‫دافغانستان اسالمي جمهوریت‬

‫دلوړو زده کړو وزارت‬

‫پکـــتیا پوهنتون‬

‫دښوونې او روزنې پوهنځی‬

‫کمپیوټرساینس څانګه‬

‫دکمپیوټراساسات‬
‫‪Fundamental of computer‬‬
‫د انګلیسي څخه پښتوته ژباړل شوی‪.‬‬
‫الرښوداستاد‪:‬پوهنیارمعروف خان( همدرد)‬

‫ژباړه‪:‬د‪۶۹۳۱‬ه ش کال د لومړي ټولګي محصلینو لخوا‬

‫ترتیب کوونکی محصل‪:‬اسماعیل(وصال)‬

‫کال‪۶۹۳۱.......................................................‬ه ش‬
‫‪Chpater One‬‬

‫کتـنه‪:‬‬
‫د نن نړۍ اطالعاتو ته د السرسي نړۍ ده او دا تقریبا َ د ټولو لپاره یو‬
‫ضرورت ده چې په کمپیوټر په اړه معلومات ولري‪.‬‬
‫د دی هدف دا ده چې تا له کمپیوټر سره اشنا کړي حیاتي او ضروري ده‪.‬‬
‫د کمپیوټر وظیفي‪:‬‬
‫د هر یو ډیجیټل کمپیوټرونو څخه کمپیوټر (‪ )۵‬وظیفوي دوري لري‪.‬‬

‫‪ ‬ډیټا اخلي‪.‬‬
‫‪ ‬ډیټا په حافظه کې ثبت او د ضرورت په وخت کې تري استفاده کوي‪.‬‬
‫‪ ‬ډیټا ته پرمختګ ورکوي او هغه په ګټورو معلوماتو بدلوي‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات راکوي‪.‬‬
‫‪ ‬پورتني ټول موارد کنټرول کوي‪.‬‬

‫تعریف‪:‬‬
‫کمپیوټر هغه الکترونیکي وسیله ده کوم چې‪:‬‬
‫‪ ‬د ذخیري قابلیت لري‪.‬‬
‫‪ ‬مربوطه ډیټا پروسیس کوي‪.‬‬
‫‪ ‬هغه شیان چې ضرورت وی ورکوي‪.‬‬

‫‪pg. 1‬‬
 ‫د کمپیوټر فایدي‬
‫الندن لیست مون ته په نني عصر کې د کمپیوټر فایدي راښیي‪.‬‬
‫‪ .1‬تیز سرعت‬
‫‪ ‬کمپیوټر یوه ډیره تیزه آله ده‪.‬‬
‫‪ ‬دا د ډیر پیچلي حساب کولو وړتیا لري‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوټر د تیزوالي یا د سرعت خپلي درجي لري لکه؛ مایکروسیکنډ‪ ،‬نانوسیکنډ او‬
‫نور‪.‬‬
‫‪ ‬دا په میلیونونو حساب په یو څو ثانیو کی تر سره کوي کوم چې انسان شاید په‬
‫میاشتو کی ونشي کول ‪.‬‬

‫‪ .2‬دقت‬
‫کمپیوټر سره له دې چې تیز دی ډیر دقیق هم دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫په کمپیوټر کې د حساب غلطي ‪ ٪۶۱۱‬امکان نه لري‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د کمپیوټر ټولې وظیفي په ‪ ۶۱۱٪‬دقت سره تر سره کوي چې دقیق معلومات ورکړل‬ ‫‪‬‬
‫شوي وي‪.‬‬
‫د ذخیره کولو وړتیا لري‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫میموري د کمپیوټر ډیره مهمه برخه تشکیلوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپیوټر دومره د ذخیره کولو وړتیا لري څومره چې انسان یې لري‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫دا یو زیات تعداد معلومات ذخیره کول شي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫دا کول شی چی هر قسم معلومات ذخیره کړي لکه؛ تصویرونه‪ ،‬ویډیوګانی‪ ،‬متن‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫صوتي او نور‪.‬‬
‫انسان مطابقت نه خوښوي او کمپیوټر له ژب پرستي او قوم پرستي نه خالي ده‬ ‫‪‬‬
‫یعنی په یوی ژبی او یو چا پوری اړه نه لري‪.‬‬
‫دا په دوامداره توګه بغیر له کومې غلطي کار کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫دا پخواني یا تکراري کارونه په ډیر دقت یا سرعت سره تر سره کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ .3‬بدلیدونکی‬
‫دا یو ډیر بدلیدونکی ماشین دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫دا وظیفي په ډیر راحتي سره تر سره کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپیوټر د مختلفو موادو په حل کې زمو سره مرسته کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 2‬‬
‫په یوه وخت کی شاید ډیر سخت سوالونه حل کړي او یو څو شیبي وروسته ته کولی‬ ‫‪‬‬
‫شې چې ګیم هم وکړي‪.‬‬

‫‪ .4‬باوري توب‬
‫‪ ‬کمپیوټر یو باوري ماشین دی‪.‬‬
‫‪ ‬نوي تخنیکي او الکترونیکي وسایل یې زیات عمر لري‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوټر داسې ډیزاین شوی چې په اسان څارنه کوي‪.‬‬

‫‪ .5‬خپل کاري‬
‫‪ ‬کمپیوټر یو خپل کاري ماشین دی‪.‬‬
‫‪ ‬خپل کاري معنی قابلیت کوم چې مو ته راکړل شوی دندې په اتوماتیک ډول تر سره‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪ ‬یو ځلی چی پروګرام د کمپیوټر ‪ i.e.‬ته ورکړل شی د کمپیوټر په میموري کی ځای پر‬
‫ځای کی ی پروګرام او معلومات بغیر د انسان د مداخلی نه اجرا کوي‪.‬‬

‫‪ .6‬کمونه د ورقې په کار کې‬

‫په دفتر کې د کمپیوټر مواردو د استعمال عملیه پروسیس کوي او په دفترونو کې‬ ‫‪‬‬
‫د ورقو په سر کار کموي‪.‬‬
‫یو ډیټا په الکترونیکی فایلونو کی کول شی چی دوباره راښکاره شی کله چی‬ ‫‪‬‬
‫مون ورته اړتیا لرو‪ ،‬د حفظ او مراقبت مشکل فایلونه کول شی د ورقی ځای کم‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪ .7‬د قیمت کمونه‬

‫د اساسی توکو اینسټالیشن د کمپیوټر لپاره اساسی ده تر څو د کمپیوټر د هری‬ ‫‪‬‬
‫ساحی د پروګرام مشکالت را کم کړي‪.‬‬

‫د کمپیوټر تاوانونه‬
‫الندن لیست مون ته په نني عصر کی د کمپیوټر تاوانونه راښیي‪.‬‬

‫‪pg. 3‬‬
 ‫‪.1‬هوښیارتیا نه لري‪:‬‬
‫کمپیوټر هغه ماشین ده چی هوښیارتیا نه لري چی کومه دنده یا امر اجرا کړي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپیوټر ته باید معلومات یا رهنما وشی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کمپیوټر په خپل سر باندی پریکړه نشی کول ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ . 2‬تابیعت‬
‫دا چې ده داسې معنی ورکوی لکه هر یو استعمالوونکی استاد نو دا په مکمل ډول‬ ‫‪‬‬
‫په انسان پوری اړه لري‪.‬‬

‫‪ . 3‬محیط‬
‫د سیستمی چاپیلایر کمپیوټر باید له دوړو نه پاک وساتل شي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ .4‬احساس نه لري‪:‬‬
‫‪ ‬کمپیوټر احساسات نه لري‪.‬‬
‫‪ ‬دا قضاوت نشی کول کوم چی په احساساتو پوری اړه لري‪ ،‬خوند پوری اړه‬
‫لري‪ ،‬تجربی پوری اړه لري بغیر له انسان نه‪.‬‬

‫‪pg. 4‬‬
‫‪Chapter Tow‬‬

‫دکمپیوټر کارونه‬
‫له کمپیوټر څخه کوالی شوپه الندې برخوکې استفاده وکړو‬
‫‪ :۱‬تجارت ‪Business‬‬
‫کمپیوټرونه په شمیرنه ‪ ،‬دکارونوپه درستوالي ‪ ،‬باوري توب ‪ ،‬او تبدیلونه کې ډیر تیز‬
‫دي کوم چې په ټولو ادارو کې ورڅخه استفاده کېږي ‪.‬‬
‫له کمپیوټرونو څخه په تجارت زیاته ګټه اخیستل کیږی چې مشهوری ساحې یې عبارت‬
‫دی له ‪:‬‬

‫‪Payroll calculaction‬‬ ‫په حسابونه یا شمیرنوکې‬ ‫‪‬‬

‫‪Budgeting‬‬ ‫دبودیجې په برخه کې‬ ‫‪‬‬
‫‪Sales analysis‬‬ ‫شیانوخرڅالویاپلور په برخه کې‬ ‫‪‬‬
‫‪financial forecasting‬‬ ‫دمالیې د پېشبیني په برخه کې‬ ‫‪‬‬
‫دادارې د کارکوونکودډیټابیس په برخه کې ‪Managing employes databases‬‬ ‫‪‬‬
‫دشیانود ساتنې اومراقیبت په برخه کې ‪Maintenance of stokes‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : ۲‬په بانکداري کې ‪Banking‬‬

‫نن ورځ په بشپړ ډول بانکونه په کمپیوټر ي سیستم باندې والړ یا باوري دي ‪.‬‬
‫له کمپیوټرونو څخه بانکونوکې دالندې اسانتیاوو په برابرولو کې استفاده کیږي ‪.‬‬

‫دبانکونه دانترنیتی حسابونو دچمتوکولو لپاره اسانتیا وي برابروي کوم چې د‬ ‫‪‬‬

‫پیسو په اخیستنه ‪ ،‬ذخیره کولو ‪ ،‬ګټه یا پانګه اچونه ‪ ،‬داجناسو قیمت ټاکولو ‪،‬‬
‫خپرولو او امانت ډول ساتلو کې استفاده کېږي ‪.‬‬
‫د ‪ ATM‬ماشینونه داخیستونکو ‪ costumer‬او بانکې معاملو ترمنځ اسانتیا‬ ‫‪‬‬
‫جوړوي‪.‬‬

‫‪pg. 5‬‬
 ‫‪ :3‬دبیمه کولو په برخه کې ‪Insurance‬‬
‫دبیمه کولو کمپنې دکمپیوټرونو په مرسته ټول ثبت شوی مواد یاشیان د تاریخ سره یو‬
‫ځای ساتې ‪.‬‬
‫دبیمه کولو کمپنی جایدادونه ‪ ،‬کورونه ‪ ،‬پرزه جات موټرونه اونورو برخو په ساتلو‬
‫کې له کمپیوټرونو څخه په پراخه اندازه استفاده کوی ‪.‬‬
‫همدارنګه دبیمه کولو کمپنی د ټولو مراحعینو دمعلوماتو یاډیټابیس دساتلو څارنه کوي ‪.‬‬
‫دبیمه کولو په برخه کې له کمپیوټر څخه په الندې برخو کې استفاده کېږي ‪.‬‬

‫له کومې ورځی چې کارشروع‬ ‫‪Procedure to continue with policies‬‬ ‫‪‬‬

‫شی له هغی ورځی بیمه شروع کیږی‪.‬‬
‫‪Starting date of the policies‬یادهغه تاریخ نه شروع کیږی چی دبیمی‬ ‫‪‬‬
‫کمپنی ته خام موادوسپارل شی‪.‬‬
‫‪ Next due installment‬دپیسوله ورکولو څخه ورسته بیمه لیک ورکول‬ ‫‪‬‬
‫کیږی‪.‬‬
‫‪ Maturity date‬فریکی حالت ریکارډ کیږی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Interests due‬دغوښتنی وړشی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Survival benefits‬دسودمخنیوی کوي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Bonus‬کله کله جایزه داروي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : 4‬تعلیم په برخه کې ‪Education‬‬

‫کمپیوټرونه دتعلیم په برخه کې په پراخه اندازه اسانتیاوي چمتوکوي‪.‬‬
‫کمپیوټرونه ټول هغه مواد دتعلیم په سیستم کې چمتو کوي چې پرې پوهېږو لکه ‪CBE :‬‬
‫( ‪ ) computer Based Education‬یعنی کمپیوټر دتعلیم اساس دي‪.‬‬
‫په ‪ CBE‬سیستم کې کنترول ‪ ،‬ذخیره کول ‪ ،‬زده کړه او ارزیابې شاملیږي ‪.‬‬
‫دکمپیوټر تعلیم په تیزې سره دکمپیوټر دزده کوونکو ګراف زیاتوي ‪.‬‬
‫دبعضی میتودونو په اساس په کوم چې دتعلیم قانون کوالی شی د زده کوونکو د روزلو‬
‫لپاره کمپیوټرونه وکاروو ‪.‬‬

‫‪pg. 6‬‬
‫کمپیوټرونه دشاګردانو دکړونو اوالسته راوړنو ‪ ،‬معلوماتو دتجزیه کولو اوله یوي قاعدي‬
‫څخه بلی قاعدې ته داړولو لپاره استعمالوی‪.‬‬

‫‪ : 5‬دبازار پیداکول ‪Markting‬‬

‫دموادو لپاره دبازار پیداکوونې په برخه کې له کمپیوټر څخه په الندې برخو کې استفاده‬
‫کیږي ‪.‬‬

‫اعالنات‪ :‬دکمپیوټرونو پواسطه د اعالناتو جوړول پ هنري مسلکې او ګرافیکې‬ ‫‪‬‬

‫ډول ‪ ،‬لیکل او بیا کتل کاپي کول اود تولیداتو دخرڅالو په موخه وېشل ‪.‬‬
‫‪ At home shopping‬په کوره په انالین ډول خریداري کول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫له کوره څخه په انالین دشیانو خریداري کولو لپاره کمپیوټرونو ته الس رسی دا‬
‫امکان جوړوي ‪.‬‬
‫د تولیداتوپه باره کې معلوماتو ته الس رسی چمتو کوي ‪ ،‬او اخیستونکوته په دې‬
‫برخه کې په مستقیم ډول اجازه ترتیب کوي‪.‬‬

‫‪ : 6‬دصحت په برخه کې ‪Health care‬‬

‫کمپیوټرونه په روغتونو ‪ ،‬البراتوارونو او درملتونو کې مهم بخش جوړوي ‪.‬‬
‫او همدارنګه له کمپیوټرونو څخه د صحت په برخه کې په الندې بخشونو کې کار‬
‫اخیستل کیږي‪:‬‬
‫په روغتونو کې دمریضانو د او دوایی دثبت لپاره ‪ ،‬دسکین لپاره دمختلفو امراضو‬
‫دتشخیص لپاره لکه‪:‬‬
‫‪ EEG , ECG‬او نور ‪...‬‬
‫دالټرساونډ او د )‪)CT‬سکین او داسی نور ماشینونه هم دکمپیوټرونو په مرسته‬
‫کارکوی‪.‬‬
‫دصحت په برخه کې بعضی لوی ساحی چې له کمپیوټرونو څخه پکې استفاده کېږي‬
‫عبارت دې له ‪:‬‬

‫‪pg. 7‬‬
 ‫دتشخیص سیستم ‪Diagnostic system‬‬ ‫‪‬‬
‫دتشخیص په برخه کې له کمپیوټرونو څخه دمعلوماتو په جمع کولو دمختلفو ناروغیو‬
‫دالملونو په معرفي کولو اونورو برخوکې استفاده کېږی‪.‬‬

‫دالبراتوارونو کې دتشخیص سیستم ‪Lab-Diagnostic system‬‬ ‫‪‬‬

‫له کمپیوټرونو څخه دمعایناتو په نتیجه اودراپور په جوړولو کې استفاده کېږي‪.‬‬

‫دمریضانودڅارنې سیستم ‪Patient Monitoring systems‬‬ ‫‪‬‬

‫په دې برخه له کمپیوټرونو څخه دمریضانو دحالت کتل له عادې حالت سره لکه دزړه‬
‫دګراف نیول د ‪ ECG‬او نور ‪.‬‬

‫ددوایی په باره کې دمعلوماتو سیستم ‪Pharma information systems‬‬ ‫‪‬‬

‫دکمپیوټرونوپواسطه د دوایی البراتوارونه کتل کیږی کومه مواد او دوایی له میاده څخه‬
‫تیره شو‪.‬‬
‫اوکومه دوایی میاد لري‪ ،‬اوهمدارنګه کوالی شودکمپیوټرونو په مرسته ددایی دضررونو‬
‫او تاثیراتو په اړه معلومات ترالسه کړو‪.‬‬

‫دجراحې په برخه کې دکمپیوټر کارونه ‪surgery‬‬ ‫‪‬‬

‫اوس مهال په لویو روغتونوکې له کمپیوټرونو څخه د جراحې په عملیاتو کې هم استفاده‬
‫کیږي‪.‬‬
‫‪ : 7‬دانجینري په برخه کې له کمپیوټر څخه کار اخیستل ‪Engineering Design‬‬
‫کمپیوټرونه دانجینری په برخه کې په پراخه اندازه استعمالیږی‪ .‬یوه لویه ساحه داستعمال‬
‫یې‪:‬‬
‫(‪)Computer aided design () CAD‬‬
‫دکمپیوټرونوپه مرسته ډیزاین کول‪،‬چمتوکول‪،‬جوړول ‪ ،‬بدلول د تصویرونو بعضی برخې‬
‫سمول دي ‪.‬‬
‫دکمپیوټرونو داستعمال ساحه په انجینری برخه کې عبارت دی له ‪:‬‬

‫‪pg. 8‬‬
 ‫ساختماني انجینري ‪structural Engineering‬‬ ‫‪‬‬
‫دبیړیو جوړولو ‪ ،‬ساختمانونوجوړولو ‪ ،‬پلونوجوړولو ‪ ،‬اودهوایی میدانونو جوړولو لپاره‬
‫دفشار او قوت دضرورت دتحلیل کولو اونجولو لپاره پکې کاراخیستل کیږي ‪.‬‬

‫صنعتي انجینري ‪Industrial Engineering‬‬ ‫‪‬‬

‫کمپیوټرونه له ډیزاین اوجوړونې سره تړلي دي ‪ ،‬تطبیق کول او پرمختګ ورکول د‬

‫(‪ ) Integrate systems‬په مرسته د خلکو دموادو او تجهیزاتو ته ‪.‬‬
‫‪: 1‬مهندسي یامعماري انجینري ‪Architectural Engineering‬‬
‫کمپیوټرونه دښارونودپالن په جوړولو ‪ ،‬دتعمیرپه ډیزاین کولو دتعمیر لپاره دساحې‬
‫یاځای په نښه کولو د (‪ ) 2D‬او (‪ ) 3D‬له ساحې څخه په استفاده کوي ‪.‬‬

‫‪:8‬په نظامي برخه کې له کمپیوټرونو څخه کاراخیستل‪Military :‬‬

‫کمپیوټرونه په پراخه اندازه په دفاع ‪ ،‬نویو ټانګونو ‪ ،‬توغندیو ‪ ،‬وسلو اونورو‬
‫ساحو کې استعمالیږي ‪.‬‬

‫په نظامي برخه کې هم دکارکوونکویامامورینو دکنترول لپاره له کمپیوتری سیستم‬

‫څخه استفاده کېږي ‪.‬‬
‫بعضي نظامي ساحې چې کمپیوټرونه په پراخه اندازه کې پکې استعمالیږي عبارت دې‬
‫له ‪:‬‬

‫دتوغندیو کنترول‬ ‫‪‬‬

‫پوځي ارتباطات‬ ‫‪‬‬
‫دپوځي عملیاتواو وسلوپه برخه کې‬ ‫‪‬‬
‫دځیرکوکمپیوټري وسلو په برخه کې‬ ‫‪‬‬
‫دبي پیلو ټه الوتکو دسیستم په کنترول کې‬ ‫‪‬‬

‫‪ : 9‬دارتباطاتو په برخه کې د کمپیوټرونوکارونه ‪Communication‬‬

‫ارتباطات په معنا دي پیام ‪ ،‬نظریه او تصویرنو لیږل اویا په یو شخص څخه دویناوو‬
‫اوخبرو اوریدل په صحیح او صفا ډول ورباندې پوهیدل دي‬

‫‪pg. 9‬‬
‫بعضي خاصې ساحې دارتباطاتو څخه چې له کمپیوټرونو څخه پکې کاراخیستل کیږی‬
‫عبارت دي له ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪E – mail‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Chatting‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Usenet‬‬
‫‪‬‬ ‫‪FTP‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Telnet‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Video – Conferencing‬‬

‫‪ : 10‬په حکومتي برخه کې له کمپیوټر څخه کاراخیستل ‪Government‬‬

‫کمپیوټرونه په حکومتي چاروکې مهم رول لوبوي‪.‬‬
‫بعضي لوي ساحې چې له کمپیوټرونو څخه پکې استفاده کیږی عبارت دي له ‪:‬‬

‫‪Budgets‬‬ ‫دبودیجې په برخه کې له کمپیوټرونو څخه کاراخیستل‬ ‫‪‬‬

‫‪Sales tax department‬‬ ‫دخرڅالوپه شیانودمالیې په وضع کولو کې‬ ‫‪‬‬
‫په عوایدو باندې دمالیې په وضع کولو کې ‪Income tax department‬‬ ‫‪‬‬
‫درایه ورکوونکو دلېست په کمپیوټري کولو کې ‪Computerization of voter list‬‬ ‫‪‬‬

‫دموټرونو دچلونکودلېسنس دسیستم په کمپیوټری کولوکې‬ ‫‪‬‬

‫‪Computerization of driving Licensing card‬‬
‫د (‪ ) PAN‬دکارتونوکمپیوټري کول‬ ‫‪‬‬
‫دهوادحاالتو پیشبینې کول ‪Weather Forecasting‬‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 10‬‬
‫‪Chapter Three‬‬

‫کمپیوټر نسلونه‪:‬‬
‫نسل د کمپوټر په اصطالح تکنالوژی ته تغیر ورکول دی په لومړی وحتونو کی به یوازی‬
‫د کمپوټر په هاردړویر کی تغیر راتلو خو نن او سبا د کمپیوټر په سافټویر او هاردویر‬
‫دواړو کی تغیرات منځته راغلی دی‪ .‬چی دی دواړو په ګډه د کمپیوټر سیستم جوړ کړی‪.‬‬
‫عموما کمپییوټر پنځه نسلونه لری چی هر یو یی جالجال تشریخ کوو‪.‬‬
‫لومړی کمپیوټر چی احتراع شو په )‪ (Extended Technology‬باندی مشهور وو‪.‬‬
‫معنی دا وه چی پدی کی به تغیر راځی‪.‬‬

‫تشریخ‬ ‫نسل‬ ‫نمبر‬

‫دلومړی نسل دوره له ‪ ۶۳۵۳-۶۳۹۱‬پوری وه‪.‬چی له‬ ‫لومړی‬ ‫‪۶‬‬
‫‪ vacuum Tubes‬څخه پکی استفاده وشوه‪.‬‬ ‫نسل‬
‫دوهم نسل د دوهم نسل دوره له ‪۶۳۵۳‬ـ‪ ۶۳۱۵‬پوری وه‪.‬له‬ ‫‪۲‬‬
‫ټرانزسټر څخه پکی استفاده وشوه‪.‬‬
‫دریم نسل د دریم نسل دوره له ‪۶۳۱۵‬ـ‪ ۶۳۹۶‬پوری وه‪ .‬چی له‬ ‫‪۹‬‬
‫آی سی څخه پکی استفاده وشوه‪.‬‬
‫څلورم نسل د څلورم نسل دوره له ‪۶۳۹۶‬ـ‪ ۶۳۹۱‬پوری وه‪ .‬چی له‬ ‫‪۹‬‬
‫‪ VLSI‬پکی استفاده وشوه‪.‬‬
‫پنځم نسل د پنځم نسل دوره له ‪ ۶۳۹۱‬څخه تر نن پوری جریان‬ ‫‪۵‬‬
‫لری چی له ‪ ULSI‬پکی استفاده وشوه‪.‬‬

‫لومړی نسل‪:‬‬
‫دلومړی نسل دړره له ‪۶۳۹۱‬تر ‪۶۳۵۳‬کال پوری وه‪.‬په لومړی نسل کمپیوترونو کی له‬
‫)‪ (vacuum tubes‬څخه ګټه واخیستل شوه ددغه ټیوب اندازه دیو کروپ په شان‬
‫وه‪.‬زیات حرارت یی تولیدوو ددی نسل کمپیوترونو کمزوری په دی کی وو چی کله به‬
‫پکی ستونزه پیدا شوه نو کار به یی نیمګړی پاتی کید ه ډیر قیمته وو یوازی به غټو‬
‫کمپنیو احیستلی شوو په دی نسل کی چی کومی ویندوز ګانی استعما لیدلی چی هغه دی‪.‬‬
‫)‪ (Batch processing operating system‬په نامه یادیدلی‪.‬‬

‫‪pg. 11‬‬
 ‫دلومړی نسل کمپیوټرونه خصوصیات‪:‬‬
‫‪ ‬له ‪ vacuum tubes‬تکنالوژی څخه استفاده وشوه‬
‫‪ ‬چتکتیا یی کمه او په ملی ثانیه ‪ ۶/۱۱۱‬باندی اندازه کیده‬
‫‪ ‬د اعتماد وړ نه وو‬
‫‪ ‬د حافظی ظرفیت یی له ‪۲۱۱۱‬څخه تر‪ ۹۱۱۱‬کلمو پوری وو‬
‫‪ ‬زیاته تودوخه یی تولیدوله‬
‫‪ ‬سایز یی غت وو‬
‫‪ ‬ډیر قیمته وو‬
‫‪ Input ‬او ‪ out put‬آلی یی کمزوری وی‬
‫‪ AC ‬ته یی ضرورت لرلو‬
‫‪ ‬زیات برق یی غوښته‬
‫ددی نسل کمپیوټرونه‪:‬‬
‫)‪ENIAC (Electronic Numerical Integrated Computer‬‬
‫)‪EDV AC(Electronic Discrete Variable Computer‬‬
‫)‪UNI AC(Universal Automatic Computer‬‬
‫)‪IBM 701(International Business Machine‬‬
‫‪IBM 650‬‬

‫‪pg. 12‬‬
 ‫دویم نسل‪:‬‬
‫ددویم نسل کمپیوټرونو دوره له ‪ ۶۳۵۳‬تر ‪ ۶۳۱۵‬پوری وه په دی نسل کی له‬
‫ټرانزسټر‪Transistors‬څخه کته واخیستل شوه‪.‬‬

‫ټرانزسټرونه کوچنی برقی وسایل دی چی په هغه کی ولټیج یا دحرکت جریان نور‬

‫جریانونه کنټرول کوی ټرانزستر کولی شی چی سیګنالونه غټ کړی‪،‬یا سرکټ پرانیستی‬
‫او تړلی وساتی یا په ساده ډول ټرانزسټرونه ‪ 0N‬او ‪ OFF‬سویچونه دی چی د برق په‬
‫واسطه کنټرولی ی‪.‬ټرانزسترونه په ‪ ۶۳۹۹‬میالدی کال کی رامنځته او په ‪ ۶۳۵۱‬میالدی‬
‫کال کی ورڅخه په کمپیوتر کی استفاده وشوه او په ځانګړی توګه په کمپیوټر کی لوی‬
‫بدلون راوست ټرانزسټرونه ګرمیدو ته اړتیا نه لری لګه انرژی مصرف کوی او دعملیاتو‬
‫په تر سره کولو کی چټک او دقیق دی‪.‬‬
‫په دی نسل کی له سمبولی او لوړ لیول پروګامینګ ژبو څخه استفاده وشوه لکه‬
‫‪COBOL،FORTRAN‬‬

‫‪pg. 13‬‬
 ‫ددویم نسل کمپیوټرونو خصوصیات‪:‬‬
‫‪ ‬ټرانزسټر څخه استفاده وشوه‬
‫‪ ‬کوچنی سایز وو‬
‫‪ ‬کمه تودوخه یی تولیدوله‬
‫‪ ‬کم برق یی غوښته‬
‫‪ ‬چټک وو‬
‫‪ ‬تر اوسه قیمتی وو‬
‫‪ AC ‬ته ضرورت لرلو‬

‫ددی نسل څینی کمپیوټرونه‪:‬‬

‫‪IBM 1620‬‬

‫‪IBM 7094‬‬

‫)‪CDC 1604(Control Data Corporation‬‬

‫‪CDC3600‬‬

‫‪UNIVAC1108‬‬

‫‪pg. 14‬‬
 ‫دریم نسل ‪:‬‬
‫ددریم نسل کمپیوټرونو دوره له ‪ ۶۳۱۵‬نه تر ‪ ۶۳۹۶‬پوری په دریم نسل کی له ‪ IC‬څخه‬
‫ګته واخیستل شوه په یوه ‪ IC‬کی له زرګونو او حتی تر میلونو پوری ټرانزسټرونه ځای‬
‫پر ځای شول ‪ IC‬دجاک کیبل له خوا اختراع شوه د ‪ IC‬په اختراع سره دکمپیټرونو حجم‬
‫کم چټکتیا یی زیاته شوه چی په مایکرو ثانیه ‪ ۶/۶۱۱۱۱۱‬اندازه کیدله چی له هغی‬
‫وروسته ډیر دباور وړ وو او موثر شو او په لومړی ځل له شبکی نه هم پکی استفاده‬
‫وشوه اوپه دی دوره کی دا سهولت هم رامنځته شوچی په یو وخت کی له ډیرو‬
‫پروګرامونو استفاده وکولی شوو او له لوړ لیول ژبو هم ګټه واخیستل شو‪.‬‬

‫خصوصیات یی‪:‬‬
‫‪ IC‬پکی استعمال شوه‬ ‫‪‬‬
‫کوچنی سایز یی وو‬ ‫‪‬‬
‫کمه تودوخه غوښته‬ ‫‪‬‬
‫کم برق یی غوښته‬ ‫‪‬‬
‫ډیر چټک وو‬ ‫‪‬‬
‫‪ AC‬ته یی ضرورت لرلو‬ ‫‪‬‬
‫په ترمیم کولو کی یی کم وخت لګیدو‬ ‫‪‬‬
‫دیر دباور وړ وو دنورو دوو نسلونو په نسبت‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 15‬‬
 ‫ددی نسل کمپیوټرونه ‪:‬‬
‫‪IBM 360 SERIES‬‬
‫‪HONEYWELL 6000 SERIES‬‬
‫‪PDP‬‬
‫‪IBM 370/168‬‬
‫‪TDC 316‬‬

‫څلورم نسل کمپیوټرونه‪:‬‬

‫دڅلورم نسل کمپیوټرونو دوره له ‪ ۶۳۹۶‬څخه تر‪ ۶۳۹۱‬کلونو پوری وه‪ .‬په څلورم نسل‬
‫کپیوټرونو کی له )‪(VLSI‬ټکنالوژی څخه استفاده وشوه‪ .‬په یوه )‪(IC‬سرکټ کی تقریبا‬
‫‪ ۵۱۱۱‬ټرانزسټرونه ځای پرځای شول ‪.‬دڅلورم نسل کپیوټرونه ډیر قوی سایز یی مناسب‬
‫د باور وړ او هر چا کولی شول چی وایخلی ‪ .‬نولدی وروسته شخصی کپیوټرونه بازارته‬
‫وړاندی شول‪ .‬او پدی نسل کی له )‪ (NETWORK‬او لوړ لیول ژبو څخه استفاده وشوه‪.‬‬
‫لکه )‪ (C,C++,DBASE‬ددی نسل فرق له دریم نسل سره پدی کی و چی په دریم نسل‬
‫کمپیوټرونو کی د )‪ (IC‬له )‪ (SSI‬او )‪ (MSI‬ډولونو څخه استفاده وشوه‪ .‬چی کولی یی‬
‫شول له ‪ ۶۱‬څخه تر ‪ ۲۱۱‬پوری ټرانزسټرونه د سلیکان په یوه کوچنی ټوټه چیپ کی‬
‫ځای پر ځای کړی‪ .‬خو په څلورم نسل کمپیوټرونو کی له )‪ (VLSI‬آی سی څخه استفاده‬
‫وشوه‪ .‬چی کولی شی زرګونه او حتی میلونونه ټرانزسټرونه په یوه کوچنی توټه چیپ‬
‫کی ځای پر ځای کړی‪ .‬په ‪ ۶۳۹۶‬کال کی د )‪ (Integrated Electronic‬شرکت لخوا د‬
‫لومړی مایکرو پروسیسر په جوړیدو او بازارته د ‪ ۹۱۱۹‬مایکرو پروسیسر په وړاندی‬
‫کیدو سره د کمپیوټرونو څلورم نسل بیل شو‪ .‬په حقیقت کی ‪ ۶۳۹۱‬لسیزه د کمپیوټر د‬
‫پرمختګ په لحاظ ډیره مهمه ګڼل کی ی ‪.‬‬
‫په ‪ ۶۳۹۹‬کال کی د ‪ apple‬شرکت لخوا کوچنی مایکرو کمپیوټر بازارته وړاندی کړ‬
‫چی د ‪ Mac‬په نوم شهرت درلود‪ .‬د ‪ IBM‬شرکت حپل لومړنی ‪ PC‬په ‪ ۶۳۹۶‬کی‬
‫بازار ته وړاندی کړ چی د ‪ ۹۱۹۹‬مایکرو پروسیسر درلودنکی وو‪ .‬په حقیقت کی ‪PC‬‬
‫په هاردویر او سافت ویر کی لوی بدلون رامنځته کړ‪.‬‬

‫‪pg. 16‬‬
 ‫ددی نسل خصوصیات‪:‬‬
‫‪ (VLSI) ‬تکنالوژی پکی استعمال شوه‪.‬‬
‫‪ ‬پروسیسر یی تیز وو‪.‬‬
‫‪ AC ‬ته یی ضرورت نه لرلو‪.‬‬
‫‪ ‬ډیر ارزانه وو‪.‬‬
‫‪ ‬دانتقال وړوو‪.‬‬
‫‪ ‬ډیر کوچنی سایز یی و‪.‬‬
‫‪ ‬د انټرنیټ نه هم پکی استفاده وشوه‪.‬‬
‫‪ NETWORK ‬په برخه پرمختګ پکی وشو‪.‬‬

‫‪pg. 17‬‬
 ‫ددی نسل کمپیوټرونه‪:‬‬

‫)‪DEC 10 (Digital Equipment Corporation‬‬

‫‪START 1000‬‬
‫)‪PDP 11 (Programmed Dada Processor‬‬
‫)‪CRAY-1 (Super Computer‬‬
‫)‪CRAY-X-MP( Super Computer‬‬

‫پنځم نسل کمپیوټرونه‪:‬‬

‫دپنځم نسل کمپیوټرونو دوره له ‪ ۶۳۹۱‬کال نه تر نن تاریخ پوری دوام لری ‪ .‬په پنځم‬
‫نسل کمپیوټرونو له )‪ ULSI (Ultra Large Scale Integration‬تکنالوژی څخه استفاده‬
‫وشوه د مایکرو پروسیسر چیپ په رامنځته کیدو سره یی نتیجه ډیره ښه شوه‪ .‬او هریوه‬
‫چیپ تر لس میلونه پوری برقی برخی لرلی‪ .‬په دغه نسل کی دهاردویر ترڅنګ په سافټ‬
‫ویر کی هم ډیر پرمحتګ وشو‪ (Artificial Intelligence ) .‬یا مصنوعی زکاوت چی په‬
‫د کمپیوټریوه برخه ده چی اوس کمپیوټر ته داخله شوی له دی برخی څخه د ریبټونو په‬
‫جوړولو کی ګته اخیستل کی ی‪ .‬په دغه نسل کی له لوړ لیول ژبو لکه ‪C, C++, JAVA‬‬
‫‪ NET etc.‬څخه استفاده وشوه‪.‬‬

‫خصوصیات یی‪:‬‬
‫‪ ‬له )‪ (ULSI‬ټکنالوژی څخه پکی استفاده وشوه‪.‬‬
‫‪ ‬طبعی ژبی یی پروسیس کولی لکه پښتو فارسی ‪......‬‬
‫‪ ‬په هارډویر او سافټ ویر دواړو کی پرمختګ وشو‪.‬‬

‫‪pg. 18‬‬
 :‫ددی نسل ځینی کمپوټرونه‬

Desktop 
Laptop 
Notebook 
Ultra Book 
Chrome Book 

pg. 19
‫‪Chapter Four‬‬

‫دکمپیوټر ډولونه)‪(Computer types‬‬

‫د وړتیا او سرعت (چټکتیا) له مخي دکمپیوټرونو ویشل‪:‬‬

‫‪ :1‬پرسونل کمپیوټر)‪: PC.(Personal computer‬‬

‫دغه ډول کمپیوټرونه یو سینګل کمپیوټرونه دی جې نشراتو‪،‬متن اومحاسبی لپاره‬

‫استفاده کی ي‪.‬‬

‫چې سایز یي کوچني او یو کس ګټه تری اخستلی شي‪.‬‬

‫پرسونل کمپیوټر تصویر‪:‬‬

‫‪ :2‬ورک سټیشن)‪: (workstation‬‬

‫دغه ډول کمپیوټرونه په انجنري کې استفاده کی ي لکه تعمیرونو ډیزاین‪ .‬جې ډیر زیات‬
‫ریم ‪ ،‬صفا سکرین اوډیره ذخیره لري‪.‬‬

‫‪pg. 20‬‬
 ‫ورک سټیشن تصویر‪:‬‬

‫کمپیوټر)‪: (Minicomputer‬‬ ‫‪ : 3‬میني‬

‫میني کمپیوټر ته ) ‪ (Low end Mainframe‬کمپیوټر هم وایي له دي کبله چه دا‬
‫کمپیوټرونه دمئن فریم په مقایسه واړه‪ ،‬ارزانه‪ ،‬او وړه میموري لري‪.‬‬

‫میني کمپیوټرته عام مقصده استعمالیدونکي کمپیوټر هم وایي او تقریبا د ډسک ټاپ‬
‫کمپیوټر څخه یو څه اندازه لوي دي‪.‬‬

‫په (‪ ) ۶۳٩۱‬کال کي د(ډیجیټل ایکوپمینټ کمپني) لخوا د لومړي ځل لپاره میني کمپیوټر‬
‫جوړ شو‪.‬که څه هم په لومړیو وختو کي میني کمپیوټر باسرعته اوارزانه نه وه خو په‬
‫مارکیټ کي په تیزي سره پر مخ والړ‪.‬او وړو کمپنیو هم وکولي شول چه ورڅخه استفاده‬
‫وکړي‪.‬نوموړي کمپیوټرونه د حجم د وړوکوالي له کبله د یو ځاي څخه بل ځاي ته په‬
‫اساني سره انتقالی ي‪.‬‬
‫دمیني کمپیټر پرائمري(لمړني) میموري کولي شي چه په میلینو بائټه ډیټا واخلي او په‬
‫سلګونو ټرمینلونه ورڅخه په عین وخت کي استفاده کولي شي‪.‬او همدارنګه یو محدود‬
‫شمیر (پریپیرل) الي دځان سره تړلي شي‪.‬‬

‫میني کمپیوټرونه په زیاته پیمانه په ساینسي البراتوارونو‪ ،‬پلټونکو ادارو‪ ،‬وړو کمپنیو‬
‫او حکومتي ایجنسیو کي استعمالی ي‪ .‬د میني کمپیوټر ارزانتیا د (ډیسټریبیوټینګ‬
‫پروسیسینګ ) نظریه منځ ته راوړه‪.‬نوموړي نظریه عبارت د هغه میتود څخه عبارت‬
‫ده چه په هغي کي دوه یا زیات کمپیوټرونه په مختلفو جغرافیوي موقیعتونو کي د یو بل‬
‫سره په ګډه د ټیلي کمونیکیشن سیستم له لیاري ډیټا شریکه کړي‪.‬‬

‫‪pg. 21‬‬
 ‫دمیني کمپیوټر تصویر‪:‬‬

‫‪ :4‬مین فریم کمپیوټر)‪:(Main frame‬‬

‫مئن فریم کمپیوټر دسوپر کمپیوټر څخه اهسته وړوکي او ارزانه دي ‪.‬دمئن فریم نوم پري‬
‫ځکه ایښودل شوي دي چه د لومړي ځل لپاره د مئن فریم کمپني لخوا جوړ شوي دي‪.‬‬

‫مئن فریم کمپیوټر په خاصو ځایونو کي چه دحرارت درجه یي په نظر کي نیول شوي وي‬
‫او همدارنګه خاص سیکورټي انتظامات ورته شوي وي ساتل کی ي‪.‬ددي کمپیوټر‬
‫پرائمر(لمړني) میموري په ) ‪ (GB‬باندي اندازه کی ي چون په مئن فریم کمپیوټر کي زیاتي‬
‫پرائمري او سیکنډري میموریانی استعمال شوي دي نو دهمدی خاطره یي حجم هم لوي‬
‫دي ‪.‬‬

‫د لوي اندازي پروسیسر او کیش میموري مئن فریم کمپیوټر دي ته اماده کړي چه په‬
‫عین وخت کي زیاتي عملي اجراکړي‪ .‬نو ځکه یي د مایکرو کمپیوټر څخه سرعت زیات‬
‫دي‪.‬‬

‫دمئن فریم کمپیوټر تصویر‪.‬‬

‫‪pg. 22‬‬
‫مئن فریم کمپیوټر دخپل سرعت په وجه په یوه ثانیه کي په میلینو کارونه سرته رسوي‬
‫او (‪ ) ۶۱۱۱‬ریموټ ورک سټیشنونه ورڅخه په عین وخت کي ګټه اخستلي شي‪.‬‬

‫مئن فریم کمپیوټر په یو خاص او محفوظ ځاي کي ایښودل شوي او ورڅخه د لین په‬
‫واسطه نور کمپیوټرونه چه دټرمینل په نامه یادی ي وصل او بیا خلک تري استفاده‬
‫کوي‪.‬مین فریم کمپیوټر عموما په نیټ ورک‪،‬لویو بانکونو‪،‬لویو کمپنیو‪،‬او ساینسي‬
‫البراتوارونو کي استعمالی ي‪.‬دمثال په ډول په بانکونو کي د اکاونټونو د ساتلولپاره‪ ،‬د‬
‫میاشتني رپورټ د برابرولو لپاره او داسي نورو کارونو د اجراکولو لپاره استعمالی ي‪.‬‬
‫چي قیمت یي د یو لک ډالرو څخه نیولي تر میلینونو ډالرو پوري رسی ي‪.‬‬

‫‪ :5‬سوپر کمپیوټر )‪:(Super computer‬‬

‫دا ډول کمپیوټرونه ډیر لوي ‪،‬تیزاوډیر قیمتي وي‪.‬او عموما د مغلقو عملیو د حل کولو‬
‫لپاره تري استفاده کی ي‪ .‬چه د خاصو ساینسي البراتوارونو‪ ،‬فلم جوړونکو کمپنیو لخوا‬
‫استعمالی ي‪.‬اوپه خاصو کوټو او درجه حرارت کي ساتل کی ي‪.‬‬

‫سوپرکمپیوټر (‪ )٠۱۱۱‬ځلي د مایکرو کمپیوټر څخه تیز دي او د (‪ )٩۱‬میله الین څخه‬

‫پکي استفاده شوي ده چه زیات داخلي حرارت تولیدوي‪ ،‬د همدي حرارت دمنځه وړلو‬
‫لپاره پکي خاصي یخونکي الي استعمال شوي دي‪.‬‬

‫د سوپر کمپیوټر پرائمري (لمړني ) ذخیره په ) ‪ (GB‬اندازه کی ي اوسیکنډري(دوهمي)‬

‫ذخیره یي دداخلي االتو په استعمال پوري اړه لري‪.‬نوموړي کمپیوټر په میلینو ډیټا باندي‬
‫په یو وخت کي عملیه اجراکوي اود(‪ ) ۶۱۱۱۱‬نه د زیاتو ورکسټیشنو څخه په یو وخت‬
‫کي ډیټا اخستلي شي‪.‬‬

‫هر سوپر کمپیوټر په میلینو ډالره قیمت لري چه ځیني خاصي کمپني یي داخستلو توان‬
‫لري‪.‬دکوم وخت څخه چي سوپر کمپیوټر جوړ شوي دي نو د مغلقو ساینسي عملیو د حل‬
‫کولو لپاره ورڅخه په پراخه پیمانه استفاده کی ي‪ .‬د سوپر کمپیوټر هر ادرس لوکیشن‬
‫‪ 64‬بایټه پورته کولي شي‪.‬سوپر کمپیوټر د مین فریم کمپیوټر څخه پنځه ځله د جسامت‬
‫له نګاه څخه لوي دي او یو عام مقصده کمپیوټر دي یعني په یو وخت کي تري زیات‬
‫کارونه اخستل کی ي‪.‬‬

‫‪pg. 23‬‬
‫د نوموړي کمپیوټر څخه د ساینسي عملیو د اجرا کولو برسیره د شمیرلو کار هم اخستل‬
‫کی ي نو د همدي کبله ورته (نمبر کرنچینګ) هم وایي‪.‬‬

‫‪6‬ـ مایکروکمپیوټر)‪: (Microcomputer‬‬

‫مایکروکمپیوټر د ټولو مخکي ذکر شویو کمپیوټرونو په نسبت وړوکي‪ ،‬ارزانه دي‪.‬‬

‫دا کمپیوټر د مئن فریم په نسبت ډیره کمه اندازه میموري لري خو که د نن سبا عصري‬
‫مایکروکمپیوټرونه د پخوانیو مئن فریم کمپیوټرونو سره مقایسه شي نو د ایو څرګند‬
‫حقیقت دي چه د نن سبا د عصر کمپیوټر تري با سرعته دي‪.‬‬

‫په (‪ ) ۶۳۹۹‬کال کي په لمړي ځل (جابس) او(وزنیک) د ) ‪ (Apple-2‬په نامه یو شخصي‬

‫کمپیوټر جوړ کړ‪.‬ټول کمپیوټرونه که مایکرو وي او که مئن فریم وي ټول یو شان ان‬
‫پوټ الي‪ ،‬ذخیروي الي او یوشان سافټ وئرونه استعمالوي خو فرق په مئن فریم او‬
‫مایکرو کمپیوټر کی دادي چه مایکرو کمپیوټر د مئن فریم په نسبت واړه او کم سرعته‬
‫دي‪.‬‬

‫دمایکرو کمپیوټر تصویر‪.‬‬

‫یو بل فرق د مئن فریم او مایکرو کمپیوټر تر منځ دادي چه د مایکرو کمپیوټر سره مون ه‬
‫د ګوتو په شمیر یو څو الي وصل کولي شو خو د مئن فریم کمپیوټر سره مون ه ډیري‬
‫زیاتي او قوي الي وصل کولي شو‪.‬‬

‫مایکرو کمپیوټرونو ته شخصي یا )‪(PC‬هم وایي ‪.‬شخصي کمپیوټرونه هغه کمپیوټرونو‬

‫ته ویل کی ي چه صرف یو کس ورڅخه په عین وخت کي استفاده کوي‪.‬یعني صرف یو‬
‫کس پوري محدود وي‪.‬‬

‫‪pg. 24‬‬
 ‫دمایکرو کمپیوټر اقسام په الندي ډول دي‬
‫کمپیوټرونه‪:‬‬ ‫ډسک ټاپ‬
‫هغه کمپیوټرونه دي چه په میز باندي په کورونو اویا دفاتروکي برابر ایښودل کی ي‪.‬‬

‫دا کمپیوټرونه د مئن فریم په نسبت ډیر کوچني او په اساني سره د یو ځاي څخه و بل‬
‫ځاي ته انتیقالیدلي شي‪.‬نو همدا وجه ده چي نن سبا ډیر زیات استعمالی ي‪.‬دا کمپیوټرونه‬
‫په میز باندي په پروت ډول پراته وي او مونیټر یي په سر باندي ایښودل کی ي‪.‬‬
‫د ډسک ټاپ کمپیوټر تصویر‪.‬‬

‫په شکل کي تاسو ګوري چه کمپیوټر په پروت ډول باندي پروت دي نو ددي په سر‬
‫باندي مونیټر ایښودلي هم شو‪.‬‬

‫ټا ور کمپیوټر‪:‬‬

‫داکمپیوټرونه د ډیسک ټاپ کمپیوټرونو سره په کار کولوکي کوم خاص فرق نلري خو د‬
‫ظاهري شکل له مخي دا فرق لري چه ډیسک ټاپ کمپیوټرونه پراته وي او مونیټر یي‬
‫عموما په سر باندي ایښودل کی ي او ټاؤر کمپیوټرونه والړوي او مونیټر یي په څنګ‬
‫کي ایښودل کی ي‪ .‬ټاؤر کمپیوټرونه الندي دري قسمونه لري‪.‬‬

‫‪:۶‬فول ټاؤر کمپیوټرونه‪:‬دا کمپیوټرونه عموما لوړ وي‪.‬‬

‫دفول ټاور کمپیوټر تصویر‪.‬‬

‫‪pg. 25‬‬
‫‪:۲‬میډي ټاؤر کمپیوټرونه‪ :‬داکمپیوټرونه دفول ټاؤر کمپیوټرونو څخه یو څه اندازه ټیټ‬
‫وي‪.‬‬

‫دمیډي ټاؤرکمپیوټر تصویر‪ .‬په الندي ډول ده‪.‬‬

‫‪:۹‬میني ټاؤر کمپیوټرونه‪:‬داکمپیوټرونه دمیډي ټاؤراوفول ټاؤر کمپیوټرونوڅڅه ټیټ او‬

‫کوچني وي‪.‬‬

‫شکل دمیني کمپیوټر تصویر‪.‬‬

‫‪pg. 26‬‬
‫‪Chapter Five‬‬

‫برخی ‪:‬‬
‫د کمپیو ټر ټول ډولونه ورته منطقی جوړښت تعقیبوی او د خاص انټرنیټ معلوماتو‬
‫بدلولو لپاره یی پنځه اساسی عملیات تر سره کوي ‪.‬ترڅو د دوی کارکونکو لپاره ګټور‬
‫معلومات ولري‪.‬‬
‫‪ Takeinput‬د کمپیوټر سیستم ته د معلوماتو او الرښونو د ننه وتلو‬
‫پروسه ده ‪.‬‬
‫‪ Store data‬د خوندی کولو ډیټا او الرښوونی ددی لپاره چی ددوی د‬
‫اړتیاپه وخت کی د پروسس لپاره موجود وي‪.‬‬
‫‪ Processing‬د معلوماتو په اړه د ریاضی او منطقی عملیات ترسره کول‬
‫ددی لپاره چی ګټور معلومات بدل کړی‪.‬‬ ‫‪data‬‬
‫‪ Out put‬د کارونکی لپاره د ګټورو معلوماتو یا پایلو د تولید پروسه د‬
‫ه لکه د چاپ راپور یا لید ‪.‬‬
‫الرښوونه اوترتیب ترتیبوي‪.‬چی په هغه کی ټولی پورته‬ ‫‪Control‬‬
‫عملیات ترسره شوی دی‪.‬‬ ‫‪the‬‬
‫‪workflow‬‬

‫‪: TaTe Input‬تشریح ـ د کمپیوټر سیستم ته د معلوماتو او الرښونو د‬ ‫‪-１‬‬

‫ننوتلو پروسه ده ‪.‬‬
‫زیرمه ‪ : Data‬د خوندی کولو او الرښوونی ددی لپاره چی دوی داړتیا‬ ‫‪-２‬‬
‫په وخت کې د پرسس لپاره موجود ي ‪،‬‬

‫‪pg. 27‬‬
‫د پروسس کولو ‪ :Data‬د معلوماتو لپاره ریاضیکی او منطقی عملیات تر‬ ‫‪-３‬‬
‫سره کول ددی لپاره چی ګټور معلومات بدل کړي‪.‬‬
‫د محصول معلومات ‪:‬د کارکونکو لپاره د ګټورو معلوماتو یا پایلو د تولید‬ ‫‪-４‬‬
‫پروسه لکه د چاپ راپور یا لید‪.‬‬
‫د کار فلو کنټرول‪:‬الرښونه او ترتیب ترتیبوي چی په هغه کې ټولی پورته‬ ‫‪-５‬‬
‫عملیات ترسره شوی دي‪.‬‬
‫‪ :Input Unit‬په دی واحد کی هغه وسایل شامل دی چی مو یی په کمپیو ټر کی ډیټا‬
‫ته داخل کوو‪.‬دا واحد د کارونکی او کمپیوټر تر اړیکه لري‪.‬او د انټرنیټی معلومات د‬
‫کمپیوټر لخوا د پوهیدو په فورمه کی ژباړي‪.‬‬
‫‪ :CPU‬مرکزی پروسس څانګه ‪:‬‬
‫‪ – CPU‬د کمپیوټر د ماغ په توګه ګڼ لکی ي‪ CPU.‬د ډیټا پروسس ټول ډولونه‬
‫تر سره کوي ‪.‬معلومات ذخیره کوي‪،‬منځنی پایلی او الرښونی او د دادکمپیوټر د‬
‫ټولو برخو عملیات کنټرولوي‪.‬‬
‫‪ CPu‬په ځپله دری برخی لري ‪.‬‬
‫‪ -１‬د ریاضی منطق واحد‬
‫‪ -２‬د یادولو واحد‬
‫‪ -３‬د کنټرول واحد‬

‫‪: Out put‬د محصول واحد د ویشلو څخه جوړ شوي دی چی مو یی ورسره د‬
‫کمپیوټر څخه معلومات ترالسه کوو دا واحد د کمپیوټر او کار کونکو ترمنځ یوه اړیکه‬
‫ده ‪.‬د د تجهیزاتو وسیله د کمپیوټر مجصول د فارم کارکونکو لخوا په فورمه کی ترجمه‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪pg. 28‬‬
‫‪Chapter Six‬‬

‫)‪ CPU (Central Processing Unit‬مـــرکــزی پـروسس کــــــــونکی واحـــــــد‬

‫‪ :CPU‬عبارت دی له محاسبی او منطق واحد او کنترول واحد څرنګه چې مرکزي‬

‫پروسسر او محاسبی دنده سرته رسوی نوپردی بنسټ کوالی شو هغه ته کمپیوټر‬
‫مغرووایو مرکزی پروسسردمیلونونه بریښناییزی برخه ټولګـه ده هرڅومرچی دمرکزی‬
‫پروسسر چتکتیا لوړوی په همغه کچه دورګړیز او مـعلومات د پـروسس چتکتیا‬
‫لـــوړوالی مــومی‪.‬‬
‫‪:CPU‬الندی فعالیتونه پرغاړه لری‬

‫‪: CPU‬دټولوپرګرامونه دی پروسس عملیه پرغاړه لری ‪.‬‬

‫‪:CPU‬منځنی ډاټا ذخیره نتایج اودی پرګرامونه الرښونه ده ‪.‬‬

‫‪ :CPU‬دی کمپیوتر دی ټولو عملیاتی بخشونه کنترول کونکی دی‪.‬‬

‫‪ : CPU‬الندی دری برخه لری‬

‫‪:1‬دحافظه برخه یا گدام ‪Memory or Storage Unit :‬‬

‫‪:2‬دټولوعملیه کنترول ‪Control Unit :‬‬

‫‪:3‬محاسبی یا منطقی برخه ‪ALU(arithmetic logic unit):‬‬

‫‪pg. 29‬‬
 ‫‪:1‬دحافظه برخه یا گدام ‪Memory or Storage Unit :‬‬
‫هــغه ځـــــای چــــی زمـــون ډیټا او پـــروګـــرامــــونه د دپــــروسس له پــاره‬
‫زیـــرمــــه کــــوی ‪.‬د ډیټاد پـــروســس کــــولـــو څــخه ورو ســـــته دی مــــوقـت‬
‫وخــــت له پـاره زیـــرمـــه کــــی ی او داخلی زیرمه هم ورته وایی اویاد اصلی حافظه‬
‫په نوم یادی ی حافظه یا منځنی (‪)RAM‬د حافظه اندازه کوالی شی کمپیوټر ته سرعت‬
‫او تاوان ورکړی دابـــرخــه کــــوالشــــی چـــی ټــول ډیټا زیرمــــــه کـــــړی مـــتوســـط‬
‫یامـــځنی نتایج انتـــقال کــــړی اودکمپــیوترنــــوربرخـــوته دضـــرورت په وخـــت‬
‫مــــعـلومـــات انتــــقال کـــړی‪.‬‬

‫کمپــــیوتر دو ډولـــه حـــافــظه لــری ‪.‬‬

‫‪:1‬لـــــومـــــړنی زیـــرمــــه‪)primary memory(:‬‬

‫‪:2‬ورستنی یامـتوسط زیرمـه‪)secondary memory( :‬‬

‫دکـنـترول عـملــــیه )‪(Control unit‬‬

‫دغـــــه بـرخـــــــه دټول کـــــمـپیوترکـــــنترول کـــــوونکـــــی ده دکمــپیوتـر اداری‬

‫بـــرخـــه ده کــــومه کــــړنه نه تـــر ســـره کــوی ‪،‬بلکـــی ډاټااو پـــروګـــــرامـــونه‬
‫اداره اوکـــنټرولـــوی‪.‬‬

‫‪pg. 30‬‬
 ‫دکـنـترول بـرخـــه دنده‪:‬‬

‫الرښوونواو هدایاتو اجرا کول‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫د داخل شویو معلوماتو کنټرول او الرښوونه‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د عملیاتو د ترسره کول لپاره د حساب اومنطق برخي خبرول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د مـــمــوری نه الرښـــونه اخـــلی اوترجـــمه کـــوی اونــــــورعــمــلیاتـی‬ ‫‪‬‬
‫بخـــشـونه ته رســـــوی ‪.‬‬
‫د نتایجو ښکاره کولو لپاره داړونده وسایلو چمتو کول‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دی ریاضیکی برخه)‪ALU (Arithmetic Logic unit‬‬

‫دغــه برخـــه دی دوه نــور فـــرعـــی برخـــو درلـــودونـــــکـــی ده‬
‫‪ :1‬ریاضـــیــکـــی برخــــــه‬

‫‪ :2‬مــــنـــطقــی یا (عــددی ) برخـــه‬

‫‪ :1‬ریاضـیکـی برخـه‪ :‬دغـــه برخــه ددی له پاره چــی د څــلورګــونی لکـه ( جمع ‪،‬‬
‫منفی ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬تقسیم )کـــړنـی تر ســـر کـــوی او هـمــدارنکــه د نـــور سـخـتــو‬
‫ریاضــیکــی کــارونه هــم ســــرته رســـــوی‪.‬‬

‫‪ :۲‬مـــنطـقــی (عـــددی ) بـرخــه‬

‫دغــــــه بـرخـــــــه دی پــرتـلـــه کــــول انــتـــخابول او مـــحـــاســــبه او ډیټـا‬
‫جــــوړلـــو دی هـــمـــــدی بـرخــــــه په واســــــطه کــیـ ی‪.‬‬

‫‪pg. 31‬‬
‫‪Chapter 7‬‬

‫‪ Input‬الې‬
‫هغه الې دي چي مو کوالی شو چي کمپیوټر ته له همدې الرې الرښونه وکړو او ډیټا ورته داخله‬
‫کړو داسي چي کمپیوټر پرې پوی شي‪.‬‬

‫یا په بل عبارت هغه الې دي چي دکمپیوټر او استمعالونکي تر منځ د ېوې پردې حیثیت لري ‪ ،‬او‬
‫داسي هدایتونه وي چي کمپیوټر پرې پوه شي ‪.‬‬

‫عموما دغه الې عبارت دي له‬

‫‪1: keyboard‬‬

‫‪2: mouse‬‬

‫‪3: joy stick‬‬

‫‪4: light pen‬‬

‫‪5: track ball‬‬

‫‪6: scanner‬‬

‫‪7: graphic table‬‬

‫‪8: micro phone‬‬

‫)‪9: magnetic lnk card reader (MICR‬‬

‫)‪10: optical characters reader (OMR‬‬

‫‪11: bare code reader‬‬

‫‪12: optical mark reader‬‬

‫‪pg. 32‬‬
 ‫‪( Keyboard :1‬لیک دړه)‬
‫یو له عامو او مشهورو ‪ input‬الو څخه ده چي له دې الرې کوالی شو چي کمپیوټر ته هدایتونه‬
‫‪،‬معلومات یا ‪ data‬داخله کړو ‪ ،‬او همدارنګه پخوا به د کیبورډ پرځای ‪ type writer‬څخه استفاده‬
‫کېدله ‪.‬‬

‫که څه هم هلته څو اضافه بټنونه دیوې دندي د تر سره کولو لپاره چمتو شوي وي ‪.‬‬

‫کیبورډ عموما په دوه ډوله ده ‪:‬‬

‫‪ :۶‬یو هغه کیبورډ چي ‪ ۶۱۲/۶۱۶‬بټنونه یا ‪ keys‬ولري‪.‬‬

‫‪ :۲‬یو هغه کیبورډ چي ‪ ۶۱۹/۶۱۹‬بټنونه ولري‪.‬‬

‫خو اوس ‪۶۱۹‬او ‪ ۶۱۹‬بټنونو کیبورډ هم په ‪ internet‬او ‪ windows‬کي شته ‪.‬‬

‫دکیبورډ د ‪ keys‬یا بټنونو دندې په الندي جدول کي ترتیب شوي‪.‬‬

‫دا هغه بټنونه دي چي له تورو څخه جوړ شوي وي یعني له )‪(A-Z‬‬ ‫شمېره ‪Typing keys‬‬
‫پوري او له (‪)0-9‬‬
‫پوري ‪،‬چي مو یې په لیکنه کي استعمالوو‬
‫دا استعمالی ي دشمیریزي موادو لباره او عموما ‪ 17‬بټنونه لري ا‪،‬و‬ ‫‪Numeric‬‬
‫‪keys‬‬
‫‪۶‬‬
‫دکمپیوټر ښې اړخ ته موقیعت لري ‪ ،‬دیو کلکیلوټر په شان‬

‫دا هغه بټنونه یا ‪ keys‬دي چي یوه ځانګړي دنده ترسره کوي او ‪۶۲‬‬
‫‪Function‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪keys‬‬
‫داني بټنونه دي چي عبارت دي له‬
‫‪ f1,f2,f3,f4,f5,f6,f7,f8,f9,f10,f11,f12:‬او هر یو یي یوه‬
‫ځانګړي دنده ترسره کوي ‪.‬‬
‫دا هغه بټنونه یا ‪ keys‬دي چي سکرین او کرسر کنټرولوي ‪،‬او پدې‬ ‫‪Control‬‬ ‫‪۹‬‬
‫کي شامل دي‬ ‫‪keys‬‬
‫ځلور نور بټنونه چي ‪ arrow‬بټنونه ورته ویل کی ي ‪ .‬او عموما‬
‫‪control keys‬‬
‫عبارت دي له ‪Home,End,Insert,Dlete,page Up , page‬‬
‫)‪Down , : control(Ctrl) , Alternate(Alt) , Escape(Esc‬‬
‫کیبورډ یو شمېر ځانګړي بټنونه یا ‪ Keys‬هم لري چي عبارت دي له‬ ‫‪Special‬‬ ‫‪۵‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪purpose‬‬
‫‪Enter, Shift, Caps lock, Num lock, Space Bar, Tab and‬‬ ‫‪keys‬‬
‫‪print screen‬‬

‫‪pg. 33‬‬
 ‫‪Short cut keys‬‬
‫د ټولو پروګرامونو ‪ short cut keys‬یو له بل سره توپیر لري مسلکي کسان همېشه‬
‫له ‪ Short cut keys‬څخه استفاده کوي‪.‬‬
‫هغه وخت چي له ‪ short cut keys‬څخه استفاده کیږي له ماوس څخه نه کوو‪.‬‬
‫وینډوز ‪ 7‬هم ډېر ‪ short cut keys‬لري چي له ځینو مهمو څخه یي استفاده کوو‪.‬‬

‫‪pg. 34‬‬
‫‪F1‬‬ ‫د مرستې لپاره‬

‫‪F2‬‬ ‫دنوم بدلولو لپاره‬

‫‪F3‬‬ ‫د فایل یا فولډر پیداکولو لپاره‬

‫‪F4‬‬ ‫په ‪ search‬وینډو کې د ‪ address bar‬دښکارکولو لپاره‬

‫‪F5‬‬ ‫دکمپیوټر د ‪ refresh‬کولو لپاره‬

‫‪F6‬‬ ‫په ‪ desktop‬باندي د عناصرو ځای پر ځای کولو لپاره‬

‫‪F10‬‬ ‫د خالص شویو پروګرامونو ‪ menu bar‬د فعالولو لپاره‬

‫‪Delete‬‬ ‫د پاک کولو لپاره‬

‫‪Esc‬‬ ‫د فعال شویو پروګرامونو د لغوه کولو لپاره‬

‫‪ :2‬ماوس(‪)Mouse‬‬
‫یوه نښه کونکي مشهوره اله ده ‪ ،‬دغه یوه نامتو ‪ cursor‬کنټرولونکي اله ده‪.‬‬

‫د یوه کوچني ایرغوي په اندازه دیو ‪ box‬په شان سایز لري او سره له یوه غونډاري‬
‫توپ سره‪.‬‬
‫او همدارنګه د ماوس په ښکتن برخه کي یو حرکت لوري حس کوي یعني داسي چي‬
‫یوماوس په کوم لوري حرکت کوي نو په هم هغه لوري دماوس نښه هم حرکت کوي‪.‬‬
‫او ماوس استوي ځوابونه ‪ CPU‬ته کله چي دماوس بټن ووهي ‪.‬‬

‫او په عمومي توګه ماوس دوه بټنونه لري ‪ ،‬یو یي چپ طرف ته موقیعت لري چي‬
‫د ‪ Lift‬بټن په نامه یادی ي ‪ ،‬او بل یي ښي طرف ته موقیعت لري چي د ‪ Right‬بټن په‬
‫نامه یادی ي ‪ .‬او ماوس استعمالی ي لپاره د چي ‪ cursor‬په سکرین کي کنټرول کړي‪.‬‬

‫مګر د ماوس په واسطه مو نه شو کوالی چي کمپیوټر ته یوه لیکنه داخله کړو ‪.‬‬

‫‪pg. 35‬‬
 ‫د ماوس ګټې‬
‫‪ :۶‬په استعمال کي ډېر هوسا ده ‪،‬یا اسانه ده ‪.‬‬
‫‪ :۲‬ارزانه هم ده یعني قیمته نده یا یي قیمت ډېر لوړ نده‬
‫‪ :۹‬په ډېر تیزۍ سره ‪ cursor‬ته حرکت ورکوالی شو یعني ډېر تېز کار کوي ‪.‬‬

‫‪ )Joystick):3‬یا د خوښې لښته‬

‫دا هم یوه نښه کونکي اله ده‪ .‬کوم چي حرکت ورکوي د‪ cursor‬نښې ته په مانیټور‬
‫سکرین باندي‪ .‬دغه اله یو غټ ګرد توپ په سرکي لري ‪ ،‬او یو ووړ ګرد توپ په پای‬
‫کي لري او په پای کي یوه ساکټه موجوده ده چي دغه دوه توپونه پرې نسب شوي دي ‪.‬‬

‫او کله چي دسر توپ ته حرکت ورکړو نو الندي توپ په حرکت راځ‬

‫او عموما (‪ )CAD‬یعني ‪ computer aided designing‬کي او کمپیوټري لوبو کي‬

‫تري نه ګټه اخیستل کی ي‪.‬‬
‫د دغه الې وظیفه هم د ماوس په شان ده‪.‬‬

‫‪pg. 36‬‬
 ‫‪CTRL+KEYAS‬‬

‫‪CTRL+A‬‬ ‫د ټولو شیانو د خوښولو لپاره‬

‫‪CTRL+C‬‬ ‫د کافي کولو لپاره‬

‫‪CTRL+V‬‬ ‫د کافي شویو د سریښولو لپاره‬

‫‪CTRL+X‬‬ ‫د کټ کولو لپاره‬

‫‪CTRL+Z‬‬ ‫مخکي حالت ته د تللو لپاره‬

‫‪CTRL+‬‬ ‫د یوې کلمې پای ته د ‪ cursor‬د بیولو لپاره‬

‫‪CTRL+‬‬ ‫د یوې کلمې سر ته بیولو لپاره‬

‫‪CTRL+‬‬ ‫د یو پراګراف پای ته د‪ cursor‬بیولو لپاره‬

‫‪CTRL+‬‬ ‫د یو پراګراف سر ته د‪ cursor‬د بیولو لپاره‬

‫‪CTRL+F4‬‬ ‫د یو پروګرام د بندولو لپاره‬

‫‪CTRL+ Esc‬‬ ‫د ‪ start menu‬خالصولو لپاره‬

‫‪CTRL+ Shift‬‬ ‫د متن د ېوې برخي د انتخابولو لپاره‬

‫‪pg. 37‬‬
 ‫‪ :4‬بریښنایز قلم(‪)Light Pen‬‬
‫برېښنایز قلم یوه نښه کونکي اله ده چي قلم ته ورته شکل لري ‪.‬او دا استمعالی ي‬
‫دیوې ‪ Display‬د غوره کېدو لپاره او د سکرین په پرده باندي د یوه انځوررسمول یا‬
‫هم د یوې لیکني لیکل ‪.‬‬
‫له ‪ Photocell‬او نوري سیستم او له واړه ټیوب څخه جوړ شوی دی ‪ .‬او د قلم په پای‬
‫کي یو ‪ tip‬ده چي نښي ته حرکت ورکوي مانیټور سکرین باندي ‪.‬‬

‫او ‪ light pen‬یو بټن هم لري ‪.‬‬

‫‪ Photo cell‬احساسي عنصر ده چي د سکرین ځای په ډاګه کوي او استوي معلومات‬

‫چي له ‪ CPU‬سره مطابقت ولري‪.‬‬

‫‪Photocell‬‬
‫کله چي وړانګه ورته‬ ‫یوه برقي اله ده چي تولیدوي اوریزیډ نیسي د ‪voltage‬‬
‫ورسی ي ‪.‬‬

‫‪Track Ball :5‬‬

‫‪ Trackball‬یوه ‪ input‬اله ده چي په ‪ notebook‬او ‪ laptop‬کمپیوټرونو کي ځني‬
‫استفاده کی ي‪ .‬دماوس په شان دنده اجرا کوي او دګوتي پواسطه حرکت ورکوالی شو‬

‫‪pg. 38‬‬
 ‫‪ Trackball‬د‪ space‬بټن پورته خوا ته موقیعت لري‪.‬‬

‫یو ‪ trackball‬په مختلیفو شکلونو د یو توپ په رقم پیداکی ي‪.‬‬

‫‪Scanner :6‬‬
‫یوه ‪ input‬اله ده چي دنورو ‪ photocopy‬ماشینونو په شان کار کوي ‪ ،‬دغه یوه‬
‫داسي اله ده چي کله مو وغواړو یوشمیر معلومات چي په کاغذ باندي وي او کمپیوټر‬
‫ته داخل کوو نو له ‪ scanner‬څخه استفاده کوو یا په بل عبارت هارډ سافټ ته اړول او‬
‫کوالی شو چي یوه ورقه کي تغیر راولو نو له ‪ scanner‬څخه استفاده کوو‪.‬‬

‫‪pg. 39‬‬
 ‫‪Microphone:7‬‬
‫یوه ‪ input‬اله ده چي یو غ یا یو اواز په کمپیوټر کي په ‪ digital‬ډول ثبتوي‪.‬‬

‫او دغه اله استعمالی ي چي کله مو وغواړو چي یو غ یا یواواز په خپل کمپیوټر کي‬
‫ثبت کړو نود مایکرو فون په واسطه کوالی شو‪ ،‬او په یوه انټرنیټي اړیکه کي ترینه‬
‫استفاده کوالی شو یعني زمو غ دمایکروفون په واسطه بل شخص ته لې دول کی ي‪.‬‬

‫‪pg. 40‬‬
‫‪Chapter 8‬‬

‫اوټ پوټ الې‬

‫الندی ځینی مهمی الې چې په کمپیوټرکې ډیرې په کار وړل کی ي درپیژنو‪:‬‬

‫‪ ‬منټرونه‬
‫‪ ‬ګرافیک پلټر‬
‫‪ ‬پرنټر‬
‫‪.1‬منټرونه‪:‬‬
‫منټرونه د ‪ )visual display unit( VDU‬په نامه هم یادی ی دکمپیوټر له مهمواوټ‬
‫پوټ الوڅخه شمیرل کی ي‪.‬‬

‫منېټرونه له کوچنیو نقطو څخه یو تصویر جوړ یا ترتیبوي چی د)‪ )Pixels‬په نوم‬
‫یادی ي په یوه مستطل ډوله شکل کې یې جوړوي‪.‬‬
‫دکمپیوټردسکرین د تصویر ځیګوالی د‪ sharpen‬په نوم یادی ي چې دپیکسلو په‬
‫زیاتوالي کې مهم رول لري‪.‬‬

‫په کمپیوټرونو کې دمنېټرونو لپاره دوه ډوله سکرینونه په کار وړل کی ي‪:‬‬

‫(‪ Cathode Ray Tube )CRT‬‬

‫‪ Flat panel Display‬‬

‫‪Cathode Ray Tube (CRT) Monitor1.1‬‬

‫د )‪( CRT display‬ښودونکی دپیکسلونو په نوم دکوچنیو نقطو څخه تصویر جوړوي‪،‬‬
‫چې د )‪(Tiny Dots‬په نوم یادی ي‪.‬‬

‫کوچني پکسلونه دعکسونو صفاوالي او په ښه کفیت ښودلو لپاره ډیر اړین دي دغه‬
‫پکسلونو چې په څومره اندازه زیات وي هماغه اندازه عکس روښانه وي‪.‬‬
‫که چیرته د)‪ (e‬توری د ورډ په پروګرام کې یو مثال ونیسو‪:‬‬

‫‪pg. 41‬‬
 ‫کله چې دغه توری )‪ (Magnifier‬په وسیله را ن دې کړو نو د دغو پیکسلونو او‬
‫کوچنیو نقطوشتون مو توجه را جلبوي‪ ،‬څومره چې یې ن دې کوو د پیکسلونو شمیر‬
‫یې څرګندی ي او کیفیت هم له السه ورکوي او په څومره اندازه چې لرې والی ولري‬
‫کیفیت یې هم ښه وي‪ ،‬همدارنګه په تصویر کې هم څومره اندازه چی دپکسلونو شمیر‬
‫زیات وې د تصویر کیفت هم ښه وي‪،‬سکرین دپکسلونو په نوم دنقطو په ټولیو ویشل‬
‫شوی دی څومره چې دغه پیکسلونه سټنډرډ وي او یا یې شمیر زیات وي هماغه‬
‫اندازه تصویر ښه کیفیت لري‪،‬اوکه دغه عکس ران دې هم کړوکیفیت یې په خپل ځای‬
‫ثابت پاتې کی ي‬
‫اکثره سکرینونه ‪ ۹۱‬توري په افقي ډول او ‪ ۲۵‬په عمودي ډول ښودالی شي‪.‬‬
‫د ‪ CRT‬منټورنه ځینې نیمګړ تیا وې‪:‬‬

‫‪ ‬د سایز غټوالی‬

‫‪ ‬د برق ډیر مصرف‬
‫‪‬‬
‫‪: Flat-Panel Display Monitor1.2‬‬
‫فلټ پینل ډوله سکرینونه په ویډیویي آلو کې هم راځي‪ ،‬چې د )‪(CRT‬په پرتله د غ د‬
‫کموالي‪ ،‬د وزن د کموالي او د برق کم مصرف له نظره ښه والی لري‪.‬‬
‫بله اسنتیا یې دا ده چې کوالی یې شو په دیوال یې را ځوړند کړو یا هم ځینې له دغه‬
‫ډول سکرینونو څخه د انسان په مټ د تړلو وړتیا هم لري‪.‬‬
‫د دغه ډول سکرینونو استعمال په اوسني وخت کې د ویډیوګیم‪،‬کالکولټر‪ ،‬منیټر‪،‬لپ ټاپ‬
‫سکرین او د ګرافیک سکرین په بڼه دی‪.‬‬

‫‪:Printers‬‬ ‫‪.2‬پرینټرونه‬
‫پرینټرهم یوه اوټ پوټ اله ده چې معلومات له کمپیوټر څخه په کاغذ باندې چاپوي‪.‬‬

‫په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪Impact Printers‬‬

‫‪Non-Impact Printers‬‬

‫‪pg. 42‬‬
 ‫‪ 2.1‬اغیزمن پرنټر ‪: impact printers‬‬
‫توري لومړی په رایبن باندې راولي او وروسته یې په کاغذ باندې پریس کوي‪.‬‬

‫د دغه پرینټر ځینې ځانګړتیاوې‪:‬‬

‫ډیر کم برق مصرفوي‬ ‫‪‬‬
‫ډیر شورناک هم دي‬ ‫‪‬‬
‫په یوه ځای د ډیرو مغلوماتو پرینټ کولو وړتیا هم لري‬ ‫‪‬‬
‫د یوه عکس یا د یوې ورقې د پرینټ کولو لپاره فزیکي اړیکې ته ضرورت لري‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫دغه پرنټرونه هم په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪Character Printers‬‬
‫‪Line Printers‬‬

‫‪:Character Printers 2.2‬‬

‫د تورو پرینټرونه هغه پرینټرونه دي چې په یوه وخت کې یو توری پرینټ کوي‪.‬‬
‫دا ډول پرینټرونه په دوه ډوله ویشل شوي دي‪:‬‬

‫)‪Dot Matrix Printer (DMP‬‬

‫‪Daisy Wheel‬‬

‫‪:Dot Matrix Printer 2.3‬‬

‫دغه پرنټر د اقتصادي والي او ښه کیفیت له مخې په مارکیټینګ کې تر ټولو مشهور‬
‫کمپیوټر دی‪ ،‬هر یو توری په جدولي شکل پرینټ کوي چې له همدې امله په دغه نوم‬
‫یادی ي‪ ،‬په الندې سایزونو کې پرینټ کوالی شي‪:‬‬
‫(‪ ۳×۹،۹×۳،۳×۳‬او ‪)۵×۹‬‬

‫‪pg. 43‬‬
 ‫ښیګڼې‪:‬‬
‫ارزانه‬
‫په پراخه توګه استعمالی ي‬
‫د نورو ژبو توري هم پرینټ کوالی شي‪.‬‬
‫نیمګړتیاوې‪:‬‬
‫د سرعت کموالی‬
‫خراب کیفیت‬

‫‪: Daisy Wheel Printer 2.4‬‬

‫ځکه ورته دا نوم یادوي چې توري د ګالبو د پاڼو په څیر سره را غونډوي او بیا یې په‬
‫کاغذ باندې چاپوي‪ ،‬دغه پرېنټرونه عموما په مایکروسافټ ورډ کې په کار وړل کی ي‬
‫او توري هم په ډیر لوړ کیفیت چاپوي یعنې روڼ او ښکلي یې چاپوي‪.‬‬

‫ښیګڼې‪:‬‬
‫د(‪ )DMP‬څخه ډیر د باور وړ دي‬

‫ډیر ښه کیفیت لري‬

‫د تورو فونټونه په اسان سره د بدلیدلو وړ دي‬

‫نیمګړتیاوې‪:‬‬
‫له(‪ )DMP‬څخه یې سرعت کم دی‬

‫ډیر شورناک دي‬

‫له(‪)DMP‬څخه ډیرقیمته دی‬

‫‪:Line Printers 2.5‬‬

‫هغه پرنټرونه دي چې په یوه ځل سره مکمله کرښه پرنټ کوي‪.‬‬

‫‪pg. 44‬‬
 ‫دغه پرنټرونه هم په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪Drum Printer‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Chain Printer‬‬ ‫‪‬‬

‫‪:Drum Printer 2.6‬‬

‫دغه پرنټرد شکل له مخې ډول ته ورته ده نو ځکه ورته ‪ Drum‬وایي‪ ،‬په سطحي ډول‬
‫‪ Drum‬پرنټر په مختلفو برخو ویشل شوی دی‪ ،‬ټولې برخې یې د یوې‪،‬یوې ورقې سره‬
‫مساوي دي‪ ،‬لکه د مثال په ډول یو کاغذ له ځانه سره لرو چې د ‪ ۶۹۲‬تورو د ځایولو‬
‫ظرفیت لري نو دغه پرنټر هم ورته د ‪ ۶۹۲‬تورو د چاپولو ځایونه لري‪ ،‬دځینو برخو‬
‫پواسطه تورو ته ښکال ورکوي‪.‬‬
‫د تورو مختلف سیټونه په بازار کې د پیدا کیدلو وړ دي‪ ،‬چې ځینې سیټونه د ‪ ۹۹‬تورو‪،‬‬
‫ځینې سیتونه د ‪ ۱۹‬او ځینې بیا د ‪ ۳۱‬تورو ځایونه لري‪.‬‬
‫کله چې د ډرم پرینټر د چاپولو برخه یو ځل یوه دوره وهي‪،‬نو یوه لیکه توري له ځانه‬
‫سره چاپوي‪ .‬ډرم پرینټر ډیر لوړ سرعت لري چې آن کوالی شي‪ ،‬په یوه دقیقه کې له‬
‫‪ ۹۱۱‬څخه تر ‪ ۲۱۱۱‬پورې توري پرینټ کړي‪.‬‬
‫ګټې‪:‬‬

‫ډیر لوړ سرعت‬ ‫‪‬‬

‫نیمګړتیاوې‪:‬‬
‫ډیر لوړ قیمت لري‬ ‫‪‬‬
‫د تورو فونټونه پکې د بدلیدلو وړ نه دي‬ ‫‪‬‬

‫‪:Chain Printer 2.7‬‬

‫په دغه ډول پرینټر کې د چاپ کړییزې ډوله برخې شتون لري‪ ،‬نو ځکه ورته کړه ییز‬
‫پرینټر وایي‪.‬‬
‫ګټې‪:‬‬

‫د تورو فونټونه په اسان سره د بدلیدلو وړ دي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 45‬‬
‫په دغه ډول پرنټرونو کې کوالی شو په یوه پرنټر کې څو ژبې د تورو د پرنټ‬ ‫‪‬‬
‫کولو لپاره استعمالوالی شو‪.‬‬
‫نیمګړتیا‪:‬‬
‫‪: Non-Impact printers 2.8‬‬
‫دغه ډول پرینټرونه ډیر شور کوي‬
‫دغه ډول پرنټرونه د چاپولو لپاره د رایبن برخه نلري‪ ،‬دغه ډول پرنټرونه کوالی شي‬
‫په یوه ځل سره یوه ورقه توري پرنټ کړي‪ ،‬نو ځکه ورته ‪Page‬پرنټر وایي‪.‬‬

‫دغه ډول پرنټرونه هم په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪Laser Printers ‬‬
‫‪Inkjet Printers ‬‬

‫د ‪ non-impact printers‬ځینې ځانکړتیاوې‪:‬‬

‫د ‪ Impact Printers‬په پرتله ډیر سرعت لري‬ ‫‪‬‬
‫شور نه کوي‬ ‫‪‬‬
‫لوړ کیفیت لري‬ ‫‪‬‬
‫د تورو مختلفې بڼې او مختلف سایزونه لري‬ ‫‪‬‬

‫‪:Laser Printers 2.9‬‬

‫دغه پرنټرونه د ایزر د شعاع پواسطه توري په پاڼه پرنټ کوي‪.‬‬
‫ګټې‪:‬‬
‫ډیر لوړ سرعت‬ ‫‪‬‬
‫په لوړ کیفیت سره د اوټ پوټ برخې درلودونکی‬ ‫‪‬‬
‫د ګرافیک پرنټ کول په ډیر لوړ کیفیت سره‬ ‫‪‬‬
‫د فونټونو مختلفې برخې او سایزونه سپورټ کوالی شي‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 46‬‬
 ‫نیمګړتیاوې‪:‬‬
‫قیمت یې لوړ دی‬ ‫‪‬‬
‫په یوه وخت کې نه شي کوالی ډیرې ورقې پرینټ کوي‬ ‫‪‬‬

‫‪: Inkjet Printers 2.10‬‬

‫دغه پرینټرونه د ‪ Non-impact Printers‬له جملې څخه شمیرل کی ي‪ ،‬چې په نوې‬
‫ټیکنالوج سمبال کمپیوټرونه دي‪ ،‬او توري د رنګونو په وسیله په پاڼو پرنټ کوي‪،‬‬
‫دغه پرنټرونه په لوړ کیفیت اوټ پوټ تولیدوي‪ ،‬دوی ل شور کوي او بله ځانګړتیا یې‬
‫دا ده چې توري په مختلفو سټایلونو سره پرنټ کوالی شي‪ ،‬په یوه وخت کې څو پاڼې‬
‫توري هم پرنټ کوالی شي‪.‬‬

‫ګټې‪:‬‬
‫په لوړ کیفیت پرنټ‬ ‫‪‬‬
‫ډیر د باور وړ‬ ‫‪‬‬
‫نیمګړتیاوې‪:‬‬

‫قیمت یې لوړ دی‬ ‫‪‬‬

‫هغه پاڼه باندې پرنټ کوي چې غټ سایز ولري‬ ‫‪‬‬
‫د ‪ Laser Printer‬په پرتله ‪ Slow‬دی‪.‬‬

‫‪pg. 47‬‬
‫‪Chapter 9‬‬

‫حافظه‬
‫حافظه یا میموري‬
‫یوه میموری یا حافظه لکه دانسان ددماغوپه شان دی‬

‫ددي لپاره کارول کی ي چی خام معلومات اوالرښوونې ذخیره کړي‬

‫دکمپوټرحافظه هغه ځای دی چي هلته دکمپوټرمعلومات ذخیره وي‬
‫او عملیي پري اجراکی ي‪.‬‬
‫یعني پروسیس کی ي اوهغه الرښوونې چي پروسیس ته ضرورت لري‬
‫ذخیره وي‪.‬‬
‫حافظه چي په ډیرو واړو غړویا برخوویشل شویدي هغوی وړو برخو ته سیلونه یا‬
‫حجری وایي‪.‬‬

‫‪pg. 48‬‬
 ‫هرتش ځای یا سیل بی مثاله پته لري کوم چي له صفر نه مختلف وي‬
‫دحافظي داندازې ته یوتري منفي کړه‬
‫دبیلګې په ډول که یو کمپوټر‪64k‬لفتونه ولري دغه خافظه ‪ 64‬برخې‬

‫لري‪ 1024=65536‬خافظې موقتونه لري ددي موقتونه څخه تر ‪65535‬پورې دي‬

‫په اساسي ډول میموري(خافظه)په دري ډوله دي‬
‫‪ .1‬ذخیروي میموري‬
‫‪ .2‬لومړن یا اساسي میموري‬
‫‪ .3‬دوهم ډول یا فرعي میموري‬

‫‪ : 1‬ذخیروي میموري یا)‪(Csche Memory‬‬

‫هغه میموري ده چي ‪Ram‬ا و ‪ CPU‬ترمنځ پرته وي‬

‫کیش میموري هغه تیزه نیمه هادي میموري ده چي ‪ CPU‬کار تیزه ولي شي‪.‬دغه‬
‫میموري د‪ cpu‬اواصلي حافظه ترمنځ دپولې په حیث عمل کوي‬

‫دغه میموري هغه معلومات اوشیان اخلي چي هروخت د‪ cpu‬په وسیله‬

‫کارول کی ي‪.‬دمعلوماتو برخې اوپرګرامونه دعملیاتو سیستم په وسیله‬

‫د ‪ CD‬یا ‪ Disk‬څخه ‪ Cshce‬میموري ته داخیلی ي‪.‬‬

‫له کوم ځای څخه چي ‪ cpu‬دغه معلومات حاصلولي شي یا السته راوړلي شي‪.‬‬

‫ذخیروي )‪ (Cshce‬میموري ګټي په الندی ډول دي‬

‫‪ ‬کش میموري داصلي میموري څخه تیزه ده‬

‫‪ ‬دغه میموري داصلي میموري څخه کم وخت اخلي‬
‫‪ ‬دکش میموري هغه پرګرامونه ساتي چي په ډیرکم وخت کی داجراوړوي‪.‬‬
‫‪ ‬دمؤقف وخت لپاره معلومات ذخیره کوي‬

‫‪pg. 49‬‬
 ‫ذخیروي میموري توانونه په الندی ډول دي‬

‫‪ ‬کش میموري محدود ظرفیت لري‬

‫‪ ‬او ډیره قیمتي دي‬

‫‪ : 1‬اساسي میموري‬

‫اساسي میموري یوازي هغه معلومات اوالښوونې اخلي چي فعالَ کار پری کی ي‪.‬اوکله‬
‫چي کمپوټر ګل شي معلومات دالسه ورکوي دغه میموري عموما َ دنیمه هادی موادوڅخه‬
‫جوړه شوي ده دغه میموري تیزراجسټرنه شي کوالی معلومات اوالرښوونه پروسیس‬
‫ته ضرورت لري په اساسي میموري کي دغه په دووبرخو یغني په دووفرغي برخو ویشل‬
‫کی ي‪.‬‬

‫‪ RAM‬او ‪ROM‬‬

‫داصلي حافظي ځانګړتیاوې‬

‫‪ .1‬دغه میموري نیمه هادي دي‬

‫‪ .2‬دغه میموري اصلي په خیث هم پیژندل شوي‬
‫‪ .3‬اکثره اوښتونکې دې‬
‫‪ .4‬مله چي کمپوټرګل شي معلومات نه ذخیره کوي‬
‫‪ .5‬دادکمپوټر کارګره میموري ده‬
‫‪ .6‬دوهم یا فرغي حافظي څخه سرعت زیات دی‪.‬‬

‫‪ : 2‬فرعي میموري‬

‫دغه حافظه دخارجي حافظي په حیث پیژندل شوې یا دتغیر نه منونکی میموري په حیث‬
‫پیژندل شوي دغه میموري داصلي حافظي څخه ورو کارکوي نوموړي میموري همیشه‬
‫معلومات ذخیره کوي‪.‬‬

‫‪pg. 50‬‬
‫‪ CPU‬مستیما دغه میموري څخه ګټه نشي اخیستي او دخارجونې پر وسیله تری کار‬
‫اخیستي شي ددوهمي حافظي منځپانګه لومړی اصلي میموري ته ځي او بیا یي‬
‫‪ CPU‬اخیستی شي دبیلګې په ډول ‪ disk Rom‬یوازي دلوستلو میموري‬

‫)‪ DVD (Read only memory‬وغیره‪...‬‬

‫ددوهمه یا فرعي حافظي ځانکړ تیاوې‬

‫‪ .1‬دغه حافظه اختیارې دي‬

‫‪ .2‬دغه حافظه دمحافظوي حافظي په حیث هم پیژندل شوي‬
‫‪ .3‬دغه حافظه تغیر نه منونکي ده‬
‫‪ .4‬که چیری ګل هم شي بیا هم دوخت معلومات ساتي‬
‫‪ .5‬دغه حافظه په کمپوټرکي دمعلوماتو دساتلو لپاره کارول کی ي‬
‫‪ .6‬ددی میموري څخه بغیر هم کمپوټر کارکوالی شي‬
‫‪ .7‬دلومړن حافظي څخه وروکار کوي‬

‫‪pg. 51‬‬
‫‪Chapter 10‬‬

‫)‪RAM= (Random Access Memory‬‬

‫‪ - ۶‬ناټاکل د السرسی وړ میموری )‪(RAM‬‬

‫ریم یو داخلی میموری د ‪ CPU‬ده چی په کی معلومات‪ ،‬پروګرامونه او د پروګرامونو‬
‫نتیجی ذخیره کی ی‪ .‬او دا د لیکلو او لوستلو میموری چی ذخیره کوی معلومات تر هغه‬
‫پوری چی ماشین چاالن وی‪ .‬کله چی ماشین غلی شی (خاموش) نو معلومات هم له‬
‫بینه ځی‪.‬‬
‫د السری وخت په ‪ RAM‬کی مستقیل دی د هر ذخیره شوی ځای په داخل د میموری کی‬
‫چی السته راځی ډیر زر نسبت بل ادرس نه او نیسی په هماغه اندازه وخت‪ .‬او‬
‫معلومات په ‪ RAM‬کیداشی په ناڅاپی ډول السته راشی خو ډیر قیمتی به وی‪.‬‬

‫په ‪ RAM‬کی معلومات ذخیره کی ی په تیت شوی ډول تر هغه وخت پوری چی کمپیوتر‬
‫نه وی ګول شوی یا برق نه وی تللی‪ ،‬له دی پلوه پرلپسی شاتړ (مالتړ) د پاور سیستم‬
‫(‪ )UPS‬معموال استفاده کی ی له کمپیوټر سره‪ RAM .‬وړکی ده په دواړو حالتونو کی‬
‫هم یی فزیکی سایز او هم یی د معملوماتو ثبت کول ځان سره‪.‬‬
‫د ‪ RAM‬دوه ډوله‪:‬‬

‫‪ ‬ساکن )‪RAM (SRAM‬‬

‫‪ ‬حرکی )‪RAM (DRAM‬‬
‫‪ 1.1‬ساکن )‪RAM (SRAM‬‬

‫لغت د ساکن مون ته راښایی چی د ‪ RAM‬میموری حفظ کوی محتویاط تر هغه پوری‬
‫چی همایه کی ی د برق په واسطه‪ ،‬نو هر کله چی ماشین (کمپیوټر) ته انرژی ونه‬
‫رسی ی نو هغه معلومات چی ذخیره شوی وی نو له السه وځی‪ SRAM .‬چیپونه‬
‫استفاده کوی یو میټریکس د ‪ ۱‬ټرانسیسټورونو او نه استفاده کوی ذخیره کونکی‪.‬‬
‫ټرانسیسټورونه ضرورت نه لری انرژی ته چی مخنیوی وکړی له کسر(درز) نه‪ ،‬نو‬
‫‪ SRA,‬ضرورت نه لری چی رفریش شی په برابر او منظم ډول باندی‪ ،‬په خاطر د دی‬
‫چی اضافی ساحه شتون لری په مټریکس کی‪ .‬د ‪ SRAM‬د چیپونو استفاده ډیره ده‬

‫‪pg. 52‬‬
 ‫نسبت ‪ DRAM‬ته لپاره د مساوی اندازه د ذخیری ساحه‪ ،‬نو په دی اساس د ساخت‬
‫مصرف زیاتوی‪ .‬نو ‪ SRAM‬استفاده کی ی په حیس د ذخیروی میموری او ډیر چټک‬
‫السرسی لری‪.‬‬

‫مشخصات د ساکن ‪RAM‬‬

‫لری او د عمر‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫د ریفریش لپاره ضرورت نشته‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫چټګ دی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫استفاده کی ی په حیس د ذخیروی میموری‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫غټه اندازه لری‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫لوړ قیمت لرونکی ده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫د انرژی ډیر مصرف کونکی ده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1.2‬حرکی )‪RAM (DRAM‬‬
‫‪ DRAM‬برخالف ده د ‪ ، SRAM‬او باید په مستمر ډول ریفریش شی په یو ترتیب‬
‫کی چی حفظ کړی معلومات‪ .‬او دا ‪ RAM‬ځای نیسی د میموری په یو دوران کی د‬
‫ریفریش چی دا بازنویسی کوی معلومات څوڅو سلنه دفی په ثانیه کی‪DRAM .‬‬
‫استفاده کی ی د ډیرو میموری سیستمونو لپاره ځکه چی دا ارزانه او کوچنی ده‪،‬‬
‫ټول ‪ DRAMs‬جوړ شوی د میموری حجراتو نه چی یو یی د برق ذخیره اوبل یی‬
‫ټرانسیسټور‪.‬‬
‫مشخصات د حرکی ‪RAM‬‬

‫لری لنډ عمر د معلوماتو د ذخیری‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ضرورت لری چی ریفریش شی په دوام دار ډول‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫که مقایسه یی کړو نو سلو ده نسبت ‪ ..‬ته‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫استفاده کی ی د ‪ ...‬په شکل‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫کوچنی ده په اندازه کی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ل د لوړی بیی ده‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ل مصرف کوینکی د انرژی ده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪pg. 53‬‬
‫‪Chapter 11‬‬

‫‪ .1‬روم )‪ROM:(Read only memory‬‬

‫(ریډ انلي میموري) چپ په مادربورډ باندي موقعیت لري د کمپیوټر اصلی حافظه ده چې‬
‫یوازی لوستل کی ی او په هغه کی لیکل نه شو کولی‪ .‬په دي چپ کي معلومات وي چي‬
‫دپروسیسر پواسطه په مستقیم ډول استفاده تري کیداي شي‪.‬‬

‫په روم کي چي کوم معلومات پراته وي دبرق په تګ سره له مینځه نه ځي‪ .‬هغه‬
‫ریم په نسبت آهسته او دهارډ معلومات چي په روم کي پراته وي دپروسیسر ته د‬
‫ډسک په نسبتت په سرعت انتیقالی ي‪.‬‬

‫چیپونه روم (‪)ROM‬‬

‫په مادربورډ باندي په الندي ډولونو روم چپونه مندل کیداي شي‬

‫‪) BIOS ROM( .1‬‬

‫‪(PROM) .2‬‬
‫‪) EPROM( .3‬‬
‫‪) EEPROM( .4‬‬
‫‪) Flash ROM( .5‬‬

‫‪ :1‬بایوس روم)‪BIOS ROM (Basic input output system‬‬

‫‪pg. 54‬‬
 ‫(بیسیک ان پوټ اوټ پوټ سیستم ) چپ په مادربورډ باندي موقعیت لري دنوموړي‬
‫‪،‬پورټونو‪،‬سافټ وئر او ‪CPU‬چپ مقصد دکمپیوټر دهارډوئر لکه‪:‬ډرایونه‪،‬کالک‪،‬‬
‫تر مینځ ارتباط پیداکول دي‪Operating system.‬‬

‫چي زمون په کمپیوټر کي انسټال دي دهغه په ټول ‪HW‬همدارنګه څومره هارډ وئر‬
‫لیسټ او دهغه په اړه معلومات په بایوس کي پراته وي‪،‬د مثال په ډول یو کس ځانته‬
‫معلومول غواړي چي زما په کمپیوټر کي څومره اود کومي کمپني هارډ ډسک او یا‬
‫کومه میموري کې انسټال ده او همداسي نور‪.‬‬

‫په بایوس روم کي د یو سافټ وئر څخه استفاده شوي ده چي د فارم وئر په نامه سره‬
‫یادی ي‪.‬ځیني وخت بایوس روم ته روم بایوس یا سیستم بایوس هم وایي‬

‫همدارنګه نن سبا مختلفي الي د ځان سره خپل خاص بایوس چپونه لري لکه ‪ :‬سونډ‬
‫کارډ خپل مستقل بایوس چپ لري خو کله چي مون ه د بایوس روم لفظ استعمالو مطلب‬
‫ورڅخه هغه بایوس دي چي په مادربورډ باندي موقعیت لري‪.‬‬

‫په عمومي ډول ویلي شوه چي بایوس دهارډوئر او اپریټینګ سیستم تر مینځ دیوي‬
‫پردي یا انټرفیس شکل او وظیفه لري‪.‬‬

‫دبایوس چپ تصویر‬

‫بایوس چپ په مادربورډ کي الندي وظیفي اجراکوي‪:‬‬

‫‪pg. 55‬‬
 ‫‪ ‬د هر هارډوئر د سیټ اپ پروګرام کوربه وي‪.‬‬
‫‪ ‬د پوسټ په عملیه کي سیستم ټیسټ کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د بوټ عملي کنټرولوي‪.‬‬
‫‪ ‬که چیرته د پوسټ په عملیه کي کوم مشکیل وي نو د دي مشکیل کوډ په‬
‫سکرین باندي ښکاره کوي‪.‬‬
‫‪ ‬د اپریټینګ سیستم‪ OS‬بوټ کول‪.‬‬
‫‪ ‬د هارډوئر او سیستم توازن برابرول‪.‬‬

‫دبایوس داپ ډیټ کولو ضرورت کله وي‪:‬‬

‫بایوس په اپډیټ باندي خبري وکړو لمړي باید د اپډیټ او اپ ګریډ مخکي ددي چې د‬
‫وپیژنو‪.‬‬

‫‪Update:‬اپډیټ‬

‫تحت الفظي معني یي ده تاریخ ته راوستل ‪.‬نوموړي عملیه عموما په سافټ ویئر باندي‬
‫عملي کی ي‪ .‬کله چي کوم سافټ ویئر زوړ شي نو هغه صحیح کار نکوي ددي لپاره چي‬
‫نوموړي سافټ ویئر صحیح کار وکړي نوي کولو یا اپډیټ کولو ته یي ضرورت دي‪.‬نو‬
‫داپډیټ کولو لپاره به دهمغه سافټ ویئر د انټرنیټ پاڼی ته باید مراجعه وشي‪.‬‬

‫‪ Upgrade:‬اپ ګریډ‬

‫نوموړي عملیه په هارډ ویئر باندي عملي کی ي‪.‬د مثال په ډول زمون ه په کمپیوټر کي‬
‫داسي هارډویئر دي چي صحیح کار نکوي نو ددي لپاره چي زمون ه کمپیوټر صحیح‬
‫کار وکړي او فعال شي باید همدغه هارډویئر بدل او پر ځاي یي بل هارډ ویئر استعمال‬
‫ته اپ ګریډ ویل کی ي‪ .‬شي چي دغي عملي‬

‫‪:‬هر کله چي کمپیوټر الندي کارونه نشي تر سره کولي باید بایوس یي اپ ډیټ شي‬

‫‪pg. 56‬‬
 ‫‪ ‬د سوپر ډسک ډرایئو نه سپورټ کول‪.‬‬
‫‪ ) ATAPI( ‬یا (‪ ) OMEGE‬زیپ ډرایئو نه سپورټ کول‪.‬‬
‫‪ ‬د(‪ ) 8.4 GB‬څخه د زیات هارډ ډسک نه سپورټ کول‪.‬‬
‫‪ Ultra/33,UDMA/66,Udma/100 ‬نه سپورټ کول‪.‬‬
‫‪ ‬بوټ ایبل ‪ ATAPI‬سي ډي روم ډرایئو نه سپورټ کول‪.‬‬
‫‪ ‬د نوي او زیات تیز پروسیسر نه سپورټ کول‪.‬‬
‫په عام ډول که چیرته ستاسو کمپیوټر د سافت ویئر او هارډویئر د تمامو سهلتونو قابل‬
‫نه وو باید بایوس یي اپ ډیټ شي‪.‬‬

‫دبایوس داپډیټ کولو طریقي‪:‬‬

‫د مادربورډ د بایوس د اپ ډیټ کولو دوه طریقي موجودي دي‪:‬‬

‫‪ )۶‬دبایوس چپ په فزیکي ډول تبدیلول‪:‬‬

‫په پخوانیو سیستمونو کي د بایوس چپ اپ ګریډ کول ضروري وه‪.‬یعني د بایوس چپ‬
‫باید راوباستل شي او پرځاي یي نوي بایوس چپ ول ول شي‪.‬خو د نوي بایوس د ل ولو‬
‫مخکي مو باید یوي خبري ته پام وي چي ایا دا نوي بایوس ستاسو د مادربورډ د چپ‬
‫سیټ سره مطابقت کوي او که نه ‪.‬‬

‫‪ )۲‬دفلش دعملي اجراکول‪:‬‬

‫په دي عملیه کي د بایوس اپ ډیټ سافت ویئر د انټرنیټ څخه د ډسک په شکل ډاونلوډ‬
‫کی ي او بیا انسټالی ي‪.‬نوموړي ډسک د کمپیوټر د بوټ لپاره هم استعمالی ي‪.‬‬

‫د دي عملي څخه وروسته په بایوس چپ باندي یو نوي بایوس کوډ کاپي کی ي چي‬
‫دغه عملیه د دریو څخه تر پینځو دقیقو پوري وخت ته ضرورت لري‪.‬‬

‫د پورته دوه طریقو د هري یوي د استعمال څخه وروسته د سیسټم دوباره کانفګر کول‬
‫ضروري دي ‪.‬‬

‫‪pg. 57‬‬
 ‫دبایوس داپ ډیټ کولو په وخت کي احتیاط‪:‬‬

‫دبایوس داپ ډیټ کولو په وخت کي باید الندي نقاط په نظر کي ونیول شي‪:‬‬

‫‪ -۶‬د خپل کمپیوټر د ټولی ډیټا کاپي کول‪.‬‬

‫‪ -۲‬د بایوس د کوډ بیک اپ کول‪.‬‬

‫‪ -۹‬د بایوس کانفګریشن انفارمیشن ریکارډ کول‪.‬ځکه کیداي شي د خپل هارډ ډرایئو د‬
‫د اپ ډیټ کولو په وخت کي له تاسو څخه وغوښتل شي‪.‬‬

‫د هارډ ویئر د کانفګریشن انفارمیشن کي الندي شیونه شامل دي‪:‬‬

‫‪ ‬سلنډر‬
‫‪ ‬هیډز‬
‫‪ ‬سیکټر في ټریک‬
‫‪ ‬ټرانسلیشن‬
‫‪ -٤‬په خپل کمپیوټر کي نورسټټټټټټټټنډرډ بایوس سټټټټټټټیټینګ ریکارډ کړي‪.‬مثال‪:‬هارډډسټټټټټټټک‬
‫ټرانسفر ریټ سیټینګز‪،‬سیریل او پیرالل پورټ سیټینګز وغیره‪.‬‬
‫‪-٠‬دفلش بایوس ډاونلوډ یا چپ ټایئپ بایوس اپ ډیټ په اړه د (‪ ) kit‬یا هغه وړه کتابچه‬
‫چي په هغي کي د بایوس د اپ ډیټ په اړه کافي معلومات موجود وي په ښټټه غؤر سټټره‬
‫لوستل‪.‬‬
‫‪ -٩‬خپل مادربورډ وګوري چي په هغي کي خوبه د جمپر سټټټټټټټیتینګ نه وي ل یدلي‪.‬د‬
‫بایوس د اپ ډیټ کولو لپاره د نوموړي سیټینګ ایډجسټ کول ضروري دي ‪.‬‬

‫‪pg. 58‬‬
 ‫‪: PROM (programmable read only memory) 1.1‬‬
‫‪PROM‬هغه ‪ ROM‬ده چي دکار کونکي په واسطه یوازی یو ځل بدلون موندلی شی‪.‬‬
‫کارونکی یو ځلی ‪ PROM‬اخلی او خپلی خوښی محتویات په ‪ PROM‬کی ځای په‬
‫ځای کوي‪.‬‬
‫د ‪ PROM‬چیپ په داخل کی دری واړه فیوزونه دی او د پروګرامنګ په وخت کی‬
‫فعاله کی ی‪.‬‬
‫‪ PROM‬یوازی یو ځل پروګرام کیدلی شی او د پاکیدو او بدلون وړ نده‪.‬‬
‫‪EPROM(Erasable and programmable read only memory)1.2‬‬
‫د ‪EPROM‬کیدای شی د ماوری ‪Ultra violet‬وړانګوته د‪ 40‬دقیقو لپاره کیښودل‬
‫شي او پاک شي‪.‬‬

‫په عمومی ډول سره د‪ EPROM‬دغه وظیفه اجرا کوي‪.‬‬

‫پرومنګ پروخت بریښنا چارج پوښل شوی دروازی په څیر ساحه بند او دغه چارچ‬
‫تقریبا لسو کلونو لپاره پاتی کی ی دا ځکه چی دچارج وتلو الره نه وی ددغه چارج‬
‫دلمنځه وړلو لپاره دماوری وړانګی کوارتز کرستال څخه د جوړی شوی کړکی‬

‫څخه ماوری وړانګو په واسطه دغه چارج‬ ‫(‪ )LID‬څخه تیری ی او د دغه ‪ROM‬‬

‫باندی راوزی‪.‬د عادی استعمال په حالت کی دکوارتز کړکی دیو سټیکر په واسطه‬
‫بنده او پوښل شوی وی‪.‬‬
‫‪EEPROM(Electrically Erasable and programmable ROM)1.3‬‬
‫د‪EEPROM‬دبریښنا په پروګرام کی ی او پاکی ی دغه ‪ ROM‬کیدلی شی د لس‬
‫زره واری پروګرام او پاک شی ‪.‬‬
‫پروګرام کول او پاکول)‪ UMS(Mile second‬وخت نیسی‪.‬‬
‫په دغه ‪ ROM‬باندی مو هره موقیعت په انتخابی توګه پروګرام او پاک کړو‪.‬‬
‫د‪ EEPROM‬په یو وخت کې یوازی دیو ‪ BYTE‬د په ادندازه پاکیدلی شی نه داسی‬
‫چی ټول چیپ پاک شی ‪.‬‬

‫‪pg. 59‬‬
‫نو پدی اساس ویلی شو چې د دوباره پروکرام کولو پروسه اسانه مګر کم سرعت‬
‫لرونکی ده‪.‬‬
‫د‪ROM‬ګټي‪:‬‬
‫‪.۱‬ثبات لرونکی طبیعت لری‪.‬‬
‫‪ .۶‬په تصادفی توګه نشی بدلیدلی‪.‬‬
‫‪ .۲‬د‪ RAM‬څخه ارزانه ده‪.‬‬
‫‪.۹‬په اسانی سره یی ازمایښت کولی شو‪.‬‬
‫‪ .۹‬د‪ RAM‬څخه زیات اعتبار وړ ده ‪.‬‬
‫‪.۵‬ساکن دی تازه کولو ته اړتیا نه لری‪.‬‬
‫‪.۱‬محتویات یی همیشه پیژندل کیدای شی او تائید کیدای شی‪.‬‬

‫‪pg. 60‬‬
‫‪Chapter 12‬‬

‫مادر بورډ(‪)Mother Board‬‬

‫مادر بورډ په کمپیوټر کې ترټولو غټي الیکترونیکې تختی څخه عبارت ده‪ ،‬چې د سیستم‬
‫برخی(‪ ) System Unit‬په داخل کې ځای په ځای شوي وي او د کمپیوټر اړوند الې‬
‫پرې نصبی ي‪ .‬مادر بورډ ته د سېستم بورډ (‪ )System Board‬او مین بورډ ( ‪Main‬‬
‫‪)Board‬نوم هم اخستل کی ي‪ .‬عموما َ شین رنګ لري او دنده یې د کمپیوټر دټولو الو‬
‫نښلول او د دوی ترمنځ داړیکي ټینګول دی‪.‬په مادربورډ باندي د کمپیوټر مهم وسایل‬
‫لکه پروسسر‪،‬لومړن حافظه‪،‬بسونه‪Expanion slots,Expanion Cards ،‬او ‪CMOS‬‬
‫‪ Batter‬نصب شوي وي‪ .‬ډرایوونه او د کمپیوټر نور وسایل لکه کیبورډ‪،‬ماوس‪،‬منیټر‬

‫اودچاپ ماشین هم د همدی مادربورډ سره نښلول کی ي‪.‬‬

‫دمادربورډځانګړتیاوي‬
‫مادربورډونه دالندی ځانګړتیاوولرونکی دی‬
‫دمادربورد ډیرتوپیرپدی کی دی چی ځیني پخوانی ډوله شیان سوپورټ کولی شی‬
‫په عادی ډول یومادربورډ یوډول‪ ،‬سی پی یو‪،‬اوڅوډوله‪،‬میموری‪،‬سوپورټ کولی شی‬
‫ویډیوکارډونه‪،‬هارډیسکونه‪،‬سونډکارډونه‪،‬دا باید له مادربورد سره دوصل کیدووړوی تر‬
‫څودنده په ښه ډول ترسره کړی دمادربورد‪ ،‬کیسیز‪.‬اوپاورسپالیز‪.‬بایدمناسب وی‬
‫ترڅودندی په ښه توګه سرته ورسوی‪.‬‬

‫دمادربوردمشهوری کمپنی‬
‫‪‬‬ ‫‪INTEL‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ASUS‬‬
‫‪‬‬ ‫‪OPEN‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ABIT‬‬
‫‪‬‬ ‫‪BOOSTER‬‬
‫‪‬‬ ‫‪GIGABYTE‬‬
‫‪‬‬ ‫‪MSI‬‬

‫‪pg. 61‬‬
 ‫دمادربورد اضافه معلومات‬
‫مادر بورډ د( کیس)په داخل کی ده او دکوچنی میخونو په وسیله لګوول شوی وی‬
‫مادر بورډ دپورټونو په وسیله داخلی وسیلی وصل شوي په مادربورډ کی د سی ‪.‬پی‪.‬‬
‫یو‪.‬لپاره یو ساکت موجود وی اودمیموری لپاره یو یازیات سلوټونه موجود وي مادربوډ‬
‫فلو پې هارډ ډریو اوداسی نورو لپار پورټونه لری چی ریبن کیبل په وسیله وصل کی ي‬
‫په مادر کی ځانګړی فینونه او یو ځانګړی پورټ پا ور سپالی لپار لری‪.‬‬
‫دمادر بورډ په مخ کی دخارجی کارډونولپاره سالټ موجود ده چی سونډکارډ او داسی‬
‫نورو خارجی کارډونو دوصل کولو لپاره استعمالی ی دمادربورد په چپ طرف کی‬
‫دمانیټور ‪،‬موس‪،‬کیبورډ ‪،‬پرینټر‪،‬سپیکر اونیټ ورک ‪،‬وسیلو دوصل کولولپاره پورټونه‬
‫لری او همدارنګه دیو‪،‬ایس‪،‬بی دوسیلو دوصل کولو لپاره ځانګړی پورټ لری چی ددی‬
‫په وسیله هغه‪ .‬یو ‪،‬ایس ‪،‬بی ‪.‬وسیلی چی له کمپیوټر سره وصل کیدو وړ وی وصل‬
‫کی ی چی دغه وسیلی په دوه ډوله دی ‪.‬پلګین او پلګ اوټ ‪.‬‬

‫‪pg. 62‬‬
‫‪Chapter 13‬‬

‫د حافظې برخه‬
‫د معلوماتو اندازه چې کوالی شي د زخیرې په برخه کې هم ځای په ځای شي هغه په‬
‫کوم کې چې د زخیرې ظرفیت د بایټ په قوانینو کې بیان شوي د ا الندې د حافظې د‬
‫زخیرې مهمې برخې دې‪.‬‬
‫‪ Bit (binarydigit) .1‬یو ‪ Binarydigit‬منطقې صفر او یودي چې د یوه الکتریکې‬
‫جریان د یوه جوز د غیرفعال او د فعال حالت نمایندګې کوي‬
‫‪ Nibble .2‬د څلورو بیتونو مجموعې یو ګروپ ته نیبل ویل کی ي‪.‬‬

‫‪ .3‬بایټ‪ byte‬داتو بیتونو مجموعې یاګروپ ته بایټ وایي‪.‬‬

‫بایټ یو کوچنی واحد دي کوم چې دمعلوماتو د بخش یاشخصیت څرګندونه کوي‬
‫‪ Word .4‬دکمپیوټر یو لغت د بایټ په شان د بیتونو ‪ bits‬دترکیب شوو نمبرونو ګروپ‬
‫یا مجموعه ده د یو واحد یا برخې په شکل تر جریان الندې نیول شوي چې د یو‬
‫کمپیوټر له بل کمپیوټر څخه متفاوت دي مګر دهر کمپیوټر له پاره جوړ شوي د یو‬
‫کمپیوټر طول ته ‪ word size‬یا ‪ word length‬وایي چې کیدای شي د ‪ ۹‬آتو بیتونو په‬
‫اندازه کوچنې او د شپ نوي بیتونو اندازه لوی وي دیو کمپیوټر ‪ word‬برخه کې‬
‫معلومات ځای په ځای کوي‪.‬‬
‫د ذخیرې څو لوړې برخې الندې دي‬
‫تشریح‬ ‫برخه‬ ‫نمبر‬
‫‪۶‬کیلو بایټ=‪۶۱۲۹‬بایټ‬ ‫کیلو بایټ(‪)KB‬‬ ‫‪۶‬‬
‫‪ ۶‬میګا بایټ= ‪ ۶۱۲۹‬کیلو بایټ‬ ‫میګا بایټ(‪)MB‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪ ۶‬ګیګابایټ= ‪ ۶۱۲۹‬میګابایټ‬ ‫ګیګابایټ(‪)GB‬‬ ‫‪۹‬‬
‫‪ ۶‬تیرابایټ= ‪ ۶۱۲۹‬ګیګابایټ‬ ‫تیرابایټ(‪)TB‬‬ ‫‪۹‬‬
‫‪۶‬پیتابایټ= ‪ ۶۱۲۹‬تیرابایټ‬ ‫پیتابایټ(‪)PB‬‬ ‫‪۵‬‬

‫‪pg. 63‬‬
‫‪Chapter 14‬‬

‫کمپیوتر ته د ننوتل الر (‪ )port‬څه شی دی‬

‫پورت د کمپیو تر هغه برخه ده چې ددې په وسیله کمپیوترسره خارجي الې (‪)devices‬‬
‫وصلی ي‪ .‬یا دا هغه برخه د کمپیوتر ده چې ددې په وسیله کمپیوتر ته پروګرامونه یا‬
‫معلومات انتقالی ي‪.‬‬

‫د) ‪(Port‬خصوصیات‬
‫پورت الندی خصوصیات لري ‪:‬‬
‫اول ‪ :‬خارجې الي (‪ ( devices‬د کمپیوترسره د کیبل یا د پورت په وسیله وصلی ۍ‪.‬‬

‫دوهم ‪ :‬پورت په )‪ ( Motherboard‬باندی یو سوری دی چې د خارجې الود کیبل‬

‫ورسره وصلوي‪.‬‬
‫دریم‪ :‬دخارجې الو (‪ ( devices‬مثالونه چې د پورت په وسیله د کمپیوترسره وصلی ی‬
‫عبارت دي له موس‪ ،‬کیبورد‪ ،‬منیتور‪ ،‬مایکرا فون او سپیکر دی‪.‬‬

‫د پورت ډولونه‬
‫‪ 1.1‬مسلسل پورت )‪: (serial port‬‬
‫داهغه برخه ډول د کمپیوترده چې بیروني موډیم اود کمپیوتر د موس لپاره استعمالی ي‪.‬‬
‫دوه ورژنه لری چې یو ‪ pin ۳‬او بل یې ‪ pin ۲۵‬موډله دي‪ .‬او مسلسل پورت په یو‬
‫ثانیه کې ‪ ۶۲۵‬کیلو بایټه ډیټه انتقالوی‪.‬‬
‫‪ 1.2‬موازی پورت ‪ )Parallel port):‬دا پورت د الندی اهدافو لپاره استعمالی ي‪.‬‬

‫اول ‪ :‬د سکینر او پرینټر لپاره استعمالی ي‬

‫دوهم ‪ :‬همدارنګه د ا پورت د پرینټر د پورت په نامه هم یادی ي‬
‫دریم ‪ pin ۲۵ :‬موډل لری‬

‫ځلورم‪:‬او همدارنګه د )‪ )IEEE124‬په نوم هم مشهور دی‬

‫‪ PS/2 1.3‬په نوم یادب ی دا په پورت دالندی اهدافو لپاره استعمالی ي‬

‫‪pg. 64‬‬
 ‫‪.۶‬د پخواني کمپیوترود کیبورډ او موس لپاره استعمالی ي‬
‫‪.۲‬دا همدارنګه د موس د پورت په نوم یادی ي‪.‬‬
‫‪.۹‬ډیر زوړ کیمپیوټر دوه ‪ PS/2‬پورت دهر موس او کیبورډ لپاره استعمالی ی‬

‫‪.۹‬او همدا رنګه د ‪ IEEE1284‬پورت په نوم یادی ي‪.‬‬

‫‪ USB 1.4‬پورت‬

‫‪ .۶‬د ا پورت کیدالی شي د ټولو بیرونې الو (‪ ( devices‬لکه ‪Hard disk, printer,‬‬
‫‪scanner, mouse and keyboard‬‬

‫‪ .۲‬دا پورت په ‪ ۶۹۳۹‬کال کې پیژندل شوی‪.‬‬

‫‪.۹‬ډیر کمپیوټرونه اکثره دوه ‪ USB‬پورټونه لرۍ‪.‬‬

‫‪ .۹‬په یو ثانیه کې ‪ ۶۲‬میګاه بایټه ډیټه انتقالوي‪.‬‬

‫‪ VGA 1.5‬پورت‬

‫‪ .۶‬منیټورد کمپیوټرد ویډو کارډ سره نښلوی‬

‫‪ ۶۵ .۲‬سوری لري‬
‫‪ .۹‬د ‪ 1.5 VGA‬پورت د مسلسل پورت سره یوشان دی خو دمسلسل پورت سره‬
‫فرق دی دادی چې دا ستنې په شان خالیګاوی لری خو مسلسل پورت سوری لري ‪.‬‬

‫‪ Power Connector 1.6‬پورت‬

‫‪ .۶‬دری شاخه دار پلګ لری‬
‫‪ .۲‬د اد کمپیوټر دبریښنا کیبل د ساکیټي سره نښلوی‬

‫‪ Fire wire 1.7‬پورت‬

‫‪ .۶‬دا په غټه اندازه دیټه په ډیره تیزی سره انتقالوی‬
‫‪ .۲‬ویډو کیمره او ویډوې سامان د کمپیوټرسره نښلوی‬
‫‪ .۹‬په یو ثانیه کي د ‪ ۹۱۱‬څخه تر ‪ ۹۱۱‬میګاه بایټه ډیټه انتقالی ي‪.‬‬

‫‪pg. 65‬‬
‫‪4-pin, Fire Wire, 6-Pin Fire Wire , 9- Pin Fire Wire‬‬ ‫‪ .۹‬دری مختلف پورتونه لری لکه‬

‫‪Modem port 1.8‬‬

‫د کمپیوټر مودیم د تیلیفون د شبکې سره نښلوی‪.‬‬

‫‪Ethernet port 1.9‬‬

‫‪ .۶‬یو شبکه د اینترنیت د لوړسرعت سره وصلوی‬
‫‪ .۲‬یوشبکه د اینټرنیټ دکیبل سره وصلوی‬
‫‪.۹‬یو ثانیه کې ‪ ۶۱۱۱‬میګاه بایټه دیټه انتقالوی چې د شبکې په سرعت پوری اړه‬
‫لری‬

‫‪Game port 1.10‬‬

‫‪Joystick .۶‬د کمپیوټرسره تړي‬

‫‪.۲‬د ‪ USB‬په عوض استعمالی ي‬

‫‪.۹‬ډیجټل ویدولپاره استعمالی ي‬

‫‪ Flat panel LCD .۹‬منیټور دکمپیوټر د ګرافیک کارد سره وصلوی‬

‫‪ .۵‬دا پورت د ویډو کارډ په فابریکو کې ډېر مشهوردی‪.‬‬

‫‪sockets port 1.11‬‬

‫‪ .۶‬میکرافون ‪ ،‬سپیکر د کمپیوټر د غ سره وصلوی‬

‫‪pg. 66‬‬
‫‪Chapter 15‬‬

‫سختکالی )‪ : (Hardware‬د کمپیوټر هغه فزیکي او د لمس کیدلو وړ برخه ده چې لیدل‬

‫کی ي او د ټچ یا لمس کیدلو وړتیا لری‪.‬‬
‫هارډویر مثالونه په الندی ډول دی‪.‬‬
‫‪ .‬داخلوونکی وسایل)‪ : (input devices‬لکه کبیورډ‪،‬موس او دسی نور‪...‬‬

‫‪ .‬خارج کونکی وسایل )‪ (output devices‬لکه پرینټر‪،‬مینټور او دسی نور‪...‬‬

‫‪ .‬دوهمه حا فظی وسایل)‪ (secondary storage‬لکه ‪ Hard disk, CD, DVD,‬او‬

‫دسی نور‪..‬‬

‫‪ .‬دخلی برحی لکه ‪،CPU‬مادربورډ‪ ،RAM،‬او دسی نور‪..‬‬

‫‪pg. 67‬‬
 ‫سختکالی )‪ (hardware‬اوپوستکالی )‪ (software‬ترمنځ اړیکه‬
‫‪ .‬هارډ ویر او سافټ ویر یو له بل سره شریکه اړیکه لری دغه دواړه باید یوځای کار‬
‫وکړی چی د کمپیوټر تولید یو ګټور پاخه مواد په توګه جوړ کړی‪.‬‬

‫‪ .‬د هارډویر حمایی پرته سافټ ویر څخه استفاد نه شو کوالی‪.‬‬

‫‪ .‬د یو پراګرم د جوړیدو څخه بیغرپه کوم چی هارډویر عملیه ترسره کوی هارډویر‬
‫څخه استفاد ونه شی بی کاره به وی‪.‬‬

‫‪ .‬که غواړی چی په کمپیوټر کی یوه ښه وظیفه سرته ورسی ی نود سخت کالی‬
‫)‪ (Hardware‬اړوند کارونه باید په پوست کالی )‪ (Software‬کی ترسره شی‪.‬‬

‫‪ .‬سختکالی )‪ (Hardware‬یو وخت ډیر قیمتی وه‪.‬‬

‫‪ .‬پوستکالی )‪ (Software‬پرمختک ډیر قیمتی وه او تراوسه پوری جریان لری‪.‬‬

‫‪ .‬پوستکالی)‪ (software‬محتلیف پراګرمونه سختکالی )‪ (Hardware‬استیغمال لیدل‬

‫چی زیاتی وظیفی یی ترسره کولی‪.‬‬

‫‪ .‬پوستکالی )‪ (Software‬کارونه د ‪ User‬او سختکالی )‪ (Hardware‬ترمنځ یو‬

‫سرخد وه‪.‬‬

‫‪ .‬که چیرته )‪ (Hardware‬د کمپیوټر سیسټم زړه دی نو بیا نو پوستکالی‬

‫)‪ (Software‬د کمپیوټر سیسټم ساه ده دوړه باید یو بل ته درناوی وکړی‪.‬‬

‫‪pg. 68‬‬
‫‪Chapter 16‬‬

‫سافټ ویر‬
‫سافټ ویر دپروګرام یوډول دی کوم چې دیوه شی تعریف شوی فعالیت ترسره کولولپاره‬
‫ډیزاین شوی وي‪،‬دځانګړوستونزو دحل لپاره لیکل شوی وی الرښوونی ته پروګرام‬
‫ترتیب وي‪.‬‬
‫یا په لنډ ډول دکمپیوتر په داخل کې ټولو پروګرمونو ته سافټ ویر ویل کی ی‪.‬‬

‫سافټ ویر په دوه ډوله دی‪:‬‬

‫سیستم سافټ ویر‬
‫اپلیکیشن سافټ ویر‬
‫‪ 1.1‬سیستم سافټ ویر‪:‬‬

‫هفه سافت ویر دی چی دکمپیوتر سخت ګالی او پوست ګالی دواره اداره کوی‪.‬‬
‫دوړو وړو پروسیجردکنترولولو اوپراختیا لپاره ټاکل شوی پروګرامونه راټولول‬
‫دی‪،‬سیستم سافټ ویرعموما دکمپیوتر جوړوونکی لخواچمتو کی ی‪.‬چې په هارډ سره په‬
‫خورابنسټیزه کچه متقابل عمل کوي‪.‬سیستم سافټ ویردهارډ او وروستیو کارونکو تر‬
‫منځ انترا فیس په توګه کارکوی‬
‫یاپه لنډ ډول هغه سافټ ویر دی چې دکمپیوترهاردویر اوسافټ ویر اداره کوي‪.‬‬

‫‪pg. 69‬‬
 ‫دسیستم سافټ ویر ځانګړتیاوی‬
‫سیستم ته ن دی‪.‬‬
‫سرعت یې په چټکی سره‪.‬‬
‫ډیزاین ستونزمن دی‪.‬‬
‫ستونزمنه پوهیدل یي‪.‬‬
‫کوچنی یي سایز‪.‬‬
‫په مهارت اداره کول اونصبول‪.‬‬
‫په عامه توګه دژبی لیکنه په کم لیول سره‪.‬‬

‫سیستم سافت ویر هم په خپل وار سره په دوه ډولو ویشل شوی‪.‬‬
‫چیلیز سیتم‪:‬هغه سافت ویردي چي دکمپیوتر داستعمالونکي اودکمپیوتر ترمنځ‬
‫دیوي پولي حیثت لري او پرته د دغه سافت ویر له نصب څخه نشو کوالی له‬
‫کمپیوتر څخه ګټه واخلو‬
‫لکه ‪:‬وینډوز‪،۹‬ویندوز اکس پي‬
‫‪.‬دکمپیوتر ژبو سافت ویر‪:‬ددی ډول سافت ویر په مرسته دکمپیوتر نور سافت ویرجوړو‬
‫الی شو‪.‬لکه جاوا سی شارب وغیره‪....‬‬

‫‪ 1.2‬اپلیکیشن سافټ ویر‪:‬‬

‫اپلیکیشن سافټ ویرقانع ورکوونکی جوړ شوی دخاص ضرورت اوخاص‬
‫چاپیلایر لپاره یادغوښتنلیک سافټویر مخصوالتو لپاره ډیزان شوی ترڅو دیو‬
‫ځانګړ چاپیلایر ځانګړی اړتیا پوره کړی‪،‬ټول کاریالی سافټ ویرونه د کمپیوټر‬
‫البراتوار کې چمتو شوی او کولی شی چې دکاریالي سافت ویر په کټګوري کی‬
‫راشي‪.‬‬
‫ټول کاریالی سافټ ویرونه په یوه پوګرام کې شامل کیدای شی لکه مایکروسافټ‬
‫نوټ پیډ دلیکنی اوساده تبدیلی لپاره دی چې لیکنه پکی کوی اوهم کیدای شی‬
‫چې په دې کې نورپروګرامونه هم وي یا جمع وي اکثرآ دیته دسافت ویروکڅوړه‬

‫‪pg. 70‬‬
‫یا پیکیج وایي‪،‬چې یوځای دیوه کار لپاره پرځای کیـ ی‪ .‬لکه‪:‬خالصه پاڼه یا پاڼی‬
‫مخ چې څه شی پکی لیکل کی ي‪.‬‬

‫اپلکشن سافټ ویر دوه ډولو ویشل شوي دی‬

‫پیکجر‪:‬داپلیکشن سافت ویر هغه ډول ده چي په هر ځای کي اوهرڅوک ترینه‬
‫استفاده کوالیشي‪ .‬لکه مایکروسات افیس‬
‫کسټمایز سافت ویر‪:‬د اپلیکشن سا فټ ویر هغه دول دي چی دیوي ځانګړي‬
‫اداري یا شخص پوري تړلي وي یا هغه سافټ ویر چي دیوي اداري یاشخص په‬
‫امر جوړ شوی وي او نور اداری اشخاص ترینه ګټه نه شی اخیستلی لکه‪:‬‬
‫دپکتیا پوهنتون انټر نیټی صفحه‪.‬‬

‫دکاریالي سافت ویرمثالونه‬

‫دمعاش پوستغالي‬
‫دشاګردانو دثبتوکولوپوستغالي‬
‫دعایداتودمالي پوستغالي‬
‫مایکروسافت ورد‬
‫مایکروسافت اکسل‬
‫مایکروسافت پاورپینت‬

‫‪pg. 71‬‬
 ‫داپلیکشن(کاریالي)سافت ویرځانګړتیاوي‬
‫ګټه اخستونکی ته ن دي‪.‬‬
‫اسانه ډیزاین کول‪.‬‬
‫ورو رفتار یاسفیډ‪.‬‬
‫عموما په لوړوکچو لیکل شوي‪.‬‬
‫اسانه پوهیدل یي‪.‬‬
‫اسانه اداره کول او استعمالول‪.‬‬
‫په سایز کي لوی او زیات ظرفیت ته ضرورت وي‪.‬‬

‫‪pg. 72‬‬
‫‪Chapter 17‬‬

‫‪ .1‬اطالعات څه شي دي‬
‫اطالعات کیداشي چي تعریف شي په حیث دی مغریفی کولو دحقیقتونو مبهومونو یا‬
‫هدایتونو په رسمی حالت کي کوم چي مناسب ده لپاره دارطیبات ترجمه کولو یا هغه‬
‫پروسه چي په واسطه یي دانسان یا برقي ماشین اطالعات واضیح کی ي په کومک‬
‫دعالمو لکه‬
‫دالفبا توری عددونو اویا دحاسو عالمو په واسطه(‪ ٫+‬ـ ‪)etc = ٫ >< ٫ ٪ ٫‬‬

‫‪ .2‬معلومات څه شي دي‬
‫معلومات یوځای کی ي یا طبقه بندی کی ي لپاره داطالعات کوم چي لري بعضی ماناداره‬
‫ارزښت لپاره دالسته راوړونکی‪٫‬معلومات هغه پروسیس دی اطالعات دی په کوم کی‬
‫چي پالنونه او عملونه شامل وي لپاره دپالنونو چي معنا داره وي پروسیس شوي‬
‫اطالعات باید وړتیا ولري لپاره دالندینیو مشحصاتو‪.‬‬

‫‪ ‬وخت په وخت = معلومات باید په الس رسی کی وي هغه وخت کي چي ضرورت‬

‫پیدا کی ي‬
‫‪ ‬دقت = معلومات باید په دقیق ډول وي‬
‫‪ ‬پوره ختمیدل = معلومات باید مکمل وي‬

‫داطالعاتو دپروسیس دوره‬

‫داطالعاتوپروسیس دبیا جوړونې یا بیا فرمایش ورکولو داطالعاتو په واسطه دخلکو یا‬
‫ماشین ډیر کړی خپلي ګټي او اضافه کړي ارزښتونه لپاره دمشحص هدف ؟ داطالعاتو‬
‫پروسیس شامل دي اساسی برخي‬
‫لکه )‪ (input‬دمعلوماتو داخلول کمپیوټر ته )‪ (processing‬دمعلوماتو څیړل یا‬
‫پروسیس کول او )‪(output‬یعنی دکمپیوټر څخه دمعلوماتو بیا ځلی اخیستل‪.‬‬

‫‪ -Input‬په دغه برخه کي دداخلیدلو وړ اطالعات یا )‪ (input‬برابری ي په ځیني مناسب‬

‫شکل سره لپاره دڅیړلو‪.‬دغه شکل به ټړلی وي پروسیس دماشین دمثال په ډول هغه‬

‫‪pg. 73‬‬
 ‫وخت چي برقی کمپیوټر استعمالوی دداخلیدو وړ معلومات یا )‪ (input‬باید چي ضبط‬
‫شي په یو دزیات ډولونو )‪ (input‬موډیمونوکی لکه ‪magmetic.disks‬‬

‫پروسیس‪ -‬په دغه برخه کی ‪ input‬اطالعات بدلی ي چي تولید کړي اطالعات په ډیر‬
‫ګټور شکل کي دمثال په ډول دچک پراخت کول شاید چي حسابي دوخت دکارتونو څخه‬
‫یا دخرڅالو لپاره دمیاشت شاید چي حساب شي له فروشاتو یا دخرڅالو فرمایشونو‪.‬‬
‫‪ – OutPut‬دمعلوماتو بیا ځلی اخیستل دلته نتیجه دمنځه وړل دپرسیس یا څیړلو برخه‬
‫کی جمع کی ي مشخص شکل د)‪ (output‬اطالعات مربوط کی ي په استعمال داطالعاتو‬
‫باندي دمثال په ډول بیرته اخیستل شوی اطالعات شاید چي په وخت کړي چیک لپاره‬
‫دکارکوونکی‪.‬‬

‫د کمپیوټر د شبکی د چمتو کولو دپاره الندی هارډویرونو ته اړتیا ده‪.‬‬

‫‪ -1‬د شبکی کیبلونه ‪Network Cables‬‬

‫‪ -2‬ویشوونکی ‪Distributer‬‬

‫‪ -3‬راوټر ‪Router‬‬

‫‪ -4‬داخلی شبکیی کارت ‪Internal Network Card‬‬

‫‪-5‬خارجی شبکیی کارت ‪External Network Card‬‬

‫‪pg. 74‬‬
‫‪Chapter 18‬‬

‫‪ .1‬شبکي کیبلونه ‪Network Cables‬‬

‫د شبکی کیبلونه د کمپیوټرونو د وصلولو دپاره استعمالی ی‪ .‬هغه عمومی کیبل چی ډیر‬
‫استعمالی ی عبارت دی له ‪ ۵‬کټوګوری کیبل ‪.RG-45‬‬

‫‪ .2‬ویشوونکی ‪:Distributers‬‬
‫یو کمپیوټر بل کمپیوټر ته د سیلایر پورټ په وسیله وصلی ی‪.‬که چیری مون وغواړو‬
‫ډیر کمپیوټرونه سره وصل کړو څو یو شبکه رامنځ ته کړی نو بیا به د د سیلایر پورټ‬
‫طریقه کار ور نکړی‪ .‬نو د حل لپاره باید ‪ Central body‬و کاروو چی د نورو‬
‫کمپیوټرونو ‪ ،‬پرنټرونو او سکینرونو سره وصل وی نو په پایله کی به دا ‪Central‬‬
‫‪ body‬شبکه وویشی او اداره به یی کړی‪.‬‬

‫‪ .3‬راوټر ‪: Router‬‬
‫یو قسم آله ده چی د کمپیوټرونو او نورو دستګاوو تر منځ د یو منځنی نقطی رول‬
‫لوبوی‪ .‬یو راوټر په یو قسم سوریو چی د ‪ Ports‬په نامه یادی ی او نور کمپیوټرونو‬
‫چی د شبکیی کیبلونو پواسطه ورسره تړل شوی سمبال دی‪ .‬خو نن سبا دا راوټرونه د‬
‫‪ Wireless‬موډ سره راځی چی د کمپیوټرونو د وصلولو لپاره کوم ډول فزیکی کیبل ته‬
‫اړتیا نلری‪.‬‬

‫‪ .4‬شبکیی کارت ‪: Network Card‬‬

‫شبکیی کارت د کمپیوتر یو له مهمو غړو څخه دی چی له هغی پرته یو کمپوټر له‬
‫شبکیی سره نشی وصلیدلی او همدارنګه د شبکی اډاپټر او ‪network interface‬‬
‫‪ card‬په نامه هم یادی ی‪ .‬ځینی د مشهورو برانډونو کمپیوټرونو کی دا شبکیی کارت‬
‫مخکی له مخکی انسټال شوی وی‪ .‬شبکیی کارت په دوه ډوله دی ‪ .‬چی عبارت دی له‬
‫داخلی او خارجی شبکیی کارتونونه‪.‬‬

‫‪ .5‬داخلی شبکیی کارت ‪:Internal Network Card‬‬

‫داخلی شبکی کارت چی په مادربورډ کی یو مخصوص ځای چی د ‪ Slot‬په نامه یادی ی‬
‫هلته بندی ی‪.‬داخلی شبکیی کارت دوه څانګی لری چی اول بخش یی په ‪Peripheral‬‬
‫‪ Component interconnect‬یا ( د فرعی جز سره تړل ) کی استعمالی ی‪ .‬او دوهمه‬

‫‪pg. 75‬‬
‫څانګه یی په ‪ Industry Standard Architecture‬یا ( د صنعت معیاری جوړښت )‬
‫کی استعمالی ی‪.‬شبکیی اکسیس لپاره شبکیی کیبلو ته اړتیا ده‪.‬‬

‫‪.6‬خارجی شبکیی کارت ‪:External Network Card‬‬

‫خارجی شبکی کارت په دووه ترکیبونو کی راځی بیسیم او ‪ .USB‬بیسیم شبکیی کارت‬
‫باید مادر بورډ ته داخل شی مګر کوم شبکیی کیبل ته اړتیا نشته چی د شبکی سره یی‬
‫وصل کړی‪.‬‬

‫‪pg. 76‬‬
‫‪Chapter 19‬‬

‫چلیز سیستم ‪Operating System‬‬

‫مخکی له دی چی په چلیزسیستم باندی رڼا واچوو ښه به داوی چی سافټ ویر وپیژنو‬

‫هفه سافت ویر دی چی دکمپیوتر سخت ګالی او پوست ګالی دواره اداره کوی‪.‬‬

‫چلیز سیستم سه شی دی‬

‫چلیز سیستم دکمپیوتر مهمه برخه جوړوی په هغه صورت کی چی په کمپیوتر کی چلیز‬
‫سیستم نصب شوی نه وی کمپیوتر داستفادی وړ نه دی چلیز سیستم دکمپیوتردهارډویر‬
‫او کارکوونکی تر منځ یو سرحد دی چی اصآل هغه دانټرفس په نوم یادی ی ‪،‬چلیز‬
‫سیستم دا ډول تعریفوو ‪:‬‬
‫دکمپیوتر او هارډویر تر منځ له یو سافت ویر څخه عبارت دی چی ددی دواړو ترمنځ‬
‫سرحد (انټر فس )جوړوی دغه دیاګرام دکمپیوتر او کارکوونکی تر منځ دکارکولو‬
‫طریقه ښیی‪.‬‬

‫‪Operating System‬‬
‫داهغه پروګرام ده چی الندی خوصوصیات لري‪:‬‬
‫‪: An‬دا هغه پروګرام دی چی (پوستګالی)او (سختګالی) ترمنځ رابطه ټینګوی‬
‫‪Operating System‬‬

‫‪-۶‬اپریټنک سیستم دپروګرامونویوه متحده مجموعه ده چی استعمالی ی د هغه عملیاتو‬

‫دپاره چی په کمپیوتر کی اجراکی ی ترخپل کنترول الندی نیسی ‪.‬‬
‫‪-۲‬اپرټینک سیستم یوخاص سافت ویر دی کوم چی مونیتورترخپل کنترول الندی راولی‬
‫او همدارنګه په کمپیوترکی ټول زای په زای شوی پروګرامونه پکی اپلیکشن‬
‫پروګرامونه اونور سافت ویرونه وی تر اجرا الندی نیسی ‪.‬‬

‫داپریټینک سیستم موخي‬

‫‪-۶‬چی داسی کمپیوتری سیستم جوړکړی چی ډیر موثره طریقه تری کار واخلی ‪.‬‬
‫‪-۲‬چی له کارکوونکی سخه دهارډویر بعضی خوصوصیات پټ وساتی ‪.‬‬

‫‪pg. 77‬‬
 ‫‪-۹‬چی داسی کمپیوتری سیستم اماده کړی چی کارکوونکی په ډیری اسانه ډول‬
‫دکمپیوټرسره رابطه برقراره کړی‪.‬‬

‫‪-۹‬هغه کړنی چی په ابتدایی ډول دهارډویراو کارکونکی ترمنز سهولت رامنزته کوی تر‬
‫سو کارکونکی دکمپیوتر نورو برخو ته الس رسی پیدا کړی ‪.‬‬
‫‪-۵‬دکمپیوترټول سیستمونه اومنابع ترخپل کنترول الندی راوستل ‪.‬‬
‫‪-۱‬هغه الره ترکنترول الندی نیول چی سوک استعمال کونکی ده چی کومه سرچینه درنه‬
‫وړاندیز کوی‪.‬‬
‫‪-۹‬په مناسب او منصفانه منابع وی دپروګرام او استعمال کوونکی ترمنز‪.‬‬
‫‪-۹‬دغلطیانو اصالح‪:‬دابرخه مو سره دغلطیو په اصالح کی مرسته کوی ‪.‬‬
‫‪-۳‬دسافت ویراو دکارکونکی ترمنز هماهنګی ‪:‬ددندی ترمنز هماهنګی او مقایسه کول‬
‫دژباړی همګذارکول دی سافت ویرونو او مختلف استعمالونکی دکمپیوتر‬

‫داپریټینک سیستم مشخصات‬

‫دحافظی مدیریت اولمړنی حافظی سخه ساتنه اوهمدارنګه کومه برخه دچا له طرفه‬
‫استعمال شوی او همدارنګه په کومه مرحلو ویشل شوی ده سه وخت او په سومره‬
‫موده کی او کومه برخو نه ده ویشل شوی او دحافظی کومه برخه مشخص شوی او سه‬
‫وخت دا پروګرام دا غوښتنه کوی ‪.‬‬

‫‪-۶‬دپروسیسر اداره ‪:‬چی د(سی پی یو ) ته مشخص شوی او دپروسیسر لپاره‬

‫یوه اندازه تعین شوی لکه یو ضروری خواست نه وی ‪.‬‬
‫‪-۲‬ددستګاه اداره ‪:‬ددستګاه دټولو برخو سخه ساتنه کوی دوهمه دی همدارنګه‬
‫(ای او)کنترولر هم وایی چی دنده یی داده چی کومه عملیه په دستګاه باندی‬
‫صورت نیسی لکه او دی سومره وخت لپاره وخت نیسی ‪.‬‬

‫‪pg. 78‬‬
‫‪-۹‬دفایل مدیریت ‪:‬داجازه ورکولو او نه ورکولو ښونه او همدارنګه تصمیم نیسی‬
‫چی سوک دمنبع السرسی ولری ‪-۹.‬دامنیت مدیریت ‪:‬پروګرامونه او اسناد غیر‬
‫مجاز السرسی سخه مخنیوی کوی دا په دی معنی چی ټول منبع قلفوی ‪.‬‬
‫‪-۵‬په نمایشی سیستم باندی کنترول ‪:‬دخدماتو او درخواستونو لپاره روزانه ثبت‬
‫برخه دسیستم لپاره استعمالی ی‪.‬‬

‫‪pg. 79‬‬
‫‪Chapter 20‬‬

‫انترنټ او انترانت ‪Internet and intranet‬‬

‫‪ .1‬انټرنت دغه یو نړیوال سیستم دې چې الندې مشخصات لري‬

‫انټرنیت یو پراخ جهاني او ده نړۍ پورې اړوند سیستم دې چې ارتباط ‪،‬یاهم تړي‬ ‫‪‬‬
‫ده نړۍ ټولو کمپیوټرونو شبکې سره‪.‬‬
‫انټرنت ده معیاري انټرنیټي او موافقه لیک لپاره استعمالی ي ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫هر کمپیوټر په انټرنت کې د پوهولو لپاره ‪IP‬ادرس ته ضرورت لري ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪IP‬ادرس یوځانګړی د نمبرو سیټ دی چې په دې ډول (‪)۶۶۱٫۲۲٫۹۹٫۶۶۹‬‬ ‫‪‬‬
‫کوم چې په ناڅاپې د کمپیوټر موقعیت ته ځې‪.‬‬
‫ځانګړی کمپیوټر )‪DNS(Domain name server‬د استعمالی ي چې ارایه کړي‬ ‫‪‬‬
‫د‪IP‬ادرس نوم ‪،‬ځکه هغه کارکونکی دکمپیوټر په نوم سره په نښه کوالی شي ‪.‬‬
‫دمثال په ډول ‪DNS‬سرورنوم ښه هواروي‬
‫‪http://www.tutorialspoint.com‬یوخاص ‪IP‬د ادرس یواځیني معلومات اود‬
‫کمپیوټر په هر ویب سایټ کې ساتل یا میزبان کی ي ‪.‬‬

‫انټرنټ دې الس رسي ته هر کارکوونکی په ټوله نړۍ باندې یا هم دپاسه دې ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪internet .1‬‬

‫انټرنټ یوسیستم دې کوم چې تړي سره څو دانې کمپیوټرونه‬

‫انټرنیټ یا نړوال جال‪،‬په خپل منځ کې دتړل شویو شبکو( ‪)Inter Connected Network‬‬

‫پ میلونونو خلک له هغه څخه کټه واخلي‪.‬‬

‫مجموعه ده چې په ټوله نړۍ کې هره ورځ ّ‬
‫دانټرنیټ له الري د کمپیوټرونو په مرسته خلک کوالی شی چې افکار‪،‬معلومات او وسایل‬
‫په خپل منځ کې سره شریک کړي‪ ،‬د یادلو وړ ده چې کمپیوټر له انټرنیټ پرته هم کار‬
‫کولی شی مګر انټرنیټ له کمپیوټر پرته هیڅ شتون لری‪.‬‬
‫‪.2‬عموما هریوشرکت شخصی د انترانت شبکه لری چی کارمندان یی د کمپیوتر له الری‬
‫السرسی پیداکوی‬

‫‪ ‬هر کمپیوتر مشخص انترانت لری چی د )‪(I p‬ادرس پواسطه تولو ته یو شان وی‬

‫‪pg. 80‬‬
 ‫‪ ‬په انترنت کی د انترانت له پروتوکول نه گته اخیستل کی ی لکه‬
‫‪TCP/IP‬او ‪ftp‬‬

‫‪ ‬د انترانت سایتونه له)‪ (web‬او)‪ (browser‬نه السرسی پیداکوی لکه ویب سایت‬
‫په انترنت کی مگریوازی د انترانت غړي په نوموړي سایټ کي کار کوالی شي ‪.‬‬
‫‪ ‬په انترانت کې د یاهو په ځای میسنجر په حپله د هغه څخه استفاده کی ي چې لکه‬
‫یاهو کار کوي‬
‫‪Differences in internet and intranet‬‬
‫توپیر د انټر نټ او انټرانت تر مینځ‬

‫‪ ‬انترنت عمومي دي خو انټرانټ خاص دې‪.‬‬

‫‪ ‬انټرنټ ته السرسی زیات دې خو انټرانټ محدود دې‪.‬‬
‫‪ ‬انټرنټ ډیر محفوظ نه دې خو انټرانټ ډیر محفوظ دې‪.‬‬

‫‪pg. 81‬‬