Professional Documents
Culture Documents
Y
BURIMET ENERGJITIKE NË SHQIPËRI
c
Energjia elektrike ka nje tendence ne rritje te çmimit, rritje e cila po fiton nje rendesi gjithnje e
me te madhe.Kjo tendence i dedikohet arsyeve nga me te ndryshmet.Burimet energjitike me
prejardhje fosile jane drejt limiteve të tyre të fundit, në disa vende burimet janë të kufizuara,
konfliktet ndërshtetërore sjellin gjithashtu rritje te kostos, në disa vende mungojnë investimet në
infrastrukturë dhe shume faktor të tjerë sjellin rritje të cmimit të energjisë.
OY energjia dellore ku sasia e energjisë mesatare variaon nga 1185 ne vit deri në
1700 madje në disa zona të vecanta ajo arrin deri në 2200
OY energjia e erës e cila luhatet në shpejtësite mesatare nga 0.8 deri ne 6.6
OY energjia hidrike
Hidro-energjitika ntë Shqipëri. Shqiperia ka një rrjet të dendur hidrografik dhe pasuri të mëdha
ujore. Siperfaqja hidrografike ze nje hapsire prej 43 305 , nga të cilat 28 550 janë
brenda kufirit të saj shtetëror. Rrjeti hidrografik i Shqiperisë përbëhet nga 11 lumenj kreysore, të
cilët, së bashku me deget e përrenjtë e mëdhenj, arrijnë në 152. Në pellgun ujëmbledhës të rrjetit
hidrografik të Shqiperisë, ndodhen 247 liqene të tipave dhe permasave të ndryshme, me një
siperfaqe të përgjithshme prej 1210 dhe me vëllim të përgjithshëm të ujrave prej afro 60
miliarde m3/vit. 5 liqene artificiale, disa rezervuare ujitje e 200 burime nëntokësore, me prurje
200
secili. Pra sic edhe shikohet burimet hidrike janë të kënaqshme. Në këto kushte me të
drejtë mund të ngrjmë pyetjen:
X
Y
c
Y
6 Y c c
66
Investimet e mëdha në energjitikë zene nje peshe specifike ne buxhetin e shtetit, gje e cila
do te ishte e pa mundur pa ndikimin e fonacioneve nderkombetare, gjithashtu edhe investimet
energjitike me lëndë djegëse me prejardhje fosile kanë kosto të lartë investimi. Pra, rruga e
vetme e prodhimit të energjise elektrike mbeten burimet energjitike të rinovushme me kapacitet
të vogël prodhimi. Në ipiantistikën e prodhimit të energjisë elektrike me burime të rinovushme si
era apo energjia diellore nuk kemi eksperienc. Kjo ndoshta është dhe arsyeja pse mungojnë
investimet në këtë drejtim.
Sic dihet situata e prodhimit te energjise elektrike në Shqipëri ka nje varesi te plote nga
kaskada e Drinit,e cila në kapacitete maksimale arrin prodhimin rreth 26 miljon ,
ndersa konsumi i brendshëm arrin rreth 16 miljon . Pra, elektriciteti varet totalish prej
prurjeve hidrike në lumin Drin dhe nga reshjet.
Me qënë se kemi reliev gjeografik mjaf të thyer dhe burime hidrike të shumta në numër,
por me prurje relativisht të vogla, një rrugë për dalien nga kriza është ndërtimi i HEC-ve te vogla.
Për ndërtimin e veprave energjitike qeveria shqiptare ka bërë ndryshime në legjislacion, me
politika simuluese.
OY
OY Ô
Y
c
Y
Grupi i parë, në praktikë njihet me emrin turbina elton
Y
Y
$%
&
Y
c
Y
Turrbinat aktive shfrytëzojnë ngarkesën hidrike, ndersa turbinat me reaksion shfrytëzojnë
prurjen. Pra turbina Pelton perdoret kur kemi ngarkesa relativisht të mëdhaja dhe prurje te vogla,
turbina Frencis perdoret kur kemi prurje dhe ngarkesa relativisht mesatare, ndersa turbina Kaplan
përdoret kur kemi ngarkesa të vogla dhe prurje relativisht të mëdha.
Në vendin tonë përdorimi i turbinës Kaplan eshte i pa përdorshëm për vetë faktin se
lumenjtë nuk kanë prurje të mëdha. Përdorim të gjërë kanë turbinat Frencis dhe Pelton. Sic u
përmend dhe më sipër Shqipëria është e pasur me burime hidrike në lartësi të mëdha dhe me
prurje të vogëla. Në këto kushte përdorim të gjërë merr turbina Pelton.
Për zgjedhjen e një turbine në varësi të prurjes dhe të ngarkesës bazohemi tek diagrama e
mëposhtëme.
' (
"
"
)
*
Y
c
Y
66 Y
6
Lester Allan Pelton në vitin 1879 zbuloi turbinën me të njëjtin emër në Kaliforni. Ai e
bëri këtë zbulim duke u mbështetur në vrimat e hundës së lopës. Baza e cdo zbulimi mbetet
natyra. Dhe në vitin 1880 ai mori patentën e ksaj makine. Konstruktimin i kësaj turbine është
paraqitur në fig1.1. b. Nga kjo figurë duken qartë elementët konstruktiv të rotorit të turbinës, të
cilët më kryesorët janë:
a)Y Disku ± i cili mbeshtetet në një aks vertikal ose horizontal në varesi të zgjedhies që
bëjmë.
b)Y Lopatat punuese ± kanë formën e lugës së 2-fishtë, të cilat janë të montuara në diskun
rrotullues. Lopatat bashkë me diskun formojnë rotorin e turbinës.
c)Y Hundëzat ± të cilat shërbejnë për të drejtuarë rrymën e fluidit për në lopat por jo vetëm,
pasi në hundza bëhet edhe rritja e shpejtësisë në mënyrë që të rritet energjia kinetike e
fluidit. Hundzat kane formën dhe luajnë rolin e dizave me anë të hundzës behet rregullimi
i shpejtësisë dhe prurjes.
Y
c
Y
' ,"
·Y Ô
-
"
% %
Ashtu si në turbinat e tjera Kaplan apo Frencis, që kryejnë ndryshim të rrjedhës së fluidit,
edhe në turbinat aktive kryhet ky devijim por më i madh. Rryma ndryshon drejtim deri në 180o
nga drejtimi fillestar, ndryshimi tjetër midis tyre është se në turbinat aktive shpejtësia e fluidit
tentohet të behet zero në mënyrë që të fitohet rendimenti maksimal. Praktikisht kjo nuk
realizohet.Si rezultat i shpejtësisë së madhe të fituar fluidi kryen punë.
Y
c
Y
Me qënë se turbina Pelton do energji kinetike të madhe ne mënyrë që të jap rendiment të lart,
tubat ne afërsi të turbinës vjnë duke zvogëluarë seksionin e tyre deri sa arrijnë në hundza me
gjilpërë. Në një turbin Pelton numri maksimal e hundzave që mund ti vendosen është 6. Rritja e
mëtejshme e numrit të hundave sjell rënien e rendimentit
.
"
Turbinat Pelton sic e kemi thënë edhe më sipër, mund të montohen në dy mënyra:
Y
c
Y
/
Y
c
Y
··Y Ô Ô
Për të llogaritur një turbinë, cfarë do lloji qoftë ajo, na nevojiten 2 parametrat bazë
për zgjedhjen e turbinës prurja totale Q ' dhe ngarkesa hidrike H . Në bazë të diagramës
të fig.1. zgjidhet lloji i turbinës. Në varësi të llojit të turbinës bëhet edhe përmasimi konstruktiv.
Po përqëndrohemi tek llogaritjet konstruktive të turbinës Pelton.
n = numurin e rotullimeve
d 1 = diametri i rrymes
0 (
1 %"
%
#
a) Numuri i rotullimeve mund te percaktohet nga grafiku ne fig.1.1 ne varesi te ngarkese H dhe
.
prurjes per dize 2 / (
( vlera eshte dhene per rryme sinkrone 50 Hz.) ose ne funksion te
numurit specifik 3 i cili llogaritet me formulen :
Y
c
Y
. 0,75
/
3 /
dhe qe ketej 3 /
(3.1)
) 0,75 .
2 /
3 /
= numuri specifik i rotullimeve ne min 1
H= ngarkesa ne m
.
` /
prurja ne volum per nje dize.
4 `
%
&
% #
Tab.2.1 5 %
&
%
#
1800««1650 3«.4
1650««.700 4«.6
700«« 350 6«.9
Y
c
Y
c)Y Diametri D 1 . Diametrin e mesatar te rotorit ( diametri i distances se aksit te rrymes nga
aksi i rotorit) fig.3.3
6 ,
"
#
1 2 ) (3.2)
1
1 (3.3)
d
kete vlere te D 1 mundet ta kontrollojme ne grafikun 1.1. dhe po qe nevoja mund ta korigjojme.
Y
c
Y
.
4 ` /
1 (3.4)
d &1
.
2 /
prurja ne volum per nje dize.
&1 & 2 ) ku & quhet koeficient i dizes dhe merret 0,96 º 0,99.
d) Numuri i lopatave 7 mund te percaktohet me metodikat e dhena nga
6 1994 dhe
.1989.Ndërkohë mund të na vijë në ndihmë tab.3.2 e mëposhtëme:
Raporti
(1 / 1 1/6 1/8 1/10 1/15 1/20 1/25
Numuri i
lopatave 17...21 18...22 19...24 22...27 24...30 26...33
d)Y Forma ideale dhe përmasat e lopatave nuk mund të përcaktohen teorikisht. Për të marrë
një rendiment të lartëe dhe për të siguruar qëndrueshmëri mekanike dhe rezistence kundër
erozionit, në fig 3.5 paraqet nje grafik per raportin (1 / .
Y
c
Y
Ndërsa në fig.3.4 jepen dimensionet kryesore të një lopate në funksion të d 1 Në fig.1.6 është
dhënë një vizatimi thjeshte i një lopate të turbines Pelton.
`
%
#
Y
c
Y
666 Y c
'. `
(
%
:
" ,; ):< "
ne vizituam dhe ndoqëm nga afër për disa caste punimet që bëheshin në hidrocentralin e Sasaj.
Ky impiant është njëkohësisht në proces ndërtimi dhe montimi
' #"
%
%
Y
c
Y
Rreth kësaj vizite po japim disa hollësira që vëzhguam.
Vendi ku po ndërtohet HEC është bregdet, lartësia e impiantit arrinte gati 5 nga niveli i detit,
sic tregohet edhe në fig.3.3.
'' #"
%
" ):<=
Burimi i ujit arrin lartësin nga niveli i detit 220 , me një prurje rreth 5 ' . Mbi bazën e
këtyre të dhënave nga diagrama e
' zgjedhim llojin e turbinës, gjë që për rastin tonë i takon
të jetë turbin Pelton me dy hundëza. Kujdes duhet patur kur zgjedhim turbinën, për parametrin e
prurjes, pasi parametri i dhënë është prurja totale, gjë që nuk do të thotë të ndërtojmë impiantin
me një turbinë. Prurjen e dhënë e ndajmë mbi bazën e turbinave që do të instalomë në impiant.
Për rastin tonë HEC-i i Sasaj është ndërtuarë me dy turbina me prurje gati 2.5 ' secila.
Y
c
Y
'-
&!
Y
c
Y
Për llogaritjen e parametrave të turbinës, përvec metodës klasike të llogaritjes me dorë, tani në
shërbejnë edhe softet përkatëse. Softi që mund të na shërbejë për llogaritjen e parametrave mund
të jetë d .
'.
Në bazë të turbinës që na del nga diagrama e fig. 1.3. zgjedhim edhe këtu llojin e turbinës qëdo
të llogarisim, rasti jon Pelton. Pas zgjedhies së opsionit turbin Pelton do të marrim fig.3.6.
'/.
Y
c
Y
tek dritarja e hapur zgjedhim oipsionin
, në mënyrë që të fusim të parametrat e
turbinës. Do të na hapet driartja si në fig.3.7. dhe fusim të dhënat tona.
'0
Klikojmë opsionin Continue dhe do të na hapet dritarja e mëposhtëme, në të cilën jepen disa
zgjidhje për turbinën që mund të përdorim.
'4
Y
c
Y
Ne po pranojmë zgjidhjen e variantit 4, e cila ka parametrat bazë si më poshtë: diametri primitiv
(% > 488 , shpejtësia e rrotullimit 333.3 , shpejtësia specifike e rrotullimit
19 .3 , numri i hundëzave > . Bëhet kjo zgjidhje për shumë arsye, shtimi i
numrit të hundëzave do të na shtonte problemet e montimit, pranohet kjo zgjidhe edhe për faktin
se diametri primitiv është numër i plotë. Për të vazhduarë më tej po klikojmë butonin <
,
dhe do të na hapet dritarje si në fig.3.9.
'6
'8
Y
c
Y
'.
Në këtë dritare na jepen 3 opsione. Tek opsioni i parë zgjidhet turbina me bosht `
? pasi
edhe në Sasaj turbina është zgjidhur me aks vertikal (fig.3.12.)
'
Y
c
Y
dhe tek opsioni i dytë zgjedhim mbështetja e boshtit në $
. Tek opsioni i tretë nuk bëjmë
ndryshime. Për të vazhduarë më tej konfigurimin e turbins zgjedhim butonin Continune dhe do të
na hapet dritarja si në fig.3.13.
''.
Nga dritarja e hapur duket qartë, që të gjitha opsionet dhe nënopsionet janë të aktivizuara.
GY5%
± ky opsion përbëhet nga tre dritare baz, të cilat vijojnë si më
poshtë.
Kjo dritare ka pamjen si në fig.3.14. Në tabelën e parë jepet puna dhe eficensa e turbinës për
prurje të ndryshme, ndërsa në anën e djathtë të dritares jepet performanca e turbinës në
maksimumin e outputeve. Në qoftë se duam që të printojmë të dhënat e ksaj faqeje klikojmë
# @
% dhe në qoftë se duam që të vazhdojmë klikojmë Next Page, këto veprime mund ti
bëjmë për cdo raport të performancës së turbinës.
Y
c
Y
'-.
Pas klikimit 5
A #
do të na hapet dritarja si në fig.3.15. në këtë dritare jepen karakteristikat
gjometrike të hundzave të turbinës.
'..
Y
c
Y
Në dritaren e tretë të këtij nënopsioni na jepet pamja vizuale dhe karakteristikat gjometrike të
dhomës ku montohet turbina.
Y
c
Y
&
'/.
Fig.3.16. a. është dhënë nga programi, në të cilën jepen karakteristikat gjeometrike të turbinës
dhe elementët kryesor të turbinës. Ndërsa në fig.3.16.b. jepet pamja e marrë nga impianti, në të
cilëm duken qartë karakteristikat gjeometrike të dhomës ku do të montohet turbina. Në
fig.3.16.c. jepet pamja e jashtëme e karkasës dhe e degëzimit të hundëzave.
Në këtë diagram jepet performanca e turbinës në varësi të ngarkesës me prurjen. Nga diagrama
duket qartë se si ndryshon rendimenti i makinës kur ndryshon prurja, pasi prurja është i vetmi
element që mund të ndryshojë, meqënë se ngarkesa pë këto lloj HEC-e është e pa ndryshueshme.
Y
c
Y
'0.
GY5% <% ± Nga klikim i këtij opsioni do të na hapet dritarja si në fig.3.18. pasi
të kemi furtur ngarkesën maksimale teorike menjëherë në monitor na shfaqet
karakteristika e punës së turbinës. Kjo karakteristik shoqërohet me tabelën përkatëse të të
dhënave (fig.3.18.a.)
Y
c
Y
'4.
Kjo kurbë tregon karakteristikën e makinës, se si ndryshon fuqia dhe eficensa e turbinës kur
ndryshon prurja.
Y
c
Y
A · ÔÔ Ô ÔÔÔ .
Sic e kemi përmendur edhe më sipër turbinat Pelton shfrytëzojnë energjine kinetike që
zotëron fluidi, për ta shndërruarë në energji mekanike, e më andej nga gjeneratori elektrik në
energji elektrike. Gjithashtu kemi përmendur se për të rritur energjinë kinetike të fluidët, ne
ngushtojmë seksionin e tubacionit në formën e dizave, sic tregohet edhe nëfig.3.19.
'6 5
&
ngushtimi vjen në mënyrë graduale deri sa arrihet niveli i llogaritur të hundzës e cila ka pamjen
si në fig.3.20. Në fig.3.20.a. është dhënë hundëza e marr nga programi dhe në fig.3.20.b. hundëza
e fotografuarë në HEC- in Sasaj. Me anë të hundzës bëhet kontrollimi i prorjes, numrit të
rrotullimeve, lëshimit dhe i ndalimit të turbinës. Pra, hundëza hynë tek elementët kontruktiv më
të rëndësishëm, për rregullimin e punës së makinës.
Kujdes shumë i madh duhet patur kur marrim masën e ndalimit të turbinës, pasi ky është
një operacion shumë delikat. Nga kjo masë e ndërar e gjithë energjia kinetike e fluidit kthehet në
energji potenciale, si rrjdhim në hundëz mund të na shkaktohet grushti dinamik, i cili do të ishte
dëm i konsiderushëm për mbarvajtjen e procesit të punës. Për të rregulluarë këtë proces janë
gjetur elementët konstruktiv, me anën e deflektorëve (fig.3.21.) të tipeve të ndryshëm bëhet e
mundur shmangia nga pozicioni fillestar i rrymës së fluidit derisa arrihet mbyllja graduale e
plotë.
Y
c
Y
'8
Y
c
Y
'
Elementi tjetër i rëndësishëm konstruktiv janë edhe lopatat punuese, për të cilat kemi folur
më sipër edhe për përmasat gjeometrike. Programi d na jep pamjen vizuale se si
godet rryma e fluidit lopatat punuese (fig.3.22.)
'.
Cështje tjetër thelbësore mbi ecurin e procesit të punës është pozicionimi i aksit së
makinës. Turbinat Pelton mund të instalohen në dy mënyra:
GY
GY
le të përmendim e këtyre pozicioneve
Y
c
Y
'' %&
Y
c
Y
Menyrat e mbeshtetieve
GY avantazhet: jane kompakt (te vegjel)6 kerkojne minimumin e lidhjeve dhe kushinetave
GY disavantazhet: veshtiresi ne sherbime te gjeneratorit6 jane kufizuare ne dimensione te
vogla.
'-
"
! %
"
Y
c
Y
Y
'. %
"
!
"
Y