‹LKÖ⁄RET‹M

FEN VE TEKNOLOJİ
www.sbsfenci.com

Ö ⁄ R E T M E N
K I L A V U Z K ‹ T A B I

YAZARLAR
Dr. Tuncay TUNÇ
Necati BA⁄CI
Nuray YÖRÜK
Nihal GÜRSOY KÖRO⁄LU
Ülya ÇELT‹KL‹ ALTUNO⁄LU
Güzide BAfiDA⁄
Özgül KELEfi
‹nciser ‹PEK
Elif BAKAR

DEVLET K‹TAPLARI
‹K‹NC‹ BASKI
..................... - Ankara, 2008
M‹LLÎ E⁄‹T‹M BAKANLI⁄I YAYINLARI................................................................................: 4417
DERS K‹TAPLARI D‹Z‹S‹ .....................................................................................................: 1257

08.06.Y.0002.3602

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de
olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

ED‹TÖR
Prof. Dr. Bilal GÜNEfi

D‹L UZMANI
Sedat KANSU

ÖLÇME-DE⁄ERLEND‹RME UZMANI
Nuray OKAN

GÖRSEL TASARIM
N. Özgür ÜNAL
Ahmet Rasim KARS
Emel TOKER
‹hsan TÜRK

REHBERL‹K UZMANI
Hüseyin MÜRSEL

PROGRAM GEL‹fiT‹RME UZMANI

Melek AY

KATKIDA BULUNAN
Hatice Kübra AKÇAM

ISBN - 978-975-11-2943-7

Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Baflkanl›¤›n›n 19.04.2007 gün ve 94 say›l› kararı
ile öğrenci çalışma kitab› olarak kabul edilmifl olup Yay›mlar Dairesi Baflkanl›¤›n›n 19.03.2008
gün ve 1092 say›l› yaz›s› ile ikinci defa 32.500 adet bas›lm›flt›r.
 ..
MUSTAFA KEMAL ATATURK
 İÇİNDEKİLER
ÖĞRETMEN KILAVUZ K‹TABI’NIN TANITIMI...............................................................................................9-1
“FEN-TEKNOLOJ‹-TOPLUM-ÇEVRE” KAZANIMLARI ...............................................................................9-24
“B‹L‹MSEL SÜREÇ BECER‹” KAZANIMLARI .............................................................................................9-25
“TUTUM VE DEĞER” KAZANIMLARI .........................................................................................................9-26
FEN VE TEKNOLOJ‹ DERS‹ Ö⁄RET‹M PROGRAMI KAZANIMLARI ‹LE EfiLEfiEN
ATATÜRKÇÜLÜK ‹LE ‹LG‹L‹ KONULAR TABLOSU ...............................................................................9-26
FEN VE TEKNOLOJ‹ DERS‹ Ö⁄RET‹M PROGRAMI KAZANIMLARI ‹LE EfiLEfiEN
ARA D‹S‹PL‹N ALAN KAZANIMLARI TABLOSU ....................................................................................9-27
FEN VE TEKNOLOJ‹ DERS‹ Ö⁄RET‹M PROGRAMI 7. SINIF ÖĞRENME ALANLARI,
ÜN‹TELER ve ÖNER‹LEN SÜRELER ......................................................................................................9-28
GÜVENL‹⁄‹M‹Z ‹Ç‹N ..................................................................................................................................9-29
Ö⁄RETMEN KILAVUZ K‹TABI’NIN ORGAN‹ZASYON fiEMASI .................................................................... 10

1. Ünite: Vücudumuzda Sistemler ......................................................................13

m.
i fırçaladımis
dişlerim tfak
dım ve rlardı. Mu ğımda
ü yıka liyo
i, yüzüm beni bek ı elime
aldı
ımı
. Elim için bardağ Kahvalt
uyandım kahvaltı ek için geri çektim. en çıktım.
nden ler ü içm a
bah erke d bizimki Sütüm imi hızl ve evd min

r
Konula

2. Ünite: Kuvvet ve Hareket ............................................................................. 65-›

2.
ps
r Keo
tek ese nan bu
ulaşan a bulu
ümüze lası’nd yüksekliğin
e
da gün Giza Yay 0
biri olupınlarındaki binan›n her biri 2-7
ından yak katlı bir taşın
i harikas ti Kahire uzunluk elli yakın blok
ın yed ken ümüzde
Dünya’n . Mısır’ın baş metredir
(Bu
2.50 0.000’a ının gün Piramidi
i’dir 138 anıl an i bir yap ps
Piramid in yüksekliği ımında kull üklüktek Oysaki Keo ve bas
it
mid i yap bu büy kir ücü

r
Konula

3. Ünite: Yaflam›m›zdaki Elektrik ...................................................................99-b

3.

i
¤raftak
i¤ini, foto ok
çekleflt flt›¤›m›z birç
nas›l ger k rfl›la

r
Konula

7
 4. Ünite: Maddenin Yap›s› ve Özellikleri ............................................................ 129-b

4.

i
Geçmifl
n Öz ›,
Atomu en flapkam ›,
kap›s›n
Ç›kar›rk araban›n turan
Açarken , atomu olufl ›.
Anlad›m r›n varl›¤›n r etkileflt
i,
i.
›kla
Parçac Atomla fl gerçekleflt e,
maddey
Al›fl veri u gibi yeni
Nur top ldi. flikler,
ad› veri ve bile
Bileflik Element iriyle,
flt› birb klar da

r
Konula

5. Ünite: Ifl›k ......................................................................................................... 193-b

5.
,
yüzüne
en yer yeflil ve
klerind
derinli nda k›rm›z›, iminin
lerin ala ilefl
. Deniz aks›z bir eyle etk
›yoruz buc madd
da yafl uçsuz ›fl›¤›n rini
bir dünya ar uzanan gör ülmesi da renkle
renk klerin am
ne kad ks›z bir
ort
Rengâ ökyüzü Bu ren l

r
Konula

6. Ünite: ‹nsan ve Çevre ...................................................................................... 225-b

6.
iz
zlerim
lim. Gö doğal,
al ede rinin
ızı hay hangile hayal
attığım lerden olduğumuzu .
mizi kap uz ses a
ıp gözleri Duyduğum bir ormand söyley
elim
ine çık ruz? di de klarını

r
Konula

7. Ünite: Günefl Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ............................................ 249-e

7. :

ve
er i
ge nl şam
ge ze a ya
yd ım rs’d m
r Ma yaşa
ol sa otla ’da için
yo r tron Mars
gi di . As nce mak :
’a ırdım r. Be yaşa fik rim
Uz ay araştır uşla ayda
ı bu lm
ve
uz ol ar
ak am a
ızlar ğunu ayda ilg ili lm iy or
um
yıld i oldu uz le bi iri r ve
tis rs er şt
belir ü Ma ge nl ğu nu zelle nce
Çünk Ge ze ol uş tu ı gü r. Be
yok. yo k. uzay çeke da
en na sıl bence imi yafl›n
ok sij er in rim di kkat r, 12
nl ve da za
ze ge i se l r
Ha

Konula
r EKLER............................................................................................................................................ 278
SÖZLÜK ......................................................................................................................................... 313
KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 314

8
 ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI’NIN TANITIMI
Bu kitap, fen ve teknoloji dersi öğretmenlerine kılavuz olması amacıyla hazırlanmıştır. Ünitelerle ilgili açıklamalara
geçilmeden önce kitabın tanıtımının birinci bölümünde öğrencilerin bilgilerinin tazelenmesi ve onlara yeni bilgiler
verilebilmesi için fennin doğası ve işleyişi ile ilgili konular kısaca anlatılmıştır. İkinci bölümde kitabın temel aldığı
öğrenme yaklaşımı ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Üçüncü bölümde ise 7. sınıf fen ve teknoloji kitaplarının (Ders Kitabı,
Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı) ölçme ve değerlendirmeye bakış açısı ve bu konuyla ilgili olarak vurguladığı
noktalar üzerinde durulmuştur.
Bu bölümün dikkatli şekilde incelenmesi kitabın daha kullanışlı ve anlaşılır hâle gelmesini sağlayacaktır. Ders Kitabı
ve Çalışma Kitabı’nın küçültülmüş nüshalarını da içinde barındıran bu kitapta her ünite;

1. Üniteye Genel Bakış,

2. Konu Başlıkları ve Önerilen Süreler,
3. Kavram Haritası,
4. Üniteye Hazırlık,
5. Ünite Konuları,
6. Ünitemizi Özetleyelim,
7. Hayatımızın Neresinde?,
8. Atatürk’ten Bizlere, Bizlerden Geleceğe,
9. Ünite Sonu Değerlendirme Sorularının Cevapları,
10. Rehberlik Köşesi,
11. Eğlenceli Satırlar bölümlerini içerir.
“Üniteye Genel Bakış” bölümü, o ünitede verilen kazanımların diğer sınıflardaki fen kavram ve becerileriyle nasıl bir
ilişkisi olduğunun görülmesi amacıyla Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndan alınmıştır. “Konu Başlıkları ve
Önerilen Süreler” bölümünde, ünitedeki konuların sıralanma düzeni ve her bir konu için önerilen süreler yer almaktadır.
Ünite ile ilgili düzenlenebilecek gezi önerileri “Önerilen Geziler ile İlgili Ön Hazırlık” başlığı altında sunulmuştur.
“Kavram Haritası” bölümünde, ünitede yer alan kavramlar ve bunların birbiriyle ilişkisi öğretim programından alınan
kavram haritası aracılığıyla verilmiştir.
“Üniteye Hazırlık” bölümü, “Ünite Giriş Sayfalarının İncelenmesi” ve “Ön Bilgileri Yoklama Etkinliği” olmak
üzere iki alt başlıktan meydana gelmektedir. Ayrıca ünitede yer alan performans ödevi ile ilgili bilgi de bu bölümde
verilmektedir. Bu bölümle ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra, ünitede yer alan her bir konu “5E modeli” esas
alınarak ayrıntılı bir şekilde açıklanmaktadır. Ünite konularının anlatımı da kendi içinde bir sistematiğe sahip olup şu
başlıkları içermektedir:

1. Konuya Başlarken
2. Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?
3. Ders Kitabı’ndaki Bölümlerin 5E Modeline Göre Aşamalandırılması:
• Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
• Keşif Aşaması
• Açıklama Aşaması
• Genişletme Aşaması
• Değerlendirme Aşaması
4. Konu Biterken

Kitabın organizasyon şemasında bu başlıkların içeriğiyle ilgili gerekli açıklamalar yapılmıştır. Ünite konularının
bitiminden sonra “Ünitemizi Özetleyelim” bölümünde Ders Kitabı’ndaki ünite özetiyle ilgili öğrencilere yaptırılacak
çalışmaların açıklamaları bulunmaktadır. Ders Kitabı’nın bir bölümü olan “Hayatımızın Neresinde?” ile ilgili açıklamalar,
Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda da aynı başlıkla verilmiştir. Bu bölümde öğrencilerin fen, teknoloji, toplum ve çevre
arasındaki ilişkileri anlamalarını; bunların birbirlerini nasıl etkilediğini, nasıl geliştiğini ve insanların hayat şartlarını
iyileştirmek için nasıl kullanıldığını kavramalarını sağlamak amacıyla gerekli açıklamalar yapılmıştır.
“Atatürk’ten Bizlere, Bizlerden Geleceğe” bölümünde, Atatürk’ün eğitim, bilim ve teknolojiyle ilgili sözlerine,
görüşlerine ve anılarına yer verilmiştir. “Ünite Sonu Değerlendirme Sorularının Cevapları” bölümünde, Ders Kitabı ve
Çalışma Kitabı’ndaki değerlendirme sorularının cevapları verilerek bu bölümlerle ilgili gerekli açıklamalar yapılmıştır.
“Rehberlik Köşesi”nde ihtiyaç duyulduğunda kullanılması için rehberlikle ilgili etkinlikler verilmiştir. Son olarak
“Eğlenceli Satırlar” bölümünde eğitici ve eğlendirici bilgilere yer verilmiştir. Kitabın sonunda ölçme ve değerlendirme
ile ilgili ekler, sözlük ve Ders Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’nın yazımında yararlanılan kaynakların yer aldığı
kaynakça bulunmaktadır.

9-1
 1. BÖLÜM
FEN VE TEKNOLOJİNİN DOĞASI

Öğrencilerin fen ve teknoloji dersine karşı olumlu tutum geliştirmelerini sağlamak için öncelikle onlara fen ve
teknolojinin doğası hakkında bilgi verilmelidir. Bu bölümde öğretmenlerin fennin doğası ve işleyişi konularındaki
bilgilerini tazelemek ve öğrencilerine bilgi verebilmelerini sağlamak amacıyla bu konulara kısaca değinilecektir.
Fen, yaşadığımız dünyayı anlamak için izlenen sistemli bir yoldur. Fen, gözlem ve deneylere dayanan veri temelli
açıklamalarla sınırlıdır. Bu nedenle, deneysel kanıtlara ve bilimsel teorik bir çatıya dayandırılamayan açıklamalar
fennin bir parçası değildir.
Fen, bireysel olarak farklı tanımlanabilecek geniş kapsamlı bir süreçtir. Örneğin, fenne yabancı bir kişi onu bilimsel
bilgi topluluğu olarak görebilir; bir bilim insanı fenni hipotezlerin denenmesi için geliştirilen yöntem veya araştırma
yolu şeklinde tanımlayabilir; bir felsefeci ise, fenni bilginin doğruluğunu sorgulama yöntemi olarak dikkate alabilir ya
da çoğunlukla kabul gören bir tanımla fenni bilginin tabiatını düşünme, mevcut bilgi birikimini anlama ve yeni bilgi
üretme süreci olarak açıklayabilir. Fakat bunların ötesinde, kendisine fennin ne olduğu sorulunca bir fen ve teknoloji
öğretmeni aşağıdaki ifadelere öncelik verebilmelidir:

• Doğayı keşfetmektir.
• Gerçekleri teorilerle organize etmektir.
• Mantıksal muhakemedir.
• Bir keşfetme metodudur.
• Evrenin araştırılmasıdır.
• Organize edilmiş bilgi topluluğudur.
• Doğruyu bulmaktır.
• Problem çözmedir.
• Gerçekleri gözlemlemek ve tanımlamaktır.

Tüm bu bakış açılarının fen ile bir bağlantısı vardır fakat her biri tek başına fenni tarif etmek için yeterli değildir.
Ancak bunların hepsi bir araya gelince fennin resmi ortaya çıkmaya başlar.
Fen, doğayı araştırarak onu anlamaya çalışmaktır, toplumda etkisi ve uygulanabilirliği olan organize edilmiş
bilgi topluluğu oluşturmaktır. Bu tanımlama bir fizikçi olan Edward Teller (Edvırd Telır)’ın ifadeleri ile paralellik
göstermektedir: “Bir bilim insanının üç tane sorumluluğu vardır: İlki anlamak, diğeri anladığını açıklamak ve
sonuncusu ise anladıklarının sonuçlarını uygulamaktır.” Dahası fen; gözlem, deney ve nedene dayanır. Anlamak,
açıklamak ve uygulamak anahtar kavramlarının yanı sıra gözlem yapmak, deney yapmak ve muhakeme etmek
kavramları kullanılarak fennin bir tanımı yapılabilir. Bu anahtar kavramlar, fen ve teknoloji derslerinin planlanmasında
ve öğretilmesinde önemli bir yere sahiptir.
Bilim insanlarının izledikleri genel sürecin anlama, açıklama ve uygulama basamakları sonucunda bilimsel bilgi
içeriği veya bilimsel ürünler olarak adlandırılan olgular, kavramlar, ilkeler, yasalar ve teoriler oluşur. Bu bilgiler ışığında
bilim insanları, kalp atışlarımızdan, kuşların göç etme nedenlerinden, yıldızların parlaklığına kadar uzanan geniş bir
yelpazede doğayı ve evreni insanlar için anlamlı hâle getirmeye çalışırlar. Bu sayede günümüzde karşılaştığımız
problemleri çözebilir, meydana gelen veya gelecekte olması muhtemel olaylar hakkında gözlemlere dayalı çıkarımlar
yapabilir veya henüz aydınlatılmamış gerçekler hakkında teoriler oluşturabiliriz.
Bilim insanları, farklı şekillerde çalışarak evrenle ilgili henüz açıklığa kavuşmamış olguları aydınlatmaya
çalışırlar. Bazı bilim insanları teorik çalışmaya yönelirken bazıları deneysel uygulamalara ağırlık verir. Bunların yanı
sıra bazı bilim insanları teknolojik tasarımlarla daha fazla ilgilenir. Bu farklılıklara karşın, bilim insanlarının hepsi
çalışmalarında bilimsel bir süreç izler. Öncelikle neyi aradıklarına karar verirler; ardından fikirlerini destekleyen
kaynaklar toplar, gözlemler-deneyler yapar ve alternatif çözümler üretirler.
Bilim insanları, ortaya çıkardıkları yeni ürünleri raporlaştırarak çeşitli iletişim süreç ve araçları ile diğer insanlarla
paylaşır. Bilimsel raporlar toplumla paylaşılmadan önce aynı alanda çalışan meslektaşlar tarafından dikkatlice
incelemeye tabi tutularak ürünün paylaşılması yönünde bir karara varılır. Daha sonra raporlar bilimsel toplantı, seminer
veya sempozyumlarda sunulur ya da bilimsel dergilerde yayımlanır. Unutmamak gerekir ki yayımlanmış çalışmalar
bilimsel çevreler tarafından tekrar incelenebilir ve ürün hakkında yeni eleştiriler yapılabilir. Bunların yanı sıra bilimsel
çalışmanın vazgeçilmez bir kuralı olan bilimsel çalışma etiğine uymak bilim insanlarının önemli bir özelliğidir.
Sonuç olarak değişik metot ve süreçler izlenerek elde edilen bazı bilimsel bilgilerin zamanla değişebileceğinin
bilinmesinde fayda vardır. Örneğin atomun yapısını açıklamak için tarih boyunca birçok teori ortaya atılmıştır ve
hâlâ bu konudaki çalışmalar devam etmektedir. Bunun sebebi, bilimsel bilgilerin, gözlem ve deneye dayanması ve
insanların gözlem yapma yeteneklerinin sınırlı olmasıdır. Görme duyumuzu kullanarak her şeyi görmemiz, işitme

9-2
duyumuzu kullanarak her türlü sesi duymamız ve dokunma duyumuz ile her şeyi hissetmemiz mümkün değildir.
Bu yüzden gözlemlenemeyen olaylar hakkında o ana kadar sahip olunan bilgiler, insanların düşünme becerilerini
kullanarak ortaya attığı ve bilimsel olarak kabul edilen bazı fikir, model ve teoriler zamanla değişebilir. Bu, fennin
doğasına ait bir özelliktir. Bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak (mikroskop, teleskop, radar vb.) gelişen
gözlem yapma olanaklarımız sayesinde farklı bulgulara ulaşılması kaçınılmazdır. Bu yüzden bütün bilimsel bilgilere
“mutlak doğru” şeklinde yaklaşmak sakıncalıdır.
Fen ile teknoloji arasında çok yakın bir ilişki vardır. Her ikisi de birbirinin ürünlerini kullanır ve birinde meydana
gelen bir gelişme diğerinin de gelişmesini sağlar. Teknoloji, fen gibi dünyadaki bütün kültürlerde uzun bir tarihî
geçmişi olan yaratıcı bir faaliyettir. Fennin amacı evreni anlamaya ve açıklamaya çalışmak iken teknolojinin amacı
insanların ihtiyaçlarını gidermek ve yaşam şartlarını iyileştirmek için çözümler bulmaktır. Teknolojide her zaman
birçok olası çözüm ve kaçınılmaz olan birçok ihtiyaç, amaç ve kısıtlama vardır. Bu nedenle teknolojideki temel kaygı,
toplum, ekonomi ve çevre açısından maliyet ve yarar dengesini gözeten en ideal çözümleri geliştirmektir.

Fenin Temaları

Bu kısımda bilim insanları ve fen öğreticilerinin hâlihazırda farkında olduğu ve yararlı olarak kabul ettiği fennin
diğer temalarına değineceğiz. Bu temalar fen eğitiminin planlanmasında, uygulanmasında ve analiz edilmesinde
kullanılır. Aşağıdaki şekil, bu temaların neler olduğunu göstermektedir. Fennin bu temaları, çeşitli kademelerdeki fen
eğitimi için bir gösterge olabilir. Dikkat edilirse fennin
“bilgi topluluğu” teması daha çok göze çarpmaktadır.
Diğer kısımları okumaya başlamadan önce fen ve
teknoloji derslerinizdeki deneyimlerinizi düşünün. Bu
deneyimler fen öğretimi ile ilgili size neler kazandırdı?
Öğrencilerinizin konular hakkındaki fikirlerini aldınız
mı? Öğretmeye çalıştığınız olguların ve bunlarla
ilgili fikirlerin nasıl ortaya çıktığını öğrencilerinize
fark ettirdiniz mi? Buluşlar, deneyler ve bunların
dayandırıldığı kural ve teorileri öğrencilerinizin
Düşünme Yöntemi Olarak Fen tartışmasına fırsat tanıdınız mı? Yoksa öğretim süreciniz
sonunda, öğrencileriniz fenni sadece bir bilgi topluluğu
Sorgulama Yöntemi Olarak Fen
olarak mı algıladı?
Bizce okullarda verilen fen ve teknoloji dersleri
teknik bilginin aktarılmasından öteye gitmelidir. Yani
Bilgi Topluluğu Olarak Fen
öğrencilerimiz bir bilim insanına benzer tutum ve
davranışlar sergilemek yolunda küçük yaşlardan itibaren
adım atmaya başlamalıdır. Ancak bu sayede anlamlı bir
fen eğitimi gerçekleşebilir. Bu ise ancak birazdan aşağıda
Fen ve Fennin Teknoloji, Toplum ve ifade edilecek temaların öneminin farkında olmak
Çevre ile İlişkisi ve bunları öğrencilerinize fark ettirmekle mümkün
olabilecektir. Aslında buraya kadar anlatılanları, bir
kişiye, balık vermektense ona balığın nasıl yakalana-
cağını öğretmeyi tercih etmemizle özdeşleştirmek pek
de yanlış olmaz.

• Düşünme Yöntemi Olarak Fen

Bilim insanları, olguları sorgularken zihinsel işlevlerini araştırmalarına yansıtırlar. Çoğu zaman bilim
insanlarının inançları, merakları, şüphecilikleri ve hayal güçleri hangi olguları neden araştırmaları gerektiği
konusunda referans noktası olmuştur. Çoğu bilim insanı, inandıklarının gerçek olabileceğini araştırır ve genellikle
kontrol edilemez şekilde meraklı görünür. Ayrıca bazı durumlarda hayal gücü onlar için daha anlamlıdır. Einstein
(Aynştayn) der ki: “Hayal gücü bilgiden daha önemlidir.” Dolayısıyla bilimsel bilginin ve teknolojik tasarımların
çoğu, bilim insanları ve mühendislerin hayal gücüne dayanmaktadır.
Bilim insanları doğadaki olguları açıklamak için çeşitli akıl yürütme yöntemleri dener. Bazen tümdengelim
bazen de tümevarım yolunu seçerler. Tümdengelim yönteminde makro düzeyden mikro düzeye doğru bir
açıklama yolu tercih edilir. Tümevarımda ise tümdengelimin aksine bir işleyiş vardır. Bilim insanları, olgular
hakkındaki bildiklerini daha ileriye taşımak için neden-sonuç ilişkisi kurmaya çalışır. Neden–sonuç ilişkisini
araştırmak modern fennin temelidir. Herhangi bir olgu ile ilgili neden-sonuç arasındaki kavramsal ilişkinin
ortaya çıkarılması, olgunun işleyiş mekanizması hakkında da bilgi edinmeye yardımcı olur.

9-3
 Eğer öğrenciler de okullarda bilimsel bilgiyi edinme ve üretme yolunda bilim insanları gibi zihinsel
faaliyetlerini harekete geçirme, ortaya koyma ve bunları deneyimlerine uyarlama fırsatı bulabilirlerse istenilen
fen öğretiminin temelleri atılmış olur. Çünkü bu sayede öğrenciler, fen içerisinde kendilerini ifade edebilir ve fen
ile ilgili olumlu tutumlar geliştirebilirler.

• Sorgulama Yöntemi Olarak Fen

Bilimsel bilgiler yeni düşüncelerin ortaya atılıp denenmesi sonucu gelişebilir ve değişebilir. Yani, bilimde bir
süreklilik ilkesi vardır. Bilimsel bilgilerin test edilmesinde ve yeni bilgilerin üretilmesinde hipotez kurma, gözlem
yapma, deney yapma, model oluşturma, teori geliştirme, prensip ve kanunlar ortaya koyma, bilim insanlarının
her zaman iç içe oldukları yöntemlerdir.
Hipotez, araştırmacının fikirlerini açıklamasına ve test edebilmesine yardımcı olan bir sorgulama aracıdır.
Gözlem ise fennin köşe taşlarından biridir. Pek çok gözlem, görme duyusuna dayansa da duyma, dokunma,
koklama ve tat alma gibi duyuların kullanıldığı gözlemler de vardır. Gözlem ile birlikte deney, bilimsel
deneyimlerin ve modern fennin gelişiminin temelini oluşturur. Deneylerle, hipotez ve fikirler test edilir.
Yapılan çalışmalar hipotezi destekliyorsa hipotezin yeterliliği ve geçerliliği artar. Eğer başka hipotezlerle de
desteklenirse hipotez teoriye dönüşür. Teori, uzun bir sürecin ardından hiçbir itiraza ihtimal bırakmayacak şekilde
evrenselleşir ve bir bilimsel gerçek şekline dönüşürse kanun hâlini alır. Tüm bu süreçler içerisinde modellerin
önemini de unutmamak gerekir. Çoğu durumda bilim insanları, tanıdık olmayan olguları (hedef), tanıdık olan
olgularla (kaynak) açıklamaya teşebbüs eder. Modelleme olarak tanımlanan bu işlem fen içerisinde oldukça
yaygın kullanıma sahiptir. Örneğin, Adams (Edıms) ve Le Verier (Lö Veriye), yer çekimi kavramını içeren bir
modele dayanarak güneşe olan uzaklığa göre 8. gezegen olan Uranüs’ün varlığını tahmin edebilmiştir. Tahmin
yapıldıktan kısa bir süre sonra da yapılan gözlemler sonucunda Uranüs’ün varlığı kesinleştirilmiştir.
Bununla beraber bilim insanları bilimsel araştırmalarda her zaman aynı yolu takip etmezler. Bazen alternatif
yollar da denerler. Eğer geleceğin bilim insanları olabilecek olan öğrencilerimiz bilimsel bilgiyi üretme yollarını
iyi öğrenirlerse ve bilimsel süreç becerilerini istenilen düzeyde geliştirebilirlerse hem bilimsel bilginin nasıl
elde edildiğini anlayabilirler hem de kendileri ilgili alanda orijinal bilgileri keşfederek fenin gelişimine katkıda
bulunabilirler.

• Bilgi Topluluğu Olarak Fen

Yüzyıllar boyunca, araştırmalar sonucunda birçok bilgi elde edilmiştir. Doğal ve fiziksel dünya; astronomi,
fizik, kimya, biyoloji, jeoloji gibi birçok alandaki sayısız bilimsel ürünün birleşimi ile açıklanabilir. Bu alanların
araştırmaları sonucunda birçok bilgi içeren sistematik bilgi topluluğu meydana gelir. Kavramlar, prensipler,
kanunlar, hipotezler, teoriler ve modeller fennin gelişiminde kullanılır. Bu nedenle fennin içeriği ve metotları
birbirinden ayrılmaz. Birbirlerinden ayrı öğretildiklerinde, öğrencinin fennin doğasını algılayışı zorlaşır.

• Fen ve Fennin Teknoloji, Toplum ve Çevre ile İlişkisi

Fen-Teknoloji İlişkisi

Fen alanında edinilen bilgilerin, bir ihtiyacı karşılamak veya gündelik hayatı kolaylaştırıcı bir konfora
dönüştürmek için kullanıldığı her yerde ilkel veya modern bir teknoloji uygulaması ortaya çıkar. Teknoloji, sadece
bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunların çeşitli uygulamaları değildir. Teknoloji hem diğer disiplinlerden
(fen, matematik, kültür vb.) elde edilen kavram ve becerileri kullanan bir bilgi türüdür hem de materyalleri,
enerjiyi ve araçları kullanarak belirlenen bir ihtiyacı gidermek veya belirli bir problemi çözmek için bu bilginin
insanlık hizmetine sunulmasıdır. Dolayısıyla teknoloji, insanların istek ve ihtiyaçlarını gidermek için araçlar,
yapılar veya sistemlerin geliştirildiği ve değiştirildiği bir süreçtir.
Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Her ikisinde de benzer beceriler ve zihinsel alışkanlıklar
kullanılır. Fen ve teknolojiyi birbirinden ayıran en önemli özellik, amaçlarının farklı olmasıdır. Fennin amacı
doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve ihtiyaçlarını karşılamak
için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır.

9-4
 Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı

Fen ve teknoloji okuryazarlığı, bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar
verme becerileri geliştirmelerini; yaşam boyu öğrenen bireyler olmalarını; çevreleri ve dünya hakkındaki merak
duygusunu sürdürmelerini sağlayan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir.
Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel fen kavramlarını,
ilkelerini, yasalarını ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanır; problemleri çözerken ve karar verirken
bilimsel süreç becerilerinden yararlanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlar; bilimsel
ve teknik psikomotor beceriler geliştirir; bilimsel tutum ve değerlere sahip olduğunu gösterir. Fen ve teknoloji
okuryazarı bireyler, bilgiye ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar
hakkında olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi üretmede daha
etkin bireylerdir.

Fen ve Teknolojinin Toplum ve Çevre ile İlişkisi

Fen ile teknoloji arasındaki etkileşimlerin bir sonucu olarak bilim insanlarının çoğu, araştırmaların sosyal
ve çevresel ihtiyaçlarla yönlendirildiği bir alan olan endüstride çalışmaktadır. Bilimsel ve teknolojik ürünler ve
sistemler insanların yaşama şekillerini, toplumları ve çevreyi etkilemiştir; etkilemeye devam etmektedir. Birçok
teknolojik çözüm aynı zamanda karmaşık toplumsal ve çevresel sorunların da kaynağıdır. Bu sorunlar politik
gündemde gittikçe daha fazla yer almaktadır. Fenciler, fen ve teknoloji ile ilgili konular hakkında karar vermede
toplumu bilinçlendirir ve desteklerler. Bu, demokratik bir toplumda fen okuryazarlığına ulaşmak için çok önemli
bir gerekçedir. Fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlamak için bilimsel bilgi gereklidir
fakat bu tek başına yeterli değildir. Bu etkileşimlerin anlaşılması için fenne özgü değerler yanında, söz konusu
topluma ve çevreye özgü değerlerin de hesaba katılması gereklidir.
Öğrenciler fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki ilişkileri anladıklarında, bunların birbirlerini nasıl
etkilediğini, nasıl geliştiğini ve insanların yaşam şartlarını iyileştirmek için nasıl kullanıldığını kavrarlar. Bu
sebeple, fen ve teknoloji derslerinde öğretmenlerin fennin teknolojiye-topluma-çevreye yansıdığı durumlara sık
sık örnekler vermeleri, öğrencilere fennin gündelik hayatta kullanımına ilişkin problemler üzerinde düşünme
alıştırmaları sunmaları ve onların çeşitli teknolojik tasarımlar geliştirmelerine fırsat tanımaları gerekir.
Kısaca günümüz insanının, hayatın her safhasını etkileyen teknolojik gelişmeleri algılayıp yorumlayabilmesi
için temel bir fen ve teknoloji genel kültürü eğitiminden geçirilmesinin gerekliliği açıkça görülmektedir. Böylece,
bireyler bilimin değerini anlar, ona karşı pozitif bir tutum geliştirir teknolojinin toplum hayatı üzerindeki etkisini
görür ve en önemlisi fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki ilişkiyi ve birbirlerini nasıl etkilediklerini
merakla izler. Bu nedenledir ki öğrencilerimizden fen ve teknoloji ile ilgili beklentilerimiz aşağıdaki başlıklarla
özetlenebilir:

• Fen ve Teknolojiyi Öğrenmek: Öğrenciler, fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre
arasındaki ilişkiyi öğrenmelidir.

• Fen ve Teknoloji Hakkında Öğrenmek: Öğrenciler, bilimsel ürünleri ve teknolojik tasarımları, bunlar
arasındaki ilişkiyi ve bunları gerçek yaşamları ile nasıl özdeşleştirebileceklerini öğrenmelidir.

• Fen ve Teknolojiye Nasıl Katkıda Bulunacağını Öğrenmek: Öğrenciler, bilim insanlarının sergilediği
tutum ve davranışları model alarak kendi bilimsel ürünlerini yaratabilmeyi öğrenmelidir.

Bu kitapta fen ve teknoloji, doğalarına ve temalarına dikkat edilerek verilmeye çalışılmıştır. Fen ve teknoloji
öğretmenlerimize bu süreçte düşen görev, öğrencilere yol göstermek ve onların fen ve teknoloji ile ilgili pozitif
tutumlar geliştirmelerine yardımcı olmaktır.

9-5
 2. BÖLÜM
KİTABIN ÖĞRENME YAKLAŞIMI

Fen ve teknoloji dersinin vizyonu, bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı
olarak yetişmesidir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı, bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme
ve karar verme becerileri geliştirmeleri; yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları; çevreleri ve dünya hakkındaki merak
duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili bilgi, beceri, tutum ve değerlerin bir bileşimidir.

İşte bu bağlamda; “Öğrenme nedir?”, “Öğrenme ve öğretme aynı şeyler midir?” , “Fen ve teknoloji, en iyi şekilde
nasıl öğrenilir/öğretilir?”, “Fen öğrenmeyi/öğretmeyi etkileyen faktörler nelerdir?”, “Fendeki bilgiler öğrencilerin
beyninde nasıl yapılanır ve yerleşir?”, “Öğrencilerin önceki bilgileri ile çelişen yeni bilgiler, öğrenciler tarafından
yapılandırılırken ne gibi değişiklikler olur?” gibi sorular, her fen ve teknoloji öğretmeni ile fen eğitimine gönül vermiş
her araştırmacının kafasını kurcalayan sorulardır.

Bu soruların paralelinde yapılan araştırmalar, öğrencilerin fen ve teknoloji dersinde edindikleri bilgilerin kalıcı
olmadığını, bu bilgilerin öğrenciler tarafından sadece sınavlar için ezberlenip daha sonra hızla unutulduğunu, bilgilerin
çoğunun öğrencilerde eksik ya da yanlış anlaşıldığını, öğrencilerin öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük hayatlarında
etkin biçimde kullanmadıklarını göstermektedir.

Peki, Fen ve Teknoloji Dersi En İyi Nasıl İşlenmelidir? Öğrencilere En Uygun Öğrenme Ortamı Nasıl
Sağlanmalıdır?

Öğrenmenin nasıl meydana geldiğini açıklamak için pek çok teori ortaya atılmakla birlikte, fen öğretiminin
temelini oluşturan teoriler, Jean Piaget (Jan Piyaje), Jerome Bruner (Jerom Bruner), Robert Gagné (Rabırt Ganye) ve
David Ausubel (Deyvit Ozobel) tarafından geliştirilen teorilerdir. Piaget, öğrenmeyi, yaşa bağlı bir süreç olarak kabul
eden zihinsel gelişim kuramına dayalı olarak açıklamıştır.

Bruner, fen öğretimine “kavram öğretimi” ve “buluş yoluyla öğretim” olmak üzere iki önemli katkı sağlayarak
kavram öğretimi sürecinde kavramın adı, tanımı, özellikleri ve kavramla ilgili örnek adımların izlenmesi gerektiğini
savunur.

Gagné’nin fen öğretimine en önemli katkısı, bir konunun öğrenilmesi için ders amaçlarının öğrencilerde meydana
gelecek davranış değişiklikleri cinsinden yazılmasını savunmasıdır. Gagné’ye göre öğretim basitten karmaşığa,
somuttan soyuta, yakından uzağa doğru aşamalı olarak yapılmalıdır.

Ausubel’in öğrenme teorisi, “Öğrenmeyi etkileyen en önemli faktör öğrencinin mevcut bilgi birikimidir. Bu ortaya
çıkarılıp öğretim ona göre planlanmalıdır.” cümlesi ile ifade edilebilir.

Öğrenme teorilerindeki bu değişime rağmen gerçek olan bir şey var ki bu da öğrencilere bir bilim dalındaki
bilgilerin tümünü vermemizin mümkün olmadığıdır. Bu nedenle günümüzün modern eğitim anlayışı, bilginin yanı sıra
bilginin elde ediliş yöntemlerinin de öğrencilere kazandırılmasına yöneliktir (A.A.A.S., 2003).

Son olarak öğrenme metotlarının belirli özelliklerini bir çatı altında toplayan; bireyin bilgi edinmeye başlarken
boş bir zihinle yola çıkmadığını, yeni öğrendiği konu veya kavramla ilişkili hazır zihin yapılarını harekete geçirdiğini,
kendi bildikleri ile ilişkilendirilebilen hususları özellikle seçip öğrenmeye yatkın olduğunu, öğrendiği yeni bilgileri
zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yapılandırdığını savunan “Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı” ön plana
çıkmıştır. Bu yaklaşım bilginin nasıl elde edildiğine ilişkin bir teori olmasına karşın, öğrenme-öğretme deneyimlerini
anlama ve yorumlamada da oldukça başarılıdır. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının ortaya koyduğu ilkeler, daha
etkili öğretim yaklaşımları geliştirmek için neler yapılabileceği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bilginin
öğretmenden öğrenciye doğrudan ve olduğu gibi aktarılamayacağını, öğrencinin kendisi tarafından etkin bir şekilde
yeniden yapılandırılıp yeni bir formata dönüştürüldüğünü ileri süren bu yaklaşım ana hatları ile şöyle özetlenebilir:

• Öğretme ve öğrenme arasındaki ilişki her zaman doğrusal değildir. Bilgi ve beceriler, öğretim uygulamaları
ile öğretmenden öğrenciye olduğu gibi aktarılamaz.

9-6
 • Öğrencilerin, öğrenme süreci öncesinde edinilmiş kişisel ön bilgi, görüş, inanç, tutum ve amaçları
öğrenmeyi etkiler.
• Sınıfta farklı şekilde öğrenmeye ihtiyacı olan öğrenciler vardır. Bu öğrenciler, farklı öğrenme metotları ile
öğrenebilir, bilgilerini arkadaşları ile paylaşarak içselleştirebilirler.
• Öğrenme pasif bir süreç değil öğrencinin öğrenme sürecine katılımını gerektiren etkin, sürekli ve gelişimsel
bir süreçtir. Bu yüzden, öğretim sürecinin çoğunlukla “öğrenci merkezli” olması gerektiği genel kabul
görmüş bir gerçektir.
• Bilgi ve anlayışlar, her birey tarafından kişisel ve sosyal olarak yapılandırılır. Ancak ortak fiziksel
deneyimlerde, dil ve sosyal etkileşimler nedeniyle bireylerin yapılandırdığı anlam kalıplarında ortak
yönler vardır.
• Öğrenme, mevcut kavramlara eklemeler yapılması veya bu kavramların genişletilmesi olmayıp bunların
köklü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirebilir.
• İnsanlar, dünyayı anlamlandırmaya çalışırken yapılandırdıkları yeni bilgileri değerlendirerek özümler,
düzenler veya reddedebilirler.

Tüm bu ilkelere rağmen yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının ilköğretim fen ve teknoloji eğitiminde çok yaygın
olarak kullanılmamasının nedeni, öğretmenlerin bu yaklaşımın çerçevesini ve uygulamalarını belirsiz ve zor
bulmalarıdır. Bu nedenle fen araştırmacıları, bu teorinin sınırlarını belirlemek ve bu teoriye dayalı somut örnekler
geliştirmek için “Öğrenme Halkası” adı verilen 3E, 4E, 5E ve 7E öğrenme modellerini geliştirmişlerdir. Bu ders
kitabı ünite genelinde ve konu bazında 5E (bazen 7E) modelinin ilkelerine bağlı kalmaya özen göstermiştir.

5E MODELİ NEDİR? BU MODEL KİTABA NASIL YANSITILMIŞTIR?

5E modeli yapılandırıcı yaklaşımın ilkeleri üzerine kurulmuş bir modeldir. 5E modeli bilimsel bilgilerin öğrenilmesi
için birçok süreci içerir. Bilimde bilimsel sorgulama her zaman öğrencilerin kendi deneyimlerini açıklayabilmeleri
için önemli bir yoldur. Modelin aşamaları;

• Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma (Engagement),

• Keşif (Exploration),
• Açıklama (Explanation),
• Genişletme (Elaboration),
• Değerlendirme (Evaluation) olarak ifade edilebilir.

5E modeli bir çerçeve olup her aşamasında farklı öğrenim/öğretim metotları kullanılabilir. Sonraki sayfada yer
alan “1. Tablo”da da görüldüğü üzere, her bir aşama ayrı ayrı temel ilkeler içermektedir. Bu aşamaların sırasının
değişmemesi, öğrenme yaklaşımlarının temel anlayışı açısından önemlidir. Aynı zamanda bu tablo her aşamada
öğrenci ve öğretmenin neler yapabileceklerini özetlemektedir.

9-7
 5E
Yoklama ve Merak Öğrenci Ne Yapar? Öğretmen Ne Yapar?

(Engagement) • “Bu konu hakkında neler biliyorum?”

• Öğrencilerin yeni kavram veya konu hakkında ne
Ön Bilgileri

Uyandırma

• “Bu niçin/nasıl oldu?”

bildiklerini ortaya çıkarmaya çalışır.
• “Bu konu hakkında neler öğrenebilirim?”
• Sorular sorar.
• “Gerçekten bu konuyla ilgili ne bulabilirim?”
• İlgi çeker/yaratır.
sorularını sorar ve konu üzerinde düşünmeye
• Merak uyandırır.
başlar.

• Olayı araştırmak ve keşfetmek için sorgulama • Öğretmen mümkün olan en az yardımla öğrencilerin
yöntemini kullanır. birlikte çalışmalarını teşvik eder.
Keşif (Exploration)

• Etkinliğin sınırları içerisinde özgürce düşünür.
• Olay hakkında tahminlerde bulunup hipotezler
kurarak bunları test eder.
• Yeni tahminlerde bulunur ve yeni hipotezler
oluşturur.
• Alternatif deneyler yapar ve arkadaşları ile
tartışır.
• Gözlemlerini ve ileri sürdüğü fikirleri kaydeder.
• Birbirleriyle etkileşim içindeyken onları gözlemler
ve dinler.
• Gerektiğinde öğrencilere araştırmalarını daha
farklı duruma çekmek ve tekrarlamaları için geniş
kapsamlı sorular sorar.
• Problem hakkında çalışabilmeleri için öğrencilere
yeterli zamanı sağlar.
• Kolaylaştırıcı olarak/danışman olarak görev yapar.

• Öğretmeniyle etkileşim içinde bulunarak grup

tartışmaları yaparak ve çeşitli bilgi kaynaklarını
kullanarak seçilen kavramların açıklamalarını ve
tanımlamalarını yapmaya çalışır.
• Olası çözümleri ya da cevapları diğerlerine • Öğrencileri, kavramları kendi ifadeleriyle açıkla-
( Explanation)

açıklar. maları ve tanımlamaları için cesaretlendirir,

Açıklama

• Arkadaşlarının açıklamalarını eleştirel bir şekilde konuşmaları için onlara izin verir.
dinler. • Öğrencilerden açıklamalar ve deliller ister.
• Arkadaşlarının açıklamalarını sorgular, açıklama- • Öğrencilerin daha önceki deneyimlerini dikkate
lar hakkında sorular sorar. alarak açıklamalar ve tanımlamalar yapar; yeni
• Öğretmeninin sunduğu açıklamaları dinler ve kavramlar ortaya atar.
anlamaya çalışır.
• Önceki etkinliklere atıfta bulunur.
• Bilimsel açıklamalarında her zaman kaydettiği
verileri kullanır.

• Öğrencilerin kavramları, açıklamaları ve tanımlama-

ları önceden edindikleriyle kullanmalarını bekler.
• Yeni tanımlamaları, açıklamaları ve becerileri • Öğrencileri yeni durumlara kavram ve becerileri
benzer yeni durumlara uygular. uygulamaları için teşvik eder/cesaretlendirir.
(Elaboration)

• İstenen sorular, beklenen cevaplar, yapılan çı- • Başka alternatif açıklamaların da olabileceğine dair
Genişletme

karımlar ve tasarlanan deneyler için önceki bil- fikir verir.

gilerini kullanır.
• Elde ettiği bulgulardan makul sonuçlar çıkarır.
• Açıklamalarını ve gözlemlerini kaydeder.
• Arkadaşları arasında her şeyin anlaşılıp anlaşıl-
madığını kontrol eder.
• Öğrencilere gerekli olan delillere ve verilere sahip
olduklarını hatırlatır.
• “Bu konu ile ilgili daha önce neler biliyordunuz?”,
“Bu konu hakkında daha önce neler öğrendiniz?”
,“...... hakkında ne düşünüyorsunuz?”, “Daha önceki
mevcut bilgi birikiminizle neler yapabilirsiniz?”
şeklinde sorular sorar.

• Yeni kavram ve becerileri uygulayan öğrencileri

gözlemler.
• Önceden kabul ettiği açıklamaları, gözlemleri
Değerlendirme

• Öğrencilerin bilgi ve becerilerini değerlendirir.

( Evaluation)

ve bulguları kullanarak açık uçlu sorulara cevap

• Öğrencilerin davranış ve düşüncelerini değiştirip
verir.
değiştirmediklerini araştırır.
• Kavram ya da becerileri edindiğini kanıtlar/
• Öğrencilerin kendi öğrendiklerini ve akranlarını
gösterir.
değerlendirmelerine izin verir.
• Kendi bilgi ve gelişimini değerlendirir.
• “Niçin bu şekilde düşündün?, “ Bunun için delilin
• Daha ileri araştırmalar için ilgili sorular sorar.
nedir?”, “....hakkında ne biliyorsun?”, “.......nasıl
açıklarsın?” şeklinde açık uçlu sorular sorar.

1. Tablo: 5E Modelinin Aşamaları ve Temel İlkeleri

9-8
1. Aşama: Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma (Engagement)

Öğrencilerin zihinleri “Boş Sayfa (Tabula Rasa)” değildir. Her öğrenci fen ve teknoloji dersine edindiği bir takım
ön bilgi, beceri ve tutumlarla gelir. Bu bilgi, beceri ve tutumlar onların öğrenmelerinde etkilidir. Çünkü öğrencilerin
ön bilgileri, çeşitli kavram yanılgılarını içerebilir; beceri ve tutumları ise konunun öğrenilmesi için yeterli olmayabilir.
Fen ve teknoloji öğretmeni ilk olarak öğrencilerin mevcut bilgi birikimlerini ve ünite/konu hakkında sahip oldukları
kavram yanılgılarını ölçecek şekilde giriş etkinlikleri gerçekleştirmelidir. Çalışma Kitabı’nda yer alan etkinlikler
de bu amaçla öğrencinin neler bildiğini yoklayan etkinliklerdir. Öğrencilerin geçmişte öğrendikleri, bu etkinlikle
hatırlatıldıktan sonra Çalışma Kitabı’nın her üniteye ait 2. etkinliği olan “Nereden, Nereye, Nasıl Geldim?” etkinliğine
geçilir. Bu etkinlikte amaç, öğrencilerin ünitenin başında ve sonunda kendi durumlarını karşılaştırarak kendilerini
değerlendirmelerini sağlamaktır. Aynı zamanda öğrenciler, üniteyle ilgili ön bilgilerini hatırlayarak bu ünitede ne
öğrenmek istediklerini ve öğrenmek istediklerine nasıl ulaşacaklarını belirlerler.

“Biliyorum ki hiçbir olağanüstü yeteneğim yoktur. Merak, çaba, direnme, bir dolu da öz eleştiri, bana özgün
düşüncelerimi getiren özelliklerimdir!” (Albert Einstein)

İkinci olarak öğrencilerde merak uyandırarak onların üniteye/konuya katılımını sağlamalısınız. Öğrenci bir
probleme bir duruma ve bir olaya zihinsel olarak odaklanmalıdır. Bu bölümde yapılan etkinlikler her zaman geçmiş
ve gelecek etkinliklere referans olmalıdır. Bu bağlar kavramsal, işlevsel ya da davranışsal olabilir.

Öğrencilerin meraklarını uyandırmak ve başarılı bir katılım sağlamak için öğrencilerin bir problemle karşılaşması,
kafalarının karışması ve aynı zamanda aktif olarak öğrenmeye motive olmaları gerekir. Biz etkinlik kavramını hem
bilişsel hem de davranışsal bir anlamda kullanıyoruz. Yani öğrenciler hem zihinsel hem de fiziksel olarak aktif
olmalıdır.

Öğrencilerin üniteye olan ilgilerini artırmak ve anlamlı öğrenmeyi sağlamak amacıyla Ders Kitabı’nda yer alan
ünitenin genel anlamda incelenmesi tamamlandıktan sonra ünite kapağına, hazırlanan giriş metinlerine ve Çalışma
Kitabı’nda yer alan etkinliklere dikkat çekilir. Ayrıca, öğrencilerin ilgileri, ünite kapağı ile ilgili çeşitli sorular sorularak
ünitedeki konulara çekilmeye çalışılır.

2. Aşama: Keşif (Exploration)

“Hiçbir şey keşfetmeksizin bütün meseleleri uzun uzadıya konuşmak yerine, keşke bir tek olgu, hatta küçük bir şey
keşfetseydim.” (Galileo Galilei)

Bu aşamada yapılan etkinliklerin amacı, öğretmene, bir kavramı, bir kelimeyi ya da yeteneği daha sonra
açıklayabilme imkânı sağlamaktır. Bir etkinlik süresince öğrenciler, nesneleri, olayları ya da durumları keşfederken,
etkinliklere zihinsel ve fiziksel katılımları sonucunda da eski ve yeni kavramlar arasında ilişki kuracaklardır. Aynı
zamanda olayları, örnekleri gözlemleyerek değişkenleri belirleyecekler ve sorgulayacaklardır.

Öğretmenin bu aşamadaki rolü sadece bir kolaylaştırıcı, yönetici ve rehber durumudur. Etkinliği her zaman
öğretmen başlatır ve öğrencilere objeleri, materyalleri, nesneleri, durumları sorgulaması için zaman verir. Öğretmen,
soru sorarak, başka etkinlikler ve düşünce yolları göstererek ya da öğrencilerin kafasını karıştırmayacak çeşitli ipuçları
vererek öğrencileri yönlendirebilir. Keşif süreci, iş birlikli öğrenmeyi geliştirmek için her zaman en mükemmel zamanı
sunar.

Bu kitapta keşif aşamasında sunulan etkinlikler yedi farklı şekilde düzenlenmiştir:

1. Gözlem-İnceleme
2. Buluş-Keşif
3. Sorgulama-Araştırma
4. Hipotez Test Etme
5. Problem Çözme
6. Model Oluşturma
7. Oyun Oynama

9-9
 Şimdi Ders Kitabı’nda yer alan bu etkinlik örneklerini kısaca açıklayalım.

2.1. Gözlemleyelim, İnceleyelim

Bilim, gözlemle başlayan ve ömür boyu süren bir etkinliktir. Duyu organlarıyla veya duyu organlarının hassasi-
yetini artıran araç ve gereçlerle objelerin veya olayların incelenmesidir. Etkili bir gözlem, yalnızca bakmak değil
belirli bir amaçla, dikkatle (konsantre olarak) ve sistemli bir şekilde bakmaktır.
Gözlem aynı zamanda zihinsel bir etkinliktir. Gözlem sonuçları değerlendirilirken belirli bir araştırma veya
problemin içeriğiyle ilgili olan sonuçların ilgisiz olanlardan ayırt edilmesi önemlidir. Ders Kitabı’nda yer alan
“Gözlemleyelim, İnceleyelim” etkinlikleri öğrencilerin;

• Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları belirlemelerini,

• Gözlem için gerekli uygun araç-gereci seçip bunları beceriyle kullanmalarını,
• Gözlem sonuçlarını değerlendirip bunlardan eldeki soruna ilişkin olanlarını seçip ayırmalarını,
• Bir dizi gözlem sonucu elde edilen bulgulardan ilişkileri ve ardıllıkları bulmalarını amaçlamaktadır.

2.2. Bulalım, Keşfedelim

Buluş-keşif etkinlikleri, öğretmenin rehberliğinde bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak istenilen hedeflerin
ya da konuların öğrenildiği bir problem çözme modelidir. Öğretilecek konu bir bütün olarak planlanmalı, denetlenmeli
ve öğretim sırasında bilimsel araştırma yöntemi kullanılmalıdır. Öğretmen yeni öğrenilecek konuyu, öğrencilerin sıra
ile yapacağı etkinlikler hâlinde düzenlemelidir. Bu etkinlikler konunun yapısal düzenini kapsamalıdır.

Buluş ve araştırma yoluyla öğretim modelleri birbiriyle karıştırılmaktadır. Her ikisi de bilimsel bir problem
çözme modeli türü olmakla birlikte, buluş yoluyla öğretim modelinde planlanan ve belirlenen bilimsel araştırmalar ve
etkinlikler, konunun yapısal düzeni dikkate alınarak hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Araştırma yoluyla öğretimde ise
önceden planlanan ve belirlenen bilimsel araştırmalar ve çözüm yolları bulunmamaktadır.

2.3. Sorgulayalım, Araştıralım

Sorgulama-araştırma etkinlikleri temel olarak yine bir problem çözme yöntemidir. Bu yöntemin ana hedefi, doğru
bir çözüme ulaşmaktan öte, belirlenen bir problemi incelemektir.

Araştırma yoluyla öğretim modeli bir problemin çözümüyle ilgili olmakla beraber bu modelde incelenen probleme
çözüm bulmak zorunluluğu veya şartı yoktur. Buluş–keşif etkinliklerinde önceden belirlenen ve izlenmesi gereken bir
plan bulunurken bu etkinliklerde önceden belirlenen ve izlenmesi gereken bir plan bulunmamaktadır. Ama öğrenci
seviyesine göre araştırma problemi için öneriler sunulabilir. Gerçekte, farklı öğrenciler farklı stratejiler kullanarak
problemle ilgili bilgileri farklı yollardan toplayabilir ve problemi çözmeye çalışabilir.

2.4. Hipotezi Test Edelim

Hipotez, doğru olduğu düşünülen, düşünce ve tecrübelere dayalı test edilebilir ifadelerdir. Hipotezi oluştururken
öğrenci, tam geliştirilmemiş ve test edilebilir bir ifadede bulunur. “Hipotez” ne yazıktır ki birçok öğrenci tarafından
sakınılan bir kelimedir. Belki de bunun sebebi kulağa çok bilimsel gelmesidir.

Fen ve teknoloji derslerindeki etkinlikler, öğrencilerin seviyeleri dikkate alınarak tümdengelim yöntemine göre
kapalı uçlu ve tümevarım yöntemine göre açık uçlu hazırlanabilir. Açık uçlu etkinliklerden olan hipotez test etme
etkinlikleri, öğrencilerin bilimsel araştırmanın metodolojisini anlamalarına ve bilimsel süreç becerilerinin gelişmesine
büyük ölçüde katkıda bulunur. Yan sayfada yer alan 1. Şekil’de hipotez test etme etkinliklerinin işlem basamakları
görülmektedir.

9-10
 Araştırma Sorusu
Araştırılacak problemi üretmek

Sonuç Çıkarma
Oluşturulan tablolardan veya
Hipotez Kurma çizilen grafikten yola çıkarak bir
Sınanacak bir hipotez kurmak (İhtiyaç varsa) sonuca varmak (Hipotezini kabul
veya reddetme)

Değişkenleri Belirleme
Deneydeki bağımlı, bağımsız Grafik Çizme
ve sabit tutulan değişkenleri Elde edilen verilerden yola
belirlemek çıkarak gerekiyorsa grafik çizmek

Deney Tasarlama Verileri Toplama ve Kaydetme

Hipotezi test edecek, kontrollü Verileri düzenli bir şekilde
bir deney/etkinlik tasarlamak tablolar oluşturarak kaydetmek

Tahminlerde Bulunma
Deneyi/etkinliği yaparken
verilerden yola çıkarak
tahminlerde bulunmak

Şekil-1: Hipotez Test Etme Etkinliklerinin İşlem Basamakları

9-11
 2.5. Problem Çözelim

Öğrenciler, problem çözme yöntemiyle, hangi bilgiye ne kadar ihtiyacı olduğuna, bilgiye nasıl ulaşacaklarına,
bilgiyi nasıl kullanacaklarına karar verirler. Problem çözme yönteminin avantajları şunlardır:

• Öğrencilerin aktif katılımını, sorumluluk almasını, derse ilgisinin artmasını ve güdülenmesini sağlar.
• Algılama ve akılda tutmada daha etkilidir.
• Üst düzey öğrenmeler (analiz, sentez, değerlendirme) için uygundur.
• Öğrencileri hayata hazırlar. Öğrencinin bilgiyi kendisinin yapılandırmasına imkân sağlar.
• Öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar.
• Öğrenciler günlük okul yaşamlarında bir problemle karşılaşınca geçmiş deneyimlerine dayalı olarak problemi
çözmeye çalışırlar. Bu deneyimler daha önce çözülmüş benzer bir problemden sınıfta işlenen bir konuyla
ilgili eve verilen alıştırmalara kadar uzanabilir. Bir becerinin tekrar edilmesi, o becerinin edinilmesi için
yararlıdır; bu, problem çözme becerisi için de geçerlidir.
• Öğrenciler problem çözme stratejilerini öğrenerek basit uygulamalardan daha karmaşık ve zor problemlere
doğru ilerleyerek problem çözme becerilerini geliştirme fırsatı bulacaklardır.

Ders Kitabı’nda yer alan bu tür etkinliklerin temelinde, öğrenci ya da öğretmen tarafından belirlenen bir problemi
öğrencilerin doğrudan sürece katılarak çözmeye çalışması yatmaktadır. Dolayısıyla problem çözme, öğrencilerin
öğretmenin rehberliği ve denetimi altında bir olay, bir durum hakkındaki belirsizliği ortadan kaldırmaları şeklinde
tanımlanabilir. Problem çözme, öğrencinin bir güçlüğün farkına varması, problemi belirlemesi, probleme bir çözüm
önermesi ve sonuca varması gibi etkinliklere dayalı bir öğretim modelidir.

2.6. Model Oluşturalım

Model ve modelleme fen ve teknoloji öğretiminin ayrılmaz bileşenleridir. Özellikle, fen bilimlerinin soyut
tabiatı, fen sınıflarında model kullanım alanlarını ve işlevlerini genişletmektedir. Fen öğretiminde, soyut kavramlar
gibi bazı somut kavramların da öğrenciler için ulaşılabilir ve anlaşılabilir yapılması oldukça güç olabilmektedir.
Fen öğretiminin temel felsefesi öğrencilere bilimsel düşünme ve çalışma becerilerini kazandırmak olduğuna göre,
öğrencilere sınıflarda modellerin ve modelleme işleminin tabiatını anlamalarına ve bunları bireysel çalışmalar ya da
grup çalışmaları şeklinde uygulamalarına imkân sağlanmalıdır. Ancak, yapılan etkinliklerde her modelin paylaşılan ve
paylaşılamayan özellikleri belirtilmeli ve her modelin zamanla yerini yeni bir modele bırakacağı vurgulanmalıdır.

2.7. Oyun Oynayalım

İlköğretimdeki fen ve teknoloji derslerinde öğrencilerin aktif olarak derse katılımını sağlayacak etkinliklerden
biri de rol oynama etkinlikleridir. Rol oynama, bir olay, fikir, sorun, şiir, duygu, öykü, canlı ve cansız varlıkların
ya da bir durumun izleyiciler önünde canlandırılmasıdır. İzleyiciler yalnızca olayın oluşumunu izlemekle kalmaz,
konunun ayrıntısına da inerler. İzleyicilerde gözlem yeteneğini geliştirir. Uygulanması esnasında hangi sorun ya da
olayın canlandırılacağına karar verilmeli; oynanacak roller, rollerin genel özellikleri ve bu rollerin oynanma şekilleri
belirlenmeli; ortam ayarlanmalı, roller paylaşılmalıdır. Her öğrenci rolünü iyi öğrenmelidir. Roller oynandıktan sonra
öğrenciler oynanan bu rolleri değerlendirirler (önce kendilerini, sonra arkadaşlarını). Rol yaparak öğrenme, bilginin
kalıcı olmasını sağlar. Öğrenci rol yaparken kendini başkalarının yerine koyar, böylece kendini ve başkalarını anlama
becerisini geliştirir. Öğrenci, farklı olay ve durumlarla ilgili deneyim kazanır. Öğrenciler gelecekte karşılaşacağı
durumlar hakkında ön fikir edinme ve uyum sağlama şansına sahip olur. Öğrencileri derse karşı güdüler.

Ders Kitabı’nda, “Oyun Oynama” etkinliği olarak ifade edilen bu tür etkinlikler, öğrencilerin derse olan ilgisini
artırır ve fen bilimlerine karşı olumlu tutum geliştirilmesine katkı sağlar. Bu etkinlikler, öğrencilerin çeşitli roller
alarak, yaşayarak ve zevk alarak öğrenmesine yöneliktir.
Rol oynama etkinliklerinin avantajları;

• Öğrenme sürecine tüm öğrencilerin aktif olarak katılması,

• Katılımın çoğaltılması ve sözlü tartışmalarda daha çok katılım sağlanarak sonuca ulaşılması,
• Çekingen ve hazırlıksız öğrenciyi açığa çıkarması ve doğal sosyal baskı uygulanılarak başka şekilde motive
edilmeyen öğrencilerin, motive edilmesi olarak özetlenebilir.

9-12
 Ders Kitabı’nda yer alan bu yedi farklı etkinlik formatına ilave olarak Kavram Haritaları, Altı Düşünme Şapkası,
A’dan Z’ye, Akrostiş Tekniği vb. etkinliklere yeri geldiğinde Ders Kitabı, Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kitabı’nda yer
verilmiştir.

Kavram Haritalarını öğretim etkinlikleri esnasında kullanabileceğiniz gibi öğretimin değerlendirilmesi aşamasında
da kullanabilirsiniz. Örneğin, ünitede geçen temel bir kavramı haritanın ortasına yerleştirip bu ana kavrama bağlı olan
alt kavramların yazılacağı kutucukları ve bağlantı kelimelerini verip öğrencinin bunları tamamlamasını isteyebilirsiniz.
Kavram haritalarının Türkçenin yapısına uymadığı yönünde eleştiriler mevcut olmakla beraber iyi bir planlama ve
düzenleme ile Türkçenin yapısına uygun kavram haritaları oluşturmak mümkündür.

Altı Düşünme Şapkası, belirli bir düşüncenin görüşülmesi, bir problemin çözülmesi, belli bir konuda karar
verilmesi ve fikirlerin bir düzen içinde sunulması amacıyla kullanılır. Şapkanın rengi öğrencilere söylenerek konu
ile ilgili temsil ettiği renge/düşünme tarzına göre öğrencilerden fikir üretmeleri istenir. Bu yolla öğrenciler bir konu
hakkında çok yönlü ve sebep-sonuç ilişkisi içinde düşünme yeteneği geliştirirler. Bunu sağlayabilmek için öğrencilerin
daima aynı rengi (düşünce tarzını) ifade eden grupta bulunmaları önlenmelidir. Etkinlik sonunda tartışılan konuyla
ilgili durum analiz edilir. Şapkaların renklerine göre anlamları şöyledir;

• Beyaz şapka, tarafsızlık şapkasıdır. Araştırmalar sonunda ortaya konulmuş olan bilimsel bilgileri aktarır.
Konu ile ilgili eksik kalan yönleri ifade eder. Bu şapkada “Konuyla ilgili hangi bilgilere sahibiz? Hangi
bilgiler eksik?” sorularına cevap aranır.
• Kırmızı şapka, duygusal şapkadır. Hiçbir dayanağı olmayan kişisel duyguları dile getirir. Bu şapkada
“Konuyla ilgili neler hissediyorum?” sorusuna cevap aranır.
• Siyah şapka, kötümser şapkadır. Zararları ortaya koyar. Bu şapkada “Konunun gelecekteki ve şimdiki riskleri
nelerdir?” sorusunun cevabı aranır.
• Sarı şapka, iyimser şapkadır. Konuya ilişkin avantajların ortaya konduğu şapkadır. Bu şapkada “Konunun
avantajları nelerdir?” sorusu cevaplanır.
• Yeşil şapka, üretken şapkadır. Konuyla ilgili orijinal ve o ana kadar ortaya konulmayan fikirler ifade edilir.
Bu şapkada “Bu konudaki değişik önerilerimiz nelerdir?” sorusu ele alınır.
• Mavi şapka, değerlendirme amaçlı kullanılır. Toplantının sonuçları ortaya konur ve analiz edilir. Konunun
geçmişteki, şimdiki ve gelecekteki durumu ifade edilmeye çalışılır.

Örneğin, “çevre kirliliği”, “hayvan soylarının yok oluşu”, “kutuplardaki erime”, “teknolojinin yaşamımız üzerindeki
etkileri” gibi konuların her biri altı düşünme şapkası ile ele alınabilir. Böylece belirlenen bir konu hakkında sistematik
tartışmaların yapılması sağlanabilir. Bu etkinlik sınıf panoları kullanılarak zenginleştirilebilir.

A’dan Z’ye etkinliği, bir bilgi biriminin ya da bir kavramın, alfabenin tüm harfleri kullanılarak analiz edilmesini
sağlar. Ele alınan kavramla ilgili olarak cümleler kurulur. Kurulan bu cümlelerin baş harfleri alfabetik sıralamayı takip
eder ve alt alta yazılır. Her harfin bir cümle ile temsil edilmesi şart değildir, harfi temsil eden ve kavramla ilgili olan
bir kelime kullanılıp alttaki harfle de ilişkilendirilebilir. Çevre kirliliğine ilişkin bir A’dan Z’ye etkinliği örnek olması
için aşağıda sunulmuştur:

Akıllı insan, çevreyi kirletmez.

Betonlara dünyamızı hapsetmez.
Canlılara saygılıdır.
Çevreye duyarlıdır.
Dünyayı temiz tutar.
Ekolojik dengeyi korur.
Fabrikalar, ekolojik dengeyi bozmamak için atıklarını arıtmalıdır.
Güneşin zararlı ışınları, ozon tabakasının incelmesi ile dünyaya iner.
Habitat, canlının yaşam alanına verilen isimdir.
Işık kirliliği, çevre kirliliğinin büyük kentlerdeki bir türüdür.
İnsanların bilinçsiz davranışları çevre kirliliğini arttırmaktadır.
Jeotermal enerji çevreci bir enerji türüdür.
Karbon ve kükürt gazları, hava kirliliğine sebep olmaktadır.
Lağım suları pis sulardır; çevremizi, içme suyumuzu kirletir, bakteri üretir.
Midemizi de bu pis sular bozar.
Nüfus artışının düzensiz oluşu çevremizdeki kaynaklara (su, atmosfer vb.) zarar verir.
Ormanlar dünyamızın akciğerleridir ve havayı temizler.

9-13
 Önemli olan, herkesin çevre kirliliği ve doğanın dengesini koruma çalışmalarında üstüne düşeni yapmasıdır.
Plastik eşyalar ve piller doğada çok uzun zaman içinde yok olur.
Radyasyon yayan maddeler radyoaktif kirlilik yaratır.
Sanayi atıkları ve suların kirlenmesi tüm canlıları olumsuz etkiler.
Şişe, kâğıt, kutu, jilet ve poşetlerin geri dönüşümlü olanlarını kullanırsak çevremiz için iyi bir iş yapmış
oluruz.
Tabiattaki tüm canlıların doğal bir denge içinde sağlıklı yaşama hakkı vardır.
Ultraviyole ışınları cilt kanserlerine neden olur.
Ülkemizde TEMA, AÇEV gibi sivil kuruluşlar çevre kirliliği ile mücadele etmektedir, bu kuruluşlara üye
olalım.
Vatanımızı korumak, çevremizin korunmasını da içerir.
Yaşam alanlarını (habitatları) çevre kirliliği tehdit eder.
Zehirli gazlar (egzoz, kükürt, karbon monoksit, kurşun, vb.), filtreler aracılığıyla en aza indirilebilir.

Akrostiş, sözcüklerin ilk harflerinin bir şifre, kavram veya cümle verecek biçimde alt alta sıralanmasıdır. Akrostiş
etkinliği ise bir ünite ya da konunun öğrenciye sürpriz kavram veya kavramlarla, ders sürecinde ya da bitiminde
oyunla açıklanmasıdır. Bu etkinlik, genellikle kavram analizi ve kavram öğretimi sırasında kullanılır. Akrostiş yoluyla
öğrenciler, kavramlara ilgi ve merakla ulaşabilirler. Böylece, öğrendikleri kavramların hangi kavramlarla ilişkili
olduğunu sorgulayarak bu kavramları yaşamlarına geçirebilirler. Örneğin, fen ve teknoloji dersinde “çevre” kavramı,
akrostiş tekniğiyle şu şekilde verilebilir:

Çöpleri,
Etrafımıza değil,
Varillere atalım.
Rahat nefes alalım.
Evreni koruyalım.

3. Aşama: Açıklama (Explanation)

“Ne kadar anlattığımız değil, karşıdakinin ne kadar anladığı önemlidir.”

Bu aşamada öğrencilere sunulacak bu kavramların açık ve anlaşılabilir bir hâle getirilmesi ve bunun anlatılmasıdır.
Bu açıklama süreci öğretmeni ve öğrencileri ortak bir kavramsallaştırma etrafında birleştirir. Bu aşamada öğretmen
öğrencileri yönlendirir, dikkatini katılım ve keşif deneyimlerindeki bir takım yönlere çeker. İlk olarak öğrencilerden
kendi açıklamalarını yapmaları istenir, ikinci olarak öğretmen bilimsel ve teknolojik açıklamaları doğrudan ve formal
bir şekilde yapar. Açıklamalar her zaman deneyimleri sıraya koyma ve anlatmayı içerir.

Açıklama aşamasında öğrencilere kendi kavramsal anlatımlarını kullanabilecekleri bir ortam sağlanmalıdır. Bu
aşamada yönlendiren veya açıklamayı yapan öğretmen olabileceği gibi Ders Kitabı ya da kullanılacak herhangi bir
materyal de olabilir. Öğretmenler genellikle sözlü anlatımları kullansalar da okuma, video gösterimi, film ve eğitim
araçları gibi farklı yöntemler de vardır. Bu aşamada öğrencilerin zihinsel yapılanma süreci devam eder. Bunun sonunda
öğrenciler keşif aşamasında edindikleri deneyimlerini öğretmenle aynı bilimsel kavramları kullanarak açıklayabilirler.
Fakat bunu öğrencilerin hemen yapması beklenemez, çünkü öğrenme zaman alan bir süreçtir.

Ders Kitabı’ndaki etkinliklerin hemen ardından, etkinlikte kazandırılmaya çalışılan kavramların tanıtımı yapılarak
ilgili kavram hakkında açıklamalar verilmiştir. Burada siz öğretmenlere düşen en önemli görev, öğrencilerin bu
kavramları tartışmalarını sağlamak ve kendi ifadeleri ile açıklamalarına rehberlik etmektir.

4. Aşama: Genişletme (Elaboration)

Bu aşama, öğrencilerin yeni öğrendikleri kavramlarla ilgili yeni deneyimler yaşamaları ve günlük hayattaki
uygulamalar hakkında yeni bilgiler edinmeleri için bu aşamaya kadar öğrendikleri kavramların doğruluğunu yeniden
düşünmelerini ve kavramları daha anlaşılır hâle getirmelerini hedefler. Bazı durumlarda öğrenci hâlâ bazı şeyleri
yanlış biliyor ya da sadece bir kavramı, bir durumu, sadece yapılan etkinlik için öğrenmiş olabilir. Genişletme
aşaması, öğrenciye hem daha çok zaman hem de öğrenmeye katkı sağlayacak daha çok deneyim sunmaktadır. Bu

9-14
aşamada öğrenciler, tartışarak birbirlerini etkilerler. Grup tartışması sırasında öğrenciler kendi yaklaşımlarını ortaya
koyarlar ve bunları savunurlar. Öğrenciler bu çalışmalarında her zaman diğer arkadaşlarından, öğretmenden, yazılı
materyallerden, uzmanlardan, elektronik veri bankalarından ve kendi yaptıkları deneylerden bilgi elde edebilirler.

Ayrıca bu aşama, öğrencilerin yeni durumlar ve benzer açıklamalar gerektiren yeni problemlerle karşılaşıp bunlara
bir çözüm bulmalarını gerektirir ve öğrencilerin kavramsal anlayışlarını yeteneklerini değiştirerek genişletir. Bu
aşamada öğrencilerin daha önce bildikleri şeylere ait kavramsal anlamlandırmaları daha da genişletmek amaçlanır.

Ders Kitabı’nda ilgili kavramların açıklamalarından sonra yeni kavramlara ve farklı durumlara geçiş yapılmış ve
günlük hayattan örnekler verilmiştir. Ayrıca, bu aşama için Öğretmen Kılavuz Kitabı ve Çalışma Kitabı’na genişletme
etkinlikleri konmuştur. Siz öğretmenlerden öncelikle beklenen, öğrencileri edindikleri kavramları ve becerileri yeni
durumlara uygulamaları için teşvik etmek ve öğrencilerimizden bunları daha önceki mevcut bilgi birikimleri ile
ilişkilendirmelerini istemektir.

5. Aşama : Değerlendirme (Evaluation)

5E modelinin son aşamasıdır. Resmî olmayan değerlendirme daha dersin başından itibaren yapılabilir. Ancak
öğretmen resmî değerlendirmeyi genişletme aşamasının bitmesinden sonra yapabilir. Bu aşamada öğretmenler
testler verebilir, performans değerlendirmesi için etkinlikler yaptırabilirler. Ayrıca öğrenciler de kendi yeteneklerini
geliştirmek, öğrendikleri ifadeleri kullanmak ve kendi anlama seviyelerini göstermek için bir imkân bulmuş olur.

Bu aşama, öğrencilerin kendi anlama seviyelerini değerlendirmeleri açısından önemlidir. Öğrenciler kendi
açıklamalarının yeterliliğini sorgularlar. Öğretmenler de çeşitli değerlendirme yöntemlerini kullanarak, öğrencilerin
kendi edindiklerini ve akranlarını değerlendirmeleri için fırsat sunarlar. Değerlendirme neticesinde öğrenme modelinin
değişik aşamalarını tekrarlamak gerekebilir.

Ders Kitabı’nda her konunun sonunda konuyla ilgili, her ünitenin sonunda da üniteyle ilgili ölçme ve değerlendirme
etkinlikleri yer almaktadır. Bu etkinlikler, geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri ile birlikte alternatif ölçme ve
değerlendirme yaklaşımlarını içerir. Bu yeni anlayışa göre öğrenci değil süreç değerlendirilir. Böylece, değerlendirme
sürecini, öğrenme sürecine kaynaştırma ve bu süreci bir araç olarak kullanma yoluna gidilmiştir.

9-15
 3. BÖLÜM
KİTABIN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI

Ölçme ve değerlendirme çalışmaları ile öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerin başarılarını saptamak, eksiklik-
lerini belirlemek, öğretim yöntemlerinin etkinliğini anlamak, programın zayıf ve kuvvetli yanlarını ortaya çıkararak
gerekli düzenlemeleri yapmak hedeflenir. İlköğretimde değerlendirmenin amaçları içinde, öğrenme eksiklerinin
belirlenmesi, öğrenci başarısının değerlendirilmesinden önce gelir. Bu amaçla sadece öğrenme ürünü değil öğrencilerin
öğrenme süreçleri de izlenir ve bu süreç değerlendirilerek gerektiğinde kullanılan sınıf etkinlikleri değiştirilir.
Eğitimde önceki öğrenmelerin sonraki öğrenmeleri etkilediği, eksik ya da yanlış öğrenmelerin ise sonraki
öğrenmeleri güçleştirdiği bilinen bir gerçektir. Öğrenmede yaşanan bu aksaklıklardan haberdar olmak için zaman
zaman öğrencileri yazılı ve sözlü olarak sınamanın yanında; tartışma, sunum, deney, sergi, proje, gözlem, görüşme,
öğrenci ürün dosyası, öz değerlendirme, akran değerlendirme vb. öçme araçlarıyla değerlendirme çalışmaları da
yapılmalıdır. Bu ölçme araçları verilen hâliyle veya amaca uygun olarak yeniden düzenlenerek uygun yerlerde ve
zamanlarda uygulanmalıdır. Ölçme araçlarından elde edilen verilerle yapılan değerlendirmeler, öğrenci, öğretmen ve
program için dönüt olarak kullanılabilir. Bu değerlendirmelerin amacı, öğrenme-öğretme sürecine katkıda bulunmaktır.
Başka bir deyişle değerlendirme öğrenmenin bir parçasıdır.
Bu doğrultuda 7. sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı, Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’nın ölçme
ve değerlendirmeye bakış açısı ve vurguladığı noktalar, yeni hazırlanan Fen ve Teknoloji Öğretim Programı
Kılavuzu’ndaki vurgulara paralel olarak yapılandırılmıştır (2. Tablo).

Daha Az Vurgu Daha Çok Vurgu

Geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri Alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemleri

Öğretme ve öğrenmeden bağımsız bir değerlendirme
Ezber veya kolay öğrenilen bilgileri değerlendirme
Birbirinden bağımsız, parçalı bilgileri değerlendirme
Bilimsel bilgiyi değerlendirme
Öğrencinin bilmediğini öğrenmek için değerlendirme
Dönem sonu değerlendirme etkinlikleri
Sadece öğretmenin değerlendirmesi
Öğrenme ve öğretmenin bir parçası olan değerlendirme
Anlamlı ve derin öğrenilen bilgileri değerlendirme
Birbirine bağlı, iyi yapılanmış bir bilgi ağını
değerlendirme
Bilimsel anlamayı ve bilimsel mantığı değerlendirme
Öğrencinin ne anladığını öğrenmek amacı ile
değerlendirme
Dönem boyunca devam eden değerlendirme etkinlikleri
Öğretmenle beraber grup değerlendirmesi ve kendi
kendini değerlendirme

2. Tablo- Fen ve Teknoloji Dersi Kitaplarında Ölçme ve Değerlendirme Açısından Vurgular

Ders Kitabı’nın ölçme ve değerlendirme yaklaşımında, derinliği olmadan çok sayıda kavram ve ilkeyi öğrenme,
rutin problemleri çözebilme, ezber bilgi ve yazılı materyallerden bilgiyi aynen aktarmanın önemi azalmışken;

• Gözlem yapma, gözlemlerden sonuca ulaşma,

• Okuduğunu anlama, eleştirme, yorumlama,
• Bilgi toplama, analiz etme ve bir sonuca ulaşma,
• Grafik ya da tablo hâlinde verilen bilgilerden sonuç çıkarma,
• Günlük hayatta karşılaşılan problemleri çözebilme,
• Araştırma yapma,
• Öğrendikleri ile gerçek hayat arasında ilişki kurma gibi becerilerin önemi artmıştır.

Bu becerilerin öneminin artmasının sebebi, öğrenmede bireysel farklılıkları dikkate alan, bireyin kendine
özgü özelliklerini ön plana çıkararak herkesin sahip olduğu bilgilerle yeni aldığı bilgileri kendine özgü biçimde
yapılandırdığını öne süren, bu nedenle de öğretim yöntem ve tekniklerinin mümkün olduğunca çeşitlendirilmesi
gerektiğini vurgulayan yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının, ölçme ve değerlendirme uygulamalarında da öğrencilere
bilgi, beceri ve tutumlarını sergileyebilecekleri çok yönlü değerlendirme fırsatları sunulması gerektiğini vurgulamasıdır.
Bu noktalardan hareketle Ders Kitabı, Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda yer alan öğrenme veya ölçme

9-16
etkinliklerinde, geleneksel ölçme ve değerlendirme anlayışından daha çok alternatif ölçme ve değerlendirmeye vurgu
yapılarak öğrenci merkezli bir anlayış benimsenmiştir. Yani ölçme ve değerlendirme sürecinde, öğrencinin daha aktif
olacağı etkinliklere yer verilerek ölçme ve değerlendirmenin öğrenme sürecinin doğal bir parçası olması gerektiği
vurgulanmıştır. Kitap setindeki öğrenme veya ölçme etkinliklerinde kullanılan geleneksel ve alternatif ölçme-
değerlendirme teknikleri, aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Geleneksel Teknikler Alternatif Teknikler

Doğru-yanlış soruları Tanılayıcı dallanmış ağaç

Tamamlama (boşluk doldurma) soruları Kavram haritaları
Eşleştirme soruları Yapılandırılmış grid
Çoktan seçmeli testler Kelime ilişkilendirme
Kısa cevaplı yazılı yoklamalar Yazılı raporlar
Uzun cevaplı yazılı yoklamalar Görüşme
Soru -cevap Poster, afiş
Gösteri
Drama
Kendi kendini değerlendirme
Grup ve/veya akran değerlendirmesi
Öğrenci ürün dosyası (portfolyo)

3 Tablo- Geleneksel ve Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri

Aşağıda fen ve teknoloji dersinde kullanılabilecek bazı ölçme araç ve yöntemleri ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir.
Hangi değerlendirme araç ve yöntemini kullanacağınıza karar vermek için bu yöntemlerin birbirlerine göre üstün
yanlarını ve sınırlılıklarını bilmenizde yarar vardır.

Yazılı Sınavlar
Yazılı sınavlar, ülkemizde çok tanınan ve sıkça kullanılan bir sınav türüdür. “Klasik sınav” ya da “essey tipi
sınav” olarak da bilinir. Yazılı sınavlar, soruların öğrencilere yazılı olarak verilip soruları bütün öğrencilerin aynı süre
içinde cevaplama durumunda oldukları bir sınav türüdür. Bu sınavlarda öğrencilere duruma göre bir ya da birkaç soru
sorulur. Öğrenciden, sorunun cevabını düşünüp hatırlaması ve bulduğu cevabı yazılı olarak ifade etmesi beklenir.
Kişinin özgün ve yaratıcı düşünme gücünü, yazılı anlatım becerisini, belli konulardaki görüşünü, ilgi ve tutumunu
ölçmede bu sınav türü kullanışlıdır. Ayrıca araştırmalar bu türde hazırlanmış sınavların öğrencileri sürekli ve anlayarak
çalışmaya yönelttiğini göstermektedir. Öğrencilerin yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme, problem çözme, karar verme,
analiz, sentez ve değerlendirme becerilerinin ölçülmesinde kullanılabilen açık uçlu sorular da yazılı sınavlar içinde yer
almaktadır.
Yazılı sınavların olumlu yönlerinin yanı sıra bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Cevaplama işlemi cevaplayıcının,
puanlama işlemi ise puanlayıcının çok zamanını alacağından sorulabilecek soru sayısı sınırlıdır. Soru sayısının sınırlı
olması, yazılı sınavların geçerliliğini ve güvenilirliğini düşüren bir etkendir. Yazılı sınavlarda cevapları tamamen
doğru ya da tamamen yanlış olarak sınıflamak mümkün olmadığından cevapların doğruluk derecesini tayin etmek
puanlayıcıya düşer. Puanlamada puanlayıcı kanaati, puanlama işleminde hataya sebep olur. Cevabı yazılı olarak ifade
etmek zorunlu olduğundan hız, anlatımın akıcılığı, yazının güzelliği vb. değişkenler de puana karışır. Ayrıca, yazılı
sınav sorularının güçlük derecesini tayin etmek de zordur. Yazılı sınavlar farklı türde soruların tek başına ve birlikte
kullanılmasıyla oluşturulabilir. Ancak farklı soru türlerinin bir arada kullanıldığı yazılı sınavlar daha sağlıklı bir
değerlendirmeye olanak sağlar. Yazılı sınavlarda aşağıdaki soru türleri tek başına ve bir arada kullanılabilir:

a) Kısa Cevaplı Sorular: Öğrencilerin bir sayı, bir kelime veya bir cümle ile cevaplayabilecekleri sorulara denir.
Doğru-yanlış ve boşluk doldurma türü sorular bu sınıfa girer. Cevaplama işi çok az zaman alır. Bu nedenle
çok sayıda konudan soru sorulabilir. Şans başarısından etkilenme ihtimali çok düşüktür. Bu nedenle, puanların
geçerliliği ve güvenilirliği yüksektir. Her eğitim düzeyindeki öğrencilere uygulanabilir. Çünkü cevaplaması ve
cevap kaydı basittir. Ancak, bu tür sorular olgusal bilgileri ölçmek için daha uygundur. Bu nedenle, üst düzey
becerilerin ölçülmesine elverişli değildir.

9-17
 b) Uzun Cevaplı Sorular: “Klasik” ve “kompozisyon” dediğimiz sınavlar da verilen bu tip sorularda öğrencilere
bir ya da birkaç soru verilir; onlardan sorunun cevabını yazmaları beklenir. Uzun cevaplı sorular, sınırlı cevaplı
ve açık uçlu olmak üzere iki türdür:
• Sınırlı Cevaplı Sorular: Bu tip sorularda verilecek cevabın niteliğine, uzunluğuna ve yapılandırılmasına
ilişkin bazı sınırlamalar konulur ( ... üç neden belirleyiniz, ... iki benzerlik yazınız vb).
• Açık Uçlu Sorular: Bu tür sorularda cevaplayıcı, cevabın içeriği, niteliği ve uzunluğu açısından serbest
bırakılır. Bu tür sorular, öğrencilerin düşüncelerini organize etmesine ve yaratıcılıklarını ortaya koymasına
olanak sağlar. Ayrıca bu tür sorular şans başarısı faktörünü de ortadan kaldırır.

c) Eşleştirmeli Sorular: İki grup hâlinde verilen ve birbirleriyle ilgili olan bilgi ögelerinin, belli bir açıklamaya göre
eşleştirilmesini gerektirir. “Kim, ne, nerede” gibi soruların cevabını oluşturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde
eşleştirmeli sorular daha kullanışlıdır.

d) Çoktan Seçmeli Sorular: Sorunun cevabını, verilen seçenekler arasından bulmayı gerektiren test türüdür. Bir
soru, kök ve seçenekler olmak üzere iki kısımdan oluşur. Kök, sorunun sorulduğu kısımdır. Seçenekler ise
kökteki soruya verilen muhtemel cevaplardır. Seçeneklerden sadece bir tanesi doğru ya da en doğru cevaptır.
Doğru cevap dışında kalan seçeneklere ise çeldirici denir. Çoktan seçmeli testler ile kısa sürede çok sayıda bilgi
ve beceri ölçülebilir. Test sorularının tekrar kullanılabilirliği düşünüldüğünde bu testler ekonomiktir. Çoktan
seçmeli soruların puanlanması kolay ve objektiftir. Bununla birlikte, çoktan seçmeli testlerin hazırlanmasının
uzun zaman alması ve uzmanlık gerektirmesi, öğrencinin doğru cevabı tahminle bulma olasılığının olması,
bu testlerin olumsuz yönleridir. Seçenek sayısının artırılması ve güçlü çeldiriciler kullanılmasıyla tahminle
doğru cevabı bulma olasılığı en aza indirilebilir. Ayrıca çoktan seçmeli sorular, yazma, yaratıcı düşünme gibi
becerileri ölçmek için uygun değildir.

Sözlü Sunum
Sözlü sunum, konuşma, dil eğitimi, dil sanatları gibi birçok alanda kullanılabilir. Öğrencilerin eleştirel düşünme
becerileri hakkında iyi bilgi sağlar. Sözlü sunumda kontrol listeleri, dereceli puanlama anahtarı ya da akran
değerlendirme ölçekleri ile değerlendirme yapılabilir. Sözlü sunum öğrencilerin hatırlama, kavrama ve hitap düzeyleri
hakkında bilgi toplamak için uygun bir araçtır. Aynı zamanda problem çözme becerileri de bu yöntemle ölçülebilir.

Görüşme - Gözlem
Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin çalışmaları ve konuları nasıl anladıkları hakkında anlama düzeylerinin
daha iyi değerlendirilmesine yardım eder. Gözlemler ise çıktılarının görülebildiği bazı alanlarda oldukça önemlidir.
Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve hızlı bilgi edinilmesini sağlar. Öğretmen, bu yöntemle öğrencilerin;

• Soru ve önerilerine verilen cevapları,

• Sınıf içi tartışmalarda katılımlarını,
• Grup çalışmalarında ve tartışmalarında katılımlarını,
• Öğretme, öğrenmeyle ilgili verdiği görevlere ve materyallere öğrencinin gösterdiği tepkiyi gözlemler.

Aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi, öğretmenlere gözlem yapmada kolaylık sağlayacaktır:

1. Bütün öğrenciler için aynı ölçütler kullanılmalıdır.
2. Her öğrenci birkaç kez gözlemlenmelidir.
3. Her öğrenci değişik durumlarda ve farklı günlerde gözlemlenmelidir.
4. Her öğrenci değişik özelliklere, becerilere ve davranışlara göre değerlendirilmelidir.

Görüşme ve gözlemler sırasında öğretmenin önceden belirlenmiş ölçütleri içeren formlar kullanması ve öğrencinin
mümkün olduğunca ölçütlerden haberdar edilmesi sağlıklı bir değerlendirmeye olanak sağlar.

Performansı Belirlemeye Yönelik Çalışmalar

Öğrencilerin bilgi ve becerilerini ortaya koyarak oluşturduğu cevap, ürün ya da etkinlikler onların performanslarını
belirlemeye yönelik çalışmalardır. Bu tür çalışmalar, genellikle gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle
sonuçlanmaktadır. Öğretmenler, bu çalışmaları karmaşık bilişsel öğrenmeyi gözlemlemek için kullanabileceği gibi,
Türkçe dersi gibi alanlarda öğrencilerin tutumlarını ve sosyal becerilerini gözlemlemek için de kullanabilirler.
• Öğretmenler, oluşturacakları durumlar - verecekleri görevler ile öğrencilerin yaptıkları analizleri, problem
çözmelerini, yaptıkları deneyleri, verdikleri kararları, arkadaşları ile iş birliği içinde çalışmalarını, sözel
sunumlarını ve bir ürünü oluşturmalarını doğrudan gözlemleyebilir ve onlara not verebilirler.

9-18
 • Bu çalışmalar süreç içine yayılmıştır, zamana bağlı değildir ve öğrencinin yeni bilgiyi yapılandırmasını
gerektirir.
• Tek bir cevabı olmayan bu tür çalışmalarda,ödevi tamamlamak için değişik yollar bulunmaktadır. Bu ne-
denle değerlendirme iyi tanımlanmış ölçütlerle yapılmalıdır. Bu amaçla kontrol listeleri, dereceli puanlama
anahtarları, gözlem ve görüşme, öz, akran ve grup değerlendirme formları gibi araçlar kullanılabilir. Öğrenciler
ödevle birlikte bu ödev için hazırlanmış form ve formları alırlar. Böylece öğrenciler, değerlendirme sürecinde
kendilerinden ne beklendiğini bilerek çalışmalarını ona göre yönlendirirler. Önceden yapılandırılmış
değerlendirme aracı öğrenciler için bir yol haritasına dönüşür.
Performansı belirlemek için performans görevleri ve öğrenci ürün dosyaları kullanılabilir.

a) Performans Görevleri: Bu görevler, öğrencinin sahip olduğu bilgi ve becerileri günlük yaşamla da ilişkilendirerek
ortaya koymasını gerektiren kısa dönemli çalışmalardır. Performans görevi, amaç yönelimli bir değerlendirme
etkinliğidir. Öğrencinin gerçekleştirdiği ya da tamamladığı ve belirli performans ölçütlerine göre öğretmen,
öğrenci ya da arkadaşları tarafından değerlendirilen etkinlik ya da görevden oluşur. Performans görevi,
öğrencilerin bilgi ve becerilerini, gerçek yaşam durumları bağlamında kullanmalarını gerektirir. Derste;
• Bir makale yazma,
• Bir deney düzenleme, planlama, yapma,
• Poster, afiş vb. hazırlama,
• Herhangi bir şey için bir sınıflama şeması geliştirme, kategorileri açıklama ve doğruluğunu savunma,
• “Eğer ... olsaydı, ne olurdu?”, “Eğer ... olsaydı, ne yapardın?”, “Eğer ... olsaydı, neler farklı olurdu?”
tarzındaki soruları cevaplama,
• Bir editöre çevre sorunları hakkında bir mektup yazma,
• Bir tarzdaki grafiği başka tarza dönüştürme,
• Önceden belirlenen bir konuya ilişkin bir oylama yapıp sonuçları grafikle ifade etme, sonuçları tartışma vb.
bir çok konu öğrencileri değerlendirme amaçlı kullanılabilir.

b) Öğrenci Ürün Dosyası (Portfolyo): Öğrenci ürün dosyası (portfolyo) öğrencilerin bir ya da birkaç alandaki
çalışmalarını, harcadığı çabayı, geçirdiği evreleri gösteren çalışmalarının koleksiyonudur. Öğrencinin
gelişimini, velisinin ve öğretmenlerinin izleyebilmesine olanak sağlayan bir çalışmadır. Sınıf içi etkinliklerden
öğrencinin seçtiklerinin bir araya getirilip yansıtılmasıyla oluşan öğrenci ürün dosyası, aynı zamanda hem
öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme yöntemidir.
Öğrenci ürün dosyasının amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve ona kendi kendini değerlendirme becerisi
kazandırmak
• Öğrencinin gelişimini kanıtlarla daha sağlıklı izleyebilmek
• Öğrencinin gelecekteki öğrenmelerine bilgi sunmak ve ışık tutmak
• Öğrencilerin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlarını geliştirmek
• Öğrencilerin, arkadaşlarının gelişimini izleyerek birbirlerine yardımcı olmalarını sağlamak ve böylelikle
gelecekte yapacakları ekip çalışmalarına başlangıç yapmak
• Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmesine yardım etmek
• Öğretmene eğitsel kararlar vermede yardım etmek
• Aile ile iletişimi sağlamak
• Ürünü ve süreci değerlendirmek için bilgi toplamasını sağlamak
• Programın amaçlarının değerlendirmesini yapmak
• Öğrencilerin katılımlarını sağlamak
• Öğrencileri çalışmaya teşvik etmek
• Yazma, okuma ve düşünme becerileri arasında bağlantı kurmak
• Öğrencilerin çalışmalarının değerlendirilmesine katılımlarını sağlamak ve onların çalışmasını teşvik
etmek

Öğrenci ürün dosyasının içinde olması gerekenler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1. Dosyanın “içindekiler” bölümü
2. Ön söz, özet ya da öz geçmiş (Burada öğrenci çalışmalarının başlangıçtan o ana kadarki gelişimini anlatır;
Öğrenci başlangıçta neredeydi? Bu aşamaya nasıl geldi?)
3. Öğrenci tarafından dosyaya konulan tüm ürünler ya da çalışmalar
4. Öğrencilerin ödevleri (taslak ya da bitmiş hâlleri)
5. Günlükler
6. Araştırmalar, problemler ve stratejiler

9-19
 7. Diyagramlar, fotoğraflar, resimler
8. Videokaset, ses kasetleri ya da CD’ler
9. Grup ödevleri ve projeler
10. Öğretmen anekdotları
11. Öğretmen kontrol listeleri
12. Dosyaya seçilerek konulan her ürünün dosyaya konulmasının gerekçeleri ve öğrencinin kendisi ile ilgili
görüşleri belirten notlar (Bundan ne öğrendim? Bu çalışmayı neden sakladım? Çalışmayı yaparken
beklemediğim nelerle karşılaştım? Benim için bu çalışmanın anlamı nedir? Hangi alanda zayıfım? vb.)
13. Öğretmen tarafından hazırlanan rehber (Öğrencilerin gelişim dosyasının ne olduğunu ve kendi gelişim
dosyaları için neler yapmaları gerektiğini anlamalarını sağlayan rehber)
14. Öğrenci ürün dosyasının değerlendirilme ölçütleri
15. Yapılan her çalışmanın değerlendirilmesi ile ilgili dereceli puanlama anahtarı, kontrol listesi ya da öz
değerlendirme formları gibi araçlar

Öğrenci ürün dosyası hazırlama sürecinde bir öğretmen olarak yapabilecekleriniz aşağıda sıralanmıştır:
• Öğrenci ürün dosyasını sınıfınıza tanıtınız. Elinizde bir örnek varsa bunu öğrencilerinize gösteriniz.
• Öğrencilerinize, öğrenci ürün dosyasının bir değerlendirme aracı olduğunu söyleyiniz.
• Öğrenci ürün dosyalarında nelerin bulunabileceğini söyleyiniz (sınavlar, projeler, değerlendirme ölçekleri,
yazılar vb.).
• Öğrenci ürün dosyası çalışması, yeni bir uygulama olduğu için bir dönemde 4–5 üründen fazlasını dosyaya
koydurmak işinizi güçleştirir. Bu sebeple dosyaya alınacak çalışmaları sınırlayınız.
• Öğrenciler belli bir dönemde (3-4 hafta) yaptıkları çalışmaların yer aldığı bir ürün dosyası oluştururlar.
Çalışma dosyasında toplanan ürünlerden, öğrenciler, kendi performanslarını en iyi yansıttığını düşündükleri
ya da en çok beğendikleri ürünleri seçerek asıl değerlendirme amaçlı kullanılacak olan ürün dosyalarına
koyarlar. Ayrıca öğrencilerin seçtikleri ürünlerin dışında önemli gördüğünüz konuları ya da becerileri içeren
bir çalışmayı öğrencilerinize yaptırarak tüm öğrencilerin bunu dosyalarına koymalarını isteyebilirsiniz.
• Öğrencilerin ürünlerini periyodik aralıklarla seçmeleri için tarihler belirleyiniz.
• Yapılan her çalışmanın değerlendirilmesi ile ilgili dereceli puanlama anahtarı, kontrol listesi ya da öz
değerlendirme formları gibi araçlar kullanabilirsiniz.
• Öğrenci ürün dosyasıyla ilgili öğrencilerinize geri bildirimde bulununuz. Örneğin, öğrencilerin yeteneklerini,
güçlü ve zayıf yönlerini belirten bir yazı yazıp dosyaya ekleyebilirsiniz.

Projeler
Proje, daha geniş içerikli ve uzun süreli, daha fazla yaratıcılık yani üst düzey beceri gerektiren çalışmalardır.
Ünitelerde yer alan kazanımları kapsayan ayrıntılı ödevlerdir. Bireysel ya da grup olarak yapılabilir. Proje konusu
öğrenci tarafından veya öğretmenin hazırlayacağı listeden seçme yoluyla belirlenebilir. Öğrenci projenin amacını,
izlenecek yolları, kullanılacak malzemeleri ve karşılaşılacak olası durumları önceden planlar. Gerektiğinde
öğretmeninden yardım alabilir. Proje sürecinin olumlu yanları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Proje geliştirme süreci, uzun, karmaşık ve zorlu bir süreç olacağından, bu ödevler; öğrencilerin yaratıcılık,
araştırma, iletişim gibi üst düzey zihinsel becerilerini geliştirir.
• Projenin tasarımından ortaya konulmasına kadar geçen süreç, bilimsel süreç basamaklarını içereceğinden
bilimsel süreç becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.
• Proje çalışması, öğrencilerin grupla çalışma becerisinin geliştirilmesini sağlar.
• Proje süreci, öğrencileri teknolojiyi aktif olarak kullanmaya yönelteceğinden öğrencilerin teknolojiyi
kullanma becerisi kazanmalarına yardımcı olur.
• Proje çalışmasında bilgi öğrenciye doğrudan verilmediği için, öğrenciler proje konularında yaparak,
yaşayarak, inceleyerek bilgi kazanırlar. Bu nedenle, yapılandırmacı öğrenme kuramı için uygun yöntem-
lerden birisidir.

Proje ve performansı belirlemeye yönelik çalışmalarda süreci takip edebilmeniz için bazı hatırlatmalar verilmiştir.
Kitapta verilen bu çalışmalar öneri niteliğindedir. Bunlardan yola çıkarak kendiniz de bu tür ödevler ile bunların
değerlendirme ölçeklerini hazırlayabilirsiniz.

Öz Değerlendirme
Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme, bireyin
kendi yeteneklerini kendilerinin keşfetmelerine yardımcı bir yaklaşım olup öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini
tanımalarına yardım eder.

9-20
 • Performansının düzeyi hakkında karar vermek için ölçüt koymada ve öğrencinin motivasyonunun
yükselmesinde onlara fırsat verir.
• Öğrencilerin değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına almalarını sağlar.
• Kendini değerlendiren öğrenci, sürecin bir parçası olduğunu hisseder.
• Öz değerlendirme yapan öğrencilerin kendilerine dışarıdan bakma yetisi gelişir.

Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır. Öğrenciler kendi performanslarını değerlendirirken çoğu kez
nesnel davranamayabilirler. Başlangıçta değerlendirme sırasında deneyimsizliklerinden dolayı yanılmalar olsa da
deneyim kazandıkça daha doğru değerlendirmeler yapılacaktır.

Akran ve Grup Değerlendirme

Öğrencilerin, arkadaşlarının hazırladığı ödev, araştırma, proje, rapor vb. çalışmaları değerlendirmesidir.
Arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerinin eleştirel düşünme becerileri de
gelişir. Akran değerlendirme, öğretmene, öğrencilerin gelişim ve yeterlik düzeyleri hakkında geri bildirim sağlar.
Akran değerlendirmede, öğrencilerin yanlı davranışlarını önlemek için ölçütlerin öğrencilere önceden verilmesi yararlı
olur. Eğitim-öğretim sürecinde yaptırılacak olan öz değerlendirme ve akran değerlendirme çalışmaları öğrencilere not
vermek için değil etkili öğrenme için önerilir.

Eğitimde ölçme ve değerlendirme etkinlikleri tanıma-yerleştirme, biçimlendirme-yetiştirme ve değer biçme

amaçlarıyla yapılır. Bu amaçlar ve amaçlara yönelik yazılan bölümlerle ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir:

1. Tanıma-Yerleştirme Amaçlı Ölçme ve Değerlendirme

Öğrencilerin bir derste başarılı olabilmeleri için gerekli ön bilgilere sahip olup olmadıklarını belirleme ve
öğrencilerin belirli bir özelliğini tanıma ve sınıflandırma amacıyla kullanılan ölçme ve değerlendirmedir. Bu
amaçla hazırlanmış bir ölçme ve değerlendirme sonucunda, öğrencilerde giriş davranışları açısından yetersizlik
tespit edilirse bir telafi eğitimi planlanır. Derste kazandırılacak davranışlardan bazılarının öğrencilerce önceden
edinildiği tespit edilirse bu davranışlar dersin amaçları arasından çıkarılabilir. Dersin tüm amaçlarına öğrencilerin
ulaşmış olduğu belirlenirse öğrenciler o dersten muaf tutulabilir.

2. Biçimlendirme-Yetiştirme Amaçlı Ölçme ve Değerlendirme

Bir ders saati, bir ünite ya da bölüm sonunda öğrencilerin o ders ya da ünitedeki öğrenme eksikliklerini
bulmak amacıyla kullanılan ölçme ve değerlendirmedir. Bu ölçme ve değerlendirme çalışmalarının sonuçlarına
dayalı olarak not verme ya da başka amaçlarla öğrenci başarısını değerlendirme yoluna gidilmemelidir. Bu ölçme
ve değerlendirmenin asıl amacı, öğretim ve öğrenmenin verimliliğini artırmaktır.
Bir dersin üniteleri arasında öğrenme bakımından öncelik-sonralık ilişkisi veya bir aşamalılık varsa ilk ünite
veya ünitelerdeki öğrenmenin derecesi sonraki ünite ya da ünitelerdeki öğrenmeyi belirler. Böyle olduğunda, ilk
ünitedeki öğrenme yetersizliği, birbirini izleyen diğer ünitelerde de yetersiz öğrenmeyle hatta öğrenme yokluğuyla
sonuçlanır.
Bu amaçla Ders Kitabı’nın konu sonlarında “Kendimizi Değerlendirelim”, konuların içinde “Araştıralım,
Hazırlanalım”, Ders Kitabı ve Çalışma Kitabı’nın ünite sonlarında “Ünite Sonu Değerlendirme Soruları”, Çalışma
Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda “Performans Görevleri” bölümlerine yer verilmiştir. Öğrenciler bunların
bir kısmı ile ilgili kitaptan bir kısmı ile ilgili ise öğretmenden (Cevaplar Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda verilmiştir.)
dönüt alarak kendilerini yenileme, eksiklerini giderme imkânı bulacaklardır.

2.1. Kendimizi Değerlendirelim

Bu bölüm, her konunun sonunda verilmiştir. Bölüm soruları, biten konunun kazanımlarını karşılayacak
şekilde farklı tekniklerde hazırlanmıştır. Bu bölümün amacı, öğrencilerin kendi kendilerine dönüt almalarını
sağlamaktır. Bu bölümdeki sorularla öğrenciye, kendini değerlendirme fırsatı verildiğinden öğrenci, konuyla
ilgili neyi bilip neyi bilmediğini anlar ve eksiklerini tamamlaması için ne yapması gerektiğini öğrenir.
Böylece öğretim ve öğrenmenin verimliliği artar.
Öğretmenin ilk ünitenin ilk konusundan önce bu bölümle ilgili gerekli açıklamaları yapması ve
bu bölümün kendilerine ne kazandıracağını belirtmesi gerekir. Ayrıca bölüm sorularını önceden yapan

9-21
 öğrencilerin cevapları bir sonraki fen ve teknoloji dersinde kontrol edilmeli ve tüm sınıfla birlikte sorular
tekrar sınıfta cevaplanmalıdır.

2.2. Araştıralım, Hazırlanalım

Bu bölümün hazırlanmasındaki amaç, öğrencilerin araştırma yapma, iletişim kurma, yaratıcılık gibi üst
düzey becerilerini eğitim-öğretim süreci içinde gözlemektir. Bu bölümde öğretmenler ve öğrencileri teşvik
etmeli ve araştırma için zamanı belirlemelidir. Okulun şartları, zaman belirlenirken dikkate alınmalıdır.
Verilen süre sonunda, araştırmalarını hazırlayan öğrencilerin ödevleri, ekler bölümündeki dereceli puanlama
anahtarlarıyla veya öğretmenin kendisinin oluşturacağı bir anahtar/form ile değerlendirilerek öğrencilere
dönüt verilmelidir. Bu bölümde öğrencilere araştırma konusunu belirtip “Haydi bu araştırmayı yapın.”
demek, çözüm değildir. Öğrencinin, yaptığı çalışmanın kontrol edileceğini ve emeği karşısında bir şeylerle
değerlendirileceğinin farkında olması ödevi hazırlarken onun daha kontrollü olmasını sağlayacaktır.

2. 3. Ünite Sonu Değerlendirme Soruları

Bu bölümde yer alan sorular farklı tekniklerle yazılmış sorulardır. Her sorunun temsil ettiği bir ders
kazanımı vardır. Bu soruların yapılması sonrasında öğretmen öğrencilerle birlikte bu soruları sınıfta cevaplar
ve hangi öğrencinin hangi sorularda yanlış yaptığını belirler. Yanlış cevaplanmış soru, öğrencinin hangi
kazanımı öğrenemediğini anlatır. Bu durumda öğretmen, öğrenilemeyen kazanım için gerekli önlemi alır.

2.4. Performans Görevi

Bu ödevler hazırlanırken her ünitenin kazanımlarını mümkün olduğu kadar kapsaması sağlanmaya
çalışılmıştır. Her ünite için hazırlanmış performans görevi vardır. Üniteler için hazırlanmış olan bu
görevlerden dört tanesi Çalışma Kitabı’nda dört tanesi ise Öğretmen Kılavuz Kitabı’nda verilmiştir. Burada
verilen görevler öneri niteliğinde olup çevre koşullarına göre belirlenen başka bir konu da performans görevi
olarak verilebilir. Öğretmenler, her ünitenin başında bu görevleri sınıfı için çoğaltarak sınıf panosuna asmalı
ve öğrencilerin bu görevlerden istediklerini yapabileceklerini belirtmelidirler. Her performans görevinin
dereceli puanlama anahtarı, kontrol listesi ve/veya formları, performans görevi ile birlikte panoya asılarak
ünite boyunca panoda asılı tutulmalıdır.
Her performans görevinin belirli bir süresi vardır. Bu süre sınıfın durumuna ya da bölge şartlarına göre
değiştirilebilir. Performans görevini yapmak isteyen öğrenciler belirlenen süre içinde belirli aralıklarla
kontrol edilmelidir. Her kontrol için öğrencilerden beklenenler açık olarak belirtilmelidir. Verilen sürenin
sonunda hazırlanan ödev, dereceli puanlama anahtarı kullanılarak öğrencinin önünde puanlanmalıdır.
İstiyorsa öğrencinin ödevini ürün dosyasına koyabileceği belirtilmelidir.

3. Değer Biçme Amaçlı Ölçme Değerlendirme

Genellikle öğretim devresi sonunda, ara sıra öğretim devresi içinde, programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp
ulaşılmadığına bakılarak öğrenci, öğretmen ve programa yönelik yargılarda bulunmak amacıyla yapılan ölçme ve
değerlendirmedir.

9-22
Öğretmene Notlar

Ders kitapları, bir programın soyut hedeflerinin somut yansıması olduğu gibi sınıf içi öğretimi büyük ölçüde
belirleyen ve yönlendiren bir öğretim aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğretmenlerin dersi, sınıfı, ortamı ve
teknolojiyi planlayarak daha verimli bir öğrenmeyi oluşturabilmeleri için literatürde “ASSURE Modeli” olarak
bilinen modelin ilkeleri doğrultusunda hazırlanmaya çalışılan bu kitapta, siz öğretmenlerin eğitim-öğretim sürecini
planlarken dikkate alması gereken önemli noktalar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:

1. Öğrencileri Analiz Etmek

a. Genel Karakterleri: Yaşı, sınıfı, sosyo ekonomik durumları, kültürleri dikkate alma
b. Giriş Yeterlilikleri: Ön bilgi, beceri ve tutumları göz önünde bulundurma
c. Öğrenme Türleri: Öğrencilerin farklı uyarıcıları nasıl algıladıklarını ve bunlara nasıl tepki verdiklerini dikkate
alma (kaygıları, doğal yetenekleri, motivasyonları, öğrenme tercihleri vb.)

2. Beklenilen Kazanımları Belirtmek

Nereden başlayıp, nereye varılmak istendiğini; öğrenci merkezli, ölçülebilir, gözlemlenebilir davranışlar ve
fiiller kullanarak, davranışların sergilendiği ortamları açıklayarak ve bu davranış ve fiilleri hangi derecede yaptığı
zaman başarılı sayılacağını belirterek açıklamak gerekir.

3. Metodu, Medyayı ve Materyalleri Seçmek

a. Metodu Seçme: Öğrencileri fiziksel ve zihinsel bakımdan aktif kılan, onlarda kavramsal değişimi amaçlayan,
arkadaşları ve öğretmenleri tarafından dönüt verilen bütün metotlar anlamlı öğrenmeyi sağlar. Öğrencinin
özelliklerine, kazanımlara, zamana ve şartlara göre sürekli farklı metotlar kullanmak idealdir.
b. Medya Formatını Seçme: Medya formatları, resimler, yazılar, slaytlar, ses ve müzik, video, bilgisayar vb.
araçlar olabilir. İdeali herhangi birini sürekli kullanmak değil mümkün olduğu kadar farklı medya formatları
kullanmaktır.
c. Materyalleri Seçmek: Çevrenizde medya ve teknoloji uzmanı varsa materyalleri (slayt sunuları, simülasyonlar,
üç boyutlu modeller vb.) seçmede onlardan faydalanabilirsiniz. Bu konuda kaynakların taranması ve hangi
kriterlere göre materyallerin seçileceğinin belirlenmesi gereklidir. Tarama sonucunda istediğiniz materyali
bulamazsanız bulduğunuz bir materyali değiştirebilir veya geliştirebilirsiniz.

4. Medya ve Materyalleri Kullanmak

Aşağıdaki beş adım dikkate alındığında karşılaşacağınız problemlerin çoğu çözülecektir.
a. Materyalleri gözden geçirir.
b. Materyalleri kullanıma hazır hâle getirir.
c. Ortamı hazırlar.
d. Öğrencileri hazırlar.
e. Planlanan şekilde öğrenme deneyimlerini uygular.

5. Öğrenci Katılımını Sağlamak

Öğrenciler öğrenirken hem genellikle fiziksel hem de her zaman zihinsel bakımdan aktif olmalıdırlar.
Bunu sağlamak anlamlı öğrenmenin en önemli parçasıdır. Bunlar olmadığı zaman öğrenme değil ezber vardır.
Öğrencileri aktif kılmak da kendi başına yeterli değildir. Önemli olan, öğrencilere anlamlı dönüt vermek ve
yönlendirmektir.

6. Değerlendirmek ve Geliştirmek
a. Öğrencileri Değerlendirmek: Öğrencileri konuya başlamadan önce, konu devam ederken ve konu sonunda
bilişsel, duyuşsal ve motor becerileri yönünden değerlendirmek, öğrenmenin en önemli parçasıdır. En ideal
ölçme, öğrencinin öğrenirken öğrenmenin bir parçası olarak ölçülmesidir. Böylece öğrenme çıktıları ile
beraber sürecin değerlendirilmesi sağlanır.
i. Konuya Başlamadan Önce Değerlendirme: Gruplara ayırmak, hazır bulunuşluklarını ölçmek ve öğrenme
tercihlerini anlamak için yapılabilir.
ii. Konuya Devam Ederken Değerlendirme: Dönüt vermek, anlama zorluklarını ve kavram yanılgılarını
tespit etmek için yapılabilir.
iii. Konu Sonunda Değerlendirme: Dönüt vermek, notlandırmak ve öğrenme zorluklarını tanılamak için
yapılabilir.
b. Metot ve Medyayı Değerlendirmek ve Geliştirmek: Bu yıl kullandığınız metot ve medyayı değerlendirip
geliştirerek ileriki yıllarda kullanmak üzere dosyalamanız, sizin mesleki gelişiminiz açısından da önemlidir.

9-23
 “FEN-TEKNOLOJİ-TOPLUM-ÇEVRE” KAZANIMLARI

1. Bilimsel bilginin gelişiminde deney yapar, delil toplar, olaylar ve kavramlar arasında ilişki kurar, olası açıklamalar önerir ve
hayal gücünün rolünü tanımlar ve örneklerle açıklar.
2. İnceledikleri doğal olaylar hakkında geçmişte ve günümüzde ortaya atılmış ve kabul görmüş olan düşünceleri ve teorileri
belirler ve karşılaştırır.
3. Bilimsel bilginin, yeni kanıtlar ortaya çıkması durumunda nasıl değişip geliştiğine örnekler verir.
4. Bilimsel bilginin oluşturulmasında ve başkalarına açıklamak amacıyla sunumunda modellerden yararlanmanın yeri ve
önemini bilir.
5. Birçok teknolojik ürün veya sistemin sorun, gereksinim veya talepleri karşılamak amacıyla geliştirilebileceğini; ancak
teknolojinin daima her sorun veya gereksinime yönelik mutlak çözümler üreterek bunları ortadan kaldıramayacağını anlar.
6. İşlev, güvenlik, maliyet, estetik ve çevresel etkiler vb. açılardan hiçbir teknolojik tasarımın mükemmel olmadığını;
kullanılan materyallerin özelliklerinin ve doğa kanunlarının teknoloji ürünlerini sınırlandırdığını anlar.
7. Teknolojinin aynı konuda tarih içinde farklılıklar gösterdiğini, değişim geçirdiğini ve yeni geliştirilen teknoloji ürünlerinin
öncekilerden izler taşıdığını fark eder ve bu durumu örneklerle açıklar.
8. Teknolojik tasarımın tasarım özelliklerini belirlemek, ön tasarım ve iş bölümü yapmak, model ve simülasyondan
faydalanmak, deneme üretimi ve ürünün değerlendirilmesi gibi çeşitli aşamalardan oluşan bir süreç olduğunu anlar.
9. Teknoloji ürünleri geliştirmede hayal gücü, yaratıcı düşünme, kültür ve gelenekler, matematiksel bilgi, doğanın işleyişi
hakkında fen yoluyla elde edilen bilgiler ile insanların fark edebilme ve kaynağı ne olursa olsun başlangıçta tamamen
ilişkisiz görünebilen bilgi, olgu ve malzemeleri bir teknolojik ürün yapmak amacıyla bir araya getirebilme yeteneği gibi
birçok kaynaktan yararlanıldığını anlar.
10. Teknolojik ürünlerin; çoğu zaman bütünü oluşturan parçalardan oluştuğunu ve bu parçaların zaman içinde dış etkenlerle
veya birbirleriyle etkileşimleri sonucu aşındığını veya tahribata uğradığını fark eder.
11. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar.
12. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip alanlarında yükselebildiklerini anlar.
13. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla sürekli iletişim içinde bulunmak)
anlar.
14. Farklı tarihsel ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının bilimsel düşüncelerin gelişimine yaptıkları katkıları
örneklerle açıklar.
15. Kendi alanlarında dünya çapında üne sahip Türk bilim insanlarına ve bilime katkılarına örnekler verir.
16. Bilimsel araştırmalarda kullanılan, bilimsel araştırmaları ilerleten, destekleyen veya mümkün kılan teknolojilere örnek verir.
17. Bilimdeki gelişmelerin; teknolojinin gelişmesine, teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir.
18. Atıkların (ev ve sanayi atıkları ile tıbbi ve kurumsal atıklar vb.) çevreye verebileceği zararları önlemek için uygun bir
şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini; teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar,
plâstikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar.
19. Teknolojik ürün ve sistemleri kullanarak doğal kaynaklar, canlılar ve habitatların (yaşam alanlarının) nasıl korunabileceğini
ve çeşitli ürün ve sistemlerin kullanımından kaynaklanan zararlı atıkların nasıl azaltılabileceğini açıklar.
20. Modern teknolojik sistemlerle küresel çevre problemleri arasındaki bağlantıları belirler ve çevre problemlerini çözmek için
önerilerde bulunur.
21. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlarını bilir ve olası çözüm yollarını ve sonuçlarını tartışır.
22. Çevreyi ve yabani hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır.
23. Çevreyi ve yabani hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir.
24. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerektiğini bilir.
25. Çevrede sadece yapay ürünlerin değil, şartlara göre doğal ürünlerin de olumsuz etkisinin olabileceğini anlar.
26. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir.
27. Çevre koruma il ilgili faaliyetlerin öneminin bilincine varır ve bu faaliyetlere katılır.
28. Fen ve teknoloji uygulamalarının birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar.
29. Fen ve teknolojinin olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle önlem almanın olası olduğunu,
böylece bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar.
30. Bilimin ve teknolojinin gelişmesinde önemli bir sürükleyici gücün bireysel, toplumsal ve çevresel ihtiyaçlar
olduğunu fark eder.
31. Geçmişten günümüze geliştirilen teknolojilerin insanların bireysel ve toplumsal yaşam ve çalışma tarzlarını ve
çevreyle etkileşimlerini nasıl değiştirdiğini örneklerle açıklar.
32. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişimin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya
öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar.
33. Bireyin teknoloji geliştirirken veya kullanırken sonuçları hakkında kendine, topluma, çevreye ve yasalara karşı sorumluluk
hissetmesi gerektiğini anlar.
34. Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kişilere (kadın ve erkek), olabildiğince kendi yakınları veya
tanıdıkları arasından örnek verir.
35. Farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin fen ve teknolojiye geçmişte ve günümüzde katkıda bulunduğunu ve bulunmaya
devam edeceğini fark eder.
36. Teknolojinin kendi başına ne iyi ne de kötü olduğunu ancak ürünlerin ve sistemlerin kullanımı hakkındaki kararların
istendik veya istenmedik sonuçlara yol açabileceğini fark eder ve örneklerle açıklar.
37. Ulusal ve uluslararası kalite tescil kuruluşlarının görevlerini bilir ve bunların ürünler üzerinde kullanılan sembollerini tanır.
38. Gıdalar, evde ve okulda günlük kullanılan araç, gereç ve malzemeler ile dayanıklı tüketim mallarına karşı bir fayda, kalite
ve maliyet anlayışı geliştirir.

9-24
 “BİLİMSEL SÜREÇ BECERİ” KAZANIMLARI

BECERİLER BECERİYE YÖNELİK KAZANIM

1. Nesneleri (cisim, varlık) ve olayları duyu organlarını veya gözlem araç gereçlerini
kullanarak gözlemler.
GÖZLEM 2. Bir cismin şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini
belirler.
3. Gözlem için uygun ve gerekli araç, gereci seçip bunları beceriyle kullanır.
4. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler.
5. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar.
KARŞILAŞTIRMA-SINIFLAMA 6. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar yapar.
7. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt-gruplara ayırma şeklinde sınıflamalar
yapar.
ÇIKARIM YAPMA 8. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar yapar.
9. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar
TAHMİN
hakkında fikir öne sürer.
10. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi nicelikler
KESTİRME
için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer.
11. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya birkaç değişkeni belirler.
12. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler.
DEĞİŞKENLERİ BELİRLEME
13. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler.
14. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler.
15. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini
HİPOTEZ KURMA
denenebilir bir önerme şeklinde ifade eder.
DENEY TASARLAMA 16. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik bir deney önerir.
DENEY MALZEMELERİNİ, ARAÇ
17. Basit araştırmalarda gerekli malzeme, araç ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin
VE GEREÇLERİNİ TANIMA VE
bir şekilde kullanır.
KULLANMA
18. Verilen malzemeleri kullanarak kurduğu hipotezi sınamaya yönelik tasarladığı
DENEY DÜZENEĞİ KURMA
deneyi gerçekleştireceği bir düzenek kurar.
DEĞİŞKENLERİ KONTROL ETME 19. Hipotezle ilgili olan değişkenlerin dışındaki değişkenleri sabit tutar.
VE DEĞİŞTİRME 20. Bağımsız değişkeni değiştirerek bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirler.
21. Değişkenlerin birden fazla anlama gelebileceği, sınırları tam çizilmemiş
İŞLEVSEL TANIMLAMA durumlarda araştırmanın amacına (hipotez) uygun değişkenleri kesin olarak ve
ölçme kriteri ile birlikte tanımlar.
22. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi ölçme araçlarını tanır.
ÖLÇME 23. Büyüklükleri, uygun ölçme araçları kullanarak belirler.
24. Büyüklükleri, birimleri ile ifade eder.
25. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi (çevrede, sınıfta gözlem ve deney yaparak
BİLGİ VE VERİ TOPLAMA fotoğraf, kitap, harita veya bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak) toplar.
26. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik nitel veya nicel veriler toplar.
27. Gözlem ve ölçüm sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri
VERİLERİ KAYDETME
yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder.
28. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip işleyerek gözlem sıklığı
VERİ İŞLEME VE MODEL
dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir.
OLUŞTURMA
29. Grafik çizmeyle ilgili kuralları uygular.
YORUMLAMA VE SONUÇ 30. İşlenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar.
ÇIKARMA 31. Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır.
32. Gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel
SUNMA
malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır.

9-25
 “TUTUM VE DEĞER” KAZANIMLARI

DÜZEY TUTUM VE DEĞERLER

TD-1. ALGILAMA
(Dikkatini vermesi ve sabit tutması)
TD-2. TEPKİDE BULUNMA
(Karşılık vermesi ve bundan tatmin
olması)
TD-3. DEĞER VERME
(Hareketlere, olaylara ve nesnelere
önem ve değer vermesi)
TD-4. ÖRGÜTLEME
(Tutarlı bir değer sistemi oluşturması)
TD-5. YAŞAM TARZI GELİŞTİRME
(Değer sisteminin hareketleri uzun
zaman kontrol etmesi sonucunda hayat
stili geliştirmesi)
• Kendini vererek dinler.
• Çevresinde olayları/etkinlikleri takip eder.
• Öğrenmeye ve anlamaya isteklidir.
• Açık fikirlidir.
• Ön yargıları yoktur.
• Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar.
• Kendi başına fikir üretir.
• Görevleri isteyerek gönüllü olarak yapar.
• Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar.
• Sorumluluklarını yerine getirmeye gayret eder.
• Denemeye sürekli isteklidir (İç motivasyonu vardır.).
• Demokratik süreçlere güven duyar.
• Mantığa, bilime ve teknolojiye güven duyar.
• İnsanlığın refahına katkı sağlayan gelişmeleri ve kişileri takdir eder.
• Temiz ve sağlıklı yaşamaya gayret eder ve/veya böyle yaşayanları takdir eder.
• Kendisine ve çevresine saygılı davranır (Gürültü yapmaz, çevresine zarar vermez, başkalarının
hakkını çiğnemez, âdil ve dürüsttür.).
• Olayların sonucunu göz önüne alarak hareket eder. Dikkatlidir, titizdir, hareketlerinin doğurduğu
sorumlulukları kabul eder.).
• Problemlerin çözümünde, sistematik planlamanın önemini kabul eder.
• Kendisini tanır ve kendisine güvenir (Öz güvenlidir, zayıf ve güçlü yönlerini bilir.).
• İş birliği yapar.
• Sorumluluklarını yerine getirir.
• Kendisini ve çevresini sürekli sorgular.
• Sağlıklı yaşam alışkanlıklarını devam ettirir.
• Her şeyin sevgi, barış ve mutluluğa hizmet için olduğunu fark eder.
• Öz disiplinlidir (Otokontrollüdür, her şeyi zamanında yapar, kendini değerlendirir, samimidir,
tutarlıdır.).
• Kendisi ve çevresi için güvenlik önlemleri alır.

FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN

ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU

DERS KAZANIMLARI VE
ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR ÖĞRENME
SINIF AÇIKLAMALAR
ALANI / ÜNİTE

3 .6 Atatürk’ün bilim ve teknoloji

konusundaki sözlerine ( “Ben
1) Atatürk’ün bilim ve teknolojiye verdiği önemi
manevî miras olarak hiçbir
kavrayabilme.
âyet, hiçbir dogma, hiçbir
AÇIKLAMA Fiziksel Olaylar/
donmuş ve kalıplaşmış kural
• Atatürk’ün bilim ve teknolojiye önem verdiği belirtilerek Kuvvet ve
bırakmıyorum. Benim manevî
Atatürk’ün bilim ve teknoloji konusundaki sözlerine Hareket
mirasım ilim ve akıldır.”
örnekler verilecektir.
7 gibi) örnekler verilmelidir
(Açıklama).

2) Atatürk’ün çevreye verdiği önemi kavrayabilme

AÇIKLAMA Canlılar ve 1.12 Atatürk’ ün çevre sevgisi ile
• Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı çalışmalara örnekler Hayat/ ilgili uygulamalarına örnekler
verilerek Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile İnsan ve Çevre verir (FTTÇ – 23, 27; TD – 4).
ilgili sözleri değerlendirilecektir.

9-26
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN
ALAN KAZANIMLARI TABLOSU

SINIFI /
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ AFETTEN KORUNMA VE GÜVENLİ
ÖĞRENME ALANI/
KAZANIMLARI YAŞAM ALANI KAZANIMLARI
ÜNİTE
1. Orman yangınlarının çıkış nedenlerini açıklar.
2. Orman yangınlarını önlemek için yapılan çalışmalara
katılmaya istekli olur.
3. İhmal ve dikkatsizlikten kaynaklanan orman yangın-
larının çıkış nedenlerini örneklendirir.
1.6 Ülkemizdeki çevre sorunları hakkında bilgi toplar, 4. Orman yangını olduğunda yapabileceklerini listeler.
7 sunar ve sonuçlarını tartışır. 8. Çığ tehlikesine karşı alınabilecek önlemleri sıralar.
Canlılar ve Hayat/ 10. Sellerden korunmak için yapabileceklerini belirtir.
İnsan ve Çevre 1.7. Ülkemizdeki çevre sorunlarına yönelik işbirliğine 11. Sel sırasında yapılması gerekenleri örneklerle açıklar.
dayalı çözümler önerir. 12. Sel sonrasında oluşabilecek tehlikelere karşı
alınabilecek önlemlere örnekler sunar.
13. Heyelan oluşumunun nedenlerini sorgular.
14. Heyelan belirtilerini sıralar.
15. Heyelan sırasında kapalı ve açık alanda yapılması
gerekenleri, nedenleriyle açıklar.
16. Heyelan sonrasında yapılması gerekenleri açıklar.
7
1.12. Elektriklenmenin teknolojideki ve bazı doğa
Fiziksel Olaylar /
olaylarındaki uygulamaları hakkında örnekler 9.Yıldırımdan korunma yollarını sıralar.
Yaşamımızdaki Elektrik
vererek tartışır.

SINIFI /
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK
ÖĞRENME ALANI/
KAZANIMLARI ALANI KAZANIMLARI
ÜNİTE
1.10.Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunları
hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını
tartışır.
7
1.11. Dünyadaki bir çevre probleminin ülkemizi nasıl 18. Temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşamanın bir hak
Canlılar ve Hayat/
etkileyebileceğine ilişkin çıkarımlarda bulunur. olduğunu kavrar.
İnsan ve Çevre
1.12.Ülkemizdeki ve dünyada çevre sorunlarına
yönelik iş birliğine dayalı çözümler önerir ve
faaliyetlere katılır.
4.7. Kendini, görme ve işitme engelli kişilerin yerine
7
koyarak onları anlamaya çalışır. 9. Engelli arkadaşlarına karşı ayrımcı bir tavır
Canlılar ve Hayat /
5.4. Sağlık sorunu olan bireylere anlayışlı olmaya sergilememeye özen gösterir.
Vücudumuzdaki Sistemler
önem verir.

SINIFI /
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA
ÖĞRENME ALANI/
KAZANIMLARI KAZANIMLARI
ÜNİTE
9. Akran baskısına karşı koymak için iletişim bece-
7
5.2.Bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere rilerini kullanır.
Canlılar ve Hayat/
etkisini araştırır ve sunar. 10. Uyuşturucu ve alkol kullanımına ilişkin akran
Vücudumuzdaki Sistemler
baskısına direnç gösterir.

SINIFI /
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ SAĞLIK KÜLTÜRÜ EĞİTİMİ
ÖĞRENME ALANI/
KAZANIMLARI KAZANIMLARI
ÜNİTE

5.2. Bağımlılığa sebep olan maddelerin 17. Bağımlılık yaratan maddelerin sağlık üzerindeki
sistemlere etkisini araştırır ve sunar. olumsuz etkilerini saptar.
7
Canlılar ve Hayat/
Vücudumuzdaki Sistemler
5.3. Organ bağışının önemini vurgular. 23. Organ bağışının toplumsal önemini kavrar.

9-27
9-28
FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI
7. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELER ve ÖNERİLEN SÜRELER

SÜRE/DERS
ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYISI ORANI (%)
SAATİ*

1. Vücudumuzda Sistemler 27 30 20,8

CANLILAR VE HAYAT
6. İnsan ve Çevre 12 16 11,1

Toplam 39 46 32

4. Maddenin Yapısı ve Özellikleri 46 36 25

MADDE VE DEĞİŞİM
Toplam 46 36 5

2. Kuvvet ve Hareket 31 16 11,1

3. Yaşamımızdaki Elektrik 32 16 11,1

FİZİKSEL OLAYLAR
5. Işık 29 16 11,1

Toplam 92 48 33,3

7. Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi 27 14 9,7

DÜNYA VE EVREN
Toplam 27 14 9,7

Genel Toplam 204 144 100

* Üniteler için verilen ders saatleri öğretmen tarafından şartlara göre ±%10 oranında değiştirilerek uygulanabilir.
GÜVENL‹Ğ‹M‹Z ‹Ç‹N
Öğrencilerin sınıf, laboratuvar, etkinlik alanı ve günlük hayatta güvenliğe ilişkin hususların farkında olmaları,
bilinçli bir şekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel alışkanlık kazanmaları önemlidir. Öğretmenler, öğrencilere
güvenlik için gerekli bilgi ve becerileri kazandırmalıdır.
Laboratuvar kazalarının temel sebebi dikkatsizlik ve uygunsuz davranışlardır. Öğrencilerin sergileyeceği uygun
davranışlar ve güvenli alışkanlıklar sayesinde bilim laboratuvarında yapılacak çalışmalar da çok daha güvenli
ve eğlenceli hale gelir. Öğrencilerin fen ve teknoloji etkinliklerini laboratuvarda ya da sınıfta güvenli bir şekilde
yapabilmeleri, bilgi, beceri ve zihinsel alışkanlıklarını kazanmaları ve daha sonraki hayatlarında güvenliklerine önem
vermeleri için özen gösterilmelidir.

Bu amaçla öğretmenlerin aşağıda sıralanan hususlara dikkat etmesi yararlı olacaktır.

• Öğrencilerin, Ders Kitabı’nda yer alan “Güvenliğimiz İçin” bölümünü dikkatle okumaları ve etkinlikler sırasında
burada yapılan uyarıları dikkate almaları sağlanmalıdır.
• Laboratuvarın her zaman temiz ve düzenli olmasına dikkat edilmelidir.
• Çalışmalar tamamlandıktan sonra laboratuvarın bütün gaz, elektrik ve su tesisatları kontrol edilmelidir.
• Kimyasal maddelerin dökülüp sıçramalarına ve yangınlara karşı alınacak önlemler ile ilk yardım kuralları
öğrencilerin görebileceği bir yere asılmalı, öğrencilerin bu kuralları öğrenerek gerekli önlemleri almaları
sağlanmalıdır.
• Öğrencilerin, etkinliklerde zamanı uygun kullanarak çalışmaları sağlanmalıdır.
• Ders Kitabı’nda etkinliklerde verilen uyarı işaretlerine dikkat edilerek gerekli işlemler yapılmalı ve öğrencilere
örnek olunmalıdır. Aksi halde öğrenciler bu uyarıları dikkate almayabilirler.
• Öğrencilerin sağlık durumları öğrenilmeli ve çeşitli kimyasal maddelerden etkilenen öğrenciler varsa; onların o
etkinlikler için izleyici olması sağlanmalıdır.
• Öğrencilerin, sürekli olarak kendilerinin ve çevresindekilerin güvenliğini gözetmesi sağlanmalıdır.
• Aşağıdaki malzemeler laboratuvarda herkesin kolay ulaşabileceği bir yerde bulundurulmalı ve öğrencilere nasıl
kullanacakları öğretilmelidir.

1. İlk yardım seti Güvenli¤imiz ‹çin

2. Yangın söndürücü Bilimsel araştırmalar
hem eğlenceli hem de
sebebi dikkatsizliğimiz güvenli olmalıdır. Labo
3. Kum kovası güvenli çal›fl›r›z.
ve kurallara uymay›fl›m
›zd›r. Kurallara uydu¤um
ratuvar kazalarının teme
uz sürece laboratuvarda
daha
l

4. Koruyucu gözlükler Göz Güvenliği

: Kimyasal maddeler
le ve ateşle çalışırken
5. Önlük kullanalım. Koruyucu
ateşe yaklaşan arkad
gözlük kullanmadan kimy
aşlarımızı öğretmenimize
koruyucu gözlük
asal maddelere ve

6. Isıya dayanıklı eldiven Kimyasal Maddeler

: Kimyasal maddelerle
ve ateflle çalışırken gözle
bildirelim.

7. Kimyasal maddelerden koruyucu eldiven gözlük takalım, ısıya

Isı
Elektrik
Cam Malzemeler
Keskin ve Sivri Uçlu
Cisimler : Bıçakları
Kitabımızdaki etkinlikler
bir ya da birkaçını göre
ceğiz. Bu işaretlere göre
Çalışmalarımızı tamamlad
ıktan sonra laboratuva
Güvenlik Rehberimiz
dayanıklı eldiven ve önlük
maddeleri asla tatmayalı
m ve bu maddelerin sebe
rimizi korumak için
giyelim. Kimyasal
kokuları solumayalım. p olduğu gaz ve
Gözlerimizle temas eden
olursa gözlerimizi bol kimyasal madde
suyla yıkayalım ve
öğretmenimize bildirelim. bu durumu hemen
: Isıtma işlemi yaparken
en fazla 1/3’üne kada
deney tüpünü maşa r doldurduğumuz
ile tutalım. Burada tüpü
arkadaşlarımızdan uzağ kendimizden ve
a doğru eğelim. Isıtma
ateş yerine elektrikli ısıtıc işlemi için mümkünse
ı kullanalım.
: Elektrikli aletleri kulla
nırken ellerimizin kuru
Kablosu yıpranmış malz olmasına dikkat edelim.
emeleri kullanmayalım.
işimiz bittiğinde aracın Elektrikli aletlerle
düğmesini kapatıp fişini
prizden çekelim.
: Kullanmadan önce
tüm cam malzemeleri
işleminde kullanılacak kontrol edelim. Isıtm
cam malzemelerin ısıya a
yapılmış olması gerektiğin dayanıklı maddeden
i unutmayalım. Sıcak
soğumadan dokunmay cam malzemelere
alım. Çatlamış veya kırılm
kullanmayarak bunları ış cam malzemeleri
hemen öğretmenimize
bildirelim.
ve diğer keskin araçları
kullanırken dikkatli olalım
.
de aşağıdaki güvenlik
rehberinde açıklamas
ı verilen uyarı işaretlerin
, etkinlikleri yaparken den
gerekli uyarıları dikka
rımızı temiz ve düzenli te alalım.
bırakmayı unutmayalım.

Etkinlik sırasında eldive

n kullanılması ge- Çalışmalar sırasında
rektiğini hatırlatan uyarı ellerimizi yıkamamız
işaretidir. gereken durumların bulun
duğunu hatırlatan
Gözler için tehlike olduğ uyarı işaretidir.
unu gösteren bu
uyarı işareti görüldüğü
nde koruyucu gözlük Çalışmalar sırasında
takılmalıdır. dikkatli olunması ge-
rektiğini hatırlatan uyarı
işaretidir.
Etkinlik sırasında korun
mak amacıyla ko-
ruyucu elbise veya önlük
giyilmesi gerektiğini Ateşten korunmak için
hatırlatan uyarı işaretidir. tedbir alınması ge-
rektiğini gösteren uyarı
işaretidir.
Kesici ve delici aletle
rin kullanıldığı du-
rumlarda dikkat edilm
esi gerektiğini hatır- Elektrikli araçlar kullan
latan uyarı işaretidir. ılırken dikkat edilmesi
gerektiğini gösteren uyarı
işaretidir.
Etkinliklerde kullanılacak
cam malzemelerin kırılab
ileceğini gösteren uyarı
işaretidir.

11

9-29
 Ö⁄RETMEN KILAVUZ K‹TABI’NIN

Ünite Girişleri
2. Ünite
Kuvvet ve Hareket Her ünite için Ders Kitabı’ndaki ünite rengi kullanılmıştır. Sayfanın
Üniteye Genel Bakış alt köşesindeki sayfa numaraları ünite renginde verilerek ünitelerin
kolaylıkla ayırt edilmesi sağlanmıştır. Üniteye genel bakışta
Öğrenciler 6. sınıfta sürat, kuvvetin ölçülmesi, kuvvetlerin yönlü doğru parçaları ile gösterimi, ağırlık-kütle farkı ve kuvvetlerin dengesi
hakkında bilgi ve deneyim edinmiş, bu kavramlarla uğraşmanın gerektirdiği becerileri kazanmıştı. Bu aşamadan sonra öğrenciler kuvvetle
hareketin buluşma noktası olan enerji, enerji dönüşümlerini ve korunumunu öğrenecek düzeye erişmiş bulunmaktadır. Bununla birlikte sarmal
yayları, basit makineleri tanıyacaklar ve sürtünme kuvvetinin enerji kaybına yol açacağını sezeceklerdir.

ünitede kazandırılacak kazanımların diğer sınıflardaki fen kavram

Bu ünitede öğrenciler, sarmal yayların esneklik özelliği ile ilgili olarak gerilme ve sıkışmayı, esneklik sınırının aşılması durumlarını,
yaya kuvvet uygulandığında yayın davranışını keşfedeceklerdir. Uygulama olarak da bir dinamometre yapmaya çalışacaklardır. Daha sonra
öğrenciler fiziksel anlamda “iş”i tanımlayacak ve daha önce varlığını sezdiği enerjiyi, iş yapabilme yeteneği olarak nitelendirecektir. Ayrıca iki
temel enerji formu olan kinetik ve potansiyel enerjiyi ve bu enerjilerin nelere bağlı olduğunu fark edeceklerdir. Çekim potansiyel enerjisini ve

ve becerileriyle nasıl ilişkili olduğu belirtilmiştir. Ünitedeki konu

yayları tanıyan öğrenciler esneklik potansiyel enerjisini de keşfedecektir. Öğrenciler bu ünitede son olarak basit makinelerin özelliklerini, çeşit
ve örneklerini, sürtünme kuvvetinin kinetik enerjide meydana getireceği azalmayı enerji dönüşümleri ile açıklayacaktır.
Öğretmenler fiziki şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.
Ünitede öğrencilerin sarmal yayları ve basit makineleri tanımalarına yönelik etkinlik örnekleri verilmiştir. Bu etkinlikleri yaparken
öğrencilerin çeşitli tahminlerde bulunmaları, bu tahminleri test etmeleri, doğru ölçümler yapmaları ve sonuç çıkarmaları sağlanarak alt
sınıflarda edindikleri bilimsel süreç becerilerini geliştirmeleri hedeflenmektedir. Ayrıca teknolojinin doğası ve insanlık için önemi, fen ile
ilişkisi hayatımıza getirdikleri hakkında öğrencileri eleştirel düşünmeye yöneltmek ve bu konuları tanıtarak içselleştirmeleri için olanaklar
sunmak, ilgili etkinliklerin özünü oluşturmaktadır.
başlıkları sıralanarak konular için önerilen süreler verilmiştir.
Konu Başlıkları ve Önerilen Süreler
Konu Başlıkları Önerilen Süreler
Üniteyle ilgili düzenlenebilecek gezi önerileri de yeri geldiğinde
burada sunulmuştur. Ünitedeki kavramlar ve bunların birbiriyle
1. Yayları Tanıyalım 3 Ders Saati
2. İş ve Enerji 5 Ders Saati
3. Hayatımızı Kolaylaştıran Makineler 5 Ders Saati

ilişkisi kavram haritası aracılığıyla verilmiştir. Ünite girişindeki

4. Enerji ve Sürtünme Kuvveti 3 Ders Saati

başlıklar kolay görülmesi için bütün ünitelerde mor bir şerit içinde
Kavram Haritası
Aşağıdaki kavram haritasında ünitenin sınırlamalarını belirleyen ve her bir konuda vurgulanması gereken kavramlar yer almaktadır. Bu
kavram haritası, sadece öğretmeni bilgilendirmek için verilmiştir.

verilmiştir.

65-›
65

Üniteye Hazırlık
Bu bölümde iki alt başlık var-
dır. Birinci başlık ünite giriş
sayfalarının incelenmesi ile ilgili
gerekli açıklamaları, ikinci başlık Ders Kitabı
ise ön bilgileri yoklamak ama- Ders Kitabı’nın küçültülmüş
cıyla yapılacak etkinliklerle ilgili sayfaları verilmiştir.
açıklamaları içermektedir.

4.Ünite
karışım kavramlarını 6. sınıfta öğrenmişlerdi. Konular sarmal
Üniteye Hazırlık olduğu için bu ünitede aynı konulara daha ayrıntılı bir biçimde
yer verilmiştir. Bu sebeple öğrencilerin yazdıkları kavramlarla
• Ünite Giriş Sayfasının İncelenmesi ilgili temel bilgiler kontrol edilmeli ve gerekli yönlendirmeler
yapılmalıdır.
Tüm ünite, öğrenciler tarafından kısaca incelendikten sonra
ünite giriş sayfasına dönülür. Ünite giriş sayfası; üniteye ilişkin

Performans Görevi M Daha sonra öğrencilere, ünitenin başındaki ve sonundaki

fen ve teknoloji

beklenti oluşturma, merak uyandırma, tartışma, ön bilgileri yoklama addenin Yap›s› ve durumlarını karşılaştırarak kendilerini değerlendirmeleri amacıyla
ve zihinlerdeki “Neler öğreneceğiz?” sorularını ortaya çıkarma “Nereden, Nereye, Nasıl Geldim?” adlı 2. Etkinlik yaptırılır.
amacıyla incelenerek öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilir.
Özellikleri
• Ünite giriş sayfasında bulunan resimde neler görüyorsunuz? 2. Etkinlik: Nereden, Nereye, Nasıl Geldim?

Çalışma Kitabı ya da Öğretmen

• Ünite giriş sayfasındaki resimler size ne ifade ediyor?
• Konu başlıklarına göz attığımızda bu ünitenin içeriğinin ne Öğrenciler, bu etkinlikle ünite ile ilgili ön bilgilerini
olacağını düşünüyorsunuz? hatırlayarak bu ünitede ne öğrenmek istediklerini ve öğrenmek
• Ünite giriş sayfasında bulunan resimlerle konu başlıklarını nasıl istediklerine nasıl ulaşacaklarını belirlerler. Bunun için öğren-

Kılavuz Kitabı’nda yer alan per-

ilişkilendirirsiniz? cilerin Çalışma Kitabı’nın 1. ünitesinde yer alan “Nereden,
Nereye, Nasıl Geldim?” adlı 2. Etkinlik’teki çizelgeyi defterlerine
Ünite giriş sayfasında bulunan şelale resminde suyun çizmeleri sağlanır. Öğrencilerden, çizelgenin I. bölümündeki
Atomun Öz Geçmifli
makroskobik ve mikroskobik boyutu bir arada verilmiştir. Öğ-

formans görevleriyle ilgili gerekli

Ç›kar›rken flapkam›,
Açarken araban›n kap›s›n›,
soruları öğrenme sürecini anlamlı ve sistematik hâle getirmek için
renciler geçen yıl atomun küreye benzediğini öğrenmişlerdi. üniteye başlamadan önce; çizelgenin II. bölümündeki soruları da
Konular
Anlad›m, atomu oluflturan
Parçac›klar›n varl›¤›n›.
Su moleküllerini oluşturan atomlara dikkat çekilerek gerçekte öğrendiklerinin farkına varmaları, neyi, ne kadar öğrendiklerini
Atomlar etkileflti,
atomların küreye benzeyip benzemediği sorgulanır ve yan taraftaki Al›flverifl gerçekleflti. kontrol etmeleri ve öğrendiklerini hayatla ilişkilendirmeleri
1. Elementler ve Sembolleri

açıklamalar yapılmıştır. Bu başlık

Oluflan yeni maddeye,
mavi noktalı gösterimle ilişkilendirmeleri sağlanır. Daha sonra, Bileflik ad› verildi. amacıyla ünitenin işlenişi sırasında cevaplamaları istenir.
Ünite giriş sayfasındaki şiir öğrencilere okutulur. Şiirde ve metinde 2. Atomun Yapısı
Element ve bileflikler,
ünite içeriğinde bulunan tüm konulara değinilmeye çalışılmıştır. 3. Elektronların Dizilimi ve Kimyasal Özellikler Merak ediyorsan›z
Kar›flt› birbiriyle,
Anlad›m ki varl›klar da
Öğrencilerin, burada yer alan ifade ve sorularla ilgili fikirlerini sözlü 4. Kimyasal Bağ • Atomu hangi parçac›klar›n oluflturdu¤unu, Olufltu böylece. 1

kolay anlaşılması açısından gör-

• Atomlar›n nas›l bir arada durdu¤unu,
olarak açıklamaları sağlanır. Öğrencilere metinde yer alan soruların 5. Bileşikler ve Formülleri • Yeni maddelerin nas›l olufltu¤unu, 82. s.
• Kar›fl›m› nelerin oluflturdu¤unu, 2
cevaplarını ünite içerisinde bulabileceğimiz belirtilir. 6. Karışımlar ne duruyorsunuz, çevirin sayfalar›.
82. s.

130 131

sel olarak Çalışma Kitabı’nda Performans Görevi: Bileşikler ve Elementler

Öğrencilere çalışma konuları verilir. Çalışma Kitabı’nın 81.

sayfasındaki Dereceli Puanlama Anahtarı’nda yer alan ölçütler
Performans Görevi
Görevi:: Bileflikler ve Elementler Dereceli Puanlama Anahtarı (Rapor ve Model Oluşturma)
1. Etkinlik : Haritay› Doldural›m 3. Etkinlik :

kullanıldığı renk ve yazı tipiyle

Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı, çalışmalarınızın değerlendirilmesi için hazırlanmıştır. Bu
Sınıf ‹çerik Beklenen Performans Süre Değerlendirme anahtar, raporunuzu ve modelinizi hazırlarken hangi ölçütlere dikkat etmeniz gerektiği konusunda size bilgi
“Madde” konusu ile ilgili akl›m›za gelen kavramlar›n her birini afla¤›daki kutulara
öğrencilere bildirilir. Bunun için öğrenciler dörder kişilik gruplara 7. Sınıf Maddenin Yapısı Araştırma Becerisi 4 hafta Dereceli Puanlama vermektedir.
yazal›m. Yazd›¤›m›z kavramlar›n aç›klamas›n› madde ile iliflkilendirerek kutular›n içine
ve Özellikleri Ad-Soyad: Alınan Puan:
Yaratıcılık Becerisi Anahtarı yazal›m.
ayrılır. Gruplar belirlenirken öğrenci seviyeleri dikkate alınarak her Sınıf-Numara: Tarih:
Performans Ölçütler ve Ölçüt Tanımlamaları
grupta farklı seviyede öğrencilerin yer almasına özen gösterilir. Her Düzeyi Raporun ‹çeri¤i
...................................................... ......................................................

verilmiştir.
Sevgili Öğrenciler, Çok ‹yi Raporun bafll›¤› konunun ana fikri hakk›nda bilgi veriyor. Rapor, konunun bütün yönlerini
gruptan kendi içlerinde görev dağılımı yapmaları istenir. Bu çalışma - 4 puan - aç›kl›yor.
‹yi Raporun bafll›¤› konunun ana fikri hakk›nda bilgi veriyor. Fakat rapor, konuyu yeterince
için “Bileşikler ve Elementler” adlı konu verilmiştir. Öğrenciler Sizlerden NH3, SO2 ve LiF bileşiklerinin hangi elementlerden oluştuğunu, bu
elementlerin elektron dizilişlerinin nasıl olduğunu, atomlar arasında hangi bağların
- 3 puan - açıklayamıyor.
Ö¤renci cevaplar› de¤erlendirilir.
Orta
bu çalışmayı yaptıktan sonra atom, molekül, iyon, element ve meydana geldiğini araştırarak bir rapor hazırlamanız ve bu bileşikleri oluşturan en küçük
birimlerin modellerini yapmanız beklenmektedir.
- 2 puan -
Raporda bir başlık var. Ancak konu ile ilgili değil. Rapor, konuyu yeterince açıklayamıyor.

...................................................... ......................................................
Geliştirilmeli
Raporda başlık yok. Rapor, konuyu hiç açıklamıyor.
bileşik kavramları arasında ilişki kuracak ve atomlar arasında - 1 puan -
Kaynak Kullanımı (‹nternet, kitap, dergi, ansiklopedi, CD vb.)
hangi bağların olduğunu elektron dizilimlerinden yararlanarak Kullanabileceğiniz araçlar: Verilen bileşikleri dikkate alarak oluşturacağınız modeller,
balon, boncuk, ip, düğme, oyun hamuru vb. malzemelerden oluşabilir. Çok ‹yi Ödev, en az dört farkl› kaynaktan yararlanılarak hazırlanmış. Kaynakça bölümünde 4. Etkinlik :
- 4 puan - kullanılan kaynakların tamamı gösterilmiş.
belirleyebileceklerdir. Aşağıda verilmiş görevleri zamanında yapmanız, ödevinizi hazırlamanız açısından size
‹yi
- 3 puan -
Ödev, üç farkl› kaynaktan yararlanılarak hazırlanmış. Kaynakça bölümünde kullanılan
kaynakların sadece iki tanesi gösterilmiş.
kolaylık sağlayacaktır. Orta Ödev, iki farkl› kaynaktan yararlanılarak hazırlanmış. Kaynakça bölümünde kullanılan MADDE
- 2 puan - kaynakların sadece bir tanesi gösterilmiş.
• Ön Bilgileri Yoklama Etkinliği 1. Verilen bileşiklerin hangi elementlerden oluştuğunu belirleyiniz.
Geliştirilmeli
- 1 puan -
Ödev, bir kaynaktan yararlanılarak hazırlanmış ya da kaynakça bölümünde kullanılan
kaynaklar gösterilmemiş.

Ön Bilgileri Yoklama Etkinliği

Öğrencilerin madde kavramıyla ilgili 7. sınıfa kadar neler
öğrendiklerini ve geçmiş tecrübelerinden getirdikleri ön bilgilerini
ölçmek için öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Haritayı Dolduralım”
adlı 1. Etkinlik yaptırılır.
2. Bu elementler hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplayınız. Araştırmalarınız sırasında
kolaylık olması açısından her element için ayrı bir dosya kullanınız.
3. Her element için ulaştığınız bilgileri kullanarak bu elementlere ait atomların elektron
dizilişlerini bir çizimle gösteriniz. Elementlere ait atomların elektron dizilimlerini
inceleyerek bu atomlar arasında hangi kimyasal bağların oluşabileceğini açıklayan (iki
sayfayı geçmeyecek) bir rapor hazırlayınız.
4. Raporunuzda belirttiğiniz açıklamalara uygun olarak modelini yapacağınız bileşiklerin
en küçük birimlerini belirleyiniz.
‹çerik ...................................................... ......................................................
Bileşiklerin en küçük birimlerini oluşturan bütün atomlar doğru modellenmiş. Atomların ait
Çok ‹yi
- 4 puan -
olduğu elementlerin bütün sembolleri, modeller üzerine doğru olarak yazılmış. Bileşiklerin
arasında hangi bağların bulunduğu modellere yansıtılmış.
‹yi
- 3 puan -
Bileşiklerin en küçük birimlerini oluşturan atomların çoğu doğru modellenmiş. Atomların
ait olduğu elementlerin sembollerinden ço¤u, modeller üzerine doğru olarak yazılmış.
Bileşiklerin arasında hangi bağların bulunduğu modellere yansıtılmış.
Orta
Bileşiklerin en küçük birimlerini oluşturan atomların birkaçı doğru modellenmiş. Atomların
ait olduğu elementlerin sembollerin birkaç›, modeller üzerine doğru olarak yazılmış.
...................................................... ......................................................
- 2 puan -
Bileşiklerin arasında hangi bağların bulunduğu bazı modellere yansıtılmış.

Ünitelerin Çalışma Kitabı’ndaki

5. Belirlediğiniz birimleri modellemeniz için gerekli malzemeleri temin ediniz (oyun Bileşiklerin en küçük birimlerini oluşturan atomların hepsi yanlış modellenmiş. Atomların
Geliştirilmeli
hamuru, balon, ip ...). - 1 puan -
ait olduğu elementlerin sembolleri modeller üzerine yazılmamış. Bileşiklerin arasında hangi
bağların bulunduğu modellere yansıtılmamış.
6. Tercih ettiğiniz malzemelerle modellerinizi oluşturunuz.
Özgünlük
7. Oluşturduğunuz modelinizin üzerine o atom modeline ait elementin sembolünü

1. Etkinlik: Haritayı Dolduralım yazınız.

8. Modellerinizi doğru yapıp yapmadığınızı kontrol ediniz.
Çok ‹yi
- 4 puan -
‹yi
- 3 puan -
Modellerin yapımında kullanılan malzemelerin tamamı özgün ve yaratıcı.

Modellerin yapımında kullanılan malzemelerin bir kısmı özgün ve yaratıcı.

...................................................... ......................................................

birinci ve ikinci etkinlikleri ile ilgili

9. Her bir modelin hangi bileşiğin en küçük birimini temsil ettiğini üzerlerine yazarak
Orta
belirtiniz. - 2 puan -
Modellerin yapımında kullanılan malzemeler özgün ancak yaratıcı değil.
Üniteye Başladığımız NEREDEN
NEREYE

Bu etkinlikte öğrencilerden madde kavramı ile atom, molekül,

Tarih: ... NASIL GELD‹M?
/ ... / ...

10. Modellerinizi ve raporunuzu önceden belirlenmiş olan tarihlerde öğretmeninize Geliştirilmeli

Bu Üniteyle
‹lgili; Üniteyi Bitirdiğimiz
Tarih: ...
Modellerin yapımında kullanılan malzemeler, özgün ve yaratıcı değil. Neler biliyorum?
Cevaplar›m
/ ... / ...

inceletiniz. - 1 puan -
2. Etkinlik : Nereden, Nereye, Nas›l Geldim?
I. BÖLÜM

element, bileşik, karışım kavramlarını ve öğrendikleri diğer

Neleri öğrenmek
istiyorum?
11. Performans ödevinizin son teslim tarihi öğretmeniniz tarafından size belirtilecektir. Bu Malzeme Kullanımı ve Malzemelerin Birbiriyle Uyumu Öğrenmek
istediklerimi
ve nasıl öğrenebilirim? nereden

tarihte raporunuzun ve modellerinizin son hâlleri ile sınıfınızda hazır bulununuz. Çok ‹yi Modellerdeki malzemelerin hepsi konuyu destekler nitelikte ve bu malzemeler arasında
kavramları ilişkilendirmeleri beklenmektedir. Öğrenciler kutulara 12. Raporunuz ve modelleriniz, dereceli puanlama anahtarı ile öğretmeniniz tarafından
- 4 puan - tam bir uyum var. Etkinliğin amacı, bu ünite hakkında bildiklerimizi,
Neler öğrendim?

Öğrendiklerimi

açıklamalar yapılmıştır. Çalışma

hayatımın
‹yi Modellerdeki malzemelerin çoğu konuyu destekler nitelikte ve bu malzemeler genel öğrenmek istediklerimizi ve öğreneceklerimizi kullanarak
alanında
kullanabilirim? hangi

değerlendirilecektir.
ilk önce akıllarına gelen temel kavramları yazacaklar, daha sonra
Öğrendiklerimden
- 3 puan - anlamda uyumlu. ilginç buldum? hangilerini
kendimizi değerlendirmektir. Bunun için Çalışma Kitabı’mızın
II. BÖLÜM

Öğrendiklerimle
Orta Modellerdeki malzemelerden birkaçı konuyu destekler nitelikte ve bu malzemeler daha farklı artık neleri
13. sayfasında yer alan çizelgeyi defterimize çizerek yapabilirim?

bu kavramları madde ile nasıl ilişkilendirdiklerini bir cümle ile - 2 puan -

Geliştirilmeli
birbirleriyle fazla uyumlu değil.
Modellerdeki malzemelerin hiçbiri konuyu destekler nitelikte değil ve bu malzemeler çizelgedeki soruları oradaki açıklamalar doğrultusunda
Öğrendiklerim,
hangi soruları zihnimde

Öğrendiğim
hangilerini konulardan
oluşturdu?

- 1 puan - arasında hiç uyum yok. cevaplayalım. daha iyi

biliyorum?

açıklayacaklardır. Öğrenciler atom, molekül, element, bileşik ve Öğrendiğim

tekrar bakmamkonulardan
gerekiyor?
hangilerine

80 81 82

Kitabı’nda yer alan etkinliklerle 130 131

ilgili açıklamaların başlığı görsel

açıdan kolaylıkla fark edilmesi
için Çalışma Kitabı’ndaki yazı Çalışma Kitabı
tipi kullanılarak verilmiştir. Çalışma Kitabı’ndaki etkinlikler cevaplarıyla birlikte verilmiştir.
Etkinliklerin kenarında uzanan
noktalı şeritler ise etkinlikle ilgili
açıklamaların nerede başlayıp
nerede bittiğini göstermektedir.

10
 ORGAN‹ZASYON fiEMASI
Her konunun girişi iki alt basamaktan oluşmaktadır. Bu bölümün başlığı Ders Kitabı’ndaki şekliyle
Birinci basamakta verilen tablonun kazanımlar satırında, verilmiştir. Kenarında bulunan kendi rengindeki
o ünitede öğrencilere kazandırılacak bilgi, anlayış, beceri, noktalı şeritle açıklamanın nerede başlayıp nerede
tutum ve değerler verilmiştir. Tablonun açıklamalar bittiği vurgulanmıştır. Bu bölümde yapılması
satırında ise sınırlamalar, ders içi ilişkilendirme, diğer gereken çalışmalarla ilgili açıklamalara yer veril-
derslerle ilişkilendirme, kavram yanılgısı, ara disiplinlerle miştir.
ilişkilendirme ve uyarılar verilmiştir. İkinci basamakta,
öğrencilerin konuyla ilgili 4, 5 ve 6. sınıflarda neleri Araştıralım, Hazırlanalım
öğrendikleri ve 7. sınıfta neler öğrenecekleri belirtilmiştir.
Konuya Başlarken

Elementler ve Sembolleri Elementler ve Sembolleri

Maddenin Yapısı ve Özellikleri

Elementler ve Sembolleri
Araştıralım, Hazırlanalım
• Konuya Başlarken Bileşikler formüllerle ifade edilmektedir. Örneğin, bir bileşik olan su, H2O formülü
ile gösterilirken suyu oluşturan hidrojen elementi H sembolü ile, oksijen elementi
1. Elementler ve elementlerin sembolleri ile ilgili olarak öğrenciler; 10 de O sembolü ile gösterilir. Formülleri verilen NaCl, CO2, HCl, HI, gibi bileşikler hangi Öğrenciler bu araştırma ödevini yapabilmek için gıdalarda
Anahtar Kavramlar elementlerden oluşmuştur? Bu elementlerin sembolleri nedir?
1.1 Model üzerinde, bir elementin bütün atomlarının aynı olduğunu fark 87. s.
ve evlerinde kullandıkları malzemelerde hangi elementlerin
KAZANIMLAR

element
eder (BSB- 28). sembol Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
bulunduğunu araştırarak onlarda en çok hangi elementlerin
1.2 Model ve şekilleri kullanarak farklı elementlerin atomlarının farklı formül

olduğunu sezer (BSB-5,6).

1.3 Periyodik sistemdeki ilk 20 elementi ve günlük hayatta karşılaştığı
yaygın element isimlerini listeler (BSB-1,2,3,4,5,6,7; FTTÇ- 1).
1.4 Elementleri sembollerle göstermenin bilimsel iletişimi kolaylaş-
tırdığını fark eder (FTTÇ- 4).
1.5 İlk 20 elementin ve yaygın elementlerin sembolleri verildiğinde
isimlerini, isimleri verildiğinde sembollerini belirtir.
[!] Uyarılar
1.3 Demir, bakır, altın, gümüş, çinko, kalay, kurşun, civa ve iyot yaygın
elementlerin başlıcalarıdır.
1.3 Elementlerin numaralandırılması, atom numarası kavramına bir
hazırlıktır.
Element sembollerinin bellekte yerleşimi için bu dönem öğrencilerinin
yaşı uygundur. “İsim, şehir, bulmaca” benzeri oyunlar, bu bağlamda
çok yararlıdır.
AÇIKLAMALAR
Evimizde kullandığımız gıda maddelerinin, ilaç
kutularının ve temizlik malzemelerinin ambalajlarını
kullanıldığını tespit edebilirler. Öğrencilerden buldukları oran ile
inceleyerek ürünlerin bildi¤imiz hangi elementleri
içerdi¤ini bulalım. Bulduğumuz element isimlerini
bu elementlerin yeryüzünde bulunma miktarlarını karşılaştırmaları
hazırlayacağımız bir çizelgeye kaydedelim. istenebilir. Bu konuyla bağlantılı olarak altın gibi elementlerin
neden çok pahalı olduğu konusu tartışmaya açılabilir. Hazırlanan
Elementin Dilinden
Bilim insanlar›, eski çağlarda, doğadaki her şeyin dört temel elementten Aynı atomlar toplanınca,
öğrencilerin sunum yapmaları sağlanmalıdır.
meydana geldiğine ve bu elementlerin “hava, su, toprak ve ateş” Oluştu yeni ve saf bir madde.
olduğuna inanırlardı. Bu dört elementi yukar›da görülen farkl› biçimlerde Koyduk adımızı,
çizilmifl üçgenlerle göstermifllerdi. Sizce, flekillerle gösterim, onlara ne Helyum, hidrojen, oksijen.
gibi kolayl›klar sa¤lam›fl olabilir? Bu dört elementin farklı şekillerde bir Olduk hepimiz farklı element. Değerlendirme Aşaması
araya gelmesi sonucu farklı maddeleri oluflturdu¤unu düşünüyorlardı. Çünkü her birimizin atomları, Herkes anlasın diye her dilde,
Milattan önce başlayan bu düşünce Orta Çağ sonuna kadar hüküm sürdü. Farklıydı di¤erinden. Kısalttık adımızı sembolle.
Bu dönem, dünyan›n pek çok yerinde özellikle Avrupa’da büyücülerin, Biz kısaca Cl, Mg, Fe
falcıların, batıl inançların kol gezdiği bir yerdi. Baz› insanlar bu dönemde Ama sen bana uzun uzun • Kendimizi Değerlendirelim Soruları
simya olarak adlandırılan uğraşılarla tüm maddeleri altına dönüştürmeye Klor, magnezyum, demir de.
çalışmışlardı. Böyle bir ortamda Robert Boyle (Rabırt Boyl), elementi Adresimiz belli, Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için konu bitimindeki
“daha basit maddelere ayrılamayan madde” olarak tanımlamış ve dört Yerleştik hepimiz bir çizelgeye.
temel element kavramının yanlış olduğunu savunmuştu. Sizce hava, su, soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. Bu sorulara
toprak ve atefl neden element olarak kabul edilmemifltir?
“Simya” adı altında sürdürülen çalışmaların kimya bilimine dönüşmesi Kendimizi De¤erlendirelim
aşağıdaki cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen cevaplardaki
18. yüzyılın sonlarına rastlamaktadır. Bu dönemdeki araştırmalar eksik ve yanlışların giderilmesi için öğrenciler Ders Kitabı’ndaki ilgili

sonucunda birçok yeni element keşfedilmiş ve günümüzde bilinen Aşa¤ıdaki soruları defterimize sırasıyla cevaplayalım.
1.3 Yaygın kullanılan elementlerin isimlerinden sembollerinin türetil- element kavramının temeli oluşturulmuştur. Günümüzde kabul edilen
8. Etkinlik : sayfalara yönlendirilir.
mesine örnekler verilir. element kavram›na ulafl›ncaya kadar pek çok aflamadan geçilmifltir.
Tarih fleridinde geçmiflten günümüze kadar yapt›¤›m›z yolculukta bilimsel
10. Etkinlik :
Sembol ve formül kavramları arasındaki fark vurgulanmalıdır. ve sosyal alanda önemli baz› olaylara yer verilmifltir. Biz de önemli
1.4 Rusça, Çince, Japonca vb. metinlerde kimyasal sembollerin aynı gördü¤ümüz baz› olaylar› tarih fleridinde belirtelim. • Kendimizi Değerlendirelim Sorularının Cevapları
Günümüzde kabul edilen element kavramını pekiştirmek amacıyla
olduğu metin örnekleriyle gösterilir. Farklı alfabeleri kullananların di¤er sayfadaki etkinliği yapalım. Bu etkinlikte model oluşturarak 1. Yukarıdaki şekilde kaç farklı tanecik bulunmaktadır? 1. • Kutuda yedi farklı tanecik bulunmaktadır.
neden aynı sembolleri seçtiği irdelenir. elementlerin benzerlik ve farklılıklarını belirtelim. • Bu taneciklerden hangileri elemente ait olabilir?
Ders İçi İlişkilendirme • Çizdi¤imiz element modeli atomlarının benzer ve farklı yönlerini yazalım.
• 5 farklı element oluşturulabilir.
Her element için, onları oluşturan tanecikleri defterimize hazırlayacağımız kutucuk-
1.1 Atom, molekül, element, bileşik, saf madde ve karışım kavramları lara çizelim.
6. sınıfta edinilmiş olup bu kazanım, bir hatırlatma olarak düşünül- 2. Aşa¤ıda sembolleri verilen elementlerin adlarını defterimize yazalım. •
melidir. C, B, H, Li, Fe, Cu, Sn, Na, Mg, Ca, Al, Si, Ar, Au, Cl, S, Ne, N, P, K
Sınırlamalar • Bu elementlerin sembollerle gösterilmesinin önemi nedir?
• Bu elementlerden hangilerinin adlarını günlük hayatımızda sıkça duyarız?
1.1 Element kavramının ilk tanıtımının, küresel modeller üzerinde ve
atomların özdeşliği temelinde sezdirilmesi amaçlanmıştır. Bu 132 143
2.
kavramın tanımı, fiziksel ve kimyasal olayların tanıtımından son-
ra “kendinden daha basit maddelere ayrışmama” esasına göre C-Karbon B-Bor H-Hidrojen
verilecektir. 9. Etkinlik : fiehir, Nehir, Element 11. Etkinlik :
Li-Lityum Fe-Demir Mg-Magnezyum
Maddenin Yap›s› ve Özellikleri
Bu etkinli¤i arkadafllar›m›zla birlikte gerçeklefltirelim. ‹stedi¤imiz harfi seçelim ve
1. Etkinlik
• Öğrenciler Neredeler, : Gelecekler?
Nereye 3. Etkinlik : Farkl› Elementlerin Tanecikleri çizelgedeki ilgili boflluklar› doldurmak için süre tutal›m. Seçilen harfle boflluklar› en k›sa Sn-Kalay Na-Sodyum Cu-Bakır
sürede dolduran arkadafl›m›z oyunu kazan›r.
Öğrenciler 6. sınıfta maddeleri oluşturan en küçük birimin atom Aşağıdaki kutulara örnekteki gibi, üç farklı elemente ait tanecikleri çizelim. Not: Seçilen harfle bafllayan element adı, ad› yoksa sembolü kullanılabilir. Ca-Kalsiyum Al-Alüminyum Au-Altın
veya molekül olduğunu, aynı atomların bir araya gelerek elementi Ö¤renci çizimleri de¤erlendirilir. Harf Şehir Nehir Element Adı Elementin Bitki Si-Silisyum Ar-Argon S-Kükürt
oluşturduğunu bilmektedirler. Ayrıca iyot, demir, bakır, hidrojen ve ÖRNEK: Sembolü

oksijen elementlerinin atomik ve moleküler yapısını bilmektedirler. A Ankara Aras Azot - Armut Cl-Klor Ne-Neon P-Fosfor
Öğrenciler bu konuda periyodik tablodaki ilk 20 element ile yaygın C Cenevre Ceyhan - Cu Can eriği
N-Azot K-Potasyum
olan 10 elementi, bu elementlerin tanecikli yapısını ve bu elementlerin
sembollerini öğreneceklerdir. 1 2 3 • Dünyada farklı alfabe kullanan toplulukların da ortak
4. Etkinlik : sembolleri kullanması sonucunda anlaşılması kolay ortak bilim dili
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması oluşturulmaktadır.
S Samsun Seyhan Sodyum So¤an • Kalsiyum, demir, hidrojen, bakır, altın, kükürt...
• Anahtar Kavramlar
Öğrencilere bu kavramlar ile ilgili ne bildikleri sorularak her bir
anahtar kavramla ilgili düşündüklerini defterlerine yazmaları söylenir Konu Biterken
Ö¤renci cevaplar› de¤erlendirilir.
ve yazdıkları okutulur. Bu aşamada herhangi bir yargıda bulunulmaz. 86

Öğrencilerin konuyu birbirleriyle tartışmaları sağlanır. Öğrencilere bu Öğrenciler, yaptıkları etkinliklerle yaygın elementleri ve periyodik
kavramlara tekrar dönecekleri hatırlatılır. Maddenin Yap›s› ve Özellikleri
tablodaki ilk 20 elementi, bunların sembollerini ve bu elementlerin
kullanım alanlarını öğrenmişlerdir. Bu bölümde öğrencilerin anahtar
8. Etkinlik : 10.. Etkinlik : Sembol, Formül
10 kavramlara tekrar dönmeleri ve bu kavramlar hakkında yazdıklarını
Afla¤›da baz› semboller ve formüller kar›fl›k olarak verilmifltir.
gözden geçirmeleri sağlanır.
NaC
l
NaO
H LiF K Zn İkinci konuda bulunan etkinlikler incelenerek gerekli olan
H Na CaCO O
malzemelerin temin edilmesi sağlanır. Ayrıca “Araştıralım,
CO 2 Au
2 3 2
Hazırlanalım” konuları incelenerek gerekli yönlendirmeler yapılır ve
2. Etkinlik : A) Buna göre, afla¤›daki sembol kutusuna sembolleri, formül kutusuna da formülleri
yerleştirelim. Na CaCO3 LiF
zamanı geldikçe sunmaları sağlanır.
Sembol kutusu K NaCl H2 Formül kutusu
Au NaOH Cl2
Zn
B) Formüllerin hangi elementlerden oluştuğunu ve bu elementlerin sembollerini afla¤›daki
noktal› yerlere yazal›m.
NaCl Na (sodyum) ve Cl (Klor)
................................................................................................................................
CaCO3 Ca (Kalsiyum), C (Karbon), O (Oksijen)
NaOH Na (Sodyum), O (Oksijen), H (Hidrojen) Cl2 Cl (Klor)
................................................................................................................................
LiF Li (Lityum), F (Flor) H2 H (Hidrojen)

9. Etkinlik : 11. Etkinlik :

132 143

5E’nin Aşamaları Konu Biterken

Ders Kitabı için ünite genelinde ve konu bazında 5E (bazen Her konu bitiminde iki alt basamaktan oluşan
7E) modelinin ilkelerine bağlı kalınmaya özen gösterilmiştir. “Konu Biterken” bölümü verilmiştir. Birinci
Bu doğrultuda Öğretmen Kılavuz Kitabı boyunca kırmızı basamakta konu sonunda konunun toparlanması
şeritler içerisinde 5E’nin aşamaları olan “Ön Bilgileri için ilgili açıklamalara yer verilmiş, ikinci basa-
Yoklama ve Merak Uyandırma, Keşif, Açıklama, Genişletme makta ise bir sonraki ders için yapılacak hazır-
ve Değerlendirme Aşamaları”nın Ders Kitabı’ndaki hangi lıklar belirtilmiştir.
kısımlara denk geldiği belirtilmiştir. 5E modeli bir çerçeve
olup her aşamasında farklı öğrenim/öğretim metotları Öğrencilerin çıkrık, palanga, balta, vida gibi diğer basit makineleri
tanıması için “Başka Basit Makineler” adlı 23. Etkinlik yaptırılır.

kullanılabilir. Burada 5E modelinin aşamalarından biri olan 23. Etkinlik : Başka Basit Makineler
Dişli çarklar, kullanım amaçlarına göre farklı büyüklükte imal edilir. Çarkın çapı
büyüdükçe diş sayısı da artar. Örneğin, büyük çarktaki diş sayısı 52, küçük çarktaki diş
sayısı 13 olan bir bisiklet düşünelim. Bu durumda bisikletteki büyük çarkın çapı, küçük
çarkın çapının 4 katı olacaktır. Yani pedalı çevirdiğimizde zincire bağlı büyük çark bir kez
dönerken küçük çark 4 kez dönecektir.
Atatürk Diyor ki...

“Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması”

Şu ana kadar kaldıraç, makara, eğik düzlem ve dişliler gibi basit makineleri öğrendik.
Ancak günlük hayatımızda çok sık kullandığımız başka makineler de vardır. Çevremizi
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin Ders Kitabı’nda yer verilmeyen dikkatle gözlemleyerek bunların hangi makineler olduklarını ve nerelerde kullanıldıklarını
anlamaya çalışalım.
basit makineleri de tanımalarını sağlamaktır. 23 ‹nsanoğlu, ilk çağlardan beri kendi kuvvetinin çok üzerinde işler yapmak için u¤raflm›fl
ve bunu da başarmıştır. ‹nsanların bu kadar büyük işleri başarabilmiş olmalarının sebebi,
55. s. onların kendi kuvvetlerinin yanı sıra hayvan ve makineleri de kullanmış olmalarıdır.

verilmiştir.
Sizce, insanoğlunun kullandığı ilk basit makine ne olabilir?
Etkinliğin tamamlanmasından sonra basit makinelerin geçmişte ve Belki büyük ağırlıkları hareket ettirmek için kullanılan uzun çubuklar, belki de hayvanların
günümüzde insanlığa sunduğu yararları ve tarihî gelişimini vurgulamak derilerini yüzmek için kullanılan keskin uçlu taşlar ilk basit makineler olabilir, değil mi?
‹nsanlar, zamanla, kuvvetin büyüklüğü-
amacıyla Ders Kitabı’ndaki metin okutulur ve resimler inceletilir. nü artırıp yönünü değiştiren ve bu sayede
iş kolaylığı sağlayan birçok makine
Konunun bu kısmında Archimedes basit makinelerle ilgili yapmayı öğrendiler. Mağaralardan çıkıp
yaşamaya elverişli yapılar inşa etmeye
çalışmalarından bahsedilebilir. Bunun için aşağıdaki metinden başladıklarında, yuvarlak kütüklerden
yararlandılar. Kütükler sayesinde, yapılarda
yararlanılabilir. kullanacakları büyük taşları, istedikleri yere
daha kolay taşıdılar. Bu durum, tarihteki
en önemli buluş sayılan tekerleğin icadının
ilk adımıdır. Günümüzden 5000 yıl önce,
Archimedes (M.Ö. 21. 287-212)
Etkinlik : 22. Etkinlik :
Sümerler tarafından icat edilmiş olan tekerlek,
sadece yük taşımada değil, makinelerde de kullanılmıştır.
Bir Yunan matematikçisi, fizikçisi ve 7. Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet, ‹stanbul’u
mühendisi olan, Archimedes belki de çağının fethederken, donanmamızı karadan Haliç’e indirmek için
basit makinelerden yararlanmıştır.
en büyük bilim adamıydı. Archimedes, Yandaki resim, 1453 y›l›nda gerçekleflen bu
olay› anlatmaktad›r. Buna göre Fatih Sultan Mehmet,
Sicilya’nın Syracuse (Siraküz) kentinde doğdu. donanmay› Haliç’e indirmek için hangi basit makinelerden
yararlanm›flt›r?
Babası tanınmış bir astronomdu. Öğrenimini,
dönemin bilim merkezi olan İskenderiye’de
tamamladı. Syracuse’a döndükten sonra tüm
yaşamını matematik ve bilimsel çalışmalara Yandaki resimde çok eski dönemlerde
kullanılmış bir vinç görülmektedir. Bu vinçte,
verdi. İlk kez, bir dairenin çevresinin çapına makaralar kullanılarak yükün a¤›rl›¤› birçok
halata bölünmüştür. Yükün yukarı çekilebilmesi
oranını (pi sayısını) tam olarak hesaplamış; için de sisteme, içinde insanların yürüyebileceği
tarzda bir tekerlek yerleştirilmiştir. ‹nsanlar
silindir ve diğer geometrik şekillerin alan bu tekerleğin içinde yürüyerek tekerleği
ve hacimlerinin nasıl hesaplandığını gös- döndürmüş, dönen tekerlek de halatı harekete
geçirerek yükün yukarı çekilmesini sağlamıştır.

Okuma Parçası
termiştir. 90
Archimedes’in dikkat çeken bir özelliği çok yönlü bir araştırmacı
olmasıydı. İlgi alanı kuramsal matematikten uygulamalı fizik ve savaş
mühendisliğine uzanan çeşitli alanları kapsıyordu. Batan cisimlere etki 23. Etkinlik : Baflka Basit Makineler
eden kaldırma kuvvetinin doğasını keşfi ile tanınır ve de çok yetenekli 2 24. Etkinlik : 2

Siz ya da öğrencileriniz için ilave bir metin olarak

bir mucit olarak bilinir. Bugün bile hala kullanılan pratik keşiflerinden 3
biri Archimedes vidasıdır. Bu vida, eğimli olarak dönen halka boru
şeklinde olup genellikle gemiden suyu çıkarmak için kullanılır. O,
4
çok değişik tipte mancınıklar yapmış ve ağır yükleri kaldırmak için

düşünülmüştür. Bu bölüm sarı bir zemin üzerinde

makaralar ve kaldıraç sistemlerini bulmuştur. O’nun icatları, Romalıların
iki yıllık kuşatmaları sırasında, doğduğu şehrin (Syracuse) savunmasında
askerlerce başarıyla kullanılmıştır. Roma generali Marcellus (Marselus),
Syracuse’yı kuşattığında, Archimedes adlı bir mühendisin yapmış
1
Yukarıdaki resimlerde, derste öğrendiklerimizin dışındaki basit makinelerden baz›lar›
görülmektedir. Basit makineler hakkında araştırma yaparak resimdeki makinelerin hangi
amaçlar için kullanıldıklarını afla¤›daki boflluklara yazalım. Araştırmalarımız sırasında tespit
ettiğimiz başka basit makineler olursa defterlerimize basit makinelerin fleklini çizelim.
Çizimlerimizi s›n›fta arkadafllar›m›za sunal›m.

verilerek kolay fark edilmesi sağlanmıştır.

Adı Kullanılma Amacı
olduğu silahlar nedeniyle şehri almakta çok zorlanmıştı. Bu silahların Çıkrık
1. ............................... Kuyudan su çıkarmak
...........................................................
çoğu mekanik düzeneklerdi ve bazı bilimsel kurallardan ilham alınarak Balta
2. ............................... Ağaç ürünlerini kesmek
...........................................................
Palanga
3. ............................... Ağır yükleri az kuvvetle kaldırmak
...........................................................
tasarlanmıştı. Örneğin, makaralar yardımıyla çok ağır taşlar burçlara Vida
4. ............................... Cisimleri birbirine tutturmak için
...........................................................
kadar çıkarılıyor ve mancınıklarla çok uzaklara fırlatılıyordu. 55

Arşimet hakkındaki diğer bir

söylenti ise onun “Bana bir dayanak
noktası gösterin, Dünya`yı yerinden
oynatayım” dediğine ilişkindir. O,
ağır bir cismin, ağırlık merkezine
uygulanacak bir kuvvetle yerinden
oynatılabileceğini savunmuştur.

90

11
 Ünitelerdeki konularla ilgili önemli kavramların Öğrencilerin fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki ilişkileri
ve kilit noktaların özetini içeren açıklamalar anlamalarını, bunların birbirlerini nasıl etkilediğini, nasıl ge-
verilmiştir. liştiğini ve insanların hayat şartlarını iyileştirmek için nasıl
kullanıldığını kavramalarını sağlamak amacıyla yapılabilecek
Ünitemizi Özetleyelim
çalışmalarla ilgili açıklamalar verilmiştir.

Hayatımızın Neresinde?

etkilenebilir. Dünya’da bu kirliliğin yok edilmesi için yeterli çalışma ve

düzenlemeler yapılmazsa canlıların yaşamı tehlikeye girebilir. Hayatımızın Neresinde?
2. Teknoloji birçok alanda hızla gelişmektedir. Bu gelişmeler uzay Ünitemizi Özetleyelim Hayat›m›z›n Neresinde?
teknolojisini de hızlandırmıştır. Bu gelişmelere bağlı olarak da eskiden Uzayda Yaflam Biyosfer II
Bu bölümde üniteyle ilgili önemli bir teknolojik gelişmeye yer
sahip olduğumuz bilgiler gelişip değişmektedir. Uzay konusunda sahip Uzay Araflt›rmalar› verilmiştir. Biyosfer II, araştırmacıların uzay şartlarını dikkate alarak
‹nsanlar diğer gezegenlerde yaşamayı
olduğumuz bugünkü bilgiler ileride bilim ve teknolojideki gelişmelere başarabilecekler mi? Belki bir gün Mars’ta hazırladıkları bir yapıdır. Bu yapıda uzayda hayatın nasıl devam
uzay kolonilerinin olufltu¤unu görece¤iz. Fakat
bağlı olarak değişebilir. Örneğin, önceden güneş sistemininde dokuz Mars’ın yapısı insan hayatı için elverişli değil. ettirilebileceğine ilişkin çalışmalar yapılmıştır. Öğrenciler bu bölümde
Çünkü buras› çok soğuk ve burada insanlar›n
gezegen olduğu bilinirken yapılan araştırmalarla Plüton gezegen yaflamas› için gerekli olan oksijen ve su yok. verilen metni okurlar ve “Eleştirel Düşünme” başlığının altındaki
sınıfından çıkarılarak güneş sisteminde sekiz gezegenin bulunduğu ‹nsanların bu elverişsiz şartları aşarak
Mars’ta yaşayabilmelerinin bir yolu ancak
soruları cevaplarlar. Bu sorulara verecekleri cevaplar öğrencilerin uzayla
ispatlanmıştır. koruyucu bir yapının içinde kalmaları olabilir. Bu yapın›n insanoğlunun
hayatını devam ettirebilmesi için gerekli olan hava, su, yiyecek ve uygun sıcaklığı içermesi
yaşam arasındaki ilişkiyi görmelerini ve yaşamın uzayın bir parçası
gerekir. Bir grup araştırmacı böyle bir yapıyı çoktan inşa ettiler. Fakat bu yap›, uzaya
gönderilmedi. Dünya’da Arizona Çölü’nde durmaktadır ve ismi Biyosfer II’dir. Biyosfer
olduğunu algılamalarını sağlayacaktır. Ayrıca öğrenciler verecekleri
Konu Biterken cevaplarla uzay araştırmalarını farklı bakış açılarıyla değerlendirmiş
II, büyük bir cam ve metal yapıdır. Dünya’daki farklı habitatlardan örnekler içermektedir.
Örneğin, içerisinde tatlı ve tuzlu su habitatlar›na ek olarak çöl, yağmur ormanı ve çayır
bulunmaktadır. Fakat Biyosfer II, habitattan daha fazlasını içermektedir. Çünkü sekiz olacaklardır.
Konunun bitiminde öğrenciler “Anahtar Kavramlar” bölümüne araştırmacı, Biyosfer II’nin içinde yaşamakta ve çalışmaktadır. Bu yapının içinde iki yıl
boyunca kalmışlardır. Kendi yiyeceklerini kendileri üretmiş ve atıklarının geri dönüşümünü Zamanın yeterli olması durumunda öğrenciler, “Hayatımızın
dönerek bu konunun başındaki ve sonundaki konu ile ilgili bilgilerini, kendileri sağlamışlardır. Biyosfer II’nin içerisindeki havanın, suyun ve sıcaklığın kontrolü
bilgisayarlarla yapılmıştır. Neresinde?” bölümüyle ilgili olarak “Uzay Teknolojileri” adlı 5.
bakış açılarını karşılaştırırlar. Bu amaçla öğrenciler Çalışma Kitabı’nda Biyosfer II
Uzayda Neler Var? Alternatif Etkinlik’e yönlendirilebilirler.

Alternatif Etkinlik
yer alan 2. Etkinlik’e yönlendirilir. Öğrencilerin kendilerindeki belir- Mini bir Dünya olarak tasarlanan
gin farklılığı görmeleri onların konuya olan ilgilerinin artmasını sağla- Biyosfer II, insanların Dünya’yı ve doğal
kaynakları koruma yollarını öğrenmelerine
yacaktır. yardımcı olabilir. Biyosfer II, her ne kadar
uzaya gönderilmeyecek olsa da uzay
araştırmacılarının önemli sorulara cevap
bulmaları için işe yarayabilir. 5. Alternatif Etkinlik: Uzay Teknolojileri

Çalışma Kitabı’ndaki etkinlik-

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin gelişen teknolojinin gök bilimi
Ünitemizi Özetleyelim alanındaki çalışmaları hızlandırdığını fark etmelerini sağlamaktır.
Eleştirel Düşünme
Bu şekilde öğrenciler uzayla ilgili çalışmaların teknolojik ürünleri,
Bu bölümde ünitenin özetini içeren bir kavram haritası yer
1. Biyosfer II, uzay şartlarına uygun olarak geliştirilen ilk yapıdır. Sizce Biyosfer I, neresi teknolojik ürünlerin de uzayla ilgili çalışmaları geliştirdiğini
almaktadır. Bu kavram haritası öğrencilere inceletilir. Bu şekilde

lerle burada verilen alternatif

olabilir?
2. Dünya’da bu tür yapıların oluşturulması, uzay çalışmalarını nasıl etkileyebilir? kavrayacaklardır.
öğrencilerin tüm ünite boyunca öğrendikleri kavramları hatırlamaları Gök tafl› 3. Canlılar kapalı bir ortamda uzun süre sağlıklı olarak kalabilir mi?
18
ve bu kavramlar hakkındaki bilgilerini pekiştirmeleri sağlanır. Zamanın 4. Uzayda insanlar nelere ihtiyaç duyarlar?
163. s. 5. Gelecekte başka bir gezegende yaşamak ister miydiniz? Hangi gezegeni tercih
uygun olması hâlinde öğrencilerin de ünitenin tamamını içeren bir ederdiniz? Neden?
Atatürk’ten Bizlere, Bizlerden Gelece¤e
etkinlikler, kazanımları gerçek-
kavram haritası hazırlamaları sağlanır. Daha sonra öğrenciler Çalışma 270 271

Kitabı’ndaki “Öğrendiklerimizi Hatırlayalım” adlı 18. Etkinlik’e

“Bir gün insanoğlu da göklerde yürüyecek, gezegenlere gidecek,
yönlendirilir.
belki de Ay’dan bize mesajlar yollayacaktır. Bu mucizenin tahakkuku
Günefl Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi
5. Alternatif Etkinlik: Uzay Teknolojileri için iki bin yılını beklemeye hacet kalmayacaktır. Gelişen teknoloji
16. Etkinlik :
18. Etkinlik: Öğrendiklerimizi Hatırlayalım

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin tüm ünite boyunca öğrendiklerini

18. Etkinlik : Ö¤rendiklerimizi Hat›rlayal›m

Aşağıda, bu ünitede öğrendiğimiz bilgileri pekiştirmemizi sağlayacak sorulara yer

verilmiştir. Kutularda yer alan soruların cevaplarını, soruların altındaki bölümlere yazalım.
tekrarlamalarını sağlamaktır. Bu etkinlik, üniteyi özetlemek amacıyla Günefl sisteminde neler var?
kullanılabileceği gibi öğrencilere ev ödevi olarak da verilebilir. Günefl sisteminde Günefl,
.........................................
Günefl’in etraf›nda
Aşağıdaki metni okuyarak verilen soruları cevaplayalım.
Gökyüzü Avucunuzda
Bir süredir fuarlarda sergilenen
gözlem ürünü nihayet sat›fla ç›kard›.
Kiflisel gözlemevi olarak nitelendirilen
Bu sistemdeki gezegenler
ayg›t, bulundu¤unuz konumu
alg›layan bir küresel konumland›r›c›,
nasıl hareket ediyor? küçük bir teleskop ve elektronik
dünya üzerinde bulundu¤unuz
yer ve saate göre Andromeda’n›n
bize daha şimdiden bunu müjdeliyor. Bize düşen görev ise Batı’dan bu
konuda fazla geri kalmamayı temindir.”
M. Kemal ATATÜRK
leştirebilmek için kullanılabile-
cek öneri niteliğinde etkinlikler
gökyüzünün neresinde olaca¤›n› 1936 – Eskişehir
hesapl›yor. Daha sonra iflaretlerle size
yol göstererek teleskopu gökadan›n
bulundu¤u tarafa çevirmenizi sa¤l›yor.

GÜNEŞ S‹STEM‹ .........................................

dönen gezegenler, Günefl merkezde olmak
......................................... bilgi bankas›ndan olufluyor. Diyelim Dilerseniz gözlemledi¤iniz gökcismi
Gözlerimizi kapayıp tek başımıza yaşadığımızı düşünemeyiz.
Öğrenciler etkinlikteki soruların cevaplarını ilgili kutucuğa yazarlar. bu gezegenlerin
.........................................
uydular›, kuyruklu
üzere di¤er gezegenler
.........................................
Günefl’in etraf›nda
ki bir gece bahçeye ç›kt›n›z ve
Andromeda gökadas›n›n nerede
hakk›nda yaz›l› ve sesli bilgi de
alabiliyorsunuz. Yaklafl›k 400 dolar
........................................
y›ld›zlar, meteorlar da
.........................................
dönerler. oldu¤unu merak ediyorsunuz. civar›nda sat›fla sunulan bu Memleketimizi bir çember içine alıp dünya ile alakasız yaşayamayız...

olup yapılması zorunlu değildir.

........................................
bulunmaktad›r. ........................................
Hemen bu ürünü çal›flt›r›yor harika gözlem arac›n›n
ve tan›ml› gökcisimleri fiyat›n›n daha düflmesi ve Aksine yükselmiş, ilerlemiş medeni bir millet olarak medeniyet
menüsünden ülkemize gelmesi ne kadar
Notlarım ve Düşüncelerim Andromeda’y› sürer belli de¤il, ama insan› düzeyinin üzerinde yaşayacağız. Bu hayat ancak ilim ve fen ile olur.
Uzayda yeri nerededir? Büyüklüğü diğer yıldızlara seçiyorsunuz. heyecanland›rd›¤› kesin.
Günefl çok büyük
......................................... göre nasıldır? Teleskop,
sizin
İlim ve fen nerede ise oradan alacağız ve her millet ferdinin kafasına
ve ›fl›ldayan bir gaz
......................................... ......................................... Bu küçük teleskop, amatör gökyüzü
GÜNEŞ topudur. Bir y›ld›zd›r
.........................................
Günefl, Samanyolu
Günefl’ten daha büyük
.........................................
ve küçük y›ld›zlar
konumunuzu
alg›layarak gözlemcilerini çok mutlu edecek. koyacağız. İlim ve fen için kayıt ve şart yoktur.
........................................ .........................................
........................................................................................................................ gök adas›nda yer
........................................
almaktad›r.
vard›r.
........................................ Hiçbir tutarlı kanıta dayanmayan birtakım geleneklerin, inanışların
........................................................................................................................
korunmasında ısrar eden milletlerin ilerlemesi çok güç olur; belki de hiç
Gözlem için kullanılan Uzay teknolojisi sayesinde • Üretilen gözlem aracı hakkında ne düşünüyorsunuz? olmaz. İlerlemede geleneklerin kayıt ve şartlarını aşamayan milletler,
araçlar hangileridir? hangi araçlar geliştirilmiştir?
........................................................................................................................ ......................................... .........................................
................................................................................................... hayatı, akla ve gerçeklere uygun olarak göremez. Hayat felsefesini
UZAY ÇALIŞMALARI Dürbün, teleskop
......................................... Uzay mekikleri,
......................................... ...................................................................................................
........................................................................................................................ ......................................... uzay sondalar›, uzay
......................................... geniş bir açıdan gören milletlerin egemenliği ve boyunduruğu altına
........................................ istasyonlar›.
........................................ ...................................................................................................
17. Etkinlik : • Böyle bir araca sahip olmak ister miydiniz? girmeye mahkûmdur.
........................................................................................................................ ................................................................................................... www.zonguldak.meb.gov.tr
Güneş’e yakınlıklarına göre sıralayalım. ...................................................................................................
........................................................................................................................ ................................................................................................
Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, ...................................................................................................
................................................................................................
GEZEGENLER Uranüs, Neptün
............................................................................................... • Bu tür araçların üretilmesinin olumsuz yönleri olabilir mi?
........................................................................................................................ ................................................................................................
................................................................................................ ...................................................................................................
...................................................................................................
........................................................................................................................
...................................................................................................
........................................................................................................................
Bu kavramların anlamlarını kendi cümlelerimizle açıklayalım.
Meteor, kuyruklu y›ld›zlardan kopan toz
................................................................................................
• İleride bu alanda başka ne tür araçlar üretilebilir?
METEORLAR,
GÖK TAŞLARI,
tanecikleri ve kaya parçac›klar›n›n Dünya
................................................................................................ ...................................................................................................
atmosferine girdi¤inde ›s›narak ince bir çizgi
................................................................................................
........................................................................................................................ KUYRUKLU YILDIZLAR b›rak›r. Göktafl›, gezegenlerin aras›nda hareket
................................................................................................ ...................................................................................................
eden ve tümüyle gaz durumuna geçmeden,
...............................................................................................
atmosfere girerek yeryüzüne ulaflabilen ...................................................................................................
meteorlard›r. Kuyruklu y›ld›z, y›ld›z de¤ildir. Gök
........................................................................................................................ cisimlerinin yap›s›nda bulunan donmufl hâldeki
gaz ve tozlardan oluflurlar.
163

270 271

Notlarım ve Düşüncelerim Atatürk’ten Bizlere, Bizlerden Geleceğe

Sarı bir zeminle verilen boşluklar, Gerekli zamanlarda yararlanılması amacıyla bu bölümde,
ünite sırasında not alınabilmesi ama- Atatürk’ün eğitim, bilim ve teknolojiyle ilgili sözlerine,
cıyla bırakılmıştır. görüşlerine, anılarına vb. yer verilmiştir.

Ünite Sonu De¤erlendirme Sorular›n›n Cevaplar› Çal›flma Kitabı Ünite Sonu De¤erlendirme
Sorular›n›n Cevaplar›
Ders Kitab› Ünite Sonu Değerlendirme Sorular›
Ders Kitabı Ünite Sonu De¤erlendirme D
A Aşağıdaki cümlelerden hangilerinin doğru, hangilerinin yanlış olduğunu belirleyelim. Aşağıdaki soruların cevabı olduğunu düşündüğümüz seçeneğin harfini defterimize yazalım. A.
Sorular›n›n Cevaplar› Yanlış olduğunu düşündüğümüz cümlelerin doğrularını defterimize yazalım.
1. Biyolojik çeşitlilikle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? 1. Y (Türler, populasyonları oluşturur.)
A.
1. Evimizin bahçesinde yaşayan solucanlar, bir populasyon oluşturur. A) Biyolojik çeşitlili¤i korumak her ülkenin ortak hedeflerinden biridir.
B) Bir yerdeki bitki ve hayvan türlerinin ve çeşitlerinin tümü biyolojik çeşitliliktir.
2. D
2. Bir ekosistem, birden fazla habitat bulundurmaz.
1. D 3. ‹klim, ekosistemdeki canlı çeşitliliğini belirleyen önemli cansız faktörlerden biridir. C) Bir ülkedeki ekosistem çeşitliliği, oradaki biyolojik çeşitliliği etkiler. 3. D
D) Populasyondaki birey sayısının fazlalığı biyolojik çeşitliliğin zenginliğini gösterir.
2. Y (Bir ekosistemde birden fazla habitat bulunabilir.)
4.
5.
Nesli tükenen canlılar biyolojik çeşitliliğin azalmas›na yol açar.
Yağmur ormanlarının tahribi, Dünya’nın sera etkisiyle aşırı ısınmasını önler.
4. Y (Aynı türler bir araya gelerek bir populasyonu oluşturur.)
3. D 6. Her ülkenin çevre sorunu sadece kendi üzerinde etkilidir. 2. Aşağıda farklı ekosistemlerde yaşayan canlılara yer verilmiştir. Bu canlılardan hangisi
ya da hangileri yağmur ormanlarında yaşayan canlılardandır?
5. D
7. Çevre kirliliğini önlemek için besin tüketimini art›rmal›y›z.
4. D 8. Sokaktaki sahipsiz köpekler için bakımevleri oluşturulmalıdır. I. Yılan V. Deve 6. D

Rehberlik Köşesi
II. Maymun VI. Kutup ayısı
5. Y (Yağmur ormanlarının tahribi, atmosferdeki karbondiokist B Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerler harflendirilmifltir. Her bir boşluğa kutu III. Orkide VII. Kaktüs
7. Y (Organik tarım, asit yağmurlarının oluşmasını engellemez.)
içinde verilen bir sözcük veya ifade yerlefltirerek cümleleri anlamlı hâle getirmemiz IV. Kertenkele
miktarı üzerinde etkili olacağından dünyanın sera etkisi ile aşırı gerekmektedir. Cümleleri istenilen flekilde tamamlayarak harfleri ve yerleştirdiğimiz A) Yalnız V B) III- V-VI C) I-II-III-IV D) I-IV-V-VII
sözcük veya ifadeleri defterimize yazalım.
ısınmasına sebep olabilir.)
6. Y (Bir ülkedeki çevre sorunu dolaylı olarak tüm dünyayı etkileye- kardelen, hava, biyolojik çeşitlilik, orman tahribi, çöl ekosistemi, menekfle, 3. Aşağıda verilen canlılardan hangisinin nesli ülkemizde tükenmiştir?
A) Aslan B) Kardelen C) Su samuru D) Orkide
Rehberlik Köflesi
Bu bölümde ihtiyaç duyulduğun-
kara ekosistemi, nükleer kirlilik, su kirlili¤i, ekosistem, habitat
cektir.) a kirliliğinin bir sonucudur.
1. Sera etkisi ........ 4. I. Organik tarımın uygulanması
7. Y (Besin tüketiminin artırılması çevre kirliliğini önlemez.) b denir.
2. Bir ekosistemdeki canlıların tür ve sayısının zenginliğine ........
c gibi olaylar sebep olabilmektedir. II. Yabani hayvan avı Aşağıdaki rehberlik etkinliğini amacına uygun olarak ihtiyaç
3. Çevre sorunlar›na ........
8. D ç ekosisteminde görülür.
4. Biyolojik çeşitlilik en az .........
III. Ağaç dikiminin hızlandırılması duyduğunuz bir zamanda sınıfınıza uygulayabilirsiniz.
d
5. Nesli tükenme tehlikesinde olan bitkilerden biri ........dir. IV. Enerji kullanımının ve atık üretiminin azaltılması
B. e tir.

da sınıfta uygulanması amacıyla

6. Dünya çapında etkili çevre sorunlarından biri........
f
7. ‹zmit ve ‹zmir Körfezleri ile Marmara Denizi’nde ........ görülmektedir. Yukarıda verilen davranışlardan hangisi ya da hangileri çevre sorunlarını çözmek
1. a) hava g adı verilir.
8. Canlı ve cansız varlıkların birbiriyle etkileşim hâlinde bulunduğu yere ........ amacıyla yapılabilir?
Mesleğin Gerektirdiği Niteliklere Sahip Miyim?
A) I-IV B) II-III-IV C) I-III-IV D) I-II-III-IV
2. b) biyolojik çeşitlilik
3. c) orman tahribi C 5. Bir besin zincirini oluflturan afla¤›daki canl›lardan hangisi bu zincirin ilk halkas›n› 1. Öğrencilerden girmeyi düşündükleri mesleğin gerektirdiği 3 özelliği
Aşağıdaki verilen kavramları benzerlikleri yönünden uygun kelimelerle efllefltirelim. oluflturabilir?
yazmaları istenir. Bu mesleklerden biri bedensel, biri zihinsel, biri

rehberlik etkinliklerine yer veril-

4. ç) çöl ekosistemi Kavramın numarası ile eşleştirdiğimiz kelimenin harfini defterimize yazalım. A) Serçe B) Dut yaprağı C) Tırtıl D) Kedi

5. d) kardelen Kavram Kelime de duyuşsal özellik gerektirmelidir.

1. Ekosistem a. Okul
E Öğrencilere kolaylık olması için şu örneği verebilirsiniz:
6. e) nükleer kirlilik 2. Habitat b. Ö¤renci
Aşağıdaki soruları defterimize cevaplayalım.

7. f) su kirliliği 3. Populasyon c. Sınıf mevcudu

1. Akdeniz ile Karadeniz Bölgeleri’ndeki ekosistemlerin, canlı çeşitliliği ve iklim özellikleri GARSON

miştir.
4. Tür ç. Sınıf
8. g) ekosistem d. Ö¤retmen masası açısından ne gibi farklar› vard›r?
2. Avustralya’da meydana gelen orman yangınları, ülkemizi nasıl etkiler? Açıklayalım. BEDENSEL ZİHİNSEL DUYUŞSAL
C. 3. Çevre sorunlarına yönelik çalışmalarda bulunan TEMA Vakfı üyelerinin faaliyetleri
nelerdir? Araştırarak açıklayalım.
1. a Uzun süre ayakta Sayılarla dört
4. Atatürk’ün çevre sevgisini gösteren çal›flmalar› nelerdir? Örnekler verelim. Güler yüzlülük
2. ç 246 247 durabilme işlem yapabilme
3. c Görme ve işitme
Söyleneni
4. b duyularının Nezaket
anlayabilme
D. sağlam olması
1. D Söylenenleri Duyguları
Çal›flma Kitab› Ünite Sonu De¤erlendirme Sorular›
2. C Ellerin sağlam olması
A akılda tutabilme anlayabilme
3. A Aşağıdaki cümlelerin hangilerinin doğru, hangilerinin yanlış olduğunu noktal› yerlere
Dikkati güçlü olma Hızlı çalışabilme
4. C yazal›m. Yanlış olduğunu düşündüğümüz cümlelerin do¤ru flekillerini defterimize yazalım.
Y 1. Türler, habitatı oluşturur.
(........)
5. B D 2. Besin zincirleri, besin ağını oluşturur.
(........) 2. İstenenleri yazdıktan sonra öğrencilerinizden üçer veya dörder
D 3. Van kedisi, nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlılardandır.
(........)
E. Y 4. ‹ki farklı tür, populasyon oluşturur.
(........) kişilik gruplar oluşturmalarını ve yazdıklarını tartışmalarını isteyin.
D 5. Bir ekosistem, belirli bir yaşam alanından ve orada yaşayan canlılardan oluşur.
(........)
1. Akdeniz Bölgesi, Akdeniz ikliminin hakim olduğu bir bölgedir. D 6. Ekosistemlerin zenginliği biyolojik çeşitliliğin bir sonucudur.
(........)
Y 7. Organik tarım, asit yağmurlarının oluşmasını engeller.
(........)
Burada yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Maki Akkök, F. (1996) İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi
bitki örtüsü, pamuk, muz, turunçgiller, zeytin ve defne ağaçları gibi B Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri do¤ru bir cümle olacak flekilde kutu içinde (Öğretmen El Kitabı), T.C Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye
verilen uygun sözcüklerle/ifadelerle tamamlayal›m.
bitkilerle deniz kaplumbağası, akdeniz foku gibi hayvanlar yaşar. Kurulu Başkanlığı, Ankara.
deniz kaplumbağası, çevre bilinci, besin zinciri, besin ağı, çölleşme, otçul
Buna karşın Karadeniz Bölgesi’nde her mevsim yağışlıdır. Doğal

Eğlenceli Satırlar
otçul
1. Sadece bitkilerle beslenen hayvanlar .......................... canlılar olarak adlandırılır.
bitki örtüsü ormandır. Çay, fındık, mısır, çeltik gibi tarım ürünleri
yetiştirilir. Balıkçılık ön plandadır. 3. Aşırı otlatma ya da ağaç kesimi gibi durumlar ......................
4. Temiz bir çevrede yaşamak için çevre
besin ağı oluşturur.
2. Bir ekosistem içerisinde yer alan tüm besin zincirleri birleşerek ...................
çölleşme sebep olur.
bilincine sahip bireyler yetiştirilmelidir.
...........................
E¤lenceli Satırlar
5. Otla beslenen hayvanlar ...............................
besin zincirinin ikinci basama¤›n› oluflturur.
2. Avustralya’da meydana gelen orman yangını oradaki ormanların
yok olmasına sebep olacaktır. Bu büyük çapta bir kayıp olursa iklim
C Bilim Doğadan Esinleniyor
Aşağıdaki soruların cevabı olduğunu düşündüğümüz seçeneğin harfini daire içine
bundan etkilenecektir. Çünkü ormanlar yağışların oluşmasında etkili alalım. Bitkilerin ve diğer hayvanların yapamadığı pek çok şeyi yapabiliriz.
olur. Bu yüzden değişen iklim de küresel boyutta etkili olacaktır.
Dolayısıyla küresel ısınma gibi çevre sorunları bütün dünyada olduğu
gibi ülkemizde de etkisini gösterecektir.
1. Aşağıda verilen canlılardan hangisi, bulunduğu ekosistem bakımından diğerlerinden
farklıdır?
A) Kırkayak B) Palamut C) Solucan D) Örümcek

2. Aşağıda bir besin zinciriyle ilgili olarak verilen sıralamalardan hangisi doğrudur?
A) Bitki-solucan-köstebek-tilki B) Tilki-köstebek-solucan-bitki
Konuşabilen, okuyabilen, bilgisayar oyunu oynayabilen, bisiklet sürebilen
bir solucan, bir papatya ya da bir böcek gördünüz mü hiç? Bir de tersini
düşünelim. Düşleyip de yapamadığımız pek çok şeyi doğadaki kimi
Bu bölüm öğrencilerin dikkat-
lerinin dağıldığı zamanlarda der-
3. TEMA Vakfı’nın çeşitli çalışmaları bulunmaktadır. Bunlardan C) Solucan-bitki-tilki-köstebek D) Köstebek-bitki-solucan-tilki canlılar kolayca yapabiliyorlar. Hiç su üzerinde yürümeyi istediğiniz oldu
bazıları ağaçlandırma projeleri, kırsal kalkınma projeleri, eğitim 3. Aşağıdakilerden hangisi çevre sorunlarının çözümüyle ilgili doğru bir uygulama mu? Bunu yapabilen pek çok böcek var. Ya da tavanda yürüyebilmeyi?
değildir?
çalışmaları ve uluslararası çalışmalardır. Gebze Ağaçlandırma A) ‹nsanların tüketme alışkanlıklarını değiştirmek Gekolar (kertenkele çeşidi), bu konuda oldukça usta. Anneniz, enerji
B) Ağaç dikimini hızlandırmak
Projesi; Ankara Kartal Hatıra Ormanı; Çanakkale 10. Yıl TEMA C) Endüstriyel tesislerin sebep olduğu kirliliği önlemek alabilmeniz için sevmediğiniz bir yemeği yemenizi istediğinde bitkiler

sin eğlenceli hâle getirilebilmesi

D) Tarımda kimyasal maddeleri kullanmak
Hatıra Ormanı; 1 Milyon Fidan Kampanyası; Şırnak ili Akçay köyü gibi olabilmeyi dilediniz mi? Sevmediğimiz şeyleri yemek yerine
4. Afla¤›da verilen canl›lardan hangisi, nesli tükenme tehlikesiyle karfl› karfl›yad›r?
Erozyon Önleme Amaçlı Kırsal Kalkınma Projesi; Edirne ili Süloğlu A) Asya fili B) Anadolu leopar› bitkiler gibi güneş enerjisini depolayabilseydik keşke! Bilim insanları, bu
C) Akdeniz foku D) Deve
ilçesi; 10 Köy-Mera Islah Projesi gibi çeşitli çalışma ve projeler de konularda akıllıca davranıyorlar ve yukarıda sözünü ettiklerimize benzer
TEMA Vakfı tarafından gerçekleştirilmektedir. sorunlara çözümler bulmak üzere doğayı inceliyorlar. Doğayı taklit
4. “Atatürk’ten Bizlere, Bizlerden Geleceğe” adlı bölümdeki örnek bu
sorunun cevabı olarak verilebilir.
148 ederek daha sağlam yapıştırıcılar, daha sağlam malzemeler, daha verimli
elektrik kaynakları ve doğayla dost plastikler elde etmeye çalışıyorlar. Bu
çalışmaları yapan bilim dalına da “biyomimikri” deniyor.
için konulmuştur.
246 247

Ünite Sonu Değerlendirme Sorularının Cevapları

Ders Kitabı ve Çalışma Kitabı’nda yer alan değerlendirme
soruları cevaplarıyla birlikte verilmiştir.

12
1. Ünite www.sbsfenci.com
Vücudumuzda Sistemler
Üniteye Genel Bakış

Öğrenciler 5. sınıf fen ve teknoloji dersinde, sistem kavramına girmeden, sindirim ve boşaltımda görevli yapı ve organların yerlerini ve
genel hatları ile işlevlerini, besinleri ve dengeli beslenmenin önemini öğrenmişlerdi. 6. sınıfta da destek ve hareket, dolaşım, solunum sistemleri
ile bu sistemlerin sağlığı ve teknolojinin sistemlerin sağlığına etkisi işlenmişti. Sindirim ve boşaltım sistemi ile başlayan bu ünitede ise denetleyici
ve düzenleyici sistemlerde görevli yapı ve organlar, duyu organları ve bu sistemlerin sağlığı, sistemlerle ilgili sağlık sorunlarının giderilmesinde
teknolojik gelişmelerin etkisi, vücudumuzdaki sistemlerin birbirleriyle ilişkili olarak çalıştığı belirtilecektir. Öğrenmenin anlamlı hâle gelmesi
amacı ile ünitede deney yapma, tartışma gibi farklı öğrenme etkinliklerine yer verilmiştir. 4-7. sınıflarda işlenen vücudumuz ile ilgili konular orta
öğretim seviyesinde, bitki ve hayvanlardaki sistemler konusuna temel oluşturması açısından da önemlidir.
Öğretmenler fiziki şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Konular
işlenirken kavram ve becerilerin günlük hayatla ilişkilendirilmesine önem verilmelidir. Günlük hayatta önemli bir yere sahip olan teknolojinin
sistemlerle ilişkisi ile ilgili organ nakilleri ve tıbbi teknoloji ürünlerine örnekler verilerek konuların hayatla bağlantısı kurulmalıdır. Ünitede her
sistem ile ilgili konunun başındaki öğrenme etkinliklerinin öğrencilerin ön bilgilerini yoklayan ve öğretim esnasında dikkate alan bir tarzda
yapılması, daha sonra öğrencilerin konu sonunda bilişsel yapısında meydana gelen değişiklikleri gözlemlemesi, öğrencinin öğrendiğinin farkına
varması açısından önemlidir.

Konu Başlıkları ve Önerilen Süreler

Konu Başlıkları Önerilen Süreler
1. Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sağlığı 6 Ders Saati
2. Boşaltım Sistemimiz Vücudumuzdan Atıkları Uzaklaştırır 6 Ders Saati
3. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz 7 Ders Saati
4. Duyu Organlarımız 7 Ders Saati
5. Vücudumuzdaki Sistemlerin Sağlığı ve Organ Bağışı 4 Ders Saati

Kavram Haritası
Aşağıdaki kavram haritasında, ünitenin sınırlarını belirleyen ve her bir konuda vurgulanması gereken kavramlar yer almaktadır. Bu
kavram haritası sadece öğretmeni bilgilendirmek için verilmiştir.

13
 1.
Üniteye Hazırlık

Anlamlı öğrenmenin sağlanması için ünitelere başlarken ve ünite Ünite

incelemelerinde aşağıdaki basamaklara dikkat edilir.
- Öğrencilere, ünitelerin içeriğini fark ettirmek için ünite kapağında
yer alan resimler inceletilerek öğrencilerden resimlere ait soruları

fen ve teknoloji
cevaplamaları istenir. Ünitenin genel çerçevesini oluşturmak için
kapakta yer alan konu başlıkları öğrencilerin zihninde ünitenin
ücudumuzda
genel çerçevesini oluşturmak için onlara okutulur. Sistemler
- Öğrencilerin, konularda geçen kavramlar hakkında bilgi sahibi
olmaları için onlardan konu başlarında yer alan “Anahtar
Kavramlar”ı incelemeleri istenir.
- Öğrencilerin üniteye odaklanmaları için onlardan ünitelerin içeriğini
görsel açıdan destekleyen resim ve tabloları incelemeleri istenir.
- Öğrencilerin konuların önemli noktalarını belirlemeleri için
onlardan konuların sonunda yer alan “Kendimizi Değerlendirelim”
bölümündeki soruları incelemeleri istenir.
Ünite, öğrenciler tarafından ayrıntıya girilmeden incelendikten
sonra, öğrencilerden ünite kapağına geri dönmeleri istenir. Ünite kapağı,
üniteye ilişkin beklenti yaratmak, merak uyandırmak, kapak hakkında
tartışarak ön bilgilerini ortaya çıkarmak ve öğrencilerde “Bu konuları
niçin öğreneceğiz?” sorusunu oluşturmak amacıyla inceletilir. Bu amaçla
öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilir: Konular
1. Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sağlığı
- Her bir fotoğraf ya da resim size üniteyle ilgili neyi ifade ediyor?
2. Boşaltım Sistemimiz Vücudumuzdan Atıkları Uzaklaştırır
- Konu başlıkları ile kapaktaki resimleri ve fotoğrafları eşleştiriniz.
Bu eşleştirmeyi yaparken nelere dikkat ettiniz? 3. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
Ünite kapağında yer alan metin öğrencilere okutulur. Öğrenciler 4. Duyu Organlarımız
burada yer alan sorularla ilgili fikirlerini ifade ederken konu dışına 5. Vücudumuzdaki Sistemlerin Sağlığı ve Organ Bağışı
çıkmamalarına özen gösterilir. 14

Performans Görevi: Vücudumuz Performans Görevi: Vücudumuz

Bu görevin amacı öğrencilerin, ünitede kazandırılmak istenenlerden Sınıf İçerik Beklenen Performans Süre Değerlendirme

ne kadarını öğrenip uygulamaya geçirebildiklerini tespit etmektir. 7. sınıf Vücudumuzda Sistemler

Araştırma Becerisi,
Yaratıcılık Becerisi
4 hafta Dereceli Puanlama Anahtarı

Bunun için öğrenciler en fazla sekizer kişilik gruplara ayrılır. Gruplar

belirlenirken öğrenci seviyeleri dikkate alınır ve her grupta farklı Vücudumuz farklı ama birbiriyle uyum içinde çalışan birçok sistemden meydana gelmiştir. Her sistemin kendine
özgü görevlerinin yanında diğer sistemlerle birlikte yaptığı görevler de vardır. Bu ünite boyunca sindirim ve boşaltım
sistemlerimizle denetleyici ve düzenleyici sistemlerimizi öğrenmiş olacağız. Söz konusu sistemlerle birlikte duyu
seviyede öğrencilerin yer almasına özen gösterilir. Her gruptan, ödevin organları, organ bağışı ve bağımlılık gibi konular hakkında da bilgi sahibi olacağız.

hazırlanması için yapılması gerekenleri tespit ederek görev dağılımını
gerçekleştirmeleri istenir. Performans görevi olarak “Vücudumuz”
Sevgili Öğrenciler,
Sizlerden vücudumuzdaki sistemlerin işleyişini dikkate alarak sınıfınızda en fazla sekizer kişilik gruplar
oluşturmanız ve grup olarak ortak bir sistemi seçmeniz istenmektedir. Seçtiğiniz sistemin vücudumuzda
gerçekleştirdiği görevi, sistemin sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyebilecek etmenleri, bu sistemde görülebilecek
rahatsızlıkları, bu rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabilecek teknolojik gelişmeleri ve sistemin diğer sistemlerle

konusu verilir. Bu ödev için öğrenciler, ünitede yer alan sistemlerden birlikte çalışma şeklini araştırarak bir oyun yazmanız ve yazd›¤›n›z bu oyunu sınıfta oynamanız beklenmektedir.

birini seçerler. Öğrencilerden seçtikleri bu sistemin görevi, sağlığını

Bunun için aşağıda verilmiş görevleri zamanında yapmanız, ödevinizi hazırlamanız açısından size kolaylık
sağlayacaktır.
1. En fazla sekiz kişilik bir grup oluşturunuz.

olumlu ve olumsuz etkileyebilecek etmenleri, bu sistemde görülebilecek
rahatsızlıkları, bu rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabilecek tek-
2. Grubunuza bir isim veriniz.
3. Grubunuzla birlikte vücudumuzdaki sistemlerden birini seçiniz.
4. Seçtiğiniz sistemle ilgili olarak aşağıdaki soruların cevaplarını farklı kaynaklardan araştırınız ve araştırmalarınızı
grubunuza ait olan bir dosya içinde saklayınız.
- Sisteminizin vücudumuzda gerçekleştirdiği görev nedir?

nolojik gelişmeleri ve sistemin diğer sistemlerle birlikte çalışma -

-
Sisteminizde hangi yapı ve organlar bulunmaktadır?
Sisteminizin çalışma şekli nasıldır?
- Sisteminiz hangi sistemlerle ortaklaşa çalışmaktadır?
şeklini araştırarak bir oyun yazmaları ve bu oyunu sınıfta oynamaları -
-
Sisteminizin sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyen etmenler nelerdir?
Sisteminizde görülebilecek rahatsızlıklar nelerdir?

beklenmektedir. Gruplardan bu ödevin sunumu için rol oynama -

-
Bu rahatsızlıkların belirtileri nelerdir?
Bu rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabilecek teknolojik gelişmeler nelerdir?
- Sisteminiz için organ bağışının önemi nedir?
ve model oluşturma tekniklerini seçmeleri istenir. Öğrencilere, -
-
Bağımlılığa neden olan maddelerin sisteminiz üzerindeki etkileri nelerdir?
Sisteminizle ilgili sağlık sorunu bulunan ve toplumumuzdaki görevlerini devam ettiren bireyler için neler

performans görevini nasıl yapacakları ve değerlendirecekleri ile ilgili yapılmalıdır?

5. Grubunuzla birlikte, yukarıdaki araştırma sorularına ayrıntılı cevaplar verin ve cevaplar›n›z› okuyun.
6. ‹çerisinde bu cevaplar›n da yer ald›¤› bir oyun metni yaz›n›z. Metindeki roller sisteminizde yer alan yapı ve
olarak Çalışma Kitabı’nın 10. sayfasında yer alan “Vücudumuz” adlı organların isimleri olabilir.
7. Her rol için grubunuzdan bir öğrenci görev alsın.

performans görevi verilir. Öğrencilerin çalışmaları belirli aralıklarla
kontrol edilir. Öğrencilerden ödev için hazırlanırken Çalışma
8. Görevlerinize uygun kostümler hazırlayınız.
9. Oyununuzu hatasız oynayıncaya kadar prova ediniz. Prova için derslerden sonra sınıfınızı, varsa okulunuzdaki
uygun bir salonu veya hava iyi ise okul bahçesini kullanabilirsiniz.
10. Oyununuzu öğretmeninizin belirlediği tarih ve saatte sınıfta sergileyiniz.
11. Oyununuz öğretmeniniz tarafından dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilecektir.

Kitabı’nın 11. sayfasında verilen “Dereceli Puanlama Anahtarı (Rol

Oynama)”ndan faydalanmaları istenir. Ödevin değerlendirilmesi hem
öğretmen hem de akran değerlendirmesi şeklinde yapılır. Öğrencilere
oyunlarını sunduktan sonra, görülen eksiklikleri ve yanlışları ile ilgili
olarak “Neden böyle düşündün?”, “Niçin böyle ifade ettin?” şeklindeki
sorularla geri bildirimde bulunulur; kendi yanlışlarını kendilerinin 10

düzeltmeleri sağlanır. Hazırlanan ödevler öğrencilerin ürün dosyalarında

saklanabilir. Bu ödevler sınıf panosunda, okul panosunda ve sene sonu
sergisinde sergilenebilir. Bu performans görevi tavsiye niteliğinde olup
farklı bir konu da verilebilir.

14
 • Ön Bilgileri Yoklama Etkinliği
Öğrencilerin ön bilgilerini yoklamak amacıyla Çalışma Kita-
bı’ndaki “Bulmacayı Çözelim” adlı 1. Etkinlik yaptırılır.

1. Etkinlik: Bulmacayı Çözelim

Öğrencilerin, 4, 5 ve 6. sınıflarda öğrenmiş oldukları konuları
ne kadar hatırladıklarını tespit etmek amacıyla, Çalışma Kitabı’nda
yer alan 1. Etkinlik yaptırılır. Etkinlikteki soruların cevaplanması
işlemi bittikten sonra öğrencilerin Çalışma Kitaplarını birbirleriyle
değiştirmeleri sağlanır. Doğru cevaplar tahtaya yazıldıktan sonra,
herkes arkadaşının cevaplarını kontrol eder. Bütün cevaplar kontrol
edildikten sonra öğrenciler kitaplarını geri alırlar. Doğru ve yanlış
cevaplarını gördükten sonra bu cevaplarla ilgili bilgi ve fikirlerini
Sabah erkenden uyandım. Elimi, yüzümü yıkadım ve dişlerimi fırçaladım.
Mutfağa girdiğimde bizimkiler kahvaltı için beni bekliyorlardı. Mutfak mis gibi
arkadaşlarıyla paylaşırlar. Böylece öğrencilerin ön bilgilerindeki
kızarmış ekmek kokuyordu. Sütümü içmek için bardağı elime aldığımda bardağın
çok sıcak olduğunu fark ettim ve elimi hızla geri çektim. Kahvaltımı tamamlayarak eksiklikleri tamamlayarak yanlışlarını düzeltmeleri sağlanır.
tuvalete gittim. Okula gitmek için hazırlandım ve evden çıktım.
Bugün de her gün oynadığım sessizlik oyununa başladım. Annemin,
babamın, kuşların, arabaların sesini duymadım. Kapıda beni bekleyen arkadaşıma
işaret dilimizi kullanarak “Günaydın.” dedim. Evet, ben bir işitme engelliyim. Bu etkinlikle öğrencilerin geçmiş bilgileri hatırlatıldıktan sonra
Sa¤l›k sorunumla yaşamayı öğrendim. ‹şitme engelliler okulunda eğitimime
devam ediyorum. Ben de eğitimimi tamamlayarak herkes gibi bir meslek sahibi Çalışma Kitabı’ndaki “Nereden, Nereye, Nasıl Geldim?” adlı 2.
olmak istiyorum.
Etkinlik yapılır.
Yukarıda Özlem adlı bir arkadaşımızın güne başlarken yaşadıkları anlatılmaktadır. Aşağıdaki
soruları metinden yararlanarak cevaplayalım. Cevaplarımızı arkadaşlarımızla tartışalım.
- Özlem, evden çıkıncaya kadar gerçekleştirdiği olaylarda hangi organ veya sistemlerini
kullanmıştır?
- Özlem’in sa¤l›k sorunu, onun hayata bakış açısını nasıl etkilemiştir? Bunu metindeki hangi
ifadelerden anlayabiliriz?
2. Etkinlik: Nereden, Nereye, Nasıl Geldim?
Toplumumuzda çeflitli sa¤l›k sorunlar› yaflayan birçok insan vard›r. Peki bu kiflilerin
yaflad›klar› sa¤l›k sorunlar›ndan hangilerini biliyorsunuz? Örnekler verelim. Sa¤l›k sorunlar›yla
birlikte toplumda görevlerini devam ettiren bireylere nas›l davranmam›z gerekir?
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin ünitenin başındaki bilgileri
1
Bu ünitede sindirim ve boflalt›m sistemimiz ile denetleyici ve düzenleyici
12. s.
ile ünitenin sonundaki bilgilerini karşılaştırarak kendilerini
sistemimizin ve duyu organlar›m›z›n vücudumuzdaki görevlerini nas›l
gerçeklefltirdiklerini ö¤renece¤iz. Ayr›ca vücudumuzdaki sistemlerin sa¤l›¤›n› 2
değerlendirmelerini sağlamaktır.
korumak için yapmam›z gerekenleri ve sa¤l›k sorunlar›m›z›n giderilmesi için kullan›lan
teknolojik geliflmelerin neler oldu¤unu da yine bu ünitede araflt›r›p ö¤renece¤iz. 13. s. Bu etkinlikte öğrenciler aynı zamanda, ünite ile ilgili ön
15 bilgilerini hatırlayarak bu ünitede ne öğrenmek istediklerini ve
öğrenmek istediklerine nasıl ulaşacaklarını belirleyeceklerdir. Bunun
için etkinlikteki çizelgeyi defterlerine çizmeleri istenir.
Öğrencilerden öğrenme sürecini anlamlı ve sistematik hâle
getirmek için çizelgenin I. bölümündeki soruları üniteye başlamadan
cevaplamaları istenir.
Dereceli Puanlama Anahtar›
Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı, hazırladığınız çalışman›z› değerlendirmek için
hazırlanmıştır. Bu anahtar, aynı zamanda çalışmanızda hangi ölçütlere dikkat edeceğiniz
konusunda size bilgi vermektedir.
Grubun Adı: Alınan Puan:
Daha sonra onlardan; öğrendiklerinin farkına varmaları, neyi,
Grubun Ödevi Sunduğu Tarih: ne kadar öğrendiklerini kontrol etmeleri ve öğrendiklerini hayatla
Performans
Düzeyi Rollerin ‹çeriği
Ölçütler ve Ölçüt Tanımlamaları
ilişkilendirmeleri amacıyla tablonun II. bölümündeki soruları da
Çok ‹yi
- 4 puan -
Oyunda yer alan rollerin hepsi, ödev konusunu ve amacını tamamen yansıtmakta. ünitenin işlenişi sırasında cevaplamaları istenir.
‹yi
Oyunda yer alan rollerin çoğunluğu, ödev konusunu ve amacını yansıtmakta.
- 3 puan -
Vücudumuzda Sistemler
Orta
Oyunda yer alan rollerin birkaçı, ödev konusunu ve amacını yansıtmakta.
- 2 puan - 1. Etkinlik : Bulmacay› Çözelim 2. Etkinlik : Nereden, Nereye, Nas›l Geldim?
Geliştirilmeli
Oyunda yer alan rollerin hiçbiri, ödev konusunu ve amacını yansıtmamakta.
- 1 puan - Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kavramları bulmacadaki yerlerine yerleştirelim. Etkinliğin amacı, ünite hakkında bildiklerimizi, öğrenmek istediklerimizi ve
Grup Bütünlüğü öğreneceklerimizi kullanarak kendimizi değerlendirmektir. Bunun için aşağıdaki çizelgeyi
Tanımlar defterimize çizerek çizelgedeki soruları açıklamalar doğrultusunda cevaplayalım.
Çok ‹yi 1. Bütün besinlerde bulunan ve vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapan
Grup bir bütün olarak etkili.
- 4 puan - maddelerdir. • Birinci bölümdeki soruları cevaplamaktaki amacımız, öğrenme sürecimizi anlamlı ve
2. Besinlerin sindiriminde görevli bir organımızdır. sistematik hâle getirmektir. Bu sebeple, ayn› bölümdeki soruları, üniteye başlamadan
‹yi 3. Etrafımızda olup bitenleri görmemizi sağlayan organımızdır. önce cevaplayalım.
Grup bütünlüğü oldukça etkili.
- 3 puan - 4. Vücudumuzun ihtiyac› olan enerjiyi üretmek için kulland›¤› maddelerdir. • ‹kinci bölümdeki soruları cevaplamaktaki amacımız ise öğrendiklerimizin farkına
Orta 5. Boşaltımda görevli bir organımızdır. varmak, neyi, ne kadar öğrendiğimizi kontrol etmek ve öğrendiklerimizi hayatla
Grup bütünlüğü kısmen etkili. 6. Vücudumuzun dışını tamamen kaplayan organımızdır. ilişkilendirmektir. Bu sebeple ilgili bölümdeki soruları da ünitenin işlenişi sırasında
- 2 puan -
7. Etrafımızdaki kokuları algılamamızı sağlayan organımızdır. cevaplayalım. Cevaplarımızdan emin olmadığımız durumlarda ilgili konuyu tekrar
Geliştirilmeli 8. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları maddelere ederek konuyla ilgili etkinlikleri gözden geçirelim. Edindiğimiz bilgiler doğrultusunda
Grup bütünlüğü yok. verilen genel isimdir. cevaplarımızı tekrar yazalım.
- 1 puan -
9. Etrafımızdaki sesleri duymamızı sağlayan organımızdır.
Kostüm 10. Sağlığımıza zarar veren bir maddedir.
11. Tat almanın yanı sıra konuşmamızda rol oynayan bir organımızdır. NEREDEN, NEREYE, NASIL GELD‹M?
Çok ‹yi
Bütün karakterlerin kostümleri, rollerine uygun. Üniteye Başladığımız Tarih: ... / ... / ... Üniteyi Bitirdiğimiz Tarih: ... / ... / ...
- 4 puan -
Bu Üniteyle ‹lgili, Cevaplar›m
‹yi
- 3 puan -
Çoğu karakterin kostümü, rollerine uygun.
B U R U N Neler biliyorum?
Orta
D E R ‹
I. BÖLÜM

Birkaç karakterin kostümü, rollerine uygun.

- 2 puan -
Neleri öğrenmek istiyorum?
Geliştirilmeli
S
Hiçbir karakterin kostümü, rollere uygun değil.
- 1 puan -
Öğrenmek istediklerimi nereden
Oyun ve Sunum
‹
ve nasıl öğrenebilirim?
Gruptaki herkes canlandırdığı rolün karakterini iyi temsil ediyor. Grubun sorulan sorulara
Çok ‹yi
verdiği cevapların hepsi doğru. Öğrencilerin hepsinin rollerini canlandırırken kullandıkları Neler öğrendim?
- 4 puan -
dil, rollerine uygun. B E S ‹ N
Gruptaki öğrencilerin çoğu canlandırdığı rolün karakterini iyi temsil ediyor. Grubun sorulan Öğrendiklerimi hayatımın hangi
‹yi
- 3 puan -
sorulara verdiği cevapların çoğu doğru. Çoğu öğrencinin rollerini canlandırırken kullandığı
dil, rollerine uygun.
G Ö Z alanında kullanabilirim?

Orta
Gruptaki öğrencilerin birkaçı canlandırdığı rolün karakterini iyi temsil ediyor. Grubun sorulan
M B Öğrendiklerimden hangilerini
ilginç buldum?
II. BÖLÜM

sorulara verdiği cevapların birkaçı doğru. Sadece birkaç öğrencinin rollerini canlandırırken
M ‹ N E R A L
- 2 puan -
kullandığı dil, rollerine uygun.
Gruptaki öğrencilerin hiçbiri canlandırdığı rolün karakterini iyi temsil edemiyor. Grubun
A Öğrendiklerimle artık neleri
daha farklı yapabilirim?
Geliştirilmeli
- 1 puan -
sorulan sorulara verdiği cevapların hepsi yanlış. Hiçbir öğrencinin rolünü canlandırırken
kullandığı dil, rolüne uygun değil.
D E L Öğrendiklerim, zihnimde
hangi soruları oluşturdu?
E K U L A K Öğrendiğim konulardan

O hangilerini daha iyi biliyorum?

Öğrendiğim konulardan hangilerine

D ‹ L tekrar bakmam gerekiyor?

11
12 13

15
 Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sağlığı
Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›
• Konuya Başlarken
1. Sindirim sistemi ile ilgili olarak öğrenciler;
Anahtar Kavramlar
1.1. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha fiziksel sindirim
P›nar ifltahla sandviçinden kocaman bir parça
ve/veya şema üzerinde gösterir (FTTÇ–4). kimyasal sindirim
enzim ›s›rd›. Öyle anlafl›l›yor ki P›nar’›n en sevdi¤i yiyecek
1.2. Besinlerin vücuda yararlı hâle gelmesi için değişime uğraması sandviç. Peki, sizin en sevdi¤iniz yiyecek hangisi?
KAZANIMLAR

emilim
Acaba niçin yemek yeriz? Sadece ac›kt›¤›m›z için mi?
gerektiğini tahmin eder. 3

1.3. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel (mekanik) ve 14. s.

kimyasal sindirime uğraması gerektiğini belirtir.

1.4. Enzimin kimyasal sindirimdeki işlevini açıklar.
1.5. Karaciğer ve pankreasın sindirimdeki görevlerini ifade eder.
1.6. Sindirime uğrayan besinlerin bağırsaklardan kana geçişini
açıklar.
1.7. Sindirim sistemi sağlığını olumlu-olumsuz etkileyecek
etkenleri özetler ve tartışır (BSB–25, 27, 32).
Sınırlamalar
• 1.2, 1.3. Kimyasal ve fiziksel sindirim tanımları verilir, kimyasal
sindirim denklemlerine girilmez.
• 1.4. Sindirimde görevli sindirim enzimlerinin isimleri verilmez.
• 1.6. Villusun sindirimdeki önemi vurgulanır, yapısı anlatılmadan
şekil olarak verilir.
[!] Uyarılar
AÇIKLAMALAR

• Kimyasal madde muhafazası ve kullanımına dikkat edilmelidir.

• 1.7. Sindirim sistemi sağlığını olumlu etkileyen etkenlerden lifli
besinler, dengeli beslenme; olumsuz olarak etkileyen etkenlerden
stres, dengesiz ve yetersiz beslenme vb. örnek olarak verilebilir.
??? Kavram Yanılgıları
• 1.3. Öğrenciler sindirimin sadece midede gerçekleştiğini düşü-
nebilirler.
Bir yiyecek yenildikten sonra vücudumuzda ne gibi değişikliklere uğrar? Peki,
vücudumuz yiyecekleri kullanabilecek hâle nas›l getirir?
Sindirim sistemimizi oluşturan organlar›n neler oldu¤unu biliyor musunuz? Sindirim
sistemi ile ilgili bildiğimiz sa¤l›k sorunlar›na örnekler verelim. Sindirim sistemimizin
sağlığını korumam›z için neler yapmam›z gerekti¤ini söyleyebilir misiniz?
‹flte bu konuda sindirim sistemimizi oluşturan yapı ve organların görevlerini ve
sindirim sistemimizin sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyecek etkenlerin neler olduğunu
öğreneceğiz.

Diğer Derslerle İlişkilendirme

• 1.7. kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” temel dil becerisi ile 16

ilişkilendirilir.
Ders İçi İlişkilendirme
• 1.1. 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesindeki
“Besinlerin Sindirimi” ve “Besin İçerikleri ve Görevleri”
konularıyla ilişkilendirilir. 3. Etkinlik : Besin ‹çerikleri

• Derya, besin içeriklerinin vücudumuzdaki görevlerini ve bulundu¤u besinleri belirten

afla¤›daki tabloyu haz›rlam›flt›r. Ancak, tabloda baz› bölümleri eksik b›rakm›flt›r. Gelin,
tablodaki eksik k›s›mlar› tamamlayarak Derya’ya yard›mc› olal›m.
• Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?
Öğrenciler canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek Besin İçeriği Vücudumuzdaki Görevi Bulunduğu Besinler

için besinlere ihtiyaç duydukları, besin içeriklerinin vücuttaki görevi, Makarna

besinlerin kana geçebilmesi için küçük parçalara ayrılarak vücutta kan Karbonhidrat
Karbonhidratlar vücudumuzun
enerji
........................ kaynağıdır.
yolu ile taşındığı, sindirimde ve boşaltımda görevli yapı ve organların
yeri ve görevleri ön bilgilerine sahiptirler.
Bu konuda öğrencilerden sindirim sistemini oluşturan yapı ve Protein
Vücudumuzda yapıcı ve onarıcı olarak ..................................................
görev yapar.
organları model üzerinde göstermeleri beklenir. Ayrıca sindirime
.............................................
ekmek
.............................................
patates
.............................................
.............................................
peynir
..................................................
yumurta
..................................................
et
..................................................

uğrayan besinlerin bağırsaklardan kana geçebilmesi için fiziksel ve Ya¤

Karbonhidratlardan aldığımız enerji
yetersiz kaldığında, gereksinim
..................................................
zeytin
..................................................
............................
fıstık
kimyasal sindirime uğradığını, enzimlerin kimyasal sindirimdeki duyduğumuz enerjiyi sağlayan besin
içeriğidir.
..................................................
..................................................
işlevini, sindirime yardımcı organların görevlerini açıklamaları beklenir. Vücudumuzu hastalıklardan korur ve
portakal
..................................................
..................................................
elma
Sindirim sistemi sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyecek etkenleri Vitamin vücudumuzda ................ olarak görev
yapar. düzenleyici ..................................................
biber
..................................................
özetleyerek tartışmaları beklenmektedir.
Vücudumuzda düzenleyici olarak
Su ve Mineraller Bütün besinler
görev yapar.
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
• Afla¤›ya vücudumuzun besin içeriklerini, nas›l kullanabilecek hâle getirdi¤ini aç›klayan
Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Besin İçerikleri” adlı 3. Etkinlik bir hikâye yazal›m.

yaptırılır. ................................................................................................
..........
.........
...... .........................
Yediğimiz besinler sindirim sisteminde küçük parçalara
..... . ...................
......................................................................................................
............ ......................................
... .. ... .. ....... ............... ...
ayrılır. Değişik işlemlerden geçen bu parçalar kana
......................................................................................................
geçebilecek .........
........ Bu işlemler
hâle getirilir. ......................
.. sırasında
.............
........ vücudumuz
tarafından salgılanan..... ..çeşitli sıvılar kullanılır.
....................................................................................................
..............................
. ........................ . ... Daha sonra
3. Etkinlik: Besin ‹çerikleri besinler
taşınd›¤›n›
kana geçer ...............................................
anlatan .... hikâyeler
ve kanla
....
.
.. kabul edilir.
vücudumuzun . .. . .. .. her yerine
....................................................................................................
.................................
......................
..................................................................................................................
......................................
...........................
....
.................................................................................................................
...
.. .....................................................
......................................
....................................
....................
.................. ......
Bu etkinliğin amacı öğrencilere konuya ilişkin ön bilgilerini ..................................................................................................................
.. ..
...................................
...........................
....................... .... ..
....................................................................................................
...
.. ................
.... . .... ....... ......
hatırlatarak konuyla ilgili eksiklerini fark ettirip bu eksiklerini ............................................................................................................
..........................
........................
gidermelerini sağlamaktır. Öğrencilerden besin içeriklerinin hangi
14
besinlerde bulundukları ve bunların vücudumuzdaki görevlerini

16
 belirtmeleri beklenir. Öğrencilerin “Vücudumuz bu besin içeriklerini
kullanabileceği hâle nasıl getirir?” sorusu ile öğrencilerin besinlerin
Is›rd›¤›m›z bir parça bisküvi vücudumuzda nas›l bir de¤iflimden geçer? Gelin bu
de¤iflimlerin neler oldu¤unu afla¤›daki etkinli¤i yaparak bulmaya çal›flal›m. vücudumuza yararlı hâle gelebilmeleri için değişime uğramaları gerektiğini
tahmin etmeleri ve besin enerji ilişkisine ulaşmaları amaçlanmıştır.
1. Etkinlik
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Yediğimiz Besinlere Ne Olur? Öğrenciler cevaplarını nedenleri ile tartışırlar. Bu şekilde sınıfın ortak
Bunlar› Yapal›m doğru cevaba ulaşması sağlanır.
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım. Araç-G ereçler
ve Gere çler
Araç
• Etkinliğimizi, sıramızın kirlenmesini önlemek için geniflçe ♦ üç-dört adet
bir kab›n içinde yapalım. bisküvi Etkinlik tamamlandıktan sonra öğrenciler Ders Kitabı’ndaki anahtar
♦ bir bardak su
kavramlar bölümüne yönlendirilir.
• Aşağıda verilen her bir basamaktaki işlemleri
gerçekleştirelim. Bu işlemleri gerçekleştirirken yaptığımız ♦ plastik torba
gözlemlere dayalı aç›klamalar›m›z› Çalışma Kitabı’mızdaki ♦ makas
4. etkinlikte yer alan çizelgelere kaydedelim.
4 ♦ kâğıt havlu

15. s.
1. Bisküvileri, plastik torbaya koyalım ve ellerimizle ezelim.
2. Aynı plastik torbaya su ekleyelim.
♦ çorap • Anahtar Kavramlar
♦ geniflçe bir kap
3. Torbanın içindeki havayı boşaltarak torbanın ağzını
♦ plastik eldiven
Öğrencilerden, anahtar kavramları okumaları ve her bir kavramın
kapatalım. Torbayı, ellerimizle befl dakika boyunca
ovuşturalım. anlamını tahmin etmeleri istenir.
4. Leğenin üzerinde, plastik torbanın alt köflelerinden birini makasla
keserek torbada küçük bir delik açal›m. Kesilen kısmın ağzına çorabı
geçirelim. Plastik torbayı sıkarak içindekileri çoraba boflaltal›m.
5. Çorabı alt kısmından keselim. Çorabın etrafını kâğıt havlu ile saralım.
• Konuya Giriş
6. Çorab› s›karak içindekileri leğene boşaltalım. Öğrencilere konu girişindeki metin okutulur ve metin içindeki soru-
Sonuca Varal›m
ların cevapları sınıfta tartışılır.
• Çalışma Kitabı’mızdaki 4. etkinlikte yer alan çizelgeden
yararlanarak yediğimiz besinlerin vücudumuzda nas›l bir
Etkinlik öncesinde yer alan sorular için öğrencilerin tahminleri alınır.
de¤iflim geçirdi¤ini açıklayalım. Etkinlik sonrasında öğrencilerin yine aynı soruları cevaplamaları istenir.
• Bu etkinlikteki gözlemlerimize dayanarak
yediğimiz besinlerin bu şekilde değişime Öğrencilere Ders Kitabı’ndaki “Yediğimiz Besinlere Ne Olur?” adlı
1. Etkinlik Çalışma Kitabı’ndaki aynı adlı etkinlikle birlikte yaptırılır.
uğramasının sebebini açıklayalım.

Vücudumuz besin maddelerini yediğimiz şekilde kullanabilir mi? Yedi¤imiz bir

bisküvinin yaklafl›k 12 saat sonra vücudumuz taraf›ndan kullan›lacak hâle geldi¤ini biliyor
muydunuz? Besinlerin vücudumuza yararlı hâle gelebilmesi için değişime uğraması
gerekir. Besinler sindirim sistemimizde nas›l bir de¤iflim geçirir? Keşif Aşaması
Besin maddelerinin içeriklerine göre karbonhidrat, ya¤, protein, vitamin, su ve
mineraller olarak grupland›r›ld›¤›n› biliyoruz. Besin içerikleri büyük moleküllerdir. Büyük

1. Etkinlik: Yediğimiz Besinlere Ne Olur?

moleküllü besin içeriklerinin hücrelerimizin kullanabilece¤i kadar küçük moleküllere
parçalanmas› gerekir. Yedi¤imiz besinler hücrelerimize geçebilecek duruma sindirim
ifllemi sonucunda gelir. Öyleyse vücudumuzda sindirim nas›l gerçekleflir?
Sindirim çi¤nemeyle bafllar. Besinlerin, çi¤neme ve kas hareketleriyle küçük parçalara
ayr›lmas› fiziksel (mekanik) sindirimdir. Besinlerin, enzim ad› verilen baz› salg›lar
(Önerilen süre: 30 dk.)
yard›m›yla parçalanmas›na ise kimyasal sindirim denir. Sindirim büyük moleküllü besin
içeriklerinin hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük moleküllere dönüştürülmesidir.
17 Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin yediğimiz besinlerin vücudumuzda
ne gibi değişikliklere uğradığını kavramalarını sağlamaktır.
Öğrencilerden yediğimiz besinlerin vücudumuzda izlediği yolun ağız,
mide, ince ve kalın bağırsak olduğu sonucuna ulaşmaları beklenmektedir.
Etkinlikte verilmeyen diğer yapıların yutak, yemek borusu ve anüs olduğu
Vücudumuzda Sistemler

4. Etkinlik : Yedi¤imiz Besinlere Ne Olur?

vurgulanır. Buna göre besinlerin vücudumuzda izlediği yolun ağız,
Aşağıdaki çizelgeyi, etkinliğimizin her aşamasında kullandığımız malzemeleri, bu yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs olduğu
malzemelerin sindirim sistemimizde karşılık geldiği yap› ya da organlarla eşleştirerek
dolduralım. açıklanır. Öğrencilerden yenilen besinlerin vücuda yararlı hâle gelebilmesi
için değişime uğradıkları sonucuna ulaşmaları beklenmektedir.
Sindirim Sistemimizde Karşılık
Kullandığımız Malzemeler
Geldiği Yapı veya Organ

plastik torba

çorap
ağız, mide

ince bağırsak, kalın bağırsak

4. Etkinlik: Yediğimiz Besinlere Ne Olur?
kâğıt havlu damarlar Bu etkinlikte öğrencilerden, Ders Kitabı’nın 17. sayfasındaki aynı
Aşağıdaki çizelgede, etkinliğimizde gerçekleştirdiğimiz işlemler verilmiştir. Bu işlemleri
isimli 1. Etkinlik’ten faydalanarak verilen çizelgeleri doldurmaları bek-
sindirim sırasında gerçekleşen hangi olaylarla eşleştirebileceğimizi yazalım ve bu olayların
gerçekleşme sebeplerini açıklayan ifadeleri çizelgedeki boşluklara yazalım.
lenmektedir.
Gerçekleştirdiğimiz Sindirim Sırasında Bu Olayların Gerçekleşme
Işlemler Gerçekleşen Olaylar Sebepleri Açıklama Aşaması
Bisküvileri plastik torbaya çiğneme besinleri ufak
parçalara ayırma
koyma ve ellerimizle ezme
Öğrencilerin 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesindeki
Plastik torbaya su ekleme
tükürük besinleri yumuşatma
“Besinlerin Sindirimi ve Besin İçerikleri ve Görevleri” konusunda; be-
sinlerin içerisinde karbonhidrat, yağ, protein, vitamin, mineral ve su
mide kaslarının kasılıp besinleri daha küçük
Torbayı ellerimizle 5 dakika gevşeyerek besinleri
boyunca ovuşturma
parçalara ayırmak bulunduğu, bu besin içeriklerinin vücudumuzda enerji üretmek, yapım-
parçalaması
besinlerin sindirimine
onarım için ve düzenleyici olarak kullanıldığı hatırlatılır. Besin içeriklerinin
Plastik torbayı sıkarak besinlerin mideden ince
bisküviyi torbadan çoraba bağırsağa, ince ba¤›rsak- ince ve kal›n bağırsakta büyük moleküller olduğu vurgulanarak “Vücudumuz bu besin içeriklerini
geçirme tan kal›n ba¤›rsa¤a geçişi devam edilmesi
sindirim atıklarının sindirim atıklarını kullanabileceği kadar küçük moleküllere nasıl dönüştürür?” sorusu, öğren-
Çorabı sıkarak içindekileri anüsten vücut
le¤ene aktarma dışına atılması
vücuttan uzaklaştırmak
cilerin konuya ilgilerini arttırmak amacıyla sorulur ve sınıfta tartışma
sindirilmiş besinlerin ortamı açılır.
sindirilmiş besinlerin kan hücrelerimiz tarafından
Kâğıt havlunun ıslanması damarlarına geçişi kullanımını sağlamak

15

17
 Öğrencilere sayfada yer alan sindirim sistemi yapı ve organlarına
ilişkin şekil inceletilir. Öğrencilerden şekildeki sindirim sistemi yapı
ve organlarına ait açıklamaları ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince Sindirim Sistemimizi Oluşturan Yapı ve Organlar

bağırsak, kalın bağırsak ve anüs sıralamasına uygun olarak okumaları Afla¤›daki flekli inceleyerek, sindirim sistemimizi oluşturan yapı ve organların neler
olduğunu ve bunlar›n görevlerini belirleyelim. fiekildeki oklar› takip ederek yedi¤imiz
istenir. Şemadan faydalanarak öğrencilere, sindirimin sadece midede besinlerin sindirim sistemimizde izledi¤i yolu belirtelim.

gerçekleşmediği vurgulanır. Besinlerin fiziksel (mekanik) sindiriminin Ağız

Besinlerin fiziksel sindirimi Yutak

ağız ve midede, kimyasal sindiriminin ise ağız, mide ve ince çiğneme ile bafllar. Karbon-
hidratların kimyasal sindi-
Besinlerin ağızdan yemek
borusuna iletilmesini sağlar.

bağırsaklarda gerçekleştiğine öğrencilerin dikkati çekilir. Ayrıca ince rimi tükürük içerisinde bu-
lunan enzimler sayesinde Mide
bağırsakta yer alan villusların sindirilmiş besinlerin emilim ile kana gerçekleflir.
Besinlerin fiziksel sindirimi,
midenin kasılıp gevşeme
geçmesini sağladığı vurgulanmalıdır. Yemek Borusu
hareketi ile devam eder.
Kimyasal sindirim ise mide
Besinleri yapısında bulunan öz suyu içinde bulunan mide
kaslar yardımıyla mideye asidi ve enzimler tarafından
iletir.
Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle küçük parçalara ay- gerçekleştirilir. Böylece,
besinler parçalanarak küçük

rılmasına fiziksel sindirim; enzim adı verilen salgılar yardımıyla

moleküller hâline getirilmiş
‹nce Bağırsak
olur. Proteinlerin kimyasal
‹nce bağırsak, sindirim sindirimi midede başlar.
parçalanmasına da kimyasal sindirim adı verildiği belirtilir. Öğrencilere sistemimizin en uzun
bölümüdür. Yağların kim-
“Besinlerin sindirim sistemimizin hangi bölümlerinde fiziksel ve yasal sindirimi burada
başlar. Karbonhidratların
kimyasal sindirime uğradığını söyleyebilir misiniz?” sorusu sorularak ve proteinlerin sindirimi
tamamlanır. Besinler ince
Kalın Bağırsak
sınıfta bir tartışma ortamı oluşturulur. bağırsakta kana geçebi-
lecek kadar küçük mole- Besinler içerisinde kalan
küllere parçalanır. Bu mole- su ve mineraller kalın
küller ince bağırsaktan bağırsakta emilir. Atık
maddeler ise sindirim
Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Elmanın Değişimi” adlı 5.
emilim ile kana geçer.
sisteminin son bölümü
olan anüse gönderilir.
Etkinlik yaptırılır.

5. Etkinlik: Elmanın Değişimi Anüs

Besin maddelerinin vücu-
dumuz tarafından kulla-
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin verilen şekilden faydalanarak nılamayan bölümü, anüs
yoluyla atık madde olarak
elmanın vücutta değişime uğramasının sebebini, sindirim sisteminde
‹nce ba¤›rsaklarda yer alan
villus ad› verilen yap›lar, vücuttan uzaklaştırılır.
5
besinlerin emilim ile kana
ilerlerken geçirdiği değişimi ve bu değişimin gerçekleştiği yerleri 16. s. geçmesini sa¤lar.

anlatan bir hikâye yazmalarını sağlamaktır. Peki, besinlerin sindirimde görevli hangi organlarda fiziksel, hangi organlarda kimyasal
sindirime u¤rad›¤›n› söyleyebilir misiniz?

Ders Kitabı’nın 19. sayfasında yer alan “Sindirime Yardımcı 18

Organlar” bölümünün resimleri ve açıklamaları öğrencilere okutulur

ve sindirime yardımcı olan organların karaciğer ve pankreas olduğu
belirtilir.
5. Etkinlik : Elman›n De¤iflimi

Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Eşleştirelim’ adlı 6. Etkinlik

yaptırılır. Yediğim elma
vücudumda niçin değişime
uğrar?

Resimdeki kişinin sorduğu sorunun cevabını aşağıdaki

6. Etkinlik: Eşleştirelim boşluğa yazalım.

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sindirim sırasında gerçekleşen
olaylar ile verilen sindirim çeşitlerini eşleştirmelerini sağlamaktır.
Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Görevim Nedir?” adlı 7.
Etkinlik yaptırılır.
“Sindirimde Enzimlerin Besin İçeriklerine Etkisi” başlığı altında
Resimdeki kişinin yediği elma, içindeki besin
..................................................................................................
içeriklerinin vücuda yararlı hâle gelebilmesi için
..................................................................................................
de¤iflime u¤rar.
..................................................................................................
..................................................................................................
Yediğimiz elmanın sindirim sistemimizde ilerlerken geçirdiği değişimleri ve bu
değişimlerin gerçekleştiği yerlerin nereler olduğunu anlatan bir hikâye yazalım.
Elmayı ısırdım ve dişlerimle çiğnemeye başladım. ...............................................................
.............................................................................................................................................
Öğrencilerden gelen uygun yanıtlar kabul edilir.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

yer alan şema öğrencilere inceletilerek öğrencilerin kimyasal sindirimde .............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................
enzimlerin besin içeriklerini küçük moleküllere parçaladığını belirtmeleri
beklenir. 6. Etkinlik : Efllefltirelim

Aşağıda sindirim sırasında gerçekleşen bazı olaylar ve sindirim çeşitleri verilmiştir.

Her bir sindirim olayı sırasında gerçekleflen sindirim çeşidini belirleyelim. Belirlediğimiz
sindirim çeşidine ait kutucuğa “X” işareti koyalım.

Sindirim Çeflitleri

Fiziksel Sindirim Sindirim Olay› Kimyasal Sindirim

X Çiğneme ile yiyeceklerin parçalanmas›

Tükürük salg›s› ile karbonhidratlar›n parçalanmas› X

X Midenin kas›l›p gevflemesi ile yiyeceklerin parçalanmas›

Midede sindirim enzimleri ile karbonhidratlar›n ve proteinlerin parçalanmas› X

16

18
 Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤› Besin içeriklerinin her birinin sindirim sırasında küçük moleküllere
parçalanmadığı vurgulanmalıdır. Ayrıca besin içeriklerinden karbon-
Vücudumuzda Sistemler

Sindirime Yardımcı Organlar hidrat, yağ ve proteinlerin sindirime uğradığı ve ince bağırsaktan
Afla¤›daki flekilden yararlanarak karaci¤er ve pankreas›n sindirim sistemindeki emilerek kana geçtiği belirtilir. Sindirim sisteminde besin içeriklerinin
görevlerinin neler oldu¤unu belirleyelim.
geçirdiği değişimi gösteren şema öğrencilere inceletilir ve şemaya
Karaciğer
Safra adı verilen bir salgı üretir. ait soruları cevaplamaları sağlanır. Besin içeriklerinin vücudumuzda
sindirildiği yer ve sindirim sonucu oluşan küçük moleküller, sindirim
Safra s›v›s› büyük ya¤ damlalar›n›
daha küçük parçalara ay›rarak
yağların sindirimine yard›mc› olur.
sonucu oluşan ürünlerin kana geçişi ve bunların kan yolu ile hücrelere
taşınması şemada açıklanmıştır. Su, vitamin ve minerallerin sindirime
uğramadan kalın bağırsaktan emildikleri ve kana karıştıklarına
öğrencilerin dikkati çekilmelidir.
Pankreas
Pankreas öz suyunu sal-
gılar. Pankreas öz suyu;
proteinlerin, karbonhidrat-

6
ların ve yağların sindirimini
gerçekleştiren enzimler
içerir.
7. Etkinlik: Görevim Nedir?
Karaci¤er ve pankreas sindirime yard›mc› organlard›r. Bu organlar ürettikleri safra
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sindirim sistemi yapı ve
16. s. salgısı ve pankreas öz suyunu besin içeriklerinin sindirimini tamamlamak üzere birer
kanalla ince bağırsağa aktar›r.
organlarına ait olan resimlerin altındaki boşluklara bu yapı ve
Sindirimde Enzimlerin Besin ‹çeriklerine Etkisi
Afla¤›daki flemay› inceleyerek enzimlerin kimyasal sindirimdeki ifllevini aç›klayabilir
organların sindirimdeki görevlerini yazmalarını sağlamaktır.
misiniz?

Besinlerin kimyasal
olarak sindirildi¤i yer

Öğrencilere “Sindirim sistemimizde besinlerin ne kadar sürede

sindirildiğini biliyor musunuz?” sorusu sorulur. Sindirim sisteminin
her bir organında besinlerin kalma süresini belirten aşağıdaki çizelge
ile ilgili “Bir besini ağzımızda kaç saniye çiğneriz?”, “Yediğimiz elma
midemizde kaç saat kalır?” gibi sorular sorulup tahminleri alınarak
konuyu öğrencilerin vücutlarında gerçekleşen sindirim olayıyla
ilişkilendirmeleri sağlanır.
7

17. s.

19

Sindirim Sistemi
Süre (Yaklaşık değerler)
Organları
Vücudumuzda Sistemler

7. Etkinlik : Görevim Nedir?

Ağız 20 s
Aşağıda sindirimde görevli organ ve yapılar görülmektedir. Bu yap› ve organlar›n
sindirimdeki görevlerini ilgili yerlere yazal›m.

Yemek borusu 10 s
Besinleri
Yutak: ........................... Besinlerin
A¤›z: ..............................
a¤›zdan yemek
.......................................
fiziksel sindirimi ve
.......................................
borusuna iletir.
.......................................
karbonhidratlar›n
....................................... Mide 2-6 h
kimyasal sindirimi
.......................................
Yemek Borusu:...............
Çiğneme sonrasında a¤›zda bafllar.
.......................................
.......................................
besinleri
iletir.
mideye
.......................................
...................................... İnce bağırsak 5h

Karaci¤er: Ürettiği Kasılıp

......................
safra salgısını
.......................................
Mide: ............................
gevşeyerek besinleri
.......................................
Kalın bağırsak 24 h
yağların fiziksel fiziksel sindirimle
....................................... .......................................
sindirimini küçük parçalara ay›r›r
....................................... .......................................
ve kimyasal sindirim
gerçekleştirmek
üzere ince bağırsağa
....................................... ile küçük moleküller
.......................................
gönderir.
....................................... hâline getirir.
.......................................

Pankreas: ......................
Proteinlerin, ‹nce Ba¤›rsak:...............
.......................................
karbonhidratların ve Besinlerin en küçük
......................................
yağların sindirimini
....................................... parçalara kadar
......................................
gerçekleştiren
....................................... ayrıldığı ve emilimin
.......................................
pankreas özsuyunu
....................................... gerçekleştiği
.......................................
salgılar.
....................................... organdır.
.......................................

Anüs: ............................ Kal›n Ba¤›rsak: .............

Besinlerin vücudumuz
....................................... Besinlerin içerisinde
.......................................
taraf›ndan
....................................... kalan su ve
.......................................
kullan›lmayan mineraller emilir.
....................................... .......................................
bölümünü at›k olarak At›k maddeler
....................................... .......................................
vücuttan uzaklaflt›r›r. anüse gönderilir.
....................................... .......................................

17

19
 Öğrencilere Ders Kitabı’nın 20. sayfasında yer alan enzimlerin besin
içeriklerine etkisini açıklayan şema inceletilir ve şemayla ilgili sorular
cevaplatılır. Ardından öğrencilere “Sindirilen Besin İçeriklerine Ne Olur?” Enzimler, büyük moleküllü besin
başlığı altında yer alan şema da inceletilir ve öğrencilerden şemadan içeriklerini küçük moleküllere dönüfltürmekle
görevlidir. Yandaki flemada sindirim
faydalanarak hangi besin içeriklerinin ince bağırsaktan hangi besin içeriklerinin sistemimizde besin içeriklerinin kimyasal
sindirim s›ras›nda geçirdikleri de¤iflim
ise kalın bağırsaktan kana geçtiğini bulmaları istenir.Yağların ince bağırsakta görülmektedir.

sindirildikten lenf damarına verildiği daha sonra lenf damarından kan fiemay› inceleyerek afla¤›daki sorular›
dolaşımına karışarak hücrelere taşındığına öğrencilerin dikkati çekilmelidir. cevaplayal›m.
1. Besin içeriklerinin her biri, sindirim
s›ras›nda nas›l bir de¤iflime u¤rar?
2. Besin içerikleri hangi organlardan kana
Genişletme Aşaması geçer?
3. Kana geçen besin içeriklerine ne olur?

Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Yiyecekleri Neden Sindiriyo-

4. Sindirilmeyen besinler niçin kana
geçemez?

ruz?’ adlı 8. Etkinlik ev ödevi olarak verilir.

Sindirilen Besin ‹çeriklerine Ne Olur?

8. Etkinlik: Yiyecekleri Neden Sindiriyoruz? Afla¤›daki flemada sindirime u¤rayan

besinlerin emilim ile ba¤›rsaklardan
kana, kandan vücut hücrelerine geçifli
görülmektedir. Besin içeriklerinin hangilerinin
ince ba¤›rsak, hangilerinin kal›n ba¤›rsaktan
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sayfanın üst kısmında verilen şemayı kana geçti¤ini söyleyebilir misiniz?

inceleyerek enzimlerin kimyasal sindirimdeki işlevi ile besinlerin fiziksel

ve kimyasal sindirime uğramasının sebebini açıklamalarını ve sayfanın
altında verilen resimden faydalanarak besin içeriklerinin yolculuğunu
sembollerle göstermelerini sağlamaktır. Bir sonraki derste öğrencilerin
verdikleri cevaplar kontrol edilerek eksikliklerin giderilmesi sağlanır.
Öğrencilere “Besinlerin Uzun Yolculuğu” adlı 1. Alternatif Etkinlik
yaptırılabilir.

1. Alternatif Etkinlik: Besinlerin Uzun Yolculuğu 8

18. s.
Bu etkinlikte amaç, öğrencilerin sindirim sistemini oluşturan
organlar sindirim sistemine yardımcı organlar, bu organlarda salgılanan
20
ya da bulunan sıvı, sindirim çeşidi, sindirilen besin içeriği ve emilim
olayı ile ilgili bilgilerini pekiştirmelerini sağlamaktır.
Öğrencilere, “Peki, hücrelerimize kadar taşınan bu besin
içeriklerinin vücudumuzda hangi olaylar için kullanıldığını biliyor
musunuz?” sorusu sorulur. Öğrencilere, Ders Kitabı’nın 21. sayfasında
yer alan karikatürleri inceleyerek bu soruyu cevaplayabilecekleri söylenir.
Ardından vücudumuzun bu molekülleri, enerji üretmek, büyümek,
onarım ve hastalıklarla savaş için kullandığı vurgulanmalıdır. Öğrencilere
proteinlerin vücudumuzda öncelikle yapım ve onarım için kullanıldığı,
gerektiğinde enerji elde etmek için de kullanılabileceği belirtilmelidir.
Ardından öğrencilere “Araştıralım, Hazırlanalım” bölümündeki
çalışma yaptırılır.

1. Alternatif Etkinlik: Besinlerin Uzun Yolculu¤u

Sindirim sistemimiz ile ilgili aşağıda verilen çizelgeyi inceleyelim. Çizelgedeki sütun başlıklarını
dikkate alarak boşlukları verilen örneğe uygun olarak dolduralım.

Salgılanan/ Fiziksel Kimyasal Sindirilen

Organlar
Bulunan Sıvı Sindirim Sindirim Besin İçeriği

Sindirim
Sistemi
Organları safra salgısı protein
ince bağırsak pankreas - + yağ
özsuyu karbonhidrat

Yardımcı
Organlar

20
 Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤› Araştıralım, Hazırlanalım
Vücudumuzda Sistemler

Peki, hücrelerimize kadar tafl›nan bu besin içeriklerinin vücudumuzda hangi olaylar için Bu bölümde öğrencilerin, sindirim sistemi sağlığını olumlu ve
kullan›ld›¤›n› biliyor musunuz? Afla¤›daki karikatürleri inceleyerek bu soruyu cevaplayal›m.
olumsuz etkileyen etkenleri kavramaları amaçlanmıştır. Buradaki
sorular sınıfta cevaplandırılacaktır. Öğrencilerden gruplara ayrı-
larak dedektifin bıraktığı ipuçlarında yer alan sindirim sistemi
hastalıklarından iki tanesini seçmeleri ve bu hastalıkların özelliklerini
farklı kaynaklardan araştırmaları istenir. İpucunda yer alan hastalıklar;
gastrit, gaz şişkinliği, hıçkırık, ishal, kabızlık, karın ağrısı, kusma, mide
Enerji sağlamak için
klidir.
Yağlar, vücudumuzu sıcak tutmak,
darbelerden korumak ve enerji
Büyüme, yaraların
ve hastalıklara
onarımı
karşı savaş
yanması, reflü ve safra kesesi şikâyetleridir.
karbonhidratlar gere sağlamak için gereklidir. için proteinler gere
klidir.

Sindirim Sistemimizin Sağlığını Korumak Öğrencilere “Sindirim sistemimizin sağlığını korumak için neler
Sindirim sistemimizin sa¤l›¤›n› korumak, büyümemiz ve geliflmemiz için çok önemlidir.
Peki, sindirim sistemimizin sa¤l›¤›n› korumak için neler yapmam›z gerekir?
yapmalıyız?” sorusu sorulur ve konu sınıfta tartışmaya açılır. Ders
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Kitabı’nın 21. sayfasında yer alan “Sindirim Sistemimizin Sağlığını
Dedektif Gastro’nun stresli bir hayatı vardır. Kahvaltıda
Korumak” başlıklı konu okutulur. Sindirim sisteminin sağlığını koru-
simit yemeyi tercih eden dedektifimiz, öğlenleri açlığını
bastırmak için ayaküstü bir şeyler atıştırır. Akşamları ise
mak için doğru beslenmenin gerekli olduğu belirtilerek sindirim
sindirimi zor olan ağır ve yağlı yiyecekleri tercih ettiği için
televizyonun karşısında uyuyakalır. ‹ş arkadaşları onu spor
sisteminin sağlığını korumak için yapılması gereken diğer şeyler
yapmaya çağırdıklarında, hemen bir mazeret uydurur.
Elinden hiç düşürmediği bir fincan kahvesini de unutmamak
açıklanır. Ayrıca sindirim sistemi sağlığını korumak için alkolden
gerekir. ve sigaradan uzak durulması gerektiğine dikkat çekilerek alkol ve
Dedektif Gastro son zamanlarda artan mide ağrıları
ve hazımsızlık sebebiyle hastaneye gitmeye karar verir. sigaranın zararlarından bahsedilir.
Bu sorununu çözmek için sorgulayıcı ve araflt›r›c› özelliğini kullanarak aşağıdaki
sorulara cevap aramaya başlar. Öğrencilerin konuyu pekiştirmesini sağlamak amacıyla Çalışma
- Rahatsızlığım ne olabilir?
- Rahatsızlığım için hastanenin hangi bölümüne gitmeliyim?
Kitabı’ndaki “Sindirim Sistemimizin Sağlığını Korumak İçin” adlı 9.
- Rahatsızlanmama, beslenme alışkanlıklarımdaki ve yaşam tarzımdaki hangi
özellikler yol açmış olabilir?
Etkinlik yaptırılır.
- Bu şekilde yaşamaya devam edersem ileride ne tür rahatsızlıklarla karşılaşabilirim?
- Sağlığımı korumak için hayatımda neleri değiştirmeliyim?
Dedektif Gastro’ya, bu soruların cevaplarını bulabilmesi için yardım edelim.
Dedektifimizin sizin için aşağıya bıraktığı ipucunda, sindirim sistemi hastalıklarının
isimleri saklıdır. ‹pucu içinde gizlenmiş hastalık isimlerini bulalım. Gruplar oluşturarak
9. Etkinlik: Sindirim Sistemimizin Sağlığını Korumak ‹çin
bu hastalıklardan iki tanesini seçelim. Seçtiğimiz hastalığın özellikleri hakkında
araştırma yapalım. Araştırma sonuçlarımızı arkadaşlarımıza sunalım.
9 Şifre: AECGASTR‹TCDGAZŞ‹ŞK‹NL‹Ğ‹FVLHIÇKIRIKKDR‹SHALÜYKABIZLIKGÜZD Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sindirim sistemi sağlığını
KARINAĞRISIZGRKUSMALFBKM‹DEYANMASIMSTÖFREFLÜKBRASAFRAK
19. s.
ESES‹Ş‹KÂYETLER‹NHLSNR etkileyen faktörlerin olumlu ve olumsuz etkilerini birkaç cümle ile
21
yazmalarını sağlamaktır.

Vücudumuzda Sistemler

8. 8.
Etkinlik
Etkinlik: Yiyecekleri
: Neden Sindiriyoruz? 9. 9Etkinlik
. Etkinlik: : Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤›n› Korumak ‹çin

“Besinler, sindirim sistemi organlar›m›zda fiziksel ve kimyasal sindirime uğrar.” Bu Aşağıda, sindirim sistemimizin sağlığını etkileyen faktörler verilmiştir. Bu faktörlerin,
bilgiden yola çıkarak aşağıdaki maddelerde bizden istenilenleri yapal›m. sindirim sistemimizin sağlığı üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini düşünerek konuyla
ilgili bildiklerimizi noktalı yerlere k›saca yazalım.
Besinlerin
Kimyasal Olarak
Sindirildi¤i Yer

Ald›¤›m›z besinler:

..............................................................
Lifli besinler tüketmek
..............................................................
ve dengeli beslenmek
..............................................................
sindirim sistemi sağlığını
..............................................................
..............................................................
olumlu etkiler.
..............................................................
..............................................................

Besinleri tüketim flekli ve Gıdaların hazırlanış şekli

beslenme al›flkanl›klar›m›z: ve saklanma koşulları:
a. Yukarıdaki şemayı inceleyerek enzimlerin Lokmaları çiğnemeden ve
.......................................................... ............................................................
kimyasal sindirim s›ras›ndaki işlevlerini Meyve ve sebzeleri
hızlı bir şekilde tüketmek
.......................................................... ............................................................
açıklayan bir cümle yazalım. .......................................................... yıkamadan yememeliyiz.
............................................................
A¤›z mide rahatsızlıklarına
................................................................. ......................................................... Besinleri serin ve kuru
............................................................
Enzimler, büyük molekülleri küçük
.................................................................
sebep olabilir. Dengeli ve
....................................................... ............................................................
yerlerde saklamalıyız, kısa
moleküllere parçalar. düzenli beslenme alışkanlığı
....................................................... ............................................................
................................................................. sürede tüketmeliyiz.
sağlığımızı olumlu etkiler.
....................................................... ............................................................
.................................................................
Sindirim
b. Besinlerin fiziksel ve kimyasal sindirime
uğramasının sebebini aç›klayal›m.
Sistemimizin
Besinler, fiziksel ve kimyasal
................................................................. Sağlığını
sindirime uğrayarak küçük
................................................................. Etkileyen
moleküllere kadar parçalanır.
.................................................................
Faktörler
.................................................................
Zararl› al›flkanl›klar: Yaptığımız aktivite ve egzersizler:
..........................................................
c. Karbonhidrat, yağ, protein, mineral, Mide ......................................................... ..............................................................
vitamin ve su yandaki sembollerle temsil Sigara ve alkol
......................................................... Yaptığımız aktiviteler
..............................................................
edilmektedir. Her bir besin içeri¤inin kullan›m› sindirim
......................................................... ve egzersizler
..............................................................
..............................................................
sindiriminin, sindirim sisteminin hangi sistemi rahats›zl›klar›na
......................................................... bağırsaklarımızın
......................................................... ..............................................................
bölümünde bafllad›¤›n› ve tamamland›¤›n› sebep olabilir.
.........................................................
sorunsuz çalışmasını
..............................................................
flema üzerinde gösterelim. ......................................................... sağlar.
..............................................................

‹nce
d. Sindirim ürünlerinin hangi organlardan ba¤›rsak
kanımıza geçtiğini aşağıya yazalım.
Yaşamımızdaki stres düzeyi:
‹nce bağırsakta karbonhidratlar,
.................................................................
proteinler ve yağlar kanımıza geçer.
................................................................. ..............................................................
Yüksek stres
Kalınbağırsakta su, vitaminler ve
Kal›n ..............................................................
................................................................. ba¤›rsak
................................................................. düzeyi sağlığımızı
..............................................................
mineraller kana geçer. ..............................................................
................................................................. olumsuz etkiler.
..............................................................
................................................................. ..............................................................
................................................................. ..............................................................
.................................................................
Bu cevapların yanısıra, öğrencilerden gelen
18 uygun cevaplar da kabul edilir. 19

21
 T.C. Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü)
ile Hacettepe Üniversitesi (Beslenme ve Diyetetik Bölümü) tarafından
hazırlanan “Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi”nden derlenmiş olan
“Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi” başlıklı Öğretmen Kitabı’nın
65-f ve 65-g sayfalarında yer alan okuma metni öğrencilere çoğaltılarak
dağıtılabilir. Bu okuma metninde besin gruplarının yeterli ve dengeli bir
şekilde tüketilmesinin vücudumuzun ve sindirim sistemimizin sağlığı
için önemi belirtilmektedir.
Proteinler, yağlar, karbonhidratlar, mineraller, vitaminler ve su ile
ilgili bilgilerin yer aldığı Çalışma Kitabı’ndaki “Sağlıklı Beslenelim”
adlı 10. Etkinlik öğrencilere yaptırılır.
10. Etkinlik: Sa¤l›kl› Beslenelim
Bu etkinliğin amacı, sınıf seviyesi dikkate alınarak öğrencilerin
besin içerikleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır.
Öğrencilerin, besin içeriklerinin vücudumuzda hangi olayları gerçek-
leştirmek için kullanıldığını fark ederek sağlıklı beslenmenin önemini
kavramaları sağlanır.
Değerlendirme Aşaması
• “Kendimizi Değerlendirelim” Soruları
Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için konu bitimindeki
soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. Bu sorulara
aşağıdaki cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen cevaplardaki
eksik ve yanlışların giderilmesi için öğrenciler Ders Kitabı’ndaki ilgili
22
sayfalara yönlendirilir.
• “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları
1.
a- ağız
b- yutak
c- yemek borusu
ç- karaciğer
d- mide
e- pankreas
f- ince bağırsak
g- kalın bağırsak
h- anüs
2. Fiziksel sindirimin gerçekleştiği yapı ve organlar: ağız ve mide.
Kimyasal sindirimin gerçekleştiği yapı ve organlar: ağız, mide
ve ince bağırsak. Fiziksel sindirimde besinler çiğneme ve kas
hareketleri ile kimyasal sindirimde ise besinler, enzimler yardımıyla
parçalanır.
3. Besinlerin vücudumuza yararlı hâle gelebilmeleri için değişime
uğramaları gerekmektedir. Bunu sağlayan ise sindirim sistemimizdir.
Sindirim sistemimiz olmasaydı besinler sindirilemez ve vücudumuz
için gerekli olan besin içerikleri hücrelerimiz tarafından kullanı-
lamazdı.
20
22
Doğru Beslenmeyi Öğrenmek
Dengeli ve yeterli beslenmemiz gerekti¤ini uzmanlardan ve büyüklerimizden s›kça
duyar›z. Peki, dengeli ve yeterli beslenmek niçin bu kadar önemlidir?
Vücudumuzun günlük enerji gereksinimini karfl›layabilmemiz, büyümemiz ve
geliflmemizin sa¤l›kl› olabilmesi için dengeli ve yeterli beslenmemiz gerekir. Yemek yemek
temel ihtiyaçlarımızdandır. Ancak vücudumuz besinlerin ihtiyacımızdan fazla olan kısmını
harcayamaz ve bunları yağa dönüştürerek depolar.
Depolanan yağlar ise zamanla şişmanlığa sebep olur.
Dengeli ve yeterli beslenme; besin içerikleri
olan protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral
ve suyun, ihtiyacımızı karşılayacak oranda ve
birlikte tüketilmesidir. Stres ile dengesiz
ve yetersiz beslenme, sindirim sistemi
sağlığını olumsuz yönde etkileyen
faktörlerdendir. Kabak, lahana gibi
lifli besinleri tüketmek ve dengeli
ve yeterli beslenmek ise
sindirim sisteminin sağlığını
olumlu yönde etkiler.
Sindirim sistemimizin sağlığını korumak için:
• Çok sıcak ve çok soğuk şeyler yiyip
• Yemek sırasında ve yemekten hemen
sonra fazla miktarda su içmemeliyiz.
içmemeliyiz.
• Lokmaları iyice çiğnemeli ve yavaş
• Yemekten sonra bir saat kadar istirahat
etmeliyiz.
yemeliyiz. • Yemeğe çiğ salata veya taze meyve ile
• Sofradan sindirim sistemimizi yoracak başlamalıyız.
kadar çok yemeden kalkmal›y›z. • Kafeinli ve asitli içeceklerden uzak
durmalıyız.
Alkolden ve Sigaradan Uzak Durmak: Alkol, midenin iç yüzeyini örten tabakayı tahriş
ederek gastrite ve kusmaya yol açabilir. Midenin üst bölümüyle yemek borusunun alt
bölümünde küçük yırtıklara sebep olabilir. Alkolün uzun süre kullanılması özellikle B
vitaminlerinin ve diğer besinlerin emilimini engelleyebilir. Ayrıca yüksek miktarda tüketilen
alkol, karaciğer için önemli bir tehdit oluşturur. Sigara içme alışkanlığı da benzer sorunlara
yol açar.
Sindirim sistemimiz, yediğimiz besinlerin sindirilmesini ve bu besinlerin ince bağırsak
10
tarafından emilerek kanımıza geçmesini sağlar. Sindirim sonucu oluşan küçük moleküller,
dolaşım sistemimiz aracılığıyla hücrelerimize kadar taşınır. Vücudumuz besinlerin içeri¤ini
20. s.
enerji üretmek, yapım ve onarımını gerçekleştirmek ve faaliyetlerini düzenlemek için kullanır.
Vücudumuz, bu önemli görevlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu besin içeriklerini,
besin gruplarından sağlar.
10. Etkinlik : Sa¤l›kl› Beslenelim
Besinlerin içeri¤i hakk›nda aşağıda yer alan metinleri okuyal›m ve metinle ilgili sorular›
cevapland›ral›m.
Besin içerikleri sindirilerek kana geçtikten sonra vücudumuz tarafından aşağıdaki amaçlarla
kullanılır.
Proteinler:
• Hücrelerin yapısını oluşturur.
• Gerektiğinde vücudumuzda enerji kaynağı olarak da kullanılır.
• Vücudumuzun savunma sistemleri ile vücut çalışmasını düzenleyen enzimler ve bazı
hormonlar›n yap›s›nda bulunur.
Yağlar:
• En çok enerji veren besin içeri¤idir ve başlıca enerji depomuzdur.
• Vitaminlerin bir bölümü vücuda ancak ya¤›n içinde çözünmüfl hâlde alınır.
• Deri altı yağı vücut ısısının kaybını önler.
• Vücudumuzun düzenli çalışmasında etkili olan bazı hormonların yapımında görevlidir.
• ‹htiyacım›zdan fazla aldığımız besin içerikleri vücudumuzda yağa dönüşerek depolandığından
sa¤l›¤›m›z için zararlıdır.
Karbonhidratlar:
• Vücudumuzun başlıca enerji kaynağıdır. Günlük enerji ihtiyacımızın çoğu karbonhidratlardan
sağlanır.
Mineraller:
• ‹skelet ve dişlerin yapısına katılır.
• Kanın ve sitoplazmanın dengede tutulmasını sağlar.
• Demir minerali vücutta besin içeriklerinden enerji oluşması için zorunlu olan oksijenin
taşınmasında gereklidir.
• Vücudumuzun çalışmasını düzenleyen enzimlerin yap›s›nda yer alan mineraller vardır.
• Bazıları savunma sisteminde kullanılır.
A
K Vitaminler:
D
• B grubu vitaminler: Besinlerle aldığımız karbonhidrat, yağ ve proteinden enerji üretirler ve yeni
B hücrelerin oluşmasına yardımcı olurlar.
E
C
• D vitamini, kalsiyum ve fosfor gibi minerallerin kemik ve dişlerde yerleşmesine yard›mc› olur.
• A, C, E vitaminleri vücut hücrelerinin hasarını önleyerek normal işlevlerini sürdürmeleri ve
zararlı maddelerin etkilerinin azaltılmasında yardımcıdırlar.
Su:
• Besinlerin sindirimini kolaylaştırır.
• Kanda buluna su, besin içeriklerinin dokulara taşınmasını sağlar.
• Besinlerin hücrelerde kullanılması sonucu oluşan besin atıklarının atılmasını kolaylaştırır.
• Vücut ısısının düzenlenmesi için gereklidir.
1. Her bir besin içeriğinin vücudumuzda gerçekleşmesini sağladığı olaylara birer örnek verelim.
Öğrencilerden gelen yanıtlar değerlendirilir.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
2. Besin içeriklerinin ihtiyacımız olan miktardan daha az veya fazla alınması durumunda
doğabilecek sorunlar nelerdir? Açıklayalım.
....................................................................................................................................................
Öğrencilerden gelen yanıtlar değerlendirilir.
....................................................................................................................................................
 Sindirim Sistemimiz ve Sindirim Sistemimizin Sa¤l›¤› 4. Öğrencilerden aşağıdakine benzer bir şema hazırlamaları beklenir,
Vücudumuzda Sistemler
öğrencilerden gelecek farklı şekillerdeki doğru şemalar kabul
edilir. Öğrencilerin hazırlayacakları şemalarda, enzimlerin büyük
Kendimizi De¤erlendirelim
moleküllü besin içeriklerini küçük moleküllere dönüştürdüğünü
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
ifade etmeleri yeterlidir.

a
c

ç
d

f
g

h 5. Sindirime yardımcı organlar karaciğer ve pankreastır. Karaciğerin

1. Şekilde, ok ile gösterilen yapı ve organların isimleri nelerdir?
2. Şekildeki organlardan hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal sindirim
gerçekleşir? Bu organlardaki sindirimin farklı şekilde gerçekleşmesinin sebebi
nedir?
3. Sindirim sistemimizin çalışması niçin gereklidir? Sindirim sistemimiz çalışmasaydı
ne olurdu?
4. Mide ve pankreas öz suyu ile tükürük içinde yer alan sindirim enzimlerinin
karbonhidrat, yağ ve proteinler üzerinde nas›l bir etkisi vard›r? Bir şema çizerek
aç›klayal›m.
5. Sindirime yardımcı organlar hangileridir? Bu organların sindirimdeki görevleri
nelerdir?
6. Sindirime uğrayan besin içeriklerinin kana geçişi, hangi organlarda ve nasıl
gerçekleşir?
7. Sindirim sisteminin sağlığını etkileyen olumlu ve olumsuz faktörler nelerdir?
23
11. Etkinlik :
görevi: Ürettiği safra salgısını yağların kimyasal sindirimini
gerçekleştirmek üzere ince bağırsağa gönderir. Pankreasın görevi:
Ürettiği pankreas öz suyu içerisinde proteinlerin, karbonhidratların
ve yağların kimyasal sindirimini gerçekleştiren enzimler içeren
pankreas özsuyunu salgılar.
6. Sindirime uğrayan besin içeriklerinin kana geçişi ince ve kalın
bağırsakta gerçekleşir. Bu organlarda emilim gerçekleştiği için
sindirilen besin içeriklerinin kana geçişi kolaylaşır.
7. Sindirim sisteminin sağlığını olumlu etkileyen etkenler: Yeterli ve
dengeli beslenmek, alkol ve sigaradan uzak durmak, lokmaları iyice
çiğnemek, sofradan sindirim sistemimizi yormayacak kadar yiyerek
kalkmak, yemekten sonra bir saat kadar istirahat etmek, yemeğe çiğ
salata veya taze meyve ile başlamaktır.
Sindirim sisteminin sağlığını olumsuz etkileyen etkenler: Yetersiz
ve dengesiz beslenmek, sigara ve alkol kullanmak, çok sıcak ve
çok soğuk şeyler yemek veya içmek, yemek sırasında ve yemekten
sonra gereğinden fazla miktarda su içmektir.

Konu Biterken
Bir sonraki derste kullanılmak üzere;
• Öğrencilerden sindirim sistemi bilgilerini defterlerine kendi
cümleleriyle yazmaları istenir. Yazılan özetlerden birkaçı
okutularak öğrencilerin eksikleri giderilir.
• Boşaltım sistemine ait levha, model ya da şemalar hazır
bulundurulur.
• Öğrencilerden Ders Kitabı’ndaki “Atık Maddeler Vücudumuzdan
Nasıl Uzaklaştırılır?” adlı 2. Etkinlik için atık maddeleri
vücudumuzdan uzaklaştıran organlar hakkında çeşitli kaynaklardan
bilgi toplamaları istenir.

Notlarım ve Düşüncelerim

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

23
 Boşaltım Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
• Konuya Başlarken
Anahtar Kavramlar
nefron
2. Boşaltım sistemi ile ilgili olarak öğrenciler; diyaliz
KAZANIMLAR

2.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları; model, levha Ben

bir böbrek hastasıyım.
ve/veya şema üzerinde gösterir (FTTÇ–4). Haftada en az üç gün dört
saat boyunca, yani ayda yaklaşık
2.2. Boşaltım sisteminde böbreklerin görevini ve önemini açıklar. 48 saat diyaliz cihazına bağlı
olarak yaşıyorum.
2.3. Boşaltım sistemi sağlığının korunması için alınabilecek Ülkemizdeki böbrek yetmezliği

önlemlerin farkına varır.

hastalarının toplam sayısının 30 000
olduğu bilinmektedir.

2.4. Bazı böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılan tekno- Böbrek yetmezliği olan hastaların
vücutlarında, böbrekler vasıtasıyla
lojik gelişmelere örnekler verir (FTTÇ–5, 17, 29, 30, 32). süzülmesi gereken maddelerin
bir kısmı kana karışır. Böbrekleri
çalışmayan ya da yetersiz çalışan
bu hastalar için diyaliz veya böbrek
Sınırlamalar nakli tedavisi uygulanır. Bu hastalar,
organ nakli yapılamadığından,
• 2.2. Nefronun boşaltımdaki önemi vurgulanır, yapısı anlatıl- böbreklerin görevini yerine getiren
diyaliz cihazlarına bağlanır. Ancak
madan şekil olarak verilir. diyaliz cihazına bağlanmak geçici

[!] Uyarılar
bir çözümdür. Bu tedavi ile hastalar
tam olarak iyileşememekte, sadece

• 2.2. Boşaltımda deri, akciğer ve karaciğerin görevleri de vurgu- kanlarının süzülerek temizlenmesi
sağlanmaktadır.
AÇIKLAMALAR

lanır.
• 2.4. Böbrek yetmezliği, böbrek nakli, diyaliz, böbrek taşı, yüksek
frekanslı ses dalgaları ve lazer gibi teşhis/tedavi yöntemleri
Böbrek yetmezliği hastalığının tam olarak tedavi edilebilmesi için böbrek nakli yapılması
11 gerekmektedir. Böbrek nakli olabilmek umuduyla hayatlarını sürdürmeye çalışan bu hastalardan
yılda yaklafl›k 600’ü bu imkâna kavuşuyor.
21. s.

vurgulanır.
Diğer Derslerle İlişkilendirme
• 2.4. kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi 6. sınıf “Bilim, Teknoloji ve
Toplum” öğrenme alanı, “Elektronik Yüzyıl” ünitesi kazanım 3
(Tıp alanındaki buluş ve gelişmelerle insan hayatı ve toplumsal
dayanışma arasındaki ilişkiyi fark eder.) ile ilişkilendirilir.
Ders İçi İlişkilendirme
• 2.1-2.2. 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi
“Zararlı Maddelerin Boşaltımı” konusu ile ilişkilendirilir.
Aşağıdaki soruları, yukarıdaki metni dikkate alarak tartışalım:
• Çevrenizde böbrek yetmezliği hastası var mı? Böbrek yetmezliği bu hastaların günlük
hayatlarını nasıl etkiliyor?
• Diyaliz cihazı, böbrek yetmezliği tedavisinde hangi amaçla kullanılıyor olabilir?
• Böbreklerimizin vücudumuzdaki görevi ve önemi hakkında ne söyleyebiliriz?
• Böbrek nakli, böbrek yetmezliği hastalarının hayatları açısından nasıl bir öneme
sahiptir?
• Böbrek yetmezliği hastaları için, teknolojik gelişmelere de bağlı olarak başka hangi
tedavi yöntemleri geliştirilebilir?

24
• Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?
Öğrenciler boşaltımda görevli organ ve yapıların yeri, boşaltım
organlarının görevinin vücudun çeşitli faaliyetleri sonucunda oluşan Vücudumuzda Sistemler

zararlı maddelerin vücuttan: dışarı atılması olduğu, boşaltımda atık

10. Etkinlik 11. Etkinlik : Boflalt›mda Görevli Yap› ve Organlar
maddelerin dışarı atılmasını sağlayan yapı ve organları, böbreklerin
A. Boşaltımda görevli yap› ve organlar› gösteren aşağıdaki şekli inceleyelim. Boflalt›mda
sağlığı için nelere dikkat edilmesi gerektiği ön bilgilerine sahiptirler. görevli yap› ve organlar›n isimlerini yanlar›ndaki ilgili alana yazal›m.

Bu konuda öğrencilerden boşaltım sistemini oluşturan yapı Böbrek

ve organları model üzerinde göstermeleri, böbreklerin boşaltım
sistemindeki görevini ve önemini açıklamaları, boşaltım sistemi
sağlığını korumak için alınabilecek önlemlerin farkına varmaları ve bazı
Üreter (‹drar borusu)
böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılan teknolojik gelişmelere
örnekler vermeleri beklenmektedir.

‹drar kesesi
Üretra
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
Aşağıdaki tamamlanmam›fl cümleler boşaltımda görevli yap› ve organların görevleriyle
• Anahtar Kavramlar ilgilidir. Bu cümlelerdeki boşluklara hangi yap› veya organ isimlerinin gelmesi gerektiğini
seçeneklerden bulalım. Bulduğumuz yap› veya organlar›n isimlerini yukarıda yer alan
Öğrencilere nefron ve diyaliz anahtar kavramlarıyla ilgili neler şeklin uygun yerlerine yazalım.

bildikleri sorulur. Öğrencilerden, anahtar kavramlar hakkındaki 1. Kanı süzerek zararlı maddelerden, ........................ arındırır.
A) Akciğer B) Pankreas C) ‹nce bağırsak D) Böbrek
düşüncelerini sözlü olarak ifade etmeleri beklenir. Öğrencilere konu
2. ‹drarı, böbrekten idrar kesesine ..................................taflır.
sonunda bu kavramlara tekrar dönecekleri hatırlatılır. A) Böbrek atardamarı B) Böbrek toplardamarı
C) Üreter D) Sperm kanalı
• Konuya Giriş
3. ‹drar, ........................... toplan›r.
Öğrencilerin dikkatlerini konuya çekmek amacıyla Ders Kitabı’nın A) ‹drar kesesinde B) Böbrek toplardamarında
C) Böbrekte D) Üreterde
24. sayfasında yer alan fotoğraf inceletilir. Böbrek yetmezliği ile ilgili
paragraf okutulur ve metnin altında yer alan soruların cevapları sınıfta 4. ‹drarı vücuttan dışarı, ................................... atar.
A) ‹drar kesesi B) Üreter

tartışılır. C) Üretra D) Kalın bağırsak

B. Böbreklerimizin sağlığını korumak için neler yapıyoruz? Listeleyelim.

Kişisel temizliğe dikkat etmek.
1. ..........................................................................................
Günde iki litre su içmek.
2. ..........................................................................................
Böbrekleri ve idrar yollarını soğuktan korumak.
3. ..........................................................................................
vb. cevaplar kabul edilir.
4. ..........................................................................................

21

24
 Öğrencilere Çalışma Kitabı’nda yer alan “Boşaltımda Görevli
Yapı ve Organlar” adlı 11. Etkinlik yaptırılır.
Sindirim sistemimizin büyük moleküllü besin içeriklerini, hücrelerimizin kullanabilece¤i
kadar küçük moleküller hâline getirdi¤ini ö¤rendik. Bu besin içeriklerinin hücrelerimize
kadar kanımızla taşındığını biliyoruz. Vücudumuz için gerekli besin içerikleri, enerji üretimi
için; yapım-onarım için ve düzenleyici olarak kullanılır. Bu sırada vücudumuza zararlı
olan ve vücudumuzdan uzaklaştırılması gereken bazı atık maddeler de oluşur. Bu atık
maddeler vücudumuzdan boşaltımda görevli yapı ve organlar tarafından uzaklaştırılır.
11. Etkinlik: Boşaltımda Görevli Yapı ve Organlar
Aşağıdaki etkinliği yaparak atık maddeleri ve bunların vücudumuzdan nasıl
uzaklaştır›ldığını keşfedelim. Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin konu ile ilgili ön bilgilerini
2. Etkinlik At›k Maddeler Vücudumuzdan
yoklamaktır. İki bölümden oluşan etkinliğin ilk bölümünde öğren-
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
Nas›l Uzaklaşt›r›l›r? cilerden bu sayfadaki şekli incelemeleri, görevleri verilen yapı ve
Bir günde kaç kez tuvalete gidiyorsunuz? Yetişkin bir insan, günde bir buçuk litre
organları seçeneklerden bularak boşluklara yazmaları, bu görevleri
idrar üretir. Peki, atık maddeler, vücudumuzdan sadece idrar yoluyla mı uzaklaştırılır? gerçekleştiren yapı ve organların isimlerini şekil üzerine doğru olarak
Araştırma Sorusu: Vücudumuzdan atık maddeler hangi organlarla ve nasıl yerleştirmeleri beklenir. İkinci bölümde ise öğrencilerden böbreklerin
uzaklaştırılır?
sağlığının korunması için yapılması gerekenleri listelemeleri beklen-
Bunlar› Yapal›m mektedir.
• Vücudumuzdan hangi atık maddeler uzaklaştırılır? Bu atık
maddelerin hangi organlar tarafından uzaklaştırıldığını
yazal›m.
• Topladığımız bilgilerden faydalanarak defterimizde aşağıdaki Keşif Aşaması
çizelgeye benzer bir çizelge hazırlayalım. At›k maddeleri
vücudumuzdan uzaklaflt›ran organların ve at›k maddelerin
adlarını bu çizelgeye yazalım.
Atık maddeler
Öğrencilere Ders Kitabı’nın 25. sayfasında yer alan paragraf
‹drar ............... ............... ............... ............... Üre

okutulur. “Sindirim Sistemimiz” konusunda öğrenmiş oldukları

Organlar

..................................................

yediğimiz yiyeceklerin sindirim sistemimizde besin içeriklerine kadar

..................................................
..................................................

parçalandığı ve bu besin içeriklerinin hücrelerimize kadar kanımızla

..................................................
Karaci¤er +

• Bu organları, uzaklaştırdıkları atık madde veya maddelerle eşleştirelim.

Eşleştirdiğimiz organın hangi atık maddeyi veya maddeleri uzaklaştırdığını “+”
taşındığı bilgisi hatırlatılır. Öğrencilere “Vücudumuz besin içeriklerini
işaretini kullanarak gösterelim. ne için kullanır?”, “Bu besin içerikleri vücudumuzda kullanıldıktan
Sonuca Varal›m
• At›k maddeleri vücudumuzdan uzaklaflt›ran organlar ve bu organlar›n sonra ne olur?” soruları sorulur. Öğrencilerden besin içeriklerinin
uzaklaflt›rd›klar› atık maddeler nelerdir?
• Bu atık maddeler, vücudumuzdan uzaklaştırılamazsa ne gibi olumsuz sonuçlar
sindiriminden sonra vücudumuza zararlı olan ve vücudumuzdan
ortaya çıkar? uzaklaştırılması gereken bazı atık maddelerin oluştuğunu belirtmeleri
• Böbreklerimiz görevini yerine getiremedi¤inde vücudumuz bundan nasıl etkilenir?
Arkadaşlarımızla tartışalım. beklenir.
Bu atık maddelerin neler olduğunun ve bunların vücudumuzdan
hangi organlarla uzaklaştırıldığının öğrenciler tarafından araştırılması
25
amacıyla Ders Kitabı’ndaki “Atık Maddeler Vücudumuzdan Nasıl
Uzaklaştırılır?” adlı 2. Etkinlik yaptırılır.

2. Etkinlik: Atık Maddeler Vücudumuzdan Nasıl

Uzaklaştırılır?
(Önerilen süre: 20 dk.)
Öğrenciler vücudumuzdan uzaklaştırılan atık maddelerin neler
olduğunu ve bu atık maddelerin vücudumuzdan hangi organlarla uzak-
laştırıldığını araştırmaya yönlendirilir. Ayrıca bu etkinlikle öğrencilerin
araştırma yaparken bilgi ve veri toplama ile verileri kaydetme bilimsel
süreç becerilerini geliştirmeleri de amaçlanmaktadır.
Öğrencilerin etkinlik sonunda atık maddeleri vücudumuzdan
uzaklaştıran organların böbrekler, akciğerler, karaciğer, deri ve kalın
bağırsak olduğunu belirterek bu organların vücudumuzdan uzaklaştırdığı
atık maddelerin suyun ve tuzun fazlası ile karbon dioksit, üre ve besin
atıkları olduğunu belirlemeleri ve bunları çizelgeye kaydetmeleri
beklenmektedir.
Öğrencilerden oluşturmaları beklenen çizelge aşağıdaki gibidir.
Atık maddeler Karbon Besin
Boşaltımda İdrar Su Tuz Üre
görevli organlar dioksit Atıkları
Böbrekler + + +
Deri + +
Akciğerler + +
Kalın Bağırsak + +
Karaciğer +

Etkinliğin sonunda öğrencilerin vücudumuzun atık maddeleri terleme,

solunum, idrar ve dışkı yoluyla uzaklaştırdığı; atık maddelerin vücu-
dumuzdan uzaklaştırılamaması durumunda bağırsak problemleri, böbrek
yetmezliği gibi hastalıkların meydana gelebileceği ve bu hastalıklara
bağlı olarak da başka hastalıkların (örneğin, böbrek yetmezliğine bağlı
olarak vücudun su tutması, yüksek tansiyon, kansızlık, kemik erimesi
gibi hastalıklar) oluşabileceği sonucuna araştırarak ulaşmaları beklenir.

25
 Açıklama Aşaması

Etkinliğin tamamlanmasından sonra öğrenciler yaptıkları araştırma Bu etkinlikle, vücudumuzdan at›k maddeleri uzaklaflt›ran organları ve bunların

sonucunda hazırladıkları çizelgeyi “Atık Maddeleri Vücudumuzdan vücudumuzdan hangi atık maddeleri uzaklaştırdığını araştırdık.

Uzaklaştıran Organlar” şemasını inceleyerek kontrol etmeleri, eksiklerini Atık Maddeleri Vücudumuzdan Uzaklaştıran Organlar

giderip yanlışlarını düzeltmeleri için yönlendirilirler.
Öğrencilerin bu konuyla ilgili farklı bir uygulama yapmalarını
Hangi organlar›m›z vücudumuzdaki at›k maddeleri uzaklaflt›r›r? Vücudumuzdan
uzaklaflt›r›lmas› gereken at›k maddeler nelerdir? Böbrekler, akciğerler, karaciğer, deri ve
kalın bağırsak atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaflt›ran organlard›r. Bu organlar at›k
maddeleri idrar, solunum, terleme ve d›flk› yoluyla atar. Afla¤›daki flemay› inceleyelim ve
bu organlar›n uzaklaflt›rd›klar› at›k maddelerin neler oldu¤unu belirleyelim.

sağlamak için “Hangi Organ Daha Önemli?” adlı 12. Etkinlik öğrencilere
yaptırılabilir.
Deri
Vücudumuzdan

12. Etkinlik: Hangi Organ Daha Önemli? Akciğerler

suyun ve tuzun
fazlasını terleme
yoluyla d›flar› atar.
Böbrekler
Kan içindeki Kan içindeki
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin atık maddeleri vücudumuzdan karbon dioksidi zararlı atıkları ve
üreyi süzerek
ve suyu soluk
uzaklaştıran organlar ve bunların görevleri hakkındaki bilgilerini verme esnasında idrar şeklinde
vücuttan
vücut dışına atar.
eğlenceli bir şekilde tekrar etmelerini sağlamaktır. Öğrencilere bu uzaklaştırır.

organların hepsinin aynı öneme sahip olduğu, herhangi birinde oluşacak ATIK
MADDELER‹
aksaklığın vücudumuzun tümünü olumsuz etkileyeceği belirtilmelidir. UZAKLAfiTIRAN
ORGANLAR

Bu etkinliğin ardından “Vücudumuzdaki atık maddeleri uzaklaştıran Karaciğer

organlar hangileridir?” sorusu yöneltilir. Öğrenciler boşaltımda görevli Proteinlerin Kalın bağırsak
sindirilmesi Su, safra ve besin
yapı ve organları 5. sınıftaki “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” sonucunda oluşan atıklarının dışkı
zehirli bir maddeyi,
ünitesinin “Zararlı Maddelerin Boşaltımı” konusunda öğrenmişlerdir. daha az zararlı olan
şeklinde vücuttan
atılmasını sağlar.
üreye dönüştürür.
Bunun için bu organların böbrekler, üreter, idrar kesesi ve üretradan
oluştuğu belirtilebilir. Öğrencilerin boşaltım sistemini oluşturan yapı 12 Üre ve karbon dioksit ile suyun ve tuzun fazlas› vücudumuzdan uzaklaflt›r›lmas›

ve organları model, levha ve/veya şema üzerinde göstermeleri amacıyla 22. s.

gereken at›k maddelerdir. At›k maddeler vücudumuzdan uzaklaflt›r›lmad›klar› takdirde
zehirleyici olabilir. Bunun sonucu olarak vücudumuzdaki organlar görevlerini yerine

boşaltım sisteminin yapı ve organlarını gösteren model, levha ve/veya getiremez.

şema sınıfa getirilir. Ders Kitabı’nın 27. sayfasında yer alan boşaltım
26
sistemi şeması öğrencilere inceletilerek boşaltım sistemi organlarının
neler olduğu sorulur.

Öğrencilerin böbreklerin boşaltımdaki görevini ve önemini 12. Etkinlik : Hangi Organ Daha Önemli?
açıklayabilmeleri için kanımızın, böbreğimizin temel birimi olan
nefronlar tarafından süzülerek temizlendiği vurgulanmalıdır. Öğren- At›k maddeleri vücudumuzdan uzaklaflt›ran organların her biri, vücudumuz için
en önemli organın kendisi olduğunu iddia ediyor. Bu yüzden tartışmaya bafll›yorlar.
cilerin böbreklerimizin kanımızı süzerek atıkları idrar şeklinde Organların konuşmalarındaki eksik bölümleri, onların boşaltımdaki önemlerini belirtecek
şekilde tamamlayarak bir oyun hazırlayalım. Oyunumuzu arkadaşlarımıza sunalım.
uzaklaştırdığını anlamaları için şemanın yanında yer alan açıklamayı
okumaları sağlanır. Ardından öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki 13 ve En önemli organlar
biziz. Çünkü ................
14. etkinlikler yaptırılır. kanı süzerek atık
............................................
maddelerden temizleriz
........................................
.............................
ve idrarı oluştururuz.

13. Etkinlik: Vücudumuzun Arıtma Tesisi Hayır, sana katılmıyorum.

Ben olmasam .....................
terleyerek vücudundan
............................................
Etkinliğin amacı öğrencilerin boşaltım sistemi organlarının suyun ve tuzun
............................................
fazlasını atamazsın.
.........................................
(böbreklerin, üreter, idrar kesesinin ve üretranın) görevini benzetme
yoluyla öğrenmelerini sağlamaktır (Etkinlikte boşaltım sistemi arıtma
tesisine benzetilmiştir.). Hadi oradan, siz kendinizi
kandırıyorsunuz. Ben var ya
zehirli bir atığı
ben .........................................
üreye dönüştürerek
................................................
vücudu korurum.
...............................................

14. Etkinlik: Böbreklerimiz Kanımızı Nasıl Temizler?

Bu etkinlik öğrencilerin böbreklerimizin kanımızı süzme işlemini Aranızda en büyük benim.
Birçok sistemle ilgim var,
nasıl gerçekleştirdiğini düşünerek yaratıcı çalışmalar üretmelerini soluk verirken
..........................................
karbon dioksidi
..........................................
sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Öğrencilerden hazırladıkları uzaklaştırırım.
.......................................

çalışmaları birlikte değerlendirerek geliştirmeleri istenebilir. Bu

çalışmalar sene sonunda sergilenebilir.
Ha ha ha! Siz öyle sanın.
Her şey bende sonlanıyor.
su, safra ve besin
........................................
atıklarının vücuttan
........................................
atılmasını sağlarım.
........................................

22 Öğrencilerden gelen uygun cevaplar değerlendirilir.

26
 Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r Öğrencilere “Bunları Biliyor muydunuz?” bölümü okutulur. Bu
bölümde böbreklerimizin çalışma sistemi, sayısal veriler kullanılarak
Vücudumuzda Sistemler

Boşaltım Sistemimizi Oluşturan Yapı ve Organlar somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Öğrencilerden böbreklerimizin görevini
Besin içeriklerinin hücrelerimiz taraf›ndan kullan›lmas› sonucunda at›k maddeler ve önemini açıklayan ilginç bilgileri içeren başka bir “Bunları Biliyor
oluflur. Oluflan bu at›k maddeler hücrelerimizden kan›m›za geçer. At›k maddelerle
kirlenmifl kan›n vücudumuza zarar vermemesi için bir an önce temizlenmesi gerekir. Bu muydunuz?” köşesi hazırlamaları istenebilir.
at›k maddeler vücudumuzdan boflalt›m yoluyla uzaklaflt›r›l›r.
Afla¤›daki flekli inceleyerek boflalt›m sistemimizi oluflturan yap› ve organlar›n neler
oldu¤unu belirleyelim. Öğrencilere boşaltım sistemimizi oluşturan yapı ve organlar
Böbreklerimiz, vücudumuzun çeşitli faaliyetleri arasındaki bağlantıyı kavramaları amacıyla “Boşaltım Sistemi Modeli
sonucunda oluşan atık maddeleri kanımızdan
süzerek uzaklaştırır. Hazırlayalım” adlı 2. Alternatif Etkinlik’i yaptırabilirsiniz.
Kanımızda at›k maddelerin yanı
sıra karbonhidratların, yağların ve

2. Alternatif Etkinlik:
proteinlerin sindirilmesi sonucunda
oluşan küçük moleküller ile vitamin ve
su gibi yararlı maddeler de bulunur. Boşaltım Sistemi Modeli
Böbrek
Öyleyse, böbreklerimizin kanımızı
süzerken kanımızın içindeki yararlı Hazırlayalım
maddeleri koruyup atık maddeleri
uzaklaştırması gerekir. Peki, böbrekler
Üreter
(idrar
bunu nas›l gerçeklefltirir?
Öğrenciler modeli hazırladıktan sonra bu yapı ve organların
borusu) Her bir böbrekte, yaklaşık bir görevini modelin üzerine yazabilir veya modeli boyayabilirler.
milyon nefron bulunur. Nefronlar
Öğrenciler modeli yaparken etkinlikteki yönergeye uygun olarak
‹drar
kesesi boşaltım maddelerini kandan süzer
ve idrar› oluşturur. Böylece kan›m›z
Üretra zararl› at›klar ve üreden temizlenmifl yönlendirilebilir ya da Öğretmen Kitabı’nın 65-c ve 65-ç sayfalarında
Nefron, kan›m›z›n için- olur.
deki zararl› at›klar› ve verilen resimleri kullanarak modeli kendilerinin oluşturmaları
13
üreyi süzerek temizler.
sağlanabilir.
Peki, böbreklerimizin idrar› nas›l oluflturdu¤unu biliyor musunuz?
23. s.
1. Kan, böbrek atardamarları yoluyla böbreklere gelir. Kandaki zararl› maddelerle birlikte
yararl› maddeler de nefronlarda süzülür.
14
2. Süzülme sırasında kan içindeki yararlı maddeler nefronlarda geri emilir ve yeninden
23. s. kana geçer.
3. Süzülerek temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar.
4. Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun fazlası ile üre, idrarı oluşturur.
5. Oluşan idrar, üreter ile idrar kesesine tafl›n›r ve burada toplan›r.
6. ‹drar, üretra ile vücuttan dışarı atılır.

Bunlar› Biliyor muydunuz ?

Böbreklerimiz her 10-20 dakikada bir vücudumuzdaki kanı süzer. Bu işlem
günde 100-150 defa tekrar edilir. Bir günde yaklaşık 500 litre kan böbreklerimiz
tarafından süzülerek 1,5 litre idrar üretilir. Bunun da hayatımız boyunca ortalama
45 000 litre idrar ürettiğimiz anlamına geldiğini biliyor muydunuz?
27

Vücudumuzda Sistemler
2. Alternatif Etkinlik: Boflalt›m Sistemi Modeli Haz›rlayal›m
13. Etkinlik : Vücudumuzun Ar›tma Tesisi Aşağıda verilen adımları izleyerek bir
boşaltım sistemi modeli hazırlatabilirsiniz. Bu Araçç-G ereçler
Ara ve Gereçler
modeli hazırlayabilmek için Öğretmen Kitabı’
1. Bir kâğıt fabrikasında, kâğıt üretilirken
atık maddeler de oluşur. Üretilen kâğıtlar ♦ makas
kullanılacakları yere ulaştırılırken oluşan atık
maddeler de arıtma bölümüne gönderilir. nın 65-c ve 65-ç sayfalarında verilen resimleri ♦ yap›flt›r›c›
Bu bölümde, atıklar içinde yer alan zararlı
maddeler arıtılarak zararsız hâle getirilir. kullanabilirsiniz.
Böylece çevremiz korunmuş olur. Bu
fabrikada oldu¤u gibi vücudumuzda
kanım›z›n içinde bulunan zararlı maddeleri
arıtan organımızın adı nedir? Afla¤›ya
• Sınıfta beş grup oluşturulur. Her bir grubun boşaltım sistemi
yazal›m.
modeli hazırlayabilmeleri için verilen resimler çoğaltılır.
Böbrek
.............................................................. • Öğrencilere sağ böbrek ve sağ üreteri kesmeleri söylenir.
• Öğrencilerin dikkatleri sağ böbrek ve sağ üreter üzerindeki bir
2. Bu organın görevini nasıl yaptığını açıklayalım. rakamına çekilir. Öğrencilerden böbrek ve sağ üreter resimleri
Ö¤rencilerin kanımızdaki atık maddeler böbreklerimizde
...............................................................................................................................
bulunan nefronlar tarafından süzülerek temizlendiğini ifade eden üzerinde bulunan bu rakamları eşleştirerek yapıştırmaları istenir.
..............................................................................................................................
açıklamaları kabul edilir.
.............................................................................................................................. • Öğrencilerden sol böbrek ve sol üreteri de aynı şekilde kesmeleri
.............................................................................................................................. istenir. Bunlar da üzerlerindeki iki rakamları eşleştirilerek bir
...............................................................................................................................
..............................................................................................................................
araya getirilip yapıştırılır.
.............................................................................................................................. • Öğrencilerden idrar kesesi resmini kesmeleri istenir. İdrar kesesi
..............................................................................................................................
üzerindeki üç rakamı sağ üreterin alt bölümündeki üç rakamı ile
bir araya getirilerek yapıştırılır. Aynı şekilde sol üreter için dört
14. Etkinlik : Böbreklerimiz Kan›m›z› Nas›l Temizler?
rakamlı bölümler de bir araya getirilir.
Böbreklerimizin süzme işlemini nasıl gerçekleştirdiğini gösterebileceğimiz yaratıcı bir
• Ardından öğrencilerden üretra yazan parçayı keserek idrar kesesi
çalışma hazırlayalım. Bunun için;
üzerindeki beş rakamı yazılan bölüme yapıştırmaları istenir.
a. Resim, model, oyun, poster vb. yapabiliriz.
b. Bir deney düzeneği tasarlay›p kurabiliriz.
c. Bir hikâye, şiir, şarkı vb. yazabiliriz.

Öğrencilerden gelen uygun çalışmalar değerlendirilir.

23

27
 Genişletme Aşaması
Bu bölümün amacı, öğrencilerin boşaltım sisteminin sağlığını
korumak için alınabilecek önlemlerin farkına varmalarını sağlamaktır.
Öğrencilerin bazı böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılan
teknolojik gelişmelere örnekler vermeleri de bölümün amaçlarındandır.
Bu amaçla “Vücudumuz açısından bu kadar önemli olan boşaltım
sistemimizin sağlığını korumak için neler yapabiliriz?” sorusunun
cevabı öğrencilerle tartışılır. Ardından Ders Kitabı’ndaki “Her İşin Başı
Sağlık” adlı 3. Etkinlik yaptırılır.
3. Etkinlik: Her ‹şin Başı Sağlık
(Önerilen süre: 20 dk.)
Bu etkinlik için etkinliğin girişinde yer alan yazı öğrencilere
okutulur. “Yukarıda anlatılan rahatsızlık ne olabilir?” araştırma sorusu
öğrencilere yöneltilir. Öğrenciler bu soruya cevap bulmak için araştırma
grupları oluşturur.
Grupların etkinliğin birinci adımında yer alan: “Hasta, bu durumdan
sonra neler yapmış olabilir?”, “Hasta, bu rahatsızlığa yakalanmamak için
neler yapmalıydı?”, “Çevrenizde, boşaltım sistemi ile ilgili bir rahatsızlık
geçiren oldu mu?”, “Bu kişinin hastalığı esnasında neler yaşadığını
gözlemlediniz?”, “Boşaltım sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde,
hangi yöntemlerin kullanıldığını biliyorsunuz?”, “Boşaltım sistemi
rahatsızlıklarından korunmak için neler yapıyorsunuz?” sorularının
cevaplarını tartışmaları sağlanır. Ardından ikinci adıma geçilir.
Öğrenciler boşaltım sistemi rahatsızlıkları ve bunlardan korunmak
için alınabilecek önlemler hakkında araştırma yapmaya yönlendirilir.
Üçüncü adımda öğrenciler araştırma sonuçlarını bir çizelge hazırlayarak
kaydeder. Çizelgeyi hazırlarken boşaltım sistemi rahatsızlıklarını,
bu rahatsızlıkların sebeplerini, belirtilerini, tedavisi için kullanılan
teknolojik gelişmeleri ve bu tür hastalıklardan korunma yollarını
sınıflandırarak ve sunarak bilimsel süreç becerilerini geliştirirler.
Etkinliğin ardından öğrencilere Ders Kitabı’nın 29. sayfasında
yer alan ve boşaltım sistemimizin sağlığı ile ilgili bilgileri içeren
“Sağlığımız ve Boşaltım Sistemimiz” başlıklı röportaj okutulur.
Röportajın okunması sırasında öğrencilerin birinin doktoru, diğerinin de
röportajı yapan gazeteciyi temsil etmesi sağlanır. Ardından öğrencilere
“Boşaltım sistemimizin sağlığını korumak için neler yapmalıyız?”
sorusu sorulur ve konu sınıfta tartışmaya açılır. Diş çürüklerinin ve
boğaz iltihaplanmasının en kısa sürede tedavi edilmesi gerektiği ayrıca
vurgulanır. Bu hastalıkların tedavilerinin ihmal edilmesi durumunda
kalıcı böbrek rahatsızlıklarına sebep olabilecekleri belirtilir.
Böbrek hastalıklarının tedavi yöntemlerinden biri olan ve böb-
rek taşlarını kırmak için kullanılan taş kırma cihazının ve diyaliz
makinesinin teknolojik birer ürün olduğu belirtilerek öğrencilerden bazı
böbrek rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılan teknolojik gelişmelere
örnekler vermeleri istenir.
28
Vücudumuz için bu kadar önemli olan boşaltım sistemimizin sağlığını korumak için
neler yapabiliriz?
3. Etkinlik Her ‹flin Bafl› Sağl›k
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
“Belimin yan tarafından sırtıma doğru keskin bir ağrı saplandı. Ağrım
giderek arttı ve dayanılmaz bir hâl aldı. Soğuk terler dökmeye başladım.
Midem bulanıyordu ve sık sık az miktarda idrar yapıyordum. Bunalmıştım.
Bütün bunlar yetmezmiş gibi idrarımı yaparken kasıklarımda dayanılmaz
bir sancı hissediyordum. ‹drarımda kan görünce korktum ve...”
Araştırma Sorusu
Yukarıda anlatılan rahatsızlık ne olabilir?
Bunlar› Yapal›m
Bu araştırma sorusunu çözmek için araştırma
grupları oluşturalım ve aşağıdaki adımları
izleyelim.
1. Adım: Aşağıdaki soruları arkadaşlarımızla
tartışalım.
• Hasta, bu durumdan sonra neler yapmış
olabilir?
• Çevrenizde, boşaltım sistemi ile ilgili bir rahatsızlık geçiren oldu mu? Bu kişinin
hastalığı esnasında neler yaşadığını gözlemlediniz mi?
• Boşaltım sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde, hangi yöntemlerin kullanıldığını
biliyor musunuz?
• Boşaltım sistemi rahatsızlıklarından korunmak için neler yapıyorsunuz?
2. Adım: Boşaltım sistemi rahatsızlıkları ve bunlardan korunmak için alınabilecek
önlemler hakkında bilgi toplayalım. Araştırmamızı yaparken bu rahatsızlıkların
sebeplerini, belirtilerini, tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmeleri ve bu tür
hastalıklara yakalanmamak için alınabilecek önlemleri göz önünde bulunduralım.
3. Adım: Araştırmamız sonucunda elde etiğimiz bilgileri haz›rlayaca¤›m›z bir çizelgeye
kaydedelim. Çizelgemizde boşaltım sistemi rahatsızlıklarını, bu rahatsızlıkların
sebeplerini, belirtilerini, tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmeleri ve bu tür
rahats›zlıklardan korunma yollarını belirtelim.
Sonuca Varalım
• Yukarıda anlatılan rahatsızlık nedir? Bu rahatsızlığın tedavisi için hangi teknolojik
gelişmelerden faydalanılabilir?
• Boşaltım sistemi rahatsızlığı olanlar, hangi tedavi yöntemlerinden ve teknolojik
gelişmelerden yararlanabilirler?
• Boşaltım sistemimizin sağlığını korumak için alabileceğimiz önlemler nelerdir?
Bir sonraki sayfada yer alan ve boşaltım sistemimizin sağlığı ile ilgili bilgiler içeren
röportajı birlikte okuyalım.
28
 Boflalt›m Sistemimiz Vücudumuzdan At›klar› Uzaklaflt›r›r
Sağlığımız ve Boşaltım Sistemimiz
Nefroloji uzmanı Dr. Aylin Aydın’a boşaltım sistemi hastalıkları ile
ilgili sizlerden gelen soruları sorduk. Sa¤l›kl› Günler dergisi olarak kendisi
ile gerçekleştirdiğimiz söyleşimizi sunuyoruz.
Sağlıklı Günler: Boşaltım sistemi rahatsızlıkları
nelerdir?
Dr. Aydın: Böbrek iltihabı, böbrek taşı, şeker
hastalığına ve yüksek tansiyona bağlı böbrek
rahatsızlıkları, idrar torbası ve idrar yolları iltihabı
ile böbrek yetmezliği şeklinde sıralanabilir.
Sağlıklı Günler: Boşaltım sistemimizin sağlığını
korumak için neler yapmalıyız?
Dr. Aydın: Sağlımızı korumanın temel şartı olan
temizliğe özen göstermeliyiz. Böbreklerimizi ve
idrar yollarımızı soğuktan korumalıyız.
Sa¤l›kl› böbrekler için
günde iki litre su için!
Günde en az iki litre su içmeliyiz. Bu miktarı
sıcak ve kuru havalarda artırmalıyız.
Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi
yarıda kesilmemeli, doktorun verdiği ilaçlar tam
olarak kullanılmalı ve tedavi sonrasında kontrol
için doktora gidilmelidir.
Ağrılı işeme ve iltihaplı akıntı görülmesi
durumunda hemen sağlık kuruluşlarına baş-
vurulmalıdır.
Diş çürükleri en kısa sürede tedavi edilmeli,
boğaz iltihaplanmasında doktorun verdiği
tedavi yarıda kesilmemelidir. Bu hastalıkların
tedavisinin ihmali, kalıcı böbrek rahatsızlıklarına
yol açabilir.
Sağlıklı Günler: Böbrek yetmezliği nedir? Nasıl
tedavi edilir?
Dr. Aydın: Böbrek fonksiyonlarındaki kalıcı
bozukluk nedeniyle böbrekle atılması gereken
zararlı maddelerin atılamamasına bağlı olarak
ortaya çıkan bir hastalıktır. Böbrek yetmezliği
ilerler ve kalıcı hâle gelirse başka tedavi
yöntemlerinin uygulanması gerekir. Bunlar,
diyaliz tedavisi ve böbrek naklidir.
3. Alternatif Etkinlik: ‹drar Tahlili
“Hastalandığımız zaman niçin idrar tahlili
istenir?” sorusunu tartışalım. Tartışmamızdan sonra
aşağıdaki açıklamayı okuyarak tahminlerimizin
doğruluğunu kontrol edelim.
Hastalıkların bir kısmını idrar tahlili ile
anlamak mümkündür. Bu tahlil özellikle idrar
yolları hastalıklarını teşhis etmek için önemlidir.
Diğer organları etkileyen hastalıklar da idrar
tahlili ile tespit edilebilir. Örneğin mikrobik sarılık
ve şeker hastalığının teşhis edilebilmesi için idrar
tahlili kullanılır. Geliştirilen yeni sistemlerle idrar
tahlilinin yapılması oldukça kolaydır ve günümüzde
rutin sağlık kontrolünün bir parçasıdır.
Vücudumuzda Sistemler
“Sağlığımız ve Boşaltım Sistemimiz” adlı bölüm okunduktan
sonra öğrencilerin bu konuyu günlük hayatla ilişkilendirmeleri için
“İdrar Tahlili” adlı 3. Alternatif Etkinlik yaptırılabilir.
Sağlıklı Günler: Diyaliz tedavisi
nasıl gerçekleşir?
3. Alternatif Etkinlik: ‹drar Tahlili
Dr. Aydın: Böbrekler yeterince çalışmadığı
zaman, idrarla atılması gereken üre gibi bazı
zararlı maddeler atılamaz Bu etkinlik için öğrencilerin “Hastalandığımız zaman niçin idrar
ve kanda birikir. Diyaliz
cihazı, kandaki bu zararlı
maddeleri süzerek kanın
tahlili istenir?” sorusunun cevabını tartışmaları sağlanır. Tahminler
temizlenmesini sağlar.
Bu yöntemle kalıcı tedavi
alındıktan sonra açıklama bölümü öğrencilere okutularak onlardan
sağlanamadığından has-
talarımız cihaza bağımlı
cevaplarının doğruluğunu kontrol etmeleri istenir.
yaşamaktadır. Bu yüzden
“böbrek nakli” daha da
önem kazanmaktadır.
Sağlıklı Günler: Böbrek Aşağıda yer alan “Alternatif Araştıralım, Hazırlanalım” bölü-
taşının oluşmasının se-
bepleri nelerdir? Taş
Böbrek tafl›n›n
mündeki sorular öğrencilere araştırma konusu olarak verilebilir.
oluşumunu önlemek için
üretere geçifli
neler yapabiliriz?
Dr. Aydın: Oluşan taşların
sebebi bazen tam olarak bilinemez. ‹drar yolları
iltihabı gibi bazı böbrek hastalıklarında böbrek
taşı oluşması kolaylaşır. Besinlerle alınan fazla
kalsiyum ve D vitamini taş oluşumuna sebep
Alternatif Araştıralım, Hazırlanalım
olabilir. Taş oluşumunu önlemek için, günde
en az iki litre su içmek, süt ürünlerinin ve tuzun
aşırı miktarda tüketilmesinden uzak durmak,
günlük egzersizleri düzenli yapmak gerekir.
• Ülkemizde böbrek nakli ihtiyacı karşılanabiliyor mu?
Sağlıklı Günler: Böbrek taşı nasıl tedavi edilir?
Dr. Aydın: Böbrek taşının tedavi yöntemlerinden
• Hastalara böbrek nakli nasıl yapılıyor? sorularının cevaplarını
biri de taş kırmadır. Bunun için yüksek enerjili
ses dalgalar›, cilde ve iç organlara zarar araştıralım.
vermeden böbreklere gönderilerek böbrek
tafllar› k›r›l›yor. Böylece taşların idrar yolundan
Öğrencilerin bu araştırma sonucunda aşağıdaki bilgilere ulaş-
kolaylıkla atılması sağlanıyor. Çok büyük taşlar
ise ameliyatla alınmaktadır.
Tafl k›rma cihaz› maları sağlanır.
• Sağlık Bakanlığı 2004 verilerine göre ülkemizde yaklaşık 30 bin
kronik böbrek yetmezliği hastası vardır. Ülkemizde bugüne kadar
toplam 8340 böbrek nakli yapılmıştır. Yeterli sayıda organ bağışı
29
yapılmadığından böbrek nakli ihtiyacı karşılanamamaktadır (Sağlık
Bakanlığı verileri 2005 yılı sonuna kadar http://www.istanbulsaglik.
gov.tr).
• Yaşayan bir insanın böbreklerinden birinin nakil ihtiyacı olan bir
başkasına ameliyatla nakledilmesi şeklinde yapılır. Ayrıca beyin
ölümü geçekleşmiş bağışçının böbreğinin alınarak ihtiyacı olan bir
kişiye verilmesi yoluyla da gerçekleşir.
29
 Değerlendirme Aşaması

• “Kendimizi Değerlendirelim” Soruları

Kendimizi De¤erlendirelim
Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri amacıyla konu
1. Afla¤›daki seçeneklerden hangisinde verilen organlar›n tamam› vücudumuzdan
bitimindeki soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. at›k maddeleri uzaklaflt›r›r?

Bu sorulara aşağıdaki cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen A) Böbrekler-Karaciğer-Akciğer-Deri-Kalınbağırsak

B) Mide-Böbrekler-‹nce bağırsak-Kalınbağırsak-Akciğer
cevaplardaki eksik ve yanlışların giderilmesi için öğrenciler Ders C) Akciğer-Deri-Kalınbağırsak-Mide-‹ncebağırsak
Kitabı’ndaki ilgili sayfalara yönlendirilir. D) Deri-‹nce bağırsak-Böbrekler-Kalınbağırsak-Karaciğer

2. Aşağıdaki şekilde boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organlar gösterilmiştir.

1
• “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları 2
1. Bu sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.
3
4
2.
a) Şekle göre aşağıdaki soruları cevaplayal›m.

1. Böbrekler: Kanı süzerek temizler ve idrarı oluşturur. a) 1, 2, 3 ve 4 numaralı yapı ve organların isimleri ve görevleri nelerdir?
2. Üreter: İdrarı, idrar kesesine taşır.
b) 1 numaralı organın görevi ve önemi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru
3. İdrar kesesi: Böbreklerde oluşan idrar burada toplanır. olarak verilmiştir?

4. Üretra: İdrarın vücuttan dışarı atıldığı bölümdür. A) Üreyi oluşturarak uzaklaflt›r›r.

B) Kan içindeki karbon dioksidi uzaklaştır›r ve temizler.
b) Bu sorunun doğru cevabı D seçeneğidir. C) Taş oluşmasını önleyerek sa¤l›¤›m›z› korur.
D) ‹drar oluşumu ile kandaki atıkları uzaklaflt›r›r.

3. Diş çürümesi ve boğaz iltihaplanması durumlarında en kısa sürede

3. Boşaltım sistemi organların›n sağlığını korumak için alınabilecek önlemler nelerdir?
tedavi olmak, temizliğe özen göstermek, böbrekleri ve idrar yollarını Defterimize yazalım.

soğuktan korumak, günde en az iki litre su içmek, böbrek iltihabı
rahatsızlıklarında tedaviyi tamamlamak ve tedavi sonrasında kontrol
için doktora gitmek, ağrılı işeme ve iltihaplı akıntı görülmesi
durumunda hemen sağlık kuruluşlarına başvurmak.
4. Mert’in sıra arkadaşı Ali okula gelmedi. Mert, telefonla arkadaşını aradı. Ablasından
Ali’nin böbreklerinden rahatsızlandığını ve hastanede olduğunu öğrendi. Mert
Ali’nin ne tür bir böbrek rahatsızlığı olduğunu sordu. Ali’nin ablası doktorların teşhis
koyabilmek için araştırmalarına devam ettiklerini söyledi.
a) Bu paragrafa göre Ali’nin rahatsızlığın›n neler olabileceğini listeleyelim.
b) Listemizdeki her bir rahatsızlığın tedavisi için kullanılan teknolojik gelişmelere
örnek verelim.

4. a) Ali’nin rahatsızlığı böbrek taşı, böbrek, idrar torbası ve idrar yolları

30
iltihabı veya böbrek yetmezliği olabilir.
b) İlaçlar, taş kırma cihazı ve diyaliz cihazı vb. hastalıkların tedavisi
için kullanılan teknolojik gelişmelere örnek olarak verilebilir.

Konu Biterken
• Öğrencilerin konu sonunda, anahtar kavramlara geri dönerek burada
yer alan kavramlar hakkında öğrendikleri bilgilerini ifade etmeleri ve
bu bilgilerini konuya başlamadan önceki bilgileriyle karşılaştırmaları
sağlanır.
• Ders Kitabı’ndaki “Bir Dakika ” adlı 4. Etkinlik grup etkinliğidir.
Etkinliğin öğrenciler tarafından dersten önce okunması yararlı
olacaktır. Etkinliğin yapılabilmesi için her grubun saate ihtiyacı
vardır. Gruplara saat getirmeleri gerektiği hatırlatılır.

Notlarım ve Düşüncelerim

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

30
 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz

Anahtar Kavramlar
• Konuya Başlarken
sinir hücresi 3. Denetleyici ve düzenleyici sistem ile ilgili olarak öğrenciler;
salgı bezi
3.1. Denetleyici ve düzenleyici sistemin vücudumuzdaki

KAZANIMLAR
hormon
sistemlerin düzenli ve birbiriyle eş güdümlü çalışmasını
15
sağladığını belirtir.
3.2. Sinir sisteminin bölümlerini; model, levha ve/veya şema
24. s.

üzerinde gösterir (FTTÇ-4).

3.3. Sinir sisteminin bölümlerinin görevlerini açıklar.
3.4. Refleksi gözlemleyecek bir deney tasarlar (BSB-16).
3.5. İç salgı bezlerini; model, levha ve/veya şema üzerinde
göstererek görevlerini açıklar (FTTÇ-4).
Sınırlamalar
• 3.2. Sinir sisteminin bölümleri; merkezî (beyin, omurilik) ve
çevresel sinir sistemi olarak verilir, yapılarına girilmez. Beynin
bölümlerinden olan beyincik ve omurilik soğanının yapısına

AÇIKLAMALAR
girilmeden görevleri verilir.
• 3.5. İç salgı bezleri olarak hipofiz, pankreas, tiroit, böbrek üstü
bezleri ve eşeysel bezler verilir, yapılarına girilmez. Erkek ve
dişi salgı bezleri ayrı ayrı şekiller üzerinde verilir.
• 3.5. Hormonlara örnek olarak günlük hayattan bilinen hormonlar
(tiroksin, büyüme hormonu, insülin, glukagon, adrenalin vb.)
Nefes almayı, yutmayı, uyumayı ya da ağlamayı doğduğumuz andan itibaren
kolaylıkla yapabiliyoruz. Acıktığımızı, susadığımızı ve yorulduğumuzu hissediyor, gülüyor, verilir.
üzülüyor, heyecanlanıyoruz. Bunlar bizim sonradan öğrendiğimiz işler değildir. [!] Uyarılar
Yazma, okuma, hesap yapma gibi daha birçok şeyi ise sonradan öğreniyoruz.
Arkadaşlarımızın isimlerini, çarpım tablosunu, eşyaların adını, yabancı dillerdeki kelimeleri, • 3.1. Denetleyici ve düzenleyici sistemleri olumsuz etkileyen
sevdiğimiz bir şarkının sözlerini hafızamıza kaydediyor ve gerektiğinde kullanıyoruz.
Peki, bir dakikada kaç kere nefes alırız? Kalbimiz kaç kere atar? Gözlerimizi kaç kere
etmenler (uyuşturucu, alkol ve sigara) ile ilgili örnekler verilir.
kırparız? Vücudumuzda gerçekleflen birçok olay, bizim özel bir çaba harcamam›za gerek
kalmadan kendili¤inden gerçekleflir. Niçin ve nas›l büyüdü¤ümüzü hiç düflündünüz mü?
Konu boyunca bu ve benzeri sorular›m›za cevap arayal›m.
• Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?
31
Öğrenciler bu konuyla ilgili daha önceki sınıflara ait ön bilgilere
sahip değillerdir. Öğrenciler 4 ve 5. sınıflarda “Vücudumuz Bilmecesini
Çözelim” ünitesinde sindirim ve boşaltımda görevli yapı ve organların
yerlerini ve işlevlerini (genel hatları ile), besinler ve dengeli beslenmenin
15. Etkinlik : Nas›l Gerçekleflir? önemini öğrenmişler 6. sınıfta ise destek ve hareket, dolaşım, solunum
sistemleri ile bu sistemlerin sağlığı ve teknolojinin bu sistemlerin
Bir gün içinde gerçekleştirdiğimiz olaylar› düşünelim (ders çalışmak, basketbol
oynamak, bisiklet sürmek, yemek yemek gibi). Bu olaylardan birini seçelim. sağlığına olan etkisi işlenmiştir. Bu konuda ise öğrencilerin denetleyici
Vücudumuzun bu olay› nas›l gerçekleştirdi¤ini anlatal›m.
ve düzenleyici sistemlerde görevli yapı ve organları ile bu sistemin
............................................................................................. vücudumuzdaki diğer sistemler ile düzenli ve birbiriyle eş güdümlü
Öğrencilerin resimden yararlanarak vücudumuzda
...................................................................................................
gerçekleşen olayların beynimiz tarafından
...................................................................................................
çalışmasını anlamaları sağlanacaktır.
yönetildiğini belirtmeleri beklenmektedir.
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
15. Etkinlik: Nasıl Gerçekleşir?
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin vücudumuzdaki olayların nasıl
gerçekleştiğini düşündükleriyle ilgili ön bilgilerini açığa çıkarmaktır.
Etkinlikte yer alan basketbol oynayan kişinin beyninin vücudunda
16. Etkinlik : gerçekleşen olayları yönettiğini anlatmak için öğrencilere ipucu olarak
verilen resmin incelenmesi sağlanır. Bu şekilde öğrencilerin konuya
ilgileri çekildikten sonra Ders Kitabı’ndaki “Anahtar Kavramlar”
bölümüne geçilir.

• Anahtar Kavramlar
Öğrencilere sinir hücresi, salgı bezi, hormon anahtar kavramlarının
ne anlama geldiği sorulur ve bu kavramlarla ilgili düşüncelerini sözlü
olarak ifade etmeleri söylenir. Konu sonunda bu kavramlara tekrar
dönüleceği hatırlatılır.

• Konuya Giriş
Öğrencilerin dikkatlerini konuya çekmek amacıyla denetlemek ve
düzenlemek kelimelerinin ne anlama geldiği sorulur ve öğrencilerden
soruyu cevaplamaları istenir. Böylece öğrencilerin denetleyici ve

31
 düzenleyici sistem kavramının anlamlandırması sağlanmış olur.
Ardından Ders Kitabı’nın 31. sayfasında yer alan fotoğraflarla ilgili
olarak “Fotoğraflarda neler görüyorsunuz?”, “Sizce bütün bu olayların Sizce vücudumuzda gerçekleflen olayların düzenli ve birbiriyle uyumlu bir şekilde
vücudumuzda gerçekleşmesini sağlayan nedir?” vb. sorular sorulur. gerçekleşmesini sağlayan fley nedir? Bu sorunun cevab›n› “Bir Dakika” adl› etkinli¤imizi
yaparak ö¤renelim.
Konu kapağındaki paragraf okutulur ve metnin sonunda yer alan sorular
4. Etkinlik
sınıfta tartışılır. Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bir Dakika

Öğrencilerin denetleyici ve düzenleyici sistemimizin nasıl Bir dakika içerisinde vücudumuzda ve çevremizde,
Araç-G ereçler
çalıştığını keşfetmeleri amacıyla Ders Kitabı’nda yer alan “Bir Dakika” fark edebileceğimiz kaç olay gerçekleşir?
Bu sorunun cevabını bulmak için aşağıdaki işlemleri ♦ saat
Araç ve Gereçler

adlı 4. Etkinlik yaptırılır. yapalım.

♦ kâğıt
Bunlar› Yapal›m
• Üç-dört kişilik gruplar oluşturalım.
• Grup üyelerimizden biri, bir saat ile zamanı
Keşif Aşaması takip etsin. Diğer grup üyeleri de bir dakika
içerisinde vücutlarında veya çevrelerinde
kaç olay gerçekleştiğini belirlesinler.

4. Etkinlik: Bir Dakika

Belirledikleri olayları defterlerine liste
hâlinde yazsınlar.
• Listelerimizi sırayla okuyalım. Ard›ndan
(Önerilen süre: 15 dk.) gruptaki bütün üyelerin belirledikleri
olaylar› içeren yeni bir liste oluşturalım.
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin denetleyici ve düzenleyici • Hazırladığımız listeden yararlanarak
aşağıdaki soruları cevaplayalım.
sistemin vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle uyumlu Sonuca Varal›m

çalışmasını sağladığını kavramalarıdır. Bu amaçla, öğrencilerin “Bir • Bir dakika içerisinde vücudumuzda ve çevremizde kaç olay meydana

dakika içerisinde vücudumuzda ve çevremizde, fark edebileceğimiz 15. Etkinlik :

kaç olay gerçekleşir?” sorusuna grup hâlinde cevap bulmaları sağlanır.
Gruplar, bu sorunun cevabını bulmaları için etkinlikteki işlemleri
gerçekleştirmeye yönlendirilir.
Etkinliğin sonucunda öğrencilerin, vücudumuzda meydana
gelen çok sayıdaki ve karmaşık olayların sistemlerimiz tarafından
gerçekleştirildiğini, vücudumuzdaki sistemlerin düzenli, birbiriyle
uyumlu ve sorunsuz olarak çalışmasını, denetleyici ve düzenleyici
sistemimizin gerçekleştirdiğini bulmalarını sağlamaktır.
gelmektedir?
• Vücudumuzda ve çevremizde, bir dakikada gerçekleşebilecek olay sayısı sadece
belirlediğimiz kadar mıdır? Tartışalım.
• Vücudumuzdaki bu olayların her biri, hangi sistem veya sistemler tarafından
gerçekleştirilir?
• Bu olayları gerçekleştiren sistemler, birbirlerinden bağımsız olarak mı çalışır?
• Vücudumuzda bu kadar çok sayıda olay, birbirini engellemeden nasıl
gerçekleşebiliyor?
Vücudumuzda, bir dakika içerisinde, sayamayacağımız kadar çok olay gerçekleşir.
Bütün bu olaylar›n böylesine uyumlu ve kontrollü gerçekleflmesini sa¤layan nedir? Bir
saat veya bir gün içerisinde vücudumuzda gerçekleşen olay sayısını tahmin edebilir
misiniz? Duyuları algılamak, düşünmek, yürümek, konuşmak gibi birçok olay aynı anda
ve birlikte gerçekleşir. Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli, uyumlu ve sorunsuz olarak
çalışmasını, denetleyici ve düzenleyici sistemimiz sağlar. Peki afla¤›daki eflitli¤e göre
bu sistemle ilgili ne söyleyebiliriz?

Denetleyici ve Düzenleyici Sistem = Sinir Sistemi + ‹ç Salgı Bezleri

Açıklama Aşaması
32

Öğrencilerin sinir sisteminin bölümlerini model, levha ve şema

üzerinde göstermelerini sağlamak amacıyla sinir sisteminin yapı
ve organlarını gösteren model, levha ve/veya şema sınıfa getirilir.
Öğrencilerin bunları incelemeleri sağlanır. Ardından Ders Kitabı’nın
115.
6. Etkinlik : ‹ki ‹fli Bir Arada Yapabilir misin?
Etkinlik :
33 ve 34. sayfaları okutularak, sinir sisteminin bölümlerinin görevlerini Beynimizin ilginç özelliklerinden birini keflfetmek için

belirleyerek açıklamaları istenir. Öğrencilerden gruplar oluşturmaları

afla¤›daki eğlenceli oyunu oynamaya ne dersiniz? Öyleyse
haydi, oyun başlıyor!

istenir. Gruplar sinir sisteminin merkezî ve çevresel sinir sistemi olmak • Aşağıdaki kelimeleri yüksek sesle ve hızlı bir şekilde

üzere iki bölümden oluştuğunu ve merkezî sinir sisteminin vücudumuzun okuyun.

yönetim ve denetim merkezi olduğunu belirtirler. Öğrenciler grup

içinde tartışarak merkezî sinir sistemini oluşturan organlarının beyin, kırmızı mavi turuncu siyah

beyincik, omurilik ve omurilik soğanı olduğunu belirtir ve bu organların turuncu

mavi
mavi
siyah
yeşil
yeşil
kırmızı
kırmızı
görevlerini açıklarlar. turuncu mavi kırmızı yeşil

Öğrencilerin beynimizin ilginç özelliklerinden birini eğlenceli bir siyah turuncu kırmızı mavi
yeşil kırmızı mavi siyah
oyunla keşfetmelerini sağlamak amacıyla Çalışma Kitabı’ ndaki “ İki İşi
Bir Arada Yapabilir misin?” adlı 16. Etkinlik yaptırılır.
24

16. Etkinlik: ‹ki ‹şi Bir Arada Yapabilir misin?

Bu etkinliğin amacı öğrencilerin vücudumuzun yönetim merkezi olan 16. Etkinlik :
beynimizin vücudumuzdaki olayları gerçekleştirirken farklı bölümlerinin
çalıştığını fark etmelerini sağlamaktır. Öğrenciler bu düşünceden hareketle
beynimizin çok sayıdaki olayı birbirine karıştırmadan yönetebileceğini
anlayabilirler. Öğrenciler birkaç alıştırmadan sonra 2. çizelgeyi daha
kolay okuduklarını göreceklerdir. Bunun öğrenmenin sonucu olduğu
belirtilmelidir. Etkinlik tamamlandıktan sonra öğrencilerden “Stroop
(Sıtrup) etkisi”nin cinsiyet ve yaşa göre değişip değişmediğini ve farklı
duyular için de geçerli olup olmadığını belirlemeleri istenir.
Etkinliğin ardından öğrencilerin Ders Kitabı’nın 33. sayfasında yer
alan sinir hücresi (nöron) resmini incelemeleri sağlanır. Resimden yola
çıkarak sinir hücrelerinin bulundukları yere ve görevlerine göre farklı
şekil ve büyüklüklerde olabileceği açıklanabilir. Öğrencilerin sinirlerin
vücutlarının içerisinde olduğunu fark etmeleri amacıyla Ders Kitabı’nın
34. sayfasında yer alan çevresel sinir sistemi şeması inceletilir.

32

Sinir Sistemimiz
Sinir sistemimiz vücudumuzdan ve
çevreden ald›¤› bilgileri de¤erlendirir,
bunlara uygun cevaplar oluflturur ve böylece
vücudumuzun düzenli ve uyumlu bir flekilde
çal›flmas›n› sa¤lar. Yandaki flemada görüldü¤ü
gibi, sinir sistemimiz iki bölümden oluflur. Şimdi
gelin, bu sistemin bölümlerini ve görevlerini
16 daha yakından inceleyelim.
24. s.
Merkezî Sinir Sistemi
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz Vücudumuzda bulunan bütün sinirlerin sinir sistemimizi
Vücudumuzda Sistemler
oluşturduğu açıklanır. Sinir sistemimizin merkezî sinir sistemi ve
çevresel sinir sistemi olarak iki bölümden oluştuğu tekrarlandıktan
sonra öğrencilere “Merkezî sinir sistemimizi oluşturan organlar
Sinir Sistemi
nelerdir?” sorusu sorulur. Öğrencilerin Ders Kitabı’nın 33. sayfasında
yer alan merkezî sinir sistemi şemasını inceleyerek bu soruyu
Merkezî Sinir Sistemi
cevaplamaları sağlanır. Merkezî sinir sistemini oluşturan organların
Çevresel Sinir Sistemi sinirlerden oluştuğu vurgulanır. Konuyu pekiştirmek amacıyla
öğrencilere “Merkezî sinir sistemi vücudumuzda gerçekleşen olayların

Merkezî sinir sistemi beyin ve omurilikten oluflur. hangilerini kontrol eder?” sorusu sorulur. Öğrencilerden cevaplarını
Beyin: Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir. tahtaya listelemeleri istenir. Cevaplar; kasların kontrolü, öğrenme,
• Duyu organlarımızdan gelen bilgileri değerlendirir.
• Konuşma ve istemli hareketlerimizin gerçekleşmesini sağlar. nefes alma, kalbin atışı vb. şeklinde olmalıdır. Daha sonra, bu olayların
•
•
Acıkma, susama, uyku ve uyanıklık gibi olayları düzenler.
Kan basıncımızı ve vücut sıcaklığımızı ayarlar.
merkezî sinir sistemine ait hangi organlar tarafından kontrol edildiğinin
• Merkezî sinir sistemimizdeki diğer organların yardımıyla
organlarımızın ve sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
belirtilmesi istenir.
Beyincik ve omurilik so¤an›, beynin bölümleridir. Merkezî sinir sistemini oluşturan organlardan beynin, kafatasının
Beyincik: Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir. içinde; omuriliğimizin ise omurgamızı oluşturan kemiklerin içinde
• Kol ve bacaklarımızdaki kasların birbiriyle uyumlu
çalışmas›n› düzenleyerek hareketlerimizin dengeli bulunduğu belirtilir. “Sizce, bunun sebebi ne olabilir?” sorusuna
olmasını sağlar.
öğrencilerden beklenen cevap, “Bu durum merkezî sinir sistemi
Omurilik Soğanı: Beyin ve di¤er vücut organları
arasındaki bağlantıyı sağlar. Omurilik soğanı, iste¤imiz
organlarının dışarıdan gelebilecek darbelerden korunmasını sağlar.”
d›fl›nda çalışan iç organlarımızın kontrol merkezidir.
• Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim
şeklindedir.
sistemlerimizin çalışmalarını düzenler.
• Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve
Öğrencilere bulmaca çözerek, kitap okuyarak, yazı yazarak,
kusma gibi olayları kontrol eder. araştırma yaparak, satranç oynayarak beyin jimnastiği yapabilecekleri
Omurilik: Omurilik soğanından başlayıp kuyruk sokumuna
söylenir. Buna örnek olarak aşağıdaki oyun öğrencilerle oynanabilir.
kadar uzan›r. Omurilik, omurgamız içerisinde yer alan bir sinir
kordonudur. Öğrenciler boş zamanlarında buna benzer zekâ gücünü geliştirici
•
•
Beyinle di¤er organlar›n arasındaki bilgi iletimini sağlar.
Refleks davranışlarımızı gerçekleştirir.
oyunlara yönlendirilebilir.
SUDOKU
Yandaki flekilde görüldü¤ü gibi
Sinir sistemimiz, vücudumuzu ağ
gibi saran milyarlarca sinirden omurili¤imiz, omurgam›z› Nasıl Oynanır?
oluflturan kemiklerin
Toplamda 9x9=81 kare olan kümelere birden dokuza kadar
meydana gelir. Bu sinirleri,
yandaki resimde görülen Nöron içerisinde bulunur.
binlerce sinir hücresi Sizce bunun sebebi
(nöron) oluşturur. ne olabilir? Omurilik rakamlar yerleştirilir. Her bir rakam her bir satırda ve her bir sütunda
33
sadece bir kez kullanılabilir. Her bir rakam, 3x3=9 kareden oluşan
bloklarda da sadece bir kez kullanılabilir. Bulmacayı tamamlamak
Ö¤rencilerin Stroop etkisinin baflka duyular için için tabloyu öyle bir şekilde doldurmalısınız ki dokuz karede oluşan
de söz konusu olup olmad›¤›na dair yapt›klar›
araflt›rmalar sonucunda elde ettikleri bilgileri
Vücudumuzda Sistemler
her satır, her sütun ve her blok birden dokuza kadar bütün rakamları
arkadafllar› ile paylaflmalar› sa¤lan›r. içersin, hiçbir rakam tekrarlanmasın ve eksik kalmasın. Bazı rakamlar
• Çok basit, değil mi? Şimdi de aşağıdaki kelimelerin hangi renkte yaz›lm›fl olduklar›n› bulmacaya zaten yerleştirilmiş olacaktır. Bu rakamlar ne kadar artarsa
söyleyin. Dikkat edin, kelimeleri okumayacak, sadece onlar›n hangi renkte yaz›lm›fl
olduklar›n› söyleyeceksiniz! Bunu yaparken yine hızlı olmaya çalışın. bulmaca o kadar kolaylaşır.
kırmızı mavi turuncu siyah 2 4
turuncu mavi yeşil kırmızı
mavi siyah yeşil kırmızı 1 3
turuncu mavi kırmızı yeşil
siyah turuncu kırmızı mavi 7
yeşil kırmızı mavi siyah

• Ne oldu? Zorlandınız mı? Neden acaba? Son olarak da aşağıdaki anlamsız kelimelerin
6 3
renklerini söyleyin.
8 2
ngf mnbnm şpfşü skhk
hnım dgfg kdsk bknbi 5
bvfdu tkto lpğj nbçö
adsk übğ klgo bcmvb 4 1 6
zdjk lduf mvui şlçön
pyutr jıop bhyuk dcçlk 2 7 5
Bu kez daha kolay oldu, değil mi? Tüm bu yaşadıklarınızın sebebi ne olabilir?
8
Birinci çizelgedeki kelimeleri kolayca okudunuz. Bunu yapmak için okuma yazma
bilmek yeterli. ‹kinci çizelgeyi okurken sanki diliniz tutuldu. Dikkat ettiyseniz bir yanıltmaca
var. Birer renk ad› olan bu kelimelerin hangi renkte yaz›lm›fl olduklar›n› söylemeye
9 4 2 6 7 5 8 3 1
çal›flt›¤›n›zda, örne¤in “kırmızı” kelimesinin mavi renkle, mavi kelimesinin yeşil renkle
yazılm›fl olduğunu gördünüz. Bu, beyninizi şaşırtmak için bilerek yapıldı. Çünkü beyninizin 5 7 1 4 3 8 6 9 2
farklı tipteki bilgileri işleyen özelleşmiş bölgeleri var. Siz, bir kelimeyi okurken beyninizdeki
bölgelerden biri harfleri kodlayarak oluşacak kelimenin anlamını kavramaya çalışır, baflka
bir bölgeyse renkleri çözümlemek için uğraşır. Bu iki bölgeden gelen mesajlar çarpışınca 8 3 6 9 2 1 7 5 4
beynimiz ikileme düşer. Kırmızı kelimesini okurken mavi rengi görünce bir çatışma
yaşamadınız mı? Bilim insanlarına göre bu durum gayet normal.
Son denemenizdeyse yan yana dizilmifl anlams›z harflerin renklerini söylemekte 7 8 4 3 1 6 9 2 5
zorlanmadınız. Bunun sebebi ne olabilir?
Bilim insanlar›, bu olayı “Stroop (Sıtrup) etkisi” olarak adlandırır. Çünkü etkinlik 1 6 5 2 8 9 3 4 7
s›ras›nda yaflam›fl oldu¤unuz bu durumu, 1930’lu yıllarda psikolog Ridley Stroop (Ridli
S›trup) keşfetmifltir. Şimdi keşif sırası sizde... Acaba “Stroop etkisi” çocuklarda mı daha
çok görülür, yoksa yetişkinlerde mi? Kızlarda mı daha s›k görülür, yoksa erkeklerde 2 9 3 7 5 4 1 6 8
mi? Belki de arada fark yoktur. Ne dersiniz? ‹nceleyin. Bu testi, arkadaşlarınıza ve
ailenizdekilere uygulayın. Bakalım onlar iki işi bir arada yapabiliyorlar mı? Siz de “Stroop
etkisi”nin başka duyular (örneğin işitme) için de söz konusu olup olmad›¤›n› araflt›r›p 3 1 8 5 9 2 4 7 6
araflt›rma sonuçlar›n› s›n›f›n›zda arkadafllar›n›zla paylafl›n.
TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi, A¤ustos 2003 say›s›ndan yararlan›larak düzenlenmifltir.
6 5 7 8 4 3 2 1 9
25
4 2 9 1 6 7 5 8 3 Çözüm

33
 Merkezî sinir sistemi dışında yer alan milyonlarca sinirin çevresel
sinir sistemini oluşturduğu vurgulanır. Çevresel sinir sisteminin, merkezî
sinir sistemi ile organlar arasındaki iletişimi sağladığı belirtilir.
Çevresel Sinir Sistemi

Öğrencilere “Basit bir elektrik devresinde elektrik enerjisinin

taşınmasını sağlayan nedir?” sorusu sorularak, onların 6. sınıf “Yaşa-
mımızdaki Elektrik” ünitesinde öğrendikleri elektrik enerjisinin iletimi
ile ilgili ön bilgilerinden yararlanarak sinirlerdeki iletimin elektrik
kablolarındaki elektrik enerjisinin iletimi ile benzer olduğunu anlamaları
sağlanır.
Yandaki resimde merkezî sinir sistemi ile
birlikte çevresel sinir sistemimiz ve onu oluflturan
sinirler görülmektedir. Çevresel sinir sistemimizin
vücudumuzun neresinde bulundu¤unu söyleyebilir
misiniz?
Merkezî sinir sistemi dışında yer alan milyonlarca
sinir, çevresel sinir sistemini oluşturur. Çevresel sinir
sistemi, merkezî sinir sistemi ile organlar arasındaki
iletişimi sağlar. Sinirler beyin ve omurilikten çıkarak
deri, gözler, kaslar, dişler ve kemiklerin içi dâhil olmak

Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Denetleyici ve Düzenleyici

Sistemimiz” adlı 17. Etkinlik yaptırılır.
17

26. s. Peki, bu iletiflim nasıl gerçekleşir?

17. Etkinlik: Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz Sinirlerin bilgi taşıma özelliği sayesinde, çevremizde ve vücudumuzda meydana gelen
değişimler hakkında h›zl› bir flekilde bilgi ediniriz. Sinirleri, telefon kablolarına benzetebiliriz.
Telefon kabloları gibi sinirler de bilgi taşıyarak vücudumuzdaki iletişimi sağlar.
Bu iletiflimin nas›l gerçekleflti¤ini anlamak için afla¤›daki flemay› inceleyelim.

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sinir sistemini oluşturan merkezî

sinir sistemi ile çevresel sinir sistemini ayırt etmelerini çevresel sinir Ses, ışık, koku, tat, basınç
gibi vücudumuzun içinde veya
Uyartı mesajı beynimizdeki ilgili
bölümde değerlendirilir ve uyarıya

sistemini oluşturan organ ve yapıların görevlerini açıklamalarını çevremizde meydana gelen ve

vücudumuzda belirli bir tepkiye
karşı bir cevap oluşur. 3

sağlamaktır. sebep olan etkilere uyarı denir.

Uyar›lar duyular›m›zda bulunan
özel hücrelerle al›n›r. 1

Uyarı, sinirler ile merkezî sinir

Genişletme Aşaması sistemine uyartı mesajı
fleklinde taşınır. 2

“Sinirlerde mesaj iletimi nasıl gerçekleşir?” sorusu öğrencilere

sorularak tahminleri alınır. Sinirlerin bu mesajları nasıl taşıdığını
Beynimizde oluşan bu cevap yine
anlayabilmeleri için öğrencilerin uyarı, uyartı mesajı, cevap, tepki sinirler arac›l›¤›yla ilgili organ ya da
yapılara iletilerek uyarıya tepki verilir. 4
kavramlarını öğrenmeleri gerekir. Öğrencilerin bu kavramları sayfada
yer alan resimleri inceleyerek ve “Mesajımız Var” oyununu oynayarak 34

öğrenmeleri sağlanır.

Sayfada yer alan “Bunları Biliyor muydunuz?” bölümündeki

resimler inceletilir. Bu bölüm öğrencilere okutulur ve sinirlerle elektrik 17. Etkinlik : Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz

kabloları arasındaki benzerliğe dikkat çekilir. Afla¤›da verilen resimleri inceleyerek her bir maddede bizden istenilenleri maddelerin
alt›ndaki boflluklara yazal›m.
1

5. Etkinlik: Mesajımız Var

(Önerilen süre: 20 dk.)

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sinirlerdeki mesaj iletiminin

nasıl gerçekleştiğini bir oyunla kavramalarını sağlamaktır. Bunun için
öğrencilerin şemada belirtilen görevleri yerine getirecek olan A, B, C,
2
D, E harfli organ ve yapıların isimlerini belirlemeleri sağlanır. Beklenen 3

cevaplar yandaki sayfada yer alan çizelgedeki gibidir. 4

Gruplardaki öğrenciler etkinlikte yer alan şemadan yararlanarak

II. flekil
belirledikleri organların isimlerini kartlara yazar ve bu kartları yakalarına I. flekil
takarak daire oluşturacak şekilde yerleşirler.

Oyun bir kâğıda yazacağınız basit mesajla (burnunu kaşı, yürü,

saçını tara, çiçek kokusu vb.) başlar. Öğrencilerden mesajla ilgili III. flekil

görevlerini yerine getirmeleri istenir. Birinci öğrencinin eline mesaj
yazılı kâğıt verilir. “Sinir”i temsil eden öğrenciler, mesajı elden ele
taşırlar (sinirsel iletimin simülasyonu). Mesaj “beyin”i temsil eden
öğrencide durur. “Beyin” görevini yerine getiren bu öğrenci gelen mesajı
alarak yorumlar ve bu mesaja bir cevap yazar. Bu cevap mesajını sinir
görevini yerine getiren öğrenciler elden ele taşır ve “kas veya organ”
1. I. şekilde sinir sisteminin hangi bölümleri görülmektedir?
Merkezî ve çevresel sinir sistemi
....................................................................................................................................
2. II. şekilde numarlarla gösterilmifl yapı ve organlar›n adlar›n› ve görevlerini yazalım.
1.Beyin: Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.
....................................................................................................................................
2.Beyincik: Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir.
....................................................................................................................................
3.Omurilik Soğanı: ‹ç organlarımızın çalışmasını kontrol eder.
....................................................................................................................................
4.Omurilik: Refleks yönetim merkezidir ve beyinle diğer organlar arasındaki bilgi iletimini sağlar.
....................................................................................................................................
3. II. şekilde görülen organ ve yapılar hangi sistemde yer al›r?
Merkezî sinir sistemi
....................................................................................................................................
4. III. şekilde görülen yapının ismi ve görevi nedir?
Sinir hücresi: Vücudumuzdan ve çevreden aldığı bilgileri beynimize iletir.
....................................................................................................................................

temsil eden arkadaşlarına iletir. “Kas veya organ”ı temsil eden öğrenci
beyinden gelen mesajı okur ve uygular.
26
Örneğin, öğretmen uyarı mesajı olan “burnun kaşınması” mesajını
“sinir”i temsil eden öğrenciye verir. “sinir” görevindeki öğrenciler uyartı

34
 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz mesajını elden ele taşır ve cevap mesajını oluşturacak olan “beyin”e
iletir. “Beyin”i temsil eden öğrenci bu mesaja, “Burnunu kaşı.” şeklinde
Vücudumuzda Sistemler

Bunlar› Biliyor muydunuz ? Elektrik

cevap yazar. “Beyin” görevini yerine getiren öğrenci yazdığı bu mesajı
Elektrik kablosunun içinde elektrik enerjisinin
geçtiği bakır bir tel, dışında ise kauçuk veya plastikten
kablosu “sinir”i temsil eden öğrencilere verir. “Sinir” görevindeki öğrenciler
yapılmış bir tür k›l›f bulunur. Bir sinirin yapısı da buna
benzer. Sinirin içinde vücudumuza ait elektrik enerjisinin
cevap mesajını elden ele taşır ve tepki organına (bu mesaj için burun
iletilmesini sağlayan sinir hücreleri, dışında ise bir kılıf ve kaslar) iletir ve “kas veya organ”ı temsil eden öğrenciler burunlarını
bulunur. Vücudumuzdaki sinirsel iletimin elektrik enerjisi
şeklinde taşınıyor olması inanılmaz gelebilir. Daha da kaşır.
inanılmaz olan ise bu işlemin neredeyse ışık hızına yakın
bir sürede gerçekleşiyor olmasıdır. Sinir
hücresi Sinir
“Sonuca Varalım” bölümünün sorularına verilmesi beklenen
cevaplar aşağıdaki gibidir.
Vücudumuzda sinirsel iletimin nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlamak için “Mesajımız
Var” oyununu oynayalım.
•
5. Etkinlik Organ veya Yapıların İsimleri Görevleri
Oyun Oynayal›m
Mesaj›m›z Var
Bunlar› Yapal›m
Oyun,
A Duyularımızda bulunan özel hücreler Uyarı mesajını alır.
• Oyunumuzun kurallarını E Cevap mesaj›na ö¤retmenimizin
yandaki şemada bulunan tepki oluflturur
B Sinirler Uyartı mesajını taşır.
. k⤛da bir mesaj
›r.

okları takip ederek öğrenelim. yazmas›yla bafllar.

t afl
rgan j›n›
›na
tepki o mesa

• Oyunumuz için sınıf arkadaş- A

A Mesaj› al›r.
larımızdan 11 kişilik gruplar
C Beyin Cevap oluşturur.
Cevap

M es

oluşturalım. B Mesaj› tafl›r.

aj› al›r.

• Ö¤retmenimizden ald›¤›m›z D
C Mesaj› cevapland›r›r.
mesaj› gerçeklefltirmek üzere
D Cevab› tafl›r.
D Sinirler Cevabı taşır.
flemada belirtilen görevleri
yerine getirecek olan A, B, C,
Me me
cev

E Tepki olufluturur.
E Kaslar veya organlar Tepki oluşturur.
sa
ap

D ve E harfli organ ve yapılar›

j› d saj›
e¤ o

er
listeleyelim. len B
lu d
flt irip ›r.
• Bu organ veya yapılardan ur tafl
ur aj›
. Mes
birini seçelim. Seçtiğimiz C
organ veya yapının ismini
renkli kalemle kâğıda yaza-
• Öğrencilerin beyin, beyincik, omurilik ve omurilik soğanının
rak kendimize bir yaka kartı hazırlayalım. Bir arkadaşımızı da gözlemci olarak
seçelim (A,C,E organların› canland›rmak için birer kişi, B ve D organ veya yapıların›
merkezi sinir sistemine, sinirlerin ise çevresel sinir sistemine ait
canland›rmak için de birkaç kişiyi görevlendirelim.). olduğunu belirlemeleri beklenmektedir.
• Gözlemci arkadafl›m›z, öğretmenimizin yazdığı mesajın ne olduğunu, yap› ve
organlar› canland›ran arkadaşlarının hareketlerine bakarak tahmin etsin. • Öğrencilerin öğretmenin vücudumuzda belirli bir tepkiye sebep olan
Sonuca Varal›m
• A, B, C, D, E organ veya yapılarının isimleri ve görevleri nelerdir?
etki (uyarı) olduğunu belirtmeleri beklenmektedir.
• Bu organ ve yapılardan hangileri merkezî sinir sistemimize, hangileri çevresel sinir
sistemimize aittir?
•
• Öğretmenimizin oyundaki rolü nedir?
• Yeni bir şema oluşturarak bu yapı ve organlar ile bunlar›n görevlerini şemamıza
yerleştirelim. Not: Aşağıdaki şemada uyartı mesajını alan “Duyularımızda bulunan
özel hücreler”i temsil eden öğrencilerin görevi belirtilmemiştir. Bu
35
öğrencilerin de oyuna katılacabilecekleri mesajlar yazılmalıdır.

18. Etkinlik :
Öğrencilerin yeni şemalarında
A, B, C, D ve E yapı ve organ-
ları için yukarıdaki çizelgede
görünen eşleştirmeleri yapmaları
beklenmektedir.

Duyularımızda bulunan özel

A
hücreler
B Sinirler
C Beyin
D Sinirler
Tepki yapısı, kaslar veya
E
organlar

35
 Vücudumuzun içinde veya çevremizde meydana gelen uyarıların
vücudumuzda her zaman bu şekilde tepki oluşturmadığı belirtilerek Vücudumuzun içinde veya çevremizde meydana gelen uyarılar, vücudumuzda her

yutkunmak, yanan parmağın geri çekilmesi, göz kapaklarının
açılıp kapanması gibi düşünmemize bile gerek kalmadan hatta
isteğimiz dışında yaptığımız bazı hareketlerin de olduğu belirtilir
ve öğrencilerin buna benzer başka olayları keşfetmelerini sağlamak
amacıyla “Uyarı-Tepki” adlı 6. Etkinlik’i yapmaları istenir.
zaman bu şekilde tepki oluşturmaz.
Yemek yerken yutkunuruz. Göz kapaklarımız gün boyu defalarca açılıp kapanır.
Elimizi sivri bir cisme değdirdiğimizde hemen geri çekeriz. Bunlar gibi birçok olay,
düşünmemize bile gerek kalmadan gerçekleşir. Hatta isteğimiz dışında yaptığımız bazı
hareketler bizi tehlikelere karşı korur. Aşağıdaki etkinlikte düşünmeden ve hızlı bir şekilde
gerçekleştirdiğimiz benzer olayları keşfedeceğiz.
6. Etkinlik
Bulal›m, Keflfedelim
Uyar› - Tepki

Araflt›rma Sorusu

6. Etkinlik: Uyarı-Tepki
Elimizi yanan bir muma değdirdiği-
mizde düşünmeden hemen geri çekeriz.
Günlük hayatımızda böyle düşünmeden ve
(Önerilen süre: 20 dk.) hızlı bir şekilde gerçekleştirdiğimiz başka
olaylar da vardır. Bunlar neler olabilir?
Bu etkinliğin amacı öğrencilerin refleksi gözlemleyecek bir deney
tasarlamalarını sağlamaktır.
Bunlar› Yapal›m
• Üç-beş kişilik gruplar oluşturalım.
Öğrencilere etkinlik resmi inceletilir ve etkinliğin girişindeki soru • Günlük hayatta düşünmeden hızlı bir şekilde gerçekleştirdiğimiz olayları
listeleyelim.
yöneltilir. Öğrencilerin fikirlerini gruplarıyla paylaşmaları sağlanır. • Bu olaylardan birini seçelim.

Söyledikleri olaylardan refleks olanlar ve olmayanlar bir başlık atılmadan • Grup arkadaşlarımızla birlikte bu olayı gözlemleyebileceğimiz bir deney
tasarlayalım.

tahtanın ayrı yerlerine listelenir. Refleks davranışların neler olduğu • Deneyimizi hazırlarken aşağıdaki çizelgeden yararlanalım.
Deneyimin
öğrencilere hissettirilmeden her grubun bu refleks davranışlardan birini Araştırma sorusu

seçmesi sağlanır. Öğrencilerin deney yaparak gözlemleyebilecekleri Hipotezi

Ba¤›ms›z de¤iflkeni

refleks davranışlar şunlar olabilir. Yüksek sesten ürkmek, göz Ba¤›ml› de¤iflkeni
Kontrol edilen de¤iflkeni
bebeğimizin ışıkta küçülüp karanlıkta büyümesi, öksürmek, hapşırmak, Araç ve gereci

limon görünce ağzımızın sulanması vb. Deney sırasında öğrencilerin

‹şlem basamakları
Gözlemleri

kendilerine ve birbirlerine zarar verici davranışlarda bulunmamalarına Sonucu

dikkat edilir. Öğrencilerin deneylerini hazırlarken etkinlikte yer alan

çizelgeyi defterlerine çizerek doldurmaları istenmelidir.
Öğrencilerin deneyleri için hazırlayacakları çizelgeler aşağıdaki
• Deneyimizi farklı arkadaşlarımızla tekrarlayalım.
• Çalışmamızı tamamladıktan sonra deney sonuçlarımızı diğer gruplara anlatalım.
Sonuca Varal›m
• Yaptığımız deneyleri ve bu deneylerin sonuçlarını sınıf arkadaşlarımıza rapor

örneğe benzer şekilde olabilir. hâlinde sunalım.

• Sunumlarımızın ardından “Deney sırasında gözlemlediğimiz olaylar niçin
gerçekleşiyor olabilir?” sorusunun cevab›n› tartışalım.

Deneyimin
Araştırma sorusu Gözümüze ışık tutulduğunda ne olur? 36

Gözümüze ışık tutulursa göz bebeğimiz

Hipotezi
büyür.
Bağımlı değişken Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi
Bağımsız değişken Işık şiddeti (az ışık-güneş ışığı-çok ışık)
17. Etkinlik :
Kontrol edilen değişken Öğrencilerin gözleri
Araç ve gereci Az ışık için perde...
Öğrenciler önce az ışıkta, sonra güneş
ışığında daha sonra da çok ışıkta
İşlem basamakları
birbirlerinin göz bebeklerini dikkatle
incelerler.
Göz bebeğinin az ışıkta büyük, güneş
Gözlemleri ışığında normal, çok ışıkta ise küçük
olduğu gözlemlenir.
Bu deney sonunda hipotez reddedil-
Sonucu
miştir.

Öğrencilerden tartışma sonunda bu olayların vücudumuzun

tehlikelere karşı korunması veya dışarıdan gelen uyarılara hızlı bir
şekilde tepki verebilmesi için gerçekleştiğini belirtmeleri beklenir.

36
 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz Etkinlik tamamlandıktan sonra Ders Kitabı’nın 37. sayfasında
yer alan şekil öğrencilere inceletilir ve öğrencilerin bu şekli
Vücudumuzda Sistemler

Refleks Nedir? yorumlayabilmeleri için “Resimde gördüğümüz yapılar nelerdir?”,

Yanda yer alan foto¤raflardaki farkl›l›klar›
“Resimde gördüğünüz olayı anlatalım.”, “Kaslarımıza elimizin
belirleyelim. Sizce bu farkl›l›klar›n sebebi nedir? çekilmesi emrini vücudumuzdaki hangi yapı verir?” gibi yönlendirici
Yeni doğan bebeğin emme hareketi, yanan bir
mumdan parmağın hızla geri çekilmesi, yüksek sorular sorulur. Böylece elimizi yanan bir muma yaklaştırdığımızda
sesten ürkmek, öksürmek, hapşırmak, yutkunmak
gibi hareketleri düşünmeden gerçeklefltirdi¤imizi derimizdeki acı hissini alan sinirlerin bunu omuriliğe ilettikleri,
fark ettiniz mi? Göz bebe¤imizin ›fl›kta küçülüp karanl›kta büyümesi de düflünmeden
gerçeklefltirdi¤imiz hareketlerdendir. Bu hareketleri niçin düflünmeden yap›yor olabiliriz? omuriliğin de hemen kaslarımızın kasılarak elimizin çekilmesini
Peki bunlar vücudumuzda nereden kontrol ediliyor olabilir?
Vücut sıcaklığımız biraz yükselince terlemeye başlarız. Loş bir ortama girdiğimizde sağladığı sonucuna varılır. Resme ait açıklama öğrencilere okutulur
göz bebeklerimiz hemen büyürken ışığa bakınca aniden küçülür. Gözümüze doğru gelen
bir cisim karşısında gözlerimizi farkında olmadan kapatırız. Bu hareketler isteğimiz dışında ve açıklamamın altında yer alan refleks örneklerine ve bu hareketlerin
gerçekleşir ve vücudumuzun kendisini korumas›n› sa¤lar.
isteğimiz dışında gerçekleştiğine öğrencilerin dikkatleri çekilir.
Yandaki şekilde görüldüğü Ardından refleks çeşitlerinin neler olduğu örnekleri ile açıklanır ve
gibi elimizi yanan bir muma yak-
laştırdığımızda derimizdeki acı sayfada yer alan fotoğraflar öğrencilere inceletilir. Öğrencilerden farklı
hissini alan sinirler bunu omuriliğe
Omurilik iletir. Omurilik, kaslarımızın hemen örnekler vererek kendi cümleleri ile refleksi tanımlamaları istenir.
kasılarak elimizin çekilmesini
sağlar. Kontrolümüz d›fl›nda ger- Çalışma Kitabı’ndaki “Nerede Gerçekleşir?” adlı 18. Etkinlik
çekleflen bu hareket elimizin zarar
görmesini engeller. yaptırılır.
Vücudumuzun dışarıdan gelen ›fl›k, ses gibi bir uyarıya ani ve hızlı bir hareketle
tepki göstermesine refleks denir. Refleksler, sürekli ve hızlı bir biçimde gerçekleşir ve
bu sayede vücudumuzun kendini savunmasını sağlar. Refleks hareketlerimiz, omurilik
Değerlendirme Aşaması
tarafından gerçekleştirilmesine rağmen beynimiz tarafından kontrol edilir.
Peki, siz de refleks hareketlerimize farklı örnekler verebilir misiniz?

18. Etkinlik: Nerede Gerçekleşir?

Araba ve bisiklet sürmek, örgü örmek, dans etmek, yüzmek, limon görünce ağzımızın
sulanması gibi hareketler de reflekstir. Bu hareketleri ise tekrarlayarak ö¤reniriz. Bunlar›
bir kez ö¤rendikten sonra bir daha unutmaz ve düşünmeden gerçekleştiririz.

Bu etkinliğin amacı vücudumuzda gerçekleşen olayların sinir

sistemimizin hangi organları tarafından gerçekleştirildiğini ve bu
olaylardan hangilerinin refleks olduğunu belirtmelerini sağlamaktır.
Bu etkinliği öğrencilerinizle birlikte yapabilir ve onları, soruları
cevaplarken yönlendirebilirsiniz.
18

27. s.

Etkinliği tamamladıktan sonra öğrencilerden Ders Kitabı’ndaki “İç

37
Salgı Bezlerimiz” konusunun “Araştıralım, Hazırlanalım” bölümüyle
ilgili araştırma yapmaları istenir.
Vücudumuzda Sistemler

18. Etkinlik : Nerede Gerçekleflir? Konu Biterken

Afla¤›da vücudumuzla ilgili baz› olaylar verilmifltir. Bu olaylar›n bulundu¤u kutucuk
numaralar›n› kullanarak afla¤›daki sorular› cevaplayal›m.
• Öğrencilerin sinir sisteminin bölümlerini ve görevlerini kendi
1
Yutkunmak
2
Acıkmak
3
Gürültüden irkilmek
cümleleri ile defterlerine yazmaları istenir. Öğrencilerin refleks
hareketlere örnek vermeleri istenir.
4
Yüzmek
5
Örgü örmek
6
Sistemlerin çal›flmas›n› • Öğrencilerin çalışmaları kontrol edilerek gerekli dönütler verilir ve
düzenlemek
düzeltmeler yapılır.
7 8 9
‹p üstünde yürümek Besinleri sindirmek Dans etmek

10 11 12 Notlarım ve Düşüncelerim
Nefes almak Kan bas›nc›n› düzenlemek Konuflmak

......................................................................................................................
1. Yukarıdaki olaylardan hangisi ya da hangileri beynimizin kontrolünde gerçekleştirilir?
2, 11, 12
........................................................................................................................... ......................................................................................................................

2. Yukarıdaki olaylardan hangisi ya da hangileri omuriliğimizin kontrolünde ......................................................................................................................

gerçekleştirilir?
1, 3, 4, 5, 6, 7, (Refleksler)
........................................................................................................................... ......................................................................................................................
3. Yukarıdaki olaylardan hangisi ya da hangileri beyinci¤imizin kontrolünde gerçekleştirilir? ......................................................................................................................
7, 9
...........................................................................................................................

4. Yukarıdaki olaylardan hangisi ya da hangileri omurilik soğanım›z›n kontrolünde

......................................................................................................................
gerçekleştirilir?
1, 6, 8
........................................................................................................................... ......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................
27 ......................................................................................................................

37
 Keşif Aşaması

Öğrencilerin “İç Salgı Bezlerimiz” başlığı altındaki resmi incele- İç Salgı Bezlerimiz
meleri ve resme ilişkin metni okumaları sağlanır. Ardından öğrencilerin
iç salgı bezlerini; model, levha ve/veya şema üzerinde göstererek
bunların görevlerini açıklamaları amacıyla “Araştıralım, Hazırlanalım”
bölümündeki çalışma yaptırılır.
TÜRK YILDIZLARI’nın
Zafer Bayramı’nda sesten
Araştıralım, Hazırlanalım bile daha süratli uçaklarla
yaptıkları muhteşem
gösteriyi izlerken çok
heyecanlandım.

Bu bölümün amacı, öğrencilere iç salgı bezlerimizin vücudu-

muzdaki doku ve organlar arasındaki işleyişi denetleyip düzenlediğini
kavratmaktır. Öğrenciler bu çalışmayı gruplar oluşturarak yapabilirler.
Araştırmalarının sonucunda, edindikleri bilgileri bir insan modeli
Çevremdeki insanlar da en az benim kadar heyecanlı görünüyordu. Pilotlarımız,
uçaklarıyla havada tehlikeli taklalar atarken bizler de büyük bir coşkuyla onları
alkışlıyorduk. Kalbim yerinden çıkacakmış gibi atıyordu. Nefesimi tuttum, içimde bir
şeylerin yükseldiğini hissetim. Ellerim terliyordu... Bir an gökyüzündeki uçaklardan
birinin pilotu olduğumu hayal ettim. Ben onları izlerken bile bu kadar heyecanlandığıma
göre acaba pilotlar neler hissediyorlardı? Gösteriyi izlerken yaşadıklarımın sebebini
merak ettim ve aşağıdaki soruların cevaplarını araştırmaya karar verdim. Ne dersiniz,
cevapları birlikte araştıralım mı?

hazırlayarak üzerinde gösterebilirler. Bu bölümde yer alan sorular sınıfta

cevaplandırılır.

Öğrencilerin araştırmaları sonucunda edindikleri bilgileri pekiş-

tirmeleri amacıyla Çalışma Kitabı’ndaki “İç Salgı Bezlerimiz” adlı 19.
Etkinlik öğrencilere yaptırılır.

19. Etkinlik: ‹ç Salgı Bezlerimiz Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m

Bu etkinlik için öğrencilerin insan modelleri üzerinde iç salgı
bezlerini renkli kalemlerle boyamaları sağlanır. Öğrenciler dişi ve
Afla¤›daki sorular›n cevab›n› araflt›ral›m.
1. Korktuğumuzda ya da heyecanlandığımızda vücudumuzda ne gibi değişimler olur?
Bunun sebebi nedir?
2. Her geçen gün biraz daha büyüyoruz, ergenlik dönemini tamamlayana kadar
büyümemiz devam edecek. Vücudumuzda büyümemizi kontrol eden nedir?
3. Heyecanlanmamıza ve korkmamıza sebep olan nedir?

erkek bireylerde ortak bulunan bezlerin aynı renklerde boyanması
için yönlendirilir. Şekillerin yanındaki kutucuklara ortak olan iç salgı
bezlerinin bir kere yazılacağı belirtilebilir.
38
Vücudumuzun doku ve organları arasındaki işleyişi denetlemek ve düzenlemek sadece
sinir sistemimizin görevi değildir. Organ ve sistemlerimizin çalışmasının denetlenmesi ve
düzenlemesi genellikle sinir sistemimiz ile iç salgı bezlerimizin birlikte çalışması sonucunda
gerçekleşir.

Açıklama Aşaması

Öğrencilerin Ders Kitabı’nın 39. sayfasında yer alan şema üze-
rindeki iç salgı bezlerini göstermeleri istenir. Öğrenciler tabloyu
inceleyerek iç salgı bezlerini ve görevlerini okurlar. Daha sonra onların,
hazırladıkları iç salgı bezlerini içeren modelleri kitapta verilen bilgilerle
19. Etkinlik : ‹ç Salg› Bezlerimiz
Aşağıdaki şekillerde dişi ve erkek bireylere ait iç salgı bezleri görülmektedir. Bu iç salgı
bezlerini boyayarak bunlar›n adlar›n› ve görevlerini, salgıladıkları hormonu kutucuklardaki
noktal› yerlere yazalım. Her iki bireyde ortak olan iç salg› bezlerini ayn› renkte boyamaya
dikkat edelim.

Hipofiz
karşılaştırarak kontrol etmeleri sağlanır. Bezin adı :.......................................................
Büyüme Hormonu*
Salgıladığı hormon :.......................................
İç salgı bezlerinin görevlerini hormon adı verilen özel salgılar Büyümeyi sağlar.
Hormonun görevi :.........................................
üreterek yerine getirdikleri vurgulanmalıdır. Öğrencilere hipofiz bezini .......................................................................

ve kan damarlarını gösteren resim inceletilir. Hipofiz bezinin salgıladığı

hormonları kan damarlarına verdiği belirtilir. Diğer iç salgı bezlerinin de Tiroit
Bezin adı :.......................................................
Tiroksin Hormonu
buna benzer şekilde salgıladıkları hormonları kan damarlarına verdikleri Salgıladığı hormon :.......................................
Büyüme, gelişme
Hormonun görevi :......................................... ve
söylenir. Şemada görülen iç salgı bezlerinin salgıladıkları hormonlara vücudumuzdaki kimyasal olayları düzenler.
.......................................................................

örnek verildiği, iç salgı bezlerinin bunlardan başka hormonlar da

salgıladıkları belirtilebilir. Konu bitiminde Çalışma Kitabı’ndaki Böbreküstü bezleri
Bezin adı :.......................................................
Adrenalin
“Hormonların Kontrolü” adlı 20. Etkinlik öğrencilere yaptırılır. Salgıladığı hormon :.......................................
Korku ve
Hormonun görevi :......................................... heyecan
durumunda metabolizmayı hızlandırır.
.......................................................................

20. Etkinlik: Hormonların Kontrolü Pankreas

Bezin adı :.......................................................
‹nsülin-Glukagon
Salgıladığı hormon :.......................................
Kan şekerini düzenler.
Hormonun görevi :.........................................
Bu etkinliğin amacı iç salgı bezleri ile görevlerini eşleştirerek (Glukagon kan şekerini artırır, insülin
.......................................................................
düşürür).
konunun pekiştirilmesini sağlamaktır. Öğrenciler birbirlerinin yaptıkları
eşleştirmeleri kontrol ederler. Testis
Bezin adı :.......................................................
Eşeysel hormonlar
Salgıladığı hormon :.......................................
Erkeğe özgü özelliklerin
Hormonun görevi :.........................................
ve spermin oluşmasını sağlar.
.......................................................................

Yumurtalıklar
Bezin adı :.......................................................
Eşeysel hormonlar
Salgıladığı hormon :.......................................
Dişiye özgü özelliklerin ve
Hormonun görevi :.........................................
yumurtanın oluşmasını sağlar.
.......................................................................

28 * Birçok hormon salgılayarak denetleyici ve düzenleyici sistemin çalışmasını

düzenler. ‹ç salgı bezlerinin çalışmasını düzenler ve denetler.

38
 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz Genişletme Aşaması
Vücudumuzda Sistemler

‹ç salgı bezlerimiz, denetleme ve düzenleme görevlerini hormon Bu konuyla ilgili öğrencilere “Alternatif Araştıralım, Hazırlanalım”
adı verilen özel salgılar üreterek yerine getirir. ‹ç salgı bezlerinin
ürettiği hormonlar, görevini düzenleyecekleri organlara, kan yoluyla Kan damar› konusu ev ödevi olarak verilebilir.
taşınır. Yandaki flekilde hipofiz bezi ve kan damarlar› görülmektedir.
‹ç salgı bezlerimiz, denetleyici ve düzenleyici görevlerini uzun sürede
ve sürekli olarak gerçekleştirir. Sinir sistemimiz ise çok hızlı ve kısa
süreli bir şekilde çalışır.
Alternatif Araştıralım Hazırlanalım
Her bir hormon, farklı etkilere sahiptir. Aşağıdaki flemada, bazı iç
salgı bezlerimiz ile bunların salgıladıkları hormonlara örnek verilmifltir.
fiemay› inceleyerek difli ve erkek iç salgı bezlerinin üretti¤i hormonlar› Hipofiz bezi Denetleyici ve düzenleyici sistemimizde görülen hastalıkları
ve bu hormonların görevlerini belirleyelim.
ve bu sistemimizin sağlığını korumak için alabileceğimiz önlemleri
araştıralım.
19 Hipofiz
Salg›lad›¤› Hormon: Büyüme hormonu
28. s.
Görevleri:
• ‹ç salgı bezlerinin çalışmasını denetler Bu araştırma sonucunda öğrencilerin elde edeceği bilgiler
ve düzenler.
• Büyümeyi sağlar. aşağıdaki gibi olabilir (Bu metin öğrencilere araştırma yaptırmadan
• ‹ç salgı bezleri ile sinir sistemi
arasındaki uyumu sağlar. okunarak da kullanılabilir.).
Tiroit
Salg›lad›¤› Hormon: Tiroksin hormonu
Görevi:
• Büyümeyi, gelişmeyi ve vücu- Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimizin Sağlığı
dumuzdaki diğer kimyasal olayları
düzenler.

Menenjit, kuduz ve çocuk felci sinir sistemi hastalıklarındandır.

Pankreas
Salg›lad›¤› Hormonlar ve Görevleri:
‹nsülin: Kan şekerini düflürür.
Sinir sistemimizi bu hastalıklardan korumak için aşılar kullanıl-
Glukagon: Kan şekerini art›r›r. maktadır. Sinir hücreleri kendilerini yenileyemedikleri için darbe ve
çarpmalar sonucunda sinir sisteminde kalıcı sorunlar ortaya çıkabilir.
Böbreküstü
Salg›lad›¤› Hormon: Adrenalin hormonu İç salgı bezlerimiz birbirinden bağımsız çalışmaz. Herhangi bir
Görevi:
• Korku, coşku, heyecan ve öfke
anlarında metabolizmayı hızlandırır.
salgı bezinde meydana gelen aksaklık vücudumuzda pek çok yapıyı
olumsuz etkiler. Örneğin; hipofiz bezinin fazla hormon salgılaması
20

29. s.
Testis Yumurtalık
Salg›lad›¤› Hormon: Eşeysel hormonlar
devlik, az hormon salgılaması ise cücelik, pankreasın insülin hormonu
Salg›lad›¤› Hormon: Eşeysel hormonlar
21
Görevleri:
• Ergenlik döneminde, erkeğe özgü
Görevleri:
• Ergenlik döneminde, dişiye özgü
salgılayamaması ise şeker hastalığına sebep olur. Eğer vücudumuzda
29. s.
özelliklerin oluşmasını sağlar.
• Erkek üreme hücrelerinin (sperm)
özelliklerin oluşmasını sağlar.
• Dişi üreme hücrelerinin (yumurta)
iyot eksikliği olursa tiroksin hormonunun salgılanması azalır ve dış
oluşmasını sağlar. oluşmasını sağlar.
guatr, tiroid bezinin çok çalışarak fazla tiroksin hormonu üretmesi
39
durumunda ise iç guatr oluşur.

Vücudumuzda Sistemler

20.. Etkinlik :
20 Öğrencilerin vücudumuzdaki sistemlerle ilgili öğrendikleri ile
Hormonlar›n Kontrolü
denetleyici ve düzenleyici sistemimizin görevi olan vücudumuzdaki tüm
Aşağıda verilen iç salgı bezleri ile görevlerini efllefltirerek çizelgeyi doldurunuz.
sistemlerin birlikte ve uyum içinde çalıştığı düşüncesini pekiştirmeleri
‹ç Salg› Bezi Görevi
amacıyla Çalışma Kitabı’nda yer alan “Vücudumuzdaki Sistemler” adlı
‹ç 1. Testis a. Tüm iç salgı bezlerini denetleyen ve düzenleyen iç
salg›
bezi
Görev salgı bezidir. 21. Etkinlik yaptırılır.
b. Salgıladığı adrenalin hormonuyla heyecan ve korku
2. Pankreas
1 c anlarında kalp atışını ve solunumu hızlandıran iç salgı
bezidir.
2

3
e

d
3. Tiroit

4. Yumurtalık
c. Erkeğe özgü özellikleri ortaya çıkaran ve erkekteki
üreme olaylarını düzenleyen iç salgı bezidir.
ç. Dişiye özgü özellikleri ortaya çıkaran ve dişideki
21. Etkinlik: Vücudumuzdaki Sistemler
üreme olaylarını düzenleyen iç salgı bezidir.
4 ç
5. Böbreküstü
d. Fazla çalıştığında guatr hastalığına sebep olan,
büyüme ve gelişmede etkili tiroksin hormonunu Bu etkinlikle öğrenciler verilen kavramlar arasında anlamlı
5 b
6. Hipofiz
salgılayan iç salgı bezidir.
e. Kan şekeri düştüğünde kan şekerini artıran glukagon
bağlantılar kurarlar. Öğrenciler bu etkinliği bitirdikten sonra “Vücu-
6 a
ve kan şekeri yükseldiğinde kan şekerini düşüren
insülin hormonlarını salgılar.
dumuzdaki Sistemler” kavram haritası doldurulmuş hâliyle tahtaya
yansıtılarak veya çizilerek öğrencilerin cevaplarını kontrol etmeleri
21. Etkinlik : Vücudumuzdaki Sistemler sağlanır.
Afla¤›da görülen kavram haritas›nda eksik b›rak›lm›fl olan boflluklara, verilen
kavramlardan uygun olanlar› yerlefltirelim.
Öğrencilerin ünite boyunca öğrendikleri kavramları oyun oynayarak
Kavramlar Fiziksel Böbrek
eğlenceli bir şekilde tekrar etmeleri amacıyla Çalışma Kitabı’nda yer
alan “Sinir Sistemimiz ve İç Salgı Bezlerimizi Oynayarak Öğrenelim”
Eklem
Böbrek
Efleysel bezler
Çevresel adlı 22. Etkinlik yaptırılır.
Beyincik
Karaci¤er
Hipofiz
Beyin
Dolafl›m
Böbreküstü
Fiziksel
Omurilik so¤an› Hipofiz Çevresel
Omurilik
Böbrek-
üstü
Beyincik
Beyin
Omurilik
so¤an›
Eşeysel
bezler Omurilik

29

39
 Denetleyici ve düzenleyici sistemimizin sağlığını olumsuz etkileyen
etkenler (alkol, sigara ve uyuşturucu) ile ilgili örnekler verilir.
Değerlendirme Aşaması
22. Etkinlik: Sinir Sistemimiz ve ‹ç Salg› Bezlerimizi
Oynayarak Ö¤renelim
22
30. s.
Etkinlik için Çalışma Kitabı’nın 30. sayfasını fotokopi ile
çoğaltabilirsiniz. Öğrenciler etkinlik içindeki adımları doğru sıra ile takip
ederek bu sayfayı katladıklarında üzerinde kavramların yazılı olduğu
bir tuzluk elde edeceklerdir. Bu oyun öğrencilerle birlikte oynanarak
öğrencilerin her bir kavramla ilgili soruları birbirlerine yöneltmeleri
sağlanır.
• “Kendimizi Değerlendirelim” Soruları
Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için konu bitimindeki
soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. Bu sorulara aşağıdaki
cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen cevaplardaki eksik ve yan-
lışların giderilmesi için öğrenciler Ders Kitabı’ndaki ilgili sayfalara
yönlendirilir.
• “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları
1.
a) Şekil A: Sinir sistemi, Şekil B: İç salgı bezleri
b) Denetleyici ve düzenleyici sistemimizi oluşturur.
c) Vücudumuzda gerçekleşen olayların denetlenmesini ve düzenlenme-
sini sağlar.
40
d) Şekil A için: 1. Beyin 2. Beyincik 3. Omurilik
4. Çevresel sinirler
Şekil B için: 1. Hipofiz 2. Tiroit 3. Pankreas
4. Böbreküstü bezi 5. Testis 6. Yumurtalık
2. Öğrencilerin refleks davranışları gözlemlemek için gerçekleştirdikleri
deneyler kabul edilir.
Aşağıda, refleks davranışı gözlemek için yapılan bir deney örnek
olarak verilmiştir.
Deney: Kim Daha Hızlı?
Öğrenciler ikişerli gruplara ayrılır. Gruplar uzun bir cetvel veya cetvel
şeklinde bölmelendirilmiş uzun bir kâğıt hazırlar. A öğrencisi kâğıdı veya
cetveli üst ucundan tutar. B öğrencisi ise alt ucu 0 (sıfır) noktası hizasında
başparmağı ve işaret parmağı ile tutacak şekilde bekler. A öğrencisi
haber vermeden kâğıdı veya cetveli bırakır, B öğrencisi kâğıdı tutar. B
öğrencisinin kâğıdı veya cetveli kaçıncı bölmeden tuttuğu kaydedilir. Bu
işlem 3- 4 kez tekrarlanır ve ortalaması alınır. Her bir grubun sonuçlarını
diğerleriyle karşılaştırmaları sağlanır. Öğrenciler ölçüm sonuçlarına göre
birbirlerinin refleksleri arasındaki farkı karşılaştırabilirler.
Konu Biterken
• Öğrencilerin konu sonunda anahtar kavramlara geri dönerek burada yer
alan kavramlar hakkında öğrendiklerini ifade etmeleri ve bu bilgilerini
konuya başlamadan önceki bilgileriyle karşılaştırmaları sağlanır.
30
40
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler
Denetleyici ve düzenleyici sistemiz, farklı görev ve yapıdaki organların ve sistemlerin uyum
içinde çalışmasını sağlar. Bunun için sinir sistemi ve iç salgı bezlerimiz birbiriyle etkileşim
içerisindedir. Bu sistemimizin sağlığını korumak için dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
Denetleyici ve düzenleyici sistemimizi olumsuz etkileyecek alkol, sigara ve uyuşturucu gibi
zararlı maddelerden uzak durmal›y›z. Sinir sistemimize zarar verebilecek ağır sporlardan,
ani hareketlerden, çarpma ve darbelerden kaçınmal›y›z.
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
1 2
1
3 4
2
3
4
5
6
Şekil A Şekil B
1. Aşağıdaki soruları A ve B şekillerini kullanarak cevaplayalım.
a) A ve B şekillerinde gösterilenler nelerdir?
b) A ve B şekilleri birlikte çalışarak vücudumuzun hangi sistemini oluşturur?
c) Bu sistemin vücudumuz için önemi nedir?
d) A ve B şekillerindeki numaralandırılmış bölümlerin isimlerini yazalım ve
görevlerini açıklayalım.
2. Refleks olarak adlandırdığımız hareketlerden birini seçelim. Seçtiğimiz refleksi
gözlemleyebileceğimiz bir deney tasarlayalım.
22. Etkinlik : Sinir Sistemimizi ve ‹ç Salg› Bezlerimizi Oynayarak
Ö¤renelim
Aşağıdaki şekli çizerek veya fotokopisini çekerek çoğaltalım. Çizdi¤imiz veya
fotokopisini çekti¤imiz k⤛d›, üzerinde sadece flekil kalacak biçimde kenarlar›ndan
keselim. Afla¤›daki ifllemleri ad›m ad›m yaparak tuzlu¤umuzu haz›rlayal›m.
1. flekil
2. flekil
3. flekil
MERKEZÎ
S‹STEM‹
S‹N‹R
4. flekil
1. Kâğıdımızı, yazılı yüzü altta kalacak biçimde ters çevirelim.
2. Kâğıdımızı köşelerinden 1. flekil’de görüldüğü gibi
katlayalım.
3. Köşelerinden katlamış olduğumuz kâğıdı, yazılı yüzü
bize bakacak biçimde tekrar çevirelim.
4. 2. flekilde olduğu gibi, köşelerinden bir daha katlayalım.
5. Ard›ndan k⤛d›m›z› 3. flekilde olduğu gibi ortasından
katlayalım.
6. Ortasından katladığımız kâğıdı açalım ve 4. flekilde
görüldüğü gibi diğer yönde katlayalım.
7. Kâğıdın köşelerini foto¤raftaki gibi ortada birleştirelim.
8. Tuzluğumuzu tamamladık. Oluşan ceplere parmaklarımızı yerleştirerek oyunumuza başlayalım.
9. Oyunda bir kişi tuzlu¤u açıp kapatmakla görevlidir. Diğer oyunculardan biri tuzlu¤un bir
cebini iflaret ederek 1 ile 10 arasında herhangi bir sayı söyler. Tuzluğu elinde tutan oyuncu,
tuzlu¤u söylenen sayı kadar açıp kapatır. Söylenen sayıya geldiğinde, açık kalan cebin
iç yüzündeki kavramı okur. Diğer oyuncuya bu kavramla ilgili bir soru sorar (Pankreas
nedir? Pankreasın görevi nedir? vb.). Sayıy› söyleyen öğrenci bu soruyu cevaplamaya
çal›fl›r. Cevaplayamazsa sıra di¤er oyuncuya geçer. Oyunumuz böylece devam eder.
Not: Tuzlu¤umuzu haz›rlarken katlamalar sonucunda görünmeyen kelimeler olacakt›r. Bu
kelimeler hakk›nda da birbirimize sorular yöneltebiliriz.
 Duyu Organlarımız
Duyu Organlar›m›z
• Konuya Başlarken
Anahtar Kavramlar 4. Duyu organları ile ilgili olarak öğrenciler;
almaç 4.1. Çevremizdeki uyarıları algılamamızda duyu organlarının rolünü fark
uyart›
eder.
4.2. Duyu organlarının yapılarını şekil ve/veya model üzerinde açıklar

KAZANIMLAR
(FTTÇ-4).
4.3. Duyu organlarının hangi tür uyarıları aldığını ve bunlara nasıl cevap
Güneşli bir bahar sabahında parkta yürüyüşe verildiğini açıklar.
çıkıyorsunuz. Parkı kuşların sesi ve çiçeklerin 4.4. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişkiyi deneyle gösterir (BSB-1).
kokusu sarmış. Birden arkanızdan birinin size
seslendiğini duyuyorsunuz. Size seslenen uzun 4.5. Duyu organlarındaki aksaklıklara ve teknolojinin bu aksaklıkların
zamandır görmediğiniz ve çok sevdiğiniz bir giderilmesinde kullanımına örnekler verir (FTTÇ-31, 32).
arkadaşınız. Birbirinizi özlemişsiniz. Hemen
kucaklaşıyorsunuz. Arkadaşınız sizi, biraz ilerideki 4.6. Duyu organlarının sağlığını korumak amacı ile alınabilecek önlemlere
pastanenin bahçesinde dondurma yemeye davet günlük hayatından örnekler verir.
ediyor. Birlikte oturup hafif bahar rüzgârının
esintisini derinizde hissederek birer dondurma
4.7. Kendini, görme veya işitme engelli kişilerin yerine koyarak onları
yiyorsunuz. anlamaya çalışır (TD-3).

Sınırlamalar
• 4.3. Duyu organlarında bulunan özel almaçların (duyu reseptörleri) deride
sıcaklık, dokunma, acı, basınç; gözde ışık; burunda koku; dilde tat; kulakta
ses uyarılarını aldığı vurgulanır. Tüm duyu organlarındaki duyu almaçlarının
uyarıları, duyu-sinir yolu ile beyindeki özel merkezlere ilettiği ve yanıt
verdiği düşünülerek tek bir duyu organı örneği üzerinden uyarı alımı - cevap
AÇIKLAMALAR
verme süreci açıklanır. Diğerleri öğrencilerden beklenir.
• 4.5. Aksaklıklar tanım düzeyinde verilir. Teknolojik örnek olarak lens,
23
gözlük, işitme cihazı, kornea nakli vb. belirtilir.
[!] Uyarılar
31. s. Yukarıda anlatılan olayları alg›layabilmek için hangi duyularınızı kullanırsınız? • 4.3. Kulağın vücudumuzun dengesinin sağlanmasına yardımcı olduğu
Çevrenizdeki uyarıları algılamanızda, duyularınız ne kadar etkili olabilir?
belirtilir.
Bunlar› Biliyor muydunuz ?
Okuduklarımızın .......................................................................... %10’unu, • 4.5. Rehberlik Araştırma Merkezi ve Okul Rehberlik Servisi ile iş birliği
Duyduklarımızın .......................................................................... %20’sini, sağlanarak “Göz Tarama Testi” yapılabilir.
Gördüklerimizin .......................................................................... %30’unu, Ara Disiplinlerle İlişkilendirme
Hem görüp hem duyduklarımızın ............................................... %50’sini, • İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.7–4.9)
Söylediklerimizin ......................................................................... %80’ini,
• 4.7. Kendini görme işitme engelli kişilerin yerine koyarak onları anlamaya
Hem söyleyip hem de davranışa dönüştürdüklerimizin .............. %90’ını hatırlarız.
çalışır.
• 4. 9. Engelli arkadaşlarına karşı ayırımcı bir tavır sergilememeye özen gös-
41
terir.

Vücudumuzda Sistemler • Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?

23. Etkinlik : Organlar›n Ad› Ne? Öğrenciler önceki sınıflarda duyu organlarının çevreyi algı-
lamamızdaki önemi hakkında bilgi sahibi olmuşlardı.
1. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Kutucukların içine ilgili duyu organlar›n›n adlar›n› yazalım.
Bu konuda, öğrencilerin çevrelerindeki uyarıları algılamada duyu
kulak
göz organlarının rolünü fark etmeleri, duyu organlarının yapılarını şekil,
model üzerinde açıklamaları, duyu organlarının hangi uyarıları aldığını ve
burun
dil
bunlara nasıl cevap verildiğini açıklamaları beklenmektedir. Ayrıca duyu
organlarındaki aksaklıklara, teknolojinin bu aksaklıkların giderilmesinde
deri
kullanımına ve duyu organlarının sağlığını korumak amacı ile alınabilecek
önlemlere günlük hayatından örnekler vermeleri beklenmektedir. Bunların
yanı sıra öğrencilerin kendilerini, görme veya işitme engelli kişilerin
2. Aşağıdaki duyu organlar› resimlerinin yanlar›nda yer alan noktal› yerlere, bu organlar
yerine koyarak onları anlamaya çalışmaları beklenmektedir.
hakk›ndaki bildiklerimizi anlatan fliir, tekerleme, vb. yazal›m.

....................................................................................................
............................................................................................................
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
............................................................................................................
Öğrencilerden gelen uygun
cevaplar değerlendirilir.
....................................................................................................
• Anahtar Kavramlar
............................................................................................................ Öğrencilere konu başındaki anahtar kavramlarla ilgili ne bildikleri
............................................................................................................ sorulur. Defterlerindeki boş bir sayfayı açarak bu sayfayı ikiye bölmeleri
istenir. Her bölüme bu iki anahtar kavramdan birisi yazılır. Öğrencilere
anahtar kavramlarla ilgili düşüncelerini listeleyerek bunları birbirlerine
....................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................ açıklamaları söylenir. Öğrencilere konu sonunda bu kavramlara tekrar
dönüleceği hatırlatılır.
....................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
• Konuya Giriş
Öğrencilere Ders Kitabı’nın 41. sayfasındaki resimler inceletilerek
resimlere ilişkin paragraf okutulur. Resimlerin altında yer alan sorular
....................................................................................................
............................................................................................................
ile resim arasında ilişkilendirme sağlanır. Öğrencilere “Paragrafta
............................................................................................................ yer alan eylemleri yaparken hangi duyularınızı kullandınız?” sorusu
31
yöneltilerek sınıfta bir tartışma ortamı oluşturulur. Öğrencilerin ön
bilgilerini yoklamak amacıyla Çalışma Kitabı’nda yer alan “Organların
Adı Ne?” adlı 23. Etkinlik yaptırılır.

41
 23. Etkinlik: Organların Adı Ne?
Bu etkinliğin amacı, öğrencilere duyu organları hakkındaki
bilgilerini hatırlatmaktır. Öğrencilerden iki aşamadan oluşan etkinliğin
birinci aşamasında resimdeki kutucuklara ilgili duyu organının adını,
ikinci aşamasında ise şekilleri verilen duyu organlarının yanındaki
boşluklara o organ hakkında bildiklerini yazmaları istenir.
Keşif Aşaması
Öğrencilere, “Duyu organlarımızı kullanarak yaptığımız işlerin
neler olduğunu söyleyebilir misiniz?” sorusu sorularak sınıfta tartışma
ortamı oluşturulur. Ardından Ders Kitabı’ndaki “Duyu Organlarım” adlı
7. Etkinlik yaptırılır.
7. Etkinlik: Duyu Organlarım
(Önerilen süre: 15 dk.)
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin duyu organlarının çevremizdeki
uyarıları algılamada nasıl bir rol oynadığını fark etmelerini sağlamaktır.
Öğrenciler, meyveleri keserken dikkatli olmaları hususunda uyarılır.
Etkinliğin sonundaki sorular, öğrenciler tarafından cevaplanır.
Etkinliğin sonunda öğrencilerden etkinlik yapıldıktan sonra keskin
kokulu meyveleri tanımanın daha kolay olduğu ve gözleri bağlanmayan
öğrencinin meyveleri dokunarak koklayarak ve görerek daha iyi tanıdığı
sonucuna ulaşmaları beklenir.
Açıklama Aşaması
Öğrencilere, duyu organlarımızın beraber çalışması durumunda
algılamamızın daha kolay ve doğru olacağı açıklanır. Çevremizdeki
cisimlerin sesini, rengini, kokusunu, sertliğini vb. duyu organlarımız
sayesinde hissettiğimiz vurgulanır. Dış ortamdan duyu organlarımız
ile aldığımız uyarıları sinirlere aktaran özel hücrelere “duyu almaçları”
adı verildiği söylenir. Duyu almaçlarının, duyu organlarının yapısında
bulunduğu vurgulanarak sayfada yer alan duyu almaçlarına ilişkin
resimler öğrencilere inceletilebilir. Farklı duyu organlarımız için farklı
almaçların olduğu belirtilir.
Duyu almaçları sayesinde uyartıların, duyu-sinir yolu ile beyindeki
duyu merkezlerine iletildiği bilgisi verilirken öğrencilerin Ders
Kitabı’nın 42. sayfasında yer alan beyindeki duyu merkezlerine ilişkin
resmi incelemeleri sağlanır. Beyindeki ilgili merkezin kendisine ulaşan
uyartı mesajını değerlendirip mesajın gerektirdiği komutları vücudun
ilgili bölümlerine verdiği ve bu bölümlerin verilen komutları yerine
getirmesini kontrol ettiği bilgisi verilir. Böylece dış ortamdan gelen
uyarıların algılanmasının sağlanmış olduğu vurgulanır.
Öğrencilerden, duyu organlarımızdan biri olan göz hakkında neler
bildiklerini defterlerine not etmeleri istenir. Alınan notlardan birkaç
tanesi okutularak Çalışma Kitabı’ndaki “Gözün Dış Yapısı’ adlı 24.
Etkinlik yaptırılır.
24. Etkinlik: Gözün Dış Yapısı
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin arkadaşlarının gözlerini büyüteçle
incelemelerini ve gözün dış yapısı hakkında bilgi edinmelerini sağla-
maktır.
Öğrencilere “Gözlerim Beni Yanıltabilir mi?” adlı 4. Alternatif
Etkinlik yaptırılabilir.
42
Çevremizi algılamamız› sa¤layan göz, kulak, burun, dil ve deri duyu organlarımızdır.
Duyu organlarımızı kullanarak yaptığımız işlerin neler olduğunu söyleyebilir misiniz?
Aşağıdaki etkinliği yaparak duyu organlarımızın çevremizdeki uyarıları algılamamızda
nasıl bir rol oynadığını fark etmeye çal›flal›m.
7. Etkinlik
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Duyu Organlar›m
Bunlar› Yapal›m
• Sınıfımızdan gönüllü üç arkadaşımızı seçelim. Araç ve Gereçler
• Getirdiğimiz meyveleri gönüllü arkadafllar›m›z›n ♦ üç çeşit meyve
görmeyece¤i bir yerde aynı şekil ve büyüklükteki üç (portakal, elma,
parçaya keserek ay›ral›m. armut vb.)
• Kesilen meyve parçalar›n›n her birini ayrı tabaklara ♦ meyve bıçağı
k
koyal›m.
• Birinci gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlayalım
♦ üç adet plastik taba
♦ gözleri bağlamak
ve verilen üç meyveyi sadece koklayarak tanımasını
isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedelim.
için kumaş parçası
Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin
doğruluğunu kontrol edelim.
• ‹kinci gönüllü arkadaşımızın da gözlerini bağlayalım ve aynı işlemleri dokunarak
yapmasını isteyelim. Tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve
tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim.
• Üçüncü gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlamayal›m. Bu arkadafl›m›zdan da üç
ayrı meyveyi dokunarak, koklayarak ve görerek tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın
tahminlerini kaydedip bu tahminlerin doğruluğunu kontrol edelim.
Sonuca Varal›m
• Gözlemlerimizden yola ç›karak hangi meyveleri tanımak daha kolay, hangilerini
tanımak daha zor oldu? Sebebini arkadaşlarımızla tartışalım.
• Hangi arkadaşımız ya da arkadaşlarımız meyveleri en kolay tanıdı? Neden?
Çevremizdeki cisimlerin sesini, rengini, kokusunu,
sertliğini, yumuşaklığını, sıcaklığını vb. özelliklerini
duyu organlarımız sayesinde hissederiz. Peki bu
organlar›m›z nas›l çal›fl›r? Duyu organlar›m›zda
çevremizdeki uyarıları dış ortamdan alan ve duyu
sinirlerine aktaran özel hücrelere duyu almaçları
adı verilir. Duyu almaçlar› gözde ›fl›k; burunda koku;
kulakta ses; dilde tat; deride s›cakl›k, a¤r›, bas›nç,
dokunma uyar›lar›n› al›r.
Tüm duyu organlar›ndaki duyu almaçları uyar›lar›
duyu-sinir yolu ile beyindeki özel duyu merkezlerine
iletilir. Yandaki şekilde beyindeki duyu merkezleri
gösterilmiştir. Duyu merkezleri kendilerine ulaşan
uyarıy› değerlendirir ve oluflturdu¤u cevabı vücudun
Tat alma Koku alma
ilgili bölümlerine gönderir. Bu bölümlerin cevabın
Dokunma Görme
gerektirdi¤i ifllemi yerine getirip getirmedi¤ini de duyu
merkezleri kontrol eder. ‹flitme
42
24. Etkinlik : Gözün D›fl Yap›s›
Arkadaşımızın gözünü büyüteçle inceleyelim. Gördüklerimizi aşağıdaki boş göz
modelinin içerisine çizelim.
25. Etkinlik : Az Ifl›k, Çok Ifl›k
Arkadaşımızın gözlerini önce az ışıklı daha sonra çok ›fl›kl› bir ortamda inceleyelim.
Gözlem sonuçlar›m›z› aşağıdaki göz modellerinin üzerinde çizimle gösterelim.
Az ›fl›k Çok ›fl›k
26. Etkinlik : Gözün Bölümleri
Aşağıdaki göz şemaların›n üzerlerinde yer alan kırmızı bölümlerin adlar›nı, flemalar›n
altlarında bulunan noktal› yerlere yazalım.
A¤ tabaka
Sert tabaka
........................................... Damar tabaka
........................................... ...........................................
32
 Duyu Organlar›m›z
Vücudumuzda Sistemler
4. Alternatif Etkinlik: Gözlerim Beni Yanıltabilir mi?
Görme Organımız Göz
24
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin gözlerin ve beynin görmeyi
Yandaki foto¤raf› inceleyerek gözümüzü koruyan ve görme
32. s.
iflinde görevli olan yap›lar›n neler oldu¤unu söyleyebilir misiniz? sağlamak için birlikte çalıştıkları hâlde bazen gözlerin beyne oyun
Göz, çevremizden aldığı ışık sayesinde görmemizi sağlayan duyu
organımızdır. Gözümüzü koruyan yapılar, kaşlar, göz kapakları oynayarak gördüklerini yanlış yorumlamasına veya karıştırmasına yol
açabileceğini fark etmelerini sağlamaktır. Bu olayın “göz yanılması”
ve kirpiklerdir. Ayr›ca gözyafl› bezleri gözümüzün sürekli nemli
kalmas›n› sa¤lar ve toz gibi zararl› etkilere karfl› gözümüzü korur.
Aşağıdaki göz yuvarla¤› şeklini inceleyerek, gözümüzde hangi yap›lar›n bulundu¤unu
belirtelim.
olarak adlandırıldığı açıklanır. Bu etkinlik için kullanılacak resimler
Öğretmen Kitabı’nın 65-d ve 65-e sayfalarında bulunmaktadır.
Sert tabaka
Göz merce¤i

Saydam tabaka
(Kornea)
Sar› leke
Göz sinirleri
Gözün görmemizi sağlayan duyu organımız olduğu belirtilir.
Göz bebe¤i Kör nokta Gözün kaşlar, göz kapakları, kirpikler ve gözyaşı bezleri ile göz
‹ris
A¤ tabaka
yuvarlağını göz çukuruna bağlayan ve bunların hareketini sağlayan
Damar tabaka kaslardan oluştuğu belirtilir. Ders Kitabı’nın 43. sayfasında yer alan
göz şekli inceletilerek öğrencilerin gözün görmeyi sağlayan bölümleri
25 Göz, sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka (retina) olmak üzere üç bölümden oluşur.

32. s.
Gelin bu bölümlerde bulunan yap›lar›n görevlerini inceleyelim. hakkında bilgi edinmeleri sağlanır. Bunun için laboratuvarda bulunan
Sert Tabaka: Gözün dışında bulunan beyaz renkli kısımdır ve gözü dış etkilerden korur.
Damar Tabaka: Sert tabakanın altında yer alır ve gözün beslenmesini sağlayan göz modeli, şeması ya da maketi de kullanılabilir. Gözün bölümlerinin
damarlardan oluşur. ‹ris, gözümüze gelen ışığın şiddeti fazla olduğunda göz bebeğini
daraltır, az ışıklı ortamlarda ise göz bebeğinin büyümesini sağlar.
sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka olduğu belirtilir. Bu bölümlerin
26

32. s.
Ağ Tabaka (Retina): Duyu almaçlar›ndan gelen sinirlerin birleşerek göz yuvarlağının arka
tarafından çıkıp beyne gitti¤i kör nokta a¤ tabakada bulunur.
görevleri açıklanır. İrisin gözümüze gelen ışığın şiddeti fazla olduğu
Gözümüzde bulunan bu yap›lar›n görmemizi nas›l sa¤lad›¤›n› inceleyelim. zaman göz bebeğini daralttığı, az ışıklı ortamlarda ise göz bebeğinin
Nasıl Görürüz?
1. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları, Saydam tabaka A¤ tabaka
büyümesine sebep olduğu bilgisi verildikten sonra öğrenciler, Çalışma
önce saydam tabakaya gelir
ve burada kırılır. Kırılan ışın göz Cisim Ifl›k ›fl›nlar›
Sar› leke Kitabı’ndaki “Az Işık, Çok Işık’ adlı 25. Etkinlik’e yönlendirilir.
bebeğine gelir.
2. Göz bebeğinden gelen ışınlar,
göz merceğinde tekrar kırılarak
ağ tabaka üzerine düşer.
3. Ifl›¤a duyarl› almaçlar›n bulundu¤u
ağ tabakada yer alan sarı leke
Göz bebe¤i 25. Etkinlik: Az Işık, Çok Işık
üzerinde ters bir görüntü oluşur. Göz merce¤i Göz sinirleri
Görüntü
Oluşan görüntü buradaki görme
almaçları tarafından algılanır. Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin ışık şiddetinin fazla olduğu
4. Algılanan görüntü, görme sinirleri vasıtasıyla beyindeki görme merkezine iletilir. Ters
görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır. Böylece görme gerçekleşir.
ortamlarda göz bebeğinin daraldığını, az ışıklı ortamlarda ise göz
Yani gözümüzle de¤il, beynimizle görürüz. bebeğinin büyüdüğünü fark etmelerini sağlamaktır.
43

Öğrenilenlerin pekiştirilmesi amacıyla öğrencilere Çalışma

Kitabı’ndaki “Gözün Bölümleri’ adlı 26. Etkinlik ev ödevi olarak
4. Alternatif Etkinlik: Gözlerim Beni Yan›ltabilir mi? verilir.
27. Etkinlik :
Aşağıda göz yanılmaları ile ilgili verilen iki örneği
inceleyelim.

26. Etkinlik: Gözün Bölümleri

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin göz şemaları üzerinde kırmızı
ile gösterilen kısımların isimlerini yazarak gözün görmeyi sağlayan
bölümleri hakkındaki bilgilerini pekiştirmeleridir. Bir sonraki derste
öğrencilerin yaptıkları kontrol edilerek geri bildirimde bulunulur ve
gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanır.

28. Etkinlik : Genişletme Aşaması

Hareketli bademler
Yukarıdaki resmi soldan sağa doğru yavaşça
inceleyelim. Bademler hareket ediyor mu?
Öğrencilere Ders Kitabı’nın 43. sayfasında yer alan “Nasıl
Görürüz?” başlığı altındaki şekil inceletilir. Ders Kitabı’ndaki
şekil ya da laboratuvarda bulunan göz modeli, şeması ya da maketi
üzerinde görme olayı açıklanır. Öğrencilere “Bildiğiniz göz kusurları
hangileridir?”, “Bu göz kusurları nasıl tedavi edilmektedir?” soruları
sorularak konu sınıfta tartışmaya açılır. Sayfada yer alan “Göz Kusurları
ve Bu Kusurların Tedavi Yolları” başlığı altındaki açıklamalar ve tablo
öğrencilere okutulur. Rehberlik Araştırma Merkezi ve Okul Rehberlik
Servisi ile iş birliği sağlanarak öğrencilere “Göz Tarama Testi (Snellen
Testi)” yapılabilir.

Öğrencinin öğrenimini yerine getirebilmesi için iyi görmesi

Kim yukarıda, kim aşağıda? gerekir. Modern eğitimde kullanılan eğitim araçlarının çokluğu,
Yukarıdaki resimde yer alan kişilerden hangi- aile çevresinde televizyon ve bilgisayar gibi göze ve kulağa hitap
lerinin yukarıda, hangilerinin aşağıda olduğunu eden araçların yaygınlaşması çocuğun görme yeteneğini daha çok
söyleyebilirsiniz?
kullanmasını gerektirmektedir. Görme kusurları bazen çocuğun kendisi,

43
 ebeveyni veya öğretmeni tarafından anlaşılabilir. Ancak çoğu zaman
görme probleminden ne kendisi ne ailesi ne de öğretmeni haberdardır.
Bu durum öğrencinin rahat kavramasını ve öğrenmesini engeller.
Snellen Testi öğrencilerin görme kusurlarını taramak için kullanılan 27 Göz Kusurları ve Bu Kusurların Tedavi Yolları
Gözlük ya da lens kullan›yor musunuz? Bildi¤iniz göz
pratik bir testtir. Bu test 22 x 55 cm ebatlarında standart bir kart hâlinde
33. s.
kusurlar› nelerdir? Doğuştan olan bazı göz kusurlar› flunlard›r:
Renk körlüğü (Daltonizm): Yanda renk körlüğünün
basılmıştır. Bu kart “E” harfinin değişik boyda ve değişik pozisyonda belirlenmesinde kullanılan flekillerden biri görülmektedir.
Genellikle kırmızı ve yeşil renklerin birbirinden ayırt edilemediği
sıralanmasından meydana gelen bir tablodur. Bu testin hazırlanması, bir göz kusurudur. Tedavisi yoktur.

uygulanması, Görme Kusurları Tarama Fişi ve Görme Kusurları Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uyumsuzluğu sonucunda
oluşur, ameliyatla giderilebilir.
Taraması İzleme Fişi, Öğretmen Kılavuz Kitabı’nın 65, 65a ve 65b Aşağıdaki çizelgede sonradan oluşan bazı göz kusurları yer
almaktad›r. Çizelgeyi inceleyerek bu kusurlara sahip kişilerin nasıl gördükleri ve bu göz
sayfalarında verilmiştir. kusurlar›n›n tedavi yolların› belirleyelim.
Göz Kusurlar› Görüntünün Oluflumu ve Tedavi Yollar›

Değerlendirme Aşaması Miyopluk

Görüntü sarı lekenin önünde
oluşur. Yakını iyi görür, uzağı
göremez. Mercekle düzeltilir.

Öğrencilere Çalışma Kitabı’nda yer alan “Nasıl Görüyorum?” adlı

27. Etkinlik yaptırılır. Hipermetropluk
Görüntü, sarı lekenin arkasında
oluşur. Uzağı iyi görür, yakını
göremez. Mercekle düzeltilir.

27. Etkinlik: Nasıl Görüyorum?

Göz merceği yüzeyinin pürüzlü
bir hâl alması ya da korneanın
kavislenmesi sonucunda gö-
Astigmatizm rüntü sarı lekeye bulanık ve
şekli bozuk olarak düşer.
Mercekle düzeltilir.
Bu etkinliğin amacı öğrencilerin verilen göz şemasından ve
24. Etkinlik : Göz merceğinin içindeki sı-
cisimlerden yansıyan ışığın gözde takip ettiği yoldan faydalanarak Katarakt
vının ya da göz merceğinin
saydamlığını kaybetmesi sonu-

görme olayını açıklamalarını sağlamaktır. cunda görüntü sarı lekeye düş-

mez. Ameliyatla düzeltilebilir.

Gözlük ve kontak lensler, bazı göz kusurlarının tedavisinde kullanılan

teknolojik araçlardandır. Ayr›ca teknolojik geliflmeler sayesinde gözün
bozuk olan korneas› da kornea nakli ile de¤ifltirilebilmektedir.
Konu Biterken Kontak lens

• Öğrencilerden gözün görmeyi sağlayan bölümlerini ve görmenin İşitme Organımız Kulak

nasıl gerçekleştiğini kendi cümleleri ile defterlerine yazmaları istenir. fiu anda etraf›m›zdan duydu¤umuz sesler nelerdir? Bu sesleri duymam›z›
sa¤layan kula¤›m›z›n yap›s›n› ve nas›l iflitti¤imizi hiç merak ettiniz mi?
Öğrenciler bunun için basit bir göz şeması çizerek görme olayını bu Yan sayfadaki flekli inceleyerek kulağın bölümlerini ve kula¤›m›zda

şema üzerinde açıklayabilirler. Öğrencilerden ayrıca, bildikleri göz 25. Etkinlik :

bulunan yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim.
44
kusurlarını ve bu kusurların tedavi yollarını açıklamaları da istenir.
Öğrencilerin çalışmaları kontrol edilerek geri bildirimde bulunulur
ve gerekli düzeltmeler yapılır. Vücudumuzda Sistemler

• Bir sonraki dersin konusu olan

24. Etkinlik : “İşitme Organımız Kulak” konusunda 27. Etkinlik : Nas›l Görüyorum?
kullanılmak üzere sınıfa büyüteç ve fener getirilir.
Aşağıdaki göz şeması üzerinde, cisimlerden yansıyan ışığın gözde takip ettiği yol
gösterilmiştir. Şemadan faydalanarak görme olayının nas›l gerçekleflti¤ini açıklayalım.

Notlarım ve Düşüncelerim
26. Etkinlik :

......................................................................................................................

...................................................................................................................... ....................................................................................................
25. Etkinlik : Cisimlerden yansıyan ışık ışınları saydam tabakaya gelir ve burada kırılır. Kırılan
....................................................................................................................
ışın göz bebeğine gelir. Göz bebeğinden geçen ışınlar, göz merceğinde tekrar
...................................................................................................................... kırılarak ağ tabaka üzerine düşer. Sarı leke üzerinde ters bir görüntü oluşur ve
....................................................................................................................
buradaki görme almaçları tarafından algılanır. Algılanan görüntü, görme sinirleri
....................................................................................................................
...................................................................................................................... vasıtasıyla beyindeki görme merkezine iletilir. Ters görüntü, beyindeki görme
28. Etkinlik :
merkezinde düz olarak algılanır. Böylece
Kula¤›n görme
Bölümleri vegerçekleşir.
Görevleri
......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................
26. Etkinlik :
......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

44
 Duyu Organlar›m›z Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
Vücudumuzda Sistemler

Orta kulak
D›fl kulak ‹ç kulak
Yar›m daire
kanallar›
Öğrencilere “Çevremizdeki sesleri nasıl algılarız?” sorusu soru-
Vücudumuzun
dengesi ile
ilgili bilgileri
larak sınıfta bir tartışma ortamı oluşturulur.
beyinci¤e iletir.
Kulak
kepçesi ‹flitme sinirleri
‹flitme Keşif Aşaması
almaçlar›ndan
Kulak ald›¤› bilgiyi

Öğrencilerden gözlerini bir süreliğine kapatarak duydukları sesleri

yolu beyine iletir.

Salyangoz
Ses dalgaları tanımlamaları istenir. Öğrencilerin birbirlerinin kulaklarını büyüteç ve
Kulak iflitme almaçlar›
zar› Üzengi arac›l›¤› ile fener yardımıyla inceleyerek gözlem sonuçlarını defterlerine kaydet-
Östaki işitme sinirlerine
Çekiç Örs
Oval
pencere
borusu iletir. meleri istenir. Öğrencilerin çalışmalarından birkaçı sınıfta okutulur.
28 ‹şitme ve dengemizi sağlayan duyu organımız olan kulak d›fl kulak, orta kulak ve iç kulak
olmak üzere üç bölümden oluflur. Yukar›daki resmi inceleyerek d›fl, orta ve iç kulakta bulunan
33. s. yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim. Açıklama Aşaması
8. Etkinlik Nas›l ‹flitiriz?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunlar› Yapal›m
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar 4
Kulaklarımızın işitmemizi ve dengemizi sağlayan duyu organımız
oluşturalım. olduğu vurgulanarak Ders Kitabı’nın 45. sayfasındaki kulak şekli öğrencilere
• Yandaki resmi inceleyerek bir
ses dalgas›n›n kulak içinde
3
inceletilir. Laboratuvarda bulunan kulak modeli, şeması ya da maketi üzerinde
nas›l ilerledi¤i gözlemleyelim.
• Afla¤›da nas›l iflitti¤imizi
1 2 kulağın bölümleri açıklanır. Öğrencilerin öğrendiklerini pekiştirmelerini
aç›klayan cümleler kar›fl›k
olarak verilmifltir. Bu cümle-
sağlamak amacıyla Çalışma Kitabı’ndaki “Kulağın Bölümleri ve Görevleri”
lerdeki eksik bölümleri tamam-
layal›m. C
adlı 28. Etkinlik öğrencilere ev ödevi olarak verilir.
k
B Ses dalg aları, kula
A r D
kepçesi ile top lanı ve
Se s, s a l yangozdak i
ve ...... ...... ...... ...... , örs
O v a l pe nce re de
............................... Ç e k iç em ik le r i

28. Etkinlik: Kulağın Bölümleri ve Görevleri

n a ik
ge le n t i t reşi m
le r tarafından algılanır ve ile kul ak zar ın üz e n g m in i
i l e t i l i r. Böy l e
ce it re şi
...... ...... ...... ...... . geçe
r. işitme sinirleri aracılığı s e s t .. .. ile ti r.
kula k zarı titreşir. .. ..
ile beyinde ki işi tme .. .. .. .. ..
merkezine iletilir.

• Resim üzerinde görülen numaralarla kar›fl›k hâlde verilmifl olan “A”, “B”, “C”, “D” Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kulağın bölümleri hakkındaki
cümlelerini efllefltirerek iflitmenin nas›l gerçekleflti¤ini bulal›m.
bilgilerinin pekiştirilmesini sağlamaktır. Öğrencilerden, verilen kulak
Sonuca Varal›m şeması üzerinde kulağın bölümlerini göstermeleri istenir. Kulağın
• Ses dalgas› iflitme sinirine ulaflt›ktan sonra gerçekleflecek olay› aç›klayal›m.
• Görme ve duyma aras›ndaki benzerli¤i ve farkl›l›¤› belirtelim. bölümlerini ve bu bölümlerin görevlerini çizelgeye yazmaları söylenir.
45
Bir sonraki derste öğrencilerin yaptıkları kontrol edilerek geri bildirimde
bulunulur ve gerekli düzeltmeler yapılır.
28. Etkinlik : Kula¤›n Bölümleri ve Görevleri
Genişletme Aşaması

Yandaki şekil üzerinde kulağın bölüm-

Öğrenciler Ders Kitabı’nın 45. sayfasında “Nasıl İşitiriz?” adlı
lerini gösterelim. Bu bölümlerin adlar›n› ve etkinliğe yönlendirilir ve işitme olayının nasıl gerçekleştiği öğrencilere
görevlerini afla¤›da verilen çizelgeye yazalım.
açıklatırılır.

8. Etkinlik: Nas›l ‹flitiriz?

Kula¤›n Bölümleri Bölümlerin Görevleri (Önerilen süre: 15 dk.)
D›fl kulakta kulak kepçesiyle ses dalgalar› toplanarak
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin etkinlikte yer alan kulak modeli
....................................................................................................
Dış kulak
.............................. kulak yoluna iletilir.
....................................................................................................
....................................................................................................
üzerinde verilen numaralar ile işitme olayının nasıl gerçekleştiğini
Orta kulak
..............................
Burada
zarının
bulunan çekiç, örs, üzengi kemikleri ile kulak
....................................................................................................
titreşimleri oval pencereye iletilir.
....................................................................................................
anlatan cümlelerdeki harfleri eşleştirmelerini sağlamaktır.
.................................................................................................... Öğrencilerden 3-5 kişilik gruplar oluşturmaları istenir. Grup
Oval pencereden gelen ses dalgaları salyangoza iletilir.
.................................................................................................... üyelerden tartışarak işitme olayını anlatan “A”, “B”, “C”, “D”
‹ç kulak
.............................. Salyangoz, gelen ses dalgalarını işitme sinirleri ile beyne
....................................................................................................
iletir. Ayrıca yarım daire kanalları, vücudumuzun dengesi
.................................................................................................... şeklinde harflendirilen, eksik olarak verilmiş cümlelerdeki boşlukları
ile ilgili bilgileri beyinciğe iletir.
doldurmaları istenir. Daha sonra kulak modelindeki “1”, “2”, “3”,
33
“4” numaraları ile “A”, “B”, “C”, “D” harflerinin doğru şekilde
eşleştirmeleri sağlanır.
Cevap: 1-C (kulak yolu)
2-D (oval pencere)
3-A (salyangoza)
4-B (işitme almaçları)
Etkinliğin sonucunda öğrencilerin işitme olayını kendi cümleleriyle
açıklamaları, ses dalgasının işitme almaçları ile işitme sinirlerinin
iletildikten sonra beyindeki duyma merkezine iletildiğini belirtmeleri
beklenmektedir. Ayrıca görme ve duyma olayları arasındaki farklılık
için öğrencilerin gözde ışık uyarısının görme almaçlarıyla, kulakta ses
uyarısının duyma almaçlarıyla alındığını belirtmeleri beklenir. Görme
ve duyma arasındaki benzerlik için alınan bu uyarıların görme ve
duyma sinirleri ile beyine iletildiğini belirtmeleri beklenir. Bu uyarıların
beyinde algılandığı vurgulanmalıdır.

45
 Öğrencilere “Bildiğiniz işitme bozuklukları hangileridir?”, “Bu
işitme bozuklukları nasıl tedavi edilmektedir?” soruları sorularak Bunlar› Biliyor muydunuz ?
konu sınıfta tartışmaya açılır. Sayfada yer alan “İşitme Bozuklukları • Kula¤›m›z, kulak yolundaki kıllar ile birlikte kulağa giren toz vb. maddelerin kulak
zarına ulaşmasını engelleyen bir s›v› salg›lar.
ve Bunların Tedavi Yolları” başlığı altındaki açıklamalar öğrencilere • Östaki borusu orta kulaktan yutağa aç›l›r ve orta kulak ile d›fl ortam aras›ndaki
basınç farkını dengeleyerek kulak zarının yırtılmasını engellemiş olur.
okutulur. Sayfada yer alan “Bunları Biliyor muydunuz?” bölümü ‹şitme Bozuklukları ve Bunların Tedavi Yolları
öğrencilere okutulur. ‹flitme bozukluklar›n›n sebebi ne olabilir? Kulak zarı
sertleşmesi, orta kulakta kemik kaynaması ve iç kulaktaki
29
zedelenmeler iflitme kayb›na neden olan doğuştan gelen
34. s. bozukluklard›r. Bir hastalık ya da yüksek şiddetteki ses,
kulağa zarar verip işitme kaybına sebep olabilir.
Değerlendirme Aşaması 30
‹flitme kayb› olan insanlar yandaki foto¤rafta
34. s. gördü¤ümüz arkadafl›m›z gibi iflitme cihaz› kullanabilir.

Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki “Doğru mu, Yanlış mı?’ adlı 29.
Etkinlik ve “Nasıl Duyuyorum?’ adlı 30. Etkinlik ev ödevi olarak verilir.
Dokunma Organımız Deri
Niçin g›d›kland›¤›n›z›, cisimlerin s›cakl›¤›n› veya so¤uklu¤unu,
eliniz kesildi¤inde ac›y› nas›l hissetti¤inizi hiç düflündünüz mü?
Sizce derimizin görevleri nelerdir?
Deri, en büyük duyu organımızdır ve vücudumuzun dışını
tamamen kaplar. Aşağıdaki şekli inceleyerek derinin bölümlerinin

29. Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? ve bu bölümlerin görevlerinin neler oldu¤unu belirtelim.

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kulak ile ilgili olarak verilen

cümlelerin doğruluğunu ve yanlışlığını fark etmelerini sağlamaktır. Bir Kan
Üst Deri: Derinin alt
bölümlerini d›fl etken-
sonraki derste öğrencilerin yaptıkları kontrol edilerek geri bildirimde damarlar› lerden koruyan taba-
kadır. Derimizin rengini
bulunulur ve gerekli düzeltmeler yapılır. Ter bezi üst deride bulunan
özel hücreler belirler.
K›l kaslar›

K›l kökü

30. Etkinlik: Nasıl Duyuyorum? Ya¤ tabakas› Alt Deri: En altta

bulunan yağ tabakası
vücudumuzu çarpma-

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin karışık olarak verilen işitme olayı lara karşı korur. Ayr›ca
vücudumuzun ısı kay-

basamaklarını doğru biçimde sıralamalarını sağlamaktır. Öğrencilerin Duyu Almaçlar›: Derimizde

dokunmaya, a¤r›ya, bas›nca,
bını önler. Alt deride
yer alan ter bezleri,
yaptıkları kontrol edilerek geri bildirimde bulunulur ve gerekli s›cak ve so¤u¤a tepki veren
milyonlarca duyu almac›
terleme ile boşaltıma
yardımcı olur.
düzeltmeler yapılır. vard›r. Duyu almaçlar› çev-
remimizi alg›lamam›z› sa¤lar.
Derimiz vücudumuzun ısısını ayarlar, solunuma ve boşaltıma yardımcı olur ve

Konu Biterken
vücudumuzu dış etkilerden korur.
46

• Öğrencilerden kulağın bölümlerini gösteren basit bir kulak şeması

çizmeleri ve işitme olayını bu şema üzerinde açıklamaları istenir.
Ayrıca öğrencilerden bildikleri işitme kusurlarını ve bu kusurların
tedavi yollarını belirtmeleri de istenir. Öğrencilerin çalışmaları 29.. Etkinlik :
29 Do¤ru mu, Yanl›fl m›?

kontrol edilerek geri bildirimde bulunulur ve gerekli düzeltmeler Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların karşısına “D”, yanlış olanların karşısına “Y”
harfini yazalım.
yapılır.
1. Kulak yolu, kulak kepçesini iç kulağa bağlayan bir kanaldır.

2. Orta kulakta çekiç, örs, üzengi kemikleri ile östaki borusu ve oval pencere Y
bulunur.
Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması 3. Vücudumuzun dengesinin bozulup bozulmadığını beyinciğe bildirme işini, D
salyangozun üst kısmındaki dalız yapar.
Y
Öğrencilerin konu girişindeki soruları cevaplamaları sağlanır. 4. Yüksek şiddetli sesler kulaklara zarar vermez.

Y
“Derinin görevi nedir?” sorusu sorulur ve tartışma ortamı oluşturulur. 5. ‹flitme sinirleri salyangozdad›r.

D
6. ‹şitme cihazları işitme bozukluklarını tedavi etmez.

Keşif Aşaması D

Öğrencilere aşağıdakiler yaptırılabilir: 30. Etkinlik : Nas›l Duyuyorum?

• Öğrenciler ikişer kişilik gruplara ayrılır. Aşağıda işitme olayının gerçekleşme basamakları karışık olarak verilmiştir. Bu
basamaklar› do¤ru flekilde sıralayal›m.
• Öğrencilerden biri arkadaşının gözlerini kapatır. c
b ç
• Diğer öğrenci bazen bir tek kalemi, bazen de iki kalemi bir araya a
Kulak yolu Duyu sinirleri Kulak ke
pçesi Oval pencere

getirerek kalemlerin arka tarafını arkadaşının dudaklarına, kollarına, f

d e Beyindeki
parmaklarına ve bacaklarına hafifçe bastırır. Ses dalgaları Salyangoz
işitme merkezi

• Başka bir öğrenci arkadaşının ne zaman iki kalem, ne zaman tek

g Çekiç, i
kalem hissettiğini tahtaya çizilen bir çizelgeye işaretler ve en duyarlı örs,
üzengi kemikle
ri
h
Kulak zarı Duyu almaçları

bölgelerini belirlemeye çalışır.

Do¤ru s›ralama:

c → ........
d → ........ a → ........
h → ........
g → ........
ç → ........
e → ........
› → ........
b → ........
f

Açıklama Aşaması
Öğrencilere “Niçin gıdıklanırız veya elimiz kesildiğinde acıyı
nasıl hissederiz?” sorusu yöneltilir. Öğrencilerden beklenen cevap
deride bulunan özel almaçlar ile uyarıların beyne iletildiği şeklinde 34
olmalıdır. Öğrencilere derinin vücudun dışını tamamen kaplayan en
büyük duyu organımız olduğu bilgisi verilir. Derinin görevinin vücut

46
 Duyu Organlar›m›z sıcaklığını ayarlamak, solunuma ve boşaltıma yardımcı olmak, vücudu
Vücudumuzda Sistemler
dış etkilerden korumak olduğu söylenir. Derinin üzerinde dokunmayı,
Yandaki resmi inceleyerek afla¤›daki sorulara cevap arayal›m.
basıncı, ağrıyı, sıcağı vb. duyuları algılayan almaçların olduğu vurgu-
• Elimizi kesti¤imizde ac›y› nas›l hissederiz? lanır. Ders Kitabı’nın 46. sayfasında yer alan deri şekli öğrencilere
• Ac› duyusuna vücudumuzun neresinde cevap oluflur?
• Ac› duyusu d›fl›nda derimizle hangi tür duyular› al›r›z? inceletilir ve derinin bölümleri açıklanır.
Derinin her yerinde aynı miktarda duyu almacı
olmad›¤›ndan duyular› derimizin her bölgesinde ayn› oranda
alg›layamay›z. Parmak uçları ve dudaklar gibi bölgelerde Genişletme Aşaması
algılama daha fazladır.

Öğrencilere Ders Kitabı’nın 47. sayfasında yer alan resim

?
inceletilir. Resim ile ilgili sorular öğrencilere yöneltilir. Öğrencilerden
Bunlar› Biliyor muydunuz

“Suda Çok Kaldığımızda Derimiz Neden Buruşur?”

Derimizin dış katmanı ölü deri hücrelerinden oluşur. Ölü derinin yapısında beklenen cevaplar söyledir: “Elimizi kestiğimizde derideki acı
canlı deride bulunduğu kadar su bulunmaz. Bu yüzden suyun içinde uzun süre
bekleyen cilt suyu emerek şişer. Bu durumda kapladığı alana sığmakta zorlanan duyusunu alan almaçlar duyu sinirleri ile acı uyarısını beyine iletir.
fliflen deri buruşur. Özellikle vücudumuzun belirli bölgelerinde daha fazla
buruşma olur. Bu bölgeler, parmaklarımızın ve avuçlarımızın iç kısımları ile ayak Beyindeki dokunma duyu merkezinde acı duyusu algılanır.”, “Acı
parmaklarımızın altları ve tabanlarımızdır.
duyusuna beyinde cevap oluşur.”, “Derimizde ayrıca sıcak, soğuk,
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
dokunma, ağrı, basınç gibi duyuları da hissederiz.”
Afla¤›daki sorular›n cevab›n› araflt›ral›m. Araflt›rma sonuçlar›m›z› bir sunumla Sayfada yer alan “Bunları Biliyor muydunuz?” bölümü öğrencilere
arkadafllar›m›zla paylaflal›m.
1. Parazitlerin sebep oldu¤u deri hastal›klar› nelerdir?
okutulur. Öğrencilere “Bildiğiniz deri hastalıkları hangileridir?”, “Bu
2. Derimizi güneflin zararl› ›fl›nlar›ndan nas›l koruyabiliriz? hastalıklar nasıl tedavi edilmektedir?” soruları sorularak sınıfta tartışma
Deri Hastalıkları ve Bu Hastalıkların Tedavi Yolları
ortamı oluşturulur.
Deri hastalıkları, kesici, ezici cisimler ile kimyasal maddelerin verdi¤i zararlardan Öğrencilere “Araştıralım, Hazırlanalım” bölümündeki çalışma
oluflabildi¤i gibi parazitler sebebiyle de ortaya çıkabilmektedir. Bazı mikroorganizmalar
da derideki herhangi bir yaranın üzerine yerleflerek deri iltihaplanmalarına yol açabilir. yaptırılır.
Alerjik deri hastalıkları arasında ise kurdeşen ve egzama sayılabilir.

Bazı deri hastalıklarının teşhisinde derma-

toskop adı verilen cihaz kullanılır. Açık tene
sahip ve vücudunda çok sayıda ben bulunan
kimseler ile daha önce aile üyelerinden biri deri
Araştıralım, Hazırlanalım
kanserine yakalanmış kişilerin cilt kanseri olma
olas›l›¤› yüksektir. Bu kiflilerin derilerindeki
Bu araştırmanın amacı, öğrencilerin deride oluşabilecek
31
güneş lekeleri ve benler yanda görüldü¤ü gibi
35. s. dermatoskop ile incelenir.
parazitlerin sebep olduğu hastalıkların neler olduğunu ve derilerini
güneşin zararlı etkilerinden korumak için almaları gereken önlemleri
araştırarak konunun günlük hayatla ilişkilendirmelerini sağlamaktır.
47

Ders Kitabı’nın 47. sayfasında yer alan “Deri Hastalıkları ve Bu

Vücudumuzda Sistemler Hastalıkların Tedavi Yolları” başlığı altındaki açıklamalar öğrencilere
31.
31.Etkinlik : Derinin Bölümleri
okutulur.

Yandaki şekil üzerinde derinin bölümlerini gösterelim. Bu bölümlerin adlar›n› ve

görevlerini afla¤›da verilen çizelgeye yazalım. Değerlendirme Aşaması
Derinin
Bölümleri
Bölümlerin Görevleri Öğrencilerin öğrendiklerini pekiştirmelerini sağlamak amacıyla
Derinin alt bölümlerini
...................................................
koruyan tabakadır. Üst
Çalışma Kitabı’ndaki “Derinin Bölümleri’ adlı 31. Etkinlik öğrencilere
...................................................
Üst deri
.................
deride ayrıca derinin rengini
................................................... yaptırılır.
belirleyen hücreler de
...................................................
................. vardır.
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
Kan damarları, kıl kasları, sinirler,
...................................................
ter bezleri, yağ bezleri, kıl kökleri
...................................................
31. Etkinlik: Derinin Bölümleri
ve duyu almaçları alt deride
Alt deri
................. yer alır. Bu bölümün en altında
...................................................
ise yağ tabakası bulunur. Yağ
...................................................
tabakası vücudumuzu çarpmalara
...................................................
Bu etkinliğin amacı öğrencilerin verilen şekil üzerinde derinin
................. ve vurmalara karşı korur. Ayr›ca
...................................................
vücudumuzun ısı kaybını önler.
...................................................
bölümlerini göstermelerini ve şeklin yanındaki çizelgeye bu bölümlerin
Burada yer alan ter bezleri, terleme
ile boşaltıma yardımcı olur.
................................................... görevlerini yazmalarını sağlamaktır.

32. Etkinlik :
Konu Biterken
• Öğrencilerden derinin bölümlerini ve deride hissetmenin nasıl
gerçekleştiğini kendi cümleleri ile defterlerine yazmaları istenir.
Bildikleri deri hastalıklarını ve bu hastalıkların tedavi yollarını
açıklamaları da söylenir. Öğrencilerin çalışmaları kontrol edilerek
geri bildirimde bulunulur ve gerekli düzeltmeler yapılır.
• Öğrencilerden bir sonraki derste yapılacak olan Ders Kitabı’ndaki
“Tadı Nasıl?” adlı 9. Etkinlik’te kullanılmak üzere çiğ patates,
soğan, elma, domates, meyve bıçağı, gözleri bağlamak için kumaş
parçası ve dört adet tabak getirmeleri istenir.

47
 Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması
Öğrencilerin konuya ilgilerini çekmek amacıyla “Nezle
olduğumuzda kokuları algılayabiliyor muyuz?”, “Peki, nezleyken
yiyeceklerin tadını algılayabiliyor muyuz?” soruları sorularak sınıfta bir
tartışma ortamı oluşturulur.Keşif Aşaması
Öğrencilere Ders Kitabı’ndaki “Tadı Nasıl?’ adlı 9. Etkinlik yaptırılır.
9. Etkinlik: Tadı Nasıl?
(Önerilen süre: 15 dk.)
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin koku alma ve tat alma arasındaki
ilişkiyi kavramalarını sağlamaktır. Öğrenciler, yiyecekleri keserken
dikkatli olmaları hususunda uyarılır. Öğrencilerden, aşağıdaki çizelgeye
benzer bir çizelge hazırlamaları beklenir.
Burunları kapalı öğrenciler Burunları açık öğrenciler
Yiyecek
1. öğrenci 2. öğrenci ...... 1. öğrenci 2. öğrenci
Patates
Soğan
Elma
Domates
Bu etkinliğin sonucunda burunları kapalı olan öğrencilerin
yiyeceklerin tatlarını almadıkları ve kokusu iyi alınamayan besinlerin
tatlarının da iyi alınamayacağı sonucuna ulaşılması beklenir.
Öğrencilerin konuya ilgilerini artırmak amacıyla aşağıdaki
etkinliklerden biri ya da birkaçı onlara yaptırılabilir.
1. Koku Ağacı
Orta boydaki bir kovanın içine kum doldurulur. Büyük bir dal
(yapraksız) kum dolu kovanın içine yerleştirilir. Değişik baharatlar
(karabiber, kekik, kimyon, tarçın vb.) önceden hazırlanmış küçük bez
bohçalara konur. Bu bohçalar iplerle dalın farklı bölgelerine bağlanır.
Öğrencilerden, bu düzeneği sınıfta kendilerinin tasarlayacakları bir
oyunda kullanmaları istenir.
2. Kokusu Nasıl?
Gönüllü bir öğrencinin gözleri bağlanır. Bu öğrencinin burnuna
çeşitli malzemeler (silgi, kalem, diş macunu, patates vb.) yaklaştırılır.
Öğrencilerden bunları koklaması ve bunların hangi malzemeye ait
olduğunu tahmin etmesi istenir.
48
Koku ve Tat Alma Arasında Bir İlişki Olabilir mi?
Nezle olduğumuzda kokuları ve yiyeceklerin tad›n› algılayabiliyor muyuz? Koku alma
ve tat alma arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek için afla¤›daki etkinliği yapalım.
9. Etkinlik Tad› Nas›l?
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bunlar› Yapal›m Araç ve Gereçler
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım. ♦ çiğ patates
• Patatesi, soğanı, elmayı ve domatesi eşit ♦ soğan
büyüklüklerde keselim ve kestiğimiz parçaları ayrı ♦ elma
tabaklara koyalım.
• Grubumuzdan seçtiğimiz bir arkadaşımız, gruptaki
♦ domates
diğer arkadaşlarımızın gözlerini bağlasın. ♦ meyve bıçağı
için
• Gözleri bağlanan arkadaşlarımızdan yarısı burunlarını ♦ gözleri bağlamak
kapatsın. kumaş parçası
♦ dört adet tabak
• Gözleri açık olan arkadaşlarımız, tabaklardaki
yiyeceklerden birer parça alsınlar ve gözleri bağlı
olan arkadaşlarına bu yiyecekleri tatmaları için
yardımcı olsunlar. Ardından yiyecekleri tadan arkadaşlarına tattıklarının hangi
yiyecek olduğunu sorsunlar.
• Bir çizelge hazırlayarak verilen cevapları bu çizelgeye kaydedelim. Çizelgede
29. Etkinlik :
yiyeceğin tadını doğru algılayan öğrenciler için “+”, yanlış algılayan ya da
algılayamayan öğrenciler için “-” işareti koyalım.
... Sonuca Varal›m
• Arkadaşlarımız yiyeceklerin tatlarını
birbirlerinden farklı mı algıladılar? Farklı
algıladılarsa bunun sebebi nedir?
• Yaptığımız etkinlikten, tat alma ile koku alma
arasında nasıl bir ilişki olduğu sonucunu
çıkarabiliriz? Arkadaşlarımızla tartışalım.
Koku ve tat alma organlarımız birbiriyle uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin
tadın›, burnumuz da kokusunu algılar. Örneğin, nezle olduğumuzda kokuları tam olarak
alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız. Besinlerin tadını tam olarak
alabilmek için burnumuzun ve dilimizin birlikte görev yapması gerekir.
30. Etkinlik :
48
 Duyu Organlar›m›z Açıklama Aşaması
Vücudumuzda Sistemler
Koklama Organımız Burun
Etraf›m›zdaki kokular› nas›l alg›lar›z? Burnumuz sadece Öğrencilere “Etrafımızdaki kokuları nasıl algılarız?” sorusu
koku almaya m› yarar?
Burnun yapısını, bölümlerini aşağıdaki şekil üzerinde
yöneltilir. Ardından koku alma ve solunum organı olan burnumuzun
inceleyelim. alınan havanın temizlenmesinde, ısıtılmasında, nemlendirilmesinde
Sinüs
ve kokusunun algılanmasında rol oynadığı açıklanır. Burnun yapısı
Koku almaçlar› ve bölümleri Ders Kitabı’nın 49. sayfasındaki burun şeması üzerinde,
Burun
bofllu¤u Sinüs Burun, kemik ve kıkır- laboratuvarda bulunan model, levha ya da şema üzerinde gösterilir.
dakla destekl enen bir
org anımız dır. BuAraç-
r un
boşluğu nun du varları ,
Sar› bölge burnun nemli kalmasını Genişletme Aşaması
sağlaya n mukus salgı-
sını üre te n muk oz a
Gereçler
Burun boşluğunun üst tarafında koku tabaka sıyla kaplıdır.
almaçların›n yoğunlaştığı sarı bölge bulunur. Öğrencilere Ders Kitabı’nın 49. sayfasında yer alan “Bir çiçeğin
Burun, soludu¤umuz havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve
kokusunu nasıl algılarız?” sorusu yöneltilir ve soruyla ilgili şekil
çevremizdeki kokular›n algılanmasını sağlar. inceletilir. Ders Kitabı’ndaki şekil ya da laboratuvarda bulunan burun
Bir çiçe¤in kokusunu nas›l alg›lar›z? Yandaki flekli modeli, şeması veya maketi üzerinde burnun kokuyu nasıl algıladığı
inceleyerek bu soruyu cevaplayal›m.
Kokulu cisimlerden buharlaşarak havaya karışan öğrencilere açıklatılır. Öğrencilere “Bildiğiniz burun hastalıkları
31. Etkinlik :
tanecikler, sarı bölgedeki mukus sıvısında çözünerek
koku almaçlarını uyarır. Kokunun alg›lanmas› için bundan
hangileridir?” sorusu sorularak sınıfta bir tartışma ortamı oluşturulur.
sonra gerçekleflen olaylar nelerdir? Aç›klayal›m.
Aynı sayfada yer alan “Bazı Burun Hastalıkları” başlığı altındaki
açıklamalar öğrencilere okutulur.
Bunlar› Biliyor muydunuz ?
Bir süre aynı kokuyu alacak olursak bir müddet sonra bu kokuyu hissedemeyiz.
Ancak ortama farkl› bir koku geldiğinde bu yeni kokuyu fark ederiz.
Bazı Burun Hastalıkları
32 Sinüzit: Sinüslerin iltihaplanmasına sinüzit denir. Doktorun tavsiye edeceği ilaçlarla tedavi Değerlendirme Aşaması
35. s. edilebilir.
Saman Nezlesi: Saman nezlesi bir alerjidir. ‹lkbahar ve yaz aylarında polenler rüzgârlara
kapılarak geniş alanlara yayılır. Aldığımız nefesle burnumuza yerleşen
polenler şiddetli hapşırıklar eşliğinde burnun suya benzer bir akıntı
Öğrencilere Çalışma Kitabı’ndaki ‘Kimin Burnu Daha İyi Koku
salgılamasına sebep olur. ‹laçlarla ya da aşı yapılarak tedavi edilebilir.
Burun Kanaması: Ergenlik döneminde büyümeye ba¤l› olarak
Alıyor?’ adlı 32. Etkinlik yaptırılır.
orta yafllarda ise tansiyon yüksekli¤inden kaynaklanan burun
kanamalar› görülebilir. Burun kanamalar›n› durdurmak için
yapılacak ilk yardımda hasta oturtulur, başı hafifçe öne doğru
eğilir, iki kafl aras›na buz konulur, burun kanatlar›na bafl ve iflaret
parma¤› ile befl - on dakika kadar devaml› bask› yap›l›r. Bu sırada
da ağızdan nefes almas› ve yutkunması söylenir.
32. Etkinlik: Kimin Burnu Daha ‹yi Koku Alıyor?
49
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kokuların algılanmasında
burnun önemini ve buna bağlı olarak kokuların nasıl algılandığını
32. Etkinlik : Kimin Burnu Daha ‹yi Koku Al›yor? açıklamalarını sağlamaktır. Etkinliğin sonucunda öğrencilerin kokuların
Bunlar› Yapal›m algılanmasında kişiden kişiye değişen farklılıkların olabileceğini fark
• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım.
• Her bir kavanoza birer kokulu madde yerleştirelim.
Araç ve Gereçler etmeleri beklenmektedir. Ayrıca kokuları algılayabilmemiz için kokulu
• Yerleştirdiğimiz maddelerin isimlerini birer kâğıda
yazal›m ve bu k⤛tlar› içlerindeki maddelerle uyumlu
•
•
on adet kavanoz (kapaksız)
on adet değişik kokulu
cisimlerden buharlaşarak havaya karışan taneciklerin burnumuza
olacak biçimde kavanozlar›n üzerlerine yap›flt›ral›m.
• Grubumuzdan bir kişi diğer arkadaşlarının gözlerini
madde (karabiber, nane, ulaştığı sonucuna varmaları beklenir.
peynir, limon kabuğu vb.)
kapatsın. • bez parçası
• Gözleri açık olan arkadaşımız kavanozdaki mad- • yapıştırıcı
deleri sırayla arkadaşlarına koklatsın. • kalem
• Arkadafllar›m›z koklad›klar› maddelerin isimlerini • kâğıt
tahmin etsin.

Sonuca Varalım Konu Biterken

• Kaç arkadaşımız bütün maddelerin isimlerini do¤ru
tahmin etti? Sebebini tart›flal›m.
• Kokuları algılamamızda burnumuzun ne kadar önemli
bir görevi olduğunu göz önünde bulundurarak koku- • Öğrencilerden burnun bölümlerini ve kokuyu algılamanın burunda
ları nasıl algıladığımızı açıklayalım.
nasıl gerçekleştiğini kendi cümleleri ile defterlerine yazmaları
35
istenir. Öğrencilerden bildikleri burun hastalıklarını açıklamaları
istenir. Öğrencilerin çalışmaları kontrol edilerek geri bildirimde
bulunulur ve gerekli düzeltmeler yapılır.
• Bir sonraki dersin keşif aşamasında yapılacak olan etkinlikte
kullanılmak üzere öğrencilerden kâğıt mendil ve kesme şeker
getirmeleri istenir.
• Ders Kitabı’ndaki “Sofrayı Kur” adlı 10. Etkinlik’te kullanılmak
üzere öğrencilerden çeşitli mutfak malzemeleri (tabak, kaşık, bardak
vb.) getirmeleri istenir.

49
 Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması

Öğrenciler “En sevdiğiniz yiyecek hangisi?”, “Bu yiyeceği niye Tatma Organımız Dil
ac›

seviyorsunuz?” vb. sorularla, tatma organı olan dilin önemini fark
etmelerini sağlayacak şekilde yönlendirilir. Öğrencilerden dil hakkında
Yiyeceklerin baz›lar›n›n tad›n› severken, baz›lar›n›n tad›n› ise
sevmeyiz. Biberin ac›, limonun ekfli, çikolatan›n ise tatl› oldu¤unu
nas›l ay›rt etti¤imizi aç›klayabilir misiniz?
Dilin yapısını ve hangi bölgelerinin hangi tatlar› ald›¤›n›
ekfli

bildiklerini defterlerine yazmaları istenir. Öğrencilerin yazdıkları

ekfli
yandaki şekil üzerinde inceleyerek belirleyelim.
tuzlu
okutularak “Dilin görevi nedir?” sorusu sorulur ve sınıfta bir tartışma Tat Alma Tomurcu¤u tatl›
tuzlu
Dilimizin ucunda, yanlarında ve arkasında tatları algılamaya
ortamı oluşturulur. yarayan tat alma tomurcukları bulunur. Dilimizin her bölgesi
her tadı alabilir fakat baz› bölgelerde farkl› tatlar› alabilen tat
tomurcuklar› daha yo¤undur. Tat tomurcuklar› içinde duyu
hücreleri bulunur.
Keşif Aşaması
Afla¤›daki fliiri okuyal›m ve fliirden yararlanarak nas›l tat ald›¤›m›z› kendi cümlelerimizle
ifade edelim.

Öğrencilere aşağıdakiler yaptırılabilir. Dilimin Görevi

• Öğrencilerden temiz bir kâğıt mendil ile dillerinin üstünü kurutmaları Çeşit çeşit tatlar,
Dilim bunu nasıl algılar?
istenir. Tükürükte çözününce yiyecekler,
Tat alma tomurcukları görevlerini yapt›lar.
• Dillerinin üzerine kesme şeker koymaları istenir. Bu esnada Uyarıyı alınca tat alma sinirleri,
öğrencilere “Tat alabildiniz mi?” sorusu yöneltilir. Taşıdılar beynime aldıkları bilgiyi,
Acı, tatlı, tuzlu, ekşi öğrendim
• Öğrencilerden dillerini ağızlarının içine almaları istenir. “Tat alabil- Dilimin görevini nasıl gerçekleştirdiğini.

diniz mi?” sorusu öğrencilere tekrar yöneltilir ve sınıfta bir tartışma Bazı Dil Hastalıkları
Tat Körlüğü: ‹nsanların bir kısmı bazı maddelerin tatlarını alamazlar. Kalıtsal olan bu
ortamı oluşturulur. duruma tat körlüğü denir.
33 Dil ‹ltihabı: Çürük dişler, diş eti iltihab›, sigara içmek, çok sıcak veya çok soğuk yiyecekleri
yemeyi alışkanlık hâline getirmek, dil iltihab›n›n bafll›ca sebebidir.
36. s.
Bu etkinliğin sonucunda öğrencilerin maddelerin tadının alına- Kendinizi, görme veya işitme engelli birinin yerine koyarak onların duygularını,
düşüncelerini anlayıp hissetmeyi hiç denediniz mi? Aşağıdaki etkinlikle kendimizi görme
bilmesi için bu maddelerin tükürükte çözünmesi gerektiği sonucuna veya iflitme engelli birinin yerine koyarak onları anlamaya çalışacağız.

ulaşmaları beklenmektedir. 10. Etkinlik Sofray› Kur

Oyun Oynayal›m

Bunlar› Yapal›m
Araç ve Gereçler
Açıklama Aşaması • Sınıfımızdan görme veya işitme engelli rolünü
oynamak isteyen gönüllü iki öğrenci seçelim. ♦ çeşitli mutfak malz
e-
• Bu arkadaşlarımızdan aşağıdaki görevleri yerine meleri (tabak, bardak,
getirmelerini isteyelim. Etkinlik sırasında onlara kaşık vb.)
Öğrencilere dilin tat alma, yutma ve konuşmaya yardımcı olduğu kesinlikle yardım etmeyelim.
Görme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Tahtanın önüne koyaca¤›n›z sıra
söylenir. Maddelerin tadının alınabilmesi için bu maddelerin tükürükte üzerinde yığılı biçimde duran malzemeleri kullanarak beş dakika içinde düzgün bir
sofra hazırlamak.
çözünmesi gerektiği açıklanır. Ders Kitabı’nın 50. sayfasında yer alan 50
dil şekli öğrencilere inceletilir ve dilin ucunda, yanlarında ve arkasında
tatları algılamaya yarayan tat alma tomurcuklarının bulunduğu
vurgulanır. Tat alma tomurcuklarında tatları algılamaya yarayan
almaçların yer aldığı bilgisi verilir. Ardından öğrencilere sayfada yer 33. Etkinlik : Nas›l Tat Al›r›z?
alan “Dilimin Görevi” adlı şiir okutularak, tat alma sürecini öğrencilerin
kendi cümleleri ile ifade etmeleri sağlanmalıdır. Afla¤›daki dil şekli üzerinde yer alan tat alma bölgelerini renkli kalemlerle boyayalım.

Tatlı = • Nasıl tat aldığımızı açıklayalım.

1. Tükürükte çözünen maddeler,
....................................................
Ekşi =
Genişletme Aşaması tat tomurcuklarındaki almaçları
..........................................................
Acı = uyarır.
..........................................................
2...........................................................
Almaçlar, aldıkları uyarıları tat
Öğrencilere laboratuvarda bulunan dil modeli, şeması ya Tuzlu =
alma sinirlerine iletir.
..........................................................
3...........................................................
Tat alma sinirleri beyindeki tat
da maketi üzerinde dilin tadı algılama olayı ve tat alma bölgeleri alma merkezini uyarır ve tat
..........................................................
açıklanır. Öğrencilere “Bildiğiniz dil hastalıkları hangileridir?” sorusu duyusu algılanır.
............................................................
sorularak sınıfta tartışma ortamı oluşturulur. Sayfada yer alan “Bazı Dil ............................................................

Hastalıkları” başlığı altındaki açıklamalar öğrencilere okutulur. ............................................................

............................................................

Ardından Çalışma Kitabı’ndaki “Nasıl Tat Alırız?’ adlı 33. Etkinlik

yaptırılır. 34. Etkinlik : Bulmacay› Çözelim

Aşağıda verilen harf tablosunda duyu organları ile ilgili kavramlar gizlenmiştir. Listede
verilen bu kavramlar› bulabilecek misiniz?

33. Etkinlik: Nasıl Tat Alırız? Kavramlar

Göz
S
B
Ç
A
K
Ç
S
T
L
K
M
R
U
Y
P
Z
N
U
T
V
O
M
K
N
R
K
T
S
Ş
F

‹ris F A L Ç ‹ P O Y ‹ M ‹ R N K T

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin verilen dil şekli üzerindeki tat Kör Nokta
Miyop
N
Ö
Ü
Z
Ü
K
Y
R
Ş
A
A
S
Ş
F
F
Ç
A
V
Z
Ş
Y
O
A
K
Ü
S
T
R
Z
D
alma bölgelerini göstermelerini ve tat alma olayını açıklamalarını Kulak
Üzengi
Ğ A ‹ D C N G U T D ‹ L T H Y

sağlamaktır. Salyangoz
Dil
R
K T
L M
L
Z
F
T
L
D
Ü
G
Ö O
Z N
P
Ö
K
Ö
H
‹
L
D
E
R
K
O
Ğ
Burun Ö D H E T ‹ Z H Z Ç Ö B R I E
Deri
Öğrencilerin kendilerini görme veya işitme engelli kişilerin yeri- Alt Deri
Üst Deri
K
D
E
R
P
K
L
T
S
‹
O
V
P
I
E
L
Y
N U
F Z
‹
Ş
R A
‹ N
M
Ş
F
ne koyarak onları anlamaya çalışmalarını sağlamak amacıyla Ders C ‹ A B M C H Ö Y G R H U B Ö

Kitabı’ndaki “Sofrayı Kur” adlı 10. Etkinlik öğrencilere yaptırılır. F

A
U
N
L
U
V
R U
Z Ü
B
K
M
L
H
Ğ
V
A
Z S
‹ Z
L
C
V
D
T
O
V
N M K Ö R N O K T A K D E R ‹

36

50
 Duyu Organlar›m›z
10. Etkinlik: Sofrayı Kur
Vücudumuzda Sistemler
(Önerilen süre: 30 dk.)
Bu etkinliğin amacı öğrencilerin, kendilerini görme ve işitme
‹flitme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Konuşmadan, yalnızca
dudak hareketleriyle verilen talimatlarla (bardakları topla, kaşığı tabağın içine engelli birinin yerine koyarak onların duygularını ve düşüncelerini
anlayıp hissedebilmelerini sağlamaktır. Etkinliğin sonunda öğrenci-
koy vb.) sofrayı beş dakika içinde toplamak.
• Arkadaşlarımızdan görevlerini ikinci kez yerine getirmelerini isteyelim. Ancak bu
defa onlara yardım edelim.
• Görevler tamamlandıktan sonra görme ve işitme engelli rollerini oynayan
lerden yakın çevrelerinde bulunan engelli insanlara karşı daha anlayışlı
arkadaşlarımıza aşağıdaki soruları yöneltelim. davranmaları ve onları yaptıkları işlerde teşvik etmeleri gerektiği
- Görevini yerine getirirken neler hissettin?
- Gerçekten görme veya işitme engelli olsaydın neler hissederdin? sonuçlarına ulaşmaları beklenmektedir.
- Arkadaşlarının sana nasıl davranmalarını isterdin?
Sonuca Varal›m
• Görme veya işitme engelliler hangi iflleri yaparken zorluk yaşıyorlar? Bu zorlukları Öğrencilere “Görme Engelliyim” adlı 5. Alternatif Etkinlik
aşmalarında onlara nasıl yardımcı olabiliriz?
• Bir günümüzü görme veya işitme engelli bir insan olarak geçirmek zorunda yaptırılabilir.
olduğumuzu düşünelim ve afla¤›daki sorular› arkadafllar›m›zla tart›flal›m.
- Günlük faaliyetlerimizi gerçekleştirirken ne gibi zorluklar yaşardık?
- Neleri yapabilir, neleri yapamazdık?
- Çevremizdeki insanların bize nasıl davranmasını isterdik?
• Görme veya işitme engelli olsaydınız işlerinizi yardımsız yapabilmek için evinizde,
okulunuzda ve sokaklarda ne gibi düzenlemeler yapılmasını isterdiniz?
5. Alternatif Etkinlik: Görme Engelliyim
‹ster görme engelli, ister işitme engelli olsun, çevremizde bulunan engelli kişilere karşı
daima anlayışlı olmalıyız. Engelli kişileri yaptıkları işlerde destekleyerek onların kendilerine Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kendilerini görme engelli
olan güvenlerinin artmas›n› sağlamalıyız. Görme ve işitme organlarımızı kullanmadan dış
dünyadaki bilgileri nasıl elde edebilir ve edindi¤imiz bilgileri başkalarına nasıl iletebiliriz? birinin yerine koyarak engelli kişilerin karşılaştıkları sorunların
‹şitme engellilerin dış dünya ile iletişimlerini
sağlamak için bir dil gelifltirildi¤ini biliyor muydunuz? S farkına varmalarını sağlamaktır. Ayrıca bu etkinlikte öğrencilerin
‹flitme engelliler, çevreleriyle iletiflim kurmak için
iflaret dilini kullan›rlar. ‹şaret dili, harfleri veya
D
engelli kişilerle karşılaştıklarında onlara nasıl davranmaları gerektiğini
C
kelimeleri anlatmak için sadece ellerin kullanıldığı bir
dildir. Bu dil, işitme ve konuşmanın yerini tam olarak
kavramaları da amaçlanmıştır.
almasa da iflitme engellilerin iletiflim sorununu büyük
oranda çözmektedir.

34
‹flaret dili
Öğrencilere “Görme ve işitme organlarınız olmadan dış dünyanın
36. s.
Görme engelliler için kullanılan Braille (Breyıl)
alfabesinde, kabartma noktalardan oluşan bilgisini nasıl elde edersiniz?” sorusu sorularak sınıfta bir tartışma
karakterler kullanılmaktadır. Görme engelliler,
parmaklarının uçlarını kullanarak bu alfabeyle ortamı oluşturulur. İşitme engelliler için geliştirilen işaret dilinin
yazılmış yazıları okuyabilmektedir.
Duyu organlarımızın sağlığını korumak
ve görme engelliler için hazırlanmış Braille (Breyıl) alfabesinin bu
amacıyla günlük hayatımızda ne tür önlemler
alabiliriz?
amaçla kullanıldığı açıklanır. Sayfada yer alan konuya ilişkin resim ve
Braille alfabesi ile yaz›lm›fl bir yaz› fotoğraflar inceletilir.

51 Öğrencilerin, beş duyu organı hakkındaki bilgilerinin pekiştirilmesi

amacıyla Çalışma Kitabı’ndaki “Bulmacayı Çözelim” adlı 34. Etkinlik
ev ödevi olarak verilir.

35. 5.
Etkinlik :
Alternatif Etkinlik: Görme Engelliyim
Bunları Yapalım
34. Etkinlik: Bulmacayı Çözelim
• Üç adet dörder kişilik gruplar oluşturalım.
• Her gruptan, görme engelli rolünü oynamak isteyen gönüllü bir Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin duyu organları hakkındaki
öğrenciyi sınıftan dışarı çıkartalım. öğrendiği kavramları hatırlamalarını sağlamaktır. Bir sonraki derste
• Her grup, kendi grup arkadaşı içeri girdiğinde aşağıdaki öğrencilerin yaptıkları kontrol edilerek geri bildirimde bulunulur ve
davranışları göstersin.
Birinci grup: Arkadaşları ile alay edecekler. Onun işini gerekli düzeltmeler yapılır.
zorlaştıracaklar (sözel olarak).
İkinci grup: Herhangi bir müdahale ve yardımda
bulunmayacaklar.
Üçüncü grup: Arkadaşlarını teşvik edecekler. Ona yardımcı
olacaklar (sözel olarak).
• Dışarıya çıkardığımız arkadaşlarımız sırayla, gözleri bağlanarak
ve görevleri bildirilerek içeriye alınsın.
GÖREV: Beş dakika içinde, sınıfın önüne koyduğunuz bir sıra
ya da öğretmen masasının üzerinde yığılı biçimde bulunan
malzemelerle düzgün bir sofra hazırlamaktır.
Gözleri bağlanan üç arkadaşımıza görevlerini bitirdikten sonra,
aşağıdaki soruları yöneltelim.
• Gözlerinizin bağlı olması sizde nasıl bir duygu yarattı?
36.
• Etkinlik :
Sofrayı hazırlamaya çalışırken neler hissettiniz?
• Grup arkadaşlarınızın davranışları sizi nasıl etkiledi?
Sonuca Varalım
1. En başarılı olan arkadaşımız hangisi? Niçin?
2. Diğer arkadaşlarımız nasıl daha başarılı olabilirlerdi?
3. Yakın çevremizde engelli insanlar var mı? Onlara nasıl
davranıyoruz?
4. Engelli bir insanla karşılaştığımızda ona nasıl davranmamız
gerekir?

51
 Öğrencilerden duyu organlarının sağlığını korumak amacı ile
alınabilecek önlemlere günlük hayatlarından örnekler vermeleri istenir.
Ardından Ders Kitabı’nın 52. sayfasında yer alan “Duyu Organlarımızın
Sağlığı” başlığı altındaki açıklamalar okutulur.
Değerlendirme Aşaması
• “Kendimizi Değerlendirelim” Soruları
Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için konu bitimindeki
Duyu Organlarımızın Sağlığı
Göz sağlığımız için gözlerimizi temiz tutmalı, başkalarına ait havlu ve
gözlükleri kullanmamalıyız. Televizyonu uzun süre ve yakından izlememeli,
okuma sırasında gözlerimiz ile kitap arasındaki uzaklığın yaklafl›k 35 cm
olmasına dikkat etmeliyiz. Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız. Gözlerimizin
görme yeteneğini artırmak için A vitamini içeren besinler yemeliyiz.
Kulak sağlığımız için kulaklarımızı temiz tutmalı, sert cisimlerle karıştırmamalı,
soğuktan ve dış darbelerden korumalıyız. Yüksek sesli ortamlarda bulunmamalı,
patlama sesi gibi şiddetli seslerin olduğu ortamlarda, oluşan basıncın kulak
zarımıza zarar vermesini engellemek için ağzımızı açmalıyız.

soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. Bu sorulara

aşağıdaki cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen cevaplardaki
eksik ve yanlışların giderilmesi için öğrenciler Ders Kitabı’ndaki ilgili
sayfalara yönlendirilir.
Deri sağlığımız için derimizi ezilme, kesilme ve yanmalardan korumalıy›z.
Vücudumuzu temiz tutarak derimizin üzerinde mikropların üremesine engel
olmalıyız. Bunun için derimizin üstündeki kirleri ve ölü hücreleri, sık sık
yıkanarak vücudumuzdan uzaklaştırmalıyız. Güneflte fazla kalmamal›y›z.

• “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları Burun sa¤l›¤›m›z için burnumuzu kar›flt›rmamal› ve burun k›llar›m›z›
koparmamal›y›z. Ne oldu¤unu bilmedi¤imiz ya da kokusu keskin olan

1. a. duyu organları ç. ses f. sertlik maddeleri koklamamal› ve sigara içmemeliyiz.

b. sert tabaka d. tat g. duyu almaçları

c. koku e. ışık h. sinirler Dil sağlığımız için ağız temizliğine önem vermeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk
2. Koku ve tat alma organları birbirleriyle uyum içerisinde çalışır. yiyecek ve içeceklerden kaçınmalı, alkol ve sigara kullanmamalı ve dilimize
zarar verebilecek bazı kimyasal maddelerden uzak durmalıyız.

Çiğneme yoluyla bir besinin tadı alınırken burun da o besinin

kokusunu algılar. Besinlerin tadını tam olarak alabilmek için burun Kendimizi De¤erlendirelim
ve dilin birlikte görev yapması gerekir. Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
3. Bazı göz kusurları: miyopluk, hipermetropluk, astigmatlık, katarakt, 1. Afla¤›daki cümlelerde bofl b›rak›lan yerleri uygun ifadelerle tamamlayal›m.
a
• Çevremizdeki uyarıları algılamamızda ................ görevlidir.
renk körlüğü ve şaşılık. • b
Gözün dışında bulunan beyaz renkli ................., gözü dış etkilerden korur.

Bazı işitme bozuklukları: işitme kaybı, kulak zarı sertleşmesi, orta •

•
c
Duyu organları ........... c , ..........
, ........ ç , .......
d , .......,
e gibi uyarıları dış ortamdan alır.
Dışarıdan gelen uyarıların duyu organlarında izlediği yol, sırasıyla, .............,f
kulakta kemik kaynaması, iç kulaktaki zedelenmeler. g
............. ve beyindeki ilgili merkezdir.
2. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişki nas›ld›r?
Bazı deri hastalıkları: mantar hastalıkları, deri kanseri ve parazit 3. Duyu organlarında meydana gelen hastalıklar nelerdir?
ısırmaları sonucu oluşan hastalıklar. 4.
5.
Duyu organlarımızın sağlığını korumak için neler yapmalıyız?
Duyu organlarımızdan herhangi birini seçelim. Bu organ görevini yerine getiremezse
Bazı burun hastalıkları: sinüzit, saman nezlesi, burun akıntısı, burun hayatımız bundan nasıl etkilenir? Aç›klayal›m.
52
kanaması ve burun tıkanması.
Bazı dil hastalıkları: tat körlüğü, dil iltihabı ve dil yaraları.
4. Göz sağlığı için; başkalarına ait havlu ve gözlükler kullanılmamalı,
televizyon uzun süre yakından izlenmemeli, okuma sırasında göz ile
kitap arasındaki uzaklığın yaklaşık 35 cm olmasına dikkat edilmeli,
gözler aşırı ışıktan korunmalı, A vitamini içeren besinler yenmeli.
Kulak sağlığı için; kulaklar temiz tutulmalı, soğuktan korunmalı,
sert cisimlerle karıştırılmamalı, dış darbelerden korunmalıdır. Ayrıca
yüksek sesli ortamlarda bulunulmamalı.
Burun sağlığı için; burun kılları koparılmamalı, burun karış-
tırılmamalı, sigara içilmemeli, ne olduğu bilinmeyen ya da kokusu
keskin olan maddeler koklanmamalı.
Deri sağlığı için; deri ezilme, kesilme ve yaralanmalardan korunmalı,
deri üstündeki kirler ve ölü hücreler sık sık yıkanarak vücuttan
uzaklaştırılmalı. Güneşte fazla kalınmamalı.
Dil sağlığı için; ağız temizliğine önem verilmeli, çok sıcak ya da
çok soğuk yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalı, alkol ve sigara
kullanılmamalı ve zararlı kimyasal maddelerden uzak durulmalıdır.
5. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir.

Konu Biterken
• Öğrencilere bu konuda öğrendiklerini defterlerine özetlemeleri
istenir. Öğrencilerin yazdıkları özetler kontrol edilerek geri
bildirimde bulunulur ve gerekli düzeltmeler yapılır.
• Öğrencilerden Ders Kitabı’ndaki “Görevimizi Seçelim” adlı 11. Etkinlik
için gruplar oluşturmaları istenir. Her grubun bir görev seçmesi ve
grupların görevleri ile ilgili gerekli hazırlıkları yapmaları istenir.
• Öğrencilerden Ders Kitabı’nın 55. sayfasında yer alan “Araştıralım,
Hazırlanalım” bölümü için bağımlılığa sebep olan maddeler hakkında
araştırma yapmaları istenir ve sınıfa konu ile ilgili uzman bir kişinin
davet edilmesi için gerekli hazırlıkların tamamlanması sağlanır.

52
 Vücudumuzdaki Sistemlerin Sağlığı ve Organ Bağışı
Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
• Konuya Başlarken
5. Vücudumuzdaki sistemlerle ile ilgili olarak öğrenciler;

KAZANIMLAR
Anahtar Kavramlar
ba¤›ml›l›k
5.1. Vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte ve eş güdümlü çalıştığına
organ nakli örnekler verir.
5.2. Bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere etkisini araştırır ve
sunar (BSB-25, 27, 32; FTTÇ-28, 29, 32).
5.3. Organ bağışının önemini vurgular.
5.4. Sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda görevlerini devam ettiren
bireyleri takdir eder ve anlayışlı olur (TD-3).
[!] Uyarılar
• 5.2. Rehberlik Araştırma Merkezi, Okul Rehberlik Servisi ve Yeşilay
kulübü ile iletişim kurularak bağımlılığa sebep olan maddeler ve
zararları ile ilgili broşürler istenerek dağıtılabilir.
• 5.3. Organ bağışı konusunda Atatürk’ün millî birlik ve beraberliğe ile
Sinir sistemi
toplumsal dayanışmaya verdiği önem örneklerle vurgulanır.

AÇIKLAMALAR
Destek ve hareket sistemi Dolafl›m sistemi

Ders İçi İlişkilendirme

• 5.2. Bağımlılığa sebep olan maddeler 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini
Çözelim” ünitesindeki Sigara ve Alkol ile ilişkilendirilir.
Diğer Derslerle İlişkilendirme
• 5.2. kazanımı, Türkçe dersi “Okuma” öğrenme alanı amaç 6 (Araştırma
Yapma), “Konuşma” öğrenme alanı, “Yazma” öğrenme alanı amaç 1
Solunum sistemi ‹ç salg› bezleri Sindirim sistemi Boflalt›m sistemi Üreme sistemi (Yazmaya hazırlık yapma), 2 (Yazma kurallarını uygulama), 3 (Kendini
yazılı olarak ifade etme) ile ilişkilendirilir.
Sabah okula gitmek için ayarladığınız çalar saatin sesi ile uyandığınız zaman,
annenizin hazırladığı omletin kokusunu alabilir, yoldan geçen aracın gürültüsünü ya da
Ara Disiplinlerle İlişkilendirme
kuş seslerini duyabilirsiniz. Omletinizin yanında içtiğiniz bir bardak sütün kemiklerinizin • Rehberlik ve Psikolojik Danışma (5.2-10,11)
gelişmesine ve büyümenize yardımcı olduğunu biliyorsunuz. Acıktığınızı hissetmenize
sebep olan nedir? Kahvaltıdan kalkıp dişlerinizi fırçalamaya giderken hangi sistemleriniz
• Sağlık Kültürü Eğitimi (5.2-22; 5.3-23)
devreye girer? Yediğiniz besinlerden sindirilenlere ve sindirilmeyenlere ne olur? Bütün • İnsan Hakları ve Vatandaşlık (5.4 -15)
bunları sağlayan sistem ve yapılarımız nelerdir?

• Bu sistemler birbirinden bağımsız olarak mı çalışır?

• Sigara ve alkol gibi bağımlılığa sebep olan maddeler sistemlerimizin çalışmasını nasıl • Öğrenciler Neredeler, Nereye Gelecekler?
etkiler?
Öğrenciler 6. sınıfta ve bu ünitede üreme, destek ve hareket,
dolaşım, solunum, sindirim, boşaltım, denetleyici ve düzenleyici sistem
53
ile duyu organları hakkında bilgi sahibi olmuşlardı.
Bu konuda, öğrencilerin vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte
ve eş güdümlü çalıştığını, bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere
etkisini ve organ bağışının önemini açıklamaları beklenmektedir.
Öğrencilerin bu konuda ayrıca sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda
görevlerini devam ettiren bireyleri takdir etme ve anlayışlı olma
davranışlarını kazanmaları beklenmektedir.

Ön Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandırma Aşaması

• Anahtar Kavramlar
Öğrencilere konu başındaki anahtar kavramlarla ilgili ne bildikleri
sorulur. Defterlerindeki boş bir sayfayı açarak bu sayfayı ikiye
bölmeleri istenir. Her bölüme iki anahtar kavramdan birisi yazılır.
Öğrencilere anahtar kavramlarla ilgili düşündüklerini listeleyerek
bunları birbirlerine açıklamaları söylenir. Konu sonunda bu kavramlara
tekrar dönüleceği belirtilir.

• Konuya Giriş
Öğrencilere Ders Kitabı’nın 53. sayfasında yer alan vücudumuzdaki
sistemlere ilişkin resimler inceletilir. Resimlerin altındaki paragraf
okutulur. Sayfanın altında yer alan sorular öğrencilere yöneltilir.

53
 Keşif Aşaması

Öğrencilere Ders Kitabı’nda yer alan “Sistemlerin Uyumu” adlı 11.

Etkinlik yaptırılır. Aşağıdaki etkinliği yaparak vücudumuzdaki sistemlerin birbirinden bağımsız olarak
mı yoksa birlikte ve uyum içinde mi çalıştığına karar verelim.

11. Etkinlik: Sistemlerin Uyumu 11. Etkinlik

Bulal›m, Keflfedelim
Sistemlerin Uyumu

(Önerilen süre: 15 dk.) Afla¤›daki metni okuyalım.

Yaklaşık dört yıldır yüzüyorum. ‹yi
bir yüzücü olabilmek için çok çalışmam

Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin vücudumuzdaki tüm sistemlerin gerekiyor. Günde yaklafl›k altı saat
antrenman yapıyorum. Havuza girmeden
birbirinden bağımsız olarak mı yoksa birlikte ve uyum içerisinde mi önce vücudumu hazırlamak için ısınma
hareketleri yapıyorum. Yüzerken
çalıştıklarına karar vermelerini sağlamaktır. Etkinlikte yer alan okuma nefesimi çok iyi ayarlamalıyım. Başımı
suya sokmadan önce nefesimi tutmam,
metni öğrencilere okutulur. Öğrencilerden bu metinde gerçekleşen suda nefesimi vermem ve birkaç kulaç
sonra başımı sudan çıkararak tekrar
olayları ve bu olayları gerçekleştiren sistemlerin neler olduğunu nefes almam gerekiyor. Kol ve bacak
kaslarımın da birbiri ile uyum içinde
defterlerine listelemeleri istenir. Etkinliğin sonundaki sorular, öğren- çalışması gerekiyor.
‹yi bir yüzücü olabilmek için çok çalışmanın yanı sıra yeterli ve dengeli
ciler tarafından cevaplanır. Öğrencilerin etkinlik yapıldıktan sonra beslenmeliyim. Sindirimi zor olan gıdalardan uzak durmalı ve yeterli miktarda meyve
ve sebze tüketmeliyim. Tabi, sigara ve alkol gibi bağımlılığa sebep olan zararl›
vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte ve uyumlu çalıştıkları sonucuna alışkanlıklardan da uzak durmalıyım.

ulaşmaları beklenir. Yüzmek beni çok mutlu ediyor. Beni en çok heyecanlandıran yüzerken nefes almak
için başımı sudan çıkardığımda seyircilerden duyduğum alkış sesleri.

• Metinde gerçekleşen olayları ve bu olayları gerçekleştiren sistemlerin neler

Açıklama Aşaması olduğunu defterimizde listeleyelim.
Sonuca Varal›m
• Yüzücünün vücudundaki sistemlerin, tüm bu olayları gerçekleştirebilmesi için nasıl

Öğrencilere vücudumuzda gerçekleşen her olayın ve yaptığımız her çalışması gerektiğini açıklayalım.
• Bir spor dalı seçerek, bu sporu yaparken vücudumuzdaki sistemlerin nasıl çalıştığını
işin vücudumuzdaki sistemlerin birlikte ve uyum içerisinde çalışması anlatan bir metin yazalım. Yazdığımız metni sınıf arkadaşlarımıza okuyalım.

ile gerçekleştiği bilgisi verilir. Sistemlerimizden herhangi birinin

Vücudumuzda gerçekleşen her olay ve yaptığımız her iş, vücudumuzdaki sistemlerin
çalışmaması durumunda diğer sistemlerimizin de bundan etkileneceği birlikte ve uyumlu bir şekilde çalışması ile gerçekleşmektedir.

vurgulanır. Vücudumuzun, üreme, destek ve hareket, dolaşım, solunum, sindirim, boşaltım,

denetleyici ve düzenleyici sistem ile duyu organlarından oluştuğunu biliyoruz.
Sistemlerimizden birinin çalışmasında herhangi bir aksaklık olursa bu durumdan diğer
sistemlerimiz de etkilenir. Örneğin, denetleyici ve düzenleyici sistemdeki bir aksaklık
Öğrencilere Ders Kitabı’ndaki “Görevimizi Seçelim” adlı 12. kasları ve dolayısıyla hareket sistemini etkilemektedir.

Etkinlik yaptırılır.
54
Ayrıca bunun dışında öğrencilere “Hastalıkların Sistemlere Etkisi”
adlı 6. Alternatif Etkinlik de yaptırılabilir.
6. Alternatif Etkinlik: Hastal›klar›n Sistemlere Etkisi

Bir33. Etkinlik
hastalık : bu hastalığın etkilediği sistemleri,
seçerek
6. Alternatif Etkinlik: Hastalıkların Sistemlere Etkisi oluşma sebeplerini ve bu hastalıktan korunma yollarını
araştıralım. Araştırma sonuçlarımıza göre aşağıda verilen
kutucukları dolduralım.
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin vücutlarındaki tüm sistemlerin
birlikte ve uyum içerisinde çalıştıklarını anlamalarını sağlamaktır.
Bunun için aşağıdaki örnekten yararlanılabilir. Öğrencilere araştırma
konuları için yeterli süre verilir. Bu süre sonunda bütün öğrenciler
yaptıkları çalışmaları karşılaştırırlar.

Yetersiz ve dengesiz beslenme

Yeterli ve dengeli beslenmek Sebepleri
Hastalığın Adı Soğuk algınlığı
Stresten uzak durmak Grip 34. Etkinlik : Hastalığın Adı
Stres

Aşı olmak
Grip mikrobunun bulaşması
Korunma Yolları
Sebepleri
Destek ve hareket sistemi

Dolaşım sistemi

Solunum sistemi

Etkilediği Sistemler
Sindirim sistemi

Boşaltım sistemi

Denetleyici ve düzenleyici Korunma Yolları

sistem

Etkilediği Sistemler

54
 Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
Vücudumuzda Sistemler
12. Etkinlik: Görevimizi Seçelim
(Önerilen süre: 25 dk.)
Sigara ve alkol gibi bağımlılığa sebep olan maddeler, sistemlerimizin çalışmasını nasıl
etkiler? Bu sorunun cevabını bularak aşağıdaki etkinliği yapalım.
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sigara ve alkol gibi bağımlılığa
12. Etkinlik Görevimizi Seçelim sebep olan maddelerin vücudumuzdaki sistemlerin çalışmasına
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m

Bunlar› Yapal›m
• Sınıfımızda üç grup oluşturalım.
olumsuz etkilerini kavramalarını sağlamaktır. Gruplardan, önceden
• Her bir grup aşağıdaki görevlerden birini seçsin. seçtikleri ve hazırladıkları ödevleri sınıfta arkadaşlarına sunmaları
• Grubumuz içinde iş bölümü yaparak bize düflen görevi yerine getirelim.
I. GRUP: “Bağımlılığa sebep olan maddelerin vücudumuzdaki sistemlere etkisi”
istenir. Öğrencilerden etkinliğin sonundaki soruları cevaplamaları
konusu ile ilgili bir araştırma yapalım.
II. GRUP: “Bağımlılığa sebep olan maddelerin vücudumuzdaki sistemlere etkisi”
istenir. Etkinliğin sonucunda öğrencilerin, bağımlılığa sebep olan
konusunda görsel materyallerden yararlanarak resim, poster, grafik vb. maddelerin başta kanser olmak üzere vücudumuzdaki sistemleri
hazırlayalım.
III. GRUP: “Bağımlılığa sebep olan maddelerin bireyin ruhsal ve sosyal yaşamı ve duyu organlarımızı etkileyen birçok hastalığa sebep olduğu
sonucuna ulaşmaları beklenir. Ayrıca öğrencilerden bağımlılığa
üzerindeki etkileri” ile ilgili radyo, televizyon, gazete vb. iletişim araçlarından
yararlanarak gazete, radyo, televizyon veya ‹nternet haberleri hazırlayalım.
• Seçtiğimiz görevle ilgili hazırlıklarım›z›, sınıftaki arkadaşlarımıza sunalım.
Sonuca Varal›m
sebep olan maddeleri kullanan kişileri uyarmaları ve bu maddelerin
• Bağımlılığa sebep olan maddelerin vücudumuzdaki sistemlere etkisi nedir? kullanılmamasına ilişkin bilinçlendirme çalışmalarına katılmaları
• Bağımlılığa sebep olan maddelere karşı çevrenizi bilinçlendirmek için neler
yapabilirsiniz? Bu konuyu arkadafllar›n›zla tart›fl›n. gerektiğinin farkında olmaları beklenir.
Sigara ve alkol gibi bağımlılık yapan maddelerin, sindirim S‹GARA VEYA SA⁄LIK
bozuklukları, bağırsak, böbrek, karaciğer, kalp ve damar
hastalıkları, gırtlak ve akciğer kanseri gibi birçok hastalığa
Öğrencilere etkinliğin altında yer alan paragraflar okutularak
sebep olduğu araştırmalarla belirlenmiştir. Ayrıca bu
alışkanlıklar, görme bozukluğu ve dikkat dağınıklığına sebep
bağımlılığa sebep olan maddelerin zararları hakkında bilgi verilir.
olduğu için çeflitli kazalar ortaya çıkmaktad›r.
Bu tür alışkanlıklar, merak, özenti ve arkadaşlar tarafından
kabul görülebilme duyguları ile başlamaktadır. Hepimiz,
SA⁄LI⁄I SEÇ‹N
Çalışma Kitabı’ndaki “Doğru Karar” adlı 35. Etkinlik öğrencilere
arkadaşlarımız›n olmas›n› ve bu arkadafllar›m›z›n bizi sevmesini isteriz. Onların ilgisini
çekmek için zaman zaman kendimizi olduğumuzdan farklı gösterme yanlışlığına da yaptırılır.
düşebiliriz. Bu yanlışlığa düşmemek için kendimize güvenmeyi ve bize zarar verecek
konularda “hayır” demeyi öğrenmemiz gerekir. Neyi yapmamam›z gerekti¤ini ve neyin
bize zarar vereceğini bilirsek bu tip konularda daha az hata yapar›z.

35

37. s.
Bu tür alışkanlıklardan uzak durarak sağlıklı yaşamak için spor, sanat ve bilim gibi
uğraşlar edinelim. Çeşitli spor dallarıyla uğraşalım, gitar çalalım, resim yapalım, çeşitli
kulüplere üye olup onların etkinliklerine katılalım, ne dersiniz?
35. Etkinlik: Doğru Karar
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kendilerine zarar verecek
Bağımlılığa sebep olan maddeler ve bunlar›n zararları hakkında çeflitli kaynaklardan
bilgi toplayal›m. Toplad›¤›m›z bilgileri bir rapor hâlinde arkadafllar›m›za sunal›m. Konu konularda “Hayır!” diyebilmeleri gerektiğinin farkına varmalarını
hakk›nda daha fazla bilgi alabilmek için sınıfımıza uzman bir kişi davet edelim. Uzmana bu
konu ile ilgili merak ettiğimiz soruları yöneltelim. sağlamaktır. Öğrencilere etkinlikte yer alan okuma metni okutulur.
Öğrencilerden metnin altında yer alan soruları cevaplamaları istenir.
55

Öğrencilere “Araştıralım, Hazırlanalım” bölümündeki çalışma

Vücudumuzda Sistemler yaptırılır.
35. Etkinlik : Do¤ru Karar

Aşağıdaki metni okuyarak bu metnin alt›nda bulunan soruları cevaplayalım. Araştıralım, Hazırlanalım
“Mert o gün eve arkadaşlarıyla yürüyerek gitmeye karar verdi. Bir süre sohbet ederek
yürüdüler. Okuldan yeterince uzaklaştıktan sonra gruptaki arkadaşlarından biri cebindeki
sigara paketini çıkararak herkese sigara dağıtmaya başladı. Bir tane de Mert’e uzattı. Mert
Bu bölümün amacı, öğrencilerin bağımlılığa sebep olan maddelerin
biraz şaşkın, biraz da çekinerek istemediğini söyledi. Fakat arkadaşı “Hadi Mert, m›z›kç›l›k
yapma. Yak bir tane.” diyerek ısrar etmeye başladı. Mert, çok zor durumdaydı. Kafası iyice
zararları hakkında daha fazla bilgiye çeşitli kaynaklardan ulaşmalarını
karışmıştı. Ne yapacağını bilemedi. Bir yanda sevdiği arkadaşları, diğer yanda ise sa¤l›¤›
vardı.”
ve konu hakkında merak ettikleri soruların cevaplarını uzman (Kızılay,
Öğrencilerden gelen uygun yanıtlar kabul edilir.
1. Bu durumda Mert sizce ne yapmalı? Neden?
Yeşilay görevlileri, doktor vb.) bir kişiden alarak konunun ciddiyetinin
........................................................................................................................................ farkına varmalarını sağlamaktır. Bunun için öğrencilerin bağımlılığa
2. Sizin başınıza benzer bir durum geldi mi? Geldiyse ne yaptınız? sebep olan maddelerin zararları hakkında çeşitli kaynaklardan
bilgi toplamaları ve sınıfa konuyla ilgili bir uzman davet etmeleri
........................................................................................................................................
3. Mert’in, arkadaşlarının baskısına karşı koyması geleceğini nasıl etkileyecektir?
........................................................................................................................................ sağlanır. Öğrencilerden uzmana konu ile ilgili merak ettikleri soruları
4. Mert, arkadaşlarının baskısına karşı koymaması durumunda gelecekte neler
yaflayabilir?
yöneltmeleri istenir.
........................................................................................................................................
5. Diğer insanlar, bizi yanlış davranışlarda bulunmaya zorlad›klar›nda nasıl davranmamız
gerekir?
........................................................................................................................................

36. Etkinlik :

55
 Öğrencilerin organ bağışının önemini anlayabilmeleri için aşağıdaki
metin okunarak konuya başlanır.

Bir yakınınız geçirdiği bir kaza sonucu görme duyusunu kaybetti. Organ Bağışının Önemi
Aşağıdaki gazete haberlerini okuyarak haberler hakkındaki düşüncelerimizi
Doktorların yaptıkları tetkikler sonucunda yakınınızın tekrar görme arkadaşlarımızla paylaşalım.

duyusunu kazanabilmesi için kornea nakline ihtiyacı olduğunu

öğrendiniz. Doktorlar hastanıza nakledilecek bir kornea olmadığı için
Ekibin bu organları yapmayı başarması hâlinde bu
ORGAN NAKL‹NDE ÇIĞIR durum organ nakli bekleyen yüz binlerce insan için yeni
YAPAY ORGAN NAKL‹ bir umut
beklemekten başka bir çarenizin olmadığını söyledi. Uzun bir bekleyişten Organ naklinde çığır açacak bir gelişme kaydedildi.
olacak.
Böbrek

sonra aranan kornea bulunarak yakınınıza nakledildi. Yakınınız bir süre Uzmanlar, laboratuvar ortamında üretilen yapay bir
organı insan vücuduna naklederek bir ilke imza attı.
sonra yeniden görme duyusunu kazandı. Bu olay ailenizde bir bayram Uzun süredir insana ait dokuları üretebilen ve bu yönde
çalışmalarını sürdüren bilim insanları, ilk kez tamamen

havası yarattı. laboratuvar ortamında bir organ üretebildi.

Yaşadığınız bu olay size organ bağışının ne kadar önemli olduğunu
öğretti. Böyle bir tecrübe yaşamayan insanların bu kadar önemli olan
organ bağışı konusuna ilgisiz kalmalarını önlemek ve organ bağışı
bekleyen insanların ve yakınlarının sizinle aynı mutluluğu yaşamaları için
ne yapabileceğinizi düşünmeye başladınız. Bu konuyu arkadaşlarınıza
YAPAY ORGAN NASIL YAPILDI? ‹drar yolu
Boston Çocuk Hastanesi doktorları tarafından
idrar keselerinde doğuştan sorun bulunan 7 çocuğun
önce idrar keselerinden hücre örnekleri alındı. Ardından ‹drar
kesesi
bu hücrelerden laboratuvarda idrar keseleri üretildi.
Yaklaşık iki ayın ardından üretilen idrar keseleri de
hücre örnekleri alınan aynı hastalara takıldı. Doktorlar
organların hastalara 4 yıl önce takıldığını ve geçen süre
boyunca incelenen hastaların bir sorun yaşamadığını
belirtti. Eski idrar kesesinin üzerinde
“çarp› iflareti” fleklinde bir

anlatıp onlarla birlikte organ bağışını arttırmak ve önemini vurgulamak SIRADA DAMAR, BÖBREK, KARAC‹ĞER VE
KALP VAR
kesik aç›l›yor. Yeni kese bu
kesik üzerinden eski keseyle
birlefliyor.

için bir kampanya düzenlemeye karar verdiniz. Aynı ekibin şimdi de yapay damar, böbrek, karaciğer
ve kalp üretmek için çalışmalara başladığı kaydedildi.

Şimdi sizlerin en az iki hafta sürecek bir kampanya planlamanız AÇIKLANDI

5 SONUÇLARI ve illere göre
gerekiyor. Kampanyanızı hazırlamak için öncelikle çalışma grupları TÜRK‹YE ORGA
N BAĞIŞI ARA
ŞTIRMASI 200
a, Türkiye gen elin de orga n bağışında bulunan
kişilerin sayıları
ştırması 2005”in
sonuçları açıkland
ı.
anlı ğınc Bağ ışı Ara ili ilk sırada
oluşturmalısınız. Sağ lık Bak “Türkiye Org an sa
amacıyla yapılan en, 1952 kişi ile Bur
dağılımının tespiti 622 4 kişi orga n bağışında bulunurk de İsta nbu l izle di.
2005 yılında ın, 386 kişi ile genelinde
Türkiye genelinde, , 477 kişi ile Ayd ediliyor. Türkiye
589 kişi ile Antalya yüz binlerle ifade çları, organ
yer aldı. Bursa ilini n kişilerin sayıları ndu. Araştırma sonu
e organ bağışı yapa n bağışında bulu olduğunu
Gelişmiş ülkelerd kişi orga ın tem ini”
Bu çalışma için öğrencilerinize kampanyalarını hazırlarken 13 343 ışın
rı arasında toplam “organ ve doku bağ
2002 - 2005 yılla en önemli sorunun
etlerinde yaşanan
ve doku nakli hizm
yardımcı olması amacıyla aşağıda yer alan Dereceli Puanlama Anahtarı gösteriyor.

öğrencilerin görebileceği bir yere asılır. Öğrenciler kendi çalışmalarını ORGAN BAĞIŞI ARTMAZSA ÖLÜMLER ARTACAK
değerlendirmek için Dereceli Puanlama Anahtarı’nı ve Kontrol Listesi’ni 7 – 10 Nisan tarihleri arasında gerçekleşen
Belek’teki Organ Bağışı ve Kullanımı Sem-
olduğu açıklandı. Akdeniz Üniversitesi Tıp
Fakültesi Organ Nakli Ünitesi Başkanı Doç. Dr.
Alper Demirbaş, beş yıl içinde yeterli organ bağışı

kullanabilir. pozyumu’nda, bağış yetersizliği nedeniyle her

yıl diyaliz hastalarının yüzde 10’unun hayatını
gerçekleşmediği takdirde, diyalize mahkûm yaşayan
30 000 böbrek hastasının büyük bölümünün hayatını

Öğrencilerin Ders Kitabı’nın 56. sayfasında yer alan gazete kaybettiği açıklandı. Sağlık Bakanlığı, Akdeniz
Üniversitesi, Başkent Üniversitesi ve Türkiye
kaybedeceğini belirtti. Bunları da sırasıyla karaciğer,
kalp, pankreas ve akciğer hastalarının izleyeceğini

haberlerini okuyarak bu haberler hakkındaki düşüncelerini paylaşmaları Organ Nakli Derneğinin ev sahipliğinde düzenlenen
sempozyumda ülkemizde organ bağışının yetersiz
açıkladı.

sağlanır. Haberler okunduktan sonra öğrenciler, organ bağışının önemini 56

vurgulamaları amacıyla Ders Kitabı’ndaki “Haberleri Tartışalım” adlı

13. Etkinlik’e yönlendirilir. DERECEL‹ PUANLAMA ANAHTARI (Kampanya Hazırlama)

Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı, öğrencilerinizin planladıkları kampanyaları

değerlendirmeniz için hazırlanmıştır. Bu anahtar, aynı zamanda değerlendirme yaparken hangi
ölçütlere dikkat edeceğiniz konusunda da size bilgi verecektir.

Grubun Adı: Alınan Puan:

Grubun Ödevi Sunduğu Tarih:

Performans Ölçütler ve Ölçüt Tanımlamaları

Düzeyi Kampanya Adı
Çok ‹yi
Kampanyanın adı, konuyu ve amacını tam olarak yansıtmakta.
- 4 puan -
‹yi
Kampanyanın adı, konuyu ve amacını genel anlamda yansıtmakta.
- 3 puan -
Orta
Kampanyanın adı, konuyu ve amacını az yansıtmakta.
- 2 puan -
Geliştirilmeli
Kampanyanın adı, konuyu ve amacını hiç yansıtmıyor.
- 1 puan -
Slogan
Çok ‹yi
Kampanyayı bütünüyle ifade eden uygun bir slogan var.
- 4 puan -
‹yi
Kampanyanın büyük bir kısmını ifade eden uygun bir slogan var.
- 3 puan -
Orta
Kampanyanın çok az bir kısmını ifade eden ve yeteri kadar uygun olmayan bir slogan var.
- 2 puan -
Geliştirilmeli
Kampanyayı ifade etmeyen bir slogan var.
- 1 puan -
‹çerik
Çok ‹yi
Kampanyanın içeriği tamamen konu ile ilgili.
- 4 puan -
‹yi
Kampanyanın içeriğinin büyük bir bölümü konu ile ilgili.
- 3 puan -
Orta
Kampanyanın içeriğinin küçük bir bölümü konu ile ilgili.
- 2 puan -
Geliştirilmeli
Kampanyanın içeriği konu ile ilgili değil.
- 1 puan -
Kampanyada Kullanılan Yazılı ve Görsel Materyaller
Çok ‹yi Kampanyada kullanılan resim, grafik gibi görsel materyallerin tamamı konuyla ilgili. Yazılı
- 4 puan - ve görsel materyaller arasında tam bir uyum var.
‹yi Kampanyada kullanılan resim, grafik gibi görsel materyallerin çoğu konuyla ilgili. Yazılı ve
- 3 puan - görsel materyallerin çoğu birbiriyle uyumlu.
Orta Kampanyada kullanılan resim, grafik gibi görsel materyallerin çok azı konuyla ilgili. Yazılı ve
- 2 puan - görsel materyallerin çok azı birbiriyle uyumlu.
Geliştirilmeli Kampanyada kullanılan resim, grafik gibi görsel materyallerin hiçbiri konuyla ilgili değil.
- 1 puan - Yazılı ve görsel materyaller arasında uyum yok.
Kampanyanın Hayata Geçirilmesi
Çok ‹yi Grup üyeleri işbirliği ile kampanyayı hayata geçirmek için gerekli olan çalışmaların hepsini
- 4 puan - titizlikle sürdürdü.
‹yi Grup üyeleri işbirliği ile kampanyayı hayata geçirmek için gerekli olan çalışmaların çoğunu
- 3 puan - titizlikle sürdürdü.
Orta Gruptaki birkaç kişi kampanyayı hayata geçirmek için gerekli olan çalışmaların çok azını
- 2 puan - titizlikle sürdürdü. Bazı zamanlarda kampanya ile ilgili sorunlar yaşandı.
Geliştirilmeli Gruptaki birkaç kişi kampanyayı hayata geçirmek için gerekli olan çalışmaları sürdürmeye
- 1 puan - çalıştı ve kampanya amacına ulaşmadan bitti.

56
 Genişletme Aşaması
Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
Vücudumuzda Sistemler

Okuduğumuz gazete haberleri ile ilgili düşüncelerimizi, aşağıdaki etkinliği yaparak 13.Etkinlik: Haberleri Tartışalım
arkadaşlarımızla paylaşalım.
(Önerilen süre: 20 dk.)
13. Etkinlik Haberleri Tart›flal›m
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m

Bunlar› Yapal›m Bu etkinliğin amacı organ bağışının önemi konusunu öğrencilerin

• Sınıfımızda altı grup oluşturalım.
• Aşağıdaki şapkalardan birini seçelim.
altı farklı bakış açısıyla değerlendirmelerini sağlamaktır. Öğrencilerin
• Okuduğumuz haberleri flapkamızın renginin ifade ettiği bakış açısına uygun olarak fikirlerini ifade etmeleri için cesaretlendirilmelerine özen gösterilir.
tartışalım.
Öğrenciler şapkaların renginin ifade ettiği bakış açısına uygun olarak
Duygusalız. Okuduğumuz haberlerin bizde uyandırdığı sevinç,
merak, öfke, üzüntü gibi duyguları anlatırız. okudukları haberler hakkında tartışırlar.

Derleyip toparlarız. Haberlerde yer alan durumları özetler,

bunların ne gibi sonuçlar doğuracağını ortaya koyarız. Kırmızı şapka: Duygusal şapkadır. Öğrenciler düşüncelerini
okudukları haberlerin kendilerinde uyandırdığı sevinç, merak, öfke,
‹yimseriz. Okudu¤umuz haberlerin olumlu taraf›n› görürüz.
üzüntü vb. duyguları ifade edecek şekilde yönlendirilir.

Tarafsızız. Okuduğumuz haberdeki organ bağışı ile ilgili net

bilgileri, araştırmaları ve kanıtlamış verileri ortaya koyarız.
Mavi şapka: Derleyip toparlayıcı şapkadır. Öğrenciler haberlerde
yer alan durumları özetler, bunların ne gibi sonuçlar doğuracağını
ortaya koyacak şekilde yönlendirilir.
Kötümseriz. Haberlerde yer alan tehlikeleri ve riskleri açıklar,
haberlerin kötümser taraflarını ele alırız.

Yenilikçi ve yaratıcıyız. Gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini

Sarı şapka:
şapka: İyimser şapkadır. Öğrenciler okudukları haberlerde
düşünmeden Türkiye’de ve dünyada organ bağışını artırmak için
yapılabilecek yaratıcı fikirleri ortaya koyarız.
yer alan avantajları ve yararları açıklarlar.
• Tartışmamız›n sonucu ulaştığımız görüş ve önerilerimizi rapor hâline getirelim.
• Ulaştığımız sonuçları aram›zdan bir sözcü seçerek arkadafllar›m›zla paylaşalım.
Sonuca Varal›m Beyaz şapka: Tarafsız şapkadır. Öğrenciler okudukları haber-
• Organ bağışının Türkiye’deki durumunu araflt›ral›m.
• Organ bağışının toplumsal önemi nedir?
lerdeki organ bağışı ile ilgili net bilgileri, araştırmaları ve kanıtlanmış
• Organ bağışının önemini vurgulayan, organ bağışına yönlendirici slogan ve poster
hazırlayarak bunlar› okul panosunda sergileyelim.
verileri ortaya koyacak şekilde yönlendirilirler.

57
Siyah şapka: Kötümser şapkadır. Öğrenciler haberlerde yer
alan tehlikeleri ve riskleri açıklayacak, haberlerin olumsuz taraflarını
KONTROL LİSTESİ (Kampanya Hazırlama) ele alacak şekilde yönlendirilir.

Aşağıdaki kontrol listesi, hazırladığınız çalışmayı

değerlendirmek için hazırlanmıştır. Bu liste aynı zamanda
kampanyanızı planlarken ve hayata geçirirken hangi
ölçütlere dikkat edeceğiniz konusunda size bilgi vermektedir.
Bu listeyi, kampanyanızı yaptıktan sonra grubunuz için (X)
işareti koyarak doldurunuz.
Grubun Adı:
ÖLÇÜTLER
Kampanyamızın adını belirledik.
Yeşil şapka: Yenilikçi ve yaratıcı şapkadır. Öğrenciler
gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini düşünmeden Türkiye’de ve dünyada
organ bağışını artırmak için yapılabilecek yaratıcı fikirleri ortaya
koyacak şekilde yönlendirilir.
Etkinlik sonucunda öğrencilerin, hazırladıkları posterleri sınıf ve
okul panolarında sunmaları sağlanır. “Organ bağışının toplumsal önemi
nedir?” sorusunun cevabı üzerinde sınıfta bir tartışma ortamı yaratılır.
Evet Hayır

Kampanyayı ifade edecek uygun bir slogan bulduk.

Kampanyamız için konuyla ilgili araştırma yaptık.

Araştırmalarımızdan elde ettiğimiz bilgileri grup

arkadaşlarımızla paylaştık.

Kampanyamızın çok sayıda kişiye ulaşması için yaratıcı

fikirler öne sürdük.

Yaratıcı fikirlerimizden konumuza uygun olduğunu

düşündüğümüz bir tanesini kampanyamızda kullanmaya
karar verdik.

Kampanyada kullanacağımız yazılı materyalleri hazırladık.

Kampanyada kullanacağımız görsel materyalleri

hazırladık.

Kampanyada kullandığımız yazılı ve görsel materyalleri

okulumuzun uygun yerlerine astık.

Grup arkadaşlarımızla kampanyamızı uygulayabileceğimiz

bir plan hazırladık.

Kampanya planımıza bağlı kalarak titizlikle çalıştık.

57
 Etkinlik sonrasında Ders Kitabı’nın 58. sayfasında yer alan
organ bağışı ile ilgili bazı soruları ve cevaplarını içeren bölümü
okuyarak bulabiliriz. “Hayata Yeniden Merhaba Diyemezsiniz Ama
Dedirtebilirsiniz” başlıklı bölüm okutulur. Sayfada yer alan “Doku ve
Organ Bağış Belge”si öğrencilere inceletilir. Organ bağışı konusu ile
Atatürk’ ün millî birlik ve beraberliğe ve toplumsal dayanışmaya verdiği
önem farklı örneklerle ilişkilendirilir.
Aşağıda doku ve organ bağışı belgesi bu konuyla ilgilenen
öğrencilere daha yakından inceletilebilir.
33. Etkinlik :
34. Etkinlik : 36
37. s.
58
Öğrencilerin organ bağışının önemini fark edebilmeleri için
Çalışma Kitabı’ndaki “Organ Bağışının Önemi” adlı 36. Etkinlik’i
yapmaları sağlanır.
36. Etkinlik: Organ Bağışının Önemi
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin organ bağışının önemini
vurgulamalarını sağlamaktır. Bunun için etkinlikte yer alan metin
öğrencilere okutulur ve metne ait soruları tartışarak cevaplamaları
sağlanır.
Öğrencilerden gazete veya dergilerden organ bağışının önemini
vurgulayan farklı haberler bularak sınıf panosunda arkadaşları ile
paylaşmaları istenebilir.
58
HAYATA YEN‹DEN MERHABA D‹YEMEZS‹N‹Z AMA DED‹RTEB‹L‹RS‹N‹Z
Organ nakline ihtiyacı olan insanların yeniden hayata dönmesini sağlayan organ bağışı ile
ilgili bazı soruların cevaplarını aşağıdaki bölümü okuyarak bulabiliriz.
Organ Bağışı Nedir? Kişinin hayatta iken kendi
iradesi ile ölümünden sonra doku ve organlarının
başka bir insanın tedavisi için kullanılmasına izin
vermesidir. Organ bağışı, görmeyen bir insanın
görmesini ya da hayatını diyaliz cihazına bağlı
olarak sürdüren bir böbrek hastasının hayata
dönmesini sağlar.
Hangi Organlar Bağışlanabilir? Sağlıklı her organ
bağışlanabilir. Ülkemizde, kalp, akciğer, böbrek,
karaciğer ve pankreas gibi organlar; kalp kapağı,
gözün kornea tabakası, kas ve kemik iliği gibi
dokular başarıyla nakledilebilmektedir.
Organ Bağışını Kimler Yapabilir? Organ bağışı
ile ilgili yasa gereği, organ bağışı yapılabilmek
için 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir. Bu
35. Etkinlik :
isteğin tanıklar huzurunda sözlü ve yaz›l› olarak
yapılması ve ayrıca bunun doktor tarafından
onaylanması gerekir. Organ bağışında bulunmak
isteyen kişi yanda görülen “Doku ve Organ Bağış
Belge”sini doldurur ve bu belgeyi bir kimlik gibi
sürekli yanında bulundurur.
Organ Nakli Nedir? Görev yapmayacak durumda olan veya hastalık sonucu bedenimize
zararlı hâle gelen bir organın yerine sağlam bir organın nakledilmesi işlemine organ nakli denir.
Organ nakli, canlı veya beyin ölümü gerçeklemiş kişilerden alınan organlarla yapılır. Canlı
kişilerden organ nakli, organ veren kişinin yaşamını riske sokmayacak flekilde gerçeklefltirilir.
Dayanışma ve yardımlaşma milli birlik ve
beraberli¤in güçlenmesi için gereklidir. Milletimizin
toplumsal ba¤lar›n›n güçlenmesini sağlar. Atatürk’ün
“Millet ve biz yok, birlik hâlinde millet var. Biz ve millet
ayrı ayrı şeyler değiliz. Ve şunu kati olarak söyleyeyim
ki bir millet, varlığı ve bağımsızlığı için her şeye girişir
ve bu gaye uğrunda her fedakârlığı yaparsa muvaffak
olmaması mümkün değildir. Elbette muvaffak olur.
Muvaffak olamaz ise o millet ölmüş demektir. Şu hâlde
millet yaşadıkça ve her türlü fedakârlıkta bulundukça
muvaffak olamaması hatıra gelmez ve böyle bir
şey söz konusu olamaz.” sözünde de belirttiği gibi
toplumun bütün fertlerinin daima dayanışma içinde
olmaları gerekir. Bir toplumun ilerleyip gelişebilmesi ve
sağlıklı olarak ayakta durabilmesi için bu kaçınılmaz
bir şarttır. Organ bağışı da toplumsal dayanışmaya ve
yardımlaşmaya en güzel örnektir.
36. Etkinlik : Organ Ba¤›fl›n›n Önemi
F. C., ölümünden sonra befl kişiye can verdi. F. C.nin böbreği ile karaciğeri iki hastaya
nakledilirken diğer böbreği ile korneaları ise nakledilecek hastaları bekliyor. F.C.nin
organları, organ nakli bekleyen beş kişiyi daha hayata bağlayacak.
Yukarıdaki haber metnini F.C.nin yakınlarının, organ bağışı bekleyen hastaların ve
hasta yakınlarının yaşadıklarını düşünerek organ bağışının önemini vurgulayan cümlelerle
tamamlayalım.
F.C. öldü ama organları başka insanları
F.C.nin yakınları için: ....................................................................................................
yaşatıyor. Bu da yakınlarının acısını azaltır.
.............................................................................................................................................
Organ bağışı bekleyen hastalar için: Sağlıklarına kavuşmalarını sağlayan
.................................................................................
F.C.’ye minnet duyuyorlardır.
............................................................................................................................................
Bu olay onları sevdikleriyle yeniden sağlıklı
Hasta yakınları için: ............................................................................................................
günlere kavuşturduğu için mutlulardır.
.............................................................................................................................................
37
 Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
Sağlık Sorunlarıyla Birlikte Yaşamak
Âfl›k Veysel (Veysel fiATIRO⁄LU)
Âşık Veysel, 1894 yılında Sivas’ın
Şarkışla ilçesine bağlı Sivrialan köyünde
dünyaya gelir. O yıllarda Sivas yöresinde,
çiçek hastalığı çok yaygındır. Veysel’in iki kız
kardeşi de hayatlarını bu hastalık sebebiyle
kaybetmiştir. Veysel de bu hastal›¤a
yakalanarak yedi yafl›nda gözlerini kaybeder.
Yaflanan bu olay, bütün aileyi üzerken Veysel
de gittikçe içine kapan›r.
Veysel’in babası şiire meraklıdır.
Veysel’i, ona halk ozanlarından şiirler okuyup
ezberleterek avutmaya çalışır. Yörenin
ozanları da zaman zaman onların evine
uğrayıp saz çalmaktadırlar. Sonunda Veysel,
bir uğraşı olması için saz çalmayı öğrenmeye
başlar.
Âşık Veysel, ilk saz derslerini arkadaşı
Âşık Alâ’dan alır. Saz sayesinde körlüğünü
biraz olsun unutur. Kendisini bu işe iyice verir.
Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan,
Emrah, Dadaloğlu gibi halk şairlerinden
etkilenir. Zamanla türkü yorumunda ve saz
çalmakta ustalaşır.
1931 yılında, Sivas Lisesinde edebiyat
öğretmeni olan Ahmet Kutsi Tecer ve
arkadaşları Halk Şairleri Bayramı’nı düzenler.
Bu etkinlik Veysel’in hayatında bir dönüm
noktası olur. Âşık Veysel, o güne kadar usta
7. Alternatif Etkinlik:
“Çevrenizdeki insanların sağlık sorunları nelerdir?”, “Çevrenizde
Vücudumuzda Sistemler sağlık sorunları olmasına rağmen toplumsal görevlerini devam ettiren
bireyler var mı?”,“Yaşadıkları sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda
şairlerin şiirlerini çalıp söylemiştir. Burada görevlerini devam ettiren böyle bireyler için neler düşüyorsunuz?”,“
ise Halk Şairleri Bayramı’na katılan bütün
şairler, kendilerine ait olan Cumhuriyet ve Böyle kişilere nasıl davranmamız gerekir?” vb. sorular sorularak
Gazi Mustafa Kemal konulu şiirleri söylerler.
Âşık Veysel’in gün ışığına çıkan ilk şiiri de öğrencilerin konuya ilgisi çekilir.
burada söylediği “Atatürk’tür Türkiye’nin
ihyası” dizesiyle başlayan şiir olur.
Sivrialan’ın bağlı olduğu Ağacakışla
kazası müdürü Ali Rıza Bey, Veysel’in
Tartışmanın ardından “Duyarlılık” adlı 7. Alternatif Etkinlik
bu destanını çok beğenir ve Ankara’ya
göndermeyi düşünür. Âşık Veysel, Ankara’ya
öğrencilere yaptırılabilir.
kendisi gitmek ister ve arkadaşı ‹brahim ile
birlikte üç ay boyunca yürüyerek Ankara’ya
ulafl›r.
Veysel, Ankara’ya, destanını Atatürk’e
okumak hevesiyle gitmiştir. Ancak bu fırsatı
elde edemez. Destanı, Hâkimiyet-i Millîye
(Ulus) gazetesinde yayımlanır. Bu olaydan
7. Alternatif Etkinlik: Duyarlılık
sonra Anadolu’yu şehir şehir dolaşır ve
şiirlerini sazıyla seslendirmeye devam eder.
köy enstitülerinde saz ve halk türküleri
Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin sağlık sorunları olmasına rağmen
dersleri verir. Türkiye Büyük Millet Meclisi,
1965 yılında özel bir kanunla Âşık Veysel’e
toplumsal görevlerini devam ettiren insanlar hakkındaki düşüncelerini
“Ana dilimize ve millî kültürümüze yaptığı
katkılar” sebebiyle 500 lira maaş bağlar.
kendi cümleleri ile ifade etmelerini sağlamaktır.
Veysel, 21 Mart 1973 tarihinde, doğduğu
köy olan Sivrialan’da, sonradan adına müze
olarak düzenlenmiş evde hayata gözlerini
yumar.
Öğrencilere Ders Kitabı’nın 59. sayfasında yer alan fotoğraf
Âşık Veysel’in adına Şarkışla’da her yıl inceletilir ve “Kardeşim” adlı şiir okutulur. “Âşık Veysel, şiirinde ne
bir şenlik düzenlenmektedir. Şiirleri, Deyişler
(1944), Sazımdan Sesler (1950) ve Dostlar anlatmak istemektedir?” sorusu öğrencilere sorulur. Ardından Âşık
Beni Hatırlasın (1970) isimli kitaplarında
toplanmış ve eserleri, ölümünden sonra,
Bütün Şiirleri adıyla yeniden yayımlanmıştır.
Veysel’in hayat hikâyesini anlatan yazı okutulur ve metinle ilgili
aşağıdaki sorular öğrencilere sorulabilir:
Kardeflim
Beni hor görme kardeşim. • Âşık Veysel bu sağlık sorunu ile nasıl mücadele etmiştir?
Sen altınsın ben tunç muyum? • Âşık Veysel’in toplum için yaptığı çalışmalar nelerdir? Bu çalışma-
Aynı vardan var olmuşuz. ları niçin yapmış olabilir?
Sen gümüşsün ben sac mıyım?
....
• Âşık Veysel’in hayat hikâyesinden neler öğrenebiliriz?
Öğrencilerin sağlık sorunları olmasına rağmen toplumsal
59 görevlerini devam ettiren bireyleri takdir etmelerini ve anlayışlı
olmalarını sağlamak amacıyla Ders Kitabı’ndaki “Ben de Olabilirdim”
adlı 14. Etkinlik öğrencilere yaptırılır.
Duyarl›l›k

Aşağıdaki cümlelerde eksik bırakılmış bölümleri

kendi cümlelerimizle tamamlayalım.

• Sağlık sorunlarıyla birlikte yaşayan insanları takdir

ederim çünkü ..............................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................

• Sağlık sorunlarıyla birlikte yaşayan insanlara karşı

anlayışlı olurum çünkü..............................................
...................................................................................
...................................................................................
...................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................
....................................................................................

59
 14.Etkinlik: Ben de Olabilirdim
(Önerilen süre: 20 dk.)
Bu etkinlik için öğrenciler gruplara ayrılır ve her grubun etkinlikteki
bir konuyu seçerek hazırlanmaları sağlanır. Araştırmalarını yaparak
hazırlanan gruplara sunumları yaptırılır. Sunumların ardından “Sonuca
Varalım” bölümünde yer alan sorular tüm sınıfın katılımıyla tartışılır.
AIDS, lösemi ve böbrek hastaları, fiziksel engelliler veya kalıtsal
hastalıkları olan insanlar sağlık sorunlarıyla yaşadığı ve onların da
toplumdaki diğer insanlarla birlikte rahatça çalışabilme ve toplumsal
hayata katılmaya haklarının olduğu vurgulanmalıdır. “Herhangi bir
sağlık sorunu olan ve toplumsal görevlerini yerine getiren kişilere
onları takdir ettiğimizi nasıl belirtebiliriz?” sorusu öğrencilere sorularak
tartışmaları sağlanır.
Bu kişilerin hem toplumsal görevlerini yerine getirmeleri hem de
sağlık sorunlarıyla ilgilenebilmeleri için ne gibi toplumsal düzenlemeler
yapılabileceği tartışılır. Sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda görevlerini
yerine getiren bu kişilere yardımcı olmamız ve onlara hak ettikleri
anlayışı göstermemiz gerektiği vurgulanır.
Öğrencilerinizin yakın çevrelerinde sağlık sorunlarına rağmen
toplumsal görevlerini devam ettiren bireyler varsa onlardan izin alarak
röportaj yapmaları ve bu kişinin hayat hikâyesini anlatan bir yazı
hazırlamaları istenebilir. Etkinliğin ardından Çalışma Kitabı’ndaki
“Okuma Parçası ”adlı 37. Etkinlik yaptırılır.
37. Etkinlik: Okuma Parçası
“Helen Keller’ın Örnek Alınası Yaşam Öyküsü” başlıklı parça
öğrencilere okutulur. Parçaya ait sorular öğrencilere cevaplatılır.
Değerlendirme Aşaması
• Kendimizi Değerlendirelim” Soruları
Öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için konu bitimindeki
soruların cevaplarını defterlerine yazmaları sağlanır. Bu sorulara
aşağıdaki cevapların verilmesi beklenmektedir. Verilen cevaplardaki
eksik ve yanlışların giderilmesi için öğrenciler Ders Kitabı’ndaki ilgili
sayfalara yönlendirilir.
• “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları
1. Öğrencilerin verdiği uygun yanıtlar kabul edilir. Öğrencilerin
vücudumuzda gerçekleşen herhangi bir olayı seçerek bu olayın
gerçekleşmesi için hangi sistemlerimizin birlikte ve uyumlu
çalıştığını belirtmeleri yeterlidir.
2. Sigara ve alkol gibi bağımlılık yapan maddeler sindirim bozuklukları,
bağırsak, böbrek, karaciğer, kalp ve damar hastalıklarına, gırtlak ve
akciğer kanserine, görme bozukluğu ve dikkat dağınıklığına sebep
olabilir. Bağımlılık yapan maddeler, sistemlerimizin sağlığını
dolayısıyla sağlığımızı etkiler.
3. Öğrenciler bu soru için farklı çizelge ve/veya grafikler hazırlayabilir.
Örnek çizelge ve sütun grafikleri yanda verilmiştir. Bu grafik ve
çizelgeleri öğrencilerin okumasını sağlamak için “En çok organ
bağışı hangi yıl yapılmıştır?”, “2005 yılında en fazla sayıda kişinin
bağış beklediği organ hangisidir?” vb. sorular sorulabilir.
60
Âşık Veysel’in hayat hikâyesi, sağlık sorunları olmasına rağmen toplumsal görevlerini
yerine getiren insanlara güzel bir örnektir. Bizler de “Ben de Olabilirdim” etkinliğini yaparak
sağlık sorunları bulunan insanların hayatlarını anlamaya çalışalım.
14. Etkinlik
Sorgulayal›m, Araflt›ral›m
Ben de Olabilirdim
Bunlar› Yapal›m
• Gruplar oluşturalım.
• Aşağıdaki konulardan birini seçerek hazırlanalım.
1. Konu: Âşık Veysel görme engeline yenilmemiş ve çalışmaya üretmeye ömrü
boyunca devam etmiştir. Toplumumuzda Âşık Veysel gibi sağlık sorunlarıyla
birlikte görevlerini devam ettiren birçok insan vardır. Biz de sağlık sorunlarıyla
birlikte toplumda görevlerini devam ettiren bir kişinin hayatını anlatan bir yazı
hazırlayalım.
2. Konu: Yakın çevremizdeki bireylerde görülen sağlık sorunlarının çeşitleri, görülme
sıklığı ve bu sorunlara sahip kişilerin yaş grupları hakkında araştırma yapalım.
Araştırma sonuçlarımızı tablo veya grafik kullanarak sunalım.
3. Konu: Ülkemizde ve yaşadığımız çevrede sağlık sorunları bulunan insanlar için
ne tür çalışmalar yapılmaktadır? Araştıralım ve araştırma sonuçlarımızı
arkadaşlarımıza sunalım.
Sonuca Varal›m
• Sağlık sorunlarına (AIDS, lösemi ve böbrek hastal›¤› veya fiziksel engelliler vb.)
ra¤men toplumda görevlerini devam ettiren bireyleri takdir ettiğimizi onlara nasıl
gösterebiliriz?
• Kişisel ve toplumsal olarak böyle bireylere, anlayışlı olduğumuzu nasıl gösterebiliriz?
37 • Sağlık sorunu olan bireylere kişisel ve toplumsal olarak ne gibi yardımlarda
38. s.
bulunulabilir?
AIDS, lösemi ve
böbrek hastal›¤ı, fiziksel
engeli veya kalıtsal
hastalıkları olan insanlar
sağlık sorunlarıyla ya-
şamaktadır. Bizler,
onların da toplumdaki
diğer insanlarla birlikte
rahatça çalışabilme ve
toplumsal hayata katılma
haklarının olduğunu bil-
meliyiz. Herhangi bir
sağlık sorunu oldu¤u
hâlde toplumsal görev-
lerini yerine getiren kişilere,
onları takdir ettiğimizi her zaman göstermeliyiz. Bu kişilerin hem toplumsal görevlerini
yerine getirmeleri hem de sağlık sorunlarıyla ilgilenebilmeleri için gereken toplumsal
düzenlemelerin yap›lmas›na çal›flmal›y›z. Sağlık sorunlarıyla birlikte toplumda görevlerini
yerine getiren bu kişilere yardımcı olmalı ve onlara hak ettikleri anlayışı göstermeliyiz.
60
37. Etkinlik : Okuma Parças›
Helen Keller’in Örnek Al›nas› Yaflam Öyküsü
Helen Keller (Helın Kelır), 1880 yılında ABD’nin
Tuscumbia (Taskambiya) şehrinde doğduğu zaman
son derece sağlıklı bir bebekti. On sekiz aylık oluncaya
kadar da ciddi bir sağlık problemi yaşamadı. Ancak iki
yaşını doldurmasına birkaç ay kala ateşli bir hastalık
geçirdi. Bu hastalığın sonunda hayati tehlikeyi atlatmış
ancak yaşamı tümüyle değişmişti. Geçirdiği hastalık
onu konuşma, görme ve işitme engelli yapmıştı.
Helen’›n hayatı, 1887 yılının mart ayında, henüz
yirmi yaşında olan Anne Sullivan (En Salivın)’dan
ders almaya başlamasıyla birlikte yeniden değişmeye
başladı.
Öğretmen Anna Sullivan, yedi yaşına girmek üzere
olan Helen’a önce harfleri öğretti. Bu çocukta müthiş
bir öğrenme isteği vardı. Yenilgiyi kabul etmiyor ve
öğrenmek için büyük bir gayret sarf ediyordu. Alfabeyi
kısa sürede öğrendi. Ardından elini kullanarak yazmaya
ve görme engelliler için hazırlanmış yazıları okumaya
başladı.
On yaşına geldiğinde, Norveç’te yaşayan işitme
ve görme engelli bir kızın konuşmayı başardığını öğrendi. Bunu kendisinin de başarabileceğine
olan inancı sebebiyle Bayan Sarah Fuller (Sera Foler)’den konuşma dersleri aldı ve bir süre sonra
konuşmaya başladı.
Helen, asla yılmıyordu. Şimdi onun önünde yeni bir hedef vardı. Üniversitede okumayı çok
istiyordu. Sonunda edebiyat fakültesine girerek buradan mezun oldu.
Bütün bu mücadeleleri sırasında görme engelli olmayanların da çoğu zaman “görmeden”
yaşadıklarını fark etti. O, parmak uçlarıyla hissederek yaşarken fiziksel engelleri olmadığı hâlde
“görmeden ve duymadan” yaşayanlara şöyle sesleniyordu:
“Yalnız üç gün daha görebileceğinizi düşünün. Bütün ayrıntıları nasıl gördüğünüzü
anlayacaksınız. Üç gün daha işitebileceğinizi düşünün. Her bir sesin, her bir notanın nasıl özlemle
ruhunuza dolduğunu fark edeceksiniz. Yaşanacak üç gününüz kaldığını düşünün. Hayatınızın tüm
saniyelerini, özlemle yaşadığınızı hissedeceksiniz.”
Birçok kitap, makale ve biyografi yazan Helen Keller, etkinlikleri ve çalışmaları sebebiyle
defalarca üstün hizmet ödülü ve çeşitli üniversitelerden fahri doktora aldı. Hayat hikâyesini “Benim
Yaşam Öyküm” adını verdiği kitabında anlattı. Bu kitap elliden fazla dile çevrildi. Bir yandan yazılarını
yazarken bir yandan da Amerika Görme Engelliler Derneği ve Dünya Körler Birliği adına ülke ülke
dolaşarak konferanslara katıldı. Bu kuruluşlar için yardım topladı. Beş kıtada otuz beş ülkeyi dolaştı
ve gittiği yerlerdeki milyonlarca görme engelliye yaşama sevinci götürdü.
1968 yılında hayata gözlerini yumdu. Senatör Lister Hill (Lister Hil)’in şu sözleri Helen Keller’›
çok güzel tanımlıyor: “O ölmedi, yaşamaya devam edecek. Helen Keller, hiç ölmemek üzere
doğmuş, az rastlanan, ölümsüz isimlerden birisidir. Tüm dünyaya, cesaret ve inancın sınırları
olmadığını gösteren bu kadının kitapları okunduğu, öyküleri anlatıldığı sürece o yaşayacak.”
Nuray Bartoschek, Bütün Dünya Dergisi (Yeniden düzenlenmiştir.)
Aşağıdaki soruları okuma parçasına göre cevaplayınız.
1. Helen Keller sağlık sorunlarıyla nasıl mücadele etmiştir? Bu sorunlar› ne ile aflm›flt›r?
.................................................................................................................................................
1. Başarabileceğine inancı ve yılmadan çalışarak mücadele etmiştir. Öğrenme
2. Helen Keller neden topluma yönelik çal›flmalar yapm›fl olabilir?
isteği, gayreti ve yaşama sevinci ile aşmıştır.
.................................................................................................................................................
2. Görme engeli olan insanlara yaşama sevinci aşılamak cesaretle ve inanarak
3. Helen Keller’ın, sağlık sorunlarına rağmen başarılı bir hayat geçirmiş olmasının altında yatan
engelleri aşabileceklerini göstermek için yapmış olabilir.
sebep nedir?
3. Cesareti, inancı, öğrenme isteği, yılmaması, gayreti, yaşama sevinci...
.................................................................................................................................................
4. Yılmadan
4. Helen’in hayat ve gayretle
hikâyesinden çalışırsak aşılamayacak engel yoktur.
neler ö¤renebiliriz?
.................................................................................................................................................
38 Öğrencilerden gelen farklı ve uygun cevaplar kabul edilir.
 a) 2005 yılında organ bağışı bekleyen toplam 11.004 kişi vardır.
Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
Vücudumuzda Sistemler 2005 yılında toplam 6224 kişi organlarını bağışlamıştır. Bu sayı
hastaların organ nakil ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir.
Kendimizi De¤erlendirelim

Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m. b) Bu soruya her öğrencinin cevabı farklı olacaktır. Bu soru
1. Vücudumuzdaki tüm sistemler birlikte ve uyumlu olarak nas›l çalış›r? Bir örnek
vererek açıklayalım. öğrencilerin kendilerini organ bağışı bekleyen bir kişinin yerine
2. Bağımlılığa sebep olan maddeler vücudumuzdaki sistemleri nasıl etkiler?
Aç›klayal›m.
koyabilmeleri amacıyla hazırlanmıştır.
3. “Organ nakli çalışmalarında verimliliği artırmak ve adaletli dağıtımı sağlamak
amacıyla kurulan Ulusal Organ Nakli ve Doku Nakli Koordinasyon Merkezinde
çalışıyorsunuz. Sizden ülkemizde organ bağışının önemini vurgulamak ve organ c) Öğrencilerin hazırladığı uygun sloganlar kabul edilir. Sloganlar
bağışını arttırmak için ekibinizle bir kampanya düzenlemeniz istendi. Yaptığınız
araştırmalar sonucunda 2005 y›l›nda Türkiye’de 6501 kişinin böbrek, 3635 kişinin sınıf ve okul panolarında sergilenebilir.
kornea, 351 kişinin karaciğer, 191 kişinin kalp, 64 kişinin kalp kapağı, 65 kişinin
pankreas, 277 kişinin kemik iliği nakli için beklediğini ve Türkiye genelinde 2002
yılında 1073, 2003 yılında 984, 2004 y›l›nda 5062, 2005 y›l›nda 6224 kifli olmak
üzere toplam 13 343 kişinin organlarını bağışladığını belirlediniz.” 4.
Yukarıdaki sayısal verilere uygun bir çizelge haz›rlayal›m. Çizelgedeki verilerden
yararlanarak bir grafik çizelim. Çizelgedeki bilgilere göre afla¤›daki sorular› a. T.T. sağlık sorunu nedeniyle yılmadan çalışmaya ve üretmeye
cevaplayal›m.
a. • 2005 y›l›nda organ bağışı bekleyen toplam kaç kişi vardır?
devam etmiştir.
• 2005 y›l›nda organlarını bağışlayan kaç kişi vardır? Bu sayı hastaların organ
ihtiyacını karşılamak için yeterli midir?
b. Bu durumda organ bağışı bekleyen bir kişi olsaydınız neler hissederdiniz? b.
c. Organ ba¤›fl›n›n önemini vurgulayan bir slogan haz›rlayal›m.
1) Herhangi bir sağlık sorunu olan ve toplumsal görevlerini yerine
4. Üç Parmağ› ile Harikalar Yaratan Çocuk getiren böyle kişilere onları takdir ettiğimizi göstermeli, bu
‹zmir’de, halk arasında “kas erimesi” olarak bilinen hastalık sebebiyle yatağa
bağımlı yaşayan 15 yaşındaki T.T., yalnızca sağ elinin üç parmağını kullanabiliyor. T.T., kişilerin hem toplumsal görevlerini yerine getirmeleri hem de
üç parmağıyla bilgisayarda harikalar yaratıyor. Hastalığa iki yaşında yakalanan ve okula
alt›nc› sınıfta ara vermek zorunda kalan T.T., son iki yıldır yataktan kalkam›yor. sağlık sorunlarıyla ilgilenebilmeleri için gereken toplumsal
Solunum cihazına bağlı olarak yaş›yor ve midesine bağlanan hortumla besleniyor.
Konuşamıyor, yürüyemiyor, yemek yiyemiyor. Bilgisayarı, T.T.nin eli, kolu, ayağı ve tüm
düzenlemelerle ilgili elimizden gelen yardımı yapmalıyız.
dünyası. Hastalığına meydan okuyan T.T. 15 aydır tedavi gördü¤ü hastanenin sevgilisi
oldu. Bilgisayarda şarkı besteleyip resim çizen T.nin son çalışması ise “Pirinç Boyu”
Ayrıca öğrencilerin konuyla ilgili ürettikleri fikirler kabul edilir.
adını verdiği dergi oldu. Mizahi bir dil kullandığı dergide, hastane personelinden en son
haberler, şiir, resim, fıkra, duvar yazıları, güzel sözler ve hikâyeler yer alıyor.
Dergiyi bastıran belediye başkanı “Hastalığı sebebiyle engelli durumuna düşmüş 2) Öğrencilerin konuyla ilgili ürettikleri fikirler kabul edilir.
bir insanın üç parmağıyla neler yapabileceğini gördük. T.T.nin Türkiye’ye örnek olması
gerekiyor.” dedi.

a. T.nin hayat hikâyesinden ç›karabilece¤imiz dersler nelerdir?

b. T. gibi sağlık sorunları ile hayat›n› sürdüren bireyler için;
1. Birey olarak biz neler yapılabiliriz?
2. Yakın çevremizde, okulumuzda, ilçemizde, ilimizde ve ülkemizde neler
yapılabilir?
Konu Biterken
Öğrencilerin konu sonunda anahtar kavramlara geri dönerek
61
burada yer alan kavramlar hakkında öğrendiklerini ifade etmeleri ve
bu bilgilerini konuya başlamadan önceki bilgileriyle karşılaştırmaları
Bağışı Beklenen 2005 Yılında Organ
Organlar Bağışı Bekleyen sağlanır. Çalışma Kitabı’nda yer alan “Ünite Sonu Değerlendirme
Kişi Sayısı Soruları” ev ödevi olarak verilir. Öğrencilerin birbirlerinin cevaplarını
böbrek 6501
kontrol etmeleri sağlanır ve sorular sınıfta cevaplanarak eksiği olan
kornea 3635
öğrencilerin cevaplarını düzeltmeleri sağlanır.
karaciğer 351
kalp 191
kalp kapağı 64
pankreas 65 Notlarım ve Düşüncelerim
kemik iliği 277
Toplam: 11 004

Bağış bekleyen ......................................................................................................................

kişi sayısı 6501
......................................................................................................................
böbrek

......................................................................................................................
3635
kalp kapağı

kemik iliği
karaciğer

......................................................................................................................
kornea
pankreas
kalp

......................................................................................................................
64 65 191 277 351
Organlar ......................................................................................................................
Organ Bağışlayan ......................................................................................................................
Yıllar
Kişi Sayısı
1073
2002 ......................................................................................................................
2003 984

2004 5062 ......................................................................................................................

2005 6224
13 343
......................................................................................................................
Toplam:

Organ bağışlayan ......................................................................................................................

kişi sayısı 6224
5062 ......................................................................................................................

......................................................................................................................
1073 984 ......................................................................................................................
Yıl
2002 2003 2004 2005

61
 Ünitemizi Özetleyelim
Ünitemizi Özetleyelim
Ünite bitiminde Ders Kitabı’ndaki “Ünitemizi Özetleyelim” bölümü Besinlerin, hücrelerimiz taraf›ndan kullan›labilecek kadar
Sindirim Sistemi
öğrencilere inceletilerek öğrencilerin üniteye ait kavramlar arasındaki küçük parçalara bölünerek kana geçiflini sa¤lar.

ilişkileri genel hatlarıyla görmeleri sağlanır. Daha sonra öğrencilere Sindirim Çeflitleri Organlar›
A¤›z
Sa¤l›¤›
Hastal›klar›
ünite için kendilerinin de bir özet hazırlamaları söylenir. Öğrenciler Fiziksel Yutak
Yemek borusu
Gastrit
Reflü
özetlerini farklı şekillerde hazırlamaya yönlendirilebilir. Bazı öğrenciler
Kimyasal

S ‹ S T E M L E R
Sindirime Mide
Ba¤›rsak flikâyetleri

özetlerini yazılı olarak ifade ederken bazıları üniteyle ilgili resim, şarkı, Yard›mc› Organlar ‹nce ba¤›rsak
Do¤ru beslenmek
Karaci¤er Enzim Kal›n ba¤›rsak Alkolden ve sigaradan
hikâye, oyun vb. hazırlayabilirler. Öğrencilerin hazırladıkları özetler Pankreas Anüs uzak durmak

kontrol edilerek gereken düzeltmeler yapılır. Beğenilen özetler sınıf Vücudumuzda oluflan at›k maddeleri
panosunda sergilenir. Boflalt›m Sistemi kan›m›zdan süzerek uzaklaflt›r›r.

Organlar› Hastal›klar› At›klar› Vücudumuzdan

Uzaklaflt›ran Organlar
Böbrek Böbrek yetmezli¤i
Deri
Tedavisi: Diyaliz,
Üreter
böbrek nakli Akci¤er
‹drar Kesesi Böbrek tafl›
Böbrek
Üretra Tedavisi: Tafl k›rma

V Ü C U D U M U Z D A
Karaci¤er

Kal›n ba¤›rsak

Vücudumuzdaki sistemlerin, birbiriyle

Denetleyici ve Düzenleyici Sistem uyumlu ve sorunsuz çal›flmas›n› sa¤lar.
Sinir Sistemi ‹ç Salg› Bezleri
Sinir hücreleri
Çevresel Pankreas Enzim
Hipofiz
Merkezî Böbrek üstü Hormon
Beyincik
Beyin Tiroit
Omurilik
so¤an› Efleysel bezler
Omurilik

Duyu Organlar›
Göz Lens
Kulak }
‹flitme Cihaz› Teknolojiye örnektir.
Deri D›flar›dan gelen uyar›lar, duyu organlar›nda bulunan almaçlar
Dil sayesinde, çevresel sinir sistemimizdeki sinirlerimiz arac›l›¤› ile
Burun beynimizdeki duyu merkezlerine iletilir.

62

62
 a) 2005 yılında organ bağışı bekleyen toplam 11.004 kişi vardır.
Vücudumuzdaki Sistemlerin Sa¤l›¤› ve Organ Ba¤›fl›
Vücudumuzda Sistemler 2005 yılında toplam 6224 kişi organlarını bağışlamıştır. Bu sayı
hastaların organ nakil ihtiyacını karşılamak için yeterli değildir.
Kendimizi De¤erlendirelim

Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m. b) Bu soruya her öğrencinin cevabı farklı olacaktır. Bu soru
1. Vücudumuzdaki tüm sistemler birlikte ve uyumlu olarak nas›l çalış›r? Bir örnek
vererek açıklayalım. öğrencilerin kendilerini organ bağışı bekleyen bir kişinin yerine
2. Bağımlılığa sebep olan maddeler vücudumuzdaki sistemleri nasıl etkiler?
Aç›klayal›m.
koyabilmeleri amacıyla hazırlanmıştır.
3. “Organ nakli çalışmalarında verimliliği artırmak ve adaletli dağıtımı sağlamak
amacıyla kurulan Ulusal Organ Nakli ve Doku Nakli Koordinasyon Merkezinde
çalışıyorsunuz. Sizden ülkemizde organ bağışının önemini vurgulamak ve organ c) Öğrencilerin hazırladığı uygun sloganlar kabul edilir. Sloganlar
bağışını arttırmak için ekibinizle bir kampanya düzenlemeniz istendi. Yaptığınız
araştırmalar sonucunda 2005 y›l›nda Türkiye’de 6501 kişinin böbrek, 3635 kişinin sınıf ve okul panolarında sergilenebilir.
kornea, 351 kişinin karaciğer, 191 kişinin kalp, 64 kişinin kalp kapağı, 65 kişinin
pankreas, 277 kişinin kemik iliği nakli için beklediğini ve Türkiye genelinde 2002
yılında 1073, 2003 yılında 984, 2004 y›l›nda 5062, 2005 y›l›nda 6224 kifli olmak
üzere toplam 13 343 kişinin organlarını bağışladığını belirlediniz.” 4.
Yukarıdaki sayısal verilere uygun bir çizelge haz›rlayal›m. Çizelgedeki verilerden
yararlanarak bir grafik çizelim. Çizelgedeki bilgilere göre afla¤›daki sorular› a. T.T. sağlık sorunu nedeniyle yılmadan çalışmaya ve üretmeye
cevaplayal›m.
a. • 2005 y›l›nda organ bağışı bekleyen toplam kaç kişi vardır?
devam etmiştir.
• 2005 y›l›nda organlarını bağışlayan kaç kişi vardır? Bu sayı hastaların organ
ihtiyacını karşılamak için yeterli midir?
b. Bu durumda organ bağışı bekleyen bir kişi olsaydınız neler hissederdiniz? b.
c. Organ ba¤›fl›n›n önemini vurgulayan bir slogan haz›rlayal›m.
1) Herhangi bir sağlık sorunu olan ve toplumsal görevlerini yerine
4. Üç Parmağ› ile Harikalar Yaratan Çocuk getiren böyle kişilere onları takdir ettiğimizi göstermeli, bu
‹zmir’de, halk arasında “kas erimesi” olarak bilinen hastalık sebebiyle yatağa
bağımlı yaşayan 15 yaşındaki T.T., yalnızca sağ elinin üç parmağını kullanabiliyor. T.T., kişilerin hem toplumsal görevlerini yerine getirmeleri hem de
üç parmağıyla bilgisayarda harikalar yaratıyor. Hastalığa iki yaşında yakalanan ve okula
alt›nc› sınıfta ara vermek zorunda kalan T.T., son iki yıldır yataktan kalkam›yor. sağlık sorunlarıyla ilgilenebilmeleri için gereken toplumsal
Solunum cihazına bağlı olarak yaş›yor ve midesine bağlanan hortumla besleniyor.
Konuşamıyor, yürüyemiyor, yemek yiyemiyor. Bilgisayarı, T.T.nin eli, kolu, ayağı ve tüm
düzenlemelerle ilgili elimizden gelen yardımı yapmalıyız.
dünyası. Hastalığına meydan okuyan T.T. 15 aydır tedavi gördü¤ü hastanenin sevgilisi
oldu. Bilgisayarda şarkı besteleyip resim çizen T.nin son çalışması ise “Pirinç Boyu”
Ayrıca öğrencilerin konuyla ilgili ürettikleri fikirler kabul edilir.
adını verdiği dergi oldu. Mizahi bir dil kullandığı dergide, hastane personelinden en son
haberler, şiir, resim, fıkra, duvar yazıları, güzel sözler ve hikâyeler yer alıyor.
Dergiyi bastıran belediye başkanı “Hastalığı sebebiyle engelli durumuna düşmüş 2) Öğrencilerin konuyla ilgili ürettikleri fikirler kabul edilir.
bir insanın üç parmağıyla neler yapabileceğini gördük. T.T.nin Türkiye’ye örnek olması
gerekiyor.” dedi.

a. T.nin hayat hikâyesinden ç›karabilece¤imiz dersler nelerdir?

b. T. gibi sağlık sorunları ile hayat›n› sürdüren bireyler için;
1. Birey olarak biz neler yapılabiliriz?
2. Yakın çevremizde, okulumuzda, ilçemizde, ilimizde ve ülkemizde neler
yapılabilir?
Konu Biterken
Öğrencilerin konu sonunda anahtar kavramlara geri dönerek
61
burada yer alan kavramlar hakkında öğrendiklerini ifade etmeleri ve
bu bilgilerini konuya başlamadan önceki bilgileriyle karşılaştırmaları
Bağışı Beklenen 2005 Yılında Organ
Organlar Bağışı Bekleyen sağlanır. Çalışma Kitabı’nda yer alan “Ünite Sonu Değerlendirme
Kişi Sayısı Soruları” ev ödevi olarak verilir. Öğrencilerin birbirlerinin cevaplarını
böbrek 6501
kontrol etmeleri sağlanır ve sorular sınıfta cevaplanarak eksiği olan
kornea 3635
öğrencilerin cevaplarını düzeltmeleri sağlanır.
karaciğer 351
kalp 191
kalp kapağı 64
pankreas 65 Notlarım ve Düşüncelerim
kemik iliği 277
Toplam: 11 004

Bağış bekleyen ......................................................................................................................

kişi sayısı 6501
......................................................................................................................
böbrek

......................................................................................................................
3635
kalp kapağı

kemik iliği
karaciğer

......................................................................................................................
kornea
pankreas
kalp

......................................................................................................................
64 65 191 277 351
Organlar ......................................................................................................................
Organ Bağışlayan ......................................................................................................................
Yıllar
Kişi Sayısı
1073
2002 ......................................................................................................................
2003 984

2004 5062 ......................................................................................................................

2005 6224
13 343
......................................................................................................................
Toplam:

Organ bağışlayan ......................................................................................................................

kişi sayısı 6224
5062 ......................................................................................................................

......................................................................................................................
1073 984 ......................................................................................................................
Yıl
2002 2003 2004 2005

61
 Ünite Sonu De¤erlendirme Sorular›n›n Cevaplar›
Ders Kitab› Ünite Sonu De¤erlendirme Sorular›

Ders Kitabı Ünite Sonu Değerlendirme A Aşağıdaki cümlelerden hangilerinin doğru (D), hangilerinin yanlış (Y) olduğunu belirleyelim.
Soruların›n Cevaplar›
Yanlış olduğunu düşündüğümüz cümlelerin do¤ru flekillerini defterimize yazalım.

1. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organlar, ağız, yutak, yemek borusu, mide,
karaciğer, pankreas, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüstür.

A.
2. Böbreklerimiz, kan içindeki atık maddeleri vücudumuzdan solunum, idrar ve dışkı
şeklinde atar.

1. D 3. Denetleyici ve düzenleyici sistem, vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve eş güdümlü

çal›flmalar›n› sağlar.

2. Y (Böbrekler atık maddeleri idrar şeklinde uzaklaştırır.) 4. Duyu organlar›, uyarıları dış ortamdan alarak sinirlere aktar›r.
5. Görev yapamayacak durumda olan veya hastalık sonucu bedenimize zararlı hâle
3. D gelen bir organın yerine sağlam bir organ yerlefltirilmesi işine diyaliz denir.

4. Y (Dış ortamdan uyarıları duyu almaçları alınır.) B Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerler harflendirilmifltir. Her bir boşluğa kutu
5. Y (Tanım organ naklini anlatmaktadır.) içinde verilen bir sözcük veya ifade yerlefltirerek cümleleri anlamlı hâle getirmemiz
gerekmektedir. Cümleleri istenilen flekilde tamamlayarak harfleri ve yerleştirdiğimiz
sözcük veya ifadeleri defterimize yazalım.

B. beyin, uyartı, kalın bağırsak, safra, sarı bölge, kör nokta, böbrekler, sinir
hücresi, omurilik, sert tabaka, ince bağırsak, akciğerler, beyincik, sar› leke,
a. Kalın bağırsak ağ tabaka, pankreas öz suyu, uyarı, damar tabaka, pankreas

b. Pankreas özsuyu 1. Sindirilen besinlerin içerisinde geriye kalan su, ........ a tarafından emilir.
2. Proteinlerin, karbonhidratların ve yağların kimyasal sindirimini gerçekleştiren enzim-
c. Böbrekler b
leri .............. içerir.
c
3. Kan içindeki zararlı atıkları ve üreyi .................. süzerek idrar şeklinde uzaklaştır›r.
ç. Beyin ç
4. Merkezî sinir sistemi, ....................... ve omurilikten oluşur.
5. Vücudumuzun içinde veya çevremizde meydana gelen ve vücudumuzda belirli bir
d. Uyartı tepkiye neden olan fiziksel, kimyasal veya biyolojik etkilere ........ d denir.
e denir.
6. Gözde ışığa karşı duyarlı almaçların bulunduğu kısıma ........
e. Ağ tabaka 7. Burun boşluğunun üst tarafında bulunan ve koku almaçlarının yoğunlaştığı bölgeye
f denir.
........
f. Sarı bölge 8. Kan flekerini düzenleyen hormonlar ....... g taraf›ndan salg›lan›r.

g. Pankreas
Aşağıda verilen tan›mlar›, uygun kavramlarla kelimelerle efllefltirelim. Tan›m›n
C. numaras› ile eşleştirdiğimiz kavram›n harfini defterimize yazalım.
Tan›m Kavram
1. e 1. Yağların kimyasal sindiriminin başladığı organdır. a. mide

2. d 2. Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir.

3. Büyüme, gelişme ve vücudumuzdaki bütün kimyasal c. omurilik
b. tiroksin

3. b olayları düzenleyen hormondur. ç. adrenalin

4. Vücudumuzun refleks yönetim merkezidir. d. beyincik
4. c 5. Proteinlerin sindiriminin başladığı organdır. e. ince bağırsak

5. a 64
f. beyin

D.
1. C 37. Etkinlik :
2. B Çal›flma Kitab› Ünite Sonu De¤erlendirme Sorular›
3. B
A
4. A Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri do¤ru bir cümle olacak flekilde kutu içinde
verilen uygun sözcüklerle/ifadelerle tamamlayal›m.
5. A
ağız, mide, fiziksel, beyin, safra kesesi, ince bağırsak, kalın bağırsak, enzimler,
pankreas, karaci¤er, sar› leke, saydam tabaka, omurilik, tükürük, ağ tabaka, böbrekler

a¤›z
1. Besinlerin kimyasal sindirimi ................, mide
...................... ince ba¤›rsakta
ve ...............................

E¤lenceli Satırlar gerçekleşir.

karaci¤er ince
2. Ya¤lar›n sindirime yard›mc› olmak için ürettiği safra salgısını .....................
ba¤›rsa¤a gönderir.

Sözcük Yakalamaca pankreas

3. ‹ç salgı bezlerimizden ........................ kan şekerimizi düzenler.
sar› leke
4. Görme olayında görüntü ........................ üzerinde oluşur.
5. Vücudumuzun çeşitli faaliyetleri sonucu oluflan atık maddeleri bulunduran kanı
Afla¤›daki kutucuklar›n üzerinde kar›fl›k s›rayla böbrekler
............................ süzerek temizler.
duran harfleri s›ralayarak do¤ru sözcükleri oluflturun. omurilik
6. Refleks hareketlerimizi ..............................yönetir.

B Aşağıda yer alan ifadeleri doğru kavramlarla eşleştirelim.

1. Y‹NBEC‹K ‹fadeler Kavramlar
c 1. Böbreküstü bezlerinin salgıladığı hormondur. a. Pankreas
e 2. Vücudumuzda zekâ, uyku, hafıza, öğrenme vb. denetim b. ‹ç salgı bezleri
merkezidir. c. Adrenalin
d 3. Vücudumuzun düzenli bir şekilde çalışmasını sağlayan ç. Organ nakli

2. L‹KMUR‹O
sistemdir. d. Sinir sistemi
b 4. Hormon salg›layan yap›lard›r. e. Beyin
a 5. Yağların sindirimini ve kan şekerimizin düzenlenmesini f. Diyaliz
sağlar. g. Boşaltım sistemi
f 6. Böbrek yetmezliği hastaları için kalıcı tedaviyi sağlar.

3. RENÖ⁄ME C
Afla¤›daki sorular›n cevab› oldu¤unu düflündü¤ümüz seçene¤in harfini daire içine
alal›m.

1. Aşağıdaki organlardan hangisi boşaltımda görev almaz?

A) Karaciğer B) Akciğer C) Pankreas D) Kalın bağırsak

39

64
 Rehberlik Köflesi
D Aşağıdaki soruların cevaplar›ndan doğru olduğunu düşündüğümüz seçeneği Aşağıdaki test okul rehberlik servisi veya rehberlik araştırma
defterimize yazalım.
merkezinden destek alınarak yapılmalıdır.
1. Aşağıdaki organlardan hangisinde hem fiziksel hem de kimyasal sindirim
gerçekleşir?
A) ‹nce bağırsak B) Yutak C) Mide D) Kalın bağırsak SNELLEN (SİNELLEN) TESTİ
2. Afla¤›dakilerden hangisi boflalt›m sistemimizin sağlığın› koruma yollar›ndan biri SNELLEN TESTİNİN UYGULAMAYA HAZIRLANIŞI :
de¤ildir?
A) Günde en az iki litre su içmesi 1- Snellen Testinin uygulanması için testin asıldığı yer (duvar, yazı tahtası, vb.)
B) Çok sıcak ve çok soğuk şeylerin yenilmemesi ve içilmemesi
C) Bo¤az iltihaplanmalar›nda tedavimizin tamamlanmas›
ile teste alınan öğrenci arasında 6 metre uzaklık olması gerekir.
D) Böbreklerimizin ve idrar yollar›m›z›n so¤uktan korunmas› 2- Test alanı olacak yerin yeteri kadar ışık alması gerekir.
3. Afla¤›da vücudumuzdaki sistemlerin her birine bir numara verilmifltir. Sistemlerin 3- Snellen kartı çocuklar ayakta durduklarında göz hizasında olacak şekilde
birbirleriyle iliflkileri, bu numaralarla afla¤›daki seçeneklerde efllefltirilmifltir. Hangi
seçenekte yap›lan efllefltirme do¤rudur?
duvara altından ve üstünden bant ile yapıştırılır veya asılır.
Solunum sistemi 1 Dolafl›m sistemi 2
4- Snellen kartı yakınında dikkati çekecek başka eşyalar bulunmamasına,
Üreme sistemi 3 Destek ve hareket sistemi 4
parlayacak şekilde ışığın doğrudan kart üzerine düşmemesine, kartın
Denetleyici ve düzenleyici sistem
karanlıkta kalmamasına dikkat edilir. Özellikle testi uygulayacak kişi kendi
5 Boflalt›m sistemi 6
gölgesini test üzerine düşürmemelidir. Sabah ve öğleden sonra pencerelerden
Sindirim sistemi 7
A) 2 numaral› sistem, sadece 3 ve 4 ile birlikte çal›fl›r.
gelen ışık değişimleri kontrol edilmelidir. Bu işlemler yapılarak testin en iyi
B) 5 numaral› sistem1, 2, 3, 4, 6 ve 7 ile birlikte çal›fl›r. şekilde görülmesi sağlanmalıdır.
C) 1 numaral› sistem, sadece 3 ve 6 ile birlikte çal›fl›r.
D) 7 numaral› sistem, sadece 4 ve 5 ile birlikte çal›fl›r.

4. Afla¤›daki şekillerde sarı renk ile işaretli bölgeler, dildeki tat tomurcuklarının yoğun
SNELLEN TESTİNİN UYGULANIŞI :
olarak bulunduğu bölgeleri göstermektedir. Buna göre, numaraland›r›lm›fl şekillerdeki Önce amaç belirtilir, yardımcı bir “E” şeklinden yararlanılarak öğrencilere
bölgeler, hangi tatları almamıza yardımcı olur?
açıklama yapılır.
I II III IV
A) Tatlı Ekşi Tuzlu Acı AÇIKLAMA: “E” şekli öğrencilere gösterilir. Şeklin ağzını yukarıya
B)
C)
Tatlı
Ekşi
Tuzlu
Tuzlu
Ekşi
Acı
Acı
Tatlı
doğru tutar ve şeklin ağzının tavana baktığını, pencereye tutarak pencereye
D) Ekşi Acı Tuzlu Tatlı
I II III IV baktığını, kapıya tutarak kapıya baktığını, aşağıya tutarak aşağıya baktığını
5. Aşağıda iç salgı bezleri ve görevleri ile ilgili bir çizelge verilmiştir. Hangi seçenekte belirtir. Böylece yönleri kavratılır. Daha sonra Snellen kartı gösterilerek
doğru eşleştirme yapılmıştır?
Tiroit Böbreküstü Pankreas Hipofiz Eşeysel hormon
“Burada “E”ye benzeyen büyüklü küçüklü ve değişik yönlere bakan birçok
A) Kimyasal olayları
düzenler.
Metabolizmayı
hızlandırır.
Kan şekerini
ayarlar.
Büyümeyi sağlar. Yumurta ve sperm
üretimini sağlar.
şekil var” denilir. “Ben size hangisini gösterirsem o şeklin ağzının veya
B) Metabolizmayı
hızlandırır.
Kimyasal olayları
düzenler.
Kan şekerini
ayarlar.
Büyümeyi sağlar. Yumurta ve sperm
üretimini sağlar.
dişlerinin hangi yöne baktığını (yukarı, aşağı, kapıya, pencereye) kimin gözü
C) Kimyasal olayları
düzenler.
Metabolizmayı
hızlandırır.
Büyümeyi sağlar. Kan şekerini
ayarlar.
Yumurta ve sperm
üretimini sağlar.
kapalı ise o arkadaşınız cevap verecektir.” şeklinde açıklaması yapılır. Öğrenci
D) Metabolizmayı
hızlandırır.
Büyümeyi sağlar. Kimyasal olayları
düzenler.
Yumurta ve sperm
üretimini sağlar.
Kan şekerini ayarlar. şeklin yönünü işaretle de belirtebilir.
65
65 Kart daha önce açıklanan kurallara uyularak sınıfta uygun olan yere asılır.
Karttan itibaren 6 metre uzaklık ölçülür ve tebeşirle öğrencilerin ayakları sığacak
büyüklükte dikdörtgen veya kare şeklinde bir çerçeve çizilir. Bu yerin tam 90
derece kartın karşısında olması gerekir. Öğrenciler uygun bir şekilde sıraya
dizilir. Öğrenciler teker teker bu kareye gelerek Snellen kartına bakacaklardır.
Bu arada kare içine gelen arkadaşlarının gözlerini kapamak üzere bir öğrenci
2. Afla¤›dakilerden hangisi ya da hangileri merkezî sinir sisteminde yer al›r?
I. Omurilik II. Sinirler III. Beyin IV. Kaslar görevlendirilir. Teste önce sağ gözden başlanır. Bunun için önce sol göz tutulur.
A) I, II ve III B) Yalnız III C) I ve III D) II ve IV Öğretmen kart üzerinde bir çubuktan yararlanılarak değişik istikamette olan
3. Afla¤›dakilerden hangisi ya da hangileri boşaltım sisteminde yer alır?
“E” ye benzeyen şekillerin ağzının veya dişlerinin hangi yöne baktığını sorar.
I. Böbrek II. Akciğer III. Deri IV. Üretra İlk önce kartın en üstündeki “E” harfinin yönü sorularak başlanır. Bu
A) Yalnız I B) II ve IV C) III ve IV D) I ve IV sıralardan iki veya üç şekil sorulur. Bir şekil sorulunca tesadüfî tutturulabilir.
4. Böbreğin temel birimi olan nefronlar ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi Öğrenci şeklin yönlerini bilemez ise yukarıya çıkılır. Bilirse bir aşağıya inilir.
doğrudur? En son görme yeri bulunur ve bu sıradaki şekillerin sağında da kaç fit yazıyorsa
A) Boşaltım maddelerini kandan süzerek idrar oluşumunu sağlamas›
B) Kan içindeki karbon dioksit ve suyu vücut dışına atmas› öğrencinin göz tarama fişinden adı bulunarak sağ göz sütununa o gözün görme
C) Karbonhidratların kimyasal sindiriminde görevli olmas› fiti yazılır. (Örneğin 20 fit ise 20 fit yazılır.)
D) Safran›n, vücuttan uzaklaşmasını sağlamas›
Sağ gözünün görme durumu ölçülen öğrenci sıranın sonuna geçer, yerine
5. Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz? oturmaz. Çünkü grubun teker teker sol gözleri tutularak sağ gözün görme
A) Miyop göz kusuru olan insanlar yakını net göremezler.
B) Astigmatlık göz kusuru değildir. durumu belirlenecektir. Aynı anda öğrencinin iki gözüne bakılmamasının amacı
C) Renk körlüğü kalıtsal bir hastalıktır.
D) Hipermetrop göz kusuru olan insanlar uzağı net göremezler.
bir gözü tutulurken göz aniden açılırsa gözde kararma olabileceğinden ölçümü
olumsuz yönde etkileyebilir. Sağ göz görme ölçümü belirlenen öğrenciler
6. Aşağıdakilerden hangisi duyu organı değildir?
A) Ağız B) Kulak C) Göz D) Deri
hemen grubun sonuna geçer ve tekrar sırasının gelmesini bekler. Grubun
tamamı için aynı işlem yapılır. 30 fit ve yukarısını seçemeyen öğrencinin sağ
7. Aşağıdakilerden hangisinin denetimi beyincik tarafından yapılır?
A) Problem çözmek B) Yazı yazmayı öğrenmek
veya sol gözünde görme kusurundan söz edilir.
C) Bıçakla meyve soymak D) Denge sa¤lamak GÖZ TARAMA FİŞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YAPILACAK
8. Aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri bağımlılık yapan maddelerin vücudumuzda
İŞLER :
sebep olduğu hastalıklardan değildir? Tarama fişine bakılarak 30 fitlik ve yukarı mesafeleri göremeyen öğrenciler
I. Çocuk felci II. Gırtlak kanseri
III. Kalp ve damar hastalıkları IV. Sindirim hastalıkları doktora sevk edilir. Sınıflarda da bu öğrencilerin ön sıralara oturtulmaları
gerekir. Doktora gitmesi gereken öğrencilerin velilerine bilgi verilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I, II ve IV
20 fiti göremeyen öğrenciler ön sıralarda oturtulur. Ayrıca 15 fitlik şekilleri
9. I. Vücudumuzda gerçekleşen her olay sistemlerimizin birlikte ve uyum içinde bazı öğrencilerin görememeleri normaldir. Bunlara işlem yapılmaz.
çalışmasıyla gerçekleşir.
II. Sindirim sistemimizde meydana gelen aksaklıklar boşaltım sistemimizi etkilemez.
III. Organ bağışlayabilmek için bağışta bulunacak kişinin hayatta olması gerekir.

Yukarıda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III

40

65
 Görme Kusurları Tarama Fişi

OKULUN ADI : TEST TARİHİ:

SINIF-ŞUBE : TESTİ UYGULAYAN :
SINIF MEVCUDU :

Görme Kusurları
Cinsiyeti

Sıra Öğrencinin Gözlüklü Gözlüksüz Düşünceler

no Adı-Soyadı
Sağ Göz Sol Göz İki Göz Sağ Göz Sol Göz İki Göz
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35

65-a
 11

34
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Sıra no

Adı-Soyadı
Öğrencinin
Sınıf-Şube
Sınıf-Şube:........................

Doğrudan doktora
yollandı.

Velisine haber verildi.

Hiçbir şey yapılamadı.

Okulda yapılacak iş

Gözlük verildi.

Gözlüğü yeterli görüldü.

İlaç ve tedbir önerildi.

Doktor Teşhisi

Bozukluk yok.
(Kusurlu öğrenciler yazılır)

İlaç alındı.
Görme Kusurları Taraması İzleme Fişi

Gözlük alındı.
Son Durum

Maddi yetersizlikten bir

şey yapıla. yapılamadı.
Düşünceler

65-b
 1 2
SA⁄ BÖBREK SOL BÖBREK
5
3 4
5
‹DRAR KESES‹ ÜRETRA

65-c
 2
1

SA⁄ ÜRETER SOL ÜRETER

4
3

65-ç
65-d
65-e
 DENGEL‹ VE YETERL‹ BESLENMEN‹N ÖNEM‹

Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi, vatan-

daşlarımızın beslenme konusunda bilinçlenmelerine
katkıda bulunmak amacıyla “Türkiye’ye Özgü
Beslenme Rehberi”ni hazırlamıştır. Rehberde, her
gün alınması gereken temel besinler, yandaki dört
yapraklı yonca şekli üzerinde gösterilmiştir. Yoncanın
her bir yaprağı bir besin grubunu göstermektedir.
Her bir besin grubu ve bunların vücudumuz için
önemi aşağıda belirtilmiştir.

SÜT GRUBU
Süt, yoğurt, peynir ve süt tozu gibi sütten yapılan besinlerdir. Bu besinler kalsiyum
minerali ve yağ içerir. Yetişkinlerin günde iki, çocukların ve gençlerin ise üç-dört porsiyon
süt ve süt ürünü tüketmeleri gerekir (Bir orta boy su bardağı süt veya yoğurt ile iki kibrit
kutusu büyüklüğündeki peynir bir porsiyondur.).

Vücudumuz ‹çin Önemi

• Süt ürünlerinde bulunan kalsiyum, kemiklerimizin ve dişlerimizin sağlıklı gelişmesini
sağlar.
• Hücrelerimizin çalışmasında önemli rol oynar.
• Yoğurt yemek ve tuzlu ayran içmek, ishal tedavisinde hayati önem taşır.

ET, YUMURTA VE KURU BAKLAG‹L GRUBU

Et, tavuk, balık, yumurta, kuru fasulye, nohut, mercimek, ceviz, fındık, fıstık gibi yağlı
tohumlu besinler bu grupta yer alır. Bu besinler protein, mineral, vitamin, yağ ve karbonhidrat
içerir. Et, yumurta ve kurubaklagil grubundan günde iki porsiyon alınmalıdır. Bu besinlerin
her gün tüketilmesi gereken miktarları şöyledir:
- Et, tavuk, balık vb. 50-60 g (iki ızgara köfte kadar)
- Kurubaklagiller 90 g (bir çay bardağının alabileceği kadar)
- Yumurta haftada üç-dört adet

Vücudumuz ‹çin Önemi

• Büyümeyi ve gelişmeyi sağlar.
• Hücrelerimizin yenilenmesini ve dokularımızın onarımını sağlar.
• Kan yapımında görevli önemli besin içeriklerini sağlar.
• Sinir ve sindirim sistemlerimiz ile derimizin sağlığında görev alan besin içerikleri en çok
bu grupta bulunur.

65-f
 • Hastalıklara karşı direncimizi artıran besin içeriklerini sağlar.
• Özellikle protein ihtiyacının arttığı bebeklik ve çocukluk dönemlerinde, bu gruptaki
besin içeriklerinin alınması önemlidir.

SEBZE VE MEYVE GRUBU

Bitkilerin yenebilen her türlü kısmı, sebze ve meyve grubu altında toplanır. Sebze ve
meyvelerin içeriklerinin önemli bir kısmın› su oluflturmaktad›r. Bunun yanında mineral ve
vitamin bakımından zengindir. Günde en az beş porsiyon (Bir orta boy elma, muz, portakal
veya iki fincan pişmiş sebze bir porsiyondur.) sebze ve meyve tüketmemiz gerekir.

Vücudumuz ‹çin Önemi

• Hücrelerimizin yenilenmesini ve dokularımızın onarımını sağlar.
• Büyümemize ve gelişmemize yardım eder.
• Deri ve göz sağlığımız için önemlidir.
• Diş ve diş eti sağlığımızı korur.
• Hastalıklara karşı direncimizi artırır.
• Kalp-damar hastalıklarının ve bazı kanser türlerinin oluşma ihtimalini azaltır.
• Bağırsaklarımızın düzenli çalışmasına yardımcı olur.
• Vücuda zararlı maddelerin vücuttan atılmasına yardımcı olur.

EKMEK VE TAHIL GRUBU

Buğday, pirinç, mısır, çavdar ve yulaf gibi tahıllar ve bunlardan yapılan ürünler bu
grup içinde yer alır. Bu besinler vitamin, mineral, protein, yağ ve karbonhidrat içerir. Tahıl
ürünleri günde altı porsiyon tüketilebilir (Bir dilim ekmek veya dört yemek kaşığı pilav bir
porsiyondur.).

Vücudumuz ‹çin Önemi

• Vücudumuzun enerji kaynağıdır.
• Çavdar ve yulaf gibi lif içeriği yüksek olan besinlerin tüketimi, bağırsaklarımızın düzenli
çalışmasını sağlar.
Yeterli ve dengeli beslenebilmek için dört farklı besin grubundaki bu yiyeceklerden her
gün yeteri kadar tüketmeliyiz. Besin gruplarında yer alan herhangi bir besin içeriğinin yetersiz
alınması durumunda, vücutta o besin içeriğinin görevi yerine getirilemez. Bunun sonucunda
da vücudun çalışması aksar ve bazı hastalıklar ortaya çıkar. Sağlığımızı korumanın ve
hastalıkları önlemenin temel şartı yeterli ve dengeli beslenmektir.

T.C. Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü) - Hacettepe

Üniversitesi (Beslenme ve Diyetetik Bölümü) “Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi”

65-g
 Notlarım ve Düşüncelerim

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................

65-h
74