architectuur & stadsontwerpen

port-
folio
A Professor Poelslaan 3C T +31 (0)10 – 75 264 75 E info@sandersmoes.nl
3028 EP Rotterdam M +31 (0)6 – 222 877 69 I www.sandersmoes.nl
-ot ed
laat
eisiv

neprewtnosdats & ruutcetihcra

de to-
taal
visie

architectuur & stadsontwerpen

Evenwicht
Sander Smoes

Ergens, waar je het niet verwacht, diep in een bos in Zwitserland,

staan deze groep beelden, geheel verlaten, wachtend op de
ontmoeting met de passant.

Je loopt er niet zomaar aan voorbij. Aan deze groep in deze

omgeving. Schoonheid, precies in de context passend en één met
de natuur om haar heen. De ruimte scheppend die het open veld
in het bos hier nodig heeft. Goed gekozen materiaal. Goed gekozen
houding en groepering. Zo samengebracht dat het evenwicht
brengt op deze plek.

Gevoel van de ruimte, het materiaal, de textuur, maakt de beleving.

neprewtnosdats & ruutcetihcra

De totaalvisie
Smoes Ontwerpen // architectuur & stadsontwerpen, 2012

De vraag naar architectuur bestaat al heel erg lang. In de loop van

de tijd zijn er al veel antwoorden op deze vraag naar architectuur
gegeven. Het antwoord op ontwerpen en architectuur van Smoes
Ontwerpen is in dit portfolio te zien.

Smoes Ontwerpen maakt niet alleen, maar onderzoekt ook veel.

Het ruimtelijk antwoord, dat in elke opgave verscholen ligt, wordt
zo goed mogelijk beantwoord. Het hoeft niet altijd mooier of beter
te zijn. Het gaat er vooral om te begrijpen waar het over gaat en
van daar uit wordt door ons de opgave ruimtelijk vorm gegeven.

Of het nou gaat over architectonische dilemma’s, steden-

bouwkundige inpassingen, landschappelijke vraagstukken of
ontwerpen in de openbare ruimte. Wij denken graag met u mee,
werken graag aan de opgave en komen samen tot het ontwerp.

Een selectie van onderzoeken, workshops en ontwerpen van

Smoes Ontwerpen is te zien in dit portfolio. Hiermee willen we
onze veelzijdigheid aangeven, maar bovenal willen we graag laten
zien dat we begrijpen, waar het binnen een ontwerpopgave over
moet gaan.

Veel lees en kijkplezier gewenst,

5
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 7
architectuur & stadsontwerpen
Smoes Ontwerpen // architectuur &
stadsontwerpen
Uw architect voor al uw architectonische en ruimtelijke
vraagstukken en stedenbouwkundige inpassingen! Met een klein
team van experts pakken wij elk vraagstuk aan, waarbij uw vraag
en ons antwoord daarop centraal staat.

We zijn momenteel onder andere bezig met onderzoek en

daaraan gerelateerde ontwerpvoorstellen binnen de integrale
stadsvernieuwing en de grootstedelijke problematiek die veel
wijken in onze steden kennen. Daarbij doen we voorstellen voor
het transformeren van leegstaande en verouderde bestaande
gebouwvoorraad en vastgoed zoals, kantoren, bedrijfspanden,
industrieel erfgoed en woongebouwen. Daarnaast is de (her)
inrichting van openbare ruimte een veel voorkomend thema
binnen deze opgaven.

Prijsvragen
_ Europan 2011 - ‘Plan B’, Capelle aan den IJssel, ism. Marieke
Sleijpen, Jurrian Arnold en Pieter Graaff
_ 3de prijs voor het onderzoek en ontwerp van project ‘De Vakman
Centraal’ bij de ‘Holland Ontwerp Award 2011’ (Innovatieplatform
bestaande woningbouw)
_ Eerste prijs in 2010 bij (BNA / NEPROM / Nederland Wordt Anders)
met het project ‘De Vakman Centraal’

Publicaties 2012
_ ‘De Vakman Tool’ - een instrumentarium tegen leegstand ...
_ Houtlaan 21 - Van kantoorleegstand naar studentenhuisvesting

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Publicaties 2011
_ Van kantoorleegstand naar studentenhuisvesting - referenties
_ Publicatie in magazine Nederland Wordt Anders #3 (pagina 4, 41)
_ De Vakman Centraal op website NICIS Institute
_ De Vakman Centraal op website Nederland Wordt Anders
_ Artikel op Nederland Wordt Anders.nl
_ Flyer 2011 ‘De Vakman Centraal - aankondiging transitie-model

Publicaties 2010
_ Flyer ‘De Vakman Centraal’
_ Geschiedenis-scriptie over het ‘Gouwblok’ - transformatielocatie ‘De
Vakman Centraal’
_ Animaties project ‘De Vakman Centraal’
_ Publicatie ‘De Vakman Centraal’
_ Publicatie in magazine Nederland Wordt Anders #2 (pagina 33, 35)
_ Artikel ‘De Vakman Centraal’

Workshops 2011 (organisatie en coördinatie)

_ Workshop Veldacademie kantoorleegstand De Boompjes 60-68
_ Workshop Veldacademie samenvoegen beneden-bovenwoning

Workshops 2004-2010 (selectie)

_ Workshop OOR / Stadswerk - 2de prijs behaald
_ Workshop ‘De Ring’ Wenen - olv. Birgit de Bruin
_ Workshop ‘Riverstone’ in De Steeg - olv. Bas Maters en Tobias
Woldendorp
_ Workshop ‘Parallelle Route’ Postweg in De Steeg - olv. Bas Maters en
Tobias Woldendorp
_ Workshop ‘Archeologie van de Rozenkas’ te Lent - olv. Machiel
Spaan en Jan Peter Wingender
_ Workshop en publicatie ‘One Room’ Tastenderwijs AvB Arnhem -
olv. John Bosch / Gordon Haslett

9
architectuur & stadsontwerpen
-redno
keoz
ne
-orp
netcej
neprewtnosdats & ruutcetihcra
onder-
zoek
en
pro-
jecten
architectuur & stadsontwerpen
Bestaande kantoorindeling Kolomstructuur kantoor

Vlekkenplan mogelijke indeling

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Transformatie leegstaand kantoorpand in
Rotterdam naar studentenhuisvesting
September - december 2011, haalbaarheidsstudie
Januari 2012, opdracht ontwerp transformatie

Dat leegstand van kantoren vraagt naar innovatieve oplossingen,

dat wisten we al! Nieuwe functies liggen ten grondslag aan deze
vernieuwing en herontwikkeling. De vraag van onze opdrachtgever
naar de tijdelijke transformatie van een leegstand kantoorgebouw in de
Rotterdamse binnenstad naar studentenhuisvesting levert interessante
oplossingen op. Het pand is totaal 20.000 m2, in de eerste fase wordt
4.000 m2 getransformeerd naar vijfenzestig studentenwoningen.

Westvleugel leegstaande kantoorpand vanaf de Gedempte Zalmhaven

13
architectuur & stadsontwerpen
Plattegrond gecombineerde 1e en 2e verdieping

Varianten veranda tuinzijde

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Appartementen woonpand Rotterdam
Juni 2011, 430 m2, 5 verdiepingen

Voor een bestaand karakteristiek pand uit 1916 in het centrum

van Rotterdam, hebben we voor onze opdrachtgever een aantal
appartementen-varianten uitgewerkt en in 3D gepresenteerd. Een
van de ontwerpingrepen is een glazen veranda over de volle hoogte
van de achtergevel, welke ervoor zorgt dat de appartementen een
royale buitenruimte inclusief riante tuinkamers hebben!

Model indelingsmogelijkheden

15
architectuur & stadsontwerpen
 Examples of new concepts and small scale investors

We are looking for spaces

A place for skills in the city where we can

practice our crafts and
stay in touch with our
Com
audience
The interweaving of the functions living with A deck o
working (ateliers / workshops) will strive for gives pla
multifunctionality in residential areas. The function
quality of the living environment will be the clos
intensified by the diversity. The mix of functions an inform
is hereby a direct benefit for the existing garden, w
inhabitant. The liveliness is increased and the a place m
social control is improved. The small urban to greet
sector is important for employment. It is also a The stre
dynamic sector which colors the neighborhood by formal, h
its diversity. This sector knows how to use the public fr
technical and functional outdated building stock A constr
and breathe it in with
Tarrace new life.
on water purification
Eco friendly waterbank
multiple
cascade function
Treeline marks potential opposed to an urban quay
redesign of the kerklaan extensio
Cars tolerated in streetscape urban bl
apartme
I Existing building structure and apartment typology
2,4 m. 2,4 m. 2,4 m. 2,4 m. 2,4 m.

Water purification cascade

A place for skills; the

10,0 m.

interweaving of the functions

Gentle slope for sunbathing
soutterain / storage

living with working (ateliers

New acces road around the centre3,7 m. 3,0 m. 2,5 m. 3,0 m. 3,7 m. 3,7 m. 3,0 m. 2,5 m. 3,0 m. 3,7 m. 10,0 m.
as planned by the municipality
apartment 1 apartment 2 apartment 3 apartment 4

/ workshops) will strive for

Use existing building structure and casco / flexible linking and delinking of the
II
multifunctionality in residential
function; living / workshop craftsman and ateliers

areas. The quality of the living

Utility grid environment will be intensified by
module module module module module
the
With a joint afford of the corporation, the municipality, the diversity.
module
Thesuppliers
water board, energy mix ofandfunctions
module module module local
module

entrepreneurs, access to a new infrastructure is created by adapting the existing infrastructure of

is hereby
pipe tube in a loop around each urban block. Built directly a direct
under the halfdeep
Mix living and working functions (atliers / workshops), combined with cafe
benefit
parking for
utility lines for water, sewer, electricity and gas. The grid consists of an easy accessible utility
cellars. Witch
III are connected to eachother forming a loop an neighborhood scale. As a result of the design of the
/ bar / restaurant in the basement of the building, facing the street)

the existing inhabitant. The

grid, inhabitants can plug in sustainable techniques at any given time and great variation in scale.
This way in future, earning concepts for utility based sustainable solutions on various scales can

liveliness isinincreased andandthe

easily be implemented. For now, the water structure, part of the kickstart, in particular doesn’t maintain extisting entrance for livingarea
stribution only stimulate new development, but benefits the whole downtown area purifying gray water new entrance for new functions (ateliers / workshops)

rain water collected on roads and roofs of the buildings surrounding the city centre.

social control is improved. The

extending new entrees for the functions (ateliers / workshops)

new building-volumes ateliers nieuwbouw werkplaatsen / ateliers gekoppeld

aan wonen in oudbouw
use off the existing balconies and new extions for the new functions

small urban sector is important

(atliers / workshops)
cafe / bar / restaurant in the basement of the building combined with
first floor (vides)

apartment 1 apartment 2 for employment. It is also a

apartment 3 apartment 4

use dynamic sector which colors the

Cross section with a mix of functions within the existing building structure, with
new entrances and new building-volumes for the atliers / workshops

neighborhood by its diversity.

ng pool with fountain
This sector knows how to use the
technical and functional outdated
woondek
de stairs with filters
building stock and breathe it in
with new life.
rface water reservoir
Fragment inzending posters
utilitypipe tube se
pu gra wag
pu rif y wa e w
rp ied te at
os r er
es wat
er
fo
rh
ou
se
h
neprewotlnosdats & ruutcetihcra
d
 Europan-inzending ‘Plan B’, Capelle aan
den IJssel
Juni 2011, ism. Marieke Sleijpen, Jurrian Arnold en Pieter Graaff

Time for a user driven development, instead of a consumer driven

development; when conventional large-scale urban development
has failed the time has come for a new mode of development.
Plan B pictures a user driven development instead of consumer
driven development. Plan B offers a guide to start up a process of
investment, initiative and design that will result in a transformation
of the area adjusted to a certain scale of space and a rhythm of
YX 356
time that allows new as well as current inhabitants to participate
Capelle aan den IJssel
‘Plan B’
and take up initiative in this urban development. To avoid the risk
Time for a user driven development,
of producing new housing stock for an uncertain market profile
‘PLAN B’ the development is to be engaged by it’s future users, private
instead of a consumer driven developme
When conventional large-scale urban development has failed the time has come
a new mode of development. Plan B pictures a user driven development instead o
consumer driven development.

development based and on direct demandenergy and funding. This entry

The Hoven in Cappelle aan de IJssel is a residential area with a particular tough
"How can the new city remain flexible receptive to individual set of problems: a uniform deteriorated housing stock only rentable to the soci
underprivileged, an ethnically mixed population with little social cohesion and
and still have enough certainty and coherence to be understandable?" the resulting effect on responsibility in care and maintenance of the vaguely

consists of a strategy and a design for the kickstart. The kickstart

defined collective space.

One owner, the housing corporation, director of space for daily life, is taking
Lynch, 2001. What time is this place?, Cambridge, Mass: MIT Press. initiative to radically change the area in a couple of years. Plan B offers a guid

consists of all necessary changes in the urban layout of ‘de hoven’

start up a process of investment, initiative and design that will result in a
transformation of the area adjusted to a certain scale of space and a rhythm of
time that allows new as well as current inhabitants to participate and take up
initiative in this urban development. To avoid the risk of producing new housing

to fit the needs of an user driven development.

stock for an uncertain market profile the development is to be engaged by it’s
future users, private development based on direct demand and funding.
This entry consists of a strategy and a design for the kickstart. The kickstart
consists of all necessary changes in the urban layout of 'de hoven' to fit the nee
of an user driven development.

Investment, ownership & responsibility

Value

Declining propertie
corporation

owner A

owner B

owner C

Scaling down and spreading out in time

Programmatic diversity civic real estate

office
leisure
commercial
garden dwelling
apartment

Present
Kickstart t = 0
Stedenbouwkundig transformatie
URBAN ANALYSIS schema
Fragments Connections
Sc By extending histiorical and landscape lines
d
ho an connections are made with neighborhoods, the city

Connecting fragments ll tl and landscape elements like the river and the schol
en Hi
bo
The kickstart is there to provide and improve an urban frame s Schollenbos
which offers certainty and coherence in the new urban
development. The form of the new frame of de Hoven is 17
architectuur
determined by a carrying & stadsontwerpen
structure, the singel, to connect flows
of people and water on the urban scale.
3e prijs prijsvraag Hollands-Ontwerp
Award 2011
Februari 2011, prijsvraag uitgeschreven door het Innovatieplatform
Bestaande Woningbouw / Bouwhulpgroep BV
Hollands ontwerp

Voor de Hollands Ontwerp Award waren acht projecten

genomineerd. Deze ontwerpen werden geëxposeerd op de
Bouwbeurs in de Jaarbeurs Utrecht. Hiervoor is een speciale
tentoonstelling Hollands Ontwerp ingericht op het Renovatieplein.

Doorsnede over binnenhof

neprewtnosdats & ruutcetihcra

1e prijs prijsvraag Zo Wil Ik Wonen
Juni 2010, prijsvraag uitgeschreven door BNA / NEPROM / Nederland
Wordt Anders, www.zowilikwonen.nl

Beroepen ambacht en vakmanschap Atelier restaurateur

Wonen voor nu, of wonen voor later? Waar woon je? Hoe woon
je? Waar wil je wonen? Ben je wel eens thuis, of ben je altijd
thuis? Zo Wil Ik Wonen vroeg zich dat ook af. De visie en strategie
van het project ‘De Vakman Centraal’ gaf hierop een antwoord!
‘De Vakman Centraal’ vervlecht de functies wonen met ateliers
en werkplaatsen voor kleinschalige bedrijvigheid. Hiermee streeft
het plan naar multifunctionaliteit in woonwijken, waarbij de
kwaliteit van de woonomgeving wordt versterkt door diversiteit.
De functiemenging komt direct ten goede voor de huidige inwoner
van de woonwijk. Gedurende de hele dag wordt er immers zorg
gedragen voor een levendigheid in deze wijken, waar dat nu nog
veelal ontbeert of waar de levendigheid versterkt moet worden.Zo
wordt het leven, wonen, werken, vermaken, leren, wandelen, genieten,
lachen en oud worden in de eigen woonwijk wel heel gemakkelijk.

Juryrapport; De Vakman Centraal richt z’n pijlen op de bestaande

woningvoorraad. Dit concept streeft naar vergroting van de multi-
functionaliteit in een wijk door ateliers en werkplaatsen voor
>

19
architectuur & stadsontwerpen
VERVLECHTING VAN DE FUNCTIES WONEN MET WERKEN

+ + >

Wonen Werkplaats / Faciliteitenzone / ontsluiting >

atelier / etalage met doorgangen
naar de binnenhoven

neprewtnosdats & ruutcetihcra

 > >

Invulling Schakeling Intelligente mix van de functies wonen

met werkplaatsen en ateliers

21
architectuur & stadsontwerpen
 3D IMPRESSIES > WOON- WERKTYPOLOGIËN

Woonkeuken aan het woondek Inrichting werkplaats instrumentmaker

Werkplaatsen aan een binnenhof met daarboven het woondek met woningen

neprewtnosdats & ruutcetihcra

kleinschalige bedrijvigheid toe te voegen. “De Vakman Centraal
pakt bestaand vastgoed aan en richt zich op functiemenging in
bestaande woonomgevingen. De indieners hebben oog voor vaak
vergeten bedrijvigheid en roepen daar veel sympathie mee op.
De bedenkers van dit concept hebben het nieuwe werken verder
uitgewerkt door het kantoor aan huis verder uit te breiden met
bijvoorbeeld het atelier aan huis. Het concept is zo uitgewerkt dat
het vanzelfsprekend lijkt”, aldus de jury. Lees verder in dit portfolio het
hele artikel over ‘De Vakman Centraal’ en zie www.devakmancentraal.nl

23
architectuur & stadsontwerpen
 VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIËN

Woondek vanuit openslaande deuren woonkeuken

Zicht vanuit werkplaatsen in het atriumhof

neprewtnosdats & ruutcetihcra

3D IMPRESSIES > ATRIUMHOF EN TOEGANG WOONDEK

Doorgang naar werkplaatsen en trap naar woondek op eerste verdieping

Woondek woonhof met daaronder de werkplaatsen

25
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 27
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerp ‘De Vakman Centraal’
Juni 2010, Afstudeeropgave Veldacademie / Explorelab > TU Delft /
Architecture & Modernity

Herwaardering, opwaardering, investering, verbetering, waarbij de

bewoner voorop staat!

Op het moment dat leegstaande en verpauperde woningen en

gebouwen in de wijk worden opgeknapt ben je nog niet bezig
met het herwaarderen van een woonwijk. Wijkvernieuwing en
herwaardering vraagt om meer dan alleen fysieke verbetering van de
woon- en leefomgeving. Grootstedelijk problematieken, waarmee
ook de wijk Oud Charlois (Rotterdam Zuid) kampt, vragen om
integrale stadsvernieuwing. De bewoners van de wijk kunnen hier
een belangrijke rol in spelen. Indien bewoners zich verder kunnen
ontplooien en ontwikkelen kan een stap vooruit worden gemaakt. Als
je op het vlak van wonen, werken (en leren) projecten ontwikkelt, dan
creëer je een middel dat kan bijdragen tot wijkontwikkeling. Prikkeling
van ambities begint bij de individuele bewoner en zal een start zijn
voor herwaardering, en verbetering en potentiële groei van zowel de
wijk als haar inwoner. Het betrekken van de inwoners van de wijk bij
de opwaardering, is dan ook een voorwaarde voor de aanpak en het
herstel van de wijk.

Het combineren van wonen en werken levert zowel een prettig

woonklimaat op als ook werkgelegenheid voor een goede
wijkeconomie. Beide elementen spelen zich af rondom en in de eigen
wijk, waardoor er sprake is van een toenemende levendigheid en als
gevolg daarvan een grotere sociale controle. Hierdoor zal mogelijk de
veiligheid in de wijk toenemen. Het gebruik van de wijk gedurende
>

29
architectuur & stadsontwerpen
 FLEXIBILITEIT EN DE INVULLING VAN HET PROGRAMMA

standaard woning

Principe standaard woningen of casco van bestaande verouderde woningvoorraad.

faciliteitenzone

Introduceren faciliteitenzone ten behoeve van de vervlechting van de functies wonen met werken.

trappen als kern

In de faciliteitenzone twee onafhankelijk van elkaar functionerende trappen in 1 trappenhuis voor

flexibele ontsluiting van het woon- werkprogramma.

totale flexibiliteit

Het trappenhuis als stabiliteitskern met rondom grote vrije vloervelden maakt het mogelijk om de
woningen, werkplaatsen en ateliers geheel flexibel in te delen.

neprewtnosdats & ruutcetihcra

de dag neemt immers toe. Het werken zal vorm moeten krijgen als
nieuwe economische drager. Het kennis en opleidingsniveau van de
inwoners van de wijk sluit aan bij de ambacht en het vakmanschap.

Door in de wijk werkgelegenheid uit de kleinschalige stedelijke sector

en de maakindustrie uit te bouwen en te vergroten zal dat een
aanvulling op de creatieve activiteiten die nu al in de wijk aanwezig
is. We spreken dan bijvoorbeeld over het werk als timmerman die
zorg kan dragen voor wijkherstel of meubels kan maken en herstellen.
Een fietsenmaker die op de wijk is georiënteerd en een brons- of
kopergieterij die voor de al aanwezige creatieve sector als welkome
aanvulling zal fungeren. Door het mengen van de functies wonen met
werken ontstaat er een continue gebruik van de wijk.
We gaan op deze manier van de mono-functionele wijk naar
meervoudig gebruik in de wijk. Functies als wonen, werken (en
leren) bestaan naast elkaar en versterken elkaar en hiermee de wijk.
Men werkt overdag in dezelfde wijk waar men ‘s-nachts woont en
andersom. Wijkvoorzieningen als winkels en horeca profiteren hier
direct van.

Een neveneffect is dat de jeugd nu in hun eigen wijk aan de slag kan
op stageplekken bij een van de vakbedrijven die de wijk nu heeft.
Leegstaande en verpauperde panden en de nu nog onbebouwde
plekken in de wijk spelen een rol, door deze te renoveren of te
vernieuwen. Deze locaties worden meegenomen in de opwaardering
van de wijk en het combineren van de functies wonen en werken
kan ook op deze plekken worden gerealiseerd. Het op deze manier
transformeren van de wijk leidt tot een levendig en economisch
goede woon- / werksituatie. De opwaardering, investering en
verbetering die de wijk nodig heeft en waarbij de inwoner voorop
staat.

31
architectuur & stadsontwerpen
 LOCATIE EN STEDENBOUWKUNDIGE INGREPEN
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

01 > Locatie bouwblok, met dichtbebouwd, ontoegankelijk binnenterrein

dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Bouwblok
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN

02 > Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en

herinrichten binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en herinrichten

binnenterrein > onder nieuwbouw stallingsgarage voor hele complex
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN

03 > Creeren doorgangen, openen gevelbeeld > binnenterrein wordt onderdeel van de
openbare ruimte

Creeren doorgangen, openen gevelbeeld door middel van werkplaatsen

> binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte neprewtnosdats & ruutcetihcra
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Bestaand Toekomstig
Japans hof Wolphaertshof

Gouwplein
04 > Verankering in de wijk > gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar
pleinen en andere hoven in de omgeving
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Verankering in de wijk, ook door de functiemenging

> gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen / hoven in de omgeving
LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE
Kunsthof
GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
fUNCTIEs //

Wolphaerthof

Gouwhof

Beheerderswoning
/ expositieruimte

05 > Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten

dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten

fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN

06 > Toekomstbeeld verankering nieuwe binnenterreinen en pleinen in de wijk

33
Toekomstbeeld verankering
architectuur & stadsontwerpen door doorgangen en hoven naar toekomstige nieuwe binnenterreinen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 35
architectuur & stadsontwerpen
 VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIËN

Fragment 2e verdieping - basis 2e verdieping - variant 1

Fragment 1e verdieping - basis 1e verdieping - variant 1

Fragment Begane grond - basis Begane grond - variant 1

CONSTRUCTIEPRINCIPE

Trap als stabiele kern Lateien > open vloervelden

neprewtnosdats & ruutcetihcra

 2e verdieping - variant 2 2e verdieping - variant 3

1e verdieping - variant 2 1e verdieping - variant 3

Begane grond - variant 2 Begane grond - variant 3

Overspanning vloeren Fragment totaalbeeld

37
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 39
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 41
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 43
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Living + Shopping, Maashaven Rotterdam
2008

Binnen een kubus van 40x40x40 meter is een gebouw ontwerpen

met de gecombineerde functies wonen met exclusieve shops. In
het gebouw bevinden zich 16 appartementen, variërend tussen
de 234 en 546 m2, waarbinnen zich zowel het woon- als werk- en
verkoopgedeelte bevindt van de ontwerper van zeer exclusieve mode
artikelen. De exclusiviteit wordt gewaarborgd, doordat het gebouw
zich op afstand bevindt van de kade, midden in de Maashaven,
waarbij het een aantal meter boven de waterlijn uitstijgt. Ieder
appartement krijgt zijn toegang door middel van een eigen lift, dat
zo ruim van opzet is dat het gelijk al een onderdeel van de shop
vormt. Per speedboot is het gebouw bereikbaar vanaf de kade en de
lift komt alleen naar beneden, tot op het waterniveau als de klant
daadwerkelijk een afspraak heeft met de ontwerper in zijn shop annex
woning. Olv. Joost Mulders en in samenwerking met Martin Probst.

Impressie gebouw in Maashaven Rotterdam

45
architectuur & stadsontwerpen
Plattegronden appartement

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Doorsnede gebouw met liften tot op waterniveau

47
architectuur & stadsontwerpen
Maquettefoto’s

Impressie interieur

neprewtnosdats & ruutcetihcra

m
m
m
...neighborship
...neighborship
...neighborship

VIP
exclusivity
VIP personal attention heating - co
heating - co
exclusivity
comfort
tailor-made
VIP
personal attention
heating - co
comfort

onment
exclusivity
tailor-made
personal attention

comfort
tailor-made
onment

onment ....staff
...enter
03 the “shop”
Zicht in gebouw vanuit lift ...light-shaft
06 Lichtschacht
show-room
...enter the “shop”
om ....staff ...light-shaft
show-room
p
...enter the “shop”
o
som
h ....staff
show-room
...light-shaft
hop
som

op
sh op
sh
e
siv
lu op
xc sh
.e ve
... si
lu
xc op
...
.e sh
e
ur fashion
....living siv
u
cl
...
ex ventilation
ur ....living.
fashion ventilation
ur fashion ....comfort-room
....living
ventilation
...patio
...experience the building
....comfort-room
...patio
...experience
02 theliftbuilding
Zicht in gebouw vanuit 05 Patio
...experience the building
....comfort-room
...patio

....shop in personal environment

shion ....shop in personal environment

shion ....shop in personal environment

shion
accessoirs

fashion
accessoirs watches

fashion
shoes
watches
accessoirs
jewels

shoes

fashionjewels heating
heating
watches

shoes ...neighborship
jewels heating
...neighborship
...personal attention
...personal
01 attention
Exclusieve toegang ...neighborship
04 Zien en gezien worden
...personal attention
Fragmenten doorsnede

49
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerp energiehuis Dordrecht
2008

Het energiehuis is gebouwd in drie verschillende periodes en leent

hierdoor zijn karakteristiek door het daklandschap dat door deze
aanbouwen is ontstaan. Door een simpele ingreep, die zich door de
hele lengte van het gebouw strekt, worden alle functies met en aan
elkaar verbonden. De lange hal die hierbij ontstaat, begint bovenin
het gebouw, waar bezoekers vanaf een hoger gelegen parkeergarage
het gebouw betreden. Vanaf hier daalt de route langzaam naar
beneden en kom je achtereenvolgens, de hoofdfoyer, de 2-de foyer,
de theaterzaal, de grote popzaal, de kleine popzaal en uiteindelijk de
studie- en muziekzalen tegen. De route eindigt aan de andere kant
van het gebouw, waar tegelijkertijd de entree is voor mensen die het
gebouw met de fiets bezoeken die ze in de kelder kunnen stallen. Olv.
Alexander de Ridder

Maquette daklandschap

51
architectuur & stadsontwerpen
Impressie poppodium overdag

Langsdoorsnede

neprewtnosdats & ruutcetihcra

 entrance
pedestrians

entrance facilitair /
entrance ToBe

delivery
entrance offices /
entrance artists
Nieuw programma voor het Energiehuis - theater 334 m²
[hall / entrance / foyer] 708 m² - concerthall 364 m²
[music-cafe] 90 m² [popcentrale] - popcentrale 574 m²
[restaurant / grand cafe] 517 m² - small pop hall 250 m²
- music studio’s 220 m²
[poppodium] - big pop hall 496 m² [offices] 678 m²
[to be] - art education 3078 m² [backstage / facilitair] 924 m²
netto 8.233 m²

Plattegrond popzalen

53
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 55
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Modellen en studies
2000-2010
Architectuur ontstaat niet vanzelf, maar groeit en krijgt vorm door
onder andere het maken van modellen. Door Smoes Ontwperen
wordt vaak, door middel van modelstudies, gezocht naar de vorm
en de ruimtelijkheid, naar het materiaal, de kleur en de structuur,
waarmee de architectuur gestalte wordt gegeven en een gezicht krijgt.

Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes

57
architectuur & stadsontwerpen
Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Modellen en maquettestudies > bron: Sander Smoes

59
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Ontwerpstudie ‘Made in Heaven’ - Jef
Koons
Juni 2005, AvB Arnhem
In het landschap van Cody in de staat Wyoming werd een
architectonische landschap ontworpen, waarin Jeff Koons zijn
verloren zoon Ludwig, uit het huwelijk met zijn ex-vrouw la
Cicciolina, weer kan ontmoeten. Ludwig werd vernoemd naar de
krankzinnige koning Lodewijk II van Beieren. De verwekking van de
jongen werd door Koons en la Cicciolina gezien als kunstwerk en
werd gefotografeerd en verfilmd. Koons beschouwt zijn zoon als
een door hem geschapen biologische sculptuur.

Het artificiële landschap kreeg vorm door middel van polyester

bergen in het bestaande landschap. De nieuwe bergen zorgen voor
reflectie en transparantie, waarbij de ontmoeting tussen vader en
zoon een schakeling wordt van het zien en niet zien van elkaar.
Tot de echte ontmoeting volgt.

Impressie gebouwen in het landschap overdag

61
architectuur & stadsontwerpen
Impressie gebouwen in het landschap bij nacht

Doorsnedes en plattegronden van de gebouwen

neprewtnosdats & ruutcetihcra

Referenties interieur

Situatie en configuratie gebouwen in landschap

63
architectuur & stadsontwerpen
-krow
spohs
-ra ne
-ekit
nel
neprewtnosdats & ruutcetihcra
work-
shops
en ar-
tike-
len
architectuur & stadsontwerpen
de
vak-
man
tool
een instrumentarium tegen leegstand ...

architectuur & stadsontwerpen

A Professor Poelslaan 3C T +31 (0)10 – 75 264 75 E info@sandersmoes.nl
3028 EP Rotterdam M +31 (0)6 – 222 877 69 I www.sandersmoes.nl
Houtlaan 21, Rotterdam - Zalmhaven GEB-toren, Rotterdam - Rochussenstraat 400-736
20.000 m2 op afwachting van transformatie 10.000 m2 getransformeerd naar 235 studentenwoningen
Oorspronkelijk Oorspronkelijk
Gebouwd : Jaren ‘70 Gebouwd : 1929-1931
Verbouwd : 1988 Functie : Voormalig Gemeentelijk Energie Bedrijf
Functie : Voormalig kantoorgebouw Nedlloyd Gebouw : 10.000 m2
Gebouw : 20.000 m2

Transformatie Transformatie
Programma : 60 studentenunits op 1e verdieping (Westvleugel) Jaar verbouw : 1995
Woningen : 235 studentenwoningen (40% zelfstandig)
Oppervlakte : 20 m2 in hoogbouw en 30 m2 in laagbouw
Opbouw : Hoogbouw per verdieping 10 kamers, gemiddeld 20 m2
Laagbouw 30 m2 met eigen sanitair en keuken
Voorzieningen : Hoogbouw per verdieping gezamenlijke units voor keuken
en sanitair
Kosten : Verwerving pand 2.300.000 euro
Verbouw studentenwoningen 4.800.000 euro

Voorzijde Houtlaan 21 | bron: Smoes Ontwerpena Toren vanaf Parksluizen | bron: nl.wikipedioa.org

17 27

Wooncomplex B1, Eindhoven - Bosmanplaats 1-10 KPN-kantoor, Utrecht - Kanaalweg 92

3.500 m2 getransformeerd naar 107 studentenstudio’s 4.696 m2 getransformeerd naar 140 studentenunits
Oorspronkelijk Oorspronkelijk
Gebouwd : Eind jaren 1960 Functie : Voormalig KPN-gebouw
Functie : Voormalig kantoorgebouw Gebouw : 4.696 m2
Gebouw : 3.500 m2

Transformatie
Transformatie Jaar verbouw : 2004
Jaar verbouw : 2011 Woningen : 140 studentenwoningen
Woningen : 107 studentenwoningen Oppervlakte : 11 - 35 m2 (onzelfstanddig)
Oppervlakte : 25 - 40 m2 Voorzieningen : Per 4 a 5 studenten een gezamenlijke toiletgroep / keuken
Huurprijs : > 399 euro per maand (all in) Kosten : Verbouw 2000 euro per studentenunit
Voorzieningen : Eigen keuken, badkamer, internet
Collectieve wasserette en fietsenstalling/parkeren Opmerkingen : Toekomstige bewoners hielpen zelf mee met de
verbouwing tegen huur van 74% van de maandhuur
Kosten : Verbouw studentenwoningen 3.600.000 euro
Pand had al te openen ramen
Opmerkingen : Fontys Hogeschool neemt 27 studio’s af
Een gangbeheerder per afdeling zorgt voor het naleven van
Fietsenstalling/parkeergelegenheid buiten het gebouw het schoonmaakrooster en brandveiligheid

Voorzijde pand | bron: www.al16.nl Aanzicht pand | bron: www.stadswonen.nl

39 45
van kan-
toorleeg-
stand
naar stu-
denten-
huisvest-
ing
... een onderdeel van het doorlopende
onderzoek ‘De Vakman Tool’

architectuur & stadsontwerpen

A Professor Poelslaan 3C T +31 (0)10 – 75 264 75 E info@sandersmoes.nl
3028 EP Rotterdam M +31 (0)6 – 222 877 69 I www.sandersmoes.nl
Voor de
verandering

Magazine #3
WeBuild
19 januari – 30 juni 2010
Ideeënprijsvraag Zo wil ik wonen
Op basis van een eigen datingsite waarop
ontwerpers en ontwikkelaars elkaar kunnen
vinden, komen er 126 aanmeldingen en
93 inzendingen binnen. Een jury heeft
hieruit tien genomineerden en drie winaars
gekozen: EGO, Pick ’n Place en De Vakman
Centraal. Laatstgenoemde wint begin 2011
uild: architectuur ook devoor een groot publiek
‘Hollands-Ontwerp-Award’ van het
Innovatieplatform
d heeft als doel architectuur bestaande
voor een groot woningbouw.
publiek bereikbaar
en. Er zijn talrijke woonconcepten waarbij bewoners wanden
verplaatsen of een gevel kunnen kiezen. Dit leidt zelden tot
ctuur van een hoog niveau, noch tot een optimale ruimtelijke
it van een woning. WeBuild doet het anders, door het ontwerp-
et aan de consument maar aan de professional over te laten.
hitect doet waar hij goed in is; het ontwerpen van ruimte
nnis van functionaliteit, esthetiek en materiaalgebruik. De
bruiker krijgt waar hij behoefte aan heeft; een enorme keuze
ntwerpen, een lage prijs, een eenvoudig proces en een vaste
datum.
build formule is simpel. Met het definiëren van een standaard
aat en bouwenveloppe wordt een vast kader gesteld waar-
5 maart
architecten alle ontwerpvrijheid 2010
hebben. De enige andere
arde is dat zij werken vanuit een BIM productbibliotheek.
Magazine #1
en hun ontwerpen naar een online woningbibliotheek, waar
stige WeBuild bewoners hun huisHet eerste Magazine
uitkiezen. De vroege en
samenwerking met toeleveranciersover Nederland
en deskundigen verkort
wordt anders wordt
wtijd en is daarmee kostenbesparend.
gepresenteerd, het
verschijnt
teel is de technische en financiële in een oplage
haalbaarheid een feit. Het
d consortium is daarmee actiefvanop2500.
zoek naar geschikte locaties
t realiseren van een eerste pilot, en nodigt alle geïnteresseerde
ten uit om locaties beschikbaar te stellen.
#4
nformatie: www.WeBuild.nl
De Vakman
4 april – 30 juni 2010
Tweede ronde van het Onderzoekslab
Centraal
Het agenderen en het geven van ontwerpimpulsen aan nationale ruimtelijke o
tijdens de tweede ronde gericht op:
• Gebruik en beleving van het groen in en rondom steden (Lab07)
• Krimp in Noordoost Groningen (Lab08)
• Collectief en particulier opdrachtgeverschap op stedenbouwkundige schaal (
• Tijdelijke strategieën bij leegstand van gebouwen en gebieden (Lab10)
• Nieuwe perspectieven op een kwalitatief Nederland in 2040 (Lab11)
• Gebruikerskennis betrekken bij het ontwerp van scholen (Lab12)
• Particuliere initiatieven bij gebiedsontwikkeling (Lab13)
De Vakman Centraal: van leegstand naar
levendigheid
‘De Vakman Centraal’ richt zijn pijlen op de bestaande gebouw-
voorraad in binnenstedelijke woonomgevingen. De inbreng van een
gemengd programma in verouderde of leegstaande gebouwen, als
kantoren, woningbouwblokken en industrieel erfgoed, betekent een
impuls voor de economische vitaliteit van de woonwijken. Een mix
van wonen, werken en (wijk) voorzieningen zorgt voor diversiteit
en versterkt de woonkwaliteit, ten behoeve van de (toekomstige)
bewoners en gebruikers. Projectontwikkelaars en corporaties kunnen
het plan faciliteren met geschikte gebouwvoorraad.
Momenteel wordt het transitiemodel ‘De Vakman Tool’ verder
ontwikkeld. Hiermee ontstaat een instrumentarium voor de
implementatie van de visie en de strategie van het onderzoek
23 september
‘De Vakman Centraal’ in de2010
beoogde gebouwen. Na 4denovember 2010
ontwikkeling van het transitie-model
Magazine #2 wordt deze door Zelfvisitatie
middel van
meerdere ontwerpstudies getoetst, waarna een publicatie van het
In een
instrumentarium oplage van
volgt. De initiatiefnemende part
2000 verschijnt het lancering van Nederland w
tweede
Meer informatie: Magazine
www.devakmancentraal.nl bij elkaar in de zogenoem
over Nederland wordt Hierin wordt richting geg
anders. lijke, organisatorische en
voortgang. Op basis van e
de Initiatiefgroep in nove
voormalige deelnemers in
#41
blijven volgen, en deze ve
delen op de website van N
Artikel ‘De Vakman Centraal’
Juni 2010, gepubliceerd op www.zowilikwonen.nl en
www.devakmancentraal.nl
‘De Vakman Centraal’
Een bloeiende en leefbare
woonwijk door wonen met
kleinschalige stedelijke
bedrijvigheid in de eigen woonwijk
ruimte te geven.
_
Dit artikel is geschreven door Sander Smoes - Smoes Ontwerpen
te Rotterdam > www.sandersmoes.nl > augustus 2010
_
Wonen voor nu, of wonen voor later? Waar
woon je? Hoe woon je? Waar wil je wonen?
Ben je wel eens thuis, of ben je altijd thuis? De
visie en strategie van het project ‘De Vakman
Centraal’ geeft hierop een antwoord!
‘De Vakman Centraal’ vervlecht de functies
wonen met ateliers en werkplaatsen voor
kleinschalige bedrijvigheid. Hiermee streeft
het onderzoek naar multifunctionaliteit in
woonwijken, waarbij de kwaliteit van de
woonomgeving wordt versterkt door diversiteit.
De functiemenging komt direct ten goede
voor de huidige bewoner van de woonwijk.
Gedurende de hele dag wordt er immers zorg
gedragen voor een levendigheid in deze wijken,
waar dat nu nog veelal ontbeert of waar de
levendigheid versterkt moet worden. Zo wordt
het leven, wonen, werken, vermaken, leren,
wandelen, genieten, lachen en oud worden in
de eigen woonwijk wel heel gemakkelijk.
Functies en doelgroepen - Ons normale
dagelijkse ritme van leven en ons dagelijkse werk
en behoeftes.
In Nederland vinden we relatief veel
ambachtelijke bedrijven. Ze zijn onmisbaar
in onze economie. De variëteit en diversiteit
zorgen er voor dat het levendigheid brengt in
onze maatschappij en dus ook in de wijken van
onze steden waarin we wonen. De bedrijven
vallen onder de kleinschalige stedelijke sector
en komen veel in woonwijken voor. Kenmerkend
voor stedelijke bedrijven is dat ze, zoals de
naam al zegt in de regel kleinschalig van
opzet zijn. Deze bedrijven passen moeiteloos
in binnenstedelijke situaties en geven het
wonen een meerwaarde. Termen die de kracht
duiden voor deze bedrijven zijn; vakmanschap,
ondernemerschap en klantgerichtheid. Hierdoor
staan deze bedrijven dicht bij de mensen en het
werk dat wordt verricht en de producten die
worden gemaakt zijn herkenbaar voor een grote
groep.
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 1 van 8
FUNCTIES EN DOELGROEPEN - ONS DAGELIJKSE
WERK EN BEHOEFTES - VAKMANSCHAP EN AMBACHT
Het werk bij een dergelijk bedrijf heeft een
arbeidsintensief karakter, hierdoor zorgen deze
bedrijven voor veel werkgelegenheid. Omdat we
deze bedrijven vooral vinden in binnenstedelijke
gebieden komt deze werkgelegenheid in zijn
geheel toe aan de bewoner van de woonwijken.
In veel wijken van de verschillende steden in
Nederland woont veel arbeidspotentieel dat niet
erg hoog is opgeleid, maar wel het vakmanschap
en ambacht in het bloed heeft zitten. Een
aantal van deze wijken zijn gekenmerkt als
probleemwijk en achterstandswijk of hebben
het predicaat kansenzone. Ook de termen
prachtwijk en krachtwijk worden veel gebruikt
om de problematiek in de wijken te verbeelden.
Door dit stempel is het vaak lastig of onmogelijk
voor het arbeidspotentieel uit de wijken om
daadwerkelijk hun vak uit te oefenen. Ze
krijgen immers niet of nauwelijks de ruimte of
worden niet gefaciliteerd door de benodigde
werkplaatsen en ateliers die nodig zijn voor
het uitoefenen van het vakmanschap. Lukt het
ze wel om te starten, dan zijn het florerende
bedrijven die de wijk verfraaien en versterken ze
hun woongemeenschap.
Als we spreken over de kleinschalige stedelijke
bedrijvigheid dan bedoelen we bijvoorbeeld de
horlogemaker en de glasblazer, maar ook de
kapper, schoonheidsspecialist en de pedicure.
De bedrijvigheid strekt zich verder uit van
boekbinder tot de maquettebouwer, van de
goud- en zilversmid tot aan de schoenmaker,
de glazenier, de opticien en de meubelmaker.
Genoeg bedrijven waar we alle dagen van de
week gebruik van maken en ze het liefste vinden
om de hoek in de eigen woonwijk, zodat we er
niet te ver voor hoeven reizen. Bedrijven die dan
ook uitermate geschikt zijn in binnenstedelijke
situaties. Her en der, verspreid in de woonwijken,
vinden we veel van deze bedrijven, maar door de
verspreiding is er verder geen echte samenhang
of versterking tussen de bedrijven onderling in
de wijken.
neprewtnosdats & ruutcetihcra
MAQUETTESTUDIES >

Etalages werkplaatsen en doorgang naar binnenhof. Werkplaatsen en ateliers aan een binnenstraat in het binnenhof met daarboven de woningen.

Straatbeeld met doorgang naar het binnenhof met de werkplaatsen en ateliers. Trap naar het woondek van het woonhof op de eerste verdieping.

Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 2 van 8

73
architectuur & stadsontwerpen
De kleinschalige stedelijke sector is een
belangrijke voor de werkgelegenheid van een
stad. Het is bovendien een dynamische sector
die door zijn verscheidenheid de stad kleur geeft.
De meeste beroepen zijn te noemen onder het
ambacht en vakmanschap. Het werk staat voor
kwalitatief handwerk of vakwerk. Vakmanschap
laat zich zien doordat er producten worden
gemaakt en diensten worden geleverd die
veelal uit handarbeid bestaat. Met veel inzet
en energie, vanuit eigen expertise en kracht,
worden in kleine schaal producten gemaakt en
diensten geleverd. Het ondernemerschap uit zich
door de kleinschalige opzet en grote inzet van de
eigenaar van het bedrijf, eventueel met een of
meerdere werknemers, waarbij de focus van het
ondernemen zich richt op het product of dienst
die er gemaakt of geleverd wordt. De klant staat
hierbij altijd voorop. Over het algemeen worden
unieke producten geproduceerd.
Door de veranderende samenleving en opkomst
van nieuwe technologieën denken veel mensen
dat het ambachtswerk in mindere mate aanwezig
is en dat we er zonder kunnen, maar niets is
minder waar. Als je je realiseert hoeveel mensen
met geschoold handwerk zijn of haar geld
verdienen, dan zien we dat het ambacht breed
vertegenwoordigd is in onze maatschappij.
Zeker in tijden dat het economisch minder gaat,
zien we dat veel mensen hun huisraad laten
repareren, in plaats van deze te vervangen
voor nieuwe. Hier is de vakman uit de wijk dan
weer voor nodig. We spreken dan bijvoorbeeld
over het werk van een timmerman, die zorg
draagt voor wijkherstel of meubels kan maken
en herstellen of een stoelmatter die de oude
keukenstoelen weer nieuw leven in blaast.
Maar ook een fietsenmaker die op de wijk is
georiënteerd of een bedrijfje dat kapotte kleding
herstelt.
Natuurlijk zijn er de laatste jaren ook
verscheidene nieuwe beroepen binnen de
kleinschalige stedelijke sector ontstaan.
Bijvoorbeeld in de uiterlijke verzorging, zoals de
kapper, de schoonheidsspecialist, de pedicure
en de nagelstudio. Aansluitend aan de nieuwe
technologie zien we in deze moderne sectoren
ook het vakmanschap ontstaan bij de beroepen
als een webdesigner, de websitebouwer, de pc-
reparateur, maar ook de zonnecollectorspecialist.
Al deze werkzaamheden moeten met passie
worden gedreven en met de hand worden
VERVLECHTING VAN DE FUNCTIES WONEN MET WERKEN
+ +
Wonen Werkplaats / Faciliteitenzone / ontsluiting
atelier / etalage > met doorgangen
naar de binnenhoven
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 3 van 8
gemaakt en gedaan. Dit illustreert de dynamiek
die in dit werk te vinden is. De behoefte van
producten en diensten zal in de toekomst
niet afnemen, dus deze bedrijven en ook het
werk uit de ambachtsbedrijven zullen blijven
bestaan. Volgens het Hoofdbedrijf Ambachten
werken er momenteel in Nederland ruim
900.000 mensen bij circa 225.000 verschillende
ambachtsbedrijven. Deze bedrijven zijn veelal
gesitueerd in kleine werkplaatsen en ateliers aan
huis in woonwijken waar de vraag en aanbod
dicht bij elkaar liggen en hand in hand gaan met
elkaar.
Vervlechting van de functies wonen met werken
De vraag die je nu kunt stelen is op wat voor
manier deze kennis van het vakmanschap en
de kleinschalige bedrijvigheid een versterkende
rol kan gaan spelen in binnenstedelijke
woonsituaties. Door in woonwijken de functies
wonen met kleinschalige stedelijke bedrijvigheid
binnen het ambacht en vakmanschap te
vervlechten, wordt er zorg gedragen voor meer
levendigheid in deze wijken. Deze vervlechting,
van de functies wonen met werken, levert een
verbetering op van het woonklimaat, maar
er wordt ook een impuls gegevens aan de
werkgelegenheid. Dit resulteert weer in een
goede wijkeconomie. Zowel het wonen als het
werken spelen zich af rondom de eigen woning
en in de eigen wijk, waardoor er sprake is van
toenemende levendigheid. Als gevolg daarvan
ontstaat er een grotere sociale controle. Hierdoor
zal ook de veiligheid in de wijk toenemen. Het
gebruik van de wijk gedurende de dag neemt
immers toe.
Het kennis- en opleidingsniveau van de bewoners
van veel wijken sluit veelal aan bij het ambacht
en het vakmanschap. Ook zie je dat in veel
steden de creatieve sector wordt ingezet als
motor voor de stedelijke economie en groei.
Kunstenaars worden, vaak in woonwijken,
gefaciliteerd met werkruimtes. Door in de wijk
werkgelegenheid uit de kleinschalige stedelijke
sector en de maakindustrie uit te bouwen en te
vergroten zal dat een welkome aanvulling zijn op
de creatieve activiteiten die nu al in veel wijken
aanwezig is. Het werken zal vorm moeten krijgen
in deze nieuwe economische drager.
> > >
Invulling Schakeling Intelligente mix van de
functies wonen met
werkplaatsen en ateliers
neprewtnosdats & ruutcetihcra
INVESTERING VOOR DE BEWONER, WIJK EN STAD
De investering, opwaardering en de functiemenging is goed
voor de bewoner van de wijken;
o De kwaliteit van de woonomgeving wordt verstrekt
door diversiteit.
o Aansluiting bij en aanvulling van het aanwezige
arbeidspotentieel in de wijken.
o Werkgelegenheid die aansluit bij de skills van de
bewoners. Bewoners van een gemiddelde woonwijk
zijn veelal geschoold binnen het vakmanschap.
o Het bieden van werkgelegenheid voor de bewoners
en het houden van het werk binnen de eigen woon-
wijk.
o Faciliteren van de bewoners door middel van wonen
met werkplaatsen aan te bieden binnen de eigen
wijk.
o Kansen voor de startende ondernemer, mee
investeren in de eigen woonwijk.
o Aansluiting bij de jeugd uit de wijk, door het creëren
van scholing, stageplaatsen en werkplekken.
3D IMPRESSIES >
Werkkplaatsen aan een binnenhof met daarboven het woondek met woningen
Werkplaats instrumentenmaker Atelier restaurateur
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 4 van 8
architectuur & stadsontwerpen
Voor de wijken zelf;
o De transformatie kan worden ingezet door middel
van het al aanwezige arbeidspotentieel en de lokale
bedrijvigheid.
o Dit is een investering in de werkgelegenheid en
wijkeconomie en de woonomgeving.
o Goed voor de leefbaarheid en veiligheid in de wijk.
o Positieve bijdrage aan het straatbeeld en het
leefmilieu.
Maar ook zeker voor de gehele stad;
o Imagoverbetering van de stad door herkenbaarheid
van aanwezige vakspecialisten.
o Bieden van vakmanschap en ambachtelijke
bedrijvigheid als aanvulling op de algemene
servicebehoefte van de stad.
o De wijk als leverancier van vakmanschap en
ambachtelijk bedrijvigheid voor de stad en agglomeratie.
o De wijk als leverancier van vakmanschap en ambachte-
lijk bedrijvigheid voor de stad en agglomeratie.
o Groei op sociaal en economische vlakken.
o De wijken zetten in op groei van de economie van de stad.
Woonkeuken aan het woondek
75
Door het mengen van de functies, wonen met
werken, ontstaat er een continu gebruik van de
wijk. We gaan op deze manier van de mono-
functionele woonwijk naar meervoudig gebruik
in de wijk. Functies als wonen, werken (en leren)
bestaan hier naast elkaar en versterken elkaar en
hiermee de wijk. Men werkt overdag in dezelfde
wijk waar men ‘s-nachts woont en andersom.
Wijkvoorzieningen als winkels en horeca
profiteren hier direct van. Een neveneffect is dat
de jeugd nu in hun eigen wijk aan de slag kan op
stageplekken bij een van de vakbedrijven die de
wijk nu heeft. De opwaardering, investering en
verbetering die de wijk nodig heeft en waarbij de
bewoner voorop staat.
Flexibiliteit
De mix van de functies, wonen met werken,
moet op zodanige wijze worden opgetuigt en
ingericht dat er op relatief eenvoudige manier
aanpassingen te realiseren zijn. Hierdoor wordt
er voor gezorgd dat veranderingen in gebruik
of samenstelling van woningen en bedrijven
in de loop der tijd eenvoudig en goedkoop te
realiseren zijn. Dat betekent dat de invulling
van de functies onafhankelijk moeten zijn van
de ruimte die beschikbaar is en dat er flexibel
aanpassingen gedaan kunnen worden.
Om deze flexibiliteit te waarborgen, moeten
de bouwdelen en installaties aanpasbaar,
vervangbaar en naar gewenst uitbreidbaar
zijn. Er moet per twee of drie woningen een
faciliteitenzone komen met twee, onafhankelijk
van elkaar functionerende trappen in 1
trappenhuis. Dit zorgt voor relatief veel vrije
vloervelden rondom deze kernen en zijn geheel
flexibel in te delen. Het vloersysteem dat hier
voor wordt gebruikt is er een waarbij alle
leidingen in het vloerpakket worden opgenomen
en waarbij deze gemakkelijk zijn aan te passen en
te verleggen. Als een bedrijf ophoudt te bestaan,
dan kan eenvoudig de werkplaats of het atelier
worden afgestoten van de woning en gekoppeld
worden aan een naburige ondernemer, of juist
als afzonderlijke unit worden verhuurd aan een
nieuwe ondernemer. Hierdoor wordt het gebruik
van het woon- werkcomplex zeer elastisch,
waarbij de levensvatbaarheid wordt vergroot.
In de toekomst zijn er door veranderingen
in behoeftes, door deze flexibiliteit, veel
combinaties van woon- werkwoningen mogelijk,
al dan niet gekoppeld.
Locaties, haalbaarheid en ingrepen
In de meeste woonwijken in Nederland staan
relatief veel woningen en bouwblokken die
verouderd zijn. Vaak zien we dat veel van deze
panden in de wijken een gesloten gevelbeeld
hebben. De binnenterreinen binnen deze
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 5 van 8
LOCATIES - TECHNISCH EN FUNCTIONEEL
VEROUDERDE WONINGVOORRAAD IN WOONWIJKEN
bouwblokken zijn vaak rommelig ingericht,
vol gebouwd met lage bebouwing, schuren
en bergingen en zijn niet toegankelijk vanaf
de straat. Daarnaast staat een gedeelte van
deze woningen leeg, zijn de bouwblokken
technisch en functioneel verouderd en staan
ze op de nominatie om, door gemeenten,
particuliere eigenaren en wooncorporaties
te worden aangepakt. We spreken dan over
renovatieprojecten of het opwaarderen van
panden naar de huidige wensen en eisen of
het oplappen ervan, zodat de woningvoorraad
nog verkoopbaar of verhuurbaar blijft. Al dan
niet voor een korte of langere termijn. Op het
moment dat men zich alleen focust op het
opknappen van leegstaande en verpauperde
woningen en bouwblokken in de wijk ben je nog
niet echt bezig met het op een goede manier
herwaarderen van een woonwijk.
Wijkvernieuwing en herwaardering vragen
om meer dan alleen fysieke verbetering van
de woon- en leefomgeving. Grootstedelijk
problematiek, waar veel woonwijken mee
kampen, vragen om integrale stadsvernieuwing,
meer dan alleen de fysieke aanpak van de
woonwijken. De bewoners van de wijk kunnen
hier een belangrijke rol in spelen. Indien
bewoners zich verder kunnen ontplooien en
ontwikkelen kan er echt een stap vooruit worden
gemaakt. Als je op het vlak van wonen, werken
(en leren) projecten ontwikkelt, dan creëer
je een middel dat kan bijdragen tot integrale
wijkontwikkeling. Prikkeling van ambities begint
bij de individuele bewoner en zal een start zijn
voor herwaardering, verbetering en potentiële
groei van zowel de wijk als haar bewoner. Het
betrekken van de bewoners van de wijk bij de
opwaardering, is dan ook een voorwaarde voor
neprewtnosdats & ruutcetihcra
MAQUETTE SITUATIE > STEDENBOUWKUNDIGE INPASSING IN DE WIJK OUD CHARLOIS

VARIANTEN WOON- WERKTYPOLOGIËN

Fragment 2e verdieping - basis 2e verdieping - variant 1 2e verdieping - variant 2 2e verdieping - variant 3

Fragment 1e verdieping - basis 1e verdieping - variant 1 1e verdieping - variant 2 1e verdieping - variant 3

Fragment Begane grond - basis Begane grond - variant 1 Begane grond - variant 2 Begane grond - variant 3

CONSTRUCTIEPRINCIPE

Trap als stabiele kern Lateien > open vloervelden Overspanning vloeren Totaalbeeld

Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 6 van 8

77
architectuur & stadsontwerpen
de aanpak en het herstel van de wijk. Door het
ontwikkelen van projecten, waar het wonen
met het werken wordt gecombineerd en waarbij
de arbeid aansluit bij de skills van de bewoners
uit de wijk, wordt er een breed scala van
oplossingen gegeven. De investeringsramingen
en budgetten die er zijn voor het aanpakken
van deze verouderde woningvoorraad kunnen
eenvoudig worden omgebogen naar de
voorgestelde woon- werkstrategie ten behoeve
van de bewoner en gebruiker van het complex.
Dit is ten eerste goed voor de wijken zelf, maar
komt ook de stadeconomie ten goede en zeer
zeker de bewoner en vakman in de wijk.
Wanneer we in een woonwijk bedrijven willen
toevoegen en een rol willen laten spelen in
de functiemenging van wonen met werken is
daar investering voor nodig. De relatie met de
openbare ruimte en het publieke domein vergt
hierbij ook aandacht en investeringskapitaal
om de functiemenging daadwerkelijk goed
te kunnen laten functioneren, kan hier op
aansluiten. De sequentie die ontstaat tussen
het wonen en het werken, met de bewoners
van de wijk, zorgt ervoor dat er op zowel op
sociaal, als economisch, maar ook fysiek vlak
verbetering en groei gaat ontstaan in de wijken.
Dat betekent dat de ondernemer mee investeert
in zijn eigen werkplaats of atelier, waardoor
er een integrale investering ontstaat tussen
gebruiker en investeerder of wooncorporatie
en gemeente. Budgetten voor de planvorming
van de openbare ruimte en de investering voor
de herinrichting en het opknappen van de
woonwijken kunnen worden ingezet voor de wijk
en daarbij tegelijkertijd een aanvulling zijn op de
planvorming van het woon- werkcomplex en het
openbare ruimteplan dat daarbij hoort en vice
versa.
Strategie - Herwaardering, opwaardering,
investering, verbetering, waarbij de bewoner van
de woonwijk voorop staat.
De functies wonen met werken krijgen vorm
door de werkplaatsen en ateliers gezicht te geven
naast het wonen in een fijne woonomgeving.
Bestaande woningen en bouwblokken, die
op het punt staan om binnen de integrale
stadvernieuwing aangepakt te worden,
worden getransformeerd naar open woon-
werkgebieden. Vervallen panden kunnen
worden ingevuld met een nieuwe structuur
die qua grootte, schaal en materialisering
worden aangehecht aan de bestaande gevels.
Door het toevoegen van etalages en deuren
naar de werkplaatsen en ateliers openen deze
zich naar het straatbeeld en wordt er gezorgd
voor interactie met de omgeving. Het creëren
van doorgangen naar het binnenterrein zorgt
voor langzame routes door het bouwblok.
Routes die door de werkplaatsen en ateliers
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 7 van 8
worden begeleidt naar een binnenhof binnen
in het bouwblok. Daar is de plek waar de
werkgelegenheid elkaar ontmoet aan een
binnenstraat, waar bezoekers wandelen of
een van de werkplaatsen kunnen bezoeken.
De routes door het bouwblok schakelen de
verschillende binnenhoven aan elkaar en
leiden via de volgende doorgang weer naar
de straat. Door deze doorgangen en routes,
door het bouwblok en door de hoven, wordt
het bouwblok stedenbouwkundig verankerd
in de woonwijk. Gedurende de dag worden
verschillende ontmoetingen geënsceneerd en is
er altijd levendigheid op straat. Wonen aan het
woondek in het binnenhof geeft een sereniteit en
rust aan de bewoner.
Ontwerp - transformatie en herinrichting van
een bouwblok in de woonwijk Oud Charlois te
Rotterdam-Zuid.
Om de visie, het concept en de strategie van ‘De
Vakman Centraal’ kracht bij te zetten, is deze
getoetst door middel van een architectonische
ingreep en transformatie van een bouwblok in de
woonwijk Oud Charlois te Rotterdam-Zuid. Deze
wijk is in 1460 ontstaan als dorpje aan de Maas
en door de latere havenactiviteiten gegroeid naar
arbeiderswijk. In 1895 werd de wijk geannexeerd
door de stad Rotterdam en is momenteel een van
de wijken van de deelgemeente Charlois. Oud
Charlois wordt gekenmerkt door grootstedelijke
problematiek en is gekenmerkt als probleemwijk.
De bewoners van de wijk zijn veelal laag
opgeleid, er is een relatief hoge werkloosheid en
veel scholieren verlaten vroegtijdig de school.
Het kenmerk en de kracht van de wijk is juist dat
men vooral werkzaam is vanuit de eigen woning
in ateliers of werkplaatsen in beroepen die vallen
onder het ambacht en vakmanschap.
Midden in het oudste gedeelte van de wijk, het
zogenaamde historische hart van Oud Charlois,
ligt een bouwblok dat zowel technisch als
functioneel verouderd is. Het heeft vrij dichte
gevels wat een gesloten straatbeeld oplevert
en het heeft een onaantrekkelijk volgebouwd
en ontoegankelijk binnenterrein. Een gedeelte
van het bouwblok wordt momenteel gebruikt
door een groep kunstenaars die daar tijdelijk in
mogen zitten, om leegstand te voorkomen, maar
er moet een nieuwe invulling komen, voor dit
gedeelte van het bouwblok, als het contract met
deze kunstenaars afloopt. In een ander gedeelte
van het bouwblok zit momenteel een moskee,
die vanwege ruimtegebrek op zoek is naar een
vervangende locatie, ook hiervoor moet een
nieuwe invulling worden gevonden.
Het gehele bouwblok is verder erg vervallen
en moet de komende jaren worden opgeknapt
en gerenoveerd. Het voldoet niet meer aan de
neprewtnosdats & ruutcetihcra
 LOCATIE EN INGREPEN
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

huidige eisen van deze tijd. Het bouwblok ligt

verder midden in het historische hart van de wijk,
is herkenbaar bij de bewoner, ofwel de vakman
uit de wijk. Hierdoor is het uitermate geschikt,
om de transformatie en functiemenging, die het
onderzoek ‘De Vakman Centraal’ voorstelt, op
toe te passen. Het kan door de vernieuwing die
het met de transformatie ondergaat een nieuwe
identiteit krijgen, waarbij de huidige bewoner
01 > Locatie bouwblok, met dichtbebouwd, ontoegankelijk van de wijk het gebouw kan blijven gebruiken.
binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN

Een gedeelte van het bouwblok is zo verouderd

Bouwblok dat op die plek nieuwbouw wordt gerealiseerd,
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
met respect voor de oudbouw. De kop en
de staart van het bouwblok hebben een
dusdanige architectonische kwalitiet, dat
deze gedeeltes worden behouden en geheel
worden gerenoveerd. Het casco wordt geheel
heringericht ten behoeven van de functies
wonen met werken. Door het creëren van
02 > Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- doorgangen en het toevoegen van etalages ter
werkwoningen en herinrichten binnenterrein
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN plaatse van de ateliers en werkplaatsen wordt
Nieuwbouw op vrijgekomen locatie > toevoegen woon- werkwoningen en herinrichten
het gesloten gevelbeeld geopend en krijgt het
binnenterrein > onder nieuwbouw stallingsgarage voor hele complex binnenterrein weer de identiteit en levendigheid
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
die het nodig heeft. Door de routes die ontstaan
wordt het bouwblok met het binnenterrein
onderdeel van de openbare ruimte. De ateliers
en werkplaatsen worden bezocht door klanten en
belangstellenden. Het zien van de arbeid levert
een kwaliteit aan het dagelijkse leven in de wijk
en vergroot de levendigheid. Het wonen bevindt
03 > Creeren doorgangen, openen gevelbeeld > binnenterrein zich op korte afstand van het werken. Gedurende
wordt onderdeel van de openbare ruimte
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN de hele dag is er activititeit op en rondom het
Creeren doorgangen, openen gevelbeeld door middel van werkplaatsen
bouwblok.
> binnenterrein wordt onderdeel van de openbare ruimte
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
Het binnenterrein krijgt een schakeling van
Bestaand Toekomstig
Wolphaertshof
drie verschillende hoven, die er voor zorgen
Japans hof
dat elk gedeelte van het bouwblok een eigen
identiteit krijgt, met de daarbij behorende
bedrijvigheid. In het eerste en kleinste hof zorgt
een rond atrium voor intimiteit. In het tweede
hof zijn er werkplaatsen en ateliers, die hun
Gouwplein
04 > Verankering in de wijk > gebouw als knooppunt door entrees aan de straatzijde hebben, maar zich
doorgangen, leiden naar pleinen en andere hoven in de omgeving
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
uitstrekken tot aan het binnenterrein. Hier
ontmoeten de verschillende bedrijven elkaar op
Verankering in de wijk, ook door de functiemenging
> gebouw als knooppunt door doorgangen, leiden naar pleinen / hoven in de omgeving een binnenstraat in het hof. Het laatste hof, is
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE
Kunsthof
GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
een lang en uitgestrekt hof, ten behoeven van
Wolphaerthof de creatieve sector. De aaneenschakeling van de
verschillende hoven en identeiteiten zorgen voor
Gouwhof herkenbaarheid bij de bewoner en levendigheid
voor de wijk.
Beheerderswoning
_
/ expositieruimte
05 > Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende Dit is een bewerkte versie van de originele tekst, ingezonden bij
identiteiten de prijsvraag ‘Zo Wil Ik Wonen’, uitgeschreven door NEPROM,
dE vAkmAN CENTRAAL - wOON-wERkPLAATsEN
BNA en Nederland Wordt Anders. ‘De Vakman Centraal’ haalde
de eerste prijs bij deze prijsvraag. De visie, het concept en de
Aaneenschakeling van drie hoven met drie verschillende identiteiten
strategie is verder getoetst in mijn afstudeeropgave aan de TU
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN
Delft - ExploreLab Veldacademie Oud Charlois. Lees meer of
neem contact op via www.devakmancentraal.nl - © augustus
2010 - Sander Smoes
_

06 > Toekomstbeeld verankering nieuwe binnenterreinen en

pleinen in de wijk
Artikel behorende bij de visie en strategie ‘De Vakman Centraal’ > www.devakmancentraal.nl > Sander Smoes - Smoes Ontwerpen > ©2010 > Pagina 8 van 8
Toekomstbeeld verankering door doorgangen en hoven naar toekomstige nieuwe binnenterreinen
fUNCTIEs // LOCATIE EN INGREPEN GEBOUwPRINCIPE GEBOUw EN HOvEN wOON- wERkwONINGEN

79
architectuur & stadsontwerpen
Onderzoekslab en
ideeënprijsvragen
verkenningen
naar een ander
Nederland.

Magazine #2
 De Vakman
Centraal
Smoes Ontwerpen (Sander Smoes) &
Woonstad Rotterdam

De Vakman Centraal
De Vakman Centraal richt z’n pijlen
op de bestaande woningvoorraad. Dit
concept streeft naar vergroting van de
multifunctionaliteit in een wijk door
ateliers en werkplaatsen voor kleinschalige
bedrijvigheid toe te voegen. De jury
zei hierover: ‘De Vakman Centraal
pakt bestaand vastgoed aan en richt
zich op functiemenging in bestaande
woonomgevingen. De indieners hebben
oog voor vaak vergeten bedrijvigheid en
roepen daar veel sympathie mee op. Het
‘nieuwe werken’ concept is zo uitgewerkt
dat het vanzelfsprekend lijkt’.

Vervlechting van de functies wonen met werken

#62
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop Ontwerpsessies Openbare ruimte
(OOR)- ‘Schuilplaatsen voor Oud Charlois’
April 2010, 2de prijs behaald bij landelijke competitie

In collectief opdrachtgeverschap van Deelgemeente Charlois en

de woningcorporaties Vestia en Woonstad is door twee groepen
een aantal ontwerpvoorstellen gemaakt voor de openbare ruimte
in Oud Charlois. Dit in het kader van de jaarlijkse OOR workshops,
georganiseerd door Stadswerk. Tijdens deze drie-daagse
intensieve workshop werd er in klein teamverband van maximaal
vijf deelnemers uit verschillende ontwerpdisciplines gewerkt aan
een de opgave. De Veldacademie Oud Charlois fasciliteerde deze
workshop vanuit de wijk zelf.

In het voorstel ‘Schuilplaatsen voor Oud Charlois’, was het autoluw

maken van de wegen rondom de kerk van Oud Charlois en deze
inrichten met hagen en banken goed door de jury ontvangen
om de openbare ruimte een nieuw leven te bieden. Door deze
ingrepen ontstaan er hybride ruimtes die een scheiding vormen
tussen de stoep en de straat. De plekken die ontstaan vormen
een nieuw deel van de openbare ruimte en worden gebruikt door
bewoners en passanten. De jury noemde dat de groep een sterke
analyse had gemaakt en daardoor kwam de groep met structurele
oplossingen. Team workshop Harmen Knoop, Marlou de Jong, Pieter
van der Kooij, Gijs Sanders en Sander Smoes.

Schets voorstel nieuw profiel

83
architectuur & stadsontwerpen
Voorbeeld hybride zone in de wijk Oud Charlois

Man gebruikt de hybride zone als zitplek

neprewtnosdats & ruutcetihcra

 St. Clemenskerk

Cha l
rlois inge
se - s
Kerk

Aanpak straatprofielen en autoluw maken van kerkplein

blok Fasering en aanpak straatprofielen

85
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop ‘Archeologie
van de Rozenkas’, Lent
Augustus 2005, AvB Arnhem
Een Rozenkas te Lent. Op
de nominatie om gesloopt te
worden. Vlak voor de sloop van
deze kas mocht er een groep
studenten van de Academies
van Bouwkunst Arnhem en
Amsterdam een weekend de kas
in. Doel van de workshop was de
essentie van de kas te vinden en
deze uit te beelden, zodat na de
sloop de kas ook zou voorleven.
Onder leiding van Machiel Spaan en
Jan Peter Wingender.
Wij zetten de rozen buiten
De vorm van de kas in haar
essentie. De kas op haar best.
Analyserend binnen – buiten.
Rechthoekig is de kas.
Rechthoekig is de constructie, de
kolommen in de stramienen.
De gevels, de daken, de paden in
de kas.
De rozen op ronde stengels.
Rond in al haar schoonheid.
architectuur & stadsontwerpen
Besproeid met tuinslangen,
rond is de vorm.
Verwarmingsbuizen brengen de
rozen tot bloei.
Met rozenpotten is het zoeken
naar het ritme van de kas.
De potten geven de maat aan.
De maat die de kas vormt.
De vorm van de kas
teruggebracht in essentie.
De bedden en de paden,
de waterleidingen en de
kolommen van de kas.
De rozenpotten beginnen al kas
te worden.
Het is niet ontvluchten uit,
maar loskomen van de kas.
Een groene weide geeft
bevrijding.
De rozenpotten zetten de
bevrijding voort.
Stramien voor stramien.
Puzzelend naar het optimale.
Niet geboden aan een bepaalde
context, want het gevoel van de
kas is de kas. Waar zij ook is.
De kas komt tot leven!
87
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Installatie met bezoekers op een plein in Nijmegen

89
architectuur & stadsontwerpen
neprewtnosdats & ruutcetihcra
Workshop ‘One Room’ > een zoektocht naar
materiaal, kleur en ruimte!
Januari 2004, gepubliceerd in ‘Tastenderwijs’ AvB Arnhem
Doel was, door gebruik van een simpel materiaal een tijdelijke
ruimte te creëren. Een ruimte met als doel de ruimtelijkheid in
uiterste essentie te ervaren. Het schilderij ‘De dorpelwachters
der Zee (1901), van Jan Toorop, diende als inspiratie. Getrokken
door de tweestrijd die het doek naar voren brengt is de keuze
voor het materiaal voor de installatie gemaakt. Het materiaal, de
schuurspons, maakt het gevoel van het schilderij tastbaar. Zacht en
kleurrijk van binnen, doch hard ruw en onverstoorbaar van buiten.
Dit materiaal gaf de ruimte vorm en maakte het benaderbaar en
tastbaar. De ruimte die uit de aan elkaar gelijmde schuursponzen
ontstond, zorgde letterlijk voor publieke toenadering van de
installatie. Onder leiding van John Bosch en Gordon Haslett.

Installatie in de maak

91
architectuur & stadsontwerpen
Inspiratie uit Dorpelwachters der Zee, Jan Toorop, 1901

Expositie installatie ‘One Room’

neprewtnosdats & ruutcetihcra

 93
architectuur & stadsontwerpen
Jan Toorop
Dorpelwachters der Zee
1901, olieverf op doek

Anselm Kiefer
Varus
1976, olieverf en acrylverf op jute

29

neprewtnosdats & ruutcetihcra

en
-
ne-
i-
es- John Bosch en Gordon Haslett
t
nde From Things to Feelings
dt
and Back
In these workshops we will
en- journey between the concrete,
tangible world of solid things
an and the abstract, intangible
world of sensation and fee-
ijn ling. The topic is of course
vast but don’t worry. We are
n going to deal with only a very
n me think of something soft or hard.
small, yet significant part.
leg-
We start the exercise by loo-
n king at paintings. Paintings
are solid and tangible, they
r are things. They are charac-
de terised by their size, their
s format, the canvas used, the
type of paint, the finish and
even by their smell. The effect
o-
of a painting however is often
ore-
i-
less tangible. Paintings create
or- strong feelings, emotions and
n sensations for the observer.
n The role of painting has
changed significantly with
the rise of photography, film,
television and digital commu-
nication. Its use as a means
van of representation has been
de
marginalized. Yet painting
er-
fort
still exists exactly because
of its unique ability to mani-
pulate feeling, emotion and
e
sensation.
The English painter Francis
Bacon used photographs from
ven
books and magazine as his
source material. He searched
for photographs that ‘hit’ him.
Examples included images of
operations from medical jour-
nals and wild animals from
National Geographic maga-
zine. He put the sensations
created by these images into
his paintings. In Bacon’s
words his paintings “went
straight for the nervous sys-
tem”. Exactly what he meant
by this can only be ‘felt’ by
standing in front of a Bacon
painting.
Publicatie ‘Tastenderwijs’ AvB Arnhem
architectuur & stadsontwerpen
Step 1 The Painting Step 5 The Sensation
Work in teams of two. Choose a Present the room to the other par-
painting, a painting that does some- ticipants at the final workshop.
thing for you. A painting you that Invite visitors into the room and
you find nice or interesting is not ask them about their reaction to it.
enough. Better a painting that really Are any of the feelings you had for
pisses you off than a painting that the painting contained within the
you find only nice. Don’t get too room? Or does it in fact create
metaphysical, your reaction can be completely new sensations?
as simple as; it makes me want to
touch it, it makes me feel small, it The journey from things to feelings
makes me happy or sad, it makes and back will no doubt have been
complicated, difficult, frustrating but
The important thing is that the hopefully inspiring. Like all great
painting gives you a strong feeling journeys the last step is to sit back,
that you can communicate with relax and remember the experiences
others. A good way to do this is just that you had along the way, prefer-
to go to a gallery and don’t come able together with a drink or two!
out until you have got yourselves
a suitable painting!
p.24 Bastiaan Buurman
Step 2 The Materials
The end result of these workshops
23
will be a room built at full scale
(one to one). This is described in
step 3. To build the room you will
need suitable materials. You have
a very limited budget so use all
your initiative, contacts and influ-
ence to get hold of anything you
p.26 Peter Spoelstra
think you can use.
Step 3 The Room
Design a room based on the
following:
- It is a room for one person only.
- The only purpose of the room is
to create a feeling and/or sensation.
- This feeling and/or sensation
will be based on your reaction to
the painting in step 1. p.28 Sander Smoes
- The room may or may not contain
an image of the painting.
Unlike most architectural commis-
sions every detail of this room is
under your control. Think about it
in terms of looking, listening, touch-
ing, smelling and perhaps even tast-
ing. The ability to touch the room
is particularly significant as this is
exactly what you cannot do with p.28 Serge van de Moesdijk
the painting.
Step 4 The Building
Build the room. The building site
will be the exhibition hall of the
Academie (Oude Kraan). The
Academie’s workshops and tech-
nicians will be available.
95
os dna
... no

neprewtnosdats & ruutcetihcra

and so
on ...

architectuur & stadsontwerpen

 -trop
oilof

neprewtnosdats & ruutcetihcra

ln.seomsrednas@ofni E 57 462 57 – 01)0( 13+ T C
3 naalsleoP rosseforP A
ln.seomsrednas.www I 96 778 222 – 6)0( 13+ M madrettoR PE 8203