ميليونه ډالرو پوری‪.‬‬ ‫بيه‪:‬‬

‫‪ :۲‬ماین فرم‪ :‬دا کمپيوټر د سوپر په نسبت کم سرعت‪،‬قيمت‪،‬‬
‫او کم کار کوی‪.‬‬
‫استعمال‪ :‬د تيلو په استخراج‪،‬دهوا دحاالتو معلومول او‬
‫نورو کی استعماليږی‪.‬‬
‫ځانګړتیا‪ :‬دلمړی ځل لپاره دا کمپيوټر د )ای بی ايم(کمپنی‬
‫له خوا وړاندی شو‪.‬‬
‫بیه‪ :‬له ‪ ۱۰۰۰۰-----۱۰۰‬ګونو ډالرو پوری‪.‬‬
‫‪ :۳‬مینی‪ :‬دا هغه کمپيوټر دی چی د مين فرم په‬
‫نسبت کم قيمت‪،‬سرعت او کار کوی‪.‬‬
‫استعمال‪ :‬په وړو تجارتونو کی‪.‬‬
‫‪ :۴‬مایکرو‪ :‬دا هغه کمپيوټر دی چی په قيمت ارزانه‪،‬کم‬
‫سرعت‪،‬او وړوکی سايز لری‪.‬‬
‫استعمال‪ :‬په وړو دفترونوکی‪،‬محاسباتولپاره‪،‬او نور شخصی‬
‫واړه او کوچنی کارونه کوی‪.‬‬
‫کمپیوټر د جوړښت له مخی‪:‬‬
‫اول‪ :‬آنالوګ‪ :‬دا هغه کمپيوټر دی چی ډيټا نه زخيره‬
‫کوی‪،‬اندازه ښايی‪،‬پروسيس او عمليه نه اجرا کوی‪ .‬لکه ‪:‬‬
‫ديوالی ساعت او نور مثالونه‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫دوهم‪ :‬ډیجیټل‪ :‬دا هغه کمپيوټرونه دی چی ډيټا پروسيس‬

‫کوی او د رياضيکی او منطقی عمليو د ترسره کولو لپاره‬
‫استعماليږی‪.‬‬
‫دریم‪ :‬هایبرید‪ :‬دا هغه کمپيوټرونه دی چی د ډيجيټل او انالوګ‬
‫څخه ډيری وړتياوی لری يعنی خپله هايبريد هم د ډيرو ګټو‬
‫لرونکی معنی لری‪.‬‬
‫دا چی مو کمپیوتر او دهغی اړوند معلومات ترالسه کړل نو‬
‫اوس غواړو چی وینډوز وپیژنو!‬
‫وینډوز څه شی دی؟‬
‫وینډوز‪ :‬د وينډوګانو مجموعه ده او دا يو ډيسک ټاپ‬
‫اپليکشن دی چی د کمپيوټر لپاره استعماليږی‪.‬‬
‫نو ويلی شو چی وينډوز د کمپيوټر چلونکی پروګرام دی او‬
‫لدی پرته د کمپيوټر استعمال د مخصوصو طريقو پرته سخت‬
‫دی‪.‬‬
‫نوټ‪ :‬دا چی مونږه کمپيوټر د هغی برخی د هغی ډولونه‬
‫دهغی دندی او وينډوز او نور معلومات ترالسه کړل او غواړو‬
‫چی ووايو چی مونږ کمپيوټر کی ليکنه د څه شی پواسطه او‬
‫هغه ليکنه خوځولی يعنی انتقالولی څنګه شو دا ټول بايد په ياد‬
‫ولرو!!!!!‬
‫اول‪ :‬کیبورډ‪ :‬کيبورډ دکمپيوټر يو له مهمو برخو څخه ده چی‬
‫دهغی په واسطه کوالی شو په کمپيوټر کی د ليکنی سره سره‬
‫نور څه هم وکړو‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫‪ :۲‬کيبورډ ‪ :‬د حروفو‪،‬نمبرونو‪،‬سمبولونو‪،‬او کوډونو مجموعه ده‪.‬‬

‫د کیبورډ برخی ولیکئ؟‬
‫کيبورډ د بټنو له مخی الندی برخی لری چی عبارت دی له!‬
‫‪ :۱‬فنکشن بټن‪ :‬دابټنی د مختلفو کوډونو تر عنوان الندی د‬
‫کمپيوټر په کيبورډ کی کار کوی چی عبارت دی له!‬
‫)‪(f1--------------f12‬‬
‫‪ :۲‬الپابیټ بټن‪ :‬دا بټنی دالفاظو د ليکلو لپاره‬
‫استعماليږی چی عبارت دی له!‬
‫)‪(A-----------------Z‬‬
‫‪ :۳‬کرسر کنترول بټن‪ :‬دا هغه بټنی دی چی د انتقال لپاره‬
‫کارول کيږی چی عبارت دی له!‬
‫)‪(Up, Down, right and left‬‬
‫‪ :۴‬نمیرک بټن‪ :‬دا بټنی د نمبرونو د ليکلو لپاره‬
‫استعماليږی چی عبارت دی له!!‬
‫)‪(1----------------------------9‬‬
‫‪ :۵‬سپیشل فنکشن بټن‪ :‬دا هغه بټنی دی چی د مختلفو‬
‫موخو لپاره کاريږی چی عبارت دی له!!‬
‫)‪(Alt, Shift, control, enter, and ETC...‬‬
‫اوس هم لولو د کمپیوټر بله مهمه برخه چی هغه موس یا‬
‫موږک نومیږی‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫موس‪ :‬موس د کمپيوټر يوه اين پوټ هارډوير برخه ده چی‬

‫پواسطه يی په سکرين کی يا په کمپيوټر کی دری دندی‬
‫ترسره کولی شو‪.‬‬
‫اول‪ :‬د ډيټا په اړه معلومات ترالسه کول چی دا کار د ښی‬
‫کليک په واسطه کولی شو‪.‬‬
‫دوهم‪ :‬دډيټا په اړه سليکټ او يا هم د مشخصی ډيټا په نښه‬
‫کولو لپاره استعماليږی‪.‬‬
‫درییم‪ :‬په سکرين کی د پرتی ديټا ښکته او پورته وړلو‬
‫لپاره استعماليږی چی دا کار هم د وييل بټن په واسطه‬
‫کولی شو‪.‬‬
‫کنټرول پاینل څه شی دی؟‬
‫کنټرول پاينل د کمپيوټر د دننه يعنی سافټوير هغه مهمه برخه‬
‫ده چی‬
‫پواسطه يی کولی شو د کمپيوټر ټول تنظيمات يا سټينګ جوړ‬
‫او منظم کړو‪.‬‬
‫ددی پواسطه کولی شو په کمپيوټر کی ساعت‪ ،‬ژبه‪ ،‬تاريخ‪،‬‬
‫سکرين‪ ،‬رڼا‪ ،‬او په کمپيوټر کی دننه نور ټول تنظميمات د‬
‫همدی برخی په واسطه جوړ کړو‪.‬‬
‫پاسورډ یا کوډ څه شی دی او فایدی یی څه شی دی چی‬
‫خلک یی خپلو کمپیوټرونو ته ورکوی؟‬
‫دا مهمه موضوع ده هغه ځکه چی که مونږ اوتاسو يو ساده‬
‫مثال ورکړو چی هره راډيو او تلويزيون چی مونږ او تاسی يی‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫ګورو نو دا په اصل کی په داسی شکل دی چی شبکه‬

‫جوړونکی د خپرونو د خپرولو لپاره ځای ټاکلی مواد يی برابر‬
‫کړی اوهم يی د انتشار لپاره چمتوکړی دی نو دا ټول يی په يوه‬
‫نقطه کی راټول کړی دی چی بيا يی دغه نقطه په يوه نوم ياده‬
‫کړی ده مثال دومره اعشاريه دومره اف ايم نو بيا يی دغه نقطه‬
‫پاس هوا ته خيژولی او هلته يی په يوه فزيکی قوه ودرولی ده‬
‫او هغی ته يی داسی دستګاه ايښی ده چی په هواکی خپره شی‬
‫نو کله چی مونږ او تاسی په خپله راډيو او تلويزيون کی لتون‬
‫يا سرچينګ کوو نو مونږ ته دغه نقطه پيدا کوی هغه ځکه چی‬
‫د هغی دستګاه پواسطه چی يی په هوا کی دغه نقطه خپره کړی‬
‫ده نو بيا دغه نقط څپی هغه خوا او دغه خوا وړی راوړی او‬
‫بيا نو دغه نقطه مونږ د کمپيوټر‪،‬مبايل‪،‬راډيو‪،‬تلويزيون او‬
‫نورو پواسطه پيدا‬
‫کوو او هغه مواد چی په دغه نقطه کی جمع دی هغه مونږ‬
‫او تاسی ګورو‪.‬‬
‫نو دغه وړه نقطه چی يوه شبکه يی خپل ځان ته غوره‬
‫کوی دغه نقطه خپله يو پاسورډ کيدلی شی‪.‬‬
‫پاسورډ‪ :‬يوه لويه برخه په يوه وړه نقطه کی چی هر څوک يی‬
‫نشی خالصولی د پاسورډ په نامه ياديږی‪.‬‬
‫کمپیوټری پاسورډ‪ :‬دا هغه پاسورډ دی چی پواسطه يی لکه مو‬
‫چی‬
‫مخکی وويلی د ټول کمپيوټر او په هغی کی پرته ډيټا په يوه‬
‫نقطه کی راټولول دی‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫کمپیوټری پاسورډ په مختلفو ډولونو سره دی!!!‬

‫اومونږ دغه پاسورډونه کنټرول پاينل کی د استعمالونکی‬
‫حساب يا د يوزر اکاونټ په واسطه ورکولی شو‪.‬‬
‫‪ :۱‬آډماین پاسورډ‪ :‬دا هغه پاسورډ دی چی دکمپيوټر ټول واک‬
‫او اختيار له همدی پاسورډ سره دی او نور ټول پاسورډونه د‬
‫همدی تر واک الندی کار کوی‪.‬‬
‫‪ :۲‬لیمټ پاسورډ‪ :‬د هغه پاسورډ دی چی محدود دی او په يوه‬
‫اندازه واک او اختيار لری نه چی ټول واک‪.‬‬
‫‪ :۳‬ګسټ یا میلمه اکاونټ‪ :‬دا هغه پاسورډ دی چی د اول د‬
‫آډماين او بيا د ليمټ تر واک الندی کار کوی‪.‬‬
‫«« آفیس څه شی دی ؟‬
‫د يو څو محدودو پروګرامونو لرونکی آپلکيشن چی د کمپيوټر‬
‫لپاره ډير مهم دی چی د مايکرو سافټ کمپنيۍ له خوا جوړ‬
‫شوی دی‪.‬‬
‫دا پروګرام د مختلفو پروګرامونو درلودونکی دی‪:‬‬
‫‪ :۱‬مايکرو سافټ ورډ‪.‬‬
‫‪ :۲‬مايکرو سافټ اکسل‪.‬‬
‫‪ :۳‬مايکرو سافټ پاور پاينټ‪.‬‬
‫‪ :۴‬مايکرو سافټ اکسيس‪.‬‬
‫او په مختلوفو اپليکشينو کی مختلف پروګرامونه‪.‬‬
‫کمپیوټری ژبی یعنی څه؟‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫دا چی کمپيوټر مختلف کارونه کوی او مختلفو موخو لپاره‬

‫تری‬
‫استفاده کيږی نو کمپيوتر لپاره داسی پروګرامونه هم جوړ‬
‫شوی دی چی ژبه ورته وايی‪.‬‬
‫دغه ژبی کولی شی مختلف پروګرامونه په خپل ځان کی د‬
‫يوزر په واسطه جوړ کړی‪.‬‬
‫دا ژبی مختلف نومونه لری‪:‬‬
‫‪ C, C++, C#, Java,‬او نوری مختلفی ژبی دی‪.‬‬
‫‪Payten‬‬

‫کله چی مونږ کمپیوټر ساینس پوهنځی لولو نو په دی کی‬

‫څو څانګی دی؟‬
‫البته په دی کی مختلفی برخی دی چی مختلفو موخو لپاره‬
‫تری کار اخيستل کيږی‪.‬‬
‫لکه‪ :‬سافټوير‪ ،‬تکنالوژي معلوماتی‪ ،‬ډيټا بيس اونور‪....‬‬

‫شبکه یا نیت ورک څه ته وایی؟‬

‫د يو څو ماشينونو يا يو څو آلو د يوځای والی وروسته چی‬
‫يوی موخی لپاره کار کوی عبارت له شبکلی يا نيټ ورک‬
‫څخه دی نو بيا مونږ او تاسی کولی شو چی ډير مشهور او‬
‫مهم مثال يی چی هر څوک يی پيژنی ورکړو چی هغه‬
‫انټرنيټ دی‪.‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫يعنی انټرنيټ خپله هم يوه شبکه ده خو دا چی شبکی مختلف‬

‫دولونه لری نو انټرنيټ يوه نړيواله او درنه شبکه ده چی‬
‫هغه بيا خپله ځان کی هم څو څو څانګی لری‪.‬‬

‫دغه ليکنه‪..... ۷/۱۲/۱۳۹۸ :‬تاريخ‪ ....‬ورځ‪ :‬سه شنبه‪.‬‬

Get more e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library