BÖLÜM 1

MATEMATİĞİN KÖKENİ

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
 Matematik, toplumsal yaşamın çeşitli gereksinimlerini
karşılama amacıyla ortaya çıkan;
- sayma
- ölçme
- hesap
sorunlarından yola çıkmış ve sürekli gelişerek bugünlere
gelmiştir.

Örneğin;
-Sayma kuralları bilinmese bir çobanın değeri anlaşılamazdı
-Bölme kuralları olmasa, miras paylaşmak mümkün olamazdı
-Üçgenler, kareler ve hacim ile ilgili bilgiler olmasa, binalar
inşa edilemezdi

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 2
 Örneklerde belirtilen pratik ihtiyaçları karşılamak çabaları
sonucunda matematik ortaya çıkmıştır.

Bir görüşe göre, matematiğin kökenleri

• Kaç tane?
• Ne kadar?
gibi basit soruların cevabını bulma gayretlerine
dayanmaktadır.

Diğer bir görüşe göre ise matematiğin ortaya çıkışı

• Kim birinci yiyecek, ikinci yiyecek vs?
• Kim birinci alacak, ikinci alacak vs.?
gibi soruların cevabını bulma gayretlerine dayanmaktadır.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 3
 Matematik tarihi, insanların geçmiş yıllarda
gerçekleştirdikleri çalışmalar ile ilgili olarak bıraktıkları
eserlerin, günümüzde incelenmesi ve yorumlanması
sonucunda oluşturulabilmektedir. Bu eserleri iki genel başlık
altında sınıflandırabiliriz.
1. Çok eski çağlara ait ve arkeolojik çalışmalar sonunda elde
edilen ve kesin bilgi edinilmesi zor olan eserler. Bu
eserler hakkında bilim insanları çeşitli yorumlar yapmak
sureti ile matematik tarihine ışık tutmaya
çalışmaktadırlar.

2. Geçmiş dönemlerde yapılan çalışmaları kesin bir şekilde

ortaya koyan eserler. Bu eserler geçmişte insanlığın
matematik ile ilgili çalışmalarını hiçbir yoruma ihtiyaç
duyulmayacak şekilde ortaya koymaktadır.
Matematik Tarihi Ders Slaytları
Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 4
Matematik ile ilgili olabilecek en eski
buluntu, 2002 yılında Güney Afrika
Cumhuriyeti’nin en güney ucundaki Blombos
mağaralarında bulunan ve M.Ö. 70,000 yılına
ait olduğu tahmin edilen mağara duvarlarına
çizilen şekillerdir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 5
Blombos mağaraları Cape Town şehrinin 300
km doğusunda ve Hint Okyanusu’na bakan bir
uçurumun üzerinde bulunmaktadır. Bu
mağaralarda bulunan duvar resimlerindeki
geometrik şekiller, matematik ile ilgili
çağrışımlar yapmaktadır.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 6
 Sayma ile ilgili bilinen ilk bulgular, üzerine insanlar
tarafından yapılan çentiklerin veya çiziklerin bulunduğu
çubuk, taş veya kemik gibi cisimlerden oluşmaktadır.

Bunların en eskisi, bir babun maymununa ait olan bacak

kemiğidir. M.Ö. 35,000 yılında yapıldığı hesaplanan ve
Afrika’daki Güney Afrika Cumhuriyeti ile Swaziland
arasındaki dağlık bölgede ele geçen bu kemiğin üzerinde
insanlar tarafından yapılan 29 çentik bulunmaktadır.
Buluntu kemik, Namibya’da zamanı ölçmek için bugün hâlâ
kullanılmakta olan “takvim sopaları”na benzemektedir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 7
 1937 yılında, eski Çekoslovakya’da bulunan ve M.Ö 30,000
yılına ait olduğu hesaplanan, genç bir kurda ait bel kemiği,
eski taş devri insanlarının hesaplama için guruplar
oluşturduklarını göstermektedir.

7 inç uzunluğundaki bu kemik üzerinde, eşit uzunluklarda ve

beşli guruplar halinde oyulmuş 57 çentik bulunuyordu.

Bu kemik büyük bir olasılıkla, avlanan hayvanların sayısını

kaydetmek için kullanılmıştı.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 8
Asal sayılar ile ilgili en eski bulgu ise, halen Brükseldeki
“Musee d’Histoire Naturelle”de muhafaza edilmekte olan ve
M.Ö. 20,000 yılına ait olduğu hesaplanan Ishango kemiğidir.
Bu kemik üzerinde üç sıra halinde çentikler bulunmakta ve bu
sıralardan birinde 11, 13, 17 ve 19 çentik bulunmaktadır.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 9
Bilim insanları, Uganda ile Demokratik Kongo Cumhuriyeti
arasında yer alan Edwards Gölü kıyılarında bulunan Ishango
kemiği’nin avlanılan av sayısını gösteren bir çetele olmaktan
daha fazla şeyler ifade ettiğine inanmaktadırlar.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 10
Yapılan ileri mikroskobik incelemeler, kemiğin üzerinde Ay’ın
evrelerine denk düşen daha başka çentikleri de ortaya
çıkarmıştır. Bu ise İshango kemiğindeki verilerin, dolunayın
zamanını önceden belirleme ile ilgili bir çalışma olabileceğini
düşündürmektedir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 11
Venezüela’da bulunan Orinoco nehri üzerinde yerleşik olan
Tamanaca yerlileri, sayıları temsil etmek için insan vücudunun
kısımlarını kullanıyorlardı.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 12
 Avustralya yerlileri olan
aborjinler, ikiye kadar
saymayı biliyorlar ve daha
büyük sayıları “daha çok”
şeklinde tanımlıyorlardı.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 13
Sayıların ilk kullanımına ilişkin araştırmalar, insanlık ve
uygarlık tarihinin bulanık kaynaklarında yapılan yolculuğa
benzemektedir.

Arkeologlar ve akademisyenler, günümüze ulaşan birkaç parça

buluntudan, tarihöncesi çağlara ilişkin anlamlı ve bütünü
yansıtan bir mozaik oluşturmaya çalışmaktadırlar.

Yeni buluşlar, yalnızca yapboza eklenen parçalar değil, aynı

zamanda insanlığın geçmişi ile olan bağlarını etkileyen önemli
unsurlar olmaktadırlar.
Buraya kadar sunulan buluntu ve veriler daha çok kesin hüküm
içermeyen yoruma açık buluntulardan oluşmaktadır.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 14
Matematiğin nerede ve nasıl başladığı hakkında da kesin bir şey
söylemek mümkün değildir. Dayanak olarak yorum gerektiren
arkeolojik bulguları değilde, yorum gerektirmeyecek kadar açık
yazılı belgeler alınırsa, matematiğin M.Ö. 3000 -2000 yılları
arasında Mısır ve Mezopotamya’da başladığı söylenebilir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 15
Heredot’a ( M.Ö. 485-415) göre, matematik Mısır’da başlamıştır.

Bilindiği gibi, Mısır topraklarının %97 si tarıma elverişli değildir;

Mısır’a hayat veren, Nil deltasını oluşturan %3 lük kısımdır. Bu
nedenle, bu topraklar son derece değerlidir. Oysa, her sene yaşanan
Nil nehrinin neden olduğu taşkınlar sonuncunda, toprak sahiplerinin
arazilerinin hudutları belirsizleşmektedir.

Toprak sahipleri de sahip oldukları toprakla orantılı olarak vergi

ödedikleri için, her taşkından sonra, devletin bu işlerle görevli
“geometricileri” gelip, gerekli ölçümleri yapıp, toprak sahiplerine
bir önceki yılda sahip oldukları toprak kadar toprak vermeleri
gerekmektedir. Heredot geometrinin bu ölçüm ve hesapların sonucu
olarak oluşmaya başladığını söylemektedir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 16
 Matematiğin doğuşu hakkında ikinci bir görüş de, Aristo (M.Ö.
384-322) tarafından ileri sürülen şu görüştür.

Aristo’ ya göre de matematik Mısır’da doğmuştur. Ama Nil

taşmalarının neden olduğu ölçme-hesaplama ihtiyacından değil,
din adamlarının, rahiplerin can sıkıntısından doğmuştur.

O tarihlerde, Mısır gibi ülkelerin tek entelektüel sınıfı rahip

sınıfıdır. Bu sınıfın geçimi halk veya devlet tarafından
sağlandığı için, entelektüel uğraşılara verecek çok zamanları
olmaktadır. Kendilerini meşgul etmek için, başkalarının satranç,
briç gibi oyunları icat ettikleri gibi onlar da geometri ve
aritmetiği, yani o zamanın matematiğini icat etmişlerdir.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 17
Bu her iki görüş de doğru olabilir; Rahipler geometricilerin işini
kolaylaştırmak istemiş, yada dağıtımın adil yapıldığını kontrol
için, üçgen, yamuk gibi bazı geometrik şekillerdeki arazilerin
alanlarının nasıl hesaplanacağını bulmuş ve bu şekilde
geometrinin doğmasına neden olmuş da olabilirler.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 18
Matematiğin yazılı tarihini beş döneme ayıracağız.

İlk dönem Mısır ve Mezopotamya dönemi olacak; bu dönem

M.Ö. 2000 li yıllarla M.Ö. 500 lü yıllar arasında kalan 1500-2000
yıllık bir zaman dilimini kapsayacak.

İkinci dönem, M.Ö. 500-M.S. 500 yılları arasında kalan ve Yunan

Matematiği dönemi olarak bilinen 1000 yıllık bir zaman dilimini
kapsayacak.

Üçüncü dönem, M.S. 500 lerden kalkülüsün başlangıcına kadar

olan ve esasta Hind, İslam ve Rönesans dönemi Avrupa
matematiğini kapsayacak olan 1200 yıllık bir zaman dilimini
kapsayacak.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 19
Dördüncü dönem, 1700-1900 yılları arasında kalan, matematiğin
altın çağı olarak bilinen, klasik matematik dönemini kapsayacak.

Beşinci dönem, 1900 lerin başından günümüze uzanan, ve modern

matematik çağı olarak adlandırılan, içinde bulunduğumuz dönem
olacak.

Her dönemi ayrı -ayrı ele alıp, eldeki kaynaklar çerçevesinde, o

dönemdeki matematiğin gelişimi, katkı yapan matematikçiler,
matematiğin toplum hayatındaki yeri ve o dönem matematiğinin
temel özellikler hakkında bilgi edinmek dersimizin konusu olacak.

Matematik Tarihi Ders Slaytları

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 20
Gelecek ders:

Mezopotamya bölgesinde gerçekleştirilen matematiksel

çalışmalar

Ödev 1:
M.Ö. 3500 yıllarından başlayarak, Büyük İskender
tarafından bölgenin işgal edilmesine kadar, Mezopotamya’da
hüküm süren uygarlıklar ve bunların belirgin özelliklerinin
anlatılacağı, iki sayfayı geçmeyecek şekilde Mezopotamya politik
tarihi hakkında metin hazırlamak.

Ödev teslimi, bir sonraki derste esnasında sınıfta teslim

edilecektir.
Matematik Tarihi Ders Slaytları
Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Etikan
Bölüm 1 - Slayt 21