1

Επιστημονικώς Υπεύθυνος Έργου: Νίκος Κομνηνός, Καθηγητής ΑΠΘ

Μέλη της Ομάδας Έργου:

Ευαγγελία Αθανασίου, Επίκουρη Καθηγήτρια ΑΠΘ

Έλενα Σεφερτζή, Κοινωνιολόγος

Γιάννης Φάλλας, Μηχανικός Μεταλλείων

Μαργαρίτα Αγγελίδου, Αρχιτέκτονας ΑΠΘ

Χριστίνα Κακδέρη, Οικονομολόγος ΠΑ.ΜΑΚ.

Ευαγγελία Μητσιάκου, Αρχιτέκτονας ΑΠΘ

2
Πίνακας Περιεχομένων

Εισαγωγή ....................................................................................................... 7
Πλαίσιο και στόχοι της μελέτης ......................................................................................................7
Μεθοδολογική προσέγγιση ............................................................................................................9
Διάρθρωση της μελέτης ................................................................................................................12

Κεφάλαιο 1: Οι διαστάσεις της βιωσιμότητας και οι μέθοδοι εκτίμησής

της ................................................................................................................ 13
1.1 Η έννοια της βιωσιμότητας οικισμού .....................................................................................13
1.2 Η οικονομική διάσταση της βιωσιμότητας .............................................................................15
1.3 Η περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιμότητας .....................................................................18
1.4 Η διάσταση των κοινωνικών υποδομών και του οικιστικού αποθέματος .............................21
1.5 Μέθοδοι εκτίμησης βιωσιμότητας .........................................................................................22

Κεφάλαιο 2: Οικισμός Μαυροδένδρι Νομού Κοζάνης ................................. 27

2.1 Γενικά χαρακτηριστικά ............................................................................................................27
2.2 Ιστορικά στοιχεία ....................................................................................................................29
2.3 Η σύγχρονη εικόνα του οικισμού............................................................................................30
2.4 Ευρύτερες μεταβολές στην περιοχή .......................................................................................31
2.4.1. Δραστηριότητα της ΔΕΗ - επέκταση ορυχείων ...............................................................31
2.4.2 Μετεγκαταστάσεις Οικισμών..........................................................................................32
2.5 Απειλές στη βιωσιμότητα του οικισμού και αναμενόμενες επιπτώσεις................................37

Κεφάλαιο 3: Χωροταξική οργάνωση – αναμενόμενες μεταβολές ................ 39

3.1 Χωρική οργάνωση Νομού Κοζάνης – υφιστάμενη κατάσταση ..............................................39
3.2 Χρήσεις στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Μαυροδενδρίου...........................................40
3.3 Κυκλοφοριακές συνδέσεις ......................................................................................................41
3.4 Παραγωγή ενέργειας από τη ΔΕΗ – Υποδομές και συνδέσεις ...............................................42
3.5 Μεγάλες χωροταξικές μεταβολές στην περίοδο 2010-2020 ..................................................45

Κεφάλαιο 4: Οικονομική ανάπτυξη του οικισμού Μαυροδενδρίου ............. 59

4.1 Πληθυσμός και δημογραφική φυσιογνωμία ....................................................................59
4.1.1 Πληθυσμός και πληθυσμιακή εξέλιξη .............................................................................59
4.1.2 Δημογραφική φυσιογνωμία......................................................................................65
4.2 Μετανάστευση ....................................................................................................................71

3
 4.2.1 Πληθυσμός μεταναστών ..................................................................................................71
4.2.2 Δημογραφική φυσιογνωμία μεταναστών........................................................................74
4.2.3 Απασχόληση μεταναστών ................................................................................................76
4.3 Ενεργός πληθυσμός και απασχόληση ....................................................................................76
4.3.1 Επίπεδο εκπαίδευσης ......................................................................................................76
4.3.2 Οικονομικά ενεργός πληθυσμός και επίπεδο απασχόλησης ..........................................77
4.3.3 Απασχόληση στον κλάδο των ορυχείων – μεταλλείων και της παροχής ηλεκτρικού
ρεύματος ...................................................................................................................................84
4.4 Οικονομικές δραστηριότητες – κλαδική διάρθρωση .............................................................86
4.4.1 Γεωργία ............................................................................................................................86
4.4.2 Κτηνοτροφία ....................................................................................................................88
4.4.3 Μεταποιητικές δραστηριότητες ......................................................................................89
4.4.4 Υπηρεσίες .........................................................................................................................89
4.5 Συμπεράσματα σχετικά με την οικονομική βιωσιμότητα του Μαυροδενδρίου....................89

Κεφάλαιο 5: Φυσικό περιβάλλον και ρύπανση ............................................ 94

5.1 Φυσικό περιβάλλον ................................................................................................................94
5.1.1 Κλίμα / Μικροκλίμα ..................................................................................................94
5.1.2 Γεωλογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά .........................................................100
5.1.3 Χλωρίδα - Πανίδα...........................................................................................................101
5.1.4 Υδρογραφικό δίκτυο ......................................................................................................102
5.1.5 Αξιόλογα φυσικά στοιχεία - οικοσυστήματα .................................................................103
5.2 Υδατικοί πόροι - Επιφανειακά και υπόγεια ύδατα...............................................................104
5.2.1 Αξιολόγηση των υδατικών πόρων του οικισμού ...........................................................108
5.3 Υγρά απόβλητα – Βιολογικός καθαρισμός ...........................................................................112
5.4 Αέριοι ρύποι – Τέφρα – Μετρήσεις – Διαχρονική εξέλιξη των δεικτών...............................112
5.4.1. Αιωρούμενα στερεά και σκόνη .....................................................................................113
5.4.2. Εκπομπές αέριων ρύπων εκτός PM10 και PM2,5 ............................................................118
5.5 Ρύπανση εδάφους ................................................................................................................119
5.5.1. Τέφρα και στείρα άγονα ...............................................................................................120
5.5.2. Άλλα στερεά απόβλητα – ιλύες – αστικά απορρίμματα ..............................................122
5.5.3 Ρωγμές, κατολισθήσεις ..................................................................................................123
5.6 Θόρυβος ................................................................................................................................123
5.8 Συμπεράσματα και προτάσεις αντιμετώπισης απειλών ......................................................125

4
 5.9 Μέτρα για περιορισμό των αέριων ρύπων ..........................................................................126

Κεφάλαιο 6: Οικιστική οργάνωση του οικισμού Μαυροδενδρίου ............. 128

6.1 Μεταβολή του Οικισμού 1980-2010 ....................................................................................128
6.1.1. Πληθυσμιακές μεταβολές .............................................................................................128
6.1.2.Οικιστικές μεταβολές .....................................................................................................129
6.2 Πολεοδομική Οργάνωση και Πολεοδομικό Σχέδιο ..............................................................129
6.3 Χρήσεις γης εντός οικισμού ..................................................................................................131
6.3.1. Περιγραφή.....................................................................................................................131
6.3.2. Λειτουργίες Οικισμού Ποντοκώμης ..............................................................................136
6.3.3. Συγκρούσεις χρήσεων γης ............................................................................................138
6.4 Θεσμικό Πλαίσιο Δόμησης....................................................................................................139
6.4.1. Ισχύουσες Διατάξεις......................................................................................................139
6.4.2. Πραγματοποιημένος Συντελεστής Δόμησης ................................................................141
6.5 Ποιότητα και Είδος Κτισμάτων .............................................................................................141
6.6 Δίκτυα Αστικών Υποδομών ...................................................................................................148
6.6.1. Οδικό Δίκτυο .................................................................................................................148
6.6.2. Δίκτυο Ύδρευσης ...........................................................................................................148
6.6.3. Αποχέτευση ακαθάρτων ...............................................................................................149
6.6.4. Αποχέτευση ομβρίων ....................................................................................................149
6.6.5. Δίκτυα Τηλεπικοινωνιών ...............................................................................................149
6.6.6. Δίκτυα Ηλεκτροδότησης ...............................................................................................150
6.6.7. Δίκτυα Φυσικού Αερίου ................................................................................................150
6.6.8. Τηλεθέρμανση...............................................................................................................151
6.6.9. Αποκομιδή Απορριμμάτων ...........................................................................................151
6.7 Κοινωνικός Εξοπλισμός .........................................................................................................152
6.7.1. Γενικά ............................................................................................................................152
6.7.2. Υπηρεσίες Διοίκησης και Δικαιοσύνης .........................................................................152
6.7.3. Εγκαταστάσεις Υγείας ...................................................................................................153
6.7.4. Εγκαταστάσεις Πρόνοιας ..............................................................................................153
6.7.5. Υπηρεσίες Ασφάλειας ...................................................................................................154
6.7.6. Πολιτιστικές Λειτουργίες ..............................................................................................154
6.7.7. Εκπαίδευση ...................................................................................................................155
6.7.8. Στρατιωτικές Εγκαταστάσεις.........................................................................................156

5
 6.7.9. Εγκαταστάσεις Αθλητισμού ..........................................................................................156
6.7.10. Συγκεντρωτικός Πίνακας Εξαρτήσεων ........................................................................157
6.8 Τάσεις – Αναμενόμενες Μεταβολές στην περίοδο 2010-2020 ............................................158
6.9 Ανάλυση ευκαιριών και απειλών από τις αναμενόμενες μεταβολές ..................................159
6.9.1. Ευκαιρίες από την απομάκρυνση του Οικισμού Ποντοκώμης .....................................159
6.9.2. Απειλές από την απομάκρυνση του Οικισμού Ποντοκώμης ........................................159
6.10 Συμπεράσματα βιωσιμότητας και προτάσεις αντιμετώπισης απειλών .............................160

Κεφάλαιο 7: Συμπεράσματα – βιωσιμότητα του οικισμού

Μαυροδενδρίου ........................................................................................ 162
Παραρτήματα ............................................................................................ 171
Φωτογραφίες ..............................................................................................................................171
Κατάλογος Πινάκων ....................................................................................................................177
Κατάλογος Σχημάτων - Διαγραμμάτων.......................................................................................178
Κατάλογος Εικόνων - Χαρτών .....................................................................................................178

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................ 181

Ξένη βιβλιογραφία ......................................................................................................................181
Ελληνική Βιβλιογραφία ...............................................................................................................182
Ηλεκτρονικές πηγές - Ιστοσελίδες ..............................................................................................184

6
Εισαγωγή

Πλαίσιο και στόχοι της µελέτης

Η παρούσα µελέτη αναφέρεται στον οικισµό του Μαυροδενδρίου Κοζάνης, ο οποίος

εντάσσεται, και αποτελεί έδρα του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη. Αφορµή για τη
διεξαγωγή της υπήρξαν οι ευρύτερες µεταβολές που αναµένεται να
πραγµατοποιηθούν στην περιοχή και που επηρεάζουν άµεσα, ή/και έµµεσα, τη
λειτουργία του συγκεκριµένου οικισµού. Πιο αναλυτικά, πρόκειται για µια περιοχή,
η οποία δέχεται έντονες πιέσεις από την εξορυκτική δραστηριότητα της ∆ΕΗ, µε
σηµαντικές αλλοιώσεις των χαρακτηριστικών του φυσικού τοπίου και του
οικοσυστήµατος της περιοχής, αλλά και µε κοινωνικές και οικονοµικές επιπτώσεις
(απαλλοτριώσεις εδαφών, µετεγκαταστάσεις οικισµών κλπ). Η εγκατάσταση των
λιγνιτικών εκµεταλλεύσεων και η αναµενόµενη επέκταση προς τα δυτικά των
ορυχείων Μαυροπηγής και Ν∆ πεδίου Πτολεµαΐδας, σε συνδυασµό µε τις
επακόλουθες µετεγκαταστάσεις των γειτονικών οικισµών (Ποντοκώµη,
Μαυροπηγή), δηµιουργεί ερωτήµατα για τη δυνατότητα διατήρησης ενός οικισµού
περιβαλλοντικά, οικονοµικά, κοινωνικά και λειτουργικά βιώσιµου.

Σύµφωνα µε τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της ∆ΕΗ (∆ΕΗ, 2009)

για την επικείµενη επέκταση του ορυχείου της, το συγκεκριµένο έργο θεωρείται ότι
θα συµβάλλει σηµαντικά στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού της χώρας
και, ταυτόχρονα, θα συνεισφέρει στην οικονοµική της ανάπτυξη. Η ΜΠΕ εξετάζει
και αξιολογεί τις δυνητικές επιπτώσεις της επέκτασης του ορυχείου και αναφέρει ότι
αυτές θα είναι περιορισµένες και ανατάξιµες, δεδοµένου ότι παύουν να υφίστανται
µε την ολοκλήρωση του έργου, µετά δηλαδή και από τις εργασίες αποκατάστασης.
Συνοπτικά, σύµφωνα µε τη ΜΠΕ, αναφέρεται ότι

- Στο βιοτικό φυσικό περιβάλλον και στο τοπίο οι επιπτώσεις θα είναι

σηµαντικά θετικές µετά τις εργασίες αποκατάστασης

- Οµοίως, θετικές θα είναι οι επιπτώσεις στην εθνική και τοπική οικονοµία µε

την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και την αύξηση της τοπικής
απασχόλησης.

- Αρνητικές αναµένεται να είναι οι επιπτώσεις στα γεωλογικά χαρακτηριστικά

της περιοχής εξαιτίας της εξάντλησης του φυσικού πόρου, αλλά και στους
υδάτινους πόρους σε τοπικό επίπεδο.

Η ΜΠΕ καταλήγει, µάλιστα, στο συµπέρασµα ότι «οι συνολικές επιπτώσεις του
Έργου σε σχέση µε τις υφιστάµενες δραστηριότητες στην περιοχή αναµένεται να
είναι ισχυρά θετικές, τόσο για το ανθρωπογενές όσο και για το φυσικό περιβάλλον»
(∆ΕΗ, 2009).

Εντούτοις, η ΜΠΕ της ∆ΕΗ δεν εξετάζει την επίδραση του έργου σε µεµονωµένους
οικισµούς, και κυρίως σε οικισµούς οι οποίοι δεν χωροθετούνται πάνω σε
εκµεταλλεύσιµο λιγνιτικό κοίτασµα, αλλά βρίσκονται σε χωρική εγγύτητα µε τις

7
εξορυκτικές εκµεταλλεύσεις. Επιπλέον, ενώ αναφέρει την αναγκαιότητα
µετεγκατάστασης οικισµών οι οποίοι εντοπίζονται στην περιοχή επέκτασης του
ορυχείου, δεν εξετάζονται οι έµµεσες επιπτώσεις των µετεγκαταστάσεων αυτών
στους γειτονικούς τους οικισµούς, µε τους οποίους υφίσταται κάποια λειτουργική
δικτύωση. Τέλος, σηµειώνεται, ότι στη ΜΠΕ η έµφαση στον χρονικό ορίζοντα
εκτίµησης των επιπτώσεων διαφέρει σηµαντικά µεταξύ των τοµέων ανάλυσης. Για
παράδειγµα, όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, έµφαση δίνεται στην
κατάσταση µετά το τέλος των εργασιών αποκατάστασης και το πέρας της
λειτουργίας των ορυχείων, ενώ για τις οικονοµικές επιπτώσεις, η έµφαση δίνεται
στην εργασιακή απορρόφηση του τοπικού ενεργού δυναµικού κατά τη διάρκεια
πραγµατοποίησης του έργου.

Τα παραπάνω κενά έρχεται να καλύψει η παρούσα µελέτη, η οποία αφενός εστιάζει

στον οικισµό του Μαυροδενδρίου και, αφετέρου, εξετάζει τις επιπτώσεις από την
ολοκλήρωση του έργου επέκτασης των ορυχείων της ∆ΕΗ και της µετεγκατάστασης
της Ποντοκώµης συνολικά, σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του οικισµού,
βραχυπρόθεσµα αλλά και µακροπρόθεσµα (διατηρώντας ως χρονικό ορίζοντα
εκτίµησης της βιωσιµότητας την περίοδο 2025-2030). Με άλλα λόγια, εξετάζεται
εάν ο στόχος που αναφέρθηκε παραπάνω για τον ενεργειακό ανεφοδιασµό της
χώρας συγκρούεται µε αυτόν της διατήρησης ενός ανεκτού επιπέδου ποιότητας
ζωής και εξασφάλισης ενός βιώσιµου οικισµού, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις
στο περιβάλλον.

Σήµερα, δηµιουργείται έντονη ανησυχία στους κατοίκους του Μαυροδενδρίου

σχετικά µε το κατά πόσο ο οικισµός µπορεί να ανταπεξέλθει στις έντονες
περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχεται από τη λειτουργία του ορυχείου, αλλά και στις
µεταβαλλόµενες ισορροπίες που δηµιουργεί η µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης.
Έτσι λοιπόν, στόχος της παρούσας µελέτης αποτελεί

α) η ανάλυση και αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης του Μαυροδενδρίου

σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του, δεδοµένης της λειτουργίας του εργοστασίου
της ∆ΕΗ και της εξορυκτικής δραστηριότητας που λαµβάνει χώρα στην περιοχή

β) ο προσδιορισµός των προοπτικών διατήρησης του οικισµού Μαυροδενδρίου,

ως βιώσιµου οικισµού, µετά από τις µεταβολές που αναµένεται να προκύψουν
στην ευρύτερη περιοχή και, συγκεκριµένα, µετά από την επέκταση του
ορυχείου της ∆ΕΗ και τη µετεγκατάσταση του οικισµού της Ποντοκώµης.

Έχοντας ως σηµείο αναφοράς τις βασικές συνιστώσες της έννοιας της

βιωσιµότητας, αλλά και προκειµένου να εξεταστούν αρχικά µεµονωµένα, και στη
συνέχεια, συνδυαστικά, οι λειτουργίες του οικισµού του Μαυροδενδρίου, η µελέτη
επικεντρώνεται και εξετάζει σε βάθος:

α) τη χωροταξική και οικιστική οργάνωση του οικισµού

β) την οικονοµική του ανάπτυξη

8
 γ) τις περιβαλλοντικές συνθήκες που δηµιουργούνται στην περιοχή

δ) σε οριζόντιο επίπεδο εξετάζονται οι κοινωνικές επιπτώσεις που εµπίπτουν

στα παραπάνω ζητήµατα.

Η εξέταση του οικισµού Μαυροδενδρίου ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών και

λειτουργιών, αν και προσφέρει µια σφαιρική εικόνα, δηµιουργεί από µόνη της
περιορισµούς, δεδοµένου ότι το Μαυροδένδρι επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται από
τους γύρω οικισµούς, λειτουργώντας συµπληρωµατικά µε αυτούς, τουλάχιστον σε
επίπεδο κοινωνικών υποδοµών και υπηρεσιών. Επιπλέον, διατηρεί κάποιου είδους
σχέσεις εξάρτησης από τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα της περιοχής (Κοζάνη –
Πτολεµαΐδα). Βάσει των παραπάνω, η εξέταση των ποσοτικών στοιχείων και
ποιοτικών χαρακτηριστικών του Μαυροδενδρίου δεν αποτελεί εκ των πραγµάτων
επαρκή διαδικασία για τον προσδιορισµό µετά βεβαιότητας µιας πορείας που θα
προκύψει από τις αναµενόµενες µεταβολές στην περιοχή, και αυτό, επειδή
ενδεχοµένως να υπάρξουν απρόβλεπτες τάσεις αλλά και µη προσδιορίσιµοι
εξωγενείς παράγοντες οι οποίοι να µεταβάλλουν τα δεδοµένα. Ωστόσο, µια τέτοια
αναλυτική παρουσίαση, συνεκτιµώντας ταυτόχρονα και τις αλλαγές που
πραγµατοποιούνται, θα βοηθήσει στην κατανόηση µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο
της υφιστάµενης κατάστασης του οικισµού και θα προσδιορίσει τις βασικότερες
τάσεις για το µέλλον.

Παρακάτω, εξετάζεται αναλυτικά η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε ενώ στο

τελευταίο κοµµάτι της εισαγωγής περιγράφονται συνοπτικά τα κεφάλαια της
µελέτης.

Μεθοδολογική προσέγγιση

Τα στάδια ολοκλήρωσης της µελέτης περιγράφονται αναλυτικά στο Σχήµα 1.

Αφετηρία, αλλά και βασικότερο στάδιο για την πραγµατοποίηση της µελέτης,
αποτέλεσε ο προσδιορισµός του προβλήµατος και ο καθορισµός του στόχου της
µελέτης (Εισαγωγή). Στη συνέχεια, η τοποθέτηση του θεωρητικού πλαισίου και
διερεύνηση των βασικών εννοιών, οδήγησε στον προσδιορισµό των πυλώνων
βιωσιµότητας και συνεισέφερε στην ανασκόπηση των διαφορετικών µεθοδολογιών
για την εκτίµηση της βιωσιµότητας, και κατ’ επέκταση στην επιλογή των
καταλληλότερων δεικτών για το συγκεκριµένο σκοπό (Κεφάλαιο 1). Αφού
εξετάστηκε συνολικά η περιοχή µελέτης και προσδιορίστηκαν οι τάσεις και οι
σηµαντικότερες µεταβολές στην περιοχή, οι οποίες αναµένεται να επηρεάσουν τη
λειτουργία του οικισµού (Κεφάλαια 2 και 3), εξετάστηκε η βιωσιµότητα σε τρεις
περιοχές εστίασης: την οικονοµική ανάπτυξη (Κεφάλαιο 4), το φυσικό περιβάλλον
και τα στοιχεία υποβάθµισής του στην ευρύτερη περιοχή (Κεφάλαιο 5), αλλά και
την οικιστική του οργάνωση (Κεφάλαιο 6). Βάσει των αποτελεσµάτων των
παραπάνω κεφαλαίων δηµιουργήθηκε µια συνθετική ανάλυση SWOT, η οποία
προσδιορίζει πιθανές ευκαιρίες που θα δηµιουργηθούν για τον οικισµό από τις

9
µεταβολές που θα συντελεστούν, αλλά και απειλές που ενδεχοµένως θα
στρεβλώσουν την οµαλή λειτουργία του και θα καταστήσουν τον οικισµό µη
βιώσιµο. Τα συµπεράσµατα από την παραπάνω ανάλυση σχολιάζονται και
χρησιµοποιούνται για την ανάπτυξη πιθανών σεναρίων για το µέλλον (Κεφάλαιο 7).

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η παρούσα µελέτη δεν επεδίωξε την αναζήτηση νέων
ποσοτικών στοιχείων, αλλά επέλεξε τη χρησιµοποίηση δεδοµένων από υφιστάµενες
µελέτες που έχουν ολοκληρωθεί για την περιοχή. Ειδικότερα, κείµενα τα οποία
λήφθηκαν υπόψη στα διάφορα κεφάλαια της µελέτης αποτελούν η Μελέτη
Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της ∆ΕΗ (∆ΕΗ, 2009), αλλά και το υπό διαβούλευση
«Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης» ΣΧΟΟΑΠ του ∆ήµου
Υψηλάντη (ΑΝΚΟ, 2010). Επίσης, δεδοµένα συλλέχθηκαν κατά περίπτωση από
λοιπές υπηρεσίες, π.χ. την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), από
δηµοσιευµένες ανεξάρτητες µελέτες κλπ.

10
Σχήµα 1: Μεθοδολογία µελέτης βιωσιµότητας
µότητας οικισµού Μαυροδενδρίου
Μαυροδενδρίου.

11
∆ιάρθρωση της µελέτης

Η παρούσα µελέτη αποτελείται από επτά κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο

προσδιορίζει το βασικό θεωρητικό πλαίσιο και αναλύει τη µεθοδολογία της µελέτης.
Επιπλέον, για κάθε πεδίο διερεύνησης εισάγονται τα κεντρικά ζητήµατα προς
εξέταση και τα βασικά ερωτήµατα της µελέτης.

Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί µια γενική περιγραφή της περιοχής µελέτης και των
γενικών χαρακτηριστικών του οικισµού. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι
ευρύτερες µεταβολές που λαµβάνουν χώρα στην περιοχή και οι ενδεχόµενες
προκλήσεις που θα δηµιουργηθούν για τον οικισµό του Μαυροδενδρίου. Τέλος,
παρέχεται µια συνοπτική, αλλά και ιδιαίτερα χρήσιµη αναδροµή των µέχρι σήµερα
µετεγκαταστάσεων οικισµών της περιοχής εξαιτίας της δραστηριότητας της ∆ΕΗ.

Το τρίτο κεφάλαιο προσφέρει µια ανάλυση της χωροταξικής οργάνωσης του

οικισµού, αναλύοντας τις χρήσεις της ευρύτερης περιοχής, κυκλοφοριακές
συνδέσεις, υφιστάµενες υποδοµές και δίκτυα, αλλά και περιγράφοντας τις
αναµενόµενες χωροταξικές µεταβολές που πρόκειται να λάβουν χώρα στην περιοχή
την περίοδο 2010-2020 και να επηρεάσουν τον υπό εξέταση οικισµό.

Το τέταρτο κεφάλαιο εστιάζει στην οικονοµική ανάπτυξη του οικισµού του

Μαυροδενδρίου, δίνοντας έµφαση στα ζητήµατα πληθυσµιακής δυναµικότητας και
αναπτυξιακής προοπτικής. Αναλύεται η υφιστάµενη κατάσταση στην τοπική
απασχόληση, στον αριθµό των µεταναστών και στους κλάδους παραγωγής και
συζητούνται οι αναµενόµενες µεταβολές στην παραγωγική δοµή και την
απασχόληση από την προγραµµατιζόµενη επέκταση των ορυχείων της ∆ΕΗ.

Το πέµπτο κεφάλαιο ασχολείται µε τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος

της ευρύτερης περιοχής, αλλά και των επιπτώσεων που δηµιουργεί σε αυτό η
ανθρωπογενής δραστηριότητα. Σηµειώνονται τα στοιχεία υποβάθµισης και
εκτιµώνται οι µελλοντικές απειλές.

Το έκτο κεφάλαιο περιγράφει και αναλύει την οικιστική οργάνωση του οικισµού
εξετάζοντας τις χρήσεις γης εντός του οικισµού, το είδος και την ποιότητα των
κτισµάτων, τα δίκτυα αστικών υποδοµών αλλά και τον υφιστάµενο κοινωνικό
εξοπλισµό. Επιπλέον, εκτιµάται η βιωσιµότητα του Μαυροδενδρίου µε την
προοπτική της προγραµµατιζόµενης µετεγκατάστασης της Ποντοκώµης.

Τα συµπεράσµατα από τα παραπάνω κεφάλαια συζητούνται και αξιολογούνται στο

τελευταίο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 7) µέσα από µια συνδυαστική ανάλυση των
παραµέτρων που συνθέτουν την έννοια της βιωσιµότητας, προσφέροντας µια
ολοκληρωµένη προσέγγιση του προβλήµατος και µια εµπεριστατωµένη εκτίµηση
για το µέλλον.

12
Κεφάλαιο 1: Οι διαστάσεις της βιωσιµότητας και οι µέθοδοι
εκτίµησής της

1.1 Η έννοια της βιωσιµότητας οικισµού

Η βιώσιµη ή αειφόρος ανάπτυξη αναφέρεται σε ένα πρότυπο ανάπτυξης το οποίο

αποσκοπεί «στην κάλυψη των αναγκών του παρόντος χωρίς την υπονόµευση της
ικανότητας των µελλοντικών γενεών να καλύψουν τις ανάγκες τους»1 (WCED,
1987). Ως όρος άρχισε να χρησιµοποιείται ευρέως µετά την εµφάνιση της µελέτης
µε τίτλο «Το κοινό µας µέλλον» (γνωστή και ως Brundtland Report), η οποία
επεδίωκε την εστίαση της προσοχής του κόσµου στην επιταχυνόµενη επιδείνωση
του ανθρώπινου περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, καθώς και στις συνέπειες
που µπορεί να έχει κάτι τέτοιο στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Σηµείο
αναφοράς, ωστόσο, για την καθιέρωση της έννοιας της βιώσιµης ανάπτυξης ως ένα
βασικό ζήτηµα στην ανάπτυξη των κρατών αποτέλεσε η ∆ιάσκεψη των Ηνωµένων
Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1992 (∆ιάσκεψη του Ρίο), όπου µε
την Agenda 212 εισάγονται µια σειρά δράσεων και προτεραιοτήτων µε στόχο την
ανάπτυξη και την ταυτόχρονη διατήρηση/προστασία του περιβάλλοντος.

Αν και ο όρος «βιώσιµη ανάπτυξη» χρησιµοποιείται πάνω από δυο δεκαετίες,

πρόκειται για µια έννοια εξαιρετικά ευρεία και, έως και σήµερα, αµφιλεγόµενη3. Το
εύρος των ζητηµάτων που εµπίπτουν στην έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης δεν θα
πρέπει να οδηγήσει στην αντίληψη ότι πρόκειται για µια γενική και, κατά κάποιον
τρόπο, αφηρηµένη έννοια4. Σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ (OECD, 2008a, 30), «η
βιώσιµη ανάπτυξη αποτελεί

- ένα εννοιολογικό πλαίσιο, δηλαδή έναν πιο ολιστικό και ισορροπηµένο τρόπο
αντιµετώπισης του κόσµου
- µια διαδικασία, µε την οποία εφαρµόζονται οι αρχές της ολοκλήρωσης στο
χώρο και το χρόνο, και σε όλες τις αποφάσεις, και
- ένα τελικό στόχο, που πραγµατοποιείται µε την αναγνώριση και την
βελτίωση προβληµάτων που αφορούν τη σπατάλη πόρων, τη δηµόσια υγεία,
τον κοινωνικό αποκλεισµό, τη φτώχεια και την ανεργία».

Η βιώσιµη ανάπτυξη σχετίζεται µε την ανάπτυξη κρατών, αλλά και πόλεων και
τοπικών κοινοτήτων. Η σηµασία της εφαρµογής των αρχών της βιώσιµης
ανάπτυξης σε επίπεδο πόλεων, τοπικών διοικήσεων ή οικισµών προβαλλόταν ήδη

1
http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm
2
(http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_07.shtml)
3
Η αρχική, κατά κάποιο τρόπο, επιδίωξη διατήρησης ενός αµφίβολου περιεχοµένου βοήθησε σε
µεγαλύτερη αποδοχή του όρου (Giddings et al., 2002), ωστόσο η αδυναµία σαφούς
προσδιορισµού του όρου δυσχεραίνει τη λήψη µέτρων πολιτικής.
4
Ενδιαφέρον έχει η φράση ‘η βιωσιµότητα κινδυνεύει να έχει σχέση µε τα πάντα, και τελικά, µε
τίποτα’ η οποία διατυπώθηκε για το σχολιασµό της Παγκόσµιας Συνόδου για το Περιβάλλον (The
Economist, 2002).

13
ως βασικός στόχος από την Agenda 21 (1992)5 και επανεµφανίστηκε - µε
µεγαλύτερη έµφαση στο ρόλο και τα προβλήµατα των πόλεων - στην ∆εύτερη
∆ιάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ανθρώπινους Οικισµούς (Habitat II) (1996) και την
Παγκόσµια Σύνοδο του ΟΗΕ για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη (2002). Σύµφωνα µε την
Agenda 21, η έννοια της βιωσιµότητας ενός οικισµού σχετίζεται µε τη βελτίωση της
κοινωνικής, οικονοµικής και περιβαλλοντικής ποιότητας των οικισµών και του
περιβάλλοντος διαβίωσης και εργασίας όλων, και πραγµατοποιείται µέσα από τοµείς
δράσης που στοχεύουν:

- στην παροχή κατάλληλου τόπου διαβίωσης για όλους,

- τη βελτίωση της διαχείρισης των οικισµών,

- την προώθηση ενός βιώσιµου σχεδιασµού και διαχείρισης χρήσεων γης,

- την προώθηση µιας ολοκληρωµένης παροχής περιβαλλοντικής υποδοµής

(νερού, συστήµατος αποχέτευσης, υγρών και στερεών αποβλήτων),

- την προώθηση βιώσιµων συστηµάτων ενέργειας και µεταφορών στους

οικισµούς

- την προώθηση του σχεδιασµού και της διαχείρισης οικισµών σε περιοχές µε

κίνδυνο καταστροφών

- την προώθηση βιώσιµων δραστηριοτήτων κατασκευαστικής βιοµηχανίας

- την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων και τη δηµιουργία ικανοτήτων για την
ανάπτυξη των οικισµών (UN, DESA, DSD, 20056).

Με βάση τα παραπάνω µπορεί κανείς να πει ότι ένας βιώσιµος οικισµός

«επιτυγχάνει ένα υγιές περιβάλλον διαβίωσης, το οποίο επιτρέπει την εκπλήρωση
των κοινωνικών, οικονοµικών αναγκών και των αναγκών διακυβέρνησης,
διατηρώντας µια ισορροπία ανάµεσα στους πόρους που χρησιµοποιούνται για την
ανθρώπινη ανάπτυξη και στην περιβαλλοντική βιωσιµότητα» (Monto et al., 2005,
57).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, από τις αρχές κιόλας της δεκαετίας του ’90 η έννοια της
βιώσιµης ανάπτυξης των οικισµών άρχισε να ενσωµατώνεται σε επιµέρους στόχους
και πολιτικές. Το 1998, µε το κείµενο “Sustainable Urban Development in the EU:
A Framework for Action” (EC, 1998) η Ε.Ε. προτείνει τέσσερις βασικούς στόχους
για την επίτευξη της βιώσιµης ανάπτυξης οικισµών:

α) ενδυνάµωση της οικονοµικής ευηµερίας και απασχόλησης σε µικρά και µεγάλα

αστικά κέντρα,

β) προώθηση της ισότητας και της κοινωνικής ένταξης των υποβαθµισµένων

αστικών περιοχών,

5
Από την Agenda 21 ξεκίνησε η Local Agenda 21 µε εστίαση σε δήµους και άλλες τοπικές αρχές.
6
http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_07.shtml

14
γ) προστασία και βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και

δ) συµβολή στην καλή διακυβέρνηση και την ενίσχυση του τοπικού δυναµικού.

Τα προβλήµατα των σύγχρονων πόλεων και οικισµών και οι ανισότητες που

δηµιουργούνται στο εσωτερικό τους παρατηρούνται και περιγράφονται σε
σηµαντικά κείµενα για τον ευρωπαϊκό χώρο (EC, 1999, 2001, 2004), γεγονός που
οδήγησε στην ανάπτυξη προγραµµάτων και στη λήψη πολιτικών δράσεων. Στην
Ε.Ε. ο στόχος της βιώσιµης ανάπτυξης των οικισµών πραγµατοποιείται µέσα από
δυο βασικές πολιτικές της, την πολιτική συνοχής και την πολιτική για το
περιβάλλον, ενώ σηµαντικό µερίδιο για την ενίσχυσή της θα πρέπει να αποδοθεί
στα προγράµµατα που εστιάζουν στον αστικό χώρο π.χ. το πρόγραµµα Sustainable
Cities και οι πρωτοβουλίες URBAN AUDIT, URBACT και URBAN II. Απόρροια της
απαίτησης ευθυγράµµισης µε το παραπάνω ευρωπαϊκό πλαίσιο υπήρξε η
ενσωµάτωση της έννοιας της βιώσιµης ανάπτυξης στην ελληνική νοµοθεσία
(Ν.2508/1997, Ν.2742/1999, Ν.26295/2003) αλλά και στα κείµενα εθνικού και
περιφερειακού αναπτυξιακού προγραµµατισµού.

Αν και η έννοια της βιωσιµότητας ανθρώπινων οικισµών συχνά σχετίζεται µε την

αστική βιωσιµότητα, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης
µπορούν να απαντηθούν τόσο σε αστικές όσο και σε αγροτικές περιοχές, σε
συνοικίες αλλά και κοινότητες οι οποίες µπορεί να διαφέρουν σηµαντικά ως προς το
µέγεθος ή το επίπεδο κοινωνικής και διοικητικής οργάνωσης.

Για την παρούσα µελέτη, οι παραπάνω αρχές της βιωσιµότητας οικισµών

εξειδικεύονται στα χαρακτηριστικά του οικισµού Μαυροδενδρίου. Συγκεκριµένα,
εξετάζονται οι τρεις πυλώνες βιωσιµότητας – περιβάλλον, οικονοµία, κοινωνία –
δίνοντας, επιπλέον, έµφαση στο οικιστικό περιβάλλον ως σηµαντική συνιστώσα της
ποιότητας ζωής των κατοίκων. Τα αποτελέσµατα αξιολογούνται στη συνέχεια
συνδυαστικά αναλύοντας τις µεταξύ τους σχέσεις, αλληλεπιδράσεις και
αλληλεξαρτήσεις και προσδιορίζοντας τις προοπτικές βιωσιµότητας του οικισµού
Μαυροδενδρίου.

Παρακάτω αναλύεται ο τρόπος µε τον οποίο προσεγγίζονται οι τρεις διαστάσεις της

βιωσιµότητας και περιγράφονται οι προκλήσεις που δηµιουργούνται στο πλαίσιο της
καθεµιάς. Τέλος, αναφέρονται οι κυριότεροι δείκτες που χρησιµοποιούνται για την
εκτίµηση της βιωσιµότητας του οικισµού Μαυροδενδρίου για κάθε µια από τις
συνιστώσες βιωσιµότητας.

1.2 Η οικονοµική διάσταση της βιωσιµότητας

Η οικονοµική βιωσιµότητα, ως αναπόσπαστο στοιχείο και προϋπόθεση για την

επίτευξη βιώσιµης ανάπτυξης, µπορεί να λάβει διαφορετικές ερµηνείες.
Χαρακτηριστικά, η έννοια «οικονοµική βιωσιµότητα» αναφέρεται:

15
 - στην υποχρέωση διασφάλισης για τις µελλοντικές γενεές της ίδιας
παραγωγικής βάσης (ανθρώπινο κεφάλαιο, φυσικούς πόρους, γνώση και
θεσµούς) η οποία κληρονοµήθηκε από προηγούµενες γενιές (Anand and
Sen, 2000; Dasgupta, 2007).

- στην προώθηση µιας ακµάζουσας, στηριζόµενης στη γνώση και την

καινοτοµία, ανταγωνιστικής και οικολογικά αποτελεσµατικής οικονοµίας
η οποία προσφέρει υψηλό επίπεδο διαβίωσης και πλήρη και υψηλής
ποιότητας απασχόληση

- σε µια οικονοµική ανάπτυξη η οποία είναι αναπόσπαστη από τη συνολική

ανάπτυξης της κοινωνίας και εκτιµά τις αξίες της ίδιας της κοινωνίας.
Μια τέτοιου είδους οικονοµική ανάπτυξη δε µπορεί να αναλυθεί
ξεχωριστά, καθώς «εξαρτάται από τις αλληλεπιδράσεις των οικονοµικών
αλλαγών µε τους κοινωνικούς, πολιτισµικούς και οικολογικούς
µετασχηµατισµούς» (Barbier, 1987, 103).

Σε επίπεδο οικισµού η εξασφάλιση της οικονοµικής βιωσιµότητας έχει να κάνει

στην ουσία µε την επίτευξη υγιούς και διατηρήσιµης ανάπτυξης του τοπικού
οικονοµικού συστήµατος, το οποίο θα λειτουργεί προς όφελος όλων των
κατοίκων και σε αρµονία µε τον τοπικό χαρακτήρα της περιοχής.

Η επέκταση του ορυχείου της ∆ΕΗ και η αναµενόµενη µετεγκατάσταση του

οικισµού της Ποντοκώµης αναµφισβήτητα επηρεάζει την αναπτυξιακή πορεία
της τοπικής οικονοµίας σε πολλαπλά επίπεδα (πληθυσµός, απασχόληση,
παραγωγική βάση) και εγείρει σηµαντικά ερωτήµατα για την οικονοµική
βιωσιµότητα του Μαυροδενδρίου. Προκειµένου να γίνουν κατανοητές, και να
αξιολογηθούν οι επιπτώσεις των παραπάνω µεταβολών, θα πρέπει να εξεταστεί
αναλυτικά ο χαρακτήρας της τοπικής κοινωνίας και οικονοµίας. Αυτό θα γίνει
µε την ανάλυση της πληθυσµιακής εξέλιξης και δηµογραφικής φυσιογνωµίας
του οικισµού, του χαρακτήρα της τοπικής απασχόλησης, και των βασικών
παραγωγικών δραστηριοτήτων της τοπικής οικονοµίας. Συγκεκριµένα, τα
ερωτήµατα τα οποία δηµιουργούνται και εξετάζονται ανά περιοχή ανάλυσης
περιγράφονται ως εξής:

Πληθυσµιακή δυναµικότητα και πληθυσµιακές τάσεις

Κατ’ αρχήν, ο πληθυσµός και η δηµογραφική του φυσιογνωµία αποτελούν

βασικές ενδείξεις ανάπτυξης ενός οικισµού. Για το λόγο αυτό, η σηµαντικότερη
πρόκληση που δηµιουργείται στον οικισµό του Μαυροδενδρίου αφορά στη
διατήρηση του πληθυσµιακού του δυναµικού. Η σταδιακή µετακίνηση του
πληθυσµού (και ειδικά των νέων ατόµων) εξαιτίας συνθηκών που πιθανόν να
δηµιουργούνται και επιδεινώνουν το επίπεδο ζωής των κατοίκων του οικισµού
(περιβαλλοντική υποβάθµιση της περιοχής, έλλειψη ή απαξίωση των
υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας και λοιπών εξυπηρετήσεων, έλλειψη ευκαιριών

16
απασχόλησης), θα οδηγήσει αναµφίβολα σε οικιστική και κοινωνική απαξίωση,
οικονοµική παρακµή ή/και στην σταδιακή εγκατάλειψη του οικισµού.

Χρήση των φυσικών πόρων στην παραγωγή (φυσικό κεφάλαιο)

Όσον αφορά την οικονοµική βιωσιµότητα, σηµαντικό ζήτηµα αποτελεί η

εξάντληση των φυσικών πόρων της περιοχής, η οποία µπορεί να προκαλέσει
µακροπρόθεσµα βλάβη στην τοπική οικονοµία. ∆ύο ζητήµατα εµπίπτουν στο
συγκεκριµένο θέµα. Το πρώτο έχει να κάνει µε τη διαπίστωση ότι η
εκµετάλλευση ενός µη ανανεώσιµου φυσικού πόρου της περιοχής αντίκειται εξ
ορισµού στην έννοια της οικονοµικής βιωσιµότητας. Το δεύτερο, σχετίζεται µε
την απαλλοτρίωση των εδαφών που χρησιµοποιούνται για γεωργικές
εκµεταλλεύσεις, αλλά κυρίως, µε την πιθανότητα καταστροφής του υδροφορέα
ή/και µόλυνσης του υδροφόρου ορίζοντα, και κατά συνέπεια, µε τη µη
αναστρέψιµη απαξίωση των γεωργικών εδαφών.

Ανθρώπινο κεφάλαιο και την τοπική απασχόληση

Αναφορικά µε το ανθρώπινο κεφάλαιο και την τοπική απασχόληση, ερωτήµατα

προκύπτουν µε τη συρρίκνωση του πρωτογενούς τοµέα, και κατ’ επέκταση µε
τις προοπτικές απορρόφησης ατόµων που απασχολούνταν στις αγροτικές
καλλιέργειες. Βάσει της δοµής της παραγωγικής βάσης και των εναλλακτικών
που υπάρχουν όσον αφορά την απασχόληση, θα πρέπει να εκτιµηθεί ο
κίνδυνος εκτόξευσης του ποσοστού ανεργίας αλλά και µετακίνησης των
κατοίκων στα πλησιέστερα αστικά κέντρα. Επιπλέον ζήτηµα ανάλυσης αποτελεί
η δυνατότητα αύξησης της απασχόλησης στις εγκαταστάσεις της ∆ΕΗ (και στον
ΑΗΣ που ενδεχοµένως να δηµιουργηθεί) και οι επιπτώσεις που µπορεί να έχει
µια τέτοια προοπτική στη διάρθρωση της τοπικής απασχόλησης.

∆ιάρθρωση της παραγωγικής βάσης και καινοτοµία

Εκτός των παραπάνω, στοιχεία που θα πρέπει επίσης να εξεταστούν αφορούν

την κλαδική διάρθρωση, το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων του οικισµού,
υφιστάµενα κοινωνικά δίκτυα, αλλά και δυνατότητες χρηµατοδότησης. Τα
στοιχεία αυτά θα βοηθήσουν στη διαµόρφωση µιας συνολικής εικόνας για τη
δυναµικότητα του οικισµού και την ικανότητά του να ανταποκριθεί σε
ενδεχόµενες διαρθρωτικές µεταβολές.

Σε γενικές γραµµές, θα πρέπει να εξεταστεί εάν οι στόχοι που αναφέρονται στη

ΜΠΕ της ∆ΕΗ, για ανάπτυξη της εθνικής οικονοµίας και εξασφάλιση της
αυτονοµίας στην παραγωγή ενέργειας, λειτουργούν ανταγωνιστικά µε τους
στόχους ανάπτυξης της τοπικής κοινωνίας και της διατήρησης των φυσικών
πόρων, ή εάν συµβαδίζουν µε αυτούς, τόσο σε βραχυπρόθεσµο όσο σε
µακροπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα.

∆είκτες για τη εξέταση των παραπάνω επιµέρους συνιστωσών που συµβάλλουν

στην επίτευξη της οικονοµικής βιωσιµότητας έχουν αναπτυχθεί και

17
χρησιµοποιούνται τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό-υπερτοπικό επίπεδο.
Χαρακτηριστικά αναφέρονται δείκτες οι οποίοι προσδιορίζουν την πληθυσµιακή
δυναµικότητα της περιοχής (πληθυσµιακή πυκνότητα, ηλικιακή δοµή, ρυθµός
µεταβολής πληθυσµού), τον ενεργό πληθυσµό και την απασχόληση (ενεργός
πληθυσµός, ανεργία, απασχόληση ανά κλάδο παραγωγής) την οικονοµική
ευρωστία της περιοχής και την κλαδική διάρθρωση (κατά κεφαλήν ΑΕΠ,
Ακαθάριστη Προστιθέµενη Αξία ανά κλάδο, Ακαθάριστες Επενδύσεις Πάγιου
Κεφαλαίου) κλπ. Στην παρούσα µελέτη παρουσιάζονται και αναλύονται όσοι
από τους παραπάνω δείκτες µπορούν να υπολογιστούν µε βάση τα υπάρχοντα
στατιστικά στοιχεία σε επίπεδο ∆. ∆. Μαυροδενδρίου.

1.3 Η περιβαλλοντική διάσταση της βιωσιµότητας

Σχετικά µε την περιβαλλοντική προστασία, η συζήτηση στις αρχές του 21ου

διαφοροποιείται σηµαντικά από την φυσιολατρία του 19ου αιώνα αλλά και από το
περιβαλλοντικό κίνηµα µε έµφαση στην εξάντληση των φυσικών πόρων και την
κοινωνική µεταρρύθµιση της δεκαετίας του 1970. Εντοπίζουµε συνοπτικά τέτοιες
διαφοροποιήσεις που περιγράφουν και την θεώρηση της παρούσας µελέτης:

Στη σύγχρονη συνθήκη, και στο πλαίσιο περιβαλλοντικών προβληµάτων που

γίνονται κατανοητά ως πλανητικά, και οικονοµικών διαδικασιών που γίνονται
αντιληπτές ως παγκόσµιες, η προστασία του περιβάλλοντος είναι
αλληλένδετη µε τις κοινωνικές και οικονοµικές διαδικασίες που το
καθορίζουν και καθορίζονται από αυτό. Οι λύσεις για τα περιβαλλοντικά
προβλήµατα δεν µπορεί να είναι µόνο τεχνικές, καθώς τα αίτιά τους οι
εκφάνσεις και οι επιπτώσεις τους δεν είναι µόνο περιβαλλοντικές.

Η έννοια της αβεβαιότητας είναι επίσης σχετικά καινούρια στην συζήτηση

για το περιβάλλον. Η αβεβαιότητα, και η συνακόλουθη «αρχή της
προφύλαξης», συνιστούν µετακίνηση από την πίστη στην δυνατότητα της
απόλυτης επιστηµονικής γνώσης που χαρακτήριζε το περιβαλλοντικό κίνηµα
των αρχών του 1970. Η αβεβαιότητα ως έννοια στην συζήτηση για την
προστασία του περιβάλλοντος αποδέχεται την περιορισµένη γνώση των
φυσικών συστηµάτων που έχει η επιστήµη και την αδυναµία συνολικής
θεώρησης της πολυπλοκότητας και της αλληλεξάρτησης των
περιβαλλοντικών ζητηµάτων. Από την αβεβαιότητα αυτή προκύπτει και η
«αρχή της προφύλαξης» – precautionary principle - που, όπως ορίστηκε
αρχικά στην ∆ιακήρυξη του Ρίο το 1992 υπαγορεύει ότι όταν υπάρχει
κίνδυνος σοβαρής ή µη αναστρέψιµης απειλής, η έλλειψη επιστηµονικής
βεβαιότητας δεν θα χρησιµοποιείται ως λόγος για την µη-λήψη οικονοµικά
αποδοτικών µέτρων για την πρόληψη της περιβαλλοντικής υποβάθµισης.

Τέλος, πεδίο αναφοράς για την θεώρηση οποιουδήποτε περιβαλλοντικού

ζητήµατος, δεν είναι πλέον µόνο το άµεσο φυσικό περιβάλλον όπου αυτό

18
 εντοπίζεται. Πεδίο αναφοράς για την εκτίµηση της περιβαλλοντικής
βιωσιµότητας είναι η ευρύτερη περιφέρεια όπου µπορεί να εντοπίζονται τα
αίτια και οι επιπτώσεις των περιβαλλοντικών ζητηµάτων αλλά και ο πλανήτης
συνολικά, δεδοµένου ότι έχουν εντοπιστεί προβλήµατα που θεωρείται ότι
επηρεάζουν συστηµικές λειτουργίες του πλανητικού οικοσυστήµατος και κατ’
επέκταση την ανθρώπινη ανάπτυξη µέσα σε αυτό. Η τριπλή αυτή θεώρηση
– τοπικό, περιφερειακό, πλανητικό επίπεδο – είναι απαραίτητη σε κάθε
εκτίµηση περιβαλλοντικής βιωσιµότητας. Η εστίαση στην κλίµακα του
τοπικού είναι απαραίτητη καθώς κάθε περιβαλλοντικό ζήτηµα έχει πολύ
συγκεκριµένες και ειδικές τοπικές συνιστώσες – φυσικές, κοινωνικές,
οικονοµικές, θεσµικές, κλπ – που δεν είναι διακριτές όταν το πεδίο
αναφοράς είναι το περιφερειακό ή το πλανητικό. Όµως, µία αποκλειστικά
τοπική θεώρηση, σε επίπεδο οικισµού, τοπικής αυτοδιοίκησης ή ακόµη και
λεκάνης απορροής – δεν λαµβάνει υπ’ όψιν της ζητήµατα πλανητικής
εµβέλειας όπως η κλιµατική αλλαγή, η µείωση της βιοποικιλότητας, η
εξάντληση των φυσικών πόρων. Επιπλέον, µία τέτοια αποκλειστικά τοπική
θεώρηση της βιωσιµότητας αφήνει ανοικτό το ενδεχόµενο, διατήρησης της
τοπικής βιωσιµότητας µε την µεταφορά των δυσµενών επιπτώσεων της
ανάπτυξης σε άλλη περιοχή. Μία τέτοια πρακτική «εισαγωγής βιωσιµότητας»
δεν µπορεί να θεωρηθεί βιώσιµη, όταν το πεδίο αναφοράς είναι ευρύτερο,
περιφερειακό και πλανητικό.

Η παρούσα µελέτη εκτιµά την περιβαλλοντική βιωσιµότητα του οικισµού µε

γνώµονα τις τάσεις και τις πιθανές εξελίξεις µετά την επέκταση του ορυχείου στο
σύνολο των ζητηµάτων του βιοτικού και µη βιοτικού περιβάλλοντος στην περιοχή
του Μαυροδενδρίου. Βασίζεται σε ανεξάρτητες δηµοσιευµένες µελέτες, στις
Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της ∆ΕΗ, στις Ετήσιες Εκθέσεις
Περιβάλλοντος της ∆ΕΗ για τα έτη από το 2000 µέχρι το 2009, που
παραχωρήθηκαν στη ερευνητική οµάδα από την Νοµαρχία Κοζάνης.

Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι η βιωσιµότητα δεν είναι µία παγιωµένη κατάσταση
της οποίας τα χαρακτηριστικά είναι οικουµενικά οµοιογενη, σαφή και δεδοµένα, και
µε τα οποία µπορεί οποιαδήποτε περιοχή, οικισµός ή πόλη να συγκρίνεται για να
εκτιµήσει τις δικές της επιδόσεις. Η βιωσιµότητα είναι µία δυναµική διαδικασία, τα
χαρακτηριστικά της οποίας εξαρτώνται από τον τόπο και τον χρόνο. Οποιοδήποτε
πλαίσιο εκτίµησης της βιωσιµότητας θα πρέπει να έχει ενσωµατωµένη την
δυνατότητα να αναθεωρεί τα εργαλεία του – π.χ. τους δείκτες του και τις πολιτικές
που βασίζονται σ’ αυτούς – έτσι ώστε να µπορεί να προσαρµόζεται στην δυναµική
κατάσταση ενός πολύπλοκου φυσικού περιβάλλοντος.

Η βιωσιµότητα του οικισµού Μαυροδενδρίου, µε βάση τα νέα δεδοµένα και ως προς

την περιβαλλοντική διάστασή της, αντιµετωπίζει το βασικό ζήτηµα του ποια
αναµένεται να είναι η ποιότητα ζωής για τους κατοίκους του ως άνω οικισµού µετά

19
την επέκταση των ορυχείων της ∆.Ε.Η, θέτοντας τα ακόλουθα ειδικότερα
ερωτήµατα:

• Πως αλληλεπιδρά η ανθρωπογενής δραστηριότητα µε τα χαρακτηριστικά του

φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής (κλίµα, µικροκλίµα,
βλάστηση, υδρολογικό δίκτυο).

• Ποιες αναµένεται να είναι οι επιπτώσεις στον αέρα της περιοχής και κατά
πόσον η ήδη βεβαρηµένη ατµόσφαιρα είναι ενδεχόµενο να ξεπεράσει τα
ανεκτά επίπεδα ανθρώπινης διαβίωσης.

• Ποιες αναµένεται να είναι οι επιπτώσεις στο έδαφος, τόσο από πλευράς

επιβάρυνσής του από χηµικά στοιχεία, όσο και από πλευράς µηχανικής
καταπόνησης και διάσπασης της συνεκτικότητάς του.

• Πως επηρεάζεται η ποιότητα και η ποσότητα των υδατικών πόρων τη

περιοχής και του οικισµού από την ανθρωπογενή δραστηριότητα (ανάγκες
οικισµού, άρδευση, ανάγκες ΑΗΣ, και λειτουργία ορυχείων) και πως θα
επηρεαστούν από την επέκταση των ορυχείων.

• Κατά πόσον η αναµενόµενη αύξηση της στάθµης του θορύβου, λόγω της
προσέγγισης των εργασιών, αναµένεται να επιβαρύνει σε σηµαντικό βαθµό
τους κατοίκους του οικισµού.

Οι ειδικότεροι δείκτες που θα εξεταστούν περιλαµβάνουν:

• Κλίµα, µικροκλίµα (αλληλεπίδραση µε ανθρωπογενή δραστηριότητα)

• Αξιόλογα οικοσυστήµατα (ενδεχόµενες απειλές)

• Χλωρίδα και πανίδα (ενδεχόµενες απειλές)

• Υδατικοί πόροι (αξιολόγηση τάσεων και ενδεχόµενων απειλών στα ποιοτικά

και ποσοτικά του χαρακτηριστικά)

• Εισπνεόµενα σωµατίδια (PM10 και PM2,5)

• Οξείδια Άνθρακα και Αζώτου (COx, NOx) και υδρογονάνθρακες

• Τέφρα

• Στείρα άγονα

• Λοιπά στερεά απόβλητα

• Ιλύες

• Αστικά απορρίµµατα

• Βιοµηχανικά απορρίµµατα

• Ρωγµές, κατολισθήσεις

• Στάθµη θορύβου επιµέρους εργασιών ορυχείου

20
1.4 Η διάσταση των κοινωνικών υποδοµών και του οικιστικού
αποθέµατος

Το κεφάλαιο αυτό πραγµατεύεται τα ζητήµατα κοινωνικής βιωσιµότητας, που

ενδεχοµένως θα προκύψουν εξαιτίας της µετεγκατάστασης του οικισµού της
Ποντοκώµης.

Ως κοινωνική βιωσιµότητα στην παρούσα µελέτη νοείται η βιωσιµότητα των

κοινωνικών υποδοµών και εξυπηρετήσεων, καθώς και η βιωσιµότητα του οικιστικού
αποθέµατος και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος γενικότερα.

Τα ζητήµατα που αφορούν την κοινωνική βιωσιµότητα του οικισµού του

Μαυροδενδρίου είναι ποικίλα και µπορούν να λάβουν διάφορες διατυπώσεις, όπως
γίνεται αντιληπτό στη συνέχεια. Καταρχάς είναι γνωστό, ότι αν και το Μαυροδένδρι
είναι η διοικητική έδρα του ∆ήµου Υψηλάντη και όντως διαθέτει λειτουργίες που
σχετίζονται µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση, στη διάρθρωση του οικιστικού δικτύου του
∆ήµου ξεχωρίζει ο ρόλος της Ποντοκώµης, ως κέντρου παροχής περισσότερων
κοινωνικών εξυπηρετήσεων στους οικισµούς του ∆ήµου (εκπαίδευση, εµπορικό
κέντρο, αναψυχή, κλπ.). Επιπλέον όµως, πρέπει να έχουµε υπόψη ότι η
µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης συµπίπτει µε δύο ακόµη σοβαρότατες συγκυρίες:
την εφαρµογή του προγράµµατος «Καλλικράτης», βάσει του οποίου το
Μαυροδένδρι θα ενταχθεί στο ∆ήµο Κοζάνης, και την περεταίρω επέκταση των
ορυχείων της ∆ΕΗ. Τα γεγονότα αυτά συνθέτουν ένα δυσπρόβλεπτο µέλλον για τον
οικισµό του Μαυροδενδρίου, ο οποίος θα κληθεί να ανταπεξέλθει σε ένα πλήθος
προκλήσεων, δεδοµένων των ταυτόχρονων και συνάµα µεγάλων αλλαγών.

Σε όρους κοινωνικής βιωσιµότητας, τα βασικά ερωτήµατα που προκύπτουν

αφορούν τη βιωσιµότητα των κοινωνικών υποδοµών και λειτουργιών, καθώς και
του οικιστικού αποθέµατος και της πολεοδοµικής οργάνωσης. Ένα σηµαντικό
ερώτηµα είναι, καταρχάς, το αν οι κοινωνικές υποδοµές του Μαυροδενδρίου θα
είναι σε θέση να καλύπτουν ικανοποιητικά τις ανάγκες των κατοίκων, ακόµη και
µετά την παύση των λειτουργιών που λαµβάνουν χώρα στην Ποντοκώµη και
συνακαλούθως το αν ο εναποµείνας πληθυσµός στο ∆ήµο Υψηλάντη θα είναι
αρκετός ώστε να είναι βιώσιµη η λειτουργία των κοινωνικών υποδοµών που θα
συνεχίσουν να υφίστανται στο Μαυροδένδρι. Άλλα ερωτήµατα προκύπτουν από την
αναπόφευκτη ενίσχυση της εξάρτησης του Μαυροδενδρίου από την Κοζάνη, και
κατ’ επέκταση αφορούν το αν θα µειωθεί η εισροή δηµοσίων πόρων και κρατικών
επενδύσεων στο Μαυροδένδρι και το αν θα επηρεαστεί η ποιότητα ζωής των
κατοίκων. Επιπλέον προκύπτουν ζητήµατα σχετικά µε την επάρκεια, την ποιότητα
και την ποσότητα του κτιριακού αποθέµατος και την πορεία που αναµένεται να
ακολουθήσει, το αν κάποια δηµοτικά και ιδιωτικά κτίσµατα στο Μαυροδένδρι
κινδυνεύουν να µείνουν χωρίς χρήση κ.α. Όλα τα ερωτήµατα αυτά µπορούν να
απαντηθούν προσεγγιστικά και κυρίως σε επίπεδο εκτιµήσεων.

21
Πέραν των παραπάνω, σηµειώνεται ότι στη προκειµένη περίπτωση, αυτή της
κοινωνικής βιωσιµότητας, οι «δείκτες βιωσιµότητας» αντιπροσωπεύονται κατά βάση
από την παροχή τοπικών εξυπηρετήσεων και τον βαθµό πληρότητάς τους. Με άλλα
λόγια, εφόσον και µετά την αποµάκρυνση της Ποντοκώµης εξακολουθήσουν να
παρέχονται επαρκείς υπηρεσίες στο Μαυροδένδρι (π.χ. Σχολείο, Υπηρεσίες Υγείας
κτλ), τότε υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες το Μαυροδένδρι να συνεχίσει να
είναι βιώσιµο και να µην καταδικαστεί σε φθίνουσα πορεία. Συγκεκριµένοι δείκτες
που να αφορούν ειδικά τη κοινωνική βιωσιµότητα οικισµών δεν υπάρχουν στη
βιβλιογραφία, καθώς το θέµα της κοινωνικής βιωσιµότητας είναι νεωτερικό και
συχνά συγχέεται µε άλλες έννοιες ή γενικότερα θέµατα βιωσιµότητας.

1.5 Μέθοδοι εκτίµησης βιωσιµότητας

Από την εισαγωγή της έννοιας της βιωσιµότητας, στα τέλη της δεκαετίας του 1980,
µέχρι σήµερα, µεγάλη συζήτηση έχει γίνει µε στόχο, τόσο να αποσαφηνιστεί το
περιεχόµενο και η δυναµική µιας τόσο γενικής έννοιας όσο και να δηµιουργηθεί ένα
πλαίσιο για την µέτρησή της. Η ανάγκη δηµιουργίας «δεικτών βιωσιµότητας» που
θα διαφοροποιούνται ποιοτικά από τους µέχρι τότε υπάρχοντες τοµεακούς δείκτες
της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος (όπως το ΑΕΠ, οι δείκτες ρύπανσης του
νερού, του αέρα κλπ) εντοπίστηκε ήδη από την Agenda 21 (UN, 1992), όχι µόνο
ως πλαίσιο µέτρησης αλλά και ως βάση για την λήψη αποφάσεων και την
δηµιουργία πολιτικών. Από τότε, έχουν προταθεί πληθώρα πλαισίων για την
µέτρηση της βιωσιµότητας, µε την µορφή «δεικτών βιωσιµότητας»7,8 (Mega,
Pedersen, 1998, Hak, κ.α., 2007, Bell, κ.α 2008). ∆ιεθνείς οργανισµοί, όπως ο
Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ), ο Οργανισµός για Οικονοµική Συνεργασία
και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και ερευνητικά
ινστιτούτα, οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκησης (µε πρωτοπόρο το Seattle) έχουν
δηµιουργήσει καταλόγους µε τους δικούς τους δείκτες.

7
∆είκτης είναι ένα συνολικό µέτρο που παρέχει πληροφόρηση για την κατάσταση, ή την πορεία
ενός συστήµατος. Οι δείκτες προσφέρουν µια βάση ανάλυσης της υφιστάµενης κατάστασης,
επιτρέπουν την αξιολόγηση των πολιτικών επιλογών και διαχειριστικών πρακτικών βάση των
επιπτώσεων τους, διευκολύνουν στην αναγνώριση µελλοντικών τάσεων και βοηθούν στη θέσπιση
προτεραιοτήτων (OECD, 2008b).
8
Οι δείκτες βιωσιµότητας αποτελούν συνήθως σύνθετους δείκτες, δηλαδή δείκτες που
δηµιουργούνται από το συνδυασµό δύο ή και περισσότερων τοµεακών δεικτών. Παραδείγµατα
δεικτών βιωσιµότητας είναι ο ∆είκτης Περιβαλλοντικής Βιωσιµότητας (Environmental
Sustainability Index), το ‘Οικολογικό Αποτύπωµα’ (Ecological Footprint), καθώς και ο ∆είκτης
Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index) (OECD, 2008a)

22
Σχήµα 1.1 Οι δείκτες βιωσιµότητες µελετώνται όχι µόνο για την ποσοτικοποίηση
της βιωσιµότητα αλλά και ως βάση για την δηµιουργία πολιτικών (Mega, Pedersen,
1998, 10)

Η δηµιουργία και η χρησιµοποίηση σύνθετων δεικτών βιωσιµότητας που να

προσδιορίζουν ποσοτικά την έννοια της βιωσιµότητας είναι ωστόσο κάτι εξαιρετικά
δύσκολο, δεδοµένου ότι οι µεµονωµένοι δείκτες που συγκεντρώνουν πληροφορίες
για τα επιµέρους χαρακτηριστικά της βιωσιµότητας είναι πολλές φορές αντιφατικοί,
ενώ επιπλέον υπάρχουν πολλά µη µετρήσιµα χαρακτηριστικά βιωσιµότητας.
Σύµφωνα µε τον OECD (2005), η µέτρηση της βιώσιµης ανάπτυξης απαιτεί εξίσου
απλές µετρήσεις που θα ενηµερώνουν τους φορείς λήψης αποφάσεων για τις
βασικές τάσεις, αλλά και πιο εξειδικευµένους δείκτες που θα υποστηρίζουν σε
βάθος αναλύσεις, ενώ ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται τόσο στον τρόπο µε τον
οποίο κατασκευάζονται και µετρούνται οι δείκτες όσο και στο πως ερµηνεύονται και
χρησιµοποιούνται.

23
Η παρούσα µελέτη δεν υιοθετεί κάποιον σύνθετο δείκτη βιωσιµότητας αλλά
στηρίζεται σε πιο απλούς δείκτες, οι οποίοι είναι εφαρµόσιµοι σε διάφορα χωρικά
επίπεδα και εστιάζουν στη µέτρηση χαρακτηριστικών που συντελούν στις τρεις
συνιστώσες της ανάπτυξης (οικονοµία, περιβάλλον και κοινωνία). Εντούτοις, σε
κάθε περίπτωση διερευνώνται οι υφιστάµενες και οι ενδεχόµενες αλληλεξαρτήσεις
ανάµεσα στις τάσεις που προκύπτουν από τους διάφορους δείκτες και εκτιµήσεις.
Εξάλλου, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι όποιοι δείκτες εκτίµησης της βιωσιµότητας
θα πρέπει να προκύπτουν για συγκεκριµένα γεωγραφικά πλαίσια µε την συµµετοχή
των φορέων και όλων των τοµέων της κοινωνίας. Αφού καθοριστούν απαιτούν
παρακολούθηση σε βάθος χρόνου για να µπορεί να εκτιµηθεί η τάση προς την
βιωσιµότητα ή η αποµάκρυνση από αυτήν.

Βασικός περιορισµός στην παρούσα µελέτη όσον αφορά τη χρησιµοποίηση δεικτών

για τη µέτρηση της βιωσιµότητας αποτελεί η έλλειψη στοιχείων στο συγκεκριµένο
χωρικό επίπεδο ανάλυσης (∆.∆. Μαυροδενδρίου). Παρακάτω παρουσιάζεται µια
λίστα βασικών µεγεθών και δεικτών ανά ενότητα ανάλυσης που επέτρεψαν την
ποσοτικοποίηση ή την ποιοτική αξιολόγηση χαρακτηριστικών βιωσιµότητας στον
οικισµό του Μαυροδενδρίου.

Πίνακας 1: Στατιστικά στοιχεία και δείκτες που χρησιµοποιούνται στη µελέτη για
την εκτίµηση της βιωσιµότητας

και οικιστικό
Περιβάλλον

Κοινωνικές
Οικονοµία

Υποδοµές

απόθεµα

1 Συνολικός πληθυσµός √ √
2 Πληθυσµιακή µεταβολή √ √
3 Μέσος Ετήσιος Ρυθµός Μεταβολής του
πληθυσµού
4 Πληθυσµός κατά οµάδες ηλικιών √
5 Πληθυσµός κατά φύλο √
6 ∆είκτης γήρανσης του πληθυσµού √
7 Μέσο µέγεθος νοικοκυριών √
8 Ποσοστό των µεταναστών √
9 Πληθυσµιακή µεταβολή των µεταναστών √
10 Μετανάστες κατά οµάδες ηλικιών √
11 Μετανάστες κατά φύλο √
12 Απασχόληση αλλοδαπών √

24
13 Ποσοστό απασχόλησης √
14 Επίπεδο εκπαίδευσης πληθυσµού √
15 ∆είκτης εξάρτησης του πληθυσµού √
16 Απασχόληση (ανά ηλικιακή τάξη, ανά τοµέα) √
18 Εξέλιξη της απασχόλησης ανά τοµέα √
19 Ανεργία (σύνολο, γυναικών, νέων) √
20 Απασχολούµενοι στη ∆ΕΗ √
21 Καλλιεργούµενες εκτάσεις √
22 Είδος-κατηγορίες καλλιεργειών √
23 Αριθµός κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων √
24 Μέσο µέγεθος κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων √

25 Κλιµατικά δεδοµένα (µέση θερµοκρασία, √

υγρασία, βροχόπτωση)
26 Θηλαστικά, πτηνά που χρήζουν προστασίας √
27 Περιοχές NATURA κοντά στον οικισµό √
28 Παροχή νερού από πηγές και γεωτρήσεις √
29 Ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία επιφανειακών και √
υπόγειων υδάτων
30 Αιωρούµενα στερεά σωµατίδια και σκόνη √
31 Ετήσιος αριθµητικός µέσος όρος PM10 √
32 Πλήθος υπερβάσεων οριακών τιµών PM10 σε √
ετήσια βάση
33 Εκποµπές αέριων ρύπων (οξείδια του αζώτου, √
υδρογονάνθρακες, οξείδια του άνθρακα)
34 Όρια θορύβου √

35 Επιφάνεια οικισµού √
36 Λειτουργίες οικισµού Μαυροδενδρίου ανά √
κατηγορία (διοίκηση, εµπόριο, πρόνοια-
περίθαλψη, εκπαίδευση κλπ)
37 Λειτουργίες οικισµού Ποντοκώµης ανά √
κατηγορία (διοίκηση, εµπόριο, πρόνοια-
περίθαλψη, εκπαίδευση κλπ)
38 Όροι ∆όµησης √
39 Μέσος Συντελεστής ∆όµησης √
40 Κτίρια κατά αριθµό ορόφων, χρονική περίοδο √
κατασκευής, κύρια υλικά κατασκευής, µορφή

25
 επικάλυψης και κύρια υλικά επικάλυψης
41 Κτίρια κατά χρήσεις ή προορισµό χρήσεων √
42 Kανονικές κατοικίες ανάλογα µε τις ανέσεις που √
διαθέτουν
43 Kανονικές κατοικίες ανάλογα µε τον αριθµό √
δωµατίων που διαθέτουν
44 Εξαρτήσεις µεταξύ οικισµών Μαυροδενρίου και √
Ποντοκώµης
45 ∆ίκτυα Αστικών Υποδοµών √

26
Κεφάλαιο 2: Οικισµός Μαυροδένδρι Νοµού Κοζάνης

2.1 Γενικά χαρακτηριστικά

Ο οικισµός Μαυροδενδρίου αποτελεί την έδρα του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη στο
Νοµό Κοζάνης, παρόλο που ο µεγαλύτερος οικισµός του ∆ήµου είναι η γειτονική
Ποντοκώµη (µόλις 63 κάτοικοι περισσότεροι). Χωροθετείται 11χλµ βόρεια της
πόλης της Κοζάνης και 17χλµ νότια της Πτολεµαΐδας, ανάµεσα δηλαδή στα δύο
µεγαλύτερα αστικά κέντρα της ∆υτικής Μακεδονίας, τα οποία αποτελούν ήδη ένα
ισχυρό αστικό δίπολο µε κύριο σηµείο αναφοράς την ενέργεια.

Εικόνα 2.1: Θέση οικισµού Μαυροδενδρίου - ανάµεσα στο δίπολο Κοζάνης-

Πτολεµαϊδας. (πηγή: ιδία επεξεργασία)

27
Ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη βρίσκεται στο νότιο τµήµα της Επαρχίας Εορδαίας.
Συνορεύει βόρεια µε το ∆ήµο Πτολεµαΐδας, βόρειο-δυτικά µε το ∆ήµο Μουρικίου,
δυτικά µε την Κοινότητα Βλάστης, νότια µε το ∆ήµο Κοζάνη και ανατολικά µε το
∆ήµο Ελλησπόντου. Ο ίδιος προέκυψε από την συνένωση τεσσάρων (4) Ο.Τ.Α. µε
τη µεταρρύθµιση του «Καπποδίστρια Ι» το 1997. Αυτοί είναι: το Μαυροδένδρι , η
Ποντοκώµη, τα Λιβερά και τα Σιδερά. Στα όρια του ∆ήµου υπάρχει και ο
εγκαταλελειµµένος οικισµός Κτενάς.

Εικόνα 2.2: Τα διοικητικά

όρια του ∆ήµου ∆ηµητρίου
Υψηλάντη
(πηγή:www.kozani.gr,
επεξεργασία της ΑΝ.ΚΟ.)

Στα πλαίσια του νόµου των γεωγραφικών ενοτήτων (Ν.1622/86), ο σηµερινός

∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη αποτελούνταν από δύο (2) γεωγραφικές ενότητες:

• την 5η Γεωγραφική ενότητα, την οποία άνηκαν οι κοινότητες Σιδερών και

Λιβερών και

• η 6η Γεωγραφική ενότητα, στην οποία άνηκαν οι κοινότητες Ποντοκώµης

και Μαυροδενδρίου.

Πλέον, σύµφωνα µε το εγκεκριµένο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού

Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Π.Π.Σ.Χ.Α.Α.), ο οικισµός του
Μαυροδενδρίου, ως έδρα του ∆ήµου, κατατάσσεται στους οικισµούς 4ου επιπέδου,
ενώ οι υπόλοιποι οικισµοί του ∆ήµου αποτελούν οικισµούς 5ου επιπέδου.

Το Μαυροδένδρι έχει έκταση 34.197 στρεµ. καταλαµβάνοντας ποσοστό 30,51%

από το σύνολο έκτασης του ∆ήµου (112.071 στρεµ.). Με βάση την απογραφή του
2001 ο πληθυσµός του Μαυροδενδρίου ανέρχεται στους 1.253 κατοίκους και είναι
το δεύτερο µεγαλύτερο σε πληθυσµό ∆.∆., µετά την Ποντοκώµη µε 1.316
κατοίκους. Τα δύο αυτά ∆.∆. συγκεντρώνουν το 85,1% του συνολικού πληθυσµού
του ∆ήµου Υψηλάντη, έχοντας σηµαντική διαφορά από τα υπόλοιπα δυο
∆ιαµερίσµατα. Η αναλογία αυτή ήταν ίδια και κατά την απογραφή του 1991.

28
∆ιάγραµµα 2.1: Πληθυσµός του ∆ήµου Υψηλάντη ανά οικισµό.

Λιβερών Σιδερά 11,20%

3,60%
Μαυροδένδρι
41,50%

Ποντοκώμη
43,60%

Πηγή: ΕΣΥΕ 2001.

Κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής, εποµένως και του οικισµού, είναι η έντονη
δραστηριότητα της ∆ΕΗ που επηρεάζει καθοριστικά την ανάπτυξη αυτής. Πιο
συγκεκριµένα, βορειοανατολικά του Μαυροδενδρίου και σε απόσταση περίπου 3
χλµ βρίσκεται ο Ατµοηλεκτρικός Σταθµός
Στ «Καρδιάς» (ΑΗΣ) της ∆ΕΗ και κοντά στα
διοικητικά όρια του ∆ήµου βρίσκεται ο ΑΗΣ Αγίου ∆ηµητρίου. Επίσης, µόλις 3,5 χλµ
µακρΙά βρίσκονται τα ορυχεία του Νότιου Πεδίου της ∆ΕΗ. Σηµαντικό να αναφερθεί
είναι πως νότια του οικισµού και σε πολύ µικρή απόσταση
απόσταση (4χλµ) περνά η Εγνατία
Οδός. Πριν από µια αναλυτική περιγραφή του οικισµού όπως είναι σήµερα,
παρατίθενται κάποια ιστορικά στοιχεία.

2.2 Ιστορικά στοιχεία

Σηµαντικές ανακαλύψεις που µαρτυρούν την παλαιότερη ιστορία της περιοχής

προέκυψαν από τις ανασκαφές που έγιναν στη θέση Στάση, όπου υπάρχουν
απολιθώµατα ενός νεολιθικού οικισµού έκτασης 1.100 τµ, ο οποίος εντάσσεται στον
ευρύτερο χώρο της λεκάνης της Κίτρινης Λίµνης. Η περιοχή αυτή είναι γνωστή για
την πυκνή κατοίκηση στα νεολιθικά χρόνια.

Αντίστοιχες
ίστοιχες ανασκαφές ιστορικού ενδιαφέροντος αποτελούν: αυτή στη θέση
Τούµπα Μαυροδενδρίου (προϊστορικός οικισµός της Κίτρινης Λίµνης), στη θέση
Στρατόπεδο Μαυροδενδρίου( τµήµατα λίθινου εργαλείου) και στη θέση Βόρεια του
οικισµού Μαυροδενδρίου (οικοδοµικά λείψανα
λείψανα ύστερων ελληνιστικών και ρωµαϊκών
χρόνων).

Καµπή στη συνέχιση της ιστορικής συνέχειας της περιοχής αποτέλεσε η ανταλλαγή
πληθυσµών το 1923. Το Μαυροδένδρι υποδέχτηκε τους πρόσφυγες του ποντιακού
ελληνισµού εκείνη την περίοδο. Εγκαταστάθηκαν οικογένειες
οικογένειες κυρίως από την
περιοχή του Καυκάσου, της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Πιο πριν, δηλαδή από τα
χρόνια της τουρκοκρατίας, ήταν γνωστό ως Καραγάτς (Μαύρο ∆έντρο), εξ' ου και η
σηµερινή ονοµασία. Όπως έγινε και στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι πρόσφυγες
ενσωµατώθηκαν
καν εύκολα στον υπάρχοντα πληθυσµό. Στη συγκεκριµένη περίπτωση,

29
ελάχιστοι παρέµειναν µετά την ανταλλαγή πληθυσµών, αφού το χωριό
κατοικούνταν κυρίως από τούρκικους πληθυσµούς. Μέχρι σήµερα, οι κάτοικοι
διατηρούν έντονο το ποντιακό στοιχείο στα ήθη και έθιµά τους.

2.3 Η σύγχρονη εικόνα του οικισµού

Το Μαυροδένδρι αποτελεί έναν οικισµό ανεπτυγµένο κατά µήκος ενός κεντρικού

οδικού άξονα, όπου αναπτύσσονται και οι κυριότερες δραστηριότητες αυτού.
Ιδιαίτερο χαρακτήρα στον οικισµό δίνουν, καταρχήν, οι ευρύχωροι κοινόχρηστοι
χώροι, που είναι πρόσφατα διαµορφωµένοι, και το σχετικά νέο κτιριακό απόθεµα,
λόγω της ανέγερσής του µετά το σεισµό του 1995. Γι' αυτό το λόγο δεν
παρουσιάζουν έντονο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παραδοσιακής αρχιτεκτονικής,
αφού δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία πλέον στον οικισµό.

Ως έδρα του ∆ήµου, όπως προαναφέρθηκε, το ∆.∆. Μαυροδενδρίου έχει όλες τις
διοικητικές υπηρεσίες οι οποίες συστεγάζονται στο κτίριο του ∆ηµαρχείου. Ακόµη
στο ίδιο κτίριο βρίσκεται και το ιατρείο.

Η Ποντοκώµη και το Μαυροδένδρι αποτελούν τα µεγαλύτερα Τοπικά ∆ιαµερίσµατα

του ∆ήµου και φαίνεται να λειτουργούν συµπληρωµατικά –τουλάχιστον σε επίπεδο
κοινωνικών υποδοµών και υπηρεσιών- για τους εξής λόγους:

• Καταρχήν, συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού και της

οικονοµικής δραστηριότητας του ∆ήµου. Με βάση αυτόν τον πληθυσµό
ορίζεται και η βιωσιµότητα των περισσότερων υπηρεσιών που είτε
βρίσκονται στην Ποντοκώµη (πχ Γυµνάσιο, ΚΕΠ), είτε στο Μαυροδένδρι (πχ
διοικητικές υπηρεσίες). Ενώ υπάρχουν και υπηρεσίες, όπως το ιατρείο που
λειτουργεί και στους δύο οικισµούς, αλλά διαφορετικές µέρες.

• ∆εύτερον, η ελάχιστη µεταξύ τους απόσταση, µόλις 3χλµ, καθιστά πιο

εύκολη τη µεταξύ τους, αλληλοκάλυψη των αναγκών. Για παράδειγµα, η
Ποντοκώµη, ως εµπορικό κέντρο της περιοχής, διαθέτει εµπορικά
καταστήµατα που εξαρτώνται και από το αγοραστικό κοινό του
Μαυροδενδρίου.

• Τρίτον, µε το υπαίθριο θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης», η Ποντοκώµη

θεωρείται και κέντρο αναψυχής της ευρύτερης περιοχής, ενώ παράλληλα
υπάρχουν και κέντρα διασκέδασης, καφετέριες κτλ.

Στο κεφάλαιο 6 αναπτύσσονται αναλυτικά ποιες υπηρεσίες υπάρχουν στο

Μαυροδένδρι, καθώς και άλλες που εξυπηρετούν τον οικισµό αλλά δεν βρίσκονται
στο Μαυροδένδρι. Επίσης αναλύονται και οι αστικές υποδοµές που υπάρχουν στον
οικισµό και γίνεται µια εκτίµηση για το κατά πόσο αυτές επαρκούν για τη
βιωσιµότητα αυτού.

30
2.4 Ευρύτερες µεταβολές στην περιοχή

2.4.1. ∆ραστηριότητα της ∆ΕΗ - επέκταση ορυχείων

Η ∆ΕΗ Α.Ε. εγκαταστάθηκε στην περιοχή από το 1957, καθώς εντοπίστηκαν τότε τα
πρώτα κοιτάσµατα λιγνίτη και ξεκίνησε η διαδικασία για την εξόρυξή τους. Τα
πλούσια κοιτάσµατα εντοπίζονται στο µεγαλύτερο µέρος στη λεκάνη Πτολεµαΐδας
που αποτελεί τµήµα της επιµήκους νεογενούς λεκάνης, η οποία ξεκινά από το
Μοναστήρι της Π.Γ.∆.Μ. (FYROM) και διαµέσου της Φλώρινας, του Αµυνταίου και
της Πτολεµαΐδας φθάνει µέχρι την Κοζάνη. Η τροφοδοσία των ΑΗΣ που
κατασκευάστηκαν στην ευρύτερη περιοχή επιτρέπει στη ∆ΕΗ Α.Ε. να είναι σήµερα η
µεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, αφού κατά το
2008 η Εταιρεία παρήγαγε περίπου το 91% από τις 57,5 TWh συνολικής ηλεκτρικής
ενέργειας που παρήχθησαν στην Ελλάδα και διήλθαν από τα δίκτυα µεταφοράς, τα
οποία επίσης ανήκουν στην ιδιοκτησία της (∆ΕΗ, 2009).

Σε επίπεδο χώρας, η ∆ΕΗ Α.Ε. παρέχει την ηλεκτρική ενέργεια, είτε µέσω του
κύριου συστήµατός της για την ηπειρωτική Ελλάδα και τα κοντινά διασυνδεδεµένα
νησιά, είτε µε αυτόνοµες διατάξεις παραγωγής, που βασίζονται κυρίως στο
πετρέλαιο, για τα πιο αποµακρυσµένα και µη διασυνδεδεµένα νησιά. Στο κυρίως
σύστηµα, το µεγαλύτερο µέρος της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται στο βόρειο
µέρος της χώρας («Βόρειο Σύστηµα») και σχεδόν αποκλειστικά στην Περιφέρεια
∆υτικής Μακεδονίας δεδοµένης της συγκέντρωσης στην επικράτειά της των
ενεργειακών πόρων (λιγνιτικά κοιτάσµατα).

Στη λεκάνη Πτολεµαΐδας, τα Ορυχεία Πτολεµαΐδας, που αναπτύσσονται βόρεια της

Κοζάνης και νότια της Πτολεµαΐδας µε εκµεταλλεύσιµα (1.1.2009) αποθέµατα
9
1.032 εκατ. τόνους είναι:

• Ορυχείο Μαυροπηγής, που ανήκει στο Κύριο Πεδίο, που θα λειτουργήσει

µέχρι το 2039

• Ορυχείο Νότιου Πεδίου, που είναι και το µεγαλύτερο πεδίο της λεκάνης.

• Ορυχείο Νοτιοδυτικού Πεδίου – Υψηλάντη, που θα λειτουργεί µέχρι το 2050

και

• Ορυχείο Οικισµού Κοµάνου, που θα εξαντληθεί µέχρι το 2013.

Τα δύο τελευταία Ορυχεία, που ανήκουν αµφότερα στο Πεδίο Καρδιάς, µε

συνολική ετήσια δυναµικότητα περίπου 15 εκατ. τόνους λιγνίτη καλύπτουν σήµερα,
από κοινού µε το Ορυχείο Νότιου Πεδίου τις ανάγκες των ΑΗΣ Καρδιάς και ΑΗΣ Αγ.
∆ηµητρίου.

Από έρευνες που διενήργησε η ∆ΕΗ Α.Ε., διαπιστώθηκε η ύπαρξη εκτεταµένων

λιγνιτικών κοιτασµάτων κάτω από τους οικισµούς της Ποντοκώµης και της

9
ΜΠΕ επέκτασης προς τα ∆υτικά Λιγνιτωρυχείου Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου Πτολεµαΐδας.

31
Μαυροπηγής που ανέρχονται περίπου στους 180 εκ. τόνους. Το γεγονός αυτό
οδήγησε την επιχείρηση στην απόφαση για µετεγκατάσταση των οικισµών
Ποντοκώµης και Μαυροπηγής, ώστε να γίνει δυνατή η επέκταση προς τα δυτικά
των ορυχείων και η εκµετάλλευση των πλούσιων αυτών αποθεµάτων λιγνίτη.

Η µετεγκατάσταση των οικισµών είναι απαραίτητη δεδοµένου του µικρού βάθους

των κοιτασµάτων, τα οποία ξεκινούν σχεδόν από την επιφάνεια, και έτσι καθιστούν
την επιφανειακή εκµετάλλευσή τους τη µόνη δυνατή και οικονοµικά βιώσιµη λύση.
Η µέθοδος που θα χρησιµοποιηθεί είναι εκείνη που χρησιµοποιείται και στα
υπόλοιπα ενεργά ορυχεία, δηλαδή αυτή των πολλαπλών βαθµίδων, µε συνεχή
εκσκαφή, µεταφορά και απόθεση, τόσο του λιγνίτη όσο και των αγόνων – στείρων.
Αντίστοιχα, για την υλοποίηση της εξόρυξης στη νέα διάνοιξη, θα χρησιµοποιούνται
ηλεκτροκίνητα µηχανήµατα µεγάλης δυναµικότητας και συνεχούς λειτουργίας,
τόσο κατά την εκσκαφή (καδοφόροι εκσκαφείς), όσο και κατά τη µεταφορά
(ταινιόδροµοι) και την απόθεση (αποθέτες) τόσο του λιγνίτη όσο και των αγόνων
(υπερκειµένων και λιγνιτικών ενδιάµεσων αγόνων ενστρώσεων) (Οικονοµόπουλος,
1989).

Ειδικότερα, η παραγωγική διαδικασία της εκµετάλλευσης των ανοικτών ορυχείων

περιλαµβάνει τις εξής δραστηριότητες (Οικονοµόπουλος, 1989):

1. Αποκάλυψη του κοιτάσµατος, µε την εκσκαφή των υπερκειµένων αγόνων.

2. ∆ιακίνηση των αγόνων, κυρίως µε µεταφορικές ταινίες, προς τους χώρους

απόθεσης .

3. Εκλεκτική εξόρυξη του λιγνίτη από τα ενδιάµεσα άγονα υλικά.

4. Μεταφορά και αποθήκευση του λιγνίτη σε Υπαίθριες Αποθήκες (Αυλές).

5. Τροφοδοσία των Ατµοηλεκτρικών Σταθµών από τις Αυλές

Η απόθεση των αγόνων πρέπει να διενεργείται µέσω των αποθετών κατά τέτοιον
τρόπο, ώστε να πληρούνται τα κενά των ορυγµάτων, να διασφαλίζεται η ευστάθεια
των πρανών και να πραγµατοποιείται σταδιακά η αποκατάσταση των
απαλλοτριωµένων εδαφών, ώστε µε το πέρας της εκµετάλλευσης να αποδοθούν εκ
νέου σε χρήση από την κοινωνία, είτε για γεωργικές ή κτηνοτροφικές
εκµεταλλεύσεις, είτε για την ανάπτυξη δασών και λιµνών σε µεγάλη κλίµακα.

2.4.2 Μετεγκαταστάσεις Οικισµών

Η λειτουργία της ∆ΕΗ και η ανάγκη για εκµετάλλευση των φυσικών αποθεµάτων
λιγνίτη της περιοχής δηµιουργεί πιέσεις για εκµετάλλευση µεγάλων εκτάσεων στις
οποίες υπάρχουν οικισµοί. Η επέκταση των ορυχείων και η συνεπαγόµενη
απαλλοτρίωση των εδαφών οδηγεί στην µετεγκατάσταση οικισµών µε σηµαντικές
επιπτώσεις σε πολιτικό, κοινωνικό, οικονοµικό, περιβαλλοντικό, χωροτακτικό και
τεχνικό επίπεδο.

32
Η µετεγκατάσταση ενός οικισµού αποτελεί την εξαρχής εγκατάσταση ενός
πληθυσµού σε κάποιο άλλο µέρος από αυτό που βρίσκονται µε, συνήθως,
οργανωµένο τρόπο. Μπορεί να προκληθεί από πολλές αιτίες, είτε φυσικές, είτε
τεχνητές. Για παράδειγµα, µπορεί να είναι ένα «βίαιο» ξερίζωµα πληθυσµού
εξαιτίας φυσικών φαινοµένων όπως σεισµοί, κατολισθήσεις, κυκλώνες κ. ά., ή
εξαιτίας πολιτικών επιλογών, όπως αποτέλεσε η ανταλλαγή πληθυσµών πριν πολλά
χρόνια µεταξύ Ελλήνων και Τούρκων του Πόντου και της Μικράς Ασίας.

Βέβαια µπορεί να προκληθεί µε σκοπό να πραγµατοποιηθούν έργα κοινής

ωφέλειας, όπως επεκτάσεις ορυχείων (όπως είναι στην περίπτωση αυτής της
µελέτης), εκµετάλλευση υδάτινων πόρων (όπως Μεσοχώρα Τρικάλων) κ.ά..

Η µετεγκατάσταση οικισµών αποτελεί σηµαντικό εγχείρηµα µε πολλές διαστάσεις,

µε πιο σηµαντικές τις παρακάτω: α. Πολιτικές, β. Κοινωνικές, γ. Οικονοµικές, δ.
Περιβαλλοντικές, ε. Χωροταξικές, στ. Τεχνικές.

Περιοχή ∆υτικής Μακεδονίας - Μετεγκαταστάσεις

Στην περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας έχουν ήδη γίνει αρκετές µετεγκαταστάσεις
οικισµών εξαιτίας της δραστηριότητας της ∆ΕΗ και κυρίως εξαιτίας της εξορυκτικής
της δραστηριότητας. Αυτή η ανάγκη δηµιουργήθηκε τα τελευταία 30-35 χρόνια.
Έτσι, οικισµοί που το υπέδαφός τους έχει κοιτάσµατα λιγνίτη καλούνται να
µετεγκατασταθούν. Στα µέσα της δεκαετίας του '70 ξεκίνησε η µετεγκατάσταση της
κοινότητας Καρδιάς και της Εξοχής. Συγκεκριµένα ξεκίνησαν την περίοδο 1972–
1976 µε τη µετεγκατάσταση των 700 κατοίκων της Καρδιάς, για την οποία η ∆ΕΗ
διέθεσε 811.000 ευρώ (αναγωγή σε ευρώ). Την ίδια περίοδο, αρχές της δεκαετίας
του '80, µετεγκαταστάθηκε ο οικισµός της Νεράιδας Σερβίων εξαιτίας της
δηµιουργίας της τεχνητής λίµνης του Πολυφύτου και την απ' αυτού υπερχείλιση
του ποταµού Αλιάκµονα. Aκολούθησαν την τετραετία 1979–1982 οι
µετεγκαταστάσεις των χωριών Χαραυγή και Εξοχή, 2.000 και 300 κατοίκων
αντίστοιχα, µε κόστος περίπου 6 εκατοµµύρια ευρώ. Το 1999–2003 ήρθε η σειρά
των 600 κατοίκων του Κόµανου (34,6 εκατοµµύρια ευρώ) και την τετραετία 2000–
2003 ακολούθησαν οι 1.300 κάτοικοι του Κλείτου, για τις περιουσίες των οποίων η
∆ΕΗ διέθεσε 79,8 εκατοµµύρια ευρώ. Συνολικά τα ορυχεία της Επιχείρησης έχουν
«καταπιεί» έως σήµερα 1.500 σπίτια και δηµόσια κτίρια των χωριών αυτών και η
∆ΕΗ έχει δαπανήσει για αποζηµιώσεις περίπου 121 εκατοµµύρια ευρώ.10 Στα δύο
τελευταία χρόνια οι µετεγκαταστάσεις Κοµάνου και Κλείτου δεν έχουν ακόµη
ολοκληρωθεί πλήρως.

10
∆ηµοσίευση της εφηµερίδας ΤΑ ΝΕΑ (16/1/2009),
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&artid=4496917&ct=1

33
Πίνακας 2.1 Στοιχεία οικισµών που µετεγκατασταθηκαν στην περιοχή της
Κοζάνης εξαιτίας της δραστηριότητας της ∆ΕΗ

Οικισµός Χρονολογία Κάτοικοι Αιτίες

Μετεγκατάστασης (απογραφή)

ΚΑΡ∆ΙΑ 1972-76 700 επέκταση ορυχείου

ΕΞΟΧΗ 1979-82 300 επέκταση ορυχείου

ΧΑΡΑΥΓΗ 1979-82 2000 επέκταση ορυχείου

δηµιουργία φράγµατος
ΝΕΡΑΪ∆Α µέσα δεκαετίας '80 200 σπίτια Πολυφύτου

ΚΟΜΑΝΟΣ 1999-2003 523 (2001) επέκταση ορυχείου

ΚΛΕΙΤΟΣ 2000-2003 1289 (2001) επέκταση ορυχείου

Η Ποντοκώµη και η Μαυροπηγή αποτελούν τα τελευταία παραδείγµατα οικισµών

προς µετεγκατάσταση της περιοχής εξαιτίας επεκτάσεων ορυχείων της ∆ΕΗ. Αυτό
αποφασίστηκε στις 22 Ιουνίου 2010 µε Κοινή Υπουργική Απόφαση στην οποία
εγκρίνεται η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την περιοχή Ποντοκώµης
και Μαυροπηγής, όπου προβλέπεται να επεκταθεί το ορυχείο της ∆ΕΗ (ΚΥΑ
162170.1617 22.06.10). Μέχρι στιγµής, έχουν αποφασιστεί οι περιοχές όπου θα
υποδεχτούν τους νέους οικισµούς και είναι σε εξέλιξη οι απαραίτητες µελέτες
(πολεοδοµικές, γεωλογικές, υποδοµών κ.ά.) έτσι ώστε να ξεκινήσουν οι διαδικασίες
µετεγκατάστασης αυτών των οικισµών.

Αξίζει να σηµειωθεί και να τονισθεί πως η ∆ΕΗ επιλέγει να χρηµατοδοτήσει τις

µετεγκαταστάσεις µόνο των οικισµών που το υπέδαφός τους έχει κοιτάσµατα και
δεν εξασφαλίζει αντίστοιχα αυτούς που βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση µε το
ορυχείο ή µε κοιτάσµατα σε υπέδαφος (βλ. περίπτωση Ακρινής) (Ν.∆. 210/1973 και
Ν. 274/1976)11. Όλα αυτά θα αναλυθούν παρακάτω.

Σηµειώνεται επίσης και το παράδειγµα διάφορων µικρών οικισµών στην περιοχή

των Γρεβενών και της Νεάπολης που είναι προς µετεγκατάσταση εξαιτίας του
σεισµού που έγινε το 1995 και προκάλεσε πολλές καταστροφές. Συγκεκριµένα,
αποφασίστηκε η συνένωση και µετεγκατάσταση των παρακάτω επτά οικισµών του

11
Ν.∆. 210/1973 - Περί µεταλλευτικού κώδικος (ΦΕΚ 277Α_73) και Ν. 274/1976 - Περί
τροποποιήσεως του Μεταλλευτικού Κώδικος(ΦΕΚ 50Α_76). Γίνεται αναφορά για αναγκαστική
απαλλοτροίωση των εκτάσεων γης όπου το υπέδαφός τους έχει κοιτάσµατα πρώτης ύλης ή σε
περιοχές όπου είναι απαραίτητες για την εξόρυξη αυτού (πχ περιοχές απόθεσης τέφρας, ή
απόθεσης αγόνων, κ.ά).

34
∆ήµου Νεάπολης (Αξιόκαστρο, Κλήµα, Πολύλακκος, Τραπεζίτσα, Πανάρετη,
Πεπονιά και Πυλόριο) και των τριών του ∆ήµου Γρεβενών (Καλαµίτσι, Καλόχι,
Μεσόλακκο).

Οι µετεγκαταστάσεις της κοινότητας Καρδιάς, του οικισµού της Εξοχής και της
Χαραυγής αποτέλεσαν τις τελευταίες περιπτώσεις που η ∆ΕΗ ενεπλάκη ενεργά στη
διαδικασία µετεγκατάστασης ενός χωριού, δηλαδή η ίδια να µελετήσει και να
κατασκευάσει τον οικισµό. Έκτοτε καταβάλλει µόνο αποζηµιώσεις και χρηµατοδοτεί
την κατασκευή των νέων υποδοµών, στη θέση που θα επιλεγεί ως η νέα
«πατρίδα». Στην περίπτωση της µετεγκατάστασης της Καρδιάς, ένα ολόκληρο
χωριό χωρίστηκε στα δύο. Ένας αριθµός πολιτών εγκαταστάθηκε δίπλα από τα
Κοίλα στο ∆ήµο Κοζάνης και ένας άλλος ζει στο ∆ήµο Πτολεµαΐδας.

Η διαδικασία µέσω της οποίας γίνεται συνήθως µία µετεγκατάσταση ενός οικισµού
έχει ως εξής:

α) ανακοίνωση από τη ∆ΕΗ για τις εκτάσεις που χρειάζεται για την εξόρυξη του
λιγνίτη και επακριβής οριοθέτηση της επέκτασης του ορυχείου. Υποβολή Μελέτη
Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ).

β) απόφαση από τα αρµόδια όργανα (Νοµαρχιακό και ∆ηµοτικό Συµβούλιο της

περιοχής που επιλέγεται). Γνωµοδότηση της τοπικής κοινωνίας πάνω στην ΜΠΕ της
∆ΕΗ.

γ) Εγκριση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) από τη ∆ΕΗ.

δ) γνωµοδότηση των αρµόδιων οργάνων για τη ΜΠΕ της ∆ΕΗ.

ε) ορισµός νέας χωροθέτησης του οικισµού προς µετεγκατάστασης και

γνωµοδότηση-έγκριση της περιοχής που θα απαλλοτροιωθεί από τα αντίστοιχα
∆ηµοτικά Συµβούλια (του οικισµού που µετεγκαθίσταται και του οικισµού που
υποδέχεται τον παραπάνω). ∆εν είναι απαραίτητη η διαβούλευση και η συµµετοχή
των κατοίκων στην τελική απόφαση. Το παραπάνω αποτελεί πολιτική βούληση των
εκάστοτε αρµόδιων διοικητικών οργάνων για το αν θα υιοθετηθεί ως τακτική ή όχι.
Αυτό που πρέπει παράλληλα να αντιµετωπιστεί σε κάθε περίπτωση
µετεγκατάστασης ενός οικισµού είναι και τα αντικείµενα προς αποζηµίωση όπως:
δίκτυα (ύδρευση, αποχέτευση, οδοποιία, πεζοδρόµια), κοινόχρηστοι χώροι,
δηµοτικά κτήµατα, δηµόσια κτίρια, αστικός εξοπλισµός, σπίτια, αποθήκες κλπ.

στ) η τελική απόφαση για την έγκριση της µετεγκατάστασης µε δεδοµένα όλα τα
παραπάνω γίνεται µέσω Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ). Αυτό ολοκληρώνεται
αφού αποφασισθεί µε ποιό σενάριο θα πραγµατοποιηθεί η µετεγκατάσταση. Για
παράδειγµα είναι ζήτηµα προς επίλυση το αν η υλοποίηση θα γίνει από τον ΟΕΚ ή
από τη ∆ΕΗ ή µέσω Σ∆ΙΤ, το αν η καταβολή της αποζηµίωσης από τη ∆ΕΗ θα γίνει
στο σύνολό της στους δικαιούχους ή µόνο για τις ιδιοκτησίες τους και αυτή των
υποδοµών θα γίνει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, κ.ά. . Τέλος πρέπει να είναι
συµφωνηµένα από όλες τις αρµόδιες αρχές που προαναφέρθηκαν (∆ΕΗ,

35
Περιφέρεια,
ιφέρεια, ∆ήµο) τα προγραµµατικά µεγέθη του νέου οικισµού προς
µετεγκατάσταση.

Τέλος είναι δεδοµένο πως για να προχωρήσει ο σχεδιασµός του νέου οικισµού
χρειάζονται οι απαραίτητες µελέτες, αφού ολοκληρωθεί η καταµέτρηση των
αντικειµένων προς απαλλοτρίωση.
απαλλοτρίωση. Αυτό που εξασφαλίζει η ∆ΕΗ στον νέο οικισµό
είναι ότι θα δοθούν οι αποζηµιώσεις που συµφωνήθηκαν στο ακέραιο και ότι οι
κατασκευές των υποδοµών θα έχει φτάσει σε τέτοιο σηµείο ώστε να µπορεί να
κατοικηθεί ο νέος οικισµός, πριν αρχίσει να εκµεταλλεύεται το
τ υπέδαφος του
παλιού.

Στον παρακάτω χάρτη φαίνονται ενδεικτικά οι µετεγκαταστάσεις των οικισµών στην

περιοχή ανάµεσα στις πόλεις της Κοζάνης και της Πτολεµαΐδας. Το Μαυροδένδρι
βρίσκεται βόρεια και σε µικρή απόσταση από τους νέους οικισµούς της Καρδιάς-
Καρδιάς
Εξοχής.

Εικόνα 2.3:: Η παλιά και η νέα θέση των οικισµών που είτε µετεγκαταστάθηκαν, είτε
είναι προς µετεγκατάσταση (πηγή: ιδία επεξεργασία).
επ

Την τελευταία πενταετία είναι σε εξέλιξη οι µετεγκαταστάσεις της Ποντοκώµης, που

όπως προαναφέρθηκε ανήκει στο ∆ήµο ∆ηµητρίου Υψηλάντη, και της Μαυροπηγής,
που ανήκει στο ∆ήµο Πτολεµαΐδας. Το καλοκαίρι που πέρασε (Ιούνιος 2010)
ανακοινώθηκε και µε Κοινή Υπουργική Απόφαση η µετεγκατάσταση των δύο αυτών
οικισµών. Θεωρητικά, λοιπόν, µπορεί να ξεκινήσει η οποιαδήποτε διαδικασία
δ
µετεγκατάστασης.

36
Και στις δύο αυτές περιπτώσεις διεξήχθη δηµοψήφισµα των κατοίκων των δυο
οικισµών για να εκφραστεί η γνώµη σχετικά µε τις θέσεις της νέας τους
εγκατάστασης. Έτσι, µε απόλυτη πλειοψηφία στις 14 Σεπτεµβρίου 2008, οι κάτοικοι
της Ποντοκώµης αποφάσισαν να πάνε νότια της ΖΕΠ Κοζάνης και σε απόσταση 3
χλµ από το κέντρο της πόλης. Αντίστοιχα οι κάτοικοι της Μαυροπηγής επέλεξαν,
στις 7 ∆εκεµβρίου 2008, την περιοχή Κουρί της Πτολεµαΐδας.

2.5 Απειλές στη βιωσιµότητα του οικισµού και αναµενόµενες

επιπτώσεις

Η προς τα δυτικά επέκταση των λιγνιτωρυχείων της Μαυροπηγής και του Ν∆

Πεδίου της Πτολεµαίδας είναι τεχνικά έργα µεγάλης έκτασης που αναµένεται να
επηρεάσουν σε σηµαντικό βαθµό πολλές πτυχές της ζωής για τον οικισµό
Μαυροδενδρίου που βρίσκεται σε σχετικά µικρή απόσταση από αυτά.

Η περιβαλλοντική διάσταση αποτελεί σίγουρα ένα πεδίο που θα δεχθεί επιπτώσεις

από τις σχεδιαζόµενες παρεµβάσεις. Έτσι, η λειτουργία των εκτεταµένων ανοικτών
ορυγµάτων που απαιτούνται για τη λειτουργία των λιγνιτωρυχείων δηµιουργεί
αρκετούς κινδύνους για την επιβάρυνση περιβαλλοντικών παραµέτρων του
οικισµού, όπως είναι η ποιότητα της ατµόσφαιρας και του εδάφους / υπεδάφους,
των υπόγειων υδάτων, η στάθµη του θορύβου, κλπ.

Ταυτόχρονα όµως, η προσέγγιση ενός τόσο µεγάλου τεχνικού έργου δηµιουργεί

νέες ευκαιρίες για οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής, είτε µε τη µορφή αύξησης
της απασχόλησης του τοπικού πληθυσµού, είτε µε τη µορφή ανάπτυξης και
διεύρυνσης των συνεργασιών και υπεργολαβιών των τοπικών επιχειρήσεων µε τη
∆ΕΗ Α.Ε. Από την άλλη, η µακρόχρονη δέσµευση µεγάλων εκτάσεων µε
προγενέστερη αγροτική χρήση για την εξόρυξη του λιγνίτη δηµιουργεί απειλές για
µια µονιµότερη τροποποίηση της οικονοµικής βάσης του τοπικού πληθυσµού.

Παράλληλα η επέκταση αυτή προϋποθέτει τη µετακίνηση του οικισµού της

Ποντοκώµης. ∆εδοµένης όµως της χωρικής εγγύτητας των δύο οικισµών και του
γεγονότος ότι σήµερα αποτελούν µέρος του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, αυτή η
µετακίνηση αναµένεται να έχει σηµαντικές επιπτώσεις σε κοινωνικό, οικονοµικό
αλλά και θεσµικό επίπεδο για τον οικισµό Μαυροδενδρίου.

Στα πλαίσια αυτά, η µεταρρύθµιση του «Καλλικράτη» τροποποιεί επίσης τα

δεδοµένα για τον οικισµό Μαυροδενδρίου, δεδοµένου ότι αναµορφώνει συνολικά
τη λειτουργία του οικισµού, στα πλαίσια της προσάρτησής του στο διευρυµένο
∆ήµο Κοζάνης.

Όλα τα ανωτέρω εξετάζονται στη συνέχεια αναλυτικότερα, µε βάση τις υφιστάµενες

κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες του οικισµού και του ευρύτερου περιβάλλοντος στο
οποίο αυτός τοποθετείται και αναπτύσσεται.

37
Όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα, η νέα επέκταση του ορυχείου θα φτάσει
σε «απόσταση αναπνοής» από τον οικισµό του Μαυροδενδρίου, µόλις 1,7 χλµ., ενώ
ο οικισµός της Ποντοκώµης θα βρίσκεται µέσα στα όρια επέκτασης του ορυχείου.

Εικόνα 2.4. : Ενδεικτικά οι επεκτάσεις του ορυχείου του Νότιου Πεδίου σε σχέση µε
τη θέση του οικισµού Μαυροδενδρίου και Ποντοκώµης. (πηγή: ιδία επεξεργασία)

Εικόνα 2.5. : Πανοραµική θέαση. Ενδεικτικά οι επεκτάσεις του ορυχείου του Νότιου
Πεδίου σε σχέση µε τη θέση του οικισµού Μαυροδενδρίου. (πηγή: ιδία
επεξεργασία).

38
Κεφάλαιο 3: Χωροταξική οργάνωση – αναµενόµενες
µεταβολές

3.1 Χωρική οργάνωση Νοµού Κοζάνης – υφιστάµενη κατάσταση

Ο Νοµός Κοζάνης ανήκει στη Περιφέρεια της ∆υτικής Μακεδονίας. Αποτελεί τον
µεγαλύτερο νοµό, τόσο σε έκταση, όσο και σε πληθυσµό από τους υπόλοιπους της
περιφέρειας.

Συνορεύει στα βόρεια µε τον Νοµό Φλώρινας, Β∆ µε τον Νοµό Καστοριάς, Ν∆ µε

τον Νοµό Γρεβενών, ΝΑ µε τον Νοµό Λάρισας, Α µε τον Νοµό Πιερίων και ΒΑ µε
τον Νοµο Ηµαθίας. Τον Νοµό Κοζάνης διαπερνά η Εγνατία Οδός, η οποία µετέτρεψε
την περιφέρεια ∆υτικής Μακεδονίας από ακριτική περιοχή σε περιφέρεια πύλη της
χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παραπάνω ενισχύεται και µε την παρουσία
των κάθετων αξόνων στην Εγνατία Οδό όπως είναι αυτός της Κοζάνης- Φλώρινας-
Συνοριακού Σταθµού Νίκης, Σιάτιστας- Κρυσταλλοπηγής, και ο άξονας που
προγραµµατίζεται να γίνει είναι ο άξονας Κοζάνης- Λάρισας µε παράκαµψη στην
Ελασσόνα.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του Νοµού είναι ότι αποτελεί τον σηµαντικότερο

ενεργειακό άξονα της χώρας, τόσο από την εκµετάλλευση του λιγνίτη µε τα
Ατµοηλεκτρικά Εργοστάσια της ∆ΕΗ στην περιοχή της λεκάνης Σαριγκιόλ, βόρεια
της πόλης της Κοζάνης, όσο και από το Υδροηλεκτρικό Εργοστάσιο που υπάρχει
στη τεχνητή λίµνη του Πολυφύτου µε το αντίστοιχο φράγµα. Μελλοντικά
προβλέπεται να διαπερνά το νοµό και ο αγωγός φυσικού αερίου.

Το δίπολο ή ο πυρήνας Κοζάνης - Πτολεµαΐδας και η σχέση αλληλεπίδρασης αυτών

των δύο µεγαλύτερων πόλεων του Νοµού, επηρεάζει σηµαντικά την ανάπτυξη όλης
της περιοχής. Στη λεκάνη ανάµεσα στις δύο αυτές πόλεις αναπτύσσεται σχεδόν
ολόκληρη η εξορυκτική δραστηριότητα της ∆ΕΗ, γι' αυτό και η περιοχή
χαρακτηρίζεται ως ο σηµαντικότερος ενεργειακός άξονας της χώρας. Στις πόλεις
αυτές εφαρµόζεται σύστηµα τηλεθέρµανσης.

Άλλες δραστηριότητες που υπάρχουν στο Νοµό είναι η γούνα στην περιοχή της
Σιάτιστας, οι υπηρεσίες (κυρίως στις µεγάλες πόλεις), οι γεωργικές καλλιέργειες και
η κτηνοτροφία.

∆ιοικητικά ο Νοµός Κοζάνης χωρίζεται σε δεκαέξι (16) ∆ήµους και τρεις (3)
Κοινότητες. Αυτοί είναι αλφαβητικά: ∆. Αγίας Παρασκευής, ∆. Αιανής, ∆. Ασκιού, ∆.
Βελβεντού, ∆. Βερµίου, ∆. ∆ηµ. Υψηλάντη, ∆. Ελίµειας, ∆. Ελλησπόντου, ∆.
Καµβουνίων, ∆. Μουρικίου, ∆. Νεάπολης, ∆.Πτολεµαΐδας, ∆. Σερβίων, ∆. Σιάτιστας,
∆. Τσοτυλίου, και τέλος οι κοινότητες: Κ. Βλάστης, Κ. Λιβαδερού, Κ. Πενταλόφου.

Έδρα του Νοµού και της Περιφέρειας αποτελεί η πόλη της Κοζάνης.

39
Στο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης της
Περιφέρειας (ΠΠΧΣΑΑ- 2003) προβλέπεται ένα πρότυπο χωρικής οργάνωσης αυτής
το οποίο συγκεκριµενοποιείται µε ορισµένες προτάσεις. Επιγραµµατικά προτείνεται
η επιδίωξη συγκρότησης ενός ισόρροπου και πολυκεντρικού δικτύου αστικών
κέντρων, η ενδυνάµωση και βελτίωση των αστικών κέντρων της Περιφέρειας, η
ανάπτυξη ενός βιώσιµου προτύπου ανάπτυξης της υπαίθρου, η ανάπτυξη
ολοκληρωµένων συστηµάτων µεταφορών και πρόσβασης της γνώσης, η βελτίωση
της προσπελασιµότητας της Περιφέρειας και της εσωτερικής της συνοχής, η
διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης, η αναπτυξιακή αξιοποίηση των φυσικών
και πολιτιστικών πόρων, η συνεπή διαχείριση των υδατικών πόρων και την
πρόληψη των κινδύνων φυσικών καταστροφών, η συνετή χρήση των φυσικών της
πόρων, πράγµα του συνεπάγεται τη συµφιλίωση του ενεργειακού αναπτυξιακού
προτύπου µε τον έλεγχο και τον περιορισµό της ρύπανσης.

3.2 Χρήσεις στην ευρύτερη περιοχή του οικισµού Μαυροδενδρίου

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου βρίσκεται ανάµεσα σε µικρούς ορεινούς όγκους,

κυρίως από τη νότια και δυτική πλευρά. Αυτή η περιοχή είναι βοσκότοποι, σε
αντίθεση µε την ανατολική πλευρά ,όπου υπάρχουν γεωργικές καλλιέργειες και τα
ορυχεία της ∆ΕΗ.

Εικόνα 3.1: Η έκταση του

Μαυροδενδρίου σε σχέση µε τις
εγκαταστάσεις στρατοπέδου

Επιπλέον, δυτικά του οικισµού

σηµαντική είναι η παρουσία του
στρατοπέδου, γνωστό ως Κέντρο
Εκπαίδευσης Νεοσύλλεκτων (523
Τάγµα Πεζικού) του Στρατού Ξηράς.
Εκεί παραµένουν περίπου 40 ηµέρες οι
νεοσύλλεκτοι που έχουν επιλέξει το
αντίστοιχο σώµα, για την
ολοκλήρωση της βασικής
εκπαίδευσης. Μετά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης και της τυχόν
εκπαίδευσης ειδικότητας φεύγουν από αυτό το στρατόπεδο και τοποθετούνται σε
µονάδα.

Νότια του οικισµού χωροθετούνται βιοτεχνίες και µεγάλα κέντρα διασκέδασης ενώ
στην ίδια περιοχή βρίσκεται και ο νέος Βιολογικός Καθαρισµός που εξυπηρετεί τους
οικισµούς Κοίλα- Καρδιά- Εξοχή.

40
Σε ανενεργό λατοµείο στα νότια του οικισµού έχει δηµιουργηθεί η φυσική λίµνη σε
απόσταση 2,5 χλµ. Στην αντίθετη πλευρά απ' αυτό, βόρεια του οικισµού, υπάρχει
δάσος βελανιδιάς, όπου την Καθαρά ∆ευτέρα ή και την Πρωτοµαγιά, µαζεύονται
εκεί οι κάτοικοι του χωριού για να γιορτάσουν.

Τέλος υπάρχουν και οι διάσπαρτοι µικροί αρχαιολογικοί χώροι περιµετρικά του

οικισµού (υπάρχει αναφορά στο υποκεφάλαιο «Ιστορικά στοιχεία»).

3.3 Κυκλοφοριακές συνδέσεις

Ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη βρίσκεται στο µέσο της απόστασης Κοζάνης-

Πτολεµαΐδας. Αυτό επηρεάζει σηµαντικά τις κυκλοφοριακές συνδέσεις στο οδικό
δίκτυο, αλλά κυρίως τις εξυπηρετήσεις που έχει ο ∆ήµος αυτός σε σχέση µε τις
αεροµεταφορές και τον σιδηρόδροµο.

Οδικό ∆ίκτυο

Σηµαντική παρουσία είναι η Εγνατία Οδός νότια του οικισµού, σε απόσταση 4χλµ,
όπως προαναφέρθηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο, και οι κάθετοι σε αυτή άξονες,
µόλις 500µ µακριά.

Πιο αναλυτικά, ο οικισµός του Μαυροδενδρίου συνδέεται οδικώς µε την Κοζάνη και
την Πτολεµαΐδα µέσω της Παλιάς και της Νέας Εθνικής Οδού Κοζάνης-
Πτολεµαΐδας. Η τελευταία αποτελεί κλειστό αυτοκινητόδροµο, µε τον οποίο το
Μαυροδένδρι έχει πρόσβαση µέσω ενός κόµβου ανατολικά του οικισµού, και είναι
µέρος του κάθετου άξονα στην Εγνατία που συνδέει την Κοζάνη µε το Συνοριακό
Σταθµό Νίκης Φλώρινας. Το Μαυροδένδρι συνδέεται µε την Εγνατία Οδό µέσω ενός
κόµβου µεταξύ της Εγνατίας Οδού και του κάθετου σε αυτή άξονα.

Με τους γύρω οικισµούς εξυπηρετείται από τοπικούς δηµοτικούς δρόµους, όπως

είναι αυτός που συνδέει το Μαυροδένδρι µε την Ποντοκώµη. Μέσω αυτού
συνδέεται και µε τους υπόλοιπους οικισµούς του ∆ήµου, Σιδερά και Λιβερά.

Στη νότια πλευρά, υπάρχει δηµοτικός δρόµος που ενώνει τη Βιοµηχανική Περιοχή
της Κοζάνης κατευθείαν µε τον οικισµό και το στρατόπεδο που υπάρχει εκεί.

Όλοι οι παραπάνω δρόµοι είναι ασφαλτοστρωµένοι.

Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς που εξυπηρετούν τον οικισµό είναι τα υπεραστικά

ΚΤΕΛ που εκτελούν δροµολόγια Κοζάνη- Πτολεµαΐδα και ενίοτε περνούν µέσα από
το Μαυροδένδρι. Επίσης υπάρχουν και ειδικά δροµολόγια που εκτελούν λεωφορεία
της ∆ΕΗ για τη µετακίνηση του ηµερήσιου προσωπικού της.

Σιδηροδροµικό ∆ίκτυο ΟΣΕ

Παρόλο που υπάρχουν οι υποδοµές (γραµµές, σταθµός στην Κοζάνη- ∆ρέπανο-

Μαυροδένδρι-Ποντοκώµη-Κόµανο-Πτολεµαϊδα) για τη µετακίνηση επιβατικού
κοινού από Κοζάνη για Πτολεµαΐδα, δεν υπάρχει αντίστοιχη γραµµή που να κάνει

41
αυτό το δροµολόγιο για το επιβατικό κοινό. Έτσι, όσοι χρησιµοποιούν το
σιδηρόδροµο από τον οικισµό πρέπει να µετακινηθούν µε άλλο µέσο στο Σταθµό
της Κοζάνης ή της Πτολεµαΐδας.

Πιο συγκεκριµένα, ο Σιδηροδροµικός σταθµός βρίσκεται νότια της πόλη της

Κοζάνης και έχει ικανοποιητικές εγκαταστάσεις και χώρους που όµως
υπολειτουργούν επειδή η επιβατική κίνηση είναι πολύ µικρή. Εκτελείται ένα µόνο
δροµολόγιο για Θεσσαλονίκη.

Γενικά η υπάρχουσα σιδηροδροµική γραµµή χρησιµοποιείται περισσότερο για

µεταφορά στρατιωτικών οχηµάτων και υλικών παρά για επιβατικές µετακινήσεις. Ο
εµπορικός σταθµός είναι στον Κόµανο της Πτολεµαΐδας απ' όπου γίνεται η
µεταφορά τεύτλων, πετρελαίου κλπ.

Από Κοζάνη οι πιο πολλές αποστολές εµπορευµάτων γίνονται προς Θεσσαλονίκη,

Λάρισα, Αθήνα.

Αεροπορικές Μεταφορές

Το αεροδρόµιο Κοζάνης βρίσκεται νοτιοανατολικά της πόλης της Κοζάνης και σε

απόσταση 4 χλµ.. Η πρόσβαση εκεί γίνεται από παράκαµψη της Ε.Ο.3 Κοζάνης-
Λάρισας. Απο εκεί εκτελείται µόνο το δροµολόγιο Αθήνα- Κοζάνη- Καστοριά µιά
φορά την ηµέρα, 2-3 φορές την εβδοµάδα, ανάλογα µε την εποχή του χρόνου.

3.4 Παραγωγή ενέργειας από τη ∆ΕΗ – Υποδοµές και συνδέσεις

Το µεγαλύτερο λιγνιτικό δυναµικό της χώρας είναι συγκεντρωµένο κατά µήκος του
άξονα Φλώρινας – Αµυνταίου - Πτολεµαΐδας – Κοζάνης (βλ. Εικόνα 1), ενώ
ειδικότερα η περιοχή Πτολεµαΐδας - Αµυνταίου φιλοξενεί σήµερα ένα από τα
µεγαλύτερα λιγνιτικά Κέντρα στον
κόσµο, καθώς λειτουργούν εκεί
σήµερα τέσσερα λιγνιτωρυχεία: το
Ορυχείο Νοτίου Πεδίου, το Ορυχείο
Καρδιάς, το Ορυχείο Κυρίου Πεδίου
και το Ορυχείο Αµυνταίου,
συµπεριλαµβανοµένου και του
ορυχείου στη Φλώρινα. Επίσης στο
Λιγνιτικό Κέντρο ανήκουν το
Εργοστάσιο Λιγνιτοπλίνθων και ο
ατµοηλεκτρικός σταθµός ΛΙΠΤΟΛ
(www.dei.gr).

Εικόνα 3.2: Ορυχεία άξονα Φλώρινας

– Κοζάνης

42
Τα πλούσια αποθέµατα λιγνίτη της χώρας παρουσιάζονται ανά περιοχή στην εικ. 2 :

Εικόνα 3.3: Λιγνιτικά αποθέµατα ανά ευρύτερη περιοχή εµφάνισης

Η παραγωγή λιγνίτη στη λεκάνη Πτολεµαΐδας - Αµυνταίου παρουσιάζει συνεχή

αύξηση από την αρχική λειτουργία της επιχείρησης, µε αποκορύφωµα τη διετία
2002 – 2004, προφανώς λόγω και των αυξηµένων αναγκών της χώρας λόγω των
Ολυµπιακών Αγώνων (βλ. Εικόνα 3.3Error!
3 Error! Bookmark not defined.).
defined. Έκτοτε,
φαίνεται να κινείται λίγο πάνω από τους 60 εκ. τόνους ετησίως.

Εικόνα 3.4:
4: Παραγωγή λιγνίτη στην Ελλάδα

Το Λιγνιτικό Κέντρο Πτολεµαΐδας - Αµυνταίου τροφοδοτεί µε λιγνίτη τις

ενεργειακές µονάδες Πτολεµαΐδας, Καρδιάς, Αγίου ∆ηµητρίου, Αµυνταίου και
Μελίτης – Αχλάδας µε περισσότερα από 4,4 GW συνολική εγκατεστηµένη
εγκατεστ ισχύ,
απασχολώντας σήµερα περίπου 5.000 άτοµα.

43
Τοπικές συνδέσεις - δίκτυα διανοµής µέσης τάσης

Οι οικισµοί του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, καθώς και οι λοιπές βιοµηχανικές,

βιοτεχνικές και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις ηλεκτροδοτούνται από ένα
εκτεταµένο εναέριο δίκτυο µεταφοράς µέσης τάσης.

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου τροφοδοτείται εναλλακτικά από τον υποσταθµό

υποβιβασµού ΥΤ/ΜΤ Κοζάνης µέσω των γραµµών Κ.Γ.22 ή από τον υποσταθµό
υποβιβασµού ΥΤ/ΜΤ Πτολεµαΐδας µέσω των γραµµών Κ.Γ.42. (ΜΠΕ Επέκτασης
προς τα ∆υτικά Λιγνιτωρυχείων Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου, Αθήνα 2009) Λογικά,
δεν αναµένεται να δηµιουργηθεί σηµαντικό πρόβληµα από την επέκταση του
ορυχείου, δεδοµένου ότι εφόσον η πρόοδος των εργασιών απαιτήσει την
αποµάκρυνση των γραµµών Κ.Γ. 42 από τον υποσταθµό υποβιβασµού ΥΤ/ΜΤ
Πτολεµαΐδας, η ∆ΕΗ θα πρέπει να µεριµνήσει για την κατάλληλη µεταφορά του και
διατήρηση της υφιστάµενης διασύνδεσης µε τον οικισµό Μαυροδενδρίου .

∆ίκτυα διανοµής χαµηλής τάσης

Η διανοµή χαµηλής τάσης εντός των οικισµών γίνεται εναέρια, επί ξύλινων
συνήθως στύλων της ∆ΕΗ και το δίκτυο αυτό δεν αναµένεται να θιγεί άµεσα,
δεδοµένης της κάποιας απόστασης ασφαλείας από τον οικισµό. Εφόσον όµως η
πρόοδος των εργασιών από την εξεταζόµενη επέκταση του ορυχείου απαιτήσει την
αποµάκρυνση κάποιων εναέριων γραµµών χαµηλής τάσης, η ∆ΕΗ θα πρέπει να
µεριµνήσει για την έγκαιρη διασφάλιση της ηλεκτροδότησης των εγκαταστάσεων
από εναλλακτική διαδροµή.

Τηλεθέρµανση

Σε εξέλιξη βρίσκεται µελέτη, από την Αναπτυξιακή ∆υτικής Μακεδονίας (ΑΝΚΟ

Α.Ε.), που αφορά την εγκατάσταση δικτύου τηλεθέρµανσης στον οικισµό του
Μαυροδενδρίου. Το έργο θα αφορά εγκαταστάσεις συνολικής ισχύος 4,5MWth, µε
θερµική ενέργεια που παράγεται στον Α.Η.Σ Καρδιάς, που βρίσκεται σε µικρή
απόσταση από τον οικισµό και θα παρέχει θερµότητα για θέρµανση χώρων και
παρασκευή θερµού νερού χρήσης.

Για την τηλεθέρµανση του Μαυροδενδρίου θα εφαρµοστεί δίκτυο µε

προµονωµένους αγωγούς, οι οποίοι θα τοποθετούνται απευθείας στο έδαφος. Το
δίκτυο διανοµής θα τροφοδοτεί µε θερµό νερό τον «καταναλωτή» (κτίρια) του
οικισµού, το οποίο µετά την έξοδό του από τον υποσταθµό του «καταναλωτή» θα
επιστρέφει στο αντλιοστάσιο τηλεθέρµανσης µε θερµοκρασία 65οC για
επαναθέρµανση. Εκτιµάται ότι θα πρόκειται για ένα εξαιρετικά αξιόπιστο,
οικονοµικό, λειτουργικό και µακρόβιο δίκτυο διανοµής.

Προφανώς, η επέκταση των ορυχείων θα πρέπει να λάβει υπόψη το υπό µελέτη

δίκτυο των αγωγών και, εφόσον αυτό κριθεί αναγκαίο, να προβλεφθεί η
παράκαµψη της ευρύτερης περιοχής επέκτασης των εργασιών εξόρυξης του
λιγνίτη.

44
3.5 Μεγάλες χωροταξικές µεταβολές στην περίοδο 2010-2020

Η µεταρρύθµιση «Καλλικράτης» που ψηφίστηκε τον Μάιο του 2010 και η

µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης, µε την παράλληλη επέκταση του ορυχείου της
∆ΕΗ, που προγραµµατίζεται να γίνει µέσα στα επόµενα χρόνια, αποτελούν τις πιο
σηµαντικές χωροταξικές µεταβολές την περίοδο 2010-2020. Επιπλέον, όµως
υπάρχουν και άλλες που επηρεάζουν σηµαντικά την ανάπτυξη της περιοχής.

Πιο συγκεκριµένα:

• Η µεταρρύθµιση «Καλλικράτης»12

Ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη ανήκει διοικητικά στο Νοµό Κοζάνης, της

Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας και προέκυψε από την συνένωση τεσσάρων (4)
Ο.Τ.Α. Τώρα µε τη νέα διοικητική µεταρρύθµιση «Καλλικράτης» προτείνεται να
υπάρχουν µόνο 4 δήµοι στο Νοµό Κοζάνης. Έτσι ο σηµερινός ∆ήµος ∆ηµητρίου
Υψηλάντη προτείνεται να συνενωθεί µε αυτόν της Αιανής, της Κοζάνης, της
Ελίµειας και του Ελλησπόντου και να αποτελέσουν τον ∆ήµο Κοζάνης µε διοικητική
πρωτεύουσα την πόλη της Κοζάνης και ιστορική αυτήν της Αιανής.

Ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη βρίσκεται στα βόρεια του ποταµού Αλιάκµονα και
δυτικά της περιοχής Σαριγκιόλ. Σήµερα, συνορεύει βόρεια µε το ∆ήµο Πτολεµαΐδας,
ανατολικά µε το ∆ήµο Ελλησπόντου, νότια µε τον ∆ήµο Κοζάνης, βόρειο-δυτικά µε
τον ∆ήµο Ασκίου και την κοινότητα Βλάστης.

Η Κοζάνη ως οικισµός 1ου επιπέδου παρέχει όλες τις υπηρεσίες που µπορεί να
προσφέρει ένα καλά οργανωµένο περιφερειακό κέντρο (ΑΕΙ, Εργοµετρικό Κέντρο,
περιφερειακό νοσοκοµείο, περιφερειακές υπηρεσίες Υπουργείων, ∆ηµόσιους
Οργανισµούς, ∆ηµόσιες Επιχειρήσεις, Τράπεζες, ∆ιεύθυνση Αστυνοµίας,
Επιθεώρηση Χωροφυλακής, Εφετείο κ.λπ.).

Η υψηλή συγκέντρωση υπηρεσιών στο ∆ήµο Κοζάνης διαπιστώνεται και από το

σύνολο των επισκεπτών που δέχεται καθηµερινά η περιοχή για την ικανοποίηση
καθηµερινών αναγκών.

12
Σ' αυτό το κεφάλαιο δεν γίνεται αναφορά για τις συνολικότερες αλλαγές που θα φέρει η
συγκεκριµένη µεταρρύθµιση. Αλλαγές που θα έχουν επιπτώσεις σε όλους τους οικισµούς, όπως η
µεταφορά δραστηριοτήτων και ευθυνών από το "κεντρικό" κράτος στην Τοπική ∆ιοίκηση στο
όνοµα της αποκέντρωσης. Αυτές είναι η εκπαίδευση, η υγεία σε επίπεδο αγροτικών ιατρείων,
νοµαρχιακών νοσοκοµείων κτλ, η πρόνοια που πλέον παίρνουν ένα χαρακτήρα τοπικό. Επίσης
παίρνοντας υπόψη αντίστοιχες µεταρρυθµίσεις στην Ευρώπη, θα ενισχυθούν οι Συµπράξεις
∆ηµόσιου Ιδιωτικού Τοµέα στις υπηρεσίες που προσφέρει ο εκάστοτε ∆ήµος µέχρι τώρα ,όπως
διαχείριση απορριµµάτων, νερού, τηλεθέρµανσης κ.ά.
Σ΄ αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται οι επιπλέον επιπτώσεις που θα υποστεί το Μαυροδένδρι και
όχι αυτές που ούτως ή άλλως θα υποστούν όλοι οι οικισµοί και πόλεις στη χώρα.

45
Ο ∆ήµος Κοζάνης αποτελεί τον πόλο έλξης της πλειονότητας των δήµων του νοµού
Κοζάνης. Μέσα στα πλαίσια του ΠΠΧΣΑΑ επιδιώκεται να ενδυναµωθεί και να
βελτιωθεί ως αστικό κέντρο. Αυτό µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα η πόλη της
Κοζάνης να αποτελέσει κέντρο επιχειρηµατικών, επιστηµονικών, ερευνητικών και
τεχνολογικών δραστηριοτήτων, να αναδειχθεί σε κέντρο υπηρεσιών και να στηρίξει
το ρόλο της Περιφέρειας ως ενδιάµεσο οικονοµικό και επιχειρηµατικό κέντρο της
∆υτικής Βαλκανικής.

Με αυτές τις επιδιώξεις αναµένεται να συγκεντρώσει µετακινήσεις πληθυσµών τόσο

από τους υπόλοιπους δήµους του νοµού όσο και από δήµους άλλων νοµών της
Περιφέρειας.

Η πόλη της Κοζάνης έχοντας αυτές τις τάσεις πριν κιόλας από την εφαρµογή του
«Καλλικράτη» σηµαίνει πως αυτό θα ενταθεί µόλις αρχίσει να εφαρµόζεται η
παραπάνω µεταρρύθµιση. Πιο συγκεκριµένα, οι υπηρεσίες θα συγκεντρωθούν σε
µεγαλύτερο βαθµό στην πόλη της Κοζάνης. Αυτό συνεπάγεται µεγαλύτερη
εξάρτηση των υπόλοιπων οικισµών του νέου ∆ήµου, και όχι µόνο, από την πόλη
της Κοζάνης. Ακόµη θα αυξηθούν οι µετακινήσεις προς την Κοζάνη µε αποτέλεσµα
να υπάρξουν τόσο περιβαλλοντικές, όσο και οικονοµικές συνέπειες για την περιοχή.

• Μετεγκατάσταση Ποντοκώµης

Εικόνα 3.5: Πανοραµική θέαση της Ποντοκώµης. Στο βάθος το ορυχείο και ο ΑΗΣ
Καρδιάς. (πηγή: προσωπικό αρχείο)

Στο προηγούµενο κεφάλαιο έγινε αναφορά γενικά στο φαινόµενο των

µετεγκαταστάσεων στην περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας. Αυτό χρησιµεύει τόσο
στην εξαγωγή συµπερασµάτων, όσο και στη διαµόρφωση κριτηρίων για τη
µετεγκατάσταση ενός οικισµού µε βάση τις συγκεκριµένες συνθήκες της περιοχής.

Εικόνα 3.6: Το Μαυροδένδρι σε

σχέση µε την Ποντοκώµη, τον
κάθετο άξονα στην Εγνατία και
τον ΑΗΣ Καρδιάς. (πηγή: ιδία
επεξεργασία σε υπόβαθρο
googleearth)

46
Σ' αυτό το κεφάλαιο κρίνεται αναγκαίο να αναλυθεί η περίπτωση της Ποντοκώµης,
διότι είναι η περίπτωση που επηρεάζει περισσότερο τον οικισµό του Μαυροδενδρίου
δεδοµένης της «συµπληρωµατικότητας» που χαρακτηρίζει τους δύο οικισµούς που
ανήκουν διοικητικά στον ίδιο ∆ήµο. Επίσης γίνεται αναφορά στην νέα περιοχή
υποδοχής του οικισµού της Ποντοκώµης µε σκοπό να αντληθούν ορισµένα
συµπεράσµατα όσο αφορά τους παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την
επιλογή µιας τέτοιας περιοχής. Επίσης γίνεται µια τέτοια αναφορά διότι τυχαίνει η
περιοχή αυτή να συµπίπτει13 µε την περιοχή όπου υπάρχει τάση επέκτασης της
πόλης της Κοζάνης. Εποµένως αντιµετωπίζεται ως γενικότερη χωροταξική µεταβολή
στην περιοχή άµεσου ενδιαφέροντος.

Καταρχήν το οικιστικό δίκτυο θα µεταβληθεί αποφασιστικά, µε αποτέλεσµα τόσο

οργανωτικά όσο και λειτουργικά η εξάρτηση από την Κοζάνη να γίνει πολύ
µεγαλύτερη.

Για παράδειγµα, υπηρεσίες όπως το ιατρείο, το ΚΕΠ, ο ΟΤΕ αλλά και το Γυµνάσιο
που βρίσκονται στην Ποντοκώµη θα εκλείψουν. Έτσι είτε θα πρέπει να καλυφθούν
οι αντίστοιχες ανάγκες από υπηρεσίες που θα δηµιουργηθούν ή απλά θα
µεταφερθούν στο Μαυροδένδρι, είτε οι κάτοικοι θα µετακινούνται στην Κοζάνη για
να εξυπηρετηθούν.

Ακόµη η µελλοντική µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης θα επηρεάσει σηµαντικά και

την αγορά της περιοχής. Πιο συγκεκριµένα πολλές δραστηριότητες οικονοµικού
ενδιαφέροντος, όπως εµπόριο και µεταποίηση, στηρίζονται σηµαντικά στο
αγοραστικό κοινό και των δύο οικισµών, Ποντοκώµης και Μαυροδενδρίου, µε
αποτέλεσµα πολλές να αναγκαστούν να κλείσουν.

Τέλος, αλλαγές θα επέλθουν στις πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες,

δεδοµένου ότι υπάρχει κοινή ποδοσφαιρική οµάδα (Αθλητική Ένωση ∆ηµητρίου
Υψηλάντη, συνένωση το 2000), κοινά ήθη και έθιµα (πχ τα «Κούλουµα»- Καθαρά
∆ευτέρα κ.ά. που γίνονται σε κοινούς τόπους). Επίσης κοινωνικές σχέσεις,
εδραιωµένα κοινωνικά δίκτυα και σχέσεις αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης των
κατοίκων των δυο οικισµών θα διαταραχτούν.

∆ιαδικασία µετεγκατάστασης

Στις περισσότερες µετεγκαταστάσεις οι κάτοικοι προτίµησαν να χτίσουν τους νέους

οικισµούς δίπλα είτε στην Πτολεµαΐδα, είτε στην Κοζάνη. Το ίδιο συνέβη και µε
τους κατοίκους της Ποντοκώµης. Όπως προαναφέρθηκε οι 1.316 κάτοικοι της
Ποντοκώµης επέλεξαν να µεταφερθεί µέχρι το 2015 το χωριό τους νότια της Ζώνης
Ενεργού Πολεοδοµίας Κοζάνης (ΖΕΠ). Η µετεγκατάσταση του χωριού της
Ποντοκώµης αποφασίστηκε και από το κράτος µέσω Κοινής Υπουργικής Απόφασης

13
Βρίσκεται µόλις 500µ δυτικά των προτεινόµενων επεκτάσεων από το υπό έγκριση ΓΠΣ (2003).

47
(ΚΥΑ 22.6.2010), όπως πρέπει να γίνει για να αρχίσει να πραγµατοποιείται η
διαδικασία.

Με χρονολογική σειρά, αυτό που έχει γίνει είναι ότι η ∆ΕΗ ανακοίνωσε της
απόφαση της διοίκησής της ότι χρειάζεται το υπέδαφος της Ποντοκώµης και
αναλαµβάνει τις απαλλοτριώσεις. Έπειτα, ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη πήρε την
πρωτοβουλία, µε παρότρυνση των ίδιων των κατοίκων της Ποντοκώµης, να
προχωρήσει σε δηµοψήφισµα µεταξύ των 5 προτεινόµενων περιοχών από την
ΑΝαπτυξιακή ΚΟζάνης (ΑΝ.ΚΟ).14

Το δηµοψήφισµα έγινε την Κυριακή 14 Σεπτεµβρίου 2008 µε τη συµµετοχή 826

κατοίκων του οικισµού. Τα αποτελέσµατα έφεραν πρώτη την πρόταση για την
περιοχή νότια της ΖΕΠ µε ποσοστό 77% (633/832 ψηφίσαντες).

Στον παρακάτω χάρτη διακρίνονται οι υπόλοιπες πέντε προτάσεις- εναλλακτικές

που οι κάτοικοι είχαν να διαλλέξουν.

Εικόνα 3.7: Οι περιοχές που προτάθηκαν ως εναλλακτικές στο δηµοψήφισµα της

14/9/2008 για την µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε
υπόβαθρο googleearth)

14
Εδώ να σηµειωθεί ότι το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα της Ποντοκώµης προσέλαβε πιο πριν την ΑΝΚΟ
ως τεχνικό σύµβουλο για να κάνει µελέτη σχετικά µε τις περιοχές που ήταν διαθέσιµες για την
µετεγκατάσταση του χωριού. Οι περιοχές που µελέτησε ήταν 19 εκ των οποίων οι 14 είναι οι
εξής: νότια της ΖΕΠ Κοζάνης, ανάµεσα σε Άργιλο- Βατερό, δίπλα στο Κλείτος, περιοχή Αγ.
Ελευθερίου, περιοχή Γαλάνι, περιοχή Ασβεστόπετρας, περιοχή Κουρί (πλησίον Ν. Κοµάνου),
περιοχή Κρυόβρυσης, περιοχή Μπορντώ, Καστράκι, περιοχή απέναντι Αγ. Σωτήρα, περιοχή
Καστέλι, σε επαφή µε Μαυροδένδρι, περιοχή Κτενίων- Σιδερών. Από αυτές έγινε επιλογή µε βάση
κριτήρια που έθεσε και όρισε η ΑΝ.ΚΟ. των πέντε καλύτερων περιοχών.

48
Αυτό που είναι σηµαντικό να σηµειωθεί είναι ότι ο ∆ήµος Κοζάνης σε αντίστοιχη
απόφαση αποδοχής της απόφασης των κατοίκων της Ποντοκώµης για
µετεγκατάσταση στα όρια του ∆ήµου, αναφέρει πως πρόκειται για τη οικοδόµηση
ενός «ποντιακού
ακού χωριού»,
χωριού , µε αντίστοιχη αρχιτεκτονική, που θα αποτελεί διακριτή
πολεοδοµική ενότητα. Όµως αυτό δε λήφθηκε υπόψη στην αντίστοιχη ψηφοφορία
και για την πλειοψηφία των κατοίκων δεν είναι αποδεκτό.

Η περίπτωση της Ποντοκώµης ενδείκνυται για την εξαγωγή χρ

χρήσιµων
συµπερασµάτων όσο αφορά τη διαδικασία που τηρήθηκε στην Ποντοκώµη (πχ
δηµοψήφισµα).

Στα επόµενα κεφάλαια, αναλύονται οι επιπτώσεις στην οικονοµία, στην κοινωνία

και στο περιβάλλον που θα έχει η µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης στο
Μαυροδένδρι, µε βάση την µεταξύ τους εγγύτητα και τη «συµπληρωµατικότητα
συµπληρωµατικότητα»
που τους χαρακτηρίζει.

Μερικά στοιχεία
α για την περιοχή Νότια της ΖΕΠ (απόσπασµα από ∆ιπλωµατική
Εργασία: «Οικο-Πολεοδοµία:Σχεδιάζοντας
Πολεοδοµία:Σχεδιάζοντας τη Νέα Ποντοκώµη»,
Ποντοκώµη , Ιούλιος 2009)

49
Εικόνα 3.8: Η περιοχή
µετεγκατάστασης σε
σχέση µε τη ΖΕΠ, τον
Άργιλο, το χώρο της
Πανεπιστηµιούπολης
και την πόλη της
Κοζάνης. (πηγή: ιδία
επεξεργασία σε
υπόβαθρο googleearth)

Οι κάτοικοι της Ποντοκώµης, µε συντριπτική πλειοψηφία, έχουν επιλέξει ως χώρο

για τη µετεγκατάστασή τους µια περιοχή 1300 στρεµµάτων Νότια της ΖΕΠ, που είχε
προταθεί από το ∆ήµο Κοζάνης. Ο ∆ήµος Κοζάνης, έκανε οµόφωνα δεκτό το αίτηµα
των κατοίκων της Ποντοκώµης και ξεκίνησε ήδη τις διαδικασίες για την όσο το
δυνατόν ταχύτερη µετεγκατάστασή τους.

Η περιοχή που επιλέχθηκε βρίσκεται ανάµεσα στον οικισµό του Αργίλου και της
ΖΕΠ και εφάπτεται εκατέρωθεν αυτών. Στη βορειοδυτική πλευρά, αυτή εφάπτεται
µε τον χώρο της Πανεπιστηµιούπολης Κοζάνης, όπως αυτή έχει προταθεί στο υπό
έγκριση ΓΠΣ Κοζάνης. Ο πόλος που δηµιουργείται θα αναλυθεί παρακάτω. Προς το
παρόν αναλύεται η περιοχή µετεγκατάστασης της Ποντοκώµης ως προς την
καταλληλότητα να υποδεχθεί τον οικισµό.

Η οικονοµική βιωσιµότητα του εγχειρήµατος είναι αρκετά θετική. Μεγάλο ρόλο

σ’ αυτό παίζει η γειτνίαση µε την Κοζάνη, µε τη ΖΕΠ και το Πανεπιστήµιο. Το
παραπάνω επηρεάζει έντονα και το οικονοµικό προφίλ της ενδοχώρας, αφού οι
δυνατότητες για απασχόληση αυξάνονται.

Η υπεραξία της γης είναι υψηλή, αφού µια πρώην άγονη περιοχή της πόλης της
Κοζάνης, τώρα γίνεται πόλος ανάπτυξης, τεχνολογικής, οικονοµικής κτλ. Επιπλέον,
οι γύρω περιοχές έχουν υποδοµές και µάλιστα η ΖΕΠ µε σύγχρονη τεχνολογία.
Παρ’ όλα αυτά δεν µπορούν να θεωρηθούν αρκετές, ούτε ότι απλά θέλουν
επέκταση γιατί κατασκευάστηκαν για συγκεκριµένο πληθυσµό, µε συγκεκριµένες
διαστάσεις κτλ. Εποµένως θα χρειαστεί µία επιπλέον µελέτη, χωρίς αυτό να
σηµαίνει πως οι συνθήκες που υπάρχουν εκεί έχουν µηδενική βάση
(συµπληρωµατικότητα υποδοµών). Αυτό, όπως και το ότι είναι βραχώδης
περιοχή, αυξάνει αρκετά το κόστος (οικονοµικό κόστος εγχειρήµατος).

50
Το γεγονός ότι θα µετεγκατασταθεί ο πληθυσµός επηρεάζει αρνητικά τις επαφές
που είχαν οι κάτοικοι µε την περιοχή που αφήνουν, είτε οικονοµικές, είτε
κοινωνικές. Με άλλα λόγια, αποµακρύνονται από τις δουλειές τους (∆ΕΗ,
βιοτεχνίες, κτλ.) και την πελατεία τους, από τα χωράφια τους, τους συγγενείς τους.
Επιπλέον παρόλο που η µετεγκατάσταση γίνεται σε σχετικά κοντινή περιοχή οι
κάτοικοι της Ποντοκώµης δεν έχουν καµία σχέση µε τους γύρω οικισµούς
(οικονοµική κτλ). Τέλος πρέπει να ενισχυθούν οι παροχές κοινής ωφέλειας
λόγω ραγδαίας αύξησης του πληθυσµού, όπως νοσοκοµεία, σχολεία, χώροι
ψυχαγωγίας κτλ. Το γεγονός ότι η γη είναι δηµόσια (εκτός από τους 7 ιδιώτες που
κατέχουν πολύ µικρές εκτάσεις) συνεπάγεται ότι πολύ εύκολα και γρήγορα θα
αποκτήσουν τη γη. Ακόµη υπάρχει επάρκεια υπηρεσιών (τεχνικών, νοµικών,
κατασκευαστικών κτλ.) που µπορούν να στηρίξουν αυτό το εγχείρηµα. Παρ’ όλ’
αυτά όµως η ύπαρξη πυλώνων υψηλής τάσης της ∆ΕΗ, καθώς και η µη έγκυρη
καταβολή των χρηµάτων- αποζηµιώσεων πιθανόν να δυσκολέψουν στο να
ολοκληρωθεί εγκαίρως το έργο.

Εικόνα 3.9: Άποψη της περιοχής νότια

της ΖΕΠ.(πηγή: προσωπικό αρχείο)

Τέλος, µε βάση τον αρχικό προβληµατισµό ως προς το τί συµβαίνει στην περιοχή

της ∆υτικής Μακεδονίας µε τις µετεγκαταστάσεις κάτω από ορισµένες συνθήκες.
Πιο συγκεκριµένα παρατηρείται το φαινόµενο να τίθεται ζήτηµα µετεγκατάστασης
ενός οικισµού από την ίδια τη ∆ΕΗ, εκφράζοντας τη θέληση για επέκταση των
εκάστοτε ορυχείων ή έναρξη µιας δραστηριότητας. Είναι η µόνη περίπτωση στην
οποία κινούνται διαδικασίες και από το κράτος. Για παράδειγµα, όταν µια
µετεγκατάσταση αποτελεί αίτηµα των κατοίκων ενός οικισµού, επείδη πλείτονται
από τη ρύπανση του περιβάλλοντος εξαιτίας της δραστηριότητας της ∆ΕΗ, αυτό δεν
συνεπάγεται και έναρξη των διαδικασιών για την εκπλήρωση αυτού. Αυτό
συµβαίνει διότι στη δεύτερη περίπτωση η ∆ΕΗ δεν υποχρεούται από το νόµο (Περί
µεταλλευτικού Κώδικα) να χρηµατοδοτήσει-αποζηµειώσει µια τέτοια διαδικασία,
εφόσον δεν έχει άµεσο οικονοµικό συµφέρον.

Η ∆ΕΗ αναλαµβάνει να δώσει αποζηµειώσεις στους κατοίκους για τις ιδιοκτησίες

τους (σπίτια, οικόπεδα, χωράφια, κ.ά) και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για τις
υποδοµές (δίκτυα, υπαίθριοι χώροι, δηµόσια κτίρια, κτλ). Έτσι, καλείται η Τοπική
Κοινωνία (∆ήµος, σηµερινή Νοµαρχία, τοπικοί φορείς- σύλλογοι) να αναθέσει τις

51
µελέτες για τον νέο οικισµό σε κάποια αρµόδια υπηρεσία, δηµόσια ή ιδιωτική ή
Σ∆ΙΤ.

Επίσης παρατηρείται το φαινόµενο στις τελευταίες µετεγκαταστάσεις να

συµµετέχουν οι τοπικές κοινωνίες στην απόφαση της νέας περιοχής, όπου
πρόκειται να µετεγκατασταθούν, µε τη µορφή δηµοψηφίσµατος.

Πάντως δεν είναι απαραίτητο να ολοκληρωθούν όλες οι υποδοµές (οδικό δίκτυο,

αποχέτευση, ύδρευση κτλ) για να µπορέσουν οι κάτοικοι να χτίσουν τα νέα τους
σπίτια. Το αν και πόσοι θα πάνε τελικά στον νέο οικισµό δεν επιβάλλεται από
κάποιον νόµο. Είναι ξεχωριστή ευθύνη του κάθε κατοίκου για το αν θα πάει στο
οικόπεδο που του κληρώθηκε στον νέο οικισµό ή άλλού ή αν θα αγοράσει
διαµέρισµα στην πόλη µε την αποζηµείωση που θα πάρει από τη ∆ΕΗ. Μάλιστα
παρατηρείται το φαινόµενο, χωρίς να είναι γενικευµένο, να αγοράζουν
διαµερίσµατα, όταν οι απαραίτητες υποδοµές δεν έχουν ολοκληρωθεί ή αργούν να
ολοκληρωθούν. Αυτό πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα στην περίπτωση της Νέας
Ποντοκώµης. ∆ηλαδή τα χρονικά όρια (2015) που µπήκαν τόσο από τη ∆ΕΗ, όσο
και από την Τοπική κοινωνία να τηρηθούν στο ακέραιο, έτσι ώστε να µην υπάρξουν
παρόµοια φαινόµενα.

• Επέκταση του ορυχείου

Αυτή η µεταβολή θα έχει κυρίως περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι οποίες αναλύονται

στο 5ο κεφάλαιο. Παρ' όλ' αυτά, αρµόζει να ειπωθεί ότι η προσέγγιση του ορυχείου
µε τον οικισµό σε µικρή απόσταση από τη βόρεια /βορειοανατολική πλευρά
αναµένεται να αυξήσει τους αέριους ρύπους που θα µεταφέρονται εκεί, δεδοµένου
ότι οι επικρατούντες άνεµοι στην περιοχή είναι οι βόρειοι άνεµοι.

Παράλληλα, ο υδροφόρος ορίζοντας θα ελαχιστοποιηθεί ακόµη περισσότερο.

Περαιτέρω, η προσέγγιση των ορυχείων θα αυξήσει τα επίπεδα θορύβου που θα
γίνεται αντιληπτός από τους κατοίκους του οικισµού, αν και αυτό το ζήτηµα θα
πρέπει σίγουρα να µελετηθεί περαιτέρω, λόγω έλλειψης σχετικών µετρήσεων.

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ορυχείου θα ανασταλεί οποιαδήποτε αγροτική

δραστηριότητα στα εδάφη όπου πραγµατοποιείται η εξόρυξη του λιγνίτη. Ακόµη και
µετά την ολοκλήρωση της απόληψης του κοιτάσµατος, δεν είναι καθόλου βέβαιη η
επιστροφή της εν λόγω δραστηριότητας.

Η καταστροφή του φυσικού κάλους της περιοχής καθιστά επίσης απαγορευτικές τις
όποιες σκέψεις για την ανάπτυξη εναλλακτικών οικονοµικών δραστηριοτήτων
αναψυχής και ιδιαίτερα του τουρισµού, ο οποίος γνωρίζει σηµαντική ανάπτυξη κατά
τα τελευταία χρόνια στη ∆υτική Μακεδονία. Έτσι, η περιοχή δεν µπορεί να
επωφεληθεί από ένα πρόσθετο οικονοµικό πόρο αλλά και από τη δυνατότητα
επικοινωνίας µε άλλους πολιτισµούς.

52
 • Σύµπλεγµα ΖΕΠ- Πανεπιστήµιο- Άργιλος- Νέα Ποντοκώµη

Όπως φαίνεται και από την προηγούµενη αναφορά για τη µετεγκατάσταση της
Ποντοκώµης διαπιστώνεται πως µια ολόκληρη περιοχή δυτικά της πόλης της
Κοζάνης πρόκειται να αποτελέσει έναν ισχυρό πόλο ξεχωριστό απ' αυτόν της
Κοζάνης.

Έτσι, από τη µια µεριά, η δηµιουργία της ΖΕΠ ως πρότυπο αναπτυξιακό κέντρο, θα
συγκεντρώσει δραστηριότητες υπερτοπικού χαρακτήρα (Περιφέρεια ∆υτικής
Μακεδονίας, Εµπορικό Κέντρο, κτίριο της ΑΝ.ΚΟ.) συµβάλλοντας στην αναπτυξιακή
πολιτική της Κοζάνης.

Συγκεκριµένα, τόσο µε την Περιφέρεια, όσο και µε τη χωροθέτηση της

Πανεπιστηµιούπολης βορειοδυτικά της ΖΕΠ, η περιοχή µετατρέπεται σε ένα νέο
∆ιοικητικό Κέντρο, αλλά και σε Κέντρο Ανώτατης Εκπαίδευσης της
Περιφέρειας. Με την ολοκλήρωση και τη µεταφορά των προβλεπόµενων
λειτουργιών θα αποτελέσει πυρήνα γύρω από τον οποίο θα συγκεντρωθούν
λειτουργίες αστικού χαρακτήρα. Η οργανωµένη ανάπτυξη της ΖΕΠ θα
επιτρέψει και την ανάδειξη ενός πρότυπου τρόπου οικιστικής ανάπτυξης µε
αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή γύρω από τη Νέα Ποντοκώµη και τη

ΖΕΠ (ακτίνα 1-2χλµ). Οι πόλοι ανάπτυξης, που αναπτύσσονται ή υπάρχουν
ήδη, δεν είναι µόνο ανθρωπογενή περιβάλλοντα -οικισµοί-, αλλά και περιοχές
µε τουριστικό, πολιτιστικό, εµπορικό κ.ά. ενδιαφέρον. Για παράδειγµα, η
παρουσία της Εγνατίας (7,5 χλµ πραγµατική απόσταση) ενισχύει την
προσπελασιµότητα στην περιοχή. Οι νέες εγκαταστάσεις του ΙΚΑ που
προβλέπεται να µετεγκατασταθούν νοτιοανατολικά αυτής και η ΖΕΠ ενισχύουν
τον χαρακτήρα της περιοχής ως κέντρο παροχής υπηρεσιών υπερτοπικού
χαρακτήρα. Επιπλέον, περισσότερο ο Νέος Κλείτος αλλά και ο Άργιλος
λειτουργούν ως οικιστικοί υποδοχείς. Οι οικισµοί Βατερό και Λευκόβρυση λόγω
εγγύτητας βρίσκονται σε άµεση εξάρτηση. Τέλος, ένας ακόµη πόλος είναι το
Αθλητικό Κέντρο της Λευκόβρυσης.

• Επέκταση της πόλης της Κοζάνης προς τα ∆υτικά

Όπως φαίνεται και στον παρακάτω χάρτη του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου του
∆ήµου Κοζάνης που συντάχθηκε το 2003 και ακόµη είναι υπό έγκριση, η πόλη της
Κοζάνης προβλέπεται να επεκταθεί κυρίως προς τα ∆υτικά.

Η έκταση που προτείνεται αγγίζει σχεδόν το µέγεθος της υπάρχουσας πόλης µε τη

διαφορά ότι δεν θα είναι τόσο πυκνοδοµηµένη, όσο το ιστορικό κέντρο της
Κοζάνης. Ήδη διακρίνεται πως η πόλη αναπτύσσεται κατά µήκος της δυτικής
εξόδου της πόλης. Τα παραπάνω οδηγούν στο συµπέρασµα πως η ανάπτυξη
συνολικά της Κοζάνης εκτείνεται προς τα νοτιοδυτικά, ακριβώς σε αντίθετη

53
κατεύθυνση από εκεί που βρίσκεται ο οικισµός του Μαυροδενδρίου. Γι' αυτό το
λόγο συµπεραίνεται πως το Μαυροδένδρι δεν εµφανίζει προοπτικές να λειτουργήσει
ως προάστιο της Κοζάνης στο µέλλον, όπως πιθανόν να εξελιχθεί η Νέα Ποντοκώµη
ή ο Άργιλος.

Οι επεκτάσεις που αφορούν την ανατολική πλευρά της πόλης είναι πολύ µικρότερες
σε έκταση. Όµως αυτό που αξίζει να αναφερθεί εδώ είναι ότι ανατολικά
οριοθετείται µια µεγάλη έκταση ως ΒΙΟµηχανική ΠΕριοχή, αυτή του Κασλά. Παρ΄
όλ΄ αυτά, ακόµη και αυτές οι περιοχές δεν βρίσκονται σε εγγύτητα µε το
Μαυροδένδρι.

Εικόνα 10: Τµήµα του ΓΠΣ Κοζάνης όπου διακρίνονται οι επεκτάσεις της, ο χώρος
της Πανεπιστηµιούπολης και η ΖΕΠ.(πηγή: ΓΠΣ υπό έγκριση- 2003)

Συνοπτικά, στις τρεις παραπάνω µεταβολές γίνεται ξεκάθαρο πως υπάρχει τάση
ανάπτυξης κυρίως προς τα νοτιοδυτικά, τόσο µε τον διακριτό πόλο της περιοχής
γύρω από τη ΖΕΠ, όσο και µε τις επεκτάσεις της πόλης της Κοζάνης.

54
 • Κατασκευή κάθετου Άξονα στην Εγνατία (Λάρισα- Κοζάνη)

Εικόνα 3.11: Εγνατία Οδός και οι κάθετοι άξονες. Το «κέρδος» σε χρόνο για
να διανυθούν οι αποστάσεις µεταξύ των µεγάλων πόλεων της Βόρειας
Ελλάδας.(πηγή: http://pm-meeting2002.duth.gr/texts/spelab.htm)

Η Εγνατία Οδός, µαζί µε τις κάθετες συνδέσεις της προς τα σύνορα, καθώς και
τα αεροδρόµια της Περιφέρειας αποτελούν το τµήµα του εθνικού συστήµατος
µεταφορών, το οποίο σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο ολοκληρώνεται µε τους
περιφερειακούς και τοπικής σηµασίας οδικούς άξονες.

Μέχρι στιγµής η ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού ενίσχυσε κατά πολύ την ανάπτυξη
στην περιοχή της ∆υτικής Μακεδονίας, αφού πλέον οι αποστάσεις µε τα αµέσως
µεγαλύτερα αστικά κέντρα όπως Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα είναι πολύ
µικρότερες (επεξεργασία Σέργιου Λαµπρόπουλου, γενικός διευθυντής της Εγνατία
Οδός ΑΕ, επικ. καθηγητής ΕΜΠ.) Βέβαια µε την Εγνατία υπάρχει σύνδεση των
περιοχών που εκτείνονται µόνο κατά µήκος αυτής. Γι' αυτό το λόγο οι κάθετοι
άξονες έρχονται να συµπληρώσουν τον ρόλο της, ως συνδετικό κρίκο ανάπτυξης
των περιοχών που διαπερνά, έτσι ώστε να µην αποτελέσει διαχωριστικό όριο
µεταξύ αυτών.

Οι κάθετοι άξονες έχουν και τον επιπλέον ρόλο σύνδεσης της χώρας µε τα
υπόλοιπα Βαλκάνια. Έτσι, ο κάθετος άξονας Κοζάνης- Φλώρινα- Συνοριακός
Σταθµός Νίκης, που έχει ήδη κατασκευασθεί, ενώνει την Κοζάνη, και επόµενα
την υπόλοιπη Ελλάδα, µε την ΠΓ∆Μ. Ο συγκεκριµένος άξονας δύναται να
επεκταθεί, χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν αυτό ολοκληρωθεί µέχρι το 2020, και
προς Λάρισα µε παράκαµψη στην Ελασσόνα. Αυτό θα ενισχύσει την ανάπτυξη

55
της Περιφέρειας συνολικότερα, αφού πλέον θα υπάρχει καλύτερη πρόσβαση
της νότιας Ελλάδας µε την ακριτική Περιφέρεια ∆υτικής Μακεδονίας και κατ'
επέκταση µε τα ∆υτικά Βαλκάνια.

∆ίνεται έµφαση στην παρούσα µελέτη στα παραπάνω διότι ο εν λόγω άξονας
περνά µόλις ένα χιλιόµετρο έξω από τον οικισµό του Μαυροδενδρίου, ενώ η
Εγνατία Οδός µόλις τέσσερα, και συνδέεται µε τον οικισµό στη νότια πλευρά µε
κόµβο.

Βέβαια η προσπελασιµότητα και η εσωτερική συνοχή της Περιφέρειας, αλλά

ακόµη περισσότερο της περιοχής άµεσου ενδιαφέροντος αυτής της µελέτης
πρέπει να διασφαλισθούν µε την ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου οδικού
δικτύου και να µην περιορισθούν στους κεντρικούς αυτούς άξονες. Με αυτόν
τον τρόπο θα περιορισθούν οι πιθανότητες παραγκωνισµού της περιοχής και θα
ενισχυθούν αυτές για την ανάπτυξή της.

Εικόνα 3.12: Η
Εγνατία Οδός και οι
κάθετοι άξονες στην
περιοχή της ∆υτικής
Μακεδονίας. Η σχέση
τους µε το
Μαυροδένδρι.(πηγή:
ιδία επεξεργασία σε
υπόβαθρο
googleearth και πάνω
δεξιά κοµµάτι από το
ΠΠΣΧΑΑ).

• ∆ηµιουργία περιοχής ΒΙ.ΠΕ. νότια του οικισµού Μαυροδενδρίου.

Νότια της περιοχής του Μαυροδενδρίου αναπτύσσεται, µε αργούς ρυθµούς, η νέα

Βιοµηχανική Περιοχή της Κοζάνης (ΒΙ.ΠΕ. Κοίλων). Η ύπαρξη του Εκθεσιακού

56
Κέντρου στα Κοίλα, καθώς και η εγγύτητα της περιοχής στην Εγνατία Οδό
χρησιµεύει ως ένα επιπλέον κίνητρο για επενδύσεις στη συγκεκριµένη ΒΙ.ΠΕ..

Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο εξετάζεται η ενδεχόµενη πιθανή αύξηση των

επιχειρήσεων και επενδύσεων στη συγκεκριµένη περιοχή που απέχει µόλις 4 χλµ
από τον οικισµό του Μαυροδενδρίου.

Σχετική αναφορά υπάρχει στην ιστοσελίδα της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης

Κοζάνης, όπου γίνονται γνωστές οι προθέσεις των τοπικών αρχών.

«Οι βιοτεχνίες - βιοµηχανίες στο Νοµό µας ανέρχονται στις τέσσερις χιλιάδες
(4000), µικρές, µεσαίες και µεγάλες (στις οποίες συµπεριλαµβάνονται και οι
επιχειρήσεις οικογενειακής µορφής µε αντικείµενο την επεξεργασία γούνας), µε
σηµαντικότερες από αυτές : α) βιοτεχνίες γούνας στη Σιάτιστα και την ευρύτερη
περιοχή της, β) βιοτεχνίες επεξεργασίας µαρµάρου στο Τρανόβαλτο, Μικρόβαλτο
και στην ευρύτερη περιοχή της πόλεως Κοζάνης, γ) αλευρόµυλοι σε όλο το Νοµό,
δ) Τυροκοµεία, ε) Αλλαντοποιεία, στ) βιοτεχνίες ειδών λαϊκής τέχνης (χάλκινα) ζ)
βιοτεχνίες ενδυµάτων, υφαντών και φλοκάτης η) ξυλουργικά εργαστήρια κ.τ.λ.

Για την υποβοήθηση των βιοτεχνικών και βιοµηχανικών δραστηριοτήτων στο Νοµό
κατασκευάζονται οργανωµένοι χώροι ανάπτυξης των επιχειρήσεων, όπως η
Βιοµηχανική Περιοχή Κοζάνης (ΒΙΠΕ) στα Κοίλα, το Εκθεσιακό Κέντρο Κοζάνης στα
Κοίλα, [...].

∆ιαθέτει ή διαµορφώνει [σ.σ.ο νοµός Κοζάνης] σταδιακά ένα αξιόλογο πλέγµα

επιχειρηµατικών υποδοµών (ΒΙΠΕ 710 στρέµµατα- Κοίλα Κοζάνης, [...], Εκθεσιακό
Κέντρο- Κοίλα Κοζάνης, µεµονωµένες υποδοµές αποθήκευσης και διανοµής µε
πρόσβαση στον κεντρικό οδικό άξονα της Εγνατίας Οδού, κλπ).»

Η µελλοντική ύπαρξη της ΒΙ.ΠΕ. πιθανόν να δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας,

αλλά και να ανεβάσει την αντικειµενική αξία γης της περιοχής. Το τελευταίο θα έχει
διττό χαρακτήρα για τους κατοίκους του οικισµού. Από τη µία θα είναι θετικό για
τους ιδιοκτήτες της γης, από την άλλη θα είναι αρνητικό για τους υπόλοιπους
κατοίκους του οικισµού που θα θελήσουν να επενδύσουν. Παράλληλα µε την
αύξηση της παρουσίας της βιοµηχανίας και βιοτεχνίας (ΒΙ.ΠΕ. Κοίλων) θα
αυξηθούν και τα απόβλητα αυτών των επιχειρήσεων.

Συµπερασµατικά µπορεί να ειπωθεί πως ενώ η τάση ανάπτυξης της πόλης της
Κοζάνης είναι προς τα νότια, η ύπαρξη της Εγνατίας Οδού µπορεί σε ένα βαθµό να
δράσει αντισταθµιστικά στην τάση αυτή και να τονώσει την ανάπτυξη της περιοχής
στα βόρεια της Κοζάνης. Έτσι η γρήγορη και εύκολη προσπελασιµότητα σε κεντρικό
οδικό άξονα του Εθνικού ∆ικτύου Μεταφορών δίνει τη δυνατότητα στην περιοχή να
αναπτυχθεί µε καλύτερους όρους.

Το παραπάνω πρέπει να συνδυαστεί και µε τις δραστηριότητες του µεγαλύτερου

ενεργειακού άξονα της χώρας, της ∆ΕΗ, έτσι ώστε συνολικά και όχι µεµονωµένα η
περιοχή να αποτελέσει πόλο ανάπτυξης.

57
Συνοψίζοντας την τελευταία ενότητα αναδεικνύονται ορισµένα συµπεράσµατα.
Αυτά αφορούν κυρίως τον τρόπο που θα πρέπει να αντιµετωπίζονται µεταβολές
τέτοιας εµβέλειας. Παρατηρείται πως επηρεάζουν σε µικρό ή µεγαλύτερο βαθµό την
οικονοµική, περιβαλλοντική και κοινωνική ανάπτυξη µιας περιοχής. Γι' αυτό πρέπει
να αντιµετωπίζονται ΕΝΙΑΙΑ. Για παράδειγµα, θα µπορούσε η µετεγκατάσταση των
οικισµών που είναι κοινά αποδεκτό ότι πρέπει να γίνουν, να σχεδιαστεί ενιαία η
χωροθέτησή τους και σε συνάρτηση µε τις υπόλοιπες µεταβολές (πχ δηµιουργία
ΒΙ.ΠΕ.), έτσι ώστε να µην αποτελούν απαραίτητα ένα ακόµη κοµµάτι («µπάλωµα»)
των επεκτάσεων των δύο µεγάλων πόλεων, Κοζάνης- Πτολεµαΐδας.

58
Κεφάλαιο 4: Οικονοµική ανάπτυξη του οικισµού
Μαυροδενδρίου

4.1 Πληθυσµός και δηµογραφική φυσιογνωµία

4.1.1 Πληθυσµός και πληθυσµιακή εξέλιξη

Ο οικισµός Μαυροδενδρίου αποτελεί ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα (∆.∆.) του ∆ήµου ∆ηµ.

Υψηλάντη, ο οποίος αποτελείται επιπλέον από τα ∆.∆. Ποντοκώµης, Λιβερών και
Σιδερών µε τους οµώνυµους οικισµούς. Με βάση την απογραφή του 2001 ο
πληθυσµός του Μαυροδενδρίου ανέρχεται στους 1.253 κατοίκους και είναι το
δεύτερο µεγαλύτερο σε πληθυσµό ∆.∆., µετά την Ποντοκώµη µε 1.316 κατοίκους.
Τα δύο αυτά ∆.∆. συγκεντρώνουν το 85,1% του συνολικού πληθυσµού του ∆ήµου
Υψηλάντη, έχοντας σηµαντική διαφορά από τα υπόλοιπα δυο ∆ιαµερίσµατα. Η
αναλογία αυτή ήταν ίδια και κατά την απογραφή του 1991.

Σε σχέση µε τους υπόλοιπους οικισµούς του νοµού Κοζάνης, το Μαυροδένδρι είναι

από τους πολυπληθέστερους, καταλαµβάνοντας σε µέγεθος την 20η η θέση (2001).
Μπορεί κανείς να σχηµατίσει µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα για το µέγεθος του
Μαυροδενδρίου συγκριτικά µε τους υπόλοιπους οικισµούς από τον Πίνακα που
ακολουθεί (Πίνακας 4.1).

Πίνακας 4.1 Ταξινόµηση των οικισµών του Νοµού Κοζάνης κατά µέγεθος,
(Πραγµατικός πληθυσµός 2001)

501- 1.001- 2.001- 5.001- πάνω από

0-500 Σύνολο
1.000 2.000 5.000 10.000 10.000

Αριθµός
162 30 20 6 1 2 221
οικισµών

% 73,30 13,57 9,05 2,7 0,45 0,90 100,00

Πληθυσµός 23.046 20.587 25.988 16.140 5.642 63.921 155.324

% 14,84 13,25 16,73 10,39 3,63 41,15 100,00

Μέσος
142 686 1.299 2.690 5.642 31.961 703
πληθυσµός

Πηγή: Απογραφή πληθυσµού ΕΣΥΕ 2001 και ιδία επεξεργασία

59
Το Μαυροδένδρι είναι ένας από τους είκοσι οικισµούς του Νοµού Κοζάνης µε
πληθυσµό µεταξύ 1.000 και 2.000 κατοίκων. Στη συγκεκριµένη τάξη µεγέθους
ανήκει µόνο το 9,05% του συνόλου των οικισµών του Νοµού και κατοικεί το
16,7% του συνολικού πληθυσµού, µε µέσο πληθυσµό 1.299 κατοίκους ανά οικισµό
(πολύ κοντά δηλαδή στον πραγµατικό πληθυσµό του Μαυροδενδρίου).

Πριν την εξέταση της πληθυσµιακής εξέλιξης του οικισµού Μαυροδενδρίου θα

πρέπει να σηµειωθούν τα εξής:

- Ο οικισµός Μαυροδενδρίου αποτελεί ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα του ∆ήµου

Υψηλάντη, ο οποίος δηµιουργήθηκε µετά τη συνένωση τεσσάρων
κοινοτήτων (τα αντίστοιχα ∆.∆. σήµερα) (Ν.2539/97).

- πριν τη σύσταση του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη, η κοινότητα Μαυροδενδρίου

µαζί µε τις κοινότητες Λιβερών, και Σιδερά ανήκαν στην Επαρχία Κοζάνης,
ενώ η κοινότητα Ποντοκώµης στην Επαρχία Εορδαίας.

- το ∆.∆. Σιδερών µέχρι και την απογραφή του 1971 αποτελούνταν από τις
κοινότητες Σιδερά και Κτενά. Το 1973 ο οικισµός Κτενάς εγκαταλείφτηκε.

Τα πληθυσµιακά στοιχεία και η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσµού του οικισµού

Μαυροδενδρίου την τελευταία 30ετία σε σχέση µε το Νοµό Κοζάνης, το ∆ήµο
Υψηλάντη αλλά και τα υπόλοιπα ∆.∆. του ∆ήµου παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.2,
ενώ στο ∆ιάγραµµα 4.1 φαίνεται η εξέλιξη του πληθυσµού του οικισµού
Μαυροδενδρίου για τα έτη 1920-2001.

∆ιάγραµµα 4.1 Πληθυσµός του οικισµού Μαυροδενδρίου (1920-2001)

1.600
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
0
1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001

Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ∆ήµου ∆.Υψηλάντη (υπό έγκριση)

Όπως φαίνεται στο ∆ιάγραµµα 4.1, το Μαυροδένδρι φαίνεται να είχε σηµαντικές

αυξοµειώσεις στον πληθυσµό του από το 1920 έως το 2001. Μεγαλύτερη

60
πληθυσµιακή αύξηση παρουσίασε την εικοσαετία 1920-1940 µε την υποδοχή των
προσφύγων του Πόντου. Την περίοδο 1940-1960, εµφανίζεται κάποια πληθυσµιακή
σταθεροποίηση, παρά τη µικρή µείωση κατά τη διάρκεια του πολέµου, ενώ τη
δεκαετία 1960-1970 ο πληθυσµός του φθίνει σηµαντικά. Από το 1971 µέχρι και το
2001, υπάρχει µια σταθερή αύξηση του πληθυσµού, χωρίς ιδιαίτερες αυξοµειώσεις.
Η περίοδος αυτή, η οποία προσδιορίζει και τις υφιστάµενες τάσεις πληθυσµιακής
εξέλιξης αναλύεται παρακάτω.

Μελετώντας τον Πίνακα 4.2 είναι δυνατόν να εξαχθούν κάποια συµπεράσµατα όσον
αφορά την πληθυσµιακή µεταβολή κατά την τελευταία τριακονταετία.
Συγκεκριµένα, τη δεκαετία 1971-1981 το Μαυροδένδρι σηµειώνει τη µεγαλύτερη
πληθυσµιακή αύξηση (15,8%). Πολύ µεγάλη αύξηση καταγράφεται και στην
Ποντοκώµη (14,7%), ενώ οι υπόλοιποι δύο οικισµοί παρουσιάζουν σηµαντική
αποδυνάµωση (ειδικά ο οικισµός Λιβερά χάνει σε µια δεκαετία πάνω από τον µισό
πληθυσµό του). Αντίστοιχο ποσοστό πληθυσµιακής αύξησης µε τα ∆.∆.
Μαυροδενδρίου και Ποντοκώµης παρουσιάζει και ο Νοµός Κοζάνης (14,1%),
αρκετά µεγαλύτερο από αυτό του ∆ήµου Υψηλάντη (9,3%).

Τη δεκαετία 1981-1991, παρουσιάζονται σταθεροποιητικές τάσεις τόσο στο ∆ήµο

Υψηλάντη όσο και στα επιµέρους ∆.∆. µε εξαίρεση το ∆.∆. Λιβερών, το οποίο
ανακτά σηµαντικό µέρος από τον πληθυσµό που έχασε την προηγούµενη δεκαετία.
Τη συγκεκριµένη δεκαετία, ο οικισµός Μαυροδενδρίου χάνει σηµαντικό ποσοστό
της δυναµικότητάς του και αναπτύσσεται πληθυσµιακά µε ποσοστό (2,4%)
µικρότερο από αυτό της Ποντοκώµης (4,1%).

Η παραπάνω εικόνα αντιστρέφεται τη δεκαετία 1991-2001, όπου το Μαυροδένδρι

παρουσιάζει πληθυσµιακή µεγέθυνση 7,8%, ποσοστό µεγαλύτερο από τους
υπόλοιπους οικισµούς (και αυτόν της Ποντοκώµης), στοιχείο που θα µπορούσε να
συνδυαστεί µε τη διοικητική ενδυνάµωση του Μαυροδενδρίου ως έδρα του
νεοσύστατου ∆ήµου. Συγκριτικά µε το σύνολο του Νοµού, ο πληθυσµός του
Μαυροδενδρίου αυξάνεται εντονότερα κατά 4,5 ποσοστιαίες µονάδες,

Σε γενικές γραµµές παρατηρείται ότι µέχρι το 2001 ο πληθυσµός του ∆ήµου

Υψηλάντη αυξάνεται µε σταθερό (µετά το 1981) ρυθµό ο οποίος µάλιστα είναι
περίπου 2,5 % υψηλότερος από αυτόν του Νοµού. Σε σύγκριση µε τα υπόλοιπα
∆.∆. του ∆ήµου Υψηλάντη, το Μαυροδένδρι αποτελεί τον δυναµικότερα
πληθυσµιακά αναπτυσσόµενο οικισµό, µε δυναµική που ξεπερνάει διαχρονικά τόσο
το ∆ήµο όσο και το Νοµό Κοζάνης.

61
Πίνακας 4.2 Πληθυσµός και πληθυσµιακή µεταβολή του οικισµού Μαυροδενδρίου συγκριτικά µε το νοµό Κοζάνης και τα υπόλοιπα
∆.∆. του ∆ήµου Υψηλάντη, 1971-2001 (Πραγµατικός πληθυσµός)

Μεταβολή '71- Μεταβολή Μεταβολή

Πληθυσµός
'81 '81-'91 '91-'01
∆.∆. / οικισµός

1971 1981 1991 2001 κάτ. % κάτ. % κάτ. %

Μαυροδένδριον 980 1.135 1.162 1.253 155 15,82 27 2,38 91 7,83

Λιβερά 147 69 112 110 -78 -53,06 43 62,32 -2 -1,79

Ποντοκώµη 1.056 1.211 1.261 1.316 155 14,68 50 4,13 55 4,36

Σιδεράς 314* 313 318 339 -1 -0,32 5 1,60 21 6,60

ΣΥΝΟΛΟ ∆ΗΜΟΥ 2.497 2.728 2.853 3.018 231 9,25 125 4,58 165 5,78

ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 128.898 147.051 150.386 155.324 18.153 14,08 3.335 2,27 4.938 3,28

Πηγή: ΕΣΥΕ (πραγµατικός πληθυσµός) και ιδία επεξεργασία

*Το ∆.∆. Σιδερών το 1971 περιλαµβάνει τους οικισµούς Σιδερών (275 κατ.) και Κτενών (39 κατ.). Ο οικισµός Κτενών το 1973
εγκαταλείπεται.

62
Με δεδοµένες τις παραπάνω τάσεις πληθυσµιακής αύξησης, θα ήταν σκόπιµο να
εξετάσει κανείς και µια συγκριτική θεώρηση του Μέσου Ετήσιου Ρυθµού
Μεγέθυνσης (ΜΕΡΜ) του οικισµού Μαυροδενδρίου µε τους υπόλοιπους οικισµούς
του ∆ήµου Υψηλάντη αλλά και του Νοµού Κοζάνης, προκειµένου να διαπιστωθεί η
δυναµικότητά του (Πίνακες 4.3 και 4.4). Όπως είναι φανερό (Πίνακας 4.3), το
Μαυροδένδρι δείχνει να έχει θετικό ΜΕΡΜ για τη δεκαετία 1991-2001 ο οποίος
µάλιστα είναι υψηλότερος από αυτό των υπόλοιπων οικισµών του ∆ήµου αλλά και
από το σύνολο του Νοµού.

Πίνακας 4.3 ΜΕΡΜ 1991 – 2001 των ∆.∆. του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη και του
Νοµού.

ΜΕΡΜ
Οικισµοί 1991 2001
1991-2001 (%)(r)*

Μαυροδένδρι 1.162 1.253 7,57

Λιβερά 112 110 -1,80

Ποντοκώµη 1.261 1.316 4,28

Σιδερά 318 339 6,42

Σύνολο ∆ήµου 2.853 3.018 5,64

Σύνολο Νοµού 150.386 155.324 3,24

Πηγή: ΕΣΥΕ και ιδία επεξεργασία

∆εδοµένου ότι η πλειοψηφία των οικισµών του Νοµού Κοζάνης παρουσιάζουν

αρνητικό ΜΕΡΜ (συνολικά 144 οικισµοί, δηλαδή το 65,16%), το ποσοστό 7,57%
του οικισµού Μαυροδενδρίου αποδεικνύει σηµαντική πληθυσµιακή δυναµικότητα
µέχρι το 2001 (Πίνακας 4.4). Συγκριτικά µε τους υπόλοιπους 19 οικισµούς του
Νοµού της ίδιας πληθυσµιακής τάξης (1.000-2000 κατοίκων), το Μαυροδένδρι
βρίσκεται περίπου στο µέσο όρο (11η θέση) βάσει του ΜΕΡΜ.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκτίµηση του συγκεκριµένου δείκτη για τους οικισµούς

οι οποίοι επηρεάστηκαν στο παρελθόν ή/και εξακολουθούν να επηρεάζονται από τη
λειτουργία των ορυχείων της ∆ΕΗ και των ΑΗΣ στην περιοχή. Ειδικότερα, ο ΜΕΡΜ
του πληθυσµού στους οικισµούς οι οποίοι µετεγκαταστάθηκαν εξαιτίας της
απαλλοτρίωσης των εδαφών τους είναι αρκετά υψηλός: 25,31% για την Εξοχή,
9,86% για τη Χαραυγή (Νέα Χαραυγή), γεγονός που αποδεικνύει την
«πληθυσµιακή αναγέννησή» τους. Η εικόνα είναι αντίστροφη για τους οικισµούς οι

63
οποίοι χωροθετούνται πολύ κοντά στις περιοχές εξόρυξης, όπως είναι η Ακρινή και
ο Κόµανος ή το Προάστιο. Ειδικά για τον οικισµό Κόµανο, τα στοιχεία δείχνουν
σηµαντική µείωση του πληθυσµού (-43,63%), λίγο πριν ολοκληρωθεί η
µετεγκατάστασή του, την περίοδο 1999-2003.

Πίνακας 4.4 Κατάταξη των οικισµών του Νοµού Κοζάνης βάσει του ΜΕΡΜ 1991 –
2001

ΜΕΡΜ Κατάταξη
Οικισµοί 1991 2001 1991-2001 βάσει
(%)(r)* ΜΕΡΜ

Εξοχή 81 104 25,31 14

Πτολεµαΐδα 25.125 28.679 13,32 26

Κοζάνη 31.553 35.942 11,12 31

Χαραυγή** 1.096 1.209 9,86 34

Μαυροδένδριον 1.162 1.253 7,57 38

Ποντοκώµη 1.261 1.316 4,28 52

Ακρινή 1.163 1.128 -3,05 90

Μαυροπηγή 774 649 -17,46 140

Προάστιο 829 536 -42,67 184

Κόµανος 817 523 -43,63 187

Πηγή: ΕΣΥΕ και ιδία επεξεργασία

* (2001=1991* (1+r)10)

** Ο οικισµός Χαραυγή µετονοµάστηκε σε Νέα Χαραυγή µετά τη µετεγκατάστασή

του.

Στην ενότητα αυτή παρουσιάστηκε η πληθυσµιακή εξέλιξη του Μαυροδενδρίου

µέχρι το 2001 µε βάση τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής από τις
απογραφές που πραγµατοποιήθηκαν. Σύµφωνα µε νεότερα στοιχεία του ∆ήµου, ο
σηµερινός πραγµατικός πληθυσµός του οικισµού Μαυροδενδρίου
προσεγγίζει τα 800-900 άτοµα. ∆εν είναι εύκολο να προσδιοριστεί αν πρόκειται

64
για σηµαντική µείωση του πληθυσµού λόγω µετακίνησης ατόµων προς τα
πλησιέστερα αστικά κέντρα. Το πιθανότερο είναι ότι η διαφορά αυτή, (περίπου -
30%) οφείλεται στην συνήθη απόκλιση µεταξύ πραγµατικού και εγγεγραµµένου
πληθυσµού που παρατηρείται στις απογραφές (η επιλογή απογραφής ως κατοίκου
στον τόπο καταγωγής και όχι στον πραγµατικό τόπο διαµονής) και, συνεπώς, δεν
αντανακλά µετακίνηση του πληθυσµού (τουλάχιστον σε τόσο σηµαντικό βαθµό)
προς άλλες περιοχές.

4.1.2 ∆ηµογραφική φυσιογνωµία

Εκτός από τον πληθυσµό και τη διαχρονική του εξέλιξη, η καταγραφή της
ηλικιακής διάρθρωσης του πληθυσµού και των τάσεων που αυτή παρουσιάζει
αποτελεί επίσης βασικό συστατικό για την κατανόηση του ανθρώπινου δυναµικού
και κατ’ επέκταση της τοπικής αναπτυξιακής δυναµικότητας. Ο Πίνακας 4.5
παρουσιάζει τη σύνθεση του πληθυσµού του Μαυροδενδρίου συγκριτικά µε τα
υπόλοιπα ∆.∆. του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη αλλά και µε το Νοµό Κοζάνης. Σύµφωνα
µε τα στοιχεία, ο οικισµός Μαυροδενδρίου παρουσιάζει διαχρονικά µεγαλύτερο
ποσοστό ανδρών, ποσοστό το οποίο όµως µειώνεται από 4,14 ποσοστιαίες µονάδες
το 1991 στις 3,6 το 2001. Το ποσοστό συµµετοχής των ανδρών είναι µεγαλύτερο
τόσο σε σχέση µε τα αντίστοιχα ποσοστά του ∆ήµου όσο και του Νοµού, ο οποίοι
µάλιστα φαίνεται να παρουσιάζουν ισοκατανοµή µεταξύ των δύο φύλων.

∆ιάγραµµα 4.2: Πυραµίδα ηλικιών ∆.∆. Μαυροδενδρίου (2001)

ΠΥΡΑΜΙ∆Α ΗΛΙΚΙΩΝ ∆.∆. ΜΑΥΡΟ∆ΕΝ∆ΡΙΟΥ

(ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001)
>=85
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
ΗΛΙΚΙΑ

ΘΗΛΕΙΣ
45-49
ΑΡΡΕΝΕΣ 40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
60 40 20 0 20 40 60 80
ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

65
Η πυραµίδα ηλικιών (∆ιάγραµµα 4.2) του οικισµού Μαυροδενδρίου για το 2001
εµφανίζει µια µειούµενη δοµή πληθυσµού (µειωµένη γονιµότητα και χαµηλή
θνησιµότητα), ακολουθώντας την τάση του συνόλου της Ελλάδος. Χαρακτηριστικό
είναι το ποσοστό του πληθυσµού στις παραγωγικές ηλικιακές τάξεις (20 έως 50
ετών) µε µεγαλύτερη τη συµµετοχή των ανδρών. Σχετικά υψηλό είναι και το
ποσοστό των ατόµων ηλικίας 60-75 ετών, µε υπερίσχυση αυτή τη φορά των
γυναικών. Το σχετικά χαµηλό ποσοστό των ατόµων µεταξύ 50-60 ετών οφείλεται
στις πληθυσµιακές τάσεις της εικοσαετίας 1940-1960 οι οποίες αναφέρθηκαν στην
προηγούµενη ενότητα.

Η σχετική ανισορροπία στην κατανοµή ανδρών γυναικών ανά ηλικιακή τάξη

(Πίνακας 4.6) παραµένει ίδια τη δεκαετία 1991-2001. Πιο αναλυτικά, τόσο για το
1991 όσο και για το 2001 παρατηρείται µεγαλύτερη αναλογία ανδρών στις
παραγωγικές ηλικιακές τάξεις των 15-29 και 25-39, ενώ το ποσοστό των γυναικών
αρχίζει να αυξάνεται σταδιακά από την ηλικιακή τάξη 55-64, και συνεχίζει για
άτοµα άνω των 65 ετών. Συγκρίνοντας τα ποσοστά αυτά µε τα αντίστοιχα του
Νοµού (Πίνακας 4.7) βλέπουµε ότι υπάρχουν αντίστοιχες τάσεις διαφοροποιήσεων
και στο σύνολο του Νοµού, µε σηµαντική όµως εξοµάλυνση (εδώ οι διαφορές είναι
περίπου µια ποσοστιαία µονάδα και µόνο για ηλικίες µεταξύ 65-79 το ποσοστό
υπεροχής των γυναικών έναντι των ανδρών φτάνει τις 2 ποσοστιαίες µονάδες).

Σε ό,τι αφορά τη διάρθρωση των ηλικιών τη δεκαετία 1991-2001 παρουσιάζεται

σηµαντική µείωση στις γεννήσεις παιδιών. Συγκεκριµένα, διαπιστώνεται ότι το
ποσοστό συµµετοχής της ηλικιακής οµάδας 0-14 στο σύνολο του πληθυσµού
παρουσιάζει µείωση κατά 3,38 ποσοστιαίες µονάδες, ενώ για τις ηλικίες 15-24 το
ποσοστό µείωσης φτάνει τις 6,31 ποσοστιαίες µονάδες (στοιχείο που φανερώνει
υπογεννητικότητα και για την προηγούµενη δεκαετία). Μικρή αύξηση παρατηρείται
στις παραγωγικές ηλικίες 25-39 (κατά 2,94%) και 40-54 (2,26%). Τέλος, ενώ για
τις ηλικίες 55-64 παρουσιάζεται µείωση (1,9%) της αναλογίας του πληθυσµού επί
του συνόλου, ο πληθυσµός ηλικίας 65-79 φαίνεται να αυξάνεται σηµαντικά
(5,57%), τόσο για τους άνδρες (5,76%) όσο και για τις γυναίκες (5,33%). Σε
σύγκριση µε τα αντίστοιχα ποσοστά του Νοµού (Πίνακας 4.7) παρατηρούµε ότι οι
τάσεις ανά ηλικιακή οµάδα είναι ίδιες µε κάποια ίσως εξοµάλυνση.

66
Πίνακας 4.5 Πραγµατικός πληθυσµός κατά φύλο οικισµού Μαυροδενδρίου συγκριτικά µε το νοµό Κοζάνης και τα υπόλοιπα ∆.∆.
του ∆ήµου Υψηλάντη, 1991, 2001

1991 2001

Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο

άτοµα % άτοµα % άτοµα άτοµα % άτοµα % άτοµα

Μαυροδένδρι 605 52,07 557 47,93 1.162 649 51,80 604 48,20 1.253

Λιβερά 55 49,11 57 50,89 112 57 51,82 53 48,18 110

Ποντοκώµη 611 48,45 650 51,55 1.261 646 49,09 670 50,91 1.316

Σιδερά 166 52,20 152 47,80 318 173 51,03 166 48,97 339

Σύνολο ∆ήµου 1.437 50,37 1.416 49,63 2.853 1.525 50,53 1.493 49,47 3.018

Σύνολο Νοµού 75.026 49,89 75.360 50,11 150.386 77.712 50,03 77.612 49,97 155.324

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001

67
Πίνακας 4.6. Πληθυσµός κατά οµάδες ηλικιών και φύλο οικισµού Μαυροδενδρίου, 1991, 2001

1991 2001

Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο

Ηλικίες άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα %

0-14 115 19,01 107 19,21 222 19,10 106 16,33 91 15,07 197 15,72

15-24 154 25,45 102 18,31 256 22,03 113 17,41 84 13,91 197 15,72

25-39 134 22,15 111 19,93 245 21,08 165 25,42 136 22,52 301 24,02

40-54 93 15,37 82 14,72 175 15,06 115 17,72 102 16,89 217 17,32

55-64 67 11,07 83 14,90 150 12,91 68 10,48 79 13,08 147 11,73

65-79 36 5,95 57 10,23 93 8,00 76 11,71 94 15,56 170 13,57

80 6 0,99 15 2,69 21 1,81 6 0,92 18 2,98 24 1,92

Σύνολο 605 52,07 557 47,93 1.162 100,00 649 100,00 604 100,00 1.253 100,00
Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 1991, 2001

68
Πίνακας 4.7. Πληθυσµός κατά οµάδες ηλικιών και φύλο Νοµού Κοζάνης, 1991, 2001

1991 2001

Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο

Ηλικίες άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα %

0-14 16.638 22,18 15.807 20,98 32.445 21,57 13.485 17,35 12.827 16,53 26.312 16,94

15-24 11.026 14,70 11.042 14,65 22.068 14,67 11.065 14,24 10.400 13,40 21.465 13,82

25-39 16.666 22,21 15.681 20,81 32.347 21,51 17.403 22,39 16.922 21,80 34.325 22,10

40-54 12.827 17,10 12.524 16,62 25.351 16,86 15.320 19,71 14.101 18,17 29.421 18,94

55-64 9.841 13,12 10.212 13,55 20.053 13,33 8.148 10,48 8.716 11,23 16.864 10,86

65-79 6.310 8,41 7.691 10,21 14.001 9,31 10.641 13,69 12.074 15,56 22.715 14,62

80 1.718 2,29 2.403 3,19 4.121 2,74 1.650 2,12 2.572 3,31 4.222 2,72

Σύνολο 75.026 49,89 75.360 50,11 150.386 100,00 77.712 50,03 77.612 49,97 155.324 100,00

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 1991, 2001

69
Στον Πίνακα 4.8 παρουσιάζεται ο δείκτης γήρανσης του πληθυσµού για τον οικισµό
Μαυροδενδρίου, για τους υπόλοιπους οικισµούς του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη αλλά
και το Νοµό Κοζάνης. Παρατηρείται ότι στο Μαυροδένδρι ο δείκτης γήρανσης έχει
σχεδόν διπλασιαστεί µέσα σε µια δεκαετία, ωστόσο, για το 2001 είναι ο
χαµηλότερος µεταξύ των υπολοίπων που παρουσιάζονται (χαµηλότερος κατά 3,9
µονάδες από τον αντίστοιχο του Νοµού και κατά 10,08 µονάδες από αυτό του
∆ήµου).

Πίνακας 4.8. ∆είκτης γήρανσης του πληθυσµού 1991, 2001

1991 2001

Ηλικίες Ηλικίες ∆είκτης

∆είκτης

0-14 65+ γήρανσης 0-14 65+ γήρανσης

Μαυροδένδρι 222 114 51,35 197 194 98,48

Λιβερά 24 10 41,67 11 39 354,55

Ποντοκώµη 296 131 44,26 217 231 106,45

Σιδερά 62 35 56,45 54 56 103,7

Σύνολο ∆ήµου 604 290 48,01 479 520 108,56

Σύνολο Νοµού 32.432 18.122 55,88 26.312 26.937 102,38

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991 και ιδία επεξεργασία

Τέλος, µε την ανάλυση της τυπολογίας των νοικοκυριών µπορεί να διαµορφωθεί

µια εικόνα για την παραγωγική δοµή µιας περιοχής και το επίπεδο κατανάλωσης.
Στο Μαυροδένδρι, σύµφωνα µε τα στοιχεία της απογραφής του 2001 υπάρχουν
σχεδόν 300 νοικοκυριά µε µέσο µέγεθος 4,2 µέλη. Όπως προκύπτει από τον
Πίνακα 4.9 ο µέσος αριθµός ατόµων ανά νοικοκυριό φαίνεται να µειώνεται τη
δεκαετία 1991-2001, τάση η οποία εµφανίζεται και στους υπόλοιπους οικισµούς του
∆ήµου αλλά και στο σύνολο του Νοµού. Ωστόσο, το Μαυροδένδρι φαίνεται να
διατηρεί ένα µεγαλύτερο αριθµό ατόµων ανά νοικοκυριό (ένα άτοµο περισσότερο)
από την αντίστοιχη τιµή του Νοµού.

70
 Πίνακας 4.9. Μέσο µέγεθος νοικοκυριού, 2001

1991 2001

Πληθυσµός Αριθµός Άτοµα ανά Πληθυσµός Αριθµός Άτοµα ανά

1991 νοικοκυριών νοικοκυριό 2001 νοικοκυριών νοικοκυριό

Μαυροδένδρι 1.162 262 4,44 1.253 298 4,20

Λιβερά 112 28 4,00 110 35 3,14

Ποντοκώµη 1.261 376 3,35 1.316 419 3,14

Σιδερά 318 73 4,36 339 74 4,58

Σύνολο ∆ήµου 2.853 739 3,86 3.018 826 3,65

Σύνολο Νοµού 150.386 43.445 3,46 155.324 49.102 3,16

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 2001 και ιδία επεξεργασία

Συµπερασµατικά, µπορεί να αναφερθεί ότι το Μαυροδένδρι αποτελεί έναν

αντιπροσωπευτικό σε µέγεθος οικισµό της τάξης των 1000-2000 κατοίκων του
Νοµού Κοζάνης, µε σταθερή πληθυσµιακή ανάπτυξη που όµως ακολουθεί τις τάσεις
της περιοχής, εµφανίζοντας µείωση στους αριθµούς των γεννήσεων και
διπλασιασµό του δείκτη γήρανσης. Ο οικισµός παρουσιάζει υψηλά ποσοστά ατόµων
στις παραγωγικές ηλικιακές τάξεις (20-50 ετών) καθώς και σχετική ανισοκατανοµή
των φύλων, µε µεγαλύτερο το ποσοστό των ανδρών, στοιχείο που µπορεί να
συνδυαστεί µε το είδος των ευκαιριών απασχόλησης (ορυχεία, αγροτικές εργασίες).
Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν µια σηµαντική δυναµικότητα, η οποία όµως θα
µπορούσε εύκολα να απειληθεί από την επέκταση της εξορυκτικής δραστηριότητας,
όπως εµφανίζεται σε αντίστοιχους οικισµούς (π.χ. Ακρινή).

4.2 Μετανάστευση

4.2.1 Πληθυσµός µεταναστών15

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται πληροφορίες όσον αφορά το σύνολο των

αλλοδαπών κατοίκων της περιοχής, αλλά και τη χώρα προέλευσής τους, το επίπεδο
εκπαίδευσης κλπ. Από τον Πίνακα 4.10, παρατηρούµε ότι ο αριθµός των

15
∆εδοµένου ότι η απογραφή του 1991 δεν περιλαµβάνει στοιχεία για µετανάστες, η ανάλυση
των πινάκων περιορίζεται κυρίως για το έτος 2001.

71
 αλλοδαπών στο Μαυροδένδρι για το έτος 2001 ως προς το σύνολο του πληθυσµού
ανέρχεται στο 2,3%, ποσοστό το οποίο αυξήθηκε σε σχέση µε αυτό του 1991, τόσο
στους οικισµούς του ∆ήµου όσο και στο σύνολο του Νοµού. Το συνολικό ποσοστό
των αλλοδαπών στον οικισµό του Μαυροδενδρίου αλλά και η αύξηση που
σηµειώθηκε την δεκαετία 1991-2001 συµβαδίζουν µε τα αντίστοιχα νούµερα που
εµφανίζονται στο Νοµό και είναι αρκετά µικρότερα από αυτά της χώρας (περίπου
7%).

Βάσει των στοιχείων που αναφέρθηκαν, συµπεραίνουµε ότι ο αριθµός των

µεταναστών είναι εξαιρετικά µικρός γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ευκαιρίες
απασχόλησης – ειδικά στις αγροτικές και ανειδίκευτες εργασίες – είναι
περιορισµένες. Ανάλυση των ποσοστών απασχόλησης – ανεργίας εµφανίζεται σε
παρακάτω ενότητα.

Πίνακας 4.10 Ποσοστό αλλοδαπών, 2001

1991 2001

Αριθµός % Αριθµός %
πληθυσµός αλλοδαπ. αλλοδαπ. πληθυσµός αλλοδαπ. αλλοδαπ.

Μαυροδένδρι 1.162 7 0,6 1.253 29 2,3

Λιβερά 112 0 0,0 110 1 0,9

Ποντοκώµη 1.261 1 0,1 1.316 48 3,6

Σιδερά 318 0 0,0 339 2 0,6

Σύνολο ∆ήµου 2.853 8 0,3 3.018 80 2,7

Σύνολο Νοµού 150.386 522 0,35 155.324 3.733 2,4

Πηγή: ΣΧΟΑΑΠ από στοιχεία ΕΣΥΕ

Σύµφωνα µε την απογραφή του 2001, η πλειονότητα των αλλοδαπών που κατοικεί
στο ∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη προέρχεται από την Αλβανία (σε ποσοστό 86%). Σε
µικρότερα ποσοστά, χώρες προέλευσης αποτελούν η Ρώσικη ∆ηµοκρατία (5,6%), η
Πολωνία (2,8%), η Αρµενία (2,8%), η Αυστραλία (1,4%) και η Γιουγκοσλαβία
(1,4%). Αντίστοιχη επικράτηση των αλβανών µεταναστών εµφανίζεται και στο
Νοµό Κοζάνης (78% αλβανοί), όπου ωστόσο παρατηρούνται και µικρά ποσοστά
από άλλες υπηκοότητες. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι κατά την
απογραφή του πληθυσµού δεν πραγµατοποιείται καµία διάκριση µεταξύ αλλογενών

72
και οµογενών µεταναστών, και συνεπώς, τα ποσοστά αλλοδαπών από χώρες όπως
η Γερµανία, οι Ηνωµένες Πολιτείες και η Αυστραλία ενδεχοµένως να αναφέρονται
σε επαναπατρισµό ελλήνων µεταναστών που έλαβαν κατά το παρελθόν ξένες
υπηκοότητες.

∆ιάγραµµα 4.3: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα στο Νοµό Κοζάνης

Βουλγαρία Ρουμανία
Ουκρανία 1% Κύπρος 1% Ουζμπεκιστάν Αλβανία
1% 1% Ρωσική Ομοσπ.
1%
Αυστραλία Γερμανία Ηνωμένες Πολιτείες
Ιταλία
2% 1% Άλλες χώρες Γιουγκοσλαβία
1%
Γεωργία 3% Γεωργία
2% Αυστραλία
Γιουγκοσλαβία Ουκρανία
2%
Γερμανία
Ηνωμένες Πολιτείες
2% Βουλγαρία
Κύπρος
Ρωσική Ομοσπ.
4% Ρουμανία
Ιταλία
Αλβανία
78% Ουζμπεκιστάν
Άλλες χώρες

Πηγή:: Απογραφή ΕΣΥΕ 2001 και ιδία επεξεργασία

∆ιάγραµµα 4.4: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα στο ∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη

Πολωνία
Γιουγκοσλαβία 3%
1% Ρωσική Ομοσπ.
6%
Αλβανία
Αυστραλία
1% Αρμενία
Αυστραλία
Αρμενία Γιουγκοσλαβία
3%
Πολωνία
Ρωσική Ομοσπ.

Αλβανία
86%

Πηγή:: Απογραφή ΕΣΥΕ 2001 και ιδία επεξεργασία

73
Τέλος, όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, η πλειοψηφία των µεταναστών που
κατοικούν στο ∆ήµο ∆ηµητρίου Υψηλάντη είναι απόφοιτοι δηµοτικού (30,5%) και
τριτάξιου γυµνασίου (19,4%), ενώ κάποιο µικρό ποσοστό είναι απόφοιτοι µέσης
εκπαίδευσης (15,28%).

4.2.2 ∆ηµογραφική φυσιογνωµία µεταναστών

Ο Πίνακας 4.11 παρουσιάζει την κατανοµή των φύλων και την ηλικιακή διάρθρωση
των αλλοδαπών που κατοικούν στο ∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη και στο Νοµό Κοζάνης
αντίστοιχα (δεν υπάρχουν στοιχεία σε επίπεδο ∆.∆.). Τόσο στο ∆ήµο όσο και στο
Νοµό τα ποσοστά των ανδρών είναι µεγαλύτερα απ’ ότι των γυναικών (υψηλότερα
κατά 16.7% στο ∆ήµο και κατά 14,1% στο Νοµό). Μάλιστα, η υπεροχή ανδρών
έναντι γυναικών είναι τριπλάσια για την ηλικιακή τάξη 15-24. Υπενθυµίζεται ότι και
για το σύνολο του πληθυσµού παρατηρήθηκε κάποια υπεροχή των ανδρών έναντι
των γυναικών, η οποία όµως ήταν σχετικά µικρή και εντοπιζόταν κυρίως στις
παραγωγικές ηλικίες 15-39. Αυτή η δυσαναλογία σχετίζεται µε το λόγο
µετανάστευσης (κυρίως για εργασία) αλλά και το είδος της απασχόλησης που
βρίσκουν (γεωργικές εργασίες, ορυχεία-µεταλλεία κλπ16).

Η ηλικιακή διάρθρωση των αλλοδαπών παρουσιάζει έντονες δυσαναλογίες, µε την

πλειοψηφία τους να ανήκει στην ηλικιακή τάξη 25-39 και για τα δυο φύλλα.
Μεγάλο φαίνεται να είναι και το ποσοστό των παιδιών (0-14) το οποίο όµως στην
περίπτωση του ∆ήµου (16,39%) είναι κατά 6 σχεδόν ποσοστιαίες µονάδες
µεγαλύτερο από αυτό του Νοµού (20,75%). Τέλος, εξαιρετικά µικρά
παρουσιάζονται τα ποσοστά των αλλοδαπών στην ηλικιακή τάξη 55-64, ποσοστά τα
οποία απέχουν κατά πολύ από αυτά του συνολικού πληθυσµού.

16
Όπως αναφέρεται και παρακάτω, η πλειοψηφία των µεταναστών στο ∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη
απασχολείται στην κατηγορία ‘τεχνίτες, χειριστές µεταφορικών µέσων, ανειδίκευτοι εργάτες και
µικροεπαγγελµατίες’.

74
Πίνακας 4.11 Πληθυσµός αλλοδαπών κατά οµάδες ηλικιών και φύλο για το ∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη και το Νοµό Κοζάνης, 2001

∆ήµος ∆ηµ. Υψηλάντη Νοµός Κοζάνης

Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο

Ηλικίες άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα % άτοµα %

0-14 9 21,43 10 33,33 19 26,39 403 19,68 342 22,18 745 20,75

15-24 8 19,05 2 6,67 10 13,89 540 26,37 310 20,10 850 23,68

25-39 13 30,95 10 33,33 23 31,94 724 35,35 574 37,22 1.298 36,16

40-54 9 21,43 5 16,67 14 19,44 292 14,26 233 15,11 525 14,62

55-64 2 4,76 0 0,00 2 2,78 59 2,88 43 2,79 102 2,84

65+ 1 2,38 3 10,00 4 5,56 30 1,46 40 2,59 70 1,95

Σύνολο 42 58,33 30 41,67 72 100,00 2.048 57,05 1.542 42,95 3.590 100,00

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

75
4.2.3 Απασχόληση µεταναστών

Σηµαντική διαφορά µεταξύ των δυο φύλων υπάρχει στον οικονοµικά ενεργό
πληθυσµό, όπου στους άντρες φτάνει τα 31 άτοµα, ενώ στις γυναίκες µόνο στα 4
άτοµα. Για το σύνολο των οικονοµικά ενεργών αλλοδαπών το ποσοστό ανεργίας
φτάνει στο 11,43% (για τους άνδρες το ποσοστό είναι ιδιαίτερα χαµηλό 6,45%)
κατά πολύ χαµηλότερο από το συνολικό του ∆ήµου (20,36% το 2001).

Πίνακας 4.12 Ενεργός πληθυσµός και απασχόληση αλλοδαπών κατά φύλο για το
∆ήµο ∆ηµ. Υψηλάντη, 2001

Ενεργός πληθυσµός Απασχόληση Ανεργία

Άρρενες 88,57 93,55 6,45

Θήλεις 11,43 50,00 50,00

Σύνολο 100 88,57 11,43

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 2001 και ιδία επεξεργασία

Συνολικά, µπορεί να αναφερθεί ότι ο ∆ήµος ∆ηµ. Υψηλάντη παρουσιάζει µικρό

αριθµό µεταναστών, στην πλειονότητά τους προερχόµενοι από την Αλβανία. Η
πλειοψηφία των µεταναστών συγκεντρώνεται κυρίως στις παραγωγικές ηλικίες (25-
39), ενώ υψηλό είναι και το ποσοστό των παιδιών πρώτης γενιάς (ηλικίες 0-14). Το
σύνολο σχεδόν των ανδρών µεταναστών απασχολείται, σε αντίθεση µε τις γυναίκες
µετανάστες οι οποίες εµφανίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας17. Το εξαιρετικά µικρό
ποσοστό των µεταναστών που παρουσιάζεται, δεν καθιστά αναγκαία µια πιο
λεπτοµερή ανάλυση των διαθέσιµων στοιχείων.

4.3 Ενεργός πληθυσµός και απασχόληση

4.3.1 Επίπεδο εκπαίδευσης

Η πλειοψηφία των κατοίκων του Μαυροδενδρίου είναι απόφοιτοι στοιχειώδους και

µέσης εκπαίδευσης µε ποσοστά πολύ κοντά σε αυτά του Νοµού. Πιο αναλυτικά, το
37,4% είναι απόφοιτοι δηµοτικού, ενώ το 16,7% απόφοιτοι µέσης εκπαίδευσης. Τη
δεκαετία 1991-2001 εµφανίζεται κάποια βελτίωση του µορφωτικού επιπέδου του

17
Το υψηλό ποσοστό ανεργίας γυναικών µπορεί να οφείλεται και σε ανασφάλιστη εργασία (π.χ.
οικιακές βοηθοί κλπ).

76
πληθυσµού, αφενός επειδή ο αριθµός των κατόχων µεταπτυχιακών τίτλων και
πτυχίων ανώτατων
των σχολών αυξάνεται,
αυξάνεται και αφετέρου, επειδή µειώνεται το ποσοστό
του πληθυσµού που δε γνωρίζει ανάγνωση και γραφή.

∆ιάγραµµα 4.5: Πληθυσµός 10 ετών και άνω οικισµού Μαυροδενδρίου κατά

επίπεδο εκπαίδευσης
50,0
45,8
45,0
40,0
37,4
35,0
30,0
25,0 21,2
20,0
16,7
15,0 13,1
11,1 11,1
10,0 1991
5,6 6,5 7,3 6,8
2,7 2,7 4,8
5,0 3,3 2001
0,3 0,1 1,1 2,5
0,0

Πηγή:: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

4.3.2 Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός και επίπεδο απασχόλησης

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η διάρθρωση της απασχόλησης του πληθυσµού

στην περιοχή του Μαυροδενδρίου. Το 2001 ο οικονοµικά ενεργός πληθυσµός του
Μαυροδενδρίου ανερχόταν στα 461 άτοµα,
άτοµα, δηλαδή στο 36,79% του πραγµατικού
του πληθυσµού, πολύ κοντά στο αντίστοιχο ποσοστό του Νοµού, αλλά αρκετά
χαµηλότερο από αυτό του συνόλου της χώρας (42,2%).
(42,2%)

77
Πίνακας 4.13 Ενεργός πληθυσµός, απασχόληση – ανεργία 1991, 2001

1991 2001

Ενεργ. Ενεργ.
πληθυσµ. Απασχόληση Ανεργία πληθυσµ. Απασχόληση Ανεργία

απόλ. % απόλ. % απόλ. % απόλ. % απόλ. % απόλ. %

(1) (2) (3) (1) (2) (3)

Μαυροδένδρι 312 26,85 251 80,45 61 19,55 461 36,79 392 85,03 69 14,97

Λιβερά 41 36,61 40 97,56 1 2,44 24 21,82 24 100 0 0

Ποντοκώµη 386 30,61 286 74,09 100 25,91 478 36,32 358 74,90 120 25,10

Σιδερά 148 46,54 120 81,08 28 18,92 144 42,48 115 79,86 29 20,14

Σύνολο ∆ήµου 887 31,09 697 78,58 190 21,42 1.107 36,68 889 80,31 218 19,69

Σύνολο Νοµού 50.998 33,91 44.423 87,11 6.575 12,89 57.642 37,11 48.994 85,00 8.648 15,00

Σηµείωση: (1) % του συνολικού πληθυσµού

(2), (3) % του ενεργού πληθυσµού

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ, 1991, 2001

78
Κατά τη δεκαετία 1991-2001
2001, το σύνολο του ενεργού πληθυσµού στο Μαυροδένδρι
αυξάνεταιι µε το µεγαλύτερο ρυθµό (9,9%)
( %) συγκριτικά µε τους υπόλοιπους
οικισµούς του ∆ήµου καθώς και µε το Νοµό Κοζάνης, προσεγγίζοντας τα επίπεδα
του Νοµού. Για την ίδια περίοδο, παρατηρείται αύξηση της απασχόλησης και µείωση
της ανεργίας (κατά 4,58
58 µονάδες). Το
Το συνολικό ποσοστό ανεργίας για κυµαίνεται
σε αρκετά υψηλά επίπεδα και αγγίζει σχεδόν το 15% το 2001 ακολουθώντας την
τάση του νοµού, αλλά
ά και ολόκληρης της περιφέρειας (Πίνακας 4.13).
4.1

Παρακάτω αναλύονται περισσότερο τα ποσοστά ανεργίας ειδικά σε ευαίσθητες

ευαίσθητε
οµάδες του πληθυσµού (γυναίκες – νέοι). Στο ∆ιάγραµµα 4.6 και στον Πίνακα 4.14
4.1
εµφανίζεται το ποσοστό συµµετοχής των γυναικών αλλά και των νέων στο σύνολο
των ανέργων
ων κατά τις απογραφές του 1991 και 2001. Είναι φανερό ότι η
συµµετοχή των γυναικών στην ανεργία
ανεργία διπλασιάστηκε µέσα σε µια δεκαετία,
φτάνοντας το µισό περίπου των ανέργων. Αντίστοιχη αύξηση σηµειώθηκε και στην
περίπτωση της νεανικής ανεργίας. Τόσο στο Μαυροδένδρι όσο και στο σύνολο του
∆ήµου, το επίπεδο της νεανικής ανεργίας βρίσκεται σε εξαιρετικά
εξαιρετικά υψηλά επίπεδα,
σχεδόν διπλάσια από το σύνολο της χώρας (γύρω στο 45%). Καλύτερα ποσοστά,
αν και επίσης υψηλά, έχει να επιδείξει ο Νοµός Κοζάνης, όπου η νεανική ανεργία
ανέρχεται στο 52%.

∆ιάγραµµα 4.6: Ποσοστό ανέργων γυναικών και νέων στο σύνολο του άνεργου
πληθυσµού (1991, 2001)

80

70

60

50
Μαυροδένδρι
40 Ποντοκώμη
30 Δ. Δημ.Υψηλάντη

20 Νομός Κοζάνης

10

0
Γυναίκες Γυναίκες Νέοι (1991) Νέοι (2001)
(1991) (2001)

Πηγή:: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

79
Πίνακας 4.14 Ποσοστό ανέργων γυναικών και νέων στο σύνολο του άνεργου
πληθυσµού (1991, 2001)

Γυναικεία ανεργία Νεανική ανεργία

1991 2001 1991 2001

Μαυροδένδρι 26,23 44,93 75,41 73,91

Ποντοκώµη 29 44,33 53 75

∆. ∆ηµ.Υψηλάντη 28,95 42,66 60 77,06

Νοµός Κοζάνης 36,12 39,69 57,41 52,42

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 4.15, βλέπουµε ότι ο δείκτης εξάρτησης

παρουσιάζει αύξηση κατά τη δεκαετία 1991-2001 για όλους τους οικισµούς του
∆ήµου αλλά και για το Νοµό. Στην περίπτωση του Μαυροδενδρίου ο δείκτης
εξάρτησης το 2001 είναι 45,36%, δηλαδή χαµηλότερος από τον αντίστοιχο δείκτη
του Νοµού (52,17%), ωστόσο η αύξηση την τελευταία δεκαετία είναι αρκετά
µεγαλύτερη (4,68 µονάδες) από την αύξηση που έχει σηµειωθεί στο Νοµό. Θα
πρέπει τέλος να σηµειωθεί, ότι κοινότητες οι οποίες παρουσιάζουν πληθυσµιακή
µείωση έχουν διπλασιάσει το δείκτη εξάρτησης µέσα σε διάστηµα µιας δεκαετίας.

Στον Πίνακα 4.16 παρουσιάζεται η κλαδική διάρθρωση του απασχολούµενου

δυναµικού του οικισµού Μαυροδενδρίου για τις απογραφές 1991 και 2001.
Σύµφωνα µε αυτόν, η τοπική οικονοµία παρουσιάζει τάσεις αναδιάρθρωσης, µε
µεγάλη τάση µετακίνησης του πληθυσµού από τον πρωτογενή και δευτερογενή
τοµέα στον τριτογενή τοµέα. Ο τελευταίος παρουσιάζει και το µεγαλύτερο ποσοστό
απασχόλησης για το 2001 (31,67%). Πιο αναλυτικά, µέσα σε µια δεκαετία ο
δευτερογενής τοµέας δείχνει να χάνει 14 ποσοστιαίες µονάδες από το
απασχολούµενο δυναµικό του Μαυροδενδρίου, όταν η αντίστοιχη µείωση στο
σύνολο του Νοµού είναι λίγο κάτω από το 5 ποσοστιαίες µονάδες. Αντίθετα το
ποσοστό των απασχολούµενων στον τριτογενή τοµέα αυξάνεται κατά 8,27
ποσοστιαίες µονάδες στο Μαυροδένδρι και κατά 6,67 στο σύνολο του Νοµού.
Μικρότερες µεταβολές παρουσιάζει ο πρωτογενής τοµέας, του οποίου το ποσοστό
των απασχολούµενων σε σχέση µε το σύνολο µειώνεται κατά 2,17 ποσοστιαίες
µονάδες στο Μαυροδένδρι και κατά 5,16 στο Νοµό. Χαρακτηριστική είναι η
διαφοροποίηση του Μαυροδενδρίου συγκριτικά µε την Ποντοκώµη και τα Λιβερά,
όπου η απασχόληση στηρίζεται ακόµα σε µεγάλο βαθµό στο δευτερογενή τοµέα,
στον οποίο περιλαµβάνεται ο κλάδος των ορυχείων-µεταλλείων.

80
Πίνακας 4.15. ∆είκτης εξάρτησης του πληθυσµού 1991, 2001

1991 2001

Ηλικίες ∆είκτης Ηλικίες ∆είκτης

0-14 15-64 65+ Εξάρτησης (1) 0-14 15-64 65+ Εξάρτησης (1)

Μαυροδένδρι 222 826 114 40,68 197 862 194 45,36

Λιβερά 24 78 10 43,59 11 60 39 83,33

Ποντοκώµη 296 834 131 51,20 217 868 231 51,61

Σιδερά 62 221 35 43,89 54 229 56 48,03

∆ήµος ∆ηµ.
604 1.959 290 45,64 479 2.019 520 49,48
Υψηλάντη

Νοµός Κοζάνης 32.432 99.832 18.122 50,64 26.312 102.075 26.937 52,17

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

(1) Ο δείκτης εξάρτησης µετράται ως ο λόγος του αθροίσµατος ατόµων ηλικίας 0-14 ετών και 65 ετών και άνω, δηλαδή
των µη παραγωγικών ηλικιών, προς τα άτοµα των παραγωγικών ηλικιών 15-65 ετών.

81
Πίνακας 4.16 Τάσεις εξέλιξης της απασχόλησης ανά τοµέα (1991, 2001)

Άτοµα Ποσοστό (%) (1)

Ενεργός
πληθυσµός Πρωτο ∆ευτερο- Τριτο- ∆εν δήλωσαν Πρωτο- ∆ευτερο- Τριτο-
-γενής γενής γενής κλάδο γενής γενής (2) γενής

Μαυροδένδρι 312 65 110 73 3 20,83 35,26 23,40

Λιβερά 41 12 13 15 0 29,27 31,71 36,59

Ποντοκώµη 386 18 176 73 19 4,66 45,60 18,91
1991 Σιδερά 148 64 21 34 1 43,24 14,19 22,97
∆ήµος ∆.
887 159 320 195 23 17,93 36,08 21,98
Υψηλάντη

Νοµός Κοζάνης 50.998 8.284 17.403 17.846 890 16,24 34,12 34,99

Μαυροδένδρι 461 86 98 146 31 18,66 21,26 31,67

Λιβερά 24 1 11 10 2 4,17 45,83 41,67
Ποντοκώµη 478 21 158 127 33 4,39 33,05 26,57
2001 Σιδερά 144 49 24 35 1 34,03 16,67 24,31
∆ήµος ∆.
1.107 157 291 318 67 14,18 26,29 28,73
Υψηλάντη

Νοµός Κοζάνης 57.642 6.386 16.928 24.015 1.172 11,08 29,37 41,66

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

Σηµειώσεις: (1) ∆εν συµπεριλαµβάνονται οι «νέοι» και όσοι «δεν δήλωσαν κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας»
(2) Η κατηγορία «ορυχεία και λατοµεία» περιλαµβάνονται στον δευτερογενή τοµέα και στις δύο περιόδους

82
 Πίνακας 4.17 Οικονοµικώς ενεργός πληθυσµός του ∆.∆. Μαυροδενδρίου ανά
φύλο κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας, 2001

Κλάδοι οικονοµικής
Άρρενες % Θήλεις % Σύνολο %
δραστηριότητας

Α-Β Γεωργία,
κτηνοτροφία, θήρα 53 61,63 33 38,37 86 18,66
και δασοκοµία
Γ Ορυχεία και
19 100,00 0 0,00 19 4,12
λατοµεία
∆ Μεταποιητικές
20 76,92 6 23,08 26 5,64
βιοµηχανίες
Ε Παροχή
ηλεκτρικού
34 97,14 1 2,86 35 7,59
ρεύµατος, φυσικού
αερίου, νερού
ΣΤ Κατασκευές 37 97,37 1 2,63 38 8,24
Ζ Εµπόριο, επισκευές 34 66,67 17 33,33 51 11,06
Η Ξενοδοχεία και
12 60,00 8 40,00 20 4,34
εστιατόρια
Θ Μεταφορές,
αποθήκευση και 17 100,00 0 0,00 17 3,69
επικοινωνίες
Ι Ενδιάµεσοι
χρηµατοπιστωτικοί 6 100,00 0 0,00 6 1,30
οργανισµοί
Κ ∆ιαχείριση ακίνητης
11 61,11 7 38,89 18 3,90
περιουσίας, εκµισθώσεις
Λ ∆ηµόσια διοίκηση 16 72,73 6 27,27 22 4,77
Μ Εκπαίδευση 8 36,36 14 63,64 22 4,77
Ν Υγεία και κοινωνική
1 25,00 3 75,00 4 0,87
µέριµνα
Ξ-Π Λοιπές Υπηρεσίες 7 53,85 6 46,15 13 2,82
X1 «Νέοι» 25 49,02 26 50,98 51 11,06
X9 ∆εν δήλωσαν κλάδο
οικονοµικής 32 96,97 1 3,03 33 7,16
δραστηριότητας
Σύνολο 332 72,02 129 27,98 461 100,00

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991

83
Στον Πίνακα 4.17 υπάρχει µια πιο αναλυτική παρουσίαση του οικονοµικώς ενεργού
πληθυσµού του ∆.∆. Μαυροδενδρίου ανά φύλο, κατά κλάδο οικονοµικής
δραστηριότητας. Σύµφωνα µε αυτόν, σηµαντικό κοµµάτι του ενεργού πληθυσµού
απασχολείται στη γεωργία και την κτηνοτροφία (18,66%) αλλά και στο εµπόριο
(11,06%). Οι κλάδοι της «υγείας και κοινωνικής µέριµνας», της «εκπαίδευσης» και
των «ξενοδοχείων και εστιατορίων» απασχολούν κυρίως γυναίκες, ενώ αυτοί των
«κατασκευών», της «παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, νερού», της
«µεταποίησης» και της «δηµόσιας διοίκησης», απασχολούν κυρίως άντρες. Τέλος,
χαρακτηριστική είναι η περίπτωση εργασιών όπως οι «µεταφορές, αποθήκευση και
επικοινωνίες», «ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί» και «ορυχεία –
λατοµεία» όπου απασχολούνται µόνο άντρες.

Από τον ίδιο πίνακα µπορεί κανείς να δει ότι τα ορυχεία-µεταλλεία συγκεντρώνουν
το 4,12% του οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού και ο κλάδος παροχής ηλεκτρικού
ρεύµατος το 7,59%. Μια πιο καθαρή εικόνα του αριθµού των απασχολουµένων του
Μαυροδενδρίου στις λιγνιτορυχικές εκµεταλλεύσεις της ∆ΕΗ επιχειρεί να δώσει η
επόµενη ενότητα.

4.3.3 Απασχόληση στον κλάδο των ορυχείων – µεταλλείων και της

παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος

Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ∆ΕΗ Α.Ε. η δραστηριότητα εξόρυξης λιγνίτη και η

λειτουργία των ΑΗΣ στην λεκάνη Πτολεµαΐδας – Αµυνταίου εξασφαλίζουν περίπου
6.000 θέσεις εργασίας (∆ΕΗ, 2009). Η ∆ΕΗ ακολουθώντας πολιτική ενίσχυσης της
απασχόλησης στις τοπικές κοινωνίες πραγµατοποιεί προσλήψεις κατοίκων της
περιοχής. Τα τελευταία χρόνια, επιχειρείται να αυξηθεί το σύνολο του προσωπικού
που απασχολείται µε καθεστώς εποχιακής απασχόλησης µέσω συµβάσεων 8µηνης
εργασίας σε βάρος των κανονικών προσλήψεων, πρακτική η οποία έχει µικρότερο
κόστος για την εταιρεία.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο παρακάτω πίνακας (Πίνακας 4.17) και το

∆ιάγραµµα 4.7 µε στοιχεία από την απασχόληση στον κλάδο των ορυχείων
λατοµείων αλλά και της παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου και νερού
τη δεκαετία 1991-2001. Όπως είναι φανερό, η απασχόληση στον κλάδο των
ορυχείων φθίνει σηµαντικά. Τη µεγαλύτερη µείωση φαίνεται να δέχεται το
απασχολούµενο δυναµικό του οικισµού Μαυροδενδρίου που φτάνει τις 12,28
ποσοστιαίες µονάδες. Αντίστοιχες τάσεις παρατηρούνται και στα υπόλοιπα ∆.∆. του
∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη αλλά και στο Νοµό. Αντίθετα, ο κλάδος της παροχής
ηλεκτρικού ρεύµατος δείχνει τάσεις µεγέθυνσης στο Μαυροδένδρι αν και η µείωση
είναι πολύ σηµαντική τόσο στο Νοµό (-3,78%), όσο και στο ∆.∆. Ποντοκώµης (-
15,8%), το οποίο συµπαρασύρει και τα αντίστοιχα µεγέθη του ∆ήµου (-4,9%).

84
 Αν και τα στοιχεία της απασχόλησης στον κλάδο των ορυχείων – µεταλλείων είναι
ξεκάθαρο ότι αφορούν απασχόληση σε δραστηριότητες της ∆ΕΗ, ωστόσο, η εικόνα
δεν είναι τόσο καθαρή για την περίπτωση του δεύτερου εξεταζόµενου κλάδου ο
οποίος εκτός από την παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος περιλαµβάνει επιπλέον
υπηρεσίες παροχής φυσικού αερίου και νερού. Ωστόσο, µπορούµε να πούµε ότι ο
συνδυασµός στοιχείων και για τους δύο κλάδους δίνει µια εκτίµηση για τον αριθµό
των κατοίκων του Μαυροδενδρίου που απασχολούνται στις λιγνιτορυχικές και
ηλεκτροπαραγωγικές δραστηριότητες για τα έτη 1991 και 2001. Σήµερα, βάσει
στοιχείων του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη, το σύνολο των εργαζοµένων στη ∆ΕΗ µε
µόνιµη κατοικία το Μαυροδένδρι φτάνει τα 75 άτοµα (45 µόνιµοι και 30 περίπου
συµβασιούχοι), ενώ άλλοι 70 περίπου είναι οι συνταξιούχοι της ∆ΕΗ.

Πίνακας 4.18 Ποσοστιαία κατανοµή των απασχολουµένων στον τοµέα των

ορυχείων-µεταλλείων

Παροχή
Οικονοµικώς Λατοµεία
% ηλεκτρικού %
ενεργός - Ορυχεία
ρεύµατος

Μαυροδενδρίου 312 43 13,78 17 5,45

Λιβερών 41 0 0,00 4 9,76

Ποντοκώµης 386 31 8,03 107 27,72

1991 Σιδερά 120 0 0,00 2 1,67

∆ήµος ∆.
887 74 8,34 130 14,66
Υψηλάντη

Νοµός Κοζάνης 50.998 1.735 3,40 6.309 12,37

Παροχή
Οικονοµικώς Λατοµεία
% ηλεκτρικού %
ενεργός - Ορυχεία
ρεύµατος

Μαυροδενδρίου 461 19 4,12 35 7,59

Λιβερών 24 0 0,00 3 12,50

Ποντοκώµης 478 31 6,49 57 11,92

2001 Σιδερά 144 1 0,69 13 9,03

∆ήµος ∆.
1.107 51 4,61 108 9,76
Υψηλάντη

Νοµός Κοζάνης 57.642 2.881 5,00 4.950 8,59

Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

85
∆ιάγραµµα 4.7: Ποσοστιαία κατανοµή απασχολούµενων στον τοµέα των
ορυχείων-µεταλλείων (1991, 2001)

30,00

25,00
Μαυροδένδρι
20,00
Λιβερά
15,00
Ποντοκώμη
10,00 Σιδερά
5,00 Δήμος Δ. Υψηλάντη

0,00 Νομός Κοζάνης

Ορυχεία Παροχή Ορυχεία Παροχή
λατομεία (1991) ηλεκτρικού Λατομεία ηλεκτρικού
(1991) (2001) (2001)

Πηγή:: Απογραφή ΕΣΥΕ 1991, 2001 και ιδία επεξεργασία

4.4 Οικονοµικές δραστηριότητες – κλαδική διάρθρωση

Από τα διαθέσιµα στοιχεία είναι µέχρι στιγµής φανερό ότι η διάρθρωση της τοπικής
οικονοµίας ακολουθεί την ευρύτερη τάση του Νοµού. Ο πρωτογενής τοµέας
διατηρεί ένα σηµαντικό µερίδιο
µερίδιο της τοπικής οικονοµίας, ωστόσο, τα
τ τελευταία
χρόνια παρατηρείται µια τάση προς τον τοµέα των υπηρεσιών η οποία συµβαδίζει
µε την αντίστοιχη τάση που παρατηρείται στο σύνολο της χώρας αλλά και στο
Νοµό.

4.4.1 Γεωργία

Το σύνολο των καλλιεργειών –τόσο

τόσο στον οικισµό Μαυροδένδρι (99,93%) όσο και
στους υπόλοιπους οικισµούς του ∆ήµου και το Νοµό (94,83%)-
(94,83%) είναι ετήσιες
καλλιέργειες (Πίνακας 4.17). Σύµφωνα
ύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 4.18,
4.1 ο οικισµός
διαθέτει χαµηλό ποσοστό αρδευόµενων
αρδε εκτάσεων (µόλις 20,39%)
20,39% αν και είναι
υψηλότερο από το σύνολο του ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη (13,25%) και του Νοµού
Κοζάνης (15,70%). Αντίστοιχα µεγαλύτερο είναι και το ποσοστό των αρδευθείσων
εκτάσεων για το Μαυροδένδρι (14,94%) συγκριτικά µε το ∆ήµο (8,99%)
(8,9 και το
Νοµό (13,55%).

86
 Πίνακας 4.19. Καλλιεργούµενες εκτάσεις και είδος καλλιέργειας 2001

Από αυτές
Εκτάσεις µε
Αριθµός
Κατηγορίες χρήση
εκµεταλλεύ- Αρδευόµενες Αρδευθείσες
καλλιεργειών γεωργικής
σεων
καλλιέργειας
απόλ. % απόλ. %

Μαυροδένδρι 14.450 53 2.946 20,39 2.159 14,94

Λιβερά 841 0 0 0,00 0 0,00

Ποντοκώµη 15.130 71 1.718 11,35 1.003 6,63

Σιδερά 4.780 2 1 0,02 1 0,02

∆ηµ. Υψηλάντη 35.201 126 4.665 13,25 3.164 8,99

Νοµός Κοζάνης 882.707 7.537 138.624 15,70 119.638 13,55

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

Πίνακας 4.20. Καλλιεργούµενες εκτάσεις και είδος καλλιέργειας 2001

Κατηγορίες καλλιεργειών

Μόνιµα
Κατηγορίες Ετήσιες ∆ενδρώδεις Αµπέλια και Λοιπές
Λιβάδια και Σύνολο
καλλιεργειών καλ/γειες καλ/γειες σταφιδάµπελα εκτάσεις*
βοσκότοποι

απόλ. απόλ. απόλ. απόλ. απόλ. απόλ.

Μαυροδένδρι 14.440 0 10 0 0 14.450

Λιβερά 841 0 0 0 0 841

Ποντοκώµη 14.912 74 36 0 108 15.130

Σιδερά 4.777 0 1,8 0 1 4.780

∆ηµ. Υψηλάντη 34.970 74 48 0 109 35.201

Νοµός Κοζάνης 837.052 22.405 8.755 7.944 6.551 882.707

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

*Περιλαµβάνει αγραναπαύσεις, οικογενειακούς λαχανόκηπους και φυτώρια

καρποφόρων δέντρων

87
 Εξαιτίας της χαµηλής σχετικά δυνατότητας άρδρευσης της συνολικά
χρησιµοποιούµενης γεωργικής έκτασης αλλά και του ανάγλυφου του τοπίου, οι
κυριότερες καλλιέργειες που συναντώνται στον οικισµό Μαυροδένδρι είναι το
σκληρό σιτάρι, του οποίου όµως η καλλιέργεια παρουσιάζει µείωση περίπου 10%
την πενταετία 2000-2005 και τα ζαχαρότευτλα, η καλλιέργεια των οποίων
αυξήθηκε σε ποσοστό 29,8% µεταξύ 2000-2005 (ΣΧΟΟΑΠ, έτος). Σύµφωνα µε το
ΣΧΟΑΑΠ, η ενασχόληση µε τον πρωτογενή τοµέα αποτελεί συµπληρωµατική πηγή
εισοδήµατος για τους µόνιµους κατοίκους των οικισµών και όχι κύρια απασχόληση.

4.4.2 Κτηνοτροφία

Η ζωική παραγωγή στον οικισµό του Μαυροδενδρίου προσανατολίζεται στην

εκτροφή κυρίως προβατοειδών και βοοειδών µε εκµεταλλεύσεις µεγάλης
δυναµικότητας, σχεδόν διπλάσιας από το µέσο όρο των εκµεταλλεύσεων του
Νοµού. Πιθανόν εξαιτίας της χαµηλής παραγωγικότητας των καλλιεργούµενων
εκτάσεων εµφανίζονται συµπληρωµατικές δραστηριότητες (αίγες, πουλερικά, χοίροι
κλπ).

Πίνακας 4.21 Εκµεταλλεύσεις και αριθµός ζώων ανά κατηγορία 2001

Είδη εκµεταλλεύσεων*

Βοοειδή Προβατοειδή Αίγες Χοίροι Ιπποειδή Κουνέλια Πουλερικά Κυψέλες**

Μαυροδενδρίου 40,00 206,67 28,00 2,00 0,00 0,00 18,69 35,00

Λιβερά 7,50 31,00 0,00 0,00 0,00 30,00 28,00 30,00

Ποντοκώµη 6,50 233,00 6,00 4,00 0,00 0,00 50,98 0,00

Σιδερά 15,74 205,00 67,73 6,00 1,00 32,00 29,97 0,00

Σύνολο ∆ήµου 18,07 194,15 57,64 4,33 1,00 31,67 36,62 32,50

Σύνολο Νοµού 21,01 95,25 57,18 9,52 1,37 21,91 29,70 29,46

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

*Τα νούµερα είναι αριθµός κεφαλών ανά εκµετάλλευση

**Αριθµός κυψελών ανά εκµετάλλευση

88
4.4.3 Μεταποιητικές δραστηριότητες

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου, κυρίως µέσω της απασχόλησης των κατοίκων του,
φαίνεται να συνεισφέρει στην δραστηριότητα της ηλεκτροπαραγωγής, που αποτελεί
και το σηµαντικότερο βιοµηχανικό κλάδο ολόκληρης της περιφέρειας.

Συγκριτικά µε τους υπόλοιπους οικισµούς του ∆ήµου Υψηλάντη, το Μαυροδένδρι

δε φαίνεται να συγκεντρώνει αναλογικά ιδιαίτερα µεγάλο ποσοστό του
απασχολούµενου δυναµικού στον τοµέα των µεταλλείων. Όπως είχε παρουσιαστεί
και στον Πίνακα 4.17, το ποσοστό του απασχολούµενου δυναµικού στο
συγκεκριµένο κλάδο έχει µειωθεί στο 4,12%, ενώ το σύνολο του οικονοµικώς
ενεργού πληθυσµού στις µεταποιητικές βιοµηχανίες µειώθηκε σε 5,64% από 6,73%
το 1991.

4.4.4 Υπηρεσίες

Όσον αφορά τον τοµέα των υπηρεσιών, ένα µεγάλο µέρος αποτελούν οι εµπορικές
επιχειρήσεις και οι επιχειρήσεις αναψυχής (ΣΧΟΟΑΠ). Συγκεκριµένα για το 2001,
το εµπόριο και οι επισκευές συγκεντρώνουν το 11,06% και το 4,34% του
οικονοµικώς ενεργού δυναµικού αντίστοιχα (Πίνακας 4.17). Σηµαντικό σχετικά
ποσοστό του ενεργού πληθυσµού συγκεντρώνουν η εκπαίδευση (4,77%) και η
δηµόσια διοίκηση (4,77%). ∆εδοµένου ότι το Μαυροδένδρι αποτελεί την έδρα του
∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη υπάρχουν στο οικισµό κάποιες βασικές διοικητικές
δραστηριότητες (το δηµαρχείο και οι υπηρεσίες του).

Τέλος, στον οικισµό Μαυροδένδρι, αλλά και στους υπόλοιπους οικισµούς του ∆ήµου
δεν εµφανίζονται τουριστικές δραστηριότητες - τουριστική υποδοµή. Η επιβάρυνση
του περιβάλλοντος από τη λειτουργία της ∆ΕΗ δεν δηµιουργεί προοπτικές
τουριστικής ανάπτυξης.

4.5 Συµπεράσµατα σχετικά µε την οικονοµική βιωσιµότητα του

Μαυροδενδρίου

Συµπερασµατικά αναφέρεται ότι ο πληθυσµός του Μαυροδενδρίου παρουσιάζει

κάποια δυναµικότητα η οποία τείνει όµως να µειωθεί, τόσο εξαιτίας της
υπογεννητικότητας όσο και κυρίως της µετακίνησης του πληθυσµού. Όπως
συµβαίνει στις περισσότερες αγροτικές κατά βάση περιοχές, ο πληθυσµός της
περιοχής γηράσκει και παρατηρείται αποµάκρυνση των νεότερων ατόµων προς τις
αστικές περιοχές. Ο αριθµός των αλλοδαπών στην περιοχή είναι ιδιαίτερα µικρός.
Το µεγαλύτερο ποσοστό βρίσκεται στις παραγωγικές ηλικίες (κυρίως άνδρες), οι
οποίοι προσφέρουν φθηνή εργασία, αλλά και στα παιδιά µεταναστών πρώτης
γενιάς.

89
Η δοµή της τοπικής οικονοµίας εµφανίζει σηµαντικές αδυναµίες. Οι υφιστάµενες
δραστηριότητες χαρακτηρίζονται ως µη ανταγωνιστικές και κορεσµένες και που
παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία, γεγονός που επιδρά σηµαντικά στη δοµή και το
µέγεθος της απασχόλησης. Σηµαντικότερο πρόβληµα αποτελεί το ποσοστό ανεργίας
κυρίως σε ευαίσθητους πληθυσµούς όπως είναι οι γυναίκες και οι νέοι, µε τάση
περαιτέρω αύξησης.

Η επέκταση του ορυχείου της ∆ΕΗ και η προγραµµατισµένη µετεγκατάσταση του

οικισµού της Ποντοκώµης αναµένεται να οδηγήσει σε µια σειρά αλλαγών στην
τοπική οικονοµία, οι σηµαντικότερες από τις οποίες αναφέρονται παρακάτω.

1. Σηµαντικότερα αναµένεται να µεταβληθεί ο αγροτικός τοµέας παραγωγής. Η

συνεχής ανάπτυξη µετώπων εξόρυξης και η συνεπαγόµενη απαλλοτρίωση
εδαφών-αγροτικής γης αναµένεται να περιορίσει σηµαντικά το ποσοστό των
καλλιεργούµενων εκτάσεων. Από τη µεταβολή αυτή θα επηρεαστεί ένα
µεγάλο µέρος του πληθυσµού (περίπου 19%), το οποίο απασχολείται σε
αγροτικές εργασίες.

2. Μεταβολές ενδέχεται να υπάρξουν στον πληθυσµό του οικισµού και κατ’

επέκταση, αργότερα, στο ρυθµό πληθυσµιακής ανάπτυξης. Ήδη η απώλεια
της έδρας του ∆ήµου θα επηρεάσει ως ένα βαθµό τον πληθυσµό,
σηµαντικότερες όµως πληθυσµιακές απώλειες αναµένεται να συντελεστούν
µε την προσέγγιση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων σε περιοχή εγγύτερα
του οικισµού. Μια τέτοια τάση επιβεβαιώνεται και από τις αντίστοιχες
πληθυσµιακές µεταβολές οι οποίες παρατηρήθηκαν, όπως αναλύθηκε
προηγουµένως, σε οικισµούς πολύ κοντά στα ορυχεία της ∆ΕΗ.

3. Εκτός από τον πληθυσµό, ως ένα βαθµό µεταβολές αναµένεται να υποστεί

και ο τοµέας των υπηρεσιών µέσα από δύο αντίθετες τάσεις. Από τη µία
µεριά, η µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης επηρεάζει αρνητικά τον τριτογενή
τοµέα, δεδοµένου ότι οι δύο αυτοί οικισµοί διατηρούσαν συµπληρωµατικά
και µπορούσαν να υποστηρίξουν την λειτουργία ενός µεγαλύτερου εύρους
υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων. Από την άλλη, η δραστηριοποίηση της ∆ΕΗ
στην περιοχή και η πιθανότητα αύξησης της απασχόλησης σε αυτήν,
ενδεχοµένως δηµιουργήσει αναπτυξιακές τάσεις στον τοµέα των υπηρεσιών
µέσα από την ανάπτυξη συµπληρωµατικών δραστηριοτήτων.

Από τα παραπάνω διαφαίνονται τάσεις σηµαντικής αναδιάρθρωσης του τοπικού

παραγωγικού συστήµατος και της απασχόλησης. Ωστόσο, είναι δύσκολο να εξαχθεί
κάποιο συµπέρασµα για την επίτευξη οικονοµικής βιωσιµότητας, δεδοµένου ότι το
τελικό αποτέλεσµα αυτής της αναδιάρθρωσης διαµορφώνεται έχοντας συνεκτιµήσει
τις πιθανές ευκαιρίες αλλά και τις απειλές που δηµιουργούνται από τις
αναµενόµενες µεταβολές. Επιπλέον, θα πρέπει να είναι σε άµεση συνάρτηση µε τις
εξελίξεις και στα υπόλοιπα δυο ζητήµατα (το περιβάλλον και τις κοινωνικές
υποδοµές).

90
Ευκαιρίες από την επέκταση του ορυχείου

Από τη µέχρι τώρα ανάλυση φαίνεται ότι οι ενδεχόµενες αναπτυξιακές προοπτικές

από τις αναµενόµενες µεταβολές στην περιοχή µπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

– Κατ’ αρχήν, η συνέχιση της δραστηριότητας της ∆ΕΗ στην περιοχή

εξασφαλίζει ένα σηµαντικό αριθµό θέσεων απασχόλησης, τη διάθεση πόρων
για έργα τοπικού αναπτυξιακού χαρακτήρα (π.χ. κονδύλια από το
αντισταθµιστικό Τέλος Ανάπτυξης) και δηµιουργεί ευκαιρίες µέσα από
συµπληρωµατικά προσφερόµενες υπηρεσίες/έργα. Παράδειγµα ως προς το
τελευταίο αποτελεί η υλοποίηση του έργου κατασκευής αγωγού
τηλεθέρµανσης η οποία πρόκειται να αυξήσει το διαθέσιµο εισόδηµα των
κατοίκων και ενδεχοµένως να δώσει κίνητρα για την εγκατάσταση
επιχειρήσεων στην περιοχή.

– ∆εύτερον, µε την επέκταση του ορυχείου της ∆ΕΗ δηµιουργούνται ευκαιρίες

για αύξηση της τοπικής απασχόλησης. Το ενδεχόµενο δηµιουργίας ενός νέου
ΑΗΣ στην περιοχή αυξάνει τις πιθανότητες αυτές. Αν και η δηµιουργία νέων
θέσεων εργασίας (άµεση εργασία στη ∆ΕΗ) δεν αναφέρεται ξεκάθαρα στη
ΜΠΕ (ούτε φυσικά δίνεται µε εκτιµώµενα ποσοτικά στοιχεία), ωστόσο η
απασχόληση µπορεί να ενισχυθεί µε παράπλευρες δραστηριότητες
(καφετέριες, εστιατόρια, super market κλπ).

– Τρίτον, η ανάπτυξη τεχνογνωσίας και η συγκέντρωση στην περιοχή

προσωπικού ειδικευµένου στον τοµέα της ενέργειας, µαζί µε την ύπαρξη του
υφιστάµενου δικτύου διανοµής ενέργειας της ∆ΕΗ, δηµιουργούν ένα
σηµαντικό δυναµικό και µια προοπτική για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων
στον τοµέα της ενέργειας και κυρίως της ανανεώσιµων µορφών ενέργειας.

– Τέταρτον, ευκαιρίες δηµιουργούνται µετά το τέλος λειτουργίας του ορυχείου

και την ολοκλήρωση των έργων αποκατάστασης. Πιθανή είναι η ανάπτυξη
εναλλακτικών µορφών τουρισµού στα εξοφληµένα λιγνιτικά πεδία
(ενεργειακό µουσείο, πίστα motor cross κλπ) αλλά και νέων τύπων
επιχειρήσεων (δηµιουργία θερµοκηπιακών καλλιεργειών κατά µήκος των
αγωγών τηλεθέρµανσης). Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι οι
εργασίες αποκατάστασης θα πρέπει να πληρούν όλους τους όρους
περιβαλλοντικής διαχείρισης για τη δηµιουργία βιώσιµων δραστηριοτήτων.
Επιπλέον, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι η περιοχή δεν θα υποστεί
σηµαντική περιβαλλοντική υποβάθµιση, ώστε να καταστεί δυνατή η
18
πραγµατοποίηση τέτοιων δραστηριοτήτων .

18
Π.χ. για την δηµιουργία θερµοκηπίων υδροπονικών καλλιεργειών απαραίτητη προϋπόθεση
είναι η ύπαρξη ενός καλού υδατικού ισοζυγίου.

91
 – Τέλος, η αναδιάρθρωση της τοπικής οικονοµίας και η συνεπαγόµενη
προσπάθεια για δηµιουργία εναλλακτικών πηγών εισοδήµατος είναι πιθανόν
να ενισχύσει την τοπική επιχειρηµατικότητα. Σηµαντικός παράγοντας σ’ αυτό
µπορεί να αποτελέσει η βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης και των
αποκτούµενων δεξιοτήτων του πληθυσµού, αλλά και το ποσοστό του
πληθυσµού σε παραγωγικές ηλικιακές τάξεις.

Απειλές από την επέκταση του ορυχείου και τη µετεγκατάσταση της

Ποντοκώµης

Οι απειλές από την επέκταση του ορυχείου της ∆ΕΗ και τη µετεγκατάσταση της
Ποντοκώµης είναι άµεσες, και ενδέχεται να πλήξουν σηµαντικά την οικονοµική
βιωσιµότητα της περιοχής. Συγκεκριµένα σηµειώνονται τα εξής:

- Πρώτον, η µείωση του αγροτικού τοµέα εξαιτίας της απαλλοτρίωσης των

καλλιεργούµενων εκτάσεων ενδεχοµένως να εκτινάξει το ποσοστό της
ανεργίας σε ακόµα υψηλότερα επίπεδα και να οδηγήσει στη µετακίνηση
µέρους του πληθυσµού προς τα πλησιέστερα αστικά κέντρα.

- ∆εύτερον, η απαλλοτρίωση των αγροτικών εδαφών δεν θα προκαλέσει

προσωρινή συρρίκνωση του αγροτικό τοµέα (όπως αναφέρεται στη ΜΠΕ της
∆ΕΗ) αλλά θα έχει µη αναστρέψιµες επιπτώσεις. Οι απαλλοτριωµένες
αγροτικές εκτάσεις δεν θα µπορέσουν να επαναχρησιµοποιηθούν ούτε µετά
τις εργασίες αποκατάστασης, και αυτό, γιατί θα περιέχονται στην κυριότητα
της ∆ΕΗ, και η όποια εκµετάλλευση µπορεί να γίνει µόνο µέσα από
καθεστώς µίσθωσης, κάτι που κρίνεται ασύµφορο ειδικά για το είδος της
καλλιέργειας και την ποιότητα του εδάφους (µη αρδευόµενες εκτάσεις και
χαµηλής παραγωγικότητας εκµεταλλεύσεις). Σ’ αυτό θα πρέπει να προστεθεί
ο κίνδυνος ποιοτικής υποβάθµισης των εδαφών και καταστροφής του
υδροφόρου ορίζοντα.

- Τρίτον, όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η µετεγκατάσταση της

Ποντοκώµης ενδεχοµένως να επηρεάσει αρνητικά τη δηµιουργία ή/και τη
διατήρηση εµπορικών επιχειρήσεων εξαιτίας της διοικητικής και λειτουργικής
εξάρτησης των δυο οικισµών. Το Μαυροδένδρι πιθανότατα θα αποκτήσει µια
µεγαλύτερη εξάρτηση από την Κοζάνη και οι τοπικές επιχειρήσεις θα
αντιµετωπίσουν µεγαλύτερο ανταγωνισµό.

- Τέλος, η σταδιακή εξάντληση του αποθέµατος λιγνίτη αναµένεται να

προκαλέσει σηµαντικά προβλήµατα µακροπρόθεσµα τόσο στην απασχόληση
και συνεπακόλουθα και στο εισόδηµα της περιοχής, ιδιαίτερα εξαιτίας του ότι
δεν υπάρχει διαφοροποίηση στην παραγωγική βάση. Μια τέτοια εξέλιξη θα
πλήξει και τον τριτογενή τοµέα, δεδοµένου ότι τα εισοδήµατα των
εργαζοµένων της ∆ΕΗ τροφοδοτούσαν τη λειτουργία πολλών εµπορικών
επιχειρήσεων - επιχειρήσεων αναψυχής.

92
Εκτίµηση οικονοµικής βιωσιµότητας

Τόσο εξαιτίας των κύριων χαρακτηριστικών του όσο και των αναµενόµενων
εξελίξεων, το παραγωγικό σύστηµα θα υποστεί σηµαντική αναδιάρθρωση.
Μεγαλύτερες απώλειες φαίνεται να έχει ο αγροτικός τοµέας, ο οποίος θα χάσει
µεγάλο µέρος από το µέχρι τώρα παραγόµενο εισόδηµα αλλά και το
απασχολούµενο δυναµικό. Ο δευτερογενής τοµέας (µε τον κλάδο των ορυχείων)
θα κινηθεί σε τάσεις σταθεροποίησης και πιθανόν κάποιας µικρής αύξησης από την
επέκταση των ορυχείων, η οποία όµως σε καµία περίπτωση δε θα είναι αρκετή για
να απορροφήσει τις απώλειες του πρωτογενή τοµέα. Τέλος, ο τοµέας των
υπηρεσιών θα παραµείνει στα ίδια επίπεδα µε κάποια µικρά περιθώρια αύξησης.

Σηµαντικότερες θα είναι οι επιπτώσεις στο κοµµάτι της απασχόλησης. Το ήδη

υψηλό ποσοστό ανεργίας αναµένεται να αυξηθεί κι άλλο, και αυτό γιατί είναι
εξαιρετικά δύσκολη η απορρόφηση των ατόµων που αποδεσµεύονται από τον
πρωτογενή τοµέα. Τα υψηλά ποσοστά νεανικής ανεργίας αλλά και το
υποβαθµισµένο περιβάλλον δίνουν λίγες προοπτικές ανάπτυξης
επιχειρηµατικότητας και δηµιουργίας µιας βιώσιµης τοπικής οικονοµίας.

Βάσει των παραπάνω, ο οικισµός του Μαυροδενδρίου κρίνεται οριακά οικονοµικά

βιώσιµος, εισέρχεται σε µια πορεία αναπτυξιακής στασιµότητας, έχοντας να
αντιµετωπίσει σηµαντικά διαρθρωτικά προβλήµατα, κυριότερο εκ των οποίων το
µέγεθος της ανεργίας των νέων. Ωστόσο, δεδοµένου ότι η οικονοµική
δραστηριότητα είναι στενά συνυφασµένη µε το επίπεδο ζωής και υποδοµών στην
περιοχή, ο τελικός προσδιορισµός βιωσιµότητας θα πραγµατοποιηθεί συνεκτιµώντας
και τα αντίστοιχα συµπεράσµατα από την ανάλυση του περιβάλλοντος και των
κοινωνικών υποδοµών.

93
Κεφάλαιο 5: Φυσικό περιβάλλον και ρύπανση

5.1 Φυσικό περιβάλλον

Η ανθρωπογενής παρέµβαση στη περιοχή του Μαυροδενδρίου διαχρονικά έχει

τροποποιήσει το φυσικό τοπίο, µε την υλοτόµηση, την υπερβόσκηση και την
εντατική καλλιέργεια, πριν ακόµη και την εγκατάσταση της ∆ΕΗ. ∆εν συναντώνται,
λοιπόν, στην περιοχή του Μαυροδενδρίου δασικές εκτάσεις, ή άλλα αξιόλογα
οικοσυστήµατα αλλά κυρίως βοσκότοποι και αγροτικές καλλιέργειες.

Σήµερα, το φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του οικισµού

χαρακτηρίζεται από την έντονη περιβαλλοντική υποβάθµιση που συνδέεται µε την
λειτουργία των Ατµοηλεκτρικών Σταθµών και την εξορυκτική δραστηριότητα στα
ορυχεία του λιγνίτη. Οπτικά, µε τους όγκους των µονάδων των ΑΗΣ και τα
διαταραγµένα τοπία των ορυχείων, η δραστηριότητα της ∆ΕΗ έχει δηµιουργήσει
ένα νέο τοπίο που διαφοροποιείται έντονα από το προϋπάρχον φυσικό τοπίο αλλά
και από το παραγωγικό τοπίο της αγροτικής οικονοµίας. Σε επίπεδο λειτουργίας
των οικοσυστηµάτων και διαχείρισης των τοπικών φυσικών πόρων η
δραστηριότητα της ∆ΕΗ έχει δυσµενείς επιπτώσεις στην ποιότητα της ατµόσφαιρας,
των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και του εδάφους.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής

του Μαυροδενδρίου παρουσιάζονται στο κεφάλαιο αυτό µε στόχο να εντοπιστούν
περιοχές που χρήζουν ειδικής προστασίας, τα στοιχεία υποβάθµισης καθώς και
σηµαντικές αλληλεξαρτήσεις των χαρακτηριστικών του φυσικού υποδοχέα µε την
ανθρωπογενή δραστηριότητα. Στόχος είναι να εκτιµηθεί η περιβαλλοντική
βιωσιµότητα του οικισµού καθώς και ο τρόπος που θα επηρεαστεί από την
προγραµµατισµένη επέκταση του ορυχείου.

5.1.1 Κλίµα / Μικροκλίµα

Ανάλυση των στοιχείων το κλίµατος υπάρχει σε όλες τις µελέτες που την αφορούν
την περιοχή του ∆ήµου Υψηλάντη (ΜΠΕ Ορυχείων, ΣΧΟΟΑΠ ∆ήµου ∆ηµ.
Υψηλάντη, ΜΠΕ εκτροπής τάφρου Σουλού κλπ). Στην παρούσα µελέτη,
διερευνώνται οι πιθανές αλληλεπιδράσεις των χαρακτηριστικών του κλίµατος και
του µικροκλίµατος µε την ανθρωπογενή δραστηριότητα, που µπορεί να έχουν
επιπτώσεις στη βιωσιµότητα του οικισµού του Μαυροδενδρίου.

Το κλίµα στην περιοχή του Μαυροδενδρίου χαρακτηρίζεται από ψυχρό και υγρό
χειµώνα και ζεστό και ξηρό καλοκαίρι, εποµένως χαρακτηρίζεται ως µεσογειακό
ηπειρωτικό.

94
Σχήµα 5.1: Ελάχιστη, µέση και µέγιστη θερµοκρασία

Πηγή: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ)

Οι µέσοι όροι κλιµατικών στοιχείων από µετρήσεις της 30ετίας (1969 – 2000)
(ΣΧΟΟΑΠ):

• Μέση Θερµοκρασία (Τ) 12,96οC

• Μέση Μέγιστη Θερµοκρασία 18,08οC

• Μέση Ελάχιστη Θερµοκρασία 7,18οC

• Μέση Σχετική Υγρασία Αέρος 68,09%

• Μέση Απόλυτη Υγρασία Αέρος 8,76%

• Ολική Ετήσια Εξάτµιση 833,89mm

• Ολικό Ετήσιο Ύψος Βροχόπτωσης 552,70mm

• Μέση Ταχύτητα Ανέµου 2,64 Μποφόρ

• Μέση Νέφωση 4,85

• Μέση ηλιοφάνεια 172,6 ώρες

Η ηλιακή ενέργεια έχει ιδιαίτερα µεγάλες δυνατότητες εκµετάλλευσης στην Ελλάδα

γενικά και στη περιοχή µελέτης ειδικότερα. Αυτό οφείλεται στα ποσοστά
ηλιοφάνειας που είναι τα µεγαλύτερα της Ευρώπης. Η δυνατότητα εκµετάλλευσης
της ηλιακής ενέργειας αποτυπώνεται στους χάρτες ηλιακής ακτινοβολίας του
ευρωπαϊκού Joint Research Centre που περιλαµβάνονται στο παράρτηµα (Βλέπε
παράρτηµα).

95
Τα χαρακτηριστικά των ανέµων (κατεύθυνση, ταχύτητα) που πνέουν στην περιοχή
µελέτης επηρεάζουν, εκτός από τις συνθήκες θερµικής άνεσης των κατοίκων, την
διάχυση των ρύπων στην ατµόσφαιρα. Επιπλέον, η συχνότητα και η ταχύτητα των
ανέµων καθορίζουν και το αιολικό δυναµικό της περιοχής και συνεπώς συνδέονται
µε τις δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής µε βάση τις ανανεώσιµες πηγές
ενέργειας. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Κέντρου Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας
(ΚΑΠΕ), η µέση µηνιαία διεύθυνση των ανέµων είναι η Βόρεια για όλους τους µήνες
του χρόνου. Οι ταχύτητες των ανέµων είναι συνήθως µικρές µε µέγιστη µέση
µηνιαία τιµή τον µήνα Οκτώβριο (4,15 m/sec). H µέση τιµή είναι για όλους τους
µήνες του χρόνου κάτω από 5m/sec, που είναι η οριακή τιµή πάνω από την οποία
θεωρείται ότι απαιτούνται µέτρα ανεµοπροστασίας για τους υπαίθριους χώρους και
τα κτίρια.

Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι η γεωγραφική θέση του οικισµού του Μαυροδενδρίου

νότια του ΑΗΣ της Πτολεµαΐδας, σε συνδυασµό µε τους επικρατούντες βόρειους
ανέµους είναι πιθανόν να επιβαρύνουν την ποιότητα της ατµόσφαιρας στον οικισµό
µεταφέροντας ρύπους από την δραστηριότητα του ΑΗΣ.

Η συχνότητα άπνοιας στην περιοχή του οικισµού είναι µεγάλη, περίπου 54,7%. Τα
µεγαλύτερα ποσοστά άπνοιας παρουσιάζονται από τον Σεπτέµβριο ως τον
∆εκέµβριο, µε έξαρση τον Νοέµβριο (25,9%). Η µεγάλη συχνότητα άπνοιας
συνδέεται επίσης µε την διασπορά των ρύπων στην ατµόσφαιρα και εκτιµάται ότι
µπορεί να έχει δυσµενείς επιπτώσεις στην ποιότητα της ατµόσφαιρας στα χαµηλά
της στρώµατα.

Σύµφωνα µε το ΚΑΠΕ, η ταχύτητα των ανέµων σε συνδυασµό µε τα µεγάλα

ποσοστά άπνοιας δεν αντιστοιχούν σε υψηλό αιολικό δυναµικό και άρα δεν
υπάρχουν µεγάλες δυνατότητες εκµετάλλευσης της αιολικής ενέργειας στην
περιοχή, σε σχέση µε άλλες περιοχές της χώρας, µετά ή παράλληλα µε την
εκµετάλλευση του λιγνίτη. (Βλέπε Χάρτες αιολικού δυναµικού και εκµεταλλεύσιµου
αιολικού δυναµικού στο παράρτηµα) Στα ίδια συµπεράσµατα κατέληξε και η ∆ράση
Α.6 «Αίολος» που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του Περιφερειακού Πόλου Καινοτοµίας
∆υτικής Μακεδονίας, αν και εντόπισε τη δυνατότητα ανάπτυξης µικρότερων
αιολικών έργων σε επιλεγµένα σηµεία της Περιφέρειας (Ράδος και Περιβολάρης,
2008).

96
Πίνακας 5.1 Κλιµατικά δεδοµένα για την περιοχή της Κοζάνης

Μέση Απόλυτη Απόλυτη

µήνας Ώρες θερµοκρασία µέγιστη ελάχιστη Σχετική Βροχόπτωση ∆ιεύθυνση Ταχύτητα

ηλιοφάνειας αέρα θερµοκρασία θερµοκρασία Υγρασία ανέµου ανέµου

h oC oC oC % σε mm m/sec

1 108,9 2,3 19,8 -16,8 74,2 36,2 Ν 2,56

2 93,72 3,7 22,1 -14 70,1 30,2 Ν 2,18

3 126,03 6,9 26 -11 67,5 39,2 Ν 2,18

4 139,91 11,6 30,2 -5 63 43,3 Ν 1,82

5 149,5 16,8 34 0,2 62 56,7 Ν 1,81

6 210,56 21,5 39,4 3,4 54,8 37,1 Ν 2,09

7 240,27 24,1 42,2 5 49,8 38,1 Ν 1,9

8 261,4 23,6 39 7 50,4 30 Ν 1,56

9 202,73 19,3 34,8 1 57 31,7 Ν 1,49

10 128,71 13,5 32 -6 66,7 52,8 Ν 4,15

11 99,82 8 26 -8 74,7 60,3 Ν 2,22

12 113,65 3,9 20,8 -13 75,7 52 Ν 3,31

Πηγή: ΚΑΠΕ. (Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας)

97
Το χαµηλό ύψος βροχοπτώσεων στην περιοχή επίσης συνδέεται µε την ποιότητα
της ατµόσφαιρας. Συγκεκριµένα, αυξηµένα ποσοστά αιωρούµενων σωµατιδίων
στην ατµόσφαιρα, προέρχονται από την εξορυκτική δραστηριότητα. Τα χαµηλό
ύψος των βροχοπτώσεων και τα µεγάλα ποσοστά ηλιοφάνειας σε συνδυασµό µε
την µη τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων λειτουργίας του Ορυχείου από τη ∆ΕΗ,
που προβλέπει την διαβροχή των χωµατόδροµων και την κάλυψη των φορτηγών
που µεταφέρουν τα αδρανή, επιτρέπει την επαναιώρηση της σκόνης και την
επιδείνωση της κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή (Rost, J. κ.α. 2009, 3-18). Η
αντίστροφη σχέση έχει επίσης καταγραφεί: τα υψηλά ποσοστά των αιωρούµενων
σωµατιδίων, που στη περίπτωση που µελετάται εδώ οφείλονται στην
δραστηριότητα της ∆ΕΗ, αλληλεπιδρούν µε το κλίµα τροποποιώντας την
ηλιοφάνεια, τα ποσοστά υγρασίας στα χαµηλά στρώµατα της ατµόσφαιρας, και τις
βροχοπτώσεις, µε τρόπους που είναι δύσκολο να εκτιµηθούν µε ακρίβεια. Σε
γενικές γραµµές, µικρότερη ηλιοφάνεια, µικρότερα ποσοστά βροχόπτωσης και
µεγαλύτερα ποσοστά υγρασίας έχουν καταγραφεί σε συσχέτιση µε υψηλές τιµές
σωµατιδίων.

Σχετικά µε τις επιπτώσεις της επέκτασης των ορυχείων, στο µικροκλίµα της
περιοχής και στο κλίµα γενικότερα, η ΜΠΕ των ορυχείων (∆ΕΗ, 2009) εκτιµά ότι οι
συνολικές επιπτώσεις θα είναι ουδέτερες, τόσο κατά τη διάρκεια λειτουργίας των
ορυχείων όσο και µετά την διακοπή και αποκατάστασή τους. Θα πρέπει βέβαια να
σηµειωθεί ότι η ΜΠΕ του ορυχείου συγκρίνει την µελλοντική κατάσταση µε την
σηµερινή, ήδη επιβαρυµένη κατάσταση.

Η ΜΠΕ (∆ΕΗ, 2009) επίσης, εκτιµά ότι κατά τη διάρκεια της λειτουργίας των
ορυχείων µετά την επέκταση δεν θα επηρεαστεί το µικροκλίµα δεδοµένου ότι η
ανακλαστικότητα των επιφανειών του ορυχείου δεν θα αυξηθεί, καθώς θα
µειωθούν οι ενεργές περιοχές των εκσκαφών και θα γίνονται εσωτερικές αποθέσεις
των αδρανών. Θα πρέπει όµως να εκτιµηθεί και το γεγονός ότι, η επέκταση του
ορυχείου θα αντικαταστήσει περαιτέρω το βιοτικό περιβάλλον της αγροτικής γης
(βοσκότοποι και καλλιέργειες) που περιβάλλει σήµερα το Μαυροδένδρι, µε αδρανείς
και ενεργές επιφάνειες εκσκαφών. Ένα εκτεταµένο διαταραγµένο τοπίο, µε
διαφοροποιηµένη τοπογραφία (κοιλότητες και αποθέσεις), ανακλαστικότητα,
µηδενικό ποσοστό βλάστησης, διαφοροποιηµένα ποσοστά υγρασίας στο έδαφος, θα
προσεγγίσει σε απόσταση περίπου 1,7 χιλιοµέτρων τον συγκεκριµένο οικισµό. Όλα
τα παραπάνω στοιχεία (ανάγλυφο, ανακλαστικότητα, υγρασία εδάφους, βλάστηση)
επηρεάζουν το µικροκλίµα µιας περιοχής (κίνηση του αέρα, θερµοκρασιακές
µεταβολές, υγρασία) και θα πρέπει να συνεκτιµηθούν.

Σχετικά µε τις επιπτώσεις της επέκτασης του ορυχείου στο πλανητικό ζήτηµα της
προβλεπόµενης – και για πολλούς ήδη καταγεγραµµένης - κλιµατικής αλλαγής,
σύµφωνα, µε τη ΜΠΕ της ∆ΕΗ, οι συνολικές επιπτώσεις εκτιµώνται ως ουδέτερες
τόσο κατά τη διάρκεια της λειτουργίας των ορυχείων όσο και µετά την διακοπή και
την αποκατάστασή τους. Η ΜΠΕ εκτιµά ότι δεν αυξάνονται τα εκπεµπόµενα αέρια

98
του θερµοκηπίου, αντιθέτως οι εκποµπές του CO2 µειώνονται από την µείωση των
διανυόµενων αποστάσεων από τα ντηζελοκίνητα και βενζινοκίνητα οχήµατα, καθώς
θα γίνονται πλέον αποθέσεις σε ανενεργές θέσεις µέσα ορυχείο, και όχι σε
εξωτερικές θέσεις. Επιπλέον, σύµφωνα µε τη ΜΠΕ, ο προγραµµατιζόµενος νέος
ΑΗΣ, θα χρησιµοποιεί βελτιωµένη τεχνολογία, θα έχει καλύτερη αποδοτικότητα και
συνεπώς θα επιβαρύνει λιγότερο το άµεσο αλλά και το πλανητικό περιβάλλον.

Μια πιο συνολική θεώρηση, όµως, των επιπτώσεων στο κλίµα θα λάµβανε υπ’ όψιν
όχι µόνο τα µηχανήµατα που µεταφέρουν τα υλικά των αποθέσεων και την
τεχνολογία του νέου ΑΗΣ, αλλά την ίδια την σκοπιµότητα του έργου. Η επέκταση
του ορυχείου καθίσταται αναγκαία, σύµφωνα µε τη ΜΠΕ, από την ανάγκη
δηµιουργίας νέου ΑΗΣ µε στόχο την διατήρηση της ενεργειακής πολιτικής της
χώρας. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα βασίζεται σε ποσοστό 66.5%
στα εθνικά αποθέµατα λιγνίτη, που προέρχονται συγκεκριµένα από την περιοχή της
Κοζάνης και της Πτολεµαΐδας (56,5%) και την περιοχή της Μεγαλόπολης (10%)
(Καβουρίδης, κ.α. 2005, σ. 6). Ο λιγνίτης, ως τοπικά διαθέσιµο καύσιµο, αυξάνει
την ενεργειακή αυτονοµία της χώρας και είναι σχετικά εύκολα εκµεταλλεύσιµος.
Πέρα από τις ιδιαίτερα δυσµενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις στη περιοχή εξόρυξης
και καύσης του λιγνίτη, όµως, είναι προφανές ότι πρόκειται για µία συµβατική,
ορυκτή πηγή ενέργειας, η επέκταση της χρήσης της οποίας θα αυξήσει τις εκποµπές
CO2, ακόµη και αν η καύση του γίνεται, όπως σηµειώνεται στη ΜΠΕ σε εργοστάσια
νέας τεχνολογίας. Οι εκποµπές CO2, είναι το σηµαντικότερο αέριο του
θερµοκηπίου, όχι γιατί είναι το πιο ισχυρό αλλά γιατί εκλύεται σε µεγαλύτερες
ποσότητες από τα υπόλοιπα. Η παραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα είναι υπεύθυνη
για το 73,6% του εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου (UNFCCC, 2007). Κατά
συνέπεια, η επέκταση του ορυχείου, που συνδέεται µε την ενίσχυση της
παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη θα συνεισφέρει στο φαινόµενο του θερµοκηπίου
και την προβλεπόµενη κλιµατική αλλαγή.

Η πρακτική της επέκτασης της χρήσης του λιγνίτη δεν συµβάλει στην υλοποίηση
των δεσµεύσεων της Ελλάδας σχετικά µε τις εκποµπές των αερίου του θερµοκηπίου
σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Κιότο19. Επιπλέον, η πρακτική αυτή αντίκειται
στις ευρωπαϊκές δεσµεύσεις της χώρας για αύξηση του ποσοστού συµµετοχής των
ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Η Ευρωπαϊκή
Ένωση (ΕΕ) (οδηγία 2009/28/ΕΚ, 23-4-2009) έχει θέσει δεσµευτικό στόχο για όλες

19
Σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Κιότο, στην Ελλάδα, δόθηκε η δυνατότητα να αυξήσει τις
εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου κατά 25% σε σχέση µε τις εκποµπές του έτους βάσης δηλαδή
του 1990, από το 2008 µέχρι 2012, δηλαδή την πρώτη 5ετία εφαρµογής του Πρωτοκόλλου.
Παρ’ όλα αυτά, το ποσό των συνολικά επιτρεπόµενων εκποµπών µειώθηκε καθώς η Ελλάδα είχε
καταθέσει ανακριβείς εκθέσεις σχετικά µε τις εκποµπές του έτους βάσης (UNFCCC, 2007).
Συνολικά η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να µειώσει συνολικά τις εκποµπές από όλα τα κράτη
µέλη της, κατά 8%, µέχρι το 2012.

99
τις χώρες-µέλη της την κάλυψη κατ’ ελάχιστο 20% των ενεργειακών αναγκών από
ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, µέχρι το 2020.

Στη σύγχρονη συνθήκη της πλανητικής περιβαλλοντικής κρίσης και των

προβλεπόµενων κλιµατικών αλλαγών, και στο πλαίσιο διεθνών και ευρωπαϊκών
δεσµεύσεων για µείωση των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, η αντιµετώπιση της
αενάως αυξανόµενης ζήτησης σε ενέργεια δεν είναι βιώσιµο να αντιµετωπίζεται µε
την αέναη δηµιουργία νέων και µεγαλύτερης ισχύος εργοστασίων παραγωγής
ηλεκτρικής ενέργειας από την καύση λιγνίτη.

5.1.2 Γεωλογικά και γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου βρίσκεται στη λεκάνη της Πτολεµαΐδας, που

περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους του Βερµίου στα ανατολικά, του Ασκίου
(Σινιάτσικο) στα δυτικά και Σκοπού στα νότια. Η περίκλειστη αυτή τοπογραφία σε
συνδυασµό µε το κλίµα της περιοχής (άπνοια, χαµηλή ένταση ανέµων) επηρεάζει
δυσµενώς την διασπορά των ρύπων που παράγονται στην περιοχή

Το Μαυροδενδρι χωροθετείται σε επίπεδη περιοχή από βοσκοτόπια και

καλλιεργούµενες εκτάσεις και δεν διατρέχεται από ρέµατα.

Η γεωµορφολογία της περιοχής του Μαυροδενδρίου καθορίζεται από την παρουσία

της ∆ΕΗ στην περιοχή. Πέρα από το στείρο τοπίο των ανοικτών ενεργών ορυχείων
και τις περιοχές των αποθέσεων, υπάρχουν και οι εξοφληµένες περιοχές που
αποκαθίστανται µε ιδιαίτερα αργούς ρυθµούς20 ενώ υπάρχουν ενστάσεις και
σχετικά µε την βιωσιµότητα των νέων οικοσυστηµάτων, δεδοµένων των
διαφοροποιηµένων οικολογικών συνθηκών (σύσταση εδάφους, κατεστραµµένος
υδροφόρος ορίζοντας). Ρηγµατώσεις στο έδαφος και καθιζήσεις καταγράφονται
επίσης στην περιοχή εξ αιτίας της εξωρυκτικής δραστηριότητας, και συνδέονται
κυρίως µε την καταστροφή του υπόγειου υδροφορέα και µε τη χαλαρότητα των
αποθέσεων των στείρων.

Από γεωλογική άποψη, η υψηλή καρστικοποίηση των εδαφών (βλ. Χάρτη 5.1) είναι
σηµαντική για το υδατικό ισοζύγιο της περιοχής λόγω της µεγάλης κατείσδυσης
των υδάτων που επιτρέπει. Η µεγάλη απορρόφηση των υδάτων σε συνδυασµό µε
το χαµηλό ύψος των βροχοπτώσεων στην περιοχή συνεπάγεται φτωχό επιφανειακό
υδρογραφικό δίκτυο (∆ΕΗ, 2009)

20
Η ‘Αναφορά προς το Ευρωκοινοβούλιο για περιβαλλοντικά θέµατα’ (Οικολογική κίνηση κοζανη
κ.α., 2010) που κατέθεσαν 11 οργανώσεις και σύλλογοι της περιοχής, αναφέρει χαρακτηριστικά
ότι έχουν αποκατασταθεί µόνο 32.800στρέµµατα ενώ 180000 στρέµµατα παραµένουν µη
αποκατεστηµένα.

100
Χάρτης 5.1: Χάρτης διαχειριστικών λεκανών και υδρολιθολογικοί σχηµατισµοί
υδατικού διαµερίσµατος ∆υτικής Μακεδονίας

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης ∆ηµόσια διαβούλευση Σχέδια διαβούλευσης Υδάτινων

πόρων (www.ypan.gr/docs 08-08-08) (πρόσβαση:4/10/2010)

5.1.3 Χλωρίδα - Πανίδα

Το φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Μαυροδενδρίου χαρακτηρίζεται

από την έντονη ανθρωπογενή παρέµβαση. Στους ορεινούς όγκους της περιοχής
συναντώνται δασικές εκτάσεις οξιάς, δρυός κ.λπ. Στην άµεση περιοχή του
Μαυροδενδρίου όµως κυριαρχούν οι βοσκότοποι και οι γεωργικές καλλιέργειες. Σε
άµεση γειτνίαση (σε απόσταση 500 µέτρων περίπου στα βορειοδυτικά του
Μαυροδενδρίου και 1000 µέτρων περίπου, στα νοτιοανατολικά), εντοπίζονται δύο
µικρές δασικές εκτάσεις πλατύφυλλων.

Στις όχθες του ρέµατος Σουλού παρατηρείται υδροχαρής παραρεµάτια βλάστηση.

Τα περισσότερα είδη πανίδας συναντώνται στις ορεινές περιοχές της ευρύτερης

περιοχής. Εκεί εντοπίζονται και τα σπανιότερα είδη θηλαστικών και πτηνών που
χρήζουν προστασίας. Στις πεδινές, αγροτικές περιοχές του Μαυροδενδρίου
συναντώνται κοινά είδη ερπετών, θηλαστικών και πτηνών.

101
Η επέκταση του ορυχείου, κατά συνέπεια, όσον αφορά την χλωρίδα και την πανίδα
της περιοχής του Μαυροδενδρίου, θα έχει επιπτώσεις στα ενδιαιτήµατα των κοινών
αυτών ειδών, και δεν απειλεί την βιοποικιλότητα ή τα ενδιαιτήµατα
προστατευόµενων ειδών της πανίδας που συναντώνται στα γύρω βουνά. Η
αναγκαία για την λειτουργία του νέου ορυχείου εκτροπή του ρέµατος Σουλού, θα
εξαφανίσει και την παραρεµάτια βλάστηση που αναπτύσσεται στις όχθες του
ρέµατος και, κατά συνέπεια, το ενδιαίτηµα της πανίδας που εµφανίζεται εκεί.

Σηµειώνεται τέλος ότι το ορυχείο θα αντικαταστήσει αγροτική γη, που σήµερα

αποτελεί καθοριστικό συστατικό του τοπίου στο οποίο εντάσσεται ο οικισµός του
Μαυροδενδρίου και παραµένει πολύτιµη για την οικονοµία και το µικροκλίµα του,
µε το στείρο, διαταραγµένο τοπίο του ανοικτού λιγνιτικού ορυχείου.

Κατά τη διάρκεια λειτουργίας του ορυχείου, η επιφάνειά του χαρακτηρίζεται από

πλήρη απουσία βλάστησης. Μετά την διακοπή λειτουργίας του, η συνθήκη αυτή θα
ανατραπεί και η αποκατάσταση των εδαφών θα δώσει τη δυνατότητα ανάπτυξης
διαφόρων χρήσεων (καλλιέργειες, δάση, λίµνες κλπ). Πρέπει να σηµειωθεί ότι, η
σύγχρονη τάση για την αποκατάσταση των εδαφών θέτει ως προϋπόθεση την
συνολική διαχείριση του τοπίου µε κριτήρια που αφορούν, όχι µόνο την οικονοµική
και κοινωνική αποκατάσταση των τοπικών κοινωνιών στην νέα συνθήκη, αλλά και
τις δυνατότητες της νέας διαταραγµένης οικολογίας της περιοχής που
διαφοροποιείται σηµαντικά από την κατάσταση της πριν την δηµιουργία των
ορυχείων κύριως ως προς την βλάστηση, τους υδατικούς πόρους και τη σύσταση
των εδαφών.

5.1.4 Υδρογραφικό δίκτυο

Η περιοχή µελέτης χαρακτηρίζεται από φτωχό υδρογραφικό δίκτυο, γεγονός

που αποδίδεται στην γεωλογική σύσταση των πετρωµάτων της (ανθρακούχα
καρστικά) που επιτρέπουν µεγάλη απορρόφηση των επιφανειακών υδάτων και
µικρή επιφανειακή απορροή. Ακόµη και τα ρέµατα που κατεβαίνουν από τα
γύρω βουνά δεν προλαβαίνουν να φτάσουν στη κοιλάδα και εξαντλούνται
στους πρόποδες των ορεινών όγκων, λόγω της µεγάλης υδατοπερατότητας των
εδαφών (∆ΕΗ, 2009, σ29).

Ο ∆ήµος Υψηλάντη ανήκει στην υδρολογική λεκάνη της Πτολεµαΐδας, η οποία

σύµφωνα µε την διαίρεση της χώρας που γίνεται από τον Νόµο 1739/87 Περί
διαχείρισης Υδατικών Πόρων, ανήκει στο υδατικό διαµέρισµα ∆υτικής
Μακεδονίας µε αριθµό 09. Πρόκειται για υδρολογική λεκάνη, χωρίς έξοδο στη
θάλασσα, µε αποδέκτη όλων των επιφανειακών απορροών τη λίµνη Βεγορίτιδα,
η οποία βρίσκεται βόρεια του ∆ήµου και θεωρείται υπόλειµµα της παλιάς λίµνης
Εορδαίας. Η λίµνη ανήκει στο ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Natura 2000.

102
Το κυριότερο ρέµα που διατρέχει την περιοχή σε µήκος 25km, και περνά σε
µικρή σχετικά απόσταση από το Μαυροδένδρι είναι το ρέµα Σουλού. Το Σουλού
ξεκινά από την περιοχή του παλιού, αποστραγγισµένου από το 1954, έλους
Σαριγκιόλ και εκβάλλει στη λίµνη Βεγορίτιδα. Το ρέµα, που σε ένα µέρος της
διαδροµής του είναι τεχνητό κανάλι, δέχεται τα νερά από τα αποστραγγιστικά
έργα του έλους Σαριγκιόλ και τα υδατορέµατα του όρους Βερµίου και του
όρους Ασκίου. Στο ρέµα Σουλού καταλήγουν, επίσης, τα νερά των ΑΗΣ Αγίου
∆ηµητρίου και Καρδιάς, οι οποίοι καλύπτουν τις ανάγκες τους σε νερό, µε
αγωγό από τη λίµνη Πολυφύτου, που βρίσκεται σε γειτονική ανεξάρτητη
υδρολογική λεκάνη.

Μέσα στο ορυχείο, τα υπόγεια νερά που βρίσκονται επάνω από τα λιγνιντοφόρα
στρώµατα, αντλούνται µε γεωτρήσεις στα όρια του ορυχείου για να γίνει
δυνατή η εξόρυξη του λιγνίτη. Η διαδικασία αυτή, που είναι απαραίτητη σε όλα
τα ανοιχτά ορυχεία λιγνίτη, αποστραγγίζει τον υπόγειο υδροφορέα που
βρίσκεται επάνω από τα κοιτάσµατα αλλά έχει καταστρεπτικές επιπτώσεις στα
υπόγεια αποθέµατα νερού σε µία πολύ ευρύτερη περιοχή. Παραδείγµατος
χάριν έχει καταγραφεί ότι γύρω από τα ορυχεία λιγνίτη της Κεντρικής
Γερµανίας, µε επιφάνεια εξόρυξης 610Km 2 σηµειώθηκε πτώση της στάθµης του
υπόγειου υδροφορέα σε περιοχή έκτασης 1100Km2 (Hildmann, Wunsche,
1996,σ81)

Από τα νερά που αντλούνται, ένα µέρος χρησιµοποιείται για τις ανάγκες του
ορυχείου. Τα υπόλοιπα συγκεντρώνονται αρχικά σε αντλιοστάσια και στη
συνέχεια απορρίπτονται στο ρέµα Σουλού. Η πρακτική, παρά το γεγονός ότι
αυξάνει την επιφανειακή ροή του Σουλού, και άρα µπορεί να θεωρηθεί ότι δεν
έχει επιπτώσεις συνολικά στο υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης, είναι
καταστρεπτική για τον υπόγειο υδροφορέα, ενώ µετατρέπει υπόγειο νερό σε
επιφανειακό.

Το ρέµα περνά ανατολικά του οικισµού του Μαυροδενδρίου σε απόσταση

περίπου 4,3 χιλιοµέτρων και µέσα από την σηµερινή περιοχή εκµετάλλευσης
των ορυχείων. Στο πλαίσιο της προγραµµατιζόµενης επέκτασης των ορυχείων
η ∆ΕΗ προγραµµατίζει την εκτροπή της κοίτης του ρέµατος Σουλού σε νέα
διαδροµή στον ανατολικό όριο των σηµερινών εκµεταλλεύσεων. Τον Μάρτιο
του 2010, κατατέθηκε η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) (∆ΕΗ,
2010β) της προτεινόµενης εκτροπής του ρέµατος Σουλού, που ανατέθηκε από
την ∆ΕΗ σε εταιρεία µελετών. Η εκτροπή προτείνεται να υλοποιηθεί σε δύο
φάσεις και να πάρει την τελική της µορφή στις αρχές του 2012.

5.1.5 Αξιόλογα φυσικά στοιχεία - οικοσυστήµατα

Η περιοχή δεν αποτελεί τµήµα του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000, ούτε
προστατευόµενη περιοχή µέσω άλλης διεθνούς ή εθνικής νοµοθεσίας. Το ρέµα
103
Σουλού έχει χαρακτηριστεί ως ευαίσθητη περιοχή για την διάθεση αστικών
λυµάτων, σύµφωνα µε την ΚΥΑ 19661/1982 (ΦΕΚ 1811/β/29-09-99), που
περιλαµβάνει κατάλογο των ποταµών και των παραποτάµων τους που
θεωρούνται ευαίσθητοι. Η διάθεση λυµάτων µέσω αποχετευτικών αγωγών θα
πρέπει να γίνεται µετά από αυστηρότερη επεξεργασία όταν οι ποταµοί αυτοί
είναι οι τελικοί αποδέκτες. Η προαναφερόµενη ΚΥΑ καθορίζει και τα ποιοτικά
κριτήρια που πρέπει να πληρούν τα λύµατα.

Για την εκτίµηση της βιωσιµότητας του οικισµού, και δεδοµένου του
συνθετικού περιεχοµένου της έννοιας, πρέπει να λαµβάνονται υπ’ όψιν όχι
µόνο τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του οικισµού στο άµεσο περιβάλλον του
ή µέσα στα διοικητικά του όρια, αλλά και οι επιπτώσεις που αυτά έχουν στην
ευρύτερη περιοχή. Σηµειώνεται, λοιπόν, η γειτνίαση, αλλά και η ουσιαστική σχέση
ως προς την λειτουργία των φυσικών οικοσυστηµάτων, µε τη λίµνη Βεγορίτιδα, στη
οποία εκβάλλει το ρέµα Σουλού και η οποία αποτελεί τµήµα του ευρωπαϊκού
∆ικτύου Natura 2000 µε κωδικό GR1340004. Σχετικά µε την ποιότητα των νερών
του ρέµατος Σουλού, η ΜΠΕ για της Εκτροπή του ρέµατος (∆ΕΗ, 2010β, σ37-
39) διαπιστώνει αυξηµένες τιµές που προσεγγίζουν το ανώτατο όριο, σύµφωνα
µε τους ποιοτικούς στόχους που έχουν τεθεί για τις ουσίες στο Παράρτηµα Ι,
του άρθρου 6 της υπ’ αριθµό 2/01-2-2001 ΠΥΣ στα As, Pb, Ba, B Se και NO2.
Το ρέµα είναι αρκετά επιβαρυµένο δεδοµένου ότι είναι ο µοναδικός επιφανειακός
αποδέκτης της περιοχής, δέχεται δε εκτός από τα νερά της αποστράγγισης των
ορυχείων, τις εκπλύσεις από τις καλλιεργούµενες εκτάσεις. Κατά συνέπεια η λίµνη,
παρά το καθεστώς προστασίας της επηρεάζεται ήδη δυσµενώς από την λειτουργία
των συγκεκριµένων ορυχείων, ως προς την ποιότητα των υδάτων της.
Οποιαδήποτε αλλαγή στις συνθήκες της υδατικής λεκάνης προκύπτει από την
επέκταση του ορυχείου, θα επηρεάσει και την λίµνη.

Στην γύρω περιοχή, υπάρχουν και άλλες περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura
2000, που όµως δεν φαίνεται να επηρεάζονται από την λειτουργία των ορυχείων.
Πρόκειται για το όρος Βέρµιο, το όρος Βουρινό, το όρος Τίταρος και τα Πιέρια Όρη.

5.2 Υδατικοί πόροι - Επιφανειακά και υπόγεια ύδατα

∆εν υπάρχουν επιφανειακές πηγές ύδρευσης στην περιοχή του οικισµού του
Μαυροδενδρίου. Το σύνολο των αναγκών σε ύδρευση καλύπτεται από γεωτρήσεις.
Η άρδευση των γεωργικών εκτάσεων καλύπτεται επίσης από γεωτρήσεις, καθώς και
από τα νερά του ρέµατος Σουλού.

Όσον αφορά τα υπόγεια ύδατα, στην περιοχή, εντοπίζεται υπόγειος υδροφορέας

κοντά στη επιφάνεια του εδάφους στα χαλαρά ιζηµατογενή εδάφη που βρίσκονται
επάνω από τα λιγνιτοφόρα στρώµατα. Κάτω από τον λιγνίτη υπάρχει επίσης
υδροφορέας. Η εξορυκτική δραστηριότητα της ∆ΕΗ στο γειτονικό ορυχείο απειλεί
άµεσα την βιωσιµότητα αυτών των πηγών ύδρευσης δεδοµένου ότι, όπως ήδη

104
αναφέρθηκε σε προηγούµενη ενότητα, ο υπερκείµενος του λιγνίτη υδροφορέας
στην περιοχή λειτουργίας των ορυχείων αποστραγγίζεται, γεγονός που έχει
καταγεγραµένες επιπτώσεις στον υπόγειο υδροφορέα της ευρύτερης περιοχής.
Συγκεκριµένα, είναι καταγεγραµµένη η πτώση της στάθµης των υπόγειων υδάτων
στις αρδευτικές και υδρευτικές γεωτρήσεις στην γύρω περιοχή.

Σύµφωνα µε το υπό έγκριση ΣΧΟΟΑΠ του ∆ήµου ∆. Υψηλάντη, ο οικισµός του

Μαυροδενδρίου υδροδοτείται, κύρια, από δύο γεωτρήσεις, µία στην κτηµατική
περιοχή «Καϊνάκια», µε παροχή 60m3/h και µία στη θέση «Σταθµός» κάτω από το
σταθµό του ΟΣΕ, µε παροχή 100 m3/h. Από τις γεωτρήσεις, το νερό µεταφέρεται
σε δεξαµενή, που κατασκευάστηκε το 1998, και αντικατέστησε παλιότερη και
µικρότερη σε όγκο δεξαµενή που κρίθηκε ανεπαρκής.

Στον οικισµό του Μαυροδενδρίου το εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης

αντικαταστάθηκε από νέο αγωγό PVC, λόγω παλαιότητας.

105
Πίνακας 5.2 Υδρευτική κατάσταση πηγών ύδρευσης Ποντοκώµης και Μαυροδενδρίου

ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗ
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ
ΥΠΑΡΧΟΥΣΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΟΧΗ ΠΗΓΩΝ Υ∆ΡΕΥΤΙΚΕΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑ/
Α/Α ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΑΡΟΧΗ ΠΑΡΟΧΗ
ΠΗΓΩΝ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ
(m3/d) (m3/d)
Υ∆ΡΟΛΗΨΙΑΣ (m3/d)

1. ΠΟΝΤΟΚΩΜΗ --- --- 1 1.400 1.400 1.058 +342

2. ΜΑΥΡΟ∆ΕΝ∆ΡΙ 1 32 2 3.200 3.232 1.471 +1761

* Οι υδρευτικές ανάγκες είναι αναφορά στις µέσες ηµερήσιες παροχές σε ξηρή περίοδο,

Οι αναφερόµενες υδρευτικές ανάγκες στον παραπάνω πίνακα, υπολογίζονται τουλάχιστον, µέχρι το 2048.

Πηγή: ΑΝΚΟ ΣΧΟΟΑΠ ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη (υπό έγκριση)

106
Πίνακας 5.3 Απογραφή πηγών ύδρευσης Ποντοκώµης και Μαυροδενδρίου

ΠΑΡΟΧΗ (m3/d)
ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΠΗΓΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΥΓΡΗ ΞΗΡΗ Υ∆ΡΟΜΑ-
Α/Α ΧΡΗΣΗ ΥΨΟΜΕΤΡΟ
Υ∆ΡΟΛΗΨΙΑΣ - ΘΕΣΗ ΠΗΓΗΣ ΠΕΡΙΟ∆Ο ΠΕΡΙΟ∆Ο ΣΤΕΥΣΗ
1. ΠΟΝΤΟΚΩΜΗ --- --- --- --- --- --- ---
ΣΑΣΛΟΥ ΡΩΓΜΟΓΕΝΗΣ 32,00 0,00 Υ∆ΡΕΥΣΗ ΠΛΗΡΗΣ 755
ΜΑΓΛΑΡ
ΣΑΣΛΟΥ ΡΩΓΜΟΓΕΝΗΣ 26,40 14,90 ΒΡΥΣΗ, ΠΛΗΡΗΣ 755
ΜΑΓΛΑΡ ΠΟΤΙΣΤΡΑ
2. ΜΑΥΡΟ∆ΕΝ∆ΡΙ
ΜΑΝΝΑ ΕΠΑΦΗΣ 97,70 47,27 ΒΡΥΣΗ ΠΛΗΡΗΣ 716
ΒΡΥΣΗ
ΠΟΤΑΖ ΕΠΑΦΗΣ 49,90 26,18 ΒΡΥΣΗ, ΠΛΗΡΗΣ 675
ΤΣΕΣΜΕΣΙ ΠΟΤΙΣΤΡΑ

Πηγή: ΑΝΚΟ ΣΧΟΟΑΠ ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη (υπό έγκριση)

107
Η ύδρευση οικισµών µε γεωτρήσεις από τα υπόγεια ύδατα είναι µια πρακτική
που παρουσιάζει ολοένα ευρύτερη εφαρµογή, καθώς τα επιφανειακά ύδατα
εµφανίζουν µεγαλύτερα ποσοστά ρύπανσης καθώς αποτελούν τους τελικούς
αποδέκτες των παραπροϊόντων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (επέκταση
πόλεων και οικισµών, κλπ). Κατά συνέπεια, αν συνυπολογιστεί το κόστος της
απορρύπανσης των υδάτων, οι γεωτρήσεις θεωρούνται πιο οικονοµικές λύσεις
και το υπόγειο νερό καλύτερης ποιότητας. Όµως πρέπει να σηµειωθεί ότι σε
περιοχές που γίνεται υπεράντληση των υπόγειων υδάτων λόγω των συνεχώς
αυξανόµενων αναγκών των οικισµών και όταν η πρακτική αυτή συνδυάζεται µε
χαµηλά ποσοστά βροχοπτώσεων, η αναπλήρωση των υπόγειων υδατικών
αποθεµάτων είναι πολύ αργή µε αποτέλεσµα να υποχωρεί η στάθµη του
υπόγειου υδροφορέα. Στη περίπτωση του Μαυροδενδίου µε δεδοµένη την,
καταστρεπτική για τον υπόγειο υδροφορέα δραστηριότητα της ∆ΕΗ, τα υπόγεια
ύδατα µπορούν να θεωρηθούν µία σχεδόν, µη ανανεώσιµη πηγή ύδρευσης.

5.2.1 Αξιολόγηση των υδατικών πόρων του οικισµού

Ο υπερκείµενος του λιγνίτη υδροφορέας, καταστρέφεται για να γίνει δυνατή η

εξόρυξη του λιγνίτη. Η απαιτούµενη αποστράγγιση των υδάτων στον χώρο του
ορυχείου προκαλεί βέβαιες και ανοµοιογενείς επιπτώσεις στον υπόγειο
υδροφορέα της γύρω περιοχής, που συνδέονται εκτός από την πτώση της
στάθµης του υπόγειου υδροφορέα, µε καθιζήσεις του εδάφους και ρήγµατα.
∆ιάφορες µέθοδοι έχουν προταθεί για την παρακολούθηση και πρόβλεψη των
επιπτώσεων αυτών µε στόχο να µειωθούν οι επιπτώσεις στις ανθρώπινες
δραστηριότητες (ύδρευση, άρδευση κ.λπ.).

Είναι γεγονός ότι ο υπόγειος υδροφορέας τη περιοχής δέχεται σηµαντικές

πιέσεις όχι µόνο από την δραστηριότητα της ∆ΕΗ, αλλά και από τις ανάγκες
ύδρευσης των οικισµών και άρδευσης των γεωργικών καλλιεργειών. Το 1998,
στο πλαίσιο της έρευνας “Εκτίµηση και διαχείριση υδατικών πόρων λεκάνης
Σαριγκιολ, Νοµού Κοζάνης” απογράφηκαν 372 γεωτρήσεις για άρδευσης και
ύδρευση (∆ΕΗ, 2009, 16). Η ∆ΕΗ εκτιµά ότι είναι µεγαλύτερη η ποσότητα που
αντλείται από αυτές τις γεωτρήσεις - συγκεκριµένα το 63% της συνολικής
ποσότητας - από αυτήν που αντλείται για την προστασία του ορυχείου.

Η ΜΠΕ δέχεται ότι η εξορυκτική δραστηριότητα της ∆ΕΗ έχει επιπτώσεις όχι
µόνο στην άµεση περιοχή λειτουργίας των ορυχείων αλλά και στην περιοχή
γύρω από αυτά. Με την προγραµµατισµένη επέκταση των ορυχείων θα γίνει
αναγκαία η πλήρης καταστροφή του υδροφορέα που βρίσκεται πάνω από τα
λιγνιτοφόρα στρώµατα, στην άµεση περιοχή λειτουργίας των ορυχείων. Η ΜΠΕ
διευκρινίζει ότι η καταστροφή αυτή αφορά µόνο το Νότιο πεδίο, καθώς στις
υπόλοιπες περιοχές του ορυχείου ο υπερκείµενος υδροφορέας είναι πολύ
µικρός. Από την αναγκαία πάντως αποστράγγιση, δέχεται ότι προκαλείται
αλλοίωση στον υπερκείµενο υπόγειο υδροφορέα, και ότι µειώνεται ο όγκος του

108
και η αποθηκευτική του ικανότητα. Εκτιµάται ως θετικό ότι µεγάλο µέρος του
νερού που αποστραγγίζεται καταλήγει µετά την όποια χρήση του στο ορυχείο,
στο ρέµα Σουλού. Επίσης ως θετική εξέλιξη εκτιµάται και η, προβλεπόµενη
από την ΜΠΕ, δηµιουργία νέων αρδευτικών γεωτρήσεων πέρα από την
περιοχή της επέκτασης και η συνακόλουθη µετατροπή εκτάσεων ξερικών
καλλιεργειών σε αρδευόµενες. Συνολικά, οι επιπτώσεις στα υπόγεια ύδατα
εκτιµώνται από την ΜΠΕ ως ασθενείς, τοπικής κλίµακας και ανατάξιµες.

Σηµειώνεται βέβαια ότι, και στην περίπτωση της εκτίµησης των επιπτώσεων
στα υπόγεια ύδατα η ΜΠΕ εκτιµά τις επιπτώσεις της επέκτασης των ορυχείων
σε σχέση µε µια ήδη επιβαρυµένη υπάρχουσα κατάσταση. Η µείωση της
στάθµης του υπόγειου υδροφορέα στην ευρύτερη περιοχή του ορυχείου είναι
ήδη καταγεγραµµένη. Σύµφωνα µε το υπό έγκριση ΣΧΟΟΑΠ του ∆ήµου
Υψηλάντη, από το 1961 που έγιναν οι πρώτες γεωτρήσεις στην λεκάνη
Σαριγκιόλ, µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, παρατηρήθηκε δραµατική
πτώση της στάθµης του υπόγειου υδροφορέα από τα -6,5µ (1961) ως >-110µ.
Μαρτυρίες κατοίκων αναφέρουν ότι οι σηµερινές γεωτρήσεις για άρδευση στις
γεωργικές καλλιέργειες γύρω από το Μαυροδένδρι φτάνουν σε βάθος ακόµη
και τα 300µέτρα.

Όσον αφορά τα επιφανειακά ύδατα, η επίπτωση της µέχρι σήµερα

δραστηριότητας της ∆ΕΗ εκτιµάται από την ΜΠΕ ως θετική δεδοµένου ότι ο
φυσικός αποδέκτης της λεκάνης εµπλουτίζεται µε ποσότητες νερού που
εισάγονται από την γειτνιάζουσα υδρολογική λεκάνη της λίµνης Πολυφύτου,
που χρησιµοποιούνται στους πύργους ψύξης των ΑΗΣ.

Στο πλαίσιο της παρούσας µελέτης βιωσιµότητας είναι αναγκαίο να

διερευνηθούν οι αλληλεξαρτήσεις και οι σχέσεις ανάµεσα στα επί µέρους
ζητήµατα, έτσι ώστε να αναδειχθούν οι τυχόν αδυναµίες που προκύπτουν από
τοµεακές θεωρήσεις. Στη προκειµένη περίπτωση, και όσον αφορά την
βιωσιµότητα των υδρευτικών πηγών του Μαυροδενδρίου, θα πρέπει να
σηµειωθεί ότι η ύδρευση οικισµών σε περιοχές µε χαµηλές βροχοπτώσεις και
αυξανόµενες ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης, αποκλειστικά από γεωτρήσεις
είναι µια πρακτική που κρίνεται µη βιώσιµη µακροπρόθεσµα καθώς τα υπόγεια
ύδατα έχουν αργούς ρυθµούς αναπλήρωσης (λόγω των χαµηλών
βροχοπτώσεων και τη αυξανόµενης άντλησης) τόσο που να θεωρούνται µη
ανανεώσιµη πηγή ύδρευσης. Η δε υπεράντλησή τους και η ενδεχόµενη
υποχώρηση της στάθµης του υπόγειου υδροφορέα συνδέεται µε καθιζήσεις του
εδάφους. Είναι σαφές, ότι η παραπάνω γενική παρατήρηση, ενισχύεται για
την περίπτωση του Μαυροδενδρίου, λόγω της γειτνίασής του µε τον ορυχείο
και την προγραµµατισµένη επέκτασή του. Οι αποστραγγίσεις του υδροφορέα
στην περιοχή λειτουργίας των ορυχείων έχουν επίπτωση στη στάθµη των
υπόγειων υδάτων στην ευρύτερη περιοχή και συγκεκριµένα ευθύνονται για
την πτώση της στάθµης των αρδευτικών γεωτρήσεων Νότια του ορυχείου
δηλαδή στη περιοχή του Μαυροδενδρίου (Λουλούδης, 1991, σ. 302). Η

109
προοπτική επέκτασης του ορυχείου, και κατά συνέπεια της καταστροφής του
υπερκείµενου υδροφορέα σε µεγαλύτερη έκταση και σε µικρότερη απόσταση
από το Μαυροδένδρι, εκτιµάται ότι θα εντείνει ένα ήδη οξύ πρόβληµα για τον
οικισµό. Η εξεύρεση νερού για ύδρευση του οικισµού και άρδευση των
γεωργικών του εκτάσεων θα γίνεται µε γεωτρήσεις µεγάλου βάθους, και
συνεπώς η πίεση σε έναν σχεδόν µη ανανεώσιµο πόρο θα είναι ακόµη
µεγαλύτερη. Το οικονοµικό κόστος των γεωτρήσεων αυτών θα πρέπει να
συνεκτιµηθεί µε το περιβαλλοντικό.

Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, στο Σουλού καταλήγουν και τα νερά που
αποστραγγίζονται από το ορυχείο για να εξορυχθεί ο λιγνίτης και δε
χρησιµοποιούνται για τις ανάγκες του ορυχείου. Παρ’ όλο που τα νερά αυτά
πληρούν τις ποιοτικές προϋποθέσεις για ύδρευση και άρδευση (Λουλούδης,
1991, 302) και αποτελούν θετική εισροή στο υδατικό ισοζύγιο του
επιφανειακού υδρολογικού δικτύου της λεκάνης - αυξάνουν δηλαδή την ροή
του Σουλού -, η πρακτική της αποστράγγισης δεν µπορεί να κριθεί ως θετική
ούτε και ως ουδέτερη για την βιωσιµότητα της διαχείρισης της υδρολογικής
λεκάνης, συνολικά. Όπως συµπεραίνει από την έρευνά του ο Λουλούδης
(1991, σ302) «η απαγωγή τους (των υδάτων) από το γεωλογικό περιβάλλον
θα έχει άµεση συνέπεια στα αποθέµατα της λεκάνης που µε δυσκολία
αναπληρώνονται».

Όσον αφορά το ρέµα Σουλού η πτώση της στάθµης του υπόγειου υδροφορέα,
λόγω της αποστράγγισης, εκτιµάται από τον Λουλούδη ότι «θα δηµιουργήσει
αναστροφή της υπόγεια ροής. Έτσι το ρέµα Σουλού θα τροφοδοτεί τον
υδροφορέα µε αργούς ρυθµούς, µέσω της διήθησης του νερού από τον
ηµιπερατό πυθµένα του. Το νερό που θα µεταφέρει το Σουλού θα είναι κατά
πολύ λιγότερο από σήµερα, λόγω της µη τροφοδοσίας του πλέον από τους
υδροφορείς της λεκάνης και κατά πολύ περισσότερο µολυσµένο λόγω της
απόρριψης σε αυτό των νερών του ορυχείου και των αποβλήτων των ΑΗΣ της
περιοχής. Συνεπώς, αποτελεί µία πηγή ρύπανσης των υπόγειων νερών»
(Λουλούδης, 1991, 302). Στη ίδια έρευνα εκτιµάται ότι τα νερά του Σουλού,
ενδέχεται να καταστούν, εξ αιτίας αυτής της διαδικασίας, ακόµη και
ακατάλληλα για αρδευτική χρήση.

Τέλος, οι ΑΗΣ της περιοχής χρησιµοποιούν νερό που εισάγεται από την
γειτονική υδρολογική λεκάνη της λίµνης Πολυφύτου. Η ΜΠΕ του ορυχείου
εκτιµά ότι η πρακτική αυτή εµπλουτίζει την υδατική λεκάνη της Πτολεµαϊδας,
καθώς τα νερά µετά τη χρήση τους και χωρίς ιδιαίτερη επιβάρυνση από άποψη
ρύπων, καταλήγουν τελικά στον φυσικό αποδέκτη της λεκάνης, το Σουλού. Η
σύγχρονη προσέγγιση στη διαχείριση υδάτων χρησιµοποιεί ως κατάλληλη
χωρική µονάδα αναφοράς την λεκάνη απορροής. Η εισαγωγή νερού από άλλη
υδρολογική λεκάνη αποτελεί «εισαγωγή βιωσιµότητας». Η εισαγωγή νερού
από τη λεκάνη της Λίµνης Πολυφύτου σηµαίνει ότι οι ανθρωπογενείς
δραστηριότητες που χωροθετούνται στη λεκάνη της Πτολεµαΐδας δε µπορούν

110
να υποστηριχθούν, µε τρόπο βιώσιµο από τους δικούς της υδατικούς πόρους.
Πρόκειται δηλαδή για µεταφορά των επιπτώσεων των ανθρωπογενών
δραστηριοτήτων στη διπλανή υδατική λεκάνη, σε µεγαλύτερη απόσταση και
σίγουρα µε µεγαλύτερο οικονοµικό κόστος. Οι επιπτώσεις της πρακτικής
αυτής πρέπει να αξιολογηθούν στην λεκάνη της λίµνης Πολυφύτου. Το
οικονοµικό κόστος της πρακτικής θα πρέπει να συνεκτιµηθεί.

Από ποιοτική άποψη, η ΜΠΕ εκτιµά ότι τα νερά του Σουλού αναβαθµίζονται
από τα νερά που προέρχονται από την αποστράγγιση του υπερκείµενου του
λιγνίτη υδροφορέα, δεδοµένου ότι οι µετρήσεις αποδεικνύουν µη ανιχνεύσιµες
συγκεντρώσεις των µετρούµενων ιχνοστοιχείων, ενώ στο Σουλού µετρούνται
κάποια από αυτά σε υπέρβαση των ανώτατων ορίων.

Όσον αφορά τα υπόγεια ύδατα, σύµφωνα µε ΜΠΕ της εκτροπής του Σουλού
(∆ΕΗ 2010β, σ37-38), οι τιµές των φυσικοχηµικών παραµέτρων τους
κυµαίνονται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Το ίδιο ισχύει και για τα κύρια
ιόντα, µε εξαίρεση τις τιµές, σε ορισµένα δείγµατα γεωτρήσεων, κάποιων
αµµωνιωδών και νιτρωδών ιόντων που παρουσιάζονται αυξηµένες. Επίσης
αυξηµένες, κρίνονται σε κάποια δείγµατα οι συγκεντρώσεις των Fe, Mn,
και Ni καθιστώντας το νερό των συγκεκριµένων γεωτρήσεων µη πόσιµο.

Συνολικά, παρά το γεγονός ότι το Μαυροδένδρι είναι χωροθετηµένο σε

απόσταση µεγαλύτερη των 1500 µέτρων από τα όρια του ορυχείου µετά
την επέκτασή του, οι αρδευτικές και υδρευτικές πηγές του έχουν ήδη
υποβαθµιστεί ποιοτικά και ποσοτικά και εκτιµάται ότι η τάση αυτή θα
ενταθεί µε την επέκταση του ορυχείου. Η βιωσιµότητα των υδρευτικών και
των αρδευτικών πηγών του Μαυροδενδρίου δεν είναι εξασφαλισµένη.

Η δυνατότητα αντιστροφής της κατάστασης των υδατικών πόρων, µετά

την διακοπή της λειτουργίας των ορυχείων και την αποκατάσταση των
εδαφών και του τοπίου, θα πρέπει να διερευνηθεί σε σχέση µε τις
µελλοντικό ισοζύγιο της υδατικής λεκάνης (αποστραγγισµένος
υπερκείµενος υδροφορέας, µεγαλύτερη πίεση για την κάλυψη αρδευτικών
αναγκών για νέες αρδευόµενες καλλιέργειες, αυξανόµενες ανάγκες
ύδρευσης των οικισµών). Σύµφωνα µε µελέτη που αφορα την
αποκατάσταση εξοφληµένων ορυχείων στην Κεντρική Γερµανία ότι ο
υδροφόρος ορίζοντας επιστρέφει όταν σταµατήσει η λειτουργία των
αντλιών του ορυχείου, όµως η χηµική του σύσταση είναι διαφοροποιηµένη
λόγω οξείδωσης του σιδηροπυρίτη που στραγγίζεται από τα ορυχεία.
Συνήθως τα νερά που ανεβαίνουν στην επιφάνεια, και γεµίζουν τις
περιοχές εκσκαφών των πρώην ορυχείων είναι όξινα ή ακόµη και
αλογονοειδή (Hildman και Wunshce, 1996).

111
5.3 Υγρά απόβλητα – Βιολογικός καθαρισµός

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου δεν είναι συνδεδεµένος µε δίκτυο αποχέτευσης

ακαθάρτων και εξυπηρετείται από βόθρους. Με στόχο την αποκατάσταση του
προβλήµατος αυτού, την σύνδεσή του οικισµού µε αποχετευτικό δίκτυο και
µονάδα επεξεργασίας λυµάτων εξετάστηκε το σενάριο δηµιουργίας µονάδας
από τον ∆ήµο ∆ηµητρίου Υψηλάντη. Τελικά, προτιµήθηκε, ως απλούστερη
λύση, να γίνει σύνδεση του οικισµού µε τις Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας
Λυµάτων (Ε.Ε.Λ) της ΒΙ.ΠΕ Κοζάνης, σε απόσταση 4 χιλιόµετρων από το
Μαυροδένδρι, στην περιοχή του τοπικού διαµερίσµατος των Κοίλων.

Έχει εκπονηθεί µελέτη από την ΑΝΚΟ, για την κατασκευή του εσωτερικού
δικτύου, του αντλιοστάσιου και του αγωγού που θα µεταφέρει τα λύµατα του
Μαυροδενδρίου στις Ε.Ε.Λ της ΒΙ.ΠΕ Κοζάνης. Ο ίδιος αγωγός θα µεταφέρει
και τα λύµατα της γειτονικής Ποντοκώµης, µέχρι να πραγµατοποιηθεί η
µεταγκατάστασή της.

5.4 Αέριοι ρύποι – Τέφρα – Μετρήσεις – ∆ιαχρονική εξέλιξη των

δεικτών

Όπως ορίζεται και στην επίσηµη νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης21, αέριος
ρύπος λέγεται «οποιαδήποτε ουσία εµφανίζεται στον ατµοσφαιρικό αέρα και
ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου και στο
περιβάλλον στο σύνολό του».

Οι αέριοι ρύποι που εντοπίζονται στην περιοχή της λιγνιτοφόρου λεκάνης

Κοζάνης – Πτολεµαΐδας – Φλώρινας µέσα από ένα δίκτυο σταθµών µέτρησης
(βλ. Εικόνα 122) που εµπλουτίζεται συνεχώς συνδέονται κατά µείζονα λόγο µε
τη συνολική λειτουργία των ορυχείων για την εξόρυξη του λιγνίτη και των
ατµοηλεκτρικών σταθµών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι, στο
λεκανοπέδιο παρατηρούνται γενικά αυξηµένες συγκεντρώσεις σκόνης και
αιωρούµενων σωµατιδίων, από τη λειτουργία των ορυχείων κατά κύριο λόγο,
και ιπτάµενης τέφρας και άλλων αέριων ρύπων, όπως SOx, NOx και COx, από
τη λειτουργία των ΑΗΣ και του µηχανολογικού εξοπλισµού.

21
Ο∆ΗΓΙΑ 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 21ης Μαΐου
2008 για την ποιότητα του ατµοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη,
http://ec.europa.eu/environment/air/legis.htm
22
Πηγή: Παραδοτέο 9, Ενέργεια Α1, Περιφερειακός Πόλος Καινοτοµίας ∆υτικής Μακεδονίας

112
Χάρτης 5.2: Σταθµοί µέτρησης αέριας
ρύπανσης Κοζάνης – Αµυνταίου22

5.4.1. Αιωρούµενα στερεά και σκόνη

Τα αιωρούµενα στερεά µικροσωµατίδια µε διάµετρο έως 10 µm (PM10) και έως

2,5 µm (PM2,5) αποτελούν µια σοβαρή πηγή κινδύνου για την υγεία του
ανθρώπου, δεδοµένου ότι όπως προκύπτει και από επιδηµιολογικές µελέτες,
συνδέονται µε ασθένειες του αναπνευστικού συστήµατος. Ειδικότερα, τα
πρώτα φθάνουν µέχρι τα ανώτερα τµήµατα του αναπνευστικού συστήµατος,
ενώ τα δεύτερα διεισδύουν βαθύτερα στους πνεύµονες23, µε αποτέλεσµα, σε
περιοχές µε µεγαλύτερες συγκεντρώσεις από τις κανονικές των σωµατιδίων
αυτών, να έχει παρατηρηθεί αντίστοιχα σηµαντικά αυξηµένα ποσοστά
πνευµονοπαθειών, καρκίνων των πνευµόνων, κλπ. Για το λόγο αυτό, η ύπαρξη
δραστηριοτήτων που συµβάλλουν ή είναι πιθανό να συµβάλλουν ιδιαίτερα
στην αύξηση των συγκεντρώσεων των ως άνω σωµατιδίων απαιτούν
αυξηµένη προσοχή.

Στη λεκάνη Κοζάνης – Πτολεµαΐδας – Φλώρινας, τα σωµατίδια αυτά εκλύονται

στην ατµόσφαιρα από τις ακόλουθες κύριες πηγές :

• Εργασίες εκσκαφών και αποθέσεων αγόνων και τέφρας

• Μεταφορά υλικών

• Αιολική διάβρωση στις µη αποκατεστηµένες περιοχές και τις ανοικτές

εκσκαφές

• Λειτουργία του πετρελαιοκίνητου εξοπλισµού των ορυχείων

Όπως φαίνεται από τα στοιχεία των Ετήσιων Εκθέσεων της ∆ΕΗ Α.Ε., οι µέσες
ετήσιες οριακές τιµές τηρούνται οριακά ή δεν τηρούνται, ενώ και οι υπερβάσεις
των ορίων είναι συχνές και µάλιστα η κατάσταση έχει επιδεινωθεί µεταξύ των

23
Health Impact of PM10 and ozone in 13 Italian cities, Martuzzi M., Mitis F., Lavarone I.,
Serinelli, M. (2006), World Health Organisation, Regional Office Europe

113
ετών 2006 και 2009 που διατέθηκαν οι Εκθέσεις από τη ∆ιεύθυνση
Εκµετάλλευσης ΘΗΣ της ∆ΕΗ Α.Ε. Σηµειώνεται εδώ πως σύµφωνα µε την
οδηγία 1999/30/ΕΕ (ΦΕΚ 125Α/02), η µέση ηµερήσια τιµή συγκεντρώσεων
PM10 δεν πρέπει να ξεπερνάει το όριο των 50 µg/m3 περισσότερες από 35
ηµέρες το χρόνο.

24
Εικόνα 1: Ετήσιος αριθµητικός µέσος όρος PM10 για το 2009

25
Εικόνα 2: Ετήσιος αριθµητικός µέσος όρος PM10 για το 2006

24
Ετήσια Έκθεση Ποιότητας Ατµόσφαιρας, Νοµών Κοζάνης και Φλώρινας, ∆ΕΗ Α.Ε., ∆/νση
Εκµετάλλευσης ΘΗΣ, 2009
25
Ετήσια Έκθεση Ποιότητας Ατµόσφαιρας, Νοµών Κοζάνης και Φλώρινας, ∆ΕΗ Α.Ε., ∆/νση
Εκµετάλλευσης ΘΗΣ, 2006

114
Εικόνα 3: Πλήθος υπερβάσεων ηµερήσιων οριακών τιµών PM10 σε ετήσια
βάση για το 200924

Εικόνα 4: Πλήθος υπερβάσεων ηµερήσιων οριακών τιµών PM10 σε ετήσια

25
βάση για το 2006

Μάλιστα, θα πρέπει επιπλέον να σηµειωθεί πως κατά τους θερινούς µήνες οι

υπερβάσεις είναι σχεδόν καθηµερινό φαινόµενο, όπως προκύπτει από τη
µακροσκοπική παρατήρηση του λεκανοπεδίου, αλλά και από στοιχεία που
προέρχονται από τοπικούς µετρητικούς σταθµούς.

Έτσι, κατά την περίοδο υλοποίησης της παρούσας ανάλυσης σηµειώθηκαν

κάποια «επεισόδια» ρύπανσης, µε τιµές που παρατίθενται στον Πίνακα 1
(energeiakozani http://www.energeiakozani.gr, Ιούνιος 2010, µε στοιχεία από
το διαδικτυακό τόπο του Κέντρου Περιβάλλοντος Πτολεµαΐδας – ΚΕΠΕ):

115
Πίνακας 5.4: Ενδεικτικές ηµερήσιες τιµές PM10 από ΚΕ.ΠΕ. Πτολεµαΐδας

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ

ΠΕΡΙΟΧΗ Σάββατο Κυριακή ∆ευτέρα Τρίτη 15/6/10

12/06/10 13/06/10 14/06/10 έως 1:00 µ.µ.

Α. Νοµός Κοζάνης

Πεντάβρυσος 43 50 58 52

Κοιλάδα 31 48 59 85

Οικισµός ∆ΕΗ -
Προάστιο 121 89 91 111

Πετρανά 36 54 63 86

Κάτω Κώµη 29 41 - 59

Πτολεµαΐδα 60 73 93 96

Ποντοκώµη 65 74 76 102

Κοζάνη 43 66 76 106

Ακρινή 84 75 - 116

Καρυοχώρι 49 78 54 97

Μαυροπηγή 68 72 74 89

Β. Νοµός Φλώρινας

Φλώρινα 51 72 125 119

Βεύη 29 62 78 79

Αµύνταιο 38 63 92 81

Ανάργυροι 110 126 118 136

Σηµ. Σύµφωνα µε την οδηγία 1999/30/ΕΕ (ΦΕΚ 125Α/02) η µέση ηµερήσια τιµή
συγκεντρώσεων PM10 δεν πρέπει να ξεπερνάει το όριο των 50 µg/m3 περισσότερες
από 35 ηµέρες το χρόνο.

Πηγή: ΚΕΠΕ Ν.Α. Κοζάνης, µέσω ENERGEIAKOZANI

(http://www.energeiakozani.gr)

116
Τα δεδοµένα αυτά γίνονται ακόµη χειρότερα αν ληφθεί υπόψη ότι από
1.1.2010, όπως αναφέρει η ίδια η Μ.Π.Ε. επέκτασης των ορυχείων26, το
ανώτατο επιτρεπόµενο όριο των PM10 σε ετήσια βάση ορίζεται στα 20 mg/m3!

Περαιτέρω, µε την προτεινόµενη επέκταση προς τα δυτικά των ορυχείων

Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου Πτολεµαΐδας, οι συγκεντρώσεις των
συγκεκριµένων ρύπων αναµένεται να αυξηθούν στην εξεταζόµενη περιοχή του
Μαυροδενδρίου. Αυτό οφείλεται σε δύο κύριους λόγους: στην εγγύτητα,
καθώς τα ορυχεία θα βρίσκονται σε απόσταση µικρότερη των 2km από τον
οικισµό, καθώς και στο µετεωρολογικό µοντέλο που επικρατεί στην περιοχή.
Πράγµατι, όπως φαίνεται και από διάφορες µελέτες (µεταξύ αυτών Ενέργειες
Α1 και Α6 του Περιφερειακού Πόλου Καινοτοµίας ∆υτικής Μακεδονίας27, κ.ά.),
στη ∆υτική Μακεδονία επικρατούν κατά µέσο όρο κατά τη διάρκεια του έτους
οι Βόρειοι – Βορειοανατολικοί άνεµοι. Κατά συνέπεια, η συνηθέστερη
µεταφορά των αέριων ρύπων θα είναι προς τα νότια - νοτιοδυτικά, όπου
ακριβώς και βρίσκεται το Μαυροδένδρι.

Περαιτέρω, η όλη κατάσταση επιδεινώνεται σηµαντικά κατά τους θερινούς

µήνες, αφενός γιατί η αυξηµένη θερµοκρασία ξηραίνει το έδαφος και ευνοεί τη
δηµιουργία περισσότερης σκόνης και αιώρησης των σωµατιδίων από τη
λειτουργία των ορυχείων και αφετέρου επειδή στο λεκανοπέδιο επικρατούν
αρκετά συχνά συνθήκες πλήρους άπνοιας, που οδηγεί σε συσσώρευση των
ρύπων. Για τους λόγους αυτούς, παρατηρούνται συχνά «επεισόδια» ρύπανσης
στην περιοχή, όπως µετρώνται από τους διάφορους εγκατεστηµένους
σταθµούς της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, του ΤΕΙ ∆υτικής Μακεδονίας
(http://www.airquality.co.uk/standards.php), κλπ, µε αποτέλεσµα την
επιβολή πληθώρας προστίµων εκ µέρους της αρµόδιας Νοµαρχιακής
Αυτοδιοίκησης Κοζάνης ή και Φλώρινας, όπως στα ακόλουθα παραδείγµατα:

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_17/08
/2010_350996

http://www.energeiakozani.gr, κλπ)

Βεβαίως, για να δοθεί και ένα µέτρο σύγκρισης, η κατάσταση δεν είναι
καθόλου καλύτερη ακόµη και σε µεγάλα αστικά συγκροτήµατα, όπως για
παράδειγµα στη Θεσσαλονίκη, όπου σύµφωνα µε µια µελέτη του Οργανισµού
Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης του
28
ΥΠΕΧΩ∆Ε , οι υπερβάσεις για τις µέσες ετήσιες συγκεντρώσεις των PM10 σε
συγκεκριµένους σταθµούς µέτρησης του αστικού και περιαστικού

26
«Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την επέκταση προς τα ∆υτικά των
Λιγνιτωρυχείων Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου Πτολεµαΐδας», Echmes Ltd για λογαριασµό της
∆ΕΗ Α.Ε., Αθήνα 2009
27
http://www.innopolos-wm.eu/
28
∆είκτες Περιβάλλοντος και Αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 2008

117
περιβάλλοντος (Σίνδος, Κορδελιό, Αγ. Σοφίας, Πανόραµα) ήταν συχνές και
πάνω από τα όρια που θέτει η Ε.Ε. Προφανώς, το γεγονός αυτό σε καµία
περίπτωση δεν δικαιολογεί τις προαναφερθείσες υπερβάσεις των ορίων
εκποµπών στη λεκάνη Κοζάνης – Πτολεµαίδας, αλλά αποτυπώνει µια
γενικότερη κατάσταση «µειωµένης ευαισθησίας» απέναντι στα θέµατα αυτά
στη χώρα µας που καλλιεργήθηκε κατά τις προηγούµενες δεκαετίες, που θα
πρέπει όµως πλέον να αντιµετωπιστούν µε σαφώς µεγαλύτερη υπευθυνότητα
και µέριµνα.
Σχήµα 5.2: PM10 σε σταθµούς µέτρησης αέριας ρύπανσης αστικού και
περιαστικού περιβάλλοντος
Θεσσαλονίκης

Πηγή: «∆είκτες Περιβάλλοντος και

Αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη», ΥΠΕΧΩ∆Ε, Θεσσαλονίκη 2008

Τέλος, θα πρέπει να επισηµανθεί και το γεγονός ότι, όπως φάνηκε και από την
έρευνα κατά τη διάρκεια της παρούσας µελέτης, τα σωµατίδια PM2,5 που
αποτελούν έναν ακόµη µεγαλύτερο κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία, δεδοµένου
ότι παραµένουν στην ατµόσφαιρα επί µακρύτερο χρονικό διάστηµα, αλλά και
γιατί εισβάλλουν ακόµη βαθύτερα στους ανθρώπινους πνεύµονες,
παρακολουθούνται και καταγράφονται στη χώρα µας σε ακόµη µικρότερο
βαθµό από ότι τα PM10.

5.4.2. Εκποµπές αέριων ρύπων εκτός PM10 και PM2,5

Όσον αφορά τους λοιπούς αέριους ρύπους εκτός PM10 και PM2,5 που
εµφανίζονται στην περιοχή, προέρχονται κατά ένα µεγάλο ποσοστό από τους
ΑΗΣ που λειτουργούν στην ευρύτερη λεκάνη και – όσον αφορά ειδικά αυτούς
- δεν αναµένεται να επέλθει καµία αύξησή τους από την επέκταση των
ορυχείων. Υπάρχει αντίθετα το ενδεχόµενο να υπάρξει µια σχετική βελτίωση
µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα, εφόσον ισχύει το επιχείρηµα της ∆ΕΗ ότι η
αξιοποίηση των νέων κοιτασµάτων από την δυτική επέκταση των ορυχείων
τεκµηριώνει οικονοµοτεχνικά την κατασκευή νέας σύγχρονης µονάδας 550 –
660 MW µε παραγωγικό χρόνο λειτουργίας 25 χρόνια, µε καλύτερες συνθήκες
λειτουργίας και καύσης του λιγνίτη. Επιπλέον, η κατασκευή αυτής της µονάδας
θα επιτρέψει την απόσυρση παλαιότερων ιδιαίτερα ρυπογόνων µονάδων, µε
αποτέλεσµα τη µείωση των εκπεµπόµενων ρύπων στην ατµόσφαιρα.

118
Από την άλλη, η ίδια η λειτουργία των ορυχείων απαιτεί την κινητοποίηση ενός
συνόλου εξοπλισµού και µηχανηµάτων µε αποτέλεσµα την εκποµπή
καυσαερίων στον περιβάλλοντα χώρο των ορυχείων, κατά µείζονα λόγο από
τις µηχανές των οχηµάτων. Και πάλι, ισχύει και εδώ ότι ειπώθηκε και για τα
σωµατίδια: η σχετικά µικρή απόσταση και το µετεωρολογικό µοντέλο που
επικρατεί ευνοούν τη µεταφορά και αυτών των ρύπων προς τον οικισµό του
Μαυροδενδρίου.

Πάντως, οι συγκεντρώσεις αυτών των εκποµπών είναι ήδη αρκετά χαµηλές,

δεδοµένου ότι διαχέονται σε µια µεγάλη έκταση και επιπλέον, η χρήση
σύγχρονων µηχανηµάτων νέας τεχνολογίας, µε προδιαγραφές εκποµπής
καυσαερίων εντός των θεσµοθετηµένων ορίων, σε συνδυασµό µε τις µικρές
αποστάσεις διακίνησης των υλικών εξόρυξης, λόγω κατάλληλης διάταξης των
έργων, που περιορίζουν στο ελάχιστο δυνατό την κατανάλωση καυσίµων,
οδηγούν σε µειωµένες εκποµπές των σχετικών αέριων ρύπων.

Από τη ΜΠΕ προκύπτουν τα ακόλουθα στοιχεία όσον αφορά τη µέση µηνιαία

κατανάλωση καυσίµων για το σύνολο του µηχανολογικού εξοπλισµού των
εξεταζοµένων εργοταξίων ανέρχεται σε 1.000.000 lt/month πετρελαίου
diesel και 13.600 lt/month βενζίνης, η οποία έχει ως αποτέλεσµα την
έκλυση στην ατµόσφαιρα των ακόλουθων ρύπων:

• Οξείδια του αζώτου (ΝΟx): 23,9 t/month

• Υδρογονάνθρακες (H/C): 6,5 t/month

• Οξείδια του άνθρακα (COx): 15,1 t/month

∆εδοµένου λοιπόν ότι αυτές οι ποσότητες αντιστοιχούν στο σύνολο της

λεκάνης Κοζάνης – Αµυνταίου, προκύπτουν ιδιαίτερα χαµηλές µέσες
συγκεντρώσεις:

• CO: 18,6 gr/kg fuel

• H/C: 8,1 gr/kg fuel

• NOx: 36,1 gr/kg fuel

Όπως αναφέρεται και στη ΜΠΕ, στα µέτωπα εκµετάλλευσης των εξεταζοµένων
ορυχείων Πτολεµαΐδας γίνεται σπάνια χρήση εκρηκτικών, καθώς η απόληψή
του λιγνίτη και των λιγνιτικών ενδιαµέσων µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε τη
χρήση µηχανικών µέσων κατά συνέπεια δεν υπάρχουν σχετικές αέριες
εκποµπές.

5.5 Ρύπανση εδάφους

Εκτός από την ίδια την εξόρυξη που αλλοιώνει το φυσικό τοπίο και τη
µορφολογία του εδάφους, η γειτνίαση µε ορυχεία εκθέτει το έδαφος σε

119
διάφορους κινδύνους ρύπανσης που συνδέονται κατά κύριο λόγο µε υγρά και
µε στερεά στοιχεία. Στη συνέχεια ακολουθεί µια παρουσίαση των κινδύνων
που συνδέονται µε πηγές στερεών αποβλήτων.

Τα στερεά απόβλητα που προκύπτουν από την επέκταση των ορυχείων και
απασχολούν τον οικισµό αφορούν κατά κύριο λόγο στην τέφρα και στα στείρα
άγονα που εναποτίθενται στους χώρους απόθεσης των ορυχείων, σε ιλύες
κυρίως στερεοποιηµένης µορφής, σε αστικά απορρίµµατα των εγκαταστάσεων
καθώς και σε ορισµένα επικίνδυνα ή/και τοξικά απόβλητα των ορυχείων.
Τέλος, οι εργασίες εξόρυξης διαταράσσουν τη φυσική συνέχεια του εδάφους,
µε αποτέλεσµα την εµφάνιση ρωγµών στα αδιατάρακτα εδάφη που γειτνιάζουν
µε τους χώρους εξόρυξης, καθώς και φαινόµενα κατολισθήσεων στους χώρους
των αποθέσεων.

5.5.1. Τέφρα και στείρα άγονα

Η διαδικασία εξόρυξης του λιγνίτη εµπεριέχει την ταυτόχρονη εξόρυξη και

αγόνων υλικών (υπερκείµενα και ενδιάµεσα στρώµατα, όπως προκύπτουν από
τις συνθήκες δηµιουργίας των λιγνιτικών κοιτασµάτων). Ειδικότερα, τα
υπερκείµενα των λιγνιτοφόρων στρωµάτων αποτελούνται από κλαστικά
ιζήµατα και αργιλο-µαργαϊκές αποθέσεις, ενώ µεταξύ των λιγνιτοφόρων
στρωµάτων παρεµβάλλονται ενδιάµεσες ενστρώσεις αργίλου, µαργών και
λιµναίας κρητίδος, ενώ µεταξύ της ανώτερης και της κατώτερης λιγνιτοφόρας
στοιβάδας παρεµβάλλεται ενδιάµεση στοιβάδα στείρων ιζηµάτων, όπου
επικρατούν µάργες µε φακοειδείς ενστρώσεις λιµναίας κρητίδος.

Τα υλικά αυτά µεταφέρονται στις κοιλότητες εξοφληµένων ορυχείων και σε

κοιλότητες που δηµιουργούνται σταδιακά κατά την εξόρυξη του λιγνίτη
(εσωτερικές αποθέσεις) για την αποκατάσταση των κοιλοτήτων αυτών.
Σύµφωνα µε το σχεδιασµό των Ορυχείων, µετά την αρχική διάνοιξη, όπου
ενίοτε µεταφέρεται ένας αρχικός όγκος από άγονα στρώµατα σε εξωτερικές
του ορυχείου αποθέσεις, το µεγαλύτερο ποσοστό των αγόνων επαναφέρεται
στη συνέχεια στις κοιλότητες εκσκαφής, οι οποίες γεµίζουν σταδιακά µε την
πάροδο του χρόνου µε τα προϊόντα της εκσκαφής. Τα παραπάνω φαίνονται
στον πίνακα που ακολουθεί, όπου παρουσιάζονται τα στοιχεία της ∆ΕΗ σχετικά
µε την πρόβλεψη διακίνησης αγόνων από τα Ορυχεία Μαυροπηγής, Ν∆ Πεδίου
και Οικισµού Κοµάνου τη χρονική περίοδο 2009-2050.

Πίνακας 5.5: Προβλέψεις 26 παραγωγής και διακίνησης αγόνων εξεταζόµενων

Ορυχείων την χρονική περίοδο 2009-2050, σε εκατ. m3

120
 Εσωτερικές Εξωτερικές Σύνολο αγόνων
αποθέσεις (εκ. αποθέσεις (εκ. (εκ. m3)
m3) m3)

Ορυχείο Ν∆ 1816,7 - 1816,7

Πεδίου

Ορυχείο 671 52 723

Μαυροπηγής

Ορυχείο Οικισµού 57,4 - 57,4

Κοµάνου

ΣΥΝΟΛΟ 2.545,1 52 2.597,1

Πηγή: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την επέκταση προς τα ∆υτικά των
Λιγνιτωρυχείων Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου Πτολεµαΐδας, Echmes Ltd για λογαριασµό της
∆ΕΗ Α.Ε., Αθήνα 2009

Μετά το 2025, τα 52 εκ. m3 αγόνων θα επαναδιακινηθούν από το Προάστιο και

θα µεταφερθούν στην εσωτερική απόθεση του Ορυχείου.

Στους χώρους των κοιλοτήτων όπου αποτίθενται τα άγονα αποτίθεται

ταυτόχρονα και ιπτάµενη τέφρα, η οποία, στο σύνολο των αγόνων εκτιµάται
στο 1,5-2,0% κατά βάρος. Τονίζεται δε ότι η ως άνω συναπόθεση θα
πραγµατοποιείται σε βαθµίδες υψοµέτρου πάνω από τις προβλεπόµενες
στάθµες των τελικών λιµνών των δυο ορυχείων.

Εντούτοις, όπως αναφέρουν οι Οικολόγοι Πράσινοι σε σχετικό τους άρθρο29, οι

Επιθεωρητές Περιβάλλοντες σε σχετικό πόρισµα το 2009 είχαν επισηµάνει ότι η
∆ΕΗ δεν έχει άδεια διάθεσης της τέφρας εντός του ορυχείου, όπως απαιτεί η
ΚΥΑ 50910/03. Υπάρχει µια σχετική διχογνωµία για το κατά πόσον η τέφρα
µπορεί να χαρακτηριστεί αδρανές απόβλητο ή τοξικό (ή µη αδρανές)
απόβλητο, καθόσον, εφόσον η κρατούσα άποψη ότι πρόκειται για αδρανές
υλικό δεν επιβεβαιωθεί µε περαιτέρω έρευνες, αυτό θα µπορούσε να σηµάνει
ότι τόσο οι εσωτερικές αποθέσεις καθαρής τέφρας όσο και οι εξωτερικές
αποθέσεις µίγµατος στείρων –τέφρας µπορούν (δυνητικά) µέσω των βρόχινων
απορροών να δηµιουργήσουν στραγγίσµατα επικίνδυνα για τον περιβάλλοντα
χώρο και ειδικότερα για τα υπόγεια νερά και, κατ’ επέκταση για τον υδροφόρο
ορίζοντα, το έδαφος, τις καλλιέργειες, κλπ.

29
«∆έκα ενστάσεις στη ΜΠΕ επέκτασης ορυχείων ∆ΕΗ στο ΛΚ∆Μ»
http://www.energeiakozani.gr

121
Το συγκεκριµένο ζήτηµα, λόγω της εν δυνάµει σοβαρότητας που ενέχει για τη
δηµόσια υγεία, θα πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο και εις βάθος χρόνου,
δεδοµένου ότι η έκπλυση συστατικών της τέφρας θα συνεχίσει να λαµβάνει
χώρα ακόµη και µετά το τέλος της λειτουργίας των ορυχείων.

5.5.2. Άλλα στερεά απόβλητα – ιλύες – αστικά απορρίµµατα

Τα λοιπά στερεά απορρίµµατα που παράγονται κατά τη λειτουργία των

ορυχείων και ενδέχεται να επηρεάσουν τον οικισµό Μαυροδενδρίου
περιλαµβάνουν:

• Ιλύες από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων (Ε.Ε.Λ.).

• Βιοµηχανικά απόβλητα που χρήζουν ειδικής διαχείρισης.

• Αστικά απορρίµµατα.

Ιλύες

Περιορισµένες ποσότητες ιλύος παράγονται από τις Εγκαταστάσεις

Επεξεργασίας Λυµάτων – Ε.Ε.Λ. (βιολογικοί καθαρισµοί) των κτιριακών
εγκαταστάσεων των ορυχείων. Οι ιλύες αυτές, όπως αναφέρει η ΜΠΕ,
σύµφωνα µε τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ) (Απόφαση
2000/532/ΕΚ), ταξινοµούνται ως µη επικίνδυνα απόβλητα.

Η επεξεργασία της ιλύος που παράγεται στις Ε.Ε.Λ. γίνεται κατά τέτοιο τρόπο
ώστε η επεξεργασµένη ιλύς να είναι πλήρως σταθεροποιηµένη, όπως
προκύπτει από τις σχετικές χηµικές αναλύσεις, προκειµένου να διατίθεται σε
κατάλληλους χώρους υποδοχής.

Βιοµηχανικά απόβλητα που χρήζουν ειδικής διαχείρισης

Κατά τη λειτουργία των λιγνιτωρυχείων, παράγονται διάφοροι τύποι στερεών

αποβλήτων που απαιτούν ειδική µεταχείριση26, όπως συσκευασίες λιπαντικών,
συσκευές µε λιπαντικά που περιέχουν PCBs, πυκνωτές, φθαρµένα ελαστικά,
σιδηρούχα και µη σιδηρούχα µηχανήµατα ή εξαρτήµατα που τίθενται εκτός
λειτουργίας, ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές, οχήµατα µετά το τέλος του
κύκλου ζωής τους, απόβλητα που περιέχουν αµίαντο, ανακυκλώσιµα
επικίνδυνα υλικά, κλπ

Για τα περισσότερα από τα απόβλητα αυτά, προβλέπονται µε βάση σχετικά

Προεδρικά ∆ιατάγµατα, Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, κλπ ειδικές διαδικασίες
διαχείρισης και αποθήκευσης ή/και ανακύκλωσης κατά περίπτωση, οι οποίες
διασφαλίζουν την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση για το περιβάλλον, αν

122
εφαρµοστούν επακριβώς, κάτι που θα πρέπει να ελέγχεται τακτικά και
συστηµατικά από την τοπική κοινωνία.

Αστικά απορρίµµατα

Η διαχείριση και τελική διάθεση των απορριµµάτων αστικής σύστασης που

παράγονται στις κτιριακές εγκαταστάσεις των ορυχείων (γραφεία, αποδυτήρια,
κυλικεία κ.λπ.) γίνεται σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στη σχετική Νοµοθεσία
και ειδικότερα στην ΚΥΑ 114218/1997 που αφορά στην κατάρτιση πλαισίου
προδιαγραφών και γενικών προγραµµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων.

Για το σκοπό αυτό, τα απορρίµµατα τοποθετούνται σε πλαστικούς, κυλιόµενους

κάδους που εκκενώνονται από ειδικό απορριµµατοφόρο όχηµα που διαθέτει ο
Τοµέας Προστασίας Περιβάλλοντος & Αποκατάστασης Εδαφών (ΤΠΠ&ΑΕ) του
Λ.Κ.∆.Μ σε ηµερήσια βάση και οδηγούνται τελικά στον Χώρο Υγειονοµικής
Ταφής Απορριµµάτων (ΧΥΤΑ) των ∆ήµων της ∆υτικής Μακεδονίας, υπό την
εποπεία της ∆ΙΑ∆ΥΜΑ, ο οποίος βρίσκεται στην εσωτερική απόθεση του
εξοφληµένου Ορυχείου Καρδιάς.

Σε ό,τι αφορά στην εφαρµογή προγραµµάτων ανακύκλωσης αστικών

απορριµµάτων, τα Ορυχεία Πτολεµαΐδας συµµετέχουν σε πρόγραµµα
ανακύκλωσης χαρτιού που λειτουργούν οι ∆ήµοι Πτολεµαΐδας, Ελλησπόντου
και Υψηλάντη, στο οποίο συµµετέχουν και τα υπόλοιπα ορυχεία του Λ.Κ.∆.Μ.

5.5.3 Ρωγµές, κατολισθήσεις

Τέλος, δε θα πρέπει να παραγνωριστεί και ο κίνδυνος εµφάνισης αστοχιών στις

αποθέσεις, ιδιαίτερα µε τη µορφή κατολισθήσεων µεγάλης έκτασης, όπως έχει
συµβεί και στο παρελθόν (π.χ. 2004). Όµως, η φυσική γειτνίαση µε τους
χώρους µελλοντικής απόθεσης εγκυµονεί κινδύνους για τους κατοίκους των
οικισµών της περιοχής και για τις δραστηριότητές τους. Το ζήτηµα αυτό θα
πρέπει να εξεταστεί διεξοδικότερα και να παρακολουθείται στενά κατά τη
διάρκεια ζωής του ορυχείου αλλά και µετά το τέλος των εργασιών, καθώς τα
διαταραγµένα πετρώµατα που αποτίθενται χαλαρά µπορεί να αναζητήσουν
µεγαλύτερη ευστάθεια σε άλλη θέση από την αρχική τους απόθεση, µε
απρόβλεπτες συνέπειες για τον οικισµό, ή για ορισµένα κτίσµατά του που
γειτνιάζουν περισσότερο µε την περιοχή εξόρυξης.

5.6 Θόρυβος

Η Ευρωπαϊκή νοµοθεσία (Οδηγία 2002/49/EK) ορίζει τους δείκτες και τις

µεθόδους αξιολόγησης του περιβαλλοντικού θορύβου, καθώς επίσης και την
υποχρεωτική ετοιµασία και εφαρµογή σχεδίων δράσης για τη διαχείριση των

123
 προβληµάτων θορύβου και των επιπτώσεών του, ενώ παραπέµπει για τον
καθορισµό και την εξειδίκευση των ορίων στο κάθε κράτος-µέλος.

Τα ισχύοντα σήµερα στην Ελλάδα ανώτατα επιτρεπτά όρια περιβαλλοντικού

θορύβου καθορίζονται από το Π.∆. 1180/81 ανάλογα µε το χαρακτηρισµό της
υπό εξέταση περιοχής, σύµφωνα µε τον ακόλουθο Πίνακα.

26
Πίνακας 5.6: Ανώτατα θεσµοθετηµένα όρια περιβαλλοντικού θορύβου

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΩΤΑΤΟ ΟΡΙΟ ΘΟΡΥΒΟΥ dB(A)*

Νοµοθετηµένες βιοµηχανικές περιοχές 70

Περιοχές που επικρατεί η βιοµηχανική 65

χρήση

Περιοχές µε βιοµηχανική και αστική 55

χρήση

Περιοχές αστικές 50

*: κλίµακα Α [dB(A)] που δίνει έµφαση στις συχνότητες γύρω στα 2000 Hz.

Επίσης, έχουν θεσπιστεί οριακές τιµές στάθµης θορύβου

χωµατουργικού/µηχανολογικού εξοπλισµού (εκσκαφείς, φορτωτές,
προωθητές, λοιπά µηχανήµατα) σύµφωνα µε την Κ.Υ.Α. 37393/2028/2003
(ΦΕΚ 1418/Β`/1.10.2003), όπως αυτή τροποποιήθηκε από την Κ.Υ.Α.
9272/471/2007 (ΦΕΚ 286/Β`/2.3.2007).

Ειδικότερα για την περιοχή των λιγνιτωρυχείων της ∆ΕΗ, το Λιγνιτικό Κέντρο
∆υτικής Μακεδονίας πραγµατοποιεί, όπως έχει υποχρέωση, µετρήσεις των
επιπέδων θορύβου στα όρια των οικισµών που βρίσκονται κοντά στα ορυχεία 2
φορές τον χρόνο.

Πιο συγκεκριµένα, οι µετρήσεις πραγµατοποιούνται στους ακόλουθους

οικισµούς:

• Μαυροπηγή (βορειοανατολικό όριο οικισµού)

• Ποντοκώµη (βορειοανατολικό όριο οικισµού)

• Άγιος Χριστόφορος (όριο οικισµού προς την πλευρά των αποθέσεων του
Ορυχείου Βόρειου Τοµέα)

• Καρυοχώρι (νοτιοδυτικό όριο οικισµού)

• Σπηλιά (δυτικό όριο οικισµού προς την πλευρά του Ορυχείου Κοµάνου)

• Πτελεώνας (δυτικό όριο οικισµού προς την πλευρά του Ορυχείου Κοµάνου)

124
• Ακρινή (δυτικό όριο του οικισµού προς την πλευρά των ταινιοδρόµων
µεταφοράς λιγνίτη και τέφρας προς/από τον ΑΗΣ Αγ. ∆ηµητρίου)

Σύµφωνα µε τη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την επέκταση προς

τα ∆υτικά των Λιγνιτωρυχείων Μαυροπηγής και Ν∆ Πεδίου Πτολεµαΐδας», από
τις µετρήσεις αυτές για τα έτη 2006 και 2007 τα επίπεδα θορύβου δεν
ξεπερνούν το σχετικό όριο των 55 dΒ(Α) σε κανέναν από τους οικισµούς, σε
ορισµένες περιπτώσεις (Αγ. Χριστόφορος, Σπηλιά), ο θόρυβος δεν υπερβαίνει
τα 45 dΒ(Α), ενώ αρκετές µετρήσεις βρίσκονται κάτω από τα 35 dΒ(Α).

Το γεγονός ότι η στάθµη θορύβου στην Ακρινή, που βρίσκεται σε µικρότερη

απόσταση από τους ταινιόδροµους και την ενε γένει λειτουργία των ορυχείων,
δεν ξεπερνά τα 50 dΒ(Α), οδηγεί στο συµπέρασµα ότι κατά πάσα πιθανότητα η
στάθµη του θορύβου στο Μαυροδένδρι από την εξεταζόµενη επέκταση των
ορυχείων θα είναι ακόµη χαµηλότερη λόγω της µεγαλύτερης απόστασης.
Εντούτοις, αυτό πρέπει να διαπιστωθεί και στην πράξη και µάλιστα από
µετρήσεις από µια ανεξάρτητη αρχή, πέραν των µετρήσεων που διενεργεί η
ίδια η ∆ΕΗ.

Επίσης, το γεγονός ότι ο θόρυβος στους οικισµούς Αγίου Χριστόφορου και

Καρυοχωρίου είναι σχετικά περιορισµένος (<45 dΒ(Α)), κάτι που οφείλεται
σύµφωνα µε τη ΜΠΕ στην απόσταση από τους ενεργούς τοµείς των ορυχείων
αλλά και στο τοπογραφικό ανάγλυφο που δηµιουργήθηκε µετά τη δηµιουργία
του ηχοφράγµατος του Καρυοχωρίου και της απόθεσης του Ορυχείου Β.
Τοµέα, προδιαγράφει ενδεχοµένως και µια εφικτή λύση για την αντιµετώπιση
της ηχητικής όχλησης από η λειτουργία του συγκεκριµένου ορυχείου.

5.8 Συµπεράσµατα και προτάσεις αντιµετώπισης απειλών

Συµπερασµατικά, µε γνώµονα την περιβαλλοντική βιωσιµότητα, που για

λόγους πρακτικούς µόνο εξετάζεται χωριστά από την κοινωνική και την
οικονοµική, µπορεί να ειπωθεί ότι η ευκαιρία που δίνει ο τοπικός φυσικός
πόρος (κοιτάσµατα λιγνίτη) στην περιοχή γενικά και τον οικισµό του
Μαυροδενδρίου ειδικά, συνοδεύεται ταυτόχρονα από πολλές απειλές στην
βιωσιµότητα του.

Εντοπίζονται τα σηµαντικότερα προβλήµατα:

Το µικροκλίµα δεν έχει µελετηθεί στην παρούσα κατάσταση των ορυχείων.

Ενδέχεται όµως να τροποποιηθεί από την περαιτέρω αντικατάσταση γεωργικής
γης µε το στείρο, χωρίς βλάστηση, διαταραγµένο τοπίο του ορυχείου.

Το τοπίο γύρω από τον οικισµό είναι ήδη τροποποιηµένο από την παρουσία
των όγκων των ΑΗΣ και των επιφανειών των ορυχείων. Η επέκταση των
ορυχείων και η δηµιουργία νέας µονάδας θα επιδεινώσει την κατάσταση.

125
Η βιοποικιλότητα δεν φαίνεται να απειλείται καθώς προστατευόµενα είδη
βρίσκονται µακριά από τη δραστηριότητα του ορυχείου και των ΑΗΣ. Κοινά
είδη χλωρίδας και πανίδας των γεωργικών εκτάσεων και του ρέµατος Σουλού,
θα απειληθούν µε την επέκταση του ορυχείου. Στα φυσικά οικοσυστήµατα,
όµως, µικρές, φαινοµενικά ασήµαντες αλλαγές µπορεί να έχουν απρόβλεπτες,
σηµαντικές διαταραχές, και θα πρέπει να καταγράφονται και να αξιολογούνται.

Η ποιότητα του αέρα είναι ιδιαίτερα υποβαθµισµένη από την λειτουργία των
ΑΗΣ και των ορυχείων. Οι επιπτώσεις στη υγεία των κατοίκων της περιοχής
έχουν ήδη καταγραφεί. Οι υπερβάσεις των εκποµπών των PM10 είναι το
σηµαντικότερο πρόβληµα.

Τα επιφανειακά και κυρίως τα υπόγεια νερά της περιοχής του οικισµού

δέχονται έντονες πιέσεις από την δραστηριότητα της ∆ΕΗ µε αποτέλεσµα να
απειλείται άµεσα η βιωσιµότητα της ύδρευσης και άρδευσης στον οικισµό. Η
επέκταση του ορυχείου εκτιµάται ότι θα επιδεινώσει την κατάσταση
υποβαθµίζοντας περισσότερο την στάθµη του υπόγειου υδροφορέα.

Το έδαφος υφίσταται ποιοτική υποβάθµιση από την απόθεση των στείρων του
ορυχείου όµως απειλείται και από την δηµιουργία ρωγµών και καθιζήσεων,
τόσο από την απόθεση των στείρων του ορυχείου όσο και από την
υπεράντληση του υπόγειου υδροφορέα.

5.9 Μέτρα για περιορισµό των αέριων ρύπων

Έλεγχος των εκποµπών σκόνης στα λιγνιτωρυχεία

Για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στις περιοχές των λιγνιτωρυχείων και
ειδικότερα κατά τις εργασίες εκσκαφής και µεταφοράς των υλικών, θα πρέπει
να λαµβάνονται συστηµατικά µέτρα, όπως:

• Ασφαλτόστρωση των κύριων δρόµων µεταφοράς που παρουσιάζουν

αυξηµένη κυκλοφορία.

• ∆ιαβροχή των χωµάτινων δρόµων µε µόνιµα δίκτυα ή βυτιοφόρα

οχήµατα.

• Τοποθέτηση κατάλληλων καλυµµάτων σε όλα τα χωµατουργικά

αυτοκίνητα που µεταφέρουν υλικά και στους ταινιόδροµους.

• Μείωση της ταχύτητας των χωµατουργικών αυτοκινήτων και

κυκλοφορία τους σε δρόµους που απέχουν τουλάχιστον 200 µέτρα από
θεσµοθετηµένους οικισµούς.

• Συντήρηση και έλεγχος ως προς τις εκποµπές αερίων και σκόνης όλων
των µηχανηµάτων και του εξοπλισµού.

126
Έχει πολλές φορές καταγγελθεί η µη τήρηση των περιβαλλοντικών όρων
λειτιουργίας των ΑΗΣ και των ορυχείων από την ∆ΕΗ γεγονός που, εκτός από
την επιβάρυνση στο φυσικό περιβάλλον, δηµιουργεί ανησυχία από την πλευρά
των κατοίκων και δυσπιστία προς την ∆ΕΗ. Επανειλληµένα επιβάλλονται
πρόστιµα για την µη τήρηση των όρων που αφορούν την κάλυψη των
οχηµάτων και των ταινιόδροµων που µεταφέρουν την τέφρα, την υπέρβαση
των επιτρεπόµενων ορίων για τα αιωρούµενα σωµατίδια, την παρακολούθηση
της αέριας ρύπανσης, τις θέσεις απόθεσης των στείρων υλικών, κλπ.

Γενικότερες κατευθύνσεις για την βελτίωση της υφιστάµενης κατάστασης:

• ∆ηµιουργία αξιόπιστου ελεγκτικού µηχανισµού σχετικά µε την τήρηση

περιβαλλοντικών όρων από την ∆ΕΗ.

• ∆ιερεύνηση εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης των υδατικών πόρων µε

έµφαση στη προστασία του υπόγειου υδροφορέα. Αυτό βέβαια αφορά
την πίεση που ασκεί η γεωργία και οι ανάγκες ύδρευσης του οικισµού,
καθώς η πίεση που ασκεί το ορυχείο µε την αναγκαία αποστράγγιση του
υπερκείµενου υδροφορέα δε µπορεί να διαφοροποιηθεί.

• ∆ιερεύνηση των επιπέδων θορύβου στο Μαυροδένδρι.

• ∆ηµιουργία πλαισίου µέτρησης της βιωσιµότητας (δεικτών

βιωσιµότητας) για το Μαυροδένδρι µέσα από διαδικασία συµµετοχής
όλων των εµπλεκόµενων φορέων και των κατοίκων του οικισµού. Οι
δείκτες αυτοί µπορούν να αποτελέσουν βάση για την επεξεργασία
πολιτικών µε στόχο την βιωσιµότητα.

• Τροποποίηση της πάγιας πρακτικής της ∆ΕΗ να µετεγκαθιστά µόνο τους

οικισµούς στο υπέδαφος των οποίων υπάρχουν κοιτάσµατα λιγνίτη. Θα
πρέπει να δίνεται η δυνατότητα µετεγκατάστασης και στη περίπτωση
που η δραστηριότητα της ∆ΕΗ επηρεάζει την βιωσιµότητα των οικισµών,
που γειτνιάζουν µε ΑΗΣ ή τα ορυχεία.

Η επέκταση του ορυχείου της Ποντοκώµης, όπως δηλώνει η ∆ΕΗ στην ΜΠΕ,
«συµβάλει καθοριστικά στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού της
χώρας». Είναι σηµαντικό να τονιστεί, όµως, η αναγκαιότητα µετακίνησης της
χώρας από το ενεργειακό µοντέλο που βασίζεται κατά σχεδόν 70% στον
λιγνίτη ένα τοπικά διαθέσιµο πόρο που αυξάνει την ενεργειακή αυτονοµία της,
έχει όµως δυσµενείς επιπτώσεις σε επίπεδο τοπικό, περιφερειακό και
πλανητικό. Η µετακίνηση σε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας θα εξασφαλίσει,
πέρα από την µείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλα τα επίπεδα –
τοπικό, περιφερειακό, πλανητικό – την αποκέντρωση των επιπτώσεων. Το
Μαυροδένδρι και άλλοι οικισµοί της περιοχής υφίστανται το σύνολο σχεδόν
των επιπτώσεων της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα.

127
Κεφάλαιο 6: Οικιστική οργάνωση του οικισµού
Μαυροδενδρίου

6.1 Μεταβολή του Οικισµού 1980-2010

Το Μαυροδένδρι είναι πεδινός οικισµός, που βρίσκεται περίπου 13 χλµ βόρεια

της Κοζάνης και 17 χλµ νότια της Πτολεµαΐδας, στις νοτιοανατολικές υπώρειες
του Άσκιου όρους και σε µέσο υψόµετρο 720µ., και όπως αναφέρθηκε,
αποτελεί την έδρα του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη. Είναι οικισµός µετά το
1923, µε πληθυσµό κάτω των 2000 κατοίκων και έχει θεσµοθετηµένο
πολεοδοµικό σχέδιο (διανοµές). Το 1997, µε το Ν.2539/97, έγινε η σύσταση
του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, µε την κατάργηση της ως τότε Κοινότητας
Μαυροδενδρίου και τον ορισµό του οικισµού ως έδρα του Καποδιστριακού
∆ήµου.

6.1.1. Πληθυσµιακές µεταβολές

Το Μαυροδένδρι αποτελεί δυναµικό κέντρο του δήµου, που συγκεντρώνει τις

διοικητικές υπηρεσίες εξυπηρετώντας τις ανάγκες διοίκησης στο σύνολο των
οικισµών του δήµου. Γνωστό από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ως Κάραγατς
(Μαύρο ∆ένδρο), εποικήθηκε µε την ανταλλαγή των πληθυσµών το 1923 από
πολλές προσφυγικές οικογένειες.

Σύµφωνα µε τα αναφερθέντα στο κεφάλαιο 4, ο πληθυσµός του ∆ήµου βάσει

της απογραφής του 2001 ανέρχεται σε 3.018 κατοίκους. Το Μαυροδένδρι είναι
ο δεύτερος οικισµός του ∆ήµου κατά σειρά κατάταξης, σύµφωνα µε το µέγεθος
του πληθυσµού, και έχει οριοθετηθεί βάσει της διανοµής του Υπουργείου
Γεωργίας. Επίσης ο οικισµός αύξησε τον πληθυσµό του κατά τη δεκαετία 1981-
1991 κατά 2,4% και κατά τη δεκαετία 1991-2001 κατά 7,8%. Ο πραγµατικός
πληθυσµός του Μαυροδενδρίου έτους ανερχόταν στους 1.253 κατοίκους για το
2001.

Σήµερα (2010), σύµφωνα µε επιτόπιες έρευνες στα αρχεία του ∆ήµου,

προκύπτει ότι ο πραγµατικός επί τόπου πληθυσµός που διαµένει όλο τον χρόνο
στον οικισµό ανέρχεται σε 800-900 άτοµα.

Αν και το Μαυροδένδρι είναι η διοικητική έδρα του ∆ήµου και διαθέτει

λειτουργίες που σχετίζονται µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση, στη διάρθρωση του
οικιστικού δικτύου του ∆ήµου ξεχωρίζει ο ρόλος της Ποντοκώµης ως κέντρου
παροχής πολλών κοινωνικών εξυπηρετήσεων στους οικισµούς του ∆ήµου
(εκπαίδευση, εµπορικό κέντρο, αναψυχή, κλπ.).

Η Ποντοκώµη, της οποίας προγραµµατίζεται η µετεγκατάσταση, είναι ο

µεγαλύτερος οικισµός του ∆ήµου κατά σειρά κατάταξης, σύµφωνα µε το

128
πληθυσµιακό µέγεθος και ταυτόχρονα ο δυναµικότερος οικισµός, παρόλο που
δεν αποτελεί την έδρα του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη.

Πρέπει να σηµειωθεί
ειωθεί ότι ο µόνιµος
πληθυσµός των οικισµών αυξάνεται
σηµαντικά τα Σαββατοκύριακα, τις
εορτές και τις αργίες καθώς και την
καλοκαιρινή περίοδο. Στις περιόδους
αυτές σηµαντικός αριθµός ατόµων µε
καταγωγή από τους οικισµούς
επιστρέφουν σ’ αυτούς κυρίως από τις
τ
γειτονικές πόλεις της Πτολεµαΐδας και
της Κοζάνης.
Εικόνα 1. Προσεγγίζοντας το
Μαυροδένδρι
ρι από Βορειοανατολικά
(πηγή: ιδία επεξεργασία)

6.1.2.Οικιστικές µεταβολές

Την 13η Μαΐου 1995 σηµειώθηκε ο σεισµός Γρεβενών – Κοζάνης, έντασης

έντασ
6,6R, ενώ ακολούθησαν κατά τις ηµεροµηνίες 13-19/5/1995
13 19/5/1995 πολλαπλοί
µετασεισµοί. Το γεγονός αυτό κατέστησε µεγάλο όγκο του κτιριακού
αποθέµατος του οικισµού του Μαυροδεντρίου ακατάλληλο προς χρήση. Έτσι,
µετά τους σεισµούς του 1995, δόθηκε η δυνατότητα σε ορισµένες κατηγορίες
πληγέντων να επιλέξουν µεταξύ της δωρεάν παροχής µικρής έτοιµης
τυποποιηµένης κατοικίας στο οικόπεδο τους και της καθιερωµένης οικονοµικής
υποστήριξης για την ανακατασκευή της σεισµόπληκτης κατοικίας. Στο
Μαυροδένδρι, την εποχή εκείνη,
εκείνη, κατασκευάστηκαν 50 νέες συµβατικές και
προκατασκευασµένες κατοικίες, που παραχωρήθηκαν στους πληγέντες του
σεισµού (Μουστεράκη κ.α., 2008). Το σηµερινό αποτέλεσµα είναι η σχετική
νεότητα και καλή κατάσταση του οικιστικού αποθέµατος σε όλη την έκταση
του οικισµού του Μαυροδενδρίου.

6.2 Πολεοδοµική Οργάνωση και Πολεοδοµικό Σχέδιο

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου, ως οικισµός µε πληθυσµό κάτω των 2.000

κατοίκων, οριοθετήθηκε µε το «Πρόγραµµα Ανοικτών Πόλεων» της περιόδου
1985-1987
1987 µε την υπ’ αριθµ. 463/09.12.1986 (ΦΕΚ 188∆’/11.03.1987),
Απόφαση Νοµάρχη. Η επιφάνεια που οριοθετήθηκε ανέρχεται σε 1.052
στρέµµατα:

129
Πίνακας 6.1. Επιφάνεια Οικισµού Μαυροδενδρίου

(Πηγή: ΑΝΚΟ, 2007)

Συνολική Έκταση Οικισµού µε Συνολική Έκταση Συνοικισµού

Οικισµός βάση την Οριοθέτηση (σε µε βάση τη ∆ιανοµή του Υπ.
στρ.) Γεωργίας (σε στρ.)

Μαυροδένδρι 1.052 548,3

Για το υπό σύνταξη ΣΧΟΟΑΠ του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη αποτελεί µια
Πολεοδοµική Ενότητα (ενιαία λειτουργική ενότητα επιπέδου γειτονιάς), το όριο
της οποίας συµπίπτει µε το ως άνω όριο του οικισµού.

Γραµµές Υψηλής Τάσης εκατερωθεν του οικισµού οριοθετούν την δυνατότητα

εξάπλωσης του ανατολικά και δυτικά.

Μικροί δασωµένοι λόφοι υπάρχουν εκτός οικισµού προς βορειοδυτικά και

νοτιοανατολικά.

Ο οικισµός παρουσιάζει ακανόνιστη ρυµοτοµία, όπως αυτή προέκυψε από

διαδοχικές διανοµές πέριξ ενός καµπύλου κεντρικού άξονα, από τον οποίο
πραγµατοποιείται και η πρόσβαση στον οικισµό. Έχει επίµηκες σχήµα µε
ακανόνιστο όριο σχεδίου πόλης και χωρίς περιφερειακό δρόµο, ενώ και σε
κάποιες περιπτώσεις εµφανίζονται οικόπεδα χωρίς πρόσβαση σε οδό. Σε κάθε
περίπτωση ο οικισµός παρουσιάζεται λόγω και του µεγεθους των οικοπέδων
και της χαµηλής δόµησης αραιοδοµηµένος και ευρύχωρος.

Κυκλοφοριακά ο οικισµός εξυπηρετείται από έναν κεντρικό οδικό άξονα, ο

οποίος διασχίζει τον οικισµό από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Ο άξονας
αυτός είναι τµήµα της παλαιάς οδού προς Πτολεµαιδα, πέριξ της οποίας
αναπτύχθηκε ο οικισµός. Σήµερα, ο άξονας αυτός -συνεχίζοντας εκτός του
οικισµού- συνδέεται µε διασταύρωση-κόµβο του κλάδου προς Πτολεµαίδα του
κάθετου άξονα της Εγνατίας οδού προς Καστοριά. Οι υπόλοιποι οδικοί άξονες
του οικισµού είναι δευτερεύουσας σηµασίας και µικρότερου πλάτους, που
διοχετεύουν την κυκλοφορία στον κύριο άξονα.

Το κέντρο του οικισµού δεν έχει µία συνεκτική µορφή, αλλά κατά µήκος του
κεντρικού οδικού άξονα αναπτύσσεται γραµµικά σχεδόν το σύνολο των
κεντρικών λειτουργιών. Μόνο το µεγάλο πλάτος του κεντρικού οδικού δρόµου
δηλώνει στον επισκέπτη ότι διέρχεται από το κεντρικό τµήµα του οικισµού.

Πρέπει να παρατηρηθεί πως το εµπορικό κέντρο του ∆ήµου δεν ταυτίζεται µε

το διοικητικό. Εµπορικό κέντρο που καλύπτει τις καθηµερινές ανάγκες των
κατοίκων είναι η Ποντοκώµη, ενώ η έδρα του ∆ήµου (διοικητικό κέντρο) είναι
το Μαυροδένδρι.

Σε πολεοδοµικό επίπεδο έχουν γίνει στο παρελθόν προσπάθειες για τη

δηµιουργία ελεύθερων και κοινόχρηστων χώρων στους οικισµούς του ∆ήµου,

130
οι οποίες στο Μαυροχώρι είχαν ικανοποιητικά αποτελέσµατα (π.χ. τροποποίηση
ρυµοτοµικού στο Μαυροδένδρι για τη δηµιουργία δύο τµηµάτων πλατείας και
οδού, τροποποίηση ρυµοτοµικού στο Μαυροδένδρι για αλλαγή χρήσης της
υφιστάµενης κοινής αυλής σε κοινόχρηστο χώρο κ.α.) καθώς οι
δηµιουργηθέντες ελεύθεροι χώροι είναι ικανοποιητικοί σε έκταση, αν και
διάσπαρτοι. Είναι σηµαντικό ότι οι ελεύθεροι χώροι και τα πάρκα είναι
διαµορφωµένα, συντηρούνται ικανοποιητικά και έχουν επαρκή και σε καλή
κατάσταση εξοπλισµό (παιδικές χαρές, στοιχεία νερού, καθιστικά κ.α.)
συµβάλλοντας έτσι µαζί µε τα νεότευκτα κτίσµατα σε µια καλή εµφάνιση του
οικισµού.

Στους περισσότερους λοιπούς

οικισµούς του ∆ήµου οι ελεύθεροι –
κοινόχρηστοι χώροι είναι
αδιαµόρφωτοι και περιορισµένοι.
Ακόµα και στους µεγαλύτερους
οικισµούς, (πχ. Ποντοκώµη), οι
διαµορφωµένοι κοινόχρηστοι χώροι
περιορίζονται στο κέντρο του
οικισµού, ενώ περιφερειακά είναι
ελάχιστοι και παραµεληµένοι.
Εικόνα 2. Πλατεία και παιδική χαρά
στο κέντρο του Μαυροδενδρίου
(πηγή: ιδία επεξεργασία)

6.3 Χρήσεις γης εντός οικισµού

6.3.1. Περιγραφή

Κυρίαρχη χρήση στο Μαυροδένδρι είναι η κατοικία, ενώ αναπτύσσονται και

άλλες διάσπαρτες συνοδευτικές χρήσεις, όπως λιανικού εµπορίου, αναψυχής,
διοίκησης, κλπ. Η κατανοµή των χρήσεων γης εντός των ορίων των οικισµών
χαρακτηρίζεται από σχετική οµοιοµορφία. Κοινό χαρακτηριστικό είναι η
ανάπτυξη των κεντρικών λειτουργικών δοµών κατά µήκος του κεντρικού
οδικού άξονα.

Στο ∆ήµο Υψηλάντη, σύµφωνα µε το εµπορικό µητρώο, δραστηριοποιούνται

µόλις 19 συνολικά επιχειρήσεις, από τις οποίες οι 10 στην Ποντοκώµη και οι 9
στο Μαυροδένδρι. Τα τοπικά καταστήµατα εµπορίου και παροχής υπηρεσιών
προσπαθούν να καλύψουν τουλάχιστον τις βασικές καθηµερινές ανάγκες των
κατοίκων, σίγουρα όµως η επικοινωνία µε την αγορά της Κοζάνης ή της
Πτολεµαΐδας είναι αναγκαία. Στην Ποντοκώµη και στο Μαυροδένδρι λειτουργεί
από ένα φαρµακείο.

131
Η κυρίαρχη χρήση γης στον οικισµό του Μαυροδενδρίου –όπως ελέχθη- είναι
η κατοικία, ενώ άλλες χρήσεις είναι:

Πίνακας 6.2. Λειτουργίες Οικισµού Μαυροδενδρίου

(Πηγή: ΑΝΚΟ, 2007)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

∆ιοίκηση ∆ηµαρχείο, & λειτουργία «Βοήθεια στο Σπίτι».

Λιανικό εµπόριο (super market, mini markets,

Εµπόριο
αρτοποιείο, εµπόριο χρωµάτων, κλπ).

Πρόνοια - Περίθαλψη Αγροτικό Ιατρείο, Φαρµακείο, Παιδικός Σταθµός.

Εκπαίδευση Νηπιαγωγείο, ∆ηµοτικό Σχολείο

Γήπεδο ποδοσφαίρου, γήπεδο µπάσκετ, γήπεδο

Αθλητισµός
αθλοπαιδιών στο ∆ηµοτικό Σχολείο

Καφετέριες, καφενεία, ψησταριά, ουζερί,

Αναψυχή
ταβέρνες.

Ελεύθεροι Κοινόχρηστοι Πλατεία, πάρκα, χώροι πρασίνου, δύο (2)

Χώροι παιδικές χαρές.

Πολιτιστικές Μορφωτικός Σύλλογος, Βιβλιοθήκη, Λαογραφικό

∆ραστηριότητες Μουσείο, Γεωργικός συνεταιρισµός.

Άλλες / ειδικές χρήσεις Εργαστήριο κουφωµάτων, εκκλησία, κοιµητήριο.

Πιο συγκεκριµένα:

- Το δηµαρχείο του ∆ήµου βρίσκεται στο κέντρο του οικισµού και εξυπηρετεί
τις ανάγκες διοίκησης του ∆ήµου. Στο κτίριο του ∆ηµαρχείου
«φιλοξενούνται» και η λειτουργία του Αγροτικού Ιατρείου και το πρόγραµµα
«Βοήθεια στο Σπίτι».

- Στο κέντρο του οικισµού υπάρχει ένας δηµόσιος Παιδικός σταθµός.

- Το Μαυροδένδρι έχει ένα ∆ηµοτικό Σχολείο, σε καλή κατάσταση. Το σχολείο

στον προαύλιο χώρο του έχει γήπεδο αθλοπαιδιών και γήπεδο µπάσκετ.

- Στον οικισµό υπάρχει ένα γήπεδο ποδοσφαίρου µε κερκίδες. Στον ίδιο χώρο
υπάρχει, επίσης, και ένα µικρό γήπεδο µπάσκετ.

132
- Οι κεντρικές λειτουργίες εµπορίου και αναψυχής είναι λιγότερες από αυτές
που βρίσκονται στον οικισµό της Ποντοκώµης. Χωροθετούνται, συνήθως,
επάνω στον κύριο οδικό άξονα του οικισµού.

- Όσον αφορά τους κοινόχρηστους ελεύθερους

ελεύθερους χώρους (πράσινο – πάρκα –
πλατείες), υπάρχουν αρκετοί διαµορφωµένοι χώροι στο Μαυροδένδρι. Ένας
χώρος πρασίνου βρίσκεται στην είσοδο του οικισµού, στο βόρειο – ανατολικό
του άκρο. Είναι διαµορφωµένος χώρος, µε πράσινο, χώρους συνάθροισης
κοινού και µία παιδική χαρά. Κεντρικά, υπάρχει µία µικρή πλατεία µπροστά
από χώρους αναψυχής και από το φαρµακείο του οικισµού. ∆ίπλα βρίσκεται η
κεντρική πλατεία, η οποία επίσης συντελεί στην αναβάθµιση της συνολικής
εικόνας του οικισµού. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται µία
µία παιδική χαρά και ένας
αξιόλογος χώρος πάρκου. Μπροστά από το ∆ηµαρχείο υπάρχει ένας ακόµη
διαµορφωµένος χώρος πρασίνου, που βρίσκεται το ηρώο του οικισµού, και
ουσιαστικά αποτελεί µαζί µε το ∆ηµαρχείο µία ενιαία ενότητα. Επίσης, στο
επόµενο οικοδοµικό τετράγωνο
τετράγωνο από αυτό του ∆ηµαρχείου υπάρχει ένα ακόµη
διαµορφωµένο πάρκο, µε πράσινο, σιντριβάνι και κιόσκι.

- Ένα κτίριο του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, δίπλα στο γήπεδο φιλοξενεί τον
Μορφωτικό Σύλλογο Μαυροδενδρίου, µία µικρή βιβλιοθήκη και ένα
Λαογραφικό Μουσείο.

- Στο κέντρο του οικισµού βρίσκεται η επιβλητική εκκλησία Αγίου

Κωνσταντίνου και Ελένης.

- Το κοιµητήριο βρίσκεται εκτός ορίου οικισµού, σε µικρή απόσταση από το

όριο του.

Εικόνες 3,4. ∆ηµαρχείο ∆. ∆ηµ. Υψηλάντη και ∆ηµοτικό Σχολείο

Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία επεξεργασία)

133
Εικόνες 5,6. Ιερός Ναός Αγ. Κωνσταντίνου και Κοιµητήριο Μαυροδενδρίου
(πηγή: ιδία επεξεργασία)

Στην επόµενη σελίδα ακολουθεί ο Χάρτης Χρήσεων γης.

134
135
Εικόνα 7. Χάρτης Χρήσεων Γης και Κυκλοφοριακής Οργάνωσης Οικισµού
Μαυροδενδρίου. Κλίµακα 1:1.000. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο
Google Earth)

Γενικά, το Μαυροδένδρι είναι ένας αρκετά «ελκυστικός» οικισµός, µε

διαµορφωµένους και εξοπλισµένους χώρους πρασίνου και πάρκων, ευρεία
κεντρική οδό, διαµορφωµένα πεζοδρόµια στα κεντρικά σηµεία του οικισµού και
δένδρα κατά µήκος του κεντρικού δρόµου.

Συµπερασµατικά, θα µπορούσαµε να πούµε ότι το Μαυροδένδρι, αν και

βρίσκεται κοντά σε Ατµοηλεκτρικούς Σταθµούς, και σηµαντικός αριθµός των
κατοίκων εργάζεται σε αυτούς, δε θυµίζει «βιοµηχανικό» οικισµό. Αν και δεν
υπάρχουν παραδοσιακά κτίσµατα, τα περισσότερα σπίτια στον οικισµό είναι
προσεγµένα και έχουν αυλές µε πράσινο, βελτιώνοντας τη συνολική εικόνα
του οικισµού, η οποία βρίσκεται αρκετά πιο πάνω από τη «µέση» εικόνα των
ελληνικών αγροτικών οικισµών.

6.3.2. Λειτουργίες Οικισµού Ποντοκώµης

Η Ποντοκώµη, της οποίας η µετεγκατάσταση προγραµµατίζεται, αναφέρεται

διότι εξυπηρετεί και τους γύρω οικισµούς σε επίπεδο εκπαίδευσης, λιανικού
εµπορίου, αναψυχής, κλπ. Οι κυριότερες λειτουργίες του οικισµού
παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί:

Πίνακας 6.3. Λειτουργίες Οικισµού Ποντοκώµης

(Πηγή: ΑΝΚΟ, 2007)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

Κτίριο Τοπικού ∆ιαµερίσµατος, Κ.Ε.Π., Συµβούλιο

∆ιοίκηση
Νεότητας.

Λιανικό εµπόριο (αρτοποιείο, mini markets,

Εµπόριο κρεοπωλείο, ανθοπωλείο, βιβλιοπωλείο,
επιπλοποιεία, κλπ).

Αγροτικό Ιατρείο, Φαρµακείο, Κέντρο ∆ηµιουργικής

Πρόνοια - Περίθαλψη
Απασχόλησης για παιδιά.

Νηπιαγωγείο, ∆ηµοτικό, Γυµνάσιο, Φροντιστήριο

Εκπαίδευση
Ξένων Γλωσσών & Πληροφορικής.

136
 Γήπεδο ποδοσφαίρου, γήπεδο µπάσκετ στο χώρο
του ∆ηµοτικού, γήπεδο µπάσκετ στο χώρο του
Αθλητισµός
Γυµνασίου – Λυκείου, γήπεδο 5x5 στο χώρο του
Γυµνασίου και γήπεδο αθλοπαιδιών.

Αναψυχή Καφετέριες, καφενεία, ψησταριά, µπαρ, ταβέρνες.

Πλατεία, πάρκα, χώροι πρασίνου, δύο (2) παιδικές

Ελεύθεροι
χαρές, µνηµείο – µικρή πλατεία στην είσοδο του
κοινόχρηστοι χώροι
οικισµού.

Πολιτιστικές Πολιτιστικός Σύλλογος, Κέντρο για Νέους, Υπαίθριο

δραστηριότητες θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης».

Βενζινάδικα, συνεργεία, εργαστήρια επίπλων,

νεκροταφείο, εκκλησίες, χώρος σταθµού και ελέγχου
Άλλες / ειδικές χρήσεις
ρύπανσης, κτίριο αστυνοµίας, Αγροτικός
Συναιτερισµός.

Το κτίριο διοίκησης είναι ένα µεγάλο κτίριο, στο κέντρο του οικισµού, που
στεγάζει:

- Αµφιθέατρο

- Κέντρο ∆ηµιουργικής Απασχόλησης για παιδιά

- Αγροτικό Ιατρείο

- Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (Κ.Ε.Π.)

- Πολιτιστικό Σύλλογο

- Αίθουσα για συµβούλιο Νεότητας

- Κέντρο για νέους

Στον οικισµό υπάρχουν αρκετοί χώροι αναψυχής, κυρίως κατά µήκος του
κεντρικού οδικού άξονα, καθώς και αρκετά εµπορικά µαγαζιά, όπως φούρνος,
µίνι µάρκετ κλπ.

Το ∆ηµοτικό Σχολείο είναι χωροθετηµένο στο κέντρο του οικισµού, έχει

µεγάλο προαύλιο, χώρο πρασίνου και γήπεδο µπάσκετ. Μπροστά από το
∆ηµοτικό είναι η παιδική χαρά µαζί µε χώρο πάρκου. Στον οικισµό υπάρχει
επίσης ένα διθέσιο νηπιαγωγείο, του οποίου το κτίριο είναι σχετικά καινούργιο,
ενώ στο προαύλιο υπάρχει παιδική χαρά σε καλή κατάσταση. Το Γυµνάσιο
Ποντοκώµης βρίσκεται στο νότιο - ανατολικό άκρο του οικισµού, εντός ορίων,
είναι σε καλή κατάσταση και εξυπηρετεί και τους γύρω οικισµούς.

137
6.3.3. Συγκρούσεις χρήσεων γης

Η βιοµηχανική δραστηριότητα αποτελεί µία από τις συνθετότερες

ανθρωπογενείς δραστηριότητες, καθώς και σηµαντική πηγή ρύπανσης του
περιβάλλοντος. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της, που τη διαφοροποιεί από τις
υπόλοιπες δραστηριότητες, είναι ότι παράγει απόβλητα όλων των ειδών (αέρια,
υγρά, στερεά, θόρυβος) και επιβαρύνει όλα τα συστατικά στοιχεία του
περιβάλλοντος, αλλά και την ποιότητα ζωής των κατοίκων µιας περιοχής µε
έντονη βιοµηχανική δραστηριότητα.

Η ευρύτερη περιοχή των λιγνιτωρυχείων – ηλεκτροπαραγωγικών εργοστασίων

της ∆ΕΗ στην Πτολεµαΐδα, είναι γνωστή για τη δύσκολη συνύπαρξη των
κρίσιµων για την εθνική οικονοµία παραγωγικών δραστηριότητων που
αναπτύσσονται εκεί και της κατοικίας. Η επί δεκαετίες δηµιουργία, επέκταση
και διόγκωση στην περιοχή των συγκεκριµένων «οχλουσών» δραστηριοτήτων
(π.χ. εξόρυξη, βιοµηχανία, κ.λπ), ασύµβατων µε την οικιστική χρήση, είναι
αποφασιστικοί παράγοντες σειράς δυσµενών επιπτώσεων και περιβαλλοντικής
υποβάθµισης.

Ειδικότερα στην περιοχή υπάρχουν από την ηλεκτροπαραγωγή δια της καύσης
λιγνίτη γενικότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον αλλά και συγκρούσεις χρήσεων
γης που αφορούν, κατά κύριο λόγο, τη συνύπαρξη των περιοχών κατοικίας µε
τις δραστηριότητες της ∆ΕΗ. Οι δραστηριότητες της ∆ΕΗ (εργοστάσια
ηλεκτροπαραγωγής, εξορυκτική δραστηριότητα κ.λπ. µε τα συγκεκριµένα
χαρακτηριστικά τους) βρίσκονται σε µικρή απόσταση από κατοικηµένες
περιοχές-οικισµούς, προϋφιστάµενους της δραστηριότητας αυτής, και αυτό
δηµιουργεί προβλήµατα, κυρίως λόγω της αέριας και υπεδάφιας ρύπανσης που
προκαλείται. Αποτέλεσµα της συγκεκριµένης παραγωγικής δραστηριότητας και
της χρόνιας συνύπαρξης της µε οικιστικές χρήσεις είναι:

- αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία και το περιβάλλον

τοπικά, αλλά και στο ευρύτερο πρόβληµα της παγκόσµιας κλιµατικής
αλλαγής

- αισθητική υποβάθµιση ορισµένων εκ των οικισµών και του

περιβάλλοντος τους

- υποβάθµιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων

- επιπλέον, η ρύπανση, που προκαλούν οι δραστηριότητες της ∆ΕΗ, έχει

(εκτός από τις οχλήσεις στην καθηµερινή ποιότητα ζωής) σοβαρές
µακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων,

- Επιπτώσεις υπάρχουν και στην ιστορική και πολιτιστική κληρονοµιά της

περιοχής, ενώ δεσµεύεται η ανάπτυξη τους και η απασχόληση των
κατοίκων προς ορισµένη µόνο κατεύθυνση, αποκλείοντας κάθε άλλη.

Η βιοµηχανική δραστηριότητα της ∆ΕΗ και η εξόρυξη λιγνίτη περιόρισε τη

γεωργική γη σε µεγάλο βαθµό. Παράλληλα, η ανάπτυξη µονοκαλλιέργειας

138
(κυρίως, καλλιέργεια σιτηρών) και η απουσία δενδρώδους βλάστησης,
συµβάλλει στην υποβάθµιση και τη διάβρωση των εδαφών, υποβαθµίζοντας
ταυτόχρονα το τοπίο της ευρύτερης περιοχής.

Μια λιγότερο σηµαντική, αλλά συνήθης περίπτωση ασύµβατων χρήσεων γης

για τους µικρούς, αγροτικούς οικισµούς, είναι η συνύπαρξη των
κτηνοτροφικών µονάδων µε τις περιοχές κατοικίας. Στην περιοχή µελέτης αυτό
απαντάται, κυρίως στους οικισµούς των Σιδερών και των Λιβερών και λιγότερο
στους οικισµούς της Ποντοκώµης και του Μαυροδενδρίου, οι οποίοι είναι
σχετικά «αστικοποιηµένοι» οικισµοί.

Τέλος, σε κάποιες θέσεις στην περιοχή του ∆ήµου, εντοπίζονται αρχαιολογικά

ευρήµατα. Για την προστασία των χώρων αυτών γίνεται προσπάθεια καταρχήν
καταγραφή των χώρων αυτών και έπειτα προστασίας τους µε την κατάλληλη
νοµοθεσία.

6.4 Θεσµικό Πλαίσιο ∆όµησης

6.4.1. Ισχύουσες ∆ιατάξεις

Το Μαυροδένδρι απέκτησε οριστική ∆ιανοµή Συνοικισµού το 1973. Η συνολική

έκταση του συνοικισµού, σύµφωνα µε τη διανοµή, ήταν 209,7 στρ. Το 66%
αποτελούσε οικοπεδική έκταση, ενώ το 34% έκταση κοινωφελών και
κοινόχρηστων εκτάσεων. Στο Μαυροδένδρι, επίσης, πραγµατοποιήθηκαν µε
απόφαση Νοµάρχη τέσσερις (4) τροποποιήσεις ρυµοτοµικού σχεδίου.

Η οριοθέτηση του οικισµού και ο καθορισµός όρων και περιορισµών δόµησης

έγινε µε την υπ’ αριθµ. 463/09.12.1986 (ΦΕΚ 188∆’/11.03.1987) Απόφαση
Νοµάρχη. Σύµφωνα µε την απόφαση αυτή, εντός των ορίων των οικισµών
ισχύουν οι γενικοί όροι δόµησης που ορίζονται από το Προεδρικό ∆ιάταγµα
περί καθορισµού ορίων και όρων δόµησης των οικισµών µε πληθυσµό µέχρι
2000 κατοίκους (Π.∆. της 24-4-/3-5-1985/ΦΕΚ 181∆’/3-5-1985) και
προβλέπουν ότι:

α) Μέγιστο ποσοστό κάλυψης των οικοπέδων ορίζεται σε 70% της επιφάνειάς

τους.

β) Επιτρέπεται η ανέγερση κτιρίων µε συντελεστή δόµησης που κλιµακώνεται

προοδευτικά και ανάλογα µε την επιφάνεια του οικοπέδου ως εξής:

– για τα πρώτα 100µ2 επιφάνειας οικοπέδου, ο συντελεστής δόµησης

ορίζεται σε 1,60.

– για τα επόµενα 100µ2 επιφάνειας οικοπέδου, ο συντελεστής δόµησης

ορίζεται σε 0,80.

– για τα επόµενα 100µ2 επιφάνειας οικοπέδου, ο συντελεστής δόµησης

ορίζεται σε 0,60

139
 – για πέραν των 100µ2 τµήµα επιφάνειας οικοπέδου, ο συντελεστής
δόµησης ορίζεται σε 0,40.

Η συνολική επιφάνεια ορόφων στο οικόπεδο για κύρια και βοηθητικά κτίρια,
δεν µπορεί να υπερβαίνει τα 400 µ2. Παρεκκλίσεις ισχύουν για ειδικές χρήσεις
και ειδικές κατηγορίες οικισµών.

Επίσης, η ίδια απόφαση Νοµάρχη ορίζει αρτιότητα γηπέδου 300 τ.µ., ενώ κατά
παρέκκλιση, εντός των ορίων των οικισµών θεωρούνται άρτια τα οικόπεδα µε
όποιο εµβαδόν είχαν στις 3.5.1985, ηµέρα δηµοσίευσης του από 24.4.1985
∆ιατάγµατος.

Με την απόφαση του Νοµάρχη ορίσθηκαν επίσης ορισµένοι ειδικοί όροι

δόµησης και οι προϋποθέσεις κατάτµησης οικοπέδων. Με αυτούς τους ειδικούς
όρους δόµησης ορίσθηκαν:

– η υποχρεωτική κατασκευή στέγης

– οι ανοιχτοί εξώστες να µην καταλαµβάνουν σε όλες τις όψεις ολόκληρο

το µήκος αυτών

– η περίφραξη στο πρόσωπο του οικοπέδου να είναι τουλάχιστον σε ύψος

80cm συµπαγής.

Για όλους τους οικισµούς του ∆ήµου στην εκτός σχεδίου περιοχή ισχύει η
περιµετρική ζώνη των 500 µέτρων, η οποία εκτείνεται γύρω από το όριο κάθε
οικισµού. Ως όριο του οικισµού για τον υπολογισµό της ζώνης λαµβάνεται το
όριο του οικισµού προϋφιστάµενου του 1923 ή το όριο του εγκεκριµένου
ρυµοτοµικού σχεδίου. Οι όροι και οι περιορισµοί δόµησης στις ζώνες αυτές
διαφοροποιούνται από τους όρους και περιορισµούς που ισχύουν για την εντός
σχεδίου δόµηση και καθορίζονται σύµφωνα µε τους αντίστοιχους της εκτός
σχεδίου δόµησης (Π.∆. 24-5-85) µε παρέκκλιση όσον αφορά στην αρτιότητα,
η οποία ορίζεται στα 2 στρέµµατα.

Στο Μαυροδένδρι έχουν γίνει οι εξής τροποποιήσεις ρυµοτοµίας:

- Απόφαση Νοµάρχη µε Α.Π.2060/23-8-90, για Τροποποίηση

ρυµοτοµικού σχεδίου στο Ο.Τ. 41 µε δηµιουργία δύο τµηµάτων
πλατείας και οδού

- Απόφαση Νοµάρχη µε Α.Π. 2060/ 23-8-90 για Τροποποίηση

ρυµοτοµικού σχεδίου στο Ο.Τ. 5 µε διάνοιξη δρόµου

- Απόφαση Νοµάρχη µε Α.Π. 2103/ 11-3-98 για Τροποποίηση

ρυµοτοµικού σχεδίου στο Ο.Τ. 40 µε αλλαγή χρήσης από σχολείο σε
χώρο ανέγερσης ∆ηµοτικού Καταστήµατος

- Απόφαση Νοµάρχη µε Α.Π. 1986/4-7-2003 για Τροποποίηση

ρυµοτοµικού σχεδίου στο Ο.Τ. 45 µε αλλαγή χρήσης της υφιστάµενης
κοινής αυλής σε κοινόχρηστο χώρο

140
6.4.2. Πραγµατοποιηµένος Συντελεστής ∆όµησης

Σύµφωνα µε τα στοιχεία της Πολεοδοµίας Ν.Α. Κοζάνης, την επιτόπια έρευνα

και τα φωτογραµµετρικά διαγράµµατα, όπως αναφέρεται στο ΑΝ.ΚΟ. (2007),
το µέσο µέγεθος των οικοπέδων στους οικισµούς του ∆ήµου ∆ηµητρίου
Υψηλάντη παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. Στον ίδιο πίνακα
παρουσιάζεται και ο πραγµατοποιηµένος συντελεστής δόµησης και ο
θεσµοθετηµένος µέσος συντελεστής δόµησης ανά οικισµό, λαµβάνοντας
υπόψη το µέσο µέγεθος των οικοπέδων, καθώς και το θεσµικό πλαίσιο
δόµησης για κάθε οικισµό.

Πίνακας 6.4. Μέσος Συντελεστής ∆όµησης (ΜΣ∆) Οικισµού Μαυροδενδρίου

(Πηγή: στοιχεία Πολεοδοµίας Ν.Α. Κοζάνης όπως επεξεργάστηκαν από την

ΑΝΚΟ, 2007)

Μέσο Μέγιστ
Μέγεθος η
Πραγµατοποιηµέ Θεσµοθετηµέν
Οικοπέδο ∆όµησ
νος Σ.∆. ος Μ.Σ.∆.
υ (σε η (σε
m²) m²)

Οικισµός
Μαυροδενδρί 1.000 400 0,19 0,4
ου

Σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα, ο µέσος συντελεστής δόµησης ανά

οικισµό, που ορίζεται από το ισχύον θεσµικό πλαίσιο (λαµβάνοντας υπόψη το
µέσο µέγεθος οικοπέδου ανά οικισµό), κυµαίνεται από 0,01 έως 0,52.

6.5 Ποιότητα και Είδος Κτισµάτων

Ο δοµηµένος χώρος σε όλους τους οικισµούς του ∆ήµου δεν παρουσιάζει

στοιχεία παραδοσιακού χαρακτήρα ή ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Τα
περισσότερα σπίτια είναι σχετικά καινούργια, ενώ πολλά από αυτά
χρησιµοποιούνται ως δεύτερες ή εξοχικές κατοικίες. Αξιόλογα κτίσµατα, από
αρχιτεκτονική και αισθητική άποψη, στην περιοχή του Μαυροδεντρίου
αποτελούν:

- Ο Ιερός Ναός Αγ. Κωνσταντίνου στο Μαυροδένδρι.

- Το ∆ηµοτικό Σχολείο Μαυροδενδρίου.

- Το ∆ηµαρχείο ∆ηµητρίου Υψηλάντη στο Μαυροδένδρι

141
Επιπλέον, όσον αφορά τους οικισµούς του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, δεν
υπάρχουν προστατευόµενοι θεσµικά οικισµοί στο ∆ήµο (κηρυγµένοι ως
παραδοσιακοί). Η γενική εικόνα που παρουσιάζουν σήµερα οι οικισµοί δε
µαρτυρά την ιστορική συνέχεια στην αρχιτεκτονική φυσιογνωµία τους,
δεδοµένου ότι ο κτιριακός όγκος έχει υποστεί µεγάλες αλλοιώσεις, µε
αποτέλεσµα οι οικισµοί να παρουσιάζουν µια «ουδετερότητα». Ο δοµηµένος
χώρος στους οικισµούς του ∆ήµου χαρακτηρίζεται, κυρίως, από νέες κατοικίες
µε µεγάλες αυλές ή κήπους.

Ακολουθούν τα διαθέσιµα στοιχεία σχετικά µε τα κτίρια του Μαυροδεντρίου

από την Απογραφή οικοδοµών - κτιρίων της ΕΣΥΕ του έτους 2000.

Πίνακας 6.5. Κτίρια κατά αριθµό ορόφων, χρονική περίοδο κατασκευής,

κύρια υλικά κατασκευής, µορφή επικάλυψης και κύρια υλικά επικάλυψης

(Πηγή: Απογραφή οικοδοµών - κτιρίων της 1ης ∆εκεµβρίου 2000, ίδια

επεξεργασία)

Οικισµός Μαυροδενδρίου

Σύνολο κτιρίων 457

Μόνο ισόγεια (µε ή χωρίς υπόγεια) 365

1 92

Όροφοι κτιρίων 2 0
Αριθµός
ορόφων
3-5 0

6 και άνω 0

κτίρια που εφάπτονται µε γειτονικά 18

Προ του 1919 0

1919 έως 1945 0

1946 έως 1960 16

Χρονική περίοδος
κατασκευής κτιρίου
1961 έως 1970 84

1971 έως 1980 88

1981 έως 1985 84

142
 1986 έως 1990 25

1991 έως 1995 21

1996 και µετά 138

Υπό κατασκευή 1

Μπετόν 250

Μέταλλο 6

Ξύλο 0
Κύρια υλικά κατασκευής του
Τούβλα - Τσιµεντόλιθοι 168
κτιρίου
Πέτρα 33

Άλλα υλικά 0

∆ε δηλώθηκε 0

Με ταράτσα (δώµα) 57

Κεραµίδια 383
Μορφή επικάλυψης του
κτιρίου και κύρια υλικά
Με κεκλιµένη Φύλλα
επικάλυψης 14
στέγη επικάλυψης

Άλλα υλικά 3

Συνολικός αριθµός κανονικών κατοικιών 368

Οι ταχείες διαδικασίες ανάπτυξης για ορισµένους οικισµούς (κυρίως για την

Ποντοκώµη και το Μαυροδένδρι) και ο σεισµός του 1995, µε τη διαδικασία
αντικατάστασης των παλιών κατοικιών µε νέων, που ακολούθησε,
κατέστρεψαν σχεδόν ολοκληρωτικά την αρχιτεκτονική φυσιογνωµία των
οικισµών του ∆ήµου.

Έτσι, τα κτίρια του Μαυροδεντρίου είναι στην πλειοψηφία τους ισόγεια ή

διώροφα. Στο κέντρο του οικισµού µε αρκετά µεγάλη συχνότητα εµφανίζονται
και τριώροφα κτίρια, που στο ισόγειο στεγάζουν κάποια εµπορική χρήση ή
αποθήκη – βιοτεχνία, ενώ στους υπόλοιπους ορόφους υπάρχουν κατοικίες. Τα
κτίσµατα αυτά προφανώς είναι µεταγενέστερα της απογραφής οικοδοµών της
ΕΣΥΕ του έτους 2000, καθώς δεν είναι καταγεγραµµένα στην απογραφή.

143
Στη σχετική νεότητα του κτιριακού αποθέµατος –περίπου το 30%
κατασκευάστηκε µετά το 1996- οφείλονται και τα σύγχρονα υλικά κατασκευής
των κτιρίων – στη συντριπτική πλειονότητα µπετόν και τούβλα. Επίσης
φαίνεται πως οι κεκλιµένες στέγες από κεραµίδια κυριαρχούν στο σύνολο των
κατασκευών.

Ακολουθεί η καταγραφή των κτιρίων κατά χρήσεις για τον οικισµό του
Μαυροδενδρίου:

Πίνακας 6.6. Κτίρια κατά χρήσεις ή προορισµό χρήσεων

(Πηγή: Απογραφή οικοδοµών - κτιρίων της 1ης ∆εκεµβρίου 2000, ίδια

επεξεργασία)

Οικισµός Μαυροδενδρίου

Σύνολο κτιρίων 457

Σύνολο κτιρίων αποκλειστικής

415
χρήσης

Κατοικίες 308

Εκκλησίες - Μοναστήρια 6

Ξενοδοχεία 0

Εργοστάσια - Εργαστήρια 8
Αποκλειστική Χρήση

Σχολικά Κτίρια 1
Χρήσεις ή προορισµός χρήσεων κτιρίων

Καταστήµατα - Γραφεία 13

Σταθµοί Αυτοκινήτων 0

Νοσοκοµεία, Κλινικές κλπ 0

Άλλες Χρήσεις 79

Σύνολο Κτιρίων Μικτής Χρήσης 42

Μικτή Χρήση Κατοικίες 35

Κύρια
Εκκλησίες - Μοναστήρια 0

144
 Ξενοδοχεία 0

Εργοστάσια - Εργαστήρια 1

Σχολικά Κτίρια 0

Καταστήµατα - Γραφεία 3

Σταθµοί Αυτοκινήτων 0

Νοσοκοµεία, Κλινικές κλπ 0

Άλλες Χρήσεις 3

Κατοικίες 6

Εκκλησίες - Μοναστήρια 0

Ξενοδοχεία 0

Εργοστάσια - Εργαστήρια 1

∆ευτερεύουσα Σχολικά Κτίρια 0

Καταστήµατα - Γραφεία 15

Σταθµοί Αυτοκινήτων 0

Νοσοκοµεία, Κλινικές κλπ 0

Άλλες Χρήσεις 20

Όσον αφορά τα κτίρια αποκλειστικής χρήσης, µετά την κατοικία, που είναι η
κυρίαρχη χρήση, επικρατούν η κατηγορία των ¨Άλλων χρήσεων¨ (αποθήκες,
στάβλοι, εστιατόρια, καφετέριες κτλ), τα ¨Καταστήµατα-Γραφεία¨, καθώς και
¨Εργοστάσια – Εργαστήρια¨, τα οποία αναφέρονται στις τοπικές βιοτεχνίες και
εργαστήρια (π.χ. εργαστήριο κοπής τζαµιών). Όσον αφορά στη χωρική τους
κατανοµή, οι ¨Άλλες χρήσεις¨ απαντώνται σε όλη την επιφάνεια του οικισµού,
συχνά και σε συνδυασµό µε τις κατοικίες. Αντιθέτως, τα ¨Καταστήµατα-
Γραφεία¨ και τα ¨Εργοστάσια – Εργαστήρια¨ απαντώνται στα πιο κεντρικά
σηµεία, δηλαδή εκατέρωθεν του κεντρικού οδικού άξονα που διατρέχει τον
οικισµό.

Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρατήρηση ότι τα κτίρια µικτής χρήσης

επίσης εµφανίζονται ως επί το πλείστον επίσης στο κέντρο του οικισµού, µε
κατανοµή των χρήσεων ανά επίπεδα ορόφων: πρόκειται συνήθως για κτίρια τα

145
οποία ανήκουν σε µια οικογένεια, στο ισόγειο των οποίων στεγάζεται
επιχείρηση της οικογένειας – εστιατόριο, καφετέρια, εργαστήριο, κατάστηµα,
γραφείο κα-, ενώ στον όροφο βρίσκεται η κατοικία της ίδιας οικογένειας.

Το είδος και η κατανοµή των χρήσεων, όπως περιγράφηκαν προηγουµένως,

συνθέτουν την τυπική εικόνα περιφερειακού οικισµού στη χώρα µας.

Στο παρακάτω πίνακα παραθέτονται οι ανέσεις των κατοικιών στο

Μαυροδένδρι:

Πίνακας 6.7. Kανονικές κατοικίες ανάλογα µε τις ανέσεις που διαθέτουν

(Πηγή: Aπογραφή πληθυσµού της 18ης Mαρτίου 2001, ίδια επεξεργασία)

Περιοχή Αναφοράς ∆.∆. Μαυροδενδρίου

Σύνολο κανονικών κατοικιών 345

Kουζίνα 344

Ηλεκτρικό Φως 344

Λουτρό ή Ντους 345

Ανέσεις κανονικών
Ύδρευση 345
κατοικιών
Κεντρική Θέρµανση 279

Αποχωρητήριο 345

Αποχέτευση 345

Η νεότητα του κτιριακού όγκου, αλλά και ο ηµιαστικός και σύγχρονος

χαρακτήρας του οικισµού του Μαυροδενδρίου γενικότερα, εξασφαλίζουν την
ύπαρξη όλων των απαραίτητων ανέσεων στην συντριπτική πλειονότητα των
κατοικιών. Όλες, ή σχεδόν όλες, οι κατοικίες διαθέτουν κουζίνα, ηλεκτρικό
ρεύµα, λουτρό, ύδρευση, αποχέτευση, αποχωρητήριο. Σηµειώνεται, παρόλα
αυτά, ότι ο οικισµός δε διαθέτει δίκτυο ακαθάρτων και η αποχέτευση των
κατοικιών γίνεται προς το παρόν µε βόθρους.

Στον τελευταίο πίνακα της παρούσας παραγράφου παρουσιάζεται ο αριθµός

των δωµατίων των κατοικιών:

Πίνακας 6.8. Kανονικές κατοικίες ανάλογα µε τον αριθµό δωµατίων που

διαθέτουν

(Πηγή: Aπογραφή πληθυσµού της 18ης Mαρτίου 2001, ίδια επεξεργασία)

146
Περιοχή Αναφοράς ∆.∆. Μαυροδενδρίου

Σύνολο κανονικών κατοικιών 345

Σύνολο 1.524

∆ωµάτια
Για επαγγελµατικούς
2
σκοπούς

1 3

2 10
Κανονικές
Κατοικίες κατά 3 68
αριθµό δωµατίων
4 110

>5 154

Η πλειονότητα των κατοικιών διαθέτουν 4, 5 ή και περισσότερα δωµάτια. Το

γεγονός αυτό µαρτυρά τον υψηλό βαθµό οργάνωσης των κατοικιών, καθώς
και το αυξηµένο πλήθος των ατόµων που διαµένουν στις κατοικίες. Το γεγονός
αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδοµένου του περιφερειακού (υπάρχει άνεση
χώρου) αλλά ταυτόχρονα και ηµιαστικού χαρακτήρα του οικισµού, αλλά και
δεδοµένης της νεότητας των κτισµάτων, καθώς στις πιο σύγχρονες κατοικίες
επικρατεί η τάση κάθε µέλος της οικογένειας να έχει το δικό του δωµάτιο.

Ορισµένες γενικές παρατηρήσεις όσον αφορά την ποιότητα και το είδος των
κτισµάτων, είναι:

- Ο οικισµός διατρέχεται σε όλη την επιφάνειά του από ισόγεια κτίσµατα,

ενώ κατά µήκος του κεντρικού οδικού άξονα απαντώνται και διώροφα ή
τριώροφα κτίσµατα, τα οποία στα ισόγειά τους φιλοξενούν διάφορες
επιχειρήσεις τοπικού χαρακτήρα

- Η νεότητα του οικιστικού αποθέµατος (υψηλό ποσοστό µετά το 1996)

εξασφαλίζει τον σύγχρονο χαρακτήρα και τις ανέσεις σχεδόν σε όλα τα
κτίσµατα.

- Παρόλα αυτά, λόγω του επείγοντος χαρακτήρα της ανασυγκρότησης

του οικισµού µετά το σεισµό, τα νέα κτίσµατα κατασκευάστηκαν µε
γνώµονα την ασφάλεια και την λειτουργικότητά τους, χωρίς ιδιαίτερη
έµφαση στον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό ή την υψηλή αισθητική.

147
6.6 ∆ίκτυα Αστικών Υποδοµών

6.6.1. Οδικό ∆ίκτυο

Το εσωτερικό οδικό δίκτυο του οικισµού σε ποσοστό 85-90% είναι είτε

ασφαλτοστρωµένο, είτε τσιµεντοστρωµένο. Η ποιότητα του οδοστρώµατος
είναι καλή στα κεντρικά σηµεία του οικισµού και από µέτρια ως καλή στα
υπόλοιπα τµήµατα (πιο αποµακρυσµένα) του οδικού δικτύου του οικισµού.

Υπάρχει µία κεντρική αρτηρία που διασχίζει τον οικισµό και συγκεντρώνει κατά
µήκος του την πλειοψηφία των κεντρικών λειτουργιών. Η κεντρική αυτή
αρτηρία έχει ικανοποιητικό πλάτος και µεγάλα πεζοδρόµια. Εκεί διοχετεύεται ο
µεγαλύτερος κυκλοφοριακός φόρτος του οικισµού. Το σηµαντικό πλάτος αυτού
του κεντρικού οδικού άξονα έχει ως αποτέλεσµα, παρ’ όλο που ο κεντρικός
αυτός δρόµος βρίσκεται εντός οικισµού, να αναπτύσσονται σηµαντικές
ταχύτητες και να καθιστούν επικίνδυνη την διέλευση των πεζών. Επίσης σε
κάποια σηµεία του παρατηρούνται σταθµευµένα αυτοκίνητα επάνω στα
πεζοδρόµια, που δυσχεραίνουν την κίνηση των πεζών.

Οι υπόλοιποι δρόµοι του οικισµού λειτουργούν ως δρόµοι τοπικής σηµασίας,

εξυπηρετώντας κατά κύριο λόγο τις παρακείµενες κατοικίες. Σε πολλές
περιπτώσεις οι δρόµοι αυτοί είναι στενοί και µε έλλειψη κρασπεδόρειθρων και
πεζοδροµίων. Έτσι, λόγω της ακανόνιστης χάραξης και των τοπικών
στενώσεων, είναι δυσχερής η διέλευση οχηµάτων.

Χώροι στάθµευσης δεν υπάρχουν οργανωµένοι στον οικισµό του

Μαυροδενδρίου. Στις τοπικές οδούς λαµβάνει χώρα παρόδια στάθµευση, η
οποία, λόγω της στενότητας του οδικού δικτύου, δυσχεραίνει την κίνηση των
οχηµάτων και την διέλευση των πεζών.

6.6.2. ∆ίκτυο Ύδρευσης

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου υδροδοτείται κύρια από δύο γεωτρήσεις, µία

στην κτηµατική περιοχή «ΚΑΪΝΑΚΙΑ» και µία στη θέση «ΣΤΑΘΜΟΣ», κάτω από
το σταθµό του ΟΣΕ. Η παροχή της γεώτρησης στην περιοχή «ΚΑΙΝΑΚΙ» είναι
60m3/h, ενώ η παροχή της γεώτρησης «ΣΤΑΘΜΟΣ» είναι 100 m3/h. Η
παλαιότερη δεξαµενή, όγκου 120 µ3 δεν καταργήθηκε, αλλά χρησιµοποιείται
κυρίως για την ύδρευση του παρακείµενου στρατοπέδου.

Στον οικισµό του Μαυροδενδρίου το εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης

αντικαταστάθηκε από νέο αγωγό PVC, λόγω παλαιότητας (ΑΝΚΟ, 2007).
Περισσότερα στοιχεία σχετικά µε το δίκτυο και τις υποδοµές ύδρευσης
αναφέρονται στο κεφάλαιο 5.

148
6.6.3. Αποχέτευση ακαθάρτων

Οι οικισµοί του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη δε διαθέτουν δίκτυο ακαθάρτων

και η αποχέτευση των κατοικιών, καθώς και των λοιπών κτιρίων γίνεται µε
βόθρους.

Η ΑΝΚΟ, το 2006 εκπόνησε µελέτη που αφορούσε την κατασκευή εσωτερικού

και εξωτερικού δικτύου αποχέτευσης ακαθάρτων, µεταξύ άλλων και για τον
οικισµό του Μαυροδενδρίου. Το συνολικό µήκος του δικτύου ακαθάρτων του
Μαυροδενδρίου, µαζί µε τον κεντρικό αποχετευτικό αγωγό, θα ανέρχεται σε
14.605µ.

Ο ∆ήµος ∆. Υψηλάντη και η ∆ΕΥΑΚ συµφώνησαν να διοχετεύονται στις

εγκαταστάσεις της ΒΙ.ΠΕ τα λύµατα του Μαυροδενδρίου και της Ποντοκώµης -
προτού αποφασιστεί η µετεγκατάστασή της-, µε την κατασκευή και λειτουργία
των απαραίτητων έργων µεταφοράς των λυµάτων (αντλιοστάσιο και αγωγός
µεταφοράς) (ΑΝΚΟ, 2007).

6.6.4. Αποχέτευση οµβρίων

Στο Μαυροδένδρι κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1980 αγωγός οµβρίων,

κατά µήκος του κεντρικού άξονα του οικισµού και καταλήγει σε ρέµα. Ο
αγωγός αυτός έχει µήκος 1χµ περίπου, και αποτελείται από οπλισµένους
τσιµεντοσωλήνες. Τα φρεάτια υδροσυλλογής, αν και καθαρίζονται αρκετά
συχνά, δεν επαρκούν και σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων ο οικισµός
αντιµετωπίζει προβλήµατα µετά τη βροχή (ΑΝΚΟ, 2007).

6.6.5. ∆ίκτυα Τηλεπικοινωνιών

Τηλεφωνικές γραµµές

Τα δηµοτικά διαµερίσµατα του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη καλύπτονται από

επαρκές τηλεπικοινωνιακό δίκτυο, που περιλαµβάνει απλές ψηφιακές
συνδέσεις PSTN, ISDN συνδέσεις καθώς και υπηρεσίες ADSL, (πληρ. τµήµα
Τεχνικών Θεµάτων Ο.Τ.Ε. Κοζάνης).

Στην Ποντοκώµη βρίσκεται ψηφιακό κέντρο του ΟΤΕ, το οποίο διαθέτει 1.024
απλές ψηφιακές τηλεφωνικές συνδέσεις PSTN, 56 ψηφιακές συνδέσεις ISDN,
και DSLAM χωρητικότητας 120 θέσεων DSL, και το οποίο επίσης εξυπηρετεί
και τον οικισµό του Μαυροδεντρίου. Το κέντρο της Ποντοκώµης συνδέεται
µέσω δακτυλίου οπτικών ινών µε το Κέντρο της Κοζάνης.

Εντός των οικισµών αναπτύσσονται δίκτυα υπόγειων και εναέριων καλωδίων

που συνδέουν τους συνδροµητές µε τα υπερκείµενα κέντρα, ενώ ταυτοχρόνως

149
ο Ο.Τ.Ε. µεριµνά σταδιακά για την υπογείωση των εγκαταστάσεων µε δικά του
έξοδα.

Κινητή τηλεφωνία

Η περιοχή του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη καλύπτεται πλήρως από δίκτυα

κινητής τηλεφωνίας, όλων των παρόχων που δραστηριοποιούνται στην
ελληνική επικράτεια και δεν εντοπίζονται µη καλυπτόµενες περιοχές (ΑΝΚΟ,
2007).

6.6.6. ∆ίκτυα Ηλεκτροδότησης

∆ίκτυα διανοµής µέσης τάσης

Οι οικισµοί του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη, καθώς και οι λοιπές βιοµηχανικές,

βιοτεχνικές και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις ηλεκτροδοτούνται από ένα
ιδιαίτερα εκτεταµένο δίκτυο µεταφοράς µέσης τάσης, το οποίο είναι εναέριο επί
ξύλινων κυκλικών στύλων.

Ο οικισµός του Μαυροδενδρίου τροφοδοτείται εναλλακτικά από τον υποσταθµό

υποβιβασµού ΥΤ/ΜΤ Κοζάνης µέσω των γραµµών Κ.Γ.22 ή από τον υποσταθµό
υποβιβασµού ΥΤ/ΜΤ Πτολεµαΐδας µέσω των γραµµών Κ.Γ.42. Ο υποβιβασµός
της µέσης τάσης σε χαµηλή τάση γίνεται µε µετασχηµατιστές επί ικριωµάτων.
Το δίκτυο είναι αρκετά εκτεταµένο, καθιστώντας εύκολη την επέκτασή του σε
περίπτωση ανάγκης ηλεκτροδότησης νέων εγκαταστάσεων, µε αρκετά υψηλό
κόστος όµως.

∆ίκτυα διανοµής χαµηλής τάσης

Η διανοµή χαµηλής τάσης εντός των οικισµών γίνεται εναέρια, επί ξύλινων
συνήθως στύλων της ∆ΕΗ. ∆εν υπάρχει πρόβλεψη για υπογείωση των δικτύων
(ΑΝΚΟ, 2007).

6.6.7. ∆ίκτυα Φυσικού Αερίου

∆ίκτυο Φυσικού Αερίου δεν υφίσταται στην περιοχή. Παρόλα αυτά, ενόψει των
σχεδιαζόµενων διασυνδέσεων των αγωγών φυσικού αεριού Τουρκίας -
Ελλάδας – Ιταλίας και ∆υτικών Βαλκανίων µε την Κεντρική Ευρώπη, θα διέλθει
έως το 2013 αγωγός φυσικού αερίου σε απόσταση περίπου 20km από τους
οικισµούς του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη και σε απόσταση 18km από τον
Α.Η.Σ. Καρδιάς. Μέχρι στιγµής όµως ουδεµία πρόβλεψη υπάρχει για την
αξιοποίηση του φυσικού αερίου είτε στους οικισµούς, είτε στις εγκαταστάσεις
της ∆ΕΗ, συµπληρωµατικά των λιγνιτικών κοιτασµάτων (ΑΝΚΟ, 2007).

150
6.6.8. Τηλεθέρµανση

Σε εξέλιξη βρίσκεται µελέτη, από την Αναπτυξιακή ∆υτικής Μακεδονίας Α.Ε.,

που αφορά την εγκατάσταση δικτύου τηλεθέρµανσης στον οικισµό του
Μαυροδενδρίου. Το έργο θα αφορά εγκαταστάσεις συνολικής ισχύος 4,5MWth,
µε θερµική ενέργεια που παράγεται στον Α.Η.Σ Καρδιάς, που βρίσκεται σε
µικρή απόσταση από τον οικισµό και θα παρέχει θερµότητα για θέρµανση
χώρων και παρασκευή θερµού νερού χρήσης.

Για την τηλεθέρµανση του Μαυροδενδρίου θα εφαρµοστεί δίκτυο µε

προµονωµένους αγωγούς, οι οποίοι θα τοποθετούνται απευθείας στο έδαφος.
Το δίκτυο διανοµής θα τροφοδοτεί µε θερµό νερό τον «καταναλωτή» (κτίρια)
του οικισµού, το οποίο µετά την έξοδό του από τον υποσταθµό του
«καταναλωτή» θα επιστρέφει στο αντλιοστάσιο τηλεθέρµανσης µε
θερµοκρασία 65οC για επαναθέρµανση. Εκτιµάται ότι θα πρόκειται για ένα
εξαιρετικά αξιόπιστο, οικονοµικό, λειτουργικό και µακρόβιο δίκτυο διανοµής
(ΑΝΚΟ, 2007).

6.6.9. Αποκοµιδή Απορριµµάτων

Όλοι οι ΟΤΑ της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας συµµετέχουν στο

πρόγραµµα Ολοκληρωµένου Συστήµατος ∆ιαχείρισης Απορριµµάτων (ΟΣ∆Α).
Στο δίκτυο αυτό εντάσσεται βεβαίως και το Μαυροδένδρι.

Στο σύνολο της Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας το ΟΣ∆Α διαρθρώνεται στους

παρακάτω άξονες :

- Μηχανική αποκοµιδή απορριµµάτων

- Μεταφόρτωση: κατασκευή πάγιων υποδοµών και προµήθειες

εξοπλισµού.

- Ανάκτηση και ανακύκλωση

- Μηχανική επεξεργασία και Αξιοποίηση: κατασκευή της Μονάδας

Μηχανικής διαλογής και λιπασµατοποίησης, ενεργειακή αξιοποίηση.

- Κατασκευή Περιφερειακού ΧΥΤΑ, έργα αποκατάστασης και εξυγίανσης

των χωµατερών.

- ∆ιαχείριση ειδικών απορριµµάτων µε συστήµατα εναλλακτικής

διαχείρισης.

Συντονιστής του σχεδιασµού είναι η Ανώνυµη Εταιρεία ∆ιαχείρισης

Απορριµµάτων ∆υτικής Μακεδονίας (∆ΙΑ∆ΥΜΑ) η οποία έχει επωµιστεί τον
κεντρικό συντονισµό.

151
Αποτέλεσµα όλης της προσπάθειας, είναι η συντονισµένη αντιµετώπιση του
προβλήµατος των απορριµµάτων, σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις και κανόνες
που ορίζει η Εθνική και Κοινοτική νοµοθεσία (ΑΝΚΟ, 2007).

6.7 Κοινωνικός Εξοπλισµός

6.7.1. Γενικά

Το µικρό πληθυσµιακό µέγεθος του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη και η

αδυναµία των οικισµών του να λειτουργήσουν ως σηµαντικοί πόλοι
εξυπηρέτησης, σε συνδυασµό µε την έλλειψη ιδιαίτερου διοικητικού ρόλου,
στερούν την περιοχή από δυναµικούς τοπικούς µηχανισµούς διακυβέρνησης.

Οι οικισµοί του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη εµφανίζουν διακύµανση στο

πληθυσµιακό µέγεθος, µεταβάλλοντας αντιστοίχως το µέγεθος του
εξυπηρετούµενου πληθυσµού από κοινόχρηστους χώρους και κοινωνικές
υποδοµές. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην άµεση γειτνίαση µε την πόλη της
Κοζάνης, όπου έχουν εγκατασταθεί µόνιµα κάτοικοι από όλο το ∆ήµο ∆.
Υψηλάντη, διατηρώντας όµως τη γενέτειρα κατοικία τους στο Μαυροδένδρι.
Έτσι, ο αριθµός των εποχιακών κατοίκων του Μαυροδενδρίου µεταβάλλεται όχι
µόνο σε χρονικές περιόδους αιχµής (π.χ. γιορτές, περιόδους διακοπών) αλλά
και κατά την περίοδο της εβδοµάδας και πιθανά ηµερησίως, καθώς πολλοί
κάτοικοι, που διαµένουν µόνιµα στην Κοζάνη, τα απογεύµατα που δεν
εργάζονται, όσο και τα Σαββατοκύριακα επιστρέφουν στο Μαυροδένδρι, όπου
συχνά µάλιστα διαµένουν συγγενείς τους τρίτης ηλικίας. Με βάση τα
παραπάνω στοιχεία υπολογίζεται ότι ο µέγιστος εξυπηρετούµενος πληθυσµός
των οικισµών του ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη ανέρχεται σε 4.110 κατοίκους,
ενώ ειδικότερα του Μαυροδεντρίου σε 1.600 και της Ποντοκώµης σε 1.850
(ΑΝΚΟ, 2007).

6.7.2. Υπηρεσίες ∆ιοίκησης και ∆ικαιοσύνης

Στον τοµέα των οικονοµικών υπηρεσιών η περιοχή εξυπηρετείται από τις

περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονοµικών και τη ∆ΟΥ Κοζάνης.

Στο ∆ήµο λειτουργεί Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (Κ.Ε.Π.) στο ∆ηµοτικό

∆ιαµέρισµα Ποντοκώµης.

Ο ∆ήµος ∆ηµητρίου Υψηλάντη στον τοµέα της δικαιοσύνης ανήκει λειτουργικά

στο Εφετείο Κοζάνης, το Ειρηνοδικείο και το Πρωτοδικείο Κοζάνης, που έχουν
έδρα την πόλη της Κοζάνης. Επίσης το Μαυροδένδρι υπάγεται στο
Υποθηκοφυλακείο Κοζάνης.

152
Στον τοµέα των κοινωφελών υπηρεσιών στο ∆ήµο υπάρχει Υποκατάστηµα ΟΤΕ
στην Ποντοκώµη, καθώς και υποκατάστηµα ΕΛΤΑ στο Μαυροδένδρι.

Στον τοµέα των ασφαλιστικών ταµείων, το Μαυροδένδρι και τα Σιδερά

υπάγονται στο ΙΚΑ Κοζάνης, ενώ η Ποντοκώµη και τα Λιβερά υπάγονται στο
ΙΚΑ Πτολεµαΐδας.

6.7.3. Εγκαταστάσεις Υγείας

Το Μαυροδένδρι στον τοµέα της υγείας ανήκει λειτουργικά στην Υγειονοµική

Περιφέρεια ∆υτ. Μακεδονίας, του Εθνικού Συστήµατος Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης (ΕΣΥΚΑ). Νοσοκοµειακά εξυπηρετείται από το ∆ηµόσιο
Νοσοκοµείο «Μαµάτσειο», που είναι Νοµαρχιακού επιπέδου και ΝΠ∆∆ και
βρίσκεται στην Κοζάνη. Επίσης, ιδιωτικές κλινικές και ανάλογα ιδρύµατα, τόσο
στην Κοζάνη, όσο και στην Πτολεµαίδα, εξυπηρετούν τους οικισµούς του
∆ήµου.

Στο ∆.∆. Ποντοκώµης λειτουργεί Αγροτικό Ιατρείο, το οποίο καλύπτει τις

ανάγκες πρωτοβάθµιας περίθαλψης και εξυπηρετεί το Μαυροδένδρι µία φορά
την εβδοµάδα.

Εικόνες 7,8 .Νοσοκοµείο «Μαµάτσειο», Κοζάνη (πηγή:

http://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=1&artid=21592), και το
Αγροτικό Ιατρείο, που στεγάζεται στο ισόγειου του ∆ηµαρχείου ∆. ∆ηµ.
Υψηλάντη (πηγή: ιδία επεξεργασία)

6.7.4. Εγκαταστάσεις Πρόνοιας

Μονάδες κοινωνικής φροντίδας λειτουργούν στα αστικά κέντρα του Νοµού και
της Περιφέρειας.

Στον τοµέα της παιδικής πρόνοιας λειτουργεί ένας Παιδικός Σταθµός στο
Μαυροδένδρι, που εξυπηρετεί και τους οικισµούς Σιδερών και Λιβερών και ένα
Κέντρο ∆ηµιουργικής Απασχόλησης για παιδιά στην Ποντοκώµη, που
στεγάζεται στο κτίριο διοίκησης, στο κέντρο του οικισµού.

153
Στο Μαυροδένδρι λειτουργεί επίσης το πρόγραµµα «Βοήθεια στο Σπίτι», το
οποίο στεγάζεται στο κτίριο του ∆ηµαρχείου και εξυπηρετεί όλους τους
οικισµούς του ∆ήµου. Το προσωπικό που εργάζεται στο πρόγραµµα αποτελείται
από µία κοινωνική λειτουργό, µία νοσηλεύτρια και µία οικιακή βοηθό.

6.7.5. Υπηρεσίες Ασφάλειας

Στον τοµέα της δηµόσιας ασφάλειας και προστασίας το Μαυροδένδρι

εξυπηρετείται από τις Περιφερειακές και Νοµαρχιακές Υπηρεσίες Πολιτικής
Προστασίας ή ΠΣΕΑ, όσο και τις αποκεντρωµένες υπηρεσίες του Υπουργείου
∆ηµόσιας Τάξης, την Αστυνοµική ∆/νση Κοζάνης, το Αστυνοµικό Τµήµα
Κοζάνης, το Τµήµα Ασφάλειας Κοζάνης, την τροχαία Κοζάνης.

Στον τοµέα της πυροπροστασίας εξυπηρετείται από την Πυροσβεστική

Υπηρεσία Κοζάνης.

6.7.6. Πολιτιστικές Λειτουργίες

Στον τοµέα του πολιτισµού, η περιοχή εξυπηρετείται από τις υπηρεσίες του
Υπουργείου Πολιτισµού και τις τρεις εφορείες αρχαιοτήτων, την Λ’ Εφορεία
Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, την 17η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων και την Εφορεία Νεοτέρων Μνηµείων.

Στους οικισµούς του ∆ήµου δραστηριοποιούνται διάφοροι σύλλογοι,

πολιτιστικοί, µορφωτικοί, αθλητικοί, καθώς και σύλλογοι που κινητοποιούνται
γύρω από οικολογικά θέµατα και την προστασία των πολιτών από τις
δραστηριότητες της ∆ΕΗ. Στο Μαυροδένδρι δραστηριοποιούνται οι παρακάτω
σύλλογοι (∆ήµος ∆. Υψηλάντη, 2010):

- Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Μαυροδενδρίου

- Ο Σύλλογος Περιβάλλοντος Μαυροδενδρίου, µε σκοπό την προστασία

και την περιβαλλοντική αναβάθµιση του δηµοτικού διαµερίσµατος
Μαυροδενδρίου και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων της ∆ΕΗ.
Οργανώνει σεµινάρια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, εκδηλώσεις και
συνέδρια για θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος και της
πολιτιστικής κληρονοµιάς (Σύλλογος Περιβάλλοντος Μαυροδεντρίου,
2010)

Εκδηλώσεις γίνονται στο Μαυροδένδρι την Καθαρά ∆ευτέρα, την 21η Μαΐου
(γιορτή πολιούχου και µνήµης προσφύγων Πόντου).

Επιπλέον, οι επαγγελµατικοί φορείς, όπως οι αγροτικοί συνεταιρισµοί, παίζουν

σηµαντικό ρόλο στην ενίσχυση του κλάδου τους.

154
Η περιοχή εκκλησιαστικά ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης.
Κάθε οικισµός αποτελεί µία ενορία. Στο Μαυροδένδρι λειτουργεί ο ενοριακός
ναός Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης. Οι ναοί του οικισµού είναι οι ακόλουθοι:

- Ιερός Ενοριακός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης

- εξωκκλήσι Αγ. Λαζάρου

- εξωκκλήσι Προφήτη Ηλία

- Ιερός ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ

- Ιερός Ναός των Αγ. Αποστόλων, του στρατοπέδου

Εικόνα 10. Πλατεία και παιδική

χαρά στο κέντρο του
Μαυροδενδρίου. Στο βάθος ο Ι.Ν.
Αγ. Κωνσταντίνου (πηγή: ιδία
επεξεργασία

6.7.7. Εκπαίδευση

Στον τοµέα της εκπαίδευσης η περιοχή εξυπηρετείται από τους φορείς της
Α’βαθµιας και Β’βάθµιας Εκπαίδευσης που λειτουργούν στο Νοµό. Η
πρωτοβάθµια εκπαίδευση εποπτεύεται από τη ∆/νση Α’βαθµιας Εκπαίδευσης
Κοζάνης. ∆ιοικητικά στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση οι µονάδες που
λειτουργούν στους οικισµούς ανήκουν στο Γραφείο Α’βάθµιας Εκπαίδευσης,
που εδρεύει στην Κοζάνη.

Η δευτεροβάθµια εκπαίδευση εποπτεύεται από τη ∆/νση Β’βάθµιας

Εκπαίδευσης Κοζάνης. H µονάδα (γυµνάσιo) που λειτουργεί στον οικισµό
Ποντοκώµης του ∆ήµου, ανήκει στο 2ο Γραφείο Β’βάθµιας Εκπαίδευσης που
εδρεύει στην Κοζάνη.

Όσον αφορά σε ειδικούς τοµείς εκπαίδευσης (ΤΕΕ, ειδικά λύκεια, ΙΕΚ, σχολή
ΟΑΕ∆) εξυπηρετείται από µονάδες που εδρεύουν στην πόλη της Κοζάνης.

Στον τοµέα της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, σε περιφερειακό επίπεδο,

λειτουργεί το Ανώτατο Ίδρυµα ΤΕΙ ∆υτικής Μακεδονίας και το Πανεπιστήµιο
∆υτικής Μακεδονίας στην Κοζάνη.

155
 Εικόνα 11. ∆ηµοτικό Σχολείο
Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία)

Στον τοµέα της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης στο ∆ήµο

∆ηµητρίου Υψηλάντη, λειτουργούν:

- Στην Ποντοκώµη ∆ηµοτικό Σχολείο, 6τάξιο, νηπιαγωγείο (2θέσιο),

γυµνάσιο, που εξυπηρετεί και τους γύρω οικισµούς (Μαυροδένδρι, Λιβερά,
Σιδερά, Μαυροπηγή).

- Στο Μαυροδένδρι λειτουργεί 6τάξιο ∆ηµοτικό Σχολείο και 2θέσιο

νηπιαγωγείο που στεγάζεται στο δηµοτικό.

6.7.8. Στρατιωτικές Εγκαταστάσεις

Το Μαυροδένδρι είναι γνωστό για το Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων (523

Τάγµα Πεζικού) του στρατού ξηράς.

6.7.9. Εγκαταστάσεις Αθλητισµού

Σε αθλητικό επίπεδο, στο

Μαυροδένδρι δραστηριοποιούνταν η
οµάδα «Οδυσσέας» Μαυροδενδρίου,
αλλά µετά τη σύσταση του δήµου, ο
«Οδυσσέας» και ο «Άρης»
Ποντοκώµης συγχωνεύτηκαν και
δηµιούργησαν την οµάδα «∆ηµήτριος
Υψηλάντης».

Εικόνα 12. Γήπεδο Ποδοσφαίρου

Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία)

156
Εικόνα 13. Οργανωµένος χώρος εγκαταστάσεων αθλητισµού, παιδικής χαράς
και χώρου στάθµευσης κοντά στην είσοδο του Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία)

6.7.10. Συγκεντρωτικός Πίνακας Εξαρτήσεων

Η Κοζάνη και η Πτολεµαΐδα, ως τα κύρια αστικά κέντρα του Νοµού, και λόγω
της ίσης απόστασης από αυτές, εξυπηρετούν σε σηµαντικό βαθµό τις ανάγκες
του οικισµού, όπως και των άλλων οικισµών του ∆ήµου, για την παροχή
υπηρεσιών (δηµόσιων και ιδιωτικών), περίθαλψης, εµπορίου, εκπαίδευσης,
κλπ.

Πίνακας 6.10. Συγκεντρωτικός Πίνακας Εξαρτήσεων

(Πηγή: ΑΝΚΟ, 2007)

Ποντοκώµη Μαυροδένδρι Σιδερά Λιβερά

∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
∆ηµαρχείο X
∆ιαµερισµατικό κατάστηµα X X X
Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών X
Κατάστηµα ΟΤΕ X
Υποκατάστηµα ΕΛΤΑ ή θυρίδες X
Λαϊκή αγορά (υπαίθρια) X
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ
Νηπιαγωγείο X X
∆ηµοτικό X X
Γυµνάσιο X
Λύκειο X
Ιδιωτικό ΚΕΚ
ΥΓΕΙΑ – ΠΡΟΝΟΙΑ
Αγροτικό Ιατρείο X X
Φαρµακείο X X
Παιδικός Σταθµός X X
ΚΑΠΗ
ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ
Γήπεδο ποδοσφαίρου X X X
Λοιπά γήπεδα X X X
Αθλητικό Κέντρο

157
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Πολιτιστικός Σύλλογος X X X
Πολιτιστικό Κέντρο X X X X
Υπαίθριος Χώρος
Ι. Ναός X X X X
Νεκροταφείο X X X X
ΠΡΑΣΙΝΟ - ΕΛEΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ
Πλατεία - πάρκο - ελεύθερο X X X X
Παιδική χαρά X X X X

6.8 Τάσεις – Αναµενόµενες Μεταβολές στην περίοδο 2010-2020

Οι τάσεις και οι αναµενόµενες µεταβολές που αφορούν την κοινωνική

βιωσιµότητα του οικισµού του Μαυροδενδρίου την προσεχή δεκαετία έχουν ως
εξής:

1. Ο ∆ήµος ∆ηµ. Υψηλάντη καταργείται και συνενώνεται µε τον ∆ήµο

Κοζάνης, στο πλαίσια του προγράµµατος Καλλικράτης. Ως εκ τούτου
παύουν οι διοικητικές εξυπηρετήσεις που παρείχε ένας ανεξάρτητος
∆ήµος και το ∆ηµαρχείο δε θα εδρεύει πλέον στον οικισµό του
Μαυροδενδρίου.

2. Αναµένεται να υλοποιηθεί σταδιακά η µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης,

γεγονός που θα παίξει σηµαντικό ρόλο στη λειτουργία του ∆ήµου,
καθώς το οικιστικό δίκτυο θα µεταβληθεί αποφασιστικά. Η
µετεγκατάσταση θα προκαλέσει προβλήµατα στις κοινωνικές
εξυπηρετήσεις των κατοίκων του οικισµού, κυρίως δε στις
εγκαταστάσεις Γυµνασίου, στις εγκαταστάσεις πρόνοιας, στο ΚΕΠ αλλά
και στις εµπορικές εξυπηρετήσεις. Τα προβλήµατα αυτά µπορούν να
αναπληρωθούν µε διάφορους τρόπους, είτε µε την µετεγκατάσταση
ορισµένων από τις εξυπηρετήσεις αυτές στο Μαυροδένδρι, κυρίως όµως
µε την στροφή του οικισµού προς την πόλη της Κοζάνης.

3. Αναµένεται επίσης να υλοποιηθεί σταδιακά η εγκατάσταση δικτύου

τηλεθέρµανσης στον οικισµό του Μαυροδενδρίου. Το έργο όπως
αναφέρθηκε θα αφορά εγκαταστάσεις συνολικής ισχύος 4,5MWth, µε
θερµική ενέργεια που παράγεται στον Α.Η.Σ Καρδιάς, που βρίσκεται σε
µικρή απόσταση από τον οικισµό και θα παρέχει θερµότητα για
θέρµανση χώρων και παρασκευή θερµού νερού χρήσης/

Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συµπέρασµα ότι τόσο διοικητικά, όσο και
λειτουργικά, η εξάρτηση του οικισµού από την Κοζάνη θα γίνει πολύ
µεγαλύτερη, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι ο οικισµός θα πάψει να είναι βιώσιµος.

158
6.9 Ανάλυση ευκαιριών και απειλών από τις αναµενόµενες
µεταβολές

Στο υποκεφάλαιο αυτό εξετάζονται οι ευκαιρίες και οι απειλές που θα

προκύψουν για τον οικισµό του Μαυροδεντρίου λόγω και της µετεγκατάστασης
του οικισµού της Ποντοκώµης και της προγραµµατιζόµενης επέκτασης των
ορυχείων της ∆ΕΗ. Συνυπολογίζονται ακόµη µια σηµαντικότατη επικείµενη
µεταβολή, η εφαρµογή του Προγράµµατος «Καλλικράτης».

6.9.1. Ευκαιρίες από την αποµάκρυνση του Οικισµού Ποντοκώµης

– Θα καταστεί απαραίτητη η παροχή µιας σειράς τοπικών υπηρεσιών, οι

οποίες έως σήµερα προσφέρονται µόνο στον οικισµό της Ποντοκώµης,
ανάλογα βεβαίως µε την επανεκτίµηση των αναγκών που θα
προκύψουν. Έτσι, ενδεχοµένως το Μαυροδένδρι να αποκτήσει το δικό
του Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, Υποκατάστηµα ΟΤΕ, κοκ. Το
γεγονός αυτό θα δώσει ώθηση στην τοπική οικονοµία, µε τη διεύρυνση
της γκάµας των υπηρεσιών που προσφέρονται τοπικά, µε τη δηµιουργία
νέων θέσεων εργασίας, τη µείωση της διαρροής κεφαλαίου και τον
περιορισµό των µετακινήσεων προς την Κοζάνη.

– Το Μαυροδένδρι µετά και την εφαρµογή του Προγράµµατος

Καλλικράτη, θα είναι πλέον µέρος του αστικού δικτύου της ευρύτερης
περιοχής της Κοζάνης, ενός ΟΤΑ µε µεγαλύτερες δυνατότητες
ανάπτυξης και παροχής ποιοτικών υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό σηµαίνει
ότι οι κάτοικοι του Μαυροδενδρίου θα έχουν πρόσβαση σε ένα σύνολο
υπηρεσιών υπερτοπικού επιπέδου σηµαντικά ευρύτερου από αυτό που
είχαν ως χωριστός ∆ήµος (π.χ. τεχνικές υπηρεσίες, υπηρεσίες
πολιτισµού, υγείας, κ.α). Επιπλέον, θα υπάρχει ένας ισχυρότερος ΟΤΑ,
σε θέση να υπερασπισθεί τα συµφέροντα των πολιτών του εναντι
τρίτων (π.χ. ∆ΕΗ).

6.9.2. Απειλές από την αποµάκρυνση του Οικισµού Ποντοκώµης

– Ο συνολικώς εξυπηρετούµενος πληθυσµός του σηµερινού ∆ήµου ∆.

Υψηλάντη θα περιοριστεί σηµαντικά. Το γεγονός αυτό σηµαίνει ότι
ορισµένες από τις υποδοµές δηµοτικού ή διαδηµοτικού επιπέδου, µε
έδρα τον οικισµό Μαυροδενδρίου ενδεχοµένως να καταστούν µη
βιώσιµες και να µεταφερθούν στην Κοζάνη, µε στρεβλώσεις στην
ποιότητα ζωής των κατοίκων.

– Τα έργα του βιολογικού καθαρισµού και της τηλεθέρµανσης του

οικισµού δεν αναµένεται να προχωρήσουν λόγω της µετεγκατάστασης

159
 της Ποντοκώµης, µε επιπτώσεις αρνητικές για την ανάπτυξη του
Μαυδενδρίου

– Ορισµένα δηµοτικά και ιδιωτικά κτίσµατα στο Μαυροδένδρι κινδυνεύουν

να µείνουν χωρίς χρήση, αντιµετωπίζοντας τον κίνδυνο της απαξίωσης
σε βάθος χρόνου.

– Ενδέχεται να υπάρξουν χρηµατοδοτικά ή χρηµατοοικονοµικά

προβλήµατα, καθώς η χρηµατοδότηση έργων θα ανακατανεµηθεί στα
πλαίσια του νέου ΟΤΑ, στον οποίο το Μαυροδένδρι δε θα κατέχει πλέον
την έδρα του ∆ήµου (π.χ. µπορεί να πάψει να είναι συµφέρουσα για το
ελληνικό κράτος η επένδυση σε τεχνικές υποδοµές σε έναν εν δυνάµει
φθίνοντα οικισµό, όπως το Μαυροδένδρι)

– Το Μαυροδένδρι θα χάσει την έδρα ΟΤΑ που εχει σήµερα, µε αντίστοιχη

απώλεια θέσεων εργασίας, τοπικών υπηρεσιών και διευκολύνσεων για
τον πληθυσµό του (π.χ. ληξιαρχείο) και αντιστοίχως κύρους και
ελκτικότητας επισκεπτών.

– Λόγω της αναµενόµενης ενίσχυσης της εξάρτησης του Μαυροδενδρίου

από την Κοζάνη, θα αυξηθεί ο όγκος των µετακινήσεων ανάµεσα στις
δύο οικιστικές συγκεντρώσεις, µε εξωτερικά κόστη στο περιβάλλον, τις
µεταφορικές υποδοµές, την ανθρώπινη υγεία και την ποιότητα ζωής.

6.10 Συµπεράσµατα βιωσιµότητας και προτάσεις αντιµετώπισης

απειλών

Συµπερασµατικά προκύπτει ότι ο οικισµός θα συνεχίσει να είναι βιώσιµος από

άποψη κοινωνικών υποδοµών τουλάχιστον την επόµενη δεκαετία. Στον τοµέα
αυτό, το Μαυροδένδρι, µε έναν ονοµαστικό πληθυσµό περίπου στα 1.253
άτοµα και έναν πραγµατικό µόνιµο πληθυσµό περίπου στα 800 µε 900 άτοµα,
µε δυνατότητες απασχόλησης στον πρωτογενή αλλά και στον δευτερογενή
τοµέα, µε νέο κτιριακό απόθεµα, όπως και ικανοποιητικό ποιοτικά οικιστικό
επίπεδο, δυνατότητες τηλεθέρµανσης, καλές οδικές προσβάσεις και µικρή
απόσταση (13 χιλ) από την Κοζάνη δείχνει να έχει µπροστά του βιωσιµότητα
αρκετών δεκαετιών, έστω και µε φθίνοντα πληθυσµό. Οι ελλείψεις στον
κοινωνικό εξοπλισµό, που θα επιφέρει η απώλεια της έδρας του ∆ήµου, και η
µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης µπορούν να αναπληρωθούν µε διάφορους
τρόπους. Επιπλέον τα δηµοτικά κτίσµατα (όπως το δηµαρχείο) που θα µείνουν
κενά µετά την αποχώρηση ορισµένων λειτουργιών µπορούν να φιλοξενήσουν
χρήσεις, που θα συµβάλλουν στη συνολική ανάπτυξη του οικισµού.

Βέβαια για να εκτιµήσει κανείς συνολικά τη βιωσιµότητα οικισµού, θα πρέπει

να λάβει υπ’ όψη το κατά πόσον η πηγή της απασχόλησης αλλά και της
ρύπανσης στην περιοχή δηλαδή τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής της ∆ΕΗ
και η εξόρυξη λιγνίτη, θα συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται ως έχουν.

160
Προφανώς -για παράδειγµα-, δεν είναι σκόπιµο να δροµολογήσει κανείς µια
µετεγκατάσταση του οικισµού, η οποία θα υλοποιηθεί σε δέκα χρόνια εάν στο
ίδιο βάθος χρόνου σταµατήσει η ρυπογόνος δραστηριότητα. Σύµφωνα µε τον
προγραµµατισµό της ∆ΕΗ, το ορυχείο θα σταµατήσει να λειτουργεί το 2053,
αλλά στην πραγµατικότητα ασφαλείς εκτιµήσεις του είδους αυτού δεν είναι
εύκολο να γίνουν, καθώς συναρτώνται από πολλούς παράγοντες και η εθνική
πολιτική όσον αφορά τον τοµέα της ενέργειας δεν είναι διευκρινισµένη. Όµως
µπορεί κανείς βάσιµα να θεωρήσει ότι οι τάσεις είναι ότι (κάτω από πολλαπλές
ευρωπαϊκές και διεθνείς πιέσεις) κινούµαστε πλέον πολύ ταχύτερα προς άλλες
ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, ότι οι σηµερινές ρυπογόνες µονάδες της ∆ΕΗ θα
περιοριστούν σε αριθµό και θα εκσυγχρονισθούν, ότι τα ορυχεία σταδιακά θα
κλείσουν, ότι µέρος της παραγωγής ενέργειας θα ιδιωτικοποιηθεί, και γενικά
ότι θα υπάρξει έντονη κινητικότητα στο πεδίο αυτό. Το ζήτηµα όµως, είναι ότι
κανείς δεν µπορεί να προδιαγράψει τους ρυθµούς και τα χρονικά όρια αυτών
των επερχόµενων αλλαγών.

Όσο και αν φαίνεται περίεργο, από όλα τα προηγούµενα προκύπτει ότι η

συνολική βιωσιµότητα του οικισµού είναι συνδεδεµένη στενά ακριβώς µε τον
παράγοντα που σήµερα την υποσκάπτει. Οι επιτόπιες παραγωγικές
δραστηριότητες της ∆ΕΗ που επηρεάζουν την υγεία, την ποιότητα ζωής, και το
περιβάλλον του οικισµού εκ παραλλήλου εξασφαλίζουν σε σηµαντικό βαθµό τη
βιωσιµότητά του τουλάχιστον µεσοπρόθεσµα.

161
Κεφάλαιο 7: Συµπεράσµατα – βιωσιµότητα του οικισµού
Μαυροδενδρίου
Στην παρούσα µελέτη εξετάστηκαν χαρακτηριστικά/η κατάσταση του οικισµού
Μαυροδενδρίου σε τρεις βασικούς τοµείς ανάλυσης: την οικονοµία, το
περιβάλλον, και τις κοινωνικές υποδοµές και οικιστικό απόθεµα. Για τον κάθε
ένα από αυτούς εξετάστηκαν στοιχεία βιωσιµότητας, λαµβάνοντας υπόψη
δεδοµένα της υφιστάµενης κατάστασης, καθώς και ευρύτερες µεταβολές που
αναµένεται να επηρεάσουν τον οικισµό. Ωστόσο, η θεώρηση του κάθε τοµέα
µεµονωµένα, αν και απαραίτητη για την εκτίµηση της κάθε συνιστώσας
βιωσιµότητας, δε µπορεί να δώσει µια ολοκληρωµένη εκτίµηση βιωσιµότητας
του οικισµού για το µέλλον. Επιπλέον, αυτή η εκτίµηση είναι αδύνατον να
πραγµατοποιηθεί χωρίς να προσδιοριστεί κάποιο χρονικό όριο πρόβλεψης.

Βάσει των παραπάνω, η τελική εκτίµηση για τη βιωσιµότητα του οικισµού

Μαυροδενδρίου βασίστηκε στην αξιολόγηση των επιπτώσεων µέσα από µια
συνδυαστική ανάλυση τριών βασικών θεµάτων: της οικονοµικής ανάπτυξης,
της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, και των κοινωνικών υποδοµών
και οικιστικού αποθέµατος, µε χρονικό ορίζοντα την περίοδο µέχρι το 2025-
2030. Η συγκεκριµένη χρονική περίοδος αφενός προσδιορίζει ένα χρονικό όριο
µε δυνατότητα ασφαλέστερης πρόβλεψης, και αφετέρου, συµπίπτει µε το
τέλος έξαρσης της εξορυκτικής δραστηριότητας30.

Το Μαυροδένδρι έχει να αντιµετωπίσει σήµερα σηµαντικές προκλήσεις. Η

ύπαρξη του ορυχείου της ∆ΕΗ σε µικρή απόσταση από τον οικισµό και οι
σηµαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχεται, συντελούν στην υποβάθµιση
του επιπέδου ποιότητας ζωής των κατοίκων του. Η κατάσταση αυτή είναι
πιθανό να επιδεινωθεί µε την επέκταση προς τα δυτικά των ορυχείων
Μαυροπηγής και Ν∆ πεδίου Πτολεµαΐδας, κυρίως εξαιτίας της αύξησης των
αέριων ρύπων και του επιπέδου θορύβου, αλλά και της επιβάρυνσης του
υδροφόρου ορίζοντα. Ταυτόχρονα, η προγραµµατιζόµενη µετεγκατάσταση της
Ποντοκώµης αναµένεται να επηρεάσει σηµαντικά τη λειτουργία του
Μαυροδενδρίου, εξαιτίας της συµπληρωµατικότητας που χαρακτηρίζει του δύο
οικισµούς. Η µεταβολή αυτή, ενδεχοµένως να διαταράξει τις οικονοµικές
δραστηριότητες, τα κοινωνικά δίκτυα και σχέσεις, οδηγώντας σε τάσεις
µεγαλύτερης οργανωτικής και λειτουργικής εξάρτησης του Μαυροδενδρίου
από την Κοζάνη. Πιέσεις προς την ίδια κατεύθυνση δηµιουργούνται και από τη
διοικητική µεταρρύθµιση «Καλλικράτης».

Τα βασικά συµπεράσµατα όσον αφορά την κατάσταση του οικισµού στα τρία
σηµεία ανάλυσης είναι τα εξής:

30
Σύµφωνα µε την πρόβλεψη διακίνησης υλικών των εξεταζόµενων ορυχείων της ∆ΕΗ
(∆ΕΗ 2009), ο όγκος διακίνησης αγόνων και παραγωγής λιγνίτη, θα αρχίσει να έχει
φθίνουσα πορεία.

162
 - Το φυσικό περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής του Μαυροδενδρίου
δέχεται σηµαντικές πιέσεις από την έντονη ανθρωπογενή
δραστηριότητα, κυρίως εξαιτίας της λειτουργίας της ∆ΕΗ, µε δυσµενείς
επιπτώσεις στην ποιότητα της ατµόσφαιρας, των επιφανειακών και
υπόγειων υδάτων και του εδάφους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως
περιβαλλοντικά υποβαθµισµένη, µε σηµαντικό κίνδυνο επιδείνωσης της
υφιστάµενης κατάστασης. Από καθαρά περιβαλλοντική άποψη η
βιωσιµότητα του οικισµού δεν εξασφαλίζεται κυρίως λόγω των συχνών
επεισοδίων υπέρβασης των επιτρεπόµενων ορίων εκποµπών PM10 αλλά
και της καταστροφής του υπόγειου υδροφορέα. Οι υπερβάσεις
συνδέονται µε προβλήµατα υγείας και ποιότητας ζωής ενώ ο υδροφόρος
ορίζοντας είναι η πηγή ύδρευσης του οικισµού.

- Όσον αφορά την οικονοµική ανάπτυξη του οικισµού, το Μαυροδένδρι

δείχνει να έχει κάποια χαρακτηριστικά δυναµικότητας (αυξανόµενος
πληθυσµός, υψηλό ποσοστό του πληθυσµού σε παραγωγικές ηλικίες) τα
οποία όµως δεν φαίνεται να αξιοποιούνται επαρκώς. Το παραγωγικό
σύστηµα παρουσιάζει δοµικές αδυναµίες (υψηλό ποσοστό ανεργίας,
δοµή της απασχόλησης, υψηλή εξάρτηση από τα εισοδήµατα της ∆ΕΗ),
χαρακτηρίζεται ως µη ανταγωνιστικό µε κορεσµένες δραστηριότητες. Οι
αναµενόµενες µεταβολές θα οδηγήσουν σε σηµαντική αναδιάρθρωση
του παραγωγικού συστήµατος µε κάποιες µη αναστρέψιµες µεταβολές,
γεγονός που συγκλίνει στην οριακή βιωσιµότητα του οικισµού
(φθίνουσα πορεία ανάπτυξης).

- Καλύτερη εικόνα παρουσιάζει το κοµµάτι των κοινωνικών υποδοµών και

του οικιστικού αποθέµατος το οποίο µπορεί να χαρακτηριστεί βιώσιµο.
Το νέο κτιριακό απόθεµα αλλά και καλές οδικές συνδέσεις εξασφαλίζουν
ένα καλό επίπεδο ποιότητας ζωής, τουλάχιστον σε όρους υποδοµών και
οικιστικού περιβάλλοντος. Η προγραµµατιζόµενη µετεγκατάσταση της
Ποντοκώµης και η µεταρρύθµιση «Καλλικράτης» αν και αναµένεται να
εντείνουν την εξάρτηση του οικισµού από την Κοζάνη, ωστόσο, δεν θα
επηρεάσουν τη βιωσιµότητα του οικισµού όσον αφορά την πρόσβαση σε
εξυπηρετήσεις και κοινωνικές υποδοµές.

Ανάλυση SWOT

Η υφιστάµενη κατάσταση του οικισµού, όπως περιγράφηκε παραπάνω, αλλά

και οι επιπτώσεις από τις ευρύτερες µεταβολές και τις επερχόµενες προκλήσεις
για κάθε πεδίο ανάλυσης, συνθέτουν µια εικόνα για τη µελλοντική πορεία του
οικισµού, η οποία παρουσιάζεται παρακάτω µέσα από µια ανάλυση SWOT
(ανάλυση στοιχείων δυναµικότητας-αδυναµίας και ευκαιριών-απειλών που
παρουσιάζονται):

163
Ανάλυση δυνατών σηµείων

Βασικό πλεονέκτηµα του οικισµού αποτελεί η χωροθέτησή του – στο µέσον της
απόστασης του ενεργειακού δίπολου Πτολεµαΐδας – Κοζάνης, και πολύ κοντά
στους ΑΗΣ Καρδιάς και Αγ. ∆ηµητρίου –, δηλαδή, στην καρδιά του
ενεργειακού κέντρου όµως χώρας. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη
σηµαντικών αναπτυξιακών προϋποθέσεων και ευκαιριών, οι οποίες αναλύονται
στη συνέχεια (ανάπτυξη συµπληρωµατικών µε την ενέργεια δραστηριοτήτων,
αξιοποίηση τηλεθέρµανσης κλπ).

Στο παραπάνω χαρακτηριστικό µπορούν να προστεθούν και οι καλές

κυκλοφοριακές συνδέσεις (οδικές) µε τους γύρω οικισµούς και τα δυο
πλησιέστερα αστικά κέντρα, αλλά και η χωρική εγγύτητα και, κυρίως, η
εύκολη πρόσβαση στην Εγνατία Οδό. Η αυξηµένη προσβασιµότητα και η
συνδεσιµότητα του Μαυροδενδρίου µε τους γύρω οικισµούς µέσα από ένα
συνεκτικό δίκτυο µεταφορών, εκµηδενίζει την πιθανότητα κοινωνικής,
οικονοµικής και λειτουργικής αποµόνωσης του. Επιπλέον, διαµορφώνει µια
κατάσταση λειτουργικής συµπληρωµατικότητας µε τους γύρω οικισµούς η
οποία εξασφαλίζει, κατά κάποιον τρόπο, ένα µεγαλύτερο εύρος, καθώς και
ποιοτικότερες και αποτελεσµατικότερες εξυπηρετήσεις (κοινωνικές υποδοµές-
υπηρεσίες, αλλά και εµπορικές δραστηριότητες και υπηρεσίες), οι οποίες δε θα
ήταν δυνατό να προσφερθούν/να αναπτυχθούν αποκλειστικά από τον οικισµό
του Μαυροδενδρίου.

Βασικό στοιχείο της δυναµικότητας του Μαυροδενδρίου αποτελεί ο πληθυσµός

του. Όπως αποδεικνύεται από τα δηµογραφικά στοιχεία, η πληθυσµιακή του
ανάπτυξη, τουλάχιστον µέχρι το 2001, εµφανίζεται ισχυρή σε σχέση µε τους
γύρω οικισµούς, ενώ σηµαντικό είναι και το ηλικιακά νέο απόθεµα δυναµικού
του. Το στοιχείο αυτό, αν και αποτελεί θεµελιώδες συστατικό για την
περαιτέρω ανάπτυξη του οικισµού και την εξασφάλιση της µελλοντικής του
βιωσιµότητας, είναι εντούτοις ιδιαίτερα ευπαθές και ευµετάβλητο/εξαρτώµενο
από συνθήκες που διαµορφώνονται σε διάφορους άλλους τοµείς, από τον
τοµέα της οικονοµίας (επίπεδο ανεργίας, ευκαιρίες απασχόλησης), του
περιβάλλοντος (ποιότητα ζωής) αλλά και των υποδοµών (προσφερόµενες
υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις).

Ένα ακόµα σηµαντικό πλεονέκτηµα του Μαυροδενδρίου έγκειται στην οικιστική

του οργάνωση και την ποιότητα των εξυπηρετήσεων και υποδοµών του. Το
Μαυροδένδρι παρουσιάζει σχετικά νέα και καλής ποιότητας κτίσµατα, µικρού
ύψους και αραιοδοµηµένα, µεγάλους ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους
(χώρους πρασίνου, πλατεία, πάρκα µε καλής κατάστασης εξοπλισµό), στοιχεία
τα οποία συµβάλλουν στη διαµόρφωση ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος κατοικίας
και στη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου ποιότητας ζωής, τουλάχιστον σε
όρους κοινωνικών υποδοµών και ποιότητας οικιστικού περιβάλλοντος.

164
Τέλος, βασικό στοιχείο δυναµικότητας του Μαυροδενδρίου αποτελεί η
παρουσία και δραστηριοποίηση της ∆ΕΗ στην περιοχή, µέσα από την οποία
δηµιουργούνται πολλαπλασιαστικά οφέλη. Αυτά έχουν να κάνουν µε την
απορρόφηση ανθρώπινου δυναµικού στις λειτουργίες της εταιρείας, αλλά και
µε την ανάπτυξη συµπληρωµατικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών, καθώς
και την αξιοποίηση κονδυλίων από τον Ειδικό Αναπτυξιακό Πόρο (ΕΑΠ-∆ΕΗ)
για τη χρηµατοδότηση τοπικών αναπτυξιακών έργων. Εκτός των παραπάνω,
από τη δραστηριοποίηση της ∆ΕΗ διαµορφώνονται επιπλέον σηµαντικές
ευκαιρίες, οι οποίες όµως εξετάζονται σε παρακάτω παράγραφο.

Ανάλυση αδύνατων σηµείων

Από την ανάλυση που προηγήθηκε, είναι προφανές ότι σηµαντικότερη

αδυναµία για τον οικισµό του Μαυροδενδρίου αποτελεί η περιβαλλοντική
υποβάθµιση της περιοχής εξαιτίας της δραστηριότητας της ∆ΕΗ. Πιο εµφανής
είναι η οπτική υποβάθµιση του φυσικού τοπίου (επιφάνειες ορυχείων, όγκος
των ΑΗΣ κλπ), ωστόσο στοιχεία υποβάθµισης αποτελούν επίσης η ποιότητα της
ατµόσφαιρας, καθώς και ο υδροφόρος ορίζοντας. Σύµφωνα µε τα δεδοµένα
που παρατίθενται στη µελέτη, τα αιωρούµενα σωµατίδια που υπάρχουν στην
ατµόσφαιρα είναι αρκετά αυξηµένα, στοιχείο το οποίο επιδεινώνεται από τις
επικρατούσες καιρικές συνθήκες/κλίµα της περιοχής. Επιπλέον, η εξάντληση
του υδροφορέα από την υπεράντληση υδάτων, αλλά και η µόλυνση του
ρέµατος Σουλού, επηρεάζουν το υδατικό ισοζύγιο και αποτελούν εκ των
πραγµάτων στοιχείο έλλειψης βιωσιµότητας.

Η σηµαντική επιβάρυνση του φυσικού υποδοχέα από την ανθρωπογενή

δραστηριότητα επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής των κατοίκων
επιβαρύνοντας κατ’ αρχήν την υγεία τους, όπως αποδεικνύεται από
πραγµατοποιηθείσες επιδηµιολογικές µελέτες, ενώ επιπλέον, δηµιουργεί ένα
µη ελκυστικό περιβάλλον διαβίωσης των κατοίκων του. Η κατάσταση του
περιβάλλοντος αποτελεί αντικίνητρο για την ανάπτυξη επιχειρηµατικών –
εµπορικών δράσεων και αποτελεί το βασικό πρόβληµα στο οποίο οφείλεται η
παντελής έλλειψη τουριστικής δραστηριότητας. Εκτός των προβληµάτων που
δηµιουργεί η περιβαλλοντική υποβάθµιση της περιοχής, επιπλέον,
διαµορφώνει σηµαντικές απειλές σε πολλαπλά επίπεδα οι οποίες εξετάζονται
παρακάτω.

Βασικό στοιχείο αδυναµίας του Μαυροδενδρίου αποτελεί η δοµή της τοπικής

οικονοµίας: η µικρή διαφοροποίηση του παραγωγικού ιστού σε συνδυασµό µε
την απασχόληση σε δραστηριότητες που παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία
οδηγούν σε µια σωρευτική επιδείνωση του ρυθµού ανάπτυξης και σε µια
υψηλή εξάρτηση από συγκεκριµένες κατηγορίες επαγγελµάτων. Στις
παραπάνω αδυναµίες προστίθενται και κάποια δοµικά προβλήµατα,

165
σηµαντικότερο εκ των οποίων, το υψηλό ποσοστό της ανεργίας ιδιαίτερα των
νέων.

Θα πρέπει να σηµειώσουµε στο σηµείο αυτό, ότι στην ανάλυση των αδυναµιών
θα πρέπει να προστεθούν επιπλέον στοιχεία, τα οποία, παρόλο που δεν
υφίστανται ακόµα, αποτελούν θέµα χρόνου να δηµιουργηθούν εξαιτίας των
προγραµµατισµένων αλλαγών στην περιοχή. Πρώτα απ’ όλα, η απώλεια της
έδρας δήµου µε την ψήφιση του Καλλικράτη ισοδυναµεί µε αποµάκρυνση
τοπικών εξυπηρετήσεων και κοινωνικών λειτουργιών (σε θέµατα εκπαίδευσης,
υγείας κλπ), ενώ η µετεγκατάσταση των πλησιέστερων οικισµών και κυρίως
αυτού της Ποντοκώµης, θα προκαλέσει τη διάρρηξη του τοπικού κοινωνικού
ιστού.

Ανάλυση ευκαιριών

Το έργο της επέκτασης των ορυχείων είναι δυνατόν να δηµιουργήσει

προϋποθέσεις για ανάπτυξη της περιοχής. Οι ευκαιρίες που δηµιουργούνται
προσανατολίζονται ως επί το πλείστον στον τοµέα της τοπικής οικονοµίας και
δευτερευόντως σε λοιπές δραστηριότητες (π.χ. υποδοµές και τοπικές
εξυπηρετήσεις).

Σηµαντικότερη ευκαιρία που δηµιουργείται αφορά την αύξηση της

απασχόλησης των εργαζοµένων της ∆ΕΗ µέσα από το καθεστώς τοπικής
απορρόφησης εργαζοµένων, γεγονός που αναµένεται να επιδράσει
πολλαπλασιαστικά στο συνολικό εισόδηµα της περιοχής, καθώς θα
δηµιουργήσει προϋποθέσεις για την ανάπτυξη συµπληρωµατικών
δραστηριοτήτων (καφετέριες, εστιατόρια, εµπορικές επιχειρήσεις). Αυτό θα
αποτελέσει πρόκληση για την αντιµετώπιση των αδυναµιών που θα προκύψουν
από τη µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης, τόσο σε σχέση µε την απώλεια
κάποιων υπηρεσιών/ δραστηριοτήτων, όσο και από απώλειες του τριτογενή
τοµέα.

Θα πρέπει βεβαίως να σηµειωθεί, ότι η συγκεκριµένη αποτελεί «εν δυνάµει»

ευκαιρία, δεδοµένου ότι η επέκταση του ορυχείου της ∆ΕΗ δε σηµαίνει
αυτόµατα και αύξηση της απασχόλησης. Αν και στη ΜΠΕ της ∆ΕΗ αναφέρεται
ότι θα υπάρξει αύξηση του τοπικού απασχολούµενου δυναµικού, ωστόσο δεν
υπάρχει κάποια αριθµητική αναφορά στο ύψος των θέσεων που θα
δηµιουργηθούν, ούτε διευκρινίζεται αν πρόκειται για νέες θέσεις ή για
αναπλήρωση των θέσεων που χάνονται από περιοχές όπου τα αποθέµατα
λιγνίτη εξοφλούνται.

Οφέλη αναµένεται να προκύψουν και µετά το πέρας των λειτουργιών του

ορυχείου και την ολοκλήρωση των έργων αποκατάστασης στα εξοφληµένα
πεδία, µε την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, αλλά και νέων
τύπων επιχειρήσεων. Βέβαια, τα οφέλη αυτά, αν και εµφανίζονται σηµαντικά,

166
θα πρέπει να αντισταθµιστούν µε τις απώλειες που δηµιουργούνται µε την
απαλλοτρίωση αγροτικών εδαφών και την αναπόφευκτη συρρίκνωση των
γεωργικών εισοδηµάτων, αλλά και την αύξηση του ποσοστού ανεργίας που θα
προκληθεί µε την κατάρρευση του πρωτογενούς τοµέα ως βασικού κλάδου
απασχόλησης. Αναλυτικά, τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται παρακάτω.

Η συνέχιση της δραστηριοποίησης της ∆ΕΗ στην περιοχή αναµένεται να

διατηρήσει, και ίσως να ενισχύσει, κάποια από τα στοιχεία που προσδίδουν
δυναµικότητα στον οικισµό. ∆εδοµένου ότι το Μαυροδένδρι επηρεάζεται άµεσα
και αποφασιστικά από την δραστηριότητα της ∆ΕΗ, και ιδιαιτέρως από την
προγραµµατιζόµενη επέκταση των ορυχείων της, θα µπορούσε να διεκδικήσει
σηµαντικό µερίδιο χρηµατοδότησης από τον τοπικό πόρο ανάπτυξης για την
πραγµατοποίηση αναπτυξιακών έργων µε κύριους αποδέκτες/ ωφελούµενους
τους κατοίκους του οικισµού. Θα πρέπει βεβαίως να σηµειωθεί, ότι η
αξιοποίηση των εν λόγω κονδυλίων ωφελεί την περιοχή µε την υλοποίηση
αναπτυξιακών έργων, ωστόσο, δε συµβάλλει στη µείωση της ρύπανσης.

Τέλος, ευκαιρίες δηµιουργούνται από την προοπτική κατασκευής δικτύου

τηλεθέρµανσης το οποίο θα τροφοδοτείται από τον ΑΗΣ Καρδιάς και που είναι
δυνατόν να αυξήσει το διαθέσιµο εισόδηµα των κατοίκων (µειώνοντας τις
πάγιες δαπάνες τους για θέρµανση) καθώς και να αποτελέσει κίνητρο
εγκατάστασης επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Βεβαίως, η επένδυση αυτή θα
πρέπει να επανασχεδιαστεί λαµβάνοντας υπόψη την επέκταση του ορυχείου.

Ανάλυση απειλών

Οι απειλές που δηµιουργούνται από την επέκταση του ορυχείου και την
προγραµµατιζόµενη µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης είναι σηµαντικές και
διευρύνονται σε όλους τους εξεταζόµενους τοµείς.

Βασικότερη και περισσότερο ορατή απειλή, η οποία µάλιστα αναµένεται να έχει

πολλαπλασιαστικές επιδράσεις και σε άλλους τοµείς και λειτουργίες του
οικισµού, αποτελεί η επιδείνωση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής.
Ήδη, από την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης γίνεται φανερό ότι
υπάρχουν σηµαντικές πιέσεις στο περιβάλλον, οι οποίες λειτουργούν
σωρευτικά και επηρεάζουν µε ολοένα και µεγαλύτερο βαθµό τη ζωή των
κατοίκων. Η επέκταση των ορυχείων της ∆ΕΗ και η µεταφορά της εξορυκτικής
δραστηριότητας σε σηµείο πλησιέστερα του οικισµού του Μαυροδενδρίου
προδιαγράφει την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (αύξηση
αιωρούµενων σωµατιδίων, ρύπανση εδάφους και υδροφόρου ορίζοντα,
διατάραξη οικοσυστήµατος κλπ). Οι παραπάνω επιπτώσεις αναµένεται να
ενταθούν ακόµα περισσότερο σε περίπτωση µη τήρησης των όρων
περιβαλλοντικής προστασίας από τη ∆ΕΗ.

167
Σηµαντικές απειλές δηµιουργούνται στην τοπική οικονοµία µε τη µη
αναστρέψιµη συρρίκνωση του πρωτογενούς τοµέα εξαιτίας της µείωσης των
καλλιεργούµενων εκτάσεων, την πιθανότητα υποβάθµισης των εδαφών και τη
ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα. Η µεταβολή αυτή θα προκαλέσει αλλαγή
στη δοµή της τοπικής οικονοµίας, µεταβολές στην τοπική απασχόληση και
πιθανότατα, αν δεν συνοδεύεται από µέτρα ενίσχυσης της απασχόλησης σε
άλλους τοµείς παραγωγής, θα προκαλέσει σηµαντική αύξηση της ανεργίας.
∆εδοµένου ότι τα ποσοστά ανεργίας είναι ήδη αρκετά υψηλά στην περιοχή, η
όποια περαιτέρω αύξηση θα δηµιουργήσει πιέσεις για µετακίνηση του ενεργού
πληθυσµού προς τα πλησιέστερα αστικά κέντρα µε σκοπό την εύρεση
εργασίας.

Η µετεγκατάσταση της Ποντοκώµης καθώς και η µεταρρύθµιση «Καλλικράτης»

θα επηρεάσουν σηµαντικά την εξάρτηση του Μαυροδενδρίου από την Κοζάνη,
κάτι που πιθανότατα θα οδηγήσει σε αύξηση των µετακινήσεων µεταξύ τους,
µε εξωτερικά κόστη στο περιβάλλον, τις υποδοµές και την ποιότητα ζωής των
κατοίκων. Αυτή η εξάρτηση και η συνεπαγόµενη αύξηση των µετακινήσεων
προς και από την Κοζάνη, θα διαµορφώσει ένα µεγαλύτερο κλίµα
ανταγωνισµού στις τοπικές επιχειρήσεις, στο οποίο, µάλιστα, δύσκολα θα
ανταπεξέλθουν.

Σε γενικές γραµµές, η διαµόρφωση ενός υποβαθµισµένου περιβάλλοντος

διαβίωσης µε σηµαντικά προβλήµατα στην απασχόληση, κυρίως των νέων
ανθρώπων, και περιορισµένου εύρους και ποιότητας υπηρεσίες πιθανόν να
οδηγήσουν σε εγκατάλειψη του οικισµού ιδιαίτερα από άτοµα στις
παραγωγικές ηλικίες οι οποίοι θα αναζητήσουν διεξόδους στα πλησιέστερα
αστικά κέντρα.

Πίνακας 7.1: Ανάλυση SWOT

∆υνατά σηµεία Αδύνατα σηµεία

• Χωροθέτηση του οικισµού στην • Σηµαντική περιβαλλοντική

καρδιά του ενεργειακού κέντρου
• Αυξηµένη προσπελασιµότητα –
συνδεσιµότητα του
Μαυροδενδρίου µε τους γύρω
οικισµούς
• Λειτουργική συµπληρωµατικότητα
µε τους γύρω οικισµούς –
µεγαλύτερο εύρος
δραστηριοτήτων και
εξυπηρετήσεων.
• Πληθυσµιακή δυναµικότητα -
πληθυσµιακή ανάπτυξη και νέο
ηλικιακά απόθεµα δυναµικού
υποβάθµιση – οπτική
υποβάθµιση του φυσικού τοπίου,
ατµοσφαιρική ρύπανση, µεταβολή
του υδροφόρου ορίζοντα
• Επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής
των κατοίκων – δηµόσια υγεία,
ελκυστικότητα του περιβάλλοντος
διαβίωσης
• Επιπτώσεις στον τουρισµό
• ∆οµικές αδυναµίες της τοπικής
οικονοµίας – κορεσµένες
δραστηριότητες, έλλειψη
ανταγωνιστικότητας

168
• Πολύ καλή εικόνα οικιστικού
περιβάλλοντος - καλής ποιότητας
και νέο οικιστικό απόθεµα, καλή
ποιότητα αστικών υποδοµών
• Παρουσία της ∆ΕΗ – απορρόφηση
εργατικού δυναµικού, ανάπτυξη
συµπληρωµατικών
δραστηριοτήτων, χρηµατοδότηση
αναπτυξιακών έργων µε τον
τοπικό πόρο ανάπτυξης
Ευκαιρίες
• Ευκαιρίες για τοπική ανάπτυξη
α) µε την αύξηση της
απασχόλησης
β) µε τη δηµιουργία
συµπληρωµατικών
δραστηριοτήτων (καφετέριες,
εστιατόρια, εµπορικές
επιχειρήσεις κλπ) εξαιτίας της
αύξησης της απασχόλησης στη
∆ΕΗ
γ) µε τη δηµιουργία τοπικών
υπηρεσιών οι οποίες µέχρι
σήµερα υπήρχαν µόνο στην
Ποντοκώµη
• ∆ιεκδίκηση µεριδίου από τον
τοπικό πόρο ανάπτυξης
• Ολοκλήρωση έργου
τηλεθέρµανσης
• Υψηλά ποσοστά ανεργίας –
κυρίως σε ευαίσθητου
πληθυσµούς (νέοι, γυναίκες)
• Αποµάκρυνση τοπικών
εξυπηρετήσεων και κοινωνικών
λειτουργιών
• ∆ιάρρηξη του τοπικού κοινωνικού
ιστού, µε τη µετεγκατάσταση των
πλησιέστερων οικισµών
Απειλές
• Περαιτέρω περιβαλλοντική
υποβάθµιση
• Μη τήρηση των όρων
περιβαλλοντικής προστασίας κατά
την εξορυκτική διαδικασία και
κυρίως κατά τη διαδικασία
µεταφοράς της τέφρας µε
σηµαντικές επιπτώσεις στο
περιβάλλον και την ποιότητα ζωής
των κατοίκων (αύξηση
αιωρούµενων σωµατιδίων,
ρύπανση εδάφους και υδροφόρου
ορίζοντα, κατολισθίσεις,
διατάραξη οικοσυστήµατος κλπ)
• Κίνδυνος πληθυσµιακής
αποδυνάµωσης εξαιτίας του
υποβαθµισµένου περιβάλλοντος
και του επιπέδου ζωής
• Συρρίκνωση του πρωτογενούς
τοµέα - µείωση των
καλλιεργούµενων εκτάσεων,
ποιοτική υποβάθµιση εδαφών από
τη ρύπανση του υδροφόρου
ορίζοντα
• Σηµαντική αύξηση της ανεργίας
µετά το κλείσιµο των ορυχείων
• Μεγαλύτερη διοικητική και
λειτουργική εξάρτηση από την
Κοζάνη
α) κίνδυνος πολλές από τις
µέχρι τώρα προσφερόµενες
υπηρεσίες σε τοπικό επίπεδο να
θεωρηθούν µη βιώσιµες
β) αύξηση του όγκου
µετακινήσεων ανάµεσα στο
Μαυροδένδρι και την Κοζάνη
169
Βάσει του χρονικού ορίζοντα που ορίστηκε (η περίοδος 2025-2030), η τελική
εκτίµηση για τη βιωσιµότητα του οικισµού Μαυροδενδρίου βασίστηκε στην
αξιολόγηση των επιπτώσεων µέσα από µια συνδυαστική ανάλυση τριών
βασικών θεµάτων: της οικονοµικής ανάπτυξης, της κατάστασης του φυσικού
περιβάλλοντος και των κοινωνικών υποδοµών και οικιστικού αποθέµατος.
Λαµβάνοντας υπόψη ότι η έννοια της βιωσιµότητας προϋποθέτει τη
συνεκτίµηση των επιπτώσεων και στα τρία παραπάνω ζητήµατα, η παρούσα
µελέτη καταλήγει στα εξής:

Ο οικισµός διαθέτει κάποια δυναµική, η οποία όµως δεν επαρκεί για να

εξασφαλίσει τη βιωσιµότητά του, τουλάχιστον στο χρονικό ορίζοντα
πρόβλεψης της µελέτης. Η αδυναµία αντιµετώπισης της υποβάθµισης που
προκαλείται από την εξορυκτική δραστηριότητα συµβάλλει σε µια κατάσταση
συνεχούς εξάντλησης των φυσικών πόρων και επιδείνωσης του περιβάλλοντος
διαβίωσης των κατοίκων του οικισµού.

Λαµβάνοντας υπόψη ότι η λειτουργία των ορυχείων δε θα σταµατήσει

(τουλάχιστον µέχρι το χρονικό ορίζοντα πρόβλεψης), αλλά αντίθετα θα
ενταθεί, και µάλιστα σε σηµείο πλησιέστερα του οικισµού, η πορεία αυτή θα
είναι µη αναστρέψιµη. Θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι βασικό σηµείο για την
αξιολόγηση της περιβαλλοντικής βιωσιµότητας αποτελεί η ήδη επιβαρυµένη
ατµόσφαιρα που αποδεικνύει είτε έλλειψη σωστής περιβαλλοντικής διαχείρισης
από τη ∆ΕΗ είτε παραβίαση των ορίων/προϋποθέσεων που ορίζονται στις ΜΠΕ.
Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται από τον αριθµό των προστίµων που έχουν
επιβληθεί στη ∆ΕΗ για παραβάσεις που σχετίζονται µε τα παραπάνω.

170
Παραρτήµατα

Φωτογραφίες

171
172
173
174
175
176
Κατάλογος Πινάκων

Πίνακας 1: Στατιστικά στοιχεία και δείκτες που χρησιμοποιούνται στη μελέτη για την
εκτίμηση της βιωσιμότητας .................................................................................................... 24
Πίνακας 2.1 Στοιχεία οικισμών που μετεγκατασταθηκαν στην περιοχή της Κοζάνης εξαιτίας
της δραστηριότητας της ΔΕΗ .................................................................................................. 34
Πίνακας 4.1 Ταξινόμηση των οικισμών του Νομού Κοζάνης κατά μέγεθος, (Πραγματικός
πληθυσμός 2001) .................................................................................................................... 59
Πίνακας 4.2 Πληθυσμός και πληθυσμιακή μεταβολή του οικισμού Μαυροδενδρίου
συγκριτικά με το νομό Κοζάνης και τα υπόλοιπα Δ.Δ. του Δήμου Υψηλάντη, 1971-2001
(Πραγματικός πληθυσμός) ...................................................................................................... 62
Πίνακας 4.3 ΜΕΡΜ 1991 – 2001 των Δ.Δ. του Δήμου Δημ. Υψηλάντη και του Νομού.......... 63
Πίνακας 4.4 Κατάταξη των οικισμών του Νομού Κοζάνης βάσει του ΜΕΡΜ 1991 – 2001.... 64
Πίνακας 4.5 Πραγματικός πληθυσμός κατά φύλο οικισμού Μαυροδενδρίου συγκριτικά με
το νομό Κοζάνης και τα υπόλοιπα Δ.Δ. του Δήμου Υψηλάντη, 1991, 2001 ........................... 67
Πίνακας 4.6. Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών και φύλο οικισμού Μαυροδενδρίου, 1991,
2001 ......................................................................................................................................... 68
Πίνακας 4.7. Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών και φύλο Νομού Κοζάνης, 1991, 2001 ........ 69
Πίνακας 4.8. Δείκτης γήρανσης του πληθυσμού 1991, 2001 ................................................. 70
Πίνακας 4.9. Μέσο μέγεθος νοικοκυριού, 2001 ..................................................................... 71
Πίνακας 4.10 Ποσοστό αλλοδαπών, 2001.............................................................................. 72
Πίνακας 4.11 Πληθυσμός αλλοδαπών κατά ομάδες ηλικιών και φύλο για το Δήμο Δημ.
Υψηλάντη και το Νομό Κοζάνης, 2001 .................................................................................... 75
Πίνακας 4.12 Ενεργός πληθυσμός και απασχόληση αλλοδαπών κατά φύλο για το Δήμο Δημ.
Υψηλάντη, 2001 ...................................................................................................................... 76
Πίνακας 4.13 Ενεργός πληθυσμός, απασχόληση – ανεργία 1991, 2001 ............................... 78
Πίνακας 4.14 Ποσοστό ανέργων γυναικών και νέων στο σύνολο του άνεργου πληθυσμού
(1991, 2001) ............................................................................................................................ 80
Πίνακας 4.15. Δείκτης εξάρτησης του πληθυσμού 1991, 2001 ............................................. 81
Πίνακας 4.16 Τάσεις εξέλιξης της απασχόλησης ανά τομέα (1991, 2001) ............................ 82
Πίνακας 4.17 Οικονομικώς ενεργός πληθυσμός του Δ.Δ. Μαυροδενδρίου ανά φύλο κατά
κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, 2001............................................................................. 83
Πίνακας 4.18 Ποσοστιαία κατανομή των απασχολουμένων στον τομέα των ορυχείων-
μεταλλείων .............................................................................................................................. 85
Πίνακας 4.19. Καλλιεργούμενες εκτάσεις και είδος καλλιέργειας 2001 ............................... 87
Πίνακας 4.20. Καλλιεργούμενες εκτάσεις και είδος καλλιέργειας 2001 ............................... 87
Πίνακας 4.21 Εκμεταλλεύσεις και αριθμός ζώων ανά κατηγορία 2001 ................................ 88
Πίνακας 5.1 Κλιματικά δεδομένα για την περιοχή της Κοζάνης ............................................ 97
Πίνακας 5.2 Υδρευτική κατάσταση πηγών ύδρευσης Ποντοκώμης και Μαυροδενδρίου .. 106
Πίνακας 5.3 Απογραφή πηγών ύδρευσης Ποντοκώμης και Μαυροδενδρίου..................... 107
Πίνακας 5.4: Ενδεικτικές ημερήσιες τιμές PM10 από ΚΕ.ΠΕ. Πτολεμαΐδας.......................... 116
Πίνακας 5.5: Προβλέψεις 26 παραγωγής και διακίνησης αγόνων εξεταζόμενων Ορυχείων την
χρονική περίοδο 2009-2050, σε εκατ. m3 ............................................................................. 120
Πίνακας 5.6: Ανώτατα θεσμοθετημένα όρια περιβαλλοντικού θορύβου ........................... 124

177
Πίνακας 6.1. Επιφάνεια Οικισμού Μαυροδενδρίου............................................................. 130
Πίνακας 6.2. Λειτουργίες Οικισμού Μαυροδενδρίου .......................................................... 132
Πίνακας 6.3. Λειτουργίες Οικισμού Ποντοκώμης ................................................................. 136
Πίνακας 6.4. Μέσος Συντελεστής Δόμησης (ΜΣΔ) Οικισμού Μαυροδενδρίου ................... 141
Πίνακας 6.5. Κτίρια κατά αριθμό ορόφων, χρονική περίοδο κατασκευής, κύρια υλικά
κατασκευής, μορφή επικάλυψης και κύρια υλικά επικάλυψης........................................... 142
Πίνακας 6.6. Κτίρια κατά χρήσεις ή προορισμό χρήσεων .................................................... 144
Πίνακας 6.7. Kανονικές κατοικίες ανάλογα με τις ανέσεις που διαθέτουν ......................... 146
Πίνακας 6.8. Kανονικές κατοικίες ανάλογα με τον αριθμό δωματίων που διαθέτουν ....... 146
Πίνακας 6.10. Συγκεντρωτικός Πίνακας Εξαρτήσεων ........................................................... 157
Πίνακας 7.1: Ανάλυση SWOT ................................................................................................ 168

Κατάλογος Σχηµάτων - ∆ιαγραµµάτων

Σχήμα 1: Μεθοδολογία μελέτης βιωσιμότητας οικισμού Μαυροδενδρίου .......................... 11

Σχήμα 1.1 Οι δείκτες βιωσιμότητες μελετώνται όχι μόνο για την ποσοτικοποίηση της
βιωσιμότητα αλλά και ως βάση για την δημιουργία πολιτικών (Mega, Pedersen, 1998, 10) 23
Διάγραμμα 2.1: Πληθυσμός του Δήμου Υψηλάντη ανά οικισμό. .......................................... 29
Διάγραμμα 4.1 Πληθυσμός του οικισμού Μαυροδενδρίου (1920-2001) .............................. 60
Διάγραμμα 4.2: Πυραμίδα ηλικιών Δ.Δ. Μαυροδενδρίου (2001) .......................................... 65
Διάγραμμα 4.3: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα στο Νομό Κοζάνης ........................................ 73
Διάγραμμα 4.4: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα στο Δήμο Δημ. Υψηλάντη ............................ 73
Διάγραμμα 4.5: Πληθυσμός 10 ετών και άνω οικισμού Μαυροδενδρίου κατά επίπεδο
εκπαίδευσης ............................................................................................................................ 77
Διάγραμμα 4.6: Ποσοστό ανέργων γυναικών και νέων στο σύνολο του άνεργου πληθυσμού
(1991, 2001) ............................................................................................................................ 79
Διάγραμμα 4.7: Ποσοστιαία κατανομή απασχολούμενων στον τομέα των ορυχείων-
μεταλλείων (1991, 2001)......................................................................................................... 86
Σχήμα 5.1: Ελάχιστη, μέση και μέγιστη θερμοκρασία ........................................................... 95
Σχήμα 5.2: PM10 σε σταθμούς μέτρησης αέριας ρύπανσης αστικού και περιαστικού
περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης .............................................................................................. 118

Κατάλογος Εικόνων - Χαρτών

Εικόνα 2.1: Θέση οικισμού Μαυροδενδρίου - ανάμεσα στο δίπολο Κοζάνης-Πτολεμαϊδας.

(πηγή: ιδία επεξεργασία) ........................................................................................................ 27
Εικόνα 2.2: Τα διοικητικά όρια του Δήμου Δημητρίου Υψηλάντη (πηγή:www.kozani.gr,
επεξεργασία της ΑΝ.ΚΟ.) ........................................................................................................ 28
Εικόνα 2.3: Η παλιά και η νέα θέση των οικισμών που είτε μετεγκαταστάθηκαν, είτε είναι
προς μετεγκατάσταση (πηγή: ιδία επεξεργασία). .................................................................. 36
Εικόνα 2.4. : Ενδεικτικά οι επεκτάσεις του ορυχείου του Νότιου Πεδίου σε σχέση με τη θέση
του οικισμού Μαυροδενδρίου και Ποντοκώμης. (πηγή: ιδία επεξεργασία) ......................... 38

178
Εικόνα 2.5. : Πανοραμική θέαση. Ενδεικτικά οι επεκτάσεις του ορυχείου του Νότιου Πεδίου
σε σχέση με τη θέση του οικισμού Μαυροδενδρίου. (πηγή: ιδία επεξεργασία)................... 38
Εικόνα 3.1: Η έκταση του Μαυροδενδρίου σε σχέση με τις εγκαταστάσεις στρατοπέδου... 40
Εικόνα 3.2: Ορυχεία άξονα Φλώρινας – Κοζάνης ................................................................... 42
Εικόνα 3.3: Λιγνιτικά αποθέματα ανά ευρύτερη περιοχή εμφάνισης ................................... 43
Εικόνα 3.4: Παραγωγή λιγνίτη στην Ελλάδα........................................................................... 43
Εικόνα 3.5: Πανοραμική θέαση της Ποντοκώμης. Στο βάθος το ορυχείο και ο ΑΗΣ Καρδιάς.
(πηγή: προσωπικό αρχείο) ...................................................................................................... 46
Εικόνα 3.6: Το Μαυροδένδρι σε σχέση με την Ποντοκώμη, τον κάθετο άξονα στην Εγνατία
και τον ΑΗΣ Καρδιάς. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο googleearth).......................... 46
Εικόνα 3.7: Οι περιοχές που προτάθηκαν ως εναλλακτικές στο δημοψήφισμα της 14/9/2008
για την μετεγκατάσταση της Ποντοκώμης. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο
googleearth) ............................................................................................................................ 48
Εικόνα 3.8: Η περιοχή μετεγκατάστασης σε σχέση με τη ΖΕΠ, τον Άργιλο, το χώρο της
Πανεπιστημιούπολης και την πόλη της Κοζάνης. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο
googleearth) ............................................................................................................................ 50
Εικόνα 3.9: Άποψη της περιοχής νότια της ΖΕΠ.(πηγή: προσωπικό αρχείο) ......................... 51
Εικόνα 10: Τμήμα του ΓΠΣ Κοζάνης όπου διακρίνονται οι επεκτάσεις της, ο χώρος της
Πανεπιστημιούπολης και η ΖΕΠ.(πηγή: ΓΠΣ υπό έγκριση- 2003) ........................................... 54
Εικόνα 3.11: Εγνατία Οδός και οι κάθετοι άξονες. Το «κέρδος» σε χρόνο για να διανυθούν οι
αποστάσεις μεταξύ των μεγάλων πόλεων της Βόρειας Ελλάδας.(πηγή: http://pm-
meeting2002.duth.gr/texts/spelab.htm) ................................................................................ 55
Εικόνα 3.12: Η Εγνατία Οδός και οι κάθετοι άξονες στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Η
σχέση τους με το Μαυροδένδρι.(πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο googleearth και
πάνω δεξιά κομμάτι από το ΠΠΣΧΑΑ)..................................................................................... 56
Χάρτης 5.1: Χάρτης διαχειριστικών λεκανών και υδρολιθολογικοί σχηματισμοί υδατικού
διαμερίσματος Δυτικής Μακεδονίας .................................................................................... 101
Χάρτης 5.2: Σταθμοί μέτρησης αέριας ρύπανσης Κοζάνης – Αμυνταίου22 .......................... 113
Εικόνα 1: Ετήσιος αριθμητικός μέσος όρος PM10 για το 2009 ............................................. 114
Εικόνα 2: Ετήσιος αριθμητικός μέσος όρος PM10 για το 2006 ............................................. 114
Εικόνα 3: Πλήθος υπερβάσεων ημερήσιων οριακών τιμών PM10 σε ετήσια βάση για το
200924 .................................................................................................................................... 115
Εικόνα 4: Πλήθος υπερβάσεων ημερήσιων οριακών τιμών PM10 σε ετήσια βάση για το 2006
25
............................................................................................................................................ 115
Εικόνα 1. Προσεγγίζοντας το Μαυροδένδρι από Βορειοανατολικά (πηγή: ιδία επεξεργασία)
............................................................................................................................................... 129
Εικόνα 2. Πλατεία και παιδική χαρά στο κέντρο του Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία) ......................................................................................................................... 131
Εικόνες 3,4. Δημαρχείο Δ. Δημ. Υψηλάντη και Δημοτικό Σχολείο Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία) ......................................................................................................................... 133
Εικόνες 5,6. Ιερός Ναός Αγ. Κωνσταντίνου και Κοιμητήριο Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία
επεξεργασία) ......................................................................................................................... 134
Εικόνα 7. Χάρτης Χρήσεων Γης και Κυκλοφοριακής Οργάνωσης Οικισμού Μαυροδενδρίου.
Κλίμακα 1:1.000. (πηγή: ιδία επεξεργασία σε υπόβαθρο Google Earth) ............................. 136

179
Εικόνες 7,8 .Νοσοκομείο «Μαμάτσειο», Κοζάνη (πηγή:
http://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=1&artid=21592), και το Αγροτικό Ιατρείο,
που στεγάζεται στο ισόγειου του Δημαρχείου Δ. Δημ. Υψηλάντη (πηγή: ιδία επεξεργασία)
............................................................................................................................................... 153
Εικόνα 10. Πλατεία και παιδική χαρά στο κέντρο του Μαυροδενδρίου. Στο βάθος ο Ι.Ν. Αγ.
Κωνσταντίνου (πηγή: ιδία επεξεργασία ............................................................................... 155
Εικόνα 11. Δημοτικό Σχολείο Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία επεξεργασία) ........................... 156
Εικόνα 12. Γήπεδο Ποδοσφαίρου Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία επεξεργασία) ................... 156
Εικόνα 13. Οργανωμένος χώρος εγκαταστάσεων αθλητισμού, παιδικής χαράς και χώρου
στάθμευσης κοντά στην είσοδο του Μαυροδενδρίου (πηγή: ιδία επεξεργασία) ............... 157

180
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ξένη βιβλιογραφία

Anand, S. and Sen, A. (2000) ‘Human Development and Economic

Sustainability’ World Development, Vol. 28, No. 12, pp. 2029-2049

Barbier, E.B. (1987) ‘The Concept of Sustainable Economic Development’

Environmental Conservation, 14: 101-110, Cambridge University Press

Bell, S., Morse, St. (2008) Sustainability Indicators: Measuring the

Immeasurable?, Earthscan, London, Stirling VA.

European Commission (EC) (1998) Sustainable Urban Development in the EU:

A Framework for Action
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/communi
c/pdf/caud/caud_en.pdf

European Commission (1999) European Spatial Development Perspective

(ESDP)
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/pdf/sum
_en.pdf

European Commission (EC) (2001) Unity, solidarity, diversity for Europe, its
people and its territory Second report on economic and social cohesion
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/c
ontentpdf_en.htm

European Commission (EC) (2004) A new partnership for cohesion

convergence, competitiveness, cooperation Third report on economic and
social cohesion
http://europa.eu.int/comm/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/c
ohesion3/cohesion3_en.htm

Giddings, B., Hopwood, B. and O’Brien, G. (2002) ‘Environment, economy

and society: fitting them together into sustainable development’ Sustainable
Development, 10, 187-196

Hak, Th. Moldan, B. Dahl, A. L., (2007) Sustainability Indicators: A Scientifica

Assessment, Island Press, Washington, Covelo, London.

International Union for the Conservation of Nature and Natural

Resources/United Nations Environment Programme/World Wide Fund for
Nature (IUCN, UNEP and WWF) (1991). Caring for the Earth: A Strategy for
Sustainable Living. (Gland, Switzerland: IUCN/UNEP/ WWF)

Mega, V. Pedersen, J. (1998) Urban Sustainability Indicators, European

Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Office for
the Official Publications of the European Communities.

181
Monto, M., Ganesh, L.S. and Varghese, K. (2005) ‘Sustainability and
human settlements: Fundamental issues, Modeling and Simulations’ Sage
Publications

OECD (2005) ‘Measuring Sustainable Development’ Statistics in Brief, No 10,

September 2005 www.oecd.org/statistics

OECD (2008a) Sustainable Development: Linking economy, society,

environment’
http://www.oecd.org/document/11/0,3343,en_21571361_37705603_415306
35_1_1_1_1,00.html (last accessed 30.09.2010)
OECD (2008b) Handbook on constructing composite indicators: Methodology
and user guide, OECD Publishing

Rost, J. , Holst Th., Sahn, E , Klingner M., Anke K. , Ahrens D. Mayer H.

(2009) ‘Variability of PM10 concentration dependent on meteorological
conditions’, International Journal of Environment and Pollution, Volume 36,
No 1-3, 3-18.

United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Division for

Sustainable Development (UN, DESA, DSD) (2005) Agenda 21
http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/res_agenda21_07.shtml

World Commission on Environment and Development (WCED) (1987) ‘Our

Common Future, Report of the World Commission on Environment and
Development’ Published as Annex to General Assembly Document A/42/427
(http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm) (Last accessed, 10.10.10)

Ελληνική Βιβλιογραφία

ΑΝ.ΚΟ. (2007) ‘ΣΧΟΟΑΠ ∆ήµου ∆ηµητρίου Υψηλάντη’, µελέτη υπό

επεξεργασία

ΑΝ.ΚΟ. (2007), Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης

(ΣΧΟΟΑΠ) ∆ήµου ∆ηµ. Υψηλάντη, Α΄Φάση, Τεχνική Ανάλυση (υπό
επεξεργασία)

∆ΕΗ (2009) Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείου Μαυροπηγής –

Ποντοκώµης

∆ΕΗ, ∆ιεύθυνση Μελετών και Ανάπτυξης Ορυχείων, (2010) Μελέτη

Περιβαλλοντικών επιπτώσεων Εκτροπή Τάφρου Σουλού, Υετός.

∆ηµητρακόπουλος, ∆. (2009) ‘Υδατικό ισοζύγιο υδρολογικής λεκάνης

Βεγορίτιδας σε σχέση µε την δραστηριότητα της ∆ΕΗ’, Εισήγηση στο Συνέδριο
Ο Υδάτινος Πλούτος της ∆υτικής Μακεδονίας – ∆ιαχείριση, Αξιοποίηση,
Προοπτικές, ΤΕΙ ∆υτικής Μακεδονίας 8 -10 Μαΐου 2009.

182
Ειδική Μόνιµη Επιτροπή Προστασίας του Περιβάλλοντος της Βουλής (2008),
‘Κείµενο Συµπερασµάτων και προτάσεων για την βελτίωση του φυσικού
περιβάλλοντος και την προστασία της υγείας των κατοίκων στις περιοχές του
Νοµού Κοζάνης που επηρεάζονται αρνητικά από την λειτουργία των λιγνιτικών
µονάδων παραγωγής ενέργειας και των λιγνιτωρυχείων της ∆ΕΗ Α.Ε.’.

Ελληνική Στατιστική Αρχή (1981), Aπογραφή πληθυσµού 1981

Ελληνική Στατιστική Αρχή (1991), Aπογραφή πληθυσµού 1991

Ελληνική Στατιστική Αρχή (2001), Aπογραφή πληθυσµού 2001

Καβουρίδης, Κ., Χαλούλος, Κ., Λεοντίδης, Μ., Ρούµπος, Χ. (2005) ‘Η

εκµετάλλευση του λιγνίτη στην Ελλάδα µε οικονοµικά και περιβαλλοντικά
κριτήρια’, Λιγνίτης και φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας, ΤΕΕ,
9-10 Ιουνίου.

Λουλούδης Γεώργιος (1991) Υδρογεωλογικές Συνθήκες Νότιου Λινγνιτοφόρου

Πεδίου Πτολεµαΐδας: Προβλήµατα Υπόγειων Νερών και αντιµετώπισή τους
κατά την εκµετάλλευσης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή, ΕΜΠ, Τµήµα Μηχανικών
Μεταλλείων.

Μέθοδοι Υπαιθρίου Εκµεταλλεύσεως, Ι. Ν. Οικονοµόπουλου, Εκδόσεις

Ε.Μ.Π., Αθήνα 1989

Μητσιάκου, Ε. και Μιλτιάδου, Σ. (2009) «Οικο-πολεοδοµία: Σχεδιάζοντας τη

Νέα Ποντοκώµη», ∆ιπλωµατική Εργασία, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, Τµήµα
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Μουστεράκη Κ., ∆ανδουλάκη Μ., Συµεωνίδης Γ. (2008) ¨Το πρόγραµµα

στεγαστικής αποκατάστασης σεισµοπλήκτων µε παροχή έτοιµων
τυποποιηµένων κατοικιών. Σεισµοί Γρεβενών-Κοζάνης 1995. ¨, 3ο Πανελλήνιο
Συνέδριο Αντισεισµικής Μηχανικής & Τεχνικής Σεισµολογίας, 5–7 Νοεµβρίου
2008, Άρθρο 2076

Νόµος υπ. Αριθ’ 2742 ‘Χωροταξικός Σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη &
άλλες διατάξεις’ ΦΕΚ Α’ 207, 07.10.1999

Ν. 26295/2003 ‘Έγκριση Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού

και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας’ ΦΕΚ Β’/1472
(9.10.2003)

Οµάδα Σχεδιασµού Προγράµµατος (Ο.Σ.Π.) Περιφέρειας ∆υτικής Μακεδονίας

(2007) Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ∆υτικής Μακεδονίας 2007-
2013

Ράδος, Κ. και Περιβολάρης, Ι. (2008), "Ανάλυση αποτελεσµάτων

Μετεωρολογικού Προτύπου", Παραδοτέο Ε, Ενέργεια Α6 "ΑΙΟΛΟΣ"
Περιφερειακού Πόλου Καινοτοµίας ∆υτικής Μακεδονίας, Περιφερειακός Πόλος
Καινοτοµίας ∆υτικής Μακεδονίας, 11-19.

183
Στάµος, Α. (2009) Υδατικό ∆ιαµέρισµα ∆υτικής Μακεδονίας, Εισήγηση στο
Συνέδριο Ο Υδάτινος Πλούτος της ∆υτικής Μακεδονίας – ∆ιαχείριση,
Αξιοποίηση, Προοπτικές, ΤΕΙ ∆υτικής Μακεδονίας 8 -10 Μαΐου 2009.

Ηλεκτρονικές πηγές - Ιστοσελίδες

http://www.kozani.gr/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=
509&Itemid=2

http://unfccc.int/resource/docs/2007/irr/grc.pdf United Nations Framework

Conventionn for Climate Change (UNFCCC)

Σύλλογος Περιβάλλοντος Μαυροδεντρίου, 2010,

URL<http://www.mayrodendri.tk/>

∆ήµος ∆ηµ. Υψηλάντη, 2010, URL< www.dimosypsilanti.gr>

www.kozani.gr

ΠΠΧΣΑΑ ∆υτικής Μακεδονίας, σελ. 20502, ΦΕΚ, αρ. φυλ.1472, 9-10-2003

www.dei.gr

ΓΠΣ ∆ήµου Κοζάνης (υπό έγκριση),2003

http://pm-meeting2002.duth.gr/texts/spelab.htm

Οικολογική Κίνηση Κοζάνης

184