SADRŽAJ

UVOD....................................................................................................................................1
1. EKONOMSKI I NE EKONOMSKI ČINIOCI FUNKCIONISANJA OBAVEZNOG
PENZIJSKOG OSIGURANJA..............................................................................................3
2. PRAVA IZ OBAVEZNOG PENZIJSKOG OSIGURANJA..........................................8
2.1. Prava iz obaveznog penzijskog osiguranja............................................................11
3. PRAVA IZ DOBROVOLJNOG PENZIJSKOG OSIGURANJA................................15
3.1. Prava iz dobrovoljnih penzijskih osiguranja..........................................................16
4. KOMPARATIVNA ANLIZA PRAVA DRŽAVNOG I PRIVATNOG PENZIJSKOG
OSIGURANJA.....................................................................................................................23
ZAKLJUČAK......................................................................................................................25
LITERATURA.....................................................................................................................28
UVOD

Socijalna sigurnost definiše se kao nivo zaštite koju društvo pruža svojim članovima
različitim merama javnog karaktera. Ovim pojmom obuhvaćene su mere zaštite koje se
tiču: a) ekonomskih i socijalnih poremećaja proisteklih iz prestanka ili značajnog
umanjenja zarada, a što može biti prouzrokovano bolešću, materinstvom, povredama na
poslu, nezaposlenošću, invalidnošću, usled starosti ili smrti; b) pružanja zdravstvene zaštite
i c) pružanja pomoći porodicama sa decom.

Najrasprostranjeniji oblik pružanja socijalne sigurnosti danas predstavlja socijalno

osiguranje koje se zasniva na principu solidarnosti, po kom svaki od osiguranika redovno
doprinosi podršci drugih osiguranika koje je pogodio neki od predviđenih socijalnih rizika.
Ovaj vid osiguranja u najvećoj meri se finansira iz doprinosa, koje u različitoj srazmeri
plaćaju osiguranici i druga lica, od kojih su najčešći njihovi poslodavci. Pored njih i država
može (a najčešće to i čini) na različite načine da učestvuje u finansiranju socijalnog
osiguranja. Inače, socijalno osiguranje može poprimati različite forme organizovanja i po
pravilu je obavezno, iako mogu postojati i različiti oblici dobrovoljnog, odnosno
dopunskog socijalnog osiguranja. “Socijalno osiguranje predstavlja tekovinu industrijske
ere razvoja društvenoekonomskih odnosa.”1 Naime, kako je krajem XIX veka
industrijalizacija sve više uzimala maha, uvećavala se i radnička klasa koja je svoj jedini
izvor egzistencije imala u radu i nadnici koja je proisticala iz tog rada. U okolnostima
objektivnih smetnji za obavljanje radnih aktivnosti (bolest, povrede na poslu, starost ili
nezaposlenost) radnici su dovođeni u situaciju materijalne bede, budući da im niske
nadnice, retko dovoljne i za svakodnevni život, nisu omogućavale postizanje veće
sigurnosti kroz štednju, osiguranje života ili druge slične mehanizme. Pored toga, i vlasnici
kapitala su uvideli svoj interes u rešavanju problema socijalne sigurnosti svojih zaposlenih,
jer im je to garantovalo veći angažman radnika i po tom osnovu postizanje veće
produktivnosti i profita. Ništa manje značajan faktor u razvoju sistema socijalne sigurnosti
nije imala ni činjenica da je radnička klasa dobijala sve veći politički značaj, pa su zbog
njenog političkog uticaja i njeni zahtevi počeli da se uvažavaju u većoj meri. A
obezbeđivanje sigurnosti stanovništvu, čija je egzistencija zavisila isključivo od njihove
sposobnosti da rade, postalo je goruće pitanje. Prvi moderan oblik obaveznog socijalnog
osiguranja radnika od velikih socijalnih rizika (starost, invalidnost, bolest i nezaposlenost)
nastao je u Nemačkoj carevini osamdesetih godina XIX veka. Ustanovio ga je kancelar
Bizmark i zasnivao se na participacijama sve tri strane: zaposlenih, poslodavaca i države.
Ubrzo su ga prihvatile, sa većim ili manjim izmenama, i brojne druge evropske države. Bio
je izložen brojnim kritikama, u kojima je najuporniji bio lord Beveridž koji je tokom I
nakon Drugog svetskog rata kreirao drugi model socijalnog osiguranja koji se zasniva na
principima dvojakog finansiranja: materinski i dečiji dodaci, uz zdravstvenu zaštitu,
finansiraju se iz budžeta (tj. javnih prihoda opšte namene), dok se penzije finansiraju iz
doprinosa. Tokom druge polovine XX veka Bizmarkov i Beveridžov model su se integrisali
i došlo je do razvoja mešovitih sistema socijalnog osiguranja, ali se u zavisnosti od
prevladavanja jednog od ova dva modela sve zemlje danas mogu grupisati u dve kategorije:
a) prvu grupu čine one zemlje u kojima se socijalna sigurnost finansira pretežno iz

1
Burić Marko, (2000), “ Penzijski fondovi”, Ekonomska politika, broj 2491, str 29
1
budžetskih transfera, dok b) drugu grupu čine zemlje koje slede Bizmarkov model, a koje
se dodatno diferenciraju u dve podgrupe: 1) zemlje koje su ustanovile tri posebna vida
doprinosa (za penzijsko-invalidsko osiguranje, zdravstveno osiguranje i za osiguranje za
slučaj nezaposlenosti) i 2) zemlje koje primenjuju jedinstven doprinos za finansiranje sva
tri vida socijalnog osiguranja. Cilj svakog člana društvene zajednice je da obezbedi svojoj
porodici i sebi socijalnu i ekonomsku sigurnost. U najvećem broju slučajeva jedan od
uzroka ekonomske nesigurnosti je smanjenje zarađivačke sposobnosti pojedinaca u starijim
godinama života. Zaključivanjem ugovora o penzijskom osiguranju ("pension insurance")
korisnicima osiguranja se omogućava da, na osnovu uplaćenih sredstava doprinosa i
prinosa koji se ostvaruju njihovim investiranjem, posle predviđenog broja godina (period
penzionisanja) imaju redovna primanja na osnovu kojih bi održali zadovoljavajući nivo
životnog standarda. Periodična primanja penzionisanih lica po osnovu penzijskog
osiguranja (npr. mesečna, polugodišnja, godišnja, itd.) ili u jednom iznosu nazivaju se
penzije ili penzijske nadoknade.

“U većini razvijenih zemalja penzijske nadoknade mogu se ostvarivati na tri načina:”2

1. socijalnim osiguranjem ("social insurance"), tj. penzijskim osiguranjem u okviru
socijalnog osiguranja;
2. penzijskim osiguranjem finansiranim od strane poslodavaca kroz osnovni i dopunske
modele u koje se uključuju i zaposleni ("employer sponsored pensions") i
3. individualnim penzijskim osiguranjem ("individual pension insurance").

Penzijski planovi u okviru socijalnog osiguranja obezbeđuju elementarni nivo materijalne

sigurnosti pojedincima. Ovi planovi pružaju osnovnu finansijsku zaštitu, i ne mogu se
smatrati izvorom koji samostalno obezbeđuje značajniji nivo njihovog životnog standarda.
Pored ovog oblika osiguranja penzija pojedincima su dostupni i planovi koji mogu
najvećim delom osigurati značajniji nivo njihove ukupne penzijske nadoknade, kao što su
na primer, planovi sponzorisani od strane poslodavaca ili individualni penzijski planovi.

2
Zvonko Burić,(1998) „Institucionalni investitori na finansijskom tržištu”, Štampa Novi Dom, Beograd, str.9
2
 1. EKONOMSKI I NE EKONOMSKI ČINIOCI
FUNKCIONISANJA OBAVEZNOG PENZIJSKOG
OSIGURANJA

Osnovna funkcija osiguranja je zaštita pojedinca, njegove imovine i ličnosti. Stalnim

razvojem osiguranja, razvile su se i njegove druge funkcije, a koje su značajne kako za
osiguranike tako i za treća lica, kao i za društvo u celini. “Savremeno osiguranje ima
sledeće funkcije:”3
- Zaštitnu, u smislu pružanja zaštite imovine lica.
- Akumulacionu funkciju
- Socijalnu funkciju (poboljšanje uslova za život)
- Medjunarodnu funkciju.

Sistem socijalnog osiguranja inicijalno je dizajniran sa ciljem da se obezbedi bazični nivo

budućih penzijskih prihoda zaposlenima koji iz svojih zarada doprinose ovom sistemu.
Kasnije je ovaj sistem uobličen u vidu obaveznog javnog programa osiguranja za slučaj
privremenog ili trajnog gubitka mogućnosti zarađivanja usled nedvoljne nezaposlenosti,
starosti, bolesti, povreda na radu ili smrti. Takođe, posredstvom ovog sistema pojedine
države sprovode i odgovarajuću (motivacionu) populacionu politiku kroz finansijsku
podršku domaćinstvima vezanu za sklapanje braka, trudnoću i materinstvo itd. Cilj sistema
socijalnog osiguranja je obezbeđenje minimalne socijalne (materijalne) sigurnosti
stanovništva, odnosno socijalno ugroženih pojedinaca i domaćinstva. Sam obuhvat
stanovništva sistemom socijalnog osiguranja kao i nivo prava po osnovu ovog osiguranja
prevashodno su uslovljeni nivoom razvoja pojedinih nacionalnih ekonomija.

Jedna od najznačajnijih komponenti sistema socijalnog osiguranja je svakako njegov

penzijski program. Penzijski progam je osmišljen tako da obezbedi osnovni nivo penzijskih
prava starim licima (definisan zvanično procenjenim nivoom minimalne materijalne
sigurnosti), a da razlika od željenog nivoa penzije bude pokrivena doprinosima zaposlenih
(i / ili poslodavca) u neki program javnog ili privatnog penzijskog osiguranja. U tom
smislu, penzijski programi po osnovu socijalnog osiguranja se sa stanovišta obuhvata
zaposlenih i penzionera u pojedinim zemljama mogu smatrati jednim od najvećih
penzijskih programa.

Penzijski plan sistema socijalnog osiguranja je klasični vid tzv. pay-as-you-go (PAYG)
penzijskog plana. Ovaj plan funkcioniše na principu tekućeg finansiranja penzijskih
primanja iz tekućeg doprinosa zaposlenih i poslodavca (kao izvora prihoda), sa intencijom
da se obrazuje odgovarajući kvantum rezervi kojim bi se obezbedila isplata penzijskih
prava u nekoliko narednih meseci. Ovaj sistem osmišljen davno, ali najpogodnje tlo za
primenu našao je u periodu od 1945. do 1970. godine, u periodu povećanog prirodnog
3
Jova Miloradić,(2006), “Osiguranje”, Fakultet za usluzni menadzment, Sremska Kamenica, str 6-10
3
priraštaja stanovništva, kada je, samim tim, bilo znatno više zaposlenih u odnosu na
korisnike prava penzijskog osiguranja.
Sredstva rezervi potom mogu biti plasirana na finanasijskom tržištu, pri čemu je zakonska
regulativa po ovom pitanju uglavnom restriktivna, ograničavanjem ovakvih plasmana na
listu relativno nerizičnih hartija od vrednosti (kao što su obveznice države, obveznice
pokrivene hipotekom na nekretnine, itd). Međutim u većini zemalja ne samo da nije
obrazovan odgovarajući kvantum rezervi, već se beleži i hroničan deficit kada je u pitanju
finansiranje tekućih penzija iz tekućih prihoda ovog sistema. U takvim situacijama država
se po pravilu javlja u ulozi sufinansijera (sa obzirom da je i konačni garant prava po osnovu
socijalnog osiguranja).
Praktično da ne postoji država u svetu u kojoj ne postoji neki od programa javnog
penzijskog osiguranja. Procenjuje se da je oko 40% zaposlenih i oko 30% populacije starih
u svetu obuhvaćeno programima javnog penzijskog osiguranja. Obuhvat stanovništva ovim
programom uslovljen je prevashodno nivoom ekonomskog razvoja i stepenom
industrijalizacije pojedinih zemalja, nivoom zrelosti pojedinih penzijskih sistema i
mogućnošću participiranja zaposlenih u programima privatnog penzijskog osiguranja. U
starijim penzijskim sistemima, programom javnog penzijskog osiguranja prvo su bili
pokriveni zaposleni u državnoj administraciji.
U pojedinim zemljama, međutim, određene strukture stanovništva su i dalje obuhvaćene
posebnim javnim penzijskim programima,kao što su zaposleni u državnoj administraciji i
vojsci, kao i zaposleni koji penzijska prava ostvaruju pod povoljnim uslovima u odnosu na
opšte.

Tabela 1. Relativno ucesce trajnog kapitala u institucionalnom i privatnom vlasnistvu u

SAD u % 4

Apsolutno dominirajući princip u finansiranju penzijskih i drugih isplata (invalidnina, itd.)

je pay-as-you-go princip, uz formiranje odgovarajućih rezervi kojima bi se obezbedila
isplata ovih prava u narednih nekoliko meseci. Izvor prihoda predstavljaju doprinosi iz
zarada zaposlenih i poslodavaca, ili, što je najčešći slučaj, i jednih i drugih. Međutim, kao i
u sistemu socijalnog osiguranja, i u slučaju sistema javnog penzijskog osiguranja praktično
je mali broj zemalja kod kojih su tekući doprinosi dovoljna osnova za isplatu tekućih
penzijskih prava. Država se pri tom javlja kao nužni intervent (sufinansijer), bilo da to čini
iz opštih budžetskih prihoda ili, usled njihove nedovoljnosti, iz nepopularnih izvora kao što
4
Siniša Ostojić,(2001), “ Implementacija tržišta kapitala”, MBM-Plus, Novi Sad, str. 158
4
su posebni porezi na alkohol, duvan, benzin, luksuzna roba, itd. Razlozi za intervenciju
države u ovoj oblasti su sledeći:
 opadanje nataliteta i rast prosečne dužine života stanovništva, što je u
odnosu na vreme formiranja javnih penzijskih programa prouzrokovalo rapidan rast učešća
starih u ukupnoj populaciji;
 rast komplementarnih izdataka, naročito onih po osnovu besplatne ili
beneficirane zdravstvene zaštite starih, što se u formi javnih rashoda finansira od strane
države;
 relaksacija uslova za sticanje prava po osnovu penzijskog osiguranja, bilo
kroz skraćenje perioda neophodnog za realizaciju prava na penziju (godina starosti i/ili
radnog staža), bilo kroz proširenje osnove za sticanje prava na prevremenu penziju;
 liberalizacija uslova kod utvrđivanja penzijskog osnova (prosečna zarada u
najpovoljnijem periodu), kao i opšti rast penzijskog osnova u novijem periodu (kao
procenat prosečne zarade u izabranim godinama);
 jačanje pregovaračke i političke moći sindikata i penzione populacije,što se
u formi pritiska na aktuelnu vlast u krajnjoj liniji odražava na modeliranje penzijskog
sistema, itd.
Ne postoji država u svetu (uključivši i najrazvijenije) u kojoj javni penzijski sistem nije
suočen sa nekim od prethodno navedenih problema. Krajnji teret ovako finansiranih
penzijskih programa ipak snose poreski obveznici i da će pod drugim nepromenjenim
uslovima (povećanje odnosa između broja zaposlenih i penzionera, odnosno pooštravanje
uslova za odlazak u penziju) buduće poreske obaveze i budžetski rashodi dostići takve
razmere da će reformisanje ovih sistema biti neizbežno. Fiskalne obaveze u ovim zemljama
već su dostigle takve razmere da ukoliko se ne objektiviziraju uslovi za sticanje prava na
odlazak u penziju, odnosno ukoliko se značajnije ne promene principi kapitalizacije u
finansiranju penzijskih sistema (što podrazumeva i veću ulogu aktuarskih principa kod
utvrđivanja visine penzija), zagarantovane buduće isplate penzijskih primanja biće
ugrožene već u nastupajućem bliskom periodu.
Kada su u pitanju zemlje u tranziciji, penzijski sistemi su opterećeni problemima
finansiranja već duži niz godina, što se ogleda u njihovim permanentnim deficitima,
uvođenju novih i rastućih poreskih obaveza vezanih za njihovo finansiranje, često
neredovnim i neodgovarajućim penzijskim isplatama koje ne dostižu ni osnovni nivo
materijalne sigurnosti, itd.5

5
Nedostatak dokumentacije i nedovoljan broj službenika u Fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje
zaposlenih jedina su objašnjenja koja treba da opravdaju "probijanje" zakonskog roka za penzionisanje
građana Srbije, obzirom da su (2) dva meseca Zakonom o PIO propisuje da traje procedura rešavanja zahteva.
Fond za PIO zaposlenih Srbije izdaje najmanje million različitih rešenja i uverenja - više od polovine
dokumenata nema direktne veze s pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja (takozvana uverenja o
životu, potvrde o osiguranju koje su u novije vreme uslov za dobijanje viza za pojedine zemlje, zahtevi za
potvrđivanje staža iz bivših republika SFRJ, potvrde za uvoz automobila, rešenja o uplati doprinosa, listinzi o
stažu I zaradama, povezivanje staža). List “Danas”, rubrika Ekonomija od 13.09.2006. godine
5
Kod zemalja u razvoju, međutim, penzijski sistemi se nalaze u svojim početnim
evolutivnim fazama, pokrivenost radne snage socijalnim i penzijskim osiguranjem znatno
je niža, problemi vezani za finansiranje ovih sistema su još izraženiji, a problematični su i
metodi obračuna i isplate penzija.
Dosadašnji sistem PIO u Srbiji zasnivao se takođe na tekućem finansiranju penzija,
međutim, krajem dvadesetog i početkom dvadeset prvog veka, u uslovima globalnih
demografskih promena, posebno zbog problema smanjenja rađanja javili su se novi
problemi. Evidentan je proces starenja stanovništva, a time se pogoršava odnos
potencijalnih obveznika i penzionera. Dodatni problem je i drastični pad društvenog bruto
proizvoda tokom tranzicione krize (kao i raspada tržišta, sankcija, građanskih ratova,
hiperinflacije...) tokom devedesetih godina dvadesetog veka, zbog čega se drastično
smanjuje ukupan broj zaposlenih. Konačno, preduzete tržišne reforme u prvoj fazi
ekonomske tranzicije (2001-2005) dodatno su uticale na smanjenje broja zaposlenih.
Direktan efekat svih ovih procesa je smanjenje prihoda u penzijsko-invalidskim fondovima.
Ove procese najbolje karakterišu uporedivi podaci iz kojih se vidi da je početkom 50-ih
godina dvadesetog veka, odnos broja zaposlenih i penzionera bio 1:5, u 1987. godini
1:3,05, a u 2004. godini, 1:1,27. Godine 1952. u Srbiji je bilo 583 hiljada zaposlenih i oko
111 hiljada penzionera, a 2004. 1,5 milion zaposlenih i 1,2 milion penzionera. Ove
tendencije i faktori koji su ih uslovili dovode do stanja u kome je udeo izdataka za penzije u
društvenom proizvodu neprihvatljivo visok i iznosi skoro 14% i uslovljava deficit
penzijskih fondova od oko 6% društvenog bruto proizvoda.6 U zemljama u tranziciji, udeo
izdataka za penzije se kreće do 10% društvenog bruto proizvoda, a taj procenat se u svetu
kreće uglavnom oko 6-7% U 2001. godini, doprinosi su pokrivali 67%, a u 2005. oni
trenutno pokrivaju oko 58% izdataka, sa tendencijom daljeg pogoršanja ovog odnosa.
Sistem obaveznog penzijskog osiguranja Srbije je do 01.01.2008. godine funkcionisao kroz
tri odvojena fonda za penzijsko osiguranje:
• fond zaposlenih koji ima oko 2,2 milion uplatilaca doprinosa i 1,58 miliona
penzionera i uzrokuje deficit od 5,5% BDP-a;
• fond za samozaposlene sa 328 hiljada obveznika i samo 52.400 hiljade
korisnika penzija, koji ostvaruje suficit od 0,2% BDP-a, i
• fond za poljoprivrednike, koji ima 224 hiljade korisnika ali pokriva samo 13%
rashoda iz doprinosa, čime se ostvaruje deficit od 0,6% BDP-a.
Fond ima približno 2,767 miliona osiguranika iz svih kategorija. 7 Na osnovu brojnih
stručnih analiza moguće je uočiti da je postojeći sistem naplate doprinosa u Srbiji, kao i
način izveštavanja o uplaćenim doprinosima veoma neefikasan. Postoje indikacije da se za
svega 60% angažovane radne snage, na ovaj ili onaj način, trenutno plaćaju doprinosi. To
se dešava zbog nepostojanja individualne baze podataka o uplatama na mesečnom nivou.
S druge strane, postojeće procedure izveštavanja i dupliranja informisanja Poreske uprave i
penzijskih fondova izazivaju dodatne troškove poslodavcima, tj. obveznicima. Ukoliko bi
6
Vesna Arsić, (2005) , Pretpostavke i perspektive reforme penzijskog sistemau Srbiji, FINANSIJE - časopis
za teoriju i praksu finansija, Godina LX, Br. 1-6/2005, str 62
7
Izvor: Sajt Penzijskog I invalidskog osiguranja, www.pio.rs
6
samo polovina onog dela angažovane radne snage, za koji se sada ne plaćaju doprinosi,
počela da ih plaća, procenjuje se da bi se deficit penzijskog fonda u 2020. godini, smanjio
za više od 1/3 (umesto sadašnjih 6%, na oko 4 % DBP).

Tabela 2. Prosecne zarade i penzije u 2008 godini8

Grafik 1. Kretanje prosečnih zarada i penzija u periodu od 2002-2008 godine9

2. PRAVA IZ OBAVEZNOG PENZIJSKOG

OSIGURANJA

8
Izvor : Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje http://www.pio.rs/sr/lt/statistike/
9
Izvor: List Republičkog fonda za penzijsko I invalidsko osiguranje, Broj 2/09 od 31.09.2009 godine.
7
Obavezno (državno) penzijsko osiguranje funkcioniše tako što se penzijski doprinosi
sadašnjih zaposlenih uplaćuju u fond PIO iz kog se isplaćuju penzije sadašnjim
penzionerima. Globalni demografski trend pada nataliteta i produženja životnog veka
prisutan je i u našoj zemlji. To znači nepovoljan odnos broja zaposlenih kao izvora
finansiranja penzija i penzionera koji ih uživaju. Kada se tome doda i spor opšti ekonomski
rast i deficit u fondu PIO, kao rezultat se dobija neminovan pad državnih penzija. Pored
toga, Zakonom su određeni minimalni i maksimalni iznosi doprinosa, kao i minimalna i
maksimalna visina državne penzije. Uplata penzijskih doprinosa je isključivo mesečna i
obavezna, a isplata penzije mesečna.

Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju od 01.01.2008 godine, predviđene su tri

kategorije obavezno osiguranih lica:10

1. zaposleni
2. lica koja samostalno obavljaju delatnost

3. poljoprivrednici

Za lica koja istovremeno ispunjavaju uslove za osiguranje po više osnova, utvrđen je

prioritet osnova osiguranja prema napred navedenom redosledu, što znači da postojanje
zaposlenja isključuje osiguranje po osnovu istovremenog obavljanja samostalne ili
poljoprivredne delatnosti.

Osiguranici zaposleni su:11

1. lica u radnom odnosu, odnosno zaposlena u preduzeću, drugom pravnom licu,

državnom organu, organu jedinice lokalne samouprave ili kod fizičkog lica;
2. civilna lica na službi u Vojsci i vojnim jedinicama i vojnim ustanovama;

3. izabrana ili postavljena lica, ako za obavljanje funkcije ostvaruju zaradu, odnosno
naknadu zarade;
4. lica koja su, u skladu sa propisima o radu, u radnom odnosu, odnosno zaposlena van
prostorija poslodavca;
5. lica u radnom odnosu, odnosno zaposleni upućeni na rad u inostranstvo, odnosno
zaposleni u preduzeću koje obavlja delatnost ili usluge u inostranstvu, ako nisu
obavezno osigurana po propisima te zemlje, ili ako međunarodnim ugovorom nije
drugačije određeno;
6. domaći državljani koji su na teritoriji Republike Srbije zaposleni kod stranih ili
međunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih

10
Zakon o penzijskom I invalidskom osiguranju, clan 9
11
Izvor: Sajt Penzijskog I invalidskog osiguranja, http://www.pio.rs/sr/lt/osiguranje-zaposlenih/
8
 predstavništava ili kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim
ugovorom nije drugačije određeno;
7. domaći državljani zaposleni u inostranstvu, ako za to vreme nisu obavezno
osigurani kod stranog nosioca osiguranja, ili ako prava iz penzijskog i invalidskog
osiguranja po propisima te države ne mogu ostvariti ili koristiti van njene teritorije;
8. strani državljani i lica bez državljanstva koji su na teritoriji Republike Srbije
zaposleni kod stranih pravnih ili fizičkih lica, ako međunarodnim ugovorom nije
drugačije uređeno, kao i kod međunarodnih organizacija i ustanova i stranih
diplomatskih i konzularnih predstavništava, ako je takvo osiguranje predviđeno
međunarodnim ugovorom;
9. lica koja u skladu sa zakonom obavljaju privremene i povremene poslove, ako nisu
osigurana po drugom osnovu;
10. lica koja u skladu sa zakonom obavljaju privremene i povremene poslove preko
omladinskih zadruga koje se u smislu ovog zakona smatraju poslodavcem, a imaju
navršenih 26 godina života, odnosno bez obzira na godine života ako nisu na
školovanju;
11. lica za čijim je radom prestala potreba, kao i oni kojima je prestalo zaposlenje zbog
stečaja, likvidacije, odnosno u svim slučajevima prestanka rada poslodavca, dok
ostvaruju novčanu naknadu prema propisima o radu i zapošljavanju.

Osiguranici samostalnih delatnosti su:12

1. lica koja, u skladu sa zakonom, samostalno obavljaju privrednu ili drugu delatnost,
ako nisu obavezno osigurana po osnovu zaposlenja;
2. lica koja su osnivači, odnosno članovi privrednih društava u skladu sa zakonom,
koji u njima rade, bez obzira na to da li su u radnom odnosu u privrednom društvu
čiji su osnivač odnosno član;
3. lica koja obavljaju poslove po osnovu ugovora o delu, odnosno poslove po osnovu
autorskog ugovora, kao i poslove po osnovu drugih ugovora, kod kojih za izvršen
posao ostvaruju naknadu, a nisu osigurani po drugom osnovu;
4. sveštenici i verski službenici, ako nisu obavezno osigurani po osnovu zaposlenja;

5. lica koja su prestala da obavljaju samostalnu delatnost, dok ostvaruju novčanu

naknadu prema propisima o radu i zapošljavanju.

Osiguranici poljoprivrednici su:13

12
http://www.pio.rs/sr/lt/osiguranje-zaposlenih/
13
http://www.pio.rs/sr/lt/osiguranje-zaposlenih/
9
 1.  lica za koja se, prema zakonu, smatra da se bave poljoprivredom (poljoprivrednici,
članovi domaćinstva poljoprivrednika i članovi mešovitog domaćinstva), ako nisu
osiguranici zaposleni, osiguranici samostalnih delatnosti, korisnici penzija i na
školovanju;
2. domaćinstvom, u smislu stava 1. ovog člana, smatra se zajednica života,
privređivanja i trošenja prihoda ostvarenih radom njenih članova, bez obzira na
srodstvo;
3. obavezno je osiguran nosilac poljoprivrednog domaćinstva, odnosno najmanje jedan
član domaćinstva, dok se ostali članovi domaćinstva mogu osigurati, pod uslovima
propisanim Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju;

Za gore navedene kategorije osiguranika svojstvo osiguranika stiče se danom početka i

prestaje danom prestanka zaposlenja, obavljanja samostalne ili poljoprivredne delatnosti,
odnosno obavljanja ugovorenih poslova. Ono se ne može steći pre navršenih 15 godina
života i utvrđuje se na osnovu prijave na osiguranje i odjave sa osiguranja.

Lica koja nisu obavezno osigurana mogu se uključiti u obavezno osiguranje i obezbediti
prava iz ovog osiguranja sa navršenih 15 godina života. Svojstvo osiguranika po osnovu
uključenja u obavezno osiguranje stiče se danom podnošenja zahteva, a izuzetno, na zahtev,
najranije 30 dana pre podnošenja zahteva. Svojstvo osiguranika prestaje danom za koji se
lice u zahtevu opredeli.

Lice koje ispunjava uslove za sticanje prava na starosnu penziju i korisnik starosne penzije
ne mogu steći svojstvo osiguranika po ovom osnovu. Korisnik invalidske penzije može
steći svojstvo osiguranika po ovom osnovu samo ako mu je staž osiguranja potreban za
ispunjenje uslova za sticanje prava na starosnu penziju.

Prilikom podnošenja zahteva za uključenje u obavezno osiguranje ovo lice se opredeljuje za

osnovicu na koju će plaćati doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje. Lice uključeno u
obavezno osiguranje može u toku trajanja tog osiguranja menjati osnovicu na koju plaća
doprinos. Nije propisano ograničenje koliko puta se može podneti zahtev za izmenu
osnovice.

Finansiranje programa za penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osiguranje i

osiguranje za slučaj nezaposlenosti, jednim delom se vrši iz doprinosa koje plaćaju
osiguranici i poslodavci, a drugim delom država učestvuje u finansiranju. Na finansiranje
ovih programa u većini zemalja se trosi oko 25 % Bruto društvenog proizvoda.

10
Penzijsko i invalidsko osiguranje finansira se iz:14
- doprinosa;
- budžeta Republike;
- drugih izvora, u skladu sa zakonom.
Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje su:15
- doprinosi osiguranika;
- doprinosi poslodavaca;
- dodatni doprinosi za staž osiguranja sa uvećanim trajanjem;
- doprinosi drugih obveznika plaćanja doprinosa utvrđenih ovim zako-nom;
- doprinosi, odnosno sredstva za slučaj povrede na radu i profesionalne bolesti.
Finansiranje penzijskog i invalidskog osiguranja kao sto je već istaknuto vrši se iz
doprinosa i transfera, i taj odnos finansiranja kreće se približno 50%, odnosno penzije se iz
transfera finansiraju 50% kao i iz doprinosa u istom odnosu.

2.1. Prava iz obaveznog penzijskog osiguranja

Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su neotuđiva, lična i materijalna i ne mogu se

prenositi na druga lica. Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu zastarjeti.
Ona se po Zakonu ne mogu oduzeti, smanjiti ili ograničiti, izuzev slučajeva utvrđenih
Zakonom.

Osnovna prava iz obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja su:16

- pravo na starosnu penziju
- pravo na invalidsku penziju
- pravo na porodičnu penziju

Starosna penzija - je pravo iz penzijskog i invalidskog osiguranja kojim osiguranik

obezbeduje sebi sigurnost kada usled »istrošenosti« organizma egzistenciju ne bude mogao
ostvarivati svojim radnim aktivnostima. Ranijim zakonskim propisima pooštreni su uslovi u
pogledu starosne granice za ostvarivanje prava na starosnu penziju, koja je po novom
zakonu nepromenjena, tako da starosnu penziju stice osiguranik koji ostvari 63 (muškarac),
odnosno 58 (žena) godina života i najmanje 20 godina penzijskog staža ili 65 (muškarac),
odnosno 58 (žena) godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja; druga mogucnost
jeste navršenje najmanje 53 godine života i 40 (muškarac), odnosno 35 (žena) godina staža
osiguranja.

Prava za slučaj invalidnosti - invalidska penzija - Liberalna zakonska regulativa u

pogledu sticanja prava na invalidsku penziju, te visoko učešće invalidskih penzionara u
14
Zakon o penzijskom I invalidskom osiguranju, član 146
15
Zakon o penzijskom I invalidskom osiguranju, član 147
16
Zakon o penzijskom I invalidskom osiguranju, član 16
11
ukupnom broju penzionera odredila su rešenja novog Zakona. Novim zakonom su ukinuta
su prava po ovom osnovu koja su postojala prema ranijim zakonskim propisima i to: pravo
na dokvalifikaciju ili prekvalifikaciju; pravo na rasporedivanje, odnosno zaposlenje na
drugom odgovarajucem poslu s punim radnim vremenom; pravo na novčanu naknadu u
vezi sa korišcenjem prava na prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju i rasporedivanje, odnosno
pravo na zaposlenje na drugom odgovarajućem poslu, te je kao jedino pravo po osnovu
invalidnosti predvideno pravo na invalidsku penziju.

Novi Zakon u clanu 18. predvida da invalidnost predstavlja potpuni gubitak radne
sposobnosti zbog promena u zdravstvenom stanju koje su prouzrokovane povredom na
radu, profesionalnom bolešcu, povredom van rada ili bolešcu koje su takve prirode da se ne
mogu otkloniti lecenjem ili medicinskom rehabilitacijom. “Iz ovako date koncepcije
proizlazi pitanje šta se smatra pod potpunim gubitkom radne sposobnosti koja je uslov za
sticanje jedinog prava po osnovu invalidnosti, s obzirom da je zakon nije definisao.

Prema ranijim zakonskim propisima gubitak radne sposobosti, koji je uslov za nastanak
invalidnosti predstavljao je potpunu I trajnu nesposobnost za obavljanje svog, odnosno
drugog odgovarajuceg posla I ako se prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom ne može
osposobiti za drugi odgovarajuci posao sa punim radnim vremenom, odnosno za
osiguranika – zemljoradnika potpuna i trajna nesposobnost za obavljanje svog posla. Pri
tome treba uzeti u obzir i da za osiguranike preko 53 (muškarci) odnosno 48 (žene) godina
života nije bila predvidena mogucnost prekvalifikacije ili dokvalifikacije, vec samo pravo
na invalidsku penziju.

Novi zakon predvida samo potpuni gubitak radne sposobnosti kao uslov za nastupanje
invalidnosti, a samu radnu sposobnost ne definiše, te se otuda namece zakljucak da se radna
sposobnost ima tumaciti kao sposobnost obavljanja bilo kog posla (uz primenu opštih
uslova o zaštiti zaposlenih).”17 Ovako odredena koncepcija invalidnosti onemogucava da
invalidski penzioneri ostvaruju prihode po osnovu autorskog ugovora, odnosno drugih
ugovora po kojima ostvaruju novcanu nadoknadu. Novi Zakon, istina, nije eksplicitno
iskljucio ovu mogucnost, jer preracun penzije u smislu clana 121. postoji samo za korisnike
starosne penzije. Međutim, ako bi se takav ugovor zakljucio, s obzirom da zakon o
obligacionim odnosima nije iskljucio ovu kategoriju kao stranke u obligacionom odnosu i
da invalidnost predstavlja gubitak sposobnosti za obavljanje bilo kog posla, došlo bi do
preispitivanja invalidske penzije i njenog ukidanja, jer onda sledi da kod osiguranika nije
usledio potpuni gubitak radne sposobnosti. U tom slucaju ušli bi, u smislu clana 12. stav 3.,
u krug osiguranika samostalnih delatnosti koji obavljaju poslove po osnovu autorskog
ugovora i drugih ugovora uz naknadu, a nisu osigurani po drugom osnovu.

Nova koncepcija invalidnosti odražava se i na polju radnog prava. Naime, Zakon o radu u
clanu 79. predvida da je zaposlenom invalidu rada, u skladu sa propisima o penzijskom i
invalidskom osiguranju, poslodavac dužan da obezbedi obavljanje poslova prema preostaloj
radnoj sposobnosti. Medutim, novi zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, na koji
upucuje Zakon o radu, ne poznaje pojam »zaposleni invalid rada« jer ukoliko je lice invalid
17
Aleksandra Markovic, (2008), Novi zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, Pravni fakultet
Beograd, str 84
12
rada ono ne može biti zaposleno jer utvrdivanjem invalidnosti zaposleni stice pravo na
invalidsku penziju. Sa druge strane, pojam »preostala radna sposobnost« prema koncepciji
novog zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju ne postoji jer je radna sposobnost
jedinstvena (nema gradacije u smislu preostale radne sposobnosti).

Raniji Zakon o osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja je preostalu radnu

sposobnost prema kojoj je poslodavac bio dužan da ponudi posao definisao kao sposobnost
zaposlenog da s normalnim radnim naporom koji ne ugrožava njegovo zdravstveno stanje,
radi na drugom odgovarajucem poslu puno radno vreme, odnosno koji se prekvalifikacijom
ili dokvalifikacijom za to može osposobiti. Postavlja se pitanje radnopravnog regulisanja
položaja zaposlenog kod koga nastane takav gubitak radne sposobnosti da ne može
obavljati svoj dotadašnji posao ali ne takav gubitak da ne može obavljati bilo kakav posao.
S obzirom da su posebne odredbe zakona o radu koje predvidaju ovakvu situaciju
neprimenljive (jer su neuskladene sa odredbama novog Zakona o penzijskom i invalidskom
osiguanju), ostaju da se primene opšte odredbe Zakona o radu.

Zakon o radu u članu 101. predvida da poslodavac može zaposlenom otkazati ugovor o
radu ako za to postoji opravdani razlog koji se odnosi na radnu sposobnost zaposlenog,
njegovo ponašanje i potrebe poslodavca, i ako je utvrdeno da zaposleni nema potrebna
znanja i sposobnosti za obavljanje poslova na kojima radi. Dakle, s obzirom da gubitkom
radne sposobnosti zaposleni više ne može obavljati svoj posao, poslodavac, pošto utvrdi da
zaposleni nema radne sposobnosti predvidene za taj posao, može otkazati ugovor o radu.

Sa druge strane, zaposlenom može biti ponuđeno u smislu člana 103. Zakona o radu
zakljucenje ugovora o radu pod izmenjenim uslovima u pogledu radnog mesta. Ovu
mogucnost Zakon o radu dopušta poslodavcu samo u slučaju opravdanog razloga, koji ovde
postoji jer zaposleni više nema sposobnosti za obavljanje svog (dotadašnjeg) posla. Treba
napomenuti da Zakon o radu nije definisao radno mesto na koji zaposleni može biti
rasporeden i da je, prema ranijim zakonskim propisima, zaposleni ostvarivao pravo na
novčanu naknadu zbog rasporedivanja na poslu prema preostaloj radnoj sposobnosti na
kome prima manju zaradu od one koju je ostvarivao na poslu na kome je gubitak nastala

Uslov za sticanje invalidske penzije u slučaju kada je do gubitka radne sposobnosti došlo
van rada ili bolešcu jeste 5 godina staža osiguranja (prema ranijim zakonskim propisima
tražilo se da je 1/3 radnog veka pokrivena penzijskim stažom). Uslov da je invalidnost
nastupila pre navršenja godina života propisanih za sticanje prava na starosnu penziju nije
menjan. Ukoliko je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom
bolešcu, invalidska penzija se stice bez obzira na godine staža, kao što je bilo predvideno
ranijim zakonskim propisima.

Porodična penzija - Porodičnom penzijom se obezbeduje sigurnost užim, odnosno širim

članovima porodice osiguranika u slučaju njegove smrti.18 Uslov za ostvarivanje prava na
porodicnu penziju je petogodišnji staž osiguranja za preminulog osiguranika (prema ranijim
zakonskim propisima ovaj uslov je bio alternativno dat sa desetogodišnjim penzijskim
stažom).
18
Izvor: Sajt Penzijskog I invalidskog osiguranja Srbije, www.pio.rs
13
Kao i prema ranijim zakonskim propisima, dete ima pravo na porodicnu penziju do
završetka redovnog ili vanrednog školovanja, ali najdocnije do navršenih 26 godina. Novi
zakon je, medutim, preciznije uredio uslov godina života do kojih dete ima pravo na
porodicnu penziju, i to: a) 20 godina života – ako pohada srednju školu b) 23 godina života
– ako pohada višu školu c) 26 godina života – ako pohađa fakultet. Novi zakon je
predvideo da lice koje je prozrokovalo smrt korisnika prava, namerno ili krajnjom
nepažnjom, ne može ostvariti pravo na porodicnu penziju.

Prava po osnovu telesnog oštećenja prouzrokovanim povredom na radu, odnosno

profesionalnom bolešcu - Obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem osiguranik se
osigurava i za slucaj nastanka gubitka, bitnijeg oštecenja, ili znatnije onesposobljenosti
pojedinih organa ili delova tela, što otežava normalnu aktivnost organizma I iziskuje vece
napore u ostvarivanju potreba.19 Koncepcija telesnog oštecenja nije promenjena, ali
prenošenjem nadležnosti na nivo Republike, telesna oštecenja kao i procente tih oštecenja
odreduju ministar nadležan za poslove penzijskog I invalidskog osiguranja i ministar
nadležan za poslove zdravlja na predlog fonda (raniji zakonski propisi su predvidali
nadležnost saveznog organa, odnosno organizacije).

Pravo na pogrebne troškove - Obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem

obezbeduje se pravo na naknadu pogrebnih troškova licu koje izvrši sahranu osiguranika.
(ovo pravo poznavali su i raniji zakonski propisi).

19
Borivoje Šunderic, (2003), »Teze o ekonomskom i socijalnom pravu« u », Časopis za radno i socijalno
pravo br. 1-3«, izdavac Udruženje za radno i socijalno pravo, Beograd.
14
 3. PRAVA IZ DOBROVOLJNOG PENZIJSKOG
OSIGURANJA

“Dobrovoljni penzijski fond je vrsta investicionog fonda koji služi za prikupljanje dobrovoljnih
penzijskih doprinosa i njihovo investiranje radi obezbeđenja privatnih penzija. Uloga
dobrovoljnog penzijskog fonda je da se putem investiranja prikupljenih doprinosa obezbedi
očuvanje, odnosno, uvećanje njihove vrednosti, a time i iznos privatnih penzija. Štednja za
starost je dugoročna štednja pa je funkcionisanje ovih fondova strogo zakonski regulisano i
predmet je stalne kontrole od strane NBS. Država stimuliše štednju za privatne penzije putem
poreskih olakšica.”20

Privatni penzijski fondovi i investicioni fondovi imaju markantnu poziciju u finansijskim

sistemima visokorazvijenih zemalja. Penzijski fondovi poslovnu politiku grade na
mobilizaciji dugoročne i ugovorne penzijske štednje zaposlenih i njenom plasmanu u
hartije od vrednosti preduzeća i države.
Snažan rast kapitala investicionih i privatnih penzijskih fondova u novijem periodu u
pojedinim visoko razvijenim zemljama doveo je ove institucije u sam vrh institucionalnog
investiranja na finansijskom tržištu.
Kada je u pitanju investiranje u akcije korporacija,privatni penzijski i investicioni fondovi
su vodeći na ovom tržištu u pogledu vrednosti svojih holdinga,zaostaju samo za sektorom
domaćinstva kao tradicionalno najvećeg holdera korporativnih akcija.U SAD i Velikoj
Britaniji ovi fondovi raspolažu sa blizu 40% od ukupnog stoka emitovanih akcija i nalaze
se odmah iza sektora stanovništva čije je učešće oko 50%.kada je u pitanju investiranje u
obveznice korporacija i države,holdinzima penzijskih i investicionih fondova u većini
razvijenih zemalja konkurišu još samo holdinzi osiguravajućih kompanija i u manjoj meri
komercijalnih banaka.iz izloženog se vidi da se radi o moćnim finansijskim institucijama
čija će respektivna finansijska snaga dolaziti do izražaja i u narednom periodu.Sve se češće
ističe teza da je početak 1990-ih godina ujedno i početak jednog perioda koji bi se slobodno
mogao nazvati erom penzijskih i investicionih fondova.

Sa drugog aspekta posmatranja razvoja ovih fondova odnosi se na čisto socijalni

momenat,odnosno na uticaj koji je razvoj ovih institucija izvršio na formiranje strukture
vlasništva u ekonomiji.Naime,kupovinom akcija od strane penzijskih fondova i ulaganjem
penzijske štednje na račune ovih fondova širi slojevi stanovništva postaju indirektni
suvlasnici u značajnom broju preduzeća čije su akcije sastavni segment portfolia ovih
fondova.Sve je prisutniji stav da je razvoj ovih fondova vodio svojevrsnoj demokratizaciji u
formiranju vlasničkih odnosa u ekonomiji,odnosno demokratizaciji u formiranju kapitala u
makroekonomskim razmerama.

20
“Vodič za penzije” u izdanju Narodne Banke srbije, str 1
15
Za razliku od fondova javnog penzijskog osiguranja,privatni penzijski fondovi u potpunosti
funkcionišu na aktuarskim principima. Ovi principi su zadovoljeni,odnosno penzijski fond
se može smatrati aktuarski finansiranim (funded fund),ukoliko je sadašnja vrednost svih
očekivanja budućih penzija manja od ili jednaka:
(1) sadašnjoj vrednosti svih očekivanih budućih doprinosa fondu i
(2) postojećoj tržišnoj vrednosti aktive fonda.
Drugim rečima,od penzijskog fonda se traži da raspolaže aktivom čija je tržišna vrednost
ako ne veća onda bar jednaka sadašnjoj vrednosti svih budućih penzija zarađenih uplaćenim
doprinosima do trenutka posmatranja.Ovo podrazumeva korišćenje adekvatnog metoda
obračuna doprinosa,ali i investicionu politiku koja će voditi računa kako o sigurnosti tako i
o profitabilnosti plasmana.ukoliko je ovaj zahtev ispoštovan,eventualna promena odnosa
između broja zaposlenih i broja penzionera neće kreirati dodatne obaveze zaposlenima,sa
obzirom da su primanja penzionera u potpunosti pokrivena njihovim ranijim doprinosima.
Država se ne pojavljuje u ulozi garanta i sufinansijera,ali indirektno potpomaže ove
institucije svojom fiskalnom politikom.Naime,doprinosi zaposlenih i poslodavaca (kao
procenat njihove zarade) u najvećem broju slučajeva su oslobođeni oporezivanja,a isti
slučaj je i sa prihodom koji se po osnovu investiranja na finansijskom tržištu realizuje od
strane penzijskih fondova.Ovim putem država direktno subvencionira ovaj vid štednje
zaposlenih,suprostavljajući ga drugim možda profitonosnijim,ali i porezima opterećenim
ulaganjima.

3.1. Prava iz dobrovoljnih penzijskih osiguranja

Zakonom o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima 21 , koji je na snazi

od sredine oktobra 2005. a u primeni od aprila tekuće godine praktično je iniciran razvoj
trećeg stuba penzionog osiguranja koji, za razliku od prvog koji predstavlja generacijsku, i
drugog koji predstavlja obaveznu štednju, čini dobrovoljnu penzionu štednju. Treći stub ne
predstavlja zamenu već praktičnu dopunu prvog stuba koji čine javni penzioni fondovi, i
kao takav zasniva se na privatnim penzionim fondovima koji, u skladu sa načelima
transparentnosti rada i disperzije rizika ulaganja, prikupljaju uplate na dobrovoljnoj osnovi
od svojih članova. Prikupljene uplate se ulažu u skladu sa konzervativnom investicionom
strategijom definisanom zakonom (članovi 31-33) i po isteku zakonskog perioda (nakon
minimun navršene 53 godine života) iznos koji je akumuliran na računu, kao rezultat visine
uplata, perioda uplata I ostvarenog prinosa fonda na investirana sredstva, se isplaćuje članu
fonda.
Po Zakonu, fondom, čija je imovina u vlasništvu njegovih članova, odnosno uplatilaca
doprinosa, upravlja društvo za upravljanje, kao zasebno pravno lice, čija je imovina
odvojena od imovine fonda i koje za poslove organizovanja I upravljanja fondom naplaćuje
odgovarajuću naknadu (do 3% od vrednosti izvršenih uplata i do 2% od godišnje vrednosti
imovine kojom upravljaju). Supervizija sprovođenja Zakona i kontrola rada društava za

21
Sl. glasnik RS, br 85/05
16
upravljanje poverena je Narodnoj banci Srbije, ali je funkcionisanje trećeg stuba penzionog
osiguranja praktično podvrgnuto dvostrukoj kontroli, s obzirom da pored NBS indirektnu
proveru zakonitosti poslovanja društava za upravljanje obavljaju I kastodi banke koje vrše
tehnički deo posla i administriranje fondova. Država se opredelila da stimulisanje razvoja
privatnih penzionih fondova omogući kroz oslobađanje do 3.000 dinara premije za
dobrovoljno dodatno penzijsko osiguranje od obaveza plaćanja poreza na zarade i
obaveznih socijalnih doprinosa, po čemu smo se približili zemljama u regionu (ali i šire,
pošto su fiskalna oslobađanja uobičajen način za stimulisanje razvoja sistema akumulacije
kapitala) koje praktikuju slična poreska rešenja. Nakon navršene 53 godine života,
osiguranik je u prilici da povuče i slobodno raspolaže akumuliranim sredstvima sa svog
penzionog računa.

Akumulirana sredstva mogu se povući:

- jednokratnom isplatom,
- programiranom isplatom,
- kupovinom anuiteta ili
- kombinacijom prethodna tri metoda.

Uobičajeno je da se, pošto je reč o štednji za starost, akumulirana sredstva povlače

kupovinom anuiteta, što proističe iz dvostepenog sistema organizacije dobrovoljnog
penzijskog osiguranja. Naime, u okviru prve faze, faze štednje, osiguranici dobrovoljno
uplaćuju doprinose u privatne penzijske fondove koji se kapitalizuju dok osiguranik ne
stekne uslove za penziju. Druga faza podrazumeva period isplate penzijskih nadoknada
participantima od strane penzijskog osiguravajućeg društva, po sticanju uslova za penziju, a
nakon što osiguranik da nalog za transfer akumuliranih sredstava sa njegovog ličnog računa
ovlašćenom prodavcu doživotnih anuiteta, odnosno osiguravajućoj kompaniji. Kako renta
predstavlja oblik životnog osiguranja koje pruža pokriće za slučaj dugog života (osiguranje
od dugovečnosti), kupovina rente/anuiteta predstavlja način da se akumulirane uštede
transformišu u redovnu penziju koja se isplaćuje tokom životnog veka pojedinca.22 Zbog
toga je u sistemu dobrovoljnog penzionog osiguranja potrebno praviti razliku između
penzijskog fonda i penzijskog osiguranja.

Pre usvajanja Zakona o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima

vođena je rasprava o poželjnom «redosledu» uvođenja drugog, odnosno trećeg stuba
penzijskog osiguranja. Zagovornici davanja prvenstva drugom stubu iznosili su argumente
u pravcu niskog životnog standarda koje oneomogućava većinu stanovništva da
dobrovoljno izdvaja određeni iznos sredstava iz svojih skromnih nadnica za uplatu u
dobrovoljne penzijske fondove. Sa druge strane, pobornici uvođenja trećeg stuba ukazivali
su na visoke tranzicione troškove koje država treba da podnese za sve trenutne osiguranike
starije od 40 godina prilikom prelaska na sistem obaveznog dodatnog penzijskog
osiguranja, kao i na dodatno finansijsko pražnjenje javnih fondova sa uvođenjem drugog
stuba. Sa usvajanjem Zakona jasno je koja je opcija dobila više podrške. Međutim, važno je
skrenuti pažnju na nekoliko ključnih faktora koji presudno utiču na uspeh funkcionisanja
22
Marković M., (2004), Problemi funkcionisanja dobrovoljnog penzijskog osiguranja u praksi, Zbornik
radova sa drugog međunarodnog simpozijuma: Osiguranje na prekretnici, Vrnjačka Banja, Str 238
17
dobrovoljnog penzijskog osiguranja, a to su, pre svega: broj osiguranika, sigurnost
plasmana i zadovoljavajuća prinosna stopa.

Dobrovoljni penzijski fondovi, kao specifična vrsta finansijskih institucija, ne mogu na

ekonomski opravdan način da egzistiraju i posluju na bilo kom finansijskom tržištu bez
zadovoljavajućeg broja članova, odnosno osiguranika. Bez velikog broja osiguranika nema
ni finansijske opravdanosti sistema. Sa druge strane, države ne pribegavaju uvođenju trećeg
stuba penzijskog osiguranja radi samo jedne, uže kategorije stanovništva, već upravo sa
namerom da celokupnoj populaciji pruže dodatnu mogućnost za obezbeđenje
dostojanstvene starosti, čime teret odgovornosti postepeno sa sebe prenose na pojedince.

Da bi se obezbedio veći broj korisnika usluga privatnih penzionih fondova, pored rasta
nacionalnog dohotka (a sva očekivanja idu u tom pravcu, vidi , 23 potrebno je izgraditi i
poverenje osiguranika u funkcionisanje sistema dobrovoljnog penzionog osiguranja. To se
postiže, pre svega, demonstracijom poštovanja načela transparentnosti u radu fondova i
sigurnosti ulaganja poverenih im sredstava. Ne može se očekivati veća motivisanost
osiguranika da uplaćuju sredstva u dopunski vid penzionog osiguranja, bez garancije da će
se nakon 30 i više godina uplaćivanja ta sredstva vratiti vlasnicima. To posebno važi za
našu zemlju, koja je u ranijem periodu imala negativna iskustva sa piramidalnim bankama i
štedionicama. Pored toga, veliku ulogu u stimulisanju dugoročnog ulaganja u dobrovoljne
penzione fondove u odnosu na banke i druge finansijske institucije ima prinosna stopa koju
fondovi beleže na finansijskom tržištu ulažući svoju imovinu.

Iako je nemoguće garantovati određenu prinosnu stopu na uložena sredstva, penzioni

fondovi, angažujući profesionalne portfolio investitore i poštujući zakonom propisanu
konzervativnu investicionu politiku, diverzifikacijom ulaganja mogu da obezbede sigurnost
I likvidnost svojih plasmana, uz postizanje zadovoljavajućih stopa prinosa. Pri tome,
potreban uslov za diverzifikaciju ulaganja je, naravno, razvijeno tržište kapitala sa dovoljno
kvalitetnog finansijskog materijala.

Za ostvarivanje prava na privatnu penziju nije od značaja da li je pojedinac zaposlen i da li

ima redovne prihode. Uplate penzijskih doprinosa u dobrovoljne penzijske fondove su
dobrovoljne, mogu biti mesečne, periodične i jednokratne, ne moraju da budu redovne, a
može da ih uplaćuje pojedinac za sebe, ili da to za njega čini neko drugi (bračni drug,
roditelj, poslodavac, udruženje ili sindikat čiji je član, itd.).

Uplate se vode na individualnim računima članova i svaki član preko interneta ima
neposredan uvid u svoj račun. Sredstva iz fonda se investiraju i pripisom ostvarenog
prinosa uvećavaju. Član bira na koji način će povući i raspolagati sredstvima: jenokrantom
isplatom, programiranom, doživotnim anuitetima ili kombinacijom ovih načina. Društva za
upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima određuju iznos minimalnog doprinosa,
dok maksimum ne postoji. Takođe, uplate ne moraju da budu redovne i ukoliko se
preskoče, to ne dovodi do prestanka članstva u fondu.

23
Vlada Republike Srbije, Nacionalna strategija privrednog razvoja Srbije 2006-2012
18
Postoje četiri vrste penzija koje ovaj vid osiguranja omogućava:
1. Starosna penzija – ostvaruje se u godini života koja je zakonom predviđena kao osnov za
sticanje prava na starosnu penziju,
2. Prevremena penzija – na osnovu zahteva osiguranika najviše pet godina pre sticanja
osnova za početak starosne penzije,
3. Invalidska penzija – ostvaruje se po pravu nastalog invaliditeta pre godine života kojom
se stiče pravo za starosnu penziju,
4. Porodična penzija – ostvaruje se nakon smrti osiguranika člana Fonda
Iz ove podele prava na penziju, proističe jedna činjenica a to je da i privatni kao i državni
penzioni fondovi nude ista prava na penziono osiguranje.

Ulaganje u fondove je jedna vrsta investicije koja ima nekoliko specifičnih karakteristika:

 mogućnost izbora u koji fond ulažete,

 uplaćena sredstva se uvećavaju i ako se preskoči uplata ili se uplaćivanje prekine u
potpunosti,

 sredstva možete uplaćivati i vi i vaš poslodavac,

 mogućnost ostvarivanja poreskih olakšica na doprinose koje uplaćujete,

 član fonda možete biti čak i ako niste u radnom odnosu,

 vaša penzija ne zavisi od dužine vašeg radnog staža.

Ako ste zaposleni, možete se dogovoriti sa poslodavcem da deo Vašeg ličnog dohotka
uplaćuje direktno na Vaš račun u fondu, a možda već i organizuje uplatu dobrovoljnih
penzija putem penzijskog plana. Za uplate do 3303 dinara i poslodavac i vi ste oslobođeni
plaćanja poreza i doprinosa.

Vaše mogućnosti pri povlačenju sredstava su:24

 Pravo na podizanje sredstava imate onog trenutka kada napunite 53 godine života i
u tom trenutku možete da birate na koji način želite da raspolažete svojim novcem i
to da:
 prenesete svoja sredstva u društvo za osiguranje i obezbedite sebi doživotnu
dodatnu penziju,

 dobijate redovne isplate iz fonda dok ne potrošite ušteđena sredstva,

24
Dunav dobrovoljni penzijski fond, www.dunavpenzije.com
19
  povučete sva sredstva odjednom, ili

 kombinujete načine isplate sredstava.

Sa podizanjem sredstava morate početi najkasnije sa 70 godina života. U vanrednim

situacijama poput vanrednih troškova lečenja ili trajne nesposobnosti za rad moguće je
povući sredstva sa računa pre navršenih 53 godine života. Ukoliko član fonda umre,
sredstva se prenose licu koje je prethodno određeno za taj slučaj, a ukoliko ne postoji
postupa se u skladu sa zakonom o nasleđivanju. Neke prednosti dobrovoljnih penzijskih
fondova kao vrste dugoročne štednje su:
 koriste se isključivo za penzijsku štednju,
 potpuno su regulisani i pod strogom su kontrolom Narodne banke Srbije,
 pružaju dodatna primanja u starosti, uvećana za prinos od ulaganja,
 diversifikacija i investiciona politika trebalo bi da minimiziraju rizik ulaganja
 moguće poreske olakšice.

U cilju povećanja transparentnosti rada dobrovoljnih penzijskih fondova (DPF), i

unapređenja uporedivosti kretanja vrednosti investicionih jedinica DPF, Narodna banka
Srbije je izradila FONDex, indeks koji predstavlja jedinstveni pokazatelj trenda kretanja
sistema dobrovoljnih penzijskih fondova. Ilustracije radi, FONDEX se može posmatrati
kao vrednost investicione jedinice koju bi imao (imaginarni) fond koji predstavlja skup svih
fondova koji posluju u Srbiji..

Grafik. Kretanje vrednosti investicionih jedinica I FONDex-a u I kvartalu 2009 godine25

25
Izveštaji o poslovima nadzora društava za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima I kvartal 2009
godine str 18, Izvor: sajt Narodne Banke Srbije http://www.nbs.yu/export/internet/latinica/62/62_2/index.html
20
Formula za izračunavanje FONDex-a je sledeca:26

Gde je:

- FONDex(t) – vrednost indeksa FONDex na dan t

- FONDex(t-1) – vrednost indeksa FONDex na prethodni radni dan u odnosu na dan t

- n – broj dobrovoljnih penzijskih fondova koji posluju na dan t

- IJ(i,t) – vrednost investicione jedinice fonda i na dan t

- IJ(i,t-1) – vrednost investicione jedinice fonda i na prethodni radni dan u odnosu na

dan t

- NI(i,t) – neto vrednost imovine fonda i na dan t

- FONDex(t0) – vrednost indeksa FONDex na početni dan izračunavanja

“Vrednost FONDex-a se izračunava dnevno, a vrednost na određeni dan dobija se

množenjem vrednosti indeksa na prethodni radni dan i ponderisanim prosekom lančanih
indeksa vrednosti investicionih jedinica za svaki fond. Kao ponder se uzima neto vrednost
imovine fonda, te je u skladu sa tim i uticaj vrednosti investicione jedinice svakog fonda na
formiranje vrednosti FONDex-a srazmeran njegovom tržišnom učešću. Početni datum
računanja je 15. novembar 2006. godine, dan kada je prvi dobrovoljni penzijski fond počeo
sa radom, a početna vrednost FONDex-a je 1000.”27

26
http://www.nbs.yu/export/internet/latinica/62/fondex.html
27
Izvor: Narodna Banka Srbije,www.nbs.rs
21
Grafikon 2. FONDex i vrednost investicionih jedinica dobrovoljnih penzijskih fondova28

28
Izvor: Sajt Narodne Banke Srbije,
http://www.nbs.rs/export/internet/cirilica/scripts/penzioniFondovi/fondex_cir.html
22
 4. KOMPARATIVNA ANLIZA PRAVA DRŽAVNOG I
PRIVATNOG PENZIJSKOG OSIGURANJA

Komparativnom analizom prava iz državnog i penzijskog osiguranja može se uvideti da su i

jednim i drugim obuhvaćena ista prava:
- pravo na starosnu penziju
- pravo na invalidsku penziju
- porodična penzija
- invalidska penzija

Razlika izmedju navedenih prava proističe iz dobrovoljnosti odnosno obaveznosti

penzijskog odiguranja. Sredstva za obavezno penzijsko osiguranje obezbeđuju se iz
doprinosa koje plaćaju osiguranici i poslodavci. Kao što je već istaknuto, obavezno
osigurana lica penzijskog osiguranja su: zaposleni, lica koja samostalno obavljaju delatnost
i poljoprivrednici. Kod državanog penzijskog osiguranja naglasak je na obaveznosti.
Svojstvo osiguranika kod državnog penzijskog osiguranja stiče se zaposlenjem, a prestaje
prestankom zaposlenja. Uz ovo treba istaći da se svojstvo osiguranika ne može steći pre
navršenih petnaest godina života.

Osnivanjem privatnih penzijskih fondova građani Srbije dobili su mogućnost da pored

državne ostvare i privatnu penziju. Pravo na privatnu penziju može da ostvari svaki
pojedinac, ukoliko se odluči da uplaćuje doprinose u privatni penzijski fond nezavisno od
toga da li se radi o licu koje je: zaposleno, nezaposleno, na školovanju, samostalni
preduzetnik, sa redovnim prihodima ili ne.

Suštinska razlika između državnih i privatnih penzijskih fondova je u postojanju ličnog

penzijskog računa svakog člana koji se otvara prilikom zaključenja ugovora i neraskidivo je
vezan sa jedinstvenim matičnim brojem građana. Svaki član Fonda samostalno odlučuje o:
visini uplate , dinamici i trajanju uplate I naslednicima u slučaju smrti. Visinu uplate može
se menjati i prilagođavati trenutnim mogućnostima, a u slučaju prekida uplata, sredstva
ostaju na računu kao trajno vlasništvo i kapitalizuju se do sticanja prava na penziju.

Kod privatnog penzijskog osiguranja, ušteđena sredstva su nasledna, može da ih nasledi

zakonski naslednik ili korisnik koga ćete vi imenovati. U dobrovoljnom penzijskom fondu
sebi obezbeđujete samo dopunsku penziju ovim se ne pokriva i socijalno osiguranje.

23
Pre svega, sredstva osiguranika uplaćena po osnovu životnog osiguranja nisu odvojena od
imovine Društva za osiguranje. Prednost štednje u dobrovoljnim penzijskim fondovima
ogleda se u činjenici da su sredstva fonda razdvojena od imovine Društva za upravljanje
tim fondom. Samim tim, i kada bi došlo do bankrota Društva, to ne bi uticalo na sredstva
članova.

Osim toga, kontrola rada Društava za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima od

strane državnih institucija (Narodne banke Srbije i Mnistarstva za rad, zapošljavanje i
socijalnu politiku) daleko je rigoroznija. Ona podrazumeva kontrolu investiranja, visine
prinosa, davanje saglasnoti na ugovore o penzijskim planovima, pa čak i oglašavnje
fondova.

Takođe, prilikom zaključivanja ugovora o životnom osiguranju, osiguraniku je poznata

osigurana suma. Član fonda unapred ne zna visinu penzije, s obzirom da ona zavisi od
visine penzijskog doprinosa, perioda uplaćivanja, ostvarene dobiti i izabranog načina
isplate.

Naknade koje osiguravajuća kuća naplaćuje od premije za životno osiguranje daleko su

veće od naknada od uplaćenog penzijskog doprinosa (do 3%) i vrednosti imovine fonda (do
2%) na godišnjem nivou. Kod životnog osiguranja kreću se od 20% - 40%. Poreski
tretmani takođe se razlikuju. Kada poslodavac uplaćuje premiju za životno osiguranje
zaposlenih, nema nikakvih poreskih i drugih olakšica.

Kada uplaćuje penzijski doprinos za svoje zaposlene u dobrovoljni penzijski fond do 3.000
dinara po zaposlenom, doprinosi su oslobođeni poreza na dohodak građana, kao i doprinosa
za obavezno socijalno osiguranje. Sa druge strane, lične uplate premija za životno
osiguranje nisu opterećene porezima, a uplate penzijskih doprinosa putem administrativne
zabrane do 3.000 dinara oslobođene su poreza na dohodak građana i doprinosa za obavezno
socijalno osiguranje.

24
ZAKLJUČAK

Prema regionalnim standardima, položaj sistema obaveznog penzijskog osiguranja u Srbiji,

koji čini 1/3 konsolidovane javne potrošnje i izdaci za penzije kao deo DBP-a, su visoki.
Kašnjenje u isplati penzija, visoki budžetski transferi, kao I najaktuelnije demografske
promene, odnosno pogoršanje odnosa broja zaposlenih I broja penzionera, pokazuju da je
reforma penzijskog sistema neophodna, kako bi se unapredila finansijska pozicija i
srednjoročna održivost penzijskih fondova. Osnove penzijske reforme sastoje se u
unapređenju regulative koja će, postupnim pomeranjem starosne granice i promenom
načina i dinamike usklađivanja penzija, omogućiti smanjenje deficita penzijskih fondova u
kratkom vremenskom periodu. Mere unapređenja evidentiranja (jedinstveni registar
doprinosa na individualnoj osnovi), kontrole, pojednostavljenja plaćanja doprinosa će
dovesti do podizanja prihoda penzijskih fondova.

Svrha Penzijskih fondova, i privatnih i državnih, ogleda se kroz ekonomske i socijalne

činioce. Štednja za starost, briga za zdravlje, obezbedjenje sopstvene egzistencije kao i
egzistencije porodice su najčešći motivi za štednju kroz penzije. Očit problem vezan za
funkcionisanje penzijskog fonda i isplate penzija penzionerima, je svakako problem ne
redovne uplate doprinosa od strane preduzeća. Druga strana medalje ukazuje i na to da
postojeće procedure izveštavanja i dupliranja informisanja poreske uprave i penzijskih
fondova izazivaju dodatne troškove poslodavcima tj obveznicima. Ove činjenice ukazuju
na to da je dosadašnji penzioni sistem naše zemlje neefikasan.

Kao sto je već rečeno, naš penzioni sistem karakterističan je po obaveznom ili državnom
penzijskom osiguranju. Osnivanje i rad privatnih penzijonih fondova je još u razvoju.
Naime, i pored značajnih napora i pojave u poslednjih nekoliko godina, brojnih penzionih
fondova, i dalje većina zaposlenih lica je zastupljenu u obaveznom penzijskom osiguranju
( 2.600.000 članova broji državni penzioni sistem, dok svega 250.000 članova broje
dobrovoljni penzijski fondovi). Osiguranici zaposleni,  osiguranici samostalnih delatnosti i
osiguranici poljoprivrednici, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju u
Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje i Pokrajinskom fondu kao
organizacionoj jedinici tog Fonda. Postupak za ostvarivanje prava iz penzijskog i
invalidskog osiguranja pokreće se na zahtev stranke - osiguranika, odnosno člana porodice
umrlog osiguranika - korisnika prava za ostvarivanje prava na porodičnu penziju. Postupak
za ostvarivanje prava po osnovu invalidnosti pokreće Fond na zahtev osiguranika i na
osnovu predloga za utvrđivanje invalidnosti koji daje izabrani lekar, a saglasnost na taj
predlog daje lekarska komisija u zdravstvenoj ustanovi. U Srbiji postoji deficit finansiranja
penzija. Stanovništvo Srbije je među deset najstarijih u svetu sa stalnim rastom broja
penzionera u odnosu na broj zaposlenih. Najveće stavke rashoda budžeta Republike odnose
se na donacije i transfere organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja, da bi se
omogućilo redovna isplata penzija i izvršavanje drugih obaveza ovih organizacija. Ono što

25
je problem kada se radi o državnim penzionim fondovima je neredovna isplata penzija,
teška ekonomska situacija zemlje, koju još više pogoršava svetska ekonomska kriza. Sve
ovo je učinilo da se gubi poverenje gradjana u penzijske fondove.

Dobrovoljno penzijsko osiguranje je dobar izvor dodatne penzijske nadoknade. U tom

sistemu do sada kod nas najviše su participirali zaposleni u javnim preduzećima. Međutim,
u uslovima kada je prosečna zarada u Srbiji niska i kada veliki broj zaposlenih prima
minimalne zarade ne može se očekivati masovno uključivanje zaposlenih u taj vid
osiguranja. Istovremeno jedan deo dobrostojećih građana se već uključio u neke vidove
osiguranja života tako da se i u toj strukturi stanovništva ne može očekivati veći broj
učesnika. Kako bude rastao životni standard i prosečna zarada, i kako poreska politika bude
stimulisala ovaj vid osiguranja povećavaće se i broj zainteresovanih za dobrovoljno
penzijsko osiguranje. Za razliku od javnih penzijskih fondova, privatni penzijski fondovi u
većoj meri koncentrišu svoje investicije na tržišta akcija. Osnovna karakteristika dopunskog
dobrovoljnog penzijskog osiguranja je postojanje licnog racuna za svakog osiguranika, bez
obzira na to da li doprinos uplacuje poslodavac za svoje zaposlene ili pojedinac. Jos jedna
zanimljivost je da nije vazan radni staz, stmcna sprema, ocekivana drzavna ili penzija iz
inostranstva, ali se navodi da osiguranici treba da budu stariji od 16 a mladi od 65 godina.
Doprinosi formiraju penzione fondove, sredstva fondova se investiraju, a ostvarena dobit se
pripisuje uplacenim doprinosima na individualnim racunima. Sredstva na licnim računima
osiguranika se investiraju, ostvarena dobit kvartalno pripisuje svakom racunu i na taj nacin
se uvecavaju. Dobrovoljno penziono osiguranje može da se prilagodi svakoj želji
osiguranika, pa je dopušteno uplaćivanje premija mesečno, periodično, godišnje ili
jednokratno. U svakoj agenciji ostavljaju back door mogućnost, odnosno zaključivanje
ugovora kako vi to želite. Tako se, na primer, kod osiguranja „Dunav TBI" deo uplate
doprinosa vodi na ličnom računu, a deo se rasporedjuje u dva opšta osiguravajuća fonda za
isplatu invalidskih i porodičnih penzija. Akumulirana suma podrazumeva uplate uvećane za
dobit od investiranja i predstavlja osnovicu za obračun prve penzije (starosne, invalidske i
porodične). Minimalni doprinos iznosi 7% minimalne bruto zarade na teritoriji Republike
Srbije.

Ako je ugovor o dobrovoljnom osiguranju sa društvom za osiguranje zaključilo fizičko lice

i iz svoje zarade neposredno vrši isplatu premije, tada to fizičko lice nema pravo na poreska
oslobođenja odnosno poreske olakšice. Međutim, ako fizičko lice koje je zaposleno,
zaključi ugovor o dobrovoljnom penzijskom i invalidskom osiguranju, ovlasti poslodavca
da iz njegove zarade obustavlja i plaća premiju, tada to fizičko lice ima pravo na poresko
oslobođenje u visini plaćene premije, a najviše do 3.000,00 dinara mesečno.
U uslovima kada postoji visoki deficit tekućeg finansiranja – I stuba penzijskih fondova,
podobnije je podsticati razvoj III stuba, dobrovoljnih, privatnih penzijskih fondova, nego
razvijati II stub, jer on podrazumeva smanjeni priliv sredstava u I stub zbog prenosa
obaveze uplate dela doprinosa u II stub. Najpopularniji i najuspešniji je primer Čilea.

Bez obzira, što je razvoj privatne industrije penzionog osiguranja u začetku, može se reći da
je od donošenja zakona, početkom 2006 god., za dve godine u Srbiji osnovano sedam
privatnih penzijskih osiguravajućih društva. Rezultati poslovanja formiranih penzijskih
osiguravajućih društva su za ovo kratko vreme, po oceni samih društava, ali i stručnjaka,
26
zadovoljavajući, sa tendencijom daljeg rasta, s tim, što u strukturi učešća plaćanja
dominiraju privatni poslodavci sa 90%, dok stanovništvo učestvuje sa 10%. Razlog za
ovakav optimizam leži u činjenici da stanovništvo za ovaj vid osiguranja nije dovoljno
informisano i edukovano, država tek treba merama ekonomske politike da stimuliše i
podstiče razvoj ovog oblika osiguranja, dok zaposleni očekuju povećanje standarda, a time i
veća novčana primanja. „Privatnu penziju”, odnosno premiju, mogu da plaćaju i osiguranik
i poslodavac i treće lice. Fondove formiraju uplaćeni doprinosi, sredstva se investiraju a
dobit se pripisuje uplaćenim doprinosima na individualnim računima. Po pravilu,
kompanije koje se bave ovom vrstom životnog osiguranja imaju konzervativnu politiku
plasmana sredstava fonda i za sada se najveći deo investira u kupovinu obveznica,
komercijalnih zapisa i zapisa Trezora.
Za državu je važno da sredstva prikupljena u ovakvim fondovima ostaju ovde jer su to
potencijalno veliki investitori. Svetska praksa je pokazala da ovakvi privatni penzijski
fondovi investiraju novac u koncesije, državne obveznice i nekretnine. Visina dopunske
privatne penzije zavisi od visine uplaćenih doprinosa, dužine uplata i pripisane dobiti. Oni
koji se opredele za ovakav vid štednje za stare dane trebalo bi da odu do najbliže
poslovnice pomenutih kompanija i da sklope ugovor na onoliko godina i za onoliko
godišnjih sredstava koliko njihova kasa može da izdrži.
Zaključak koji bi se mogao istaći na osnovu analize, je da je radi ostvarivanja svojih prava
na način i kroz sopstvene mogućnosti, da su privatni penzioni fondovi potrebni ako ne i
neophodni u Srbiji. Kroz razne mogućnosti uplate penzija i mogućnosti veće štednje za
starost, uplatiocima se omogućava dobra egzistencija u starosti. Prava su jednaka i kod
privatnih i kod obaveznih penzionih fondova, sa tom razlikom što kod privatnih kako je već
istaknuto vi prema svojim mogućnostima uplaćujete buduće penzije, a kod državnog vam
se to skida sa plate prema nekim standardinama i u visini koju odredi država.
Takodje jedna od razlika je i da ne postoji vremensko ograničenje u smislu donje granice
koja vas sprečava da štedite za budućnost. Gornja granica je ista kao I kod obaveznog
osiguranja.
Iskustva „razvijenog sveta” pokazuju da „što više penzija imaš to više vrediš”, odnosno da
je samo kombinacijom nekoliko nivoa dugogodišnje štednje moguće sebi obezbediti mirno
treće doba. Ključan faktor uspeha svih budućih poteza koji se budu preduzimali u vezi
reformisanja sistema penzijsko-invalidskog osiguranja u Srbiji predstavljaće razvijanje i
podizanje svesti ljudi o potrebi i značaju sprovođenja reformi, a posebno o njenom pravcu,
odnosno neodrživosti postojećeg sistema tekućeg finansiranja i nužnosti uvođenja tržišnog
mehanizma posredstvom sistema privatnog penzionog osiguranja. Potrebno je izgraditi
svest ljudi o neophodnosti preuzimanja lične odgovornosti za mirnu i dostojanstvenu
starost, čime bi se uloga države svela na brigu o socijalno ugroženim kategorijama
stanovnika.

27
LITERATURA

- Arsić V., Pretpostavke i perspektive reforme penzijskog sistema u Srbiji, Finansije, godina
LX, br. 1-6/2005
- Bajec J., Stanić K., Koliki je stvarno deficit penzionog sistema u Srbiji?, Kvartalni monitor
ekonomskih trendova i politike Srbije, Broj 1, Fond za razvoj ekonomske nauke, 2005
- Burić Marko, (2000), “ Penzijski fondovi”, Ekonomska politika, broj 2491, str 29
- Marković M., Problemi funkcionisanja dobrovoljnog penzijskog osiguranja u praksi,
Zbornik radova sa drugog međunarodnog simpozijuma: Osiguranje na prekretnici, Vrnjačka
Banja, 2004.
- Popov Z., Reforma sistema penzijsko-invalidskog osiguranja u Srbiji, Zbornik diskusija sa
okruglih stolova: Forum o ekonomskoj politici, Ekonomski institut, maj 2001/maj 2002
- Jova Miloradic,(2006), “Osiguranje”, Fakultet za usluzni menadzment, Sremska Kamenica,
str 6-10
- Borivoje Šunderic, (2003), »Teze o ekonomskom i socijalnom pravu« u », Časopis za
radno i socijalno pravo br. 1-3«, izdavac Udruženje za radno i socijalno pravo, Beograd.

- Zvonko Burić, „Institucionalni investitori na finansijskom tržištu”, Štampa Novi Dom,

Beograd, 1998.

- Budžetski postupak i kontola budžeta, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu I

Ministarstvo finansija u Vladi Republike Srbije, 2003
- Nacionalna strategija privrednog razvoja Srbije 2006-2012, Vlada Republike Srbije,
dokument je u postupku usvajanja
- Reforma penzijskog sistema u Srbiji: do penzije tri stubića, specijalna publikacija
posvećena diskusiji okruglog stola u organizaciji Ekonomist magazina, decembar 2004
(www.ekonomist.co.yu)
- Zakon o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima (Sl. Glasnik RS, br.
85/05)
- Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Sl. glasnik RS, br. 84/04, 61/05,
62/06)
- Zakon o osiguranju (Sl. glasnik RS, br. 55/04, 70/04, 61/05, 85/05)
- Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju (Sl. glasnik RS, br. 34/03, 64/04, 84/04,
85/05, 101/05, 63/06)
28
- Ostojić, S.(2007), Osiguranje i upravljanje rizicima, Data status, Beograd.
- Siniša Ostojić,(2001), “ Implementacija tržišta kapitala”, MBM-Plus, Novi Sad, str. 158
- Radoje Žugić, Reforma sistema penzijskog osiguranja 28.IV.2008.
- www.nbs.co.yu
- www.pio.rs
- www.dunavpenzije.com

29