‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

1 Computer

2/19/2019
Lecturer: M.Kazim
 ‫کمپیوټر ‪Computer‬‬
‫‪2‬‬
‫کمپیوټر یو برقي ماشین یا آله ده چې د استعمالونکي د هدایت او د ورکړل شوو‬
‫الرښوونو مطابق د ریاضیکي او منطقي کارونو لپاره کارول کیږي‪ .‬کمپیوټر د باندې څخه‬
‫معلومات یا ډاټا اخلي پر ډاټا باندې عملیې اجرأ کوي او د عملیو تر اجرأ کولو ورسته بیا‬
‫موږ ته د ډاټا نتیجه راکوي او په خپل ځان کې یې ثبتوي‪.‬‬

‫‪ ‬ډاټا عبارت د معلوماتو او پروګرامو څخه ده‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
‫‪3‬‬
‫کمپپوټر له دوه عمده برخو څخه تشکیل شوی چې عبارت‬
‫دي له سافټویر او هارډویر‪.‬‬

‫‪ ‬سافټویر‪:‬‬
‫سافټویر عبارت له هغو پروګرامونو څخه دی چې د کمپیوټر‬
‫لپاره لیکل شوي وي‪.‬‬

‫‪ ‬هاردویر‪:‬‬
‫هارډویر د کمپیوټر د فزیکي برخې څخه عبارت دي‪ .‬لکه‪:‬‬
‫موس‪ ،‬کیبورډ‪ ،‬مانیټور‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
‫‪4‬‬
‫د کمپیوټر خاصیتونه‬
‫‪ ‬آټوماټیک (‪:)Automatic‬‬
‫کمپیوټر ته یو آټومټیک ماشین ویالی شو ځکه چې یو کار ورته‬
‫وسپارل شي نو خپله يې اجرأ کوي بغیر د انسان له مرستې او‬
‫مداخلې نه‪ ،‬تر هغه پورې چې نتیجه یې نه وي معلومه کړې‪.‬‬

‫‪ ‬ګړندیتوب (‪:)Speed‬‬
‫کمپیوټر ډیر ګړندی ماشین دی‪ .‬په ډیر سرعت او لږ وخت کې‬
‫کار اجرا کوي‪ .‬هغه کار چې یو انسان یې په یوه ورځ‪ ،‬میاشت او‬
‫کال کې کوي کمپیوټر یې په څو ثانیو کې انجاموي‪ ،‬نو ځکه یو‬
‫کړندی ماشین دی‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬دقت (‪:)Accuracy‬‬
‫‪5‬‬
‫په عمومي توګه د ټولو کمپیوټرانو درستوالی او دقت ډیر لوړ‬
‫دی‪ .‬کله چې کوم کار ورته وسپارل شي نو نتیجه یې دقیقه او‬
‫بغیر له کومې اشتباه څخه راباسي‪.‬‬
‫‪Power of Remembering ‬‬
‫کمپیوټر توانایي د ذخیره کولو د معلوماتو او ډاټا لري‪ .‬کوالی‬
‫شي د کلونو کلونو لپاره ډاټا له ځان سره وساتي‪.‬‬
‫‪:No IQ(Intelligence Quotient) ‬‬
‫کمپیوټر یو ګونګ ماشین دی‪ ،‬پوهه او ځیرکتیا نه لري او د‬
‫استعمالوونکي د هدایت او رهنمایی پرته کار نشي اجرا کوالی‪.‬‬
‫یوازې د هغه پروګرام او هدایت مطابق کار اجرا کوي کوم چې د‬
‫یوزر پواسطه ورکړ شوې وي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪No Feeling: ‬‬
‫‪6‬‬
‫کمپیوټر احساس نه لري‪ .‬احساس د ستړیا او هیجانۍ نه کوي‪.‬‬
‫د کمپیوټر کار د کمپیوټر په زوړوالي او نویتوب کوم اثر نه کوي او نه‬
‫پوهې‪ ،‬کاری تجربې او امتحان کولو ته ضرورت لري‪.‬‬

‫‪Reliability ‬‬
‫اشتباه او غلطي همیشه د استعمالوونکي لخوا واقع کیږي‪.‬‬
‫کمپیوټر خپل کار په باوري توګه سره اجرا کوي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫د کمپیوټر په تاریخ کې مهمې پېښې‬
‫‪7‬‬

‫په پخوا زمانو کې د انسانانو د ژوندانه ضروریات ډیر لږ او ساده ؤ‪.‬‬

‫د وخت په تیریدو سره د انسانانو نفوس ډیر شو او د انسانانو د‬
‫ژوندانه ضروریات هم ورسره ډیر شول‪ .‬د انسانانو د ژوندانه ضروریات‬
‫په مختلفو برخو کې ؤ‪ ،‬چې د هغو څخه یوه برخه یې هم د حساب‬
‫په هکله ؤ‪ .‬انسانانو به حسابونه د ګوتو په واسطه سره حلول او‬
‫غټ حسابونه به یې د شګو په واسطه سره کول‪ .‬د وخت په تیریدو‬
‫سره حسابونه نور هم غټ او مغلق شول‪ .‬چې هغو حسابونو کول‬
‫بیا د ګوتو او شګو په واسطه سره مشکل ؤ‪ .‬نو د همدې مشکل د‬
‫حل لپاره خلکو کوشش وکړ تر څو یو داسې آله یا وسیله جوړه کړي‬
‫چې د مشکالتو د حل لپاره جوګه شي‪ ،‬او د همدې مشکل د حلیدو‬
‫په اساس کمپیوټر منځ ته راغلل‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫چې په لومړیو وختو کې ډیر ساده او یوازې یې ریاضیکي عملیې‬
‫‪8‬‬ ‫سرته رسوالی شوای‪.‬‬
‫د کمپیوټر د پرمختګ په برخه کې ساینس پوهانو مختلفې‬
‫کړنالرې په مختلفو وختونو کې اجــــــرا کړې دي چې مونږ یې د‬
‫نمونې په طور سره د یو څو یادونــــــه کوو‪.‬‬

‫‪Early Computing Machine ‬‬

‫یو چینایي‬ ‫د میالد څخه ‪ ۳۰۰۰‬کاله پخوا د چین په هیواد کې‬

‫دې وتوانید‬ ‫عالم چې اباکس (‪ )Abacus‬نومیدو د لومړي ځل لپاره په‬
‫کړي‪ ،‬چې‬ ‫چې د حساب کولو لپاره یوه داسې فزیکي اله جوړه‬
‫کاریدله‪ ،‬او‬ ‫یوازې او یوازې د حساب د جمعې او منفي عملیو لپاره‬
‫ده دغه آله د کیشبا په نوم سره ونوموله‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪Pascal Calculator ‬‬
‫‪9‬‬
‫لومړنۍ میخانیکي ماشین د بالیس پاسکال (‪ )Blais Pascal‬لخوا په‬
‫‪ ۱۶۴۲‬کال کې جوړ شو‪ .‬بالیس پاسکال په اصل کې د فرانسې ؤ‪ .‬ده‬
‫دغه حساب ماشین د خپل پالر لپاره جوړ کړی ؤ‪ .‬دده پالر د فرانسې‬
‫د مالیې په وزارت کې مامور ؤ‪ .‬دغه ماشین به کله ناکله غلطې‬
‫نتیجې هم ورکولې‪.‬‬
‫په ‪ ۱۶۹۴‬کال کې جرمني ریاضي پوه ګاټفریډ ون ‪(Gottfried von‬‬
‫)‪ Leibniz‬د پاسکال پر ماشین باندې نور کار هم وکړ هغه ته يې د‬
‫ضرب‪ ،‬تقیسم او جذر عملیې ور اضافه کړې‪ .‬دغه ماشین د پسکال د‬
‫ماشین په ډول غلطې نتیجې نه ور کولې‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪Difference Engine(1842) ‬‬
‫‪10‬‬
‫د (‪ )۱۷۹۱-۱۸۷۱‬کلونو تر منځ برتانوي ریاضي پوه‪ ،‬پروفیسور‬
‫چارلیس بابیج (‪ )Charles Babbage‬یو کمپیوټر جوړ کړ چې د‬
‫‪ Difference Engine‬په نامه سره یادیده‪ .‬دغه ماشین نورې مغلقې‬
‫عملیې هم اجرا کوالی شوای او په اټوماټیک ډول سره يې نتیجه‬
‫هم پرینټ کوالی شوای‪ .‬د اوسنیو کمپیوټرونو منشأ له دې وخته‬
‫شروع شوې ده‪ .‬چارلیس بابیج د کمپیوټرونو په تاریخچه کې د‬
‫کمپیوټر پالر په نامه شهرت لري‪.‬‬
‫تر لس کلونو کار وروسته چارلیس بابیج د خپلو هڅو او زیار په‬
‫نتیجه کې یو هراړخیزه کمپیوټر جوړ کړ چې د ‪Analytical Engine‬‬
‫په نامه سره یادیده‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ENIAC(Electronic‬‬ ‫‪Numerical‬‬ ‫‪Integrator‬‬ ‫‪And ‬‬
‫‪11‬‬ ‫)‪Computer‬‬
‫په ‪ ۱۹۴۳‬کال کې یو کمپیوټر چې د ‪ ENIAC‬په نامه یادیده د‬
‫امریکا د حکومت او د پینسیلوانیا د پوهنتون په منڅګړیتوب جوړ‬
‫شو دغه کمپیوټر په نظامي اهدافو کې کاریدی او همدارنګه د هوا‬
‫د حاالتو د معلومولو او د اټومي انرژی لپاره استعمالیدی‪ .‬دغه‬
‫کمپیوټر ‪ ۳۰‬ټنه وزن درلود او حجم يې هم د یوې لویې خونې په‬
‫اندازه سره ؤ‪ ۱۸۰۰۰ .‬وکیوم ټیوبونه او ‪ ۷۰۰۰۰‬ریزیسټرونه پکښې‬
‫کار شوی ؤ‪ ENIAC .‬لومړنۍ حقیقي برقي کمپیوټر دی‪ ،‬ځکه چې‬
‫دغه کمپیوټر د نن ورځې د کمپیوټرونو سره ډیر ورته والی لري او‬
‫دغه کمپیوټر په برق سره چلیدو‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ John Von Neumann 1946 ‬په کمپیوټر کې د ډاټا د ذخیره‬
‫‪12‬‬
‫کولو الر پیدا کړه‪ .‬ده دغه معلومه کړه چې په کمپیوټر کې مونږ‬
‫څرنګه کوالی شو چې ډیټا او پروګرامونه ذخیره کړو‪.‬‬
‫‪ ۱۹۶۴ ‬کال کې د لمړي ځل لپاره د ‪ IBM‬شرکت په خپل‬
‫‪ IBM360‬ماډل کمپیوټر کې انټیګریټیډ سیرکیټونه ( ‪Integrated‬‬
‫‪ IC )Circuits‬استعمال کړل‪.‬‬
‫‪ ۱۹۷۰ ‬کال کې ‪ IBM‬کمپنۍ خپل لمړنۍ ‪PC (Personal‬‬
‫)‪ Computer‬کمپیوټر جوړ کړ‪.‬‬
‫‪ ‬مایکروپروسیسر ‪ Microprocessor‬په ‪ ۱۹۷۱‬کال کې د ‪Intel‬‬
‫کمپنۍ له خوا جوړ شو‪.‬‬
‫‪ Apple‬شرکت خپل لمړنۍ ‪Macintosh‬‬ ‫‪ ۱۹۷۷ ‬کال کې د‬
‫کمپیوټر جوړ کړ‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫د کمپیوټر نسلونه‬
‫‪13‬‬ ‫‪Computer Generations‬‬
‫د کمپیوټرانو تاریخ مونږ په پنځو نسلونو باندې وېشو‪ ،‬البته چې دا‬
‫تاریخ د هغه وخت څخه شروع کیږي چې برقي کمپیوټران راووتل‪ .‬تر‬
‫دې مخکې هم کمپیوټران موجود ؤ‪ ،‬خو هغه په برق سره نه چلیدل‪،‬‬
‫ډیر ساده کمپیوټر ؤ‪.‬‬
‫‪ ‬لومړی نسل کمپیوټران (‪.)۱۹۴۵-۱۹۵۶‬‬
‫د دوهمې نړیوالې جګړې په شروع کې طاقتورو هیوادونو کوشش‬
‫وکړ تر څو داسې داسې کمپیوټري آالت جوړ کړي چې د جنګ په دګړ‬
‫کې ځنې استفاده وکړي چې په ترڅ کې یو جرمني انجینر کنراد‬
‫زوس ‪ Konrad Zuse‬وتوانید چې یو کمپیوتر جوړ کړي چې په الوتکو او‬
‫مزایلو کې استفاده ځنې کیدله‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫د دې نسل لومړنی برقي کمپیوټر د ‪ ENIAC‬په نامه سره یادیـده‬
‫‪14‬‬ ‫جوړ شو‪ .‬دغه کمپیوټر د امریکا او پینسلوانیا د پوهنتون په منګریتـوب‬
‫جوړ شو‪ .‬د دغه نسل کمپیوټران الندې ځانګړتیاوې درلودې‪:‬‬

‫• د ‪ Machine Language‬په واسطه عیاریدل‪.‬‬

‫• د پروسیســر(‪ )Processor‬پــه ځــای واکــوم ټیوبونــه(‪)Vacumtube‬‬
‫استعمالول چې تقریبأ ‪ ۱۸۰۰۰‬واکیوم ټیوبونه استعمالیدل‪.‬‬
‫• زیاتې انرژۍ ته یې ضرورت درلودی او ډیر حرارت يې درلودي‪.‬‬
‫• ذخیره یې دنه درلوده او نتیجه يـې د ‪ Punched Card‬پـه واسـطه‬
‫وه‪.‬‬
‫• ډیر لوی او د انتقال وړ نه ؤ‪.‬‬
‫• کمزوری او ډیر ګران ؤ‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬دوهم نسل کمپیوټران(‪.)۱۹۵۶-۱۹۶۳‬‬
‫‪15‬‬ ‫په ‪ ۱۹۴۸‬کال کې د ټرانزیسټور (‪ )Transistor‬په راوتلو سره د‬
‫کمپیوټرانو په انکشاف کې بدلون راغی‪ .‬چې په اوسط ډول سره په هر‬
‫کمپیوټر کې ‪ ۱۰۰۰۰‬ټرانزیسټورونه کاریدل‪ .‬دوهم نسل الندې ځانګرتیاوې‬
‫درلودې‪.‬‬

‫• د واکیوم تیوبو پر ځای ټرانزیسټورونه استفاده کیدل‪.‬‬

‫• ‪ Assembly Language‬په کښې وکارول شوه‪.‬‬
‫• د لومړي نسل په نسبت ګړندي ؤ‪ ،‬لږ برق یې مصرفوی او لږ‬
‫ګرمېدل‪.‬‬
‫• حجم يې کم شو او ترانزیسټورونه سربیره د الس پواسط سرره‬
‫پر نصبیدل‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬دریم نسل کمپیوټران (‪.)۱۹۶۴-۱۹۷۱‬‬
‫‪16‬‬

‫په ‪ ۱۹۵۸‬کال کې د ‪ Jack kilby‬په نامه انجینر د ‪Integrated ( IC‬‬

‫‪ )Circuit‬په جوړولو وتوانید چې د ترانزیسټور پر ځای ‪ IC‬وکاریده‪ .‬په‬
‫دې سربیره د کمپیوټر سرعت ګړندی او حجم یې کم شو‪ .‬په نرخ‬
‫کې ارزانه وه او کار کې د باور وړ وه‪.‬‬
‫په دې نسل کې یو بل پرمختک دا هم ؤ چې مقناطیسي‬
‫ډیسکونه لکه فالفي (‪ )Floppy‬جوړ شول او استعمال يې رواج شو‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬څلورم نسل کمپیوتران(‪-۱۹۷۱‬تراوسه)‪.‬‬
‫‪17‬‬

‫په دې نسل کمپیوټرانو کې چیپونه(‪ )Chips‬استعمال شول‪ .‬په‬

‫‪ ۱۹۷۱‬کال کې پروسیسور (‪ )Processor‬د انټیل (‪ )Intel‬کمپنۍ له‬
‫خوا جوړ شو او په کښې وکارید‪ .‬د پروسیسور سرعت يې ډیر ټېز ؤ‪.‬‬
‫نیټورکینګ (‪ )Networking‬منځ ته راغی د کمپیوټرانو تر منځ‬
‫ارتباطات تینګ شول‪ .‬د کمپیوټرانو حجم لږ شو‪ ،‬او د یوه ځای څخه‬
‫بل ځای ته د انتقال وړ شول‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬پنځم نسل کمپیوټران(اوسني او راتلوونکي)‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫د پنځم نسل کمپیوټرانو تعریفول شاید لږ مشکل وي څکه چې‬
‫اوسنۍ ټکنالوجي په حالت د پرمختګ کې ده‪ .‬استعمال د اوسنۍ‬
‫ټکنالوجی‪ ،‬اډوانس انجینرینګ‪ ،‬او کمپیوټران په دې توانا کېدل چې‬
‫غږیز توري)‪ (Vice Recognition‬وپیږني‪ ،‬اډوانس نېټورک او کمپیوټري‬
‫انسانان(‪ )Robots‬منځ ته راغلل‪ .‬موازي پروسه په کمپیوټرانو کې‬
‫منځ ته راغله‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
‫‪19‬‬
‫د کمپیوټر ډولونه‬

‫ټول کمپیوټران په دریو عمومي ګروپونو باندې تقسیم شويدي چې‬

‫عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ (1‬انالوګ کمپیوټر )‪(Analog Computers‬‬

‫‪ (2‬هایبرید کمپیوټر (‪)Hybrid Computers‬‬
‫‪ (3‬ډيجیټل کمپیوټر (‪)Digital Computers‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬انالوګ کمپیوټر (‪.)Analog Computer‬‬
‫‪20‬‬
‫انالوګ کمپیوټر هغه کمپیوټر دی چې فزیکي واحدونه اندازه کوي‬
‫او د دوی قیمت په هره ثانیه کې تغیر منونکی دی‪ .‬د انالوګ‬
‫کمپیوټرونه اوټ پوټ عمومأ د یوه ګراف په شکل سره وي‪ .‬د انالوګ‬
‫کمپیوونو په واسطه سره مونږ د حرارت درجه اندازه کوالی شو‪،‬‬
‫سرعت اندازه کوالی شو او داسې نور‪ .‬د انالوګ کمپیوټرونو ښه‬
‫مثال د موټرانو سپیډ مټر (‪ )Speedometer‬دی‪ ،‬چې د موټرانو‬
‫سرعت اندازه کوي‪.‬‬
‫‪ ‬هایبریډ کمپیوټر (‪.)Hybrid Computer‬‬
‫هایبریډ کمپیوټرونه د انالوګ او ډیجیټل کمپیوټرونو مخلوط دی‪،‬‬
‫هایبریډ کمپیوټران انالوګ واحدونه اندازه کوي او په ډیجیټل ډول سره‬
‫یې مونږ ته راښکاره کوي‪ .‬لکه په روغتونو کې چې د انسانانو د زړه‬
‫ضربان په ګرافیکي یا انالوګ شکل سره اندازه کوي او بیا یې په‬
‫ډیجیټل شکل سره د مانیټور پر مخ باندې را ښکاره کیږي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬ډیجیټل کمپیوټر (‪.)Digital Computer‬‬
‫‪21‬‬
‫ټول هغه کمپیوټر چې موږ يې نن ورځ په کور‪ ،‬دفتر او داسې نورو‬
‫ځایونو کې استعمالوو هغه د ډیجیټل کمپیوټرونو څخه عبارت دي‪.‬‬
‫ډیجیټل کمپیوټران د صفر او یو د منطق په اساس سره کار کوي‪.‬‬
‫ډیجیټل کمپیوټر برقي‪ ،‬اټوماټیک‪ ،‬پروګرامیدونکي کمپیوټرونه دي‪.‬‬
‫ډیجیټل کمپیوټر په څلور عمده ګروپونو سره ویشل شويدي‪ ،‬چې‬
‫عبارت دي له‪:‬‬
‫‪ (1‬سوپر کمپیوتر (‪.)Super Computer‬‬
‫‪ (2‬مېن فرېم کمپیوټر (‪.)Main Frame Computer‬‬
‫‪ (3‬میني کمپیوتر (‪.)Mini Computer‬‬
‫‪ (4‬پرسونل کمپیوتر ‪.)Personal Computer( PC‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬سوپر کمپیوټر (‪.)Super Computer‬‬
‫‪22‬‬
‫ډیر طاقت لرونکی او قوي کمپیوټر دی چې په یوه ثانیه کې په‬
‫سلهاوو میلیونه کارونه سرته رسوي‪ ،‬په اوسني وخت کې سوپر‬
‫کمپوټر (‪ )Super Computer‬تر ټولو تېز او پیاوړی کمپیوټر بلل کیږي‪.‬‬
‫دا ډول کمپیوټران د خاصو هدفونو لپاره کارول کیږي چې په لوړه کچه‬
‫سره ریاضیکي عملیې په تېزۍ سره حلوالی شي‪.‬‬
‫سوپر کمپیوټر د هوا د حاالتو د معلومولو لپاره‪ ،‬د ساینسي تجربو‬
‫د اجرا کولو لپاره او د اټومي انرژۍ د تحقیقاتو لپاره کارول کیږي‪.‬‬
‫سوپر کمپیوتران سینګل یوزر (‪ )Single user‬کمپوټران دي یعنې په‬
‫یوه وخت کې د یو کارکوونکي لخوا څخه استعمالیږي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬مېن فرېم کمپیوټر (‪.)Main Frame Computer‬‬
‫‪23‬‬
‫‪ Mainframe‬کمپیوټر په کال ‪ ۱۹۷۰‬کې جوړ شول‪ ،‬نن ورځ دغه‬
‫کمپیوټران ډېر ګران بیه دي‪ .‬دا هم د سوپر کمپیوترانو په څیر په یوه‬
‫ثانیه کې په سلهاوو کارونه په مخ بیایي‪.‬‬
‫د ‪ Mainframe‬کمپیوټر او سوپر کمپوټر تر منځ یواځینی فرق دادی‬
‫چې سوپر کمپیوتر په یوه وخت کې د یوه یورز لخوا استعمالیدای‬
‫شي لېکن ‪ Mainframe‬کمپیوټر یو ‪ Multiuser‬کمپیوټر دی او په یوه‬
‫وخت کې له یوه نه زیات کارکوونکي کوالی شي استعمال يې کړي‪.‬‬
‫دا ډول کمپیوټران په انټریېت او شخصي کمپنیو کې استعمالیږي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬پرسونل کمپیوټر ()‪.)Personal Computer(PC‬‬
‫‪24‬‬
‫‪ PC‬کمپیوتر یو کوچنی‪ ،‬ارزانه او ‪ Single User‬کمپیوټر دي‪ .‬دغه‬
‫ډول کمپیوتر په ورځني ژوند کې ډیر استعمالیږي‪ ،‬په دې ډول‬
‫کمپیوټرانو کې موږ ټول هغه کارونه تر سره کوالی شو چې مونږ په‬
‫ورځني ژوند کې ضرورت ورته لرو‪ ،‬په عمومي ډول سره ‪PC‬‬
‫کمپیوټرونه د شخصي کارونو د تر سره کولو لپاره استعمالیږي‪.‬‬
‫لمړی ‪ PC‬کمپیوتر د )‪IBM(International Business Machines‬‬
‫کمپنۍ لخوا په ‪ ۱۹۷۰‬کال کې جوړ شو‪ PC .‬کمپیوتر چې ډیر‬
‫مشهوره شو په کال ‪ ۱۹۷۷‬کې د ‪ Apple‬شرکت لخوا جوړ شو‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫پرسونل کمپیوټران په دوه ډوله تقسیم شويدي‪:‬‬
‫‪25‬‬
‫‪Desktops .1‬‬
‫‪Portables .2‬‬
‫‪ Desktops ‬هغه کمپیوټران دي کوم‪ ،‬چې موږ په ورځني ژوند کې‬
‫تر ټولو ډیر استعمالوو‪ .‬دغه کمپیوټران د څلورو اساسي برخو څخه‬
‫جوړ شوي دي‪ .‬چې عبارت دي له کېس (‪،)Case‬‬
‫مانیټور(‪ ،)Monitor‬ماوس (‪ (Mouse‬او کیبورډ (‪.)Keyboard‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪Portable Computer ‬‬
‫‪26‬‬
‫نن ورځ تر ډېسک ټاپ کمپیوټرونو وروسته تر ټولو ډیر‬
‫استعمالیدونکي کمپیوټران پارټبل کمپیوټران دي چې هر‬
‫استعمالوونکی کوالی شي له ځان سره په سفر کې یوسي او‬
‫استفاده ترې وکړي‪ .‬دا کمپیوترونه نسبت ډیسک ټاپ کمپیوټرانو ته‬
‫ډېر کوچني او سپک دي‪ .‬دا ډول کمپیوټران په خپل ځان کې بېټري‪،‬‬
‫موس‪ ،‬کیبورډ‪ ،‬او مانیټور لري چې کوالی شي په خپله بېټري دری یا‬
‫څلور ساعته کار وکړي‪.‬‬
‫‪ Portable‬کمپیوتر عبارت دي له لپ ټاپ( ‪ ،)Laptop‬نوټ بوک‬
‫(‪ Wearable ،)Notebook‬او داسې نور‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 Block Diagram of a Computer
‫د کمپیوټر بالک ډایاګرام‬

CPU

Control Unit (CU)

Arithmetic And Logic Unit Output

Input Unit
(ALU) Unit

Registers

Memory
Unit
 ‫ټول کمپیوټران الندې پنځه اساسي عملیې اجرا کوي‪:‬‬
‫‪28‬‬

‫‪ :Inputting ‬کمپیوټر ته د ډاټا او معلوماتو د داخلولو پروسه ده‪.‬‬

‫‪ :Storing ‬د ډاټا او معلوماتو زخیره کول‪ ،‬هغه ډاټا چې د پروسې‬
‫لپاره اړینه وي او یا هم هغه ډاټا چې د نتیجې څخه وروسته الس‬
‫ته راځي‪.‬‬
‫‪ :Processing ‬د ریاضیکي عملیو (‪ )*،/،-،+‬او منطقي عملیو (‬
‫=‪ )<, >،‬او داسې نورو عملیو اجرا کول‪.‬‬
‫‪ :Outputting ‬د نتیجې را ایستل دي د یوزر لپاره‪.‬‬
‫‪ :Controlling ‬د پورتنیو علمیو کټرولول او منظمول دي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫پورتنیو عملیو ته په کتو سره کمپیوټر بالک ډیاګرام له الندې‬
29
.‫څلورو عمده یونټونو څخه تشکیل شوی دی‬
Input Unit
Central Processing Unit (CPU)
Control Unit
Arithmetic and Logic Unit (ALU)
Registers
Memory Unit
Output Unit

2/19/2019
 ‫‪Input Unit‬‬
‫‪30‬‬
‫• کمپیوټر معلوماتو او هدایت ته په ترتیب سره اړتیا لري تر څو‬
‫مشکالت یو په یو حل کړي‪ .‬چې انپوټ یونټ دغه کار سرته‬
‫رسوي‪.‬‬
‫• انپوټ یونټ بهرنۍ محیط له کمپیوټر سره وصلوي‪.‬‬
‫• هغه ډاټا او معلومات چې د انپوټ یونټ له الرې کمپیوټر ته‬
‫داخلیږي په اټوماټیک ډول سره د انپوټ یونټ االتو په واسطه‬
‫الکرونیک سګنلونو (‪ )Binary Form‬ته اړول کیږي چې د کمپیوټر د‬
‫قبول وړ ګرځي‪.‬‬
‫• انپوټ یونټ کېدای شي له یو یا څو انپوټ آالتو څخه تشکیل‬
‫شوی وي‪ ،‬کیبورډ او موس د کمپیوټر ډیر مشهوره انپوټ آالت دي‬
‫چې نن ورځ ډیر استفاده کیږي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫)‪Central Processing Unit (CPU‬‬
‫‪31‬‬
‫• ‪ CPU‬د کمپیوټر د اجراتو اساسي برخه ده چې د کمپیوټر ټولې‬
‫اساسي عملیې په ‪ CPU‬کې صورت نیسي‪ .‬دا یونټ په کمپیوټر‬
‫کې داسې معنی لري لکه په انسان کې زړه‪ .‬د ټولو کمپیوټرونو‬
‫کیفیت د دې یونټ په واسطه سره تعینیږي‪.‬‬
‫• د معلوماتو او هدایاتو ترجمه کول او په ترتیب سره یو په یو اجرا کول‬
‫د ‪ CPU‬له مهمو وظایفو څخه دي‪.‬‬
‫• ‪ CPU‬له دریو برخو څخه تشکیل شوې ده‪:‬‬
‫‪Control Unit ‬‬
‫‪Arithmetic and Logic Unit(ALU)‬‬
‫‪Registers‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪Control Unit ‬‬
‫‪32‬‬
‫څنګه کمپیوټر پوهیږي چې د یو کار اجرا پای ته ورسید؟ څنګه‬
‫پوهیږي چې اوس وخت د معلوماتو د اخستو دي؟ او څه وخت نتیجه‬
‫کارکوونکي ته وسپاري؟ دغه ټول کارونه د کنټرول یونټ په واسطه‬
‫کنټرولیږي‪.‬‬
‫کنټرول یونټ مستقیمآ د پروګرامونو او هدایاتو انتقال د مختلفو یونټونو‬
‫ترمنځ اجرا کوي او د هغوی د کنټرول وظیفه په غاړه لري‪.‬‬
‫‪Arithmetic and Logic Unit (ALU) ‬‬
‫‪ALU‬د کمپیوټر هغه ځای دی په کوم ځای کې چې پروګرامونه او‬
‫عملیې اجرا کیږي‪ ،‬لکه ریاضیکي عملیې (*‪ )+,-,/,‬او لوجیکل‬
‫عملیې (‪ )AND, OR, NOT‬او ارتباطي عملیې (=‪.)<,>,<=,>=,‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪:Registers ‬‬
‫‪33‬‬
‫‪ CPU‬د کوچنیو موقتي ذخیرو څخه تشکیل شوی کوم چې‬
‫هدایات او هغه ډاټا چه د پروسېس په جریان کې تولیدیږي‪ ،‬ذخیره‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪Memory Unit‬‬
‫• هغه ډاټا او پروګرامونه کوم چې د اصل پروسېس لپاره ضرور وي‬
‫په ‪ memory unit‬کې ذخیره کیږي‪ .‬همدا شان هغه معلومات او‬
‫ډاټا چې د پروسېس څخه وروسته په الس راځي په ‪memory‬‬
‫‪unit‬کې ځای په ځای کیږي‪.‬‬
‫• ‪ Memory Unit‬د انپوټ ډاټا او د هغه معلوماتو لپاره کوم چې د‬
‫پروسې په جریان کې تولیدیږي او د اوټپوټ ډاټا لپاره خالي ځای‬
‫برابروي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪Output Unit‬‬
‫‪34‬‬
‫• اوټپوټ یونټ د نتیجې د پرنټ او یا ښکاره کولو لپاره کارول کیږي‬
‫کوم چې په ‪ Memory unit‬کې ذخیره شوی وه‪.‬‬
‫• لکه څرنګه چې کمپیوتر له باینري عددونو )‪ (Binary Digits‬سره‬
‫کار لري نو نتیجه هم په همدغه باینري سیسټم سره ورکوي‪ ،‬نو‬
‫اوتپوټ یونټ د دې د ترجمه کولو وظیفه لري تر څو د بشر د‬
‫پوهیدو سبب شي‪.‬‬
‫• اوټپوټ یونټ کمپوټر له بهرني محیط سره وصلوي‪.‬‬
‫• د ‪ output unit‬مهم االت عبارت دي له ‪ :‬مانیټور‪ ،‬پرینټر‪ ،‬لوډسپیکر‬
‫او نور‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫د کمپیوټر ذخیره ‪Computer Memory‬‬
‫‪35‬‬

‫لکه څرنګه مو چې مخکې یادونه وکړه چې کمپیوټر له یو شمېر‬

‫برخو څخه تشکیل شوی لکه‪:‬‬
‫‪ CPU, input devices, output devices, memory‬او داسې نور‪.‬‬
‫همدارنګه موږ یو لړ نور شیان هم استعمالوو لکه‪:‬‬
‫‪ Instruction, Programs‬او نور‪ .‬ټول دغه شیان بې فایدې دي که‬
‫موږ ډاټا و نه لرو او کار پرې ونه کړو‪ .‬ډاټا او معلومات د کمپیوټر په‬
‫مېموري کې ذخیره کیږي‪ .‬مېموري یو حیاتي جز دی په ټولو ډیجیټل‬
‫کمپیوټرانو کې‪ .‬دا یو ذخیروي پرزه ده چې د معلوماتو ‪ ،‬ډاټا د ذخیره‬
‫کول لپاره کارول کیږي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫په نړي کې د هر شي د اندازه کولو لپاره یو واحد ټاکل شویدی‪ ،‬نو د‬
‫‪36‬‬ ‫کمپیوټر دمعلوماتو یا ډاټا د ذخیره کولو لپاره بایټ)‪ (Byte‬ټاکل شوي‬
‫دی‪ .‬په کمپیوټر کې معلومات د باینري ‪ Binary‬سېسټم په اساس‬
‫ذخیره کیږي چې عبارت دی له ‪ 0‬او ‪ 1‬څخه چې د بیټ )‪ (Bit‬په‬
‫نامه یادیږي‪ ،‬نو په دې اساس یو ‪ Byte‬له ‪ 8 Bits‬سره مساوي‬
‫دي‪.‬په الندې جدول کې د ذخیره کولو د واحد مختلف قیمتونه راکول‬
‫شويدي‪.‬‬
‫‪NAME‬‬ ‫‪SHORTHAND‬‬ ‫‪POWER‬‬ ‫‪BYTES‬‬
‫‪Byte‬‬ ‫‪1 Byte‬‬ ‫‪2 of 0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪kilobyte‬‬ ‫‪1 KB‬‬ ‫‪2 of 10‬‬ ‫‪1024‬‬
‫‪Megabyte‬‬ ‫‪1 MB‬‬ ‫‪2 0f 20‬‬ ‫‪1048576‬‬
‫‪Gigabyte‬‬ ‫‪1 GB‬‬ ‫‪2 of 30‬‬ ‫‪107374182‬‬
‫‪Terabyte‬‬ ‫‪1 TB‬‬ ‫‪2 of 40‬‬ ‫‪1099511627776‬‬
‫‪Petabyte‬‬ ‫‪1 Pt‬‬ ‫‪2 of 50‬‬ ‫‪1125899906842620‬‬
‫‪Exabyte‬‬ ‫‪1 Eb‬‬ ‫‪2 of 60‬‬ ‫‪1152921504606850000‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 Classification of memory ‫د کمپیوټر د مېموري ډولونه‬

Memory

Primary Secondary
memory Memory

Compact
RAM ROM Floppy Hard disk Pen Drive
Disk

Static Dynamic
 ‫اصلي میموري ‪Primary Memory‬‬
‫‪38‬‬
‫په کمپیوټر کې ‪ Primary Memory‬د لمړنۍ یا اصلي مېموري په‬
‫ځای کار کوي‪ Primary Memory .‬پروګرامونه او هغه ډاټا کوم چې‬
‫عاجآل د ‪ PCU‬لپاره په کار وي ذخیره کوي‪ .‬د اصلي مېموري د‬
‫ذخیرې اندازه د فرعي )‪ (Secondary Memory‬په نسبت ډیره‬
‫کوچنۍ ده نو له دې کبله یې سرعت هم ډېر ګړندی دی‪.‬‬
‫‪ CPU‬مستقیمآ له ‪ primary memory‬سره په تماس کې وي‪.‬‬
‫لکه څنګه چې د ‪ CPU‬ګړندیتوب ډیر زیات دي نو مقابل لوري هم‬
‫باید د سرعت په لحاظ ګړندی وي‪ .‬نو یوازې لمړنۍ مېموري ورسره‬
‫مقایسه کېدای شي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
‫‪39‬‬ ‫د ‪ Primary Memory‬وظایف‬

‫‪ ‬کله چې کمپیوتر چاالنیږي د ‪( Operating System‬وېنډوز) یوه‬

‫کاپي له څان سره ساتي‪.‬‬
‫‪ ‬د ټولو هغه پروګرامونو چې تر اجرا الندې وي یوه کاپي موقتآ له‬
‫ځان سره لري‪.‬‬
‫‪ ‬د انپوټ هغه ډاټا موقتآ له ځان سره لري کوم چې د پروسېس‬
‫لپاره کاریږي‪.‬‬
‫‪ ‬هغه ډاټا یا نتیجه چې د پروسېس څخه وروسته الس ته راځي‬
‫موقتآ ذخیره کوي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ Primary Memory‬بیا په خپل نوبت سره په دوه برخو تقسیم شوي‪:‬‬
‫‪40‬‬
‫‪RAM (Random Access Memory) o‬‬
‫‪ROM (Read Only Memory) o‬‬

‫‪RAM Memory‬‬

‫‪ RAM‬د کمپیوټر اصلي مېموري ده چې یوزر کوالی شي د موقت لپاره‬

‫معلومات په کې ولیکي او السرسي ورته ولري‪ .‬اوپه دوه ډوله ده‪:‬‬
‫• ‪ :Static‬تر هغه وخته معلومات ساتي تر څو چې کمپیوتر چاالن وي‬
‫• ‪:Dynamic‬په هر ملي ثانیه معلومات د السه ورکوي او نور معلومات‬
‫اخلي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ROM Memory ‬‬
‫‪41‬‬
‫کله چې کمپیوټر چاالنه شي نو یو لړ عملیې اجرا کیږي تر څو د‬
‫کمپیوټر هارډویر او سافټویر وڅیړي او وظایف یې و ګوري چې په‬
‫سمه توګه کار کوي او که نه؟ او د چاالنېدو سره سم د کمپیوټر د‬
‫سافتویر یوه کاپي له دوهمې میمورې څخه اخلي او تر هغه وخته‬
‫پورې په ‪ RAM‬کې ذخیره کیږي تر څو چې کمپیوټر چاالن وي‪.‬‬
‫کمپیوټر څنګه پوهیږي چې اوس وخت د کمپیوټر د هارډویر او‬
‫سافټویر د چک کولو دی‪ ،‬څنګه پوهیږي چې له کوم ځای څخه‬
‫افریټینګ سېسټم (‪ )Operating System‬لوډ کړي؟ دغه ټولې‬
‫عملیې د دایم لپاره په ‪ ROM‬کې اجرا کیږي‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫فرعي مېموري ‪Secondary Storage‬‬
‫‪42‬‬

‫لکه څرنګه چې مو مخکې د لمړنۍ یا اصلي مېموري د ضرفیت په‬

‫اړه وویل چې کوچنی او نشو کوالی د تل لپاره خپله ډاټا یا معلومات‬
‫ذخیره کړو‪ .‬نو د معلوماتو د ذخیره کولو لپاره کمپیوټر فرعي یا‬
‫دوهمې مېموري ته ضرورت لري تر څو د دایم لپاره او په زیاته اندازه‬
‫معلومات پکښې ذخیره شي‪ ،‬نو دغه ډول ذخیرې ته چې د تل لپاره‬
‫معلومات ذخیره کړي د فرعي ذخیرې په نامه یادیږي‪.‬‬
‫د فرعي مېموري ګړندیتوب نسبت اصلي مېموري ته ورو دی‪ .‬هغه‬
‫ډاټا یا معلومات چې په فرعي مېموري کې وي د پروسېس لپاره‬
‫مستقیما الس رسی نه ورته کیږي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫فرعي مېموري ‪...‬‬
‫‪43‬‬
‫ټول هغه معلومات یا ډاټا چې د پروسېس لپاره په کار وي د لمړنۍ‬
‫‪ Primary Memory‬په واسطه سره وړل کیږي‪.‬‬

‫‪ ،Output Unit ،Input Unit ‬او ‪ Secondary Storage‬په مجموع‬

‫کې د ‪ Peripheral devices‬په نامه سره یادیږي‪.‬‬
‫لکه‪ :‬فلش‪ ،‬هاردسک او داسې نور‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
‫‪44‬‬ ‫د اصلي او فرعي مېموريو تر منځ توپیرونه‬

‫‪Secondary Memory‬‬ ‫فرعي مېموري‬ ‫اصلي مېموري ‪Primary Memory‬‬

‫ګړندیتوب یې ورو دی که یې له اصلي‬ ‫•‬ ‫• ګړندیتوب یې زیات دی‬

‫مېموري سره مقایسه کړو‪.‬‬
‫د ‪ CPU‬سره مستقیمآ تماس نه لري‪.‬‬ ‫•‬ ‫د ‪ CPU‬سره مستقیمآ په تماس کې وي‪.‬‬ ‫•‬
‫په دایمي توګه معلومات ذخیره کوي‪.‬‬ ‫•‬ ‫موقتآ معلومات ذخیره کوي‪.‬‬ ‫•‬
‫د ډاټا د ذخیره کولو اندازه یې زیاته ده‪.‬‬ ‫•‬ ‫د ډاټا د ذخیره کولو اندازه یې کمه ده‪.‬‬ ‫•‬
‫‪( User‬کارکوونکی) مستقیمآ السرسی‬ ‫•‬ ‫‪( User‬کارکوونکی) مستقیمآ السرسی نه‬ ‫•‬
‫ورته لري‪.‬‬ ‫ورته لري‪.‬‬
‫په قېمت کې ارزانه ده‪.‬‬ ‫•‬ ‫قیمت یې لوړ دی‪.‬‬ ‫•‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫کمپیوټر برخې‬
‫‪45‬‬
‫کمپیوټر په ده عمده برخو تقسیم شویدی‪:‬‬
‫‪ ‬کمپیوټر هارډویر ‪Computer Hardware‬‬
‫‪ ‬کمپیوټر سافتویر ‪Computer Software‬‬

‫‪ ‬کمپیوټر هارډویر‬
‫کمپیوټر هارډویر د کمپیوټر د فزیکي برخې څخه عبارت دی یا د‬
‫کمپیوتر د ټولو هغو پرزو څخه عبارت دی کوم چې مونږ یې وینو او‬
‫لمس کوالی یې شو‪ .‬لکه مانیټور‪ ،‬موس‪ ،‬کیبورډ او داسې نور‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ ‬کمپیوټر سافټویر‪:‬‬
‫‪46‬‬
‫کمپیوتر سافټویر یوه مجموعه د پروګرامونو ده چې د یوزر په‬
‫واسطه لیکل شوی وی‪ .‬سافټویر هغه جوړه شوې مجموعه د‬
‫هدایاتو یا پروګرامونو ده چې د کمپیوټر د کنټرول لپاره برابر شوي وي‬
‫او کمپیوټر د استعمال وړ وګرځوي‪.‬‬
‫د کمپیوټر سافټویر په واسطه سره کمپیوټر هارډویر ته امر وکول‬
‫کیږي تر څو یو کار انجام کړي‪ .‬کمپیوټر پرته له کمپیوټر سافټویر څخه‬
‫د استفادې وړ ندی‪.‬‬
‫سافټویر د هغه پروګرامونو مجموعه ده کوم چې د کمپیوتر لپاره‬
‫لیکل شوې وي‪.‬‬
‫سافټویر په دوه برخو تقسیم شوي دی‬
‫‪Application Software .2‬‬ ‫‪System Software .1‬‬
‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ o‬سېسټم سافټویر ‪System Software‬‬
‫‪47‬‬ ‫سېسټم سافټویر هغه پروګرامون ته وایي کوم چې د کمپیوټر د‬
‫استعمال او چلولو مسؤلیت په غاړه لري‪ .‬سېسټم سافټویر د‬
‫کمپوټر د کار مسؤلیت لري‬
‫سېسټم سافټویر د یو او یا څو پروګرامونو له مجموعې څخه‬
‫عبارت دی کوم چې د کمپیوتر د عملیو د اجرا‪ ،‬کنټرول‪ ،‬او د‬
‫پروسېس د غزولو لپاره دیزاین شوي وي‪ .‬او همدارنګه سېسټم‬
‫سافټویر د کمپیوټر هارډویر او اپلکشن (‪ )Application‬پروګرام تر منځ‬
‫د منځالري په توګه کار کوي‪.‬‬
‫سېسټم سافټویر لکه‪ :‬وېنډوز ‪ XP ،۷،۸‬همدارنګه ‪ Unix‬او ‪Linux‬‬
‫او داسې نور‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
 ‫‪ o‬اپلېکیشن سافټویر ‪Application Software‬‬
‫‪48‬‬

‫‪ Application Software‬عبارت له هغه سافټویرونو څخه دي کوم‬

‫چې د یوزر په واسطه استعمالیږي او خپل ورځني فعالیتونه مخ ته‬
‫پرې بیايي‪ .‬ورځني فعالیتونه کیدای شي دفتري کارونه او یا هم‬
‫بانګي حسابونه‪ ،‬د کتابونو‪ ،‬مجلو لیکل او داسې نور پکې شامل‬
‫وي‪.‬‬
‫دغه ډول سافټویرونه د یو خاص اهدافو لپاره کارول کیږي‪.‬‬
‫‪ Application software‬چې نن ورځ کاریږي لکه‪MS. Word, Ms. :‬‬
‫‪ Excel, Oracle, Access‬او داسې نو پکېجونه‪.‬‬

‫‪2/19/2019‬‬
‫‪49‬‬ ‫( ‪Operating System) OS‬‬
‫‪ Operating System‬د سیسټم سافټویر له جملې څخه دی کوم‬ ‫‪‬‬
‫چې د کمپیوټر هارډویر او کمپیوټر یوزر تر منځ منځالریتوب کوي‪.‬‬
‫د آپریټیګ سیسټم هدف د یوزر لپاره مناسب محیط برابرول دي تر څو‬
‫یوزر په مؤثره توګه د کمپیوټر څخه استفاده وکړي‪.‬‬

‫‪ Operating System‬د پروګرامونو لوډ)‪ (Load‬او په ترتیب سره د‬ ‫‪‬‬

‫هغو د اجرا کولو دنده په غاړه لري‪.‬‬
‫‪ Windows XP, Vista, 7, 8, 10,Unix, Linux ‬د (‪ )OS‬ښه مثالونه‬
‫دي‪.‬‬
‫‪2/19/2019‬‬