‫سید جمال الدین افغاني پوهنتون‬

‫کمپیوټر ساینس پوهنځی‬

‫سافټویر انجنیرینګ څانګه‬

‫کمپیوټری ویروس اوپرسیستم یی بدی اغیزې او دهغه دمخنیوي‬

‫الری چاري‬
‫معاذ هللا‬
‫مهربان شاه‬
‫جان اغا‬
‫ثاقب هللا‬

‫الرښود استاد‪ :‬ذاکـــــر هللا اعزام‬

‫کال‬
‫‪ ۱۴۰۲‬ه ش‬
 ‫ډالۍ‬
‫زما دغه لیکنه دی په لومړی سرکی زما ګران پالر جان او ټولو محترمو استادانو ته په خاصه ډول ګران استاد ذاکرهللا اعزام ته ډالی‬
‫! کووم چی مونږ سره یی دموضوع په لیکولو کی ډیری هلی ځلی کړی دی‬
 ‫لنډیز‬
‫کمپیوټری ویروسونه داسی واړه پروګرامونه دی چی دیو پروګرام جوړونکی لخوا جوړ‬

‫شوی دی‪ ،‬ترڅو ستاسو په کمپیوټر کی ځورونکی ستونزی راوالړی کړی دبیلګی په توګه‬

‫کیدای شی ستاسو په کمپیوټر کی ټول معلومات او مطالب له منځه یوسی‪ ،‬او آن ستاسو‬

‫دکمپیوټر هارډیسک فارمټ کړی او دجدی زیانونو سبب شی‪.‬‬

‫دلومړی ځل لپاره ویروس په ‪ ۱۹۷۰‬م کال رامنځته شوو چی د ‪ Creeper‬په نامه سره یادیده پاروننکی کمپيوټر ددغه ویروس (‬
‫‪ )ARPANET‬وو ‪ .‬په ‪۱۹۸۱‬م کال کی او لومړنی کمپيوټری غل وه چی په (‪ )Floppy Drives‬کی یی ویروس خپور کړ‪.‬‬

‫همداراز دمعلوماتی ټیکنالوژی او دترفیع ریاست لخوا احصایه وشوه په ‪۲۰۰۴‬م کال کی‬

‫دویروسونو شمیر ‪ ۵۲۱۵۱‬ته رسیده ‪ ،‬په حقیقی او مهمو پروګرامونو کی دننوتلو له امله‬

‫دویروسونو شمیر مخ په زیاتیدو وه چی په ‪۲۰۱۰‬م کال کی یی شمیر تقریبا ً ‪ ۱۴۰۰۰‬ته راکم شوو‬

‫ویرسونو ډولونه‪:‬‬
‫‪ : resident Virus.۱‬دا هغه ویروس دی کوم چې په ‪RAM‬کې همېشه ژوندی‬

‫وی او په منظم شکل دکمپیوټرپه عملیاتو کی مداخله کوی کوم چی پروګرامونه او فایلونه له‬

‫منځه وړی‪ .‬مشهورمیثالونه یی‪CMJ , Meve , MrKlunk , and Randex :‬‬

‫‪:Multipartite Virus.۲‬دا ویروس په اسانۍ سره کمپيوټر کی خپريږی‬

‫چی ډيرموثره او په خپله عمل کوونکی دی دسيستم سافټویر په داخل ‪ folders‬کی خالسوونکی فایلونو ته زيان رسوي‪.‬‬

‫‪:Browser Hijacker.۳‬دا ويروسونه په بروزر باندی حمله کوی‬

‫دپوهنځی ریس‪:‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫دڅانګی امر‪:‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫الرښود استاد‪:‬ــــــــــــــــــــــــــــــ‬

 ‫ژمن لیک یا ژمنلیک‬
‫مونږ ټول دګروپ غړی په دی باندی اقرار کوو چی کومه ګتاب مونږ ترتیب کړی دا زمونږ خپله لینکن ه ده او ل ه ب ل هیڅ ځ ای څخ ه‬
‫مو کاپی کړی نده که بیا هم په دی لیکنه کی څه مشکل پیداکیږی زمونږ ټول دګروپ غړي یي مسوول دي!‬

‫جان اغا‪:‬ــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ثاقب هللا‪:‬ـــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫مهربان شاه ‪ :‬ــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫معاذهللا‪:‬ــــــــــــــــــــــــ‬

 ‫مننلیک‬
‫په لومړي سرکي دلوی خدای ج ډیره شکریه اداکوو چی مونږ ته توفیق راکړل ترڅو خپل تحصیل ته اووم سمستر راورسوو په دویم‬
‫قدم کی له خپلو والدینو څخه هم ډیره مننه کوو چی پدي نشت امکاناتو کي یی مونږ ته دتعلیم زمینه برابره کړی ده او په وروستی قدم‬
‫کې له خپلو ټولو استادانو څخه ډیره زیاته مننه کوو چي مونږ سره یي نه ستړی کیدونکی هلی ځلی وکړی هللا ج دی دی خوشحال‬
‫کړی ددوی له جملی څخه زمونږ ګران استاد ذاکرهللا اعزام چي مونږ سره په دی لیکنه کی پوره همکار وه هللا ج دی ورته دعافیت‬
‫ژوند ورنصیب‬
 ‫لړ لیک‬

‫‪Table of Contents‬‬
‫ویرسونو ډولونه‪4............................................................................................................................................. :‬‬
‫‪ )Introduction(:‬پیژندنه ‪8..................................................................................................................................‬‬
‫دویروسی کمپيوټر نښي ‪9......................................................................................................................................‬‬
‫پایله ‪10...................................................................................................................................... Conclusion :‬‬
‫دویروس جوړول د ‪ NOTEPAD‬له الری ‪11..............................................................................................................‬‬
‫سپارښتنې ‪12.......................................................................................................... Suggestion for Further work‬‬
‫اخځلیکونه ‪13................................................................................................................................. References‬‬
 ‫پیژندنه )‪:(Introduction‬‬

‫کمپیوټری ویروسونه داسی واړه پروګرامونه دی چی دیو پروګرام جوړونکی لخوا جوړ‬

‫شوی دی‪ ،‬ترڅو ستاسو په کمپیوټر کی ځورونکی ستونزی راوالړی کړی دبیلګی په توګه‬

‫کیدای شی ستاسو په کمپیوټر کی ټول معلومات او مطالب له منځه یوسی‪ ،‬او آن ستاسو‬

‫دکمپیوټر هارډیسک فارمټ کړی او دجدی زیانونو سبب شی ‪.‬‬

‫کمپيوټری ویروسونه له بیولوژيکی ویروسونو سره هیڅ ورته والی نه لری‬

‫دکمپيوټر ویروس یو ډیر زیانمن شی دی ځکه ډیرځله دکمپيوټر کاروونکی ته دویروس‬

‫دشتون معلومات نه کیږی او کله چی کاروونکی دویروس په شتون پوه شی نو وخت تیر‬

‫وی او ویروس خپل کار کړی وی داسی ډیری نښی نښانی شته چی له پلوه یی تاسی يه‬

‫کمپیوټر کی دویروس دشتون شک کوالی شی( دکمپیوټر ویروس یو وران کاری پروګرام‬

‫دی کوربه ته اړتیا لری چی خپل ځان دکمپیوټر په ډیسک کی کاپی کړی چی دا ویروس بیا‬

‫دپروګرام فایل سره ځان یوځای اویا تری جال کوی او بیا کمپیوټر ته زیان رسوی ټول‬

‫ویروسونه دکمپيوټر دپروګرام جوړونکو له خوا چی دکمپیوتر په پروګرام جوړونه پوهیږی جوړیږی)‬

‫دویروسی کمپيوټر نښي‬

‫ستاسوپه کمپیوټرکی دلګیدلی هارډیسک خالی ځای ورځ په ورځ کمیږی ویروس ځان له‬

‫‪ ) )‌EXE‬او یا د ‪ ) )COM‬فایلونو سره ځان نښلوی ورځ په ورځ زمونږ کمپیوټر سلو کوی‬
 ‫کمپیوټرورځ له ورځی پڅ یا (‪)slow‬کیږی که چیری مخکی تاسو ته په کمپیوټرکی یو‬

‫پروګرام ژر خالصیدو او اوس په ځنډسره خالصیږی نو دادویروس یوه غټه نښه ده‬

‫بی له کوم سببه دفایلونوخرابیدل اویاهم له منځه تلل‪:‬په عاموحاالتوکی نه کوم فایل له ځایه‬

‫خراب وی اونه هم خپله له منځه ځی ویروی داډول کارونه ډیرکوی په دی معنا چی کوالی‬

‫شی فایل په بشپړه توګه له منځه یوسی اویایی هم تردی بریده خراب کړی چی دکارولو وړ‬

‫نه وی که چیری تاسوهم له دی راز کارونو سره مخ کیږی نودا ستاسو په کمپیوټرکی دخورا‬

‫زیانمن ویروس دشتون نښه ده ‪.‬‬

‫ددي لپاره چی له دغوو ستونزو خالص شی نو تاس ی بای د ‪ antivirus update‬پ ه خپ ل کم پيوټر کی ‪ install‬ول ری ترڅ و ل ه‬
‫موجوده ستونزی خالص شی‪.‬‬

‫پایله ‪: Conclusion‬‬
‫دا چي دویروس باره کی مو مخکی الزم معلومات وړاندی کړل یو ځل بیا غواړم چی په لنډو ټکو کي یی تشریح کړم کمپیوټری‬
‫ویروسونه داسی واړه پروګرامونه دی چی دیو پروګرام جوړونکی لخوا جوړ شوی دی‪ ،‬ترڅو ستاسو په کمپیوټر کی ځورونکی‬
‫ستونزی راوالړی کړی دبیلګی په توګه کیدای شی ستاسو په کمپیوټر کی ټول معلومات او مطالب له منځه یوسی‪ ،‬او آن ستاسو‬
‫دکمپیوټر هارډیسک فارمټ کړی او دجدی زیانونو سبب شی او هم به په عملی ډول تاسی وګوري چی کمپیوټری ویروس څنګه‬

‫جوړیږی او په سیستم یی اغیزی څه قسم دي‪.‬‬

 : ‫ له الری‬NOTEPAD ‫دویروس جوړول د‬
Fisrt Example

GO TO RUN COMMAND  TYPE  TYPE NOTEPAD

echo off@

ts:

md worm

\copy worm.bat worm

cd worm

goto ts

:After that file save us first file-name and last extention

For Example: home.bat

Second Example

GO TO RUN COMMAND  TYPE  TYPE NOTEPAD

@echo off

: loop

start

start

start

goto loop

After that save us : virus.bat

: Suggestion for Further work ‫سپارښتنې‬

‫ واخلی نو باید‬RESEARCH ‫زمونږ نورو محصلینو ته دا سپارښتنه ده که کوم ګروپ غواړي چي دویروس په باره کی‬
‫دویروس‬
 .‫ او خپلی ټولنی ته په پښتو ژبه کی خدمت وکړي‬.‫راتلونکی ډولونو باندی څیړنه وکړي‬

: References ‫اخځلیکونه‬
1. Cohen, F. (1984). Computer viruses: Theory and experiments. Computers & Security, 3(1), 22-35.

2. Symantec Corporation. (2019). Internet security threat report: Executive summary. Retrieved from
https://www.symantec.com/content/dam/symantec/docs/reports/istr-24-executive-summary-en.pdf

3. Kaspersky Lab. (2019). Kaspersky security bulletin 2018: Story of the year – ransomware. Retrieved from
https://securelist.com/kaspersky-security-bulletin-2018-story-of-the-year-ransomware/89169/

4. McAfee LLC. (2019). McAfee Labs threat report: December 2018. Retrieved from
https://www.mcafee.com/enterprise/en-us/assets/reports/rp-quarterly-threats-dec-2018.pdf

5. Trend Micro Incorporated. (2019). Trend Micro security roundup 2018: A record year for enterprise threats.
Retrieved from https://www.trendmicro.com/vinfo/us/security/research-and-analysis/threat-reports/
roundup/a-record-year-for-enterprise-threats

Daily quota: 6/10