Duurzaam Bouwen in de Tuinstad Nieuwland Te Amersfoort

\
ZAAM BOUWEN
NIEUWLAND TE
AMERSFOORT
Symposi u mverslag
in UI
umve
Kelly U",,,It-u".1;
ir. van
Met van:
Decaan:
Dr.D.K.J.
T.
ir.
Drs. A. Dorrestein
Ir. G. van Boomen

ir. J.
S. Kruis
Ir. H. van ,IA,,"'.,."'....
Ir. R.
Ir. J.
SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995

alofan
Samenstelling
Kelly Booltink
Ronaid van de Worp
met van
Cor Hulst
Stef Janssen
Tilsma
symposium
Anniek van den
Ytsje Tilsma
Kelly Booltink
Kees Duijvestein
Ronaid van de Worp
met van
Michelle Holleman
Jeroen Kerkhof
Ronaid Vosman
Publikatieburo Bouwkunde
Bouwkunde Technische Universiteit Delft
l:lerlaq,eWE~q 1 - 2628 CR Delft
Telefoon (015) 784737
Telefax (01 784727
Druk Universiteitsdrukkerij
Koninklijke Den Haag
ISBN 90-5269-1 79-7
Copyright ©1995 SOM, Faculteit der Bouwkunde TU-Delft
2
Inhoud
blz.
- Voorwoord 5
- Welkom Prof. H.J. Rosemann 6
- Het van duurzaam bouwen voor Dr. D.K.J. Tommei 7

en praktijk
- Duurzaam bouwen en wonen T. de Man 12
- Het "''''\" ........''',''',...''''- en be qeleidlinClsoroc:es

1 Prof. ir. C.A.J. 15
van Duurzaam Bouwen
- Van basisdocument tot bouwwerk Drs. A. Dorrestein 23
- De ... ",,'r'I"'I"'''''"'l"\ln in de planvorming J.B.A. 26
- Duurzaam stedelJOUiwkur concept Ir. G van der Boomen 29
- 120 Woningen in de ,..",1"0,."..... '0 sociale Prof. ir. J. Kristinsson 33
Ing. S. Kruis 41
- 114 \I\/r\nlr,n",.n in '~Iç;UVVllal waarvan Ir. H. van Zwieten 47

SO met zonnedaken
- Samenwerken binnen het orCllec:tte!am Ir. R. de Ruiter ss
- 1 39 Woningen huur en koop; VIBA Ir. J. Giezen 60
- De Confrontatie Prof. dr. ir T .M. de 66

Prof. dr. E.
Prof. J. Doorman
SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 3

Een aantal van de teksten in dit zijn door de redactie bewerkt en/ of In,.."oV,I"\""
. illustraties voorzien. De tekst en illustraties dus niet de weergave
van de C;:\frnn,nCIl ult!~e!:jpnJKE~n en
De redactie.
4
00 ord
Op 22 februari 1995 de en Milieu, een onderdeel van de

Faculteit der Bouwkunde van de TU-Delft, een in het kader van het IMAGO
(integratie van in de Gebouwde Omgeving). Praktijk en onderwijs werden qelcopipelO
door het ook open te stellen voor van buiten de universiteit. De
hAI~n,nc:t'Allllnn was mede omdat het momenteel ontwikkelde Nieuwland te een
aktuele VINEX-bouwopgave, als voorbeeld van duurzaam bouwen was gelKm~en
Het doel was om via en van en met direct betrokkenen bij het duurzaam bouwen
in het en Nieuwland in het bekendheid te geven aan de stand van zaken
betreffende dit in het Nederlandse milieubeleid en de en ...,v... vv".... ,
Het van duurzaam bouwen voor het en de ...... ""v,..'n' en de stimulering hiervan met
behulp van sturend milieubeleid kwam aan de orde in de van staatssecretaris dr.
D.K.J. TommeI. Via het de en de
,""-,.-, . . . ,.."" . . . zich ten slotte via
"Duurzaam Bouwen".
Door het samenstellen van dit zijn de uitkomsten van deze boeiende symposiumdag
nog eens door een ieder na te lezen. Daarnaast zal het voor studenten en andere
in de van de Faculteit der Bouwkunde (01
Wij willen alle "' ......-01"0 .."" danken voor hun hlll"lr~(',,,,, aan deze wensen hen en de
bezoekers een duurzame toekomst.

el
door:
Prof. H.J. Rosemann

decaan faculteit der Bouwkunde
Welkom op dit Het is niet zo maar een Het gaat om een bijzonder belangrijk
r"In,;",r'IA/",.rn" de duurzaamheid van het bouwen en daaraan de duurzaamheid van het bestaan.
Aan het behoud van het milieu wordt vaak de noodzaak om terug te keren naar
leefvormen, zonder zonder koelkast enzovoort. Maar inmiddels weten we dat in zekere
zin romantische op het niet vodoende is. De van de eX~)lm)let
vragen om radicaal andere I"\nll"\cc~wlf"i",n
Wij willen voortdurend meer, steeds meer en betere maar ook steeds minder (bouw)afval
en minder Meer vervoeren, maar ook minder C02 uitstoot. Meer industrie en toch
niet alleen om andere maar vooral ook om andere
UP'lo~iSlrlqEm die door ondermeer architecten en
ontwikkeld dienen te worden. Hier een cn~"''''''11'I",iI'", nllrll"""n,,,, van de technische
universiteit en ook in het van de faculteit Bouwkunde.
Op deze faculteit zijn drie leerstoelen die zich en milieutechnisch
Dit is op europees niveau een unieke concentratie van kennis en het milieu, de
duurzaamheid van het is ook een in ons studieprogramma geworden.
Als van dit welkomstwoord wordt de dat deze zal nllrlr,:>r,,,,n
aan de attitude 'Duurzaam Bouwen'.
6
"H n u
pr ktijk"
door:
Dr. D.K.J. Tommei

StcilatssE~cretclrïs Ministerie van VROM
Toen de verzochten hier in

Delft een heb ik met veel genoegen Duurzaam bouwen ligt
na aan het hart en ik de kans om mensen toe te spreken die zo belangrijk zijn voor
de toekomst van de bouw als u, studenten Bouwkunde aan de Technische Universiteit. Ook de andere
anc~st~:!IIelndEm hier ik natuurlijk graag toe. Ik ben dat de h""I',=,nrjct~"llinl("j
voor duurzaam bouwen toeneemt en dat als deze plaatsvinden om informatie en
ervaringen uit te wisselen.
Dit is gewijd aan de wijk Nieuwland in Amersfoort. Ik heb zelf de officiële
In("j·ch~,nrl""lir,1"4 van de wijk mogen verrichten. die heb ik benadrukt dat ik
voorbeeld vind van wat er allemaal al is om een - gewone en grote
op meer duurzame wijze in te richten. Het gaat dan om de structuur, de te
maar ook om wat er mogelijk is op organisatorisch vlak en op het van
"'", ...... o,"' .."."' .. I;'ö ........ tussen een aantal De betrokkenen Nieuwland bereid vele
anderen deelgenoot te maken van hun Dat ook uit deze Ik laat het dan ook
graag aan hen over u meer over de wijk Nieuwland te vertellen. Van mij kunt u een beleicisl11atlge
visie over duurzaam bouwen verwachten de van de ontwikkelingen in de
volkshuisvesting. (Ik zal in het ook iets zeggen over hoe ik aankijk de rol van het
in dit
Het van
Hoe duurzaam bouwen is wil ik benadrukken door enkele cijfers te noemen.
U wist wellicht al dat de woningen utiliteitsbouw in Nederland is voor bijna 30% van
het totale binnenlandse Het bij deze om zowel als
60% van het totale verbruik van rlrllnV\J~I~t'
dit is ongeveer 700 miljard liter.

In 1993 de zinkemissie van woningen 436 ton, afkomstig van ondermeer 21,9
vierkante meter Hiervan komt ongeveer 70% terecht in het riool en
uiteindelijk dus in het 30% direct in de bodem. De bouw als
geheel is \10"""..",. ... ,,,.,," .. ..-1'''11
OdlJCe:erc:le de bouw in 1990 14 ton bouwen ~lrlrlr"':I'h/.:.1 Hiervan werd
en 25% gestort. In 1993 was deze totale hoeveelheid iets Ud(:!elcJPEm tot
ton; het herbruik was 64%; de stort nog steeds 25%.

U de bouw een claim op het rlr-:i~I"I\I""I'r'YH""I"I.:.n van ons milieu. Het doel van
duurzaam bouwen is derhalve deze claim te verminderen en de nnt"IAJllf!fPllnr1pn om te in een
meer duurzame n r . ' r l r ' .....
denken În C'\J<~r"".....,o, .....
De
nogal wat veranderd in de
1"1"",/"'1"..,...... om daarmee ruimte te geven voor de
zoals de de woningbouwcoörporaties en de
investeerders. staan we in de voor opgaven. Ik noem u
de Tussen 1 995 en het 2005 moeten er bijna een miljoen worden
bijgebouwd, vooral op de lokaties die zijn aangewezen door de Vierde Nota
Extra. We zullen moeten zorgen dat die een maar ook
woonmilieu vormen. We moeten houden met een toenemend aantal ouderen op de
woningmarkt die maar ook zijn
aangewezen op het deel van de voorraad. De moet voor hen en anderen
betaalbaar blijven, ondermeer door een en inzet van huursubsidie. dit alles
komt nog de zorg voor de bestaande stad. Ik wil ook het thema leefbaarheid noemen. Het wordt
steeds dUidelijker dat we met het beheren en verdelen van nog niet automatisch
een leefklimaat creëren. Daar is een aanpak voor
Kortom: er staat een te doen. Maar als we dat alles gaan doen zonder ook daarbij de milieu-
aspecten te betrekken mÎssen we kansen die er
De van
Als ik zo om me heen kijk, heb ik stellig de indruk dat die handschoen wordt opl::Je~)akt.
daar een voorbeeld van, maar er in Nederland meer voorbeelden. Mijn is
dat duurzaam bouwen het stadium van en de nu onderhand is.
We hebben ons ten doel om van duurzaam bouwen een en onderdeel van
het te maken. Dat de aandacht voor milieu-effecten van het bouwen geen hobby meer is
van wereldverbeteraars. Het moet nu ook in de hoofden van de beslissers gaan in de
hoofden van de wethouders, de opdrachtgevers, de architekten en de bouwers. Duurzaam Bouwen
moet gewoon worden. Zo gewoon dat we het op een gegeven moment niet eens meer duurzaam
bouwen noemen, maar gewoon: 'bouwen'. Op dat moment wordt bij het bouwen het belang van het
milieu net zo meegewogen als de andere kwaliteiten van een Daarvoor is cruciaal dat al in
vroeg stadium van het aan wordt Liefst nog vóórdat de
tekentafel wordt de eerste Daarom is het zo belangrijk dat er ook
in het onderwijs aandacht voor duurzaam bouwen is. Een kwestie van zou ik haast zeggen;
de van in de Gebouwde
Onderw
Duurzaam bouwen mag dan het stadium van een "uitontwikkeld"
va.(qe~OI€~q is het natuurlijk nog allerminst. Ik hoef u waarschijnlijk niets te vertellen over verhitte
discussies die met elkaar voeren over de exacte van materialen. Dat is
ook beschouwd we nog helemaal niet zo lang met duurzaam
bouwen aan de In het kader van het Milieuberaad Bouw - dit is zoals u wellicht weet, een
overleg tussen rijksoverheid en het over de van het bouwen - is
Ç.Je(:orlstc3.teerd dat duurzaam bouwen op dit moment nog geen onderdeel is van de
IOC'll"\rr' ..... r·"I'V'II........ ""C' in Nederland. Daarmee bedoel ik dat duurzaam bouwen, als het al aan de orde komt,
als een onderwerp wordt Een plus, een soort "meerwerk". Ik denk dat deze
8
fase onvermijdelijk zelfs om niet over te slaan. "Meerwerk" is nog beter dan
helemaal niets. Duurzaam bouwen heeft toch een achterstand bij andere die alle vele
deccenia in het bouwen verweven Daarom Îs nu wat extra aandacht noodzakelijk. Niet alleen
voor die nog in maar ook voor die al in de bouwpraktijk
werken. In dat kader heeft het Ministerie van VROM samen met de Bestuursacademies een cursus
Duurzaam Bouwen voor en andere belanICjst:eIlE:mcjen op~~ez:et:. Een soort
I">lIe'''' ..... ,..... III''I',.. dus voor een relatief nieuw thema als duurzaam bouwen.
Ik en verwacht dat deze extra aandacht voor duurzaam bouwen in het I"'\nril'lOrl.IIIIIC over een
aantal niet meer zal Dan zal duurzaamheid een thema zijn in de en daarmee
ook in het onderwijs, dat zich niet meer onderscheidt van andere thema's. l\l""I'"I,...:>,I'"IC wil ik nog wel
kwijt dat in met andere landen, Nederland er op nnlrlpr"WIIIC::-:=I::JrlhrHi en duurzaam bouwen
niet slecht Een milieu-blok in het 2e van de Bouwkunde van een
Technische Universiteit zoals bij u, is wat dat betreft uniek. Geen van de ons omringende landen
heeft mijn weten een
van
Ik zal nu op een aantal die ik voor de komende zie op het terrein van
duurzaam bouwen. Duurzaam bouwen is een terrein zoals ik al in de technische
mogelijkheden worden steeds groter, de bereidheid om duurzaam te bouwen neemt toe en "'''''1''''''','''1'"11
is dat er een kosten neutraal in de bouw is op te nemen.
Nu is het echter nog vaak zo duurzaam bouwen als een soort
extra bonuspakket wordt wat 'leuke mee te geven. Een
."'''' .... I'I'''''i" dat dus óók zomaar kan worden Ik vind dat een duurzame en
duurzame materialen vaste onderdelen van het bouwen moeten worden. Ik denk dat dat kan, niet
meteen morgen, maar de komende moeten we een flinke in die richting kunnen maken. Om
dat te bevorderen zal ik over een paar maanden aan de Tweede Kamer een Plan van
Duurzaam Bouwen " . . . ,"""1'"1."' ........ .,.'"'
De vraag kan natuurlijk worden of nu vaststaat wat er technisch allemaal kan bij duurzaam
bouwen. Het antwoord op die vraag is: "nee". Niet omdat we niet weten wat er nu al maar
omdat de snel gaan en we steeds weer tot nieuwe en betere inzichten komen. De
innovatie in de bouwen de bouwmaterialenindustrie op het van duurzaam bouwen snel. Dat
levert voortdurend betere mogelijkheden op. Daarmee is niet dat het ook meteen een
succes wordt. Soms waarin iets nieuws wordt dat er toch
het onderhoud. Maar met wat vallen en zijn er in de
Ik zal hier geen ....... I~ ....·':'i".. t."' ..... rIO verhandeling geven, maar ik wil op een aantal thema's wat nader
.eneru~~plaflng,tenslotte zijn we daar al het mee Dat ook uit de

die we daar hebben wat kan blijken uit enkele ciifers:
Een nieuwbouwwoning in 1983 voor 1.500 m3
gas, in 1994 was dat nog maar zo'n 850 m3 dus de helft. De \l\Il"'Ilnln,"!""n
woonwij k Ecolonia in al d Rijn zijn zelfs maar ,..""r. . . . ll"lrlt:lllrl
nog eens de helft van het Dat komt omdat bij het van die woningen is ,...,..",-1'".:>,.,.'1".....
naar onder andere door gebruik te maken van de warmte van de zon. Het
kan dus steeds beter en nog dit jaar zal daarom in het waarin alle bouwtechnische
voorschriften voor de bouw opgenomen, een worden opgenomen. Met die

norm kan nog eens zo'n 1 5 tot 20% meer """""' ...... '0 "."r\rr~""n be~)paard dan het
1-«",,11-:'1'"\I"'iI'"111 Ir is dat - behoudens enkele bodemeisen - niet wordt \1,...,,...,rl"1,,,,~,...hr""\,I"'1'"\
moet breiken. De en "" .... 1·'AI"'r'·'.."' ..

of dat het beste zou kunnen via de be~~la2:lnq
kleine op het noorden en enlercllet)eS;parerld
andere manieren. Als maar aan de ....... <~.,. ... ..,h."'_ai'"
de noodzaak tot verdere enE:!rqleb,eSIJarlnq vanwege onder andere het brc)el~~aSlerr,ect
studeren op nog betere om tot te komen. Voor ontwerpers
enE~rqlebes~Jarinq dus een taak in de komende tijd.
en dat is het tweede thema waar ik wat bij zal voor het
'-'-'-"~-'---'-""'''''-'-~-''''_'''''-U''UJ!.''' Van een aantal materialen weten we inmiddels dat ze niet
omdat ze
hll\/ .........wh"''''lrl chemische stoffen of
is het even een materiaal is.
aluminium. Je hoeft het niet te schilderen met milieubelastende verven, niet te
hlll./Af", .. hOQ,lrI
het is vrijwel dus gaat mee, maar al

die voordelen moet je wel afzetten tegen de enorme hoeveelheid die nodig is om het metaal
te Dit voorbeeld maakt dat je alleen zeker weet hoe
bouwmateriaal als de keten van winning van de ruwe tot en met
van het materiaal na hebt En dan nog moet verschillende effecten elkaar
want wat is erger: een of vervuiling van het milieu met chemische
stoffen? AI een aantal wordt er onder meer in het al Milieuberaad Bouw lrr riQ\,ua ..
aan het vaststellen van een voor materialen en de '7 ...... 'N"'r'~-:.
milieu maat. Uiteindelijk zou zo'n milieumaat kunnen leiden tot een milieuclassificatie voor
een De test nu zo'n milieuclassificatie
voor woningen uit in tien waaronder Amersfoort met Nieuwland, maar het zal nog wel
wat duren voordat deze methodiek helemaal uitontwikkeld is. Dat wil niet zeggen dat we
ondertussen niets kunen doen. van een aantal materialen en weten we
voldoende om er in de van te maken. Steeds vaker wordt in de bouwpraktijk
dan ook met zoals de SEV die heeft in de
H~lnrll"",rllnrt Duurzame Woningbouw. Het
bewandelen.
Ten derde wil ik iets stilstaan de manier waarop we in het ~~""-'-I"'---"'''LL''''_''''','''-''--''-~'''-'''_'''_'''

duurzaam kunnen handelen. Duurzaam bouwen met een Wie wel eens op een
bOIJwlolaats komt zal het dat soms het ontwerp zo slordig is dat de
bouwers om met grote hoeveelheden PUR-schuim de kieren te dichten.
Het is maar een voorbeeld maar er blijkt wel uit hoe is.
AI even is een van het Zo is qetJlef(en
deel van het bouwafval dat op een ontstaat wordt veroorzaakt door
omstandigheden. Een paar voorbeelden: Er worden voor de zekerheid heipalen besteld en vaak
moeten die op de worden tot de de rest is bouwafval: Bakstenen
worden en daarom voor een deel niet bruikbaar: Beton wordt soms in
veel grotere hoeveelheden besteld dan kan worden verwerkt, de rest is bouwafval. Bij ~,..,tYlrYIln",
\,,,,y'rlIAl'lln't door
.. A ...' .. r"\IIO,...·I"OI'"\ en toelevering van het
die manier ontstaat op de veel bouwafval dat voor een belangrijk deel met
een betere had kunnen worden voorkomen. Nu groeit gelukkig de van
secundaire in de vorm van maar het is natuurlijk het
beste te aan de bron, dus het verminderen van de behoefte aan ruwe Want je
kunt leuk surfen op de grindwinningsplassen de maar er zitten natuurlijk aan
f"' .... r~e1-,f"\h'''j ...... j ... erg veel
rI .. rI milieu-effecten. Daarom wordt al een aantal jaren met alle
betrokkenen in de bouw gekeken hoe de hoeveelheid en ook de hoeveelheid
sloopafval, kan worden verminderd. Binnenkort worden daar nieuwe afspraken over in het
herziene Bouw- en Sloopafval.
10
Voorts wil ik stilstaan bij een thema dat met name de van de VINEX-bouwlocaties
een rol speelt. De uitdaging. In een recente van het Ministerie van
VROM is een overzicht gegeven van de ontwerpprincipes voor duurzame stedebouw. Hieruit blij kt
dat bij de keuze en van nieuwbouwlocaties er al om voorwaarden te
~i"'h,,,,,nt"\,,,,n voor duurzame bouw. In de meeste wegen de kosten en de baten elkaar op,
I11"H"rle>~\I,r""n"Qn of zongerichte
...,nir"".::....... 'r. .. it"f"'i'... oe' in toenemende mate
voor van de
x.-IC)Caities. zoals die in het lre:>t"lni'::!I"\\/e:>rrln:li"'h,tC::f"\rf'1,f'lr~::Imm!:l Kwaliteit op Locatie opgenomen.
Dit programma in de komende de kwaliteit van de VINEX-Iokaties, waarvan duurzaam
bouwen een onderdeel vormt, te stimuleren. Duurzame stedebouw is in mijn ogen een
voorbeeld hoe milieu-besef en woon kwaliteit hand in hand kunnen gaan. Deze vormen
over het een t"\1I"'l·...,n,ri"" ........ 01"1"11"10 1I1"...,...,nn'I'Y'If"1I""\llni"1
Tenslotte wil ik graag nog iets het duurzaam bouwen. Ik ben

begonnen met de te de van de
sector en een kaderstellende en rol van de rijksoverheid. Deze ontwikkeling
staat niet op zichzelf. De in Nederland veranderd. Hiermee wil ik
zeggen dat duurzaam bouwen een zorg, een taak en een is voor ons allemaal. Van alle
betrokkenen het bouwen en wonen in Nederland. Uiteraard zal ook ik mijn verantwoordelijkheid
nemen. In het Plan van waarover ik het al zal ik een aantal voorstellen
instrumenten concrete initiatieven nemen. Ik ben ervan dat we 1"I""·l'~n"An,llllr
vaart kunnen zetten achter het duurzaam bouwen.
Dames en heren. Ik ben op een aantal thema's wat maar dat wil niet
zeggen dat duurzaam bouwen zich tot deze thema's Denk bijvoorbeeld ook aan
•• ,.., .. ", ..'1--00'''' .... ' ' .. ,,.,, .... of aan een binnenmilieu. Maar de door belichte thema's maken \,,4UII\,,4vlll"
de bouwtechniek en het aanknopingspunten bieden om een
verder te komen met het duurzaam bouwen. U, heeft studenten zoals ook alle
andere betrokkenen het hele een taak. Een boeiende als u het mij
vraagt. want de nieuwe opgave in de bouw leidt soms tot hele verrassende resultaten.
Het van Duurzaam Bouwen voor en zo luidt de titel van dit
ODlemnmiW()ord volgens het programma. Ik zou het ook willen omkeren: Het van en
voor Duurzaam Bouwen! Het duurzaam bouwen is aan uI

u
door:
T. de Man
Wethouder, Gemeente Amersfoort
AAN
Als bestuurder van de stad Amersfoort en eerst verantwoordelij ke voor Milieu- en
maar ook voor Financiën en Planeconomie, ben ik mij bewust van met name in onze stad met
verstedelijking, Wij hebben onder het groeistadregiem ca.
IA.lrlnU"H''!""n '-" .... ...,,,, .....' ..... in de Het ziet er naar uit dat we in het kader van het
in het kader van het VINEX-beleid, van
bouwvolume zullen komen.
op veel andere
1I11f'!IJ-:~::Jnit'::J~,Tlnln in het waardevolle l':Inr1C/~n':ln
de groene ruimte direct bij de stad beperken en de
r",,.• .ollll,
stedelijke activiteit binnen onze sterk doen toenemen. activiteiten zijn

belastend voor het milieu. Hoewel de mobiliteit door voor
wonen en werken in een stedelijk te is de stad als zodanig een
brcledplaats voor "milieu-ontucht". verschaft die en ontwikkeling ons meer
dan waar dan ook om die verdere van het milieu te en een
nr ....""'I""nrl milieubesef inhoud en vorm te geven. Het is vanuit die dat het Qellle 1ent:ebest:uUl
van Amersfoort heeft besloten om na tal van baanbrekende en experimenten
Nieuwland (ca. 4500 behalve een volkshuisvestelijke en architectonische KWanten:
zoals de inmiddels bekende wijk Kattenbroek, ook een milieukwaliteit mee te geven.
over van onze

k
Voor een vierkamerwoning gebruikt men bij nieuwbouw ca. 120 m3 materiaal. Gaan we inderdaad
nog 1 5000 woningen bouwen dan moeten we dus denken aan ca. 2 miljoen ofwel een zo
als Onze Lieve Vrouwentoren met een grondvlak van 200 bij 200 meter. Dat heeft dus iets met
uitputting te maken. Voor een verantwoord dus volop beïnvloedingsruimte.
* Afval
De hoeveelheid bouwen sloopafval in Amersfoort ca. 150.000 ton per Per inwoner
ligt dat boven het landelijk maar dat is op ons bouwvolume niet U<=>Y'\I\I,..."nr1,,,,rll'IV
Gaan we zo door dan zou echter in die 1 5 jaar ca. 2 miljoen ton afval worden daar
liggen dus kansen voor beperking. afval blijkt iets met verhuizen te maken te hebben
12
en in Amersfoort eveneens hoog, ca. 1 200 per huishouden per ofwel de
omvang 55.000 ton per Zonder zou dat naar 70 à 75000 ton. Wat een
hergebruikt
materiaal
aandacht krijgen.
* Verkeer
Als je op schaal bouwt moet men zich niet teveel illusies maken over de van
autobezit. onbereikbaar maken of kan (nog) niet als in zo'n
wijk mensen komen wonen. Dat wil niet zeggen dat je de bereikbaarheid optimaal moet
maken en alle huizen een
te en """v· ..... ..",~~i.'\,...C'·htr'\.,.V'\

zeker beïnvloed maar ik zie hier toch nog slechts ""' . . ,...... i ....... I'" \I"" ... I'",,,,,t'''''r'II'"Int:>n
eens ontoelaatbaar vanuit velliatlelldsE~ISEm
* Buitenmilieu
van Amersfoort en zeker van de nieuwbouw t.O.V. en railverbindingen heeft
Bij nieuwbouw kunnen planoloCllsc:he
van
* Binnenmilieu
van de invloeden van het
,.n",."7t""n de bouwmaterialen en de bouwconstructie het
hier om het van mensen. Voorlichting is hier Bewoners van Nieuwland zullen een
milieu-gebruiksaanwijzing ontvangen om te voorkomen dat de milieu-investeringen niet verloren
gaan door onkundig - of en
is het om in het kader
nl.."n",l",nii",
van planontwikkeling maximale aandacht te geven aan Lukt het om de

zonnewarmte meer dan aan te wenden door uitl::1e~:ierld te verkavelen en te ontwerpen dan
is het een effectieve manier om het Daarnaast leent de schaal
van Nieuwland zich er uitstekend voor om initiatieven van anderen zoals enlerCliet)es;parin:qs~)lalnnE:.m
lut:sbE~drIIVEm het kader te bieden. Wij hebben in Nieuwland een oO\raliEma
PV-cellen en 100 % verwarmingsinstallaties.

gebruik duurzame
bronnen voor
thermische "' ....." ....... ,'"
Als we de \/A'1'"1""""'j"" 1 5000 \A/AV'lIn ..... '::;n enE~rqlebesr)arlnQ realiseren als nu in Nieuwland het
en daar moeten we minstens in dan hebben we het wel over een van 1 5
m3 gas per
hO(JQ\NacirdIQe woonwijk met Het is

geen er worden geen milieu-technische hOIOQ~5tandles n""~l-:.-:.I!rI er worden geen forse
extra OU<:tQElttem voor meerkosten van duurzaam bouwen Qe.acc:epteE~rd
Wat Nieuwland interessant maakt is dat het een grote woonwijk wordt waar al die inmiddels
verworven kennis op een schaal wordt die er m.L aan dat aandacht voor het
milieu-effect van bouw-activiteit eens gewoon worden. Wij werken met het DCBA
model. D is heden ten gebruikelijk, C is een stapje B is een
beter in een wijk als Nieuwland is va~)'(Qel€!Qa
bij ons ontwerpplan en in een aantal voorschriften van het h"'."h".t'Y'I.'Y'Ii ........ .,.nl
Voorschriften waarvan de MER-commissie zich afvroeg of we die wel zouden kunnen handhaven bij
aan een basis.
moet het niet van handhaven hebben. Je moet het hebben van
een aantal stimulerende ...... ...,"·. . '1-'.. 0 .....'0''''' .... en van sociale milieu-controle.
Wat wij is dat het erg veel
randvoorwaarden te laten zien dat het kan. werden positief en
commerciële die zeiden 'wat levert het op' blijken gelukkig van het commerciële soort te
die weet dat alleen een de continuïteit en dat kwaliteitsbeleid
zonder aandacht voor de geen kwaliteitsbeleid is. kopen geen huis door de
milieu-aandacht maar vinden het wel erg leuk en worden erdoor en dat is de bedoeling.
MAAK ZE
1. over het van duurzaam bouwen en in een
Betekenisvol is dat ik als milieu-wethouder met mijn collega van
(, .. ,-/"" ....,; ......... samen in de staf Nieuwland mag geven aan het hele ni",nnrAf''''''''
2. Er iemand bij halen die er wat van weet, dat over kan en vooral op letten. De
betrokkenen en de worden door onze Kees Duijvestein beïnvloed en
3. Instrumenteel. een waar

ambities herkend en erkend worden,
4. ambities niet alleen te verwoorden maar ook te concretiseren door . . . ,1\',....'..... ""00",...
een in te stellen, zoals wij bij Nieuwland hebben met 4 miljoen
voor het ondersteunen en belonen van het net even iets verder gaan dan verwacht mag
worden.
Wij op dit moment bezig om de verworven inzichten in Nieuwland te vertalen naar een werkboek
bouwen en wonen, als werkboek bij ons Want we moeten die ook bij andere
en komende plannen gaan waar Ik verwacht dat de milieukwaliteit van Nieuwland snel wordt
overtroffen. En dat is nu net wat we willen.
14
"H a n n u
door:
SOM faculteit UVI.HVI\.UI
Milieukundig Onderzoek- en (BOOM)
In 1978 startte de eerste Interuniversitaire StLldle~qrc)ep ;::,tclaSUn(W~3ro & Milieu (SOM 1). In
deze groep zaten afstudeerders van diverse studierichtingen, waaronder architecten en
maar ook een en een ae:zor1orlelc::!steclnnlCI
""lnrlr-:'l'"\h.l"\rt' behandelde een aantal bouwmaterialen en
werden behandeld: de en de
en de manier van behandelen oogsten alom
r-:.n,nl"\lrT werd zelfs door een van de als een
uitstekend voorbeeld van een ,..,'1","' ......·..,.10 visie.
De derde in februari 1980 een "StadsOntwerp en
Milieu" waarbij een over wonen in 2003 en enkele toen nog
schaarse werden behandeld. De minister van VROM jhr drs P.A.C.
Beelaerts van Blokland was op de tweede wellicht om te kijken welke ideeën
voor beleid hij kon Enkele van de zijn nu direct of indirect de
"' ... ·I"I"'IVI'.o" ........ van de tuinstad Nieuwland in Amersfoort betrokken; onder andere dat prof. ir. Jón
ir. Dan van Woerden, ir. Peter van ir. Bert ir. Frank Stofberg en ir.
nog Henk) . . . """"" ..
U ... ""
\I~lnl'1~~~1'1 is er weer een en staatssecretaris

dr.D.K.J.Tommel. komt ons het en de taak die de huidige
studenten in dat kader bij de t'l"\t"v,.." ...... "'t'in'o ont\Jvlklkelllnq van de VIN EX-locaties.
i." .... ".... voor oude zaken:
ho ........
sustainable duurzaam; kringloop werd

Het was voor 1"110"'''''''01''1
mee waren wel even wennen, maar het scheen om de l"Ioit'""v"lh""r"",-,C'r,vv,on_
groepen bij het bouwen betrokkenen te omzeilen.
ook belangrijke taken aan de zij immers hebben contact mét en als het is
de zoals de woningbouwverenigingen en ontwikkelaars in het moderne
bij deze taak te steunen heeft de SEV (Stuurgroep

f"Iolm""""n1'""n in de
door BOOM het "Duurzaam Bouwen op grote schaal met name Nieuwland
Amersfoort" laten Uit de vele in dat koos de .... ot.... o.on1'·o
Amersfoort bij de ontwikkeling van de wijk Nieuwland voor een

t"'I!"\."'I""r·h"',l"'lrl."'lin' ..... over de als werd mij in 1992
weer te geven wat visie was op de taken. Die taken leken toen:
informeren
De Nieuwland betrokkenen informeren over de he''''''''''vil'\t'1''''1'''l m()qE~liH(hEldE~n en
het milieu aan de bouw biedt.
inspireren
De bouwteams in",,,",i .. ,ol'o,1"\ om de op te
motiveren
De bouwteams motiveren om ook t'e'''ier''Allnrl door te gaan.
koärdineren
De verschillende nl""nn.::.n en schaalniveaus
koördineren t.a.v.
intermediëren
Een intermediair vormen het (.;""I"V\""en'tel"\t:>c~1"1 de ontwikkelaars, de
I\Alt"\r~v1"llv en de universiteiten en Onlnp.17(llel(~S-1r1stltl om zodoende zoveel mogelijk de
milieukennis en _Qr"'"'y·''''' ..... uit te wisselen.
stimuleren
In'!',t:> .. rilcr'lnlln-:l11r denken en I !"\T,Clrtl"-:.-:.I t"'I\'\'hA"ClY'r,,,,,n stimuleren
balanceren
Balanceren tussen de eisen vanuit milieu en de ""'\/O"' ... Y\,....... _ en \I1"\1'1"V\/"'I""\II!"\f"1C eisen.
controleren
Controleren of de en voornemens wel gehandhaafd blijven.
corrigeren
Waar nodig
honoreren
Met en/ of namens het Gemeentebestuur de beste nrr"''''IFr ... n honoreren.
de en van een Duurzaam Nieuwland via

1"'..,.ln ....I"'\'\ bekend maken aan de nederlandse bouwwereld.
Hoewel deze tekst toen niet aan de u""nAI'::Irt1'1'IY1rt"'.!"\ het nu toch

de breedte weer te geven waarop een moet werken. Dat werken in de
breedte is alleen in teamverband. BOOM wordt dat team "''''\l",r~n
ir. Indira ir. Karin Elema en Anniek van den Berge.
Van de andere betrokken teams, belielcisrrlakers f"\niClAI",.rn,c:>r", en ontwikkelaars hoort u \/~r'\rt~.~rt een
groot, aantal cnr· ... v,.,.Y'c
In al die teams is de Int'""rr'lI""'lnlln~IiY''''' samenwerking van
C.crnur stede~
~ woonomgevm~~)
ciViel~
techniek )
De deelnemers wagen zich over de grenzen: j ..... 1-oyr~i(y'i ..... li ... "'iy samenwerken
16
ini-"""f"ii<"~i .... llin.,.i .. ",, e-::.tYl""'I"'IIAl", .. V'in/4 te is de DCBA- of viervariantenmethode
Deze methode werd ooit ontwikkeld bij het initiatief voor een
lili€lUdlerrlonlstr·atieoark het latere Ecolonia in aid Rijn en werd daarna bij diverse
zoals Morra Park in Drachten en Ecodus in Delft
C is de Correctie op de normale situatie en
Amersfoort koos de DCBA-methode
/4.:l1t'YI"',Qont't:>
h""." . . . ''',.., van het niveau van Duurzaam Bouwen. Het minimaal te behalen niveau werd door
oeime~entet)es;tulul bl8081ala op het dat wil zeggen: minstens één beter dan
linie.
de aanvang van het planvormingsproces van deelplan I is een waar door het
"de Gemeente", de VOF de de achitecten en de adviseurs met
van de viervarianten methode de én de mogelijkheden van de eis
minimaal C-niveau werden h"",<''"'t'' ..... 1J".'''n.:U''l
h .. ':>t"l ... <:>n werd in november 1 993
nu zo en
de van I bleek dat op vier manieren werd met de

combinatie milieu en ontwerp:
I: milieu als 11: milieu als zonnecollectoren op
maar soms geen fraaie 111: milieu
puingranulaat in
VVl ................. niet erg herkenbaar en IV: milieu als en aal11eiidinlO
voor nieuwe en serres voor het opvangen van n::l(::;C::lf~ve
De mogelijkheden 111 en IV werden door de betrokkenen in het bouwteam als de beste

In het in februari 1 994 architectencafé in de Zonnehof in
Nieuwland betrokken architect Theo Steemers de ,""1","',....· ... 1".0
mogelijkheid IV, de uitdaging voor nieuwe \1 ..... t·t'Y\r'''''\llnn
van Overeem ontwikkelde

,.... .."--Ir-::.,...hi- was de ,"'+-""""'~""+-,"" dat
Iè:lU'\f\fCIIII".:;' herkenbaar waren. Om de herkenbaarheid te \loy,hr\ .... "' ....
limilieustickers" ontworpen die op de blaaZlllaEm waar het milieu
Omdat op den duur het Duurzaam Bouwen in Amersfoort standaard worden is het van om
de diensten Beheer en Milieu de planvorming te
betrekken. De dienst Bouwen Woning Toezicht zal op den duur de toC:mclSSlnq van de in het bestek
oeIK02:en materialen moeten controleren en de medewerkster en Duurzaam Bouwen zal de
Enlercliet)restêlti€mc)rm gaan controleren. Het erbij betrekken bij een Publieke Private
de extern ontwikkeld worden en door de Gemeente getoetst, niet
mee. Ook het feit dat de eerste versie van het bij de dienst
werd ontwikkeld, waarna door op de lokatie door ontwikkelaars het initiatief door
Om het Duurzaam Bouwen te stimuleren werd een milieu premie """''''''''J'U' Deze premie wordt
belkositlCld uit een fonds dat wordt door per woning f 1000,- te houden. Hierdoor komt
beschikbaar voor het stimuleren van duurzame t'Y\~I~t',r",nll:>l""n op en
\.lIJIUIIJ'U. Per woning zijn tot nu toe premies van f en f 1.000,-
De nominatie wordt na het 'I- .....,,1J"""' ........ ;n .... na het bestek en de
bij de oplevering.

IIlIE~usuper\"sc)r vooral zou toetsen; dit
om de
mc,aelllKlneCjen en kansen aan te geven. Het verstrekken van de juiste hoeveelheid informatie, voor
persoon, op het tijdstip blijkt essentieel.
Zie hiervoor op de voor het
in ontwikkelde Duurzaam Bouwen het Voorlopig
de die op basis van de DCBA methode door ir. lndira werd op<)esteld.
Daarnaast er andere Prestatie Norm (vanaf oktober

1995 verplicht) en de SEV NIBE Milieudassificatie via een roIJ·onnr("'r1y'-:.rnl'Yl':l
r",I"'.I'"\/"\.rTr·iit-.:.... tussen 1 en 10 krijgen. blijft het de kunst om deze vooral als
I'"\nir\j\lt"rl'"\r1t:>I"Q"",rle,l"'h~~1'"\ in te zetten en niet als een Alleen dan is het mogelijk
te komen tot de gewenste 111, milieu in het of wat
mij betreft liever nog milieu als uitdaging en ~~r~lolrllr'r1
o C B A
50 % tussen 70 % tussen 90 % tussen 100 % zuid
zuidoost en zuidoost en zuidzuidoost en
zuidwest zuidwest zuidzuidwest
Zon-oriëntaties \/I'"\I,,,QY,C DCBA-methode
18
Voldoende afstand houden tussen de zuid georiënteerde blokken
asymmetrisch dak meer zon in de tuinen
bouwen
Hoe minder 2:e v'el,oD1oervla
1 hoe minder enj~rQ:le'ler.l1e;s. hoe de bouwkosten.
Hellend dak
Een hellend dak is duurzamer en l1el1Vl~leIlCIe~111jl<:er uit te voeren dan daken. MI[)g(~111kl1e(1I~n voor 111teg;ratle van
collectoren op het dak.
Overstek
Een overstek beschermt de gevel tegen weersinvloeden en ()VI~rvf\rtl1ttm in de zomer. Te2:erlW()ordür is dit ook
architectonisch weer in zwang.
Grote ramen op het minimale ramen op het noorden
zonulstI'aling wordt verwezen naar de tabel op pag. 26 van het werkboek
en/of
Ruimten die relatief veel warmte hebben (woonkamer) aan de warmste leggen (zuid, zuidwest). Ruimten met
een warmtevraag zoals hal, trap, en keuken aan de Door tussen voor- en
acllteJ,geve] een binnenwand te creëren (b.v. of afsluitbare ontstaat er de om
verschillende temperaturen te handhaven in de ruimten en wordt vooral het ventilatieverlies sterk beperkt. Door
aangebouwde oel~glIlge:n en toc:htlDOltaJ.en worden de transmissie en ventilatieverliezen Geen open trap
toepassen,
De CV ketel met warmwatertoestel voorkeur tussen keuken en badkamer IJH1Ul1> \;;U. Leidinglengte tussen
warmwatertoestel en keuken bij voorkeur minder dan 5 meter. Centrale plaatsing van de ventilatie-unit is ook belanllf1Jk
vooral tm~pa.sslng van ge!)al~;mc:eeJ,de ventilatie met warmteterugwinning. Deze is vooral goed betaalbaar in
situaties met een hogere gellui<jbe~la~;ting op de dan geen dure suskasten
voorkeur geen
Indien geen wordt toegepast is het aanbevelenswaardig om de meterkast en toilet tegen de te situeren
of het toepassen van een zone waar eventueel de toch nog bereikbaar (misschien een grote mantelpijp?)
containers afval
het ontwerp is er misschien arutllelding voor het creëren van een (0 )verdekte op:stelmogl~llJIkl1eld van dit soort
containers.
bij voorlopig ontwerp" (Ad 1-1 ...... ,.......... "",...'"

21 maart 1994 is n.eu"'\nrn,nool'n voor een
van en
'"#",01""·"'#"';.0 in het ontwerp van bouwen - en andere

op niveau B de schade tot het minimum) o.a.:
lirt1j~ ..::,,"rii bouwen
- warmteweerstand R ~ 3
- keram;sclJe rl!llfn!ltHlt3i'1
"Cl"""";'''''-;''''#" dekvloeren
op basis van RO
u. u . . r;<~:> hout IRobinia
zeer 29 x f
wethouder financiën, receatie,

inhml1lati~serinq. nrnnrb':1II1>1\ en milieu
T de Man
De milieupremienominatie
20
en
o
:s:
BOUWDEEL materiaalkeuze besluit DO toetsil1!g bestek
" begane 2fcmd,vl(x:r - bctom~lemcntcn

- bctonclem. mel pUtn!.!;rJ.llul:a.at
- gasbeton elementen
- houten elementen (europees hou[)
- prefab beton met puin granulaat

- kalkL1.ndstcen (ankerloze spouwmuur)
- houtskc!etbouw met rogi~(\'ezel)plaat
- houtskclelbouw met rogips(vczel)plaat
- gipsblokken (rogips)
_ houtskclctbouw met ~~,.;~,~{",..·",1\."I'l.,t
N
.....
22
n
door:
Drs. A. Dorrestein
Amersfoort
vanaf het van de

de ontwikkeling van Kattenbroek. Hierin had de n""I'Y'I""""nt"""
pr()le~::tIE~ldE~r in alleen in een iets andere rol.
Nieuwland ligt ten noorden van de IJÇlJVI.4VVII in Amersfoort. Het ligt ingeklemd tussen de ~n",.I\I\I"'n
de Al, van Amsterdam naar Hf"'I,t:>\I~~I~L'""n I'"nl'"lrhA./""n die het Noorden van Amersfoort ontsluit en de
'I"r""V"' ...... ,,·'I",I"."" N199. Het is dus een h o l......... ' ...... I" II'tl"'l~nlnn hier een duurzame, milieuvriendelijke
maar ook een wat
h"",r1I'"IIt'~t"""l'"r'''''ln dat in Nieuwland np.rp.::IIIC::IF"P.t'/i
SOM C"nn .....·... c;'"nn "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 23

..... ""'hAlil.d""'li"',,.. van Nieuwland terug tot het eind van de '70. Begin
in om eind '80 weer te worden. Het eerste wat
van een MER. Het is een 1I"'Il"lif"h'rll"l,F"fC'_1\JI1-
het milieu een 1"'\1"1", ...... ,"".:"",.'"
Om dit te kunnen doen moest er een worden voor de wijk,

waarin het milieu was in alle plan. Daarin
het om de vragen: wat bouwen we dus ook waarom), waar bouwen we en wanneer bouwen we?
Uiteraard moest dit ook financieel worden, in de zin van een Andere
punten waren de sociale veiligheid in de en het beheer van de wijk na de oplevering.
van het milieu in het rol toebedeeld dan in de MER
tot uitdrukking was ,..olr ...........,"'1"1
In de MER wordt aandacht besteed aan het li,.."'I"I.rl,"'· 1/ .....
gesloten ketenbeheer
enkele andere kwaliteits verbeterende

Om enkele hiervan beter uit te zoeken ,...""'.... .,,"'.n door enkele
van de is naast een differentiatie en een

IIS'v'eS1[eIiIKe mix ook veel aandacht besteed aan de PlattElqnon<jen
PlattElqn::m(jen en dit de differentiatie in de
We bouwen tenslotte ook voor de eeuw.
is weer verankerd in het waar een
uitwerkingsplicht aan vast zit.
De drie MER, aan elkaar opgesteld
en in oktober 1992 door de ("IPI'YIppnt·p g,oe<jgE~keul
In 1992 kwam er ook meteen een IA/li'"7i,...i ... ,... er was door
het ri"'I'Y"I"'''''l"Iir""liilr beleid was zich aan het de grondprijzen stegen en
MABON, Volker Stevin en het Bouwfonds
Overeem werd daarom rI""\/I",:a~3r'1f"i
...... "''''r'''' .......,I''''''' te ontwikkelen met tot het woonlqet)le~::I.
4000 woningen); dit betekende dat er meer privé en
minder moest komen. Er werd er een tussen
Overeem en de gemeente en dit is verder qecjet:ailleel'd
De taken van Overeem waren:
beheer meerkosten
beheer civieltechnische
plan
De taken van de gemeente waren:

de hO<~T"""""l"lf'Iil"l"""'I",I"",n"",,, ....
de
de contracten met de en de aannemers sluiten
het van de op
de uitwerking van de rest van Nieuwland en het beheer van de totale qrcmcleXPlc>lt
Kortom de verwevenheid tussen Overeem en de is behoorlijk
is
"'''''I'Y"I'''',''''I"IT''''' stelt voor
de,elplan een programma van eisen op, in
een waarin alle aspecten uit het I\Jl"""'T'<:~rnl.."n
verkavelingsstructuur en dat de realisatoren en architecten weten
waar en wat ze moeten bouwen en ook onder welke voorwaarden dat moet gebeuren. Het deelplan is
weer verdeeld in van 400 waarvoor wederom door de een programma
van eisen wordt Daarna wordt er een voorontwerp en een definitief ontwerp De
\1""t·V""'II""'ll"Iri en de wordt door Overeem \I""c~T""",,,,T,,,,I.rl
Vooraf stond al vast dat Overeem een bouwvolume heeft van ongeveer 1600 woningen. De
heeft de verantwoording voor de uitwerking van alle sociale en de woningen in
de marksector.
In het hele planproces is de gemeente een belangrijk instrument om de plannen vorm te
geven. Er was binnen de gemeentelijke diensten een samenwerking, wat ook vrij uniek net
24
als de wijk Nieuwland. De hobbels zijn genomen, maar er zal nog wel het één en ander aan
de moeten worden. Het hele proces was de moeite vooral als
wat Nieuwland nu gaat worden. Je kan dit een noemen tussen de t"Ie:>I'YIe:>,pnt'p
en de VOF Overeem.

ng In a ing"
door:
Ing. J.B.A. Kranenburg

Overeem VOF
Overeem is een <:~::UYl",n\l\I",rL(int"1<:\"",rl'"'l~rv'l van Bouwfonds Woningbouw Mabon en Volker Stevin

tot ontwikkelaars van WonlnlOboU'wprolec1ten
in van
in willen gaan op dit aan de hand van de volgende vraag:

h,...'J\IIIfIOfcatles, waaronder de Vinex lokaties in deze
rlrl'''·...... C'l"'lh'''lin'''' 'A/I"I, ..... ' ....., ... nog te ontwikkelen
U zult uit het feit dat ik hier sta, dat antwoord
ontkennend is. van VINEX-Iokaties zoals Nieuwland, zijn complex en
risicovol. Er vanuit en het ontbreekt een verkeerd gel<02~en
het proces te sturen of opnieuw te moeten we dus op voorhand
uitsluiten. Daarnaast dient het uiteindelijke resultaat een ofwel een wijk te zijn, welke een
basis vormt voor een kwalitatief woon- en leefmilieu. We kunnen het ons met
elkaar dus niet deze opgave onzorgvuldig te behandelen of met een onvoldoende
resultaat tot stand te brengen.
Wil men dit proces dus op de meest efficiënte laten \/"""1,..."'''''..... dan dient vanaf het
nAI'n~·~lt't te worden van alle benodigde en beschikbare kennis op dit ~Ç;;!JI""U, welke de
complexiteit vaak niet meer binnen één ,...r ..~"",n,i",,,,,h,,,, InT,o::>rlY'"",-:'1 ~':Irlll\l""'7ln
Binnen de vanouds bestaande was de gemeente met de -:.1"r!""III",n
Stc~dson'twlkk(~lInq de initiator van een plan, maakte de en bracht het plan in delen
tot realisatie. De ontwikkelaar realiseerde de binnen de vooraf vastgelegde kaders
welke mogelijk strijdig waren met de van die ontwikkelaar of de bewonersmarkt.
Let ik pleit hier niet voor het afstemmen van een ontwikkeling van plannen op een
maximalisatie van de belangen van een maar naar een van alle.
teneinde te komen tot een maximaal product in casu \AI,...('\n\,~1II1r
Zonder nu in te gaan op de achtergrond van het tot stand komen van de samenwerking
tussen de gemeente Amersfoort en Overeem is het van te weten, dat begin 1993 een
e-:"""QnIAI"" .. Lrin'"lC'I'",,,,,ro.:.nL'An,,,,,'" is in een vorm van PPS of wel Publiek Private
Samenwerking.
26
Deze houdt in dat Overeem
overneemt inzake de en het
Hiertoe heeft Overeem zich verbonden aan twee adviseurs te weten:

\1\11<~C:lr.n Stedebouw en Ruimtelijke Vormgeving BV uit Barendrecht, welke \1""1'~n1"\I\If"'tf"'tlrrl",.11I is
voor het totale werk in brede zin.
Utrecht als civieltechnisch aO\fleSnUI welke \/OI~.,. .... r'AlI·'\I'"" ... rl".1i i v
civieltechnische \I\IIC~C:ln,n worden
Met andere woorden: twee adviserende instanties welke het totale en

on·twikk~~linQs~;proclas \1/.... 11""1"111"1 afdekken. Indien een discipline niet voor handen wordt
\I""t·~n·tll\""'If"'trrlln,t"I van één van de adviseurs die discipline ~~r·H·'1".1"r.",vL'""n
is met een klein team het totale te "trekken" en zodoende

doublures en onnodige discussie te vermijden. De taak van Overeem behelst het "overall
1"n!Jln!Jt"I""IYI""ln1"", de voor het Met dit "team" is dus 1993 het
n""'~'I"~ir'l" met de randvoorwaarden :
orr~i,...l-lrin,,... van het reeds '/0.·,/""',,,,1",.;1' .... 1"10 ont'''Iikkelinçlsplan
Overname van het IItvoelnn(~sbUdIClet va~jtql9steld voor het
Realisatie en f"'tnl.,.\I,"rll"ln van het totale woniniaboU1i1\10!roclral'TIrrla vóór einde van deze eeuw.
Vasthouden aan de het plan te ontwikkelen en te realiseren als
hOI:>m",a~~rdia
milieuvriendelijk woon/werken re(:re:an9aE~Ollea.
Naast randvoorwaarden is één van de eerste dOI€ls'tellilnçlen ae'NeE~st. te trachten de

h ......'I/.,.'''In''.nl''''.,.n''lrl.,.
1IIlElUaOellStE~lIIrla naar het een positieve

en te geven. De term Il/rI",n,1.,.IIIV heeft ons toch nog een te
maken met idealisten en de aelte\"Iollen
Het leek ons van met ongeveer 12.500 inwoners niet te
realiseren binnen een sfeer van .,.v,. . .,.Y·II"n,"'nt·.,.n
wel eens de
.,.vl.... .,.y·II"n ..,.n1''''' .... hebben te mislukken. Immers het moet een wijk
en niet voor een kleine groep idealisten. Van essentieel
h.,.',I ...... lvlnnc::Ir"IrI"'I.,.n
is namelijk dat de vanaf het en 1"'I""\.AI~~::Il"rI"''''I'rI
il"'lt"ll.,.\I\I,('\..-t·olrlo weerstand is weg te werken.
Eén van de overwegingen is daarbij de IIIle!uo!pq.we te vertalen in
DUURZAAM BOUWEN I DUURZAAM ONTWIKKELEN.
Zeker wanneer het in Nederland een woning ""1,,,ol"I',o<:.n bekend gegeven, dat een
duurzaam waardevastheid resp. IAI-:I,,,,..-,-I""''''''-'I''n,,,,.,.r,-Ior'll'''It''I inhoudt. Wij hebben het

duurzaamheid niet alleen te laten slaan op het doch op de totale
wijk Nieuwland in de meest brede zin.
Overeem vertegenwoordigt een aantal

r.....,.·t'n." .. welke
hebben met de markt. het aangaan van het contract heeft de
zich moeten conformeren aan de Bij de doelstelling in
een concreet zal dus de vraag, in hoeverre de voor de

partij uitvoerbaar en afzetbaar is. Indien deze voor in dit geval Overeem
zal het meestal voor andere ,..,,,,,y'hi,,,,n ook Met andere
C'I"\I'"""""I,..'" de taaJ van de realisatoren. Voor het
ac(:::er)tatle als criterium op te voeren. Door de C~rYl""lr'l\III.o:>rItU"ln

van de aan de qeacc:::er:;ltelerdle
dOlels1telling ontstaat een '""0''''''''',.-1 cln~r,nit"lnC:~\I""lrI
resultaat mag worden n""c~nl".nlr",.n
tweede stelling is er niet één die automatisch voortkomt uit de maar meer Innl=>n,Q\I""n is
door de procesvorm en zeker van is voor een duurzame ontwikkeling:
In juni 1 993 werd besloten de en invulling van het eerste Deelplan van 1 600 'A',.....,''' ..... '''n
ter hand te nemen. Het was dat voor de zich binnen dit bevindende
sociale vóór 1 1994 een diende te worden verstrekt. Voor dit
deelplan dienden zich 14 realisatoren en 1 6 architectenburo's aan.
.,. ....I-1'o zin slechts 3 maanden
1"\1"'':lI .... h . het ,....,,,,, ....,,.,...
1"'\..,.'1-""",.,. te bundelen. Per prc)lel:::tClebled
georganiseerd. In deze \I""t"rt""rI""rin,.. ",n
en \". . ,... 1"'... , .. ",..,.,..

Stand van de olalnont\Nll<l<ellno StEldeboIJw/"f\ll"\n,nnlhl"\'
t'CTO:>rY11'Y'I1,nn van de diverse plannen op elkaar
Inpassing van de woningbouwplannen in civieltechnische zin.
AI snel bleek dat dit proces leidde tot een beïnvloeding en van
elkaars ideeën. Als nadeel bleek wel dat "twijfelaars" snel een achterstand in het proces.
1-<"","'1"'1111"\<::1.11111' is dat een ontwikkelaar/architect ervoor zal zorgen zich niet binnen
de groep van te maar desnoods een inzet te plegen. Essentieel was
dat binnen dit strakke kader de voor alle te beheersen
.... o~r,...::.o .... uiteindelijk in het ""lnlf'lnr'I"\f'l1 kan komen. Getracht is in ieder
binnen het proces een n""'rYl"".""nct"'I"I~I"\n",.11I voor de plan kwaliteit te kweken die
zoveel mogelijk op alle "'':>'"TII''..... dat het resultaat
groter is dan de som der individuele nl~lnf'l""I",ln
Tot slot mag ik concluderen, dat het gezamelijk nog niet ten einde maar dat we
op dit moment binnen de onszelf planning dat de meeste welke
ontwikkeld worden zeer in trek en dat de wijk een uitstraling naar buiten heeft.
Vooralsnog dus de opgave dit verder uit te bouwen tot een duurzame en kwalitatief
Nieuwland.
28
u a un
door:
Ir. G. van der Boomen

.." ..... ,.-1"',.'1-1..,. .... "'.">"',..1-1; ... ",,.. ... \I\fI<:~II"I,n stedebouw en \1/"'\r"rYlr1&:>\/lnn B.V.
Context
van introductie wordt het Duurzaam Bouwen in de ,;:)\.ç;uç;~VUVVI\.UI
tOE~qepa!5tin Nieuwland, In Nieuwland is duurzame stedebouw qel)aseer"d
beeldkwaliteit
identificatie
multifunctionaliteit
duurzame financiële waarde
milieutechnisch: bodem, water, t:>n,:ornll<=l
gebruik van materialen
ng
De kunst van het bouwen van en aan steden is het onderscheiden en kiezen van de rode
leidmotieven en thema's die de nieuwe stad of stadsdeel haar identiteit geven. Bij dit is
het van het belang een balans te vinden tussen de profilering van deze thema's -
identiteit van het te en de flexibiliteit die
kaleidos~:;or)is(:he stedelijKe groeiproces ruimte te geven. De keuze van de
thema's moet op een tweetal fundamenten:
""rYI/"'\t'I'O' herkenning, identificatie met, de verwachting van welbevinden
<:;1TT"""r'lr""T"""r" inzetbaarheid bij het op dat moment te realiseren programma,
bereikbaarheid van de duurzaamheid met behoud van flexibiliteit.

J •
- -', fï~·
: \\
MASTERPLAN TUINSTAD NIEUWLAND
DE VESTINGWAL
30
drie
Teneinde de te geven, is een
zo elkaar aanvullen en
maar ook zorgen voor contrast en variatie. In Nieuwland worden deze door
elkaar heen geweven. De inzet wordt door hun effectiviteit en het pr()bIE:!ernOI)lo:SSEmd
vermogen. De keuze en
duurzame stedet)ou
De . . . ""r',...Q .... t-<~r. vormen lagen waaruit Nieuwland wordt OPQeIOOIJWiCI.
t1e:LJCQJ[1QepJu!Ue.u..w~lil::~:S1Jng_
wordt de ""n'I"IA/! V v.::> I H", van Nieuwlan d als
t"I
als nieuwe wijk van Amersfoort. Tegelijkertijd biedt het een effectieve oplossing voor de
en
zorgvuldige stad, biedt een instrumentarium voor de

de de en de architectuur.
Door de hiërarchie van stElde:bo,uwrkul de constante factor milieu.

thema's op COl1cEmtueei
ervan.
1. De woonveste, De beschermde en beschermende

de stad
2. De landschappelijke Waterwonen Het bestaande l~nr1et~n~ln als

stad Stadswonen
Hofwonen van woonmilieu en
3.De stad De
Door alle thema's heen de economische haalbaarheid van Nieuwland. Het tOE~passEm
ec()lo(~is(:he
ideëen hoeft niets extra's te zelfs
van de middelen anders .......r'''''niC'ol... on
"Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 31

STAD
WATER
LAGE HOVEN
WOONTHEMA 'S EN WOONSFEREN
32
" 120
door:
Prof. ir J. Kristinsson
Milieu-Technisch ,nr.,.,"",.,,,"" .... TU Delft
Architecten- en Inl"l~nl~1 Kristinsson.
Het is niet dat de van een nieuw in alle facetten op de

Faculteit der Bouwkunde behandeld worden. Namens deze mogen de
initiatiefnemers en alle deelnemers dankbaar voor hun inspanning om dit hier voor het voetlicht
te Ten heb ik twee op ten eerste die van
een die naar beste weten in de sociale sector waar tracht te maken. De
tweede is die van een docent van die in andere en in een ander
bouwklimaat moeten realiseren, De van de architect zal in de
toekomst niet toenemen. De beschikbare zal een zeer bepalende
factor worden bij duurzaam bouwen. Ik kom hier op Gemakshalve deel ik mijn in
twee delen, Ten eerste: de tot en met Nieuwland en ten tweede de \1\I~'::IrCf"'hllnlll
\lQt·~ .... rlQ'·i""'~Q""inde·AI~, .... in~h~'
Van is aan het te weten wat er van je verwacht wordt en wat je van de andere
n-:""Tn,QrC mag verwachten. In de traditionele is de aannemer de van de
die de beste In Nieuwland
Onze beiden en bouwers. Dit valt direct op În kort

Zonder veel omhaal kan je aan het werk. De T"'~I"\1,,,, .. ~,,,,III"I~
worden snel Waar wij vanaf het van
ambitieniveau en het beschikbare op gespannen voet staan met elkaar. Duurzaam bouwen is
beter bouwen en kost dus gewoon meer Wij hebben hier binnen de sociale met
relatief hoge grondprijzen te die binnen de vereffend
moeten worden.
Mijn voorstel was om te trachten
qe~5tapelde woningen te maken. In
Zo hebben we wat geld op "straat" ~""',Ir.r"~",,n
Alle knikken in onze verkaveling bestaan uit drie

de knikken geheel vullen. Voor het motief "stad" deed dit geen afbreuk aan het OP(:::1e~itellde
de stedel)oUIWkUI

Over de van over de lokatie met onze Van Zwieten-Van Straal en en
SCW, waren wij het gauw eens. Ze hadden de zuid dakvlakken nodig voor het van PV
voor voltaïsche ele!ktl'iciteits()PVlfe~ckirlq
gebruik duurzame
bronnen voor
electrische ~n~::.rrll~
(ons waren ook blij een lessenaarsdak te mogen maken; dit levert op het zuiden extra
woonruimte op en kost een en een hemelwaterafvoer minder - alle helpen. Het
bijkomende is dat het een symmetrisch oplevert met de hoge aan de
straat.
Ondanks duurdere verdeling, door de uitvoering in twee is hiervoor in overleg Qel<02:en
Dit levert een totaalbeeld op. Door een kneden ontstonden er
bruikbare binnenruimten en niet te \/or"rlo"!-on par"kelerpilaa.tsem
\"''"', .... i,.." ..... 1"'\ .... 1-1,.,'''.·....,'''''''· hier cnrQln:.n QV~"nlr'rI..::'n op de volgende snel en duidelijk:
("1""'~f'"'hit""\l""'\lrl~ '!"""t'''''n,lnru::.nIQ ....'Qrc wil ik op een gestippelde deur bij het
voor oudere mensen, want circa de helft van de

op de gebruikelijke trap met één of meer
op de Een losse ladder naar de vliering of een rechte trap zelf te
~~r.,hrQn("iQn behoort tot de
het maken van een andere woningindeling is
een hemelwaterafvoer aan de tuinzijde zal IAI"'rQr"h~cn~~rlrlrl kunnen bevorderen in de
toekomst: gebruik r", . .~orIlAI~,T.,.r·
houten buitenbergingen, die blijven droog, dit ,,"',"'''''.'rlr de levensduur van fietsen etc. met
on1:wE~rp;aSl:lecten hebben onze III./f',nlflrl,::'n ook een aantal constructieve- en materiaaltechnische

~cr,o ....'tQn t.b.v. het duurzaam bouwen:
van de hoekwoningen);
h~1"t""\n'!"~rl.,.lc van gerecycelde
20% r.""·r ...... "'rI .. "''''. in de IAll"lnlnrlc,rhl"lrlt:>nrl"" wanden 240 mm n1~CC::II"'I"l'
HR-Lonox
ABC Hk'._("1I~IC:: + dichte keuken;
vurehouten binnen- en
houtskelet blnnelnS[lOulwt,lacjen met 120 mm isolatie);
western red cedar h~t'("1lrl("1~n'
EPDM Lp.v. lood;
verlichting achterpaden op zonnecel;

witte CTt"'~",'rl"1"'\I~IC
rode
grijze h""'·l"lnn~ll'\n~>n
toilet reservoir 6
34
totaal jaarverbruik \lOV'IAI"''''''''.nr..
847 - 111 2 m3 ~~rrln~l~
1054 - 1 316m3 ~~rrln~l~
aes;ta!:)elcle bouw 595 - 740 m3 "" ..'rI,...,~C"
voorkom "".'H' ....... """,,, .. ""''''

door isoleren
",...,. .. rl,..'~<" \J,Qt'lA,I~"I'Y\lr,n + 80 m3 ""rrl,...~~C" koken + 270-350 m3 ""rrl,...~~C" warm tat:lwater

glasoppervlak: : : :; 25%
V.G. 55% ~ G.O.
aelTIICldelde \I""f'Vi"\,nnr'\rll'.,.""n f 152.500,-- vrij op naam.
Van rechtstreeks over naar het ik denk dat het ongeveer klopt dat:
:::: Economie / factor
Dit is ongeveer gelijk aan de definitie:
= Waarheid x factor
D=BxWxM
(1 1 :::: 1 x 1 x 1
1/2 x 2 x 5 x 1/20
D: druk op het milieu

B:
W: welvaart
M:

doorsnede 10 koopappartementen
36
begane
T(:vn:<h.'nhl'id vt",wélrmil1~J (in °10)
tevreden ontevreden
tevreden
wand 88 12 ()
radiator 63 32 5
vloer en nld. 57 39 4
indirect lucht GO 30 10
geïntegreerd 13 25 63
"

Nu weer naar de IAI..".., ..",,...I"\,,n'" toekomst.
De voor de sociale IAI/"'\,n,n,rlh/"'\, in Nederland is jarenlang relatief gehouden door de
overheid. Deze ......"'c:-hoh,Q"'y'''', ....,,.. zoals in Nieuwland. De vraag of
deze ,.. .. "',.,,...ln ..""'\I"" .. ~,I"'\,..,,,.,I"I \/o,-rli,~ht-in,...,"'I"'II.. "''''rI van uitbreidingsplannen.
Mijn 'n\I",'c:-II"I""~lI'
is dat we een ,.. .."',.,"' .... "' ...., ... '·0

Wat wil het Een boer die als bouwgrond beurt ongeveer à 25,00
Im2. Als deze zelfde boer een wil bouwen op deze pas verkochte moet hij de
v .........., ..... ,'-', .... prijs betalen. Wat er allemaal met de opwaardering van de grond is een te
verhaal om hier op te nemen, maar enkele onderdelen zouden tot kunnen
indien ze en worden Onder versta ik dat
die niet alle aan infrastructuur nodig denkt te die kosten mag
Het mes snijdt aan twee kanten. Dit levert niet alleen een minderprijs op voor de
maar ook op de
Enkele concrete voorbeelden:

Wij moeten streven naar minder Wie 1 00 m vanaf een centrale
wil wonen betaalt minder aan
n.."'V..:o",,rr,\!..,,:li:"e hO<~Tr~lTjnlrl
l"'I""I,~lor,rl aan het idee dat met 20 à 30 ton water dag en nacht door
onze woonstraat moeten kunnen De statistiek van de een
brandt eens per 1 000 af. De kans dat een eens per ca. 1 200 à 1 500 jaar afbrandt
dichter de waarheid. Een roeiboot bij de is vaak logischer dan de
vermaarde rI""":let"..,It'"",,,,,,,rrl,,,,, I"'\,,,,,,rl"lorl,il'Y\.,,,,.,c:-il"'\I",ool"rlo
Wie het r"""10nIAl':l1'or ,-,n''''''.'>rlr in tuin, betaalt minder rioolheffing. Wie I"OI"'lI..:onIAl..,1'
buiten de watermeter om, mag dat.
schoon water vasthouden
. . . 0"",,,.'1"11 .....·""0 kruipruimte de woonhuizen is een rudiment uit de

van de houten niet meer wordt tOE~QE~paISt.
De in de straten en de voor hemelwater staan niet alleen ter discussie
omdat ze veel kosten in en onderhoud, maar heel vaak het milieu verschralen.
Met minder verharding in woonstraten kan een andere en een betere watercultuur
ontstaan. Het is niet om volledig te over wat is als maar er
ligt veel op straat en nog meer onder de straten, dat heel goed benut kan worden voor duurzaam
Een nagenoeg zelfvoorzienende woning is een doel voor duurzam bouwen op midden-lange
38
De ge.:iLQ1terJLKrms;u-mlell passen bij het I'Y'IAne'::'1I1 v handelen die de toekomst duurzaam zullen maken.
hergebruikt
materiaal
zelfvoorzienende die ik wil

valt te verwachten dat dit
lie\,/ot"1'AI~t","""lnl"'l
IAI<::InrilJOrlAl-::orl'Y'lllnn wordt.
Er die hier voor pleiten.
a. tevredenheid van bewoners over deze \I""~IAI~~rt'\'~in,ne\I,...t"1'Y'I
b. het optimaal benutten en ,....... ,,1,.,..,..... van 7f"1l'lne:'-AI"lAY'rilA in de massa van de ankerloze
\Alf"I,nln,nC:/~he:'lrle~nf'IA wanden
is ~ . . . ,. . '-"I"\J""''''' en eenvoudig te bereiken d.m.v.
Hier op bouwkunde aan de TU Delft wordt onder andere aan de Duurzame Jntwll<:kelma van Stad en
Infrastructuur in het en Onderzoek Programma DOSIS.
want om veranderingen in de bouwtraditie te be1NeirkstelillqEm
1'Y'I1"...... o.l1l11' aarlqepal<t worden en kost tevens veel denken rijpingstijd. Voor C:,...YYlm,lne:.n

40
oon pologieën"
door:
Ing. S. Kruis
Gemeente Amersfoort, Sector VHV
De van ing. S. Kruis behandelde de van de

wijk Nieuwland. De onderstaande tekst is geen weergave van de maar een deel uit
het 'Basisdocument'. Dit document de randvoorwaarden -, én is het uitgangspunt van het
Sommige gegevens, zoals het aantal IAll"ol'"'lll'"\I""",on dat in Nieuwland moet worden npn::':::III<::,I'>Ptï'1
inmiddels
InleidinQ-.-
Na ..,,+.. "' ..... r1i ..... ,...
qr()el~;taldtêlaK:st€~llInq in 1994 is de behoefte aan lAl'"" .... ' .... ,"''''' ....
Nieuwland is aangewezen als het eerste te uitleggebied na 81'"1'"1""r':::Tt"\,nr1'_l\lnn!rn

waarmee de op de trends die het rijk heeft De locatie Nieuwland en de
de in zich. In het voor
de wijk worden de tegenstrijdigheden benoemd en in een plan, waarin de nr,...,nr!cl:::lne>,n
eTl'"llrlinh."r1t::..... zo veel mogelijk weg te nemen. Hiertoe zijn
doels'tellinçlen verwerkt die een nadere van het kwalitatieve deel

voor de ontwikkeling en van Nieuwland.
van het wonen in Nieuwland geldt als uitgangspunt de woon- en leefsituatie van
de mens. Niet het zo snel voorzien in de van 4000 huishoudens wordt
maar een kwalitatief en duurzaam woonmilieu menselijke maat.
Bewoners die buitenshuis werken of studeren, mensen die door hun functioneren of
in sterke mate aan de zoals huisvrouwen en mannen, \<11"" 1'11' I 1"\7""n
als ook mensen die in de wijk of hun werken hebben ieder hun
Dat uit zich zowel in de woning zelf als in de (directe) omgeving daarvan. Een
nn';""l'"llnrl4:> -::I1rCT':>rY'Il'YIln,n en een zekere differentiatie van woningen en buurten kunnen Nieuwland
voor verschillende typen huishoudens tot een maken.

Het is in het oog te houden dat het bouwen van een woonwijk niet automatisch inhoudt
er ook een van bewoners ontstaat. Pas in de van de zal zich die gaan
ontwikkelen. Bij de inrichting van en van de komt het erop aan voorwaarden
te die het van de wijk als maar stimuleren.

waaronder sociale veiligheid, en De woningen en het
moeten voor bewoners en bezoekers niet (psychisch en
Daarnaast is het van belang dat ze mensen stimuleren tot aCl:lVI'[el1:en
een 1"1"\"'1"1""\11"\1::>1'1 ....1"" waarde hebben voor hun persoonlijke identiteit.
Differentiatie
Nieuwland is nadrukkelijk ook een
een functie heeft in de \I ...... ,""...."i"'l"'Iil"'ln
deels als
diverse maat~ichaPJ)elllke
verscheidenheid aan typen lee~tst:IIIE~n aallb()a~~lIale is daar
nog te aandacht besteed. Een n .......,'i"ol"O
""in.'''·. . 'ri ...... r.... c'' . . . rIVY'l en biedt de n ... "' . . . t-'".'l-o .."oll",.rhoi,rl dat Nieuwland ook op langere termijn
functioneren. Iedere vorm van in de woningbouw maakt een wijk in
deze orde van kwestbaar.
\AlI"\nn\,~IIIV een thema In Nieuwland neemt eC()IO!::jlsc;n meer

verantwoord en minder milieubelastend bouwen en wonen een in. De centrale
is hoever met het tOEmaSSeln r... .. gegaan kan worden zonder
II........ " .... OC
n\/~"I"I""IA a'OeIS(E~llIrlÇlE)n en financiële kaders aan te doen. In dit stadium het vooral
om het bewust ontwikkelen van de wijk. Wanneer Nieuwland een, zoals hiervoor ho'::' .... h, ... A\/on
dan zullen bewoners en bezoekers geneigd een extra hii,ri ...",no
milieubewust gebruik en beheer van de wijk te leveren.
Doel is om In1",Qnl"'-::O-::01 te on1twlkkE3lel1: basisdocument
Milieu
ramma
voor gemeentelijk lul~ivestlnÇl:5bE~lela ten aanzien van de van

Nieuwland is het realiseren van een een Çlellllcldelde bevolkingsopbouw. Dit betekent
een mate van differentiatie naar woonvorm, \.., ....I"'III"' .... r .... "''''i''t·o
Vanuit de volkshuisvesting wordt aandacht voor de invloed van sociaal-
Hieraan wordt concreet invulling gegeven door middel van het
Daarnaast invulling te worden gegeven aan bouwen
en wonen.
wOlnmlObou'woroClralmnla voor Nieuwland in relatie tot het rjj~:sbeIE!id, als

'AI"'lnil"'l/"ion in de sociale sector te realiseren en 60% in de
marktsector. Binnen de sociale sector worden sociale huur- en sociale !<O()OVVDrllnC1en np.I-p.:::llli"I~p.r'd
,,"',................ "'1" .... vseb), beleggers en
oe:sm)SI(::ueierCle woningbouw zal worden onder het Besluit Woninggebonden

Subsidies (BWS). Met ingang van 1 1992 is de maximaal in de sociale
huursector de huurprijs voor L.._L."'n.... ol"·'''''''ni .... nt:.1''\
Stlicht:ln~lskost:enOrEms voor sociale in Amersfoort is f 1 De
behorende maximale f 22.500 voor de sociale huur en f 27.000
voor de sociale kO(::>p~)ec:tol
42
Verwacht mag worden dat de grondprijs- en sUch1:inc::Isk:osterlV€:rlaairla die zich in 1992 voor Utrecht
voordoet in 1993 weer zal worden qeIIlK!::!et:rOIKKem
Vooralsnog wordt er in de grondexploitatie Nieuwland voor beide van
eenzelfde op de te verwachten Het van de
moet ertoe dat de niet alleen in kwaliteit maar ook in stichtingskosten
c.q. woonlasten meer Daarnaast biedt het schakelen van de grondkosten
van sociale koop- en huursector als dat van de mogelijkheid het BWS biedt om deze
,...,.,t''''''''',I"\.. i<~ö .... uit te wisselen kan worden n""I'Y\~'::Ivr
oe~::Iestarle """~l"'Inlrln"II.,'""n
voor Utrecht niet worden
voor sociale huur en koop worden aarlaema,st.
,... .. ~... n,.~n .. ii.,.r-li+t·o .. <",..,ti."Tio
aan de thans n""I"'''f''.n''~:HYllm""""r(-I""
In het Volkshuisvestingsplan 1992-1997 is dat als van de afname van de

SU!:)SIClIerlna van de volkshuisvesting, de nieuwbouw in de sociale huursector niet meer bereikbaar is
Eén van de volkshuisvestingsdoelstellingen voor Nieuwland is om
IleLJwt)OLlwvvorlln~::Ien voor de te realiseren. Het hierbij
inkomen zullen houden. Hiervoor wordt één vierde deel
van de sociale huurwoningen een r ... r ... ,..,,.~,,,, .. iiC",/o .. II.,,,...in,... tOE~aE~palst. om te bereiken dat deze woningen
die tenminste f het Aan de
en toewijzing van deze eisen ten aanzien van
rl ..... ,::>lnlr ..... ""n worden Deze worden opgenomen in de programma's van eisen voor de deE~lplanrlen
en in de voorwaarden voor de nr(',nf'ln\lp.r(,1r~.~nr
Goedkope koopwoning.en
Het totale ............'1"',..",...0'''1" nlre:>n"lIe:>IAlnl"llnl"fp.n koopwoningen te
bouwen voor de doelgroep die niet voor subsidie in de in ~~r,m,::>rvlnn
wel voor een De von-prijs mag daarom niet meer dan f 1 u~ •• \.JV'V
De woningen worden op een kleinere kavel dan tot op heden als normatief
nr.::'mlp.\A,'n .... lnn met navenant
Dure huurwoningen worden in de Het betreft hier vanaf

De is niet in het programma opgenomen, aangezien de huren met
premiehuur subsidie al tot meer dan f 1.200,-. onvoldoende in de
kunnen deze alsnog worden rl"'l""n""\lne~nn
Koopwoningen in de sector worden aelreallisleer"d vanaf f 180.000,- . Bij de \I~(~rC1rp.lllnn

differentiatie binnen de vrije sector is als voor de gemiddelde von-prijzen rtp.'''I~nl'l"'::>j''rrl
dat de 20% - 25% van de \I ..... ' ... _n ..llc ho'''i ... ...,...,''''i"'
In het programma zijn circa 80 kavels opgenomen in eerste instantie een V'::I\/.::>I,., .. I"'I{,\'I"'I"
van 500 m2 meter is In de verdere uitwerking van het plan wordt het aanbod van vrije
sector kavels naar grootte, variërend van 400 tot circa 1000 m2. De kavels
moeten gefaseerd over de planperiode op de markt komen. Dit betekent dat er een naar
n .. r,{'\TT'p' n""rll!TT"""P.I"tl.:.or·rl aanbod zal van circa 20 kavels. Vanuit de volkshuisvesting is het niet
sector kavels is. Indien dat uit andere
{'\\":'I'"IA/""nllnl"l""n gewenst is, zou in een bepaald kavels kunnen worden
opgenomen dat over een aantal jaren wordt uitgegeven, terwijl in een ander een kluster
kleine op de markt wordt ,",O~"\"''::1,,",h'"

",..,.t"",I~,,,,r'~Qn (in het 4e of
'Aln,,,,"'",,"""'" en van huur- en !(Q()DVVDrlln(:len

ten
IAlr.nu"".. ",.n van elkaar dient wel een zekere
de situering van de eveneens een rol. woningen
priiso~)bc,uw van de van dan wanneer de
11II1'1.nll'"ln",.n van elkaar Potentiële conflictsituaties (marktwaarde) als gevolg van een
nrll,C\I,:::.rc,..nll tussen twee op elkaar dienen vermeden te
worden.
In de Nieuwbouw en Woningverbetering is voor Nieuwland in de 997

1-:l~rIIlLfC een programma van 800 in differentiatie. Op grond
van de wordt verwacht dat in Nieuwland op in 1994 de eerste
'AI"'.", ... ,.. ",,,, in aanbouw genomen kunnen worden. De aanvraag dient derhalve te worden Qe':lctualise,erd
Als van ri""rY\",Nr-:l11Cf~h""

een traditioneel n""'''II'''I(~\J''''i''h",nri
Amersfoortse huishoudens uit n""~71I"'1r,,,,,1"'1
collectieve woonvormen en zijn in toenemende mate in
n""Lf"n"l""1"'I van het voorheen overheersende kerngezin.
Een andere !"'\oll'>l"'I,nrll binnen de "'I"'\,,.. .. ..,+i~l~h"" ontwlkkE~lInQ

ri.:..
Momenteel is 1 van de Amersfoorters

Qr()el~)tad-~~ttc:;ct neemt deze groep de komende 1 5 in
maar neemt het relatief aandeel in de bevolking licht af 12% in 2006).
maatsichaPJ)elllKe ont:WII<Kellnclen als emancipatie,
individualisering en een toenemende pal"tIC:IPaltle van vrouwen op de arbeidsmarkt van invloed op het
wonen.
\1II",ninn,::'!,~nl-\"rl kan worden bereikt door gebruik te maken van
Het onderscheiden van woontypologieën op basis van doelgroep en en daarvan atolele:ide

woonwensen is zeer Reden daarvoor is dat die worden ontwikkeld voor een
be~)aalde ri",,.lnlr,,;:,n met een veronderstelde eveneens, om andere heel ,..O,,,,..h,IVT
kunnen voor andere Op deze manier is het onmogelijk te komen tot een
onderbouwd programma. Daarom zal bij de op de
IIVc:~rnr'\n",.IIIII'h""'lri van de centraal worden aeSitela.
en wonen
Het denken over milieu en woningbouw staat nog in de kinderschoenen. Voorbeelden er

maar altijd het om en dan ook nog om een op een
onderdeel (Spaland-West in Schiedam: energie, Ecolonia in Alphen aid Rijn: per realisator een
deelthema). voor de van de Nieuwland is dat Nieuwland een wijk
44
moet worden waarin alle een basisniveau moeten krijgen ten aanzien van
milieubewust bouwen en wonen: liever 3500 voor 50% dan 500
zo dit zou - 100%. is het mogelijk om op schaal
elementen toe te voegen. Het gewenste basisniveau dient een ,0..'1"',0 ......·"''''1
van alle Een krijgt in Nederland tot
Ecodus in
In het MER en het r.nl-\AIII!t'!t'",lIn'"lerol-:!n wordt voor de

en, onderdeel de nota Duurzaam Bouwen. Het n!'"...."hl.::.",1'Y'I
milieubewust bouwen nog
wordt er bij het ministerie van VROM samen met kOEmels

..... 1'"('1-:!rllc~It"I"'.C
in het Milieuberaad Bouw aan aanbevelingen voor
een meer milieubewuste van en met het
l"I"'i"",-:>I'"'I"'",rY"l"'I,",1" wordt bezien op welke er tussen beide ontwikkelingen "theoretische" van
VROM en de "praktische" in Amersfoort) verband kan worden gelegd. Uiteraard gaat het om
UltlNISSellnCl van kennis en maar de kunnen ook naar het benutten van de
ontwikkeling in Nieuwland als "toetssteen" voor de toepasbaarheid van de -:!'.:lr,h"'\I""lInr"1""n
vanuit het Milieuberaad Bouw.
In het basisdocument Milieu is het aangegeven van een c-:!tY\",nh':.nr'lQr.rl
\/Pf'nnninnvan de milieukwaliteit van Nieuwland als woon-,

betekent dit:
van een sté1lnaaal'apiaKIKet
1""\01"':1111"'('1
wordt ervan
een beschrijving van de verschillende mogelijkheden om aan een dergelijk ba~;ISI=)aKIKet inhoud
te geven;
de relatie van de met
ruimte voor extra milieumaatregelen op kleinere schaal, hll','I'"\I""\,..i""\oollrl o'v,",<:,,..,,..,,,o,..,1"Q,n'
de en buurt in de context, hlll,Jr"lr,,!'"ho::>o::>llrl
worden de tOE~Pé1ISSllnqsmloQlellliKhealen
A
om:
n!'"-:o,v'i"i'<='I"h tOE:!palsbare ideeën op basis van de kennis en op
van IAlrlo..,o..",i""\,rI'
het samenvoegen van de in Nederland beschikbare deskundigheid op dit in één

project van 4000 woningen;
interdisciplinaire
samenwerking

vergroten van de kennis binnen het rlAI'YlAI~nt'",,1I1
de lJeliVaKma van de milieukwaliteit van de woningbouw;

B via
C - er wordt ..... ""'n"""nn van de dO(Jrl()o!:ltllcjen van de delellJlanon:twll<kE~lInq extra tijd
opgenomen voor:
voor het eerste del9lplan;
als laatste
I"\r''''O,~'I"O,n laaprC)dLlktle in aanbouw nemen,
waardoor extra ruimte ontstaat voor "" ....."'rf v.... "",nT.:::, 1"1
Gestreefd wordt naar een basisniveau voor een wijk op de schaal van 4000
70 ha. De moeten evenwel kunnen worden gebouwd binnen
SUIJSlc:!lelreçllmes. Het streven is er dus op een maximum aan
tegen minimale kosten te bereiken. De verdienen daarom nadere invulling:
Gebruik maken van de schaal van het door bijvoorbeeld over maltel"jacllqE:;bn nadere
r·.,.I/"'.'" te maken
",'I-.,· .... basisdocument Milieu).
Schaalvoordelen zullen ook anderszins worden
realisatoren over het te bereiken niveau van
.... "",..... ,,\,<:>,.., met het oog op maximale tOE~palsbaar'held
van milieubewuste materialen en ter van verdergaan de produktontwikkeling
kostenverlaging wordt ",,,,,...,,,,,c,t-r.,,,,,,,i·rI
Het tot stand van een commitment van de bij de on·twikk(9Hnla ho ..... ,....I'I/o ...,""'"
waardoor de bereidheid kan ontstaan om daadwerkelijk te participeren

van ervaringen) in de ontwikkeling van de wijle De
is in het basisdocument DI"''''l''\r,.."-",,.,
deielplan worden in nru"\,....,r"", één of meer ""'r'\'''Y'In.l'''''''An van maximaal circa 1 00 woningen
rI"",ri""t·,nl."'""rrl voor onder meer onderzoek naar r'\n·tlml-:ll!,::,,,,,rlnrl van de
Irn~l~i"ir""'''I'''''''::,n
op de verschillende deelterreinen staat centraal in Nieuwland. De
is daarin belangrijk. Met name in de relatie tussen en het
op de verschillende niveaus van
Er worden in de grcmclexplc)italtie bouwen.
46
" 114 in i ,
zonnedaken"
door:
Ir. H. van Zwieten

Architectenbureau van Straalen
Zomer 1993 I'"'In(ir~,rh1" voor het van ruim honderd in de sociale

sector in het thE~m;:lQE~bIE~d nl'>l,,,,n,,,.n in het eerste Hieraan zijn bij de
S.C.W. referentiekaders vO(JrQest:eld een duurzame ontwikkeling te kunnen
voorop elementen in het niet
ten koste mocht gaan van de \/l"\t"l'rlr1Q\/'lnn
Voorts werd ook de vraag Qe~)tella of het mogelijk is een woonmilieu te waar het
over 50 jaar ook nog wonen is. Dit betekent o.a. veel aandacht voor het vormgeven
van de directe \Alr\l"\nl""\t'Y\n~,\/il",n
In het van 1993 bleek dat ook de REMU een belangrijke rol zou gaan spelen in het ontwerp.
Hun ambitieuze energieprogramma voor Nieuwland heeft ervoor dat in ons als een
der eersten in Nederland op schaal (50 een actief kan worden
\I"H"lAI"',7Qlr"Iliilrr in "'""vn"'l..,h", ......... met een zwaar warmte-'lsc,latie!:,akket
1""'1"'''''-1'''.''''' .... van zomer 1993 tot zomer 1994. De

nl'>r"ll"\rll'>
in het van 1994 en in november de bouw officieel van

' .. 'r""'rt'. . "" ... worden in het tweede kwartaal van 1995 opgeleverd.
Locatie uze
Nieuwland is verdeeld in vier kwartieren of themagebieden:
In het eerste deelplan is voor het thema "Stad". Het
De stadsas in het van de Laan der
centrale deel van Nieuwland. Rondom de stadsas zijn n",r'll"l"\l'>n~"..",r,rI·
stadsstraten. Wij te leveren aan de van de stadsstraten.
kwam de bureau Grossmann und Henriksen uit Berlijn goed van
pas, omdat de stadsstraten in vooroorlogse in Berlijn, zoals de Siedlung !lOnde Toms Hütte"
van architect Bruno T aut voor beide bureaus als hebben
Als referentiebeeld voor het "Stad" is nQlr"Il"\'~I'rl,rI'
Dudok in Eindhoven.

In de is va~)tal:lstleld. van de voorstellen, het thema
r""r,"'I"nInr\I""rI
"Stad" het best tot recht zou laten komen. in over de

ri-.:>V'I"\""lllll"'Iri (20 á 30
0 0
), kleur- en en de directe woonomgeving
H
alsmede de tOE!pa~:;SlrIQ
''''1',1''\'''\1'1''',1'''1 Ql8Wl3est. Voorts moest
h,.,. .... "'.I.::...,,1"'1
""\I.",nu,/If"~,rl""1'" verdeling van de . . . ...,1"ö .... ,'"' .. ,~'ö ... sociale huur- en
.........~nr''''' ... in de stadsstraten.
In ons voorstel is Qelk02~en
hogere woningtypes, die naar voren komen en het brede .,.'1"1""'' '·1" ........ ''''1''001
verkleinen. Deze zorgen voor ritmiek en in het straatbeeld en geven accenten
waar de situatie hiertoe De lessenaarvorm zorgt voor extra hoogte in het
straatbeeld en is ook bruikbaar voor actieve """'."1"''''_0'''10'''1"110
* Stadsfonteinen
in de stadsas geven voor water als
be43Idl:Je~)aIEmd element is opgenomen in de vorm van zg. stadsfonteinen. Het zonlicht zorgt voor de
in de vorm van onder water
1"'\0 .... "'I'lIrlrlo 0''"'0''1'100 Photo-Voltaische cellen in
"'\1&:>1'"11'::'('1 met bureau en de installaties met de REMU en 1.:. ... 1" ... r ........
"De Sneui"
die in het Plalnaeblled ..... .,I"" .... r1h"'··'d·r1
Het is nog niet duidelij k of in de een
sociaal-culturele hll." ....v'l'"h""""lri een ecowinkel of milieu-info voor bewoners tot de
rnr,"'''''"lvn''''/'''I""n behoort.
het aan de VIBA tOE!Qe'we:z:en Planqc:lblled, waarin ook 2 Milieu-
1/III",I"\II'"'r1.::,n Qlasaatcen in de vorm van PV-cellen en zonnecollectoren en
*
De straten kwaliteit met .... ...,.o~l'oo ...c''I'' .. '"\V.,'n dwars op de rijrichting in het midden
van het door straatbanden en kleuraccenten in de h.""rr,~1"ir.1"I
Hierdoor blijft de voorzijde van de \/IIr.nll"\r1'::,'" n,""/I"'II\/II<::I<::If"r1 van auto's en afvalcontainers. Het beeld
wordt nog versterkt door de voortuinen in te en De
voordeuren die tevens zorgen voor toevoer van ten behoeve van
1"'I&:OI'\I&:OIlh&:OlI"'lI'""""II",n in de vorm van klimroosters.
48
* Binnenterrein
gelegen. Hierdoor ontstaan

ÇJel::>la,atst. Het wordt 'savonds "aangelicht" een bekleed met
1"'10'"'1",..""'1"'" het door bewoners voorkomen. Twee t"\ .... ,~"".·rl,.." ........ ,... ..., .." ... "'.....
I"",,",,,,,,..,i-C't-,., ... ,-I,c, ... naar de straat niet te groot worden.
De
wonlrladllttlerE~ntllatie-[)ralar:3mma van de S.C.W. is nt"("\'!",::.nnl""",,Ic:: ">'''''' ". <:>"",,,",' 3- en 4-
mee te geven.
Zoveel Oa!:;SIEwe 7f"1lnn,"'-",'n""Fnl"" in het meegenomen: veel
'-1..I1'1.l'-"I.l'l;:, en meer ÇJe!5lo1ten
De aan de .......... rw·''!..,,'''no van de stadsas

IAlr' .... ' . ' .... ",., kleiner en zodat de noordtuinen beter
"bezond" warden.
zijn allen op het zuiden 1'"1<:>,r... ii:. .... 'I"o,::..~rI
oa!:;slE:~ve ,O_,:.'!"'!",.,. ....'!" en zorgen voor daglicht op
"7 ..... lnl".."'_"' .... O, ......
de zolders. De lichtstraten \1"",·hly,rllI,no::~""I"'l'nj:.n'l" tussen het
traditionele n~l"n.,.nr~~1I'
oriënteren op de zon
Architectuur
uit de en De inzet is
"duurzaamheid" zodanig ÇJe~stallte te geven, dat ook over een reeks van een
woonklimaat heeft voorop gestaan, dat inpassing van
milieuvriendelijke materialen en installaties niet ten koste mocht gaan van de
vormgeving.

LIGGING IN HET STADSKWARTIER EN AXONOMETRIE VAN EEN WOONSTRAAT
50
ACHTERGEVEL VOORGEVEL
1
~I
I
I
gt
I
EERSTE VERDIEPING BEGANE GROND
t 4900+
i,
DOORSNEDE TYPE 3 DOORSNEDE TYPE 7

Zonne-energie
De 50 best bezon de \fI1r'.nll'"ll"'i",.n worden in C~rY'l"'I"I\AlIPrltlnl"'i met de REMU voorzien van 25 m2 alasdi3ke:n
waarvan:
m2 zonnecollectoren ten behoeve van de zg. zor1n€~aascc)mt)l's Dit zijn installaties die de
'A."',t"t'YI"A/..,',.."" ..\ l r ' ' ' ...... '.,.."., ... r. en de """ •. '"'..", ......... ''''r. . . . .,.·,··.".h"~rt .. ,'=..""r"rI
zonnecollectoren (TNO heeft een h""(~n~,rl,,,n ,",,"""""''''''''''','''' Dit is het
eerste zor1nE~qaSc()ml)I'S worden
20 m2 Photo-Voltaïsche Dit zijn die zonnewarmte omzetten in

aan het net. Hiervoor zijn per 6 IAlr,nIYln",.n
ua,aeleV~9ra
invertorruimtes waarin via meet- en dit proces De

invertorruimtes bevinden zich aan de van de smallere Om een
,,,,,'1"0,...,-..,.'1""0 in het dakvlak te krijgen zijn de van in totaal 25 m2 aan de
hf'l'UAI"I711Ir1"" qelJlaiatst. De overgang naar het pannendak wordt gevormd door die
ook nog een derde functie hebben ten behoeve van zonne-
Door het zonnedak echt als te ontwerpen is het beter te ,.... 1"."',..,..'0 .. "' ....
De van verre zichtbaar smeaE~lerld oppervlak)
van dichtbij te zien bij de aan het bij boerderij "de Sneui",
duurzame duurzame
bronnen voor bronnen voor
thermische ""n,,,rn,,,,,, electrische "'''''''''''''''''0
Relatief veel LUluw:::ve:IS en in noordgevels. Lichtstraten bij 50 'A1,""ni ..,n",.n
voor extra 1nr'''''.,-:>n,n
Energie paring
lli/f'lI"I,n''1",n moeten voldoen aan de enlen::lie~)restclti€:norm zoals
:::: 750 m3 per
.. ""i",Q ... ",ni"i.""IIIf"\ni ..,n
Re-waarde
Re-waarde 3,0;
daken: Re-waarde
ae'lsolee,-d met mÎnerale wol in een houten arGlaasv~;teem h.s.b.
De worden qelsoleer"d
voorkom ""1"""'1"1"1110\,''''1'11''''''
door isoleren
52
M in
Photo-voltaïsche cellen in de stadsfonteinen.
Omgeving "de Sneui" in het teken van milieu.
'\AI-,,,,,,,,,,,,,,'I.I''''''~O'''' met voor afvalcontainers onder 1"1.::>,"',...,.,...... ,•.::>
,..ht·", ...",..,,.~,,, ... voorzien van h-::llh",:.rh~~rrlinrt en zonder '1"1 ten behoeve
1'"11"\10 ......
van hemelwaterafvoer via tuinen).

verduurzaamd met spieClale oPstE~IPlaa~stE~n
te in de schaduw.
Standaard hOI·l"'li.'I"1"'..... met schemerschakelaar.
Hemelwaterafvoer via regenton met overstort op
I-r1""I"I"''''''''''I''''''''''''' voor en achter van
M op
Voordeuren voorzien van afkomend regenwater zorgt via een rooster voor de
van de ae"eU)eClrO,8I1nla in de vorm van klimplanten.
1A#-::I'r.Qr\II"\'''',...."i'''' .... i ... 1''I
711(1P\I'plc:: voorzien van dakoverstekken.

Vurehouten VA·71f1'1''''' .... ramen en deuren.
Keramische rl",liI'n-,,.,,..,,on
.... " ' \ J " ' .. ~.,.. in minerale verf

In het is rekening gehouden met natuurlijke
toiletten en badkamers aan de
door: Qe!5lo'ten
bij de tuindeuren.
to~ep(:lSSlna van mechanische ventilatie worden keukens en badkamers voorzien van
O,..\Ju-::I,.. ...... iv'l"'I en warmwater via Hoog Rendementsketels in Low-NOx (58 50

stuks in de vorm van zg. en 6 stuks in de vorm van electrische
Duurzame \lo.·i-h,::.h"'nrlo!i .... 1"1 'AI"'+O'-I"I",.rly·"I"'I<:'''' binnen en high-solid

Vurehouten hi,..,,..,,,,,.... +... ,, ...."''''',.,
\I\/-:,i-"",..h,,,,,...,.,,,,..,,,n,i,,,, ~,,,,,,,'I-Y""I"'I,,,,I,,,, ... • ,A#"''''i''-:,f''''II ..... ",,.,'''vr<'-::I ... met doorstroombegrenzing;

\J\/~,,..rn""\I'.:lli",,,,,rlolrl ....,1"I van CV-ketel
naar
In het aanrechtblok is een duo-afvalbak opgenomen.
" .."'rI .. 'laT dekvloeren.
Houten keukens berken multiplex)
rimenten
Gasloze IA/n.nlrl/"i",.n of "All Electric
Aan de worden in samenwerking met KEMA en REMU 6 woningen voorzien
van electrische warmtepompen. Deze zetten
warmte ten behoeve van en warm water
Dit bevordert het verminderen van de uitstoot van ~,..~,~ril""lii
en heeft een zeer
In de keukens komen en,erCllet)eSiparerlde elektrische zodat
n':3,~rT"'=>T""rc niet meer noodzakelijk zijn.

Duurzame IITs:>nnl::>\I&:lIIC in stuc
noorcjoc)st:Zllcie bij "' .... '01'"1"'101'"11
alternatief voor minerale wol en aan de

nS:>lm~~lrt van vulkanisch ,.."','i-"'''' .... i-
Isofloc is een kan dit een serieuze vervanger

worden voor minerale wol, omdat minerale wol nr"\I"'II&:'1'Yl&3n bij de verwerking.
u
worden zonder kruipruimte gebouwd. Dit heeft onder andere als groot voordeel, dat
~T"1&:>\lI"\&:>I"n
hoeft te worden, De worden met minerale wol.
Alle betonnen elementen uitvoeren met 100% beton met

Inrll&:>l'"inn' fundatiemix met casco 60% 1-\.0'1" .... 1'"........ "" ... , in
en zonder grind).
materiaal
toepassen
de
Zoveel YY\(",ns:>,lflv "kit- en PUR-loos" bouwen.
54
nn h
door:
Ir. R. de Ruiter
architecten buro Henk Klunder
Er staan drie items ter discussie in Nieuwland: architectuur en milieu. Waar nou het
naar toe dat hiervoor is toegezegd; de architectuur, de van de woning of het milieu?
kunnen we met de techniek h'::>I',,,,I,,,.n dat we ook 's winters tomaten kunnen eten. Dit
&:In,QnIJurv'\rrllt"'l
aan dat de mens steeds is gaan handelen. Ook in Amersfoort is dit zo, de mens
Oe!)aalt dat hier worden.
Er is een milieu-coördinator: Kees Hij een lijstje met milieu-eisen waaraan het
ontwerp moet voldoen. Voldoet het aan het dan krijg een handtekening. Ook moest er een
EPN (energie norm) worden. Deze kun pas berekenen als de woning al
helemaal uitgetekend is. Hier heb ik wat bezwaar het is een achteraf-toets. Als architect heb
je iets nodig om te kunnen toetsen.
Het eindrapport van de evaluatie van Ecolonia heeft op de diverse
elementen die dienden te worden in het wat is en
wat met name voor de bewoner.
In Nieuwland zijn vooraf al veel bel:;lIs:sln(:!en
4000 woningen buro \1\11c~e,inln
heeft bepaald dat je de hele wijk niet er zijn nr"'l"'Ir~I'Y'II'Y'I-:lII'Y'l~lV&:lre, en nn,'"'ir",,..hlrl"'l,,,,\I.::>lre,
budget en welke er komen Pas in dit stadium kom je als architect
binnen.
Wij zijn als architect met ons architectenburo in C en E.

Deelplan C is een sociaal woningbouw met een heel krap 1J1.I\..I~ç,". plekje
waar je de hele wijk ziet en de is dus erg .... ",,11'='1"1""1"11 is daarom wat meer naar
de architectuur gegaan dan naar het milieu.
DeE~lolcm E beslaat 220 als "" .... ,"'! .."',,.. ..... 'I"I"I<:1"/.::>1" In de
de,elPlan E is ontworpen in
Het is min of meer opgelegd dat als architectuurreferentie de Amsterdamse School zou worden
gebruikt. Dit we dan ook en er veelal vrij traditionele ontstaan. Het is
een wijk met heel veel variëteit aan Wel is er voor om veel dezelfde
soort materialen te gebruiken zodat je voelt dat het een buurtje is.

Het met milieu-eisen:
door de oriëntatie heeft 80% van de woningen zonne o",,,, .. ru,,,"
<::tr'I"'IIr,l"'n\lP,rlr~\"p,liinn waardoor de auto aan de kopgevel staat, je hebt minder verharding
veel tuinmuren en
de zijn .... 1",,,,,,,,"'1"0'''''''1''1 op zoninval;
fiets naast de deur belemmeringshoek

vvn·vo,,..,,,,n op afstand 14 of 17
1'\1'"\1hA"" .. n is veel aandacht aan de stedebouw en het de architectuur en het

hebben minder aandacht ,..",1.'''0''''''''''
Een anekdote over de tussen architect en brandweer aan dat er zich altijd hobbels in het
bevinden die helemaal niet verwachtte. In het ontwerp van het
I'\n1r'A/'" .. ''', ...... ,..... '''.,,'''
in het straatbeeld oudhollandse fruitbomen (appel-, pere- en pruimebomen)

om de straten waar de bomen geplant zouden worden dan ook te
vernoemen naar deze dus Perelaan en Pruimelaan. Alles en wel, maar dan is
toch even buiten de dienst gerekend die de straatnamen verdeeld. Deze namen waren
al gegeven aan andere straten in Nieuwland. Na veel over en weer is het dan toch
gelukt om de namen in het te
Nu komt de brandweer en die dat de bomen niet in de straten geplaatst kunnen omdat de
brandweer dan niet meer bij de huizen kan komen. De straten te smal om met de
wagen in te en de die nu tot hun hebben genoeg om aan
het begin van de straat te kunnen staan. Het aanbod van de ontwikkelaar om 1""1'\1'"10""" ",1""l'\r"1""n
te geven hebben ze T oen is er maar besloten om de bomen aan de bewoners te geven. Ze
kunnen deze dan in hun voortuin Hierdoor is het idee van een fruitlaan wel on"I'"1"''''''I'\'''
ontkracht.
Als conclusie van dit verhaal moet nog wel even vermeld worden dat milieuvriendelijk bouwen nog
steeds duurder is dan conventioneel moet zo'n f gulden extra
1'"10'il'"\,,,,,,,,t-'''''''t"rI worden. Het milieu zou iets moeten denken om voor iedereen bereikbaar
te worden. Waarom gaan we geen sparen in van Air Miles!
56
\.
\
1'5WI2~·_1 ~r
--~Gf1V8)::-.- ~\e1\t-.)4
I ~~ru
fY'!l TE~ . WQ.Nif,)~ __ Tui"L ___ :;;wMT 'fru? 'Ire\l!.C('ttJC,
1 ': 1ClO .

VEGETATIE PAIL ~,
58
M in
- Meer dan 80% van de woningen met

woonstraten; - . . . f"IfY'ln':a .....1" n'.:lf·Ir~Ir'~n
-::IT<:'T""I""'''''''i ......... rktl'h"'.lli ....., .... "" ... • - fruitbomen in voortuinen.
............"I"il"..... van de 1"\1'OI,TT~..... I",.... ... ,rl~I"I· - deel van de met serres;
-mogelijkheid voor ae!5Io1:en aaIKO\/er:ste,l<l<~en: - zonwering bij de 2/1 kap
IAlf"Inln"" ..... • - houten ... ",r-r,,,",n,,,,rr - ruimte voor in de
Techniek
- Ankerloze spouwmuren van 11'",111'-,.,,, .... ,-1,,,,'1",,,,,,,,,"1'
Itr. boiler; - HR
voor h.w.a. ter
- toiletten 6 liter reservoir met "''''',,,'011''11' ..... ,1''\''''. ,..... "'''''V,I''\''''· - isolatiewaarde
h I'> 1"1 '.:I 1'"I'> grond vloeren - 11 0 watt photo-voltaïsche
l'"\':Ii',,,,,I,,,,n mono
Materialen
vloer met minerale - beton met 20%
van baksteen met western red geen p.v.c. maar p.p.c. of "''''''':;»1<"''<:>,''
- scheidingswanden van R.O. gipsblokken; - R.O. voor - R.O.
I r\11111 lt·... ,nn' - vurehouten
Totaalkosten ''''''''"",'1" ... "" ...,,,,,1,,,, . . . per woning, exclusief serres en ..,. . . . r ... IAIt"l"Inil"'t

"1 9 hu
door:
Ir. J. Giezen
ART èS architecten en adviseurs
ART èS architekten en adviseurs hanteert al

aS~)eKten die invloed hebben op het en het milieu op een
integrale worden n .......nrnIQ\I,...... ""r·n
Sinds eind \/or·nolliiln:.n is met de methode BOOM 4-
varianten ,"",o1"h ...,l"Io nut bewezen.
De VI
In 1 991 in het kader van het 1
Architektuur (VIBA) in een viertal nOI",",o""n1-on
n.1. de lokaties Arnhem en Amersfoort. In beide "'''''''',''''''1'''-0''
en
"" ....'''''rl'.-. .... '''..... met het werken met de methode BOOM in
het projekt Waterland in Dit was voor ART èS een mooie gelegenheid die te
laten beoordelen en toetsen door een brede
Zowel in Arnhem als in Amersfoort aan ARTèS 1e door minstens één van de
drie beoordelende
De te weten:
1 e fase: Innl""nlnn nrt""'\1 ... ..,..,......
2e fase: me!enlOUiOICle ...... ,"'nr·..,.,....~.. T aan drie nrllC'I/UI'nn,::.nrl"" buro's

De winnaar van fase twee verwierf de definitieve . .""\'"'ir'>,.... "'1'"
qet)aseer-d op een fiktieve lokatie in Nieuwland. Ons' uit van een

welke dienst zou kunnen doen als ruimte van de
nl=>I,,,,"I"1"'II'"\ woningen. Deze ruimte zou in kollektief beheer van de bewoners uitgegeven kunnen
worden.
De hof
plan te In't,l'l>l"1r'""r,,'n
etc.
60
Rond de hof zijn de verschillende woninlQkatElQorieën: sociale huur, sociale koop en huur
zijn opgezet op basis van een standaard kasko-systeem in één 1"\,,,"' ....,. ..... ""t.,ni'nl'"'lc'I'V\'''''''i-
\AJr.nirlne;:.n
h.o.h.). Binnen dit kasko verschillende en woonvormen realiseerbaar:
aarlae:oa!3te woningen
woongroepunit
Het ekologisch ambitienivo werd -::ti"r1""c'i"""I'YIrl op het nivo B.
fase
Drie . . . r'llcIAllnr'OI"'.rl"" architektenburo's ontvingen een meenlOUIOICle I"\innr'-:.I""'"I'!"
om hun uit te werken tot een \ll"\f'\rl"', ..... 11'"'I I"\n1hAI&::>rn

van een
dienden te worden
hadden. Dit vond
""in,rloliil/' de met
een werd en er een nieuwe lokatie werd in de een in
Nieuwland waarvoor een hovenstruktuur werd ontwikkeld. Alle architekten hebben hun plannen
aarlÇ!epa~)t op basis van een programma van eisen van Wonen Amersfoort en waren vrij
een voorstel in te dienen voor een van vrije sektor De ,",nt"'!r"",,...n'!"I'"'1""','''''''
..... ,.1.1'\.'-'''.1''' de wens! eis uit dat de architekten het \lI"\,... rll"\nll'"'l I"\n1rlAu::.rn
geest van het ARTèS was daar erg gelukkig mee.

ontwerpen is het ontwerp van ART èS als winnend
de
de ruimte
de interessante tOEmclSS!lnQ van de bestaande
de met 31
op basis van de DCBA-methode van BOOM. BOOM is tevens door de

""''''I,u",rvl-
Alle in Nieuwland plannen in te

ek()lo~Jïsc:h nivo C en nivo na te
.......... 'rIA"........ "'''',.." volgens deze methode. Ons
r-.nlnAlt::.rn op het nivo B-C. Inmiddels is het definitief
Aan de is niet er wordt in

een waardoor er autovrije gebieden ontstaan. De wordt als interessant
landschappelijk element gehandhaafd.

U u
00
L-J
62
"Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 63
duurzame duurzame
bronnen voor bronnen voor
thermische 0""''''''''';0 electrische 0""''''''''''0
'AI".......',....,..... worden verder voorzien van HR-warmte en hot-fil! installaties de

De plannen zijn inmiddels door BOOM ae1:oetst en scoren hoog, nivo tussen B
is het op enkele wat betreft de
dit vanwege de van een sctloc)lolebc)u\lv.
is daardoor gewijzigd van 75 % naar 65 %.
Aa ng
"'-1-"."' .. ,...... .-.1 en worden
door Thomasson Dura uit l-Ion""""I'"
dat er binnen de gangbare

U .....J ..... L . " \ l U kan worden op ekologisch nivo C en ten aanzien van diverse as(>ekten
64
"de ie"
met:
dr. ir. T.M. de

Discussieleider:
Opbouw Confrontatie: als eerste zal de nrr\nr.,ne:>t'lT minuten

verder zal toelichten. Na elke heeft de ..... 1'"\11'"\ ..... ln""r~1"
dan wel te ontkrachten. De zaal discussieerd mee.
1 e STELLING:
Er geen andere dan de van de of de
mondiale biodiversiteit.
het ontwikkelen van scenario's tot 2015 blijkt elke keer de eerste de
essentie van de te zijn. Andere formuleringen leiden tot IClUIClE!IIJI<:neICl of tot
een in de marge van de essentie.
De vraag die bij de eerste cr""lIinrt is: "In hoeverre levert 'de stedebouw' een bijdrage aan de
biodiversiteit? 11
De kritiek van op deze is dat milieuproblemen subjectief wij geven een

waardeoordeel aan het milieu. Daarbij komt nog dat deze stelling niet objectiever is dan andere
Wanneer het om essenties en intenties in woord en zijn de affiches uit de
Russische Revolutie ook op te vatten als een aan de milieuproblematiek.
de eng geen betekenis aan het streven dat het leven

aangenaam zou moeten Bovendien wordt er geen en deze stelling sluit niet uit
l'Y\""n~.::.liilr ras zou kunnen uitsterven ten behoeve van duurzamere soorten.
zou het zelfs een zegen voor de mondiale biodiversiteit.
Als commentaar dat dit voorbijgaat aan de vraagstelling. Er is niet duidelijk

welke betekenis wordt tOE3qE~l<enCl aan stedebouw. Als je over het milieu, zoals dat \I",r~rt"."'1"f
de dag ter discussie zouden wij moeten kijken naar de verzwegen veronderstellingen. De
politiek is heden ten onder verzwegen veronderstellingen. Het is dan ook misplaatst
om aan te komen met vage je moet afwegingen kunnen maken. In feite bent u nu mijn
milieuprobleem.
Hierop reageert met de
(milieu)problemen zijn."
66
Geen van de is erg zolang ze de mAn~I""IL'A ri,o."'1,,·w,,·'lno,'ri niet in gevaar Ook de WHO
ziet dat het van mondiaal is de daar is binnen de
is de definitie van de WHO zij heeft rI"'"7I'"\rl(ihe::.lrI

en als zou
1"Ie::.,"ie::.t·ln""'","V"rI op grotere schaal dan is de mondiale ,.,,.,r't-,.,.,..t-i .., ..... ook een ........ v.t-"."t- ........
van de cultuur. Je kan het niet loskoppelen van de cultuurhistorische
waarden hebben daarin ook hun
Taeke de is ten aanzien van stelling 1 bereid een n"".·r.","' .. \A/o,..'n .... dan wel IOE~VC)ealna te maken
voor wat betreft cultuurhistorische elementen.
Dan komt vanuit de zaal de reactie dat de geen zin omdat

,,,,,,,,..,1'"\10""'''''' is, maar een menselijk probleem. wordt dan door de zaal zelf rI""-"'-:lrI",,::wrI
dit een ouderwets kan de mens niet los zien van het milieu en dus ook niet
zeggen dat problemen geen milieuproblemen
2 e STELLING:
Stedebouw heeft meer dan milieueffecten.
daar is meer dan de helft van de Nederlandse flora

waar T aeke de Jong zelf woont, meer soorten dan
in de het is ook zeer slecht voor de om buiten te
slapen en als we dan ook nog kijken naar de dan voegen we alleen maar toe en wordt er
niets aangetast.
1""""'1"1"""'1"1" op deze door zich af te vragen waarmee

betekent dat wonen in de stad uit beter omdat je dan dichter
woont en compacter kan ja dan is dit waar, maar als het betekent dat we alle open ruimte
moeten dan nee. Dat zou een slechte zaak zijn en het liefst zou ik zien dat er zo weinig
binnenruimte in de stad om verdere te "'+"""'''''01'"1
J. Doorman onderbreekt de discussie door te vragen of Calcutta en Mexico ook zijn?
Als antwoord Taeke de misschien als advocaat van de duivel r.nt"I"e::.,::.rI+

door zich zo op te stellen. Om te kunnen is het van belang om aan te geven dat het een
taak van de stedebouwer is om de kwaliteit van de milieuruimte te leren ontwikkelen alsof hij, in de
I ""t-t''''1"1 Ilf v'" betekenis van het is. We moeten, door concentratie in de de
nrr,hl.::,m;::'n leren hanteren en van het valt nauwelijks iets meer te verwachten. De
maar ook de is per mens enorm en zal nog verder
als stedebouwers binnen de huidige denken en min of meer
~~t1r1 ...,,,,,nIIlV hun werk doen.
STELLING:
Het openhouden van het Groene Hart is niet met
Toelichting: Voortbordurend op de tweede is Zoetermeer in feite een aanwinst voor het

Groene alleen cultuurhistorisch misschien niet. Het Hart open houden zal dan ook niet lukken en
is het enigszins om vol te houden dat de opstelling professioneel is; de
essentie verwatert. Een is dat niet meer zullen voor de
komende dit kan voorkomen worden door het Groene Hart vol te bouwen.
n,,o, .. t-L''''''''V. is dat een al

een enorm maar naar de Ijsselmeerpolders. We moeten de "r.I,..oo,"'o
ook wat laten beslissen en het Hart nu open laten.
.... O ...'O .. ""t-IO beslissen wel of het Hart al dan niet
volgebouwd wordt. Wij al zoveel zaken in verscheidene sectoren, zoals hoe
meer, hoe volgens ons? De is al in haar hoe meer, hoe beter beleid.
De hele sector VHV is om de vraag te is dat wel nuttig? Zouden niet beter naar
commerciële alternatieven kunnen zoeken. Laten wij nu maar eens beginnen op een
manier de zaken proberen om te

J. Doorman sluit het eerste deel van deze confrontatie door beide C''.:l,I'''II'''IV"1I nog eens kort en
bondig samen te vatten. Taeke de er nu krasse ""''.:l'':I'I"I·''''ril""I,::.n terwijl
juist vindt dat we niet nu al moeten nemen, maar de
1"&>1"'1&>1&>1"1' we moeten wat overlaten aan de De technisch, onlleCIlverf~nCle
invalshoek van Taeke de staat de sociaal culturele invalshoek van
T aeke de Jong komt nog even op het open houden van het Groene Hart. Ook hij vindt dat dit
open moet maar dat moet dan niet op basis van
nu ook actief mengen in de discussie en als eerste wordt T aeke de op

.i'l""''''' ... " .... 11' van de grotere biodiversiteit in de stad. In Delft
is meer dan de helft van
aarlwElziçje flora Wel heeft Taeke de stelt dat het Groene Hart
geen bron is van biodiversiteit.
\I .....lnol"C' Taeke de Jong moeten wij, als ......;;\.4'",""''''' .... ,,'1' ' . leren de stad vorm te geven dat het
verdubbelt.
!"\1':I,n'i"."'nc' .......... r'i".o.n
voor de fauna? Zou het niet

om continue I"'Irr""'ne'l"r ..... v~~n voor ZO(:)q(jler"en
T eake de is een infrastructuur pas interessant als van ergens naar

ergens anders kan gaan. Dat is nu niet het is het niet zo'n infrastructuur
In de Randstad zullen houden met het 'IrW''.:I_I'',&>n,a.a.r
qesiteld, maar
en be'Ne~~en
is het hier helemaal mee eens en merkt op dat er
nQ''''l'"\t~rll'',,,,,,(-Icr.I''I'"\I,,,IQI'Y\.o.n ontstaan door het autoverkeer.
om activiteiten en in
eXIJ!lc:let om stedebouw. Wij kunnen door middel van die stedebouw een en diverse
met de flora als basis. De brandweer wordt tegen de stedebouwer
Wij in staat iets toe te voegen aan onze
velrtlJ\lint:im/oudicld dient te worden om op hetzelfde welvaartsniveau te
"",~.rn"n':l'.:ll te verbeteren.
Waarom zoveel aandacht voor de biodiversiteit? En als er al wordt over de mondiale

waarom komt Zoetermeer dan telkens aan bod? Zoetermeer is de wereld toch zo
val? Er is hier niet alleen van een cr"I"'':I':IIV"I':Ir'.:lril'"\\I
de randvoorwaarden nog niet aan de orde. Waar is de vindt
ook dat het hier om een korte over de wordt niet nQI",r':l~l'i"
volbouwen zal echt niet voor de biodiversiteit en daar komt
Zoetermeer wordt alleen als "r\,,,,.. h,,,,,,,,,'lri om aan te geven dat in de stad de biodiversiteit
is dan Zoetermeer is niet maar toch het wel te denken.
is uiteraard alleen de mondiale h,,,,,ri,\j',,,,rc~',.,,,,,,.. dat is de van het leven op
moment is de definitie van die 1"'I"""7I'"\r.rlh"",rI zeer eng, zo stelt Vanuit de zaal wordt
daar de vraag of kunnen op het waar zitten? Want in de
zonder de mensen ook gelukkig. Kunnen mensen dan ook in
rI':I1~ ..... ".n", wat
Een bredere definitie zou al een stuk 1'"\!"\,.... ""'"lr'\Orv'i" worden dat de van
het leven een stuk wordt in een diverse ("\"""nQ'I/lnn' als stedebouwer
68
kunnen een diverse Voor wat betreft het menselijk wil Taeke de
alleen dat de stedebouwer dat niet kan Dan zouden we milieutechniek en esthetiek
op één niveau moeten Nog een laatste .... "'.""0"1" ......... over het Groene dit kan misschien
open gehouden worden op cultuur-historische maar verder niet.
Wiek sluit deze confrontatie af met de dat het hem niet mee kon
discussiëren. Wel wil hij nog even dat hij het niet eens is met T aeke de Beide "'1"\"",1/,,,,,1'"'"
en de voorzitter worden bedankt voor hun en hij ons te zien op een
volgende Confrontatie.

Duurzaam Bouwen in de Tuinstad Nieuwland Te Amersfoort

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Duurzaam Bouwen in de Tuinstad Nieuwland Te Amersfoort

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

\

Ir. G. van Boomen

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995

- Welkom Prof. H.J. Rosemann 6

- Het van duurzaam bouwen voor Dr. D.K.J. Tommei 7

- Duurzaam bouwen en wonen T. de Man 12

- Het "''''\" ........''',''',...''''- en be qeleidlinClsoroc:es

- Van basisdocument tot bouwwerk Drs. A. Dorrestein 23

- De ... ",,'r'I"'I"'''''"'l"\ln in de planvorming J.B.A. 26

- Duurzaam stedelJOUiwkur concept Ir. G van der Boomen 29

- 120 Woningen in de ,..",1"0,."..... '0 sociale Prof. ir. J. Kristinsson 33

- 114 \I\/r\nlr,n",.n in '~Iç;UVVllal waarvan Ir. H. van Zwieten 47

- Samenwerken binnen het orCllec:tte!am Ir. R. de Ruiter ss

- 1 39 Woningen huur en koop; VIBA Ir. J. Giezen 60

- De Confrontatie Prof. dr. ir T .M. de 66

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 3

Op 22 februari 1995 de en Milieu, een onderdeel van de

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 5

Prof. H.J. Rosemann

Dr. D.K.J. Tommei

Toen de verzochten hier in

60% van het totale verbruik van rlrllnV\J~I~t'

dit is ongeveer 700 miljard liter.

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 7

denken În C'\J<~r"".....,o, .....

.eneru~~plaflng,tenslotte zijn we daar al het mee Dat ook uit de

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 9

moet breiken. De en "" .... 1·'AI"'r'·'.."' ..

het is vrijwel dus gaat mee, maar al

Ten derde wil ik iets stilstaan de manier waarop we in het ~~""-'-I"'---"'''LL''''_''''','''-''--''-~'''-'''_'''_'''

Tenslotte wil ik graag nog iets het duurzaam bouwen. Ik ben

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 11

stedelijke activiteit binnen onze sterk doen toenemen. activiteiten zijn

over van onze

te en """v· ..... ..",~~i.'\,...C'·htr'\.,.V'\

van planontwikkeling maximale aandacht te geven aan Lukt het om de

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 13

hO(JQ\NacirdIQe woonwijk met Het is

3. Instrumenteel. een waar

SOM faculteit UVI.HVI\.UI

Milieukundig Onderzoek- en (BOOM)

\I~lnl'1~~~1'1 is er weer een en staatssecretaris

sustainable duurzaam; kringloop werd

bij deze taak te steunen heeft de SEV (Stuurgroep

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 15

de en van een Duurzaam Nieuwland via

Hoewel deze tekst toen niet aan de u""nAI'::Irt1'1'IY1rt"'.!"\ het nu toch

de van I bleek dat op vier manieren werd met de

De mogelijkheden 111 en IV werden door de betrokkenen in het bouwteam als de beste

van Overeem ontwikkelde

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 17

Daarnaast er andere Prestatie Norm (vanaf oktober

Zon-oriëntaties \/I'"\I,,,QY,C DCBA-methode

asymmetrisch dak meer zon in de tuinen

bij voorlopig ontwerp" (Ad 1-1 ...... ,.......... "",...'"

SOM Symposium "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 19

'"#",01""·"'#"';.0 in het ontwerp van bouwen - en andere

lirt1j~ ..::,,"rii bouwen

wethouder financiën, receatie,

BOUWDEEL materiaalkeuze besluit DO toetsil1!g bestek

" begane 2fcmd,vl(x:r - bctom~lemcntcn

- prefab beton met puin granulaat

vanaf het van de

SOM C"nn .....·... c;'"nn "Duurzaam Bouwen" 22 februari 1995 23

",...,. .. rl,..'~<" \J,Qt'lA,I~"I'Y\lr,n + 80 m3 ""rrl,...C" koken + 270-350 m3 ""rrl,...C" warm tat:lwater