Parathnje e shkruar nga At Daniel Gjeaj

Pers flamuri kuq e z, Sod m s' pari, bukur Pors fleta e Engllit t' Zotit, Po valvit mb tok t' Kastrjotit, Si valviti dikr motit; E dr m'qiell ushto brohrija, Kah gerthet fusha e malcija: Per jet t' jets rroft Shqypnja! Edh ksht, mbas sa mjerimit Mbas sa gjakut e shemtimit, E p'r int t' Shkjevet t' Ballkanit Per gazep t' atij Sulltanit: Si premtue kisht' perendija: Prap zoj m' vedi duel Shqypnija.

LAHUTA E MALCS
Vepra q i emritoi Fishts mt lartin epitet, q nji Komb i ep letrarve t vet, tue e quejt Homerin e Shqipnis dhe Poetin kombtr e q n kang t parat botueme i suell emnit t tij nam e z, lavdime e mim mbrenda e jashta kufijve, sht, pa dyshim, LAhuta e Malsis. N t, end i r, Fishta nisi t kndoj si m i miri rapsod i maleve, edhe pse sdinte ti binte lahuts arkaike, trimnit e Kombit, herojt e tij dhe luftat q kta, banor t Jutbins shqiptare, zhvilluen, jo pr t grabit t bijn e krajlit, as pr t etue n krajl, por pr t librue nga prangat e robnis shumshekullore vendin e vet, trojet e t Parve, farefisin me trung e rraj ilire. Nga ky trung, i cili se buer kurr linfn e jets, ashtu si se ndrroi kurr identitetin e vet tejt t vjetr, as spranoi t shortohej me pipa e filiza t huej, At Gjergji xuer drunin e Lahuts dhe ksaj, mbasi e pregaditi me dorn e mjeshtrit, ia ngrehi ambl zhargun dhe ia ujdisi mir qimet, sa mos me e njoht kush se a ishte vegla e rapsodve t Mujs e t Halilit apo strument muzikuer i shkollarit. E ktu pr mue sht zhenia e Fishts dhe origjinaliteti i Lahuts, s cils vshtir mund ti gjindet shoqja njeti. Sikurs ai q sdin shqip, ska si ta lexoj Lahutn, ashtu ai q se njeh shpirtin, psikologjin, doket dhe VII

mentalitetin e Shqiptarit, smundet ta kuptoj e, aq m pak, ta shijoj Lahutn fishtjane. Fisht e Lahut, Lahut e Shqiptr jan posi lahut e hark, posi zharg e qime, t lidhuna aq imtisht njani me tjetrin sa me prb nji gja t vetme. Fishta, mos kurrnji shkrimtr tjetr i Rilindjes son, aq i hini shpirtit shqiptr, q n fund t fundit ishte edhe shpirti i tij, aq gjall e picak e paraqiti, aq mir e prshkrou dhe aq me delikates ia zbuloi ndjenjat e zemrs, aq besnikisht ia huajiti gjuhn dhe aq me mjeshtr hetoi afshet e shpirtit, sa fshatari vet e malsori sdijti t dalloj se a ishte ai vet q folte, apo ndokush tjetr q ia zbukuronte fjaln, pa ia ndrrue kuptimin. Lahuta n duer t Fishts djerset n rreshin shqiptare dhe Shqiptari n ket rrshin frkon, m mir se do amakez t blm, harkun e historis s vet, pr t kndue n ujd me zemr e shpirt t vet shqiptr epopen e fisit. E pvetn me sherr Marash Ucin, plakun e Traboinit, mbasi ia lexuen kangt e parat Lahuts, q flitshin pr t e pr shok t tij lufttar te Ura e Rrzhanics: Si t duket, Marash, a jan t vrteta shka ka shkrue Fishta pr j? E ai me urtin e maleve, q kur duen t thon sentenca lapidare shtojn: po, na jemi t pa shkoll, more zotn, e sdijm m gjat! prgjegji lakonisht : t gjitha jan t vrteta, edhe pse pak t zbukurueme. E njimend, dora e Fratit hartist e me shkoll kishte zbukurue me lajle e hijeshue me shkronja jo me maje t briskut, si objt, por me mje t pends Lahutn e Lekve t Veriut, pa iu ndryshue drunin as pa ia ndrrue formn, pa ia luejt magjarin as

VIII

pa ia shlirue qimet. Marash Uci kishte mbet Marash Uc e un Mula un Mul, Oso Kuka Oso Kuk e Ded Gjo Luli Ded Gjo Lul edhe pse njani e tjetri, kristijan e muhamedan, me ann e Fishts, klerik, hijshin t bjn pjes n numrin e tridhdhet agallarve , n etat e Jutbins neoshqiptare. E prejs malsori n Lahut njihte vendin, kndonte trimnit e veta t Parve, kallxonte luftat dhe njehte fitimet, madhnonte armt dhe naltonte burrnin, ndern, besn e fjaln, trvesn e kanunin doketr, mbit cilat end n fillimin e shekullit t njizett, pshtetej dhe cilsohej fizionomia e Kombit, ai malsori e fshatari edhe pse analfabet, kangt e Lahuts i bnte t vetat, i ndiente t tilla dhe i msonte pr mendsh me qinda vargjesh me nji t ndieme t vetme. Mandej, pa u ndrrue varg as pa shkaprcye fjal, i prcillte goj m goj, lahut m lahut, dark m dark, fest m fest, darsm m darsm porsi pasun, t nxjerrun nga vizari i njaj kulture mijvjeare s ruejtun m fort n zemra e shpirt, se sa n pergamen e letr. E Fishts n kuvend me shok, n log t kishs e n mbledhje t bajrakut, i malsori i prshtatt shka mt bukur kishin rapsodit tona homeride apo poett e lm t letratyrs gojore, edhe ata shka sishte e tija. E emni i Fishts kthehej nga emni i prvem n emn t pergjitht. Epizodet e Lahuts i malsori, poet i lindun, i rreshtonte n vargun e Kangve kreshnike dhe smund e besonte kurrsesi se ato mujshin me qen fryt kalemi apo prodhim shkolle, vepr asteti t zbutun e t limuem nga qyteti e kultura modrne. Kangt trimnie thot populli dalin nga gryka e pushks : kangt fishtjane dilshin nga xhebehanja e

IX

Kallun e Atdheut e prandaj smujshin t jen shkndija hekuri t zbutun, as flak kashte e krandesh. Shka kndonte Fishta n gojn e fshatarit, ishte thalbi i psihes kombtare. Kndej me arsye t plot pohon Prof. E. Koliqi, ndr m t mdhajt tetrar t kohs, n mos m i madhi : Tue lexue Lahutn e tij (t Fishts) prplot me teprica kangsh rapsodike t pa emn, t cduket se j tue veshtrue popullin shqiptr kah i kndon vedvedit, me fjalt e Fishts, m t kulluetn kang, e cila shprthen nga nji gjak misterioz q rrjedh n zemr t tij ilire 1 Ishem krejt i vogl e n fshatin tem aso kohe flas pr vjett e largta 1923 23, ishin fort pak ata, q dijshin t lexojn e t shkruej. Famullitari i vendit, franqeskan i zellshm e aktiv pr 4do nisjativ feje e kulture, ishte ather, msuesi i vendit, sekretari i komunes, npunsi fetr e civil pr t gjitha nevojt e popullit, tue prshi edhe ato t shndetsis, prandej mjek e infermier. Gjithnji n mjes t ksaj njegulle s pafajshme panjohunie e analfabetizmi, m se nji, sidomos ndr kangtar lahute e kta smunguen kurr n kt fis poetik pr natyr dijshin fillim e mbarim kangt e parat Lahuts. M bjen n emnd se qysh aso kohe shetitte dor n dor ndr ata pak, q belbzojshin n lexim, nji librec me titull Te Ura e Rrzhanitss ase Marash Utsi . Libreci ishte aq i yndyruem nga perdorimi, sa q deri ata, q thojshin se e lexojshin, ma fort e dijshin pr mendsh, se sa e kndojshin. Pak a shum t njajtn gj m tokoi ta

E. KOLIQI, Genesi del poema Il Liuto delle Montagne di Giorgio Fishta, dispensa dattiloscritta, Roma, fq.II.

prjetsoj tridhet vjet m von n viset e Veriut, t mbetuna jashta Atdheut. Edhe Ktu Lahuta fishtjane mshehtas kalonte nn dor nga nji familje n tjetrn, mbasi kto ana Lahuta ishte rrebtsisht e ndalueme prej Shtetit okupues. T gjith e dijshin n do koh se ku gjendej libri, tue qen se fshatart, n sekret, shtegtis s librit i kishin caktue pushime t preme : ka nji jav n shp. N trojet mt skajshmet e etnis shqiptare, ku end ather, kur un qesh ndr to, banort n prgjiths sdijshin t dallojn akoma turkun prej muslimanit apo katolikun prej latinit si orthodoksin prej serbit, m r t digjoj nga dy kangtar iftelie kangt kreshnike t Oso Kuks. Ktyne kangve rapsodt kosovar as su kishin ndrrue fjal as su kishin hjek vargje. E pra ata, q kndojshin, sdijshin t thon tjetr jashta se kto kang i kishin ndie, si t rij, prej njaj lahutari t ardhun nga Shqipnia. Fishta kndohej pa dijt se si i thojshin emnit : kndohej prse n kang t tija ishte Shqiptari : Shqiptari n doke, n kanu, n mitologj, n folklor, n aspirata, n jet, n luft e n ngallnime.

Shi ktu e ssht pr tu bind duhet krkue e gjet arsyeja, pr t ciln Lahuta ndalohej aty, ku aspiratat e shpirti i Shqiptarit jan t pagueme t zhvillohen simbas natyrs e prirjes s vet, ashtu si ssht pr tu udit end sot shi n votr e truell, ku spari pau dritn e ku dha drit, n vendin ku thithi ajrin e dha oksigjen n tan harkun e jets s vet, t jet i ndaluem Fishta e t ndalueme shkrimet e tija, mbasi po m kt votr e m kt truell sprkunden m djepa djelmsh me poros t

XIXI

Al Pashs s Gusis, q tue nis pr luft i la amanet nuses s vet : Nji amanet jam tue ta lan : rritma djalin djal bujr, 2tm dal burr e burr shqiptr 2 as n Jutbinn e Lahuts srriten m burra me fizionom thjesht shqiptare e aq m pak me ideale fishtjane. Kto ideale, q sjan vetm t Fishts, port t do Shqiptari t vrtet, fatkeqsisht jan t xevendsueme me forc e dhun nga marksizmi e nga diktatura e proletariatit, t cilat shkado e sido t jen, cok sjan shqiptare. Pr fat shqiptarizmi sidentifikohet me nji regjim as szhduket me shpat e gjak, ashtu si sqitet n harres as sshlyhet me shpuz nga analet e t Mdhajve ai, q ktij shqiptarizmi i kndoi mos kurrnji poet tjetr, ai due t thom q em kang t veta i ngrehi Kombit e gjuhs nji permendore t padekshme. Akropolis i Athins e Koloseu i Roms i qindruen deri m sot dallks e stuhive t shekujve: e pra me koh edhe kta mund t zhduken. Edhe athere, por, Iliada e Homerit e Eneida e Virgjilit kan pr t mbet n kamb, prs n to ssht graniti, bronzi as mermeri q naltohen, por shpirti i dy popujve, q prfaqsojn klasiizmin e n klasiizm shpirtin njerzuer t bots s vjetr. Pes shekuj robnie otomane rrnuen gjithshka t madhnueshm patm ndertue n tokn ton, por

Lahuta, K.VII, 32-34, botim II, Rom 1958.

XII

Smrrijtn t shlyejn shpirtin at ta asgjasojn Kombin shqiptr. Prfaqsuesve tipik t ktij shpirti t huejt u ndrruen, po, emnat e u imponuen deri besimin, por sia dueln t u ndrrojn etnit as tradicionet gjyshore. Muja e Halili, Zuku bajraktr e Gjergj Elez Alia, Mehmet Aga e Hysen Aga i r, Halil Garia e Omeri i vogl mbetn shqiptar n zemr e shpirt ashtu si shqiptar t pashortuem i ruejti Fishta herojt e vet me emna t Mrrun uh : Oso Kuk e un Mul, Ali Pash e Haxhi Zek, Abdyl Frashr e Abdullah Dr krahas e me t njejtn vler si Ded Gjo Lul e Matash Uc, Prel Tul e Mar Lul, Patr Gjon e Llesh t Z, Tring e motr t Avds. Iu kujtue Vates profet se me Lahut t vet Shqiptarizmi i kishte ngreh nji pomendore dhe, besnik i mitologjis ilire jo pse i ebsonte, por pse ishte prfaqsues autentik i atij shpirti, mbit cilin edhe sot mitologjia ka gjurmt e veta t dallueme, q t ojn n burimet e lashta t nji populli n mbarim t veprs i sillet Zans dhe asaj i falet nders pr pun t kryeme sbashku me t :

Hej, moj Zan, ti kjosh e bardh! Tridhet her, man, rreth diellit Hausit tqills toka ka ardh, e aq her lulet njeth jan Prillit, se ti, pur mLahut tMalcs, nhull menden mbajt ma k.

.. Ve se po, moj bjeshkatare, Krah mkrah bashk na tue kndue, Ndertue kem i pomendare, Rrfe as mot mos me drmue 3

Idem, K.XXX, 1- 6, 21 24, botim i II, Rom 1958.

XIII

E pomendorja njimend u ngreh e madhnueshme posi Alpet tona glqerore. Njegulla e vjeshts e plajmi i dimnit n kalim mund ti mbuloj bjeshkt dinarike tona, por fill mbas cikolet e majeve, si teishin l n argjend, qesin kryet madhnisht mbi r dhe prekin rishtas qiellin e kaltrt, ashtu mnia e inadi, fanatizmi e dispjeku helmues mundet, po, ta ven mnjan apo ti hjell agj Lahuts, por kurr skan pr t mujt ta qesin n harres, ta thejn apo ta coptojn. Rruf e mot, q gjuejn majet, shkrehen e kalojn: majet qndrojn dhe slkunden: mn e harres e bjn Lahutn t heshtoj, at e vjerrin n kuj, por kuji me Lahut bhet tr kulmi n kulln e Shqiptarizmit. Kndej: Pa u shemb kulm e themel Alpet, nga t cilat u xuer Lahuta, kjo ska pr tu drmue. Edhe sot, e sidomos sot, kur Lahuta ska as sguxon kush t ia luej gishtat as t ia ujdis qimet, ajo pret n mshetsi t zemrave pr t kndue rishtas kangn e Kombit e kangn e vet. Pret me dures t murgut Lahuta e Murgut, ti diftoj Shqiptarit me jehonet e veta t prmallshme se liria e bashkimi e bjn Kombin e se pr ket Komb, t peshtetun n besim n nji Perend, n nder, n bes e burrn, kan derdh djers e gjak, kan dhan djelmt e vet e kann flijue plang e shp, jet e familje herojt e knduem n Lahut. Pa kto cils morale ska Shqipn e edhe po pat Shqipn, ssht ajo q dallohet prej kombeve tjera.

XIV

QLLIMI I LAHUTS

Fishta nisi t shkruej kangt e parat Lahuts athere kur, t thuesh, n qiellin e Shqipnis fillonte pos t lbardh drita e liris. M ket agim t pasugurt dhe t luhatshm ndrmjet territ t robnis e drits s pavarsis, natyrisht Poeti i yn sqe i vetmi hyll drite. Padyshim, por, qe nji ndr hyjt m t shndritshmt n grupin e shejzave lajmtare t saj. Qe, apo u b, me shkrime t veta gati gati si t ishte hylli polr i Popullit shqiptr n Rilindje. E ket mision kaq t nalt ai e filloi, ne e par, n Albania t madhit Faik Konica e mbrapa, mbas u ushtrue pr pak koh me kang malsorisht 4, ai vet kapi Lahutn n dor dhe ia tha kangs shqiptare . Diplomati sviceran e historishkruesi i Richelieu (1585 1642), Burckhardt Carl Jacob ( 1891), n veprn e njoftun t vetn mbi ket kardinall t prmendun, ministr t Luigjit XIII r thrmrlues t Akademis franeze, thot m nji vend t shkrimit t vet: Nji personalitet historik, n prgjiths, nuk mund t gjykohet, tue e prjashtue nga rrethanat e kohs, m t ciln ai jetoi, dhe n ket veshtrim ska gjith aq randsi se veprimtaria e tij u zhvillue me pun t mdh apo me id 5. Tashti, tue e vu Fishtn mbrenda vjetve t para t shekullit XX, me nji atmosfer e rrym, m t

4 5

Albania 1900, fq. 29, 74,93,122; 1902, fq. 36; 1904, fq.105; Diturija 1909, fq. 70. BURCKHARDT, Richelieu, fq. 86, botim ital. Einaudi 1943.

XV

Ciln n Shqipn zien, shprthen dshiri i liris, lir t ciln, n fund t fundit ai vet e prjetoi t ndrydhun e n terr t robnis e ai vet e shijoi t fitueme, por end t pastabilizueme mir, kuptohet vetit se ai, i ndieshm si ishte, smund jitte i pandieshm ndaj ksaj fryme. Ai u b e qe n realitet interperetuesi m besnik i njaj shpirti, q gjallonte nji Komb, dhe ket shpirt skishte si ta falsifikonte, pa i r mohit misionit t vet. Shqipnia e Lahuts ishte pr tu b e pr tu ndertue n te jo pr tu stolis as pr tu zbukurue. E pr ta b Shqipnin, ai, e me t t gjith tatat e Kombit, kishin pun me bashkatdhetart e 1900-shit e jo me ata t 1940-shit e kndej. Kta Etn t nderueshm, Baba t Kombit, e me ta Fishta, skishin si ta restaurojn tempullin e kulturs ilire me copa moderne : misioni i tyne sishte vetm t mbledhin tepricat e nntoks apo copat e vjetra ndr grmmadha t mureve iklopike ilire dhe kto, simbas shijes s kohs, ti rreshtojshin n muzej modern apo n akadem t harteve e t letrave t hueja, por, prkundra, kta mjeshtra t Kombit muern mbi vedi ta prtrijshin ket ndrtes, ket akthedrale, q thirret Shqipn, n stilin klasik t vetin dhe ksaj, tue e pas naltue me copa origjinale, ti epshin ajr e drit sa me e shti n numr e me e b t njoftun porsi nji ndr pallatet e kathedralet m t prmendunat krahas me shoqet tjera t bots s qytetnueme. Fishta ishte i mbushun madje, dhe me ket mbushmendje diq, se sishte xevendsimi i akirve as i fustanit, i qystekut as i qeleshes me pantallona a kravat, me kapel a fes, q e bnte Shqipnin moderne, por ishin virtyte shqiptare dhe shpirti kombtr, q

XVI

Tue iu prshtat kulturs dhe tue u vesh met , tue prparue n dije e shkoll, do t pasunohej me kto, pa bjerr vlerat e larta morale, t cilat prbjn identitetin e racs e t fisit. Shumica e Shqiptarve, mbas gadi pes shekujsh robn,mbas sa e sa prpjekjesh, t shueme n gjak pr t fitue lirin, kishin r si m nji far letargjie. Nji numrit t madh t banorve i kishte hup shpnesa e liris s andrrueme nga poett apo nga utopistat idealista. Lypej t zgjoheshin prej gjumit t part, t ngjalleshin n shpnes t dytt. Kishte, mandej, asish q mendojshin se ishte e pamundun, q ata aq t vegjl, pa qen t ndihmuem prej fqijve as prej t huejve, me fuq t veta ti delshin doret njaj perandorie, e cila sido t ishte deri m athere kishte dridh botn. Edhe pr kta nevojitej t ngjalleshin e t zemroheshin me shembuj e heroizm t atyne , q ishin flijue e flijoheshin gjithnji pr Atdh. Prap t tjer - e as kta sishin krejt pak ishin ndry mbrenda kufijve t fiseve e t bajraqeve dhe akoma se ndiejshin aq sa duhej dashtnin e Atdheut. Ishte nevoja t skjaroheshin edhe t edukoheshin, tue formue n ta ndgjegjen e bashksis kombtare, Smungojshin, mandej, asish q, pr padije, muslimanin e njehshin Turk dhe katolikun Latin ndrsa orthodoksin, simbas krahins, e mbajshin Serb n Ver, Grek n Jug. Edhe ktyne u duhej diftue se tjetr ishte besimi e feja e tjetr kombsia apo edhe nenshtetsia e se musliman, katolik a orthodoks, me gjak e me gjuh shqiptar, ishin vllazn e kishin t njajtin bab Atdh e t njajtn nan Shqipn.

XVII

Jo vendit as i shtyem nga trilli poetik e aq m pak prs skishte ku ti gjj njeti ase, ndoshta, skishte aq fantaz sa me krijue protagonistat e Lahuts, Fishta me t emndueme e pr nji qellim t prm bashkimi e vllaznimi, zgjodh edhe naltoi n Panteonin e Atdheut Oso Kukn muhamedan e Marash Ucin kristian, Ali Pashn e Ded Gjo Lulin, Abdul Frashrin e Patr Gjonin, Hodo Begun e Kapidanin e Mirdits, Tringn sokolesh e t motrn e Avdis Hiss vajtore, pr mos t prmend ktu t tjer e t tjer nga t trija besimet. Nuk sht, pra, enfasi i pakontrolluem i Poetit, por program jete dhe norm veprimi shka Fishta me vetdije i ven n goj bashkvllaut t vet, Patr Gjonit, i cili para anmikut t vet e t kombit dishmon trimnisht e pa i pas ra syni qerpik:

Un, zotn, nushtri kam dal, jo me Turq, por em Shqiptar, turq a tkshten, si jan gjith mbar, pse tkshten, si muhamedan, Shqipnin sbashkut tgjith e kan ; e prandej tgjith do tqindrojm, do tqindrojm e do tluftojm, kem mu b kortar kortar Priftn, Fretn Hoxhallar Pr Shqipn. 6

T njajtin ideal Frati i Madh idealist ia vuni n goj Oso Kuks, athere kur ky, tue i hi ndrmjet Kerrni Gils e Jovanit t Malazias, mbasi ktij t

Lahuta, K. XXI, 285-294. Botim i II, Rom 1958.

XVIII

fundit i fali jetn dhe, si Shqiptr i vrtet, i lidhi varrt e i dha rrugn pr vend prej kah kishte ardh, e porositi trimin e huej ti thonte gospodarit t vet :

Ndoshta tdm ne jem nder veti, por ku n tna lype Mbreti, por ku Shkjau tna ngas nvend tParve, per ket bes, fara e Shqiptarve, turk a i kshten merr vesht, or djal kan me u gjetun krejt me i fjal! 7

Ishte ky ideali i Klerit Katolik dhe veanarisht i Fran4eskajve, mbas t cilit rriteshin e edukoheshin breznit e reja, t prfaqsueme simbolikisht nga Fishta n xhakonin e Fratit, n Lulash Ndren e Patr Gjonit. Lulashi, tue u nis pr luft, brij fratit e n krye t etave, kndon me sa z ka:

ohi, o bij t Skanderbeut, turq e tkshten, mos tu daj feja! ohi e bini nfush tbejlegut, tue gjimue ju porsi rrfeja 8

Po kshtu pohon Shan Deda para burrave t lidhjes s Prizrenit, aty ku rrahen fatet e Shqipnisw w ku t krishten e muhamedan, pa dallim feje kishin t njajtin problem : lirin e pamvarsin e vendit, ather kur ky, mbasi veshtron nga goja e art e Abdullah Frashrit epopen e Kombit, thot me idhnim atdhedashinie dhe prbetohet n

7 8

Idem, k. III, 336 341 Idem, k. XIX, 448- 451

XIX

Zotin se Shqiptari des pr Atdh, pa shikjue se besimit sht :

K t' a lyp e mira e Atdheut E t' a hjek lirija e vendit, Kush nipash t' Skanderbeut, I ' do fs e i ' do kuvendit, Per t' a ms aj k anmikun, Si petriti zogjt trumcak, E kdo t' vringllojn elikun Nuk ln token pa e pergjak. 9

Bashkimit, q lidh Shqiptart me ndryshim feje m nji Atdh t prbashkt, i prgjegj, m tjetrn an, bashkimi i fiseve e i krahinave. Para Shqipnis e pr Shqipn ska krahin as fis, bajrak as vllazn, Geg as Tosk, malsor as qytetar t izoluem : t gjith jan bijt e saj n pun dhe ushtar t saj n luft. Shqiptari m vetveti sht i fort e trim, guximtr e lufttr i mir, por egocentrik e individualist.. Dasit dhe luftat ndrmjet princit me princ, n t kaluemen, ndrmjet fisit me fis, bajrakut me bajrak, deri n koh t vona, qen gjithmon smundje e varr q Kombit, si t till, i prun dekn. Cilsit dalluese t Shqiptarit, t spikatuna n tana drejtimet jashta se n kuptimin : bashkimi bn forcn, i viejtn t huejve e jo vetvetit.Shqiptari u b i mir e i dobishm pr t tjer e mbet prher e zeza e vetit e e vllaznve t gjakut. N tan historin e gadi dy mij vjetve vetm Skanderbegu me zots t vet iu imponue t tjerve dhe, pa prdorue forc brutale as pa cenue lirin, mrrijti t bashkoj princa e komandar, ushtar e popull rreth vetit e rreth njaj ideali, q pshtetej n F e Kombs.

Idem k. IX, 354 361.

XX

Me ket ideal ai mrrijti t mbaj n kamb, sa qe gjall, me nji grusht njerz, Makabej arbnor, flamurin e pamvarsis dhe flakn e liris. Para ktij realitetit t idht q Apostullin e bashkimit e bnte t buej shpirtnisht aq, sa me i lshue nam vetit e bashatdhetarve tjer, ai shprehet ankueshm:

Perzet-a,

t' dy kraht na thashin N Shqyptarve: turq na thain, Ortodoks ase t kshtn: Msue gjithmon qi kemi kn A me thye per t' huej'n rradaket: Edh hor, pa far nafaket: Ase, neper sherr t t, Ndermjet vedit na me u gr!... 10

Nuk ishte pun e leht as mision i udobt, n kto kushte, t formohej nji mentalitet i r, t krijohej nji ndrgjegje e prbashkt, t amalgamoheshin elementa shpesh her heterogjen. Pr ket mision t vshtir shtrngoheshin tatat e Rilindjes son kombtare ; pr ket qellim punonte pa u kursye Fishta ; n ket drejtim binte e kndonte Lahuta .

Hej, moj Zn! si t' duket t? A thue shof un kurr me s, Se Shqyptart do t'bijn m' nji fjal, Zot Atdheut kta per t'i dal? Se mas Flamurit kuq e z, Geg e Tosk, fush e Malc, Kan me dal ndo'i here n' ushtr, Me derdh gjakun per Shqypn? 11

pvet dyshueshm Poeti.

10 Idem, k. XXVIII, 261 268. 11 Idem, k. VI, 220 227.

XXI

Gadi si t donte ti prgjegj ktij dyshimi figurativ dhe t donte t largoj do droje q, padashtas, e kapte para njaj mentaliteti t rrajosun n popullin ton aq, sa me prb, po thue se, nji natyr t dyt, Fishta sheh e beson n ndrgjegjen kombtare, e cila do t brumosej edhe pse me djers e lot : prandej shton me enfasi poetik : Bini! Tosk, ju n pik t vrapit, Mos t u ndalin mal as zll: Naim Frashri i r Qitapit Mos m e lshue Shqypnn per t gjll. Ju prej Dibret, prej Bishkazit, ohi djelm si shqype t leta! 12

N kuptim t bashkimit pr t mbrojt kufijt e Shqipnis, kudo jan n rrezik, n shkolln e Naimit t ambl virgilian e t At Gjergjit t fuqijshm homerid, Shqiptart harrojn fiset e bajraqet, krahinat e djalektet, dasit e gjaqet dhe : E m' ather, shka Tosk e Geg, mlidhen tok, si kokrrat n' sheg 13 E t jan ue Tosk e Dibrn E jn ngreh Lum e Pejan, Gsh, Krasniqe e Gucinjn, Me Gjakov e me Tetov, Me r n Tuz. me r n' ushtri. Me dhn jeten per Shqypni 14

12 Idem , k. XIX, 468 473. 13 Idem , k. IX, 491 492. 14 Idem , k. XV, 123 128.

XXII

Shpirti e ndrgjegja kombtare formohen me msim e pend, she shembull e pun dhe kto bhen kushtrim e arm n duer t lufttarve heroj, kthehen n poros e urdhn t Orve e t Zanave gjys hyjnore, q mbas mentalitetit populluer drejtojn shartet e Kombit. Qe se pse Fishta n epizodin e Al Pashs s Gusis ia vn n goj Ors s Shqipnis fjalt:

M' km pr Al per n'kjosh kund gjall, Nuk sht ngaeja sod me u tall: Knjazi topin sht ka e kall. Dil e piqu m' Haxhi Zeken; Grish Kosoven, bashk Reken: Lsho kushtrimin n' Tosk e n' Geg; Mblidhnu tok si kokrrat n' sheg : 15

Mitologjia, e rrjosun kthell n shpirtin e Shqiptarit, bahet ktu vegl n dobij t atij ideali, q ishte i prbashkt me lufttarin e pends e me at t pushks. Fishta mson, Ora urdhron, Al Pasha lufton. Edh n' Pej trimi16 k dal, T' tan Shqypns k ue nji fjal, Fll me dalun n Prizrend, Per me ngraf at kuvend, E, si motit, per, per Atdh Me lidh bes, me lidhun f: Bes e f me lidh Shqyptare, Se p dale Shqypnija fare Vendin t' huejve mos m' u a lshue Edh n' lajm qi pon Alija, Trup n kam ohet Shqypnija, Shk' Gegn e shk' Toskn 17

15 Idem , k. VIII,224 230. 16 Ali Pasha. 17 Lahuta , k. IX,32 33; 36- 41; 45 ; 49 - 51

XXIII

E kemi than edhe prpara, se n ket mision Fishta as sqe i pari as i vetmi e aq m pak qe ai, q publikisht korri kunorn e fitimit, sa me u quejt e me u njoft si Pater Patriae . Qe pa dyshim e sht, nji ndr t Mdhajt e Kombit e si t mdhajt e vrtet nn zhgunin e prvujt franeskan, q sht i mueshm kur t mbahet i msheft, n fillim e mshehi emnin. M von duel n shesh, se drita smbahet msheht. Dielli szhet me shosh. Prvujtnia sht shji i njerit t madh. U kujtue Fishta se, pa dasht, u gjet n lam t lufts. Ngjeshi atbot pendn e pendn e prdori posi hark Lahute. Me kte ai kndoi posi Ofreu, pr t cilin thot Horaci se qe interpretuesi i zotnave e qortues i dokeve t njerzve 18. Edhe Fishta n gjasim t birit t Kaliopes u b interpretuesi i humus t Popullit shqiptr. oi znin, tue u kthye n jehon t hyjnive autoktone; u paraqit posi qortues e permirsues i atyne dokeve, q shqiptarimit i siellshin m shum dam se dob, apo ket shqiptarizm e shortojshin sa mos me u njoft m se fizionom kishte. N Lahut Frati lahutr i diftoi Kombit, se ky sishte bajrak as fis, sishte pasun as tok e muslimanve apo e krishtenve vemas, prkundra ishte e sht tok e lir me njerz t lir, q zgjidhshin vet fatin e vet. Ma Lahut Fishta msoi, se Shqipnia sishte ifllek i kurrkujt as mall tregtije n duer t njanit a t tjetrit; sshte magazin e pashs as e begut, e ags as e bajraktarit edhe pse pasha e bajraktari,

18 E.CUROTTO, Dizionario della Mitologia Univesale, SEI 1988, fa, 337.

XXIV

begu e aga mujshin t rrijn aty, ku kishin vendin, me qyshk t jen n dob t tjerve e t vendit, pa shfrytzue kurrkund, mbasi vendi e t tjert sbashkut me ta e dora doras prbjshin bashksin dhe banesn, truellin dhe tokn e racs. Kjo Shqipn e ky Atdh, prandej, simbas parimeve t Lahuts mkambej, rindertohej dhe forcohej me bashkim vllaznuer, me vetmohim t madhit e t voglit, me pun e kontribut t gjithve. Ka asish, ndoshta, q sot mbas 50 vjetsh t botimit t par t Lahuts e fajisin Fishtn, apo pak me than, e kritikojn pr konceptin e tij tepr patriarkal. Kta duen t thon se Poeti, t cilit pohojn smund ti mohohet shija e spikatun hartistike as trilli poetik, e nalton aq fort ket humus primitiv t popullit shqiptr, sa me e b ideal e pik-arritje, n vend q ti edukoj shtresat e popullit ti braktisin keto dukun t mbrapambetuna e anakroniste me botn tjetr t qytetnueme 19. Mbas mendimit tem, kta pa dasht t fyej ndokend ase se kuptojn Fishtn, apo duen e pretendojn q Fishta Lahutn shqiptare te ket shndrrue n kitar. Lahuta sht epopeja e nji popullit, q em fuq t veta, me arm e lufttar t vet, me mjete q pat e me nji shpirt q e gjalloi at e q gjalloi deri gurt e malit, tue i kthye n gur-gac, q gjalloi tokn, tue e shndrrue n barut e Shqipnin, tue e b xhebehane, duel n veti. Me ket xhebehane u dogjn begler e agallar, bajraktar e vojvod, qytetar e

19 Cfr. G. FERRARI, Giorgio Fishta: Lahuta e Malcs, canto III, introduz, Bari 1973.

XXV

fshatar dhe me fije t tyne u fitue pamvarsia e dshirueme. Lexuesi m ljon ta prseris edhe nji her : sht ky shpirt, t cilin kndon Homeri i yn. Kurrkush m mir se Fishta siu kujtue njaj nevoje, q n rrethana t kohs ishte e doemosdoshme, ashtu si ai mendoi : ai desht ti ap Popullit t vet jo gjith aq libr pr ta lexue si prrall apo pr t kalue kohn me t, por, prkundra, nji lahut pr t kndue me t historin e vet, jetn e vet, doket e veta dhe luftat, me t cilat ishte prgjak ai e jo tjetrkush. Shi ktu rrhem ndoshta un duhet krkue intuicioni zhenial i Fratit zhen. Me Lahut, t punueme me dru e elementa t popullit, me z e fjal t rapsodve malor, Frati rapsod, gjet mndyrn m t prshtatshme, m t natyrshmen, m efikasen pr t shprnd idet e veta t shndoshta kombtare e njiherit okcidentale. Qellimi i tij qe, t formoj ndr bashkatdhetar me shkoll e pa shkoll nji botkuptim real mbi atdh e lir, mbi vler shpirtnore e virtyte t racs, virtyte t cilat Shqiptarin e dallojn nga t gjitha kombet tjera dhe i apin atij nji fizionom t veant. N rrjn e vjetr, q kurr su th, duhej ngjall nji jet e r, nji shpirt q, pa ndrrue natyr as rod, ta bnte Shqiptarin e panjohtun e t harruem, t hij e t njihej ndr popuj t qytetnuem dhe me ta t hecte kamb per kamb e hap pr hap. Psikolog i lm, m fort se pr pregaditje teorike, me nji intuicion, t cilin kan vetm pak njerz, u kujtue se metodi m i afti, pr t ia dal qllimit edukativ, ishte ai i maleve tona, ku shkoll e kathedr ishte, asohere, votra mikpritse, ku mesues ishte tata, edukatore lokja fisnikesh, liber kanuni e rapsodit,

XXVI

kalem lahuta e iftelia, bibliotek kallximet e pleqve, dishiplin respekti ndaj t vjetrve e nderimi ndaj grues e motrs. E plotsojshin kvadrin edukativ prrallat, lojt, vajtimet, mitologjit, bestytnit. A sjan kta elementat e Lahuts ? M ket shkoll, ku djal mbas djali u rritn fatosa, m ket votr patriarkale, ashtu si egzistonte n fillim t shekullit ton, ather kur, akoma breznit e reja, n munges t bankave shkollore, msojshin prej babave burrnin, ndern, besn, trimnin, urtin, dashtnin pr vende pr vatan, bujarin e mikpritjen, shpirtmadhsin, faljen e pajtimin, Fishta me Lahut n dor xu postin n krye t oxhakut. Prej kndej, n dritn e pishs lotuese n vend t elektrikut, ai trhoq vemenden e t mdhajve e t vegjlve, t burrave e t granis, t shkollarit e t analfabetit, t fshatarit t thjesht e t qytetarit dinak, t vetit e t huejit. T gjith, pa dallim hapn vesht dhe e ndigjuen me goj hapt. E prejse kndoi shqip e kndoi pr Shqiptar, nuk pat si ti harroj as skishte se si ti qes n harres elementet prbs t shoqnis s kohs, as botkuptimin e njaj shoqnie s vjetr, sa t vjetra ishin trashigimet ilire. Kujdo q n rrethin fishtjan sdijti shqip apo sdon t dij end sot, kanga iu dukt monotone dhe idet e mbrapametuna. M ket vshtrim, prandej ssht pr tu udit ke n botn e Lahuts marrin pjes dhe shpesh jan vet protagonista pash e begler, oxhiqe e dyer t mdh, bajraktar e vojvod, trima pushke e pleq kuvendi ashtu si Or e Zana, drangoj e kulshedra, Shtojzovalle e lugetn, shtriga e mgjistare, floka e kshetza, t cilat mbas mentalitetit populluer kishin hise n shartet e njerzve, t vendeve e t Shqipnis.

XXVII

Ngjit me mitologj, trashigim mijvjer, t cilin Shqiptari e ruejti me fanatizm, Fishta sharroi karakteristikat e psihes s tij n t mir e n t keq ashtu si n gjaqe, hakmarrje, kor, tue nnvizue, ve se kto t fundit sishin personale, por prkundra ishin vetmbrojtje pr vend e Komb. Smshehi besime e supersticione atavike, t cilave ai, si Meshtr katolik e njeri kulture, skishte si ti besonte as si besoi kurr. Kndej edhe pr t andrrat, shpendt ogur-zez, shpatullat, kostelacionet, mgjit, sy-kqijt etj. Mbeten pasun e teprica t fisit arian, t ruejtuna deri m sot mos n kurrnji popull n Europ n popullin ton. Jan kto gjurmt e njaj kulture mbivjeare, q na ojn n origjinn e Kombit ton t vogl me numr, por t madh me vjet. Natyrisht kush nuk i njeh keto vizare, ska se si ta kuptoj as ta shijoj Lahutn. Ai, po qe i huej, hin me nji muz ku spjegimi bhet m nji gjuh t panjohtun ; po qe i joni, pretendon q truporet e thyeme apo t zdeshuna, t gjitha hyjnit pagane t zhduken apo t shndrrohen n figure moderne futuriste e ekspresioniste. M tjetrn an, kush nuk e njeh Shqiptarin n t gjitha dukunit e tija esistenciale, ska pr t dijt kurr ta edukoj pa ia zvetnue fitionomin20. Me plot arsye nji bashkpuntuer i Cirka nn pseudonimin Gjiri i valve, pohon : psikolog i shpirtit t Shqyptarit e shqyrtues i kthellt i jets s popullit At Fishta ka dijt me penden e vet ari ta ravizoj me aftsin e nji piktori hartist

20 Shif. PALAJ n Studime e tekste, nr. 1, Rom 1943.

XXVIII

jetn e Shqyptarit, sidomos ate t Shqyptarit t maleve ndr t gjitha manifestacjonet e saja individuale, familjare, kombtare e shoqnore me njyr aq t gjalla e t freskta, sa me t than mendja se neser, pr nji hipotez, me pas pr tu zhduk prej faqes s bots fisi i Shqyptarit e me pas per t humb eksistencen e vet n do pikkpamje, do t kishte me jetue nder flett e Lahuts, ku paraqiten t pershkrueme me nji realitet t uditshm: doket e tija, zakonet e tija, perpjekjet shoqnore t tijat, psihja e idealet e shpirtit fisnik 21 I prmenduni albanolog, Maximilian Lambertz, m nji studim t vetin amgistral mbi Lahut t Malsis, tue e paraqit kt posi epopen e kreshnikve shqiptar ndr tjera thot: Lahuta e Malsis e Gjergj Fishts, jo vetm se ka randsi n pikpamje hartistike, por edhe pse ajo porsi vna e mir sa m shum vjet t kalojn aq m vler merr, tue qen se ajo sht pasqyra, magazina e kopja besnike e jets, e shpirtit, e dshirave e prpjekjeve, e lufts dhe e deks s Shqiptarve: me nji fjal, Lahuta sht shprehja m e kjarta e dokeve t fshatarve, banor t Maleve t Veriut. E prejs doket e lashta t fiseve malore jan gjikue t zhduken nga tallazet e forta t civilizimit, lexuesi, letrari, folkloristi, juristi e historiku i nesrm ka pr t ia dijt pr nder n dhet a qindvjett e ardhshm Poetit, i cili n Lahut t Malsis na la nji ritrat t Shqiptarit, t prshkruem nga goja e dishmitarve njikohsor, ashtu si kta e gjetn n agimin e shekullit t XX me

21 Cirka 1938, nr. 37, 5.

XXIX

at ndryshim t vogl, q Shqiptari psoi prej kohve t largta t Ilito-Thrakve 22. Gjykimi i ktij dijetari, i cili n albanologj prbn triaden Hahn Jokl Lambertz ka nji rands t madhe, jo ve pr kompentenc t padiskutueshme e pr shka me paans t nji dijetari gjerman pohon, por edhe pse ai shkrou, kur n Shqipn emni i Fishts ishte qit prej qeveris n i n d e x dhe ishte shlye nga Partia Komuniste dhe veprat e fishtjane ishin djeg apo prjashtue kryekput nga letratura, q sishin m shqiptare, por partijake. Pr m tepr Lambertzi pohoi kta nga nji kathedr universitare, q ishte edhe ajo nn nji regjim marksist. Por dijetari e kritiku objektiv sht dijetr e kritik i paanshm, kudo t jet, dhe gjikimi i tij sndjek oportunizmin politik as levertin, si ndodh, mjerisht, sot n vendin ton apo n krahinat nn t huejin. Ka arsye Arshi Pipa aty, ku thot se kandari i letrsis peshon vlerat letrare, q jan n themel vlera gjuhsore. E shton: Nji shkrimtr ka t drejt me figurue n letrsin shqipe pse ka pasunue letrsin shqipe me vepra t shkrueme shqip 23. N ket drejtim vlera letrare e Fishts sht aq e madhe, sa edhe po t dojshim m eia hjek emnit t tij t gjitha meritat tjera, nuk mund t ia mohojm at t shkrimtarit e t Poetit, q deri m sot kalon n gjuh e hart t gjith tjert. Po thom n gjuh, mbasi, tue b t miat fjalt e fletores Cirka Fishta

22 MAXIMILIAN LAMBERTZ, Gegj Fishta und das heldenepos Lahuta e Malcs, Leipzig 1949, fq. 75 6. 23 Arshi Pipa n Koha e jon, 1986 nr. 10 11 12, Fireze.

XXX

shkrou n nji gjuh qi s kishte mujt me ken m shqiptare 24. Edhe pse, simbas Henri bremond 25 : Poett jan t drguem pr t than e jo pr t qen kta nuk mund t pohohet pr Fishtn e aq m pak pr veprn e tij, Lahutn. Fishta n tan jetn e jo ve se msoi, por edhe qe koherent deri n pikn e fundit me shka msoi: Lahuta po e prseris edhe nji her thot se sht Shqiptari, prs auktori i saj qe kamb e krye shqiptr dhe foli e shkrou thjesht shqiptare. Kushdo ta studjoj pa apragjykime e pa mn sektare Lahutn besoj un smund t largohet nga ky realitet: Shqiptari pa Lahut sht pa epop kombtare: Lahuta pa Shqiptr sht pa subjekt. Lahuta sht minjer e pasun, ku etnologu, juristi, historiku, letrari, folkloristi mund t gjej land studimi dhe mund t zbuloj material t mueshm pr ndertimin e asaj binaje, q quhet Komb arbnuer dhe Shqipn. Me ket bin gurt e themelit apo elementet, q em ta prbjn qoshet e ksaj kulle, fortes ilire, jan: burri shqiptr, grueja shqiptare sokolesh, besa shqiptare, ndera, mikpritja, urtia kanunore, mitologjia etj. S duhet harrue edhe, se n ket kvadr s mund t lhet jasht frati shqiptr, ai q prfaqson Klerin e Buzukut, t Budit, t Frang Bardhit, t Bogdanit e t Kazazit. Elemente t ndryshm kta, por q kan nji atribut t prbashkt me auktorin e Lahuts:

Ky e ata jan s h q i p t a r .

24 Cirka 1939, nr. 58, fq. 41. 25 Prire et Posie.

XXXI

LA HUTA E MALCS
KANG E PAR
CUBAT

ARGUMENTI

Shikim i gjithmarshm i gjendjes historike t vjetit 1858 dhe plani i poemit. Turqija, qi per pesqind vjet mbajti Shqypnin n robni, nis t ligshtohet. Popujt e Ballkanit i dalin doret. Shqiptart zgjohen dhe mendojn per te fitue lirin e deshirueme. Ndeshen ne nji anmik tjetr. Knjaz Nikolla i Malit tZi, tuj p gjendjen e turbullt dhe ligshtin e Perandoris Otomane, don t bj t veten pjesen veriore t Shqipnis. Per ti a mrrijt ktij qellimi e nxit Cari i Rusis, i cili, nga ana e vet, synon t shtiej n dor Stambollen. I shkruen, prandej, nji leter tan dredhi e pegdhelje Krajl Nikolls tuj i premtue ndihmn e vet me buk e fishek, mjaft qi ai mos ta lj t qet Turkun. Letren ia dorzon lajmtari (Kasnecit) t vet. Mbas njaj udhtimit t gjat shtegtari kapet n Cetin dhe dorzon shkresen.

LAHUTA Kang e Par

Knjazi e kndon me vemendje, e pleqnon mir me vehte, mandej on e thrret Vulo Radoviq-in, Serdarin e Vasoviq-it, brr ky i fort e trim, i urt e guximtar, dhelpnak e i tmershm per Turqt e Malit t Zi. Mbasi e merr me t mir, me prgdhelje e premtime, e shtyen t formoj nj et cuabash dhe me ta t bij n Vranin. Dahet vuloja prej Knjazit dhe tashti smendon tjetr ve t oj n vend planet e Gospodarit (zotnis Mbretit)

CUBAT

Ndihm, Zot, si mk ndihmue!

Pesqind vjet kishin kalue se t buk'rn ket Shqypni Turku e mbate n robn, Krejt tu' e l t' mjern n gjak, Frymn tue ia xanun njak, E as tu' e lan, jo, drit me p: Kurr t keqen pa ia d: Rrihe e mos e ln me kj: Me iu dhimbt, po, minit n' mur, Me iu dhimbt gjarpnit nn gur! Ve si 'i dm, vu n' lavr spari, Qi, ka' e vret zgjedha e kulari Kah nuk bn m'e thek strumb'llari, ___________
Frymen tue i zanun njak :tuj(duke) e shtrngue n fyt s t' bj t plas as tue e 5-10 ln,jo,drit me p :tuj mos e la n(dot)t shof dit t mir.- Rrihe :godite,(me e rraf). 10-15 Me i u dhimt,po,minit n'mr...gjarpnit nen gr :aq e ma dhe sht dhimba dhmbja),s deri mini(miu)n mr dhe gjarpni nn gr k mshir pr t.- m'e thek strumllari : nuk bn qi bujku t'a gacmoj,ta thr,me strumllr(ust) per t'a nxitue t terheq parmendn(m' pluer...).

LAHUTA Kang e Par

S'ndigjon me trhjekun m'pluer: E tue dhan kryq e terthuer, Tu' i dhan bulkut shum mrz, Me u vu s' ryset pr hull E as me shoq ai pend me shkue: Kshtu Shqiptart, t cilt msue S'i'n me ndej rob nn zgjedh t'huej, Pag e t'dheta me i l kuj: Por t lir me shkue ata motin, Ve mbi vedi tue njoht Zotin, E as kurrkuj n' kto troje t' veta Mos me i b kurr tungjatjeta, N'braz me Turk kurr nuk kan r E as kurr pushkn s' ia kan d; Por t'jan gr me t e t'jan vr, Si me ken tu' u vr me Shkj E prandej si pat fillue Turkut Ora m' iu ligshtue, E nis pat m' iu thy' atij hovi, M' qaf prdit tu' i mbet Moskovi: _______________ 15

20

25

30

15-20 Me u v s'ryset per hull :s'bindet t vhet n hull,as t shkoj pend(ift,krahas) me shok. 25-30 Mos me i b kurr tungiatjeta :mos me i u shtrue,me e njof t pr zotn dhe si t till me i b nderimet e nenshtrimit.- N'braz me Turk kurr nuk kan r :s' kan r n braz,hull n godi me Turk. 30-35 Me Shkj :me sllan.- Ora :fytyr mitologjike shqiptare,e pa raqitun si nji vash e hieshme qi ruen shjet dalluese tvehtjes,vendit a familjes qi mbron.Kur kjo des,lngon a ligshtohet,dhe vehtja,vendi a familja vuen si ajo.- Moskovi:Moskva(Rusija)

CUBAT
E ato fiset e Ballkanit, Zun me i dal dore Sulltanit, Nis Shqiptart kan me u mendue, Si Shqipnin me e skapullue Zgjedhet t' Turkut : qi si motit N' ato koht e Gjergj Kastriotit, Krejt e lir kjo t'ishte, e askuj N'da t'jet Krajl a Mbret i huej, Me i b kurr m tungjatjeta, Kurr me i l m pag e t'dheta: Edhe Flamuri i Shqipnis, Si flet Engj'lli t'Perendis, Si ajo flaka e rr'fes zhgjetare, Me u suval prap n'tok shqiptare. Kur qe ai Knjazi i Malit t'Zi, Knjaz Nikolla, 'i grxhel: Grxhel, por bela: Na dynd top, na dynd ushtr Edhe del e bjen n'Shqipn, Pr me shtrue kto bjeshk e vrr, Shka merr Drinin pr s't gjatit _______________ 55
35-40 Si Shq. Me e skapullue :nisen t mendojn pr t'a libre Shqipnn nga zgjedha,nga robnija. 45-50 Si flet Englli t'Perends :porsi flatr(krah)Engjulli.- Si ajo fl. E rrfs zhgjetare :sikur flaka e rrufs,qi bjen porsi shigjeta.- Me u suval :me u valvit.- Knjazi :Krajli i M.t Z,ose Krajl Nikolla. 50-55 'i gerxhel :trim i artun.- bela :qi kerkon bel tuj i mbet n qaf tjervet,tuj u ngatrrue kot me tjer. Shka m.Drinit per s't giatit :shka prfshin rrjedha e Drinit,lum qi del n malet e Pejs,n Kosov,e prshkon Shqipnn deri n Liqe t' Ohrit.

LAHUTA Kang e Par

Der' n' Kal t Rozafatit, Ku ai me ngul do' trobojnicn, Do' m' ia vu Shkodrs kapicn: Me b Shkodrn Karadak, Mbasi 'i her ta kisht' l n'gjak! K ndej Turku e kqyr haru, Pika-pika lott tu'i shkue, Kah s'ka Shkjaut si me i qindrue; Se Moskovi e ka rrethue: Ka Stambolln muhasere! Bjn shtat Krajlat muzhavere Shoq me shoq, tue shartue z -Si ata e zeza m'i past mb'lue!Pr t buk'rn kt Shqipn, Si m'ia lshue n'dor Malit t'Z. M'kamb Shqiptart ather t'jan ue. Sa mir n'arm na jan shtrngue! T'fort kan lidh nji bes t Zotit, Si t Part ua lidhshin motit N'ato koh t'Gjergj Kastriotit: _______________

60

70

75
55-60 Kal t Rozafatit :deri n kaln e Shkodrs.- trobojnicen :flamurin tringjyrshe t M.t'Z.- kapicen :ksulen rrafshataket zez me kapak t kuq dhe me germat fillestare SSSS,qi n gjuhen slave duen t thon:Vetm Bashkimi Pshton Serbn.Karadak :Mal t Z. 60-65 kqyr har :shikon perseri si h gardhi.- Stambollen muha sere :Konstantinopullin e rrethuem.- B.shtat Krajlat matha: fuqtmdh(Austr,Gjermani,Franc,Itali,Angl,Rus,Turqi)bjn kuvend,mblidhen t bisedojn.- tue shartue z :tue mendue, njell z.

CUBAT
Me 'i kamb mbath e tjetrn zdath, Gjan e gjall pa grazhd mbyll n'vath, Diku ngran, diku pa ngran, Harrue grue, motr e nan, sy'n agzot, zemrn barot, E si ai plajmi me fur, T'kan rr ndesh Malit t Z, Pr t'gjat t'Cemit n'at kuf, Ku edhe trimat t'jan prl: T'jan prl Shqiptar e Shkj, Ball pr ball ata tu'u vr, Fyt-a-fyt, ofsh! tu' u pr: Tue mbet shakull prmbi dh, Mish pr shpez e kaubeta, Gjithku kje ajo pika e djalit, Gjithku kjen sokola malit, Pa kj m'ta as nanat e shkreta. Ve se, po, me parzme t'veta Aty Shkjaut sulmin kan thye. _______________

80

85

90

80-85 Sy'n agzot :synin si baruti n bubz t pushks.- plasmi :bor e imt me frym,me er.-T'k.rr n'ndesh :t jan ndesh me hov njani kundraj tjetrit-kan rr kundra.P.t'giat t'Cemit :gjat Cemit,lum,qi buron n perendim t Trojanit(213 2 m),pershkon Selcen,bashkohet me Cemin e Vuklit te Ura e Tamars dhe prej andej kalon n Traboin per t'u derdh m von n Liqe t Shkodrs s bashku me Mora. 85-90 T.mbet shakull : duke mbet dekun,pa frym,t ftohun per tok.- shpz :shpend grabitar.- kaabeta :qifta(Milvus). 90-95 so kola malit :petrita,metaforikisht per trima,burra t fort.

LAHUTA Kang e Par

Mbasi Shkjaut sulmin kan thye, Bjn kuvend Shqiptart n'mjet vetit E 'i fjal t'madhe uekan Mbretit: Se jo ve qi Knjaz Nikolls Nuk i lajn kurr pag e t'dheta, Pors as Mbretit t Stambolls S'duen me i b m tungjatjeta, E se dore duen me i dal: Se Shqipnin nuk po e kisht' fal Perendia pr erkez, Turq, manov, likurazez; Por pr do sokola mali, Qi Shqiptar bota po i quete, Pr ta gzue kta djal mbas djali, Der' qi jeta mos t'u shuete. Turku fjaln e ka nd': Se 'asht mbush ai me mn! Se edhe lshue 'ka mbi Shqipn, Gjall Shqiptart ai me i prp! Por Shqiptari gjall s'prpihej, E as me u shkel, bes, s'po lihej, Kur po i mbushej mendja e vet, Pr Shqipn me b gajret, N' dasht ta msyjn Krajl edhe Mbret. Edhe kshtu t'jan kaprthye Gryk pr gryk Turq e Shqiptar, _______________

105

110

100-105 erkez :banor t Kaukazit n'afers t Detit t Z. 105-110 manov :ushtar Turqijet me origjin orjentale.- jeta...shuete :deri s mos t mbaroj jeta. 115-125 t'jan kaperthye gryk per gryk :jan ngatrrue,mberthye zan fyta-fyt,aq afr s m' undesh grykt e pushkvet.

CUBAT
Pa dhimb krenash tue u thye Si me thye kunguj npr ar. T'i dha zjarm ather Ballkanit, Shkjau: kah drote se Shqipnia Nji her shkput dore s' Sulltanit, M s'do t'bite n'kthetra t'tija, Si atij hangr ia kisht' palla: Merr e msyn m'Turk fulikare, E si derrat me akalla T'jan mbrthye, t'jan kaprthye: Haju, ngaju, aju, vraju, M' pushk e m'top gjueju batare, Gjaku rrmb npr rrahe e qare, E npr fusha e npr gajusha, Der'qi s'mbramit, n'p'r' at zhumhr, Zgjedhe s' Turkut pshtoi Shqipnia E duel m'veti si dikr: Si premtue kisht'Perendija; Por si dasht, bes, lum vllau, _______________

135

LAHUTA Kang e Par

S'do t'kisht' pas as Turku, as Shkjau. Se s'ka dasht Turku lir, Ma merr mendja; ve un s'dij Knjaz Nikolls kah gjith kjo zemr Ardh i paska, qi nn themr Rob Shqiptart po don me i shtrue, Edhe at tok ai me pushtue, Pr t ciln vetoi motit Shpata rr'f e 'i Gjergj Kastriotit? E qi s'paska dert aspak, Se Shqipn dhe Karadak Krejt me at pun po i lte n'gjak? Zemra i ardhka prej Moskovit! N'Petrograd Cari i Moskovit Nji b t'madhe po e kisht' b: M' e ndie plak e kalam: Se ai nat t'madhe s'do t'kremtote, Se ai kumbar as krushk s'do t'shkote: Gost as darsm nuk do t'ngrifte, S'do t'u late as s'do t'u krifte, As s'do t'dilte n'log t'kuvendit, Pr pa i hi Stambolls prmbrendit, Pr pa kcye mbi post t Mbretit, _______________ 140

160

10

CUBAT
Me u b zot i toks e i detit; Edhe Europs tregun m'ia pr, Mos m'e lan me shit, me bl, Mos m'e lan me il kund pun; Por me b qi ajo prdhun, Pr me ue 'i grim buk te shpija, Rob t ngelte n'kthetrat t'tija, N'ato kthetra me gjak zhye, Msue gjithmon n'gj t'huej me grrye! Por, pse ishte 'i skile e vjetr, Si pr fjal ashtu pr letr, Mos m'iu gjet kund nji shoq tjetr, Ai po e dite mir e holl, Se isht' do pun me hi n'Stamboll: Se isht'do pun Turkun me e thye, pa sharrue vet mbrend me krye. Prandej xn ai me trillue, M'shpin Shkjenin Turkut m'ia lshue: M'ia lshue m' shpin Shkjet e Ballkanit, Qi me i qit kta pun Sulltanit; Me i qit pun kta 'i her m para Me trazime e pun t'pambara, E mandej vet prej Rusijet, _______________

165

170

180

185

11

LAHUTA Kang e Par

Si harusha prej pusiet, Me i r Turkut fulikare, M'zhb n'vend, m' e qitun fare; Pr pa b me mend pleqn, Se me at pun botn unj Mujte ndoshta, m' e pshtjell n'z Kur ket pun e ka pleqnue, Ka marr trimi e n'od ka shkue, Ka ndej n'tryez e asht vu ma shkrue, Me u shkrue miqve kah Serbia, Kah Zagrebi e kah Sofia Me lidh besn shkaf asht Shkj, Mbi Budin, m'anak-kal, Edhe tok kta ndrmjet vetit Mos m'ia d t keqen Mbretit; Por m'e nxit, por m'e mrzit, M'iu vardis si 'i dit pr dit, Her pr shtek, her pr kuf, Tash me png tash me pleqn, _______________

195

200

12

CUBAT
Por gjithmon, po, pa kanu, Ve si t'mujn n'teposht m'e vu. Mbasandej, ky zogu i Shkins, Merr e i shkruen Knjazit t'Cetins, Merr e 'i letr, ia angllatis, Me dredh tue ia qindis: Ti, qi j qaj Knjaz Nikolla, Falmshndet Cari i Rusis, Se z t'madh pr ty kam ndie Qi j trim e grxhel, Qi j burr e kuvendtr, Me ta drasht hijen anmiku, Por, me gjas, kjo fjal s'isht' gj; Pse qe ti m'at rras Cetine M k ndej me 'i gjysm opinge, E j b, po, gazi i dheut, Tue mrzit miq e kumbar, Ve e pr buk that n goj. Mje sa Turku, prbri tejet, Dredhun allmn m'vetull t'synit, _______________ 205

13

LAHUTA Kang e Par

Derdh shallvart ai pola-pola, Rrin e ban kokrrn e palls, E as m'e p ti s'mund ta shofish Prmbas kodrs s pilafit Po a thue, t'la ty kamba e dora, Ase ngjit j ndoshta n'rrog, Jo se hi k bulk n' e huejn, Qi s'po ndihesh kund pr s'gjalli? Mo', bre burr, se nuk ka hije Urt me ndej Cubi i Cetins, Edhe n'shp me e shkuem ai motin, Tue u ndesh npr furka t'gravet!.. Po a s'ta mbush synin Shqipnia, Me ato male t madhnueshme, Me ato fusha t blerueshme, Qi kurrkund s'j kah orvate, Me ia shkye 'i skundill pr veti?.. M' t, krah-that, e mos rri fjetun! Pse pa luejt ti kamb e dor, _______________ 225

230

240

14

CUBAT
S't' ndihmon Zot as i Shn Nikoll: Por ti luej, nafaka luej, Ka pas than ai burri i huej; Sa pr buk e pr fyshek, Piqu n'mue, se t'i qes vet; Edhe ksuln vne n'sy, Se t nget Mbreti i Stambolls: Nuk ta l me t'prek me pupl.Letrn kshtu Cari e ka shkrue, Edhe mir e ka palue, Ee ka mbyll me dyll t zi; Ia ka dhan kasnecit t'r, Me ia ue Knjazit n'Mal t'Z. Letrn n'gj ka qit kasneci, Ka thek kambt ai sa mund heci: Ka lan mbrapa fush e zalle Kaprcye ka bjeshk e male, Edhe dal ka lum e sh: Ka shtegtue pr uj e dh, Dr'qi'i dit, tue marrun dilli, _______________

250

260

15

LAHUTA Kang e Par

N Cetin ka beh ai filli: Shtjerr opangat, grisun setrn; Knjazit n'dor ku ka dhan letrn, Me dyll Cari si e kisht' mbshil. Ka marr Knjazi edh' e ka il, E ka il edh' e ka kndue, Tri her rresht ai e ka kndue, Tri dit rresht edh' e sht mendue; Mbasandej ai fjal ka ue Njatij Vulo Radoviqit, Kerkserdarit t'Vasoviqit, Qi me dal me r n'Cetin, Pa kqyr shteg, pa kqyrun stin: Me flut'rue si gjeraqin, Pr me u pjek me Gospodarin. Njiky Vuloja Serdari Kisht' pas ken nji trim i artun: M'e pas rand toka m'e bartun. Pa t pr kund s'ishte marr, Pa fjal t'tij ngarkue s'isht barr, _______________ 265

270

275

280

16

CUBAT
Pague s'ishte varr as gjak, S'kishte vu nuse duvak, As s'isht' d gjyq a pleqn. Pse edhe Turku i Malit t'Z Po e kisht' pas shqipe mbi kry', Mos m'e lan me p me sy. Se edhe 'i pun, ky zogu i Shkins, Po e kisht' b m'at udh t'Cetins. Paska marr e shi n rrug Pr trthuer shtrika nji stug, Edhe i ueka fjal trthores, Qi shka sht Turk i Cernagores, Mos me mujt m'e shkaprcye, Pr pa l 'i dukat pr krye.Bre! kish' ken edhe 'i far burri, Larg e larg me i dajtun turri. Ftyra e tij porsi duhia, Syni i tij, tan zjarm e shkndija; _______________

17

LAHUTA Kang e Par

Vet'llat trash ngrthye kulr, Porsi lesh derrit bugr; Vesh e m'vesh dega e mustakut, Si dy korba lidh pr lakut; Edhe i mbrrijte kryet n tr: Burr i atill me sy me u p. Vesh e mbath e m'arm shtrngue, Kishe than se sht l drangue. Se kt Knjazi fort e dote, Fort e dote edhe e ndigjote; Pse edhe i urt ai kishte ndodh, Me ia pr mendja fort holl. Prandej Knjazi i ueka fjal N Cetin pr ngut me dal. Edhe Vulja bjen n'Cetin, Pa kqyr shteg, pa kqyrun stin, Tue flut'rue si gjerain. N'at Cetin kur Vulja zbriti, At Knjazi mir e priti, Mir e priti e n'od e qiti, _______________

305

315

18

CUBAT
I qiti duhan e kafe, Edhe nisi kshtu t'baj llafe:Ku j, Vulo, eh kopilane! Se ti ujk, po, n na u ban, Ke s'po duke kah Cetina, Ku k miq e probatina, Qi s't ndrrojn me sy t ballit? Po, a k mujt? a k far hallit? Si po t'shkon n'Vasoviq moti?Pr jet tande ! si do' Zoti, Merr e i thot Vulo Serdari; Pse sivjet, lum Gospodari, Nuk ka pas toka valig, E ka ardh nji koh e lig, Sa nuk dij si ka m'iu b, Pr me pshtue do rob e gj, Pse edhe buka asht tue na ln. Hajt, eh q'! Knjazi i ka than Se s'po gjen cubi me ngran Se s'po gjen skyfteri mish _______________

325

330

335

340

19

LAHUTA- Kang e Par

Se ti e nxjerr korn dy fish! Mjaft t'i biesh ndo'i vendit pr, Se po e ban me lop e q, Sa me mbajt njerzt e kujris, Jo se m gjindn e shpis A din shka, Vulo Serdari, Ndiej shka t'thot ty Gospodari: Pshtilli bashk nja disa cuba: T' idht si gjarpni ndr kauba, T'leht e t'shpejt si gjeraina: Edhe lshoj ti kah Vranina, Pr me vr ata e pr me pr, Pr me djegun gur e dh, Mbrend tue vjedh e tue plakit, Tue grabit e tue robit, N'da me nat e n'da me dit; Se un prandej t kam ue fjal, Der' n'Cetin nji her me dal, Pse dishka mue tash m'ka kcye, Prap me Turk me u kaprthye: Prap me Turk, po, na me u vr. Pse edhe as hije, thom, nuk k, Urt ma ndejun Turk e Shkj. _______________

345

350

20

CUBAT
E kshtu, tue ligjrue, Krye m krye tue bisedue, Holl e gjat e ka qortue, Si me u sjell e si me u mprue, Pr m'e l Vraninn n'gjak. E si vesht jan marr me fjal, Knjazi n'buk at e ka ndal, Edhe fal i ka do pare; E i ka fal nji xheverdare, Krejt n'argjand kondakun ngr, Mos m'e gjet shoqja n'Mal t'Zi: M'e drasht vjerrun n srgj, Jo m n'krah t nji luftarit, Jo m n'krah t'Vulo Serdarit, Qi isht' me br hekur me dhamb! Ather Vulja sht ue n kamb: Ka b Knjazit tungjatjeta, Edh' sht nis malit prpjeta, Udhs me mend ai tue prblue, Si Vraninn me shkretnue, Knjazi ashtu si e kisht' qortue. _______________ 365

370

380

385

21

LAHUTA E MALCS
KANG E DYT

OSO KUKA

ARGUMENTI
M nji mbledhje Avdi Pasha, me dredhi, ankohet per mizori e rrenime qi Vulo Radoviq-i kishte nis t kryente n Vranin. Sunduesi turqeli i Shkodrs, vet i pa djal, nuk gjen nji burr shqiptar t zon me i dal perball t Malaziasit. Oso Kuka, djal Shkodran, veshtron fjalen e Pashs, por kur ky pohon se Shqipnija kishte mbet n vasha (upa), i vlon gjaku, nxehet dhe mendon t qes n Pashn. I urti sngutet. Ndal doren, por smund pritet pa fol. Provon se Shqipnija ka djem si zana, t gatshm kurdoher me dek ku ti lyp Mbreti, Atdheu, Kanuni, Besa e Feja. Ai vet zotohet me u provue me Cubat e Knjazit dhe me u dal hovin ase me u shkri n flak t barotit.

23

LAHUTA Kang e Dyt

N krye t javs Oso Kuka me 40 djelm t zgjedhun, vesh e math e marm shterngue thue se krushq po duen me shkue rreshton me nji lundr n gryk t Buns dhe nisen per V r a n i n .

24

OSO KUKA
Zot, ' k thn njaj Avdi Pasha: Paska mbet Shqypnija m' vasha, Qysh se s' lka mbrend nji djal, N' at Vranine mue sod me m' dal, N' at Vranin, m' at t'zez terthore, K mbe'n shkret s arm mizore, K mbe'n djerr s tok gratore, K mbe' n vithnat pa bagt, Ve prej cubash t' Malit t' Z, Qi po vrasin djelmt e r, Qi po mrrin lopt me via, Qi po presin dhnt me ogia, ___________________

25

LAHUTA Kang e Dyt

E po djegin kulla e stane, E po thjn kaq zmra nane! Eh! po,knjazi ke Cetina Ka lshue cubat kah Vranina, Per me vr at e per me pr, Per me djegun gur e dh, Ve si t, nis degam me n; Pse dushmani sht tue ndersy, Tokt e Mbrett per me i ms, Per me i ms e me i rremb. Nji djal m' voter t' m' ishte ll, Pa m' i a ln t' men me fsh, Pa m' i a ln motren me kj: T' mjeren moter, ehu! p vll, E n' Vranin un kje tue e qitun, Cubat knjazit per m' i a pritun. Por mue djal nuk m' k qillue; E n' Shqypn nji djal drangue, T' cillit mos t' i dhimet jeta Per Daulet e troje t' veta, Fort kerkova e s' mund e gjeta. ___________________

20

25

30

26

OSO KUKA
Ksht ankoi Pasha turel. Oso kuka paska nd: Paska nd,po,e knka idhnue: M' sylah doren paska ue: Me qit m' Pashen k mendue. Por i urti kurr nuk ngutet, Prej burrns e jo prej tutet, Prandaj Osja ndali doren, E as m' e xjerr s' e xuer mizoren, N' flet t' sylahit atallue; Ve p fol s' mujt me u durue: Avd Pash, tha, m kadal! Mos e thuaj d her at fjal, Se, per D'n e per Im'n, T'bj qi t' kjaj e zeza nn! T' bj qi t'kjaj pa exhelt nna; Pse n' Shqypn k djelm si Zna, Qi per Mbret e troje t' veta Nuk u dhimet gjja as jeta: ___________________ 35

40

45

27

LAHUTA

Kang e dyt

E k i lyp besa e burrnija, K i lyp Mbreti e i lyp Shqypnija, Kta m t part jn n fush t mejdanit, Kta m t rrebt jan nball tdushmanit : Jan elik per tef t taganit. Marre vedit kurr s i lm ! P ksul m krye pa oping n kmb, Na per Mbret e per Atdh Per kan, per bes e F, S druem me r nder pr t thyeshme, S druem me ms kalt e rrmyeshme : E kahdo qi t bjer Shqyptari, Shkon rrufeja tue e ndez zhari, Pushk e bes pse na la i Pari. E ti tash vjen kt e na thue : Se n Shqypni nji djal drangue, Qi per mbret e troje t veta Nuk i dhimbet gjja as jeta, Fort kerkova e s mund e gjeta Por sk faj ; pse zni i z Aj k dal, po, per Shqypn, ___________________

55

60

65

70

28

OSO KUKA qysh se erdh Pasha turel, Qse edh t hujve sod Shqyptari Qiri m kamb do t rrij qyqari, Si punue n s, na k i Pari... Por po i lm tash na kto fjal. N Vranin, qe , un jam tue t' dal, Cubat Knjazit me ti a ndal. Ve ti lypi un dyzet vet, Dyzet vet, po, djelm t let, Qi t desin k t zatesin: Si mund tljn ve e nShqypn'; E po t ap besen e Zotit, Se, pa u djeg un n' flak t barotit, S k me u lshue per t gjall Vranina. Avd Pasha knka ue, Osos doren k shterngue: Aferim, bre,ti Oso Kuka! Se t t thot fjala edh duka ___________________

75

80

85

90

29

LAHUTA

Kang e dyt

Qi k l nji sokol malit. Zgidh k t jet, po, pika e djalit, Edh del ti n at rranx boke: N at Vranin, k tzezat loke, Qi kan mlue, ehu! djelmt e r, Qi kan kthy rejat n gjin, Jan tuj t prit si drita diellin. Foli Pasha. Buzs s Cukalit, N'krye tjavs, dielli kur u ue, Per me shndrit mb kobe t shekullit, K e perbuzne shuen e drejta, Qafs sKals, qe, eta e Osos Po mrr rrugen kah Vranina. et e vogel, por kreshnike: Dyzet vet m s jan me t njehun: Djelm te zgiedhun n'mal e n vrr, Jo per duk e per pash, Por per zmer e trimn: Oso kuka na u k pr. Oso Kuka, i rrf prej qiellit, Shoq nuk k kah vrn e kthiellet. ___________________

95

100

105

110

30

OSO KUKA _ A she i her, ka i bje sokakut, Se mi bjn t gjith tungjatjeta! Se permnershem xheverdarja M i flakon mb sup t krahit, Si ajo rrfeja n nat thellimit! N' flet t' sylahit fol bollash atallue i k d kuburet: T mnershemet motra t tidht taganit, Qi ndermjet u rri kercnue. Vesh e mbath e narm shtrengue, Shtatin div, e s n si zhgjeta, Oso Kuka n jelek arit, Pash e m pash po i bjen pazarit. Njit mbas tij vjen shpata e deks, Soko Tona i Gurit t Leks; Soko Tona, si Valbona, Larg permend m kto male t ona, Si per buk n shp t tij t ngranme, Si per pushk e bes t dhanme. Thon se i k nja tr nishane, Tr nishane, me fermane Per sherbim qi i baka Mbretit

115

120

125

130

31

LAHUTA

Kang e dyt _ 135

Ktej e andej valen e detit. Mbrapa i shkonin qa' i biri i t mirit, Taro Pllumi i Jegumirit. Mandej vn d r mizore, Dy djelmoa prej Zagore: Kael Doda e Kerrni Gila: Rritun moc si karajfila. Ehu! bre Oso, Oso-rrfeja, kan me tnam d vasha t reja: kan me t nam d bija nane N ato mrize e n ato stane, Kr, kercunat, kan me nd, Se ke zgiedhe dy dhandrra t ri, Me i perpjek me Mal t Z. Po a thue e njef njat kime-z, Qi e k ballin si sin, Qi e k snin si duh, Qi i k shpatllat si nji ar ? Aj sht oku i Mar Kol Dinit Prej Kabashit t Dukagjinit : ___________________

140

145

150

32

OSO KUKA Trim i artun, trim si Zn, I p tat edh i p nn, Dy gur njit, thon, s i k ln. Per mbas ktij vjen eta tjeter, Do m t r, do prap m t vjeter, Por t gjith moc me trimn : Me trimn e me bujar : Ve, per duk e per pash Dn m n shj njaj Jup Qehaja, Galo Keqi e Sinanaja, Vuksan Gjeli e Met Zeneli ; E nder tgjith pors hll drite, Preng Markola prej Mirdite : Lyp per pushk ky e per pleqn Q mrr prej Shkodre e nPeshkop. Vesh e mbath e m arm shtrengue : ___________________ 155

160

165

170

33

OSO KUKA
Thue se krushq po duen me shkue: Nja mbas njai po i bien Pazarit, Si ajo r qi prej Tivarit Njitet z terthoreve tona, Per me shkrepe ndokahe t e vona: Edh kapen mat breg Buene, K n nji lunder u rreshtuene. Vend n at lunder t gjith kur zune, Rrqase sht lundra e veli u nde, Edhe nise sht porsi r, Tuj valen nper Liq: Tuj valen kah Vranina, K po bte nm Cetina. ___________________

34

LAHUTA E MALCS
KANG E TRET

PREJA

ARGUMENTI

Epizod i thekshm vrasjes s Vraninasit Avdi Hiss,t cilit Vuloja merr petka e arm bashk me tufen e gjs. E motra Avds, zemr-plasun, kah shef vlln n vig, e vajton prmallshm. Vaji i saj bhet edhe ma i pikllueshm kr ajo ankohet i vrmi s'la mashkull mbrap per ti a mrr gjakun.Porosit,zogun e z qi Avds k per ti kendue mbi vorr,qi ai t bhet lajmtr n Shqipn per kobin easaj dite.Oso Kuka,ndigjon brimn e motrs vajtore dhe mbushet me mn kundra gjaksorve malazez.Vendos me i u b vll Avds dhe me i a marr gjakun. Thrret shokt e me ndihmn e tyne dn me i a kthye ndern Shqipns. U vhet per gjurm cubavet me djelmt e vet sokola.N breg tMoras krset m e para pushk, pushka e Preng Markoles nga Merdita kundra Malazezve.

35

LAHUTA Kang e Tret

Vlon lufta.Dy prej ets s Vulo Serdarit vriten,tjert lan gjan e plakat e vehen n t hikun.Vetm Vuloja se shpejton hapin: sishte burr q trmbej; por mjerisht ska kush e ndjek Osja sht habit, prse n etn e tij mungon Kerrni Gila nga Zagorja. Gjaku ishte pague dy pr nj, prandaj Shqyptart duen me kthye. Rrugs, Oso Kuka heton Kerrni Gilen, q tash sa koh ishte zan n bejleg me t Malazijasin Jovanin. Prejse t dy trima, ende s kishin mujt me e da luftimin e ashpr. Kerni, tuj pa prijsin , turpnohet. Sjell me tan fuqi me taganin e prgjakun n anmik, por ky kishte ndodh jet-gjat.Osja u hin ndrmjet e e ndan dyluftimin.I lidh varrt anmikut e e lshon t kthej shndosh te shpija. E porosit, ve, q t'i baj me dije Gospodarit t vet q aty e mbrapa mos ta rrej m at as t tjert me msy tokat shqiptare.

36

VRANINA

Vall,kush din mue me m' kallzue, Pse kjo qyqja, zog i true, Si mos kurr sht tue vajtue N' at Vranin, n'at t' zez krahin, M' breg t' Liqnit n' at kodrin? A mos kjn hallet e veta, Pers z i shkon moti e jeta, Br as b p rrit e shkreta? Qyqja vehten s' sht tue kj, Br as b pse e mjera s' k; Por po kjn ajo nji moter, Qi ka mbet sod qyqe n' voter, Sod qi kput i sht kulmi i shps: Kjn qat motren e at Avds! _____________
1-5 qyqja, zog true: qyqja(cuculus) sht zog i truem,pers gjithmon vajton. 5-10 Br as b p rrit e shkreta : qyqja nuk i il as nuk i rrit zogjt e vet: ajo i lshon voet nder erdhe t zogjve tjer,dhe ata i ilin e i ushqejn. 10-15 ka mbet sod qyqe n' voter : ka mbet pa vll,pa mashkull n shp,krcun.- kput i sht kulmi i shps : burrin familjen shqiptare sht si kulmi,trau kryesuer i mblojs s shps.

10

37

LAHUTA - Kang e Tret

Jo, po, sht vr, thon, Avd Hisa, Mriz kah bte nn dy lisa, Nn dy lisa n'mal t' Vranins: E vrau Vulja, i biri Shkins! Njiky Vulja, 'i trim drangue, N' at Vranin fort sht randue: Nuk ln_ kl, jo, me shtektue, Nuk ln ik, jo, me u fejue, Ke po i vret aj djemt e r, Ke po i kthen nuset n' gjin, Ke po i vesh_ nanat n z. Edh u ueka, zogu i shkins, Me tremdhet cuba t' Cetins, Me msy mrizet e Vranins: Po isht' kn kandun mishi i dhs: Edh u ndeshka m' mriz t' Avds. Qaj Avdija vrik piskati: Ndalo, Vula, mustak-giati: Ndalo, Vulo, me caruqe, Pse s' t' i lshoj, jo, dht e kuqe, Per p e l mrizin me gjak: ______________

20

25

35
15-25 Mriz ka bte : nders pushonte nn hije.- trimdrangue :K.I,309.- sht rande :sht b i pa durueshm,i rand.- mrizet :land degagjana me hije t dt(rrast),t vendueme ndr logje, livadhe e brja,zakonisht br krojesh,ku pushojn bart me gj n zhegun e dits. 25-35 Po i isht' kn kandun :i kishte pas pelqye,i a kish pas anda.- vrik piskati :briti shpejt t madhe.- caruqe :t mathunat dalluesa t Malazezvet.

38

PREJA

Edh' e drodh t' zezen bershn Qi e kisht' pas moter e nn, Kins, i mjeri, zjarm me i dhn; Por prej Zotit s' kisht' kn than; Pers i shkrepi n' dor bershna , Sh kur dasht s' do t' i a kisht' nana. Po, por Vloja i terbue, Qi per pushk ishte gatue, M'karajfile i u shterngue: Dekun m' tok e la pushue. Edh u turr m' t i patenzoni, (Shka as atij s' i a epte zakoni), E i a zdeshi xhamada'n E i a xuer edh taga'n, E i a muer pushken e giat, Si nder burra s' sht zant; Mandej dht i vn perpara, Edh u graf nper rrege e ara. Fort po nget capi i Vranins, ______________

50

55

35-40 Karadak :K.I,59.- drodh t.z.breshn :suell,kthei kah ai t z.breshan:nji pushk me gur-gac n ark:muer emnin prej qytetit t' Italis Brescia ,ku punoheshin aso heret. Kinse :gjoj per t'a shpraz,per t qit.-(zjarm me i dhan). 40-50 i shkrepi :nuk i ndezi,nuk i u shpraz,satini po si ndezi.pushke e gjat me gr. 50-60 rrege :tok t punueme(t punuara) njiher,por mandej t mbetuna djer dhe t prishune prej rrmoje.- capi : sjapi(sqapi)

39

LAHUTA Kang e Tret

Fort po e ndjek cubi i Cetins, Fort po kjn nji e bija e Turkins: Fort po kjn e fort po fshn, Dekun m' vig kah shef t vlln: Kur k dal qaj hylli i drits, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Mb ato suka t' Podgorics, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Ti m' i a vne pushken krahit, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Edh m' dole m' der t vathit, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! E m'i a lshove znin skjapit, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Me i lshue podit e livadhit, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Me ilshue m' uj - m' at uj t' Moras O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Me i mrizue ke aj lisi i rrashit. O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Qyqja motra tue t' kundrue, ________________

60

65

75

sqapi.- vig :nji lloj shkalcit i thjesht,perb prej dydrujvet t gjat,mbi t cilt lidhen shkopj si shtrat pr t mbajt m udobisht t dekunt,t smutt e t varruemit. 60-65 Pdgorics :qytet i vogl i venduem n fushn omonime (me at emen)dhe qi prshkohet nga lumi Mora.Bnem prej sukave t zdeshuna.

40

PREJA O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Pors lis me deg prarue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Lis me mje t lulzue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Rrite e mjera tue u mendue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Se me ' vash t me t' fejue; O vllllau ii m,, o vlllla!O v au m o v a! Por qe Vloja, 'i drangue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m ov Me tok t' zez t t' k martue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Arm e petka tue t' shkretnue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Nan e moter tue t' zezue, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! T' zezat qyqe tash kndojn, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Nan e moter t' u ndihmojn, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Pse m udh per t s' kundrojn. O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Tash kndon nji zog i z, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Kah t' flutroj neper Shqypn: O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! 41 ket pn un s' e kam nd, Kurr O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! ______________

80

85

90

95

100

105

LAHUTA Kang e Tret Se k mbet kund gjak p u kthye, O vllllau ii m,, o vll!O v au m o v ! A me pare a se me krye, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Ve k mbet njaj gjaku i Avdis, O vllllau ii m,, o vllll!O v au m o v ! Qyqja motra, vaj, e Avds!E ndien Lqni edh Vranina, Edh e ndieka aj Oso Kuka; Vaj'n e ndieka e m' kamb u ueka: - Hani djelm! e ju vraft buka! Eh ju vraft buka e Dauletit; Eh ju dhaa ujet e detit, Po s'u muer_ sod gjaku i Avds, Po s'i u kthye ndera Shqypns. ou bre, Soko, e mund t' i xm! T' mos t'i mjm cubat me vjm, T' mos t'i lame ikat me nm. Proh! Ti o Zot,kur na jan ue, Mbath e zbath si kan qillue _________
105-110 gjak p u kthye :pa u mrr gjaku.- A me pare a se me krye:gjaku ase paguhet me pare ase merret tuj e vr dor-rasin. 110-125 E ndien Lqni(liqeni i Shkodrs)dhe Vranina.-Hanidjelm e ju vraft buka:Buka sht gj e shejt:ajo mund tbahet bekim a por vret at qi e shprdoron.- buka e Dauletit :K.II,32.- ju dhaqa ujt e detit :i u dhaqa rrugn e rgimit,

110

115

120

42

PREJA E i kan rrokun armt shqyptare,Njato ltina e xheverdare Njato t' bardhat n' z breshna E i kan njit njat tagna, E i kan v njato calina, Se ' ushtim k marr Vranina! Pors,kur ndokush t'i nguce, Dalin grthat jasht biruce, Njasht turr per der t' kaushs Djelmt e OSOS rrjn drejt fushs K kisht' kris e zez potera, Motra e Avds k kjate e mjera. Shoqi shoqin nuk po e pritka, Por seicili vrap po ngitka,

135

Petku ohet do t' i u prka, E jo m se po i pret deka! S' sht tue dresht, jo, kush rrezikun, Kah per gjurm po ndjek anmkun; Ve se i lngon setcillit zmra, Ke m e let s' i ndolli thmra. ________
125-130 ltina :arm t'ardhuna prej Italije.- xheverdare :K.II,115. 130-135 E i kan njit nj.tagana :K.II,57.- calina _ :arm brezi si kuburja.- t'i nguce : t'i trazoj,t'i nxis,t'i ngas. 135-145 kaushs:banesa e rojs ushtarake n kufi. Rrjn: ngasin, vrapojn, turren, derdhen. - do veka :do t shkueka,paska per te shkue,do t vetka. 145-150 i lngon zmra :i vjen keq.- si dolli themra:

145

43

LAHUTA Kang e Tret

Syt u qesin flak e shkndija Kah t' frigueshem, si duhija, Qi kalon me t' rrebt zhumhuer, Fushs i bjen kryq e terthuer, N' dor tuj mbajtun pushkt arbnore, Qi u flakojn neper terthore Pors rrfeja n' at mizore. Si 'i langue, qi, dal me gjue, Endet malit p pushue, Dr sa t' jet per er p u v: Djelmt e Osos njashtu ngasin, Ve me cuba si mund t'hasin, S' kerset, jo, nji pyll m teper, Kur mrr zjarr ndoj majes s' eper, Si kerset Vranina e shkret, Sod qi i bien Shqyptart e let, Vrap tuj ng posht e perpjet: Thue se kamnve u kan v flet.

150

155

160

165 M' breg t Moras nder do zhavare: _____________

kamba(kmba),hapi.- Syt u q. flak e shlndija :aq jan t zemruem sa syt e tyne duken si t qitshin prej idhnimit e trimnije flak e shkndija. 150-160 zhmhuer :zhurm,krizm, poter.- minore :t trishtueshme qi s' ka dhimb per kurrkend per te zbut furin estuhis Si 'i langue :porsi nji langue-(qen gjuetar,i shpejt e i hajshm).- per erpa u v :qeni gjuetar,porsa t dal,nget andej e_ kndej per t hetue ern e gjaes(egrsirs). Si mund t'hasin :si mund t takohen,ndeshen.

44

PREJA M' breg t' Moras drejt Bjellopoles, Krisi pushka e Preng Markoles. Preng Mariola prej Mirditet, Nder shok t' vet pors hll dritet, I pau cubat aj m i pari, Ke po majshin kah Ponari. Ah! kadal, bre zogu i shkins, Se s' i a mrr ti gjn Vranins, Me kn vet Knjazi i Cetins! Prenga Mirkos i vikati, M' xheverdare , edh i ndi gati. Krisi pushka, ather, batare. Krisi ltin e xheverdare , Edh ushtoi duhma e breshns Me u dridh fmija n' zmer t' nns. E pse trimi m' trim si t' hase E n' log Znash si t'kersase, Si t' kersase pushka, or vll, Rrall p gjak se mujm me u d, Pavloviqi kt edh u vr: Pavlloviqi u vr n' pushk t' para, Ka' u grah dhive neper ara. Kr pau Vloja se shoku ________________________

170

180

185

165-170 nder do zhavare :vend me bim knetash.- drejt Bjelopoles : fshat I venduem n brigjet e Moras afer Liqnit t Shkodrs,kndej Vranins. 170-180 kah Ponari :vend n rrethet e Zhablakut.- Knjazi i Cetins :K.I,208. 180-185 E n' log Znash :K.I,160; K.II,50.

45

LAHUTA Kang e Tret

I kje vr, e se pataloku Per t s' isht' nji ved bejlegut. I lshoi dht edh u nis bregut. Me dor, burra! sa i mujt zni, Briti Osja atbot si ulni, Edh m' shpin aj zhgjet i u lshue Me djelm t' vet, porsi 'i terbue.

05

Se si, kur t' u bjer skyfteri, Hikin pulat nper kauba? Njasht atbot, hikne ata cuba. Hikne cubat porsi zhgjeta, Kush n' teposht, kush kah perpjeta, Ve se Vulja, ue dollmen, Aj aq shpejt s' e ndrronte kmben: Kisht' kn trim, eh i bsha gjmen! Por shka? Sod s' i heci e mara, Pse edh 'i shoq i a fiku Tara. Tara Pllumbi i Jegumirit I r krs shi njj m t' mirit, ________________________
190-195 e se patalogu : shesh i vogl,rrafsh.- nji vend bejlegut : nji vend i aft per dyluftim.- Me dor,burra!-sa i mujt zni :- me s z pat bertiti: m,d.burra! gjoj:mtni e kapni me dor! 195-211 si ulni :porsi luani.- skyfteri :K.I,341.- ue dollmen : shpervjel dollamen:lloj capote e ilun perpara dhe e gjat deri n gj. - s'e ndrronte kmben : s'hecte, s'ndrrontehapin eh i bsha gjmen :e pafsha dekun.- i a fiku : i a vrau.- i Jegumirit : K.II,137.

200

210

46

PREJA Njaj djaloit prej Zairit, Tue e lshue dekun m' do gjeth firit. K e ka Osja edh nji djal? K e ka Osja et Kerrni Gilen, Qi s'i a dj kund karaifilen? A thue ti, pse ndolli i r, E pse e d qi per t n' shp Rreh nji zmer plot dashtn, Ndoshta sod po i dhimbet jeta E rrin msheft nder shkorre e mbreta? Nuk sht msheft, jo, Kerrn Zagorja, Kerrn Zagorja - r mizorja; Por sht ndesh aj me Jovanin, M' breg t' Moras tue da mejdanin.

215

220

Por per vrap s' kisht' kerrikun; Prandej shokt e lane mbrapa, T' cillt po hikshin me t' mdhaj hapa. Urra! m' shpin, atbot, si bisha I u lshue Kerrni neper plisha, Neper plisha e bregut t' uj't, M' karaifile m' nja tue e gjujt, M' nja tue e gjujt, por ve per n: __________________________________
210-215 prej Zairit :krahin e M.t Zi.- Zn :K.II,50. 220-230 shkorre e mbreta :shkurre, kauba t shpeshta me deg t kaperthyeme e mbreta:krifsha,kripa. 230-235 Neper plisha :bm knatash e lart mr gjrth t gjat(Phragmites communis).

47

LAHUTA Kang e Tret

Gjall me dor dote m' e xn, Por me dor nuk xhej djali, Pse kisht' kn nji sokol mali: Kisht' kn Shkjau, po, me tr zmra! Tek e ndieu Kerrnin te thmra, E hodh pushken m' nji ferrman, Edh xuer aj t' idht tag'n, Qi kisht' fik m se nji nn; E t' u dredh ka' i Zagorjani, Ksht po mrr e i thot Jovani: Mos t' rrj mendja, or trim i r, Se e koris Malin e Z, Tuj t' r n' dor si nji baxh; Por, n' j i armve e n' j Shqyptr, E per n' j ndopak bujr, Xr tag'n, e n'kjoft gjykue, N' bejleg kryet shkurtoma mue.

235

245

250

Na i ndi gati edh i piskati: Si tagan, si pushk t giat, Jam Shqyptr, e i kam zant; Edh cubi i Malit t'Z S'k per t' m' msue bes e burrn... Por, merzit mbasi t' sht jeta Me cubn e me pn t shkreta, __________________________
235-245 sokol mali :K.I,91.- ferrman :ferra qi dalin gardhijeve,ner stomije e mure dhe i bjn kokrrat posi manat(Rubus fructicosus).- t'idht t'agn :taganin e idht:K.II,57. 250-255 shkurtoma : m'a shkurt.

255

48

PREJA

A ti kt k me marue; Kerrni Gila pse m' thon mue, Edh nxuer tag'n prej millit: 'ka flakrue m' at rreze diellit! E si pushken m' tok e uli, Bll per bll Jovos i duli. Or Shqyptr, qi tash n'e vona, Tuj perbuzun F e zakona, Ve mbas shpinet msyn anmikun, Hec e shif si dredh elikun Kerrni Gila e njaj Jovani: Shif si dahet, bre, mejdani!

260

Kryq taganat i zateten: E si t' ishin flak e agzot, Lum e lum per t' Madhin Zot! Se ' filluene me vringllue, Si d rrf. Ehu! Tue flakrue. Shkrepshin shkndija ndaj perpjet Porsi m' kullm prej hekurit t' nxet, N' ajr tagnat ka' perpiqshin, Kryet shoshojt at ka' i ndiqshin. ______________________
269-270 Edh x.ta.millit :prej kllefit lekure,me t cilin mbahet. Duli :i duel.- si dredh elikun :si perdoron shpatn. 270-275 Kryq t.i zateten :i ndeshen me hov njani kundra tjetrit. Flak e agzot :K.I,80. 275-280 Shkrep.sh.ndaj perpjet :tuj(duke)u ndesh shperthejshin xixa drejt perpjet(Zadr.).- P.m'kullim :posin kudhr cung i elikt mbi t cilin farkatari(kovai)rreh me ekan hekurin e skuqun.

275

280

49

LAHUTA Kang e Tret Djers e gjak x me u kullue; Por s' x asnjni me u ligshtue, Mu_ m fort erdh t'u terbue. Kur varrohet n' mal nji ar A me pushk a m' hekur t'z, Jo ve se prej dhims s' topitet, Por m teper vjen e nzitet, Edh, msyn,n' furi t' terbueme, Me gjak t' vet armen t' tritueme: Njashtu atbot at dy trima T' shpejt nga dora si vetima, T' rrebt ka' e sjellma pors rrfeja, Mrrshin turr me fuq t' reja, Tue terflluem e tue kercnuem, Shkum e gjak prej gojs tu' u shkuem. Kur i a beh, qe, n' at fushore Oso Kuka, rrf mizore, Kah po kthete asajta n' shp Me dy rob edh me dh, Qi kisht' marr prej Malit t' Z. Oson Kerrni tuj e p Disi marra atbot i r Ke nene s' kisht' pr anmikun; Prandej on t preht elikun _____________________

285

290

295

300

305
285-290 nji ar :nji harush.- m'hekur t'zi :n kurth,grack.- s'topitet:s'frigsohet. 290-300 Me gj. t'vet arm.t'ritueme :rresht; msyen armn e ritueme,t lagun me gjak t vet.- Tue terflluem :tuj trfllue tuj(duke)fry bulsht.- I a beh :arrin papritmas. 300-305 Ke nene :ke akoma,ende,hal( Zadrim).

50

PREJA

Edh e siell me kaq fur, Qi t'kisht' ndesh n' cub t' Malit t' Z Fll per gjys, tham, kje tu' e pr. Por jet-giat cubi kisht' l; Pse ndermjet tag'n i a qiti Me t deken edh e priti. Kur tagnat jan zatet, Fort shunglloi Vranina e shkret. Edh u kpu'n t' dy per mjedisit, Si t' ki'n kn d krande lisit. Jam ndermjet! atbot vikati Oso Kuka edh u ndi gati. U ndi gati me i shkatrrue, Pse me dor kjen t'u pushtue. Trima, mjaft pask'ni luftue: Dik ve nuk k kn shkrue. Zni Osja ather me u thn, Dik shkrue ve nuk k kn Njni tjetrin dek me e ln... Pr ti cubi i Malit t' Z, Prehi kmbt e dredh n' shp, E thuej nns e nuses s'r (Per n'i pa ti kund n'at dh), Se per s' dytit sod k l. Jem'tue t' fal, po, n'ket dit t'sodit Pse, me gias, qi knke rodit. ____________________

310

315

320

325

330
310-320 shunglloi :ushtoi,u tund me zhurm.- u kpu'n :u kputn.- t'u pushtue :tuj u rrok(nveshtrimin e t folmes kosovare),tue u kap,kacafyt. 325-330 Prehi kmbt:baras: K. I, 258.

51

LAHUTA Kang e Tret Por ket fjal shokve m' u a thuej: T' mos u rrj njaj Cari i juej Se sundon mbi n kurr Nika, Per p mbet Shqypnija m' ika. Ndoshta t' dm na jem' nder veti; Por k n t'na lype Mbreti, Por k Shkjau t'na ngas n'vend t' t' Parve, Per ket bes, fara e Shqyptarve Turk e i kshtn mrr vesht,or, djal Kan me u gjetun krejt me 'i fjal...

340

Nj as d m nuk i a bani, Por,si i a lidhen varrt e shtatit, Rroku pushken e u nis dhpatit: Lum! E lum! po, kopilani Pse i u kput n'at dit tagani... U nis shpatit per Cetin E Oso Kuka per Vranin, Per Vranin, k kndonte Zna: Ke bje dielli e ke mrr hna Oso Kuk nuk bn m nna As n' Begller as n' Kapidana!

345

350

__________________
335-350 ika :upa,goca,vajza.- kopilani :K.I,324. 350-353 Zna :K.II,50.- Ke bje dielli e ke mrr hna:kah bjen dielli e perndon hana.

52

LAHUTA E MALCS
KANG E KATRT

VRAN INA

ARGUMENTI
Shndrrimi i gjendjes n Vranin ban qi kryeqyteti i Malit t Zi, Cetina, t shqetsohet. Shkjaku i ktij ndryshimi sht Oso Kuka. Prshkrimi i hollsishm i kreshnikut Shqiptar. Knjaz Nikolla thrret krent e Malit t Zi dhe il mbledhjen tuj u paraqit gjendjen e Vranins dhe planet e veta. U paraqet t pranishmve premtimet e Carit t Rusis, premtime, premtime, t cilat nuk mund t ohen n vend per pa hjek qafet trimin Shkodran. I pari, qi merr fjaln mbas Knjazit, sht i Cetinjani, Mirkja. Ai vet, si Knjazi, pohon trimnin e Shqiptarve, por ashtjen se bjen t disprueme shum. Me Shqiptar thot kur spunon trimnija, ka me

53

LAHUTA K ang e Katrt

punue dredhija e parja, t fitmet e dasija. Per mos me bjer koh ai lyp prej Cetines 700 vet e 400 prej Biocet nn Ghukoviq Peren. Met a vendos t dal n V r a n i n . Autori thrret Zann per ti lajmue Osos vendimet e mshehta t Cetins. Pergjegja e Zans sht nji ankes e pervajshme jo aq per dek tOsos, (Kuks), sa per pleqni t bame me coptue tokt e Burrit, t Leks e t Kastriotit. Mbyll kangn nji kushtrim i thekshm, q poeti u sjell Shqiptarvet, e sidomos drejtusavet, te ndjekin shembullin e kreshnikut Shkodran dhe t desin, si ai, perpara se t lan me coptue vendin e t Parve tuj bjerr F e zakone.

54

VRANI NA Vojti fjala ka cetina: Vall ' po bn mbi Shkij, Vranina! Vall ' po bn Vranina m' Shkij, Rob tue zne e gjind tue pr: Tue pr gjind, tue zn hajduka, Qysh se duel njaj Oso Kuka! Oso Kuka, i' burre Shkodran, Shoq ne Shkoder, thon, s' k lan Per kah besa e kah trimnija, Qi zant i k Shqypnija. Kalashan e s - pergjakun, Mje m' sylah e ka mustakun; Ushton mali, thon, kur t' flase, Dridhet fusha kah t' vikase; E kah t'dredh t rrebt tag'n, thue se rrfeja shkrep per n: Kaq vringllim aj shkon tu' i dhn! Edh e k nji xheverdare, Xheverdare pushk vrastare, ___________________

15

55

LAHUTA K ang e Katrt Qi, ke t'laje sni i njerit, Me t s'n i a zier skyferit. Burr kaprro e trim si Zna, Thon me kmishe e bni nna; Edh, thon, k l drangue, Pse tr zmra i kan qillue, E pse i ka tr pupla t' arta Per nen krah t armve t' larta. Prandaj plumja m' t nuk ngulet, M' t tagni edh perkulet: Top me i r shpierti s' i shkulet. Ky n'Vranine edhe k zn Me njiqind e nji breshn K nji fjale e paska thn: Se per t' gjall rodi i Shqyptarit S'i bjen n' dor kurr Gospodarit. Fjala knjazit n' vesh i k shkue: Edh Knjazi na sht idhnue, Na sht idhnue kur e k nd. Thirrka Krent e Malit t' Z: Njani ar, tjetri duh, ___________________

30

40

56

VRANI NA

T gjith l sokola malit: E m'ledin n''kuvend rreshtue, Ngerthye vetllat m' shtek t ballit, Fol u paska si tue ulurue: K dal fjala nper Cetin, Se 'i Shkodran k r n'Vranin, N'at Vranin, po n'at rranz suket Thon k r 'i far Oso Kuket. Kaleshan e Kime-z, Gjak e zjarm aj sni i t; Edh i k nji pare mustaqe Kaarrel e leqe - leqe, Qi me i mrjt mje m'flet t' sylahit, T' zez e t' trash s llana e krahit. Ky edh, thon, k l drangue, Pushk as top mos m'e shinue, As tagn mos m'e varrue; E po thon se k zatet N'at Vranine me dyqind vet, Me dyqind fatosa t' r Djelm t zgjedhun n'mal e n' vrr Jo per dok e hijesh, Por per zmer e trimn, ___________________

55

60

57

LAHUTA Kang e Katrt Qi e kan pushken tat e nn. Ky edh 'i fjale paska thn: Se per t'gjall rodi i Shqyptarit S'i bjen n'dor kurr Gospodarit... Prap po thon se ky Oso Kuka Paska znun do hajduka: Do i k zn e do i k pr: S' ln me r m Shkj n'at dh. Cubat vet i pa nders, T' zez Vraninen per me ms, Vras e pr mos me i a ndal, Ve me Turk si t'nisi fjal; Pse Moskovi e k pleqnue Shqyptarn n me na lshue M' Rozafat e m' Kish Deane, K do t'mrrj megja serbijane, Per me u gjetun Cernagora Me Serb bashk dora - dora. Kujtoj keq s'na kishte r. Shqypnn tjeter kan me e d Bulgarija e ajo Greqija. Pse, mbasi Shkijt e Ballkanit T' kan pushtue tokt e Sulltanit, E mrr t'ken do skele detit Te kane lidh bes ndermjet vetit, K m' i dhn Shkjens e mbara, K m'u shtrue ura perpara ___________________

65

80

85

90

58

VRANI NA

Dt e m'dt m'u kap Moskovi; K m'i thye Krajlnive hovi. Por, qe tash, mbasi k zn N'at Vranine ky burr Shkodran, Nuk po dij se kah t'i a maj: Drue s'ka met per sod uzdaj Se i pushtoj tokt e Shqyptarit, Si e kam pas fjalen e Carit! Ksht tha Knjazi i Malit t' Z. Krent po rrijshin tue e nd, Tue e ndi e tue mendue Se shka Knjazi ish' tue ligjrue Per Shqypn e per Shqyptar. Kur qe Mirkja, Krensh se par, Po i thot Knjazit: Gospodr, Fjala e Carit n'udh s'do ln, Pse ka dal nji burr Shkodran N'at Vranin, n'at t'zez krahin, N'breg t'Liqnit n'at kodrin. Pse, po kje se ky Oso Kuka, Po sht nji nieri qi e man buka N'mos e mrrt pushka e kurrkuej, (Mjaft qi, i mjeri, mund t'a gjuej!) K m'e marr nji pushk vrastore: ___________________

95

100

105

110

59

LAHUTA Kang e Katrt Pushka e babs ltin mizore, Qi der m'sod mue s'm'k koritun, Pse edh m'turk ajo sht vaditun... Ve po e zm se ket Shkodran Gjall as dek s'po mjm m'e zn, Me gjithkta nuk do me thn, Se na s'e pushtojm Shqypnn. Malazezt te gjith e dn Se n'Shqypn k djelm si Zna, Qi m t, fort s,po t'i bn nna. Me arm n'dor, si thom na, l, An e kand permend mbi dh Per trimn, per bes e F: E prandaj p'r i' dite Shqypnija S't'bjen n'dor, besa, lum Zotnija. Por me koh e me dredh, Me u kap mundet Mali i Z M' Teqe t' Krs e m'Kish Deane, K do t'mrrj megja serbijane. Pse tue kn se kan fillue N' Shqyptar sod m' kmb me u v Muhaxhr e Anadoll, Gjind t'p plang edh t'p shp, ___________________ 115

120

60

VRANI NA

Qi nuk dn se shka u kje i pari, Zot e Mbret per t'cillt sht ari, E u lan m'anesh dyert bujare, Dyert bujare t 'toks Shqyptare: Njata kren e kapitana, Bajraktare, trima si Zna; T'msuem per Mbret me dhnun jeten, T'msuem per vend me shkr at veten, Per ket bes, kallxou kuleten, Se Shqypnn k m'e pushtue Para se t'a kesh mendue. Prandej zn tash, Gospodr, Me qit fitme nder Shqyptar; Pse me koh e dhelpn. K m' u b Krajl mbi Shqypn. Edhe ndoshta mbi Serb... Por na as tash har spo t'rrm: S ma shpejt n'Vranin po t' bm, Me u perpjek ma at Turk Shkodran. Un po t'bie me Cetinjan, Cetinjan nja shtatqind vet, Qi per gj s' e bjn ket jet: Si me dek asht me met. Mandej t'bjer Gjukovic Pera ___________________

140

145

150

61

LAHUTA - Kang e Katr

Me nja katerqind pushk tjera, Katerqind Bijoca t'r, Qi jan Ora e Malit t'Z. Kam uzdaj se me kto eta N'suk t'Vranins un pors t' veta, Kam me ngul m't Trobojnicen, Kam m'i a v Osos kapicen, N'kjoft se kryet s'i a pret tagni, Si n'Cetin ka dalun zni... Pse perndryshej, kam m'i a pr Kret n'Cetin, t'ngulun m'nji h... Ksht tha Mirkja, Kapitani. Ver me goj kush m nuk bani. Ather Knjazi i Malit t'Z Mrr e u thot: Sokola t'm, Bini pra, n'Vranin me ushtr, Me sa t'dueni ushtar te r; Por Vraninen m'a pushtoni, Osos kryet por m'i a shkurtoni. S per fitme e per ngatrresa M' lni mue, perse, qe besa, Me pak pare e tuj gerg, At e br un kam me d: Jo se m bajraqe e fise, Qi, q'se mora mend e shise, ___________________

165

180

62

VRANI NA

Un t'bashkuem mend nuk i maj... Oh! po tash mund t'kem' uzdaj, Se serbija e Crnagora Kan me u gjetun dora-dora Me Greq e me Bullgar, Si n'Moskov b pleqn. Por Vraninen m'a pushtoni! Osos kryet por m'i a shkurtoni! Foli Knjazi, e Krent u ndane, E n' Vranin, mbi xhebehne Z me krrok nji sorr kob - zne. Deh! moj Zn, psh njato kroje, Psh currilat neper prroje, Psh bylbylat e Prandvers E psh t'amlin fllad te ers E p'r at voes, qi bje prej qielli E psh lulet drandofille, Deh! m'kallxo a po t'vjen keq, Se e dau Knjazi sod nder Pleq Trup nji ushtr n' Vranin me ue, Osos kryet per m'i a shkurtue? Mue m'u kputshin flett e krah'e Mue m'u bshin prozhmet rrahe, Mue m'u shuejshin kng e valle, ___________________

190

195

200

205

63

LAHUTA Kang e Katrt

Kng e valle edh zavalle Mbi njato rudina t' buta: Per mjedis mue m'plast lahuta, N'paa dhim a kurrnji grim, Pse po i pritet Osos kryet, Pse po i erren t dy st: Krye n'Shqypn mos mett p u pr, N'kjoft se n'shekull aj k l, Per me u v mb t kapica Me njat shkrol qi e shkroi Nikica! Por m'lingon mue shpirti e zmra, Shtati m'dridhet mje ke thmra, Ke po ndiej un kob t r: Qi i k met sod Malit t'z, Per me d t'mjeren Shqypn, K kan l e k jn perkundun, Prej kah shk'' llin e kan tundun Burri, Leka e Kastrijota, Para t'cillve shueta bota: E Shqyptart porsi t'hutue, Me duer m'i rrn tue shikjue, ___________________

225

230

64

VRANI NA

Thue se 'i mend qiella e k d, Rob me ndjun kta nen Shkj: M'i u shtrue knjazit dheu i Shqyptarve, Shtrjt fitue me gjak te t'Parve!... Eh! mallkue kjoft njaj n'Shqypn, Kjoft mallkue, po, a plak a i r, Qi per Mbret e per lir, S'ohet sod me arm mizore, S'lidhet sod me bes arbnore, Per ma dhn m para jeten, Per me shkr m para veten, Se me r fisi i Shqyptarit N'thoj t'pangshem t'Gospodarit. Shka? a thue n'kng se k me u v, Se p pushk e ndj har I r Knjazit n'dor Shqypnija, N'z kah besa e trimnija? Jo, per Zotin! Para toka E perpft me male e boka E me lume e fusha t'gjna: Per t dielli u errt e hna!... O zotnt e Shqyptars, O ju krent edh t'Malcs, Pashi at Zot e at mnin t'uej, Mos lakmoni pares s'huej: ___________________

240

255

65

LAHUTA Kang e Katrt Sado von me pas per t'shkue Mbi djelm t'uej k me gjikue! E ju t'cillve i Bukuri i qillve U k zgiedhun me i pr nirit Ravs s'amshueme t' t' nalt Empirit, Qi e lirs e e s'Drejts pasqyra, Kinie n'mend: per j detyra S'sht me mjel ve delet t'ueja, S'sht me mkmb ve gjht e hueja, Por me at F, qi kem' prej qillit, Por me t' bardhen drit t'Unjillit, Mrend dashtnn m a ndez Shqyptarve Per kah giha e vendi i t' Parve: Qi Shqypnija t' jet e vetit, Qi Shqyptart t'sherbejn nja'i Mbretit: Qi per Mbret e troje t'veta Mos tu dhimbet gjja as jeta, Por te desin, si Oso Kuka Qi sht tue dek, ehu! n'ato suka!
___________________

260

265

275

66

LAHTA E MALCS
KANG E PEST DEKA ARGUMENTI
buka. Han s me than, lan duert, del manash e pshtetet bri votrs. Duhani i a lehtson mendimet. Hija e deks, qi nanderr i u gj se i dha zjarr barotit t xhebehanes, si hiqet mendsh. Djelmnija, dikur, ojn tryezn e vehen, simbas dokeve, dikush t luej, dikush t lyj armt. Soko Tona kqyr shpatullen, e cila kallxonte vorre e gjak. Skena familjare merr ngjyr t zymt. Vetm kamga e Kael Dods mbi dyluftimin e Gjergj Elez Alis me Harapin dishka zhdavarit merzin e asaj mbasdarke, por jo kujdesin e Osos. Mbas kangs ky i urdhnon Met Zenelit t marr Vuksanin, Sinanin e Kerrnin nga Zagorja dhe t dalin pr roje n v. Tjert bijn me fjet.

67

LAHUTA Kang e Pest

Oson, ve, se merr gjumi, ashtu si sflejn anmiqt e tij shkj : Zeliq Uka, Mirko Serdari e Gjukoviq Pera, t cillt prdorojn natn per te rreshtue ushtrit e veta rreth Vranins, ku ne nadje do te zhvilloheshin luftimet. Njimij e njiqind pushk jan ata me t njehun. Poeti thrret Zann per ti lajmue Oso Kuks planin e Shkjaut e rrezikun qi e prt ; kujtohet menjiher se n v jan rojet Shqiptare. N t zbardhun t drts krset pushka e Kerni Giles. N t shtime t para vritet Gjukoviq Pera. Lufta ndezet, shtohet mrrin n kulmin evet kur etat malazeze prej se tana ansh msyjn e kalojn nn. Oso Kuka rrn menjhere n ndihm djelmve t vet roje. Shef se anmiku sht teper i madh, por sfrigohet. Kthen dal prej ballit t lufts vetem athere, kur t vett i lajmrojn se ushtrit anmike kan msy n drejtime t ndryshme xhebehanen dhe ngujohet n t me ata pak luftar, q i kishin teprue. Kur Shkjt, n saje t numrit, i veshen kulls s ngujimit dhe krkojn me nxn gjll Shqiptart, Oso Kuka vet i ep zjarm barotit dhe hjedh per hava vehten e anmiqt tradhtar. Mbyll kangn nji grishje e qortim nanave shkina, q mos t msojn ma fmijt me msy tokn shqiptare. N V r a n i n ngulet flamuri tringjyrsh i Malit t Zi.

68

D E KA

Kish t'a dej, 'k aj Oso Kuka,

Qi tue shkue s' sht sande buka. S'po i shkon buka as mishi i dashit: Kot nget tryezs ndj per rrashit, Tue perdredh njato mustaqe! Thon, k p nji anderr t, keqe. Anderr t'keqe, thon, k p Mbram, qi shkoi, porsa k r. K p n' anderr se prej Rjeket Knka nis nji hije deket Ndezun flak, si flak lugatit, Qi, tue hecun fushs e shpatit E nper kneta e neper zallina, Fll po vte kah Vranina. Kr n' Vranin ajo k mrr, N' Xhebehne, paska h, ___________________

15

69

LAHUTA Kang e Pest

Edh i dhnka zjarr barotit. Kur k dhnun zjarr barotit, K plas kulla e k marr gjm, Asht dridh toka per nen km, K ushtue Lqni, mali e lumi, Edhe Osos po i del gjumi. P ket anderr Oso Kuka, E prandej nuk po i shkon buka, S' po i shkon buka as mishi i dashit, Kot nget tryezs 6a ndj per rrashit. Po, s'han buk, ve s me thn; I ln duert e del m'njn n, Per ur voters pshtet m'nja'n br, Tue mendue, duhan tue p. Sa rrin osja tue mendue, Buk djelmnija kan marue; uene tryezat e i pshteten, Rrokull ods mandej zateten, Kush tue dhn, kush tue kuvend, Kush tue luejt cic - mic hne, Kush tue lye ndo'i ark breshne: Nji tag'n m' unuer e mrefe, ___________________

20

70

D E KA

Fushekt tjetri m' vezme i njef. Kur zn Osja atje m vona: Kqyre at shpatull, Soko Tona, E na thuej a difton gj, Pse dishka nakel m' sht b... Jo, po, shpatlla keq diftote: Luft kah maja ajo kallxote, E ka prenda dis vorre, Tym e gjak neper oborre. Prandaj Soko erdh e u vr Kah po e kqyrte m' drit p z. Ndoshta shpatlla,tha, s' gj Pse per ndryshej fort k gias Se na luft kemi me pas; Se shum nieri k me u vr; Shum do vorre jam tue i p... Por prej lufts Shqyptart nuk tuten. Merr, Kael, njihr lahuten E na thuej nji kng Shqyptare; S'mjm na z p na qit fare! Muer lahuten n'dor Kaeli, M' t magjarin n' vend e ngeli ___________________

40

45

50

60

71

LAHUTA Kang e Pest

E, mbasi per z at ujdisi, Kesht6u kngs atebot i a nisi: Kish' dal nji Harap prej deti, Trim i z e belagj Edh qitka 'i porez t'rand: Ka tr buk paga per shp, Shtat mas vn per dit me i p, Ka 'i taro per mish te z, Ka nji dash n' mjesdit m'i a pjekun, Ka nji skjap per dark m'i a repun. Njiqind vet n' mejdan k pr, Njiqind vithna qiti faret, Njiqind shpija edh k djegun. Kur vojt rendi n' Shqyptar, Njati Gjergj Elez Als, Leter t' vrasht i paska ue: Ndiej, ti or Gjergj Elez Al, Mbas d javsh si t' bjer kjo leter, Ti n' mejdan mue k me m' dalun; Pse t kullat do t' i djegi, Mal e vrr pse do t' i shkeli, Dhn e dh pse do t' i mjeli, Pse edhe gruen rob do t' a mrr! ___________________

65

72

D E KA

Letra Gjergjit n' dor k r; Edh Gjergji fort vr, Fort a vr kur e k kndue. D jav vehten e k majtun, Buk prej djerrit aj tue hanger, Mish taroit aj tue ngrnun, Vn tr vjee edh tue p: Edh atin e k majtun Tagj urizit n' strajc tue i qitun, Vn me p per uj tue i dhnun. Krye d javsh, mushun d jav, Vehten Gjergji e k provue: Nji lis t' madh kish'pas n' oborr; Me d duert Gjergji e k kapun, Me gjith tok edh e k shkulun, Opt n' vend edhe e k ngulun. Knka mbath e knka veshun: Paska veshun petkat arit, Paska njesh shpaten florinit; Zgithka gjokun pullal, I a vn frenin treqind pullash, I a merthen me shtat kollana, Edh nns aj po i bn z: Hallll, nn, ti me m' a b Mir e keq, shka kemi folun! ___________________

95

100

105

73

LAHUTA Kang e Pest

E i ka puthun nnes doren. Amanet, mor ti loke, N' kjoft gjikue me m' pr Harapi Lot per mue ti mos me derdhun! Hajt, mor bir, Zoti te ruejtt, Se s' t' korit, jo, lokja e jote. E k mrre topuzin n' dor, E k hapun mbi shpin t' atit, Edh nisun per t' giat shpatit, Tue zbardh drita prej sabahit I k vojtun n' dere Harapit. Nadja e mir, Harap i z! Nuk k ngae me ndj sod n' h, Por ou e del n' at fush t' mejdanit, Sod d jav si m' k ue fjalen; Sod t kryet due me t' a pr! Kur k p Harapi i detit N' der njat Gjergj Elez Aln, Shif shka bni ather Harapi: Lkura buejsh per at k lidhun. Asht tut ati i Gjergj Elezit, E kah Gjergji paska shkue. Mos u tut, bre zogu i atit: Gjja e coft kurrgj s'mund t'bj. I sht turr Harapi i z ___________________

110

115

120

130

74

D E KA

E m'topuz m' t edh k sht. Gjergji kryet por e k ulun: Permb krye topuzi i rrshiti. T'i u drodh Gjergj Elez Alija: Dal kadal, Harapi i z! Se m' thon Gjergj Elez Al. E m'topuz m' t edh k sht. M' lug t' dy krahve i a k njitun, Tre pash para m' dh e k ngulun. Dekun m' tok r atbot Harapi. K marr djali edh k zdrypun, I a ka pr ata krye te z. Hukubet Zoti e kisht' falun: Tr pllm buzen kishte pasun; Kisht' pas veshin s 'i zhgun burrit: S dy vet me t me u mlue. Kur k ndie Mbret Sylejmani, Paska shkrue m'at der Stambolle: Trima k e trima s' k, Por si k trima n' Shqypn S'i k Krajli as s' i k Mbreti, S' i k toka as s' i k deti. Ksht Kaeli po kndonte; Rrokull oda po e vezhgote, Po e vezhgote tue kendue, Ve se Osja, trim drangue, ___________________

135

140

150

75

LAHUTA Kang e Pest

Veshin kngs s' i a kishte v: Knga at nat s' isht'tue i pelqye; Prandaj knga kur u krye, Zmra t' kendoft! s'i tha Kaelit, Ve se thot, po, Met Zenelit: Mrr Vuksanin e Sinanin , Edh mrr Kerrn Zagorjanin Edh dilni sogje n' v; Pse mjesnat tash tuj r, E thon Shkjau se bes nuk k... Ksht tha Osja, e sogjet duelen, Osja e djelmt me fjet u ulen. R me fjet, njaj Oso Kuka, Por s' po fln jo, Zeliq Gjuka, Nuk po fln as nuk po kotet: Nja'i pns s' fort, me gias, po i zotet; Pse ka her dikah a nis, Me nji strug per krye mertis, Vall, moj Zn, a din me m' thn Se k Gjuka don me zn, Qi nper terr k dal ne v Thektueshem udhs tue i ra? Zeliq Gjuka, nji zog shkinet, Nji zog shkinet prej Vraninet, Kah Prevlaka kmbt po i thek, ___________________ 160

170

175

76

D E KA

Me qat Mirkon per m'u pjek; Pse qaj Mirkja i Malit t' Zi Paska dynd nji t' madhe ushtr Edh dashtka, n'nt t, p hn, Mrend n' Vranin sande me zn: Prandej Gjukos fjal i ueka Me i pr ushtrs nder ato suka. Edh fjals i ndejka Gjuka', Pse, p kndue gjelat e par, Aj ne pjek m' Mirkon Serdr, Na sht pjek, po, m' t trathtari, Shtrejt pague pse e ka Serdari. Por nuk d a mendue mir, Se n' ushtr jn krenat lir... Mbasi shjzet pa'n prendue, M' kmb ushtrija atbot u ue, Per me u nisun kah Vranina. Shtatqind pushk qi oi Cetina E qi Mirkja u kishte pr, Toks u nisen v e v Bregut t' Rjeks s' Cernojeviqit, ___________________

185

190

77

LAHUTA Kang e Pest

Tuj shkue vister mbas Zeliqit; E ato katerqind pushkt tjera, Qi u kish'pr Gjukoviq Pera Rjeks u nisen mbi lundrica Tuj vozit kah akavica, Per m' e ms t' zezezn Vranin N' bll t' Lesenders n'at krahin. Eh! moj Zn, psh t dy st, Shkomi Osos tash te kret, Edh m'vesh atij m' i thuej, Si nper tok e si nper uj K ue Knjazi m' e rrethue, Kryet atij per m'i a shkurtue! Por, n' da ndal; pse Osja fjet Nuk , jo, me kater vet Qi i k qite aj sogje n' v. Vet Moskovi at me zn, P i a zjerr gjumin s' e ln; Pse k ndolli Met Zeneli Met Zeneli e Vuksan Gjeli, E aj Sinani e aj Zagorjani, At fusha k marr gjm At toka dridh nn km! Hylli i Drits atbot tue l Per me i pr dheut shpnes t r, Per me i pr s' mjeres Shqypn, Ofsh, vj, nji kob t r, Kur qe Mirkja ndolli n' v, ___________________

215

225

78

D E KA

Po, a thue, sogja s' e k p?... E k p, s' k ndj tue fjetun; Por nder prita k zatetun, Pushken Shkjaut per m'i a fillue, Per shj t' pushks si t' jet afrue. N'uj t'Moras tek beh ushtrija, U zdath Gjuka, at e vraft buka! E vraft buka si tue e vr! Edh vaut desht aj me i r, Kesh me u kapun m'breg t' Vranins, Me u il shtek djelmve t' Cetins. Por kje rrjt i biri i shkins! Perse at 'i Kerrni Gile I ndej gati m' karajfile, Tue i a njit shi m'lule t'ballit, Tuj e ftof shi m' rn te zallit. Po, tek qiti i Zagorjani Kuku, majko! Gjuka bni E r dekun pik m i pari: Asht raft gjithmon tradhtari! Porsi kur nji burr gjuetr T'qese m' korba, grumbullue n' ar, E t' a vras ndoj korb te z, ___________________

235

245

79

LAHUTA Kang e Pest

ohen korbat per ajr, T' u pshtjellue e t' u perzi: Njasht ushtrija e Malit t'Z At her xni m'u pshtjellue, Kur pau Gjuken dekun shtrue. Por, qe, rn prap tr breshna Tr breshna si tr Zna, N' z tue veshun prap tr nna. Kur nji burr t' a zbloj anmikun, E t' a ket n dor elikun, E elikt t' a ket zmren, Edh plum t' a kete thmren, Qi t dese k t' zatese; Shum gerset at potera, Shum do nna at i thn vera! Qe edh Mirkja kur k p Se per bll kisht' priten n' v, Bini djelm ushtrs vikati, Pse i ka ardh Vranins sahati,! Edh ushtrija at her ndej gati: Krisi pushka at batare: Krisi ltin xhaverdare, Krisi dilke edhe breshn, Ushtoi L'qni n e m' n. ___________________

260

280

80

D E KA

Ah! gajret bre, Met Zeneli, Ah! qindro, bre, Vuksan Gjeli, Mos e lsho mori Zagore! Ngul, Sinan, bre, r mizore! Pse me gjas, ke dridhet suka, Asht tuj ardh tash Oso Kuka. Aman ,Zot ! kur Osja mrrni Si r breshni krs s' njaj vrrini, Me tridhet e dis burra, E zateti neper curra, Se ' kje ndezun flak Vranina! At qiell m nuk u p, At pushk m nuk u d; Njekaq tymi erdh tue e mlue, Njekaq gjma erdh tue ushtue! Rrihte ltina edh dudumja; Porsi breshni vte plumja: Jitshin gjindja neper kneta, Neper kneta e neper mreta Tue rektue per nna t' veta! Eni e shifni oj nna t' shkreta, Eni e shifni 'i her n' at v Djelmt e r, qi at u kan r!... Po, a dro, 'imend, mori ju shkina, I rritt djelmt ju kah Cetina ___________________

285

290

295

300

305

81

LAHUTA Kang e Pest

Per me u mbetun ke Vranina? Per me u mbet nen arm t'Shqyptarit, Vec prej llokmes s' Gospodarit?... Kjani, at her! s' kam dertin t' uej, Por, ke ata kan n' mjet nji uj, E ke n' bll kan dis curra E nper curra dis burra, Qi per Mbret e troje t' veta Nuk u dhimbet gjja as jeta, Fort po drue se sod n' at v Shum m z kini per t' p... Tue kris pushka p i a d, Tue korr deka krena m' Shkj, Thue se shendritshin n' qiell dy diella N' n prej t' Limit u kuq qiella. E kuq ishte edhe moraa! E agoi drita. Neper kllaa Kur pau Mirkja djelmt sharrue, Me marr fryme t' cillt ki'n harrue, Aman, Zot, se ' u terbue! Oren xuer aj t' Karadakut, Xuer taga'n t' dryshkun prej gjakut, E tue brite porsi ar: Mrend, sokola t' Malit t' Z! I r vaut porsi duhija ___________________

310

315

330

82

D E KA

E mbas si t gjith ushtrija. Ah, kadal, bre, zogu i shkins, Krisi Osja n' curr t' Vranines, Se k dalun n' v t' pa v, Se n' log Znash j tue r! Edh m' kamb atbot u ue, Me tagan n dor shterngue, Fll e m' ta urysh tue shkue: Porsi ul, qi t' shof anmikun Se kah stroflli i ndn kerikun. Eh! moj Zn, po t'ishin ndeshun Ata burra te kerleshun, Qi m t' fort nuk i bn shkina, Qi m t' rrebt s' i bn turkina, Ndoshta zot ndrrue s' kish' Vranina: Por n' qiell ndryshej kndote shkrola! Pse, p u ndeshun kta sokola, Briti t' madhe Preng Mar' Kola: Dredho, Oso, n' Xhebehane, Se na r Shkjau pre' asaj ne! Me i r tinzi 'i uk nder berre, ___________________

340

350

83

LAHUTA Kang e Pest

Kah t' u prj nper male e djerre, S'dredh m shpejt, jo, nji bar Kah anmiku t' ket nd, Si m' atbot drodh Oso Kuka, Tuj u njit perpjet kah suka. Kjani, kjani oj Zna, kjani N' ato maje, k ju hani, N' ato kroje, k ju pini, N' ato hije, k ju rrini, N' ato valle, k vallzoni, Kjani e lott mos i pushoni, Perse tash, eh! n'ata curra Kan me mbet eh! njata burra, Me aq kujdes qi i kini rritun, N' arm e n' luft qi i patit vaditun: Qi edh vete i kini msue Me ms anmikun pa u frigue, P u frigue, po, me ms anmikun, Nja m' dhete vet me i b me hikun, Mos me e lujt p'r 'izet kerikun! Por shka t' bjn sod s' jane tuj pasun: Per gjith nsh shkjau u rrasun. S'kan shka bjn? po, a thue, mund t'desin? T' desin, pr, nuk kan shka presin; T' desin, po, si u kan dek t'' Part E t' a marrin vesht Shqyptart, Se m mir nen dh me u kj,

355

365

84

D E KA

Se per t' gjall me ndj nen Shkj... Po, le t' desin s'kan shka presin, Pse, qe, Mirkja tash duel n' v, Kah Lesendra edh' tuj r Tinz, neper mal, Gjukoviq Pera Me Bioca t' let si era; E jan ue Shkijt e Vranins E jan b me ushtr t'Cetins, Per me marr sod Oso Kuken, Qi me ta ka pase da buken, Qi u k rujtun mal e vrr Qi u k mprujtun erz e shp: Por, s'din Shkjau me mbajt miqs! Aman,Zot, kur duel Serdari, Se ' kje ndez Vranina zhari! Aman Zot, kur mrrni Pera, Se shum krisi atbot potera! Por kur rn Shkijt e Vranins Shum u krisi plumja shpins! Porsi sh, qi m' nji nat gjmet Rritet turr e del prej met Tuj ushtue e tue shkumue, Shkaperderdhet nper zallina, Asht u derdh Shkjau te Vranina, N ' val Shqyptart krejt tue i persh.

385

390

395

400

85

LAHUTA Kang e Pest

S'lufton ndryshe e rrebt kulshetra E me dhmb edh me kthetra, Zjarm e surfull tue flakrue, Kur drangojt t' a ken rrethue; Si i qendron sod Shkjaut Shqyptari Per dh t' amel, qi i la i Pari: Kmb per kmb, tuj qit p d, Tue korr krena neper Shkj. U jan ndezun flak breshnat, U kullojn gjak n' dor tagnat, E u kullojn gjak edh zmra, Ve se vendit s' u lot thmra. Por ' dob: dielli tue l Isht' tue l m' at dit per Shkj! I rn ndore Shkjaut t' terbuem Tridhet t' vrm e dhet t' shituem!... O ata t' lumt, qi dhane jeten, O ata t' lumt, qi shkrne veten, Qi per Mberet e vend t t' Parve, Qi per erz e nder t' Shqyptarve Derdhen gjakun tuj luftue, Porsi t' Part u pa' n punue! ___________________

405

415

425

86

D E KA

Let u kjoft mb vorr ledina, But u kjoshin moti e stina, Aklli, bora e serotina: E dr t' kndoje n' mal ndo i Zn, E dr t' ket n' dt uj e rn, Dr s t' shndrisin diell e hn, Ata kurr mos u harrojshin, N' kng e n' valle por u kendojshin. E njaj gjak, qi kan dikue, Bn, o Zot, qi t' jes tue vlue Per m' i a x zmren Shqyptarit, Per kah vendi e gjha e t' Parit! Po vll! Osja k do t' jet? Oso Kuka a mos k mbet? N' Xhebehane k zatet! K zatet n' at kull t' barotit, K k b mnin e Zotit, Se per t' gjall nuk k m' e lshue, Shokt e vet per pa i pague Tridhet t' vrm e dhet t' shitue. Kur pau Shkjau se pushka mni Si kah vau, si kah Liqni, E se mbet s' kisht' Oso Kuka Me tjer t' vrm, perjasht ke suka, M' Xhebehane u turr m' at hera,

430

435

87

LAHUTA Kang e Pest

Si, kur t' lshoje kah Prandvera, Vrullet bleta ark njaj zgjonit, Tue zukat si rryma e prronit. N'brohor tue i lut jete Knjazit Njiqind vet kcyen m' kulm t'pullazit, M t' permendun kah trimnija, Njaq u njiten mbi frangia, Tue thye muret n'gjak t' perlyeme: Por k gioben shpija e thyeme!-Krisi Osja atbot si ulni, Mje m'Cetin i vojti zni: Ah kadal, Nikoll, t' vraft Zoti! Pse kt i thone Oso barot: Se s' k pa Shqyptr me s, Se djeg vehten edh t! Edh zjarr i dha barotit. Aman, fal i kjoshim Zotit, Kur k dhanun zjarr barotit, Se ' dridh Vranina e shkret! ___________________

455

460

465

88

D E KA

Se ' hjedh kulla perpjet! Se edhe L'qni ' k gjimue M' kal t' Shkoders tuj ushtue! Qepra, tjeglla, gur e trena: Kemb e trupen, krah e krena, H e tym e flak e shkndija, Shi mje m' Viri i hodh duhija; I hodh duhmja shi m'breg t' Virit Qepra, gur e gjymtyr nirit. Eni, eni, mori Shkina, Eni, eni te Vranina, Mblidhni vet nper shpat e prrue Eh! Kortart e djelmve t'ue; Edh msoni fmn mbas sotit Mos t' lakmojn toks s' Kastriotit, Pse u bjen shtrjt, qe besa e Zotit! Njasi gjakut qi Oso Kuka Sod k derdhun ke ato suka, Si per Mbret, si per dh t' t' Parve Vlon se nder dej t' Shqyptarve. Pr, pa u djegun n' flak t' agzoit Si Oso Kuka n' kull t' barotit, S' k me r fisi i Shqyptarit N'thoj t'pangshem t' Gospodarit! Dielli n' cila kur u ue, N' Vranin s' parit u zhvillue Trobojnica kjoft mallkue!

470

475

480

495
___________________

89

LAHUTA E MALCS
KANG E GJASHT

Dervish Pasha

ARGUMENTI Ndersa nYildiz-Kios, n terrun t nats, thrret jacija, arrin nji lajmtar prej Shqipnije dhe i kerkon drtarit t hyj te Sulltani. Para kundershtimeve t rojes rrugtari i largt kallxon se sht hije e jo njeri, se ssht e keqja e kuj e se sht i ngarkuem me q hallet e Shqipns. Hyn te Mbreti dhe n gjuj i end fll e per p ngjarjet e fundit. Ankohet pr rmjen e Vranins, t Zets e t Podgorics ndr duer t Malit t Zi. I parashtron rrezikun, q i kercnohej Shkodres e Shqipns mbar, dhe i lyp Sulltanit t drgonte nji ushtri kundra Malazezve. Mbreti thrret Dervish Pashn; i urdhnon t gatoj(baj gati) pesdhet bataljona e me ta t niset per ballin e luftes. Poeti e shef punn ndryshej dhe mjerohet para luftimit, q do t zhvillohet dhe q atdheu sdo ti sillej tjetr perveq z e kob, vj e gjak. U drejtohet bashkatdhetarve t hutuem mbas t

91

LAHUTA Kang e Gjasht

Hujve, t dm e tanmiqsuem ndr veti dhe i keshillon t lidhen me bes t Zotit per ti dal zot vendit t vet, perndryshej Perendija vet ka per ti vr me shuplaken e robns nen Shj, dhe djelmt dhe nipat dikur kan pr ti nam, po qese per faj t tyne ka per t hup Shqipnija. Dast, mnija e inati ndr bashkvendas e ligshton autorin, i cili i sjellet Zans e, gadi n dyshim, e pvet at ti kallxoj se kur s`yt e tij kan pr ti p Gegt e Toskt nji fjale e nji qllimi kah luftojn per nji flamur e pr nji Shqipn. Prap ngushllohet e shpresa t reja i ngjallen poetit, ke si ne vegim profetik shef ditn e dshirueme. Dervish Pasha kapet n Shkodr me ushtri dhe prej kndej dyndet n tr drejtime kundra Cetins tuj ndjek vn Podgoric Kernic e Liq t Shkodrs. Knjaz Nikolla, nderkaq, qet kushtrimin nder Malazez. N z t tij rrijn(vajtn) burra e gra n luft. N rrethet e Rjeks ushtrija e Knjazit bethet mos me e lshue Cetin. Lufta ndezet trishtueshm. Pasha shtyhet por Malazezt trima sligshtohen. Bjen Zeta, Podgorica, Viri e Kernica. Ushtart anadollak drejtohen kah Cetina. Luftimi ashprsohet dhe arrin kulmin. Malazezt slshojn armt e krahit dhe e dbojn anmikun deri n Vranin. Pasha tashti, tuj pas bjerr do shpnese ( shprese) fitimin ball pr ball i qet Knjazit nji ushtri t zgjedhun permbrapa per ti kput rrugn e Kryeqytetit. Krajl Nikoll i kujtohet dredhis dhe terhiqet nder male, tuj i lshue rrug ushtrive anmike. N Berlin dika vlon dhe poeti mbyll kangn me nji povetje(pyetje) i r o n i k e.

92

D E R V I SH P A S H A

N' at Yldiz tue thirre Jacia, Zbret te dera Kapixhija, Kapixhija i Abdul Hamidit, Per m' i a v shulin ders s' zidit; Pse, pos n'han, po isht'pun e prapt, Me ndj dera neten hapt. Kur, pa prit, qe, shi m' athera, Nji shtektr ja beh te dera: Nji shtektr me rryp shterngue, Shpervjel tirqit dr ne gi, Lag e ndrag e djerzt tue i shkue: Rrug te largt kisht' mrre i shkreti! Edhe lyp me h te Mbreti. Po kush j, more ti djal? Kush j ti? kahdo me dal? Kapixhija po i nep fjal; Se kt po isht' puna me ndr... ___________________

10

15

93

LAHUTA Kang e Gjasht

E s' muej mrend kdo me shpjer; Jo qi mrend edhe me t' sht, Se del prap, dorzan s' mund t ' h. Se kush jam, pse m'pvet nuk k; Se un ve hije bj mbi dh, Zn shtektari i ngrat tue fsh: Se un kam kn e nuk jam m: Kam knmoti n' nm e n' z, Kam pase tok e kam pas gj, Kam pas dhn e kam pas dh, Kam pas plemet me tagj, Si m i miri n'rrokull. Ofshe! sod, por, pos gjithkuej, Un kam ngel nn zgjedh t huej E m i keqi, ndj m'krye t' vendit, M' a bn gjygjin jasht kuvendit; M'i m6err tokt aj, qi m' la baba, Edhe mue m' man mish per krraba, N' da per t'z a n' da per t'pjek, Gjithsi atij t' vj tue ju tek.... Prandej kt pash t' madhin Zot! Mos m rrek me fjal ti kot; Pse edhe ngae me u tall nuk kam, ___________________

25

30

94

D E R V I SH P A S H A

E pse e zez e kuej nuk jam, Ve se n' kjosha e zeza e vetit, M'prj e m'qit, po , para Mbretit: Se mue Shkodra me ka ue, Per nji dert un m'i a dertue: Per nji dert e i' kob te z, Qi i k r s' mjeres Shqypn, Qsh se i k dreqnit kojsh, Edh ngrof gjarpnin n gj... Kapexhija edh i k pr, Fll te Mbreti at e ka sht. Kur k dal trimi te Mbreti Lag e ndrag, si isht' kn i shkreti, M' t dy gijt at aj k r Edh ksht k nis tue kj: Per jet t' ande, lala Mbret, A ti mahe Mbret m' Shqypn, A po Mbret sht Knjaz nikolla, Qi i k mbledhe cubat n'Cetin E u k pri krejt kah Shqypnija, Edh mrre e k Vraninen; K mrr Zet e Podgoric; Na k thye atj ne Kernic, K, mos t'kenke ajo Mirdita, ___________________

45

55

60

95

LAHUTA Kang e Gjasht

Qi m' i a ndalun aty hovin: Si zant pushken qi e k, Edh n'Shkoder pat me t' h, Me u b krajl aj mbi Shqypn: Perse Shkodra, t'u ngjatt jeta! Po isht kryet e Shqyptars. Per jet t' ande, lala Mbret, A hiq dor ti prej Shqypnijet, A se ndryshe oe nji ushtr, Qi t' i bjer Malit te Z; Pse ksht gjall ma nuk u rrnueka! Ka ndj Mbreti edh e k ndie, E k ndie edh sht idhnue: on e thrret qat Dervish Pashen: Pa ndigjo, ti Dervish Pash: K ardh puna tuj u trash, Tuj u trsh e t' u perz: Pse qaj Knjazi i Malit t' Z Ka ue m' km, po thon, nji ushtr, Edh dal k n Shqypn, K mrr Zet e Podgoric, Me Vranin e me Kernic, Edh n' Shkoder do me r, Per me e b t' tane vendin Shkj, M'e b Shkj Shkodren mizore! Pshtielli bashke psdhet taborre, Edh del n' at Cernagore ___________________ 65

80

85

96

D E R V I SH P A S H A
E m'a bn Knjazin terbjet, Qi Shqyptart k zn e i nget, E s' po i ln, jo me gjellisun, N'bjeshk e n'vrr aj tue u vardisun. Mori e mjera Shqyptar, Si t'shkoi moti gjithmone n' z, Si t shkoi moti tue kj! Vjet per vjet ti n'gjak tue u l, Vjet per vjet e muej per muej, Her n'gjak t'and, her n'gjak te huej, pa t,u ndrrue kurrkund neshtrasha! Qy ky Pasha, Dervish Pasha, T' rrebt nji ushtr n kam k ue E n'per t do me u pershkue, Per me u ndesh me Karadak... Per me t' l edhe i' her me gjak. Po a njimend thue, se Dervishi Ket ushtr nen arm e ngrishi Per me ardh me t' dal zot t, Edh hekrat me t' shperthye, Qi dermishe t' kan kmb e duer, E t' majn rob tash s' d se kr? ___________________

105

110

97

LAHUTA Kang e Gjasht

Jo, mo'e shkret! Dervishi s' lot Per me ardh me t' dal t zot E per t me Shkj me u vr: Se aj zanat lirn s' e k, Se prej si, kahdo k r, Kush s' k kndue, ve se k kj. Por aj vjen perse Stambolla S'do qi t'hj n'Shkoder Nikolla, Pse do vet, po, edh mbas sotit Me t, majt rob ajo si motit, E, tue t'ndrydhun per nen thmer, Me t'ngul shishin m kthellt n' zmer, Edh gjakun me t' a p, Me t' a shkim jeten unj, E me t' ln m' u kalb mb dh... Po ti djelmt, Shqypn, k i k? K i k djelmt, qi sot per t M' arm me u ue edhe me ms, Me ms m' arm, po, t'prjt anmikun E, pa dhim, m' parzme elikun Me ja rras, e Knjaz Nikolls Me i diftue edhe Stambolls, Se Shqyptari i zoti i vetit, Se s' i shtrohet Shkjaut as Mbretit?... Ah, po! djelmt, qi ti k rritun, Ata moti t tkan r, ___________________

115

120

125

130

135

98

D E R V I SH P A S H A

Edh vedit i a kan njitun: Njni Turk e tjetri Shkj; Dikush Grek, e dikush Zejbek; E kurdo qi u k qillue Kta per t, jo, s'kan qindrue, Por per mbret e per Turk, Por per Serb e per Greq; Aj, t' a mj Turkun n' Shqypn, Ky, t' a bj vendin Serb, Tjetri, Grekun t' a b n' shp; Edh shit t kan per pare, T' kan r mohit per timare, Per qyfllaqe e per begllaqe, Si t'kish' kn ti nji grue hore E jo nn e zoj kunore, Zoja e Gjergjit Kastriota, Qi s t'enden stine e mota Me e nderue k rrokull bota. E prandej tash giat e okolla T' bijen Dervisha e t' bijn Nikolla, E t' a ljn trupin ne gjak, ___________________

150

99

LAHUTA Kang e Gjasht

E t' a zn shprtin t njak, Si mo' Zot m keq per t, Se ' k prit me p me s, Se ' k prit me s me p, Me t' poshtnue t Turk e Shkj, Porsi t' ish' nn e pa djal! Kt, Shqyptar ndigjonie 'i fjal: A me hjek sod mn e res, Z6emer t' keqe e ' do ngatrres, Edh t' fort m' e lidh nji bes, T' fort m' e lidh nji bes te Zotit, Si Shqyptart qi e lidhshin motit Se nuk shiten nder t' huej, Se qindroni p'r Atdh t' uej: A se, ndryshe Shqyptarija K me hup, e perendija, Po, t' a dini, k me u vr, Tuj u lshue t'gjithve nn Shkj: Pers dita k me ardh Dik e zez e dik e bardh N' t' cillen Shkjau Turkut i bjen: Edh Shkjau Turkun e than E e ngarmon aj jashta Europet, Me gjak t' on, qi rrin e ngopet, Tash psqind e disa vjet: Pr, at dit Shkjau, po bn e u gjet T' dm n' mjet vedit, jue Shqyptarve, ___________________

165

170

180

100

D E R V I SH P A S H A
E p zll per gi6uh t t' Parvet P dashtn per Atdh t' uej, Per ket bes, aj do t' u shuej, Porsi shuhet krypa n' uj; Pers trim e dhime nuk k, Per k6edo qi nuk sht Shkj, Jo qi i k per t' mrr do uh... E mos pritni se vjen Mbreti, Se vjen Krajli a vjen Dauleti, Me ju pshtue prej thojve t' t; Pse, si thom na kt n' Shqypn: Shka t' a haj ujku nji her, S' a zn gjarpni Kurrnjiher... S"jn jo t'huejt qi e pshtojn Shqypnn, Qi ja bijn vendit lirn: Jne Shqyptart, e kurrkush tjeter; Manie n'mend, pse sht fjal e vjeter; E un prandej po e v kt m' leter, Qi,po kje se hup Shqypnija Per faj t' uej, kur t' rriten fmija E t' ujet nipa: n' kje se gjall: U a ln Shkjau ndonj per mll: E ket fjal m' "Lahut t' Malcs" T' a kndojn, ne fryme t'idhns T'u a mallkojn shpirtin per s'dekuni E t' u namin rroc e koc; ___________________

190

195

200

101

LAHUTA Kang e Gjasht

Pers sht dam, po, pasha Zotin! N'z Shqypnija m'e shkue motin E me fsh ajo n'robn, Tue pas djelmt qi per trimn I permenden n' fiset t' tna, Ke bje dielli e ke merr hna. Hej, moj Zn! si t' duket t? A thue shof un kurr me s, Se Shqyptart do t'bijn m' nji fjal, Zot Atdheut kta per t'i dal? Se mas Flamurit kuq e z, Geg e Tosk, fush e Malc, Kan me dal ndo'i here n' ushtr, Me derdh gjakun per Shqypn? Po, pse jo? Me koh e pn, K me endire e k me dhn, Gj pa u b nuk jet n'ket shekull: Ksht qi 'i her ka dukej mrekull, Dn mandej si t' ishte loj. Jo, po, dita do t' agoj, N' t' cillen tok fisi i Shqyptarit K me u mledhe edhe barbarit. Qi dr m' shprt e ka poshtnue, Me arm n' dor k me i dishmue, Se aj per t' gjall s' i shtrohej kuej, Se rob s' rri nn thmer t' huej, ___________________

220

225

235

102

D E R V I SH P A S H A
Por don koh, moj zmer val, Qi Shqypnija m' vedi t' dal; Pse vjen moti per kadal. Per nji dit bjn kpurdhat n'sh; Por nuk mkmet, jo i'Shqypn... Pra, kto fjal, tash kt t'i ljm, E prap kngs fillen t' i a zjm: Pse po ndiej ke atje kah Shkodra Fort po rreh trompeta e lodra, Fort po ushton qaj Rozafati, Dervish Pasha ke s' i a ngiati, Edh n' Shkoder i a ka befun Me psdhet taborre t' njefun: T' tan Harap e Anadollak: Per me e ndez Cetinen flak: M'e ndez flak, edh m'e kall, Knjaz Nikollen me e zn gjall; Edhe lidh n'Stamboll m'e ue, M'e ln mshilun ne katue, K6u rrin kali tue hingllue. Heshtu, Zn, mos qesh me mue; Se merzitshim kam qillue! Paj per t'gjall s'lidhet Nikolla; Se aj po i kisht' do djelm sokola, ___________________ 240

245

250

255

103

LAHUTA Kang e Gjasht

Qi per F e lir t' t' Parit, Qi per nder t Gospodarit, Ndryshe s'bn, jo n' fush t'' mejdanit, Ndryshe s' rrjn m'askjer t' Sulltanit, Ve si krushku, qi shkon n'darsem: T' tna plumet presin m'parsem. Pse edhe at e kan kan, Bes me Turk kurr mos me v, Mos me v kurr bes as f: Me t por me u vr, me u pr, Po duel aj ndo 'i her m' at dh. Jo qi vet Knjazi i Cetins Po ishte trim, po, zogu i shkins, E nuk lidhet per s't gjallit, Per me u mshil te grazhdi i kalit. Shka t'i bjm: anmik na e kemi; Por t drejten do t'ja themi... Prandaj vet kishe me thn, Se edh teper ka per t' kn, Per Dervishin, n' mujtt me dal Dr n' Cetin, aj rrugs pa u ndal; Perse sht mal Cetina e shkret: Duhet pn me u njit perpjet... Jo, po; duhet,besa, pn, Per me i h Cetins perdhun, Pse, qe, Knjazi sa k ndie, Se Dervishi erdh n' Shqypn, ___________________

265

270

280

290

104

D E R V I SH P A S H A
Fjal ka ue Malit t Z, N' luft me dalun plak e i r, N'luft me dalun burr e grue: Burrat mir n6en arm shterngue, Grt me kmes e me supata, Me kosh m'shpin ikat e ngrata, Per me i bartun buk ushtrs, Per me i dalun zot lirs Kunder anmikut t lirs. E pse rreth t' tn Karadaku Asht nji gihe, 'i feje e 'i gjaku, E nuk do ve Qevern Sa per t' ngop me r Parn; Por do Atdhn e do lirn, Do me shkue per dit m para, Per kah dieja e pnt e mara, Burr e grue n km jn ue, Edhe pritat i kan zn, Asht Knjazi si u ka thn: Kan znpritat n e m' n Burra, djelm,e gr, e vasha. Qe, edhe dynd sht Dervish Pasha Me psdhet taborre t' veta Edh mrr rrugen perpjeta, Tue rrah lodra dhe trompeta. D ushtrn e k n' tr eta: Njnen lshon kah Podgorica, Tjetren derdh aj kah Kernica, ___________________

295

300

305

310

315

105

LAHUTA Kang e Gjasht

Mrr t treten per mas vetit Giat liqnit m'lundra t'Mbretit: E si at shkulmat e detit, Qi,tue vlue e tue shkumue, Tue gjimue e tue ushtue, Vn , plandosen per an, Her per bll e her per br, Tash tue hjedhun,thue,nder r, Tash pingul neper kurrn Shul n'teposht tue e karran, Thue n' avis duen m' e perp: Shkref aj turrin per Mal t' Z, M' Veleik e del m' Rum. Asht ndez zhari mal e vrr. Kerset topi, rreh havani: K mrr gjm te tn Ballkani. Ah! kadal, bre Knjaz Nikolla: Se ky Mbreti e kjo Stambolla, Se me top e me nizm T'djegin dhn, po, per nn km. A me Turk deshte me u pr? Qe, tash Turkun tek e k: ___________________

325

330

335

106

D E R V I SH P A S H A
Del, deh! rrugen me ja pr... Por nuk die si k m' u d, N' pa v s me t me u vr; Perse sht trim, po, askjeri i t, Si m i miri nder Krajln, Kur t' ket krena qi me pr, T ket buk, barot t z. A nuk shef? a k verbue? Dervish Pasha ' t' k rrethue? Si n' menjane t' k shterngue: Gjall prej dore s' k me i pshtue, Pse edhe m' t fort sht idhnue. Se sht idhnue Pasha i Stambolls, Kish' me thn se Knjaz Nikolls S'po ja haka kurrkund palla; Pse, qe, atje,n' do karpa t' gjalla, Rreth e ark aj permb Rjek, T' tn ushtrn e k perpjek, K dhan besen per me dek, Per me dek e per me u shue E Cetinen mos me e lshue, Per p u b gjaku dr n' gje. Kan lidh besen, po. n' mjet vetit, Me b pushk me askjer te Mbretit, ___________________

350

355

360

107

LAHUTA Kang e Gjasht

Edhe t' Part mos me i koritun, Qi, pa u lodh e pa u topitun, Kurdoher me Turk jn pr, Per lir, po, edhe per f. Mandej d i k eta - eta, Rjeks tue i lshue malit perpjeta, K s' k ve curra e kauba: Per kauba ka dy cuba, Per gjith curra ka dy burra, Ka dy burra malazez, Njashun vezmet mir per brez, Njit taganat n sylah, Idht novicat pshtet per krah, Snin xhixh e vetllat shllng, Neje - neje kryet si bng, Qi, 'iqind her me i r supat, Nuk i a hjek. jo i ashkel t'' that: Por t' tn mend e t tn dije, Per me u pr me Turk Azije... Dervish Pashs, mandej, on fjal: Byrm! kuer t'duejsh, mundesh me dal, N' da per mik, n' da per anmik, Se m gati, se kam l, ___________________ 365

375

380

385

108

D E R V I SH P A S H A
S'e njof vedin ne kt dh: Buk e mish, barot t z, Si zant qi sht n'Mal t z. Shkon Dervishi tuj u sht Tuj u sht e tue rremye. Ka mrr Zet e Podgoric, Ka mrr Viri edhe Kernic, Edhe mrr e ka Vraninen, Oso Kuka k ka met: Mandej kmen aj ka thek, Per me dalun neper Rjek E me u kapun te Cetina, K kisht' erdhen gjeraina: K kisht trollin Knjaz Nikolla: Edhe trollin rreth e okolla Me ja shm, me ja dermue: Ndand pash n' dh me ja gropue. Por se shka kr erdh me dal Neper Rjek me kapun mal', Madhi Zot, t t' kjoshim fal! Se ' k shkref at potera, Se ' sht ndezun lufta at hera, Se shum gjaku edhe k shkue, Shum nizami k sharrue! Kan met gjindja pa u rmue, ___________________

390

395

400

405

410

109

LAHUTA Kang e Gjasht

Me i ngrn shpzt e Karadakut, Qi edhe lshojshin fort m'er t' gjakut... Msni Turku me fuq; Priti Shkjau me trimn, E ka' u ndeshen me fur: Si t' u ndeshshin flak e agzot: Lum e lum per t' Madhin Zot! T' i a dha vigma e t'i a dha ushtima, T' i a dha krizma e bumullima; T'nisi topi me gjimue, T' filloj pushka at me vlue, T' u perl Turku me Shkj Njni m' tjetrin t' u nders, Shoq me shoq t' u kaperthye, Njni msj e tjetri shtj: Si dy dema bll per bll Qi atje n' djerr a n'ndonji zll, Kr bjn gjedhet mriz prej s' t' zetit Kaperthye brynash n' mjet vetit, Kukzue shpnet, b kulr, Shtrangue bishtin strumullr, Dyndun pluhni r n' ajr Rrn t' u vr me t' madhe mn, Dr t' i daj ndonji bar. D her Turku u kap n maje, D here Shkjau e lshoi nder zaje, ___________________

425

435

110

D E R V I SH P A S H A
Tue shtrue shpatin me Harap. Por, kr s' tretit muer me u kap E me dal prap m' maje t' malit, K n' Mal t' Z kje pika e djalit, I lshoi m' tok at her shejshnat, Edhe u ue e zuer tagnat, E si bisha tue lurue, Fulikare m' Turk u lshue. E t' i a nisen me i krekcue K me krye, po, e k me kok, Tue i lshue shyt dekun per tok. At Turkun e lshoi zmra, Edhe vends' i z m thmra; Por u drodh e solli shpinen, E n' teposhte e muerr rrpinen. T'i u lshue Shkjau mrapa per gjurm, E me vigme e t madhe zhurm, Vrap per vrap e turr tue e ndjek, K tue ther, k tue ln dek, E dermoi dr posht n Rjek, K prap zhgjat i vhet m' Shpin. Edhe e dbon e e qet n' Vranin. Kur me s k p Dervishi, Se Nikolla ushtrn i a prishi, Fort nji her aj na sht idhnue, ___________________

445

455

460

111

LAHUTA Kang e Gjasht

Ka shkrep kmt porsi i terbue; Idht javerin k qortue: Por, mandej, zgidh nji allaj t' r, Nder m t' mirt qi i kisht' n' ushtr, E ja qet Shkjaut mrapa shpins, M' i a pr rrugen e cetins. Ve Nikolla, i biri i Shkins, Po kisht' kn nji biramel, Qi m n' Shkj shoqi s' i del: Prande'e p me koh rrezikun, Edhe u drodh e u v ne t' hikun; Mori malin Thik perpjeta, Tuj u zhduk me eta t' veta. U zhduk Knjazi, e Dervish Pasha, Idht ngerthye ato vetlla t' trasha, Mori rrugen per Cetin. Vall, a hn Pasha n' Cetin?... Nuk e diej a hn n' Cetine; Por n'Cetin e diej se s' rrin: Di po vlon atje n'Berlin...

470

480

___________________

112112

LAHUTA E MALCS
KANG E SHTATT

KUVENDI I BERLINIT

ARGUMENTI

Zann e vet per ti diftue se shka Jn. Pergjegja sht e qart. Lufta ndermjet Turqis e Rusvet kishte shpthye dhe do t kishte shkue gjat, po mos t kishin h ndermjet fuqit e mdha Europiane. Kshtu nxen fill Kuvendi i Berlinit. Mjerisht pr Shqipni smendon kurkush nat mbledhje. Perkundra Knjaz Nikolla, sado i veshun si lyps, paraqitet dhe pranohet n kuvend. Ankesat e tija t prvajshme prekin dhe thejn zemrat e t mdhajve. Kta, me godi me Sulltanin, i apin dor t lir mbi viset shqiptare t veriut dhe dajn q Plava, Gusija, Shkodra e Malsija ti kalojn Malit t Zi, kufini i t cilit do t kapej deri n rrjedhen e Drinit. Ky vendim i pa drejt ban Poetin t nam nenshkruesit e aktit mizor dhe berbetohet se Shqipnija s ka per ti u lshue kuj, se gjaku t derdhet deri n gju dhe bota mar t kallet Flak.

113

LAHUTA Kang e Shtatt

Gzimi i Knjaz Nikolls sht i pamas. Ai tashti smendon ve kohn e ardhshme plot pasuni e tmir, plot madhn e nderime. Kthehet n Cetin dhe thrret Pl Milanin, t cilit i urdhnon t gatoi sa m par pes taborre dhe me to te niset per tokat shqiptare. E porosit dhe i ep planin e lufts. Pali, ma i urt se trim, pleqnon me veti dhe bindet per fjalet e Knjazit, per te cilin ishit gadi me e hjedh ne flak t zjarmit e n val tujit., por jo me ran Shqpni . Qesh Nikolla para ligshtis s prisit dhe nis ta tall tuj e kshillue, si n gaz, t bahej pop a por t njeshte furken e grues per t tjerr,n vend t saj, te dera e shtepis. At ka sndgjon Pli, ka pr t ma ue n vend Mark Milani thot krajli dhe me nji her ep urdhn t thrret tan burrnimin n ushtr. Tuj bat vetat fjalt e Zans i sillet Poeti Knjaz Nikolls dhe e qorton per gabim qi, ishte tue ba, mbasi rrhet keqas kushdo, q i nget n t padrejt s h q i p t a r t.

114

KUVENDI I BERLINIT

oj Zn, A thue din ti me m'kallxue, t t' kjosha true! Se 'k ndj tue bumbullue Andej larg kah Rumelija, Ka' ajo Plevna e Bulgarija? A kjen topa a ve kjen gjm, Qi u dridh toka asht nn km? Besa,jo, pra nuk kjen gjm Qi u dridh toka ashtu nn km; Por kjen topat e Russ, Kjen havanet e Turks Qi bumbulluen fushs s' Rumels, Nt e dit tue rrah p d, Rumeln t' tn n' gjak tue e l Kah na u pr Turku me Shkj, Me Miskov Turku ka' u pr. Rrmej gjaku shkulm mb dh: Si mjer Zmra e atyne nnave, Qi i pa'n djelmt atyne neve, ___________________
1-10 Rumelija : krahinat bregore mbi Detin Egj. Plevana: qytet n kufi me Bosnje. 10-15 havanat : K.VI.333 15-25 Rrmej : rrodhi, gufoi gjaku gulfa gulfa.

Deh!

15

115

LAHUTA Kang e Shtatt

Perse kryet nn gryk t' havanave, Kur t rrahin kta batare, S' i bn nierit, jo nji pare. Bre m z 'dhe pat per t' ndoll, Pse tue u rras kje Shkjau n'Stamboll, Me zhb Mbretin m' post te vet; Ve se u rn Krajlat ndermjet, Edhe pushka tashti prni. Sod t'shtatt Krajlit e Sulltani N' at Berlin na jn bashkue, Na kan nise me e bisedue Se si pnen me e vendue, Per ma v paq edhe bes, Per me shue luft e ngatrres, Zmer t' keqe, mn e res, Tue ngul gr, tue ngul kuf, Per gjith vend, per gjith mbretn, Giat Balkanit m' Dt te Z. Por tue kn se bes e f Nuk po kisht', jo, sod mbi dh, E se forti, n' arm merthye, Aj po kisht' gjithmon arsye, Un tue e pas jam kt do frig Ser na bn ndo' i pn e lig Per Shqypn e per Shqyptar: Ke kta s' kan miq as kumar, Qi me e fol per ta nji fjal, Qi me h atyzot me u dal, ___________________

25

35

40

45

25-30 Me zhb Mbr.mpost t vet : me rrzue mbr nga froni. 30-35 mn e res : K.VI, 168

116

KUVENDI I BERLINIT
Pse, edhe qe, qaj Knjaz Nikolla, Lshue dollamen pola-pola, E me 'i strug t gjn d pllm, Me ' kosh rrethe neper km, Shkye shallvarsh mb kup te ginit Me ju dhimt gurit e drunit: Aj po u del Krajlave para, E me fjal e dokrra t' mara Po ja nis at me kj, Se aj tok buke nuk po k, Bjeshk e vrr se at i jn th: I jn tha e i jn shkrumue, Te tn shkam e rras e lmue, Pa nji kallz, pa nji shkop drje, Sa qi poplli, rreshkun je, Asht ka' i del prej Cernagore, Po s' i u lshue nji tok gratore, Si, bjen fjala, toka arbnore. Toka arbnore,tok me nm (Bl me pash e shit me pllm, Pashi argjand, pllma flor,) N' da per bjeshk e n' da per vrr, N' da per dhn e n' da per dh, Si per buk, si per tagj ___________________

55

60

65

45-55 lshue dollamen pola-pola : K.III,204.- E me i strug Me i kosh rrethe : K. I, 293 me dollak t gjat sa me mbush nji kosh me to. Shkye shallvarsh : me brandavek malazez, ngjyr qielli, t shkyem.

117

LAHUTA Kang e Shtatt

Si per pn, si per tregt. Edhe Krajlat po e ndigionin, Po e ndigiojn- as s'po e qortojn; Ve se bashk me Mbret t' Stambolls, Po na i napin dor Nikolls, Me mrr Plav, me mrr Guci, Me mrr Shkodren me Malci, Dr k dn vendi me Dr: Si at Zoti m' a marroft, Mbret,a Krajl, a kushdo kjoft, Qi v dor m'leter m i pari Vendit t' vet me dal Shqyptari, Ase rob me ndj nen Shkj, Pag e t' dheta atij tue i l! Se, per Zotin- kjoft levdue!Per pa u b gjaku der m' gi, Kurr Shqypnn a'kem' per t'a lshue. Se kur t' mrret, vall, Shqypnija, Flak do t' ndezet rrokullija, E do t' binden fiset t' tna Kah bjen dielli e kah mrr hna. Gjaku i jon, po, k me vlue, Nama e jon, po, k me ushtue, Ka me i shkue m' vesh Perends, Edhe i lumi, n'frym t' idhns, ___________________

75

90

70-80 Me marr Plav Gus : dy krahina shqiptare 90-95 Rrokullije : tan bota rreth e rrotull. 95-100 Nfrym tidhns : K. VI, 211

118

KUVENDI I BERLINIT
M' vend Europian k me e vr: Te tn n' gjak k per t' a l. Kr ka ndie qaj Knjaz Nikolla, Se at Europa edhe Stambolla Dor i dhnkan mb Shqypn, Me dale cubi nji zotni: V kapicen m'njanin s, Se ' hjedh e ' k lodrue, Se ' dhe kangs ' i a k fillue, Porsi krushku tue Vallzue! Lum e lum, po, i biri i Shkins, Se nder ksolla te Cetins, N' ato koh qi kan me ardh, K me ngrn aj buk t bardh, K me z aj mish taroit, K me p, po vn prej poit, N' t d faqet me i plas gjaku, Kacadr me i ndj mustaku. N Cetin mandej k dal, Pl Milanit k ue fjal: More Pl, more yi djal, Nji sahat mos t' bjsh me u ndal, Por fluturo si gjeraina, Edhe peja ke Cetina; Pse due t' ap un t' nji ushtr: Ps taborre djelm t r, ___________________

100

105

120

110-120 mish taroit : K. V, 277

119

LAHUTA Kang e Shtatt

T 'tn Sokola l n' Mal t' Z, Per me i qit un n' at Shqypn: N' Hot e n' Grud, n' Plav e n'Guc E ato vende me m'i shtrue, Se ato Krajlat m' i dhan mue, Me shkel m' to gjith si t due. E mandej, si per nji jav T' m'i kesh shtrue Guc e Plav, M'beh t'm 'i bijsh Lekve t' Malcs, Si njaj ujku prej puss, E me shpat e me konop. T m'i bjsh mue Lekt per Shkop, Edh vendin, gjn e giat, T'm'a pushtojsh der m'Prrue te Tht. Pse, si shtrue t'a kem' Malcn, T' kem' mrr Plaven e Gucn, At her na po t' rrasna n' Shkoder, Tue lujt valle e tue kcye loder, Si ata mzat neper lm, Pa na h kund ferr n km. Pl Milani thot nji fjal: Njeksaj pn vshtir me i dal; Se p'r 'i jav s' shtrohet Malcja, ___________________

140

125-135 NHot e nGrud : fiset e para t Malcs, t zaptueme prej Malit t Zi.- Lekve tMalcs : ti sulmojsh papritmas Malsort e M. s Madhe. 135-140 Dr mprrue t That : prrue qi xn fill n Pyellin e Bogs e derdhet n Liqe t Shkodrs.

120

KUVENDI I BERLINIT
Se as me pushk s' mrret Shqypnija. Vnu shj. po, fjalve t' mija, E mos nguc grnzat me krande, Perse nguc te zezen t' ande, Pse edhe jasht n' ket pn k marr: Per p t' pas kush gjak as varr, Nuk thot Zoti, as s'e ep kanni N vend t' huej me h perdhni. Jo, po, m' thuej n zjarm me rrn, Me i r - detit n e m' n, Se n' fjal t' ande atje do t' veta; Por n'Shqypn, besa, s'mund t' veta. Qeshi Knjazi vesh e m' vesh, Se ti knke-o burr prej nesh: Knke burr ve me ngrn pshesh, Q' se i a nis me m' predikue, Thue se 'i grue vet kam qillue Qi me u trm prej fjalve t' ueja, Per ka m' flet, per vende t' hueja Jo, po, mir do t' isht' per t Kamelef me v ti n' krye, Me lshue mjekren dr nen gj, E me dal Pop ti n' Mal t' Z Per n' mos da ti n' shp me shkue Me njit furken porsi grue, ___________________

150

155

160

165

170
145 155 Me rrn : me r. 160 170 Me mpredikue : me m qortue, kshillue. Kamelaf : ksul popash, kamillaf.

121

LAHUTA Kang e Shtatt

E aty n' der, ndj mb ndo'i krroqe, Me tjerr m'bosht me t'ande shoqe, Tuj u z me t n' shull: Se per luft s'u dashtke gj. Sa per luft sht Mark Milani Burr si motit, trim si luani, Qi edh ushtrs ka per t' m' i pr, Per me shtrue Plav e Guc, Per me shkel Lek e Malc. Edhe Shkoders mrend me i h; Me i h mrenda me bajrak: Me b Shkodren Karadak. Ksht tha Knjazi e lshoi kushtrimin, Per me mledh n'ushtr burrnimin. Pingroi Zna neper molla: Hajde! hajde! or, Knjaz Nikolla, Se pak giat j sht me fjal: Se vjen moti per kadal: Se s' din nieri k mund t' dal, Po kje 'imend se lshon aj vrapin M t madh se t' a kt hapin: Si, me gias, ti don m' e lshue, Q' se nder mend ty t' sht ngujue Ne Guc nji ushtr me e ue, Shqyptarn nji her pa e pvet: ___________________

175

180

195

122

KUVENDI I BERLINIT

A thue e lshon Gucn e shkret, A thue e lshon Malcn e ngrat, Per pa i shpraz d pushk m' te that. Me Shqyptar, more Nikoll, Mundet nieri ngusht me ndoll, Po s'u shkoi aj mrend per mik; Se ata l kishin elik, E v s kishin me dek, M'erz a m' tok me pas me i prek, S' ka shka bn nder ta i huej'! Se ata gjall s' i shtrohen kuej, N' dasht t'jt Knjaz, a n'dasht t'jt Mbret; Se at Mbret po ishin n' dh t' vet: Fort gabon kush i gerget! ___________________
200-209 E v sy kishin : kishin caktue, vendos.- Merz: n nder.- i gerget: i ngacmon.

200

205

123123

LAHUTA E MALCS
KANG E TETT ALI PASHA I GUCIS

ARGUMENTI
N t zbardhun t drits Ali Pasha qohet prej gjumit, veshet e mbathet dhe gaton kalin e shals per rrug. Para se te nisej pershendete nanen e vet plak dhe ksaj i len porosi burrnore t racs fisnike shqyptare. Pasha kerkon qi e ama t vazhdoi me qen mik-pritse, e ndershme, dordhanse me t vorfun e bujare me taferm. I difton e vetem ksaj se ai do t binte deri n Pej per tu takue me Haxhi Zekn dhe e kshillon mos te merzitej per t, n vones, mbasi shtekut nuk i dihej kurr caku. Mandej i sjellet gruas, t cils i len amanet djalin, ende n djep. I qet n emnd se detyra e saj sht mirrritja i fmis i cili tue qen djali i nji Ali Pashs, duhej te rrite bujar, trim, besnik, kuvendar i aft me pr e i mir me ndgjue. N qe, mandej, se Shkjau, ns ai ndodhej larg, kishte per te ra n Gus, ajo vet, sada nan, do tia pritte kryet n djep, por kurr sdo t lejonte me ua dorzue gjall n duer.

125

LAHUTA Kang e Tett

Niset Pasha shqiptar mbyt n mendime, t cilat vetem Perendia i din. Dikur, mbas shum rruget kapet tek nji stom dhe aty pran njaj gurre e nen nji hije ulet te pushoi. Kujtimet e rreziku, qi i kercnoheshin vendit e mbar Shqipnis slan t qett, si i qet s sht luani, t cilit anmiku i rrmbeu klysht e hiku pa e pa kush. Tret n kto mendime sjell syt habitshm dhe prej shpatit t malitshef ka i afrohet nji si Hije, vesh n t bardh, stli si rreze, ngjesh me nji shok arit dhe me flok t lshueme, qi i derdheshin shtatit hyjnuer. Para ksaj fytyre mbinjerzore trembet kali dhe Alija ia ngul syt asaj, qo tash kishte nxan vend mbi ylberat e kronit. Dikur n zemr e e pvet se kush ishte ajo e se q besim ishte. Rreziku i Shqipns, vendimet e leqnis s Berlinit, qellimet e Knjaz Nikolls, pakujdes dhe shperdorimet e Shqiptarvet nder ras t tilla e bajn Hijen t faqen dhe ti diftij Pashs se ajo ishte Ora e Shqipns, por jo moa mbrojtse e ambl, por shituese e idht kundra bivet t vet shqiptar, mohuesa t vendit a por t pakujdesshm para rrezikut t prbashkt. Bt e Alis e dshoira vendimtare per tu flijue ai e i biri pr Shqipn zbusin idhnimin e Ors, e cila, si ne shprblim, i ep kreshnikut nji fuqi mbinjerzore sa me zhgul lisat vendit, me qen i pavarrueshm nga tagani a pushka, nga plumbi e gjylja e topit. Pasha provon fuqn e red he, n saje t saj, zhgul lisin, por i mungon fuqia per ta ngul rishtas n dh. Qesh Ora e prap i afron rozmarn per te thithunprej saj fuqi te reja. Tashm lisat n doren e tij jan hj gardhit dhe luen me ta tuj prit se shka po i pergjigjte Ora. Por ajo ishte zhduk e ba voes nder lule. Kali e nxit Pashn t marr rishtas rrug. Gjoku fluturon si rrufeja dhe kreshniku i Guss e din se Shqipnija ishte n rrezik.

126

ALI PASHA I GUSIS

Drita duel, dielli s' k l,

Al Pasha, ' i trim rrf, Heret sod na knka ue, Knka vesh, knka shterngue, Paska math izmet dr m' gi, Edh u ulka ne katue, K nis gjokun me shlue, I vn frnin prej florinit, I vn shalen talatinit, I a shterngon me tre kollana: Hidhet gjoku porsi Zna, Porsi Zna n' mal t' Tomorrit: Edhe' e zier te dera e oborrit, Nnes s' vet aj k po i thrret, K po i thrret e ksht po i flet: Po ndigjo, mor ti loke, Bnmu nder miqve edhe shok'e, Bnmu nder, kush te jet per nder, 5

10

15

_______________ Shalen talatinit : shal lkure viit ase lkure s nditshme qi regjej n Janin. 5-15 Katue : K .VI ,258.
Kollona : K.V, 105. Tomorrit : mal i permendun n lindje t Beratit(m.2480).

127

LAHUTA Kang e Tett

Mos ln t' vobeg me t' kj n' der, Mos ln t' vobeg n' der me t' kj, Por t' m'i dalsh moter e vll, Por t' m' i dalsh ti nn e tat, Si t part na lan zant; Se kan bjt do pn t reja E do t' dal un dr kah Peja, Dr kah Peja, dr kah Reka, Per me u pjek te Haxhi Zeka; E nuk diej kur k me m' r, Me u kthye dal, me t me u p, Pers shtegu orok nuk k. Nuses s' vet, mand' i k thn: Nji amanet jam tue t' a ln: Rritma djalin djale bujr. T' me dal burr e burre Shqyptr, T' m' baht trim e kuvendtr, Me qindrue per kan t' vet, Me luftue per Atme e Mbret: T' diej me pr e me ndigiue, Armt e besen mos me i lshue, Kudo pna me i qillue. Por n kje se Mali i Z Erdh e r kurr ne Guc,

25

30

35

_______________
30-35 Pers shteku orok nuk k : udhtimi ska dit t caktueme per kthim.

128

ALI PASHA I GUCS

Dr s t' jt djali kerth6i, Psh njat Zot, qi te k fal, M' a ndigio ti, grue, nji fjal: Bne zmren gr e krep, Premia djalit kryet ne djep: Mos m' i a lsho Knjazit n' dor gjall; S' due t' a l n' Shqypn un prrall, Se nji biri i Al Begut, Se nji i nipi i Skenderbegut Knjaz Nikolls i k sherbye Se k v kapic mb krye, Se k ndj per t' gjall nen shkj, Pag e t' dheta atij tue i l. M mir n' vorr m' u kj per mll, Se nn Shkj me ndj per t' gjall! Ksht tha Alija e i hypi kalit, Edh u nis terthores s' malit, Pors breshni me duh, Tue mendue, duhan tue p. ' do t' mendoj, vall, Al Pasha, Qi i k vr ato vetlla t' trasha, Qi i k vr ata s si zhgjeta, Thue se n' mn i k ardhun jeta? Se shka end kjo mendja e nirit, S' din kush gj, pos njatij t' Mirit Qi nuk fln as kurr nuk kotet,

45

50

_______________
40-45 Krth : krthinj, fmij djepi. 65-70 njati tMirit : Perends, i cili sht vet e mira

129

LAHUTA Kang e Tett

Qi k n' dor stint edh motet, E qi rrezja e sut ka' i priret T' zmers s' nierit kthellon gjiret, E i a shef te tna endiret, I a skjyrton t' gjitha dishiret, Qi at mrend rrin t' u perz Dik bardh e dik z: Aj, po, din shk' sht tue mendue Al Pasha rruges tue shkue. Un vecdiej t' u tham nji fjal, Se, tue shkue asht m' kl e m'shal, Tue r dromit me t' mdhej hapa, Shum do rrug k ln permbrapa: Shkote gjoku porsi r: Edh' sht kapun te nji rr, K nji lis i bukur ishte, Lisi ishte e hije kishte, Edh kishte 'gurr per br, Gurr t gjall, t kjart flor, K edhe gjokun ka ndalue E i k zbrit per me pushue Nen at hije e te njaj krye. Tue pushue per nen at hije, Si lu, qi prej shkretije

70

75

_______________ 70-75 rrezja e syut ka i pritet : kah sjell syt, shikimin, vetm me nji t kqyrun, t sjellmen syt. Tzemres snierit kthellon gjiret : deperton n thellsit e zemres s njeriut, vren mshefsinat, dshirat (endiret) e shpirtit. 80-85 te nji rr : te nji rrug e ngusht, shteg i dhive.

130

ALI PASHA I GUCS

Zn m' ndo'i moje, kput e lmekun, P dob mbasi t' ket ndjekun T' let anmikun, qi i grabiti Klysht e njom e mns i rrshiti, Me s t' vrnt kundron Alija Se s bukur Shqyptarija Rreth e ark i shtrohet para Me liqj, me lume e ara, E me male te madhnueshme, E me pyje te blerueshme; Edh st i mushen n' vj, Kah mendon se fati i saj Nder duer t'huaja gjithmon ngeli, Se m i keqi p' rher e shkeli E s' e la me ue kurr krye, S' e la drit me p me s. E asht ndj trimi nen hije, N' mend tuj endun pun Shqypnije, Kur qe shef logut tue ardh Nji si hije vesh n t' bardh, Si nji vash qi fat v s' parit, Shterngue ijet me 'i shog arit, Edh zhdredhun flokt giate shtatit Si ato rrezet krs s' njaj shpatit kur bn dielli per me l _______________

95

110

90-100 moje: naltsi. - lmekun: gadi pa frym prej s lodhunit. mnis i rshiti: i pshtoi mnis, iu largue rrezikut. 105-115 si nji vash qi fat v sparit : si vash qi shkon nuse, te fati i vet. Shterng. ijet me i shog arit : me nji brez, sherit arit, n mes.

131

LAHUTA Kang e Tett

Neper brym t nadjes s' r. Ardhun shtatit si breshna, Si ajo vera e si ajo Zna, Bite shpatit tue flakue, Dr qi vjen e zn mb krue, Vjen e zn fill nder ylbera Qi ndermjet t'stomeve t' blera E per rreth t' argjente t' currilit I trajtote rrezja e diellit. U trand gjoku kur e p, ( Thon se kali prask nuk k ). Curroi vesht e ngrefi kryet E har, p ia d st: Turfulloi nja d a tr her, Tuj u zmbrap rudines s' bler, Kah kisht' ndj Alija pshtet. Ali Pasha e p edh vet, E m' nj 'n krah si kisht' zatet, I dha shtatit e u drejtue Edh ndj aj tue kundrue Pal a isht' nieri as hyjn. E tue kqyr asht n' hab, Qatje von po nis me i thn: Psh Njat qi te k dhn, A j nieri a se j Zn? A lut Pashk a lut Bajram?

125

130

135

______________ 115-125 Ardhun shtatit: zhvillue mir, me trup t terhequn si breshana, si selvija. 125-130 tcurrillit : fiskaja e ujit. prask : perde, mbules, penges n t pam. curroi vesht : ngrehi vesht

132

ALI PASHA I GUCS

50

55

60

Se shka jam e shka nuk jam, Se a lus Pashk a lus Bajram, Se a bj hije a jo n' ket jet, Kt s' sht ngaeja me pvet: Po i thot Hija ather Als. Se ngusht jan pnt e Shqypns, Se mbrend besa sht krejt harrue, Se lugat m' te Knjazi sht ue, Asht ue Knjazi m' t lugat: K qit sogjet shpat e m' shpat: Don me dal dr n' Rozafat. N' at Berlin u d pleqnija, N dor t' Shkjaut me r Shqypnija. Mo, psh Zotin! Shka po flet? Z6en Alija e po gerthet. Po a s' k Zot a s' k kund Mbret, Qi nji Knjaz i Malit t' Z Mund po e bka aj sod pleqn Me i pushtue kto Malet t' ona, K, se rrmen Drini e Valbona, S' k r mrend parmend e huej, Pag e' dheta s' jn l kuej? Jo, po, pr, i pergjegji Hija; Nn km t'Shkjaut do t' vuej Shqypnija, Edh Knjazit pag e t'dheta Do t' i laj per s t' rrjedh jeta;

___________________ 145-155 sogjet shpat e mshpat: rojet, pritat. 160-164 se rrmen Drini e Valbona : qse rrjedh Drini e lumi i Valbons.

133

LAHUTA Kang e Tett

80

Pers sod gjindja shqyptare, Rrjt me pare e me timare, Bes e fis kta kan mohuemun, Krejt Atdhn kta e kan harruemun, Edh armt i perdorojn: Kur mos t' vrasin shoqisho' in: Jo per t' sjell lirn Shqypns, Jo per t' mare e t'mare e t'mire t' njerzs, Por per t'zgiedh se k nder t' huej Zot Shqypnija do t' a quej. Marre e trup per fis t'Shqyptarve Me shnderuem namin e t'Parve Edh rob deshtas me ngelun Nn km t'hueja ndrydh e shkelun, Si moskush m' ftyr t' rrokulls! Se un jam Ora e Shqypntars, Se un Shqyptart-o do t' i nmi, T' mos u zhbhet arve grmi, T' mos u dahet dhnve dmi, T' mos u lindet djal ne voter, T' mos u rritet vll as moter, Por le t'shuehen nn zgiedh t' huej, Porsi shuhet krypa n' uj. T' lshosha bjeshkt o mor Zn, Merr Alija, ather, me i thn, T' lshosha bjeshkt e t'lshosha malet, Mos na nam, he shto' Zo' vallet!

170

175

185

190

195
___________________ 185-200 Tmos u zhbihte arve grami: qi mos tu dal fare grami (nji bar i damshm q rritet nder ara e i merr ushqimin bimve. Mos na nam, shto Zo vallet! :

134

ALI PASHA I GUCS

Se n nma na k r, Se n besa na k vr, Q'se k mrrjt fisi i shqyptarit, Me u dridh para Gospodarit, Shqyptari me u dridh n' s t' Knjazit, Qi as s luga m' fyt t'nji mazit S' on kandr aj nder mbretn... Jo, por, n'kje se n'Shqyptar K gjet hije me pushue, K gjet gurra me u freskue, E rudina me lodrue, Me lodrue e me vallzue Krah e m'krah me t' Bukurat tjera Kur lulzon e but Prandvera, Psh njat s, qi e paske hll, Qi m'a il e qi m' a myll Si ajo hna neper pyll, Deh! m' kallxo n' ket hije shpati Si t'' a pshtoj Shqypnn, i ngrati; Se t't bj bn mb gr t vorrit, M' Big te Shals e m'shkam t'Tomorrit, Qi per t nuk m' dhimet djali, Qi per t jeten e fali Kur k ndie Ora e Shqypns ___________________

200

210

emn prgdhels per fytyrat mitologjike, t cilat nidhnim mund t bajn keq ose t shitojn njerzn a vendin, qi kan nen mbrojtje.

135

LAHUTA Kang e Tett

Se shka i tha Pasha i Gucs, Fort me vedi ajo gzue, Edh Pashs ksht i k ligjrue: M' km pr Al per n'kjosh kund gjall, Nuk sht ngaeja sod me u tall: Knjazi topin sht ka e kall. Dil e piqu m' Haxhi Zeken; Grish Kosoven, bashk Reken: Lsho kushtrimin n' Tosk e n' Geg; Mblidhnu tok si kokrrat n' sheg: Forca tok-- s' bhet rrcok Edh, lidh me bes shqyptare, Bini Shkjaut ju fulikare: Un me jue kam me qillue: Shkjn nn km kam me u a shtrue. Por, pse ti m, a bne at b, Se nep jeten per Atdh, Qe un t' ap nji forc te r Vendit lisat ti me i shkulun, M' t tagani mos me u ngulun, Plumja e pushks t mos me t' vr, Gjylja e topit mos me t' r. Edhe ksht tue ligjirue, Al Pashs ajo sht afrue: K qit doren mrend n gj, K xjerr jasht do rozmar: ___________________

225

235

240

245
239-235 Forca tok-s bhet rrcok : forcat e bashkueme nuk qiten posht dobisht. 245-250 rozmar : bim me er t kandshme (rosmarinus)

136

ALI PASHA I GUCS

I a k dhn t'i mrre er; Mandej thn i k Als; Hajt,Ali, ti me u sprovue Pal a e shkul lisin me rrma, Pal a e shkul e prap e ngul. Edh trimi i sht shterngue, Me d duert lisin k kap, D - tr her aj e ka trandun, Me gjith rrj edh'e k shkulun; Por, kur prap k b m'e ngulun, As nji gi n' dh s' mund e shtini. Fort k qesh e bukura e dheut. Kur k p se aj Ali Pasha, S' muejtka n'vend lisin m'e ngulun, Edh s' dytit rozmarn I a k dhn t ' i marre er. Kur sht ue s' dytit Alija, Me d duert lisin k kap, E si t' ishte i' h prej gardhit, Shul perpjet aj e k ngrjtun E dr m' deg n dh e k ngulun. Mandej sjell sht me soditun, Se ' po i thot Orae Shqypns; Por me s t' Miren s' e p: Isht' b voes e r nder lule. M' km Alija habit ngeli, Tue kundrue rreth kah zabeli, Deri nalt k niste bora, ___________________

250

265

255-275 e bukura e dheut : Zana. kah zabeli: pyell i vogl.

137

LAHUTA Kang e Tett

Per me p se ' u b Ora, Kur nis gjoku me hingllue, Nis me thunder me trkllue, Thue se n'mend po do m 'i a qitun, Se s'isht'ngaeja at me pritun. Asht kujtue, medj, Alija, Per shka thn i kishte Hija, Se n' rrezik gjindej Shqypnija, Edh gjokut m' shpin k kcye. Gjoku turrin k shperthye: Kush d her s' i p me s.

___________________ 275-285 me thunder me trokllue : me rrah token me kamb. Hija : Zana, q sht hije e jo trup. Gjoku turrin k shperthye : ka nis t lshohet vrap, me t katrtat.

138

LAHUTA E MALCS
KANG E NANDT

LIDHJA E PRIZRENDIT
ARGUMENTI
Poeti grish Zann q, me te krah, t kndoj n LAHUT ndodhjen historike t vitit 1878-1879 kur mbas vendimeve t padrejta t Kongresit t Berlinit, Ali Pasha i Gusis qet kushtrimin an e kand Shqipnis per t mbledh burrat m n shj nga Gegnija e Tosknija dhe per tu bashkue n Prizren. N zanin e Alis arrijn kreshnikt e kombit n qytetin zmadh. Ora e Bardh e Shqypns, i shef nga bjeshkt e Ljubotenit, ku e Mira ka ndejen, dhe gzohet. Thrret Zann e Sharit dhe, mbasi sbashku dalin me nji koder, prej nga kundrohej qyteti, e pvet simotren e vet se a thue i njifte ata burra rreshtue n kuvend. Zana, e habitun para pamjes madhshtore t Homeridave t rij, kujton se Shqiptart e mbledhun jan Akejt e vjeter ose Dardajt. Nis, prandej, t cilsoj nder ta Agamemnona e Diomeda. Ban buzen n gaz Ora dhe tashti i spjegon motres nji pr nji herojt Shqiptar: Ali Pashn, Marash Vatn, Abdyl Frashrin, Prenk Bib Dodn, Toptanin, Zogollin, Gjet Geg Shllakun, un Muln, Mar Luln, Dod

139

LAHUTA Kang e Nandt

Prein, Vrijonin, Deralln, Shan Dedn, Abdullah Drenin. Ndersa Ora e Zana bisedojn kso dore mbi maje t Prizrenit, il kuvendin Abdyl Frashri. Ai end me nji gojtari t zgjuet, si i prket ders s tij letrare, vjetrsin e fisit Shqiptar, kulturen e lasht t tij, trimnn e qndresen gjat shekujve, ashunin per atme dhe luftat e racs pr t ruejt pavarsin. Nga fjalt epeshueme t tija del n shesh se Shqipnija sshkelet me dhun dhe se Shqiptari din t vdes pr Atdhe. Kshtu Shan Deda i Ded Jakupit nxehet dhe, duke i pre fjaln gojtarit shperthen n shprehje t zjarrta e b, q perforcojn pohimin e mbram t Frashrit. Ky merr rishtas fjaln dhe prfundon me nji grishje, q ua sjell tan t pranishmve per ti dal zot tokave shqiptare dhe pr t pshtue Hot e Grud, pPlav e Gusi nga apojt e Malit t Zi. N kto fjal preket Bajraktari i Shals Mar Lula, dhe, tuj u prbetue n Shn Marrabe, nis kuvendin, n t cilin pohon, me logjiken e Kanunit, se per t e Shqiptart e tan sht anmik i njajt si Shkjau si Turku e se prandej ktij i do v pushkn para. Mbas fjalve t tija flet Ali Pasha. Ky tuj i dhn arsye Mar Luls, paraqet nevojen politike q Shqiptart t rrijn per nji moment lidh me Mbret t Stambollit, i cili heret a von do t bij(rrxohet). Pr t mos e zgjat shum kuvendin, propozon pr t shkrue nji letr drejtue fuqive t Mdha e Mbretit. Letra peshohet fjal per fjal dhe qartas ven n dukje se toka Shqiptare ssht as e Italianve, as e Hinglizvet, Franezvet, Gjermanve as e Sllavve e se ajo tok si lshohej kuj as si falej.

140

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Shkrepi dielli buzs s'Cukalit,

Eja e t'kndojm, oj Zna e malit, Eja e 'kndojm m Lahut t'Malcs, Si at Krent e Shqyptars N prizrend na jan bashkue Per me fol, me bisedue, Shqyptarn se si m' e pshtue Prej apojve t' Malit t' Z, Qi ka dndun top e ushtr, Me h n' Plav, me h n' Guc, Me marr Shkodren me Malc, Dr k dn vendi me Dr; Pse, po thon, Mbreti i Stambolls Dor i dhnka Knjaz Nikolls Me ndez zjarm aj m' votra t' ona, Me ng qt aj n' ara t' ona Me b dr n' zabele t' ona, E me gr e me vasha t' ona Me luejt Shkjau harush nder n, Thue se s' k Shqyptar mb dh. Por po kisht', besa, Shqyptar, ___________________ 5

10

1-10 Shkrepi dielli b. sCukallit: r dielli buz Ckallit.

141

LAHUTA Kang e Nandt

Kisht' Shqyptar zmer bujar... Burra t' urt, trima luftar, Qi s' po u tutshin kta me dek M' erz a m' tok me pas me i preke. Pers, qe, qaj Al Pasha Fort k vr ato vetlla t' trasha, K vr vetllat edh' idhnue, Burri i bots kur k ndigue, Se n' Berlin sht b pleqnija Nen km t' Shkjaut me vue Shqypnija; Edh n' Pej trimi k dal, T' tan Shqypns k ue nji fjal, Qi shk' Krye, shk' Bajraktr, Shk' Vojvod e shp e par Fll me dalun n Prizrend, Per me ngraf at kuvend, E, si motit, per, per Atdh Me lidh bes, me lidhun f: Bes e f me lidh Shqyptare, Se p dale Shqypnija fare, Sa qi n' fush as n zabel Mos t leh m qn n stel, Mos t' kndoj as pul as gjel, Vendin t' huejve mos m' u a lshue, Shkjaut per t' gjall mos me ju shtrue, Mos me v kapic mb krye: Mbretit fjalen me ja thye. Edh n' lajm qi pon Alija, ___________________

25

30

35

40

40-45 n stel : kaorre, n streh

142

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Trup n kam ohet Shqypnija, Shk' Gegn e shk' Toskn: ohen Kren e Bajraktar, Agallar e Pashallar, Me Vojvod e me Begllere Trima n' z, burra me nder, Larg t' permendun per urt, Larg te lypun per pleqn: E kush tok e kush p shok: Si at hyjt qi shkrepin n' qiell: N Prizrend na shkuekan fill, Prizrenjant k mir po i presin, Buke e zmer k po u qesin, Si zant qi e k Shqypnija, Kur t' u shkoj miku te shpija. E si tok na jan bashkue, Trimat m' kame ather jan ue E kan dal n log t' kuvendit, M' ato mojet e Prizrendit, K kan ndjun rend mbas rendit, Me Ali Pashen n' krye te vendit. Vall, ' piskati n' hije t' blinit, N' ato mrize t' Ljubotinit, Qi ushtoi vigma asht zalls? Ora e bardh e Shqyptars ___________________ 50

55

60

55-60 E kush tok e kush pa shok : dikush me tjer e dikush vetm. 65-75 Nato mrize tLubotenit: maja ma e nalt e grupit t Sharrit (m.2510)

143

LAHUTA Kang e Nandt

Paska kn n' nji gurr t' u l, Edh e Mira paska p, Se atj posht - o n Prizrend Kenkan mbledh Shqyptart n' kuvend; Paska p ajo e knka gzue, M' mje t' bjeshks paska flutrue, Edh n' gih t' mbel t' Shqyptarit Thirr i paska Znes s' Sharit, Sa qi ushtue k hapesira: A po ndien, moj t' raft e mira! Moj shtat - rrituna n mjalt? Peja i' her m' ket bjeshk t nalt, Peja 'i her, per n' da me p, Shka s' k p as n' Turk as n' Shkj. Zna mir at e k ndie; Fluturim sht lshue n' ajr, I a k beh m'bjeshk t' Ljubotinit, Sa rre' 'i her qepalli i synit, K at para i ka dal Ora, Edh kapun dora -- dora, Tue kuvend motra me moter, Na kan znun vend m' nji koder. Vend m' at koder, si kan zn, K qit Ora edh i k thn: Se un, qi dijt e kam m s' miri, Se t p' reher t' a ka dasht hiri Me t' kuvendun fjal burrnije, Me t'permendun pun trimnije ___________________ 75

85

90

95

85-95 Peja : pa-eja, eja ktu ; shif K.VII, 120. qepali : qerpiku

144

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

E me njoft burrat e dheut, Qi per F e lir t' Atdheut, Vringllojn shpatat si vetima, Trandin boten si bumllima, Bjn anmikun copa e grima: Deshta t' thrras, moj vetull - njal, Mb ket bjeshk nji her me m'dal, Per me t' thn se edh n'dit t' sotit Po kisht' burra porsi motit, Mos me u trm n flak t' barotit, Mos me u tut n' vringllim t' elikut, Ball per ball m' i u turr anmikut. A i shef, posht, atje n' Prizrend, Njat burra mbledh n' kuvend? A thue i shef e a thue po i njef ? Un po i shof por nuk po i njof Nuk po i njof, jo, se kush jan, Po i pergjegj e bardha Zn, Ve, mbas giaset, kish' me thn, Se ata Akejt na knkan njallun Qi t' larg Trojen paten kallun: Pse edh' aj trimi n' krye te vendit, Qi po dn n log t' kuvendit Porsi t' isht' nji rod drangonit, ___________________

105

120

125
105-110 Vetull njal : me vetulla t holla e t gjata, n trajt e ngjals. 120-130 Se ata akejt : herojt e Iliades s Homerit. Trojen : Qytetin e Trojes (nAzi tvogel), ku u zhvillue lufta qi kendon Homeri

145

LAHUTA Kang e Nandt

Fort m' i giaka Agamemnonit; Si p'r at tjetrin, pak pertej, Me at dy mustak te mdhej, Krah e m'krah qi i paska lshue, E qi folka si tu ulrue, Kish' me thn se sht Diomedi. Fort k qesh Ora me vedi, Fort k qesh e ksht i k thn: Se at Akej, besa, nuk jan, S' jan Akej as s' jan Dardj, As vigaj, as katallj; Por jn Krent e Shqyptars, Krent e Gegve e t' Toskns, Qi kan dalun ne kt dh Me lidh bes, me lidhun f, Edh m' arm kta me u shterngue, Europs fjalen m'i a poshtue, Qi me Mbret paska pleqnue Me dhn dor Malit t Z T' a coptoj t' mjeren Shqypn. S p' r at trimin n' krye te vendit, Qi po t' dn ne log t' kuvendit Porsi t' isht' nji rod drangonit E qi i gjaka Agamemnonit, ___________________

130

135

150
130-140 Diomedi : heroi nga Iliada e Homerit, i permendun per urti. Dardajt : fis Iliras qi i shkoi n ndihm Trojes. As vigaj, as katallaj : fytyra mitologjike shqiptare ; t part me trup t jasht-zakonshm t madh, t dytt me nji s`y n ball.

146

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Aj nuk sht mori lum vasha, Tjeterkush ve se Al Pasha, Qi per t' drejta t' Shqyptars Vet i a nep zjarmin shtps, E s'i dhimen nan djal: Per to jeten vet e fal. E nji tjetri, m pertej, Me ata dy mustak te mdhej Me i prek m' shoq qi ka br vedi, Aj nuk sht, jo, Dijomedi, Por sht Bajraktari i Shkrelit: Si njaj pyrgu m' ball t' kshtjelit, Qi s'e trand as topi as shpata, E i thon mnit Marash Vata. Jo qi ka at burra tjer, Bajraktar, Kren e Begler, Qi per fjal e per urt, Per trimn, e bujar Nuk i a lshojn vendin kurrkuej As n' Shqypn, as nder t huej. A e she'' 'i her njat burr zeshkan, Me kollik e me fistan, Qi m' a ka snin si zhgjeta, Qi m' i bjn t' gjith t'u ngiatjeta, E qi folka asht pa u z, ___________________

155

160

165

170

175
170-175 me kollik e me fistan : tozlluk, kalli : nji lloj pantollonash qi mbathen nen fistan ose fustan ; si nji lloj rashe pelhur t bardh, e gjan e pal-pal, qi prej ijet mbulon trupin deri pak nen gju.

147

LAHUTA Kang e Nandt

Her tue mt, mandej tue pr: Qi prandej njat fjal qi e flet, Mbreti as Krajli nuk i a shklet: Pse edh e tij bujare Larg permend sht n' tok Shqyptare Per kah pupla e per kah dija, P te cillat s' rron Shqypnija? Aj sht trimi Frasher Begu, Qi gjithkund, k e qiti shtegu, I la nam aj Toskns Faqe t' bardh i la Shqypns. Mandej vjen nji Qafel, Prenk Bib Doda, djale zotn: Per kah mosha, mjaft i r, Por i vjeter per pleqn, Kur t doj me fol urt: Aj sht, Zn njaj Kapitani, Kapitani prej Mirditet, Per t cillin larg perflitet, Larg perflitet, larg kallzohet, Z edh bardh per t shartohet. Ather vjen n rend toptani, Qi edhe ktiji vojt zni, Per shka mir e z qi bni: Pers i forti, si e din vet, Mir e z punon n' ket jet, ___________________

180

185

195

180-185 per kah pupla : per kah penda, shkrimi. 185-190 Qefal: kryetar, udhheqs.

148

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Kur t'i mrr mandja perpjet. Per br tij vjen prap Zogolli, Gjet Geg Shllaku edhe Begolli; Vjen un Mula e vjen Mar Lula, Njani Hot e tjetri Shal, T' fort per pushk e t' urt per fjal; Si aj Dod Pri prej Kastratit, Me at Vrijonin e Beratit, Edh trimi n' z Deralla, Qi po i kishin fjalt e rralla, Por s' po ajshin shum kopalla K po, isht' pna me qindrue, Me qindrue p'r Atdh t' bekue. Por pertej, m' at tjetren n, Aj sht, Zn, nji burr shkodrn: Asht Shan Deda i Ded Jakupit, Qi, si Ltinit, si Halldupit Rrumullak fjalen u a flet; Pse sht der pushka gjet me gjet E s' merr vesht per Krajl as Mbret. Se ti, besa, mir po thue, Mori Zna me ligjrue, Se edh n' s jam tue e dallitun, Qi kdo pna me e qitun, ___________________

215

210-220 si Ltinit si Halldupit : si latinit, banorit t perendimit, si turqve (orientalve). 220-225 der pushke gjet me gjet : nga familja trime brez mbas brezit.

149

LAHUTA Kang e Nandt

Per p e shkrep ky s'kisht me u pritun. Ve un deshta kt t' a die, Se kush sht njaj kime - zi N' d kubure e n' nji harb, Qi e k v ksulen m' nj'n s E i k lshue tirqit nn . Sikur lshue s' i k kurrnjni? Aj sht, Zn, Abdullah Drni: Njaj, pa t' cillin s' hec kuvendi E i a dro t' keqen Prizrendi. Dro Prizrendi e dro Gjakova Rreth e ark i a dro Kosova; Pse fjal peng aj kurr s' k lnun; pse per mik e bese te dhnun Vet i a nep zjarmin shtps: Sh1i me Mbret pushken e nis, E as s' ln marre Shqypns. Ders m' bjeshk te Ljubotinit Per nen hije t' mrazit t blinit Po ligjrojshin Zna e Ora, Krye m krye e dora -- dora, Atje posht n Prizrnd Abdull Frasheri, i Tosk me mend, Kshtu k nis t il kuvend: En breshtet t' Kapitolit ___________________

230

235

240

250
225-230 Nd`y kubure e nnji harb : thuper elik qe nevoitet n mbushjen e pushkve t vjetra. 250-255 en breshket tKapitolit : hal nga pylli i Kapitolit, vendi ma i nalt i Roms.

150

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Dal nuk kisht'e murrt ulkoja, Per me i dhanun sis Romlit, Mbasi shm kje per dh Troja: E atj larg, po, kah Urali, Nper at breshta te larta, Sillej Shkjau, si shkerb mali, Tue kerkue per molla t' tharta, Kur m' kto vise te Ballkanit T Part t' on, Pelazgt e motit Gjn e gjall kullotshin planit, Qt i ngitshin m' fush t Zotit. Kishin frone e ligj t mara, E giat shtegut t'gjytetnimit Ishin sht at larg perpara Q' me prendver te rruzullimit. Prej kah fill zn rriba e Verit E m' Vezuv t' veshun n'gjineshtra: Prej kaukazit m' Shkam t' Doverit, ___________________

260

265

- e murrt ulkoja : ulkoja e perthimt.- me i dhan.sis Roamlit : me i dhanun gj Rmulit, themeluesit t Roms. kah Urali : kah vargu i maleve q ndan europen n verilindje prej Azis.

151

LAHUTA Kang e Nandt

K rri Albjona e pjek gjenjeshtra, Fis m t' vjeter kund nuk k Se sht ky fisi n' z i Shqyptarit, Ne mes t'cillit punt e mdh Per Europ xn t'enden s'parit. Po, m' kto male e karpa t' ona S' parit Zeusi njerzit i rysi, E me augure te Dodona Egersn aj u a permysi; Kt edh s' parit Or e Zna Nisen valle me vallzue, E nper vrrje e fusha t' gjna Z Pegazi me lodrue. Ktu, Leka mati hapin Me i dal botes n' fund e n' krye, Edhe n' Hind e pori vrapin Rrufn n' dor, vetimen n' s: Si edh Pirri, qi, mbref pallen E dal detin si duh, Shi nen Rrom e shtroi hamballen T tan n' krena Rromaksh t' r. ___________________

270

280

285

270-285 karpa : shkrepa, shkambij. 285-290 si edhe Pirri, qi mbref pallen : po ashtu burri, mbreti i Epirit, qi mbref shpaten.

152

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Kdo rrni turr Shqyptari, Mir aj lidh me bes e f, Atje lufta mori zhari, Atje gjaku rrmej nper dh; E as s'u gjet kund mal a rrmore Qi atij hovin me i a ndalun; I r zhyt aj vals mizore, Me arm n' dor nper flk k dalun. Gal, Rromak, po dikur motit Kjen pershkue nper tok Shqyptare, Si edh fiset e Ostrogotit Me ata slavt,kta dalshin fare! Por Shqyptari s' e perkuli I gjall qafen nen zgiedh t' huej: E lshoi token, ne mal dueli, Por t dheta s' i lau kuej. Porsi njaj tallazi i detit, Qi dynd mal e bardh prej shkme, Dek e mnder tue ln mbas vetit, Vjen e thehet m'kep t'ndo i gme: Njeksht forca e cilldo anmiku, 'Qi desht dam t' na i sjell lirs, Erdh e u thye m' parsme eliku T' bijve t' maleve t' Shqypns. Pat kujtue Sulltan Murati Se Shqyptart i k lshue zmra, Se prandej po u rrin aj gati ___________________ 290

295

310

315
295-305 Gal : banort e vjetr t Francs s sotme. Ostrogotit : fis barbar q n kohn e dyndjeve t popujve nga Ver. (perkthim shqip)

153

LAHUTA Kang e Nandt

E rob t' zn po i shtron nn thmra; Edh dynd nji ushtr kreshnike, T tan djelm t'regjun nder gjaqe: Bota mar eshtet prej frike; Kjn Europa, lott per faqe. Por n' ket pun u gjet gabue; Skanderbegu 'i rrf prej qiellit Pallen zier atj n Krue: Se ' vetun k n' rreze t' diellit! E si ul tue buluritun, Shqyptars i a lshon kushtrimin, Qi, shk' burr, ne luft me zbritun, Turkut m' arm m'i a shtyp guzimin. Trup n kam i a bn shqypnija, Mir nder arm edhe shterngohet, E si breshni e si duhija Fulikare mbi Turk lshohet. N' at turr t' tyne trendet toka, Tymi ohet dr mb r, Bumbullojn male edh boka, Rrmen gjaku shtoj kurrn. Shtr m' fush t' Dibers Janieri E, si kau nen thik t kandarit, T' u perpjek per tok i mjeri, Ka' e ndrydh m'fyt kma e Shqyptarit, Aj e shef, sado qi von, ___________________

320

325

340

320-340 eshtet prej frige : heshtin, nuk bzn nga friga. Jenieri: ushtart ma t zgjedhun t Turqs. nen thik te kandarit : nn thik t kasapit, mishtarit.

154

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Se me dhn Shqypnija s' shkilet, E se rrjn at qi thon, Se p'r Atdh Shqyptari s' vritet. Jo pr, vritet, pasha Zotin! Nis Shan Deda, n' fjal t' u z, Porsi vrm sht aj gjithmotin, Kur kje puna per Atdh. Edh Mbreti t Stambollit Shqyptart pushken i a kan v, Sa her Turqit e Anadollit Paten dash me u shkel, m' kan. K t' a lyp e mira e Atdheut E t' a hjek lirija e vendit, Kush nipash t' Skanderbeut, I ' do fs e i ' do kuvendit, Per t' a ms aj k anmikun, Si petriti zogjt trumcak, E kdo t' vringllojn elikun Nuk ln token pa e pergjak. Moc Shqyptart me stalagtita, Lir gjithmon kta e kan shkue jeten; E se enden nata e dita. Se zn vjeta ne rend vjeten, Kta, pos Zotit t' nalt t' Empirit, Qi ushqen krijen e vesh lulen, ___________________

345

360

365

355-365 Moc shqyptart me stalagtita: Shqiptart kan t njajtn mosh t stalagtitave(hejhuj t gurzuem n shpella). 365-370 krijen: tjen, krimbin e drunit.

155

LAHUTA Kang e Nandt

Kryet dr sod perpara nirit En kurr nuk e perkulen. M' kam, ather,burra t dheut, Mbasi t' zott jemi me dek Per lir e nder t' Atdheut, Prap zn Duli fjalt me i thek: Perse sod a kurr Shqyptari Gjn e vehten do t' bj fl Per Atdh, qi at i la i Pari, E per nder e per lir. Sod t'shtatt Krajlat edh mbreti, N' at Berlin n' kuvend bashkue, E kan b pleqnn n' mjet veti Malcn Knjzit me i a lshue; Me i a lshue Knjazit Malcn, Me na d n vll me vll, Me na hupun Shqyptarn, Me na lnun rob nn Shkj. Kush nipash t' Kastrijotit, Qi k nder e nuk bn kore: Burr, si burrat qi kjen motit: Aj sod armt t rrok mizore E t dal n breg t Cemit, Prej kah Shkjau rri e na kercnohet, M' i a diftue bots e polemit, Se p gjak Shqypnija s' shtrohet. Kt s' do t' shklas, jo kma e huej; ___________________

380

385

375-380 tshtat Krajlat: fuqit e mdha. 385-395 nuk ban kore: nuk e duron marren, korin. polemit: njerzve, popullit.

156

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Kush, pos nesh, s' zn q m'ket tok; Se na rob s' i shtrohna kuej, Dr sa t' jemi gjall me kok, Me eshtna t' on, po, na Shqypns Nji muroj kem'per t' i a v, Q edhe topat e Russ S'kan per t'mujt, jo m'e dermue. Abdyl Frasheri ksht foli; Kur Mar Lula, i pari i Shals Nji s zjarm, nji zog sokoli, Burr i zoti i pushks e i fjals: I a pret fjalen n' log t' kuvendit: Se ti, pasha at Sh' Marrab! S per t' dalun zot un vendit, Me m' qortue nevoj nuk k. Pse, se znun kjo Shqypn, Un kam ndj me pushk per faqe, E per vend e per lir Kam r pr, kam bmun gjaqe. Kam shkue jeten si bish malit, Zdath e zdesh edh p ngrn; Por as Mbretit, por as Krajlit Tungiatjeta s' i kam thn. Un kam ruejt gjhen shqyptare; Un kam mbajt doke e kan, E as per pare e as per timare, Gjak e t' Par s' i kam mohue. Prandej, Shkjau me pas per t'ms ___________________ 395

400

405

410

420

405-415 pasha at ShMarrab: ndoshta sht Shejti Bartolom.

157

LAHUTA Kang e Nandt

E me dal kndej kah Shqypnija, ( Si po thon se k v s ) K me u ndesh, po m' arm t mija, M' arm t Lekve e t'Dukagjinit, Qi, me ndihm t Perends, Kan m'i a thye pleqnn Berlinit, Kan m'i a pshtue lirn Shqypns. Por pse m'thue me u vr me Shkj; Tue pas mrend na Anadollakun, Qi kurr t'keqen s'm' a k d, Qi kurr qafet s' m' a hoq lakun: Qi edh zmren m'' a k th E m' k myt aj tat e nn, E shnjerzue m' k grue e moter, E s' m' k ln me u rrit djal n' voter? M' k korr aren e punueme M' k mrr token e trashgueme, E tue m' b kann paaver, M' k mrr qt po per nn laver, M' k mrr lopet me gjith via, M' k mrr delet me gji' ogia, M' k mrr dhn e m' k mrr dhiz, M' k th vath e m' k th mriz: Edh sod m' k v le, Mos me fol n'gihe t' t' Parve t' m; E m' a man ginin mb bark, E m' a rep shpirtin me ark, ___________________

435

440

445-450 e me rep shpirtin me ark: ma merr shpirtin per kadal, si arku q per kadale, fije fije e grin duhanin.

158

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Si mo' Zot, m keq per mue, Nder thoj t'tij qi kam qillue?... Po a pse Turqit e Anadollit Duan t tallen ktij trollit, Na m'i a v pushken Nikollit? Jo, per Zotin! - kjoft levdue! Se un Manov nuk kam qillue, Qi me dal e me luftue, Perse Krajli a perse Mbreti Duen t m'majn mue rob nn veti; Un luftoj ve per lir, Per erz t' m e per Shqypn: Se un t'huej'n zot s'e due n shp, S' due te njof as Krajl as Mbret: Mbret Shqyptari sht n' vend te vet. T lumt goja, bajraktr, Ali Pasha, 'i trim bujr, Mrr e i thot t' parit te Shals, Se ti lak s' i bke fjals. Se ti folke n' log t' kuvendit, Si po e lypte e mira e vendit. Per Shqyptar, si jemi na, Turk a Shkj te dy jane nja; Pse t dy, si Turk si Shkj, N me s s' duem me na p, Edh jne per n t huej: Gjind, qi as vedit as tjerkuj Nuk jn t zott nji t'mir m'a s sjell, As per dije e mende t kthell, ___________________ 450

455

460

465

470

455-460 Manov : K.I,105

159

LAHUTA Kang e Nandt

As per pun, as per tregt, As per t' mar n gjytetn. Por, pse na t vogjel jemi, Pse kend fis as vll nuk kemi, Na sod Shkjaut s'mund t' i bjm ball, Qi po do t'na perpj gjall; Prandej, thom, se e lyp e mara, Qi edh sod na si perpara, T rrijm njit me Mbret t'Stambollit, Per me i bmun ball Nikollit. Dikur dita k me ague, Qi edh Turku do t' marre m' thue: E m' ather, shka Tosk e Geg, T' mlidhen tok, si kokrrat n' sheg, E t' i a napin Turkut t' shtmen: Qi s'ndrron vesin, ve se qmen: E t' a lshojn krye - picingul, T' i a thejn zverkun n Mosul. Pr, ju burra, un kish' me thn; Kt fjal tjeter mos me zn; Ve me h me shkrue nji leter, Me shkrue 'i leter m' kan t' vjeter Per t' shtatt Krajlat mledh n'Berlin: Qi, pa u shterrun Dr e Shkumin, Edh Buena per pa u th, Na per t' gjall nuk rrm nn Shkj. Ksht k fol pasha i Gucs. ___________________

495

495-500 zverkun n Mosul : tia thejn qafen n qytetin e Irakut mbi lumin Tiger.

160

LI DHJA E PRI ZRE ND IT

Edh Krent e Shqyptars Kan mrr letren per m' e shkrue, Fjal per fjal ksht tue e peshue: Ju qi jeni t shtatt Krajlat, Edh Mbreti i Stambolls, Falmeshndet Krent e Shqypns. Per njat gjgj, qi e kini bmun, Qi nen Shkj me vue Shqypnija, Pa shikjoni, se, per Zotin, Mund t'na bj ndo'i pn e keqe; Pse na rob s'i bhna kuej, Pag e t' dheta s' ljm kuej. Njiket tok t shqyptars Zoti vet Aj na e k falun E as Taljanit mrr s' i a kemi, As rrmye s' i a kem' Francezit. As Inglizit, as Teutonit, Se m slavit jo se jo, Qi ve dje k r n' Balkan E kush di se k e kput zverkun: Si ajo vrula e kacalecit: Sod kt, neser s' diej k. S per Mbretin e Stambollit, Qi po thot, se Knjaz Nikollit Do t' i fal Shkodr e Malc, Mund t' i thoni se Shqypnija Nji shport fiqsh nuk k qillue, Per m' u a n miqve peshqesh; ___________________

520

530

520-530 as teutonit : as Gjermanve. vrula e kacalecit : rja ose grumbulli n levizje i karkalecave

161

LAHUTA Kang e Nandt

Por sht toka e t' Parvet t' on, Asht Atdheu, po, i Skanderbeut, Asht Atdheu, po i Mojs Golemit E i atij Lek Dukagjinit, Edh i Kuks edh i Muzakut Edh i Strezs e i Aranitit Qi e kan l t' tan me gjak t' Turkut. Prandaj s' k as krajl as Mberet, Qi ket tok e fal a e shet, Dr s t' kt nji zog Shqyptari, Qi t' bj hije permbi dh. Ksht letren e kan shkrue, Edhe mir e kan palue, Mandej shtek ata i kan dhn Per Berlin, k kishin zn Mbereti e krajlat, gjgj me i d Shekllit t'ngrat, n gjak krejt l. ___________________
535-540 Mojs Golemit, Lek Dukagjinit, i Kuks, i Strezs e i Aranitit : princa e komandanta nushtrin e Skanderbegut.

545

162

LAHUTA E MALCS
KANG E DHETT

MEHMET ALI PASHA

ARGUMENTI
N krahinen e Kosovs hapet lajmi se Sulltni kishte ue nji Pash t r. Thirret, prandej, n kuvend tan yndyra e vendit. Burrat ma n shj Kosovar bashkohen te shpija e Abdullah Drinit, n Gjakov. Vetm Ali Pasha e Haxhi Zeka, nga shqiptart, hyjn te perfaqsuesi i Stambolls per t fol me te nemen t Kombit. Pasha turk i prt me fjal tambla dhe u lajmon se Sulltani e kishte pa me udh tia lshoi Knjaz Nikolls viset e Hotit e t Gruds bashk me Plav e Gusi. N kto fjal Ali Pash Gusija nxehet dhe, mbasi i paraqet sundimtarit t r sherbimin e shqiptarvet per te maren e Turqis e Mbretit, kategorikisht ia mohon t drejten ketij t mbramit t baj nder me tokat Shqiptare, si t ishin kto mall i gjetun. Kshillon edhe Mehmet Alin vet q, n ras se edhe ai kishte po t njejten mende, do te bante shum me mir t ngarkonte aklat e t vente majat kah kishte v thembrat ; prndryshej mund do ti bijte ndonji paknaqsi e rand. Kcen Pasha Anadollak nga idhnimi dhe urdhnon t burgoseshin lajmtart shqiptar.

163

LAHUTA Kang e Dhett

Ishte ky nji hap tepr i ngutshn dhe do t kishte pasoja t damshme per t dyja palt. t cilit sht tek Abdullah Dreni, qi perbujte Pashen turk. Dihej se nji Beg si Dreni, skishte per ta lshue aq lehtas mikun, Man tjetr as Shqiptart e Veriut beson poeti skishin pr ta lan udobisht Krent e vet n burg. arm, ran n Gjakov. Sundimtari turk pendohet perpara armve shqiptare, por teper von. Ushtrija kryengritse krkon Pashn per tia ba gjygjin. I dergohet nji lajmtar Abdullah Drenit per ta pvet se a donte ta dorzoj Pashn, i cili mat ras nuk ishte mik por anmik e se prandaj nuk hynte n nejet e Kanunit. Pergjigje sht negative. Abdullah Dreni ishte gadi me fal gja e mall, rop e robi, por jo erzin e shpirtin, nderen e mikun. Ndekaq ai ndryhet n kull per qndres bashk me 50 Fandas kryesuem nga Oshi i Nuros, i cili edhe nis pushkn ma i pari. Ndezet luftimi. Shqiptari vritet me Shqiptar, per shkak te nji anadollaku. Tri dit e tri net spushoj pushka, deri q s mramit u muer kulla. Ran dekun Pasha turk, Abdullah Dreni, Oshi i Nuros e sa t tjer. Parija e Kosovs, i shkruen nji letr Sulltanit dhe i difton se kta jan gadi me njoft gjithnji at e Perfaqsuesit e tij po qe se ata vijn per te miren e vendit e jo per ta nda dhant e per ta fal token shqiptare nder te huej. Ne te kunderten le ta di Dera e Nalt se kujdo qe vjen me kto qellime ka per ti ndodhun ka i ndodhi Mehmet Als.

kush, vall do t jen kta Shqiptar q guxojn t thejn fjalen e Mbretit t Stambolls dhe mos t mbajn vendimin e tyne.

164

MEHMET ALI PASHA

rreh teli i vilajetit: Kush sht Krye e Bajraktr, Kush sht beg e shp e par, M' Kaanik e del m' Qafe t' Diellit, Hiq e eja ne Gjakov; Pse k ardh nji Pash i r E k ' fjal t madhe fort Me u a thn Krenve t'Shqypns Te konaku i Abdullah Drnit. Shkuen tr dit e shkuen tr net Edh Krent behen n' Gjakov, Njani beg e tjetri ag, Kush Vojvod, kush Bajraktr. U kan pr nja dy zotn: Ali Pasha e Haxhi Zeka, Burra lidh me bes Shqyptare, Si d plume n' xheverdare, Fll te Pasha edh kan h. At mir i k prit Pasha, Pasha Mehmet Al Pasha. ___________________

Po

1-5 teli i vilajetit: telefoni i njaj krahine turke, q kish per sundimtar nji val.- MiKaanik e del mQaf tdiellit: Kaanik nji gryk malore ndermjet Ferizajit e Shkupit, (deri n Qaf t Diellit); ndrmjet Pejs e Plavs.

165

LAHUTA Kang e Dhett

U k qit duhan e kafe, I k pvet per rob e shp, E per treg e per bulq Per mehmur e viqilade: Se si shkohej n' ket dh jeta, Se a po kisht' me se m' u rrnue. Qatje von po zn e u thot: Baba Mbret u bn selm Se aj jue u k, lule m' saks, Se aj jue u k, po, hajmel, Hajmel bajtun nen sjetull: U rue porsi s'n nn vetull. Ve se erdhen mote t' veshtira Si per mbret asht per Krajla... El m qaj Knjaz Nikolla Nuk po i shef kund mje vedit, Ke k ngel m'krepa t' Cetins Pip i lumt, pa gj mbas shpirtit, Me i u dhimt gurit e drunit. Prandaj Krajlat jn mendue, Jn mendue e e kan pleqnue, Me i u lut Mbretit t'Stambolls, Qi t' i a lshoj kund kah Shqypnija Ndo'i grim djerr, ndo'i pllam tok buke, S me pas k me gjellisun; ___________________

25

40

45
20-25 per mehm.e veqila : npuns e mkambs t qeveris turke 25-40 hajmali : nji trekandsh bezje a lekure n t cilen ndryhet nji gj e shejt. 45-50 gjellisun : gjallue, jetue.

166

MEHMET ALI PASHA

Pse,vallahi! ngusht k r. Edh Mbretit, i u rritt jeta! E k b me mend Pleqn, Me i a lshue Malit t Z Hot e Grud, Plav e Guc... Pasha Zotin! k gabue, Z Al Pasha tue u idhnue, Se kjo pn qi s' bhet kurr: Se gj e shkret s' k met Shqypnija, Qi me u dhn bakshish nder Krajla. Shqypnn Mbreti s'e k shtrue Me arm n' dor, si viset tjera, Tjerat vise t Balkanit: Por ortak u b aj me n, Tuj u lidh me bes e f, Se aj Shqypnn e njef Shqypn; Se s' na lot kan'n e t' Parve: Se s' na prek nder doke t' ona, E se na at i shkojm n' ushtr, Kurdo luft t' i qes anmiku. na edh besen i a kem' majtun, K k thn, na i kemi shkue: Se n' Jemen na kem luftue: Me Junan na jemi pr; Jemi gr me Armen e Shkj, Pa nji t' mir, o Zot! per vedi; Se kt s' k kurrgj per s' mari: Vendi e gjindja lshue pa zot: Hajni e cubi ndj mb post: ___________________

50

55

65

70

65-75 nJemen : jug t Arabis.- Me Junan : me Grek. me Armen :banort e Armenis nAzi t Vogl.

167

LAHUTA Kang e Dhett

I pafaji vjerr m' konop: Gjja hup nder thoj t' murtatit: Erzi i burrit per d pare: Kryet e burrit p'r'i cingare. E sot dashtka baba Mbret Me Shqypn me bm aj nder, Thue i shport fiqsh kjo k qillue, An kuj? Malit te Z!... A din shka, ti Pasha i Mbretit? Ngarko rraqet per Stamboll Se ky, po, sht nji vend i eger E po t'njitet kund ndo i ferr... Sa per caqe t Shqypns, Kto kaher kn vendue: I k ngul shpata e Shqyptarit, E njaj Knjazi i Malit t' Z S' k me i shkul, mor' pasha Zotin! Me i u b dhami sa derrit. ' k qit Pasha edh i k thn: Se ti knke i' Arnaut i mendun, Dalun Dinit edh Imanit: Pse ksht Turku, bre! nuk flet. An kush ortak me Mbretin... Do koak, do cuba malit, Per t' u vjerr t gjith m' konop. Haps, bre! derrat kt ma i b; ___________________

80

85

100
75-80 nder thoj tmuratit : ne duer t pafeut. 90-100 Arnaut : Shqiptar.- Dalun Dinit e Imanit : K.II, 47.- koak: tikun n male.

168

MEHMET ALI PASHA

Pse, mos t'isht' Mbreti i Stambolls, Dielli drite s' kishte me lshue, E as s' mrr frme krajl permb dh: Jo m ortak Mbreti me u b Me malok cuba Shqiptar... S' k Shqyptar as s' k Shqypn: Ve k Allh, Mbret e Turk! Vrik k h aushi i zaptive, E i k resh burrat perpara, Si bariu qi resh bagtn, Kur prej mbramjet dredh kah shpija, Edh n' burg, k lidhet kali, I k ndr Krent e Shqypns. Pn e keqe, pasha buken: S' sht per burra hapsi as shkop: Per ta shpata ase konopi. Por se shka, se puna e keqe Ajo vjen, po, tuj u shtue: Nis urrel e bhet prrue. Prandaj Pasha k gabue Haps me i b Krent e Shqypns; Pers toka nuk pat plasun Qi me i qit vedit mbi dh E kurrkush mos me u r mbrapa, Por kan gjind e kan robn, Por kan fis e kan vllazn, E at gjindt e aj fisi i tyne, ___________________

105

105-110 vrik ka hi aushi i zaptive : nenoficer i rojes.- i ka resh : i ka vu (perpara). 115-120 Nis urrel e bahet prrue : fillon me pak (curril) e rritet shum (prrue).

169

LAHUTA Kang e Dhett

Thon ,s'i a barin t' keqen kuej. Ksht qi Mehmet Ali Pasha K me r, thom, nji dite ngusht, K me kap aj kryet ne grusht, Per shka bni m' Kren t' Shqypns. Pse t' bjer ngusht nji Pash i mbretit, K ndo 'isend e s' k ndo 'i send; Ve un drue p'r Abdullah Drnin, Qi tue mbajt shtu gjarpnin n'gj, Q' se i k vojt Pasha per mik, Mbrend t'u err e mbrend tue zbardh, Tuj u kndell n buk t tij, Drek e dark ka nji ferlik, Cile e zemer ka 'i misnik, Gjak e vjam dr m' kup t ginit Buk Shqyptarit mbas kannit: Un po drue, se Abdullah Drnit, Nper at mik qi man te shpija, Mund t'na i bj ndo'i pun e keqe; Pers bes un s'mund t' a z, Se nuk lot Shqypnija e Eper, Se s' po lot Shqypnija e Eper, Per me i pshtue at Krent e veta; Per me b qi aj Pasha i Mbretit Fort t bindet prej vedvetit Per shka bni m' Kren t' Shqypns. ___________________

140

145

140-145 Drek e dark ka nji ferlik : per mjesdit e per dark ka nji berr t pjekun.- Cille e zamer ka i meshnik: n mngjes e mbas darke nga nji lloj byreku (me grima mishi e me pet posht e nalt, i pjekun nfurr).

170

MEHMET ALI PASHA

Po, por shka, se Abdullah Drni Vshtir se ln m'i a shkrrye kush mikun: A i Gjakovas, nuk bn marre, Pse edh e k pushken zant. Prandej, thom, se nuk do t' ngias E n'Gjakov rrebt do t' kersas, Pse hals i u dha kushtrimi M' kaanin e del m' Qaf t' Diellit, ' merr prej Sharit m' Buletin, Me rr turr m' pazr t' Gjakovs Tym per shp ka i' burr me arm. E t' k rr Pej e Kosov, E t' k lshue Rek e Rogov, K lshue Gsh, k lshue Krasniqe, Asht dynd Plava me Guc E t' kan dal m' at fush t' Gjakovs Porsi miza per kercun. An shn s' largut anmiku, Se kurr bashk s' bhen Shqyptart! Preki ' her ti m' tok t t' Parve, Preki i her ti m' erz t fisit, ___________________

155

155-165 mi a shkrrye mikun : me ia marr mikun neper kamb, me ia dhunue.-Pse hals : kryesis, paris.- mbulletin : per te perfshi mbar fiset e Kosovs nga Sharri deri n Bulletin. 165-175 Pej e Kosovs : krahina rreth Pejs e Kosova tjetr.- Rek e Rogovs: krahina e Gjakovs s malst n veri t Pejs.-Gash Krasniqe: dy fise t permenduna t Malcs s Gjakovs.-per kercun: me shumic te madhe, si thnegllat (mizat e toks) n kcunin e lisit.

171

LAHUTA Kang e Dhett

Edh t kan me t' diftue, Se si dijn kta me u bashkue, Se si bijn kta m' shpin t' anmikut, Thue, ajo lava e Kaanikut, Kur n Shndr t' a foroj zija. Qe, edh Pasha, Mehmet Pasha, Pat mendue n' Stamboll me vedi, Se Shqyptart m'godi s'mund t'bijn: Por se tash, qi aj vet tue p, Se sa behi pika e djalit M'ato rranxat e Gjakovs, I a k v, po, gishtin krs, E k nis aj me u pendue Per shka bni m' Kren t' Shqypns. Vall, po i thot Abdullah Drnit, Shka k rr sod gjithky nieri? A jn krushq ardhun per nus? A jn axhamt e Mbretit, Qi po shkojn me u vesh nizam? T' u ngiatt jeta, po i thot Duli, As s' jn krushq ardhun per nuse, As s' jn axhamt e Mbretit Qi po shkojn me u vesh nizam; Por jn djelmt e Shqypns s' Eper, Qi kan ardh me fol me t, Per do Kren qi t' kan pas nisun E qi kthye s' u kan te shpija. ___________________

190

175-195 kur n Shndr ta foroj zija : kur ta ngushtoj ja (urija) n muejin e dhetorit (Shn Ndr).- axhamit e Mbretit : regrut e thirrun per t parn her n shrbim.nizam : ushtar

172

MEHMET ALI PASHA

Asht vr Pasha kur k ndie, Se atij mendja s' i a pat pr Qi n'Shqypn aq nieri pshtiellet, Per t' rm mbrapa pnv t' veta. Shka i tha, at her, aushit t'zaptive? Shpejt mai lshue Krent e Shqypns, Pers... fal i paska Mbreti Edh Krent kan dal prej burgut E pa lyp m' Pashen me u pjek, Fll kan vojt m'a fush t' Gjakovs, K kan mledh haln n' kuvend E kan nis t bisedojn: Si t' i a bjm e tek t' i a bjm, Se n Mbreti na k shitun Na k shitun Malit t' Z Per nji rrotull gurab. E ky Pasha, Mehmet Pasha, Ky edh ardhka prej Stambollet, Per me i dhnun Knjazit dor M' Hot e m' Grud, m' Plav e m' Guc. T' tn halija thot nji fjal: Se Shqypnn s' e lshojm per t' gjall: Se na desim t' gjith si jemi, E n' dor Knjazit nuk i vemi: Se edh Pashen e Stambolls Kt e duem, m' i a b na gjygjin: T' a mrr vesht Krajl edh Mbret, Se Shqypnn kush s' na e perket! ___________________

220

225

215-220 Per nji rrotull gurab : amblsin e bame me tambl, sheqer, etj., dhe n trajt t rrumbullakt.

173

LAHUTA Kang e Dhett

Haxh Zeka at her sht ue, K marr fjalen t' kuvendoj: Der n z asht shpija e Drnit, K han buk i verbt e i shkept, Edh trim sht Abdullah begu: Mir sht lajmin, m' i a ue, A na lshon pashen n' dor gjall, A i a lyp Shqypns per mik Burr i urt ky Haxh Zeka, Burr i urt e flet arsye, Pse miku s' i pritet kuej, N'dasht Shqyptr, n'dsht nieri i huej, Pa e b dert ke i zoti i shps. K shkue lajmi m' dere te begut E i k thn Abdullah begut: Ti qi j Abdullah begu, Falmeshndet po t' on halija: Njat murat, qi k te shpija, A thue bn n' dor me na lshue, Pers e kem' nji gjgj me t. K qit begu edh i k thn: Se sht murtat, se s' sht murtat K t' a diej ket pn i mjeri, Pse, vallahi! pvet s' e kam. Ket zant s' m' a k ln baba, Me i pvet miqt un se shka jan. Se shka jan e shka nuk jan: ___________________ 230

235

250

230-235 ku han buk i verbt e i shkept: qorri e sakati (i shkept). 240-245 pa e ba dert: pa e pleqnue punn me pa fol me

174

MEHMET ALI PASHA

Se kah vn e se kah shkojn: Shka punojn e sa rrogojn. Ve, po, 'i pun baba m' k msue; Miqt per t' gjall un mos me i lshue. Po t' m lyp halija mue Gjithk e kam un gjn e babs, Po i a lshoj me mal e vrr, Po i a lshoj t'eger e t' but: Po i lshoj token me gjith shp, Po i lshoj plemet me tagj, Po i lshoj vathen me bagt, Dhn e dh un po i a fali: Erz e shprt e mik s' i fali! Asht ue lajmi edhe k shkue. Begu n' kull mir sht ngujue. Me miq t' vet e psdhet Fand, T' zott me brejt hekur me dhm: Mjaft me thnqaj Oshi i Nuros, Qi po i kisht', po, nja tr zmra, E po e kisht' snin rrf: Qi s' la Pash me thye kanunin, Qi s' la beg me fik katundin, nuk la ag me b plak grunin. Vall, ' k thn hoxh Korenica: Pa ndigi, ti Oshi i Nuros, Qi j Fand e ha kuvend, ___________________

265

270

275

255-275 sa rrogojn : sa paguhen, sa e kan rrogen.- teger e tbut : mbar, krejt pyje e tok t punueme.-plamet me tagji : K.VI, 28 280-285 e ha kuvend : han arsye.

175

LAHUTA Kang e Dhett

Edhe din si hec kanuni: A m' i thue ati' Abdullah Drnit, Le t' na lshoj Pashen e Mbretit, Le t' na lshoj Mehmet muratin; pse per mik hasmin e vendit Nuk e zn kanuja e Maleve! Oshi i Nuros m' at frang: Se, mant, hoxh efend, Mue kt begu s' m k pr, Me prit peng, me d kan, Mbasi as doke s' po isht' n' Shqypn, Me lyp mikun me pleqn, Por me pushk, barot t z. Ve se shka, si m' duket mue, Per Shqyptar kund gias nuk k, Mikun shoqit me i a ng; Pse fal nieri tat e vll, Fal t shme e fal te rme, Por jo mikun n' buk e n' kryp: S' e bn mikun mish per krraba, Si s' e bn as Dulo Drni, Qi bjen n' zjarm e qi bjen n' uj, Edh mikun s' i a fal kuej, Si tash huta t difton. Edh huta bni bam. ___________________

300

305

285-295 nat frengi: K.V,457.-me prit peng, me da kan : me marr pengun e me v ligj.me lyp mikun me pleqni : miku sht ne doren e atij t cilit i sht pshtet e jo n dorn e pleqve. 305-310 huta : pushk krahi, si martina, me tyt t gjat e t gjan e plumb me maje shyt.

176

MEHMET ALI PASHA

Lum e lum per t' madhin Zot! Kur k kris kjohuta e Oshit, Se ' k ushtue Suka e abratit, Se ' sht dridh qaj Gramoleci, Se edh lufta ' sht ndez zhari, Me Shqyptr t'u vr Shqyptari: Shqypetart, po, t' u vr n'mjet veti, Per nji Pash qi ueka Mbreti. Eh at Zoti m' a marroft! Pers i huaj, kushdo qi kjoft. Aj gjithmon augur i z Per t mjeren moj Shqypn, Si njaj korbi qi ndiell z. A she' 'i her, sa e zez nji prov Asht t' u resh sod mbi Gjakov Neper shkak t' nji nierit t' huej, Qi ve dam se 'i t' mir s' suell kuej? Keq nper t Shqyptart ngatrrue, M' shoqishojn kta m' arm kan lshue: Aj, t' a vras Pashen e Mbret; Ky, t' a pshtoj Pashen e Mbretit. Njani thot: m k r mik; Tjetri thot: e kam anmik, Edh thejn nper t rradaket, Si t' i'n poa a kunguj Vraket: Si mo' Zot m kaq per n, Qi n' vend t' lidhim bes e f, ___________________

315

310-315 suka e abratit: nji koder e vogel n qytetin e Gjakovs.- Gramoleci: fshat n veriperndim t Gjakovs (Gramoeli). 330-340 E.thejnrradaket: thejn krenat, kokat.-poa a kunguj Vraket: Vraka, nji katund i pleshm ndermjet Shkodres e Koplikut, sht e permendun per kunguj e per poa.

177

LAHUTA Kang e Dhett

Me u vr na me Turk e shkj, Jet e Atdh qi na kan th, ohna e vritna vll me vll! Keq sht mikun m' i a pr kuej, Keq sht lajmin m' i a ng kuej; S'bje n' faj lajmi, as giob nuk ln; Por m keq sht me vr vlln. Prandaj keq e si m z, Ksht Shqyptart sod me u perz E me u gr kta ndermjet veti, Per nji Pash qi ueka Mbreti: Per nji pash, p'r 'i nieri t' huej, Qi ve dam se i t' mir s' suell kuej. Pse edh, besa! sht b shum gjak: Kan met gjindja nper sokak, Nper sokak e mb ardak, Mjaft me thn, se aj Oshi i Nuros Nper ato frangija t' kulls Njiqind vet, po, me t njehun, Me dor t' vet i ban t'dekun, Per t'pshtuem jeten nji halldupit Ndoshta ndoshta, rod magjupit!... Plot tr dit e rrafsh tr net Krisi pushka nper gjytet, Dr qi s'mbramit kulla u muer, ___________________ 335

345

355

350-355 e mbi ardak: mbi pod, dysheme. 355-365 halldupi: njaj aziatikut (n prbuzje).

178

MEHMET ALI PASHA

E u vr pasha, mshil n kjuer. S per Pashen , drejt po u tham, Kurrnji grim un dert s'po kam; S'' po kam dert, as s'm' vjen e vshtir: T' i'n kn dy, edh fort m mir; Ve un kjj Abdulla Drnin, Shaqir Currin, Ram Rrustemin, Edh kjj Oshin e Nuros, Qi per mik e shkrne vedin Si zant qi k Shqypnija. At her tok sht mledh halija, Edh fjal Mbretit k ue: Pa ndigi, ti lala Mbret, Shka po t' thot halija e Kosovs: Se t' a ojsh ndo'i Pash n'Shqypn, Per t' i a dredh lakun bkeqit, Per t'i a shtruem udhen shtektarit, E per t' il kish e xhami Per dintr e kryqal, An shka mundesh m' e ue; Pse en doret s' t' kemi dalun. Por, sa per me d Shqypnn E Nikolls m' i a ue peshqesh, Pasha Zotin ! lala Mbret, nuk k pse on Pash n'ket dh, Pse t'a vrasim, pa d fjal, ___________________ 360

365

370

375

380

-rod magjupit: fara ma e ult per Shqyptar.-mshil n kjuer: mbyllun, nguju n burg, ku ruhet bylmeti. 375-380 Per tia dredh lakun bakeqit: per te ndeshkue bkeqin.- per dintar e kryqeli: per ndjeksa t fes muslimane e kristjane.

179

LAHUTA Kang e Dhett

Si t' kem' vr Mehmet Aln. Lajmi s' vritet, thot kanuja; Por na t nuk kem' k t' mrrim: Do t' vrasim veqilat t' ue, Po vn dor kta me na shit, A bakshish me na dhn t' huejve. Kr k vojt fjala nder Krajla, Se shka bn Shqyptart n' Gjakov, Po ky km, kan thn, vall ' knka? ' knka, vall, ky km Shqyptr, Qi 'i grusht njerz, t' vobeg tue kn, ( Far as fis t' cillve s' u dihet E as mnin na ndie s' u a kemi,) Guzojn t' thejn fjalen e Krajlave Edh at t' Mbretit t' Stambolls?
___________________

390

385-390 veqilat: zavendsit, perfaqsuesit.

180

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIMBDHETT

Lugati

ARGUMENTI
Mbramje indilike, plot humor, n pallatin e Krajl Nikolls. Mbreti kryen darkn, lirohet familjarisht nga petkat e dits dhe n t holla, pshtetet bri votres, ndez kamishin, e tue pas perpare geshtenja t qirueme e ven, nis t bisedoj me gruen e vet Milenn, mbasi kjo ka rahatue fmijt n t shtruem. Biseda endet rreth punve e trimnive t kryeme prej Krajlit, rreth madhns, q n t ardhmen pret at dhe gruen e tij, t cilen knjazi e shef, si n vegim, t kunorueme e t stolisun me petka mbretnore. T gjitha kto plane Milens i duken dokrra dhe andrra, t cilat i qet pija: prandej nuk ju jep randsi. Shka mat mbramje e trazonte Milenn ishte se: - fmija i kishin pas tregue se ne terrin e nats ata paskan p nji si hije (lugatin), pshtjell kreje me nji shall, me tesbih ne dor, ubuk n goj, dhe rrethue me flak. Ky shauret i kishte pas frigue fmit aq sa at nat skishin pas ndgjue me shkue n t shtruem pa annen. Qesh

181

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Knjazi dhe sdon t nzaj bes mbi sa trillojn grat per luget dhe shtriga prrallore. Dikur grueja mbulon zjarmin dhe shkon t biet e femijt, ndersa mbreti shpik edhe at pik ven, qi i kishte mbet n fund t poit, shkund ubukun e drejtohet edhe ai nga shtrati. E kap gjumi menji here.. Kah mjesnata qe se i duket n mes t odes, ka ai sigurisht se ka pritun: shaureti i parashkruem prej se shoqes, tan danga gjaku. Trembet Nikolla dhe don me gjuejt arm n te. Po Hija e qetson tue i tregue se kishte ardh per te miren e tij, dhe se nuk ka dishka per t keq, se ai Mehmet Ali Pasha, i vram pak ma perpara n Gjakov nga Shqiptart. Mbasi Pasha i Sulltanit skishte mujt me i realizue planet e perbashkta, ne kurrizin e Shqipns e nxit Knjazin tu bij Shqiptarve n beh e papritmas simbas planit t lufts q po i paraqitte nat rast. Vet Mehmeti, mandej parashef se n t ardhmen nji fuqi e madhe e huej do tu ndihmonte Shqiptarve. Pr ket ishte nevoja, q Krajli t niste veprimin sas ma par. Mbas ketyne porosive shaureti (lugati) zhduket tuj ln pas nji er t rand q shum koh u ndie edhe neper t gjith Cetin. Qohet Knjazi vrap prej se shtruemes, shterngohet mir, dhe n pikn e nats niset per tu takue me gjeneralin e vet Mark Milanin.

182

LUGATI

Knjaz Nikolla, i' burr me kok,

K ndoll sand dis n' qok E po i kandet me ligjirue, Ndj te votra bashk me grue, Mbasi darka k marue E shkuen fmija n' shtrat me r, Kush tue cjz e kush tue kj. Si, pra, buk nji here k ngrn, Per ur voters pshtet m' nja'n n, Zhgjeshun brez' e asht n t' holla, Kall kamishin Knjaz Nikolla, Edh rrin aj m' njnen br, Tash duhan, tash vn tue p: Poin ngete k n' frang: Tash tue ngrn do kshtja t' zeta Qi milena me duer t' veta I a qiron e i a vn para, Si per grue qi e lyp e mara. ___________________
10-15 poin nget e ka nfrang: ka enen prej dheut, me ven afr, n dritaren e murit

183

LAHUTA Kang e Njimbdhett

At, at her, tuebisedue, Po zn grues aj m'i u levdue: Se ksht Turkun un e theva: Kt i bna, atj i a ktheva: Se edh Krajlat mue m duen: Serbi e greku mue m druen; S' e mrr n'dor un per Bullgarin: Do t' a mrr edh Mostarin: Do t' mrr Shkodren e Prizerend Krajl do t' bhem pernjimend, Edh n' Shkoder do t' z vend. T do t' bj un nji Mbretnesh: M dollam nuk k me vesh, As s' do t' vjsh m kacilite, Por krejt n' ari k me shndrit, E do t' vjsh kunor mb krye, Nji dit udh larg me t' shkelzye; Pse m trim se mue nuk k, Kahdo shkrep dielli mb dh. Qesh Milena me 'i gjys gazit Per kto makllada t' Knjazit, E as s' i bhet, jo, me i ndie, Pers i djn t' tna kllap, Qi i flet Knjazi, vn tue p; Prandaj rrin ajo pa z. ___________________ 20

30

40

30-40 kacalit : nji ksul e qendisun, q grat i mbajn nn shami. makllada: pallavra, fjal t kota, dokrra.

184

LUGATI
Me gjylper arap tue b. Ve m von nis me kuvend: Qyqja nieri,shka me kn! Me tzi fmn kam v me r, Pse, me gias dishka kan p E kaq fort t' mjert jan trishtue, S s' ndigiojn me fjete pa mue. Shka kan p, Knjazi po e pvet, Qi s' ndigiojn vetun me fjet, Mbas na, edh, kt po jena? Nuk e diej, pergjegj Milena; Ve, si fmija duen me thn, Sa kem' knna buk tue ngrn E neper kthina at tue luejt Paskan p nder shtma t' uj't Struk te stjolli, ndj kacuk, Nji me allm, si me kn turk, Me tesbih e me ibuk, Edh krahve lshue nji qurk, Qi, zb n' ftyr e buzkervesh, ___________________

45

50

55

60

60-65 me allm tesbih: me nji shall t gjat bezje(bezi), q perdorin Hoxht dhe nji varg rruzash n dor per besimtart muhamedan.- urk: xhamadan gzofi a lkure.

185

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Tue qit flak nper s e vesh, Rrite fmijve t' u ngerdhesh. A mos t' jet, qyqja! lugat? Pse po flitet neper fshat, Se nji turk kamatxh, I pabes e faqez, Dik atj Samoborrit, Knka ue lugat prej vorrit, Hokubt me u p me s. Hik! mo', i thot: a i k mendt n'krye?... Se lugat n' shekull nuk k. Kush e di se shka kan p. E u sht b ferra Brahim : A se, ndoshta, ndo' i kulim Do t' jet b nder ta surrat E u sht sht tjerve lugat. Kush k dek e h n dh, Aj nuk kthen, jo, m nder n. Ve se jeni, po, ju grt, Qi kto dokrra i qitni m' t' tht, Kur te mlidhni ju te hni, Edh fjal e hal mos t' gjni. ___________________

65

85
65-70 lugat : K.V,11.- kamataxh : ai q jep pare me perqindje teper te nalta. 70-75 prej Samoborrit : nga Sam.kal n Hot dhe fshat n breegun e Liqenit. K.XXVIII,350. 75-80 e u sht ba ferra Brahim : u ka hy friga aq, sa me u ba merak per do gj, sado t vogl.-kulim : haram i keq, i poshtr. 85-90 fjal e hal : fjal e pershperitje, bised e shprallime.

186

LUGATI
Per me fol per shoqe t' ueja. S' k lugat as shtrig, lum grueja, E un jam n' hall, po, me t gjall, Se per t' dekun po t' bj pall. Si ?...s' k shtriga e s' k lugeten?... I a nis grueja prap ne e veten. Per lugeten nuk e dij, Pse gj kurr s' kam p me s. Ve nper gjind un shka kam ndie: Por per shtriga s' k shka m' thue, Pse un t' anjof m se nji grue, Qi kt mbrend, po, n cetin, (Ndoshta, ndoshta ndo i kushrin..) Dalin naten porsi shkndija, Edh futen mbrend nder shpija, Prej pullazit nper oxhak, E u a zn gjinds frymen njak; Qi, mandej, kta duen me thn, Se n' gjumankthi at i k zn, E s' sht tjeter ve se shtrigat, Qi u a lshojn t mjerve t' ligat, Ke shkojn naten rreth e okolla. ___________________

90

105

- shtrig: hije gjysm mitologjike. Zakonisht plaka, t cilat tuj lan trupin aty ku jetojn, shetisin me shpirt, bajn magji, hajn zemra fmijsh, shtijn mn e res nder familje e kunor.- po tbaj pall: po e v ksulen ne sy, spo ta aj koken. 100-1005 zan frymn njak: K.I,6.- ankth: vshtrsija q ndien njeriu, kur para andrres i zihet fryma dhe smund luej as kamb e as dor.

187

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Prralla! prralla! thot Nikolla T' tana prralla edhe kopalla; Pers shtriga a'k kurrkund, As n'gjytet as n katund... A din shka, ti moj burrnesh? Zn m von knjazi tue qesh: Mbasi shtriga k po thue, A m'i lshon kto shtriga mue E, perzt! le t' m' perpjn gjall... Por m'i zgidh me dhm e tmall, E jo rrole per br hnit, Qi s'mund t' brjn as gjeth purrnit... Hajt, he i ngrat! Si t shkoi jeta Me pallavra e fjal t shkreta, I pergjegj Milena at her. Un jam n'hall per fmj te mjer, Qi i k kapun sande friga, E ti m' qet dokrra per shtrige; Jo ksht i drue, jo ksht s' i drue... ou me r, pse von k shkue: Se edh fmija jan tue m' prit, E un do t' gdhj neser me drit, Per me i bmun rangt e shps: Pse, po kje qi e zoja e shps Vet s' u del punve perpara, At s'resht kurr e mara. ___________________

110

115

120

125

130

188

LUGATI
Ksht i thot gruja si n'merz, Mandej zjar' e mlon me h; Shput e lamsh i qet ne shport. E pa tjerr fjale tjera tort, Me nji z si n' gjys t' marazit. T mir nat ajo i thot Knjazit (Do giuh t' cillit zjerr kisht' pija,) Edh shkon me r te fmija: Me 'i tubu djelm e me 'i varg vasha, Shtr nen petka rresht si brsha. Qesh Nikolla nn mustak; E per t' vm punve kapak, Mrr e msh edh nji got, Edh' e shpik e e bn zollot. Mandej poin ndrn n' frang; ndn kamishin nen sergj, Mbasi llullen shkund i a k. Edh shkon n' od t' vet me r. E, si lodh qi kishte kn, K me pun, k me at pik vn, Qi pat p sande m teper, Me 'i her mendt ju bne leper ___________________

135

150

155
135-140 E pa tjerrtort : pa e ue gjat biseden, kuvendin. 140-145 si brasha : si pjepna, si baston kokerrvogel. 145-160 Zallot : ia qet fundin (pare turke me nji vler shum t vogl 30 pare).- sergj : K.I,376.- ju ban leperi : i kaluen kujtimet me shpejtsin e lepurit, sdijti ma se ku ishte.

189

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Edh fjet, e pa i a ngiat, Nisi t' madhe me gerhat. Kur, qe, at t' u b mjesnat, Po i del gjumi Knjaz Nikolls, Edh shef aj n'mjedis t' ods Nji si nieri ndj n kam, Me nji mjekerr giat nji pllam, Edh barkun sa 'i fund sheke, Pshtjellun shtatin n' pelhur deke: Qi, si surflli ftyret zb E tue ardhun era dh, Rrite Knjazin tue e shikjue, Me dy s qi me t'trishtue, Si gastarja cangullue. Neper ftyr, mande', e mb duer, At kt edh mb pelhur Kisht' do njolle gjaku t' z, Qi per mner m' t kishte ngr E me qelb bashk ishte th. U trm Knjazi kur e p E t' perqethet shtatit i r. Flokt i u uene shllung perpjet; Nisi frma m' i u zatet E e mloi djerza. Kishte met Tue kqyr m' t, e as nuk isht' tue mujt ___________________

160

165

180

190

LUGATI
Prej trishtimit m' vend me lujt, Pse edh m'kryqdisi ishte kput Kaq per mnder qi 'i her kje tut. Por kam - kam, qe,nis lugati Me i u avit Nikolls kah shtrati. Knjaz Nikolla at i rrin gati E fll doren on m' kubure, Qi e kisht' vjerr nen nji figure, Edh don aj zjarm me i dhn. Kur lugati nis me i thn: Mos e vn doren m' ngaskeqe! Nuk t' kam ardh me mende t' keqe As me t' art as me t' trazue: Un kam ardh kt me t' kallxue Dis pun, qi tash kan bjt E qi mir per t sht me i diejt, Asht mue si m' dn nenshtrasha. Un ajm Mhmet Al Pasha, Qi m' pat nis Mbreti n'Shqypn, Per me i lshue Malit t Z Hot e Grud, Plav e Guc Si n' Berlin kje b pleqn. Por, kur mrrna n Gjakov, At e zez mue m' gjet nji prov; Pers Krent e Shqyptars, Me Al Pashen e Gucs Nji b t' madhe po e ki'n b Plak e i r n luft me rr; ___________________

195

190-200 nen shtrasha: ma pret mendja, m gitet.- ngaskeqe: kambza e kobures.

191

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Burr e grue, po, n' luft me u shue E ato Male mos me i lshue. Prandaj vet at kur shkova, T' u ue m' km t tan Kosova, Peja e vogel 'dhe Rrogova, Edh mue m' rrethuen nji rendit Shi n shp t' Abdullah Drenit: K mue t' mjerin m kan vr, T tan n' gjak mue m kan l, Si me s qi j tue p. Pr, tash tjeter t s' t' k met, Ve kto Male me i marr vet, E me i mrr me pushk per faqe; Pse, pa i b nja dis gjaqe, Per pa i djeg dis bajraqe, Tok Shqypnijet n' dor nuk qet: Sod Shqypnija sht b Milet. Besa, at her, po i thot Nikolla, Mbasi vet s' mujtka Stambolla Kto Male me m' i lshue, Puna giat, thom, k me shkue: Pse, si vet k mjt me p, Qysh se n' gjak krejt knka l, Me pushk n' dor s' mrret Shqypnija. Vr n ftyr mehmet Alija E prej pezmit tue qit shkndija, ___________________

215

220

225

230

220-240 me pushk per faqe: me luft.-sht ba milet : sht ba shtet, kombsi.- e prej pezmit: nga idhnimi, prej zemrimit.

192

LUGATI
Tue kercnue dhmt prej marazit, E vertet, po i thot aj Knjazit, Se, medj k me t' u dasht N' luft me thye m se nji rrasht E me hjek shum e shum z, Para se t hjsh n' Shqypn: Pse, Shqyptart, e diej edh vet, Se jan trima e per ket jet At rob s'i shtrohen kuej; Por me pas me i ms pa buj Edh n'moh naten me u r, Tash qi at 'i her jan shperd, Un kujtoj se me pak gjqe Puna t t del per faqe, Edh hn ngadhnyes n 'Shqypn. Prandaj mlidhe shpejt nji ushtr, Edh lshoe n' Plav e n' Guc, Naten n'terr befas t' u r, E si n' gjak Plaven t' kesh l Edh zhb t'a kesh Gucn, At her mrr e msj Malcn. Me tagan, me n n dor, Edh shkmi at Malcor; Pse, pa i shkm at Malcor, Shkodra t s' t bje n dor. E as s' k ngae, jo, me u hutue, ___________________

240

245

255

260

193

LAHUTA Kang e Njimbdhett

Pse Shqyptart kan nis me u zgjue, Kan nis shqyp kt me shkrue: Kan nis t' flasin per koms, Per kombs e per lir, Per lir e autonomi; Edh gjat, thom, nuk do t' shkoj, E Shqypnija do t' kerkoj Me dal m' vedi, si Serbija, Si Greqija e Bulgarija: Mbasi k edh ndonji Mbret Qi Shqyptart aj po i gerget, K me para e k me fjal Turkut dore at me i dal. Prande' at her ti s' k me mujt Gurt mbas d' shirit t' and me i luejt; Pse do t' dal kushdi se kush, Qi e k v ka dit m' rabush Shqyptars me i dalun zot, Edh gurt aj t t' i lot. Por, po mujte nji her sot Kto Male me i pushtue, (Qi t dhesk t jan perore,) Jo ve kto m s' t' dalin dore, Por, me koh e me dredh, ___________________

265

270

275

275-285 rabush: ceken, e ka nda, e ka marr n shnim.- qi t dhesk t jan perore: t jan pelqye prher, gjithmon ti ka pas anda.

194

LUGATI
Edh n' Shkoder k me h. Pse do t' diejsh ti, lum Nikolla, Se e k b pleqn Stambolla, T m para, edh Serbs, Si edh Krajlat te Greqs: Grekut,shkjaut, po, edh Bullgarve, Me u a lshue n' dor tokt e Shqypns, Se me u dhn lirn Shqyptarve. Ksht Nikolls i tha lugati! Edh tjeter nuk i a ngiati Por u zhduk aj neper kthin, Tue ln mbrapa nji qelbsin, Qi dr von u ndie n' Cetin. Knjaz Nikolla at her u ue, Shpejt u vesh edh u shterngue, Edh duel naten per hn, Por me u pjek m' at Mark Mila'n: M' Mark Mila'n aj per me u pjek, Me t fjalt per me i perpjek, Se kur n' Plav me qit ushtrn, Se kur n' gjak me l Gucn, Se kur flak me ndez Malcn, E se si m' e hup Shqypnn: I hupt Zoti pernjimend Knjaz Nikoll edh gjithkend Qi mendon e sharton z Per t bukuren ket Shqypn. ___________________

295

305

300-310 Sharton z: K.IX,196.

195

LAHUTA E MALCS
KANG E DYMBDHET
MARASH UCI ARGUMENTI
Poeti hin me nji her n tem tuj u ba t njoftun lexuesvet fytyren tipike t Shqiptarit ushtar n shrbim t Mbretit, trim, luftar, i urt, i gatshm kurdoher me ran luft apo me marr pjes nder kuvende urtije e kanuni. N pleqsi malsori bahet bari gjsh dhe e kalon kohen me t ri tuj u kallxue ketyne legjenda popullore e mitologji kombtare, trimni e ndodhje historike t bashkjetueme. Autori e gjen Marashin n mendime si at t cilit n malsi i bjen ujku nder berre i mbetet toka djer, e kapin borxhlit a por ska buk per ti qitun mikut. Kurrnji prej ektyne n plakun ton, Marash Ucit i duhet shih sod me mar rrug tue u nda, kshtu, prej dy t bijvet t Calit, dy djelmoa bashkbjeshkatar me t. Perpara se t nisej, ve u len ketyne t bramve porosit e fundit, si ai q n mosh te shtyeme merr rrug pa dijt mir se a kthehet ma a jo. Testamenti i MArashit sht vula dalluese e kombit shqiptar e percaktueme me viza t preme t

197

LAHUTA Kang e Dymbdhet

Edukates kanunore. Ai i porosit djelmt, ende t rij, t ruej familjen e gjan, tu dalin Zot t drejtavet t veta me pushk e gjak, t shkojn mir me shok e tafrm, t cilt, sido qen, jan gjithmon vllazn, mos t pushojn kerkund, t jen pik-pritsa me t njoftun e t panjoftun e sidomos me t huej, por pa u a leshue ketyne t fundit kurr zemrn n dor, mos t jen t gutshm , por t matun e turt, mos t rrezikohen tuj u a hi punve t pa sigurta, t ruhen prej pandershmenis e sidomos prej grues s lshueme, mos t arsin ndoren e besen e dhanun,, t duejn vendin e Atdhen. Mbas ketyne fjalve Marash Uci dahet prej dy barive t rij, dhe ssi tisht ne mosh t tyne, n krye tores kapet ne Stare t Hotit, prej kah drejtohet per kull t bajraktarit. Svonon e mrrin n Gjenoviq dhe takohet me Qun Mulen, i cili n shpejtn e Mashit e kohen e pa pershtatun te rrugs heton se dika ka ndodhun me randesi. E njimend Marash Uci diten perpara kishte pas qen n Shkodr, dhe atje nga nji mik i njoftun kishte pas marr vesht dika t rreziksme per vend e bajrak, per Shkoder e Shqipn mbar. Ky lajm i kishte pru sod te Bajraktari, t cilin e porosit qi sa ma par t bashkoj parn n mbledhje tek kisha e fshatit. Ai do tulej rishtas n qytet, per te marrun njoftsi t reja e ma te perpikta. Mbas ketyne fjalve dahet plaku prej Qunit dhe ky tashti jet me dy mendime enigmatike: ase i shkojn Mbretit nushtr a se luft kem me Mal tZi. Cila doqoft, Shqiptari sligshtohet. Zoti e bjen pune mbar dhe Hoti sht gjithnji em fat. Mbyll kangn vendimi i Bajraktarit per t thirr Krent e Fisit n kuvend.

198

MARASH UCI

Te nji mriz, te nji lajth

Kishin ndollun tre bar Dy me dhn e nja me dh, Njni plak e dy te r: Marash Uci e t' bijt e Calit: Dy djelm t' let si shpezt e malit. Marash Uci i Uc Mehmetit, An e m' n i kisht' r detit Kishte p pronet e Mbretit ak prej Hotit tue zne filli Dr k piqet buka m' dielli; Pse, sa kje Marashi i r, I pat dal Mbretit n' ushtr Me arm n' dor, me zjarm n gj, Si qi doke sht n Shqypn. Burr i fort e trim si Zna, Armt i kjen atij baba e nna: Bab tagani e nn breshna, Vll e moter d pistolet ___________________ 5

10

15

199

LAHUTA Kang e Dymbdhet

D gjarpnusha prej Stambollet. Ky kje lypun edh gjetun, Pat kn thirrun edh pvetun E n' kushtrim e n' gjgj t' bajrakut, E nder pr mrr Karadakut; E kdo qi i doli prja At i dajti edh trimnija. Por, si kripit i r bora, E la kama e e la at dora, Edh i shkrefi armt besnike: Njato arm qi n'koh jetike Pa'n kn ndera e Arbns kreshnike: E na doli bar malit, I shmrijak me t' bijt e calit. Prore Mashi djelmve t' Hotit U kallzote punt e motit, Punt e motit, pun trmnije: Si Shqyptari mbas lirije E mbas bess e s' bardhes F Bte deken si me l; E u permendte Or e Zna, Edhe u thote shum pun t' mdhana, ___________________ 20

25

30

40

200

MARASH UCI
Per lugat kur zhet hna, E per luft, qi me drangona, Bn kulshedra n' vise t' ona; Edhe i njifte aj m s' mirit Sa drangoj jn rodit t' nierit Mbi Rn t' hjedhne e m' Ur t' Vezirit. Prande' e dojshin gjith barija E ndigiojshin fjalt e tija Si kah pushka ashtu ka' urtija. Por shka, Zot, ka Mashi sot Qi na vr e nuk bn z? A thue i r bisha nder berre, Ja se tokt i mbeten djerre, Ja i punoi t' ngratit rreziku Pa buk n' shp m' e gjetun miku? Uku n' berre s' i ka r, Pse kurr Marashi s' u d: Nuk kisht' mbetun ky pa e p: M' e pas p edh e kisht' vr. As s'i mbet ktij n' der borxhlija: Me 'iqind dhn qi ka te shpija S' l6en borxhl me i vojtun t' birit, Edhe miqt i a pret m s' mirit; Si edhe qt qi i k si buj ___________________

50

55

60

201

LAHUTA Kang e Dymbdhet

S' i a ln djerr token kurrkuej. Por as vet shka k s'e d, Ve se u thot shmrijakve t' r: Pa ndigjoni, o djelmt e m: Dik 'i pun sod m' ka qillue, As nuk kam si rr pa shkue; Nji her pse me pas per t' pshtue Zogu dore, pasha mue! Von e von k per t'a zn, Fjal i momi si e k ln. Se sa rrj as vete s' e dj Se nji jav ase nji muej, Zoti e di, nuk mund t' a quej. Por n'kje thn prej Perendije, Mos me shkel un m m' kto hije, Mos me u zn m pun trimnije S'bardhes koh qi ka prendue, Ah ju, u kjosha true Per Njat qi vrn e kthll Me m' a mbajt ju sod nji kshll. Amanet un jam t' u ln Me ruejt gjn me kqyrun st'n, Armt e mbushne mos me i dhn, Me shok t' uej kurr mos m' u zn, Mos m'u zn as mos m' u ng, Pse n' dit t' ngusht kta u gjinden vll Si me pushk, ashtu me uh. T' huj' n me fjal mos t'a poshtnoni; Buken para, por t' i a shtroni ___________________

70

90

202

MARASH UCI
N' Shqyptar si kn Zakoni: Me i besue mos i besoni! Edh n' mend kinje nji fjal: Zmers s' frt me i lnun dal; Fjalt per paj kurr mos me i ndal Ujit turbull mos me i r, Mos me dalun n' v t'pa v; Me i u ruejtun rrass s lmueme, Me i u rujtun shaks s' terbueme, Me i u ruejt, po, grues s lshueme; Vendin t' uej m'e dasht perore, Me ruejt bes, mos me art ndore. Kshtu tha Mashi, e n' kam u ue, V xhurdn edhe u shterngue, Edh i njiti armt mizore Njato arm qi s'dijshin ndore, ___________________ 95

105

110

203

LAHUTA Kang e Dymbdhet

Pse n'dor t' Mashit guri Vlore Ndezte flak, po, flak vetime, Epte gjm, nji gjame bumbllime, Porsi rrfeja kur shkrep malit. Lamtumir! thot djelmve t' Calit Vn breshnen mbi cep t' krahit, E t' u djergun hijes s' ahit, Hijes s' ahit, br njaj shpati, I a beh n' Stare n' krye t' sahatit. Po, Zot. Mashi ka ' tue shkue. Qi nper shpat e neper prrue Po vjen hapin tue shpejtue Thue 'izet vjet s'i ka kalue? N' Gjenoviq Marashi nis Ke un Mula me konis, Ke un Mula shp e rrept K han buk i verbt e i shkret; N'at fis t'Hotit, shp e par, Djal mbas djalit Bajraktr. Prej mjesditet tue r dielli, N' Gjenoviq kapet aj filli, N' Gjenoviq te kulla unit, N' at kull t' bardh mbi krye t'katundit. Mire se t'gjj, or uni i Muls! Po i thot Mashi n'der t kulls; Mire se vjen, ti Marash Uci! ___________________

20

115-120 Stare : lagje e Rapshs s Hotit 130-135 nGjenoviq : lagje e Hotit, nga sht shpija e Bajraktarit

204

MARASH UCI
I a kthen uni: Po t ' t' nguci Me lshue gjn, me lnun st'n Ksht m' u djerg zhegut m'ket n? A sht gj t' keq? a ve po drue, Pse n'arm sod po t' shof shterngue? S' gj t'keq jo, nder bar; Por nuk dij si per Malc... Zoti mir ka m' e punue, N' kjoft se besen s'kemi lshue. Kam kn n'Shkoder mbram kam ardh, Ke qaj miku faqebardh, T' cill'n e njef ti prej q' kah motit, E m' k mrr besen e Zotit, Me kuvend me Kren te Hotit, Per nji fjal, e jo m von Se n' ket nat, te Kisha e jon. oju fjal, pra, Krenve t' vendit T' dalin n' Brigje n'log t' kuvendit, Se do t' dal nji her te shpija me i shestue do pn t mija. Neser n' Shkoder prap do t' veta Ke qaj miku' i u ngjatt jeta! T' a ket ndihm Malcia e shkreta. Ksht tha Mashi, e duel me shkue: Nper pish t' zhegut pa pushue: S' ishte ngaeja me u hutue. ___________________

145

150

155

205

LAHUTA Kang e Dymbdhet

Njaj un Mula thot nji fjal. Madhi Zot, t t' kjoshna fal! Nder d pn njna do t' dal: A se i shkojm Mbretit n' ushtri, A se luft kem' me Mal t' Z: Si kjoft mare asht e bft Zoti: Oren uet por e k Hoti. Po u oj fjal tash Krenve t' vendit, T' dalin sande n' log t' kuvendit. At pnt kem' me i peshue, Mandej dalt si kjoft gjikue.
___________________

165

206

LAHUTA E MALCS
KANG E TREMBDHETT

TE KISHA E SHNJONIT

ARGUMENTI

Qil kangn Zana e Veleikut e cila prshkon me mend kohn e kalueme dhe lexon mbi shpate, prroje, land e gur historn e lumnueshme t Shqiptarve. Mjerisht n dit t sodit kan trnue koht. N vend t shpats ka h pushka, n vend t Zotit ari , n vend t s drejts levertija. Europa vet ep shembullin e par. Zana i sjellet Perends dhe e lut, q nga eshtnat e Shqiptarve fatosa, t ngjall kreshnik t rinj pr mos t lan q asnji pllamb toke arbnore t bij n duert e Malazezve. Ktu poeti gzohet me Zann per nam q ajo e Mira i lshon anmiqve t Shqiptarve dhe kerkon gadi ta ngushlloj, tuj sigurue se n tokn e Skanderbeut ende ssht shkimb flaka e burrns as dashnija ndaj Atdheut. Pr prov t ktyne fjalve autori i tregon Zans burrat e Malcs t cilt tani jan mbledh te Kisha e Shn Gjonit n Rashp, simbas lajmit q, me koh patn

207

LAHUTA Kang e Trembdhett

pas prej Qun Muls. Hap mbledhjen Bajraktari, i cili i lshon fjaln Marash Ucit. Ky end me urtn e malit shrbimin, q Shqiptart i mban tash sa shekuj Sulltani, shrbim t cilin, deri diku, ua njofti Porta e Lart. Lajmi, q ai binte prej Shkodrs, ishte i trishtueshm. Gazetat e qytetit kishin lajmrue se n Kuvendin e Berlinit ishte nd Hoti e Gruda, Plava e Gusija ti epen Malit t Zi. Per Kren ishte ishte nji rrufe prej qiellit. Kurrnji sban za, deri sa Mashi vet u lyp mendimin e mbram se a pernjimend do t pranojshin me iu nenshtrue Knjazit(Nikolls) pa pushk t shtime apo e kishin nda me qindrue. Ktu Gjeto Marku kcen ma i pari, dhe, tuj u betue ne emnin e Zotit, e siguron Marashin e Krent tjer t mbkledhjes se per pa mbet Shqipnija n xhubleta grsh nuk ka per ti u leshue toka shqiptare Malazezve. Fjala e mbram shton oratori i perket Bajraktarit. Qun Mula merr rishtas fjaln dhe i grish t pranishmit t rrokin, tan sa jan, armt. Lyp, ve, prej tyne, q prpara t lidhshin me be dhe ai vet ban ben i pari. Mbas tij tan mbledhja. Tani, mbas vendimit t marrun, lypej t merreshin masat. Urdhnon, prandej, qe te qitet roja n Rrzhanic, ndersa nji tjetr prej mbledhjes drgohet pr ti lajmru Ded Gjo Lulit n Traboin, q keshtu t jet n dijeni i tan fisi se lufta ishte te dera. Marash Ucin e nisin per Shkodr pr ti lyp ndihm Hodo Pashs me ushtar dhe pr t porosit Mikun e njoftun, q ti prkrahte shqiptart me ann e shtypit. Kshtu foli Quni dhe u nda Kuvendi.

208

TE KISHA E SHNJONIT

Prendoi dielli, n' qiell duel hna,

N" Veleik po pingron Zna: Ehu! ju malet e Shqypns, N' t' cillat struk shqypja e lirs N' t' bardhat kohe qi kan prendue S' lte anmik, jo, me i u afrue! E di shpat e di edhe prrue, E di land e di edhe gr, Shqyptars kryq e terthuer, Se sa gjak atbot i anmikut Vojti rrkaj prej t' bardh elikut, Qi flakote n' dor t' Shqyptarit Porsi rrfeja majes s' Sharit. A kisht' mujt kurr n' at koh t' lume, ( Me lot gjakut sod t' lotueme!) Ve nji troe t' toks Shqyptare M' e rmue dora grabitare? Ah! jo kurr: t' ish' ue mbar bota... ___________________
1-15 NVeleik po pingron Zana : mali ma i permendun n Malcn e Madhe, i venduem mbi katundin e Kastratit (1724m), ku banon dhe lshon zanin(pingron) Zana e Malcs. 15-25 Ve nji troe: nji truell t vetm. me rmue: me u rrmbye. me cungue: me e pre.

15

209

LAHUTA Kang e Trembdhett

Pse ndo 'i Lek, a 'i Gjergj Kastriota Do t' kisht' dal, at dor rrembyese M' e cungue me arm ngadhnyese, T ' cillat n' shekull do t' permenden Hn e hyj sa qiellve t' enden. Por kan ndrrue sot moti e stina Per dh t' ngrt, k rreh Martina! Gjinde e mbajtun me lot t' shumit Qi n' djers njom bcat e umit, Ja qi n' kullm rreshket kumuese, Ja nper dt bjen vals shkumuese, Per me mbajt nji grue te shpija S' cilles buk i lypin fmija, Edhe i ln ndoshta me kj, Perse e mjera buk nuk k: Gjinde, s' cilles Zot i sht ari, T' zezen tok qi i ngrat Shqyptari Shtrjt me gjak e pat fitue, Pa ndo 'i dhim, kjoshin mallkue! Sod m'e d duen copa copa: E perse? Pse don Europa... ___________________

25-30 me lot tshumit : me vaj t t gjorve. njom bcat e unit : bcat q on plori i permendes. nkullm rreshket kumuese : piqet per kadal para kurdhs, para cungut t elikt, mbi t cilin farkatari rrah hekurin e skuqun e ep tingllim metali, kumbuese.

210

TE KISHA E SHNJONIT
Uh! Europe, ti kurva e motit, Qi i rae mohit bess e Zotit, Po a ky shji i gjytetns: Me d token e Shqypns Per me mbajt klysht e Russ? Po ti a ksht sod na i perligje Njata burra qi m' kto brigje Per t vehten bne flije Kur ti heshtshe prej ligshtije? Ti qi i a kalle flaken diellit E i shestove rratht e qiellit, Ti, prej eshtnash t' t' ngrat Shqyptarve, Qi bn deken per dh t' t' parve, Bn sod t' bjn fatosa t' r, T' cillt nji troe t' ksaj Shqypn Mos t' a ljn Shkjaut n' dor me i r Krejt ne gjak nji her pa e l! Lum, oj Zna e Veleikut, Qi m' i a lshon ti namt anmikut, Qi m' i uron djelmt e Malcs, Qi m' i a kjn hallin Shqypns; Ksaj Shqypn, e cilla motit, N' z kah pushka e besa e zotit, Pat kn mue prej fisesh t' tna Kah bjen dielli e kah mrr hna! Por, sado qi posht k r ___________________ 40

45

50

60

45-50 i perligje : i shperbleve. 50-55 e i shestove rratht e qiellit : i percaktove, i kufizove shtretnat e hapsins qiellore.

211

LAHUTA Kang e Trembdhett

Sod me sod, e rrin tue kj N' pluhen t' toks, prej njerzve sh, Prap, oj Zne, shkndija e burrns Nuk shkime n' male t' Shqypns, Qi, man, edh n' kto koh t' reja Ka 'i her ndezet flak si rrfeja. S' kan mbet shkret, jo, armt besnike, Perse Arbnorja grue fisnike, Bn se bn fatosa t' r, T' cillt trimnisht per ket Shqypn E per bes e t' bardhen F E bjn deken si me l. A poi shef ti njata burra Qi kah Brigja neper curra. Tue hec naten porsi bisha, Jan t' u njitun drejt kah kisha? Ata jan, po, Krent e Hotit Qi m'u lidh duen me bes t' Zotit Per me i dalun zot Shqypns, Per me i lnun nder Malcs. Po, un Mula mb shpin t' kalit, U a oi lajmin Krenve t' malit; U a oi lajmin n' der t' konakut, Per me u mbeledh n'kuvend t' bajrakut; E si rrokull kjen rreshtue, Kshtu zn uni me ligjrue; Fol tash, Masho, ' po na thue? Un qe, Krent t ' i kam bashkue, T' cillve mundesh me u besue, ___________________

80

85

90

90-95 e si rrokull: n trajt rrethi a patkoni.

212

TE KISHA E SHNJONIT
Pse armt kryq i kemi v, Si na e lan t part kan. At her Mashi zn kadal: Pa ndigioni, o trima 'i fjal, Qi po u thom me bes te Zotit, Porsi nipave t' Kastriotit: Katerqind e s' dij sa vjet Jn qi i bjm Mbretit hysmet Kush ushtr, kush angr, Me arm n' dor, me zjarm n gj, Me 'i kam mbath me tjetren zdath, Buken n' strajc e shp senjurin, Dushek token, jestek gurin, T' mbrame te hika e t' pare te mbeta: Trima n' z se znun jeta: Mos me drashtun krajl as Mbret! Edh Mbreti ket hysmet Dr dik na e k pelqye, S' na k ln aj krejt m' u thye: Na ka ln lirn jetike, Na i ka lnun armt besnike, Per me ruejtun F e zakona, Per me mbrojt kto male t' tona Per me mbajt kan' n e t' parve Me ruejt erzin e Shqyptarve: Na ka il kish e gjam ___________________

105

115

95-105 Pse armt kryq i kemi v: n shej bese, vllaznimi. angar: pun t detyrueshme. 105-115 shpi senjurin: per shp, per banes, token e that. lirin jetike: K.XII,30.

213

LAHUTA Kang e Trembdhett

Per dintar e kryqel: Na ka falun pag e t' dheta, Kan m' vedi sa t' jet jeta, E na. ve n' e paim art Ket kan qi na lan t' Part, Se e kem' shkue jeten n' lir Si n bjeshk. asht n vrr, Si me gj. asht me bulq: Tue punue e tue gjallue, Tue lut festat trashigue, Mort e darsem me kan, Sikur t' part na pa' n punue, Por medt e treqind halle! Per kto male e per kto zalle, Per kto male e zalle t' ona, K si heret, si n'e vona, Pat kn mbajt kanuja e malit, Pat kn rritun pika e djalit, Pika e djalit, Lekt e Hotit, N' z kah pushka e besa e Zotit: N' z ka' urtija e bujarija Qi zant i k Shqypnija; Perse kndue n' Shkoder gazeta Qi njaj Shkjaut sod t' u ngjatt jeta! Do t' i bjn kto male t' shkreta. Po, Moskovi, i u thaft hovi! E ka d n' Kuvend t' Berlins ___________________

125

145

120-125 per dintar e kryqel: K.X, 378. 130-140 por medet e treqind halle: t mjert na t mbuluem me t zeza t panumrta.

214

TE KISHA E SHNJONIT
Me i u lshue Knjazit t" Cetins Hot e Grud, Plav e Guc. E tash Knjazi i Malit t' Z K ngreh top, k dynd ushtr N' kto tr dit me r n' Malc: Thue gj e shkret ka mbet Malcija, Thue pa zot se Shqyptarija... Ksht tha Mashi e Krent e Hotit Si t'u rke 'i rrf prej Zotit, N' ato fjal mbetem pa z: Me i pas pr... gjak s' kishin b. Kishin ndj me s per dh, Pa thn kush nji fjal per b. Por prap Mashi zn t' e vona: ' t' thomi, burra? F e zakona, Bjeshk e vrr e kullat t' ona A 'imend Knjazit pa luftue, Pa pushk t' shtme kem' m' i a lshue? Pasha, Zotin, kjoft levdue! Gjeto Marku z m' u idhnue Hot e Grud s' po t'i shklet Nika Bash me e dijt se jesim n' ika: Se na bn Knjazi fan, Se na djeg me bjeshk e vrr. S' i lm marre Shqyptars K t' jet puna e trimns; ___________________

160

165

155-165 me i pas pregjak skishin b : njeriu para spapritmes zbehet dhe duket si t kishte bjerr tan gjakun. 170-180 se na ban Knjazi fan: na qet fare, zhduk.

215

LAHUTA Kang e Trembdhett

Perse mbar Lekt e Malcs Shk' m' shtat vjet e shtatdhete vjet, Dijn me dek, po, per dh t' vet. Pa m'u njesh per shtat xhubleta, S' i bj Knjazit t' u ngjatt jeta! Por t' flas uni bajraktari, Fjalve t' tija u rr m i pari. Njaj un Mula, si u mendue, Ksht po zn me ligjirue: S' kemi, burra, m shka t' presim, Armt besnike, por t' i njesim: Hovin Knjazit do t' i a presim, Me e dijt se t tan do t' jesim. Ndoshta pak edh na jena, Ndoshta edh fyshek nuk kena: Por an pse t' part e motit, T" part e motit, flak barotit, Njata ushtart e Gjergj Kastriotit. Kurr s' i njehshin n' luft ushtrt: Njehen dhnt e njehen dht, Por jo trimat me arm l, Trimat lidh me bes a f: Trimi i mir edhe sa her Me 'i fyshek dahet me nder. Pra, le t' ohet m' kam djelmnija: Oren uet pse e ka Shqypnija: ___________________

175

180

185

190

Shk mshtat vjet etj.: mosha e armve n rrezik. pa mu njesh per shtat xhubleta: petku kryesor i malsorve, q vu n shtatin e burrit, prmban marren ma t madhe; pa u bas i grue. 195-200 Oren uet: K.XII, 169.

216

TE KISHA E SHNJONIT
Me t vet sht Perendija. S' e ngul Knjazi n' Hot bajrakun, S' e rrit m' n, jo, Karadakun, Pasha armt qi m'i la baba! Pa na vjerr kortar mb krraba... T' rrahim bn si t' na ap feja, ( Kush e thaft at e vraft beja), Se qindrojm, eh gjofti rrfeja! Porsi t' part na pa' n qindrue T' cillt per t' gjall s' kan me u harrue. Ksht tha uni Bajraktari, Edh m'gij u ngreh m i pari: Bni b, me lot per faqe, Per qitape e shtat melaqe, M' Or te bjeshkve e m' krye te fms, E per Emen t' Perends, Se pa dek e pa h n' dh Me gjith djal e me gjith r, Pa u robit me lop e q E pa u djeg me stan e shp S' i bjen n' dor kurr Malit t' Z. Njit mbas tij atbot u uene Krent e Hotit, e u betuene, Mbas kans s" Lek Dukagjinit, M' qiri t' fests e m' Kish t Shnjinit, ___________________

205

210

210-225 per qitape e shtat melaqe : per libra tshejta e shtat engjujt lajmtar. mqiri tfests e mKish t Shnjonit : per kristjan qiri i dyllit t pastr, q ndizet per festa t mdha, poashtu kisha e Shn Gjonit, per ta shejt i pajtuem. mbi Shen Nikoll e mShejt Shna Ndue : dy t shejt ma popullor n viset e Veriut.

217

LAHUTA Kang e Trembdhett

Mb Shen Nikoll e m' Shjt Shna Ndue, M' Kryqe t' Krishtit, kjoft levdue! Se, pa u shkim me troje t' veta, S' i bjn Knjazit t' u ngiatt jeta! At her uni rishtas zuni: Por tash, burra, ndienie 'i fjal: N' Ur t" Rrzhanics do qit ndo 'i djal, Me i zn shtekun Karadakut, Dr sa t' epet z bajrakut. Un po i zgiedhi 'izet martina, Me u a ndie krismen larg Cetina, E n' Rrzhanic kam me i ngujue, Pushken Knjazit m' i a fillue, Per n' kje 'imend se i k r n' krye Kufjt t' on me i shkapercye. N' Traboin Gjetja le t' dal Ded Gjo' Lulit me i ue fjal, Qi t' a oj aj m' kam t' tan fisin Porsa pushkt n' Rrzhanic t' i a nisin. Ju tjert kren, edh seicilli, Deri neser pa r dielli, T' i a nap znin fisit t' vet, Qi shk' i Hot e shkon me Mbret, Prej shtat vjetsh e m' shtatdhet vjet, ___________________

225

240

245

230-240 nur Rrzhaniss : ur e permendun ndrmjet Tuzit e Podgorics(Titogradit). 240-245 nTraboin : fis i bajrakut t Hotit.

218

TE KISHA E SHNJONIT
T' gatoj armt e t' preh tag' n N' Veleik t' a qese gjn; Pse me pas n' Rrzhanice me kris, Ka m' u dasht n' Rrzhanic me u nis, E aty u bft si e k thn Zoti: Oren uet por e k Hoti. E ti, Masho, pa shkrep dielli N' at moll Shkodere t' nisesh filli: Hodo Pashs m' i u bn selm, Thuej t' a oj Miletin n' kam, Thuej t' a oj n kam Miletin Me qindrue sod per Dauletin, Me qindrue sod per Shqypn Tue luftue me Mal t Z. E atij mikut, i u ngjatt jeta! Thuej T' a qes nji shkrol n' gazeta, Se per t' gjall rodi i Shqyptarit Per pa gjak kurr dhn e t' parit Nuk e lshon, jo, pasha Zotni! S' e korit, jo. Gjergj Kastriotin. Gjergj Kastriotin, trim rrf. T' shkruej se trima k nder n, T' cillet per Atme edhe per F E bjn deken si me l, Kur t' jan lidh me bes e F Kur t' jan lidh me bes te Zotit ___________________

255

260

265

270

250-255 nVeleik : K.XIII, 2. 255-260 pa shkrep dielli : pa lind dielli. nat moll Shkodre : n qytetin e Shkodrs. mi u ban selam : nderime, pershendetje.- Miletin : K.XI, 225. per Dauletin : K.II, 32.

219

LAHUTA Kang e Trembdhett

Si jn lidh sod Krent e Hotit. Tash po dahna; nji udh e mbar! Se kan kndue gjelat e par, E na koh s' kem' me u vonue S' sht per burr, jo, me u hutue, K per t t jet gjikue Ja me dek, ja me fitue. Foli uni e u d kuvendi. Po, Zot, kuej do t' i jes vendi? ___________________

275

275-280 se kann kndue gjelat e par: K.V, 193.

220

LAHUTA E MALCS
KANG E KATRMBDHETT

TE URA E RRZHANICES

ARGUMENTI
Nga kalaja e Shkodrs, Riza Pasha, komandant i ushtris turke, kundron Podgoricn dhe bindet per mjegulln e papritun, q sht ue mat an: shej ky se s shpejti kishte per te ra sh. Myftija i difton Pashs shkakun e mjegulls: lufta e Hotit e e Gruds kundra Malazezve kishte fillue. Tymi i barutit ishte ue r. Porsa zbardhi drita, Mark Milani, kryekomandant i etave malazeze, pergadit ushtrin, dhe, tuj e pas radhitun para, ep urdhnat e dits: me msy Malsin e shi m at mbramje me hy n Hot. Mbas fjals s komandantit bjen rishtas burija dhe luftart malazez vehen n levizje n drejtimin e Urs s Rrzhanics. Poeti i sjellet Zans s vet e e pevet per numrin e etave anmike. Prej saj merr vesh se 800 jan Ljubotinjan me t par Ceroviqin; 1000 Cetinjan me Njegushas e krahinas me komandant Vukotiqin; 900 Nikshiqas me kryetar Matiniqin, i cili

221

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Simbas mejtimit t poetit, rrehet se vetm me ta do t mrrijte me e shtrue Malsn. Hec para ushtija karadake, thue sht r ngarkue me sh vjeshte. Para ktij krcnimi autori i drejtohet Zotit e tuj pa padrejtsin e njerzve dhe lakmin e pangishme t tyne, e lut at t Lumin tu vij n ndihm Shqiptarve. Tek Ura e Rrzhanics ndalohet shtrija n pushim. Mark Milani merr turbn dhe sodit vendin perpara. Palok Gjoka ban kryq para mors sushtris anmike dhe u flet shokve tuj i zemrue per luftim. Pa mbarue fjaln ky, krset e para pushk e Marka Kols. Plumbi, n vend t Mark Milanit, kah i cili ishte drejtue, merr burizanin e ushtris malazeze dhe e lshon dekun. Flakza ushtojn njizet shejshanat Shqiptare. Kryekomandanti malazias, ep urdhen per sulm. Zana vajton per djemt q do tinjesin n ket prleshje jo t barabart fuqish, por poeti i bertet dhe e ban t ehshtoj. Ndrkaq n Hot e Grud qitet kushtrimi. Malsija bjen n Rrzhanic porsi stuhija, si prroni, q ue breg nga shiu i vjeshts merr me veti ka t gjej prpara. Lufta ndezet e ashpr. Sdahet ma topi as pushka, martinat as novicat, shoqi as anmiku. Ushtrt perzihen, kacafyten, dermishen, coptohen, kur Gruda vrapon n flak t pushkve dhe Hoti derdhet n Cem, me djelm t vet, si rreshmja brs s pjerrt t malit. Ushtrija shqiptare kalon lumin dhe kapet fyta fyt me anmik, si prrojet, qi tuj u djerg shkumbueshm nga dy maje t kundrta, perzihen tmershm n luginn e perbashkt. Sndihen ma pushkt, vringllojn vetem taganat e shpatat. Gjaku mbulon fushn. Poeti, ktu thrret Stoken, nann malazeze, e gadi si ne tallje, e grish t kerkoj ajo vet birin e vet t ram dekun. Cemi, q gjimon, mali q ushton, dhe fusha q krcen, i laj,ron autorit se Mark Milani sht kthye. Ushtrija karadake zbrapthet dhe Lekt e Malcs u vehen n shpin. Mjerisht tepr shpejt ra nata e lufta pushoi.

222

TE URA E RRZHANICES
Riz Pasha del n' kal: 'Madhi Zot, se shka me p! 'Fort ndjegull paska r N' at Rrzhanic, nen Podgoric. S' k me ngiat e do t' bjer sh: Hazna e madhe per bulq! T' u ngjatt jeta! i thot Myftija S' k r ndjeglla kah Malcija, Kah Rrzhanica e Podgorica; Por sht ue tymi i barotit, Djelmt e Gruds e Lekt e Hotit Kah luftojn me Mal t Z, Qi k dyndun top e ushtr, Me h mbrenda ne Malc: Mark Milani na u k pr. Po; sod n' nadje kur k ague Mark Milani, 'i trim drangue, Tue i hyp gjogut n' pulla shkrue, Buriznan aj k urdhnue: Bje bujrs e t' dal ushtriaja ___________________

20
1-10 nen Podgoric: kndej Titogradit t sotshm. Hazne e madhe: bekim i madh, thezr i madh. Myftija: kryetar i besimit mysliman t nji rrethi.

223

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Edh t' niset kah Malcija. Krisi lodra edh bujrija, Edh m' kam i a bni ushtrija, E u rreshtue per fush t' mejdanit Para kalit t' Mark Milanit. At her Marku z mbi kl: Pa ndigionie, o djelm, nji fjal: Sod n' Malc na kem' me dal; Pse e dau Rusja n' pleq t' Berlins Me ju lshue Knjazit t' Cetins Hot e Grud Plav e Guc. E na sod. qe. jem shtrengue Kto male me i pushtue. Por se shka? nji pn po e drue, Se pa gjak nuk kan me u lshue. Pra, t' gatohi me qindrue, Pse kem luft me trima rrf, T' cillt Atme edhe per F E bjn deken si me l. Por, ne kjoshi, o djelmt e m, T' bijt e atyne qi n' Mal t' Z Kan ruejt F, kan ruejte lir, Tue luftue si shqype t' leta M' krepa t' on per sa qindvjeta; A ju mbrapa n' Hot do t' mrrni. Malcs mbrenda do t' i hni. Do t' a ngulni n' Hot bajrakun, Do t' a zbardhni Karadakun. Urra djelm, eh, u dhasht e mara! ___________________

30

35

40

20-25 Krisi lodra : tamburi, daulla, n shenj t marshimit.

224

TE URA E RRZHANICES
Perse fati na hec para! Ksht tha Marku e r bujrija Edh u nis per Hot ushtrija. Ehi, moj Zn, t t' kjosha true! A thue din ti me m' kallzue, Se sa ushtar k Mark Milani, Se si i a quen Vojvodat zni? Pse s' t' a njof asnji per b: Un Shqyptr, ata jan Shkij: N na dn nji gjak e 'i f: N' mn t' sho' shoqit kemi l: Kem' ndrmjet nji qiell e 'i dh!.... Njajo eta, qi ka pr, Tetqind pushk, t' gjith djelm te r, Ata jn Ljubotinjn, T' dob per t' pme sa t' duesh me thn, Porse trim t' fort si Zna, Qi kan ln pa djelm sa nna, Qi kan b me kj sa bulla, Qi kan djeg saraje e kulla, Qi e kan zbardhun Karadakun: ( Kiju ind, por foljau hakun ): U ka pr 'i far Ceroviqit Ders bujare prej Nikshiqit. Kaleshan musteqez, ___________________

55

60

65

70

50-60 Se si i a quen Vojvodat znin: se si quhen Vojvodt. asnji per b : kurrfare. 60-65 Ljubotinjn : fis malazias n jug perendim t Rjeks. 70-75 prej Nikshiqit : nga Nikshiqi, qytet i venduem n fushn me t njajtin emen.

225

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Thon sht Ora e Malit t" Z. Njim pushk i oi Cetina Me njegush e me krahina, Djelm te leht, si gjeraina: Vukotiqin kta kan t' par, Burr i frt e kuvendtr, T' cillin thon, se Knjazi i Malit T' Z s' e ndrron per s t ballit. Ndandqind pushk ka qit Nikshiqi; Njaq sa thon qi Matiniqi, Vojvoda qi u ka pr, I pat lyp me r n' Malc. Matiniqi, bre, djal i djalit, Tuj kn vete ti sokol malit, po a njemend paske kujtue Se Malcn ke per t' a shtrue Me ndandqind e jo m vet? Po a kujtove, more i shkret, Se Malcija k dal faret, Se nuk bjn m djelm Shqyptaret, Ve se bjn do cuca t' kqija, Sa per furka e enemija? Ah, kadal! sod k me u p N' ur t' Rrzhanics kur k per t' r, Se n' Malc nuk ljn ve gr; Kur t' i ndiejsh shkinat tue kj: N' kjoft, mandje, per t gjikue, ___________________ 75

85

90

95

100
75-80 Ora e M.tZi : K. I, 32. Me Njegush: krahin mbi Cetin. si gjerain : K. I, 277. 95-105 do cuca : ca goca, upa. enemija : vegel me mekanizm t thjesht, ku vehen shkulmat e penit, per tu pshtjell prej saj n maqinn.

226

TE URA E RRZHANICES
Vesh e krye prap n' shp me i ue: Kur t' i ndiejsh tue kj ti shkinat, Kur t' i ndiejsh tue nm martinat Qi u a lan sa nuse t' veja, Qi u lan pa mrr sa reja, Kah gjimojshin porsi rrfeja! Vjen ushtria e Malit t' Z Porsi rja e zez me sh Per me shkrepun n' at Malc. Kah Rrzhanica na i k pr Mark Milani Kapidani, T' cillit n' krajla i vojti zni, Si kah pupla e kah tagni. Por nuk dij, se ' k me b N' Ur t' Rrzhanics kur k me r? Ura ngusht e Marku m' Kl, Fort po drue se s' mund do t' dal. Deh, o Zot, qi nalt prej qiellit Punt e njerzve i njef mirfillit; Qi e ndertove, kur krijove, Qiellen t' nalt e token t' gjn T' bijt e robit sa me i zn, Pa nevoj me ndesh m' shoshojn, Kur per s' tepirt t' mos lakmojn; S' dij Shqypnija se shka bni, Qi e ka ms sod Mark Milani, ___________________

110

120

110-125 Si kah pupla : kah shkrimet per t cilen sht i permendun. martinat : K. XIII, 25.mirfillit : fort mir. Tbijt e robit : njerzit.

227

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

E me topa e me novica Po rreh dromin kah Rrzhanica?... Ti, qi t' Ligshtit i a njet doren, Per mjedis qi kput mizoren Shpat ngadhnyese n' grusht t' tradhtarit, Njita doren sod Shqyptarit; Edh anmikun shtroja para, Qi perbluen ksht pun t' pamara. Kur n' Rrzhanic na vojt ushtrija, At krisi prap burija, Edh u ndalen me pushue. Mark Milani, trim drangue, Merr turbn, del me shikjue: "Madhi Zot! se shka do t' jet, N' at bll ure, n' at perpjet? A jn orrla, ja sokola?... Nuk jn orrla, as s' jn sokola, Shka n' per s po shef t' turbs; Porse jn Lekt e malcs: Halil Haka e Palok Gjoka Me 'izet djelm qi s' t i k toka; Kt un Mula edh 'i k ue Pushken sod me t' a fillue. Palok Gjoka, i forti djal, Po on doren. bn kryq n' ball: ___________________

130

140

145

125-135 novicat : K. VI, 377. Po rreh dromin : po niset per rrug t madhe. ngrusht : ndor. 135.145 Perbluen : sendrgjon, trillon, mendon. orrla : shpend grabitar me krah t zez e t mdhenj(Buteo lagopus).

228

TE URA E RRZHANICES
Madhi Zot! t t'kjofsha fal, Se shum shkjau na paska dal: Krushqit e knjazit t' Malit t' Z Per me mrr vashen Malc. Por s' dij shj' n kuej i a k ue... Pasha armt, s' kem' me ja lshue! S' mund e vm na sod kan Me i dhn vashat pa i fejue... Pra, t' shterngoh' i n' arm, o burra! T' a bjm vorrin nder kta curra, E t' i a nisin Knjazit pushken... T' i a kthejm krushqit me gjith krushken. P' r 'i grusht eshtna, pashi Zotin! Mos t' korisim Gjergj Kastrjotin, Mos t' korisim na sod Hotin, Marre vedit mos t' i lm. Mar Europa sht ue n km, Krajl e Mbret kan dal me p, Si luftojn Shqyptr e shkj. M mir dek nn dh m'u kj Se per t' ligsht n me na sh! Se per t' gjall me ndj nn Shkj! Nen fjal s' pat krye Paloka, Krisi pushka gjimoi toka. Aferim! tha Palok Gjoka! Po kush qiti n' tr taborre? Marka Kola rrf mizore. ___________________

155

160

170

160-170 curra : shkambij, shkrepa. Pri grusht eshtna : per pak eshtn, kocka. 175.180 taborre : bataljona.

229

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Marka Kola i pari qiti, E k qiti at i a njiti: Vrau n' martine t Sulltanit Buriznen Mark Milanit! M' Markun fll aj kje shterngue, Por me e marr s' isht' kn gjikue. Dekun n' tok r burizna, Kur qe krisne 'izet shejshna, Njizet huta rn batare: Njaq rrfeja n' dor shqyptare. M' kamni djelm! sa i punoi zni, Atbot krisi Mark Milani, Pse na r per Zo' n Malcija! Trup n kam i a bni ushtrija; Krisi topi edh novica, Gjimoi Cemi, u dridh Rrzhanica. Kuku! bni Zna e Malit, Ke do t' m' jes mue pika e djalit, Pika e djalit, djelmt e Hotit: Njata nipat e Kastriotit... Ah! un Mula, kjosh i z, Ke na i bore djelmt e r, Tuj zn pritat Malit t' Z. Heshtu. Zn, m' at vetull malit! Nuk po t' jet, jo, pika e djalit, Pika e djalit, Lekt e Hotit: ___________________

190

205
185.190 shejshana: K. VI, 443. huta: K. X, 306. 200-205 heshtu, Zan, mat vetull malit : pusho, hesht, Zan nat kresht mali.

230

TE URA E RRZHANICES
Perse nipave t' Kastrjotit, Kur t' jn lidh me bes t Zotit, S' ka shka u bn flake e barotit. Por t' gajrisin me qindrue, Pse, edh n' kjoft per ta gjikue Me dhn jeten tue luftue, K me dal kush me i pague: uni ngiat u ka qillue. Po, sa krisi te Rrzhanica Kndej martina, andej novica, N' Hot e n' Grud u dha kushtrimi. E, si dirgjet bjeshks thellimi, Tue vetue e tue gjimue, Sh e breshen tue dikue: Njashtu r n' Rrzhanic Malcija N' at log Znash, k tradhtija Do t' poshtnohej Malit t' Z. E si prrue, kur t' bjere sh, Turbull bjeshkve tue shungllue Land e gur tue rrokullue, Urat mrr qi t' gjj perpara E then ledhet per nn ara Bulkut t' ngrat zmren tue i th; Njashtu n' luft Malcija r. Aman, Zot, se shka me p! Kerset topi pa i a d; Rreh martina si bumbullima, ___________________

210

215

215-230 u dha kushtrimi : u qit zani per luft. e si dirgjet thellimi : porsi prej maleve ulet stuhija. ledhet : muret.

231

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Rreh novica, ushton Rrzhanica; ohet tymi. gj nuk shifet, Per br shoqi nuk mund t' njifet. Ah! ju orla e korba t' z, Se shum puna k m' u b: Qsh se trimi m' trim k r, Pa pasterm nuk kan m' u d... M se 'i nn, po, k me kj, M se 'i nuse e vej do t' mbese, M se 'i ik pa dhn do t' jese: M se 'i ik do t' jes pa dhn; Perse djelmt, qi i paten zn, N' at Rrzhanic se i cilli muer Ka nji vash e u b dhanuer... Muer ka 'i plume n krahnuer! Por lum kush des per dhe t' t' parve, Si sht tue dek rodi i Shqyptarve. Pra mos kjj, moj nna e Colit, Pse t' mbet djali, aj far sokolit, Pse t' mbet djali tue luftue! Aj n' pn t' lig nuk t' pat qillue, Por qilloi me trima rrf Tue luftue per Atme e F: Nuk k dekun por k l! Jo se, pak pa dhnun jeten, Coli mir na pagoi veten: Vrau dy shkj, dy djelm si Zna, T' vesh e t' mbath si kapidna: Njni Krista e tjetri Rista. ___________________

240

245

235-240 pa pasterm : pa mish, q lehet pr tu ngn m von.

232

TE URA E RRZHANICES
Por t' kjaj shkina ke Cetina Matiniqin t' cill' n e kputi Gjeto Marku, zmernguti. Ve se shka, m fort se Gjetja, Ket qyqr, thom, e vrau vehtja; Pse, ' e prni ke Rrzhanica E me topa e me novica? A dro token pat per t' d, Qi ja la ktij baba Shkj? ' po bn Zna n' mal tue kj! Mjera Tringa per njaq vll, Mjera Tringa per vll t' vet, Qi n' Rrzhanic aj sod i mbet, Pa pas moter me i ndj ngiet, Pa pas moter, qi m'e ankue, Varrt e shtatit m' i a pajtue! Po, Nik Daka i Vat Cubakut, Lule djalit prej zamakut, D tr her i r mustakut; E si ar qi vaths tue r, Kje varrue, por jo krejt vr, Vjen m fort aj t' u terbue E mberend vathit s' jet pa u lshue; Njasht Nika, jurra djal! Msni uren per me dal, Per me dal, me r n' ushtr, Thue se gjall don me i perp. Por e pri'n me d novica, ___________________

265

275

280

260-275 zemer-nguti: i padurueshm, i shpejt. ngiet : afr. 275-285 mi a pajtue : me ia sherue, zbut. Lule djalit prej zambakut : djal i pashm dhe i ri.

233

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Me d plume per nen cica E e bn dekun ke Rrzhanica. Shka k thn njaj Halil Haka: Bini, djelm, se mbet Nik Daka!.. Bini Lek, bini Malcor! Trima mbrend! Me dor! Me dor! Edh sht ue n kam Halili, Zier tag' n. 'i rrf prej qielli, E jurish k mrr i ur Porsi bisha ne Kallnduer. U dynd Gruda, s' cilles zni Larg i vojt per kah tagni: U dynd Hoti t' cillit Zoti I ndihmon per kah agzoti: E. si rreshmja s' naltit lshue Bjen teposht tue shungullue, Krepa e gur tue rrokullue, Tue rrxue land e tue rrxue shpija Kahdo t' i kaloj duhija: Njasht n' Cem djelmnija r, R djelmnija n' luft tuj ng. Djelmt e Gruds, ahi porsi Zna! Djelmt e Hotit, si lum nna, Si lum nna, qi po i k! Kush i ur e kush nper v, Njani zhyt e tjetri m' not, T' gjith m' at n. o i Madhi Zot! Po, d prroje prej d kulmesh ___________________

295

300

305

310

295-305 e jurish ka marr i ur : ka sulmue kah ura. agzot: K.I,80. _ e, si rreshmja : por si ortegu i gurve (bors). 315-320 prej dy kulmesh : nga dy kreshta, maje malesh. nuk perpiqen shkulmesh : valsh, talazesh.

234

TE URA E RRZHANICES
Ndryshej nuk perpiqen shkulmesh, Kr t' kn hasun n' gryk t' ndo'i malit, Per me u lshue mandej giat zallit. Neper ara e fusha t' gjna, Turr d ushtrt, ahi! me tagna Si u perpoqen kah Rrzhanica. Heshti huta edh novica, U perzien ksula e kapica, Flakuruen kaptina e koka, Shkumoi gjaku, bumbulloi toka. Ah! moj Stoke, e zeza loke! Del nji her n' at vetull malit, Per ne pa n' ushtri djalit: Del, o e shkret, nji her me p, Pse po drue qi ngusht t' ka r, Ke, trullue prej Gospodarit, U ndesh sod me rd Shqyptarit. Kqyri Shkijt qi kan mbet shyt: A mos t' jt njaj djali i yt? Njaj Jovani? ja Stojani? Njaj Nikiqi? ja Radiqi?... Njehi vet, mori kercun. Ve se e k. besa, do pun, Pse pesdhet kan mbet pa hund, Njaq kan mbetun pa rradake... Mjera nana karadake! Por, sht Cemi tue gjimue? Por, sht mali tuj ushtue? Por, fusha tue kcye? ___________________ 345
330-340 trullue prej Gospodrit : marr mendsh, habit.

235

LAHUTA Kang e Katrmbdhett

Mark Milani thon u thye! Mark Milani, bre djali i djalit, S' i k njoft ti Lekt e malit. Pse kur rubla n' fush t' mejdanit S' u a topit tefin taganit, Atje kurr nji aster s' bni As Nikolla, as Mark Milani... Por, n' da gjall n' Cetin me shkue, Duen preh kamt e me shpejtue, Pse pat than nji mjekerr -- bardh: Kamt e leta e faqja e bardh. Hiku Marku, hiku ushtrija: Urra! m' shpin i u lshue Malcija, Mjer i mbrami, lum i pari, Pse k z per vrap Shqyptari. Kurr n' Mal t' Z m s' kthei qyqari. Bre, nuk dij se ' kje tu' b, T' knke dit, ofshe! edhe! m; Por r nata e lufta u d. Hiku Shkjau sa mujt me ng E n' Rrzhanic Malcija r Zni pritat per gjith v; Pse thon Shkjau se bes nuk k. Ehi! moi Zn. ty t' kjosha true, A thue 'imend, a m' duket mue, Se ata ushtart e Gjergj Kastriotit Ndryshej n' luft nuk bijshin motit, Ve si bien Shqyptart e sotit, Kur t' jn lidh me bes t Zotit? ___________________

360

370

375
350-355 rubla : pare arit me vler t nalta. su a topit tefin t : su a then, ligshton. aster : pare me vler t vogl.

236

LAHUTA E MALCS
KANG E PESEMBDHETT

KASNECI
ARGUMENTI

Mbi sarajin e Knjaz Nikolls, n Cetin, krrok nji sorr, e cila, si per ne si per Malazez, njell zi. Ndrsa Mbreti del per ta tremb, qe sa vren nji djal kah me hapa t shpejt i afrohet pallatit. Svonoi e i derguemi nga Mark Milani i a mbrrijti. Hin te Knjazi dhe i ep kumtn e zi se ushtrija i ishte thye e se Shqiptart, burr per tim, kishin ran Tuz nn Hodo Begun e Kapidanin e Gjomarkajvet. Djaloi i kallxon Mbretit ushtrin Shqiptare: 2000 djelm nga Dukagjini nn Mar? Lulen e Shals; 3000 Mirditas nn Prek Bib Dodn; nji numer i panjohun Shkodransh nn Hodo Begun; Shkrel, Vukl, Nik e Kelmend, ka nji per shp, nn Bajraktarin e Hotit, Qun Mulen. Si mos t mjaftojshin kta shton kasneci Mati e Kruja, thon, u paska ue fjal t parvet se per se shpejti do tu a mrrijn me djelmt e vet, nn Toptanin.

237

LAHUTA Kang e Pesmbdhett

Ku je, mandej, Tosk e Dibran, Lum e Pej, Gash e Krasniqe, Gusinjan me Gjakovas e Tetov. Para ksaj morije pushkatarsh vazhdon lajmtari Mark Milani lyp leje te zhgref luftn nuzdaj t nji plani tjetr. Knjazi vjen e vrahet, pihet dhe per nji ast i tresin fjalt. Mendon pak, mandej vehet e i shkruen gjeneralit t vet tuj i dhan zemr, mbasi lisi spritej kurr me nji t rame. I ep urdhen t shprndaj ushtrn dhe t mendoj per nji plan t ri. Letrn e mshil me dyll t z dhe i a ep lajmtarit, i cili mbas shum rruge kapet, si vetima, n Fush t Qemoskut dhe, pak mbrapa, dorzon urdhnin. N t zbardhun t drits Mark Milani ln logun e bets dhe kthen me ushtri t vet n Mal t Zi.

238

KASNECI
Nat Cetin, mbi i kulm pullazit,

M' kulm t' pullazit t saraj t t Knjazit Po bn sorra ,, k ' e ,, ka '. Ve kto sorrat, more vll, Thon po njellshin ogur t' z: Kshtu, nemose, thon n' Shqypni, Ve me gias se edh n' Mal t Zi; Pse, sa nisi me vikat Po del Knjazi me hukat, Me hukat neper balkue, Tue brit t' madhe ,,hue ,,hue ,,hue. Kur, qe, i epet me shikjue Kah Dobrsku, mal i bardh, Edhe shef nji djal tuj ardh Kah Cetina vrap si era, Thue po e ndjek mbrapa potera. A thue sht hajn, a por ushtuer, Qi i bjen rrugs kryq e terthuer, Po bn Knjazi at her me veti, ___________________
5-10 Thon po njellshin ogur tzi: paralajmrojn fatkeqsi. 10-20 kah Dobrsku: Bobrsko; mal e fushat nafersit e Cetins, kah lindja. potera: lufta. ushtuer: rojtar vneshtash.

239

LAHUTA Kang e Pesmbdhett

Por me pvet kurrkend nuk pveti... At z sorre e drote i shkreti. Nuk i a ngiati por sa grima E aj kamsori, si vetima, Fillikat n' Cetin i a mrrini. N' saraj t' Knjazit edh hni; E la sogja me kalue: Mark Milani e kishte ue. Mir se vjen, or gerxheli , I thot Knjazi i Malit t Zi A kem' fjal prej Mark Milanit? Si i kem' pnt n' at fush mejdanit? Tuj ofsh i a kthen lajmtari: Njasht punt, lum Gospodari, Njasht punt t i past anmiku Perse ushtrija njiher t' hiku; T' hiku ushtrija, e Mark Milani: Shqyptarve u k mbet mejdani. Disa krena na i kan pr, Disa t vrm na i bn per dh, Per t shituem pse pvet nuk k; Fushs sQemoskut na vn para Tue na ndjek nper djerre e ara, ___________________

25

35

40

20-30 Fillakat: vetm, qyqe vetm. sogja: roja. gerxheli: trim i artun. 30-40 Tuj ofsha: tuj fsha. Lum Gospodari: mbreti . 40-45 Fushs sQemoskut : fushs ndrmjet Podgorics e Liqenit t Shkodrs. djerre : tok e papunueme.

240

KASNECI
Gjurm per gjurm per vrap tue ng, Dr sa u err e m s' u p: At her lufta por u d. Por per kaq na s' kjem tue e lshue, Pse jem' t' armve e n' lufta msue: Ve 'i kob edh m i zi: Duel kushtrimi n' Shqyptari Me r n' luft ka nji per shpi; Shka sht i malit me arm mizore, Shka sht i fushs me kl per dore, T gjith lidh me bes arbnore. Edhe dynd jan malet t' tna, Kan rrok huta e preh tagna, E u k pri, si k dal zni, Hodo Begu e Kapidani, Qi per mbret e vende t' veta Nuk u dhimbet gjja as jeta. T' dy bujar e t dy trima: Kapidana, si vetima, Hodo Begu, si Bumbllima: Nder shtat krajla u vojt ushtima. Kan r nTuz, si shqype t'leta, Ve me p, mor' t' u ngjatt jeta, Se nuk din kush me kallxue, Kaq ushtri sht grumbullue! Dy mi djelm oi Dukagjini, N' luft t rrmyeshem, porsi Drini, ___________________

50

55

45-50 kushtrimi: u dha alarmi 60-70 Ner shtat krajla u vojt ushtima: u del zani, nami, n shtetet e mdha Europiane t Perendimit.

241

LAHUTA Kang e Pesmbdhett

Kah dikohet turbull zallit, Kur tu' u d t' jt bora malit: Mjaft me thn Shala mizore, N' z per pushk, kjo'e buk e ndore: Qaj Mar Lula na u ka pri, Kaleshan musteqe zi, Larg permend aj per urti, Per urti, per trimni N' kacaturr edh n' allti. Ps bajrakt, qi ka Mirdita, M' krep t' Rragamit neper prita Kan zn vend, nja trimi rrfeja: N'z n' Shqypnikta per kah feja: T' lt kah kama e tshpejt kah dora, Thon, se kurr s' u sht ligun Ora. N' at log Znash u ka pr Nji i GjoMarkajsh, djal zotni, Kaluer atit pullali, Si hyll drite n' at Shqypni: Prenk bib Doda aj mni i ti. Por, zotni, se shka me kn! Ka rr Shkodra turk e i kshtn: Turq begler e T kshtr reshper, Vesh e mbath si Kapitana Me akir e me fistna: ___________________

80-85 Mkrep tRragamit: mal nveri tShqipnis, kah maja e Jezers. 90-100 reshper: tregtar t mdhaj. Me akir e me fistna: dy kostume kombtare. Me dumbare: Nji lloj levorje me dy fishek.

242

KASNECI
Me tagna e me shejshna, Me martina, me calina, Me dumbare e alltipatllare, E me pare e bes shqyptare. Un kta, drejt me t' kallxue, Gospodare, un kta i drue... Perse, kur nji djal zotni T' lje tok e grue e fmi, Aj dik ve ka qit ceken mos me kthye, por me b deken. Jo se edh me dasht me kthye, Nji lu kta kan per krye, Qi u bje pushk, po, n lule t ballit: Hodo Begu, sokol malit, Oxhakzade djal mbas djalit. Porse prap k edh m teper: Ka r n' Tuz Malcija e Eper; Ka r n' Tuz ka nji per shpi, Shkreli nz per bujari, Vukli e Niki per urti, N' z Kelmendi per begati: U k pri, krejt n ari ngri, Vet un Mula, bajraktari, Qi m i mir s' bhet Shqyptari. ___________________ 95

100

105

110

115

100-110 Oxhakzade : shp bujare. 110-115 Shkreli, Vukli, Niki, Kelmendt : fiset kryesore t Malcs s Madhe. per begat : per pasuni.

243

LAHUTA Kang e Pesmbdhett

Ktyne fjal edh u k ue Qaj Toptani. trim drangue. Se do t vj me Mat e Kr Per Shqypni kt me luftue. E t jan ue Tosk e Dibrn E jn ngreh Lum e Pejan, Gsh, Krasniqe e Gucinjn, Me Gjakov e me Tetov, Me r n Tuz. me r n' ushtri. Me dhn jeten per Shqypni, Per Shqypni edh per Mbret. Kan rrah bn t' gjith n' f t vet: T' Kshtnt Unjillin, Turqit Qitapin Se per t' gjall Malcin s t a apin. Mark Milani prandaj tutet Me r n luft, edh po t lutet, Per ne da me u d me nder, Me shkref luften tash nji her: Per Malci nuk sht m shpnesa. Do t pertrijm tjera ngatrresa per me r n ndo'i tjeter n: Pa e shkye i send na s kem me e ln, Perse e kem Moskovin nn... Ksht kasneci tha tue fsh. Knjaz Nikolla erdh e u vr. Kishte mbetun m kam pa z: Me e pas pr, gjak s' do t kisht b: Kaq u pi, kur ndjeu se mar ___________________

120

125

135

140

130-140 kan rrah bn : kan ba b. Me shkref luften : me pushue, me lan luftn.

244

KASNECI
Punt s i kishte me Shqyptar. Nji cop her ndi tue mendue, Qatje von ulet me shkrue, Me shkrue leter Mark Milanit, Me u largue prej fushs s mejdanit: Mark Milan, bre faqja e bardh, Teper keq tash tue m ardh Ke thn s' paska kn prej zotit Me shtrue tokt e Gjergj kastriotit Cernagora, e Grds e Hotit Me ju v kapcen m' krye. Shum uzdaj kam pas un m' ty... Por, qe, tash...ngusht paske r... t i bajsh puns...Gjithmon bel Kta Shqyptar, besa, kan kn, E n' dasht turq, n dasht t jen t kshtn, Hajrin su a k p kurrkush! Ve se fjal e la dikush, Qi me i t sjellme s pritet lisi E se lopt lpihen me rend... Prandej etat fill tash nisi N shpija t veta: me sa mend Na po i bijm murit me krye... Me shka vet po shof me sy, Von Shqypnin kem per t a shtrue, Pse po e k ajo Oren ue. Edh e mshili me dyll t zi ___________________

150

165

170

155-165 Cernagora: ka sht muhamedan i Malit tZi. kapicen : ksuln rrafshatake t zez me kapak t kuq dhe em germat fillestare SSSS, qi n gjuhen sllave do t thot : vetm Bashkimi Pshton Serbin . 170-180 Oren : ka fatin e madh, sht me fat.

245

LAHUTA Kang e Pesmbdhett

E ja dha kasnecit t ri, Qi edh e puthi e e vni m' ball; E t' u ue si shpat e gjall. Bni Knjazit t u ngjatt jeta, Edh u nis aj kah perpjeta, Tue i r rrugs kryq e terthuer, Thmra e gishta tuj i lnuer, Neper land e neper gr: Tue hec dit e tue hec nat. Por, shka t bj? rruga e giat, E m u ndal s po dote as vet: Asht dishka qi e shtyn perpjet... Kur kan kndue gjelat e par Fushs sQemoskut bjen per ar; Kur kan kndue gjelat e dyt, Mark Milanit i a shef st. Edh letren k dorzue. Marku letren k redue, E at her drita tuj ague, Ulun krye, lavjerr mustak, Kthei me ushtri n Karadak. ____________________

180

190

180-185 tuj i lnur: tuj i shprish, tuj i rr. 185-190 kur kann kndue gjelat e par: nata dahet me kangn e gjelave, t cilt per te paren her kndojn kah mesnata. Kur kann kndue gjelat e dyt: tri or mbas mesnate. 190-194 ka redue: e ka lexue rresht pr rresht. lavjerr mustak: me mustak t ram n shej se e kishte lshue zemra.

246

LAHUTA E MALCS
KANG E GJESHTMBDHETT

KULSHEDRA
ARGUMENTI
N Dukagjin shperthen nji duhi e tmershme. Kulshedra krkon hakmarrje per varr q i suell Drangoni i Shals, Vocrr Bala. Drangojt e Shqipnis ndigjojn gjamn e bubullimen e motit dhe kujtohen se perbindshi ka dal per fush. Armatosen mir dhe lshohen fluturim. Poeti i njef Drangojt dhe i cilson emnat e tyne, emna t cilt prbajn protagonistat e ngjarjeve, q ndjekin. Mirdita, Shkodra, Rogova, Gjakova, me Kosov, Shllaku, Pali e Kthella, Kastrati, Hoti, Shkreli, e Kurbini drgojn perfaqsuesit e vet. Kta n Qafn e Boshit, takohen si vllazn nga Shala e Shoshi. Aty bajn planin e lufts dhe menjiher lshohen n kulshedr. Fuzhnje, sopata, dana, hekura anijesh, topuza, patershana, shkrepa e curra, zhavella e shpata jan armt e tyne: Shtat krena e aq bishta, kthetra , dhamb, zjarm e flak, jarg helmues e vner prbajn mbrojtjen e kulshedrs. Mbas njaj luftimi t gjat kjo, tuj e pa vedin ngusht, terhiqet n shpell. Len jasht vetm krenat. Llesh Gjoni, i shpis s Gjomarkajve, dikur i afrohet dhe ia ngjet n dana n njanen felq. Terbohet shtaza ep e perdridhet. Idhnohet Dragoni: ngreh e ndjersitet per ta nxjerr jasht nga shpella. Kulshedra del pergjys nga humnerja tuj sterpik

247

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

shkambijt me pshurr e gjak. Lshohen at bot luftart m te dhe provojn fuqin e trimnin mbinjerzore, q kan e armt q ngjeshin. I shkurtojn krena, i thejn br e kurriz, i shprthejn sy, i cungojn kamb e kthetra, por mjerisht perbindshi kishte mjaft sosh. Zien edhe ma ma tmershm(trishtueshm) prleshja. Ushton mali, shperthen edhe ma tmershem era e moti, shtohen vetimt, ohet tym e mjegull, lkunden bjeshkt, Gukagjini luen shregull. Kulshedra ngrehet rrshanas kthell n humner. Drangojt, athere, shkrepin nji buz mali dhe me t mbyllin grykn e shpells. Luftimi me: moti davaritet hana lshon rishtas rrezet e veta tambla. Ora e Dukagjinit gzohet para trimnis s Dragojve tan ; thrret shoqet tjera ; u kumton fitoren e asaj nate ; urdhnon t bajn gati darken per (Dragojt) herojt e lodhun. Dshira e saj plotsohet me shpejtsin e rrufeshme. Burrat rreshtohen n rresht doketar me deren e Gjomarkajve n krye t vendit. Mbas darke dalin anash dhe, bashk em ngjarjet e asaj nate, kuvendojn mbi bes e burrni t fiseve, mbi kan e urt t maleve. Mbyll kangn vallja e Orve, ku Hijet rrjeshtmira kndojn, n der t Dragojve, kangn e vashs shqiptare, Eufrozins, e cila per mos te ran duer t Ali Pashs, te i cili bierte erzin e ndern, mbyt veten n Liqe, tuj i pshtue, kshtu, duerve t Harapit, q kishte shkue me e marr. N fjalt e fundit agon drita. Or e Drangoj marrin fluturimin dhe secili sish pushon, n nji t rrahun qerpiku, ku i dshiron zemra.

248

KULSHEDRA
Lum e lum per t Madhin Zot! ' k shkrf sande gjith ky mot, Gjith ky mot e kjo vetim, Gjith kjo gjm e bumbullim, Thue po shmen qiell e dh. K lshue prrue, po, e k lshue sh; Rreh shtergata, shungullon era; Ushtojn malet, me t hi mundera; Kaq nji mot k shkref n' malci: Shka do t jt, vall, nuk e di. M at Big t Shals k dal Kulshedra, Me shtat krena e gjasht par kthetra, E per krye k i sy n ball, Bishtin giat, me i mrrijt n zll: Qi, t u hjedh e t u perdredh, Tue hingllue e tue turfullue, Zjarm e surfull tue flakrue, Krepa e gur tue rrokullue, ___________________
1-10 ka shkrefgjith ky mot: q ka shperthye gjith kjo stuhi. k lshue sh: jan rrit prroje e shi(bie rrkaj). 10-15 Mat Big tShals: mal i nalt mbi Shal (m.2232). Kulshedra: K. V, 404. me i mrrijt n zall: nga Biga i arrin n zallin e lumit t Shals, kund katr or larg.

10

15

249

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Dukagjinin don me shue, Per nji dhn qi i bka Shala: Kur Dragoni Vocerr Bala, Fmi tue kn, n nji shpell t malit N' gjum e ndeshka, e i sy prej ballit Zjerr i a paska me nji h, Kah i a ngulka dr n tr. Asht ndez flak T tan Biga e Shals M zhuri t Lumit m maje t hals. Mnderue gjindja prejksi nmi, Kah si kshtja pelset shkmi, Jn ngujue nder shpija e stane; Hik shkerbt kanneper plane, E nper pisha luron bisha M at Gr t Leks e m kep t Parnit, Me ju dhimt gurit e drnit. Kur Drangojt e Shqyptars, Si t fushs si t malcis, At pm e kan vetimen, Edh ndie kan bumbullimen. Qi po ushtote Dukagjinit Mbi Qaf t Diellit m val t Drinit, Mir me vedi jn kujtue, ___________________

20

40
20-30 Drangoni: K.I,309. mzhuri tlumit nmaje thals: nga zalli i lumit deri n maje ku rriten halat, pishat. 30-35 shkrebtneper plane: kan ik bishat e egra neper lugina. Luron: uluron. mat Gur tLeks e mkep t`Parnit: nga shkambi i Pepsumajvet t Shoshit deri n Parun mes fshatit Rrjoll e Planit.

250

KULSHEDRA
Se Kulshedra atj sht diktue. Ndonji mal per me rrenue; Edh at her, kdo kan kn, N mal a n fush, a turk a i kshtn. At ue jn per ajri, Me flamure kuq e zi, E me lata e me supata E me fuzhnji e dna t giata: Me veriga e rrfan elikut, Hekra barksh t Venedikut: E nper r e nper thellim Mbi Big t Shals kan rr fluturim, K Kulshedra kishte dal, Nm t zi tue b mbi Shal. Me u bind dheu m t dr m s voni. Prej Mirdite shkref Llesh Gjoni, i Ders s Gjomarkaj, trim si Zna, Nji hyll n shj nder Kapitana, Qi as per pushk as per pashi M nuk ln, jo, shoqi i ti, Kah shkrep dielli m'Shqyptari. Shoq me t sht Bib Llesh Markola Orrl i zi ky nder sokola: Qi edh kryet, po, me i a hjek, Drue p r i jav s kishte me dek. ___________________

55

60

65
40-50 e me lata : supata t gjana, q perdoren per t latue land. fuzhnje : lloj tfurku q perdoret per t zan peshq. me veriga : vargoj zingjir. 60-65 Orrli i z : K. IV, 143. sokola: K.I,91.

251

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Shkon prej Shkodret Ndrek Heqimi, Qi m i fort nuk bhet trimi: Then mixhidin per mjedisi; Edh urtija i shkon per fis: Qi prandej e zgiedhka Mbreti Sylahi m e pas mbas veti. Me t shkojn do koleshj, Trima t artun, katallj: Qaj Gjok Kukli e apaliku, Beqo Qoshja e Hamz Sadiku: Burra t fort porsi eliku, Mos me i trm shpata as rreziku. Mandej shkrefin nalt kah Pja, Dy djelmoa, si dy rrfeja: Rrustem Uka, pika e djalit: Xhem Sadrija, harush malit, L e rritun n at Rrogov, Djelm m t fort s i k n Kosov, As n Kosov, as n Gjakov: Ve n Gjakov n kjoft Ton Golija, Qi mrr turrin si duhija, Kaluer atit pullali, Fill m Kulsheder aj k msy, Thue me dhm po do m e shkye. Prap prej Shllakut lshon Gjet Gega: Faqja e tij kuq porsi shega: ___________________

75

85

65-70 migjidin : pare argjendi e kohs s turqis. 70-75 sylahi: roje personale. koleshaj: K.IV,11. katallaj: njerz t mdhej prrallor me nji sy n ball. 80-85 Rugov: K.X, 166.

252

KULSHEDRA
Shllung mustakun derdh ndy dega: Kur nji fjal po e folka burri, M s i luejtka me sa curri. At her Pal del qaj Prl Tuli: Msyn prej Kthellet Marka Kuli; N Traboin rrn Llesh Nkoll Luli; Rrn Dod Pri prej Kastratit: Gjeto Marku flakon shpatit, Porsi aj flaka e barotit, Kur t i nepet zjarm agzotit: Zbardh k faqet gjithkund Hotit. Del prej Shkrelit Marash Vata, E si rja me shtergata, Msyn perpjet drejt Dukagjinit, Me at gjin Pjetrin e Kurbinit, Qi per pushk e per urti E lan nm t dy n' Shqypni. Kta edh u ndeshkan m Qaf t Boshit Me Drangoj t Shals e t Shoshit: M' at Mar lulen, trim bujr: M' Gjelosh Kolen, kuvendtr, M' Mehmet Shpendin. pushkatr: M' Let Putanin e m Tol Canin, Qi kaher ja ki n fillue Me Kulsheder me luftue: ___________________

100

110

115

95-105 me sa curri : me sa luen shkambi. nPal : Pali i fisit t Merturit. prej kthellet : nga Mirdita e poshtme. flakon shpatit : shklqen nga armt, neper shpat. agzot : K. I, 80. 110-120 mQaf t Boshit : qaf ndrmjet Gimajve t Shals e fshatit t Planit.

253

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Por per s largt ve tue e shinue, Pse fort pak kishin qillue. Si jn mbledh Drangojt m at qaf, Kuvend bashk nji her kan rraf, Si me msy e tek me msy Mandej ue jn per ajri, E asht et edh flauri, Tue shkrep moti edh vetima, Tue kris gjma e bumbullima, Tue vikat, tue hallakat, Mbi kulsheder turr jn lshue, Kush me fuzhnje tue e shinue, Kush me lata tue e shkallmue, Kush me dna tue e dermue; Njani, rrah me hekra shpins, Tjetri, m spat bjeri kaptins, Tash mbi t lshou turra--turra; Tash me shkrepa gjueje e curra: I shkref gjaku porsi gurra. Trandet Biga m at poter: Bn medet t' tan Shala e mjer. Fort sht hjedh Kulshedra at her, Fort sht hjedh, edh perhjedh; Tash kuk trupin k perdredh, ___________________

120

125

130

135

120-125 Flaur : per hava, fluturim. 125-135 tue hallakat : si bajn fshatart e maleve, kur mbasi t ken thirr per larg njani tjetrin, zgjasin zanin shkall shkall n shej gzimi e miqasije.

254

KULSHEDRA
Tash lshue iqind pash n ajri, Her, msyj vet ajo n furi, Her, rri strukun neper shpella, Edh gjuej Drangojt m zhavella: Lshoju flak e zjarm prej goje, Hidhu jargun hojehoje, Nji dit udh me hik larg soje, Prej qelbsinet qi i del goje. Kah me kthetra nep per n, Hidhen krepat porsi rn, Flakrojn currat m Qaf t' Bishkazit; Ekah idht, n frym t marazit, T u perpush, t u karrani, Lshon e ngurr bishtin n ajri, Fishkllon ajri rreth mbi Big, Vet Drangojt me pasun frig, Po kje frig se k Drangoni. Kuer, qe, turret qaj Llesh Gjoni, Me i par dna pash t giata, E tue rrah e shtergata, Tue kris gjma e bumbullima, ___________________

150

155

160

145-155 mzhavella : nji lloj shtize, shigjete me hark. mQaf tBishkazit : qaf, q i rrin vizav asaj t Boshit, n drejtim t Shkodrs, q sht larg afer 5 or udh. tu karran : tuj u shtri vizak, tuj u hap. 160-165 izet pash : pash sht mas fshatare, gjat sa prfshijn dy kraht e shtrim horizontalisht.

255

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Neper drit qi lshon vetima, Msyn Kulsheders aj m i a kap Nja n fulqi. qi i pash k hap. Mehmet Shpendin per t perpi, Qi, m' t i shkrep tue karrani, Thue i paska njnen bri. Kah e shef tue msy Kulshedra. Ajo sht tut. e rrshn mbi kthetra Tuj u rrqas, futet n shpell, K mrend shtatin struk k kthell, Ve se krenat ln k jasht, Si ajo breshka per nn rrasht, Zjarm e surfull tue flakrue, Ke bn lleshi me ju afrue. Por nja as dy Lleshi s i a bni, Fulikare fill m t rrni: Me t dy duert dnat k hap E me to fulqi n i a kap, Sa k mundet i a shterngon, Si n' menjne i a ngurron: Edh e trand aj turraturra, Tash tue i dhn t shtymen nn curra Tash prej vedit tue e terhjek, Her n' terthuer rrebt tue perpjek, Ve si t muj aj m e mahitun, ___________________

165

175

185

170-180 tuj u rrqas : tuj u ngreh barkas. Fulikar fll mte rrni : u lshue plumb mbi te. 180-190 Si nmenjane i a ngurron : ia shterngon sikur me ekerk. me mahitun : me e pezmatue, me e rrejt, me e gnjye.

256

KULSHEDRA
Jashta shpellet per m e qitun. Se sht hjedh aty Kulshedra, Se perpush k ajo me kthetra, k hingllue me shtat germaza, M' i u ndi vigma te Shperdhaza. Ngurrue shtatit, b germuq, Rand per tok tue r palmuq, T u perplas, t u kalamn, T u plandos per gur e stn, Bn me i hap dnat me km, Bn me br dnat me dhm: Por nuk brehen as s shperthehen, Pse mir mjeshtri i k punue, Pse mir Lleshi i k shterngue: Mjer kush mrend u k qillue! Ngerthye Lleshi, b si grep, Njnen kmb zatet p r i shkrep, Djersa rrkaj tue i shkue per ball, Tue kercnue me dhm e tmall, Rrin e t hjek aj m' nja prej vedit, T hjek Kulshedra edh prej vedit. Njani t hiqtjetri terhiq: Lleshi ngrifKulshedra ngrif. Aj: t a zjerri jashta shkrepit; Kjo: t strukem mrenda shkrepit, T pshtoj prej ktij gazepit. ___________________

195

200

210

190-195 me shtat germaza : me shtat fyta, perse shtat krena. Shperdhaza : Lumi i Fandit t Madh, q buron n fshatin e Dukagjinit (Mirdit), kund 1200m. naltesi. palmuq : palmu : si lmsh per dh. 195-205 stne : perde, faqe mali. zatet : forcon, ngul.

257

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Kur, qe, Lleshi po permlidhet, Po permlidhet, po perdridhet, Po perdridhet tue ngref m dana, Me ato duer e me ato llana, Si t shkrime prej elikut, K per t giat t trash kerrikut I jn ngref dejt tojetoje, Edh shkm tue qit per goje: Shkm e gjak, ofsh! perzi I nep shtatit me furi, Edh ngref kaq me fuqi, Qi i sht shkul shkrepi per nen km E i jn thye n goj dy dhme, Edh i pash, rrs`n tuj e ngrefun, Zier Kulshedren nn gr mshefun. At her mbrapa kthen nji hap, Edh shtatit i nep prap, E dy pash, po , dy pash t mir Prap m jasht Kulshedren zier. Ksht tue i dhn ps her a gjasht, Zier per gjyms Kulshedren jasht. At her t madhe, sa i mjt zni, Briti shokve Kapitani: Ushtoi ashta lak e m lak, Trm Kulshedra, pshurri gjak, Me blue i dit nji gr mullini: ___________________

215

225

235

215-220 llana : llana e krahit. 220-225 toje toje : dejt posi konop t trash. 235-240 ushtoi ashka lak e mlak : shungulloi pyelli i aheve skaj m skaj. me blue nji dit nji gur mullini : aq qe rrjedha sa me t t mujte me blue nji mulli.

258

KULSHEDRA
Bini, mca, bre! Ku jini? Se Kulshedren jasht e kini. Ah! k j, bre Rrustem Uka? T vraft Zoti e t vraft buka, Ke s po ndihe gjall kund sande... Dili, para, eh kopilane! Edh shtypja, n mujsh, ndo i krye; Se, per Zotin ! sht tue m shkye, Bni ajo dnash me m pshtue. Shpejt Drangojt per ajr jan ue, Zhgjet m Kulsheder, dhe, jn lshue: Njani para rri e ndersyj, Tjetri sypri mrr e msyj: Para e sypri, e n m' n, Gjithsi kuej sht tuj i u dhn. Rrustem Uka, trimi i trimit, Nper krisme e flak t thellimit Shi nn frym asa i sht fuer, E rrok shpaten me dy duer, Njanit krye me t i k r. Shperthiq synin dhe i a k, Rrashten krejt por s mujt m i a . Vjen m shpin t atit Ton Golija, E tue krisun si duhija, Trand topuzin, njiqind ok, I a flakron po shi m at kok, Edh pshesh i a derdh per tok. Po i shtrengohet Let Putani, ___________________

250

255

260

265

Mca : n (t folun mirditore) djelm. 260-270 njiqind ok : oka sht mas peshe fshatare me vleft kg.1,25 ose 1.50.-

259

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Edh dynd nji bet carani, Njizet vet, po, mos m e luejtun, E me t, sa k k mujtun, siell m Kulsheder me furi Shi m kurriz m i a karrani. Ungron shtsa me mni, Edh krejt aty terbohet; Hidhet, trandet, lamsh kukzohet, Qafen krrab e k ngerthye, Kah bn Lleshin per me msy, E s' k para si me u shty, Pse mir Lleshi e k merthye. Xhem Sadrija, i trim rrf, Ktij Gjet Geges po i lshon b: Psh njat Zot, qi t k dhn, Deli, Gjeto, n mjsh, m at n, Edh nzite m patershn, Tuj i a ngul m ndonj' n germaz; Pse un ktej gati m' shaterkaz Po t i rri ktej mbrapa shpins, N mjsha her me i r kaptins. Edh trt m' i a derdh per tok. Gjeto Gega shpejt k rrok Heshten, trash sa i mashkull qerrit, Edh shi rrnz njj kapzherrit ___________________

Nji bet carani : nji alamet shkambi. 270-275 Ungron : angullin, bertet, hunguron. 280-290 mpatershane : shtiz. shaterkaz: kazm. 290-295 mashkull qerrit: boshti i qerrit(kerrit).

260

KULSHEDRA
I a k ngul, po, nja tri pllam. Bn kulshedra me u ue m' km, Bn me u rrqasun vithambrapa, Per me u struk m kthellt nder karpa; Por, pse Lleshi e k shterngue Me ato dna, si i terbue, Palmu mparsme ajo sht rrxue, Edh qafa i sht ngerthye, ( kah fulqijsh ishte merthye,) Arri i qafs, i edh, i sht thye, Krejt fulqini asa i sht shkye E i sht shkep deri mgerglc. Vjerr nder dna,si letrc. Ve shka? ena ka i k plas, Hov si lleshi qi kisht' pas vithambrapa aj sht rrqas Nja 'iqind pash, po, mos m teper, Dr qi ndash k m nji stom t eper. shkapullue dnash kulshedra, Tue perpush nper gur me kthetra, K nis t haj shtatin n shpell, T u perdi gryket ma kthell. Bini, burra! mos e lshoni! Po piskat prap qaj Llesh Gjoni, Edh turr e lshon m t vrapin, Ka dy pash tue mrrun hapin, ___________________

315

295-300 rrqasun vithambrapa : tuj u terhjek pas. karpa : shkrepa, shkambij. 300-310 Arri i qafs : cverku. gerglac : gabzer. si latrac : si plonc. ena : fuli, vendi ku ngjitet nofulla me rrasht.

261

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

E si t kisht' dnat nder duer, Me to siell aj si n t terthuer, Edh i mrr njnen kaptin, Tue i a kput rrumull me shpin. Se jn lshue Drangojt at hera, Se k kris zhurma e potera, Fort njerzis i k hyp mndera, Kah me lata e me supata, Kah me shkrepa edh me grepa, E me dna patershna, E me fuzhnje e me terfurq Rrjn n' kulsheder t kshtn e turq: Tuj e msy e tue ndersy, Tue shinue e tue e shkallmue, Njni sypri tue i flutrue, Tjetri m nesh tue e pershkue, T gjith njiheri tue e dermue Me ato lata e fuzhnje t giata. T' i dha era edh shtergata; Flak per flak t i a dha vetima, Krisi gjma e bumbullima, Shungulloi malit ushtima: Hypi tym e hypi njegull, Biga e Shals likundet shrregull. Trm kulshedra, sht fut n shpell K l n gjak e rand t' u sjell, Tuj u zmbrap barkas m kthell. Her t u rrqasun kamandoras, Lshohet shul teposht rrmores: ___________________ 320

325

335

345-355 Lshohet shul teposht rrmores : lshohet si plumbi, si landa e preme n gremin.

262

KULSHEDRA
E si rreshmja me zhumbr, Tue rrmye gr e tue rrmye zhr, Kulihum shmet n liq, Mbrenda Bigs dyndun kurrn, Kthellt kah zhytet trupi i saj: Trand sht toka dr n Raj. Xhem Sadrija, mush n' maraz, Ke me i r s mjt m shaterkaz, Kah i u shkye m' dna fulqni, Fill mbas saj n shpell aj hini Edh u shty mbrend bukur kthell, Por me sjell m t, s mjt me sjell; Pse kisht'kn vendi humnere, E kulshedra u zhduk me i here. Shpejt Drangojt aty jan ue, Edh et at kan shkue, Si kin kn t gjith pika e djalit: E kan kput nji buz prej malit, Edh shpells i a kan v n'gryk, Tuj i a rras mbrend porsi pyk, Qi per jet mos t mj Kulshedra M e dermue me kmb e kthetra. Dukagjinin per t damtue; Mandej ul jan me pushue. ___________________

360

Kulihum : pingultas. dyndun kurrn : si rryma, rrjedha e shpejt e ujit. dr n Raj : fshati i mbram i Dukagjinit. 365.370 E ka kput nji buz prej malit : kan shkput nji stom nga mali.

263

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

E at her rt jan davarit, K nis hna n qiell me shndrit. Ora e Shals, eh shtoi, Zo, vallet! Dal e ndj m nji vetull mali, Atj nalt dik mbi Nicaj, Ajo luften p e paska, Qi Drangojt bn me Kulshedren, M at kap t Bigs mbi at thepa: Edh e mira fort sht gzue, Kur k p e k kundrue, Se Drangojt e Shqyptaris Keq shemtuem e kan Kulshedren: Se tri krena i kan gjymtue: Se i germaz i a kan shporue; Shtatit krejt se e kan shkallmue E se n shpell e kan ngujue, Tue i zn gryken me i buz malit, mos me mjt m per s t gjallit Me damtuemun Dukagjinin. E kur p k ajo me sy, Se jn ul burrat e dheut, Per t pushuem e biseduem, Tuj u prrall njani me tjetrin, Per shka psue kishin m at nat, Tri her rresht zn e piskat: Ndihet vigma m Qaf t Morins: ___________________

375

385

390

395

370-380 mbi Nicaj : fshat i Shals, nn Qafn e Boshit e majen e Rrshellit. 395-400 Ndihet vigma mQaf tMorins: ndgjohet zani i saj deri n Qaf t Morins, q ndodhet n Malsin e Gjakovs.

264

KULSHEDRA
Kan ndie Ort e Dukagjinit, Neper shpella, k ishin strukun Prej gazepi t asaj nat; Edh ohen per ajri, Xhixhaxhixha tue xhixhllue E i a befin te Ora e Shals, Motra e mashe e Dukagjinit. K marr Ora edh u k thn: A thue e dini a por s e dini, Se Drangojt e Shqyptaris: At i paim, Zot! me jet: E kan thye sande Kulshedren Tue luftue m at Big t Gimaj, Edh n shpell e kan mutue Me nji shpat shkepun prej malit, Mos me mjt me pshtue per s gjallit. Ve se shka? ofshe un e mjera! At dark sande s kan ngrn; Para darksh pse aty kan rrn, E as s i kan nuset e veta, Qi aty buken mu a gatue, Edhe tryezen me u a shtrue, M kamb me u ndj gati me uj. Ani pr, mori ju motra, Shpejt m u a ndreq darken Drangojve: Shpejt me korr grunin nder ara, ___________________

405

410

415

410-415 Big t Gimaj : Big t Shals. e kan mutue : e kan ndrye, mshil. 420-430 Mkamb me u ndej gati me uj : nuset si edhe grat pergjithsisht, shan me burra. Ato rrin gadi per sherbim tuj mbajt safn ase tasin e ujit n dor.

265

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Mir m e shi e mir m e blue, Mir m e njesh, mir m e gatue: Me dal n bjeshk me mjelun sutat, Me gjet mjalten neper zgavrra, E me zn dy drj t mjm, Me u a pjek ferlik n hll. Ksht k fol kjo Ora e Shals; Edh Ort e Dukagjinit Jn b Xhixha e zhduk n vetim. Ve sa i her vjen vallja rrotull. Aty prap ato kan kthye: Njana, buken permbi krye; Tjetra, mjelcen per nn dor, Mjelca b me lvore blinit; Dikush bjen fashoje mjeltet; Tjerat, m hej vendue terthuer, Bjn mbi krah dy drj t mjm, Ora e Shals si u kishte thnun, Qi me pjek ferlik n hll. E si t tana jan bashkue. Fluturim ato jn ue, Veshun bardh e flokt zhvillue, Edh bef kan m mje t Bigs, K Drangojt po kuvendojshin. Ora e Shals, at her, u avitun, ___________________

430

435

440

445

Me mjelun sutat : me mjelun drenushat. 435-440 mjecen per nen dor : en (e drujt) ku mjelen gjaja.

266

KULSHEDRA
Qi edh u thot me t amel z: Mir se u gjj, burra t dheut! Mir se vjen e bukura e dheut! Mir se vjen, e kah t kemi? Ka u k pri ktyne fisnikve? Po i pergjegj Kapitan Lleshi. Se, mana, ty t u ngjatt jeta! Un jam vet ajo Ora e Shals: Moter un me at Or t Merdits, Qi veron mbi bjeshk t Mundelles, Si ajo drita tuj ague: Kto jan Ort e Dukagjinit, E kem dal m ket maje bjeshke, Per me u p, me u njoft me jue; Se z t madh per jue kem ndie, Se edh e lt sande ju nm, Tuj e thye n luft Kulshedren, Qi me shue desht Dukagjinin. Jo qi lodh, un thom, do t jini, Se edh dark ju ngrn s do t kini: E kt, po, sht nji bjeshk e nalt, T tan gr e shkam i gjall, K s gjn nieri shka me ngrn: Pse as s i kini nust tueja, Qi jue darken me u a ndrequn. E prandej na Ort e Maleve Darken jue u a kem gatue: ___________________

450

455

460

465

470

475
455-460 mbi bjeshk t Mundelles: mbi malin e Mnels, maja ma e nalt e nji vargu me kt emen (1915 m) ndrmjet Dukagjinit e Spait n drejtim t dy Fandave.

267

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

K me vedi u a kem pr: Kur t urdhnoni me u rreshtue. Edh trimat rreth jan v. Nja mbas nj i e rend mbas rendit, Me Llesh Gjonin m' krye t vendit: Asht Gjomarkajsh e i bje prija Der m t vjeter s k Shqypnija. At her Ort u kan sjell buken; U kan v ferlikt perpara, E u kan pr mjelcat me kjumsht: Kjumsht me bor, dhmin me t pi: Edh mjalt, s kush k dasht: M e mir darka s ndreqet n asht. Gurren nget kishin per bri, Gurr si aklli e e kjart flor, Sa kush dote aty me pi. Mbasi buk trimat kan ngrn, Jn ue prap e dal m nj n n E po rrin tue bisedue Me njat t bukuren Or t Shals, Per kan e pn urtije, E per bes e per pn t mikut, E per lufta qi u bn motit: Per trimni t Gjergj Kastriotit: Per Drangoj e per Kulshedra: Per breshana e per gopedra ___________________

490

500
485-495 mjelcat me kjumsht: me qumsht, me tambel. e kjart flor : e kthjellt si ari. 500-505 per breshana e per gopedra : K.III,37 ; gopedr-a: top artilerie.

268

KULSHEDRA
Edh folen mbi liri, Mbi liri e mbi Shqypni: Si Shqypnija do t dal m vedi, Mos me urdhnue m as Krajli as Mbreti, Me kn zoj ajo m vedvedi, Asht Zoti si e k shkrue, Qatj von zn Ora e Shals E po u thot shoqeve t veta: Hajdni, varza, me u njit valle, Edh i kang ju me e kndue, Sa po sht Drita ende p dal: Pse Dragojve u pelqen kanga. Jn ue Ort e Dukagjinit, Me ato petka bardh si bora. E jn kapun doradora, Shpervjel mangt mbi cep t krahit. Flokt dr m' km zhvillue giat shtatit, Me kunora lulesh m krye me ato kmb kale tue kcye, D dy lagjesh ball per ball, E tue kndue ato pal e pal, Kan pri vallen ksht per mall: Varza k e varza s k; Por, si k nji vajz n Janin, Kurkund shoqen s i a k p, Kah bje diell e serotin: synin diell, ballin si hna, Ardhun shtatit si silvija. ___________________

505

510

515

520

525

520-530 kale : lehtas, ambl. Janin : qyteti i Ali Pashs-Tepelena.-seritin : K. V, 428.

269

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

Eufrozin e quejti nna, Augur t mir m e pas Shqypnija. At e ptka aj Ali Pasha, Dal si vida n balkue, Edh fort pelqye i sht vasha: on Harapin m e kerkue. Vjen Harapi e i thot te dera: Shpejt tash, vash, ti kt me zdrypun E me mue me ardh nji hera; Pers Pasha t k lypun. T' u thaft goja! shka po thue? I a kthen vasha fjalen mar; Se un nji vajzo kam qillue: S' diej me fol me Pashallar, Jo, po, Ali pash Tepelena Mundet kryet aj me m a pr, si i k pr kushdi s krena; Gjall por s lshoj un erz as f. Asht mush Pasha me mni, Prap harapin on e e thrret: Pa ndigio harap i zi, Se dy her Pasha nuk flet: A se vjen kt sande goca, A se ndryshe n' fund t' liqnit T' a bj gjumin me bretkoca. More vesht, bre qn i qnit? I shkon naten vashs harapi, ___________________

540

545

550

555
530-535 Dal si vida: si pllumbi. 550-555 Ta baj gjumin me bretkoca : t mbyti n fund, ku rrijn bretkocat.

270

KULSHEDRA
Edh e mrr e e on m' liq, K tue pritun ishte trapi, Per me i bart neper kurrn. N mes t liqnit si kan dal, Aty trapi vend k znun, Edh nis harapi fjal, Nis aj vashs ksht me i thnun: Nuk k tjeter, tash, lum vasha: E s' jam nieri fjals qi i luej: A me shkue sande te Pasha: A shi kt me t myt ty n uj. Jo, po, i thot vasha tue qesh, Se un te Pasha due me shkue; Por due t shkoj nji her me u vesh, Pse sido kt kam qillue. E ksht tue i thn harapit, Atij qnit, t birit t' qnit, Mrr e hidhet n uj prej trapit, Edh zhduket n fund t liqnit. Doli fjala neper dh: Njekso varzash k n Shqypni, Qi per erz edh per f T rijt e jeten i bjn fli. Ksht kndojn Ort pal e pal Por, tue mrr t mbramen fjal, Hylli i drits nisi me dal ___________________

560

565

575

575-580 Edh zhduket nfund tliqenit : mbyt vedin tuj u kaperdi n valt e liqenit.

271

LAHUTA Kang e Gjeshtmbdhett

E buzs s malit drita agoi, At her Or edh Drangoj U uen majr t gjith plimaplima, Edh u zhduken si vetima, Tuj u gjet aty nji filli, K me u gjet deshti se i cilli.

___________________
585-588 plima plima : tuba tuba.

272

LAHUTA E MALCS
KANG E SHTATMBDHETT

N QAF HARDHI
ARGUMENTI Poeti e prcjell lexuesin n Qaf Hardhi, ku n agimin e dits vlon rishtas lufta me Malazez. Krajl Nikolla kishte bashkue, natn tet taborre she, n dritn e hans, i kishte bajt n qaf, prej kah do t dirgjeshin n Plav e Gusi. Por Krajli i mat mir hapat, prandaj, dergon, si para roje, treqind djelm t zgjedhun. Kta, papritmas, ndeshenen narmt shqiptare t Xhem Sadris e Rrustem Uks. Djelmt Rogovas perleshjes n Big t Shals, paskan qen drejtue kah Budashi per te da orok e caktue varde, per te pre paj e petka per vashen e nxanun per te vllan e Rrustos. Drangojt ndalen n Qaf Hardhi, ndezin duhan dhe ilin kuvend, simbas dokeve, tuj lye pushkt dhe tuj u mahit per pun trimnije. Dishka papritmas rrapllon neper pyll. Lshon za Xhemi dhe shpraz t parn pushk. Kuku meni e anmikut lajmon se Shkjt ishin afrue. Ndezet lufta : dy me treqind. Sligshtohen herojt shqiptar as su bjen syni qerpik para shumics drmuese si su dridhet themra para rezikut. Qesin e njesin, fishkllojn plumbat, ndezen flak martinat e hutat, ushtojn novicat,

273

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

rrotullohen neper rrahe kapica e koka. Shendrit Qafa, kuqen kullat e Gusis, shajn luftart e ndjellin, i lavdohen shoqishoqit, msyjn e terhiqen. Turren Malazezt per t nxan gjall pritat shqiptare ; shtat dhjetat e Rugovs i presin me trimni dhe u a ndalin hovin mizor. Merr ushtim bjeshka. Barijt vshtrojn dhe lshohen kah zani, q vinte prej Qafs. etat tona shtohen, lufta merr t hapet dhe egersohet. Jo me prita, por ushtri, Shqiptar dhe Shkj. Rrxohen bina sllave e Shqiptare, kullojn gjak arm e zemra, luftojn si luaj Man Sela, Nel Bisha, Rrahman Dula e Isuf Pula. Ushtrit Malazeze thehen dhe marrin shpatin teposht.

Shqiptarve dhe, nga gzimi, kndon trimnit, para t cilave forcat e Krajl Nikolls kan per tu thye perher si sot. teprmi, perse hallet tek na skan kurr mbarim, si ska fund me aq lufta me Mal t Zi. nxen vend te Ura. M tjetrn an Ali Pasha mbledh etat e veta, t cilat Zana i njej mir dhe u dallon fiset. kundrohet mir Ura dhe ku Shqiptar e Shkj, per se shpejti, akn pr t provue trimnin e vet e armt.

274

N QAF HARDHI
Buloi molla, lulzoi thna:
Rrustem Uken k e k nna? N' QafHardhi k pingron Zna. Pingron Zna e rreh shejshna Neper rreze qi lshon hna. Se aty, drita mir pa ague, Luft e rrebt po kish fillue: Kishnis pushka ushtim me vlue, Kish nis topi me gjimue, Sa qi trand jn vrri e knet, K marr gjm ashta perpjet, Fort ushtue k Haramija: Rrustem Uka e Xhem Sadrija, Dy t rrogovas djelm t ri Ke jan ngut kta pushk me sht M njado eta t Malit t Zi, Qi me r i n nis n Guci. Naten n terr kurrkush pa i ndie, Si v u kisht Knjazi lei. ___________________
Buloi molla, lulzoi thana: pr t kallzue kohen e pranvers s par. shejshana: 1-5 K.VI,443. 10-15 ashta perpjet: pylli i aheve i venduem sipri. Haramija : nji mal qi gjindet n Greben (M. e Madhe). Dy tRrogovas: nga Rrogova: K.X,166.

10

275

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Knjaz Nikolla, i trim bel, Mos m i u gjt kund shoqi n Shkj, T' fort nji ushtri aj n kmb k ue Tet taborre rrafsh numrue: T tan burra Malazez, Njani i rmt, tjetri kermez, Kush mustakun lshue dr m brez, Dr m brez e vesh m vesh, Dhe se i cilli nji hund lesh, Qi kur n luft bje, kopilani. Nuk t a trm pushka as tagani, As t trm topi a havani, E as kurrnni e as flakadani: Komandr sht Mark Milani; Markut Knjazi edh i k thn, Me i pri ushtris naten t pa hn E m e qit n Plav e n Guci Kush pa p, kurrkush pa e ndie. E pse Marku isht nji telbiz, Me qymen per mjedis, K marr trimi e para ushtris K lshue i et giat rrugs s Gucis. Nji et djelm, kund treqind vet, Qi b mll s' e ki n ket jet: ___________________

25

40

25-30 kermez: ngjyr t kuqlemt. Lesh: i rrebt, trim i artun, mbasi leshi i gjat n hund sht shej trimnije. kopilani: K. I,324. 30-40 havani: martaja. krrneni: K.XVI,559. Knjazi: K.I,49. telbiz: i shkatht. 40-50 Qi b mall se kin ket jet: si u dhimet jeta.

276

N QAF HARDHI
Si me l njasht me dek. Per me pm a kisht anmik, A kisht prit e a kisht rrezik Per ushtri, qi shurdh p r at rav Me e qit dote n Guci e n Plav. Por, k ndoll k Xhem Sadrija, Xhem Sadrija, syduhija, Edh aj trimi Rrustem Uka, Burr kah fjala edhe kah duka Njani e tjetri l drangue: Aty shurdh kush s k kalue: Mbreti vet po t kisht tokue, M shpin poteren i a ki n v: Zmra n fyt u kisht qillue. Ve rrogovasit, kesh t a di, Shka i ka qit m at Qaf Hardhi: Me b pushk me Mal t Z Mu nder vise t Gucis? Ora e bardh e Shqyptaris! Ajo vet, po, premtue ki te, M Qaf Hardhi qi m at ag drite T ndollte Xhem edh Rrustemi Me martina n dor merthye, Qarqet Knjazit m i a shperthye, Qi ka dit po kisht v sy ___________________

45

55

60

65

- shurdh pr at rav: n heshtim, pa za neper at rrug, shteg. 55-60 Zemra nfyt: ishin t ngutshm, t padurueshm. Qaf Hardhi: qaf e cila gjindet n vargun e maleve Mokra Planina dhe qet n luginn e Veliks. 60-75 mat ag drite: n t zbardhun t drits.

277

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Ndo i skundill Shqypnis m i a shkye. Jo, po; drita masi agoi, M Big t Shals Or e Drangoj Ata ue na jan p r ajri. Jan shperd edh derdh flauri, Kush si xhixha tue xhixhllue, Kush si shkndija tue vezllue, E aty beh i a kan nji filli, K me ndjeh dote seicilli: Ort nder hije e nder vrrije, E nder gurra e neper curra, E Drangojt nder shpija t veta, kush n teposht, kush kah perpjeta. Ve Rrustemi e Xhem Sadrija At ndjeh nuk kan ke shpija: I a kan beh ke QafHardhija. Rrustem Uka i Uk Kabashit, Dik atje m at n t Budashit Per t vlln aj kisht pas zn Nji bi mali, ardh si Zn: Si ajo Zna e Haramis Qi ndjell mir mbi fat t Shqypnis: E me Xhemin b kisht fjal Shi m at dit n Budash me dal. T' a n e iks aj per me e p, Dit e orok me t me d, ___________________

70

75

80

85

Martina : K.XIII,25. skundill : K.XVI,124. 85-95 Diku atje mat an tBudashit: lagje e Vermoshit, n rranz t Tbunit t Grebenit (m. 1812). Dit e orok me te me d: ditn, daten e kohen per t marr ikn tuje ba nuse.

278

N QAF HARDHI
Se kr ika me u martue, Sa cop petka iks ma i ue, Krushq e darsem me kanue, Prandej, kur Oret e Drangojt At d jn prej shoshojt, Rrustja e Xhemi, si dy shkndi, Fill kan sosn m Qaf Hardhi, Kah bje rruga e Malit t Zi, Per me dal n Plav e n Guci, Qi po kisht Knjazi lakmi... Aty trimat vend kan zn Sypri rrugs n nji bresht t gjn, Nder do curra, si petrita, Per me prit qi t zbardhte drita; Pers as mikut jashta kohet Nuk sht mir qi n shpi t i shkohet Po s t ngushtoi prita a se moti, A se thn mos t a ket Zoti, N shpi pa buk miku me t gjet, Qi m hall s kisht gj n ket jet. E si aty i her kan zatet, Kan pshtjell ka nji duhan: Gr u unuer me vedi kan: ___________________

100

95-100 sa cop petka iks me i ue: n vendimin e martess, n fejes (kur nxihet ika), nji nder qyshket kryesore sht edhe caktimi i petkave t nuses. 100-110 fill kan sosun: kan arrit drejt e n - bresht: pyll me bredha, brej, ama (abjes). si petrita: si sokola. 110-120 prita: pusija, qi te ven dikush pr t vra. Gur e unur: vegla pr t ndez duhanin; guragac e elik.

279

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

E t kan nis t bisedojn, Se si mikut n shpi t i shkojn Se si mikun t a ngushtojn, Per me dhn iken nat vjesht, Si t jen mj skjepit edh dasht, E t jet pjek rrushi n vnesht. Asht ndj tue bisedue, Xhemi huten pshtet mbi gi, Me karkulluk nen arkshperthye E me i pac aj n voj tue e lye, K marr Rrustos e i ka thn: Perzt, Rrusto, shka me kn, Se nji pushk, si hutae Mbretit, Thom, s del m kndej ujt e detit E as s i del shoqja mbi dh: Pushk e shpejt e e rrebt rrf, Nji dit udh me vr per s largut... Kur t ket zmer mbas kandakut... I a pret Rrustja si n shpot; Se man, permbi ket bot Si martina i pushk nuk k. E mandej, si tue e gerg, Prap po i thot: Po a thue me t r Ndo i her pna, qi me u vr Me askjer t Knjazit a se t Mbretit, Ti ja k besen vetvetit, Se sbje ndore per pa e kall? ___________________

135

125-130 huten: K.X,306. Me karkulluk nen ark shperthye: me sigurec e ark(shul) t shperthyem. 135-140 kur tket zemer mbas kandakut: kur ai q vn pushkn pr faqe t jet trim zemrak.

280

N QAF HARDHI
Se nuk lidhe per st gjall? Man t Zotit, nuk e di, Po i a kthen djaloshi i ri: Pers pushka e ka si t epet, E madj, ka i her s mund t shkrepet As mbi korba grumllue m lm, Jo m m nji taborr nizm... Ve se, t mjerit, zmra m hjek, Njiqind her para me dek, Se i kuri m i a lshue Shqypnis. Nder kto fjal t birit t Sadris, Qe se posht dromit t' Gucis Dishka ndihet tue rrapllue: Si nji et, qi sht tue kalue, Kush pa u kuell, kush pa ligjrue, Thue, se hajna kan qillue, N' ndo i pn t lig at tue shkue, A me vjedh a se me vr, Naten n' terr kurrkush pa i p, Si zant qi e ka cubnija. Mor! bni Xhem Sadrija; E, si n dor huten kisht pas, Pa mendue se a do t kisht gias, E merthen e zjarm i nep. ___________________ 145

145-155 pers pushka si tepet : trimi sht me dll ; edhe i forti n flak t pushks her her tregohet i ligsht perse nat as e ka si ti epet. taborr nizm : bataljon ushtrije. kuri : kori, marre. 155-160 dromit : drumit. tue rrapllue : tuj kris. 160-165 Mor : kush je ti, ndal, ku ve, hj !

281

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Ushtoi bjeshka kep m kep, Si t kisht kris topi a havani. Kuku meni! dikush bni Atj posht kah bite rruga. Shkjau, per Zotin ! Rrustem Uka Tha nper dhm e m' vend aj ngurr I rri gati m kacuturr, Dy her rresht tue qit vetim Neper brej, aha e etin. Edhe trimat t jn flakrue Per mas krepash, k shterngue Jn me dek a se me pshtue; Por pa qanderr mos m e lshue. A t k r, probe, me p N ato gomna e n ato glina Si shperdahet nji tub njila, Tuj u struk nper rras e zhr, Me pas kush per t hjedh nji gr Mrend n at pellg? Njashtu jn d Malazezt edh shperd, Kur nper ah e neper br Rrebt ushtue kan si dy rrf Njato huta shqyptare: ___________________

170

180

185

190
170-180 havani : K.VI,333. kuku meni : kuku per mue. kacaturr :K.XV,78. 180-190 probe : probatin (thirrtore) vllth. - gomna e nato glina : ndr vende t kthella(pusa hurdha) tujit e shtreten me lmashk (imyshq) ku jetojn, nijalat pesht m i madh se gjulcat(tinca vulgaris). pelg : hurdh, vend i kthellt uji, gomn.

282

N QAF HARDHI
Jn shperd, po, fulikare, E kush lshue sht perposht dromit, Kush sht struk e fut mas stomit, Kush mbas landsh shtatin k zn: Strukun kryet e kan t tn. Per kapica dert s po kan Pse u rrotllohen posht nper plan: K kapica per gjith treg Ve se krs s i gjindet shteg Bni kush e mrt p te. Shkjave mendja aty po u ve, Se aty m prit po kan tokue; Prande aty t jn shterngue E t kan nis luft e poter Me treqind novic p r i her: Me t perzi, po, gjak e vnr. Mir, po, Xhemi edhe Rrustemi Mir poteren po u a presin Ke vetim at po qesin, E kah qesin ke po njesin. Huta e Rrustos n terr po vritte, Huta e Xhemit n mish po njitte, Sa her djali qi po qitte; Pse drangoj t dy tue qillue. Me Kulshedra i n msue me u gjue. ___________________

200

215
190-200 fulikare : K.I,187. kapicat : K.I 58. nper plan: neper shesh, neper rrmore, lugin. 200-210 kres si gjindet shteg : si bahet hall. novica: K.VI,377. 215-220 drangoj, Kulshedra: K.I,309:V,404.

283

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

At qit e kta qit, At brit e kta brit, Brit e lavd shoshoqit qit, Tue vikat, tu u hallakat, Tue sh nan e tue sh tat; Lufta asht si e k zant. Ka ndj flak Qafa e Hardhis. Lkuq jn kullat e Gucis. Hikin derrat, mrrin gurrat; Hikin sutat, mrrin currat; ohen orrlat permbi r; Lshohen korbat per nen d; Po bjn nanat shum medt, Ka aty lufta po kerst, Ka aty hutatpo shungllojn, Rrebt novicatkah po ushtojn, Idhshem t vrmt kah po gjimojn. Tue rrah plumet pa i a d, Gjeth e gma toks kan r, Ka nis bari per me u th: Kaq shum vap qi aty po k Flaket t verdh t barotit t zi. K do t dal pna s e di! Dy s e qesin me nji ushtri, Sad qi drangoj t ri. Se k puna mund t dal Me gias Rrustja s po e bn mll; ___________________

225

235

220-225 Tue vikat, tuu hallakat : brtit, tue zgafullue. 225-230 suta : K.XVI,426. - per nen d: nder vede t leshueme prej bore.

284

N QAF HARDHI
Pers qe, atj burri i burrit, Ngrehun kryet aj per mbas currit. E tue u ulrue si nji lu, Malazezve po u bn z: Ah! kadal, moj Cernagore! Se kt i thon Shqypni mizore! Se mue Zoti m k ndihmue, Mbasi kt s jam tue luftue As pse m qaf due me i met kuej, As me grrye pse due m gj t huej; Por per erz e per liri, Por per t bukren ket Shqypn, Qi me u b k,po'fani Edh Knjazit n dor s i bje. Kerkserdari i Cernagores Kur ka ndie perposht rmores, Se t fort lavd po i qet Shqyptari, Mnijet ftyra sht ndez zhari: ' k kercnue aj dhm e tmall, E me i z porsi t u pall, Me dor, djelm, bre! ka vikat. Se e kempas gjithmon zant, Bll per bll me anmik m u pr. E jo struk si uri nper dh. Edh sht ue trimi ne km: Pushken n dor, tag n nder dham: ___________________

250

255

265

250-255 as me grrye pse : as pse due me grabit, me vjedh. 255-260 me u bafani : me u ba shkrumb, me u faros. kerkserdari :K.I,279. 265-270 si uri : si urithi(talpa).

285

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

E t ka mrr breshten perpjet, Me nja iqind djelmosha t let, Me nja iqind djelm Cernagoras: E k vrap, k kamandoras, Tash mbas breut, tash mbas etins, Bukur nget i biri i shkines: Aty kt i pushk tue shti: Bukur nget aj n at furi, U sht avit Rrogovs e t ri, Kins gjall aj n dor me i shti. Pse si drita pat ague, Ka nis cubi edh sht kujtue, Se aty ushtri s po kishte as et, Ve se dal nja disa vet, Qi n krye t vet e kand pa pvet, Ki n nis pushken si t u tall, Thue po gjuejn kund ndo i cung n zll. Por Drangojt po ishin me Or E s po u zejshin gjall me dor. Gjall me dor ata s po u zjshin As m u a qit rrethin s po ljshin; Pers, qe, qaj Rrustem Uka eta e Shkjeve kur i u hulltka, Brafn kamb trimi k b, E si kn kisht ul, Mbas nji shkami turr ka rr Terthuer pritet psqind hapa, K ngujue nder ato krepa, ___________________

280

285

295

270-275 breshten : pyllin. etins : pish, hal. 290-295 kur i u hulltka : kur i u afrueka, kur i hullet.

286

N QAF HARDHI
Ka nis pushken m e shpejtue: Thue, izet vet po kan qillue: Padhim shkijet perbri tue i gjue Turrin Shkjt e kan ndalue, E t pushka prap me vlue, T nisen plumet me fishkllue Neper bresht kryq e terthuer, Si qi thon nShumle dikr. Asht pushka flak tue zi, Vigma e krisma t u perzi, Dal barit kan staje staje E po vrrasn m ato maje: M ato maje mbi pyll t ahit: A shk sht pushka njatij rrahit? T' hiq kushtrim, se na r Shkjau! Asht perlyk Rrustja si kau, Qi perlyket, vrap tue ng, Me tarok kur t hjek me u vr. Mos e lsho, djal se t a rrina! Pingroi vigma neper etina. E sikur atj prej vjeshtet, Mbas njaj shiut t rand, prej kreshtet T'that e tgrist tndo i majes sthyeshme. ___________________

305

310

315

320
305-315 si qi thon nShumle dikur: rreshto; si thon dikur u luftue n shumle. staje staje : eta eta. njati rrahit : tok e elun n nj pyell. sht perly : sht hallakat me z. 315-325 Me tarok : me taro, muzat. tarrina : ta mrrina. prej kreshtet : nga korrizi. tgrist : qi derdhet. rmores : bris.

287

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Shkepen gurt e rmores srryeshme Bin n teposht t u rrokullue, T u plandos, dhn tue e dermue. Dr qi t hasin m pod a m prrue: Njashtu rrjn barit at hera M Qaf Hardhi, k isht nis potera, E k shum do nna t mjera Tue i th at dit, besa, ishte vera. pushken n dor, ksulen n gji Shterngue rrypat mir per i, sa kush vite priten xite: Hutaflak n dor i rrite: Mush e qit aty pa d. ' t jn merthye Shqyptar e Shkj! ' t jn merthye, t jn kaperthye, Shoqishojn se si m e thye! Njegull tymi u rri mbi krye. Mos me u p dielli me sy. Tash Shqyptari Shkjan po e shtyn, Tash mrr shkjau edh po msn. At shtyj e kta msyej: Msyju e shtyju ndermjet vedit Si ajo vala m buz t detit. Edh ksht. M shoshojn terbue. T kan nis trimat me sharrue, Njni vr, tjetri shitue, ___________________

325

330

335

345
330-335 per : per kryq, per bel te shtatit. 345-350 me sharrue : me mbarue. shitue : plagos, varrue.

288

N QAF HARDHI
Kush tue hjek, kush tue rektue, Dhimet zmra me t u shue, Ke t ri ki n pas qillue. Por kur pushka po kersitte, Dhim shqyptari nuk po ki' te, El m njaj sokol malit Zhuk Isufi, pika e djalit, Qi kah mirrte m Shkj jyrish; Si aj taroi neper plish, Kur t a ngas zekthi nper kneta: Mrrte gjm ashta perpjeta: Kaq me krisme e me poter Qi po i msyte at Shkij t mjer. Ve, po, kur lshohet Man Sela: N dy kubure e n dy kortela, Shkrue martinent tan n gjela Gjelasermit tela tela: Struken Shkjt, bes, nper shpella, Si njaj lepri neper shkorre, Kur t lshoj m t shqypja mizore, Kuk ngerthye kthetrat gjaksore. E s bjn keq trimat ke struken, Pers Mani, pasha buken! ___________________

350

360

365

- kush tue hjek, kush tue rektue: perhjek tuj dhan shpirt. 355-365 neper plish: vend me bim knetash. zekthi: nji insekt, q u ngitet gjethev dhe u pin gjakun. kortela: n pulla argjendi. 365-370 shkorre: kauba.

289

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Mjaft qi syn aj mund t u a shof, Se n martinn vend po t' i ftof: Si k ftof Risto Stojanin, Nesho Ilin e Gjok Stjepanin. Edh at t mjerin Savo Stanin. Jo qi po ishte i far Nel Bishe, Idht si helmi ruejt n shishe, Ngujue i cilli m hut dervishe, Fort po i kputte njat Shkij, Tue t i lshue shakull per dh, Mish per shpend e per shkerb. Ju t zezat mori shkina Sa terthuer po u njethet stina! Se po t pshtiell i edh n zi, Qysh se dal k n QafHardhi Rrahman Duli, i kime z, L si i thon, nper ark t martins, Qi k e lot atgisht t shllins Juve jeten po u a shkurton. Zmren dysh jue po u copton, Tuj u ln cungat m zll, K pa burr e k pa djal: ___________________

380

375-380 idht si helmi ruejt nder shishe : fshatart shpesh ruejn n shishe t vogla nji lloj helmi, q prdoret si mjet shrimi. mhut dervishe : pushk gjyetarsh. shakull : dekun, ftofun. 380-390 Shkerb : K.IX,256. sa terthuer po u njihet stina : sa prapsht po u vjen stina. gisht t shllins : gishti diftues perse me te negjyhet kashta n shllin dhe ngrehet arku.

290

N QAF HARDHI
Si mo, Zot, m keq per jue, Qi a pak gjall kini qillue, Gjith ket kob me p m gjind t ue! Por, t drejten me e kallxue: Shkinat m dhimen e nuk m dhimen, Kah po shof si gjindja u shkimen, Kush n nji shpat e kush n nji lak; Ve po, zmra m' pikon gjak, Ke un i mjeri jam tue p, Se n Shkjau na paska vr; Na k vr njat Tahir Gjelin, Isuf Pulen, Kot Kaelin, Qi m t mir djelmt s k pse i lyp Qe m Qaf t Diellit del n Postrip: Me r pr e gjn me rrmye, Turr me u lshue, kalt me i thye, Hasimit n luft me i ln pa krye; Edh met paska Is Abazi, Lik Sokoli e Rem Kazazi, Me dy djelm prej Geghysenit E me at t bir n e Ragip Cenit, Nji t Isniqas djal t ri, Ardh si ltina vjerr m sergji: Ve sa lshue i fije mustak: ___________________

395-400 lak : gryk, qaf mali. 405-415 Qe mQaf tDiellit del nPostrip : merr nga qafa e D, deri n malsin qi nis me Drisht e mbaron n Temal Dushman. me dy djelm prej Geghyseni : nji fshat i Krasniqes. - Isniqas : nga Isniqi, q ndodhet ndermjet Pejs dhe Gjakovs(Komuna e Danit). sergj : K.II,128 ; I,376.

291

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Me t u dhimt m e vr per gjak! Ve si ndoll do t ket, vall, puna, Qi ka met qaj Isuf Pula?... Se ky Isufi,man t Zotit, M ka pas kn nji falme agzotit Mos me e trm flaka e barotit: Edh i shkatht e djal telbiz, Kam pas thn se per midis T' ndo i taborrit me u pershkue, S' do t kisht met trimi pa pshtue: Kaq qi pushks i sht kn kujtue! Por kur do me t gjet rreziku, Aj po t gjetka, mor lum miku, A prej hasmit a prej vllaut, T jsh ti struk mu n bryne t kaut. Turr lshue Isufi m Malazez Nper do shpartha e curra t zez, Nm po bte aj permbi Shkj, K tue vr, k n gjak tue l; Thue, kulshedra m ta k r. Kur, qe, i far Drekalov Mije Po i del n ndesh nper ato hije, Qi, m shtek t ballit ul kapicen Edh v per sy novicen, Po shterngohet m t me sht T i u drodh Cufi si ar, ___________________

435

440
420-425 nji falme agzotit : vendi i pushks, ku ndezet baruti n t shprazun ; goja. 430-440 shpartha : lloj ahash, shparra, ballguna (qercus conferta). Po i del ndesh : i del kundruell, kundra.

292

N QAF HARDHI
Edh m huti met vetim. Ushton hutabumbullim! Por, medet! se cop e grim I u b hutat' mjerit n dor: Kisht pas kn, po, Shkjau me Or, Shkjau kisht kn nji bir lugatit, Gjyle as top mos m i u ngul shtatit, Ve tagani at m e pr, Stramastik tue kn se isht l. T i a dha Shkjau at her m novic, E t a muer mu nn gerthic: Shi njaty, k pshtim nuk k Nieri i shkret, me pas me i r Plumja e pushks. Porsi nji bll R per dh i ngrati Isuf Pul, Purun bris s njaj carani, E ohe as ah! trimi nuk bni; Ve, kur shpirti i erdh me dal, Tha n per dhm m t mramen fjal: Shndosh vatani! e m'vend u pak Tue e b djerrin hurdh me gjak. Ah! Mo l, br, Rrustem Uka, Per n kjosh trim si t a thot duka, Mo l shokt, br, pa i pague; ___________________

445

450

455

460

465
445-455 me Or : me fat. strumastik : kopil, i lindun nga kryqzimi i dy rracave t ndryshme(librid). gerthic : krthiz. 455-470 shndosh vatani e mvend u pak : Rrnoft atdheu e u lmek, e lshuen fuqit. Ah ! mo l : mos lsh ! m t !.

293

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Se man, mir kan qindrue, Marre fisit s i kan lshue, Per Shqypni trimat jn shue! Edh m'kamb t flakroi Rrustemi. Kur flakrue k m kamb Rrustemi, E t k ulurue si bish nper bor: M' tani, djelm! Me dor! Me dor! Aty Shkijt pritat po i lshojn, Edhe nisen t dredhojn Kmb mbas kmbet, hap mbas hapit, Dr qi v jn m pik t vrapit, E t kan mrr shpatin terthuer; Pa kqyr driz pa kqyrun gr, Tue hik vrap para Shqyptarve, Si at drjt para zagarve. M shpin Shqyptart u u shtrin m' at her Me shum vigme e me poter, E t i ndoqen rrugs per s giatit, Dr qi zhduken per mbas shpatit E me sy m kush s u p, Pos asish qi meten vr. K p Zna e Harams Ke u thye Shkjau m at Qaf t Hardhis, Edh e Mira po lumnon, Shkam m shkam po fluturon, K mrr kngen e po kndon: Ty t a lumsha, moj Shqypni, Qi per bes e per trimni, Man shoqe kund s po k, ___________________

475

490

475-480 Pa kqyr driz : pa kqyr ferr

294

N QAF HARDHI
Kahdo bje dielli mbi dh. Zdath e zdesh Shqyptari i ngrat, Brin per tok e buken that, Nuk m' k zje as s m' k zant: M a shkon jeten n siklet, Si ajo bisha n shkorret; Po, por preke m erz t shpis, Po, por preke m tok t Shqypnis, Preke n F, qi ati i la i Pari, E per t p k se si zhari N' zmer mnija k m i u kall, E si hasmit, shpat e gjall Per t i u lshue ka jurra m' shpin, Si m zogj t puls nji gjerain. Burr i fort, po, Knjaz Nikolla, Burr i fort e me mend t holla: Por me arm e me furi, Si n Cetin b e k pleqni, Per ket bes, nuk hin n Shqypni Me i u b dhmi sa derrit. Mos u ngut, moj Shto ZoVallet Me mrr kngt e me pri vallet, Se n Shqypni s marojn kurr hallet! Se edh lufta s k marue: Me tzi aj tash k fillue. ___________________

505

515

495-505 zje : zejtari, mjeshtri. n shkorret : n pyell t shpesht m eland e shkorre, kauba. 505-510 gjeraina : K. I, 277. 515-520 moj Shto Zo Vallet : emn prgdhels i Zans, e cila shiton : batas si Shto _ zo rreshtin.

295

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Sa qi i mjeri fort po drue, Se shum gjak sod k me u b: S' thehet shkjau me kaq e gj: Duhet pun, po, Shkjau me u thye! Po a tue p, moj s j me sy, Vizitori si t sht x Prej ushtarsh t Malit t Zi Ke po ngasin me furi, et mas ete e vi e vi M' ur t Sutjesks, m' at log mejdani, K dha urdhen Mark Milani Tok me u mledh t tan ushtrija, Mbasi i her ke Qaf Hardhija, Hovi i par i mori m thue: Njizet vr tridhet shitue. Jo, po, tash lufta ka nis. I a dha flaka m at buz mali! Si thue, Zn, t i bhet halli? Me qindrue tjeter nuk k. Pse edh, e lumja, jam tue p, Ke jn dynd Plav e Guc, Ke kan rr Strelc e Plevi, Me Sutjesk e me Nokshiq, Vthaj e Martinoviq, Hoti i Kj t, Morin, Isniq: ___________________

525

530

540

525-530 Vizitori : mal i vendosun kah perendimi i Plavs. 540-550 Strellc : fshat ndermjet Pejs dhe Deanit. e plev : viset e Plavs. . - me Sutjesk e me Nokshiq : krahinat rreth ure me t njajtin emn. e Nokshiqit : fshat n veri t Plavs. Vuthaj e Martinoviq : dy fshatra n jug e n veri t Gusis.- Hoti i Kujt, Morin, Isniq : i pari fshat mbi Plav ; i dyti n rrug t Plavs per Andrijevic ; i treti n Dukagjin.

296

N QAF HARDHI
Gsh, Krasniqe, Re e Dardh, Qaf e Diellit, Lum i Bardh, Nikaj, Pal edh Mertr, Qi kund pushks s i ln kusr; Edh ktyne u paska pri Ali Pasha, i kime zi, Kaluer atit pullali, Si ajo rja me duhi, Kur t zbres mbi Harami. Me t vin tjer gerzheli, Disa Krn e Bajraktar, Do begller e do agallar, Si me thn erim Binaku, Qi k ndolli aty rrodh gjaku, E si njaj Sadri Mehmeti, Z n e t cillit ndie k Mbreti: Njani Gsh, tjetri Krasniqe: Bjn novicat pushkaliqe... Vjen mandej, qaj Jakup Feri Nji i Plavjan nji zog skyferi, Mir ushtrue n at log mejdanit; Si njaj Hoti, njaj drang lunit, Alush Smajli i Smajl Hasanit, ___________________ 545

550

560

565

- Gsh, Krasniqe : dy fise t Malsis s Gjakovs ; Re e Dardh : dy fise n Dibr t poshtme.- Nikaj : Pal dhe Mertr : fise kufitare me Dukagjinin t kndejsh. 560-570 pushkaliqe : nji grup druni, qi mbushet me letr etj.(me t cilen luejn femijt). drang luanit : klysh, zog luanit.

297

LAHUTA Kang e Shtatmbdhett

Qi kur sjellka m tef taganit S' t bhet kryet se n trup po e k: Kaq vezllon aj porsi rrf! Por kam p trima e s kam p, Si at Prl Tulin, por, s kam p, Qi Merturit paska pri N' dy celina e n' nji harbi, Huten m krah, zjarmin n gj. Gjurm per gjurm e njit mas ti, Vjen nji Omer e i Hasan Haxhi: Njani Isniq, tjetri Nokshiq: Zot, n dor t tyne kend mos piq, Pse t a bjn, bes per vigj. Mbas ksish rr ka pika e djalit, K kjen gjet sokola malit, Kah Sutjeska edh t kan msy: Nuk jet hasem per pa u thye, S jet ushtri, jo, pa u shperthye, Mjaft qi t duen me b gajrt. Zna e Madhe ksht po flet Edh e Mira kep m kep, Po fluturon e fort ep, Dr qi zn mbi krye t Sutjesks, Mbi nji curr ke aj shkami i bjeshks, K k ndj e sht ul me p Se si puna ka me u d, Tash qi aty na jn perl, Fyt - a - fyt Shqyptr e Shkj. ___________________

585

590

595
570-575 Ndy calina e nnji harbi : K.III, 131 ; IX, 229. 580-585 pse ta bajn per vigje : bajn t bahet n vigj i vdekun.

298

LAHUTA E MALCS
KANG E TETMBDHETT
TE URA E SUTJESKS

ARGUMENTI
Mbasi u prish plani i kalimit neper Qaf Hardhi, Mark Milani grumbullon forcat te Ura e Sutjesks. Kshtu ndeshet n dymij ushtar tAli Pashs, me t cilt fillon lufta. Kanga sht plot me perleshje etash, me dyluftime herojsh, me lavdime burrnije e naltsim trimnije, me shndritsi armsh e guxim burrash, me ushtim topash e fishkllim plumbash, me er baruti e taft flake, me vigm e hallakatje lufttarsh. Ushtrit perzihen, msyjn, kacafyten, drmohen, vriten. Gjaku rrjedh si gurra, zemrat egrsohen, trimat terbohen si bisha. Lshojn armt e krahut, kapin armt e dors. Jesin djelmt ma t zgjedhun nga t dyja ant. Vriten Selim Selmana e Kurt Zenela, Zyber Smajla nga Rei e Mican Leka bga Dardha. I largt me fis, ky i mbrami, porosit shokt tia bajn armt e krahit dhe tue ia shkarkue noborr t kulls, ti diftojn babs e nans t monuem se djali i tyne u ishte martue: plume n krahnor per nuse, orrla, korba e sorra per krushq. Jap shpirt, mbasi pat parapague veten sa her me Shkj, q vrau. Poeti i sjellet t vramit me porosit, q nana i drejtoi ditn q e nisi n luft. Pendohet se n astin e mbram ia lndoi zemrn dhe e ngushllon, duke i premtue se emni i tij ka pr tu kndue, derisa n Shqipn t biej LAHUTA E MALCS .

299

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Lufta shtohet gjithnji: t vramit shumohen dhe mbulojn rrahin. Nji zog i zi, q prvajshm cingron nde lugje mbi Gusi, lajmron deken e t Krasniqasit, Smajl Arifit. Autori i bertet kangtarit t pyellit, q pa dije, ndoshta, prmallon nann e Arifit, pr t cilin sduhet vajtue, mbasi ai trimnisht pagoi veten e shoqin e armve, q i mbet dekub perbr. Prej anes son jet, nder t tjer, Sadri Quni. Shkjt i presin kryet dhe ia ngulin n nji h tue u tall, kshtu, me Ali Pashn. Ky terbohet dhe, n mni t gjakut e inat t anmikut, i prin t vetve per dek ose hakmarrje. N za t Pashs lshohen shqiptart, si shtjerrat pas bariut; egrsohen lufttart, si blett e idhnueme nga harusha, qu prish zgjojet. N sulm sndihet ma pushka, pushojn topat, vringllojn, vetm, taganat, luhaten shpatat, levizin kortelat, kizat e kmesat, pergjaken heshtat.T dekunit mbulojn tokn dhe gjaku gufon. Poetit i kandet pershkrimet e luftarve dhe vren, me vemendje, Omer Haxhija e Jakup Fera, Alush Smajla e Gjeto Preka e Basho Jona. Ndalet ma gjat n pershkrimin e dyluftimit ndermjet Pret Tulit e Vasilit. Mbasi forca e trimnija sht e njajt nder dy fatosat, ngadhnjen dredhija, me t cilen Prela ven nn vedi anmikun dhe ia pret kryet. Koken e Malaziasit e qet ne llogor t Mark Milanit. Si shqiptart prpara, ashtu malazezt, tash, shprthejn sulmin n rradhat e ushtris son.

nga Sutjeska, ku hyjn Malazezt. Shqiptart zajn pozicionet e bjeshkvet.

300

TE URA E SUTJESKS
Mark Milani kur k p
M QafHardh se aj shtek s po k, Per me dal me r n Gus Me ato tet taborre ushtr, Naten n terr kurrkush p e ndie, Si v i kisht Knjazi le, Kah Sutjeska fll k msy, Kin po e gjn shtekun shperthye E n Gus po mund i a beh, Qn as klysh m t per p leh. Por gabue sht kopilni, Pse Ali Pasha aty i a rrni Me d m ushtar t vet: Orrl, sokol e kaabt! K edh mir na jn ngujue Pushken Markut m i a fillue: P gjak vendin mos m e lshue. Edh pushka k fillue, Dielli m cila at her tue ue. __________
5-15 Si v I kisht' Knjazit le: si i kishte urdhnue Mbreti ase Krajl Nikolla.- Kah Sutjeska: fshat nn Nokshiqin n luginn e lumit Lim.- kopilani: K.I,324.- Orrl,sokol e aabet: shpend grabitar.K. XIV, 143; I,91,89. 15-20 Dielli m' cila ... tue u ue: kah ora 9 10 e mngjezit.

10

15

301

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Lum per T,o i lumi Zot! Se gazep do t'shofim sot, Ke nSutjesk,nder ata curra, Na jn ndesh burrat me burra: Na jn ndesh Shqyptr e Shkj: N'mn tshoshoqit t cilltl,

25

Si njat derrat me derra: Kan me met trimat nper ferra, Kush p i kj,kush p i vajtue, P pas nget moter as grue, Nji fjal t'amel per mu a thn! Kaq, po, aty potera sht nis, Kaq, po, aty pushka sht tue kris, Edhe topi tue gjimue, Krisma vesht me ti shurdhue, Tymi syt me ti verbue: Qi, po tkesh ti njai qind krena, E per krye ka d par brena Se asnji shndosh se on te shpija. Njasht rrehhuta e novica Nper shkamj, aha e plakrica; __________
40-45 lum daija:lum burri,fisniku,trimi.-Porsi n'flak kerset duhija:posi grset era n nji pyll t kallun.-huta,novica:K.X,306;VI,382. 45-55 plakrica:cj t vjetr landsh,vend i mbuluem me to.

30

40

45

302

TE URA E SUTJESKS
Edhe ushton vigma e pskama: Si ata mazat neper lama, Si ata ujqt, lodhun prej zije, Kur mrr plajmi bjeshk e vrrije: Por, si rn cilat e mdh Krisma e pushks m at su nd, Ve se ndj ushtim tue vlue, Kurr p pr, kurr p pushue: Porsi ushton breshni tuj ardh Bulkut t ngrat zmren tI a mardh 55 Mndershem topi tue bulrit Vigma e brima tue gerthit Po vjen gjaku edh t u z E aty kt Shqyptar e Shkj Nisin pritat e po I lshojn, Jet as dek m spo shikojn, Ve po msyjn trimat shoshojn, Hap mbas hapit t u hjedh para, Si kaikrrat neper ara. Se u ndez lufta m at hera, Se shungulloi zhurma e potera, Se edhe pushka ndi tue z: ___________________
-ushton vigma e piskama: brima e gerthitja. neper lama: neper lamije. prej zije: nga urija. plajmi: K. IX, 82. por si nn cilat e mdh: kah ora 12 e mngjezit, n mjesdit. 55-60 zemren ti a mardh: tuj i a ngr zemrn, tuj i a hup, ftof. tue bulrit: tuj bubullue. 65-75 Si kaikrrat: kacalecat, karkalecat. tue z: tuj vlue.

60

303

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Mendt e krs me tu perz! Meshoshojn idht kaperthy Tuj u msy, e tuj u shty, I a kan nis trimat me met, Ofshe!nper at rrah t shkret: Si, mo,Zot, m keq per n, Tcillt, tpabes e tdob tue kn, Trima po in s tduesh me thn! Met m i pari aj zog skyferit Selimi i Selman Ymerit, Der e vjeter nat Plev, K kisht'pas pleme edhe gj, Kisht pas dhn edhe kishtpas dh, Tok n mal e tok n vrr Si m i miri n Malc, E qi fjal png kurr spatln, Asht b pat si e pat thn: Gjak as varr sla kund pa mrr. Kt t mjerin pushka e muer, Kah, tue msy aj si nterthuer Rrjs snjj bunge desht mi u fuer.

70

85

90

Larg permend per kah trimnija, __________

-rrah:vend i pyllzuem nji her dhe mbrapa i djegun. 80-85 Plev:K.XVII,541.-pleme edhe gj:K.VI,28,26. 85-95 fjal png... s'pat ln: pa que n vend fjaln e dhanun.-Rrjs s' njj bunge desht m'i u fuer:desht t'i afrohej rrjs s njaj qarri,bungu.

304

TE URA E SUTJESKS
Larg kerkue per kah urtija: B m'krye ttij bte Gusija; Pse as n Shqypn, jo,as n Cernagore Spat pr mik, spat artun dore: Me gjith mend aj tu mendue Hakun mhak gjithkund m'e ue: Ve jetshkurt kisht pas qillue! 95

100 Nji i pa tat edhe i p nn: Kurt Zeneli i ki n pas thn: I r pushka rranz gabzherrit E e lshoi dekun terthuer djerrit, Vendin ngjak t tan tue e l, Si tkisht kn tarok a k: E vrau Steva i Plavanacit, Nji haram, ky, nji far bracit, M e pas rand toka me e bartun, Ve se Kish qi skishte artun, Se per tjeter mb ket tok Gj p b sla m' thuej as mshok: Naten vidh,diten plakit, Dik pre,dik kurit, Tokt e hueja del e shit. Ky p e paska Kurt Zenel Kah,mb cup krahcat shpervjel, __________

105

110

115

95-100 Cernagore:K.I,295.-hakun m'hak m'e ue: me punue:me drejts pa shique interesn as anst. 100-110 rranz gabzherrit: rranz grgilcit.-tarok:taro.-nji far bracit:nji far hajnit i keq,qi sht msue t vjedh do gj. 115-125 kurit: korit (Zadr.).-Kah,mb cup krahcat shpervjel: mbi supa kraht prvjel

305

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Tu mat ishte aj pushk me sht M'nji tNikshiqas, djal t r, Edhe i metka Shkjau m'novic Tuj i a njit pak mb kerthic, Tue e hjedh dekun mkokerr tshpins, Por sht ngut i biri i shkins Me qit pushk, pse Adush Haliti Ne nji plume krs i a njiti, E ti a derdhi trt per tok Me kapic,kapole e flok: I met rrashta shyt si bosk, Edh dekun r nnnji prrosk 120

125

130 Ke k met nji Dardhauer: Trim si kjen trimat dikr: Mos mia trm synin as deka: Ke k met qaj Mican Leka! Burr ufrrok,por burr engl, Me do flok ngreh kaarrel, Porsi kresht derrit bugr, Synin gjarpen, mledh kulr, Kurdoher mpoter qi rrni Bel vedin,besa,e bni, Kah mi lshohej hasmit mshpin __________

135

140

shprvjel mangt e xhamadanit deri n cep t krahvet. -kerthic:K.XVII,452. 125-135 shyt si bosk: si krypsa.-prrosk: prrue i vogl. 135-140 Burr ufrrok,por burr engel: burr i shkurt,por i lidhun.-Porsi kresht derrit bugr: K.I,303.

306

TE URA E SUTJESKS
Si skyfr,si gjerain: Thue per sgjalli po e perpn. Ky p e paska at Nik Mihajlin Ke ma gjuejtka Zyber Smajlin: Nji t Reas,djal t r Dekun mtok tue e karran; Edhe mhut i u dredhka Niks Fll i a njitka mzhab tbytyks: Derdh i a k pshesht mlivadh. Bertet Shkjau s k ngermaz. E, tue shkue apraz mapraz, Ngerthye kuk, d duert mb varr: Kah qyqari m ishtmrr: Asht i copet, porsi shul, Vjen e bjen mnji hurdh pingul, Kambt perpjet e kryet n balt: Dtr her trand i k shalt, Edh ksht, kmbt laradash, Dha aty shprt, e kthellt nji pash R, rreziku, n uj palmuq: Krejt prej gjakut hurdha u kuq! Kur k p njaj Juriq Mata, Nji zgobell me gaqe t giata __________

145

150

155

160

140-150 skyfr,gjerain:K.I,341,277.-karran:K.XVI,159 150-155 m'zhab t'bytyks:n zhab t barkut,k ky sht m i fryt.apraz-m'apraz:si i dejun,tuj u lkund. 155-165 hurdh:grop me uj,pellg i vogl.-shalt:kofsht,kambt.-laradash:tuj u rrokullue.- palmuq:palmu si lamsh. 165-170 Nji zgobell me gaqe t'giata:nji alamet burrit,i madh,makesha t gjata.

307

LAHUTA- Kang e Tetmbdhett

Se gazep bni Micani Mtngratin Nik,nj as d si a bni, Edh trimi sht ue n km, Me tagan shterngue nder dhm, E mnovic tue qit p d, Fll m Micanin turr k ng Kin po e vret Micanin nprit, Kin aty aj po i a merr kryet. Si aj ariu, qi k sodit Se shpells stij sht tuj i u avit Derr i eger,me tshkye mdhm Kerlesh kreshten gjat nji pllam Me nji hov jashta flakrohet, Edhe mshpin derrit i lshohet, Idht me t tuj u perl T'u dermish,krejt mgjak tu l: Ksht Micani,kur k p Se Juriqi mt k msy, Merthyehuten,v per sy, sht ue mkmb e nshesh k dal, Edhe tdy asht ball per ball, Flak per flak armt i kann kall. R Juriqi m tok pik gjall. Met Micani pors gjall. I r pushka m mkrahnuer Tue e lshue djerrit per terthuer, __________

170

175

180

190
170-180 k sodit:ka p,ka kundrue.-Kerlesh kreshten:on,ngreh leshin e korrizit t shpins. 185-190 R Juriqi m'tok pik gjall:r,u rrzue,per tok i dekun.

308

TE URA E SUTJESKS
N gjak tvet t'mjerin tu e l Zmren sma dsh tuj i a d! Edh i ngrati Mican Lek, V duert nzmer,shtr me dek, Kryet mb stom e kmbt n v, Zn martinen per nen , Tue i shkue gjaku v e v, Zn e u thot shokve per br: Amanet,o shok t m, Neper Dardh kur t kaloni, Armt e mija barr t i oni, N oborr tkulls edhe t mi lshoni, Nns as tats mos m u kallxoni Pse jan t vjetr e i verboni. Ne pvett nana per mue, Thoni: djali tsht martue! Ne pvett se 'nuse muer: Muer nji plume n krahnuer! Ne u pvett se 'dasmor pat: Pat tre korba ndj per ngiat! Ne u pvett se zoja kndojshin!... Orrla e sorra m' t po rrnojshin!... Qindro, thoni, oj nan e shkret, Se Micani t k met, Tue luftue me Mal t Z, Qi t mjeren moj Shqypn Po e vorfnon me djelm t r, __________

205

210

215

195-200 Zn martinen per nen :tuj pas nxan martinen kryq.K.XIII,25 210-220 Orrla e sorra m't po rrnojshin:orrla e sorre po rrnojshin.

309

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Ke po i vret hiri e pa hiri, Gjithk tjet djali m i miri! Edh shkim si shkimet qiri. Se t mir man,nn shkreta T pat msue, t pat qortue, Kur u nise nluft me shkue N at Sutjesk, k rreh shejshana: Pa ndigjo,ttha, t past nana: Kur t bjsh me u gjuejt me Shkj, Amanet,nder mend me tr Se si plak dikur pat kj, Luft as darsem p mish s'k: Se prandej ky nieri i shkret Mundet nluft,besa,me met; Pse edhe krenat,mor br, N'fush tmejdanit po ishin lir. Por ti lokes s' m'i ndigiove, Ve jurish mb Shkj mu lshove, Si ajo bisha n Kallnduer, E, tue qit kryq e terthuer, Vrave i her Pavlo Serdarin, Krejt n gjak tue e zhyt qyqarin; Mandej Stankun, mandej Jankun, Mandej prap Veshoviq Brankun: Veshoviqin, gerxhel, __________

220

225

230

235

240

shin mish n t.-Ke po i vret hiri e p hiri:si t'i teket:dasht e padasht. 225-235 k rreh shejshana:K.VI,443.-Se si 'i plak dikur pat kj:se si pat vajtue motit nji vajtore. 240-250 gerxhel:K.I,214.

310

TE URA E SUTJESKS
Qi Nel Gilen t vrau perbr: Njat t Vthnjanin djal bar, Qi kisht lnun dhn e dh Edhe dal kishte n ushtr Per me u vr me Mal t Z, Prandej t, mor Mican Leka, S k pse t dhimet t rt as jeta; Se, man, mir e k qindrue Vedin mir e k pague Marre vendit si k lshue, Emni i yt k per t u kndue Von e von m LAHUT t MALCS, Si t' i vj dita Shqypns. 245

250

255

U bn fl m at fush mejdani, Prap gjimoi topi e havani, Prap shunglloi huta e novica, Prap ushtue k Brezovica; Edhe rn shakull per dh Shum do tjer Shqyptar e Shkj, K dytre, k ps, k gjasht, Kush n pod e kush mrend n' asht, Njni i r e tjetri i lasht, T gjith burra e pika e djalit K kin kn sokola malit: Me i u dhimt gurit e drunit: __________
245-25 t'Vthnjanin:nga Vuthajt 260-265 Brezovica:lugina,qi nga Plava kalon kah Andrijevica.rn shakull:rn dekun,t ftofun. 265-270 lasht:plak, i mom.

260

265

270

311

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Si njaj Osja i Shas Alltunit, Zeqir Meta i Met Xhelilit, Dy t bijt e Man Halilit, Osman Sela i zog bylbylit, Janjiq Mirko e Tomiq Pera, Rrahman Duli, porsi fjera, Krye per krye me at Jeliq Gjuren; Qi n Kotorr pat shit fuguren Edh bl pat ai kuburen, Me t cillen mandej, Shkjau, Me dor m t Rrahmanin vrau: Rrahman Dulin, qi p dek Mir ky Shkjaut kryet i a k ek, Tuj i a d dsh me tagan, Si t kisht kn po a bastan, T dy trima, s k shka u thue: Njni bish, tjetri drangue.

275

280

285

N' ato llugje mb Gus, Kah fluturon selv m selv? Amanet, o fush e male, Shueni kang e shueni valle Shueni vallet per me kj, Se n Krasniqe i kob k r: Smajl Arifi, thon, sht vr __________
275-285 porsi fjera: posi bisha.- Qi n'Kotorr:qytet bregdetar i M.Z(grykat e Kotorrit).-...i a k ek:...godit kokn 285-295 po a bastan:kungull i vogl ase bast.- N'ato llugje:nato lugje,lugina.Kah flutron selv m'selv:qipariz m qipariz (cupressus).

290

312

TE URA E SUTJESKS
Nat Sutjesk t u gjuejt me Shkj! Shum do t bj e ma medt, Kur t ndiej se Smajli met, Se met Smajli, aj far viganit; Balli i tij nji fush mejdanit, Syni i tij agzot havanit, Shtati ardh si sht bajrakut, Vesh e m'vesh dega e mustakut, S' bjn m nanat nji asi djalit!

300

Ti ve din me urlikue, Gm m gm tue fluturue. Pse t a kjaj Smajlin e ama, Kur, qe, aj trimi Sadik Rama Smajlin mir e k pague: Dy t vram e tre t shitue? Por t kjaj nana Cen Brahimin, Qi, kur p k probatimin: Njat Sadrn e un Selimit: Se mu m parzme e mori pushka, Aty ue sht, po, kaptinmushka Edh vrap sht v me hikun, Dekun m tok tue lnun mikun E i kor tue i lshue Shqypns; __________
300-305 Balli i tij nji fush mejdani:.. i gjan sa nji fush beteje. - agzot havanit:si baruti n bubz t topit.- sht bajrakut:si shtiz bajrakut,flamurit. 305-310 Shuke z'n:hesht! Mos fol!.- me urlikue:me cicrue. 315-320 kaptin-mushka:me kok qi i ngjn mushkut.

310

315

320

313

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Kryet pse Shkjt i a prn Sadrs E i a ngulne, ofsh m nji h, Me ngaran m t sorr e falkue, Edhe nis kann me u levdue: Mir nenshtrash, or ti ALI PASHA Pa vre i her m ket mje huni Pse me gies, njaj Sadri uni Dishka i fjal do me t a thash: Do me t thash, me gias, or Pash. Se t bn mer Mark Milani, Mark Milani Kapidani, Me i a ndreq cilen n Xham, Dreken n Plav, darken n Gus, K do i her aj me pushue; E mandej, per n kjoft gjikue, Dr n Shkoder me kalue, Per me i v Shkodres kapicen Per me nguluntrobojnicen Mu m kal t Rozafatit. Kur k p Pasha i Guss Ngulun m h kryet e Sadrs, E ndie k si prrallej Shkjau, sht perlyk aty si kau, __________

325

330

335

340

320-33 Me ngran m'te sorr e fajkue:sorr e fajkue,skyfter,K.I,341.- Mir nenshtrasha: mir e k,mir se t gjejm.- do me t'a thash: than (Malsi e Madhe). 330-340 Se t'ban mer: t'ep urdhn.- cilen n'Xhami: vend n bjeshk t Vizitorit,prej kah ulej n Plav per t ngran dreken e per dark kapej n Gus. 340-350 si prrallej: si mahnitej: si tallej - prelyk: byrylyk.

314

TE URA E SUTJESKS
Me u nd vigma shkam e m shkam: Bini, burra, bre! K u kam? Se n Shkjau na k marrue, Arm e ftyr na i k zezue, Sadr u'n per p e pague Dy per nj, si e kem kanue. Porsi kur atje prej veret M uj a m mriz bariu ndiell shqeret, Edhe lshohen dhn e dh Turr e vrap mbas znit t t; Njasht burrat e Malcs, Gjithk kje lulja e djelmns, N bulurim t Pashs sGuss Ata hovin mrr e kan, E tue kris top e havan, Tue z pushka p i a d, N dor taganat tu u shkelq, Me nji brim, qi kryet me t' , Fulikare turr jan m' Shkj, Atje, k m nji mje hnit Ngul isht kryet e Sadr unit. A din ti si bleta idhnohet, Si pshtillet, si egercohet E rreth zgavrrit n shkam si vrullet, Kur t shof se meka i hullet E se do turn e dyt Nder fashoj mrenda me zhyt? __________

345

355

340

365

370
350-355 ndiell shqerret: ndiell shtjerrat,gjn,bagtin e imt. 360-370 fulikare: K.I,187.Erreth zgavrrit n'shkam si vrullet: si lshohet me vrull rreth zgavrs,golles, shpells.

315

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Malazezt njasht egercue Jan atbot e krejt terbue, Kur kann p Shqyptart tue rr: K drangue, k katall, Njan ar, tjetrin lu, T gjith trima m nn e m z: Edh lshue pritat me i her N dor taganat zjerr per mnder, Synin gjak e ftyren vnr, Dredh kapicat m njanin sy, Ata vet kann mrr e msy, Me vikame e me piskame, E t jan lshue burrat e dheut Si ajo lava n muej t Shndreut. Ty, o Zot, t kjofshim fal! N at fush t lame kur kann dal, Kur kann dal Shqyptr e Shkj, Se kann nis at me u pr Se kann niso me u shemtue Krahsh e krenash tu u kreckue, Hundsh e buzsh t u rrumullue, Fyt-a-fyt m dhm t u kafshue, Si ata derrat me harusha! R n gjak sht t tan fusha. Mb trim trimi hapet, turret, __________

375

380

385

395
375-380 Synin gjak e ftyren vnr: synin kuq,gac,fytyrn verdh-prej mnije. 380-385 si ajo lava n'muej t Shndreut:porsi tuba e ujqve n mjesin e dimnit,n muejin e dhetorit. 390-400 tu'u krekcue:tuj i pr,tuj u gjymtue.- R n gjak:zbut, lag n gjak.- Mb trim trimi hapet,turret,struket,hidhet ngurret,ha shtatin etj.Vro: gjallsn dhe pershtashmenin e levizjeve t luftimit.

316

TE URA E SUTJESKS

Lshohet,struket,lidhet,ngurret, Tash ha shtatin me dredh, Tash m tagan sjell me fur, Her t u mprojt, her vet tue msye Jo per t pshtuem vet gjall me krye, Por per t ln hasmin p krye: Se mll jeten kush s po e bn, Ve seicilli ndjek m' tagan Kryet e shoqit: thue, sht bastan Per t u kput me u shit n treg, Ase moll per t qit n bejleg. Ka m topi edhe havani K pr pushka, sht shukun zni, E ve ndihen ke rrapllojn Idht taganat ndesh m shoshojn Ndesh per krena e ndesh per llana, Ndesh per togza e koparana: Thue jan korrcat tue korr n ar.

400

T fort jurish aj kisht pa marr Edhe lshue isht kn m Shqyptar, Me i perp, thue, po do gjall. Pret Sul Memen m hov t par; Nji djalosh prej Lumit t Bardh, __________
405-410 Ase moll per t'qit bejleg: shji (moll),qi i dergohej a anmikut per t dal n dyluftim (bejleg). 410-415 Ndesh per togza e koparana: per sumbulla lkuret e qyrka si gjys kapota.

317

LAHUTA-Kang e Tetmbdhett

Si ajo ltina e shtatit ardh, S nis djali me u burrnue: Edh sht turr kryet m i a shkurtue, Dhant Knjazit me ja ue; Por n ket pn u gjet gabue! Qerim ela, i zog petriti, Me tagan m krs i a njiti, Tuj i a dr m shtek t ballit. I u hap kryet si sheg Tivarit, Shperthiq trt i jan livadhit. Msyn Bozhiqi miz me miz, Do me pr Qerimin n kiz, Si t kisht kn gjarpen a boll: Tagan Shkjaut s i kisht pas ndoll. Edhe, besa, trimi i trimit, Ngusht me at kiz i a pr Qerimit, Ke ktij n luft me kiz me u pr S i kisht r kurr, q se kisht l. Shka ka thn qaj Llazo Bjela: Ah, kadal, bre Qerim Qela! Se kt has k m bubazhela,

430

440 __________
420-430 Si ajo ltina e shtatit ardh:me shtat t terhjekt dhe t hieshm si ltina.K.III,128. m krs i a njiti: i a goditish kokn.si sheg Tivarit: t permenduna per madhsi,lkur holle dhe t kollajta me u il. 430-440 Msyn Bozh.miz me miz: hap per hap,me turr,p i u d,m t lehta,si miza mizn.kiz: kmes,n trajt t drapnit,por me t kthyeme m t vogl.-Se kt has k m'bubazhela:je takue n trima (qi shtien frign, si perbindshat- bubazhelatprrallor a n fantazin e t vogjelve, fmijvet).

318

TE URA E SUTJESKS
Qi t bjn luften me kortela: Me kortela, kiza e kmesa: Gjll nuk t ln me pshtue, qe besa! Edhe m kmes i sht hapun Shkjau, Njnin vesh me t i perlau, E t i a ngli i pllam m cup t krahit, Tue plandos permys giat rrahit. Lshue m' t, at her, Bozhiqi rrf, K nis kryet aj m kiz m i a pr; Por s i doli m i a rrumllue: Orrl mb t ka tue flutrue; Tue i qit syni zjarm e shkndija; Burri i dheut Omer Haxhija, Vojvoda prej Nokshiqit, Qi me i t sjellme kryet Bozhiqit I a k pr e hjedh per tok. K hik Llazja e mshef nder shok; Perse p qi n luft s kisht gias, Me mrr burri teper llas. Ve Bozhiqi po kisht pas Nji t nipin me tr zmra, T cillit mrapa s i muer thmra, As nen gjyle t havanit, As nen tef t preht t taganit, Kurdoher duel n' fush t' mejdanit: Stojan Rade i kin pa thn. Kaprro burr e i shkatht zarn, __________

450

460

440-445 kortela: shish me mje pak si t kukzueme. 460-465 T'cillit mrapa s'i muer thmra: s'dijti se shka sht hika. 465-475 Kaprro burr e i shkatht zarne: burr i lidhun e i zhdrvjellt,i forte si djal i r n lule t djelmns.(rigon-i=-zaran).

319

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Me do sy t tan gjak e vner; Ky, kur p ungjin e mjer Shyt per tok e zhyt n gjak, Griz k buzen nen mustak E t lshue m Omer Haxhn, Thue imend m kmb aj po e perpn. Por s perphej, besa, Omeri, Qi po isht kn nji ar Peshteri Hijen por m i a drashtun njeri. Kryet e tij t tan gunga-gunga, Vetllat streh porsi dy shllunga, Me nji par mustak t zez, Qi me i mrrjt, po dr m brez: Edh shtatit ardh vig Pergjak sysh si katall, Kishte pas llanen e krahit, Thue, po isht kn nji deg prej ahit, T tan lesh e tojetoje: Vet kulshedra me u trm soje, Se ky, besa, kur ka p, Se po e msyte i mnjti Shkj, Vrik prej si aty trimi sht dredh, Vrik n ndesh t t aty trimi sht hjedh,

470

475

480

490 __________
.-ungjin: axhn,xhaxhajn.- Shyt: p krye,p kok.- Gri z k buzen...: ka hangr buzn n dhamb (Zadr.)- ar Peshteri: harush nga bjeshkt e prmenduna t Peshterit,qi gjinden n rrafshnalten ndermjet Lumit Lim e Moravics,n perendim t Novipazarit. 485-490 toje-toje: me dej e muskuj si konopt e ngrehun.- i mnjti: per t'u mn.- n'ndesh: kundra,perbll.

320

TE URA E SUTJESKS
Si me dasht me i h n' goj ghall, E dhm tue kercnue e tmall, Kaq taganin k vringllue S qi Shkjau zn me u pendue, Pse aq p beh turrin kisht lshue; Edh nis turrin me e ndal Nis me dredh shtatin si njal: Si po t dote i biri i Shkjaut Me u fut kund n do i bryne kaut: Kaq, qi mrrudhej lmsh i mjeri Kur m tagan hapej Omeri. E as nuk ndiej s kje t u shty Per p hup aty me krye; Ve se e pn dy Malazez: Njni i rmt, tjetri kermez: Nehmanj Savo, e Zvekan Pavo: Se aj n log Znash po kisht r, Se me krye shndosh s isht t u d, Edhe lshue kann t dy vetim Aty shoqit me i vojt ndihm.

95

500

505

510 Jakup Feri, porsi fjera; Se ksht trimat nuk e kan: Tre me nji me u pr n mejdan! E t sht lshue burri m tagan, Cop e grim, thue, tash po i ban, Tash po i ban, thue, cop e grim. Vjen Todori s i perbim, __________
500-505 Kermez: K.XVII,25. 510-520 porsi fjera: porsi bisha.- s 'i perbim: s nji vig.-

515

321

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Me nja dy t Njegushas t r: Njni Mus, tjetri Mil Msyn Jakupi porsi rrf: Nji me tre po do me u pr, Si t u rrah t ishin me shtaga... Mos e lsho, bre Jakup aga! Perlyk sht s kurr k mujt Alush Smajli i Hotit t Kujt, E me i djal prej Buzes s Ujit, Qi per mik dalun n Gus, Kishte rr n kushtrim me ushtr: Gjeto Preka mni i t: Djal me br hekur me dhm: Synin gac, qafn d plam: N ndihm Jakupit vrap kan rr, Porsi breshni me murr E t kan nis burrat me u pr Fyt-a-fyt perl me Shkj: Si zant, besa gjithmon Qi e ka pas Malcija e jon Ball per ball me u pr me Shkj Idht me i b Shkinat me kj. Ata siell e kta siell, Njni turru, tetri ngurru, Hapu, zmbrapu, msyju, shtyju; Me gjak l krejt u jan llanat, __________

520

t'Njegushas: nga Njegushi,fshat n rrugn,qi nga Ceti na shkon n Kotorr,n rranza t Lovenit. 525-530 Perlyk: hallakat me z,byrylyk.- prej Buzes s' Ujit: nga bregu i Liqenit t Shkodrs, nn Bajz.

322

TE URA E SUTJESKS

45

U kullojn gjak n dor taganat Rrebt kah trimat i vringllojn Idht me mrr kah duen shoshojnE kaq nis aty potera, Kaq sht dhn vigma m at hera, Besa, or probe, me t h mnera. Pse edh tjer Shqyptar e Shkj Aty msy kann si shkreb, E po rrn ata t' u pr Si per s tepermi t kin l. Lamsh b gjindja n at log Znash, Si gjarpj n zgavra murnash, E thue l s kishin prej nnash, Ve se toket t zez shperthye, Dek as jet pa kqyr me sy Aty trimat t jan merthye, T' jan merthye, t jan kaperthye, Njni m tjetrin rrebt kann msy: Shkjau m Shqyptr, Shqyptari m' Shkj: Kush tue sjell m tagan pa d, Kush t u rrok kush t u perl, Me t u trnd toka nen km! Fyt-a-fyt jan njit me dhm, Ndryshe jo, besa, lum djali, Ve si qjt me bisha mali: Edhe s ngiati e m se i kok Rrotullue ka, ofsh! Per tok, __________

560

565

570
550-555 si shkreb: K.IX, 256. 555-560 n'zgavra murnash: n bira muresh s rrxueme,n germadha.

323

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

M to me ngran e m to me krrok Korba, sorra e cilikok. Met i nipi i atij Bozhiqit Edhe i far Savo Jukiqit, Me at Serdarin e Nikshiqit: T tre i preu Omer Haxhija. Mandej met Llano Kadrija, Nji prej krensh s Dragovs Edhe aj Myrtja i Can Fasls, Qi i her vet nji Shkj pat pr; Por kur m t dytin lshue ka rrf, Nji far Lluko prej Cetinet M tagan i rri mbas shpinet, Edhe e ln t gratin pa krye: Kt pa krye, t men pa sy, Tjeter djal pse ajo s kisht pas. Krenue Llukja edhe trumhas Mbasi preu Myrton e ngrat, sht zgjanue, sht hallakat, Se edhe hovin e ka lshue M Jakup Ferin trim drangue, Kinse kryet ktij m i a shkurtue, Por me t vetin ka sharrue; Pse m tagan kur m t ka lshue, Shpejt Jakupi i her sht zmbrap, Por m shpejt mandej sht hap, Edhe Shkjaut doren ka kap __________

570-580 cilikok: cirikok, strqok.- serdarin: K. I, 279.- Nji prej Krensh s Dragovs: nji nga Krent e Dragobs, fshat i Krasniqes.

324

TE URA E SUTJESKS
I a ka kap, po, me do kthetra Qi i kisht pas si ajo kulshedra, Edhe, rras taganin n plane, I a ka shkye porsi latrc M rreth t shallvarve e dr n gerglc. Por ka met.heu! Basho Jana, Nji i Merturas, trim si Zna Vet, po, nipi i atij Prl Tulit, Cilli at vjet kthye prej Mosulit, K i her Mbreti at e pat tret Per nji gjak, qi kt i kisht met, Bashk me Prlen r n Gus, Per me u vr me Mal t Z, Per me dekun per Shqypn. Kaperthye ky me nji Shkj, T dy varrue edhe krejt n gjak l, Kah sht hap m tagan me i r, Kryet d felesh me ja d, Shkjau m i shpejt po kisht qillue, M tagan parsmen i a ka shpue. Dekun m tok edhe e ka lshue. Kur ka p kumara i t Njaj Bal Gjoni kime z, Se met Basha zhyt n gjak, Kurrkund kmbs s ti bni lak __________ 600

605

610

615

595-600 me do kthetra: me duer,n gjasim t apojve. 600-605 porsi latrc: K.XVI,305.- M'rreth t'shallvarve e dr K.I,225;XVI,304. 605-610 prej Mosulit: qytet i Irakut mbi lumin Tiger. 620-625 Kurrkund kmbs s' t' i bani lak:s'u smbrap,s'dredhoi kamb.

325

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Por vetim si kokrra e rrfs, M kandak t pushks i met Shkjaut krs E t i a bni pshesh me pshesh, Kalamq e lshoi mb shesh; Edhe at her si katall, Z Prl Tulit aj ka b; K j, Prl, eh, ti mos kjofsh! Se ti nipin s e k shndosh: Se t nipin t a kan pr! Mo le, bre, kdo qi j! Njat her Prla shtr per dh Kishte pas nji far Nikicet, Kaprro burr pre Andrijevicet; E t u mt isht shi m at her Orrl me u lshue mb dy Shkj tjer, Kur, qe, ndien Balen tue ulurue, Aty trimi s sht hutue, Kah Bal Gjoni por k msy, Ftyren vrnt, vetimen n sy; Si taro, qi te ket ndie Tue u perlyk kund mzat a k, Lshohet djerreve tue ng, Ka atij zmra i hjek me u vr.

625

Qe po i del para nji Shkj, Hokubt me sy me u p, __________

635-640 Kaprro burr pre' Andrijevicet: nga Andr.qytet i vogl, ndermjet Beranit e Guss. 640-650 Si taro: si k i patredhun.- nji rrahit t'rept: njaj brije s zdeshun.

326

TE URA E SUTJESKS
Kryet e tij, po, me mrrjt m tr, T tan kodra e t tan naja: Derdh mustaqet tejeteje, Si dy bishta deshsh galana: Cupi i krahit sa murana: Mashkull qerrit ishte llana: elik ndoset gini e kama, Me t than menda se i pend buej At vendit s mund t a luej. Betr shtatit sa i mullr,, Kerlesh ftyrs, ngerthye kulr; Thue, per t gjall do me t b gjmen: Per rrz vithes pr dollmen, Zn e i thot Prls matruhuli: Po a ti j, mor ,njaj Prl Tuli, Qi kasap j b mbi n, Edhe gjinden po na i pret Si me pr krena bagtsh? Se un, man, t kam lyp nper qiell Jo m tash qi t hasa m tok Po t l gjall me shkue me kok?... Edh sht lshue m t si kulshedra, Thue, po e shtje nand pash nen dh. S shpejt Prla i ka ndj gati, __________ 650

660

650-660 teje-teje...si dy bishta deshsh galana: dredha dredha si ...deshsh t z.- Mashkull qerrit: K.XVI,291.-elik nndoset: elik i kulluet,krejt elik,sterelik( Shkodr).Betr shtatit:i madh gazep. 660-665 Per rrz vithes pr dollmen: per rraz krrokullavet... K.III, 204.matrahuli:marroqi:i lt kah mendja.

327

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Sa mir prit e ka m tagan. Se kan shkrep shkndija taganat, Se jan kput, shitofti Zna! Si t kin kn d cokla Drini: Mollzat ve u kan met n dor. At her msy t a kann shoshojn, E t jan hjedh edhe perdredh; Shoqishojn s po mjn me e rrzue.

Kah po lidhen kah po hidhen, Atij rrahi kah po i sillen: Bumllon toka rreth per rreth, Thue po bn topa per s largu. Qet Vasili edhe po i thot: Se Vasil Shkjaut i kin than: Se un, man, qi atje n Beran Fyt-a-fyt me Turk jam pr: Qi kam mrr krena n' Babune N Babune edhe n Shpz, N Kernic e n Podgoric, Kah kujton, or ti Prlshkreta, Se t kryet s po t a h sod? Vall, ka mrr Prla e i ka than: __________

690

675-680 shitofti Zna: i shitoft, i guroft Zana. K. II, 50.- cokla Drini: cokla qi bn Drini.Mollzat: dorza e taganit. 685-695 n' Beran: qytet i Malit t Z: mbi Andrijevic.- n'Babune,n Shpuz,Kernic,Podgoric: qytete e vende me rands t M.Z.,ku u zhvilluen luftime t pergjakshme me Turq, Shqiptar e Malazez.

328

TE URA E SUTJESKS

Se ti, beli,or Vasilzeza, Dr m sod me Turk m je pr; Por m k mrr krena Harapsh, Por m k mrr krena Zejbeksh; Ve se sod m k has m Shqyptr, Qi po e kisht luften zant, Qi po kisht erz e burrn Besen bes, fjaln sent , E qi kryet ka me t a pr Si me pr man, i krye berri; Edhe at t mjeren grue te shpija: Njat kercunen moti shkin, Do t a pshtjell, besa, n z. E ka lodh kjo fjala e Prls; Sa me idhnim qi po i a kthen: Qi un Shqyptarin, mor Prl, Pasha at Sh Pjetrin e Cetins, S t a bj as pr i hund burrnot, Edh e h, po, d her gjall, Se na, shndosh kjoft Gospodari! Kem me h besa, n Shqypn, Edhe n Shkoder kem me shkue, E Shqyptarit, qi po m thue Se po isht trim e s diej shka tjeeter, __________

695-700 Se ti, beli: se ti njimend.-krena Harapsh,Zejbeksh:nga Harabija; nga Smirna, qytete n'Azn e Vogl. 700-705 fjalen sent: fj. not zotimtare si akt bankr a not shitblemje,kndej: fjalen fjal, qi s' hahet. 710-720 Pasha at Sh'Pjetrin e Cetins: b e madhe per Malazez.- s' t' a bj as p'r 'i hund burrnot: e bj n'asgj, s' ebj mall dot (aspak).-Gospodari: K. I, 278.

329

LAHUTA Kang e Tetmbdhett

Do t i vjm kapic mb krye. Pot jo t, Prl, mos druej; Perse kryet t, man t' Zotit, M arr tash po t a pret Vasili, E t a ngl baca m nji h Me ngran m t sorr e falkue: S k me pas, tham, m nevoj As per ksul as per kapic . ka qesh t madhe Prla at her: Se me gias, or ti Vasil, Mordja mendt t i ka trullue Edh kt j kah flet jerm. Se un njetash t kam lshue per dh Se un njetash kryet t a kam pr: Mau, Vasil, se ngusht e k! Mir jan lidh me llana t krahve ' po plandosen trimat krepave, ' po dermishen burra cungjeve, Jan trm bollat e struk gropave, Fort bumllue ka aj rrahi i rept, Edhe dushku fershllon malit. Shkum e verdh u shkon prej goje, U shkon djersa rrkaj e rrkaj, Kah orvaten, kah rropaten, Kah per mnder trimat dihasin __________

725

740

720-730 M'arr: n cverk.- baca: baba (n perkdhelje ktu n'iron ase tallje). 730-735 Mordja mendt t'i ka trullue: deka t'i ka hutue,marr,lakaos, mendt.-j kah flet jerm: n kllapi deket. 735-740 ' po dermishen... cungjeve: 'po coptohen tuj u shkapet nder cj.- rrahi i rept: brja e veshun nga landt.

330

TE URA E SUTJESKS
Shoqishoj ve si m e mrr. Por m e mrr shoshojn s po munden: Kishte has, po, sharra n gozhd. Nji telbiz Prla qi isht kn Ka mrr Shkjaut edhe i ka thn: Man t Zotit, mor Vasil, Mbas do shjesh qi po shoh, Drue fort mir pnen s m a k: Se jem kap edhe perl, Tue na u sjell i korb i z Edhe krrok ajrit pa d: Me t e ka, thom,shpendi i keq. I sht dhn Shkjaut qiells me shikjue. Shpejt i rrin qaj Prla gati, Shpejt nderkmcen i a ka qit. sht pur Shkjau sa i mullr dushku, sht plandos rrahit terthuer. Fort sht trand rrahi nen km. ka kercnue Prla me dhm. Sa shpejt zjerr e ka kortelen. Se mir Shkjaut i a ka rras n br: Gurgullon gjaku v e v, sht perpjek at her Shkjau, Fort perplas ka kmb e duer, Tuj u shkarrafend per tok: Si njaj buelli, kur kanari T i a ket ue thiken der m asht: __________

750

755

760

765

770

745-750 K.h...sharra n'gozhd: i forti n t fortin.- telbiz: K.XVII ,38. 760-765 nderkmcen:kamben per t'a rrxue.-pur: rrxue. 770-775 Tuj u shkarrafend: tuj u rrokullis,tuj u shkrrye.- kanari: K. IX, 339.

331

LAHUTA - Kang e Tetmbdhett

Me i u dhemt, besa, mor burra, Minit n mr, e gjarpnit n gr. Por dhim Prla s po kisht pas Pr at anmiqt e Shqyptars; Prandej kryet i a pret m kortel, Si me pr, po nji krye berrit, E e ln shyt Shkjn terthuer djerrit At her kap ka aj ata krye Per njat kairub t flokvet, Edh krah aty i ka dhn Tuj u a hjedh Shkjevet m llogor: Si njaj bulku kujdestr, Qi bastan tue ngarkue n ar Po i erdh n dor lladik i kalbun, U a flakron dirqve edh derrave, Qi tue rmue t jen n djerr per br; Edhe nis ka t u levdohet: A po ndien, or Mark Milani? Falmeshnet Pasha i Guss, Edhe thot: byrm gjithkur t duesh, N da, per cila, n da per drek, Si n Plav, si n Gus; Pse e gjn tryezen gjithmon shtrue: Plum t rand, barot t z. Sa per tash, qe ket sherq ... Po i a oj Knjazit dhant, Pm e mir b n Mal t Z, Por kput kt n Shqypn, __________

786-790 lladik: bastan, pjepen me lang e bertham t shumta. 795-800 sherq: shlq, lloj bastanit.

332

TE URA E SUTJESKS

Le t a daj me miqas ... Qi ta msyjn qj a zagar, M gur a m bc qjt ti ket gjue, Kta nji her porsi t terbue, Turr mbas peshet kan per t lshue, E mandej m me fur M shpn shtektarit me i u shtr: Malazezt ksht rrn nji fillit Per mas krs s atij Vasilit Kur flakrue Prla u a k; E, si i her ata kan p Se Vasil m nuk po k, Lum per t, o Zot i lum! 'u ka v aty buza shkrum, Se jan hjedh, se jan perhjedh, jan terbue, jan krepatue, Idht m Shqyptar edhe kan lshue, Shtek as shkrep per pa shikjue: Kush pa opang, kush pa kapic, T gjith m tagan por e m novic, T gjith prej sysh shkndja tue qit, Tue gerthit, tue bulurit, Tuj u derdh podit e shpatit, Si at ujqt e bjeshks s Sopatit, Kur t i lodh ja e zalldani. __________

805

810

815

820

825
815-820 krepatue: pezmatue. 825-830 si at ujqt e bjeshks s' Sopatit: bjeshk t permenduna (m.2192) n vargun e Zumerka (malet e Pindit) dhe njitet me Peristerin (m.2295).-zalldani: ngushtica.

333

LAHUTA - Kange Tetmbdhett

T i a dha topi edhe havani, T krisi gjylja edhe potera, T hypi tymi e t hypi mndera, U shuen gjindja neper prroska, U thyen krenat si t in boska: Si t in kn karkuq a goska. Lshuen Shqyptart at her llogoret Majten rreget edhe rmoret, Edhe zn n at rrnz t bjeshks, Ndersa Shkjau i u rras Sutjesks, E t i futi zjarmin vendit merr prej Uret m rrug t Kelmendit.

830

__________

830-835 Boska: krypca.- kakruq: arra(Mird.).- goska: goca deti

334

LAHUTA E MALCS
KANG E NANDMBDHETT

PATER GJONI

ARGUMENTI
Zana mallkon Shkjt, t cilt, prej se ran n Ballkan, siu ndan kurr Shqiptarve. Poeti e qorton resht amblen t laj t nemunat e vajin, sepse nder lufta kto jan arma e t ligshtit. Perkundra, zemra, trimnija, dashunija per Atdhe, deshira per liri e Feja, besa e ndashmnija i ban Shqiptart, n t kaluemen, t dalin ngadhnyes mbi anmiqt. E prejse kto ende skan humb nder ne, e grish Shto Zo vallen t fluturoi n majen e Hamaris dh eprej andej t kundroi etn e re Homeride, q tue prshkue Vermoshin, dirgjej kah Sutjeska, ku lufta ishte rrallue, por jo perfundue. M Lekt e Malcis, t thirrun nga Ali Pasha, autori dallon dhe shef nji njeri n shej, t veshun, mos kurrnji tjeter,, me zhgun t zi, t njeshun me litar dhe tarmatosun me kryq. I tregon Zans s vet se ai sht Frati i Kelmendit, Pater Gjoni. Ky ndodhi n Vishnjev, n festn e Bajrakut, kur n fundin e meshs, derisa miqasija e fisi po shprndaheshin, u dha kushtrimi : Hiq kush t jet pr arm, se Shkjau ra n Gusi ! N zanin e papritun festa pshtjellohet, zemrat shqetsohen, mendja turbullohet dhe ndahen : dikush luft, tjert fest e gzime, tue lan t thejn rrashtat turq e sllav. Qen tue i mujt t

335

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Mbramt, po mos t ndodhte Frati pran, i cili perher me popullin shqiptar ndau te keqen dhe t miren. Pater Gjoni merr fjalen dhe me shprehje t gjalla t Filipikeve arbnore, then zemrat e tgjithve. Mbrrin kulmin e gojtaris prbise, kur shrbtori i Perendis, i pa arm tuj kjen, dshmon se ishte gati me ba deken per mbrojtjen e toks Shqiptare. Kujtohet se misjoni i tij sishte ai e e shndrron armn me ate t Mesharit t Zotit, prej t cilit ka fuqin me lshue namt n qiellshit mbi padrejtsit e njerzet gjakpims. N keto fjal kput papritmas bisedn dhe me sherbtorin e vet merr e niset per ku e thirrte kushtrimi. Para ktij akti heroik Lekt e Malcs turpnohen per plogshtin e diftueme deri me athere. Kcejn, si nji trup i vetm, n kamb dhe i vehen mbrapa bariut t shqiptarve, t gatshm me vdek me te, kahdo tu printe. Pra lufts, q i pritte, Franeskani u paraqet bijve t vet nevojen e pajtimit me Perendin. Ai vet i drejtohet Zotit me uratn e prbashkt t pendimit dhe tanve mendja u jap t zgjedhin, sipas ritit fetar nder rasa t tilla. Nisen per front. Rrugs Lulash Ndreu, shrbtori i Fratit, ia thot kangs, si aty pr aty i vjen. Fjalt e rapsodit t lem, prcjell prkueshm me zanin pushk, nxisin luftart. Grishin Mbishkodr e qytet, Toskt e Naimit, Dibren e Bishkasin. Burri, Leka e Kastrioti na e lan Shqipnin amanet dhe per te do t desim prfundonte kanga e Lulashit dhe me te mbyllet kanga e poetit.

336

PATER GJONI

po vrret Zna e Miliskaut:

Ah! Shue kjoft kjo fara e Shkjaut, Qi, qse ra m Ballkan m s parit, Vardis sht fisit t Shqyptarit, E pa gjgj, pa ndo i arrsye M tok e mgj per dit me i grrye, M' pushk e m top edh tue e msy, Nuk e la me ue kurr krye. S e la drit me pa me sy. E as t keqen s i a k d: Mar Shqypnn n gjak k l! Jo, po, Shkjau sht njaj lugat, Qi her s largut, her per ngiat; Rrin e gjuen pesha m Shqyptar, Mos me i ln me u sjell kurr mar: Gjall me i b me h nen dh, Me png shtruet me dor m b, Vn Shqyptart gr e kuf Per me dijt se k sht Shqypn, __________
'po vrret Zna e Miliskaut: qpo bertet Zana e M. - Vardis: i sht v, i sht 1-5 ngjit si rriqna. 15-20 Me png shtruet, me dor m b: pengu qitet, shtrohet, nders beja bhet tuj v dorn mbi libr e shje tjera shjte.

10

15

337

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

K Serb, k Mal i Z. ohet Shkjau e gurt u a lot, Thue imend aj m' Shqypn sht zot. Duen Shqyptart pnen me kap? Ngifet Shkjau pnen u a prap, E u a zjerr tregun prej dore, E u a mrr gjaksit me dore; E i pabes edh mizuer, Ftyren zymt, synin terthuer, Tjeter n mend s shkon tue perblue, Ve Shqyptart aj si me i shue: Si at Zoti e past marrue. N tok, e n gj, e n djal, e n grue: Hngert vedin, Zot, me dham! 20

25

30

Pse kjo nama isht arma e t ligut, E s i a trmte syn anmikut, Ve se e bte ajo me qesh N mos me qesh, po,me u ngerdhesh. S e mn luften, besa, nama, As se mn,jo,vaji e gjama, Dokrrat th tue perpush n h; Por nji zmer plot trimn, Por nji pushk me barot t z, Por dishiri per lir, E nji bes e fort elikut, Mos me u thye kjo m ball t rrezikut, __________

45

35-45 me u ngerdhesh: krvesh,me u shtremnue n qest.- Dokrrat th tue perpush n' h: tuj qit dokrra t thata, tuj kopalla dhe tuj ndej rreth votrs n papuns.

338

PATER GJONI
Mos me u lig n sy t metelikut: Si e kann pas besen Shqyptart; Qi s lan hasem per pa art, Kur kta, lidh me bes t Zotit, N ato koht e Gjergj Kastriotit Bijshin n luft per Atme e F, K me Turk e k me Shkj. Psqind vjet, po, kann kalue, Se pa Zot na kem kn lshue E qi ndihm pa pas prej kuej Gjithmon gr jem me gjind t huej. Me gjith kta,prap, gjall, se gjall: Zhyt e myt e del n zll; Shumkush gojen, po, e pat hap Kin Shqyptart aj me i perap Me i perap e me i perp, Krejt me i hup me gjith Shqypn; Por kurrkush s mujt me i perd. Nuk perdhet, jo, Shqyptari, Me sa gaca ndezun zhari! S' do muj me i perd pra, as Shkjau, T ket ky bryna, si k kau. Po ti as nden moj Shto-Zot-Vallet! Si gjimojn prrojet e zallet, Kah Shqyptart jn t u perl __________

50

55

60

65

45-50 n' sy t' metelikut: para pares. 55-60 Zhyt e myt e del n zll: o-rrxo,mir e keq e del n breg,vuej si gjarpni nn gr,por s'mbramit pshto. 65-70 T' ket ky bryna si k kau: t jet sado i fort e i fuqishm sht kau.- Shto-ZotVallet.: K.XVII, 515.

339

LAHUTA - Kang e Nandmbdhett

Fyt-a-fyt n Sutjesk me Shkj? Flutro i her, moj sy-qersh, Edhe del m' at Haram, Per me p ti e per me nd Si luftohet n Shqypn Per Atdh, po, e per lir.

75

N' at Sutjesk kishte me thn, Se shum gjak prap k me u b: Pushka e topi en s' ka pr. Shmang jn,po,Shqyptart rrz bjeshks Malazezt jan rras Sutjesks, K po djegin stane e shpija: Por, me kaq s merret Shqypnija. S merr Shqypnn kush cak m cak, Pllam per pllam per p e l n gjak! Ke do mal aty 'i kal, Ke do burr aty i lu, Qi msyn vetun njiqind vet, N mos me i mrr, po, per me met; Pers jeta p lir Per Shqyptar po isht mort i z: M mir dek se n robn, Edhe kqyr, moj hajmal Moj bel-holla rrit nder gurra, Kqyr nji her ti njata burra, __________

80

90

80-90 stane: kasolla bjeshket,kasollat gjjet.- cak m cak: ku f m kuf; an m' an, krejt. 90-100 po isht' mort i z: dek e mjer, jaz e zez.- moj hajmal: n perkdhelje: moj e dashtun,qi t ruej si hajmalin n parzm a nn sjetull.- Qi Vermoshit tue kalue: bjeshkvet t Vermoshit, skaji m veruer i Shqipns.

340

PATER GJONI

Qi Vermoshit tue kalue Asht hapin kann shpejtue, A dro jn krushq e dasmor, Nis per nuse me kunor? Jo,pr,s jn kruahq as dasmor, Nis per nuse me kunor: Ata jan do Lek t Malcs, Qi n kushtrim t Pashs sGuss Prej Vishnjevet na jan ue Nat Sutjesk nluft me u flakrue, Per me dek, a per me pshtue, Si prej Zotit tjet gjikue, Gjall Shqypnn por mos me lshue.

100

105

Qi me at et burrash perz, Pllojc litarin lidh per , Kamben zdath,kryqen n gj, E her mbrapa me vogjl, Her perpara me Krn tvendit, Hapin thek k atij dervendit? _______
105-110 Prej Vishnjevet:nga Vishnjeva :fshat ndermjet Guss e Plavs. 110-120 guna-z : me petk t z ase m teper me ngjyr t shajakut t dht me t cil in bhen gunat,qi kann edhe kapolet.-Pllojc litarin lidh per :lidh konopin dy fishper shtat,per kryq.- Hapin thek k atij dervendit :ka shpejtue,ka preh kambt atij drumit.

341

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Aj sht, Zn, Frati i Kelmendit, Pater Gjoni quejtun mnit Qi, per krah me famull, Asht tue dal aj vet n ushtr; Si detyr qi e ka i bar, Grigjes s vet kurr mos mi u d N asnji shtek e n asnji v, Neper t cilln Ora t a qes: Bashk me t me kndue e me dnes! Ky, po, kur kushtrimi u lshue, N kish t Vishnjevs kisht pas qillue, Tue thn Mesh,tue predikue, Tue rrfye gjinden, tue kungue; Se Vishnjev e Gjenoviq At dit fest lutshin me miq; Edh n koh t cilave t mdh Shkue n kish ki'n burra e gr: Famull e miqas: L e ndrrue e mir kandrit, Tue kndue e pushk tue qit, Si sht zanati i njasaj dit. Kur, qe Mesha at her tue krye, Dikush vrret sa ku k n krye, Mb Vishnjev, m nji curr t z: Kushtrim, djal, ka nji per shp __________

120

125

130

135

140

120-125 per krah me famull : me pjestart e kishs s fshatit. 125-135 Ora : K.I,32.- Edh n'koh t'cilave t'mdh : kohn e Meshs kah mjesdita. 135-145 e mir kandrit : mir zbukurue,hijeshue.- Kushtrim djal,ka nji per shp etj. : Nder male epej me

342

PATER GJONI

N at Sutjesk me dal n ushtr, Se sht kah rraset Shkjau n Gus! Edh shpraz nji pushk pr ajr. Aty trimat m kamb jan ue, Kann rrok armt e jan bashkue, Shoq me shoq kann kuvendue: Si t i a bjm e tek t i a bjm? A t shkojm a mos t shkojm? Se, per Zotin, lavdi i Zotit! Zn e thot Uc Gjoka i Hotit, Me nji z porsi tue pall, Edhe ksht s po jet kush gjall N ket t mjeren moj Malc, Tuj u vr me Mal t Z, Her per dam, her per hajni, K per shtek, k per kuf: Me t vritu n Kerrnic, Me t grju n' Podgoric, Preju n Shpuz, preju n Pllanic, Sod n Gus neser n Perv: Na shkoi moti si m z. Fyt-a-fyt me Shkj t u pr, Si per s tepermi t kim l. Prandej, burra, un kish me than, Se kjo pn per sod do ln. Sod po e k Turku me Shkj: __________

145

150

155

165

z percjell me nji shtme pushke. (kush sht trim). 155-165 Kerrnic,Podgoric : K.VI,318;III,63.- Shpuz,Pllanic: i pari ndrmjet Titogradit e Danilovgradit,i dyti n breg t Liqenit t Shkodrs.

343

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Lpjshin kryet e xjershin syt! A dro shtrjt i kemi bl? T i haj dreqi Turq e Shkj! Vocerr Pri po i a pret. Se t vritna ne me Shkj, A dro hajr kemi per t p? Na n robn se n robn, N robn t Turkut s k m z, Qi n ginin na ma m' bark, E na rep lkuren pe ark: T rep e t zdesh e s t ln me kj: Gjithmon sherr, gjithmon bel.

Por, si m' dn neshtrasha mue, Thom se Turku k marue, Edh giat, thom, s k me shkue E tash del kund ndo i sy-ark Qi atij shtjelmat i a vn m bark E t a hjedh kryepicingul Jo m kndej se n Mosul. Mjesa Shkjau, po bni e hni N Shqypn, burra, t a dini, __________
165 -170 Lpjshin kryet e xjershin syt : kesh tuj u dasht i xjerrsh in shoqishoqit syt, u verbojshin. 175 -185 E na rep lkuren p ark: na rjep lkurn (na mbyt) pa brisk.- Por,si m'dn neshtrasha mue: si m'a prt me ndja,si m giet. 185 -190 sy-ark: sy-preht, sy-gac.- krypicingul ... n Moul : me kok thik teposht jo m afer se n' Irak.

190

344

PATER GJONI
Se aj ktij vendi m nuk del: Se n i her na vn m' engel: Se kush pshtue t i ket engelit, Po t a on m m shkall t gabelit Ke s do t ket fis as Atdh E as s do t ket aj nji pllam dh, Per me pas k me u vorrue, Eshtnat s dekni me i pushue... Vocerr Deda si t u tall: Prit, gomr,sa t dale br... Psqind vjet kan shkue me rend Se na t kshtnt bjm pall me mend: Sod shkon Turku, mot shkon Turku: I sht gris xhoka, i sht shtjerr qurku. Po, por Turku,Turk se Turk, E me xhok, besa, e me qurk, Aj po t rri kt mrend terfurk: Br e o me kosha e trina, Bjeri t kshtnit sa i ha shpina. Prandaj mir, thom un, na del N ket pun mos me u kap tel; __________

195

200

205

210

190-200 na vn m'engel: na vjerr,na var,na mbyt.- m'shkall gabelit: n shkalln m t mjern,s mos me i u dasht kuj gj. 200-210 bjm pall me mend: shofim andrra uet,bjm punen n'asgj,shpresojm kot.- I sht gris xhoka i sht shtjerr qurku: sht gris manteli i leht,i sht shkye setra lkuret.- Aj po t' rri... terfurk:po t rri zotnues mbi n,po t rri hagrep mbi n. 210-220 sa i ha shpina: sa i bn shpina.- me u kap tel: me ngul me kryenes.

345

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Por miqs edh famulli Tash nji her me shkue n shp E me shtrue petlla e rak Ndo i ferlik prap me shkatrrue, Mbasi fest po k qillue: E_ mandej_ tash bisedojm Se a t shkojm a mos t shkojm, M' e ln kryet per Turk e Shkj: Koh per t dek, gjithmon, tham, k. Pater Gjoni, at her t kcej, Dejt e ballit ngref si hej: Po a i mend burrat e Malcs; Nami e ndera e t gjith Shqypns, Qi, kur r u k me qindrue, Boten mar kann mrekullue, Si ata lujt, bre! Tue luftue: Vendin Shkjkaut kann per t i a lshue, Pa pushk t shtme e ndj har?... Babat t uej, po, m at kuf, K sod Knjazi i Malit t Z Shperthye paska, thon, me ushtr, Babat t uej, burra t dheut, Njimend nipa t Skanderbeut, Aty vendin n gjak kann l, B aty i kann shkinat me kj; __________

215

220

225

235

-Ndo 'i ferlik prap me shkatrrue: ferliku qepet, prandej si t jet pjek zhgatrrohet. 220-225 si hej: si lavjersa akulli. 230-235 ndej har: K.I, 61.- Knjazi i malit t' Z : Krajli i Malit t' Z.

346

PATER GJONI
Edh vet trimat kan met: Kann met trimat rrahit t shkret, Pa kn kj pa kn vajtue, Me ngran m ta sorr e falkue, Gjall por vendin s e kann lshue; Ndersa sod, oh vajmedt! M eshtna t tyne Shkjau po shklet, E t u hjedh e t u perhjedh Porsi at mazat nper lam, Per pa u h kund ferr n km, Kush pa i ndjek, kurrkush pa i nam, Po t i rrasen mrend Guss, Po t i furen mrend Malcs E askund hovin per pa e ndal, M kal t Shkodres kann me t dal, Shqypns mnin me ja shue, Shkj Shqyptarin m' e shartue, Kan e bes ktij me i ndrrue, M' krye kapicen me i a v Ke sod Lekt na kan ngurrue; Edh n vend qi n luft me rr Plak, i r e kalam, Hovin Knjazit per m i a ndal Vendit t vet kta zot me i dal, Neper shpija duen me u tall, Shtr m njn br, duhan tue p __________

240

245

250

255

260

245-250 255-260

Per pa u h... ferr n kam: pa i gjet gj e keqe,pa far vshtersije, pa drasht gj. Ke sod Lekt na kann ngurrue: ke sod Malsort s' po duen.

347

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Mendt te miku e te ferliku, Mendt te lodra e m shj nder kodra, Si me u tall, si me u gervall, Si me i pr vallet te logu, Si me dajt m n shj se shoku: Thua gj e tyne s sht Malcija, Vend i huej, thue, sht Shqyptarija, E se vll s' jan turku e i kshtni Kahdo shqyp flitet ktij vendi! Ah! mos t kish kryq e konop Por t kish pushk edh top Se un, po,vet,po i Frat, p fjal, Sod n ushtr do t kishe dal, E t mjeren moj Shqypn, E kercunen moj Malc Lshue nuk do t i kish pa qander. E pra krushk nuk jam as dhander, S' kam per t majt as br as b, Menden t kthiellt, fjalen duh Kahdo t shkoj e bj Shqypn; Por pse s due qi Shkjau mizuer T na vj shpoten aj dikur E t thot kryq e terthuer, Se kur rob u b Malcija, Se kur shtrue kje, ofsh! Shqypnija, __________

265

270

285

265-270 Mendt... m' shj nder kodra: nder festa t mdh,mbas meshs, fshatart e malit bjshin logun e kcimeve mandej gjueshin shjin e venduem ndr kodra. 275-280 E kercunen: t mjern, t shkretn, t gjorn.

348

PATER GJONI
Me thn shum, nji Lek s kje gjet, Per ta i pushk me shpraz perpjet, Por shka t bj? Pse as Frati s' vret; Ve me i nm a k kush m pret?... Kam me i nm, pra, nemos tjeter; Me i mallkue pa qiri e leter, Ve me lot t syve t m: Lot me gjak e vnr perz. Fll po dal, po, m at kep bjeshke Edh sjellun prej Sutjeske Po t i shuej me ar, me far, Po t i shuej me bjeshk, me vrr, Po t i shuej me dhn, me dh, E me rob e me rob, Plak e t rij, e grue e fm, Tat e br e vll edh moter: S po t i u l, jo, car m voter. Ksht tha Frati, e m kmb u ue, Shpervjel zhgunin e u shterngue, E me i djal, qi aj vet kish msue N Mesh te Kisha me i ndihmue, Me kndue leter e me shkrue, Fll po mrr shpatin perpjet __________

290

295

305

310
290-295 Me i mallkue pa qiri e leter: Mallkimi i meshtarit nder male t Veriut sht ndeshkimi m i madhi i Perends. N ket sjellje Meshtari perdor nji qiri t ndezun, qi mandej shkimb, tuj e percjell me fjal,dhe letrn e mallkimit, t ciln e djeg. 295-305 Po t'i shuej: po i shfarosi me ann e mallkimit. 305-310 Shpervjel zhgunin: ue petkun e gjat qi bn.

349

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Thue se kmbve u ka v flet. Kur kann p Lekt e Malcs, Se sherbtori i Perends Fll k mrr rrugen kah bjeshka, Per me dalun kah Sutjeska E m i a lshue aj Shkjaut at nm, Se jan dynd trimat n km, Se edh toka k mrr gjm, Kah jan lshue mbas gjurmve t Fratit, Si at lujt - o t u njit shpatit. K v, Patr-o! thot Turk Shabi; Se p n s t punon t hapi: Ty p n, po, e n p t; Na jem krye, e ti j sy: Kah t na thuejsh, na kem me msy: Kah t na prjsh na k mbas vetit, N flak t zjarmit, n' uj t detit, M askjer t Knjazit, m askjer t Mbretit; Mjaft qi e lir t na jes Malcija Mjaft qi n drit t na dal Shqypnija, Edh feja t forcohet, Besa doret mos t lshohet. Faqebardh, mor Malc, I a derdh Frati me njerz, Se man, n ket Shqypn S t a del kush, jo me trimn, Me trimn edhe bujar. __________

315

320

325

330

335

320-325 K v,Petr-o!: kah po i a mban,Pater,At,i Bekuem. - na je m' krye,ti...sy: malsori pa Meshatarin sht qorr.

350

PATER GJONI

Ve shka, burra, vet e dini: Pse zant luften e kini: Se, madj, ky nieri i shkret Mundet n luft edh me met; Luft as darsem pa mish s k: El m lufta me Shkj. Ke per sherr trim ka qillue E rrjn n luft, po, burr e grue: Prandej para se t fillohi. Bini m gij tash e pendohi Per shka Zotit keni fye, Q' se mrr kini mend e arrsye, Edh un mkatet kam m u a shlye, Per pa pas nevoj me i rrfye Sod per sod; pse lufta s pret: M' arm kushtrimi po na thrret: Vllazent t on i kem n siklet! Atytrimat m gij jan ul, Kann zhdredh shall, kann hjekun ksul Edh r Zotit n pendim, Pre atij t Lumit n at blerim Ur pervjt kann lyp perdlim. Frati, at her, ue syt prej qiellet, __________

340

345

350

355

360
345-355 Bini m'gij tash e pendohi etj.: n rreligjionin kristjan rrfi mi i fajeve (mkateve),pr prej pendimit t vertet,dhe t shlyemt e tyne nga ana e Meshtarit sht nji nder sjelljet m me rands t jets s njeriut. N Rasbtbngutshmebky rrfim bhet edhe pa i diftue mkatet. 355-365 n'siklet: ngusht,n vuejtje .- Ur-pervjt kann lyp perdlim: pervujtnisht kan lyp t falun.

351

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Shpnesa nierit prej ka i kthillet, Nis uraten me prunj: O ti i Lumi Perend, K mishrir, deh! Per kta t mjer, Qi t fye t kann m se i her: Pse n ket jet, hiri e pa hiri, Shtat her n dit fyen edh i miri; Por qi kurr shpinen s t a suellen, As jasht  vathit t anf nuk duelen. Kann dal vendit e kuvendit Kann dal gjjet e sermjet, Jn da gjindet e bashtinet, Edh mrr kann mal e krep, Kann shkue motin per gazep, Dik ngrn, dik pa ngrn: Mbretin mshpin e Knjazin m shpin, Rrjt prej Krajlash 'dh trathtue: He, at e zeza mi past mlue! Pa i diejt jets as shtek as v, Gjitjkuej sherrin tuj i a p: Me gjithkta mohit s t kann r E as kurr lavdin s t kann d. K mishrir per ta, pra, o Zot! E mos ln qi hasmi sot T i bj dm; por pshtoj rrezikut E forc epu kundra anmikut, Qi po u rrin shqype mb krye __________

365

370

375

380

385

365-375 Shtat hern'dit: shpesh her. Kann dal... sermjet: jan vorfnue nga pasunija,nga parja.

352

PATER GJONI
E m apoj,gjithmon n gjak zhye, S po i ln drit me pa me sy. Edh aty, mbas ksaj urate, U k zgidhun faje e mkate. Thn, mande u ka nieri i Zotit: M kmb tash, nipa t Kastriotit, Edhe bini m' flak t barotit, Si Shqyptart qi bijshin motit; Pse e kem thye Shkjn me ndihm t Zotit! Edh trimat m kmb jn ue, Prej Sutjesket jn fillue, Jo tue hec, por tue flutrue: Pater Gjoni tue i trimnue, Kmb per kmb me ta tue shkue. Se po u shndrisin m krah martinat , ' po u flakojn n brez calinat , Xhixh taganat po u xhixhllojn,, Udhs kah hapin po e shpejtojn, Mos m e zn trimat shoshojn: Kaq qi atyne mrend nen gj Gjak e vnr bashk u sht perz, Kah dihasin me mn, Per me u ndesh me Mal t Z. E kur r kann terthuer shpatit, Lulash Ndreu, xhakoni i Fratit, Se edh kangs aj i a ka thn, __________

390

395

400

410

400-410 martinat...calinat: K.XIII,25;III,131 - mrend nen gj: mrend n krahnuer,n gjoks,n zemr. 410-420 xhakoni i Fratit: ai qi i sherben Meshtarit nder sjellje fetare.

353

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Tue kndue malit si Zn: Po na thon se Malit t Z Petrogradi ja dha fjalen Me h mrend n Shqyptar Turbull Drni k rrmen valen; Edh m kmb ushtrn ka ue Ke Cetina Knjaz Nikolla Maalet t ona me i pushtue, K i bn nna djelmt sokola. Por kush tha Harushes s Verit: N dor t ande mar Europa Dert mos k per t drejta t njerit: Si t duejsh daje copa-copa? Cilli Zot tha Shkjaut: mrr drapin; Korr k s molle, e miell nar t hueja? Dr k t duejsh ti mate hapin; Shqyptarija nder duer t ueja? Ah! kadal, cubi i Cetins! Pse ti tash ke has me burra, Burra l per ark t martins: Do trrjedh gjaku sod si gurra; Pse Shqyptart jn b me i zmer: A me derdhun t tn n luft gjakun, A m e qit t shkyem nen thmer Sod tr bojnash n llom bajrakun. A kujton se per dh t' t' Parit S diejn me dek t bijt e Kastrotit? A kujton se n dej t Shqyptarit __________

415

420

425

435

440

Petrogradi: K. I, 153.

354

PATER GJONI
S vlon njaj gjak qi pat vlue motit? A i falisun! Sod tagni Me gjak t and k per t a shkrue, Sod n Europ ka m u ndie zni Se i kuej gjak na n dej tue vlue. ohi, o bij t Skanderbegut Turq e t Kshtn, mos t u ndaj feja! ohi e bini n fush t bejlegut, Tue gjimue ju porsi rrfeja. T i a diftojm, po, Gospodarit, Qi e lodh ja ke Cetina, Se Shqypnija asht e Shqyptarit Se m i a prek nuk ln martina. M kamb! Mirdit, ti ndera ARBNORE, Per Shqypn sod me luftue! T Bib Doda shpat mizore Sod prej vorrit t sht betue: Me arm n dor, me zjarm n gj, Si e k pas gjithmon_ zant, Bll per bll me Mal t Z Porsi burrat n luft m u mt, Lshue, Mbishkoder! Djelmt t ue ziri Me luftue sod me Nikollen: Mb breg t Cemit t prt Viziri, Qi pat dynd dikur Stambollen. Bini! Tosk, ju n pik t vrapit, __________

445

450

455

460

465

440-445 A' i falisun: i mendun, i cokatun! 465-475 Mb breg t' Cemit t' pret Viziri : Ahmet Pash Bushatlija,qi shek.XVIII ndertoi urn e gurit n Podgoric.

355

LAHUTA Kang e Nandmbdhett

Mos t u ndalin mal as zll: Naim Frashri i r Qitapit Mos m e lshue Shqypnn per t gjll. Ju prej Dibret, prej Bishkazit, ohi djelm si shqype t leta! Kah gjimon sht topi i Knjazit: Per Shqypn t mos t dhimet jeta. M mir dek nen dh m u kj, Se me marre gjll mb dh; Per dh t vet kush dek ka r, Aj s k dekun, por k l. Burri, Leka e Kastriota Amanet Shqypnn na e lane, Amanetin e mban bota: Shqyptari edh do t a mane. Pr vet ferri m kmb m u ue Me sa eta k n' at jet, Shqyptarn na s kem m e lshue, M e diejt t gjith se kem me met. Para, po, se vendit shkulet Mali i Shjtit e Rumija, Se njj Shkjaut sod t i perkulet Rob i shitun Shqyptarija. K jn t bijt e Skanderbegut, K jn bijt e Dukagjinit Shkjau s do t shklas, jo, njatij bregut Dr sa t rrjedhe vala e Drinit. __________

490

495
485-490 Mali i Shjtit e Rumija: Mali i Shjt i Oroshit t Mirdits e Rumija e Ljarjes e e Shestanit mbi Liq t Shkodrs.

356

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIZETT

LEKT

ARGUMENTI

T habitun nga kanga e Lulash Ndreut luftarr kapen n krye t Sutjesks, prej kah kundrojn fshatin e kallun flak, takojn gr e fmi, kah hikun, bagt e tuf gjsh, kah marrin malin t turituna. Mbushen me mn dhe, tuj u hallakat t madhe, lshohen n teposht bjeshks porsi ujqt n cegm t dimnit. N sumin e papritun t Malsorvt vet Zana e Harams dridhet dhe kujton se trmeku lkundi tokn. Ushton Zeletini e Vizitori merr gjam, tafti i barutit merr dhn. Luftojn si bisht Shqiptart, qindrojn si derrat Malzezet. Dahen n shj nder tant: Mal Kaculi, Lul Rrapuka, Caruk Curi, Gjon Mirashi, Cuba Deli, Llesh Nik Daka, Dod Prci, Bec Patani me t vlln e s tjer. U rrijn kundra ftyrat e anmiqvet, jo m pak trima: Vasil Marku, Gjoko Sava, Toma Risto, Lez Sotiri, Ili Boshkoviq, Mhill Radiqi, Bogiq Steva, Millosh Radovani, Serdar Gavro e Llazo Gavrani, Herojt e t dyja palvt kapen, kacafiten me shoqishoin, rroken, rrxohen, varrohen, shprishen,vriten.

357

LAHUTA Kang e Njizett

Dalin nga pritat e hudhen n llogore, msjn si harushat e lujt e plagosun, por zemra s'i lshon; trbohen m tepr dhe kullojn gjak, por themra s' u dridhet. Poeti shenjon me ande kvadra luftimi, thekson trmnn e guximin e Llesh Nik Daks, t Nik Gjeloshit e t Dod Prit. Qn nana e Llazo Gavranit, tuj p djalin n hall'dhe mallkon at, qi sparit trilloi luftn. Auktori i a ln fajin vet sokoleshs malazeze, pers ajo e jo kush tjetr, e rriti djalin trim e e zemroi per lufta. Bn kerdn Llazo - ja, por smbramit edhe per t ndesh sharra n gozhd. Vllaznit Patani plandosen n parzmet enmike porsi tallasi i detit per brigjet e rrpta. Mbas tyne msn Rrushman Hasani. N turr t tij luhatet logu, gjimojn prrojet, dridhet Mark Milani, frigsohen shkjt e marrin shpatin per t' a sht n ark. I siellen si dejkat orrlit, per kurrkush s' ka guxim t' i afrohet. Komandanti malazias krkon nji djal nga t vett per t' i dal perbll lunit shqiptr. Flakon n kamb Mil Spasi, rrit ky me tamblin e kulshedrs; sht kah i a mrrn Rrushmanit, kur papritmas gjindet n mjes Bec Patanit, trupin e t cilit knaqet t' a prshkruj poeti. Kujtohet se n' anmikun ka probatin dhe zhgreh armt. Ndermjet Becit e Milit zhvillohet nji episod i gjashm me takimin e Glaukut e Djomedit n' Iliadn e Homerit. Njimend, Beci ishte qen vllaznue me t Malziasin do vjet prpara, kur, mbas vrasjes n Lesh t Bymbashit t Sulltanit, i pat r mik n shp. N kuvend, qi zgjatet, merr pjes edhe Rrushmani, i cili, n shj miqasijet i krkon kumar Spasit. Dahen, dhe bec Patan i prn mikut deri jasht llogorevet shqiptare. Nsa shena merr fund i a mrrn nga Qaf Hardhija Rrustem Uka me treqnd pushkatar. Shtimi i ushtrs son ndez edhe m tmershm potern. S' vonon e dielli prendon e hana lajmon pushimin e lufts.

358

LEKT

Kshtu Lulashi tue kndue

Shpat m shpat e prrue m prrue Shkapercye kann kodra e male, Kann ln mbrapa prroje e zalle Edh dal kann m' krye t' Sutjesks. Kur kann dal m' at krye t' Sutjesks E t' kann ndie si n' at rrnz t' bjeshks Pushka e topi ishte tue vlue, E kann p at edh kundrue, Njegull tymin ajrit ue Mb t mjeren moj Sutjesk, Stane e shpija bamun eshk: Edh ndesh kann cull e gr, Kah tue hik ishin me gj, T' a kann b nji vrrm t madhe, Si lav ujqsh terbue prej mardhe. Aty shpraz hutat batare, T' jn lshue trimat fulikare Posht rrmores: thue, 'i buz malit, __________ 5

10-20 bamun eshk: djeg e b qymyr, fngll.- cull: fmij.- vrrim: brim.- Si lav ujqsh trbue prej mardhe : si lav, tub,ujqsh t terbuem prej ngrje,prej s ftoftit.fulikare: K. I, 187.

359

LAHUTA Kang e Njizett

Kput ndokah, po shmej zallit: Kaq kje krisma e bulurima, Kah, lshue vrap porsi vetima, Flakruen n' luft Lekt e Malcs. Asht trand Zna e Harams, Si nper t' kthiellt t' shkrepte duhija. Jo, po: a n' luft rrni Malcija, A po moti ndokah shkrepi, A se trand token termeti? Pvet e mira vet me veti: Kah prej krismet e poteret Gjimuen lugjet e humneret Edh ushtue k Vizitori Zeletini gjm kah mori. 20

Se, me gias, gjygjin kaptins Mir sa duhej b s' m' i a k, Kur j nis e dal m' ket dh... Paj kt po isht' nji vend i eger E po t' bshin gjindja fleger, T' a kesh dhamin ti 'i perik Po nuk shkove mbrend per mik. Po a s' po shef, mor' kopilane, ___________
20-30 po shmej : po shkputej,po derdhej.- Lekt e Malcs: malsort e Malcs s Madhe.Zna: K.II,50.- termeti: trmeku, shkundllima. 30-40 Vizitori: mal n perndim t lumit Lim (m.2174).- Zeletini: vazhdimi i malit t Viz. Kah ver-prendimi (m.2140).- fleger : copa-copa. 40-50 T' a kesh dh...'i perik: t jesh i fort si derri i egr

35

40

360

LEKT
Se ' po bhet m' ushtr t' ande, Tash q' msyn Lekt e Malcs: Si njaj plajmi i njij stuhs, Qi kah dirgjet Harams, Shkon tue shkul brej e etina, Dermon tbana, shuen bashtina, Currat rrokullon m' rudina? Fal i kjoshim t' Madhit Zot, ' k mrr vendi era barot, Kah, perl jn Lek e Shkj! Mush e qit ata p d, Mush e qit e plumja njit: Derdhu rrs, e derdhu shpatit, Struku podit e livadhit, Rreku, theku, lshou m' pik t' vrapit, Tue rrah top, tue rrah havan, Tue vezllue shkallm e tagan, Edh gjindja tue sharrue Kush nper prrosk, e kush nper prrue, Mendt e krs me t' u dermue! Mal Kaculi, 'i djal prej fisit, Mir ngujue per mbas nji lisit Fort po i vret Shkjt m'hutt'Inglizit: Fll po i kputka per mjedisit. __________

55

65

plajmi: K.I,81.- brej e etina : mbreta e pisha.- rudina: kodrina t blerta n mjedis t pyllit,livadhe t gjelbueme. 55-65 Derdhu rr: derdhu n rrug,rav,shteg.- shkallm: shpat - prrosk: prrue i vogl. 65-70 m'hut t'Inglizit: hut e prmendun e ardhun prej Inglizit.-

361

LAHUTA Kang e Njizett

Lul Rrapuka , qafa-trupi, Vasil Markun m' vend e hupi, Tue e mrr s e del te cupi; I u ndez flak t' mjerit gozhupi. Bn Gjok Sava kin' jam trim: Po i bje rrahit fluturim, N' dor novica tue i qit tym: M' at Car Xhaxhen fll k lshue, Per m' e pr, per m'e shkurtue, Si prej Zotit s' kisht' kn shkrue; Pse t' i a priti Caruk Curi, Mir zatet aj mbas njij guri, E t' i a njitka m n' gerglc, Tue e hjedh podit si latrc: I sht mush goja t tn gjak: Erri syt, e m' vend u pak.

75

80

Toma i Ristos, sy'n sa kau, Mir Gjo' Mirashit i a njiti Mu m' shtek t' ballit, edh e qiti Palmuq m' tok mb kokerr t' shpins. Holl kisht' gjuejt i biri i Shkins! U kuell Gjoni d tr-her, E tue hjekun brjsh per mnder, Zbardhi syt e dekun r, __________
qafa-trupi: me qaf trash s nji trup.- gozhupi: nji lloj qurku lkure me lesh perjashta dhe pa krah. 75-80 gerglc, latrc: K.XVI,304, 305. 90-100 tue hjekun brjsh: tuj marr frym, kthell,tuj fry bet si

90

362

LEKT
Terthuer djerrit shtr sa 'i tr. Trim por kn kisht' Lez Sotiri, Idht si gjarpni neper firi: Nji hund-lesh, mustaqe-rud, Kryet babune, syt per ud, Qi ve n' anderr me e pas p, Drue se t' pakt t kishte r. Ky zn priten nalt n' nji orgaj. Struk mbas currit mbrend n' dushknaj, B dam ka m se 'i Malcuer. E tue qit kryq e terthuer Vret nji her pre' atij zabelit Nisho Loshin e Losh Gjelit Edh at mjerin Murro Patin, Kah me mrr po dojshin shpatin, S' d a me hik a me qindrue: Fort t bess s' ki'n pas qillue... Mandej cubi i Cernagores, Gorromis k n' fund t rrmores Keqo Mashin e Zagores, Qi tue hecun kambadores, N' moh po dote aj pushk me sht M' nji shoq t' vetin djal t r Per nji gjak pajtue kahmot. __________

95

105

115
ai qi mbushet me frym.- Nji hund-lesh,musteqe-rud: i rrebt e me mustaqe t shkurta e qime pak.- babune: en,qi perdoret si mas drithnash; nxen afer 10 kg.(kryet e madh).t'pakt: t fikt,zalija,t hollt.- mbas currit: mbas shkambit. 110-120 Gorromis k: ka gremis,rrzue.- N'moh: nga pusija,

363

LAHUTA Kang e Njizett

Por se e vraka i Madhi Zot: I bje plumja mu m' korriqe E e ln shakull m' do kalbsiqe. Se un qi tat nuk kamm as nn, Pse s' i a l Malcs nji nm? Edh sht ue trimi n km M' Lez Sotirin fll k rr, Tue vikat si katall; Ngurru e turru edh atij vendit, Si ato zhytrat n' uj t' liqnit, I ka vojt Lezos n prit, M' hut n' lug t' krahve i a k njit, Dekun m' tok edh e k qit, Aty kryet aj i a k pr, I a k hjedh rrokull nper dh. Edh sht lshue porsi shkreb M' at Iln e Boshkoviqit, Qi isht' kn mbajt nji far ogiit M' nji et cubash t' Karadakut: I bjen plumja rrnx mustakut Edh i del mb but t krs __________

125

130

befas,tinz,mshehtas.- m'korriqe: n korriz.- kalbsiqe: kalbsina,kalbuina,land t kalbta. 125-135 zhytrrat: shpend ujit qi per t'u ushqye me peshk zhytet n'uj (colymbus rufikollis).hut: K.X,306.- shkerb: .K.IX,256 135-140 nji far ogiit: si prs (dashi i kumons).- Karadakut: K.I,59 - mb but t krs: n trt e vogla .-

364

LEKT
Tue e sodom si kokrra e rrfs. Mandej Mhillit i shtr m' shpin Mhll Rodiqit, gjerain, Qi at Ujk Gjerin mbasi vrau, Vrap me hik u vte Shkjau; Mir por m'hut Cubi e perlau. I r pushka mu nn sjetull, Edh i duel terthuer mb vetull Per t' giat t' djerrit tue e lshue petull Me nrn m' t shqarth edh vjetull, Nna e shkret per t' gjall m' e kj, Tjeter djal ke ajo s' po k. Bogiq Steva nji far djalit, Ul kapicen m' shtek te ballit E tue ng aj terthuer malit, Cuba Delit m' shpin i sht v, Me tagan n dor shterngue: Kins kryet aj m' i a shkurtue, Ndersa Cubi me nji Shkj Fyt-a-fyt ishte perl: Me 'i t'Ostrogas trim bel Quejt Milloshi i Radovanit, __________

155

160
Tue e sodom si kokrra e rrfs: tuj u zhb,tuj u djeg si djeg kokrra e rrufs,tuj e qit faret. 140-150 gjerain: K.I,277.- shqaeth edh vjetull: kunadha,shqarr (Mustella martes) e baldosa,dosbala(vjedhulla-Males texus t dyja shts mishngranse. 155-160 Ostrogas: nga Ostrogu,fshat mbi Bareshumanoviq,ndermjet Danilovgradit e Nikshiqit,ku gjindet shjtorjam e permendun me ket emn.

365

LAHUTA Kang e Njizett

Idht si tef i preft taganit. Por e p njaj Mashi i Cokut Ke lshon vrap Shkjau patalokut, Edh m' hut e tereziti, M rrnx veshit krs i a njiti, Tej-pertej plumen i a qiti.

165

Se un qi qit e kam me Mbret E m'a dron sherrin Stambolla, Kah kujton, 'or Knjaz Nikolla, Se po shtron Plav e Gus Me Bigiqa e rropull Dr s m' kamb t' jet kjo Malc? Kqyr Bogiqin se k e k: Ngerdhc syt, si qiri zb, ' po i olandos aj kmbt per dh... Se per Zotin kjoft levdue! Kur t' m mushet mendja mue, Per vend t' t' Parve me qindrue, Knjaz as Mbret un nuk ti drue. Edhe trimi n' kmb sht ue, Si aj bajraku m' bll t' ushtrs Vikat t' madhe k Malcs:

170

Se nuk jemi Lac Manova, __________

165-170 qit e kam me Mbret: i a kam dal kundra Mbretit t Stambolls. 175-180 Ngerdhc syt: qit syt kokrr, duq. 180-185 Si bajraku m'bll...: ndrejt.- Manova: K. I, 105.

366

LEKT
M' e b luften nder llogore; Por jem' nji Malc mizore, Msue me u pr me Cernagore Fyt-a-fyt e bll per bll: Nand me mbet, nji me pshtue gjll; Por jo 'i Shkj me e lanun gjll Mbrenda megjeve shqyptare. E t' sht lshue m' Shkj fulikare: Porsi ujk qi bje nder dele, Njnen shkyje, bne fele, Tjetren preje, gjakun pija: Bn ve dam lukur e kija.

T' u shpervol m' tagan djelmnija E t' u qit syt zjarm e shkndija, T' jn flakrue perposht cabokut, Turr e vrap mbas t' birit t' Cokut, Si ajo lava n' Vizitor, Edh kcye i kann Shkjaut m' llogor. Kur kcye i kann Shkjaut m' llogor: ' ka ardh Shkjau e t' sht pshtjellue, ' t' sht perpush, ' t' sht krepatue, Si njaj gjarpni n' zjarm vallue: E t' sht ndez zhari Sutjeska, __________

200

190-195 Mrenda megjeve shqyp.: mrenda kufijve shqiptar. 195-205 lukur e kija: dhen,dele e kingja.- perposht cabokut: gjat krcjvet n teposht.- Si ajo lava n'Vizitor: si lava (tufa) e ujqvet n Mal t Vizitorit. 205-210 perpush,krepatue,vallue: ngrfos,idhnue rrethue.

367

LAHUTA - Kang e Njizett

10 E t' k mrr gjm vrrini e bjeshka, M' kup t qiells ushtue k vrrima, Kah jan ndesh trimat me trima, Kah kann nis ata me u pr, E t' flakruen krenat nper dh, E t' rrodh gjaku porsi sh. Namin shkinat gr m gr, Shkaf sht Lek, shkaf sht malcuer, Tue kundrue, qyqet, n' terthuer, Ngarkue buken per ushtr, Se s djali i Malit t' Z Shyt po bite aty per tok, Ka' i k msy Mashi me shok.

15

220

Syni i tij porsi vetima, Zni i tij porsi bubllima, Kah po lshon e kah po ep Curr m curr e kep m kep, T' madh po bn aj m' Shkj gazep: Po i prt gjinden si t' i'n skjep. Llesh Nik Daka,pelivani, B m Zotin trimi bni, Se pa i marr nand krena n' Shkj, Huten hjedh do t' a kisht' m' tr E taga'n n' fark do t' kisht' ue, Thik parmende m' e punue: __________

230

235

210-220 vrrima: brima.- Nam. shki. Gr me gr: n mal t tht. 230-235 pelivani: i pashm e trim.- huten hjedh do t'a k.m'tr:n trin, n hatlla si gj qi s' duhet.

368

LEKT
Kurr m' log burrash s' do t' kisht' shkue. E pse Lleshi sht bji far burri, Mos me i luejt fjals me s curri, Jyrish djal mb Shkj t' a lshue, Malazezt aj tue shkallmue: Si njaj bulku qi m' sopat Shkallmon rrahit cjt e that, Beja e bme duhet mbajt!

Synin gac, krahin s shuli Kah po sillte m' at tagan, Her m' serdr, her m' kapitan, Fort po i prette ato rradake, Si t' ki'n kn do poa Vrake. Vjen Dod Pri si stuhija, ' ata krye, Zot, nder duer t' tija? Kryet e t' mjerit mor' serdr, Serdr Gavros gazepqr, Qi, sa falli i pat hec mar, Pat vjerr hoxh, pat vjerr haxh, Pat djeg teqe edh xham, Bullat shit i pat n' kaurr: Larg permend, po zni i tij; __________

240-250 rrahit: pyllit t prm a t djegun.- do poa Vrake: K.X,332. 250-260 serdr: K.I,279.- falli i pat hec mar: fati,paralajmimet qi bajn dijeset (gabelicat).- haxh: besimtari musulman,qi n jetn e vet sht qen n Mek.- teqe: mugade bektashijsh me baballr t vetin.- Bullat... n kaurr: turkinat, musulmanet... nder kristjan.

369

LAHUTA Kang e Njizett

Por qi, i mjeri, z mbas sodit, Shtangue shyt aj terthuer podit, S' mund do t' bj, besa, mor' shok, As me trm do cicirok, Kur m' skep zmren t' hjn m' i a ok... Qaj Dod Pri bajraktari: Po i pret Shkjt si pritet bari: Burr m i fort s' bhet Shqyptari!

260

265

Qyqja, br, si i bhet hallit Qi ti mue m' k ndoll n' ushtr E tash fll, qe, dy djelm r' r, N akir e n xhurd Kann msy m' eta t' Malit t' Z. Se kush jan, tobe, n' e die; Ve ka' i shof si kann marr turr, Si po hidhen curr m curr, Kish me thn se jn kulshedra, Mos me i rrxue pushka as gopedra... Prite Zot! me u dal per ball, Pse, kercuna, t' perpjn gjall! Jo qi m m' pushk e m' tagan Nuk t ln me lyp aman: Ki'n me m' pr mue ditt e kobit. Ah! mallkue, po, njaj br robit __________

270

280

260-265 m'i a ok: me i a sqepue, me i a hangr me sqep. 270-280 N akir e n xhurd: n tirq e kapot-gjyse,leshit, me thak,jak e mang t shkurta. K.VI,10.- kulshedra,gopedra: K.V,404; XVI,501

370

LEKT
Qi m i pari mb ket dh Qiti gjinden n' luft me u pr: Shka nuk bjn ujq as shkerb. At, po, at zmer-car Vet kulshedrat e kann ll, Q' se, prej epshit me shkel m' tjer, Me rrmye gjn e huej pa nder, Nuk pat dert per nana t' mjera, Qi nper luft t' i thate vera, Dhma e fms zmrat t' u a kpuse. Mir po thue, besa, moj nuse, Por shka t' bajsh nuk k n' ket pn: Me qindrue t' duhet perdhn: Me b zmren mije lisit; Pse edh j ti 'i grue fisit: Malazeze sokolesh: Vash, si motit, trimnesh: Qi per F ti e per lir Msue k kn me dal n' ushtr, Me lidh varrt e djelmve t' ue, Me u dhn zmer, me i trimnue Krena Turqish per t' shkurtue, Mos t' lshoj zmra, pra, as n' dit t' sotit Ke thn paska kn prej Zotit, Me mbet ti nan e pa djal, Zmra me t' u th per t' gjall. __________

285

290

295

300

305

285-290 zmer-car: zemer-shkrep,zemer gr.- e kann ll: K.II,23.- prej epshit: nga prirjet e shrregullueme. 295-300 mije lisit: palci (pjesa m e forta ) i lisit.

371

LAHUTA Kang e Njizett

Se mana, moj nan e mjer, Keq po m' vjen zmren me t' ther, Por t djali t k mbet, E faj'n, thom, se e k ti vet: Ke sokol djalin kish' rrit, Mos me zn trimi kund n' prit, Mos m' i u shmang trimi rrezikut, Por per ball me i dal anmikut E me t n log me u pr, Si me kn s' dyti tue l; Thue se trimit shkallma rrf Kryet s' i a rrokullon nper dh. Prandej, kur m' tagan Malcija Ajo rrni, si duhija, Njaj yt-br, Llazo Gavrani, Nj as d djali s' i a bni, Ve, si gjarpni nalt prej bunget, T' flakuroi jashta nji cunget, Per mbas s' cilles vend kisht' zn, Pa i a d m' zdragush tue dhn E t' u duel Lekve n ndesh, Hapu, zmbrapu nper bushnjesh, K pa krye, k l pa vesh, Me at tagan, me at arm besnike, Qi me gjak kurr nuk po u ngike! __________ 310

320

320-330 shkallma rrf: shpata rruf.- prej bunget: nga landa e bungut, qarrit.- zdragush: pushk, arm serbjane.- duel Lekve n ndesh: u duel malsorvet per bll.K.I,82. 330-335 nper bushnjesh: shkurre, shkorre, vend bushash.

372

LEKT
Me pas p, ve, moj fisnike, Se s' di kush, jo, me t' kallxue, Se me ' turr djali t' kje lshue: Pelivan e trim drangue! Preu nder tjer, po, i biri i bots Dedel Bubin t' Bub Keots, N' at Pelajt nji m t' mirin, Mandej prete njat Ujk Mirin: Nji t Vukel, burr bel, Qi t' kisht' shit moter e vll, Kund n' ndo'i pare po 'i kisht' r: M' but e m' vesh kryet i a k , Derdh i a k krejt trt perjashta: Si grre kjumshtit i mbet rrashta! E, si ujku, qi msyn ftujen T' sht lshue djali prap m' Kol Cujen M' njat Kol Cujen n' kacaturr: S per sy, pes pare burr, Por, per zmer e gajret, Mos me e trm as Knjaz as Mbret Kin' aj kryet ktij m' i a shkurtue, Dhant Knjazit me ja ue. Kur, pa prit e pa kujtue, Qe po msyjn dy djelm t r: __________ 335

340

350

340-245 Pelajt: lagje e Gruds.- Nji t Vukel: nga Vukli, fshat nga fiset e Kelmendit,me t cilin kufizon. 345-355 Si gre kjumshtit: si matare,kungull qumshtit.- ftujen: edhin femn nji vjetet.kacaturr: K.XV,78.- pes pare burr: kurgjsend, mos me ta mbush synin.

373

LAHUTA Kang e Njizett

N akir e n xhurd: Njat vet qi, m' at sy malit, Tuj ankue hallin e djalit, T t' u bn se jn kulshedra Mos me i mrr pushka as gopedra; Por qi s' jan, jo, d kulshedra, Ve se po, besa, moj Jane, Dy drangoj t lem njaj nane, Mos me i pr shkallma as tagani: Bec Patani e ul Patani, Qi kah rrn atji mejdani, Kah lshuen turrin m' eta t' Knjazit, Thue, dynd deti prej tallazit, Po plandosej kund ndo 'i shkrepit: Kaq pre' atij t madh gazepit Aty u dha krisma e rropama, Aty u ndez lufta e degama, E t' ushtoi zhurma e potera, T' u ue plhni e t' u ue era: E t' u kthyen krenat si poa, E t' me'n shyt burrat kaproa, T' u dermuen, heu! do djelmoa Do djelmoa si taroa, Me i a dhmt gurit e drunit, Jo se m nanavet t' veta, Qi i ki'n rrit me gjak t zmres. Ah medet per Nesh Jovanin! Ah kuk per Nik Stjepanin! __________

360

370

375

380

385
375-380 degama: K.II,19.- kaprroa: t lidhun e t fort.

374

LEKT
Mjera nn per Gjok Serdarin! Qyqja moter per Llazarin! Nuse zeza per Todorin, T' cillit hap, besa, krahnorin Me tagan Beci i a k: Si edhe kryet ky i a k Njatij Gjuros, qi per Shkj Sho'in m trm kund s' i a kam p. Aty, po,n' at paariz, Mbet yt-br, ofshe! m' nji driz: E preu uli per mjedis! Eh! mo', Zot, m keq per n, Qi na r kjo nam-rrf: Mos me mjt Shqyptar e Shkj Me b hije bashk mb dh; Por me u vr e por me u pr, Kudo at me i qit neshtrasha.

390

395

Por ' kann prrojet qi gjimojn? Shka vrn vetllat Mark Milani? Thon k msy Rrushman Hasani! Njeky Rrushi, 'i shpat e gjall, Dredhun shallin rreth per ball Vjerr martinen per nen krah, Kthellt kuburet rras n' sylah, Edhe priet mbath per km __________
395-405 paariz: t perzieme.- m'nji driz: me nji ufrr,ferr.- nesh trasha: K.VI,102. 410-415 martinen:sylah: K.XIII,25;II,43.- priet: opangt e grisuna a t harrnueme.

405

375

LAHUTA Kang e Njizett

Per mnder tue kercnue me dhm, Tue lurue, tue turfullue Si kulshedra neper kneta, K lshue turrin mb do eta Mb do eta t' Malit t'Z. Thue se gjall do me i perp. Lum per t, o ti Zot i lum! ' i ka v ktij buza shkrum, ' i ka hyp vneri nder sy Kur mb Shkj trimi ka msy. S' po e ndal gr, nuk po e ndal shkrep, Po i kcen prroskat kep m kep, Po i prt gjinden per gazep; Edhe trimi n' gjak sht l, Idht me Shkj tuj u perl, K tue pr, k krs tue : Qi me sy ti t'a kish' p, Besa, 'or probe, t' kisht' h mndera. ' t' u perpushen Shkjt m' at hera, Edhe m' shpin atij ' jn lshue, Me tagana n' dor shterngue; Por jo kush atij m' i u afrue E m' tagan me sjell per s' giatit; Pse, ka' i epte Rrushi shtatit, Me nji hije malukatit, Friket Shkjt u derdhshin shpatit: Si ato dejkat, qi lshue m' shpin __________

420

425

420-425 prroskat: prrojet e vogla. 435-445 malukatit: dejkat: zogjt shtegtar si dallndyshat (Apus -

376

LEKT
Ndonjj orrli-gjerain, Para e mbrapa n' ajr tu lvit, Plym shkojn shpendin tuj e nxit, Por kurr teper, jo m'i u avit; E kur ky t' a msyj ndonjnen, Ato t' gjitha mrrin nen Edhe derdhen nper ajr, Si ajo hjedha lshue flaur. Proh, ti o Zot! Rrushi ' po hidhet, Se ' po hidhet, ' po permlidhet, Se edhe toka fort po dridhet, Kah po lshon_ turrin mb Shkj, Kah po i hjedh krenat nper dh, Si t' ki'n kn kokrra bastanit, Tue i plas zmren Mark Milanit. Mark Milani, pika e djalit, Ndj kundruell m' at vetull malit, Kur k p aj sa djelm anash Shyt po i jitshin m' at log Zanash K qit t' madhe e k bertit: Athue nana 'i djal ka rrit K rrit nana 'i djal si motit, Xheverxhil e flak agzotit, Qi me u lshue nji her m' tagan M' at kulsheder, qi aq zalldan __________

450

apulus ).- Plym: grumbull. 445-450 Si ajo hjedhe lshue flaur: si t hjedhunat e drithnajavet qi dliren n' r. 460-470 Xheverxhil e flak agzotit: pjes perbse (nitrat) e barutit,-

377

LAHUTA Kang e Njizett

Po m' u nep ushtarve t' mjer, K tue pr, k prap tue ther: Tue m'i b kortar per krraba! Pasha armt, qi m' i la baba, Pa me i v nishan n ball Pa me e b krushk e kumar D kubure pa me i a fal: D kubure shkr n Shkoder, Larg me i vr ato koder m' koder Mos m' i a pas kurrkund zdragushs Arm t ngrta dore s' Tushs , Dymdhet qese me u b pari: Krejt kandakut t' lame n' ari. 465

470

E ka ndie nji Rahovnjn: Qaj Mil Spasi, trim si Zn, E k ndie, edh fulikare N' p' r ato rrege e n' p' r ato qare T' ka marr hov, si aj derri i eger, Qi m' k t' has ve t' a bn fleger E t' a shkyen, po, me do dhm, Kuk turnit ngerthye 'i pllm. Fort sht dridh toka nen km, __________
K.I,80.- kortar per krraba: copa, copa per engela-si mishin... 475-480 dore s' Tushs: farketr i permendun nder rapsod tona.- dymdhet qese: mim i nalt,mbasi qesjq kishte 500 grosh.- kandakut: K.I,374. 480-485 rrege...qare: nper tok t papunueme e bungaje.K.III,54.- t'a bn fleger: t'a ban cop cop, paavr.

480

378

LEKT
Fort flakue i k n' dor tagani Kah ka msy drejt kah Rrushmani. Se ' sht gzue qaj Mark MIlani, Se ' sht hjedh qaj Dash Galani: Dash Galani se 'sht hjedh Se edhe shkallmen ' e ka dredh, Fll tue msy kah Mili i Spasit Si ajo ulkoja krs s' Bishkasit; Si kurr turrin t' mos kisht' lshue! Shkjau pse at t' a k shkurtue, Kryet per tok t' i a k rrokullue, Edhe nusen t' i a la shkret, Me b vaj, me b medet, Si ato qyqet n shkorret: Kisht' kn Shkjaue 'i drangue i r, M' sis t' kulshedres ll kerth! Jo, po, Shkjau drangue kisht' kn Ke pa krye sht gjindt tue i ln E tue i lshue dekun m' bushnjesh Sa kush para po i del n' desh. Edhe trimi dert s' po k Pse n' gjak gjinden sht tue i l, Zmra nanash pse sht tue th: Atij giat ve se sht tue i shkue M' at Rrushmanin pa tokue: Pa tokue m' Rrushman Hasanin Per t' a d me t mejdanin, __________

495

505

510

495-505 krs s Bishkasit: K.XVI,152.- n shkorret: vend shkurresh. - ll kerth: rrit si i vogl si ilim.

379

LAHUTA Kang e Njizett

Per t' a v m ball nishanin, Per t' i njit kuburet n' brez, Qi atij Marku burr kermez Fol i a k me bes e f, Po mujt kryet Rrushit m' i a pr. Kur, qe, dyndet qaj Kol Cuja Lshue mustaqet si d duja Edhe vrap, porsi langoni, Neper zll e gur t' nji prroni M' shpin Ml Spasit zhgjet k lshue, Per t' a pr, per t' a shkurtue, Shokt e vet aj per t' pague, Si prej Zotit s' kisht' kn shkrue; Pers Shkjau tek e k p, Asht vrap prronit tue ng, Nji car n' dor k perl E tu ulurue si bish Parnit, Me t i metka shi kups s' ginit: Pak gj ashtin p i a thye. Briti Kola sa pat n' krye, Edhe sht pur e r per tok, Me t' d duert ginin k rrok, Tue gjimue, tue kqyr per shok; Pse m ngusht vedin mb dh __________ 515

525

535

515-525 burr kermez: burr i kuqlemt.- si d duja: si dy duej:ban gat e gjethit,me t cilat mbulohet mullari.- porsi langoni: K. III, 1555. 530-535 k perl: ka rrok, ka marr.- bish Parnit: nga bjeshkt e Parunit, n Veri t Shkodrs mbi Rrjoll (m. 1710).

380

LEKT
S' e kisht njoft se kishte l: Kurr s' kisht' r n' nji as zalldani. E ka ndie Rrushman Hasani, E k ndie edh njoft n z. Aty n' dihm trimi i k rr, Vrap e vrap si katall: Hidhen guet, po, tue vringllue, Mb Shkj turrin kah k lshue.

545

Kerlesh qymen shpins per mnder, Zhgjet t' u lshohet qjve tjer, Me ta haju edhe perlaju, Dboju shtekut e hendekut, Tuj ungruem e tue cingruem, Hikin qjt nper prroska e lam, Shtangue bishtin hll nder kam: Njeksht Shkjt n'p'r at log mejdanit Hikin podit, derdhen planit Para ushtims s' Rrushman Hasanit, Qi po lshote m' Mil'n e Spasit, Si kulshedra Lqnit t' Shasit, Si ajo rrfeja e krs s' Bishkasit. Fort sht trand qaj Mili i Spasit, Kah Rrushmanin shef tuj ardh, Se edhe buza atij ' i zbardh: __________

560

545-555 larosh: qen hekurash i larm.- Shtangue bishtin hll nd.k: baras me K.VI,433. 555-560 Lqnit t Shasit: liq afr qytetit t vjetr t Shasit,n Shtojin e Ulqinit,jo larg fshatit Kllezn.

381

LAHUTA - Kang e Njizett

Por se shmang nuk e k kamen. M' njanen shpervjel dollamen, Aty trimi k ngujue, Me tagan n dor shterngue: Si njaj derr, qi posht perpjet T' a ken ndjek langojt e let Shpat m shpat, zabel m' zabel, Edhe t' shof se shtek s' i del, Me pshtue sish, me u struk n bresht, Kund m' do' i lak, kund m' ndonji kresht Synin gjak, tur'n n' ajr, Tue turfllue me shum mn, Zn aj vend e rrin e pret, Qi t' i hudhen hasemt nget, Per me ta, mandej me u rrue Fyt-a-fyt, me u laskarue, E me mbet a se me pshtue.

570

575

580 Ballin gjan si fush mejdani, Vetllat z si penda e korbit, Synin zjarm si flak agzotit, Si ajo rrfeja neper r: Dredh mustakun kacadr, Shtatit ardh porsi harbija, __________
565-570 M'njanen shpervjel dollamen: ue dollamen n njanen an t trupit (n kryq). 570-580 bresht: pll me bredha.- lak,kresht: lugin,kurriz mali.- me u rrue: me u perl,me u kacafyt.- me u laskarue: me u shkye. 585-590 mustakun kacadr: K.VII,114.- harbija: K.IX,299.

585

382

LEKT
Gishtat drejt porsi namlija, Vesh e math, edhe shterngue, Trim i artun l drangue, Me kulshedra aj me luftue: Mik me t' huej e vll me shok, Nuk i bite, fjal m tok Si hynr qi e kisht' fal Zoti: Burr si burrat qi ishin motit: Njimend nip i Gjergj Kastriotit. Ky p paska Mil'n e Spasit, Ke flakue ka njatij rrashit Edhe rr k nder malcor, Me tagan shterngue n dor, Sikur merr plajmi me bor; E k p por njoft s' e k, Ve se Shkj si ' do nji Shkj, M' t edhe trimi k marr turr Shtek m shtek e curr m curr, Dr qi ardh k e dal n' at zll, K njaj Mili shpat e gjall, Idht n dor shterngue taganin, Per_ me u ndesh m' Rrushman Hasanin: Por si ptas, ftyret zb... Ball per ball me t me u pr. Tek e shef Beci at e njef, Edhe turrin vjen tue e ndal. __________

595

600

605

.- Gishtat drejt...si namlija: si tyta, gypi i pushks. 590-595 Si hynr: porsi paj nusesh,t hieshm,t bukur. 595-600 Edhe rr k...: sht lshue.sht hudh ndr ...

383

LAHUTA - Kang e Njizett

Ki'n pas kn miq e kumar, Gjakun bashk edhe ki'n p Do vjet para n Mal t' Z, Kur njaj Beci n' shp i pat shkue Bashk me ulin, per me i pshtue Duhs s' Mbretit, qi u kisht' lshue Pare t' madhe m' shpin, me i zn Gjal a dek, laik me u dhn, Per njat t' ngratin mor' Bymbash, Qi kta e lshuekan laradash Atj n' Lesh, e e bkan dekun. uli e Beci, shkrel prej Bzhetet, Ki'n pas kn dy hasem t' Mbretit, Qi kurr d s' i a ki'n gazepin: Her the xhden, her pre telin, Gjuej zaptt, nizamin vraja, Nis degame kot se i'n gjall Me spah e me myltazima: Hashtar, djelm kapisuza, Kahdo shkojshin, kahdo vjshin Dy gur njit kund nuk i ljshin. __________

615

615-625 Duhs s' Mbretit: mns,furs s Mbretit.- laik me u dhan: me u dhan ndshkimin.- Bymbash: oficjr i nalt,major.- laradash: kulihun, e rrotulluekan.n'Lesh: n qyt. E Lezhs. 625-635 zaptt,nizamin: policin,ushtarin.- degame : K.II,19.- spah myltazima: kalors i ushtrs turke e tagr mbledhsa.- hashar djelm kapisyza: t prapt,djelm kryekcyem..- dy gur njit nuk i ljshin: s'ljshin gj pa b kahdo u shkelte kamba (kund).

384

LEKT
Prandej Mbreti dhn kisht' mer, Gjall a dek, t dy me i znun. Edhe n' Shkoder Vali Pasha on e thrret njat Ali Qorrin, Njat Bymbashin e Dauletit; E ngethye vetllat m' shtek t' ballit, Ksht nis idht aj me i ligjrue: Pa ndigjo, Bymbash i Mbretit: Nji turk dini ti mos kjosh, Ramazanin e njinosh, Kurr bajramin mos e gzosh E haram t' kjoft buka e Mbretit, N' kje se ti dr neser mbrama, Si t' filloj dielli me marr, Gjall a dek kt n' hyqamet Nuk m' i bjen t' bijt e Patanit, Qi aq zalldan hals po i apin M' tyebe t' Lezhs e m' Kal t' Shkodres. Ali Qorri m' kamb sht ue, Mir sht vesh, mir sht shterngue, Mir dorn e k shilue, Edhe m' shpin a' i k kcye: Fll per Lesh rrugen k msy: K msy rrugen me t' mdhej hapa, __________

645

650

635-640 dhn k. mer: kishte urdhnue.- Bymb.e Dauletit: K.II,32. 645-655 n'hyqamet: n zyren e shtetit,n duer t shtetit.- M'tyrbe t' Lezhs: q mer nga vorri i mrekullueshm(per musulman)iL 655-665 mir dorn e k shilue: e ka gatue kalin e kuq t shals..

385

LAHUTA Kang e Njizett

Me trqind sejmen permbrapa. Kur kann r atj kah xhamija T' fort idhnim k kap Alija, Se fort hjedh sht shah dorija: Shkrep kalldrami zjarm e shkndija: ud po bn qaj Kajmekami. Para e mbrapa i shkon nizami: ud po bn, me pvet k ue: Ti, Bymbash, kah don me shkue? M' at n t' Drinit, n' kjoft gjikue M' at n t' Drinit m' trp t Lezhs. Fort po i bn ushtart trompets: K mrr gjam Kodra e Marleks: Se ' k ushtue ajo rrnx e malit, Thue, sht dynd deti prej tallazit. Nis jan topat prej Tivarit, Per me u r t' bijve t' Patanit. Nana e Becit del n der, T' dyja shplakt tue rrah p'r 'i her, K lut Zot e Shjt Shna Ndue: Dilni, bre, se jem t' rrethue! Kur kan dal t' bijt e Patanit, Si dy ar prej bigs s' njaj planit, Se ' i a njiten Ali Qorrit Me d plume m' drras t' krahnorit, Tue e hjedh shakull n' mes t' oborrit: __________ 660

665

675

680

- Me treqind sejmen: me treqind djelm mbas vedit,roje.- shah: thik perpjet.Kajmekami: nenprefekti. 680-690 si dy ar prej bigs s' njaj planit: dy harusha prej shpells.

386

LEKT
E nper flak t' pushkve t' taborrit: Kann marr shpatin tue fluturue, Dr n' v Blaj qi kann shkue, K at Buenen kann kalue, Edhe dal kann n' Mal t Z. Fll Mil Spasit vojt kann n' shp. Edh Mili prit i k, Buk e kryp me ta tue d, Porsi pas t' i kishte vll. Burrit t' mir kurr nuk i sht ndal Pushka, sofra, e fjala fjal. A m' rrjn syt a j ti probe, Milo Spasi?...se un qi, tobe, Nuk kam mjt kurr m' e mendue Se kt m' t kam me u tokue: Ns po grhemi n' mjet vetit, Si ato bishat e shkorretit: Bec Patani po pvet. Jo, po, Milo Spasi vet Jam, lum Beci, probatimi Po ja kthen; n' mll edh trimi Qet taganin m' gjak perlye. I avit Beci e t' dy krye m' krye Jan fal trimat. Po si j? Si t' k shkue moti n' at dh? Si i k robt e gjn e gjall? __________

695

700

705

710
-t' taborrit: K.VI,90.- Dr n'v Blaj: v mbi lumin Buen,ndermjet Rrushkullit e Pentarit. 700-705 bishat e shkorretit: bisht e pyllit.- n'mll: n kllef.

387

LAHUTA Kang e Njizett

Po e pvet Beci me mll. Gjall me frym e sa me thn, Fjalen Milit at her k zn, Ngerthye shllung do vetlla t' trasha. Ve sa mir m' qiti neshtrasha Me t' has sot, qi tash kahmot Kam dishrue, man, me t' p, Si me t' pas treqind her vll!

715

Si 'i balosh, hekrash shlirue, M' nieri t' huej lshon si i terbue, Thue po e bn kortar-kortar, Kur t' a shof vetun tue ardh: Ndersa, kur ktij t' i dal para Zoti i shps miku a kumara Per me i pr m' e ue te shpija, Baloshit i shuhet mnija: Edhe turrin aj tue ndal, Lehtas bishtin tue e luhat T' huej't i avitet dalkadal, E, si 'i her t' a ket njuhat, Trok m' trok para vet prn, Si t' isht' klysh ase kalin; Njeksht, po, Rrushman Hasani Kur k p se Bec Patani Me at Mil Spasin faqe m' faqe __________
715-720 neshtrasha: K.VI,103. 725-730 tue e luhat: tuj e luejt n shj dashunije. 730-735 E,si 'i her t'a ket njuhat: si t ket marr er.

720

388

LEKT
N' mndyr t' kans s' Maleve sht fal, Turrin trimi aty e k ndal: E lavjerr ato mustaqe Toje toje e leqe leqe Toje toje dr m' sylah, Huten vjerrun per nen krah, Llans per s' t' gjatit tue i shkue gjaku Synin zjarm,po, sa taraku, Taganin k qit n mll, Edhe trimi k shkue fll Kah Mil Spasi e doren shtr, A j burr? si n hab I thot Milit T' paim burr! A po mahe? Si t' u ngurr I a pret Shkjau e pjtas ngeci Se ti, Rrusho, po zn Beci, Njeky 'i probatim i mi, Milo Spasi, qi n' Rahov Mar i hec pushka e kuvendi, Edhe vr k turq manova, Si me gjuejt poa a katrova: Jo qi atje n Mal t Z, Shk Shqyptr e kryqal, T' a k ndihm e krah t djatht, N' buk e n' kryp, e n' bes t burravet. __________

740

755

740-745 s taraku: s kau,taroi ( Zadr.). 750-760 pjtas ngeci: ngeli i pm.- n'Rahov: fshat afer Titogradit(Podgorics).- turq manova: K.I,105. 760-765 n'buk e n' kryp e n'b.t burrave: n mikpritje (sofr e bes

389

LAHUTA Kang e Njizett

Se un e uli, kur n Lesh Patem vr njat Ali Qorrin E i p'm r Mbretit has, Fll kem' dal e vojt n' Mal t' Z, E per mik kt i kem shkue Tr vjet rresht n' shp i kemi ndj: Buk e mish, rakij e vn.

Man, pr, ti 'or Bec Patani, Mik t mir na paske zn: Se edh asht sht si j tue thn, Q' se trimi aq kthellt knka shty Idht taganat tue shkelzye: Gjylja e plumja rrih pa pr.

770

775

Milo Spasi po ja kthen Per t' giat t' lumit posht rrmen Edhe kungulli: pse kurrneni I a nep t' shtymen: ve se rendi At i vjen, besa, dikr, Per ndo 'i rrj me u thye,a m' ndo 'i gr.

780

Merr e zier Rrushi kutn, Ka 'i duhan edhe e kann pshtjell; E, ndersa Beci po shkrepte, M' gr m' unuer, Rrushi po i thot __________
t mikut.- Mbret.has: n'anmiqsi t Mbretit. 775-785 rrmen: rrjedh.- kurrneni: rrjedha,kulmi i ujit.Vro frazen:ku ngulli shkon gjithmon mbi uj.- shqekut t'xhurdinit: xhepit t brucit (Kurvelesh).

390

LEKT
Mil Spasit: Ka Zoti 'i djal Nja tri vjetsh, qi atje te shpija Asht kah m' rritet.N' kje se i Lumi K premtue, qi shndosh me krye T' skapullohna kso potere, M' a don hatri, qi ti m' Shkrel T' vjsh e djalit t' m' i a mrrsh flokt: Po kam qf me t' b kumar. Per ket bes edh' un t' kam ardh, Po i pergjegj i rahovnjani; Edhe zier revolen brezit: Nji revole Karadakut, Me ps numra , qi m e fort S' bhet pushka: e fal Rrushmanit I a ep, me naml prej vedit, Rrushi at her nji pip argjanit At i fali: pip telishit, Me 'i ilibar m' t sa i voe, Holl punue n trajt t' nji gjarpni Leqe-leqe, prej t' permendunit Kujunxh, Tuke Jakova: Psqind grosh tan pare n' dor. Mandej Becit merr e i thot: Ndigi, Beco: prj tash mikut __________

795

800

810

785-790 Ka Zoti 'i djal: n vend qi kam nji djal.- t'm'i a mrrsh flokt: per t'a bm kumar. 795-805 Nji revole Karadakut: nji revolver malazeze.- me ps numra: me pes fyshek.me naml prej vedit: me tyt,gryk,prej vedit.- pip telishit: pip t veshun n argjant.- Me 'i ilibar: me moll qelibarit.

391

LAHUTA Kang e Njizett

Edhe tej llogoresh s' ona Qite shndosh.Hajdni: udha e mar! Edhe u dn prej shoqisho'it: Beci e Mili drejt Sutjesks Merr Rrushmani lakut t' bjeshks Synin zjarm si zharri i eshks.

Rrustem Uka, djal i djalit. Rrustem Uka n' Qaf-Hardh, Me nja treqind djelm bar, K zn pritat Malit t'Z, Mos m' e ln me dal n' Guc. Kur, qe, aty po i shkueka zni Se n' Sutjesk po bahej nmi, Tue rrah topi edhe havani, Ka' e rrethueka Mark Milani, Me taborre t' Karadakut: Rrjedh der m' gi aj shkulmi i gjakut! Rrustem Uka m' kmb sht ue, Der m' Sutjesk k fluturue, Me treqind sokola malit, Pak gj dielli pa prendue. Kur ka dal n' at vetull malit, K brit t' madhe Rrustem Uka, Sa qi ushtuen male edhe suka: Ngul, Malc, bre, se t' a rrina,

820

825

830

__________
805-810 Edhe tej: pertej.- lakut t'bjeshks: kurrizit t bjeshks.- si zharri i eshks: si zjarmi i qymyrit,i cili perdorohet n fark. 835-840 Ngul...se t'a rrina: ndalu, pritm se t'a arrijta...

392

LEKT

Me treqind e sa martina! Edhe trimat n' luft jan hjedh, Porsi breshni mb vshtnaj, N' dor taganat idht tue dredh Hutat n' dor t' u ndj tymtaj. Se fort lamsh trimat jan pshtjell! Se shum krenat dheut jan mjell! Shum perplas jan gjindja rrahit, Kush cur veshit, kush cung krahit! Gjaku rrkaj ' po rrmen giat podit! ' t' i zn syt tymi i barotit, Si ve fjal i kjoshna Zotit! E t' u dha gjma e ulurima, Vrrima, brima e bulurima, Kah jan ndesh trimat me trima; T' bubulluen top e havana, T' shungulluen huta e shejshana: Thue po shmej Haramija, Vizitori e Metohija. Ve desht Zoti e prendoi dielli, E u shkref lufta aty nji filli, U dn etat pal e pal, Edhe hna nis me dal. __________

840

850

840-85 mb vshtnaja: mbi vneshta.- hutat...tymtaj: nga flaka e tymit qi u del prej gryke.krenat dheut jan mjell: jan lshue aty-ktu si lshohet fara.- cur veshit: me vesh t prem. 855-860 Metohija: mal e rrafshnalt e Vermoshit.- E u shkreflufta..nji filli :fill mbas prendimit t diellit mni ,pushoi lufta.

393

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIZETEPAR

NDERMJETSIJA
ARGUMENTI
Pershkrim i hollsshem dhe i gjll i lmit t lufts; gjak, e krena t kputun, gjymtyr, trupn t dekun, t varruem, ksula e kapica t tretuna, huta e novica t lanuna shkret, shkrumb e flak. Poeti lyp me s P. Gjonin dhe e gjn te Pasha n mledhje me Kren e Bajraktar t Malevet, kah parashtron gjendjen e mjerueshme t lufts e nevojn e ngutshme t nji armpushimit per t vorrue t dekunit, per t sherue t varruemt dhe per t' bjt nder mbrapavija. Fjalt, me urt, t Sherbtorit t Zotit nxan vend nder t pranishmt dhe Pasha vet e ngarkon Misonarin e Paqs, t paraqitet tek Mark Milani per t' i lyp edhe atij plqimin. Frati ven nji rub t bardh n shkop, dhe shoqnue prej rrogtarit, qi s' i dahet, niset per logun e Malazezvet. N vn anmike u njofton rojvet qellimin e takimit me komandantin e tyne. E lan t kaloj. Kapet te shatorrja e Markut, i cili e pret bujarisht dhe i a ndigjon fjaln.

394

LAHUTA Kang e Njizetepar

Bindet, ve, i malaziasi se si nji Frat katolik mund i bhej ndihm Turkut, tuj lan mbas doret kryqalt sllav dhe Knjazin e tyne, qi, s mramit, ishte edhe ai gjys Shqptr. Meshtari ln per nji her n heshtim pergjegjen, dhe, mbasi puna e t varrumvet s' pritte i lutet Komandantit trim per armpushim. Mbasi nxierr kta, i difton Kreshnikut shkj se n Shqipn Priftn Hoxhallar e Fretn, turq e t krishten jan nj para Kombit e anmikut. Edhe nji paralajmim i kandet me i a shti n vesh Mark Milanit: sht parakumtimi i asaj dit, kur Shqipnija ka per t dal n vend, ndrs Mali i Z ka per t' u perp nga Serbijant. Duhet Franeskani nga logu malazias dhe armpushimi fillon n t dyja ant. Meshatari nget nga logu n log per t' i u gjet pran atyne, qi n asin e mram e lypshin, per t' u rahatue me Zotin; nders NikGjoni,met,kujdesetpermjekime. Nderkaq Bec Patani trhiqet me njizet shok dhe hajnisht merr rrugn per Mal t Z. Mbas shum rruge kapet tek nji kull, rrethue me ara, kopshtije, vath gjsh e koteca plot. Lehin qjt e vathit dhe trbohen nder hekura. Beci dijte mjete magjistore per t'u a mbyll gojn. E i a del. Hn kaletas n hajat, ku flente bariu plak, dhe e lidh e i turon gojn. Zgjedhin n tufen e gjs pjesn m t miren dhe, tuj v plakun prpara, fillon per kufinin shqiptr. Si kapen n vend t sigurt, e lshojn t malaziasin tuj e porosit qi, t kthyemen, t i kallxonte Knajzit per shka i kishte ngj m' at dit. Nder kto fjal qe se nga pylli u del perpara nji djalo nga Mirdita, tah i laskruem e dihatshm prej turrit. Ai kishte pas hik nga etat malzeze, mabsi per shum dit u kishte pas b shrbim, me zort, tuj u bjt ushqim n vn e luftimit. Kumar i Bec Patanit, djaloi, ep kumtin se ushtrt malazeze shi at nat ishin qen bajt kah Nokshiqi. Lajmin e papritun i a dergojn Ali Pashs e Krenvet t' ushtrs shqipatare, t cilt me nji her fillohen per Nokshiq, tuj lan n sutjesk Prel Tulin per roje.

395

NDERMJETSIJA

A manet, o mori hn,

Ti qi e vjeter k qillue E m' i vjen toks rreth e okolle, Kah t' u end shkon rrs s' hyjzueme: T' cillen gishti i Perends T' a ravisi kups s' Empirit, Kur me rreze ballin t' ndriti: Amanet, a din me m' thn, Se a t' k rqa ndo' i her me p Kund mbi shekull njeksi kobi Qi po t' bjen me p ty sande M' at t mjeren moj Sutjesk? Shpat, rudin n gjak blirue Rrah per tok gjindja trinue Njni mbet, tjetri varrue, Dikush shyt, dikush cungue, Ky tue hjek, aj tue rektue, Mb tok t' zez shtatin pushue E asnji gr, jo, per nen krye: Garravxh, mrrudh kamb e krye: ______________________

10

1-5 rrs : rrugs, ravs.- T'a ravisi kups s'Empirit : t'a caktoi, t shenjoi rrugs n kupn e qiells. 10-15 blirue : l.- trinue :rrzue rrah per tok si trimat.

396

LAHUTA Kang e Njizetepar

Kush carrue, kush mbet p krye: Kush permys, a prapt mb shpin, Rri e perplasu nper ledin: Perplas kamb e perplas duer Kukz shtatin per terthuer: Si njaj kau i mbajtun n' grazhd, Kur t' i mrrje thika n' asht, Qi terhiqet e perpiqet Edh ep per t' madh gazep Kah vjen shpirti per me dal! Ty, o Zot, t kjoshim fal: Hokubt me sy me u p! Kt nji i Vthaj n gjak l, Dekun pur, palmu m' nji shkj Me nji vesh t' curruem nder dhm. M pertej nji shkj m' dollm, Nji i Njegushas, djal i r, Me 'i t' Plavnjan, musteqez, Rand shosho'in varrue per dek Tue dhn shprt e asht tue hjek Shkelvesh ftyre, hundsh cungue urril gjaku rrkaj tue u shkue M' dhm dermishen si dy derra, Si d shlliga neper ferra, Tuj u shkarrafend mbi dh: ______________

25

30

45
30-40 Hokubt : K.V,146.- i Vthaj :nga Vuthaj,fshat afr Gusjet._ m'dollam : K.III,204.- i Njegushas :nga Njegushi,fshat ndermjet Cetins e Kotorrit.- 'i t'Plavnjan :nga Plava,fshat afr Liqenit t Plavs. 40-50 Si d shlliga : si dy gjarpij t helmatisun.

397

NDERMJETSIJA
N' mn t' shoshoqit ke at l, Po. Edhe at her, kr Deka e tmershme, Ka' i dermon sht n' jet t' perhershme, Nuk u bhet shprt me dhn Njni tjetrit pa i a zn Frymen njak, e dek m' e ln. Shum e nana, ah! K me kj, Shum e motra k me u th Me u th motra per vll, Edhe nusja vesh n z Si n' Shqypn si n' Mal t Z; Pse s' e k n' at fush mejdani Nji kaub, nji kep carani, Permbas t' cillit mos t' gjimoj Ndo'i i varruem, a mos t' eshtoj, Shtangue cangull, trup i dekun: Se edhe kamben ti me thekun S' mundesh shpatit prej morije T' gjindes s' mbetne, e qi m hije Nuk do t' bjn, jo, permb dh. Lmu per tok Shqyptar e Shkj, Shtrmt shosho'in per t' gjall shikjue N' at log Deka k vllaznue: Ke, herr krenash, keq shemtue, Trupent shyt rn krah per krah Si at cjt e zez n rrah Ndesa krenat, nper lugina,

55

65

70

________
50-55 pa i a zn frymen njak : K.I,6. 60-70 eshtoj : heshtoj.- herr krenash : rrallue krenash,kokash,prm kokash.

398

LAHUTA Kang e Njizetepar

Rrokullisun nder rudina, Po u rrin grumull mbi ledina, Si ato rosat neper glina: Se edhe podit, nder plakrrica, T' jan perzi ksulae kapica, T' jan kryqzue hutae novica Mjell sht qarrja me tagana, Me calina e me shejshana: Kt 'i sylah ,atje ' i harabi Kndej nji strug, ende' i xhurdi: Gjalma, opanga, edh caruqe, Strajca buke, zhaba, duqe: E me poa, e me matare, E me faje e zanamare, T' mbetne shkret neper bunjet: Me bujrija e lodertija, E me topa hm nder gropa: Dyndu tymi r e njegull: Shemu tr, cungl e tjegull: Edh muret t' u rrenue, Edh ulkoja tuj ulrue Tuj ulrue e tuj ungrue Mbi t mjeren moj Sutjesk, ___________________ 95

399

NDERMJETSIJA

Qi t' sht b sod zhiri e eshk: Me i u dhimt minit n mr, Me i u dhimt gjarpnit nen gr ! Pater Gjoni, Zot ! ' u b ? Fill te Pasha po kisht' rr, Edh i thnka mar e mar, Tue e ndie Krn e Bajraktar: Si, mo' Zot ! m keq per n, Qi na me' n t' dekunt mbi dh Krye per krye Shqyptar e Shkj Me ngran m' ta shqarth e shkrab, Me ngrn m' ta sorr e falkue; Qi edh ndihen tue gjimue T varruemt per tok dermue Kush shitue, kush keq cungue, Zmra gjak, po, me t' pikue Pa mjt kush nji ndihm me u a ue: Ke perbll sogjet vendue Nuk ln vizen me kalue. Se ata, burra, nuk jan cuba, Qi kan mbetun nper kauba, Krye per krye me skraptha e shlliga Tue kerkue per pun t liga Per hajni e per dhuni; Por jan trimat, qi burrnisht,

110

115

120 ___________________

400

LAHUTA Kang e Njizetepar

Kamb per kamb e gisht per gisht Me shok t' vet n luft kan rr, Kush si bish, kush si lu. E m' kto rrege e nder kto hije, Pa u friguem, jeten bn flije, Per mbas urdhnit, qi kan pas. Pr kurrkund, besa, s' k gias, Edhe sht faj, po, para Zotit E kori perpara robit, Me i ln t'dekunt permbi dh N' dasht Shqyptar, n' dasht t jen shkj; Si edh n' hall t' varruemt me i ln, Pa u lidh varrt e ndihm pa u dhn. Prandej vet kam b pleqni Po u duk juve se sht urt E Shqyptarve u a bn shani Fill me shkue un te Mark Milani E nji bes me t me v: Qi dr neser, me ferfllue, Hylli i Drits mos t' ket fillue, Shka Shqyptar e shkaf Shkj Mos me u nguc, as mos me u ng; Por me rmue t' dekunt nder vorre, Por me bart t' shituemt n' llogore N llogore t' vet se i cilli. ___________________

125

130

140

401

NDERMJETSIJA
At her Pasha kuvend ili: Besa, Urat, fort mir po thue; Pse per t' dekun e t' varrue, Gjindja motit bes kan v Kurdoher, si ktu, si njeti. Prandej merr k t' duesh me veti: Krye, Vojvod a Bajraktr, Gjithsi t' vij puna m mar: Edh shko te Mark Milani E t' na thuejsh, se, n' kje qi e bni Vet kabll, qi t' mj zijani E t' shuej pushka dr n' sabah, Me dal gjindja neper rrah Pa pushk n' dor, pa thik n' sylah, Si kan n luft k mbetun, Per me bart t' dekun e t' mbetun, Na jem' gati me v bes Dr me drit, pa asnji ngatrres. Pater Gjoni, njesh m' litr: S' marr Vojvod, as Bajraktr; Por shkoj vetun me rrogtr E me t' Lumin, kjoft levdue ! Qi kurr doret nuk m' k lshue. Pse edhe hije per mue k, Nder dy hasem n' mjet me r, Pushk e fjal un per me d: Prandej s' mundet kush me sh Se po lypi ndermjetsi ___________________

160

165

170

402

LAHUTA Kang e Njizetepar

Prej Shqypnis e Malit t' Zi, Dr qi drita t' nis me gdh. Edh Frati m' kamb sht ue, Mbathat kambve k shterngue: K shterngue ijen m' konop E 'i rub t' bardh lidhun mbi shkop Me rrogtr t ri mbas vetit, K mrr rrugen posht shkorretit, Per me u pjekun m' Mark Milanin. Kur k mrrijt n' log t' Malazezvet, K b z sogjes per s' largu: Pa ndigi moj Cernagore, Qi per trim e deileki Larg t' k vojt t nami e zni, A thue bn ti mue me m' pri Edhe shndosh me m' ue ktij logu Dr te posti i Mark Milanit: Se mue kt m kan dergue Komandart e ushtris shqyptare, Per nji fjal t madhe fort Me i a thn un Mark Milanit. Hiqi armt, per n' kjoft se i k, ___________________

190

195

403

NDERMJETSIJA
Edh fill mbas mejet eja. Se kt lajmin kush s' e vret Kush s' e vret, as kush s' e nget: S' jemi turq, por Cernagore ! Se kem' bes e kemi ndore: I a kthen sogja malazeze Disi vrasht, e i prini logut. Kur kan mrrijt te Mark Milani, Marku mir Fratin e priti; I dha doren, mrend e qiti N shatorre, e i prni kafe, Edh ili me t llafe, Tue e pvet me shum njerzi: Se a isht' shqyptr a Frat lti, se kah vite, se kah shkote, ' zihariq te aj e ote. I u gjegj Frati mar e mar: S' jam lti, por jam Shqyptr, Edh jam nji rregulltr Kallugjer , si ju na thoni Emnit m' quejn mue: Pater Gjoni, Mrr gjithmon ve me pn feje; E kt dal kam para teje, Per me t' lyp n' men t' njerzis Edh n' men t' Perends ___________________

404

LAHUTA Kang e Njizetepar

Nji t madhe nder bujare. Rrege, stome, brija e ajre Plum me t' dekun jan e t' mbetun, E as s' po mundet kush me u gjetun, Qi me rmue t' dekunt nder vorre, Qi me bart t' shituemt n' llogore, Ke perbll sogjet vendue S' po ln vizen me kalue: Edh ksht Shqyptar e Shkj Kan mbet, ofsh ! permbi dh, Me ngarn m' ta shqarth e shkreb Orrla, shqype e kaubeta. A thue bn, pra, t' u ngiatt jeta, Me Shqyptar me v nji bes, Bes si motit: pa ngatrres, Qi dr neser, pa fillue Hylli i Drits me vezullue, shka Shqyptr e shkaf shkj Mos me u nguc, as mos me u ng: Por me dal gjindja nper rrah, Pa pushk n' dor, pa thik n' sylah, Si kan gjithkund ka mbetun, Per me bart t' dekun e t' mbetun: N' vorr t dekunt tue konis, ___________________

230

240

405

NDERMJETSIJA
T varruemt prap tue mengjis, Tue i forcue me shjt e bare. Kjo Parija e ushtris shqyptare, M' a k dhnun fjalen mue, Se ket bes gadi sht m' e v, Dr me neser tuj ague. Pade ti, tash, shka po m' thue. T' ndihmoft Zoti, 'or i bekue Qi ksaj pun i a paske hi, I a kthen Marku me njerzi. Edh mue m k n' ket bes, Pa ndo 'i zhibel, pa ngatrres. Ve se 'i gj deshta me t' pvet, N'kjoft se hatri s' ka me t' mbet: Si kjo pun mundet me kn, Qi, ti i kshtn e na t' krishtn, Me kryq n' dor e me kryq n' ball, Turkut n' ndihm ti me na i dal ? A m mir ju rob nen turk, Qi k kn gjithmon terfurk Me u r shpins e me u llomit, ___________________

255

260

265

406

LAHUTA Kang e Njizetepar

Mandej gjn jue me u grabit: A po ortak me u b me n, Tue rujt doke, gih e F, E tue njoft per Gospodr Knjaz Nikollen, trim bujr, Dr dik edh ky Shqyptr ? I a kthen Frati mar e mar Si k hije p' r 'i Meshtr T' u ngiatt jeta, Komandr ! Se kurrkund, besa, s' sht ngaja, Me hi tash nder kso fjalsh t' mdhaja: Pse ka shkue bukur do nat, E nper shpat t' varruemt e ngrat Jan tue u th, ndoshta, per uj; Por at fjal mue mos m' a thuej, Mos m' a thuej as mue as kurrkuej, Se un me turk kam dal n' ushtri, Per t' luftuem me Mal t Zi; Se s' sht gj, besa, ajo fjal. Un, zotni, n' ushtri kam dal, Jo me turq, por me Shqyptar, Turq a t' kshten, si jan gjith mar. Pse, si t' kshtn, si muhamedan, Shqypnin s' bashkut t' gjith e kan; E prandej t' gjith do t' qindrojm, Do t' qindrojm e do t' luftojm, Do t' bhna kortar - kortar ___________________

280

285

407

NDERMJETSIJA
Priften, Freten, Hoxhallar Per Shqypni. jo, po; as ti vet S' k dynd top e bajonet, Per t zjerrun turqit dinit ; Por per t' shtruem Shqypnin e shkret Pak me thn dr m'val t Drinit. Sa per ksht t' ngiatt Zoti jeten ! Edh un Frati, tham t' verteten, Bashk me turq bj flije vehten: Varem n' krrab, lidhem n' vargoj, E Shqypnin un nuk e lshoj: Nuk e lshoj, as shum, as pak, Per pa t' b t, Karadak, Pllam per pllam me e l me gjak Pale ti: k thot Unjilli Qi nji Frat shqyptr, i cilli T ket p, se nji ' do Mark Don Shqypnis m' i a v gi' n m' bark, Aj me ngel si pushk pa ark: Dordolec n' mjedis t' bostanit: Si me thn, as i taganit, As i zoti i fushs s' mejdanit; Por dishka si huti m' shpardh, Si njaj poi vjerr mbi gardh, Ve mos t' thohet se nji Frat Paska ndj turkut per ngiat ___________________

300

310

315

408

LAHUTA Kang e Njizetepar

Edh at her kur ky me tjer Pushken n' dor, zjarmin n gj Po luftote per Shqypni Jo, zotni; pak m kadal: Se s' sht gj, besa, ajo fjal. Sa per pun qi ti po m' thue, Knjaz Nikolls na me i u shtrue, Burr i mir pse ka qillue, Un nji fjal diej me t' kallzue: Me shka m' dn neshtrasha mue, N' mos i paa mendt mbi hatull. Mali i Zi e ka 'i vorr m' shpatull. Vnu shj ti fjalve t' mija: Se do t' vij, po, lum zotnija, Koha n' t' cillen shqyptarija Zoj m' vedvedi k me dal; Por, m' fal faj' n ti per ket fjal, Mal t Zi m s' k me pas: Serbi vll do t' a humbas, Pa kqyr t' drejt, pa kqyr arsye. Serbin shqype k mbi krye: K per t' ln ky 'i dit pa s, Kthellt n rrasht, po, tue t' i grrye. Se ksht hecte n' shekull lodra: Ulu male e oju kodra. Me gjithkta, tha 'i plak n' Balkan; Fjala mort, as darsem s' ban. Ksht tha Frati, e u nis me shkue, Mark Milani, 'i trim drangue, ___________________

320

325

335

340

345

409

NDERMJETSIJA

Atij doren k shterngue, Me fjal t' mira tue e pershendet, Si zotni qi isht' kn vet. U dha urdhni nji her sogjevet, U lshue zni mandej logjevet, Duelen gjindja at hera podevet, Vorruen t' dekunt, mbetun stomevet, M' vigj t' varruemit barten rrgevet, Shqyptart t' vet e Shekjt t vett, Gjith se cilli n' llogor t' vet. Pater Gjoni po i vjen shpatit, Me at Nik Gjonin e Kastratit, N' nm e n' z ky per mjeki: Lyp e thirr gjithkund n' Malci, Frati rrf e Nika pr: Voj gjinden Pater Gjoni, T varrumt sher nik Gjoni, Si t kshtn, si muhamedan: Dlirju varr, vnju mehlm, Pa kqyr fort se k po i dhm: Per ngut P6una ndryshe s' bn. Ksht Frati tue bekue, T' gjall e t' dekun tue ligjue, T' shituemt Nika tue sherue, Forc me fjal gjithkuj tue i dhn, Ul ushtrija buk me ngrn Staje - staje e eta - eta, T' gjith rreshtue mbas fisesh t' veta: N' krye t vendit Bajraktart, Mandej Krnt, mandej Gjobart, ___________________

360

365

370

375

410

NDERMJETSIJA
Me djelmni e me Vogjl, Mbas kanunit n Malc Xueren plloskat me rak. Tue i kaluemun dor m dor: Xueren buk, xueren laknor, Shpatlla mishi, kurmagjak, T' kshtnt mish derri, trash nji shplak Hudra, djath e harmagjik, Qi nder shtrajca e nder calik T' shpis me vedi u ki' n pas dhn, Edh zun at me ngrn, Shoq me shoq tue biseduem Per t vrm e per t' shituem E per shka n' at dit ki' n p Kah dermish ishin me Shkj, Si at derrat me harusha, Sa qi dridh i' n mali e fusha. Si kan ngran e si kan p, Jan ue trimat e kan h Me ndreq tabe edh llogore At kt neper terthore: Me il gropa edh hendiqe, Me rrxue land e me zn shtiqe: ___________________

385

390

-Me djelmn : organizimi mbishikjues s Kanunit (Shal). 380-390 Plloskat : shpatuket, shishet a poe edhe en druni. kurmagjak : bae e punueme me gjak e vjam. harmagjik : nji lloj ambelsine, ku djathi nxen vendin e par. calik : strajca t vogla. 395-400 tabe : fortifikat e vogl. neper terthore : K. I, 294.

411

LAHUTA Kang e Njizetepar

Trimat mir tuj u shterngue Prap n' e nesert me luftue, Hylli i drits tue vezullue. Bec Patani, 'i zog petriti, Njizet shok, m' anesh i qit Njizet shok, hekur me br, Znin pushk, synin rruf: Mos me u a dal per vrap shkerb Edh u thot: Na, se kem' l Terrnakop s' kem' ngul kurr m' dh, As zn shtiqe, as il hendiqe, Ne v pm, ne ki hardhija: Hajrin s' na k p kurr shpija: Ve se vr me Turk e shkj, Edh ndesh gjithmon m' bel, Kahdo shteku na k r; Jo po him me il llogore Neper kto t gristat rrmore Per me u struk prej Cernagore: Thue se vojt Malcis k hall Me hi Lekt n dh per s' gjalli. Se un nji pun e kam pleqnue: Na 'izt vett, ktu bashkue, Fill me dal tash n Mal t' Zi, Me r plak kund m' ndo' i bagt, Lop a q, a dhn a dh, Shkado kjoft, edh ndo 'i shtrri: ___________________

405

410

415

420

410-415 Terrnakop : kazm, kazm. Nene : asas. 415-420 t gristat rrmore : brja t pjerrta faret dhe t thyeshme. 425-430 shtr : berre timta, por ma fort t reja (ftujak rrunza).

412

NDERMJETSIJA

Gjithsi t' vij n terez, Se nuk rrnohet me buk that ! Pse edhe n' past lufta per t" ngiat Jo m shum se 'i dit a d, Se n kt m kush me s S' po na shef, jo ! Pa na ms Malazezt tabe e llogore, Qi po ngrefim nper kto rmore, Me gjith shtiqe edh hendiqe Po t' i lshojm me male e suka: Ke n mbrapa s' na vjen buka, S' na vjen nozull as tagji, Porsi ushtris s Malit t' Z. Malazezt edh n' ushtri, Tham, kan dal t gjith unji, Ksht qi mbet ve u kan n' shpi Pleq e plaka e rropulli. Une vendet edh i d, Ke do mot, kam ndj n' Mal t' Zi Kur pa r Mbretit hasi: Kt edh k kush me punue. Per Tynzo' n, mir j kah thue. Prijna, Bec - o, p u vonue: ___________________

435

445

413

LAHUTA Kang e Njizetepar

S' kem' pse t' rrijm m kt har Zhuk Isufi at hera z, Snin gac, mustakun h. Edh trimat p' r udh jan v. Si lav ujqish neper Par. Lan suka, e lan kodrina, Ran nper rrege e nper lugina, Duelen ashten, gjeraina K bn erdhen neper stina, Njethet breu, ahi e etina: Kalojn mrizet e Sutjeskes, Shkapercejn majen e bjeshks E teposht nep' r ato rrmore Shkojn e bin n' at Cernagore, K kisht' pasun nji terthore, Nji terthore me 'i fushore. N' at fushore nji katund, Isht' katundi si gjithkund, Shpi e gji e stana. tbana, Pleme, streme vithna, drithna: E kah fundi do livadhe: Mbi livadhe 'i shpi e madhe, Kull dy ketnash guri s' dhenun Dymdhjet pash giat ballit endun, Me katue e me hajat: Nen hajat ndertue nji shtrat; At flte i zoti i shpis, Roj e gjinds edh e bagtis, ___________________

465

470

475

414

NDERMJETSIJA
Para shpis, n' kallamoqishte, Vathi n' llajka rrethuem ishte, Treqind berre mbrenda kishte: Treqind gala peshtarake Me njiqind dhi guracake: Tridhet oksh me ardh hanori, Qind ok tamel n dit kjori Qind barr drith n vjet koteci. Fill ket shpi msye k Beci Me shok t' vet, kur na kan r N Mal t' Zi, edh kan p Per kundruell katundin shkj, Njaj fushorje njesh per n, Hija e malit qi kisht' zn. At trimat kan zn vend E t' kan nis me b kuvend, Shoq me shoq tue biseduem, Si me i r, si m' e rrethuem: Kush m' i u avit, kush me ndj m' prit: Cillit shtek me r me gj: Kah me hik e kah me rr, Po u pna me hik. Cingaret at her, kan fik, E germuq e kamandores, Kush zabelit e kush rrmores, ___________________ 480

485

490

495

500

480-485 nllajka: n trina gardhi, n nrlika. gala peshtarake: dhn, dele t murrta nga Peshteri, i permendun per kullos e gj t gjall. hanori: deash ase sqap i patredhun. 485-490 kjori: arraniku, vendi ku ruhet tambli; edhe kantin, burg vene etj. koteci: koshi i drithit.

415

LAHUTA Kang e Njizetepar

Kacaturratn'dor shterngue, Kan nis vathit me i u afrue, Dalkadal e me shum droe, Si t' ki' n kn tue shkel mbi voe, Thue po shkojn hapat tue njeh. Kur, qe, nisin qjt me leh, Nji her t' vogel, mandej t' madhe Posht - perpjet np' r ato livadhe. Sidomos nji qn larosh N' der t vathit lidh per h, Kah ndien gjinden tuj u afrue T' kerlesh, t' krepatue, T' k nis idhshem aj me ungrue, Turr tue marr e hov tue lshue. Si lshon qni naten m' nieri: Her m' kamb t' mbrame ngrifu qiri, Hnin n' pezm grise me dhm Grisi hekuratnper km: Tash rri e hidhu edh perhidhu Lsho perpara e bje permbrapa, Ke lidh qafet fort me kllapa, Kllapa hekrit n' fark punue ___________________

505

515

520

525

416

NDERMJETSIJA
Nuk k sosh si me shptue, Hasmit m' shpin aj per m' i u lshue. Kqyr shka bni aj Bec Patani ! Kur avit sht vathit t' berr' e, Ul kacuk permbas nji ferre, Me dhm ksulen aj k kap E tue e mbajt nalt me gryk hap, Ndo 'i vizhvizhe edh tue ndez, Nis laroshit m' i u ngerdhesh. Tue e p q6eni, zn e tutet, E si kij mbrend stelit futet, K, struk m' nesh, ndj kacuk, M as nuk lehi, as jasht s' u duk. At her Beci e qaj Stak Breci Hin kaleas nen hajat, K ken ndie se permbi shtrat, Shtrue 'i lkur vii e mlue me plaf, Fjet dikush rrin e gerhat: Nji Shkj plak, i madh sa 'i trap Shllung lshue vetllat permbi s, Me nji hund si shpuer ngerthye, Qit zdragush e alltinen krye Vjerr fyshekt m' kaptuell t' katheders, Si at dhmt e lmashket t' kulsheders. Dy langoj si lshojn m' kapruell, ___________________

530

550

417

LAHUTA Kang e Njizetepar

Kur t' a marr pushka kundruell, Dy currilash tue i shkue gjaku: Ksht jan lshue Beci edh staku M' at t mjerin mor Shkj. Qi gerhitte pa i a d E qi as anderr s' isht' tue p, Se shka at her ishte tue e gjet. Nji her Beci, nders fjet Ishte Shkjau, armt i a k tret Edh hjedh larg n' nji kaub. Zgjohet plaku, don me brit; Por stak Breci me nji rub Gati i rrin, n' goj tue i a qit, E s' e ln, jo, me piskat. At her lidh plakut t ngrat I a kan duert me brez mbas shpins E tue i grahun m' tund t' martins E vn para me u il vathin: N' fishkullim at edh thrrasin Shokt e vet, e mbasi dashit Hojn kumonen edh skjapit, Dhn e dhi kan lshue prej rrashit, D d tufsh e drejt Sutjesks I kan nisun hijes s' bjeshks Neper hal e neper ah; ___________________

555

560

565

570

418

NDERMJETSIJA
Njni prij e tjetri grah, Rrug mbi rrug, e shtek pa shtek: Si ato bishat nper shkorret, Kur t' i mrr i ziu ezgjet. Mbas sish shkjau shkote tue u dridh, Me shtup n' goj e me duer lidh, Dr qi kap ata jan n' cak T Shqypnis me Karadak. Kur kan ardh e dal n' Shqypni Edh berret paten h Bukur kthellt permbrenda n' bresht Prej kah Shkjau s' kisht' pse me u dresht, Bec Patani, nji s - xhixh, K thn plakut: Hallll, mixh ! Pse pak sande t' kem' tundue, Vathin gjjet tue t' shkretnue, Pa na pas ti gjak as varr, Ne pr mik, ne erzin marr, As thye vi, as luejt kufi, Ve e pse ti Shkj k l, Edh bn hije mbi dh, Per shka faj kurrkund nuk k. Por mos kap mni me n Pse kjo nder mund t gjj gjithkend: ___________________

580

585

590

95

419

LAHUTA Kang e Njizetepar

Lphen lopt, po thon, me rend... Ve nji pun, po, mbaj n' mend: Se mund t' rrim na me duer m' i, Sa her knjazi i Malit t' Zi, To me vn e me raki E ashtu jerm edh kllap Po ngreh top, po dynd ushtri Edh del e bjen n' Shqypni Jo per t' mrrun dhn e dhi, Si na mrr t' i kemi t; Por per t' shtruemun nji Shqypn. Por per t' qit Shqyptart n' robni: Jo, per Zotin, lavdi Zotit ! Se s' mund t' ket n' mjet nesh far godit Dr qi m' ika na mos' t' jesim, E shosho' it car' n e voters Vendit mos t' i a kem' na shkulun, Edh mbyll deren me ferr! Ksht i k thn, e e k shlirue, Edh ln e k me shkue. N' ato fjal qe se 'i djalosh Del prej shkurrjet me nji kosh ___________________

420

NDERMJETSIJA
Ngarkue m' shpin e 'i spat vjerr m' krah, Pa pushk n' dor pa thik n' sylah, E pa ksul, qyqari, m' krye: Koparanin brrylash shkye, Dy kapaksh n' parzem shperthye: Plas shallvar"rt e mrr m' nja' n i T' pa ilik e t' pa tehri: Pulpat njesh tan gjalma e zhanga, Shtjerr kputa e shtjerr opanga: Uj djersite krejt llomit, Gervisht duer e gervisht ftyr: Mos me mujt t mjerin m' e kqyr Zemra n' bark per pa t' u lmek Per shka date se kisht' hjek. More! i briten Lekt p' r' iheri. Ndore t' uej! pergjegji i mjeri Brimet t" Lekvet ka' u trishtue, Hutatm' parzme q' i a ki' n v. Se 'i i Mirditas kam qillue, L n Mnel, n' Bajrak t Spait, Ndj me shpi n' an t' Kalivait, Mark Nkoll Gera mnit m' quejn, Zeza e vedit, jo e tje' rkuej, Kumari me at Bec Patanin, ___________________

635

645

421

LAHUTA Kang e Njizetepar

N' kje se ndie i a keni znin: Qi Ali Qorrin aj pat vr, Kur pat dal ky n' v t' pa v Me ue Becin lidh nder pranga, Por qi sod i kndohet kenga Ke at dit m' hut i punoi arku. Po a thue ti j, kumar Marku? Po i thot Beci, tue i u afrue: Kumars doren k shterngue, E ' jan fal faqe per faqe, Si sht zanati nder bajraqe T Shqypnis. Mande' e pveti: Po ' t' k sjell ktij shkorreti ? Shka t' k hjedh e pr n' ket dh Me sharrue nder ujq e Shkj ? Ve rreziku, lum kumara ! Pers sod, me kn e mara, Un me u gjetun n Shqypni M' ok e m' cop, e m' plang e shpi, K m' la Zoti e t' Part e m. Por shka se rreziku i z M' oi me u vr me do shok t' mi, Edh dola e rsh n' Mal t' Zi, K vendue kje me 'i zotni E k shkue e pa do mot... ___________________

660

665

422

NDERMJETSIJA
Shkue do mot, eh ! ndihmo, Zot ! Por as teper keq, me thn... Ve sa mos me mbet pa ngrn. Kur, qe, tash, qi lufta u ndezka, Vin e m' kapin rrezga - bjezga, Edh m' vn per mbas urdis, Per me ue zahire ushtris: Nata e dita mue me m' shkue, Si po m' shef, me kosh ngarkue. Mir, po, sende un hik u kam, Jo pse lodh e merzit jam; Edh mrr kam gr e shkam E pershkue jam nper kto rrmore Porsi iriqi neper shkorre, Ve per t' ardh e me u diftue. Si Shqyptar qi kem' qillue: Se jue Shkjau sht tue u rrethue: Per mbas beset qi kje v. Per t dekun e t' varrue. Mark Milani urdhen k dhn Qi me 'i her ushtrija e tn Me u dynd sande prej Sutjesket; ___________________

675

680

685

690

423

LAHUTA Kang e Njizetepar

E tue u shtrimun per rrnz bjeshket, Para drits me ndjeh n' Nokshiq, Per me u shti mandej n' kariq. Prande', asht si m' duket mue, Duen Thek kambt edh shpejtue, Punen Krenve m' u a diftue; Perse ndryshe, vet po drue. Se me shkue puna fort von Mund t' sharroj kjo ushtrija e jon. Ksht tha Marku. Me shosho' in At her trimat bisedojn, Edhe djn qi Marku e Beci, Zhuk Isufi e njaj Stak Breci, T' ljshin shokt me plak permbrapa. E t' u nisshin me t' mdhej hapa Per Sutjesk, e ket dredhi T' Komandarit t' Malit t' Zi T' i a diftojshin me nji her Ali Pashs e Krenve tjer. E pse Marku s' kishte pushk: E pa pushk, si n' mal, si n' fush, Sidomos n koh t lufts, Pun e vshtir sht me shkue rrugs, ___________________

695

700

705

424

NDERMJETSIJA

Ksht i ep staku njat zdragush Me fyshek e njat patllake Qi 'i her Shkjaut per nen rradake I a muer Beci edhe u dha krah Por qi Staku n' ferr s' i la: Pse, tue u nisun shokt me berre, Pushk e allti aj zier prej ferre, K ato Beci 'i her i treti, Edhe i mrr t' dyja me veti: Pushken n' krah, alltin n' sylah. Marku at her hjedh koshin n' tok, Edhe niset me tjer shok, Neper bjeshk, me dal n' Sutjesk. Kur n' Sutjesk trimat kan mrri Te Ali pasha fill kan h E i diftojn si Mark Milani Ushtris s' vet mer aj bni, Me u nis naten per Nokshiq, per me i shti Shqyptart n' kariq, Rruga e shtiqe tuj u zn, Tu' u a shti rrethin n e m' n. ___________________

725

425

LAHUTA Kang e Njizetepar

Ali Pasha m' kamb sht ue Krn e t' Par aj k bashkue E t' kan nis me kuvendue: Si m' i a b e tek m' i a b, E ne e mbramet edhe kan d, Per Nokshiq ata me ; Por tue e lnun nji forcade Treqind vetsh n' Sutjesk dr n' nade, Me Prl Tulin, Komandr: Terri i nats, thon, sht trathtr ! Ksht punen dau Parija, Edhe naten vija - vija Per Nokshiq u nis ushtrija. ___________________
740-745 Per Nokshiq ata me a : t nisen, t drejtohen per Nokshiq. tue e lanun nji forcade : tuj lan nji fuq ushtarake ( nji grup tarmatosun). 745-749 Terri i nats, thon sht trathtr : dihet se n terrin e nats kur njerzija krkon pushim, ndodhin tradhtt dhe shperdorimet tjera. vija-vija : rreshta reshta.7Per Nokshiq407407740-745 Per Nokshiq ata me a: t nisen, t drejtohen per Nokshiq. - _---

745

__________________

426

27 427 .

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIZETEDYT

TRINGA

ARGUMENTI
Natn Mark Milani rrethon Nokshiqin e paarm. Ushtrija shiptare, nga Sutjeska, sht per rrug kah pozicionet e reja. N t zbardhun t drits tet taborre malazeze shprthejn sulmin mbi popullsin shqiptare t fshatit. Gjithkah ushtar, qi djegin kullat e kasolla, plaqkisin e vrasin; malazeze t ngarkueme rand me rraqe t grabituna; pleq e fmi, q hikun; shtaz t turituna, q marrin malin. N gjith kt mner e trishtim vetm nji kull e bardh dy katsh rrin n kamb e qet dhe qet tym, si perher, n heshtimin e agimit. Nji vash q del n oborrin e shps dhe duket ma e hieshme se drita e natjes, trhjek vrejtjen e autorit. Para saj Poeti i vjen me dyshue, n mos e re tue qen vajza, x miqasi me ndonji shkj dhe e pret kte te dera. Kujtohet menjiher se e motra e Curr Ul Keqots sht bij malsije dhe n zemr ndryn vyrtytet mashkullore t votrs fisnike. Tring e quejn emnit Vashn, q jetn e rini ia kushtoj t vetmit vlla, tas nji vjet n t shtrueme prej njaj varre me Shkj. Per Currin motra blen bare e thrret doktora, mban shpn e marshtron gjn, punon tokn e prwet miq. Varret ia lan me lot t syve, por ato randohen dit m tjetr. Ngjarja e stshme e gjen t

427

LAHUTA Kang e Njizetedyt

smuetin n astet e fundit. Sdin kurgja per shka sht tuj ndodh, sado q Tringa shef mir fatin, q e pret ate e vendin. Kjo don t shfrej n vaj, por dishka ia nxen frymen. Kujdesi i t vllaut, q po ia mbysin n shtratin e deks, fati i saj robin e shndrrueme, marrja, q do tu sjellte eshtenvet t bekuem t dekunvet, jan kujtimet, q e ndrydhin. Ankohet per jet q i fali Zoti, per dit q priti; kujton nanen, q aq fort e deshti n jet e e thrret; prgjegjin gjamt e vllaut br votres, zhurma e vigma e anmikut perher a ma afer. Hin e del prej shpijet, mshehet, mbyll dern me drang, turret te kryet e vllaut, dridhet, qan, i gitet gjithshka fjala Shkj. Lott e nxet t motrs bajn t smuetin t flas n jerem dhe t mallkoj pullaz e drrasa, q i lan cirkn me i ra mbi krye. Biseda bhet perher e ma e pikllueshme dhe smramit Curri merr vesh se Sllavt jan n fshat. Qon syt kah huta, por kta i terratisen. Siellet n tjetrn an, fshan kthell dhe me fjalet: Zot n doren tande paqa ra! ep shpirt. Tringa i ndez qirin, ia ven n parzm, lutet, qan, dihat, e prek, e puth e rrok, por vllausep ma shj jete. Tash kujtime tjera vrullen n trut e vashs. Curri duhej l, e ndrrue, e vorros. A mujte a jo vetm ? Harron Nokshiq e Shkj : mbytet n nji oqean mendimesh. Vigma e anmikut, tashm tek dera, e trondit. Qohet, puth t vlln per t mbramen her, i lyp Zotit ndihm e t falun, rrok huten dhe del te dera. Gjuro Kokoti me nji et Shkj hudhet kah ajo per ta kap n dor. Vasha Sokolesh kthen huten, hjek gishtin, si burr, dhe shkjau rrzohet brs. Tringa shtjen fishekun e dyt dhe merr t terhjek. Nji plumb mizuer ia skuq ballin e gjan dhe bija Shqiptare, la n gjak, rrzohet te pragu i ders, por Shkjvet su bie n dor.

428

TRINGA

T, o Zot, t kjoshim fal !

Tash, qi z drita me dal, Prej Nokshiqit ' po veton, Peja e vogel fort gjimon: Mark Milani po lufton Mark Milani, Mark Milica Po rreh hutaedh novica Prej Nokshiqit lak e m' lak, Kah Shqypni e Karadak Prap kan nis me u l sod n' gjak! Se ky Marku, 'i trim i artun, Nat' n ushtrin e paska bartun E na e qitka kah Nokshiqi, Shkurres tue u pershkue si iriqi, Mbasi besa 'i her kje v, D ushtrit mos me u trazue, Hylli i drits per pa vezllue; Edh e derdhka staje - staje Neper gryka e neper maje, __________
5-15 Prej Nokshiqit lak e m'lak: skj m skj t Nokshiqit.- Shkurres tue u pershkue si iriqi: kadal fort prej pengesave e drojes,si iriqi qi nder shkurre pengohet nga gjembat. 15-20 pa vezllue: pa shndrit.- staje-staje: K. XVII, 308.

429

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Prej kah masandej mendote, Mbasi afati i bess t' marote, M' shpin m' i a lshuemun fulikare N' at Sutjesk ushtris shqyptare. Asht befas: si prej s' eprit Ndo ' i her orrli i lshohet lepurit, Kur n' ndo' i driz t' a ket sodit Ndj har; edh me i qit Shqyptart n' rreth, e si n' kariq Bercak edh krapuliq, Gjall me dor Marku me i zn: Nji me kthye n' shpi mos me ln, Qi me u thn gjindes n' Shqypni, Se ' kob bni Mali i Zi Mbi Shqyptar, kur me furi Aj pat ms Plav e Guci, Mbasi dor Krajlat e Mbreti I ki' n dhn me i shtrue nen veti; Me u a v kapicen m' krye, Gjn e mallin me u a rrmye. Se Shqyptart po i qet n' dor gjall Mark Milani, kurrkund mll Nuk e bj, besa, ket fjal: Se me i qit n' dor s' i k dal As vet Mbreti t Stambolls, Jo po i del sod Knjaz Nikolls, ___________ 20

45
20-25 fulikare: K. I, 128.- befas: papritmas. 25-30 orrli: K.XIV, 143.- Kur n' ndo' i driz t'a ket sodit: t'a ket p, kundrue n ndonji ferr.- i n' kariq: K. XXI, 695.

430

TRINGA
Rreshk per buk e b sylah, Priet n' kamb e strugen m' krah. Ve 'i frig, po, i mjeri e kam, Se ky Marku n' at rragam Tash po e bn Nokshiqin dam, K mbet tjeterkush nuk k, Pos ndo' i cull, do pleq e gr Sa per t' rujt shpin e bagtin: Tym per shpi pse mar burrnimi, Mbasi u dha n' Nokshiq kushtrimi, Se n' Sutjesk shkjau kishte dal, Se Shkjaut vendin i a ki' fal N' at Berlin Krajl edh Mbret: Shka m' shtat vjet e m' shtatdhet vjet, Pushken n' dor e zjarmin n' gj N Sutjesk rr kan unj, Zot per t' dalun ksaj Shqypni, Qi gjithmon hoq keq e zi, Kah po e kisht' bota lakmi. Se as ajo ushtrija e jon, Prej Sutjesket nis m von, Se u nis Marku e muer perpjet, N' at Nokshiq s' k en prispjet Qi at vendit zot me i dal, Edh hovin me u a ndal etavet t Mark Milanit, __________

50

60

65

45-50 Rreshk per buk e b sylah: th urijet e b barkut si rryp.- Priet...strugen : opang t grisuna...K.I,293.- n'at rragam: n' at shkamb , krep. 65-70 k en prispjet: sht kap end, s' k arrijt akoma.

431

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Kur t bj me u djerg prej planit Si lav ujqish nper rrib t' murranit Jo qi tham un me mend t' mija. Se edh at po t' ndollte ushtrija E Shqypnis, fort pun e vshtir Se Nokshiqi pshton pa u plir, Shpijat djeg e gjja rrmye, Me nji Mark shqype mbi krye, Qi m' i k nja tet taborre Tet taborre, rrf mizore, Derdh nper mje e struk nder shkorre: Njerz t lm, po, me arm n dor, regj n diell, cangllue n bor, T cillt per nen drras t' krahnorit Kan per zmer ka 'i gr vorrit ! At ve me vr, me pr, Me r plak si ujku n' Shndr: Me t' a rrmye, po, dhn nen km: Me t' ln h si hnin n' lm; Pse edh i momi 'i fjal kuvendi: Lufton vendi e jo Kelmendi. Jo, po pra: paska kn shkrue, Zi Nokshiqi sod me psue: __________

70-75 me u djeg prej planit: me u ul nga rrafshnalta. 75-85 pa u plir: pa u l n gjak.- cangllue n bor: tkurr,forcue 85_95si ujku n'Shndr: si ujku n muej t dimnit(dhjetorit).- lufton vendi e jo Kelmendi: Banort e Kelmendit jan t perme ndun per luftat me Turk;por kta per t' u a shvleftsue trimnn i a ljshin m fort vendit se s banorvet; kndej fjala e vjeter.

432

TRINGA
Zi me psue, keq me u shkretnue; Pse sa nisi n' qiell me ague Drita e bardh e bess afati I maroi, se ' t' i ndj gati Mark milani, mustakgiati, Edh ushtrin me 'i z lugati N' at Nokshiq ' t' a k ndersye, Hovin aj ' t' i a k shperthye, Per me vr, po, e per me pr, Per me djegun gr e dh: Fill n' Sutjesk ata me dal, Shqyptart per me i znun gjall, Me u hjek armt, keq me i shnderue, Knjaz Nikolls rob me ja ue: Knjaz Nikolls, po, ke Cetina; E mandej aj vet nder shkina, M' s kapicenpetull nd, Dredh mustakun kacadr, Me u levdue, fort me u krenue, Me zn qiell e me zn dh: Se m trim se mue nuk k, Kah bjen dielli e hna l. Si me krisme e me zhaurrim. Me rropame e bumbullim Shkput nji rreshpe vetlla s' malit Posht rrmores shamet zallit: __________

100

105

110

120
110-115 M'sy kapicen petull nd: v kapicen m njanin sy n ma dhsht.- Mustakun kacadr: K.VII, 114. 115-125 zhaurrim: krizma, qi ep mali, kur rrzohet.- rreshpe vetalle s' malit: shist qi trmohet ( shamet ) nga nji streh

433

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Ksht ushton gjama ds e planit, Kah ushtrija e Mark Milanit Mbi Nokshiq lshon me furi, Vendit shkaperderdh flauri: Si at korbat nper ajri, Kur, tue i p n' kullos nper ar, T' ket qit m' ta ndo 'i pushkatr. E sikr njet gjutar, Me shumic qi dal per gjaje Krs njaj pylle a njaj ograje, Larg shoshoqit hallakat E tue kris e tue hukat, Zagart tue ndersye p d, Per rreth vendin shkojn tue e l, Per me trm bishat nper pisha, Per me trm derrat nper ferra Edh shokvet, ngujue n' prit, Per shj pushke m' shtek me u a qit: Malazezt kshtu krs s' Nokshiqit, Shpirtin ferr si lkur iriqit, Tue vikat, tue hallakat, Hin me djegun tbana e stana, Me djeg shpi e me djegun gji, Me th vithnat me bakti, aklat me plakit nper shpi: Kt nji ti, atj 'i kusi, __________

130

140

145
shkambijsh n mal.- ds e planit: vrrinit e fushave.- flaur: si byku, qi hjedh era. 130-135 hallakat: K. XVI, 127.- tue hukat: K. XV, 10.145-150 Kt nji t: vozg, kade e madhe vnet.

434

TRINGA
Kndej nji zhang, andej nji opang, Tlyen e djath, sheka t' pa rrath, Kallamoq, grun e tagj: At - kt tue vr ndo 'i fm Rt n shtroj, a ndonji plak, Qi s' don gjn me lshue pa gjak: Me u vr don me Karadak, Me 'i kubure t' pa kandak, Njanit s verbue, krejt mbet ! Dyndet tymi r perpjet, N' flak e n' shkendija lkuq rri shpati, Mnderet m' kamb me t' u ngri shtati ! Trm baktija mrrin malin, Hikin gjindja mrrin zallin, Ngasin grt neper errmore, Djepat m' shpin e fmin per dore: T' mjert e vocerr tue lotue, Neper terr tue znun m' thue, o e rrxo, po, si njato rikat, Kur bjn hapin me shpejtue ! Rand me akla ngarkue ikat, T' giat omagen n' dor shterngue. Shkojn tue u grah, qyqet, bagtivet, Qi kan mujt me u pshtuem urdivet T' Mark Milanit. Qjt e stanit Para e mrapa me t'mdhej hapa Shko e eja e gjn avit: __________

155

160

165

150-155 Me 'i kubure t' pa kandak: t pa kok t drujt, pa qyt 160-170 tue znun m' thue: tuj marr m thue.- omangen: shkopin e barivet.

435

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Nj' n avit, tjetren turit, Reshi tuf, e mandej nzit Me u grah kambve, me hitat, Qjt bari si e kan zant: Thue se 'imend edh at vet I' n tue e diejt, po, qjt e shkret, Se po mjt t Shkjau perdhuni Ndonji her me t' zn perfundi, Aj t' vn m' zmer gr e krep, Me gr t' pushks lkuren t'' a rep T' a xjerr shpirtin per gazep ! At - kt ndo 'i plak i mbetun, B dyfish e m' shkop pshtetun, Kalibo ndo' i kalam, Shifet rrugs kah hec tue fsh, Me nji dm a kl per lakut, Brishtun kthetrash s' Karadakut. Edh tash e mbasandej Prej nji fshati n' fshat pertej Vrrasin grt, sa kurr kan n'krye: Ah hik, dh, se Shkjau k msye ! E sikur, ndo' i kalam Tue kthye n' mbramjet n' shpi me gj, Rrugs shkon lisat m' gur tue gjuejt Mbrend k struk t' jen zogjt me bujt, Trmshim zogjt prej lisash dalin, E nji fushen, nji merr malin, __________

180

185

200
170-180 turit: frigsoje, treme (vetm per bagt ).- Reshi tuf: bani veni para n tub.- me hitat: me shpejtue. 185-190 Kalibo:m shpin, ngarkue n qaf.

436

TRINGA
Neper muzg fershllojn me flet: Ksht Nokshiqasit e shkret, Mbrend nder shpija qillue fjet, Kur nper mal z Shkjau me djeg Ka' asht gjinden ndiejn tue brit, Koder m' koder tue gerthit, Rrezga - bjezga m' kamb jan ue, Mbath e zbath si kan qillue, Gjn e gjall edh v para Vrap nper prroska edh nper ara Marr kan hiken drejt Sutjesks, Kah mendojn se terthuer bjeshks Kan me ndesh m' ushtri shqyptare, Qi me i mbrojt prejt frots barbare T' Mark Milanit, zogut t' shkins, Qi u r befas per mbas shpins. Ngasin, vrrasin e dihasin, Njni tjetrin m' men thrrasin, Gjindes s' vet mos me u largue: Me u grah kambve, me shpejtue, Hasmit Shkj per t' mjt me i pshtue. Kur, qe, shkjau, si drita duel, Bn e shef aj per kundruell, Se si gjindja v jn n' t' hikun, Baktish vithnat si i ki' n shpikun, Se ' t' kan nis at her me shti M' gjinde t' ngrat edh m' bagti, __________

205-215 Rrezga-pjezga: K. XXI, 675.- prej frots barbare: nga mizore, e egr.

ushtrija barbare,

437

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Si me gjuejt shkerb n' lisni ! Kt vra 'i plak, atj nji fmi, Ktej nji grue, pertej nji dhi: Dik dek, dik varrue: Nj' n lsho m' prrosk e tjetrin m' prrue: Mendt e krs me t' u dermue ! Lshojn Shqyptart bagtin at hera, Hjedhin plakat neper ferra, Edh vrap hikin si era: Njani shkorres, tjetri rrmores, Kush i ur e kush terthuer, Pa kqyr driz, pa kqyrun gr, Ve si t' pshtojn prej Shkjaut mizuer. Se ' t' u dha brima e ulurima ! Se ' t' u dha gjma e piskama ! Fmija vrrit, nanat gerthit; ikat kjj e nuset fshj, Fshj e kjj pre' atij gazepit ! Her rri e struku mbas ndo 'i shkrepit, Mbas ndo 'i stomit, mbas ndo 'i rrapit; E prap lshou mandej n' pik t' vrapit, Shkaperc ledhe e gardhiqe, Edh zhduku neper rrmiqe, Nper rreshpoja, kodra e brigje, Pushkvet t' Shkjaut ve si me u pshtue. __________

230

235

240

245

250

235-240 Njani shkorres, tjetri rrmores: njani neuer ufrra,tjetri neuer brja t pjerrta.- Pa kqyr driz: pa kqyr ferr. 245-255 mbas ndo 'i rrapit: mbas ndonji inarit (Platanus).- ledhe: mure.- neuer rrmiqe: wende thik,fort t pjerrta.- Nper rreshpoja: neuer rreshpe wende me rrasa.

438

TRINGA
Turit gjedhet e terbue, Bishtin hll mbi shpin shtangue, Hidhen, ngasin, mrrin shpatin, Hingllojn mazat, shkrefin vrapin, Marrin malin dhn e dhi: E nji plhen nper ajri ohet njegull, qi, perzi Me njat tym t' agusht, t z Tbanash s' djeguna e mbi krye Nd, s' t ln me p me s; Si na kurr me s mos pashim, Kahdo ardhshim, kahdo rashim ! Ke, qe, sod ofshe ! me p Po na duhet, si nji Shkj Aj po mujtka me na vr Per shj pushke, e flakad Me na djegun trollin t' on, Me na i rrmye dhnt me kumon; Edhe shkinat e Cetins Plakat t' ona m' i a v shpins, Porsi mushka, e lak m lak, Me i qit tej n Karadak: E t' u tall shoqe me shoqe, Ato mrme Kollomoqe, __________

260

275
260-265 Me njat tym t'agusht: qi t merr frymn: rresht:ohet njegull, qi perzie me nji tym t'agusht t tbanave(kasollave) t djeguna e nd (shtr) mbi krye, a' t len etj. 270-280 lak m lak: shtek m shtek, qaf m qaf. K.XVI,237.- - Ato mrme kollomoqe: me fytyra t gjashme me bukt

439

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Me na sh, n' shpot me na v. Njana tjeters t' i u levdue: Se kaq shpija burri m' dogj: Kaq Shqypatar kso jete m' hoq: S' k m trim se njiky m - shoq ! Por nji ud un jam tue b. Per njat shpi tej n' at shull, Mshil dritsoret, dyert avit, Qi si rishtas dn godit E po ndjka tym tue qit: Edh m' paska 'i vath per bri Plot me dhn e plot me dhi, Me 'i qn n' stel, uk i terbue, Kl e gjedhe n katue: Nji pend q lidh krye per krye, Bukuri me u p me s: Nji pash brynat hn ngerthye: Nuk k djerr, jo, as nuk k qerr, S' k tavig qi mund t' i thej: Pesmdhet qese bl n Pej ! Prap, si 'i mot ' do tjeter mot, Grun n' hambr, kotecat plot, Si m i miri n' Plav e n' Hot. Me gjithkta kush s' sht t' u p, _________

295

300
e mbrume t misrit.- n' shpot me na v: me na tall, tuj na v n loj, me na shpotit. 285-295 n' stel: n kaorre t qenit.- Kl e gjedhe n katue: kl, lop e qm n' aher. 295-300 S'k tevig: s' ka kulr.- Pesmdhet qese: mimi shum i nalt ( 1 qese= 500 rosh) per t kallzue vlern e qvet.

440

TRINGA
Posht perpjet at tue ng, As me akla m' shpin ngarkue. Per me hik e per me pshtue Dhn e dhi, lop edh q: Sado qi tash shkina e shkj Asaj shpi fort na i jan qas: Shkjt me arm, shkinat me thas, E me strajca, kosha e zhaba: Si zant qi u k ln baba, Me mbajt cullt me gj t huej, Dr t' u hec kunglli mbi uj. Porse kunglli, si po thon, Aj s' po hecte mbi uj gjithmon... Ve, po, 'i vash un jam tue p Vash t r n' xhublet t bardh, Me nji rub rreth ballit ardh Qi mje m' vetlla m' i k r; E derdh flokt jashta shamis, Dal m paska m' dr t shpis, Njanin brryl m' ballnik ngujue, Ndjka e kqyrka m' kmb har Si Nokshiqi rrin t' u kall, Plak si bhet gjja e gjall: Si nper prroska, rrgall e zll Jesin dekun gr e fmij __________

305

310

320

325
315-325 Vash t r n xhublet t bardh: up, vajz t r, vesh me xhublet vajznimi t bardh, n shj se sht end e pamartueme (virgjn) . - Njanin brryl m'ballink ngujue : pshtet me brryl n ballin e ders . - har: shtang.

441

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Per nen plume t' Malit t' Zi. Por se prap kurrkund neshtrasha Mue s' a dn, ka' e shof m' at der, Se k menden me hik vasha E me u b ajo me shok tjer, Per t' pshtuem vet edh bagtija, Pa t' cillat s' k t' gjall Malcija. A thue, Zn, mos kjoft premtue ! E r vasha tue qillue, Mos t ket ajo gabue Me ndo' i Shkj me u miqasue; E prandej, n' uzdaj t mikut, S' dahet shpis as arranikut E har m' rri pshtet ke tbana? Pse edh t' mir po e kisht' b nana: Ardhun shtatit si breshana, Snin hll, ballin si hana, Dishka njeth si molla m' rrm, Si ajo lulja shperthye m' gm: Qi ke dal m' k asht te dera, Sikur bn me il prandvera; Sikur bn dielli me dal Neper aha, brej e hal: Kaq gj t' mir Zoti e k fal ! __________

330

335

345

325-330 kurrund neshtrasha...s'm'a dn: s'm'a mehr mendja faret. 330-340 Zn: K. II, 50. - S' dahet shps as arranikut: s' d. shp. As dallapit t bylmetit. 340-345 Ardhun shtatit si breshana: me trug t hjellt die t drejt si breshana. Dishka njeth: kndell, lulzue.

442

TRINGA
Mos e thuej, bre burr, at fjal ! Se per lila e karajfila, Per zymyla e per bylbyla, E per gurra neper curra: P' r ato hije neper vrrije, P' r ato flutra neper zalle: Pasha Or e Shtozovalle, Pasha t' rijt e pasha veren, Per sa bjeshk e lule bleren. M fisnike 'i vash s' e k, Kah ndrit hna e dielli z ! Se edh ndoll, bre, k shqyptare. Fisit t' mir, e deret bujare: Vet e bija e Ul Keqots, Kn gjithmon ky buka e bots: N' z per pushk, urti e fjal, Lyp n' kuvend e pvet n' Xhibl: Korit s' k, jo, tat e nan Sa kjen gjall e shpirt pa dhn, Jo korit kjo sod per s' dekuni Tat e nan tue u kalb n vorr ! Qi i kan lanun plang e shpi, Tok n mal e tok n vrri, Vathin tok me dhn e dhi, Si m i miri n Malci. Se as kend t' vetin Tringa s' m' k: ___________

360

365

375
355-360 Or e Shtozovalle: fytyrat mitologjike bmirse, pranej shtoju, Zot, rrjeshtin. bleren: blerohen,gjelbrohen 365-370 n'Xhibl: kshilli i pleqvet, i ngarkuem prej Turqs per t pershtat Kanunn doketr nder Mals.

443

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Tring m' i thon, po, asaj bi malit: Ve Tynzon edh nji vll, Njat Curr ulen, pika e djalit, Po, me i prekun kryet m tr Qi ajo e don si st e ballit: E qi as fat me i qit s' desht vedit, Virgjinesh por ndj k n' voter T' t' et, per t' pasun vlln per s' ngiatit, Qi m' i u b kjo nan e moter. Ve orzez Tringa m' kisht' l, Me i u dhimt gurit e drunit; Pse i vllaj vjet, tue u gjuejt me Shkj Atj n' bjeshk per pun t'hoqunit Me d plume kje varrue: Edh tash, qe, mbushet vjeta, Se rri n' shtroje tue lingue, Pa mujt kurr me u ue m' kamb t' veta. Nat e dit motra tue fsh, S' kursen shtek as s'kursen pare: I suell mjekt k i' n kn m n' z, Bl melhme i k edh bare. Por i vllaj m mir nuk bni, Fill, i mjeri, sht shtri per dek. Edh jerm flet me 'i gjyms zni: Ve qi nis s' k en me hjek. __________

385

390

400
380-385 Virgjinesh: vajz, cuc, qm i sht kushtue Perends per t ndej e pamartueme. orzez: fatmjere. 385-390 per pun t' hoqunit: per pun t kufinit. 395-400 melhme: mehleme: bare t' undyrta, qm zbusin varrt.- jerm: kllap smundje, art.

444

TRINGA
Marr mendsh Tringa asi gazepi, Nat e dit i rri te kryet: Si ajo nana fmis ke djepi: E as kurr, s' mjers, s' i teren st. S' han, as s' pin, as fjal nuk flet; Sa per t' prit miq e kumar, Ndonji shoqe on e thrret; Gjn radit neper rrogtar. Por, kur drita at her tue gdhi Nis k Shkjau vendin me art, Stane e tbana me i b hi, Hik kan shoqet e rrogtart, Vrap tue shkue nder shpija t' veta, Gjindes s' vet per ngiat m' i u gjet: Edh ksht tash Tringa e shkreta Qyqe n' shpi me t' vlln k mbet. Mendsh si mrr ishte per vll, M' kamb dikr ohet e mjera, Edh del n der me p, Pal 'i her se ' isht' potera. E kah qiellin shef n' tym mlue, Kah shef zjarmin posht tue zbrit, Edhe pushken ndien tue vlue, Shkj edhshkina shef tue u avit: Shef Nokshiqasit ke ngasin, Rrege e prroska n' gjak t' u plir: Ndien si cullt e grt gerthasin, S' epri Shkjau ka 'i gjuen pa mshir, __________

410

420

425

405-410 Gjn radit: vendon, rahaton, mban gjn e gjall. 425-435 Rrege e prroska n' gjak t'u plir: K. III, 54, t lame n

445

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Edh at me hik i epet, Kamben zbath e sido vesh, Rrug pa rrug me kalue repat, Me shok t' vet ajo me u ndesh. Por nder mend qe po i bjen vllau: Si un tash vlln vetun m' e ln ?!... M' shtroje rt me m' a pr Shkjau, Pa mjt kush ndihm m' i dhn?! Edh hovin ndal e k. Por, kah zhduken fushs e shpatit Vrap Nokshiqsit tue ng, T perqetht at i bje shtatit: Pse tr para mendes s' saj Shtrohet kobi qi isht' tue e gjetun, Edh shef, po, se m uzdaj N ket jet per t s' kisht' mbetun. Shokt e vet kush hik, kush dek; Zbritu s' epri shkjau mizuer: Vllau i vetun n' shtroj tue hjek; Qilla e nalt e toka gr, Kuej m' i u pshtet?... kah me shptue?... N' djers t ftoft i rihet balli; Per ur ders nj' n brryll ngujue, N' gjak l i duken mali e zalli. Don me kj; me kj nuk mundet: Dishka fytin i a z njak. __________ 430

440

450

gjak.- me kalue repet: mundohet, rropatet t kaloj. 440-445 Pse tr: grumbull. 450-455 i rhet: i rtohet, i djerset.- Per ur ders: K. V, 29.- i njak: K. I, 6.

446

TRINGA
Per nen parsme zmra i lkundet, Prej trishtimit i pik gjak. Kah t' i a maj?... shka t bj e mjera, Ksht lshue dore prej gjithkuej? Zn e yhot me vedi at hera. Un ve n' shkosha me u mbyt n' uj! Se Shkjau vlln tash po m' a mbyt: Drita e sut per dek aj shtri! Mue tash po m' verbon t' dy st, Rob tue m' mrrun n' Mal t zi: Me turpnue, po, un nan e tat, Nan e tat n' vorr me i korit, Me zi ftyren vllaut t ngrat, Marre fisit un me i qit !... Po si mordja me m' harrue ?! Nan e tat tue u kalb nen dh ! Vllau, qe 'i vjet, n shpi vorrue ! Qyqja moter rob nder shkj, Me b kryq kjo n tre vend, Vedit me i a njitun shkin, N' gjh t huej me zn kuvend, Me sherbye n' Shkj si robin ! Si s' u shkputka 'i buz prej malit, Per nen vedi mue me m' zn; Si s' m' gjoi moti bjeshks a zallit, __________

460

465

465-475 mordja: deka (n t folun t grave). - Me b kryq kjo n tre vend: me ndrrue besimin tuj pranue shjin e jashtm t Shkjevet (Serbvet), t cilt bjn shjin e krygjs n tr, e jo n katr, si katolikt. 475-480 Si s' m' gjoi moti: rrufeja, vetima.

447

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Me t' pshtue erzi, o e zeza nn ! E qe tash andej pertej Nper do aha e lisa t' mdhej Zi nji tym nis r me u ue, Po nis flaka me vezllue, Ndihen shkjt si ujq tue ulrue, Tue vikat, tue u hallakt, Fort tue u dhn, fort tue u perpjek, Kah i a hin shpijat me djeg: Edhe shkinat posht - perpjet Nga nper zalle e nper rrgalle. Thirr shoshoqes lar e m' lar. Tue u zgerdhi, tue b poter: Her tue u sh e her tue u tall, Kah po ndjekin gjn e gjall: Qi terbue hikin lak m' lak, Per me i zn e me i qit n' lak E me i nis per Karadak, K po hahej buk e gjak. Si ajo suta shoqesh d E n' blerim t' njetht ajo r, Lshohet zhgjet e turrshim futet Mbrend n bresht, tue u dridh prej tutet, Kur gjuetari m' t ket shti, Per pa mjt por m' tok m' e shtri: Njeksht bredh k Tringa n' shp __________

485

490

500

505
490-495 Thirr sh. Ler e m' ler: shpat m shpat, ( ler= vend me gur e koek). - Tue u zgerdh: tuj u zgerdhesh. 495-505 suta: dreni. - n' blerim t' njetht: n blerim, n livadh t gjelbruem, n br t njom. - bresht: K. IX, 250.

448

TRINGA
Zb si qiri, buzet xi, Kur k p zjarmin kundruell E k p se Shkjau ish' hull. Hin me turr, e pa diejt gj N' at trishtim se ' isht' tue b Me shul deren k merthye: Thue s' din Shkjau si m' e shperthye... Qi kurrgj atij m per dore Nuk i vjen, se dyer me thye, Shpija e tbana me b rrmore: E mrrudht e m' kamb shtangue, Djerrun st, t' perqetht tue i shkue Neper shtat e tue merdhit, Si t' isht' plajmi bor tue qit, Rrin har mbrenda shpis s' vet, Porsi t' ishte nji shauret. Ve, tue kris zhurma e potera, N' lak pertej, st hera - hera Si hajnisht i dredh kah dera: St i dredh e prap i bredh Para vedit me shpejti, Trmshim tu' i rrot' llue np' r ajri, Ka' ajo shef se e vetmja uzdaj Me i pshtuem vllau e erzi i saj, Po ishin ve njato pak drrasa T' breme krijet e t' tan plasa: E qi as giat puna s' do t' vete, __________

510

515

520

525

530

515-525 me b rrmore: me shkretnue. - Djerrun syt: me sy t tre tun. - plajmi: K. I, 81. - shauret: lugat. 530-540 T' breme krjet: t breme tjet, prej krymbit t drunit.-

449

LAHUTA Kang e Njizetedyt

E ato Shkjau do t' i shperthete ! Prej t' kobshmit trishtim qi k, N' shpi gjithshkafja i duket Shkj; Shkj vargoni, e Shkj carani, Koshi Shkj, e Shkj kazani, Mark Milan arku i duhanit: Magja shkin, e shekat shkina, Shkina rraqet vjerr nper kthina. E si ngusht kr gjindet nieri, Ati i epet si pa hiri Me thirr: Nan ! ksht Tringes s' shkret, Pa kend ndihm, o zot! n' ket jet, Mnderet goja rreshk e idhnue, Qyqe vetun n' shpi ngujue, Me nji vll fill tue marue Kaher ftof t mjerit kama ! At n' mend po i bjen e ama; Edh i bhet se po e shef, Per ur voters zan m' nj' n tef Shi k ajo zakon dikr E kisht' pas me ndjun, kr Mazen m' zjarm me lug perzite, E qi Trings, kur fmi en i' te, Aq fort anda pas i a ki' te. Edh nis disi m' i u njall __________

545

555

Magja, shekat: orend shpijake, ku ngjeshet e mbruhet buka: k mbahet bylmeti. -nper kthina: K. XI, 57. 550-555 zan m' nj'n tef: xan vend m' njanen qoshe.- Mazen m' zjarm: hae e zgjedhun nder male, nji lloj quellit i ziem per kadal n tlyen.

450

TRINGA
N' shpirt uzdaja, e me i u kall Rrezja n' s e mollza m' ftyr, E at ur votre m' nja tue kqyr Ah, moj nan ! po i thot: k j ?!... As s' po shef se shkina e Shkj Po duen Currin me na pr ?! Por nana isht' t' u kalb nen dh ! Kush s' i gjegj, jo, Tringes s' shkret, Ve se i vllaj... me gjam t let ! N' at gjam zmra i shkrifet n' vj ! E tue dnes, lott tue i shkue rrkaj, Harrue vedin edh Shkjn, S' mendon tjeter ve se vlln: Edhe shkon e i rri te kryet. Puthi ballin, puthi st: Ftyren laja n' lot si rrkaja Laja n' lot t svet t' ballit ! Aty jemi po i del djalit, E ka' asht ndien tue i pikue Dishka ftyrs, rrin tue mendue, Se po sht cirka tue cirkue E se jasht isht'tue r shi, Me 'i z t' mrrt e si n' merzi Vedmevedi thot: Perzt ! Mori shpija metshi shkret ! Urth e Lmashk per rreth u mlojshin ! __________

560

565

570

580

565-570 tue i shkue rrkaj: tuj i u derdh si kroni, si fiskaja e ujit si gurra. 580-585 Perzt: perzota = e thasht Zoti. - Urth e lmashk: sher mashek, hurdhe, lerth (Hedera) e lmyshk, myshk.

451

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Brev e gjarpen n' jue u perftojshin ! Si kaq shpejt ju me pikue ?!... M' voter cirken me m' a lshue ?! Jo, mor vll, motra i k thn, Se ato cirka shiut nuk jan Qi nper hatlla pikojn m' voter: Por jan lott e s' ate moter ! At her vllau, b dh n ftyr, S per s motren po e kqyr, Me do s krejt cangullue! E let doren tue i a lmue, Si n' kllapi i k ligjirue: Po ti, moter, pse me kj ?! Zmren dsh pse me m'a d, Tash qi m' erdh shpirti me dal, Frma n' zmer tue m' u ndal ?! Po a ln t' paskam me hjek zi ? T' paskam ln pangrn, pa pi, Vesh e mbath edh stoli Jo si shoqet n Malci ?! A se fol t' paskam un rand: Pers ti 'i ik e pa nan, Sa val t' knka i vetmi vll, Huj' per burr, ndoshta, me t' r ?! Motra doren m' ball i a vn, Amel fjalen ' po i a kthen, Pastn vllaut t' i a strukun krahit: __________

585

590

590-595 cangullue: K. XI, 169. 610-615 Pastn: posthen, batann e punueme n vend.- moj

452

TRINGA
Amant, moj njomza e ahit, Po k j ?... shka j kah thue ?... Po a kaq jermi t' k ngushtue ?... Se t motra s' t' u martue, Per pa u kalb ajo nen dh ! Kurr m rand se sod fol s' m' k !... Tjeter tat nuk kam as nan: Amant, mos me m' pas rand, Per nji fjal qi due me t' thn ! Qsh, mor vll qe, tash nji vjet Nuk t' u njom ky shtat i shkret ?! Qysh s' t' u mkam ky trup nji hera, Sa me u ue me dal ke dera ?! Si s' t' u th motra, e thaft vera ! E thaft vera, si e k th ! Po un qsh shkoj me ndj rob n' Shkj ! Vetllat Curri at k vr, E si 'i her mrrtas k fsh, Po i thot moters per nen z: Po ti, Tring, shka j kah flet ? Rob n Shkj t shka po t' qet. Na n' Nokshiq, Shkjau n' Karadak ?... S' t lshon fisi, jo, pa gjak, Me t' robit, me t' ue nder shkj, Edh pse un t' kalbem nen dh. Motra, lott me rub tue i fshi Ah, mor vll ! po i thot n' dashtni, __________

615

620

630

635

njomza e ahit: gjetht e par t' ahit, kur ky gjelbrohet. 625-630 mrrtas: tuj i u kput fryma.

453

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Ndoshta jermi s' t' ln me ndi Si vlon pushka n' mal e n' vrri: Se sod Shkjau n' Nokshiq ka hi. Ku po bn t' madhe kerdi, Shpija e stane tue i b hi, Tue plakitun dhn e dhi, Tue vr pleq, e gr, e fmi ! N'at fjal Curri se ' asht xi, E me 'i z me t' zi me u ndi, Po i thot moters si n' kllapi: Paska hi, thue Shkjau n' Malci ? Po n' Nokshiq, po i thot e motra E shi tash zbriti nder kodra, K po djeg aj gr e dh ! At Curri se ' sht zb ! Kthellt nji her se ' k gjimue ! Per rrshit hutsst i a k lshue, Tash nji vjet n' kj ajo vjerr ! Edh st nisin m' i u err, Fija e mendes nis m' i u djerr: Po zn fryma me ju ndal, Sa me t' zi m' i u ndie kto fjal: Zot, m zi se njeksht a k ?... Ndore t' ande paa r ! E sjell mar, shtrihet per dek, Edh nis k at me hjek. Tringa qirin shpejt e kall, __________

640

645

650

655

660

655-660 m' i u djerr: me i tret, me i hup, me e bjerr fytyren e mendes. 660-665 Tringa qirin shpejt e kall: ndez qirin e deks, si

454

TRINGA
E xi n' ftyr, b karaboj, Mrr e i bn me t kryq m' ball. Tue thirr Krisht e tue thirr Zoj, Dr qi vllaj per t' mbramen her Hoq e u d kso jete s' mjer. ' po bn Tringa e mjer t' u lvyr Rrok k vlln e ftyr per ftyr Puth e kjj e me lot lj; Dnes e fshj e shkrifu n' vj: Dhimet zmra ka'i pelset, Per at kob t zi qi e gjet ! Por, tue kj, tue dnes mbi vll, Nis me vedi me mendue, Se vllau petkash duhej ndrrue, Se n vorr aj duhej ue, Nan e tat k i' n kn vorrue. Ve se prap ajo u mendueka: Mir se vllau petkash u ndrrueka, Por si i bhej me e shti n' dh, Jashta Shkjau tue djeg, tue pr, Shokt kush mbet, kush hik e tret, Vetun qyqe un n ket jet ?... E ln vaj' n e m nuk kjn: Ve har tash kqyr t vlln, Tash kqyr hatllat, tash kqyr aklat __________

680

685

bjn kristjant, t cilt i vn n parzm nji qiri t ndezun atij, qi sht kah des. b karaboj: ngjyr e zez, me t ciln ngjyhen petkat. 670-675 t' u lvyr: tuj u prshpirt,tuj u prlkur,tuj u shprish

455

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Para e mbrapa, e tej n' od tjeter Ndo' i figure a 'i plis t vjeter, Kurrkund s 'n ajo pa e ndal: Her, har e asht pa fjal, Sodit oden fund e maje, Thue po k kund far uzdaje, Se po sht kush qi me i ndihmue. Por gjithshkafja n' od rri shue: Hije deket e k mlue, Si nji vorr t kisht' qillue. Nis at ajo me u frigue N' at vetmi, e me mendue Shka per t' dekun kish' pas ndie Tue kuvend, sa kisht' kn fmi, Edh 'i djers e ftoft e mlon. M' voter flaka kah fershllon, Kah ndien nen m' zjarm tue ijz, Neper hatlla mijt tue lviz, T perqetht asa' i shkon shtatit, Edh shpinen m per s' ngiatit Murit t' vrasht i a njesh. Kahera Asht tue u mat me u ue, e mjera, Me dal n' ne, k zant Asht n' Malci me ndjun grt, Per me zjerr petkat e t' vllt Por me u ue nuk sht tue mjt: Dishka dron vendit me luejt. __________

695

705

690-695 e tej: pertej.- a 'i plis t' vjeter: plaf, shtroj leshi e paendun por e rrahun.

456

TRINGA
Shkrumue buzsh, irnue n ftyr, Dr t' vlln sht tue drasht m' e kqyr. Harrue k Nokshiq e Shkj, Shpijat djeg, vendin n' gjak l: Keq rrethuem e k mjerimi, Kaq hyp tmera e hyp trishtimi ! Kr, qe, 'i vigem ndien perjashta Nji et shkj po mlidhshin kashta, Per me i dhnun zjarm njaj shpije Pak pertej, nalt te nji hije. Ndien at vigme e flakron m' km. Friget tue rrapllue me dhm, Edh futet n' ane tjeter, K po kishte 'i kash t' vjeter, E mbi trn nalt n' hatlla t' epra Nji gallushter, il nper qepra, Aq t vogel, n' cilla t' mdh Me t' zi nieri mbrend me u p: E fluturim ajo tue ng, Mbas kashnit shkon me hi, Kin' me u strukun per rranz ti Kin' po pshton prej Malit t' Zi: Qi nper flak e tym t zi M as bunger pa gjet s' lite, Jo se m njerzit s' po i gjite, __________

720

730

740
715-720 irnue n ftyr: nx n ftyr. 725-735 tue rrapllue me dhm: tuj kercllue me dhamb.- Nji gallushter: baxh, dritare e vogl n pullaz, n at. - qepara: K. V, 473. - n' cilla t' mdh: n mjesdit. 740-745 M as bunger: mi as bukl, nuse msh.

457

LAHUTA_Kang e Njizetedyt
Qi nper shpi mund t' strukte ezgjeti... Por, en pau ul, me veti Zn e thot: Psh t' Lumin Zot, Pers t' mshifem kt kot ?! ' m' duhet jeta sod me sod ?! Nan e tat tue u kalb nen dh Vllau i vetem dek mbi dh: ' m' duhet jeta kish t' a di ?!... A ve sa per t' shkuem n' Mal t' Zi, Faqe t' zez vedit me i shkrue, Fis e gih e F me ndrrue, Nan e tat un me marrue: Me i' xi ftyren vllaut t dekun Me njiher porsa k hjekun?! Jo, per Zotin! lavdi Zotit ! Se m Tringa per mbas sotit Gjall 'i as s' do ajo me kn. Por, pers p ' r 'i nieri t' kshtn Me mbyt vedin s' e ep Feja, Vet do t' dal, po, gjofti rrfeja ! Ball per ball me u gjujt me Shkj, Perdhni m' e b me m' vr: Mue me m' vr, po, n' gjak me m' l: Por jo kurr n Karadak, Ve ktu, shi per nen prak T ders s' eme. Jam bi malit: S' bj un marre per s' t gjallit ! Zot, mishrir t kesh per mue, __________

745

755

760

765-770 n Karadak: nMal tZ.-S'bj un marre:s' koritem

458

TRINGA
Per shka vet mund t' km gabue N ket jet, hiri a pa hiri Shtat her n' dit k fye edh i miri ! Ti edh m' ep forc e fuqi, T' mos t' i l vedit kori. Se un t' rijt t' m nuk po e bj fli, Per t' m' dal kanga n' Male t' mdh; Por per erz, per F, per vll, Dek mbi dh qi mbetun m' k, Me m' i a pr kryet shkjau per s' dekuni, Mal e fis me na i korit ! Deh ! Ti doren me m' a njit N ket t' mbramen per mue dit: E mos ln, jo, gjall me m' qit Shkjau n dor ! E fill n' od t' burravet Flakron Tringa, i vllaj per s' dekuni K ishte shtri, e huten s' eperi Hjek prej kj' t per nen sergji: Mbrend fyshekun i a k shti: Kater tjer i qet m' nja' n bri; Per nen rryp njeshun per i: U ep flokve nen shami: Edh para se me dal, Hutenn' dor, b ginin pal, Asht ul, vlln k puth n ball, K po merr e i thot me mll: Fort mos m' u merzit, mor' vll ! __________

790

795
770-775 hiri e pahiri :dasht e padasht.- Shtat her :shpesh. 775-780 n'Male t'Mdh :n Mals t Madhe. 790-795 b ginin pal : ul n njanin gj.

459

LAHUTA Kang e Njizetedyt

Pse, kur t' nis dielli me r, Tash po vjen Tringa me t' p: Me ndj bashk moter e vll: Prej shosho' it m6a kurr me u d ! Edh vasha m' kmb sht ue, Ndihmo, Zot ! Shjti Shna Ndue ! Vet me vedi thot nji hera, E msn turr drejt e kah dera. Sa me huj deren k hap ! Se aspak vasha nuk m' zmbrap ! Por s' n zjarm, vetllat ngerthye, Dredhun ruben ur me s: Si selvija shtatit ngref, N' mes t' oborrit i a k bef, Per mbas ijet huten mshef. Kur qe, se njaj Gjur Kokoti, Si me e hm qi kisht' nis Zoti Unen n' dor tan tym e shkndija, Dirgjet shpatit si duhija, Tue marr shtekun me t' mdhej hapa, Me dy t' Vasoviqas mbrapa, E m larg prap me ndo' i shkin, Per t' ngarkue ato plakat m' shpin, K ms shpin m' i a djeg Curr Uls. Gjuri, menden maje ksuls, Para shoksh pak k shtekue, M' s kapicen petullue, __________

810

820

805-810 sa me huj :si me hov,s turrshm.- vetllat ngerthye :K.I,302.- ur me sy :deri n sy,drejt me sy. 820-830 Para shok...k shtekue :ka pr para,ka hec para tjervet.

460

TRINGA

Dollams polin m' br6ez ngujue, Vjerr novicen per nen krah, Kthellt taganin rras n' sylah: E si 'i bish dalun prej gurit, Kur t' a lodh plajmi me bor, I sht avitun shpis s Currit, Sa hjedh nieri 'i pash mbi dor, Prej kah Tringen aj k p M' kamb n' oborr ndj para shpis: Si ajo Zana e bjeshkve t' mdh, Si aj flamuri n' ball t' ushtris: Edh hapin e k ndal, K habit, po thot kadal: Vall, a sht Ora e Dormitorit ? A por Zana e Vizitorit, Ul e Mira m' kto zabele, Per me gjet ndo' i rd sherbele A ndo' i shpendme giat lugins: Se nji vash m t' mir s' e shef, Pasha Sh' Pjetrin e Cetins ! __________

825

840

- Dollams polin m'brz ngujue :sht kindin,cepin e dollams n t ngjeshun.Vjerr novicn...taganin rras n'sylah :me nov.(K.VI,377) e tagan n brez (K.II,118). 835-845 Ora e Dormitorit : Vargu i maleve ndermjet dy lumejve Komarnica e Tara.- Zana e Vizitorit :mal n veriperendim t Plavs K.XVII,525.- zabele :pyell i vogl. Rd sherbele :lloj lule er andshme,n t cilat kullosin bltt(selvia). Shpendme :lule fillestare e pranvers me lule t bardha e t vogla(galanthus).

461

LAHUTA Kang e Njizetedyt

45 Me i r bots ti tef e m' tef. Tash po e marr e e oj n' Mal t' Zi Si r nans t' m' i ndihmoj n' shpi, Edh qni, i biri i qnit, Thek k hapin atij vendit, Drejt kah tringa tue sulmue. Por, kur b k me i u afrue, Sa shpejt Tringa 'i hap po kthen ! Sa shpejt huten po e merthen ! M' parzme Shkjaut se ' po i a vn ! Hiqi gisht, he bujaresh ! Se 'imend knke 'i bi prej fisit ! Bjeri Shkjaut, bre sokolesh, Mu n parzme per mjedisit ! E t' a diej Knjazi n' Cetin, Se edh n' qitt Shqyptart aj fare, Pasha Zotin, n' Shqypni s' hin, Dr t' jet gjall ndo' i bi shqyptare, Qi per erz, e Bes, e Atdh Kto edh desin si me l. Edh huta bani bam ! N' kokerr t' shpins bjen Gjuri m' shkam: I sht derdh mulla nper rragam, Pshesha n' uj, 'dhe at haram, ika vendit por s' po lot. Snin kokerr, flak e agzot, N' krisme t' pushks kah shokt e gjurit __________

850

855

860

65

870
865-870_ I sht derdh mulla nper rragam : i jan hap prmbrendsat, neper shkamb.flak e agzot : zjarm e barot.

462

TRINGA
Shef se vrap i' n v atij gurit, Sa me turr qi i a k hjek Hutsfyshekun; ve tue u rrek T' dytin mbrend ajo m' i a qit, Vasil Ndreka, nji uk malit, M' t novicenterezit, E i a njet shi n' lule t' ballit, Dekun m' tok bjen Tringa e mjera Shta' n n' oborr e kryet te dera, Mollza e faqes krejt n' gjak l ! Edh dielli dheut i r. Gjall por Tringa Shkjaut n' dor s' r ! __________
870-875 ve tue u rrek :tuj u mendue,tuj u (orvat). 875-882 nji uk malii :nji ujk malit.- novicen terezit :shnjon n novic ven per faqe novicn.- Shta'n : shtatin.

880

463

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIZETETRETT

KE TBANAT E CURR ULES

ARGUMENTI
Vasil Ndreka mbasi vret Tringn, turret kah vathi i gjs. I rrin gati n hut Gjet Gega i Shllakut dhe e ftof cubin, kur m pak e pritte. Msn per t' i pr kryet, por ndeshet n Millosh Peren, trim ky i rrebtt, harushan e i fuqishm, i strvitun per pushk dhe m i shpejt n tagan, me t cilin synon t' i shkurtoj kryet t Shllaksit. Gjatja, si luni, qi tuj i qen v n t leta kaprollit, ln kt dhe lshohet n tigr, qi don t' i a grabis prpara prn, harron kokn e Vasilit dhe prlahet me anmikun e r. Poetit i kandet t' i a bj t njoftun lexuesit ftyren e shkjaut, prandej knaqet n prshkrimin e tij si n paraqitja t gjll t dyluftimit qi zhvillohet, ku fati krah - mir i yni, fiton. Milloshi smbrapet: i merr kamba n trupin vizak t Vasil Ndreks dhe rrxohet. I rrin gadi Bajraktari i Shllakut dhe i a ngul kthell taganin n bark; turret kah Vasili, i pret kryet dhe e flakon te kambt e heroins shqiptare, Trings. S' mbaron me kaq. Milloshi i ep vedit me fuq, qi i shkimbeshin dhe rrshanas i a ngjet per kambet Gjets e e rrxon; por qellimit s' a del. Flakohen atbot mb t Shllakasin d shkina, m t' idhta se kulshedrat, dhe kacafiten me t. Qen tuj i lan marre Shqipns, s me u kndue kanga per zi, po mos t' i a epte Zoti luftarit ton me i v perfundi hidrat malazeze dhe me i llomit me nji h dllje.

464

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Fjalt vonojn. Kerstiq Vuku, qi per larg kishte p shenn, i terezitet t Shllakasit n novic e e rrokullis per tok. Lshohet per t'i a pr kryet, por fisheku i mbram i kubures s Gjets e ftofi ngjat vedit. Msjn, nderkaq, nji et shkj. I pret pushka e Luc Gjeloshit t Gruds tuj lan dekun m trimin e tyne, Gjoko Ilin, t cilin aq fort e pat porosit e ama kur e nisi per Luft. Trbohen, atbot, trimat malzez; mbushen me mn e vnr burrat shqiptar. Prleshja shtohet dhe arrin kulmin. Herojt ngatrrohen lamsh si gjarpjt e njalat n mot; krenat flakojn neper rrah si fiqi pucaleca n duh, qi shkund landn. Gjaku mbulon vendin Hallakaten tant si dmat para gjakut t ndonji kaut a lopet t therun. Poet vazhdon t pershkruj dyluftime e perleshje, epizode trimnije eftyra luftarsh prej s dyja ansh. eta e malazezve shohen me fuq t reja, shtohen dhe aradhat tona, shtohet lufta e zien perher e m vullshm. Mark Milani, qi kaher kundronte luftn nga majet, i ep urdhn tan ushtrs per msmje e sulm. Nn Mirko Kapidanin dirgjen lufttart malazez si lava e ujqvet.Vendi ndezet zhar, qiella mbulohet me tym e njegull dhe Nokshiqi i bjen nji lp baruti.

465

Ke Tbanat e Curr Ules

Porsa u shkim tringa n' oborr,

Si ajo lulja, qi, shatorr il, prej gmit t' a shkepus breshri, Vasil Ndreka skerveshni: Nji hundlesh me thija n' krye, Qi per tjeter v s' kisht' s Ve me vr, me pr, me grrye: Fill prej vathit turr k ms, Si ajo rja nper murr, Dhend e dhi aj per me i rrmye, Dhend e dhi kertyll n vjam. Ah ! k ve', bre t' kjasha t' am ! K vikat si katall, Shllung mustakun dredh nji pllam Qaj Gjet Gega m' kep pertej: Befas trimi k shperthej ___________________ 5

10

15

466

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Prej njaj breshte vrap tue ng, Tue dihat e krejt n' djers l, Shi at her kur Vasili, n' gaqe, V novicenper nj' n faqe Gisht po i hiqte, e Tringa u rrxue, Gjaku rrkaj ballit tue i shkue. Se Shqyptart: kah per rranx bjeshke Ushtri vijshin prej Sutjeske, eta - eta e rreshta - rreshta, Tue u pershkue nper ashta e breshta, E nper suka, rmiqe e kreshta: Si kan ndeshun cull e gr. Pleq e ika vrap tue ng: E kan ndie si hasmi Shkj N' moh Nokshiqit i kisht' r, K po bte aj nam t zi. Se ' jan mbushun me mni ! Gjak e vnr se ' u sht perzi ! At urdhen m kush s' priti, T' par as t' mbram m kush s' soditi, Ve se u lshuen si bisha malit Do thik shpatit, do posht zallit: Kush n' e rrmakt e kush n' e djatht, Disa t' ngatht, disa m t' shkatht: __________________

20

25

35

467

Ke Tbanat e Curr Ules

Por gjith snin flak e agzot, Llagam zmren, mbush n' barot. E kah ngasin, kah dihasin, Njani tjetrit larg ' po i thrrasin. Si me u zdat, si me u tuhat, Se ' bajrak me znun majet, Cilli grykat edh zajet: Kush me u sht e kush me ms; Kush nder logje me ndj sogje, Kmbt por shtekut t' gjith me i thek Me pshtue askush: t gjith me dek, E Nokshiqin mos m' e lshue, D per nja per pa e pague. Edh trimat, zmrat pesh, Po shkojn malit tue i u njesh, Porsi njeshen Koprivnikut Ato berret e Nik Sykut, Kur prej veret n' kullos t' dalin, Asht plym tue marrun malin. Qaj Gjet Gega, kuq si shega Bajraktari n' z prej Shllakut, Or e uet e gjith bajrakut, Drang drangoni tue qillue, Para shoksh larg k shtektue; Edh, vrap lshue thep m thep, ___________________

45

50

55

60

65

468

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Drejt shpis s' Currit del m' nji kep Shi m' at her, kur Tringen vrau Vasil Ndreka, e u turrka shkjau Fill prej vathit. Porsa e pau, Keq me nan Gjetja at e shau, M' t edhe huten tereziti: Mu m' grr t' krs atij i a njiti: Tamth e m' tamth plumen i a qiti ! Ngordhi st Vasili e u pur M' njnen an e r terthuer Dekun m' shkam. At her prej millit Xier tag' n, edh nji fillit Msn me pr at krye t' Vasilit. Por t' kisht' pas Vasili 'i shoq Per mbas vedi, burr kaprro, Harushan: po, kalibo, Besa, 'or probe, me t' bart m' shpin Prej Nokshiqit dr n' Cetin Per pa u lodh aj kurrnji grim ! Kryet e tij si nji rrj bunge, T tan neje e t tan gunga Snin vrangt e hunden cunge; Derdh mustaqet si d shllunga; Me do gaqe, pak me thn, Ps koshiq miser me i zn: ___________________

70

75

80

85

90

469

Ke Tbanat e Curr Ules

Edh m' kmb aj mbath do opanga Lkure s' dhije, t tan zhanga, Lesh e rrypa, gjalma e vanga, E qi at dit, kur duel n' ushtri, Me arm n' dor, me zjarm n gji, B i a pat e shoqja shkin. Betrr burr e hardallin, Trim, po, shkjau, por ne calin, Ne tagan aj n sylah; Ve novicen v mbi krah, Edh snin gac prej farket, Me do duer, engela barket: Millosh Pera aj 6emni i tij: N' Vasoviq me plang e shpi. Ky, kur p Vasilin vr, Edh p si curr m curr Kishte marr Gjet Gega turr, N' dor taganin idht shterngue, M' arr Vasilit per t' shkurtue Kryet per s' dekuni, novicen Vn per faqe e, m' s kapicen, I hjek gisht; por nuk e muer: I vrau pushka si n' terthuer, Shtatit kah Gjet Gega u pur. Bn me i shti fyshekun tjeter; ___________________

100

110

115

470

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Por namlija s' po i a ha' . I mbet mbrend gazhota e vjeter, Turr karkllukut ka' asht i dha. Dhm e tmall sa fort i shkrepi, Lshon novicen rranx nji shkrepi ! E vetim sypri Vasilit Flakron trimi, edh prej millit Tag' n t' a k xjerr, e 'i fillit Ball per ball Gjet Gegs k dal, N' tagan hovin per m' i a ndal. Me ndoll pna se n' lisni Turr prej shkujkut me furi Leshohet luani m' nji kapruell Qi n' kullos t' i dal kundruell; E se, para se m' i u hull. Fulikare per posht trollit Po i bje tigra atij kaprollit: Harrue luni at at shkreb. Tigers m' shpin lshohet rruf. Edh at her bishat perlahen, Idht shoqe me shoqe hahen: E dermishen e shkelvishen Me do dhm porsi kortela. Do apoj thue jan engela; E ka' ungrojn, kah ulurojn. ___________________

125

135

140

471

Ke Tbanat e Curr Ules

Lvisin bollat zhgjet nper fusha, Kap perpjet malin harusha, Hikin derrat, marrin ferrat: Ksht Gjet Gega u lshua mbi shkj, K edh trimat t' jan perl Ndermjet vedi, e t' kan fillue Idht taganat me i vezllue, Njani sho' in m' e ln pa kok, Qi me ngrn m' t zogjt sterqok. Kr kan p shkinat me s, Si gjet Gega e aj millosh pera Njani tjetrin rrebt kan ms, Se '' piskat kan ato at hera, Malazezve tue u b z, Per mbas plaket hutue malit N' ndihm Milloshit per me rr: Qi me e pshtuem prej njatij hallit, N' t' cill' n e qitte at neshtrasha. Millosh Pera, me do llana Si nji mashkullqerri t' trasha, Kishte kn, po, trimi si Zana, Me i r zjarmit, me i r detit. Kund pa u trm aj sni i ti; Qi edh n' lufta me askjer t' mbretit Shum do bulla pshtjell kisht' n' t' zi, ___________________

145

155

160

472

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Ke aj n' novicgjuete fort holl: Me t voen me kput m' krye t' njerit, Me kput pipin njit me moll, Fluturim s' n m' i a xjerr skylferit: Por, me u pr burras n' mejdan, S' po e kisht' pas aj fort zant; Pse as me s me bl tagan Dal s' i kisht' Milloshit t' ngrat. Krejtbashtina e ti 'i pend dh, S' di a po a jo e ndo' i cung hardhije, Se ne lop kisht'pas ne q, Pos ndo' i lukre a ndo' i kmb dhije. Shpija e tij ngrefun kaorr, That permbrenda si ' i shpell uku, Me 'i kotec, sa 'i kpurdh, n' oborr; Nji gomr e ndo' i breng uku. Cullt e grueja n gazep: Dik ngran, dik pa ngran; Jeta e tij si e bishs n shkrep, Qi prej zije luron m' han, Me gjithkta por zogu i shkins M' kisht' pas kn zmerfisnik: N' buk e n' kryp e n' kup t shllins, Lte nder aj me ' do mik: Si gjithmon, man, ket jet N' shpi t trimit. per trim njef. ___________________

170

190

473

Ke Tbanat e Curr Ules

N' dasht n' kondosh n'dasht n' xhok, k gjet Sofren shtruet e pushken ngref. Se k gjn trimi bujr... Se k gjn skylferi mish... I a nis mbrapsht, puna i del mar; Sjell m' t that, e korr dy fish ! Edh ksht ky Millosh Pera Fort zant s' kisht pas taganin; Sado trim e idht si fjera Ngurrtas dredht n' ajr taganin. E prandej, sa duel me u pr Me at Gjet gegen ball per ball, Shef, pak von por, se mbi dh S' kishte r m ngusht per t' gjall. Per ket pn me msy nuk hapej, Ve se vedin m' tagan mprote: Vithambraps edh zmbrapej, Sa her turrin Gjetja lshote. Ksht dy trimat, t' idht si Zana, Kaperthye at shoq me shoq, Tue sjell rrijshin me tagana, Thue po korrin kallamoq: Jo se m se n' at mejdan Kryet shosho' t po duen m' i a pr: Porsi t' ishte kryet bastan. per gjith treg aj qi me u bl ! ___________________

474

LAHUTA Kang e Njizetetrett

E kah rrijn asht t' u ndjek: Gjetja shtej, Milloshi prit; Hapu gjetja m' e b dek, Ngurr Milloshi e njal lvit: Kah Milloshi hapa - hapa, Snin m' Gjeton gozhd ngujue, Rrqasin leres vithambrapa, Sjellshem s' Gjetos si me u pshtue, Don rreziku e thmra i has M' trup t' Vasilit, zogut t' shkins, Terthuer shkamit dek perplas, Edh prapt bjen m' kokerr t' shpins, Kryet n' teposhte e pa kapic Se kapica nper rragam Rrotullue i k n' nji plakrric Me gjith shkrola hup n zdram. M' t Gjet Gega t' lshue rrf, Me tagan n dor shterngue; Ve pers me hi m' i a pr Kryet posht shkamit vjerrt shtangue, Puna do t' a kisht' qit larg, E me ngiat s' isht' tue pas ngae... I a k rras taganin n' bark, Kund nji pllam perpjet t' i a . Mbasandej per kairubet Kryet Vasilit, dekun shtri ___________________

230

235

240

475

Ke Tbanat e Curr Ules

Permbi shkam bri njaj kaubet, I a k kap, e me mni, Si kasapi e k zant Kr pret mish, aj me tagan K nis m' arr me i a cecat, Dr qi i jet n' dor si bastan: Edh at her at at rradake, Arrit t' shkputne, krah nji fillit E flakron si kungull Vrake, N' mes t' oborrit, terthuer t' cillit Mbet kisht' dekun Tringa e mjer. Shkon rradakja rrok m rrok, Tamth e m' tamth shporue per mnder Tue e plir n' gjak at patalok; Dr qi vjen edh zatet Shi te kambt e trings. At hera Nis me marr Gjetja perpjet. Ve, kqyr, ' bni Millosh Pera, Shpirti mir pa i dal t ngratit: Porsa Gjetja shpinen suell, Millosh pera i k dhn shtatit E permys aj si nji buell, Neper ler rrshqanas tue u shtri, N' moh njans kamb Gjeton k kap, Mys per tok tue e karrani; M' t m' tagan at edh' sht hap, ___________________

250

255

260

476

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Per m' e ln trimin pa krye. Por me sjell nuk mujt qyqani; Pse shi at her i u err nder s E i del shpirti, edh tagani I pshton dore e i bjen nen shkam; E permys aj, sa gjn - giat, Tr bje dekun mbi rragam, Tue e ln vej t' shoqen e ngrat Me tre djem e kater ika. Se ' jan lshue shkinat m' at hera Mbi Gjet Gegen' raftu - o - pika ! Jn lshue shkinat si d fjera: Njana Stane, tjetra Jane: D kulshedra, njana e tjetra ! Sypri tij pur skrraja Stane T' shmjten dor i a kap me kthetra. Ndersa Janja, e fort si mushk: Nji korume e zez, shakshine, Msue me tjerr e me qit pushk, Ardh dika'andej prej Cetine : Dishk grue kjo mashkullore: ___________________ 270

275

285

290

477

Ke Tbanat e Curr Ules

Asht turr shtriga si shkerb, Per m' i a xjerr taganin dore, E me t, po, me i a pr Gjetos kryet, ajo korume, Nm t zi Shqypnis me i ln ! Edhe, besa, more kume: Disi marre m' vjen me t' than; Por at dit e bija e shkins E pat pr Gjeton e shkue, Edh kryet Knjazit t' Cetins Dhanti ajo pat per t' m' i a ue; E m' bisht t' pels ,manati i Zotit, Me na v, kuk ! Shkjau n; Me kndue shkinat per t' giat t' motit, Jana Gjeton si e pat pr: Si gjak hupc s' shkoi Gjur Kokoti: Si Milloshi s' mbet gjak fal ! Ve se Gjetos i a dha Zoti: Mbasi vedit zot me i dal Ndryshe s' kisht' : edh me krye Sa kurr mjt Janes i mbet Mu m' tureka, tue i a thye Hunden cunge. N' at siklet Jana mendesh, kercuna, u muer; E mloj gjaku e m as me p S' mujt me s. Dy fish u pur ___________________

295

300

315

478

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Mbi Gjet Gegen : ve me kja Shtriga s' kjau. Jo, po, kisht' kn, Besa, or kume, nji trimnesh, Me t' ardh keq: e kam pa rrn: Se at dit Ora e "coi me u ndesh M' at krye, nji mj qillue. Ndersa dhimet shkina kmye Zmers s' frt rrin t' i u pendue, Doren m' hund e kuk ngerthye, T' k flakrue Gjet gega m' kam. E gjak snin prej mnije, Tue kercnue idhshem me dhm, T' a k shkul nji h dullije E t' k nis m' t me sjell m' shkina: Bjeri Stanes, bjeri Janes: Gjithsa u hate, perzet, shpina, Per pa i mbajtun pej kurrnjanes. Nisin shkinat me piskat: Gjetja m' h se ' po u rri gati ! Shaju nan e shaju tat, Dr sa u zhduken brijs s' njaj shpati. Gjak tagani tue i kullue, Dy kuburet rras n' sylah, Turr Gjet gega at her lshue Me marr huten mbet mbi rrah, Ndersa ndj tue u kacafit Me d shkinat. Kur m' novic, ___________________

335

340

479

Ke Tbanat e Curr Ules

Qe, at 'i shkj e k terezit, Tue e marr is pak mbi kerthic. E shitoi qaj Krrstiq Vuku: Djal me br hekur me dhm, Lesht e hunds si qyme uku, Dredh mustakun giat nji pllm: N' da per pushk, n da per krushk Djal m t' mir s' k pas pse lyp: Lidh n tjegull, rrit n dushk, P' r 'i par arm, per buk e krup Lte kryet per Knjaz t vet; E as F e Atdh s' do t' kisht' mohue, Me e pas b jo beg, por mbret, N' dor Misirin m' i a pas lshue. Ky, tue u djerg me 'i k per dore E me 'i kl ngarkuet perpara, Kur k dal m' nji sumullore Mbi do megje e mbi do ara, E pre' andej trimi k p Vasil Ndreken mbet pa krye, Millosh Peren permys vr: E k p si at, ngerthye Shtatit, Gjetja ishte tue shtri Doren m' hutplandos per ler, Se ' sht mbussh aj me mni ! ___________________

350

360

480

LAHUTA Kang e Njizetetrett

' t' jan perzi atij gjak e vner ! ' t' i kan marrun flokt perpjet ! Edh kn lidh per nji shkorre, Mbas nji curri vet zatet, T' i mbet Gjets m' novic mizorre. U rrxue Gjetja m' shkam t gjall. Lshon Krrstiqi kryet m' i a pr: Si lshon uku neper rragll M' ndonji skjap a m' ndo' i shkerb. Shpejt po xjerr Gjetja kuburen ! Sa me shpejt zjarm qi po i ep ! Mir m' i a thau, Shkjaut likuren ! ' m' i a muer shpiertin per gazep, Tue i a rrasun shi n parsem, Letrc m' ler tue e hjedh terthuer, M' t akajt qi me b darsem: Aj, qi aq trim m' mbahej dikr ! N' at Vuku qi nper dh Po plandosej si lug trapi, Mendsh harlisun nji et shkj Palabardhas hap mbas hapi Thekte kamben nper laskr, Pushken n' dor, n brez taganat, T' idht si helmi ruejt n' filtr: Hajrin kurr mos m' u a p nanat : Kush szi, po, e faqezi, ___________________

390

481

Ke Tbanat e Curr Ules

Kush kryet gjog, e menden zog, Njani brac, tjetri kuprrac, Dikush rob, dikush per kob. Ve se trima sa t' u thuash : Si njaj Jozja i Vukadinit, Matiq Jure n zdragush : Mihajl Bozho i Bozho Ikiqit : Spiro Neshi gerxheli, Buka e bots e kuvendtr : Jk Taraba kime - zi, Der e par, e trim bujr : Vuksan leka, mejdanxhija : Dy djelmoa prej Nikshiqit, Spiro Zeka e aj Gjoko Ilija. Njiky Gjokja 'i camerdhok, As dr m' gi mos me i r deti, K asht rrgalles lshue m' sht trok Larg m' i lnka shokt mbas veti: Edh, menden mje ksuls, At her, djali, fill tue u kap ___________________

400

405

410

415

482

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Ke ato tbanet e Curr Uls, K p m' ler si bijte prap Vuk krrstiqi, e shokt pa prit, Veshkprej millit xier taganin E lshon ngutshem m' i akrasit Gjetos kryet, edh mejdanin M' i a ln vedit: qi nder shkj Von e von kanga m' i u kndue. Por jetshkurt djali m' kisht' l : Nuk i duel si e pat mendue ! Pse, sa muer m' tagan tagan me msy ; N' stom pertej, qe, k shperthye Nper etina, si uk malit, Nji far Luc gjeloshi, i Grud ; Shpi e par e pika e djalit, Kaleshan, mustaqe rud, T' cillit sod e m' gjet t par, Si n' Malci, si n' Mal t Zi, Pushka e fjala i pat hec mar, S' i u pr mik, s' i u la kor. Ky kur pka shkjt tue zbrit Edhe Gjokun lshue m' pik t' vrapit, Mir k zn trimi n' nji prit Mbas nji curri e bri nji rrapit : E kr Gjokja, hap n' tagan, K marr Gjetos me i u turr, Per m' i a kput kryet si bastan, ___________________

420

425

440

483

Ke Tbanat e Curr Ules

' t' i k mbet aj n' kacaturr ! Per nen sjetull mir i a njiti ! I duel plumja rranz me vetull. T' madhe Gjokja at ' bertiti, Edh lmu per tok bjen petull Shi te kryet e atij Krrstiqit, Me ngran m'' t, mo', Zo', m keq ! Qjt e bollat e Nokshiqit : Kryet, ofshe m' i a lmun grre ! M' i a ln grr, po, njat krye, M' t' cillt dikur kapica plite : Ani kur m' a dridhte m' s : Aq fort hije pas m' i ki' te. Pra edh at dit qi duel n' ushtri, Vesh e mbath e m' arm shterngue : Pushken n' dor, zjarmin n gji, N' s kapicenpetullue : Bir, m' i thnka nana e shkret, Mos bn kryet po e matare ; Pse me pas pa t per t' mbet , S' gjn, jo, treg m' e bl me pare ! Edh i thnka prap kercuna : Mos me u sht teper, t' past nana ! Pse Shqyptart po ishin, Zo', ruena ! T' idht si gjarpni e t' rrebt si zna . Por, pse i ri djali tue ndoll, ___________________

445

460

484

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Knjazi mendt i a bka kubel, Kin Shqyptart se s' gjuejn fort holl , Se aj Shqyptart do t' i bj zhubel ; E prandej, qyqari , muer Gjith at hov, e as s' i r shpatit , Si me thn, kryqeterthuer, Por u lshueka zhgjet per s' t' giatit. Po, por Luci holl kisht' gjujt, Edh kryet, manati i Zotit, Aj t' i a bni kungull ujt , Me e kj e ama per t' giat t' motit. Kur k mbetun Gjoko Ilija, Frota e shkjevet ' t' lshue turr Perposht shpatit, si duhija, Kep m kep e curr m curr ! Pushken n' dor, nder dhm taganat, Neper driz e neper mret Ki' n marr hovin ka' ato tbanat E Curr Uls, t mbetne shkret. Luc Gjeloshi, pika e djalit, Fort po qet m' at kacaturr : Fort po i gjuen shkjt atij malit, At hovin per m' u a ngurr ; Ve se plumet e martins , Qi u fishkllojn per bri rradakesh , Mll s' m' i b6ajn, jo, zogjt e shkins, ___________________

470

480

490

485

Ke Tbanat e Curr Ules

Porsi t' ishin shtupa takash, E as m' e ndal hovin s' ndalin : Ve, lshue turr e krejt terbue, me t' mdhej hapa perpijn malin, T' vramt e t' premt per me i pague. kur, qe, dalin do malcor prej njaj breshte, si lugeten, Sikur t' rrah plajmi me bor : Lul Rapuka e pllum Gjeloshi, Snin gac; Baca Luc Dedi, Burr i urt Pjeter Gjok Toshi, E aj Mu Hasi e Prl Mehmeti : Maa Grizhi, Shyta Pma , Ndoc Gjo' Goci e qaj Prl Keri : Do djelmoa si do dma, Hijen ve me i u a drashtun njeri ! Si aj Turk Shabi me tri zmra, Gjeto Marku Flak e agzot, Me at Tom Dacin, t' cillit thmra N' s t' shkjaut mbrapa s' i merr dot : Vjen Jus Mua e Marash Vata, ___________________ 495

505

515

486

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Shpend Delija me gjith djal, Si ajo nata, me shtergata, Hovin topi mos me u a ndal : E t' shperthyen si uq zabeli Cac Kaeli, e Voc Cungeli, Lul Pl Kiri, e Nishk Djal Miri, Dum Buzuku e Col amuku : Mbandej Brahkol Demushi Edh' aj Islam Makalushi : Maa keqi, ' i varrasl, N sahat e n taki, Vesh e mbath, e burr zotni : Qi atj n' Lezhe te inari K tregtari, edh shtegtari Vuejn per uj dimen e ver , Me gj t' vet, fitue me nder, Ndreqi kronin me uj t gjall , Sjell nper ler e neper rrgall, Prej njaj kodre nen Kal : Qi prandej shpirtin per s' dkuni I a bekojn gjindjen me mll. Kta si p ken gjinden vr, E t' kan p si shkjt ki' n msye, Per t' a ln Gjeton pa krye, T' jan lshue trimat turr p' r' iheri Si lav ujqish perposht Peshteri : E t' u hjedhun p' r at curra, T' na jan ndesh burrat me burra ___________________

530

487

Ke Tbanat e Curr Ules

Shi k Gjetja, pur m' nja' n an, N' dor kuburen ngref si Zan, Gadi rrite zjarm me i dhan, Zjarm me i dhan, m' parsme m' i a rras T' parit shkj qi atij t' isht qas. E si ' i her at u perpojn, Se ' t' kan lshue trimat m' shoshojn! Se ' kan nis trimat me u pr Ball per ball Shqyptar e Shkj ! T' jan mberthye, t' jan kaperthye Njani m' tjetrin terbue shqimit, Si at derrat n' muej t' hakrrimit ; E kah sjellin me tagana : Thue per s' tepri b i ka nana : Kah orvaten e rropaten, Shoq e m' shoq kah idht pzaten, Tue u turit, tue u drobollit, Fytafyt tue u kacafit : Dikush rrok, dikush per tok Rri e plandosu kryqterthuer : Tjetri m' shpin t' shoqit kaluer, Znja frymen njak me duer, Trandja kryet per ler e krep, Xirja shpiertin per gazaep, Me do kthetra si kulshedra : T' jan b6a lamsh, po, n' at log Zanash ___________________

545

560

565

488

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Si gjarpij n' zgavrra muranash : A, si thon, njalat n' liq, Qi, kah shkrep moti nper r, Kah i a ep naten vetima, Ja ep gjama e bumbullima, Ndermjet vedi ato kacrrue Asht lamsh me mija e mija, Shkojn n' fund t' uj' t t' u rrokullue, Der sa qiells t' ushtoj duhija. E si s' epri m' ar nper bca Kputun rrmash bijn fiqt pca, M se ' i kok, besa, mor'shok, Shkepun arrit r per tok, M' to me ngran e m' to me krrok Sorra'e korba e cilikok, St me u a shperthiq me skep. Edh i mjeri, ofshe gazep ! Kryet qi m' tok at r s' parit Kje shi kryet e nji Shqyptarit : Kryet e Brahokol Demushit, Qi, zan vend n' Mal t' Barbullushit, Ora e qitte at dit n' Nokshiq N' luft me u pr me 'i t' Vasoviq : ___________________

580

585

489

Ke Tbanat e Curr Ules

Me at Brankun e Tomo Milit, Kryet i cilli, besa 'i fillit I a rrumlloi trimi m' tagan, Si t' kisht'kn po a bastan. Trupit shyt e n' gjak krejt l Brahokoli dekun r E u plandos per tok sa 'i tr, Zanun parsmen m' ler perfundi : Sa qi token, thue, se lkundi Ka' ashtu trup u sh6am per dh. Me pas kush ndo ' i gjeth per t' pr Lop, a dm, a k kulari N' ndonji moje, edh atypari, Mbasi rep t' jt gjedhi e d Misht n' kortar, me pas per t' r Gjedhe tjera prej pastrakut N' shpi tue u dredh, a se kah dalin N' kullos n' nadjet, m' at er t' gjakut Tranden t' gjitha: hapin ndalin E har rrijn e njuhasin Kah vjen era : mandej ngasin Trok ke vendi, k kje ther Lopa e kau, e at m' at her kryet per tok e ark rreshtue, Dhn me kamb tue ukurmue E me bryna tue e dermue, Kan per t' nis t' gjitha njiherit ___________________

605

610

615

490

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Trishtueshim me b nji gjam Permbi at gjak derdhun aljerit, Mnderet nieri me u ngrijt m' kam: Ksht Shqyptarve, kur okolin Pn n' gjak plir, e Brahokolin Shul per tok mbatun p krye, U k hyp vneri nder sye, Sa me idhnim edh merthye Jan me Shkj ! M at kush jeten Mll s' po e bn; si malukaten Por t' kan ms at njani m' tjetrin : Plaku m' t' rin i riu m' t vjetrin, Si m' k t' ndeshte kush m s' pari. Mnijet st u jan ndez zhari, Kall llagam fr ding u sht zmra : N' ler nji pllam u ngulet thmra, Hidhen gurt nji dit ar larg, U shkon buza t tan jarg, Kah po msjn e kah po shtjn, Shoqisho' in kah po e ndersjn : Rrin nen kamb toka t' u dridhun ! Maa Grishi, 'i burr i lidhun, Fort po dridht trimi taganin ___________________ 620

625

491

Ke Tbanat e Curr Ules

M' at serdarin Llazo Stanin : Idht shosho' it t' cillit kah po i mveshen, Thue dy curra n' moh po ndeshen ! Matiq Jure, 'i taravol, N' s kapicen e nja' n pol T dollams nen brez aj znun, Fort po rrin trimi tue dhanun, Shum po k trimi zalldan, Maa Keqi kah m' tagan T' a vn para a askund aman S' po i ln, besa, as me marr frm ! Djerset balli u rrit tan brym. Se ' po hapet Ndoc Gjo' Goci Mbi nji shkj prej Gjurakoci L n' Kosov ! por qi en fmi Paska dal ky e ngul n' Mal t' Zi : Miter Spasi aj mni i ti : Trim si Zna e belai : M' tr me mrrijt, po, kryet e ti. Ky Ndoc Gjoni me tri zmra, Burr ufrrok : shkjaut mos me i r As dr m' sjetull, por qi thmra Mbrapa n' luft kur marr s' i k : Snin gac, zmren barot, Lum per t, o i Lumi Zot ! ___________________

655

660

492

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Se ' i sht fur n' frym shkjaut mizuer : Se ' po e rrek kryqeterthuer ! Fort po i hapet m' tagan Ndoci ! Ah ! kadal, bre Ndoc Gjo' Goci, Se s' k p ti Shkj me s ! Se s' po i' n krep me u zn dejlanash Neper kneta t' Kakarriqit : Por po jishin do djelm nanash, Fort me t' ln, besa, pa krye, Po t' zate' n kund n' ndo' i log Znash, Si zatet t' paskan, qe, t Nder kto rrgalle t Nokshiqit ! Ka vikat, disi tue u tall, Gjeto Staka, 'i trim budall, Kah shperthen vetulls s' nji ahit : Kacaturren m' sup t krahit, Rras taganin n' flet t' sylahit Me do vesh si vesh harushet, Permndershim kercnue belaja Ndermjet d kuburesh s' Tushet , T' cillat kryet qit si d rrshaja, Larg m' i vritshin koder m' koder : Dymdhet qese bl n Shkoder : Njeshun vezmet njanes i, Me at kunguj sermit shkri, Me ato tufa tjerr tehri : ___________________

670

675

685

690

493

Ke Tbanat e Curr Ules

Qi edh n' Lesh dikr pat pr Sufarin, pse do dit para Doganis ky i paska n' F Me do fjal per burr t' pamara, Nders aj n' Shkoder, pa arm n brez, Per treg endej giat pazarit Edhe trimi m' Malazez, Porsi njaj ariu prej Sharit, Ka lshue turrin fulikare N' p' r ato rrahe e ato laskare Idht taganin zjerr prej millit : Porsi livit rrfeja kups s' qiellit. E si meka kur t' i hullet Shpells me mjalt, nis bleta e vrullet Per rreth bishs e me mni M' nja i bje m' thimth, por pa dobi; Pse, turijt zhyt nder fashoje, Meka nuk po trmej soje : Ksht kan nis me u krepatue Ndermjet vedi e me u ngashtrrue Cerrnagorasit, kur s' peri T' atij rrahi nper t' thepisunat Brije t' rpuna, si plave Qi u bje shqypja, ngerthye kthetrat : I trnuni Gjeto Staka N' at log Zanash neper ufrra ___________________

705

710

715

494

LAHUTA Kang e Njizetetrett

U dorgj turr. Trum trokollisin Tro m' tro mtruhen, tranden trimat, mendsh trullue. Lamsh hamullohen Njani m' tjetrin; matarohen, Ngiten, nziten, me dor njiten, Hrakuqen neper rrgall : Kush terthoras, kush perball, eku qenash, quku krenash, Llanash laskarou m' tagana : Pergjak xhoka e xhamadana, Gozhup, struga e koporana. Hapen shkjt m' at Gjeto Staken, Hapen, zdaten, me sjell matan, Vithambrapas trup por zmbrapen E as me ms zmra s' po u bn, Kah po shofin si m' tagan Asht turr Gjetja, trimi i trimit, Si ajo rrfeja n' nat thellimit. Mihajl Draga, 'i burr si motit, Shkelvesh snin, falme agzotit, Kaprro burr e i fort gazep, Zn dollamen njanit skep, ___________________ 720

730

740

495

Ke Tbanat e Curr Ules

K b zmren gr e krep Edh m' Gjeton t' k marr hov, Si njaj Turku me Moskov. Gjeto Staka, s bollshordja, Se ' t' i u hap m' tagan: si Mordja Hapet m' kos. Qindro, bre Mije e Mos e lsho ! pak m pertej Po i vikat Vuko serdari. Por pak von; pers qyqari Fjalt s' i ndieu ! shi at her per tok M' tagan kryet Gjetja i a hodh E e la shyt: m kurr me i r N' mend, me kthye te cullt e grueja, Qi n' Njegsh po i lodhte ja ! At her Gjetja, tue vikat Tue vikat, tue u hallakat : Thue po shkon me u njit aj valle ! T' i lshue m' shpin Vuko serdarit, Dor e djatht e Gospodarit. Trim pra Vuku e 'i zog petriti, Por m' e prit Gjeton s' e priti: Ve se u shmang, e neper shok, Si njala tue depertue, K marr shpatin thik perpjet, Kin ushtris aj me i b z Shkove n' ndihm at me u rr, Ms qi 'i kisht' nji katall, Mos m' i u p, besa, kund halli. ___________________

745

755

760

765

496

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Ve fort nalt s' u njit, zavalli, Luc Gjeloshi, pse, zn n' prit, M' kacaturrm' t holl k shti, Per rranx vithes tue i a njit, Dekun m' tok tue e karrani, Me e kj e shoqja holl e giat, Si ajo qyqja m' rrm t that. Porsa dek u plandos Vuku, T' k lshue turr njaj Lul amuku: Lutr burr ky prej Merturit : Si harush dalun prej gurit : E tue ng asht tro m tro, Merr Gjet Gegen kalibo, E me t ngarkuet lshon vrap, Si vn ujku 'i ftuj mbi shpin, Dr qi dal k te 'i lugin, Te nji gurr e nen nji rrap, Kah Shqyptart vijshin tue rr Porsi breshni me murr. At m' tok trimi e k ul : I ka dhnun uj me ksul ; Brezin shtatit i a k zgidh ; U k v varrve duhan, ___________________ 770

775

780

497

Ke Tbanat e Curr Ules

Me i zan gjakun, e i a lidh Prap me brez; edh i a bn Nji cingare. Gr e unuer At her xier, e si n' t' terthuer Nis me shkrep ; e mbasi muer Kafi zjarm, me t cingaren I a k ndez. Mandej mataren Aj k xjerr plot me raki E i a ep at me pi : Pse rakija, thon, bn mir Per varr t' pushks. Aj prap por xier Prej terukut nji kaptin Hudre s' that, e per nen krye I a qet Gjetos. Hudra vin Me prit shtrigat e per s T' keq, si fjal e lan t Part. Ndersa Luli m' shpin k bart Njat Gjet Gegen e ktij varrt Po i a lidhte, m se 'i kok Rrotullue k, ofshe ! per tok, Idht ka' asht rrijshin tue u pr Shoq me shoq shqyptar e shkj. At, 'i her, mbet Arif Bishi, Shyta Pema e Lano Grishi, Edh a' i biri i Let Putanit, M' arr qi kryet m tef t' taganit I a preu Ristja i Savo Suls ___________________

805

810

815

498

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Mu ke tbanat e Curr Uls. Gjeto Staka pret Mhill Dragen Burr i fort ky e belai Shkove t' vet qi u a lute shtagen, Sa her mbushej mendja atij; Mandej preu Petko Babiqin, Tverdko Illin, Trifon Mandiqin, Edh Jovo Nevjestiqin : Ani Jovo, qi djal tjeter Pas s' m' i kisht'kercnua loke ! Po, por Gjetja, bish e vjeter, Aq giat pnen s' po e mendoke Giat s' po e tierte, jo, gajtan, Edh i mbetka at m' tagan Mu n' but t' krs e m' vesh t shmangt, Njanit s tue e lan t mangt, T' i a ln rrashten hapt si bosk, Largkapola e krs hjedh n' prrosk, M' t me lype qjt e Nokshiqit. Por, man, 'i far Vueniqit At gjakun mir i a muer, Njat Cac Deden, belauer, Shyt per tok tue e lshue terthuer, M' t me ngrn orrla e sokola, ___________________

825

830

835

499

Ke Tbanat e Curr Ules

Me i ardh shqarthat rreth e okolla Neper rreze qi lshon hna. Kadiq pera, 'i uk zabelit, Burr i lidht e trim si Zna, Se ' t' i lshue m' shpin Voc Cungelit ! Se ' t' i a preu aj t' mjerit kryet ! S'' t' shoqes ' i a verboi t' dy syet. Tue e ln vej me kater fmi, Ne stan n' bjeshk, ne tok n vrri : Me i ankue gjarpen e mi ! Njaj Mu Hasi, 'i der bujare, ' t' a k b aty aj kryet matare, Edh lshue ' t' sht fulikare M' shpin t' atij Jovo Sokolit: Besa, ky 'i far taravolit Me br, po, hekur me dhm Lutr burr e kryet sa 'i shtm : E m' tagan kryet m' arr qyqarit Dsh i a dau si sheg Tivarit. At at her Pipo Grrzhiqi, Mustak shtupa, flok - iriqi, Qi at Tungj Pepen la pa krye, Kr k p trimi me sye Kryet d felesh Jovos thye, Delli i ballit ' i k kcye ! ___________________

865

500

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Se edh m' Muon idht ' t' k msye, Mos me e lan Jovon gjakhups; Shtri m rrgall trimi pik gjall, Mbi t sorrat me kcye pups ! Gjygjin koks por kopilani mir, sa duhej, nuk m' i a bni, Besa, at; pse Lul Kapuka, Trim mbi trima, m' shpin i u lshueka Turr e vrap n' per at mejdan, Porsi deti ue tallaz, Edh i mbetka, ofshe ! m' tagan M' arr t qafs e dr m' germaz, por pa mujt krejt m' i a rrumllue, Njitun kryet p' r at fije lkur, Permbi parsme erdh e i u vuer, porsi t' ishte strajc tagjije : Nper gerglc tue i gurgullue Gjaku t' mjerit gulfa - gulfa, Si at ujt nper lug t' mullinit. Asht trimat idht mberthye Shoq me shoq e kaperthye, Kah n' mjet vedit rrin tue msye Si lutrj si katallj, N' bok pertej nji et shqyptare ' e ka nis pushken batare M' nji lav Shkj, qi kep m kep, ___________________

70

885

890

501

Ke Tbanat e Curr Ules

Marrun hovin hallagrep : Do djelm t' ri mendt maje ksuls : Rrjshin n' ndihm shokve me u shkue Ke ato tbanet e Curr Uls, Me Shqyptar k kta taku, Rrijshin krenash tue u krekcue : Thue se l kishin per s' teprmi, E se ' imend rreth asaj tbane Po ishte il ndo' i kasaphane Per mish t' nierit, e prandej rrin tue sjell m' shosho' in pa d! kur Shqyptart m' at bok pertej Kan dal trimat e t' kan p Per kundruell, si rrash per tok I' n shtri gjindja : kush pa kok, Kush varrue, kush keq cungue, Njani vr, tjetri prap ; E t' kan p si Crrnagorasit Qi aq zant e kan mejdanin, R me breshen shpatit dirgjeshin, Pushken n' dor, nder dhm taganin: Zdap, lutr edhe katall : ___________________

910

915

502

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Lshue per vrap gjithsa i' n tue mjt, Shkove n' ndihm at me u rr, T' i a kan nis at me gjuejt M' hutashkjt, per me ja u pr Rrugen para. Mys per dh Shtri jan shkjt n' flak t' kacaturravet, Edh kryet strukun mbas curravet, Larg shosho' it derdh atij shpati T' u kan ndj m' novicagati, E t' k nis pushka me kris N' p' r ato repe e n' p' r ato brija, Si n zjarm kerset dullija. At qit, e kta qit ; Kta levdoju, e at levdoju ; Haju, shaju koder m' koder Thue po duen me b ndo' i loder : Jo se m krenash me u herr, Shoqishojt shpiertin m' i a zjerr, M' i a zjerr shpiertin per gazep. Maa Grizhi, 'i shqype m' krep : Ah ! kadal, moj Crrnagore ! Se kt i thon Shqypni mizore ! Se s' k bes as nuk k ndore, Per pa t' hjedh un te Cetina, Pa t' i herr treqind kaptina, N' zi pa t' pshtjell nja tri mij shkina, Per njat vash qi m k vr, ___________________

925

940

503

Ke Tbanat e Curr Ules

T' rijt e veren m' i a k th, Si punue s' k Turk as Shkj : Trimi pushken me sjell m' gr ! Gjok Serdari, 'i s - harush : Byrm, Shqypni, gjithkr t duesh N' plum t rand n' barot t zi ! Se m gadi kurr s' e di, Man, vedin se jam gjall. Se edh un ktej, besa, s' kam dal As per krushk as per kumar, As per t' sjell un ndo' i pun mar ; Por me vr, po, e por me pr, Por me djegun gur e dh N' mal e m' mal e koder m' koder, Dr qi t' bij nji dit n Shkoder : Edh at, po, trobojnicen T' a zhvilloj m' Kal, e kapicen T Shqypni, t' a v un m' krye, Tue t' a dredh disi m' nja' n sye, Bota mar me qesh me ty ! Edh ksht, her lavd tue qit Shoqish' it, her tue u shpotit, Tuj u sh, me fjal t' u nzit, ' jan terbue trimat m' at hera ! Se ' t' sht dhn vigma e potera ! Fort po ushtojn huta e novica : ___________________

945

955

965

504

LAHUTA Kang e Njizetetrett

K marr gjm larg Drezovica, Kumarusha e Treskavica ! Mark Milani, trim i trimit, Kur k p si rja timit Mbi Nokshiq qiellen kisht' mlue, Si isht' kn trimi tue pushue, Mir m' njesh, mir m' shternue: K mbath izmet dr mbi gi M' kambe ushtrin edh e k ue, Per rreth vedi n' bjeshk ndalue : Gjasht taborre malazez, Njani i rmt, tjetri kermez, Kush mustaqet lshua dr m' brez, Disa pleq, shumica t' ri, T gjith gati n' luft me u shkri Per Knjaz t' vet e Mal t Zi : K zjerr gjogun pullali, I a njet fr' n dore s Ltinit, I a shkund shalen telatinit, I a shterngon me tre kollana : hidhet gjogu porsi Zana ; Fort hingllon i biri i atkins, ___________________

975

985

505

Ke Tbanat e Curr Ules

Si t' gjith faj' n qi e k tagija ! I a k fal Knjazi i Cetins. Kur po e niste kah Shqypnija. Edh Marku, s - duhija, M' zenji kamben, bn me i hyp, Nper Nokshiq m' shpin t' tij me zdryp E udh mbi udh e per nen bjeshk Fill m' e qit ushtrin n' Sutjesk: K mendon se k per t' gjet Ndj Shqyptart as uet as fjet, Har kta tue b udi P' r at ushtrin e Malit t' Zi : Kah k mbajt, se kah k r, Qi me s m s' i' n tue p. E at atbot aj fulikare N' shpin me i ram ushtris shqyptare, Asht befas: si prej s' eprit Ndo' iher orrli i lshohet lpurit, Kur n' ndo' i driz t' a ket sodit Ndj har : edh me i qit Shqyptart n' rreth, e si n' kariq Mlysha, njala e krapuliq, Gjall me dor trimi me i zn : Nji me kthye n' shpi mos me ln, Qi me u thn gjindes n' Shqypni, Se ' kob bni Mali i Zi Mbi Shqyptar, kur me furi ___________________

1005

1010

1015

506

LAHUTA Kang e Njizetetrett

Ky pat ms Plav e Guci; Edh para rresht me i v, Si bagtin, e fill m' i a ue Per m t' madhin mor kob Knjaz Nikolls t' gjith lidhun rob. Kur, shi at her tue i dhnun shtatit, Per me u hjedh trimi m' shpin t' atit, Po ndien malet tue gjimue Po ndien pushken flak tue vlue Posht n' Nokshiq, e prej zenjijet Kamben hjek. Krejt prej habijet Trullue n' mend, sht lshue at turr, Edh daL k tej m' nji curr K po rrin e kqyr n' turbi Rreth e rrotull mal e vrri; E kur p trimi tuj ardh Prej Sutjeske ushtrin shqyptare: P Nokshiqin si ishte lbardh Me Shqyptar, e se batare At luften kta ki' n nis: P si n' diell ndritshin taganat. E sa nieri ishte permys Shyt per tok atje ke tbanat E Curr Uls, se ' i k r Koshs me dor ! E porsi mzati Qi perlyket fushs t' u ng, ___________________

1020

1030

1035

1040

507

Ke Tbanat e Curr Ules

Sa t madhe at aj vikati Atij Mirkos gerxheli, Kapitanit me kondosh, N' z per pushk ky e bujari: K j, Mirko, eh ti mos kjosh ! Se dikush paska tradhtue ! Shkimja, Zot, hisen e diellit ! Se, pa prit e pa kujtue Prej Sutjesket ardh nji fillit, Plym Shqyptart paskan prispjet N' Nokshiq t' gjith n' xhurdi a n' gun Tuhat m' zll e ' merr perpjet, Si ajo miza per kercun ! Zgidh, bre Mirko, do taborre: Gjithk t' jt, po, pika e djalit E t' mos dijn shka sht bes as ndore: E me to dirgju posht malit, Ushtris s' on me i vojt ti n' ndihm, Per mbas plakat kjo hutue; Se, per Zotin, ngusht do t' bijm, Me shka m' dn neshtrasha mue ! Se ' t' k kris at her bujrija ! Se ' t' k rrah lodra e trompeta ! Mir shterngue t' sht m' arm ushtrija Me buk n' strajc e peksimeta ! ___________________ 1045

1055

1065

508

LAHUTA Kang e Njizetetrett

E t' u ngref top e havan Vetulls s' malit mbi Nokshiq ! Kerkserdr e kapitan ' t' kan njesh shpat e ' t' kan njesh klli ! E sikur, mbasi prej vjeshtet Zbr t' jt toka shinash s' rand, Shkput ndo' i rreshpe buz njaj kreshte, Termegshim bn dhn me u trand, Kah, tue brisht me t' rrebt zhumhr Posht rrmores, shamet n' fund: Ksht ushtoi bresht e terratuer, Vet po, mali thue se u lkund, Kur ushtrija e Mark Milanit, Lshue prej s' epri fulikare, Per mbas Mirko Kapitanit Turr sulmoi m' ushtri shqyptare. Lum e lum per t' Madhin Zot ! Kur jan ndesh Shqypatr e Shkj Kur jan ndeshun flak e agzot : N' mni t' shoshoqit at l : Se ' sht ndez lufta m' at hera ! Fort t' k vlue huta e novica ! ___________________ 1070

1075

1080

1085

1090

509

Ke Tbanat e Curr Ules

' t' k plas vigma edh potera ! ' t' jan perzi ksula e kapica ! Edh topat tue bumllue ! Shprazu gjylet flak e shkendija ! Larg Trojani ' t' k gjimue ! ' k shungllue kjo Metohija ! Nen kamb toka tue lkund shrregull, Asht dynd pluhni r mbi krye, Muz sht qiella n' tym e njegull: M Nokshiq s' p kush me sye !
___________________

1095

1100

510

LAHUTA E MALCS
KANG E NJIZETEKATRT

ZANA E VIZITORIT

ARGUMENTI

Zana e Vizitorit, prej se naltit, kundron luftn, q zhvillohej n Nokshiq. Heton noborrin e Curr Uls Tringn e dekun, t ciln e Bukura e Dheut kahmot e njifte, kur vasha ende e vogl kullotte (bagtin) rrunzat, bante orap, kcente me shoqe a ladronte ase njihte fjalt, kinse n vajtim, si vajtore e malit. Q athere Zana u lavdohej Orvet tjera bashkmotra per bukurin e Trings dhe shi ktyne u a pat porosit vafzn, yll Malsije, ta mbrojshin nga shtrigat e syni i keq magjistar. Ajo vet, mandej, siu nda kurr dhe e ruejti nga moti e rrufeja, nga zhegu e gjaeja. Ishte, kndej, e pamujtun tu besonte syvet ma se parit, si e pamujtun sht, q nana ti nxaj bes menjiher kumtimit t trishtueshm t dekes s djalit n luft. Pr tu sigurue ma mir Hija rreshtmir e Vizitorit lshohet najri dhe, me t rrahun t erpikut, ia beh noborr t Curr Uls. Sheh e verteton shka sdeshti t nxaj bes: Currin t vdekun, Tringn t lame n gjak t vet. Harron luftn, dhe tuj e kap ngryk vashn, neper plumba e gjyle topash e bn n rudina t Vizitorit, ku ajo kishte ndejen e ku Or e Zana tjera kishin logun e vallzimit. E ul n bar t njom, kputun dhimbje, dihat t madhe. E ndgjojn si motrat e

511

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Bjeshkvet dhe me shpejtn e rrufes kapen tek ajo e fillojn vajin. Zana e madhe i kshillon t i terin lott, t emndojn me e vesh e me e ndrrue Tringn e mandej me e vorrue. Ajo vet zotnohet ta laj. Ort pergadisin petkat: kmish deke, riz per krye, ndjes e vargoj ari. Nga ashta dalin dy ulkoja per te il vorrin, Qajn e dihasin Ort, cicron permallshm zogu, q Trings, dikur i pat qen shoq argtimi. Vajton Zana e Vizitorit, me fjal, q vetm ajo, gjys hyjnie, din t gershetoj. E fton Tringn e ngrat t flas me te, ti pergjegj, t bisedoj mbi kohen e kalueme bashk, mbi punen e dors, mbi gzimet e blegtoris dhe mbi argtimet n bar t njom e lule pranverore. Dallon mbi ballin e gjan t Vashs nji njoll t purput dhe at bot njofton si motrat se Tringn skann per ta gjetun ma, perve se n vorrin e errt. Zhgrehen n vaj Hijet rreshtmira, hungrojn ulkojat, jehojn bjeshkt q me Trojan deri te Maja e Hekuravet. Ora e Madhe e Trojanit veshtron vajin dhe merr fluturim. Ia beh n log t vajtimit. Vehet t ngushlloj Zann, s cils i paraqet deken heroike t Vashs shqiptare dhe e siguron se, deri sa gjuha shqiptare ka per tu fol, emni i Trings ska pr tu qit n harres.. E vorrojn Tringn. Te kryet i ven nji mriz degagjan blini, ndersa Zana falenderon Orn e Trojanit e Ort tjera t bjeshkvet dhe u premton se, ajo e gjall, tia merrte gjakun Vashs s vrame. Ktij mendimi sht edhe Ora e Trojanit, me t ciln dalin n Kap t Brojs, n Big t Shals, n Qaf t Diellit dhe u lajmon fiseve tana per te ran luft kundra Shkjaut. N za t tyne rrjn herojt e Veriut.

512

ZANA E VIZITORIT
Ksht n'Nokshiq lufta po vlote, Zana e Madhe e Vizitorit M kisht'dal ajo n'nji kep, Prej ka', e Mira, po kundrote Si terthores s Nokshiqit Rrihte huta edh novica ; Si flakojshin n'diell taganat E si grheshin n' mjet vedi T' idht Shqyptart e Cerrnagorasit: Nj grusht trima kta, qi Mbretit T Stambolls, manati i Zotit, Pesqind vjet kokerr m' i ndjen E askurr pushkn d s'm'i a kan. T' lir nepr krepa tue e shkue jeten, Si ajo shqypja skepkurreta; Ndersa Serbi 'i belai, Me Turk nis kishte krushqi E po rrite aj me dor m' ball ___________________

15

513

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Tue i b Turkut tungjatjeta, Turkut tue i l pag e t' dheta: Pesqind vjet harap i shitun! E asht ndj e Bukura e Dheut M' at t'thepsinen maje kepi, Rreth e rrotull rrokullote Synin flak, si flaka e diellit, Tue kundruem e, shj tue vm Se kuj pushka m holl vritte, Kuj m ters tagani ndritte: Kush po hapej, kush po zmbrapej, Kush po mste m furishem Malazezet a po Shqyptart: T' cillve n' mn, kishe me thn, Se edh fort vehtja i kisht' ardh, Q' se at jeten, sado e ambel, Kurrkush mll, besa, s' po e bte: Rrezja e snit, kur, i prirte Ka' ato tbanet e Curr Uls, K t mjeren Tring per s' dekuni K p shtr terthuer oborrit, N' nji hurdh gjaku kryet sharrue Shi te praku i ders s vet. Pse t mjeren mor Tring ___________________ 20

25

30

514

ZANA E VIZITORIT
Edh mir, man, ajo e Mira Njoft m' a ki'te prej kahmotit: Q' se kjo, vajz e en fmij, Flokt rreth ballit rrumullue E nder mrize t' Vizitorit Reshun rrunzat me mrizue, Bte kputa: a se me shoqe Brite hijes tue kcye, Me u stervit, po, jetshkurtumja, Si dikur kjo, vet, b nuse, Me kcye me nuse tjera N' ato okollet e Malcs; Ase, ul ruben nen vetlla E tue b kins po kjate Mb ndo rrunz e cung shtr para, Njifte fjal tue dnes, tue fsh, Per me dijt mandej, si grue. Me vajtue burrat e dheut, Ndr qi fisit t' i ki'n lanun A per gjgj e per pleqn, A per buk e bujar, A per bes e per burrn, Per urt, per trimn, Vr me Turk kta, e vr me Shkj; Jo se kur, per br ndo'i gurre A ndo'i utrri ujnash akull Bashkue blegat me u freskue, I a nisshin at, erdhkullat,

45

50

65

70

515

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Me u ngallit njana me tjetren: Tash dynd skllafat me shplak t' dors E sterpik ftyren shoshoqes, A se qite me kamb n'uj: Njana tjetres m' shpin tash leshoju Posht perpjet stomeve t' blera: Guga fmijsh, per t' kalue motin, Vers mbas gjjet m' bjeshk kur dalin. Zana e Madhe, struk nder zgevrra Gvjsh jetik, a nper gallushtra Bigash s' mrazta, ilun m' karpa Prej rrufejet bumbulluese, Rrite e Mira e po i skjyrote, Krye per krye me Motra tjera, Me ato t' bukurat Shtozovallet! Or e Zana t' Vizitorit: Fol e qesh kto ndermjet vedit, P'r ato argtime e loj fminije, Krejt pa t' keq e tan fjeshts. E kur ndollte s ndo'i shoqe, Ftyret Tringen n' moh po e lagte, Pa rub m' krye, llanash shpervjel, Amel n' gaz tue gurgullue Si t' kndojshin n' mal bylbylat, Edh asht ftyret priskue N' ujna t' gurravet t' argjenta: Si e kerthnesta drandofille Rhet n' voes n' at ag t Drits: ___________________

80

85

90

95

516

ZANA E VIZITORIT
E fulqjsh n' uj bushurdisun, M' shpin kjo shoqes vrap vervitej, Tuj u ndjek n'p'r ato blerime, Si d flutra t' bardha, t' bardha: Zana e Madhe, kah po e shifte Asht t' njeth e t kerthnest, Bardh e njom si ajo prandvera, Edh fort, po, e Bukra e Dheut, Man, knaqej vet me vedi; E tue fol me Shtozovallet Bashk tue fol, bashk tue ligjrue, Merrte, e Mira, edh po thote: Pa ndigioni, moj sgrizha, Moj pinjolla rrit nder molla: Psh at t' Lum, qi vrn e kthiell, A u k r ndo'i her me p, Nen ket han e nen ket diell, Fmij me 'i hije m t kandshme Se Tring Ulja e Ul Keqots, Burr i dheut ky, e buka e bots, N' nm e n'z nder Male t' Mdh. Kqyrnje 'i her, he i raft e mira! Si i ep shtatit m' shpin ka' i lshohet Bleges shoqe n'p'r at rudin; Si njaj hylli, qi n' nat vere, ___________________

110

115

517

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Zhgjet i bjen t mrazt Empirit. Tue ln mbrapa 'i hull drite! Jo, po pr, mir j ka thue, Njana Orsh fjalen i a kthete: Sni i keq ve mos e pt, Se kjo mue, manati i Zotit. Me njat shtat filiz etine, Me ato vetlla si fiskaja Me at sye kokrra qershije, Me at dhm si gurt e zallit, Fll mbas shiut kur t' u bjer dielli, Dishka m' dn, po, si 'i cirk voese M'gjith t' nji lili, kur m s' pari T' shkrep m' t rrezja e nadjes s' r. Si ve, Zot, rueja nans s' vet! Se, man. kur t' bhet nuse, Shoqja kund s' k per t' i dal As n' Malc, as n' Shllak, as n' Shal. Sa mir s'Bukures s'Dheut m' i r, Per at fjal qi i foli Ora, Edh, e Mira, buzen n' gaz, Ksht k marr e ligjiron: Anim, moj Or e Zana, Tringen ju fort me m' a dsht, Me m' a dasht, n'kujdes m'e pas: Me m'a ruejt si st e ballit, Kurdoher t' dal me verue ___________________

125

140

150

518

ZANA E VIZITORIT
Nder kto vise t' Vizitorit, Qi kt shtriga t' mos m' a ngase, Sni i keq t' mos m' a pease, N' moh m' mn kamba t' mos m' i shklase: Larg gojlidhninme m' i a mbajt Zhegut t' dits me m' i b hije, Me m' i a b ju dimnin ver; Me m' a ruejt t njetht perher, Si ato lulet n prandver, Mbas lule e falka Zoti. Se, q'm'at dit qi e pava s' pari M'breg t'Gradins tue u dhn uj rrunzave, E vet ftyret tue u flladitun. Mue kjo krejt m' sht njit per zmer. Edh e due, moj, psha t' Lumin! Si driten e svet t' m. Se edh vet, po, Zana e Madhe, Kur m dilte Tringa n'bjeshk. Ajo ksaj m' i bhej hije Kahdo shkote, kahdo vte, Tue m'i ndj gjithkund perane Qi ndo' e keqe t' mos t' i a gjte: Motra e madhe streh si i bhet Njj m s' vogle motre s'vet. Shkrepte rja nalt prej qiellet, Edh rrfeja me rropame Bl'n shinote rrmash s'hapun, Per nen t' cillin, furs s'mndershme Per m' i u shmangun t' rrebt thellimit, ___________________

155

175

519

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Struk t' isht' Tringa: sa shpejt gati At i rrite e bardha Zan, Edh, e Mira, me at t' fuqishmen Dor t vet rrfs, po, kokrren Larg ajo kisht'per t' i a bredhun, Tuj u a lshuem karmave t' rryeshme. Mste ujku m' rrunza t' Trings, Jo pse ky kishte qit ceken Kund tuf dhnsh me v per vedi E me u bgat me to: si nieri, Qi, m i fort tue ndoll, m t' ligshtit I mbet m' qaf, e bish mb bisha. I a xjerr shpirtin per gazep Jo per tjeter, ve per t' hm N' ok e n' cop t tij, e barkun Me e kertyl m teper n'vjam: Por, pse zijet n' bresht molisun, E rreshk jet, barku petull Per kurrz i isht' njit qyqarit, Tue mos p kund maje vedit, Lshote m' rrunza t' Trings s ngrat, Gjall sa frmen aj per t' mbajt: N' ndesh t' tij Zana per t' dal kishte, E at gojen me i a lidhun, M' rrunza t' Trings qi aj mos me prek. ___________________

195

200

520

ZANA E VIZITORIT
Edh ujku, sado i unshem, Kryet per dh, bishtin nder km Per t' kaluem kisht' ndermjet rrunzavet, Per pa i prish e dam pa i bm: Si t' kish' kn qni bar Tue ruejt rrunzat bashk me Tringen! Kaq fort Zana, Shtozovallet! M' a kisht' dasht Tringn e mjer: Por qi sod i a bni t' dekun Vasil Ndreka skerveshni! Prandej, kur m' at maje kepi Ndj, e Mira, tue soditun Si n' Nokshiq po vlote lufta, I shkojn st n' oborr t' Curr Uls, Edh shef: shka ajo me p S'do t'kisht' dasht me sa vedvedin Err s' dy ssh: shef Trinen dekun Gjat oborrit shtr terthuer, Kryet te praku i ders sharrue N' nji hurdh gjaku. Mnderet shtati I u perqeth at nji her; Por, ka' e Mira me mendue Nuk po don, se ndonji e keqe K mjt Tringen me i a gjetun, Sve t' vet bes s' do me u znun; Edh shplaken, bardh si drita, ___________________

210

215

230

521

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Vendue streh mb vetlla t' holla E dhn shtatit si n' perpjete M' at shkam t' gjall, e o e ul kryet, Ngerthye m' ball vetllat si rrfeja, M pingul rrexet e svet Po i a lshote. Si ajo mjera Mor nan, s cilles djalin N' mal a n' fush hasmi i a vrau, Ndo'i rrezik a se i a gjetka: E qi gjindja, shqymit zmren S' mjers me'i her mos m' i a rrenue, Si me ndoshta t' z kumetin I a apin s' pari: flakron m' kamb N'at lajm nana, e rrugs tue thekun Moshet kamba nis me i mbetun, Shkon n' mend vedin tue e mahitun, Se s' do t'jt, jo, djali i vet Qi k mbet, por ndokush tjeter Me t 'i mni ndoll si gand: Amostjetr, se asa' i biri N" rrezik jete nuk do t' ishte: Por, kur t' mrrmen n'vend t' shemtuem, Shef se djal m nuk po k, Ahi ! gerthet t' madhe me vedi, Grushta krs tue i r kercuna, Dhmet zmra ka' i pelset; Ksht gerthit k e bardha Zn, Kur k p se mbet kisht' Tringa. ___________________

240

255

522

ZANA E VIZITORIT
Edh e Mira, nalt prej kepit K kisht' zan, e thik perpjet Nd ajo flatrat e prarume: Si at pllumat kur prej s' epri Pingul lshohen m' ndo'i lam gruni: Zhgjet n' teposht sht lshue n'p'r ajr Drejt oborrit t Curr Uls: Curri dekun shtr te votra, Dekun shtr n' oborr e motra. Si ajo nana fmn, qi gjumi T'i a ket zan prej mremjet n' voter, E merr pezull para duerve Edh e on fjet ke shtroja: Ksht Zna pezull Tringen Para duerve ajo e k rrokun, E nd ark llanen si bora Nen krye t' saj e njanit krah: Si po t' drote se i del gjmi... T'amlen pash edh shterngue Mir per persme, e Bukura e Dheut Nohet ajrit tue flutrue Neper plume e gjyle topash Drejt kah kreshta e Vizitorit, K m' nji big kisht' ngul e Mira. Nen at big e te nji bresht ___________________

260

275

523

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Po kisht' pasun nji rudin. Isht' rudina e e gjan e giat, Sa hjedh nieri 'i pash nen dor, Tan blerim e lule t' njoma; N' mes t' rudins nji shkam i gjall, Nen at shkam nji gurr prej akullit. Gurra jishte, uj po kishte, Sa me blue nji gr mullni. At dilshin Or e Zna, Per me u l, per me u flladit, E neper rreze qi lshon hana Dor per dor valle me u njit Me u njit valle e me lodrue, Me lodrue, po, e me kndue Me kndue e me vallzue Me bylbyla t' vers - , Dr nper ag t Drits - ! Mb at rudin e te ajo gurr, Zana e madhe, Shtojzovallet! K ul Tringn n' br t njom, Edh fsh k ajo t madhe. Kur k fsh nji her t madhe, K piskat fort m t madhe: ' k ushtue bjeshka e Vizitorit! E kan ndie Motrat e veta, Or e Zna t' Vizitorit: ___________________

285

295

524

ZANA E VIZITORIT
E kan nde ato e gjithsa kjen, Gjithsa kjen, po, te k kjen Shkaperderdh gjat Vizitorit Neper kerma, currina e krepa, Luften tue sodit t Lumet, I a kan beh ato vetim, Disa vetmas, tjerat plim, Tue rrah fletrat nper ajri: Si at pllumat, qi prej mbarmjet, En dielli pa prendue, Shkaperderdh si t' jan pullazesh, Nper kopshtje a skj't t' oborrit, Kur t' ndiejn znin e zojs s' shps Se i ndiell m' kokrra, fluturim ajrit Per t' u lshue kan, tok a dmas, Zni i njoftun kah t' i grishe: E si ato qi s' kan mot t' keq, Fol e qesh t' Lumet n' mes t' vedit, Ka' i bijn ajrit tue flutrue, Por kur mrrjt kan mb at rudin E kan p shtr m' br t njom Trupin dekun t' Tringes s' mjer, Kuku! t' madhe fort gerthiten. Rrah shuplak e lviru ftyret. Lnuru floksh fijesh s' mundashit, Njana dnes e tjetra fshj: Fshj e kjj e shkrifu n' vj, ___________________

320

325

525

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

R permys rreth trupit t' saj, Dhmet zmra gjak u pik. Mjaft tash, Varza; mni vajin! Kem' me pas se kur me kj, Zana e Madhe merr e u thot. Se edhe n vend qillue po kemi, K rri bari r&i n lot, K rreth toka &asht mr me gjak, Me gjak nierit, e k, besa, Nji Shqyptr, ndasht burr, n'dasht grue, Qi per zmer Or e Zana T' a ken pas, aj, t'thuesh, gjithmon K hjek zi, keq k mbarue: Q' se kjo e mjera moj Shqypn K per br, nji dreq t z, E n gj, nji dreq m t' z, K per br kjo Karadakun, E n gj k Turkoshakun, Qi ve e me agor t vetin Hije t' zez me i lshue ky diellit, E si vet aj gjarpin zilesh Ve me s dhn me e helmuem. PorT' i ljm kto fjal. Tash Tringa Do b gati me u rmue n' dh. Kjo do l nji her m para, Mbasandej do vesh per dek; ___________________

340

350

526

ZANA E VIZITORIT
Do il vorri. Sa me e l Tash po e lj un vet; por petka Deke s' kem' per t. Ndigioni, Jere Lere, Tere, Gere, Ti Culin e ti Dalin, Tile, Gile, Tale, Gale, Bashk me Donen e Berdonen, Beken, eken e Cerrleken, Shpejt me m' end ju nji kmish deke T' bardh si drita, edh nji vash Si e bjn varzat e Malcis. E ju Care, Nare, Dare Nji riz t' gjan, t bardh e t" holl, Si ato rrezet, per t' m'end kini E m s' mirit me e qendis, Per m'i a v s mjeres m' krye. Ti Fatale, Naze, Raze, Nji ndjes arit shpejt m' i a shkrni, Krejt me lajle, shkrola e ftyra Si i k kjo, qi bajt k n' fyt: T' lumet shje t' shpenss s' njerzimit: E 'i par vargj, prap, prej florinit, Ndjesen m' qaf m' i a vjerr s mjeres. Zhduk vetim jan shtozovallet. Puns se e cilla tuj i a h Me kujdes e t' madhe cen, Zana e Madhe urdhnue si kishte. ___________________

365

370

375

380

527

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Kur, qe, prap e bukura Dheut Po piskat at t madhe: Larg ushtue k Metohija: Edh kthellt at her prej breshtet Nisen vrap d ulkonja t' murrme, N' at rudin t' cillat si mrrjten E p kan Zanen e Madhe, Trok m' trok m' t' katrat tue i r podit E andej - kndej bishtin tue i dhnun, Fll ka' ajo kan marr e shkue; E si kn t' i'n d kalina T' buta - t' buta, per rreth saj Nji her hjedh jan e perhjedh. Tan gzim e tan endire: Lpja doren, lpja kamben, ou m' kamb t' mbrame me i lp ftyren; Masandej perpara saj Jan ul t' dyja e ndj kacuk, Gihen jasht e vesht currue, S per s m' t tue soditun Edh t' dyja at tue pritun Se ' pun dote ajo m' u urdhnue, Qi aq t madhe u bni z. Edh e Mira, lott per faqe, U k pr e i k ue te vendi, Per krah shkamit n' an prej diellit Vorri Trings k do t' i u ilte: E k ato, me do apok N' thoj - engela mir t' forcuem, ___________________

400

405

528

ZANA E VIZITORIT
Hn me 'i her m' t me gropue, Mje m' brez kthellt edh e kan ue. Nderkaq mrrjt kan Or e Zana Me paj deke fringu t' r: End e mlue, e at her b vek, Pr e qep, edh qendis, Si ve Zanat mund t' qenbdisin. Nazja, Razja e ajo Fatalja Prune ndjesen r florin, Me 'i par vargj per bukur, Arit t' shkrm e t ' trash sa gishti: M' njanen faqe 'i Zmer Krishti, M' tjetren n nji Shna Ndue, Me nji lil n dor shterngue: Im punue, mr sendergjue. Zotnja Zan si e kisht' urdhnue, Edh, at her, vet Zana e Madhe Shtozovallet n' bjeshk e n' vrr ! Asht ul Tringen per me e l Me br shkumz e uj prej gurre, K ajo vet, e Mira, lahej Neper rreze qi lshon hana; Po i ndihmojshin Or e Zana. Nder m t' parat permbas soje, Tjerat ndj ki' n rreth e rrotull, Shkatrrue floksh, mollzat n' lot r; ___________________

435

529

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Disa m' kamb, disa m' ledin Ul nja'n gi, e m' tjetrin duert, Merthye gishtash, pshtet kaluer, Tue dnes, dhimshem tue kj M' t'ngraten Tring. Nder to m e vogla, Njajo Dardhamoskadale, Qi m' kisht' kn shoqe me Tringen, M' anesh dal e nja'n sup t' krahit Njesh, e njomja, shkamit t' gjall, Kjat, dneste, shkrifej n' vj, Dhimet zmra dsh ka' i dahej; Ndersa nja d Motra tjera, Tue e dasht mir, flokt tue i a lmue, Kryet nen sjetlla t' i a shterngue: Tjera lott me riza t' holla, Lshoi n dor urtyta e molla: Bjshin ' mos per m' e pajtue T' mjeren Dardhamoskadale ! Ballehana, e Shtatzarana, Me at Shtrumoren, e Vathnoren, Kishin dal t' mirat per lule, Me to vorrin per me shtrue, Trupi i Trings m' to me pushue. Edh Syne, Lore, Loshe, Mine, Mile, Mele, Groshe, Para duersh at po bijshin Mir t lmueme 'i rras mermerit. Gjan e gjat per mas t vorrit, M' llastra gurit per me e pshtetun ___________________

450

455

530

ZANA E VIZITORIT
Mbrenda vorrit: dheu qi ftyren T' mos i a prishte Trings s mjer. Prap m jasht, dis m' nja' n an, Ofshe ! ulkojat vend ki'n zan, Kacuk t' dyja, e per nen z Tuj ungruem tash e m von. Nji zog vere, m' rrm t' nji lisi Zan nder thepa t' shkamit t' gjall, Dhimshim rrite tue gurgullue, Kurr pa pr, kurr pa pushue, Uj e shjt aj krejt harrue, Kah po dote me i ndihmue Zans s Madhe me vajtue Holl e giat, Tringen e ngrat: Vasil Ndreka, i patynzoni, Qi i a vrau, i a thau t rijt, I a verboi, oh ! t dy st. Zana e Madhe, shpervjell llanash E dhan rizs ajo mbas shpinet, T' mjeren Tring se mir po e lte Me uj gurre e lot t svet ! Mir po e lte, holl po e kjte, Me i u dhimt gurit e drunit: An, Tring fort m' knke idhnue, Qi me s s' don me m' shikjue E as nuk flet e as s' qesh me mue ? ! ... ___________________ 475

480

485

500

531

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Po pse ksht, moj hajmal, Mor rrezja nper frang, Me m' a marr gjith ket mn ? Qi pa t s' m'k il prandvera, Pa t lules s' m' i erdh era: S' m' kan argtue jo kang e valle, S' m' kan freskue gurrat prej akullit, As b drit s' m' kan st e ballit ! ili st, moj drita e svet ! .... Shka t' k r kjo bije e rand ?!... A s' po shef kush tue t' l ?.... Asht tue t' l, moj, Zana e Madhe: Ksaj m' i raft - o 'i pik e madhe ! Asht tue l, me uj prej akullit E me lot t svet t' ballit ! Se as, kur m' dilshe n' Bieshk t Mdh, Man, tejet kurr s' jam d: T' kam ndj pranesh bjeshks e vrrnit, Si ajo hna per nget hyllit, Kur bn dielli me prendue. A t' bjen n' mend, moj rrexig, Si, kur ishe ti en fmi, Flokt rreth ballit rrumullue, Bjshim zheg na t' dyja bashk N' p' r ato mrize t' Vizitorit ? K un, marr hijen e ndo'i vashe Me t shoqe ase kushrin, T' msojshe kputat si me nis, Si me qap, si me qendis ? ___________________

525

532

ZANA E VIZITORIT
E si, kur nper hije t' breshts Niste kangen zogu i vers, Amel - amel tue kndue: Si ve aj qi din me kndue: Mue m' dasht, po, m se 'i her Me t' a zn zogun e vers; Me t' a zn t' mjeren e vocerr, Edh gjall n' dor me t' a pr: Kah t kapej mendja t Se edh n' dor kndon zogu i vers, E ti s' kishe en dijn Se s' del kanga n robn ?... Hajde, Tring, tash me pajtue ! Ti me fol, me qesh me mue, Fol e qesh si kem ' perhera ! Se tash del, po, prap prendvera, Prap tash njethen gjeth e lule, E me u d k bora malit, Me rrmye kan prrojet zallit: Prap tash kndon aj zogu i vers, E tash dalin gjja e bjeshks, E tash bijn fej e zamare, Tash tingllojn linge e koana, Tash kndojn bar e blega: Blegt mollzat kuq si shega: E un e ti prap dora - dora, ___________________ 530

540

545

550

533

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Dora - dora bardh si bora Mriz e m' mriz bashk me mrizue, Gurr e m' gurr bashk me u freskue: Hijes mlidh lule t njoma, Mlidh urtyta, dardha e molla, Lule, lila, karajfila, Drandofille me zymyla: Dark e drek tamel e bor, Bor e tamel ciela e zamer: N' shndet si bryma mb rudina Menden kthiellt e zemren dlirt, Mir me Zotin, mir me robin: E n' at t' amlen gih shqyptare Te nji lis a nen ndo' i dardh Un kndo, po, e ti kndo, Si kndon zogu i veres - o, Mor drandofillja e bardh !... Por, e mjera, ' jam tue p ?!... Eh me s kurr un mos pasha ! ' sht kjo njoll, thue, Tring, m ball ? Qi ndryshe s' po m' dn nder s, Ve si njaj lugat i z, Qi hanen ndo 'i her zn naten ? ... Uh kuk per mue kercunen ! Se kjo knka 'i varr prej pushket Varr prej pushket mu n ball Mu n ball shi m' lule t' ballit, ___________________

560

565

575

534

ZANA E VIZITORIT
K m fort shpirti po dhimte ! Se Tringen m' a paskan vr ! Vr m' a paskan, he i vraft Zoti ! Edh th m' i a paskan t' rijt Th t rijt, verbue t' dy st, Tue i pshtjell n' z gjak e gjin, Tue i mjeruem miq e kumar: E Or e Zana e Shtozovalle Tue i shkretnuem, tue i pezmatuem, Sa k jan e te k jan M Qaf t Djellit e m' Bisht - Muzhel ! Jo, po, pra, besa, ju Motra, Se per Tringen m mbas sodit Udh as shtek s' kem' pse kundrojm, As nper mrize pse e kerkojm, Koder m' koder z pse i lshojm; Pse kjo m morekuj ! S' k me b hje mb dh ! K me u kalb, qyqja, nen dh ! Kur ndo' i hera n' at dimen, Rsh s murrta qiella kthiullun, E m' ran t' hjedhme t' ndrise dell, ___________________

595

535

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Kan me dal t' Bukrat e detit E giat bregut, Shtouzovallet ! Kah mue Tringa m' dmnote, Tue flakue ato e tue lodrue, Njitun valle tue kndue, Kan me lodhun st, t Mirat, Pal a Tringen kund po e shofin , Kah resh lukurt m' kullos n' megje, Qi aq per zemer pas m' a kinin, E per t' pvet k shoqja shoqen: Vall, po Tringa si s' po shifet ? A mos r, ndoshta kund njeti, Gjn e gjall me dimnue ? K me u thn pulbardha e dett, Man, ju t' Bukrat e dett, St per Tringen mos m' i lodhni; Se ajo dal k me dimnue Sivjet n' bjeshk t Vizitorit, Te nji gurr e nen nji bl ... Mbrend njij vorri, e mjera, shtr, Tue ngran m' t skraptha edh bolla !... Tash hec moti, tash ndrron stina, Tash kthen prap festa e Bajrakut, E ke tbanet e Curr Uls Kan per t' r miq e kumar, Kan per t' r ndriklla e mikesha, ___________________ 605

610

615

625

536

ZANA E VIZITORIT
Vjet per vjet si at kan r: E kur t' shofin zjarmin shkim, Deren mbyll , ofshe ! me ferr, Kan per t' pvetun shokt per br: Amant, njehshi t' mir mot ! Po a Curr Ula shkul trollit ? A thue Tringa na sht martue ? Faqebardh, burra t dheut, Faqebardha, oj bujaresha, Miqt e babs qi s' i harruek' i , Kan me u thnun shokt per br; Se, man, Curri k dek, Edh Tringa na sht martue: Na sht martue, po, me tok t' zez, Ke qaj blini i Vizitorit ... E vrau Shkjau, he at e vraft Zoti ! Kur u b lfta n' Nokshiq. Mjera un, moj Tring, per t ! E kt lmek sht Zana e madhe, Ftyr per ftyr k r mb Tringen. Or e Zana at her nji zani Se t madhe ' kan piskat ! K jehue bjeshka e Trojanit, Maja e Hekrave e Vermoshi, E ajo Mokra e Shekullarit. Idht d ulkojat zn me ulrue, Pika - pika lott tue u shkue. Nalt prej shkamit zogu i vers ___________________

635

640

537

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Cangull m' tok i vocrri r: Dhimet zmra dsh i u d: E rrmej gjak gurra prej akullit. Ora e bardh e bjeshks s' Trrojanit: Dal, e Mira, me do Motra T' veta mje nji carani T' rryeshemm t' bjeshks, per me soditun Si n' Nokshiq lufta po vete: K ndie vigmen e piskamen, Trishtueshim kah Or e Zana Pingrue kan n' bjeshk t' Vizitorit; Edh mir at sht kujtue, Se bel - holla, rrit nder molla, Zana e Madhe e Vizitorit Me ato tjerat flok - prarueme Motra t' veta, Shtouzovallet ! M' shtek t vshtir po ki'n takue. Prande' u thot shoqeve t' veta: Besa, pra, mor ju Motra, Njajo vigem e piskame, Qi pingroi kah Vizitori, Kish' me thn, se shj hareje, Man, s'sht, por shj nji kobi T trishtueshem edh fort. S' bjm, tham, keq, ksht tok si jemi, Me kalue 'i her m' Vizitor, ___________________

665

680

538

ZANA E VIZITORIT

Per me p, pal, 'k ndoll E a i kem' shndosh Motrat e atjeshme. Edh t' mirat - raftu e mira ! Jan lshue ajrit plima - plima, Tue rrah flatrat e prarueme Drejt prej bjeshket t' Vizitorit. Si m' at bjeshk vetim jan kapun Plant nd flatrat e prarume: Si ato shqypet ktheterkuksa, Kur me s pingul prej s' eperi Shkojn tue l ufra e zabele, Per t' rm pr ndonjj shkrebeje: Pezull ajrit zn t Bukrat Me i ardh ark bjeshks s' Vizitorit, Pingul prir rrezet e sve, Pal a kund po mund dallisin Or a Zan. Kur qe se Ors s' Madhe Rrezja e svet fll po i shkueka Mb at rudin, k Shtozovallet E bjeshks s' madhe t' Vizitorit Po ki' n ndjun rreth e rrotull Trupit t'Trings, idhshim tue e lvyr, Tue u lnur floksh, e Zana e Madhe Pak e lmek mb ftyr t saj, Dnes e fshj e shkrifu n' vj; ___________________

685

690

695

700

705

540

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Edh zhgjet t' Bukurat e dheut Pingul lshue jan m'at rudin: N fllad t' amel t' fletvet t' tyne, Kah po dirgjeshin flaur, K ferfllue njaj gjethi i ahit. E kur r kan m' at rudin E t' kan p Zanat tue kj, Tue dnes, ftyrat tue u lvyr, E mb Tringen ftyr per ftyr Pak e lmek Zanen e Madhe: Edh fort, man, t Mirat Jan mjerue, jan pezmatue: Rrkaj volsh lott u kan shkue. Ora e Madhe e bjeshks s' Trojanit, Ardh si rrezja e nadjes s'r, Me nji hll t' shkelxyeshem m' ball, Shllungs s flokvet, fijes s' mndashit, Per mbas shpinet dhn suval: Avra - avra edh derdh shtatit Veshen bardh si bora shpatit, Kur t' i bjer dielli kundruell : Njesh nen parzme me 'i trz arit, Kamben mbath n' ndalla t' prarueme: E si hana katermdhee, N ndo 'i mbrame t' asaj vere Qitun ballin, qth argjani, ___________________ 710

730

541

ZANA E VIZITORIT
Permb vetulla t' ndo i' Empirit Nper mes t' hyjvet bjen madhnueshim; Rudins s' bler, n lule shtrue, Ksht madhnueshim bjen e Mira, Aq kaleas kamben matun Per mbas gjethit t ndo lili, Udhs tue ndrrue, pors m' bo lulet Me i perkul; edh nji filli Drejt k shkue ke Zana e Madhe, K, qit duert asaj nen sjetulla, Si perdhni e on m kamb: E me t' shmajten llan eburne ark tue u ardh lilave t' njom T' ijes s' saj, e mi dashtn Tue e shternguem amel per parzme: Ndersa e Bekuara me dor tjeter, Flokt, dredh ballit edh enash, Me shum mll po i a shestote Per nen rez, k mrr e i thot, Lott posht mollzash ka' i rigojn: Po ti, Moter ... mos ksht !... Qindro pak, he bujaresh !... Se ti ksht, manat i Zotit, Cok po e ueke vedin dam ... Mjaft tash m ... t kjofsha true ! Lne vaj' n nji her, se plase ! Zana e Madhe, kryet pshtetun ___________________

755

760

542

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

M' bor t gjall t' Motres trojane, E tue dnes, dhimshim tue fsh, Merr e i thot me fjal t' kputuna: Qyqja, Moter, se ' m'k gjet ! Se un m t' gjallt nuk kam shka e bj! Se mue Tringen m' a kan vr! Se mue t' rijt - o m' a kan th! T dy st m' i kan verbue! Bjeshk e vrr m' i kan shkrmue! Gurr e prrue m' i kan helmue! As nuk kam pse t' h nder valle! ... As nuk kam pse t' bij nder zalle!... Pse t' kerkoj hije edh mriza... Pse t' kerkoj gurra e urrila... T' kerkoj lila e drandofille, T' ndjeki flutra neper shtoja, Mollakuqe e xhixhilloja: T prigioj un zogjt bylbyla ! Kta per mue, Zot, u farojshin ! Kurr mos kndojshin ! mos vallzojshin ! Kurr mos dalt per mue prendver, Tash qi m' vrn Tringen e mjer, Qi e kam dasht si s e ballit: He mue m' gjoft moti per s'kthiellti ! Or e Zana prap piskaten; Prap ulkojat uluruen : Bjeshk e male larg ushtuen. ___________________

765

770

75

790

543

ZANA E VIZITORIT
Ora e bardh her tue i a lmue Me dor ftyren, her me riz Lott prej svet tue i a terun Se sa amel po i a kthen: Po ti jo, moj rrezja e bardh, Moj shtatrrituna n mjalt ! Se t Tringa nuk t' k dek: Nuk t' k dek, moj, pasha veren! Pasha voesen, qi rig Drita, Kur vegon m' at buz t malit! Nuk t' k dek, moj, por t' k l Sod per s' dyti: se n' Nokshiq Shqyptars i a la ajo nm! Se kur sod nper buz t'agimit Krisi pushka n Nokshiq E z shkjau me djeg, me pjek, Me vr gjind, e me r pr M' dhn e dh e m' lop e q: Si atij p' rher i a k hjk dera: Cull e mull, shka i kisht' shptue, U v m't' hikun, e muer rreget Rrezga - bjezga drejt Sutjesket, E as rob nierit s' mbet n' Bajrak; Ve se Tringa me t' vlln, Me at Curr Ulen shtr per dek: Shtr per dek kah nis me hjek. An e kand visesh s' Nokshiqit ___________________

795

800

815

544

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Rrihte pushka kurr pa pr: Stane e tbana i' n flakad: N' tym t' agusht qiella merthye, Mos me u p shoqi per br: Tue lurue shkina edh shkj, Si lav uqsh zijet n Shndr, Kah robitshin, kah plakitshin, Pleq e cull e gr kah vritshin: Me gjith kta kjo e bija e bots, Tringe Ulja e Ul Keqots, Vllaut, fisnikja, nuk u d, Dr qi st ktij mbyll s' i a k. E k ndie si Shkjau po rrte Drejt kah tbani i saj, kqyr ' bni Tringa at her. N kamb sht ue, Edh at, mb vll t dekun, K zn vasha 'i b t madhe: K b Zotin - kjoft levdue ! Gjall Shkjaut n' dor se s' do t' i bijte, Tat e nan se s' do t' koritte, S' do t' koritte vlln per s' dekuni, Fisit marre s' do t' i lte: Edh, kap huten e vllaut, Fill n' oborr vasha k dal. E k p, nji Shkj kryekcyem; E k p, keq k mendue, Fort m keq desht me punue: ___________________

825

830

835

845

545

ZANA E VIZITORIT
Me e ue rob per vedi n' shp. Por, kur, qni i biri qnit, K marr turrin me e robit, Sa shpejt Tringa at i ndj gati, Edh m' hut po, sokolesha Mu n parzme shkjaut i a njiti, M' rragam dekun edhe e qiti. At her shkjt Tringen kan vr. Nuk k, Zn, pra pse me kj; Se, man, bija e malcores K qindrue si t' gjith fisniket: Per t gjall nuk u d vllaut, Gjall n dor nuk i r shkjaut; Edh vedin k pague Si m i miri burr n' Malc; S'k korit as t' par as t' mbram: Shqyptars i a la ajo nm ! K me dal kanga dikr, E kahdo qi shqypja t' flitet - Kjo e mashkulla gih hyjnsh K me u kndue nder burra t' dheut Per shka bni e bija e bots Tringe Ulja e Ul Keqots, Kur pat kris lufta n' Nokshiq; E dr rrezja shekllit t' endet, Emni i Trings larg do t'permendet ! Shka i k thn, vall, Zana e Madhe: ___________________

860

870

546

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

T'paim, Or, sa gjith kto male ! Mor e mbrmja me voes qiellit, Mor, e njeshmja me gjith lilit, Mir shartue me rreze t' diellit: Qi m' a k snin si hll, Qi m' a il e qi m' a mbyll Si ajo hna neper pyll: Se mue shpirtin m' a freskove, Se mue zmren m' a balmove Me kto fjal, moj, t' u ngjatt jeta ! Moj pinjolla, vetull - holla. Se, man, tash kurrnji grim Un per Tringen s'po kam dhim; Ke ajo, lule n ket jet, Lule paska shkue n' at jet, Edh faqe t' bardh Malcs Lnn i paska, e 'i nm Shqypns. Anim, moj Bujaresh, Tash ti Tringen me m' a vesh, Me m' a vesh e me m' a njesh, Me m' a b gati per dh; Se, man,zmra s' po m' bn, M' i a vesh un pajen e deks. E kam dasht, moj Ora e Madhe, Si driten e svet t' m ! S mir Ora vesh e k ! Sa e mir Tringa at m' k d ! Zana e Madhe se ' k kj ! ___________________

875

880

895

900

547

ZANA E VIZITORIT
Edh ulkojat, man t' Zotit, Rrijn e e kqyrin si per mll. Mbas vesh e k e stolis, Si ato virgjnat e Malcs, Ndjesen arit m' varg florinit M'fyt i a njet e bukura e dheut. T' dyja duert mandje mb zmer, Njanen m'tjetren kryq, vendue I a k e Mira, e me 'i par rruza, rreth per rreth tue u ardh, i a lidh: Si Shqyptarve t' d mij vjetvet Doke ln u a kan t Part. Nderkaq Zana Shtatzarana, Me at Shtrumoren e Vathnoren, Vorrin n' lila e drandofille E kan shtrue. Si a bne gati Me e sht n' dh, kjo Zana e Madhe Po i bjen sypri, e puth e kjj, Dnes e fshj e shkrifu n' vj, Fryma s' mjeres n' fyt ka' i zhet. Por si Ora e bardh trojane Me shum mnd e k shkep soje E per zmer pshtet po e mbate, Or e Zana Tringen pezull Para duersh e uen, kalees Edh m' vorr e shtrjn mb lule ___________________

905

925

548

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Drandofille. Zana e vogel, Njajo Dardhamoskadele, Tue dnes, qyqja, e tue u lvyr, Shkon e merr zogun e veres Dhimet dek nen shkam r i vocrri, E e shtje n' vorr me Tringen bashk: Qi per s' gjalli aq fort, e mjera, Dasht m' i kishte zogjt e veres ! Aty, Sne, Lore, Loshe, Mine, Mile, Mele, Groshe Kapin rrasen prej mermerit E e vendojn mb llastra gurit mrenda vorrit rreth per an Thik ngujuemun. N'shj t'Ores s'Madhe Shpejt d ulkojat i a kan h Mb vorr dhn me sh6am m' capok, Qi edh e bne, rrash me tok, Ato vet tue kj, po, bishat. Edh qe se, sypri vorrit At her dheu pre' ulkojash lshue, vjen e vesht vedit n' lule, Lule t' bardha, t' bardha, t'bardha, Mos me i prish as zhegu as mardha. Ora e Madhe e bjeshks s' Trojanit Kur qe urdhnon ato sgrizhat Motra t' veta: Bjeshk e Bor, Thrake, Dake, Vace, Grece, ___________________

930

940

549

ZANA E VIZITORIT

Lali. Lice, Like, Dike E sa jeni Motra t' mija, Shpejt n' Trojan ju tash me m' shkue E me shkul blinin e mrizit. K mrizojn gjja e Mu Hasit, Edh ktu ju me na pr E t' a ngulni m' krye t vorrit Le t' na bj Trings hije veres. Sa shpejt Ort jan nis e shkue, Sa me t' shpejt ato jan kthye: Sa veton d her me s! Edh e prn blinin e mrizit; E me 'i t' mshme Shtozovallet E kan ngul tre pash n dh. Se sa i madh - o blini ishte, Sa t madhe hije kishte: Me mrizue nja treqind dele! Kthellt prej breshtet nji zog vere Vjen fluitrim e zn mb bl, K, me 'i z, si tue vajtue, I a k h me vallzue Dhimet n' zmer me t' pikllue. Zana e Madhe, lott per faqe, ___________________

960

965

970

975

550

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Merr e i thot ksaj Ors s' Trojanit: Faqebardh, Or e Trojanit, Faqebardha Motra t' saja, Qi m' u gjett n' ket dit t' shemtueme; Se, man, kan kn kah m' losin Dhimet t, zemers mendt e krs ! Ve ndigjoni, oj Or e Zana, Se me zan due bt e mdhana: Pasha rrezet qi lshon hana! Pasha voesen mb ledina! Pasha brej, aha e etina! E per mriza e qepariza! E per gurra neper curra! E per lila e per bylbyla! Pasha t' rijt e pasha veren! Mos e pritsha kurr prandveren! E as m Zan mos m' thain mue, Se un dr neser, pa marr dielli, S' e l Tringen pa pague! Do t' i marr, po, treqind krena; Treqind shkj rob kam me i zanun: Tr mij ik e nuse t' reja: Po, tr mij, moj, pasha Zotin ! Tr mij ika e nuse t' reja Para kohs kam me i ln t' veja. Me kj ato, po, si gjith qyqet ___________________

980

1000

551

ZANA E VIZITORIT
Nper kasolla t' Karadakut, Si ato bubat pshtjell n z. Se as e mjera kjo Shqypn Kurr tue p s' sht drit me s, Ke ksaj Shkjau, ndj orrl mb krye, Kurr t keqen s'm' i a k d: Vidh, robit, plakit, bje pr; Ktu luej gr e kuf, Atje vr bulq e bar, Ve pse bjn hije mb dh ! Sod m teper vraja ikat, Nders e jets kah zot me i dalun Duen fisniket ! Mlidhu et, Dyndu ushtr, ngref pushk e top, Edh dil e bje n' Shqypn, Si me r n' tok t' Parvet t' vet: Thue se i Lumi Perend Per Shqyptar Shqypnn s'e fali, Por per Shkj. Medj, m teper Krajl e Mbret n' kuvend bashkue N' at Berlin: jo per t'drejtue A per t' sjell ndo' i pun per s' mari, Se kta t' maren k m'a kan?! Kta, qi, shpirtin jahud, Zmren pus, rrnen kan, ___________________

1005

552

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Bes e f qitun mbas shpine, S' kqyrin erz, s' kqyrin drejtsi: E qi n' luft qesin me u gr, Ndermjet vedi djelmt e r P'e 'i top basme per dim ! Por se i cilli me ngop barkun Sa m ding me gj t' m t' ligshtit: Si at derrat n' kallamoq: E rri e haju shoq me shoq, Si ato kurvat n' pun kopilash, Ve per t' hyp sho'it kalibo Edh shpirtin ktij m'i a xjerrun Per gazep, po: dor i dhankan He at Zoti m'i marroft ! Knjaz Nikolls me h n' Shqypn, Dr k vendi me Dr: Dr m' kshtjell t Rozafatit N'at moll Shkodre, m'krye t' Shqypns. Por nuk hn, moj, mni i Zotit ! Dr t'jt gjall nji nip Kastrijotit; Pse Shqyptart as sod as motit Sa me dhn, s' k mjt me i shtrue Kurr i huej. Po, Mali i Zi Para hup e hupt !se Knjazit I bjen n' dor Shkodra mizore. Un, po, vet, un do t' u a kalli N' zmer burrave t' Malcs T' hershem flak t trimns ___________________

1030

1035

1050

553

ZANA E VIZITORIT
T'bess shqyptare e t burrns; E s' l kurr e per ket jet, Pasha tok e pasha dt ! Fjalen Krajlave pa u a thye : Per pa e thy, per pa e poshtnue, Edh Tringen pa e pague ! T lumt goja, eh sokolesh, Merr e i thot Ora trojane; Se edh mue me vedi m' k Me sa Motra kam mbas vedi. Edh t' Mirat ue flauri, Kan rrah fletrat nper ajr E sa bredh aj jehi i zanit, I a kan beh mb bjeshk t' Trojanit. Zana e Madhe, at her, rrf Asht lshue ajrit tue flutrue, Edh beh k m' Kap t Brojs. Kur k beh m' at Kap t Brojs Se ' piskat k ajo t madhe ! Kan ushtue bjeshk edh male, Kan shungllue fush edh zalle. E kan ndie burrat e dheut: At Lekt e Malcs s' Madhe, Qi aq zant luften m'a kinin: E kan ndie, mir jan kujtue, Se n' Nokshiq ushtrija e jon Ajo ngusht po k qillue; Edh trimat m' kamb jan ue, ___________________

554

LAHUTA Kang e Njizetekatrt

Kan njesh armt, mir jan shterngue, E t' kan marr malin perpjet Po fluturojn, thue ti, me flet! Mandej dal k m' Big t Shals. Kur k dal m' at Big t Shals, Sa t madhe at piskati ! K shungllue mar Dukagjini. E kan ndie burrat e dheut, Shal e Shosh, Shllak e Temal, Me Mertr, Gjj e Dushman, Qi aq t fort besen m' a kan: E kan ndie, mir jan kujtue. Se n' Nokshiq ushtrija e jon Ajo ngusht po k qillue, Edh trimat m' kamb jan ue, Kan njesh armt, mir jan shterngue, Malit thik na jan fillue Si lav uqsh nper plajm e bor: M's kapuat, hutat n' dor. Edh del m' at Qaf t Diellit, Se t madhe at ' piskati ! Bjeshk e vrr se ' kan ushtue, ' kan ushtue ' kan shungullue ! E kan ndie Pej e Gjakov. ___________________

1100

1105

555

ZANA E VIZITORIT
E kan ndie Rek e Rrogov: E kan ndie, mir jan kujtue, Se n' Nokshiq ushtrija e jon Ngusht ajo po k qillue; E t' kan ms Rek e Rrogov E t' kan rr Pej e Gjakov T' kan rr trimat m'arm shterngue. Snin gac, zmren agzot: Lum per T, o i Lumi Zot ! Kund pa u ndal, kund pa pushue: Thue se krushq po jan tue shkue, Per t' marr nuse nen duvak. Jo m krenash me u krekcue Ball per ball me Karadak ! Kur, qe, nis era me fr, Zbardh sht deti prej tallazit, Sa shpejt qiellin po e zn rja; Prej Rumije z e veton, Kah Cetina po gjimon. Shum do t' zj shiu e shtergata Shum do t' lshoj, tham, sheu e brraka. Si mjer kush t jt ngushtue Neser kmb uj me kalue; Se, man, fort un po drue, Se s' do t' mj aj me kalue!

1115

___________________

556

LAHUTA E MALC`S
KANG E NIZETEPST

GJAKU I MARRUN
ARGUMENTI
ZANA e Malit t Zi ndgjon prej shkambijve t Durmitorit piskamen e Zans s Madhe t Vizitorit. Edhe ajo merr fluturimin, prej tu ardh n ndihm t vetve. Kapet, hajnisht, mbi Nokshiq, ku tashma vlonte pushka dhe gjimonte topi. Merr trajten e shkrimtarit t prmendun malazias, Petar Njegushit dhe I qaset Mark Milanit, t cilit I lajmon rrezikun, q i kercnohej nga ushtrit Shqiptare dhe e ngacmon t sulmoj perpara se etat malsore t shtoheshin. Kcen n kamb komandanti dhe me fjal t zjarrta zemron luftart per msymje. Zani i burs, krizma e trumpets e urdhni i Mark Milanit, shperthen luften n t katr ant e fshatit. Ushtrit shqiptare jo ve stopiten para mors s forcave malazeze, por nxehen edhe ma teper e egersohen. Hallakaten luftart, bertasin, ngatrrohen shoq me shoq, kacafyten; fishkullojn plumbat, gjimojn topat, shungullon bjeshka, dridhen malet. Perleshen Hot e Grud me t Vasoviqas; lshohen Shkrel e Kastrat me herojt e vet; rrn Kelmendi, msue prher me u d n shej nder beteja. Poeti, ktu, shenjon dyluftimin e t malaziasit, Vuka Lek Dravs me Prel Memen, nga Vukli, me fitimin e ktij t mramit. Para koris, q mbulon ushtrin karadake, lshohet Mark Milani dhe me fjal zjarm i nxit

557

LAHUTA Kang e Nizetepst

Te vett me u ue nderen n vend. Nder heroj malazez dahet n shej Kik Mhilli, q n Hercegovin pat vra Smajl Agn Qengiq, e sa tjer; u rrijn prball kreshnikt shqiptar me Turk Shabin, Masha Cokun, Mu Hasin, Prel Marin, Ded Ivanin etj. Hin n veprim taborri I Biocavet: ndeshen nder parzme t tanvet dhe thehen, si tallazet e Drinit nder kambet e urs graniti. Arrijn fuqit e freskta shqiptare nn Prel Tulin; rrjn Mals e Madhe, Dukagjin Has e Rek, Postrip e Shllak. Mark Milani e shef vedin ngusht. Perpiqet me kapidan Mirkon, I cili e keshillon, s pernjiher, t trhjek ushtrin, dhe natn, pr Qaf Morin, t kthehej n Mal t Zi. Kshtu edhe u dha urdhni. Kah gjysma e nats shprthen nji shterngat; ohen prrojet e fryhen lumej, fishkullon nji er, thue, thue po rrotullohet bota. N t zbardhun t drits ushtrit e Mark Milanit n terheqje ndeshen n rojet e Rugosve: sht mbrojtja e Zans s tyne, q I ban t shptojn. Kacafyten, tashti, dy Zanat e ushtrive kundershtare. Marrin pjes n luftim Ort e dyjave anve. Dikur n ndihmen e Zans shqiptare rrjn dy shtrigat e Iballs, kalorse mbi breshka detit. E lidhin Zann e Malit t Zi dhe, rob t nxanun, e dergojn n Vizitor, ku, pengue mir per blinin e vorrit t Trings, e rrahin me kamxhik gjarpijsh deri sa kesaj I bajti shpinda. Ushtrive malazeze, tashti, u liget Ora definitisht vehen n t hikun, tuj lan shum t dekun. Zana shqiptare lumnon, perse I a mrrjti qellimit, muer gjakun e Trings.

558

GJAKU I MARRUN

F ort gjimue kan bjeshk e male,

Fort shungllue kan prroje e zalle, Prroje e zalle edh livadhe, Kur piskat k Zana e Madhe, Zana e Madhe e Vizitorit: Ushtoi bjeshka e Durmitorit! Ora thepe e Malit t' Z, N' Durmitor qi m' a k, shkina, Bigen nalt mbrend nder do stiena, Tan lmashk, tan ler e rrgall: K bjt hala m' shkam t gjall, Hell, ngallit, thue po do qiellen Me_ pershkuem, mb t cillen il syzhgjeta shqype zogat, __________
Zana e Madhe e Vizitorit: K. II, 50; XVII, 525. - bjeshka e Dormitorit: vargu i malevet me ket emn 1-10 ndermjet lumit Komarnica e Tara e qi kapet deri n Vizitor. Ora thepe: Ora e idht, qi jeton n thepa. 10-15 Bigen nalt.. nder do stina: majen ku rrin nder do thepa, krepa. - ler e rrgall: vend me gur, vend I rrpt e i thyeshm, i rrxuem. - Hell, ngallit: e rritun fillake si helli.

15

559

LAHUTA Kang e Nizetepst

Ku edh sutat kerkojn llogat, E as Shnaprendjet s' dhet bora. Piskamen k ndie, po, Ora N' Durmitor, edh sa ndora N' tingell znin njoft e k: Njoft e k, mir m' t I k r, Se sygrizha e Vizitorit, Si njaj plajmi n' muej t' Brymorit, Po i bijte ajo rrf Shqypns, Per t' grish burrat e Malcs, Me i rr ndihm ushtrs shqyptare N' at Nokshiq: ku tash batare Pushk e top po rri tue vlue, Gjylja e plumja tue vringllue, Pors breshni me murr. Edh kqyr at her ' k b Njeko Ora malazeze, Njanit sy si e vangt, po, shtriga; Por e fort, e idht si shlliga, E e pabes, gjithmon bel, Kurrkund halli mos m' i u p, Kur po bte mendsh ndojhera

25

35

__________
Ku...sutat kerkojn llogat: ku drjet kerkojn ndejen, strehimin. - E as Shnaprendjet: e as n pik t 15-20 vers 26 korrik). - sa ndora: me nji her, me t shpejt. 20_ 25 Si...plajmi n' m. t'Brymorit: posi bora n nanduer. 30-40 Vetullrept e ftyrkermeze: me vetulla, qi n hijesh femnore apinriljev t madh, pa qime t dukshme e me ftyr alle. - si e vangt: K .XXIII, 87. - Me u trenue: si fjera : K.

560

GJAKU I MARRUN
Me u trenue: t' u hodh si fjera Porsa aty vigmen k ndie E kall zmret me mn, T' sht lshue fluturim n'p'r ajr Kah Nokshiqi, drejt njj mje, Shpatit s' cilles, staje - staje Derdh nper ufra e ndt mbas lakut, Forca e urdivet t' Karadakut Urdhnin pritte t' Mark Milanit, Me u flakruem trimat rrf M' llogje t' grisuna t' mejdanit E me u vr at dh me u pr Me Shqyptar, e n' gjak me u l: Si gjithmon Shqyptr e Shkj Jan l n' gjak, q' se fati i z Flak e agzot vni per br: V per br Shqypn e Mal t' Z! Man, pra edh fort dinake Njekjo Ora karadake Qi: kah m' doren se nalt nen r Me pas ajrit flett me i nd, Do t' a shifte vetullholla Zana e Madhe, rrit nder molla: E se m' shpin kjo do t' i shtrhej, Edh me t rrebt do t' grhej, Kudo ajo fluturim t' a ndeshte:

45

50

55

__________
XXIII, 718; 200. ndt mbas lakut: ul mbas pritash. - F. e urdivet t' Karadakut: fuqija e ushtrive malazeze. - M'llogje t'grisuna t'me jdanit: nder prita e logje t thyeshme t bets.

45-50

561

LAHUTA Kang e Njizetepst

Jo nalt ajrit sypri kreshte Malesh flatrat valvit, shkina; Por nper gryka e nper lugina T' grisuna, tan karma e stina T' Malit t' Z, tue fluturue Plant mb ler e rrgall tue e prrue, Ur per tok rrashit tue shkue: Si 'i _ apthme dal me gjue Peshk n' liq, n' ndo 'i glin a hurdh: Tinz kalon e dis shurdh, Dr qi kap ajo dikr Mbi Nokshiq, ku _ per terthuer Shpatit tej, si r zhgjetuese, Isht' perhap ushtria sulmuese e Malit t' Z; e Mark Milani Ku, zatet mje 'i carani: Si nji shqype e murrt: n' turb Kqyrte, trimi, si i'n tue u gr Posht n' Nokshiq Shqyptar e Shkj, Me shosho'in krenash t' u pr, Thue ti, po krasisin land.

65

70

75

80

85 Marr t Petar Njegosh: motit N' at Cetin, n' at falme agzotit, Kn Vlladik, mjekrren d pllam, __________
65-75 tan karma e stina: tan shkamij e thepa krepa.-Plant mb...: posht(ur per tok)_ mbi...--apthme: gat,afk,apk (Ardea cinerea).- glin: K. XVII, 183. 85-95 po krasisin land: po presin, drmojn, krekcojn land.- n' at falme agzotit: K. XXIII, 739.Vlladik: kryepeshkop.

562

GJAKU I MARRUN
E qi larg edh n' dit t' sotit Aj permendetr rrokulls Per njat Kezen e Malcs : Kang hynere, kang me nm, Shkrue me lot e thkndiell barotit: Edh avit sht Mark Milanit, K po 'i flet me 'i fije zanit: Ndigio, Mark! Pors stuhija T' a k msy, man, Malcija, E fort drue, se t Shqiptart, T' idht si helmi, kan me t' art Sa, qi s' dij a pshton me krye; Edh ushtrn kan me t' a thye, Po nuk luejte ti per s' gjalli. Ushtue k, po, bjeshka e zalli, Kan shunglluem rrgall e ler N kushtrim, qi sht lshue kaher Malcs s' Madhe e Dukagjinit, M' Qaf t Diellit n' Breg t Drinit, N' Pej, n' Gjakov, Rek e Rogov: Gjithk lulja e trimns: Shka m' shtat vjet e m' shtatdhet vjet, N' dihm n' Nokshiq me I vojt ushtrs. E t' kan rr Shqyptart n' at z Plak, i r e kalam, Kush n' xhurd e kush n gun, __________

argjipeshkv, (nder Slav ).- Kezen e Malcs: kryvepra letrare e Njegoshit: Gorski Vjenac.- Kang hynere: kang e cillsueme, e dame n shj, n z. 115-125 xhurd e n gun: n kapot t zez leshi me mang t

563

LAHUTA Kang e Njizetepst

20

Pors miza nper kercun; E dr mbrama, pa marr dielli, Tham, kt t' a kan bef nji filli. Shka pret m prandej nuk k, M' Shqyptar por sulm ti rrf, Me s ushtr t kesh mbas veti, Sa en ktyne s' u prispjeti Ndihma e pritun. Ksht tha Ora, Edh sht zhduk aty sa ndora. Braf i a bni Marku m' kam: Lesht e krs ngrehun nji pllam, Pors kresht derrit bugr, E vetllat ngerthye kulr: M' kamb, sokola, t' Karadakut! K bulrue me 'i z tarakut; Perse ju: po n' patt qillue P'r'imend bijt e t' Parvet t' ue, Qi s' kan bart kurr zgiedh t huej, Pag e t' dheta s' kan l kuj; Kurdoher qi edh n' fjal t' Knjazit Jan hjedh n' zjarm e n' shkulm t' tallazit: Ju, po, djelm tash fulikare Me sulmue m' ushtr shqyptare, E dr mbrama p marr dielli,

130

135

__________
shkurta me jak e thek mbas, e n nji far kapote, si e para por me lesh dhije e me kapole gun).- Porsi miza nper kercun: K. X, 170.- s'u prispjeti: s' arrijti,s'u mrri ni, s' u erdh. 125-135 Porsi kresht derrit bugr: K. I, 303.- me 'iz tarakut:me nji z kaut, taroit.

564

GJAKU I MARRUN

55

Me m'a thye, e rob me zan Shka t' pshtoj gjall: edh nji filli Ju mandej neser me ngran, N' saje t' t' Lumit Perend, Cilen n' Plav, dreken n' Gus: Zamren n' Hot e darken n' Shkoder, Mu n' Kal t Rozafatit, Perbindsh mndere ngref m' at koder; Pse, shka merr Drinit per s' t' gjatit, M' Shkam t Pejs e k rreh deti, At n, me gisht e leter, Na e kan fal Krajlat e Mbreti. Prandej sod nuk k Zot tjeter Kjo Shqypn ktu e dr m' Dr, Per pos Knjazit t' Malit t' Z: Knjaz Nikolls rriti, Zot, jeten! Qi na e duen Krajla edh Mbreten. Per buk t that jue cullt e grueja Sod te shpija u rrn tue u ankue: Qe Shqypnija; sht tok e jueja, Mjaft qi t' doni me e pushtue. M' tni, burra, e mos e lshoni! Token t' uej sod t' a pushtoni! Grt e fmijn zijet shptoni!

150

65

Trokllon lodra e rreh trompeta; Mir shtergohet m' arm ushtrija, __________
140-150 Cilen... zamren: K. XXIV, 564 shka merr Drinit...M'shk am t Pejs e ku rreh deti: tokn q nga Peja, ku buron Drini, deri n Lezh, ku derdhet n dt.

565

LAHUTA Kang e Njizetepst

D n' taborre e eta-eta. Prjn Vojvod e Kerksedar, Krah-e-qaf kta pallat qorde, Qi, kercnueshim ardh kulr, Is u vjeken si bollshorde. Vendojn majesh Kapitanat Ktej henik, andej gopedra; Ngrefin shpatit t' rand havanat Perhap grykash si kulshedra. Mark Milani k hyp atit: Nji kl gjog sa voeja kryet, Parzmen mal e qefull shtatit, Vithet drejt, bishtin ngrthyet. Edh at her: po, me at zhumhr Qi bjn currat, shkep s' perpjeti, Rrgalles hov kah lshohen, kr Termegshim t' a trnad termeti Token: turr urdija e Knjazit Mb Nokshiq k msy s' termali. E si skllafat e tallazit Dynd, kah s' epri 'I kep mali Kulihum brishti m' pellg t' detit, Shkumet bardh e lshue kurrn,

__________
165-175 pallat qorde: shpatat lidh n kordha.- s u vjeken si bollsh orde: u rrjn vr m'anesh,per brijet (s) porsi gjarpnusha. - henik,gopedra,havanat: top i vogl me gryk t gjan; K. XVI, 501; VI, 333. 175-180 qefull shtatit: i lmuet, m qeft e i hajshm. 185-190 s'termali: s'nalti, nga naltsija.- skllafat: K. XXIV, 72.- Kulihum brishti m' pellg: r, u plandos n humneren e detit - kurrn: me hov, me turr.

566

GJAKU I MARRUN

Gallamarde kthellt bunjetit Bregut t njelmt tue kaperd, Zhbjn, rroposin shka t' gjjn para, Tbana, gjind e gj t gjall: Njeksht Shkjau - he atij i hupt fara! U rras n' luft nper mal e zll. Pors zjarm kur t' marre shpija, Fjoll nper hatlla tymi s' pari Deporton: e nper frangija, Nper balkoj, si gih ndez zharri, Ferfllon flaka: por kur t' shmet Mbrend pullazi, nalt n'p'r ajr Flaka rrmen, e si hjedh_ lmet Shkrepin shkndijat: shkulm i z Dyndet tymi nalt si rja, Ndersa mbrend n' at furr gelqeret Gurt pelsasin pors kshtja, Shamen ledhet, sa qi mnderet Jeta krejt me t' u trishtue: Gjindja edh kah thrrasin, vrrasin, Vrap shko e eja, kush per t' shue Zjrr, tjert aklat mos t' humasin: Ksht e pergjakshme lufta at hera Erdh tue u ndez, e t' krisi brima, T' u dha vigma edh potera,

200

205

210

__________
190-195 Gallamarde kthellt bunjetit: tuj shungullue neper bungaj vjen e kaperdhet n bregun e njelmt (t' ujit t detit). 195-200 Fjoll nper hatlla: (pershkohet = deperton) gyp neper trapazan (pullaz).- nper frangija: K. V, 457.

567

LAHUTA Kang e Njizetepst

Larg e larg ushtoi bumllima Kah urdija e Mark Milanit Sulmin lshoi m' ushtr shqyptare N' flak t pushks, n' vetim t' taganit, Topt tue gjimue batare. Amant, ti 'or Llesh Nik Daka: Qi aq t madhe m' bne 'i b N' ur t' Sutjeskes mb ato brraka, Se nand krena do t' m' kish' pr, Do t' m' kish marr nand krena Shkj: Q' se k e dal n' ket jet, M ngusht vedin a e k p? Alush Smajli po e pvet.

225

Se 'I Shqyptr, zemer eliku, Aj ve ngusht bjen mb ket bot, Pa buk n' shp_ kur t' a gjj miku: Kur t' a ket, po gruen divane, Shpn n' rrug t' madhe, dre'in kojsh, Oren fjet, pushken jellane, Dor t keqe mbrend n shp; Se, per n' luft, manati i Zotit, Pors n' darsme e kujton vetin: Mir ushtrue n flak t' barotit S't' duron t' shtat Krajlat, nuk t' duron Mbretin, Jo m Knjazin. Na s' kem' dal

230

235

__________
230-235 gruen divane: gruen demele, pritace.- Oren fjet,pushken jallane: fatin e pakt ,pushkn e mangt, qi s' punon, t ndryshkun. - Dor t keqe: ndokend qi bn hajn, vjedh.

568

GJAKU I MARRUN
Kt me vjedh as me plakitun; Shkjaut por hovin me i a ndal, Vendit t' on larg tue e turitun. Edh grthat n' at biruc Ki'n me msy si 'i kalam Si nji qind, n' shkuen kta me i nguc: T' lshoj pr Shkjau kaq edh m: Sa gjithk aj burr e grue: Se Shqypnn na kun i a lshojm. Vet Moskovi m' kamb me u ue, Kapic m' krye nuk petullojm!

245

250

Burr i urt e flet arsye; Paj n' sa lot vendit carani, N' pellg t detit div shperthye, Kur, dynd mal, vala shkumuese M' t t' plandoset fulikare, Me fuq t rrebt, dermuese: Aq t' k luejt ushtrija shqyptare M' sulm t' urdivet t' Malit t' Z. Ve t' sht ndez, po, vendi flak, Ve t' k ndj pushka tue z, Gjaku i nierit rremej brrak, U dredh toka per nen kam, Kah jan ndesh Shqyptar e Shkj: Kryet e tyne thue po sdht shtam, Per gjith treg me dal me u bl! __________

265

240-245 tue e turitun: tuj e tremb, tuj e mbajt larg. 250-255 pelivani: sokol - djal. - paj n' sa lot etj.: me s luen vendit shkambi, qi qet kryet, si katall, n gjir t detit.

569

LAHUTA - Kang e Njizetepst

85

' t' jan b lamsh, po, neper plan, Tue i a dhn m' hut e m' novic, Tue i a dhn mndershim m' tagan Kush n ksul e kush n' kapic: Njani rueju, tjetri mtrueju, Kush lshou vrap, kush ndiq per hap, Aj perpjet e ky tatpjet, At shaju kta aju, Ktej vritu pertej pritu: Pritu, vritu idhshim nzitu, Brit, gerthit e mbush e qit, Koder m' koder shoqit thrrit: Thrrit, vrrit ah-ha-ha-h, Si at mazat fushs tue ng: Dnes t' varruemt, gjimo t' gjymtuemt, Turru, gurru, matu, shmatu, Duku, thuku, struku, zhduku, Aj pa vesh e ky pa fregull, Neper karpa, cunga e bunga N' plhen pshtjell e n' tym, qi njegull Ndhet ajrit shllunga-shllunga. T' dridhet kmisha m' shtat, taganat, Kah vezllojn ajrit per mnder; Idht kur vrrasin Kapitanat, Thue lav uqsh po uluron n' Peshtr.

275

280

290

__________
270-275 mtrueju: msyj, deli para.- tatpjet: teposht. 280-285 Turru, gurru etj. thuku: turru; ndalu; rrasu, shtypu etj.vro gjallsn e pershkrimit dhe gjasimin e veprimit.- e ky pa fre gull: pa flegr t hunds, pa hund. 290-300 Thue lav ujqish...n' Peshtr: tuf ujqsh n bjeshkt e Peshterit. - laskr: pjes e shembun e nji mali.

570

GJAKU I MARRUN
Fort perlyken si Taroa, Bajraktart e Krent shqyptar! Plasun gjylet plloa-plloa, Lers Vringllojn e nper laskr; E kaq brima e bubullima, I sht dhn vendit per terthuer, Kaq vrrima e shungullima, E batarja me zhumhr, S qi topat n' mes t' poteres Dis shurdh e that gersasin: Si at gurt n furr t' gelqeres Vapet t' zjarmit kah pelsasin. Proh ti o Zot, por ' t' jan merthye Dik atje nalt mb Nokshiq ' t' jan merthye , ' t' jan kaperthye Hot e Grud e Vasoviq! T' dyja palt, po, trima n' z, Ka tri zmra at nen parsem: M se 'i nan, tham, k me fsh, M se 'i ik me u plak pa darsem, Edh nusja pshtjell n z; Kaq sht dhn aty piskama, Kaq shum nigu sht nue n'p'r' ajr, E nper nig flaka e rropama! Qaj un Mula vrret per ud, Shallin dredh, taganin n dor: Bini, Hot! E bini, Grud! __________

300

305

310

15

315-320 nigu: tymi mjegulla.

571

LAHUTA Kang e Njizetepst

Trima, mbrend! Me dor! Me dor! Idht ' t' lshue Hoti si fjera, ' t' sht shpervjel Gruda m' tagan! Vasoviqt ' i mloi potera, Fort gjimuen top e havan! Nziten, njiten, kacafiten, Keq dermishen, idht shkelvishen, Lshohen, vriten, dbohen, priten, Desin, mesin, prishen, prishen Gjithk ndoll k pika e djalit Nder Shqyptar edh nder Shkj, Me i u dhimt lisave t' malit, Me i u dhimt gjarpnit nen dh. Lul Rapuka, 'i ar shkorreti: Nji kasap m' sht b mb Shkj! Kah po siell Baca Luc Deti, ' po bn shkinat n' mal me kj! Por kur lshon Nik Gjelosh Luli, Trim me br hekur me dhm, Qafen trup, llanen sa shuli, Dredhet toka per nen km. Fort turfllon Gjeto Mark Ujka, Kaq me idhnim qi trimi jep: N' sulme t' Shkjaut vendit s' po luejka, Me sa lot vendit nji krep! Alush Smajli, i Hotit t' Kjit, Sod mb Shkj m' sht ue lugat __________

335

340

345
325-335 shkelvishen : K. XXIII, 137. - shkorreti: shkorresh, landsh ulta e t ngatrrueme.

572

GJAKU I MARRUN

55

Siell m' tagan sa k sht tue muejt, Si po t' xierte hj nper shpat. Lulash Nika, n' krye t' gajushit, Gjithmon Pashk, gjithmon Bajram, Po i bn z Islam Makalushit: Hajde, hajde, mor Islam. Se so' 'i jav, po, n' saje t' Zotit N' at Cetin kemi me h, Me qit rrojme e' si n' Tuz motit, Prap me u to na me rak: Edh Llashi si zhgheta Po merr turr e bjen mb Shkj: Lshon Islami neper eta, N' dor tagani tue i shkelq. Maa Grishi, nji kulsheder, ' po m' i lshohet m' shpin Milloshit! Nuk k top, nuk k gopeder, Q' i a ndal hovin Luc Gjeloshit. Burr i fort Osman Hxhija, Vojvod n' Bajrak t' Nokshiqit: Me do sy pors duhija, Musteqet si shllung ogiqit: Fort po rri trimi tue u zhdat, Me at Cucajt t' Karadakut, __________

350

360

365

370
345-350 n'krye t' gujashit: n krye t shkorretit. 355-360 Me qit rrojme: me qit, me kuvend prralla.- si n'Tuz moti ...me u to: fshat n fushn me ket emn,afr kufinit t som,ku malsort uleshin nder festa e shtigje dhe pijshin nder mejhana s gadi me u dej. 365-375 si shllung ogiqit: si lesh dashit t kumbons (t mdhaj).

573

LAHUTA Kang e Njizetepst

Qi me pushk, tagan e shpat, T' madh zijan apin Bajrakut. M' i ndihmon Sadri Mehmeti, Bajraktari i fort i Gashit, Me Adem elen djal mbas veti, Qi m' bjen m' Shkj si m' mish t dashit. Jakup Feri, 'i zog skyferit, Lshon me Plav e me Gus, Shkulm si lshon uturri Peshterit Mbas nji shiu r me stuh.

375

Ardhun shtatit, xhevardare: Pa ndigio, 'or Rushman Hasani: Se kta Zubcit-dalshin fare! Per Tynzon, po e arsin Shkrelin, Ke per plume dert s' po kan E askund kamben nuk po e ngelin: A t' i msyjm, Rusho, m' tagan? M' kamb Rushmani ohet filli, Si lugat dalun prej vorrit, Rrf taganin xier prej milli E nper reshpe t akorrit: Si ajo rja e nji thellimit, Qi u bjen qiellve tue vetue: M' Shkj turr lshohet trimi i trimit, N' dor tagani tue vezllue __________

- zijan: zalldanin, i a bien ngusht. 375-380 mish t dashit: mishi m I krkuemi. - utrri: prroni. 390-395 xier prej milli: K III, 262. - E nper reshpe t'akorrit: nper shkambij t malit ndermjet Pejs e Veliks.

574

GJAKU I MARRUN

N'p'r ato rreshpe e n' p'r ato rrmore: Shum do t' kndoj qyqja n' Mal t' Z! Per mbas tij Shkrel e Zagore, N' z per pushk e dejlek Me at Ducajt, Xhj e Bzhet, T' kan msy Zubcit fyt-a-fyt. Dy Patjt, shqype me flet, uli e Beci, zhyt-e-mbyt, Se ' po i furen Shkjaut n' aradhe, Idht m' tagan kta tue i a dhn. Gjeto Staka, hidra e madhe, Dhnun vezmeve m' nja'n an: S turfllon rosa m' shirok, Tue rrah flatrat neper Dr: Po lshon trimi trok m trok, Per me u pr me Mal t Z. Marash Vata, 'i drang drangonit, Shkon e vjen pors duhija; Nuk han buk m as s' pin uj kronit, Kushdo bje nder kthetra t' tija. Por akorri ndez t' zhari, Mir shpervjel_ tash_ qi_ m'_ tagan Msyn Dod Pri, Bajraktari, Me Kastrat e Petrushan. Kallzit grunit ktej e andej Si lakohen, kur nper ar __________

410

415

400-405 Ducajt, Xhjt e Bzhet: fshate t Shkrelit(Malsi e Madhe). 405-410 hidra e madhe: kulshedr ujit. - vezmeve: K.V, 39. drangonit: K. XXIII, 63. 420-425 e Petrushan: Pjetrashan: lagje e Bajzs s Kastratit.

575

LAHUTA Kang e Njizetepst

Vrap t' hik derri, qi pertej T' a ket gjuejt nji pushkatr: Frota e Shkjevet ksht lakohet, Kah Dod Pri n' mes po u furet, Gjeto Daka m' ta kah lshohet, Kah m' tagan Voc Keqi puret: E msyjn, breshen me shtergata, Vat Ivani, der bujare, Mark Ujk Vata e Prl Ujk Vata, Si d plume n' xheverdare. Ve kur rrn aj Marash Gjeka, Me at Smajl Mal'n e Buzes s' Ujit, Thue nper Shkj pa kalon Deka, M' kos t' i a dhn sa ajo tue mjt.

425

Pushken tash e m s' po qet: Tash qi msy k Mark Milani, Me s urd k n' snd t vet? A mos lshoi pritat e hiku Sh tash, qi m' ushtr shqyptare M kobshim randon rreziku, Pushk e top kah rreh batare? S' sht, jo, fis, qi hik Kelmendi: Se aty djelmt i k sokola Se sa her qi e qiti rendi, __________
430-435 Si dy plume n'xheverdare: K. II,115. - e Buzs s' Ujit : fusha qi shtrhet kndej Synit t Hotit, n breg t Liqenit t Shkodrs. 440-445 Me s urd k n' snd t vet: me s ushtr ka nn urdhn t vet.

440

445

576

GJAKU I MARRUN

50

Si ajo e lashta kndon shkrola, Me luftue me Turk e Shkj, Nder t' shtat Krajlat nm la vetit: Bni shkinat idht me kj, Trazim t' madh i qiti Mbretit; Ve nji shkj, Vuksa' Lek Drava: Beter burr, i madh sa 'i trap, Me do krye tan raava rava Varrsh s' tagani, edh 'i zdap I gjat, m' tr me i prek, po, kryet, Me 'i mull, sa 'i grusht, m' nja'n faqe, Vetllat shllung, me i zn t' dy syt: Pr n' terz dollam e gaqe, Si m i miri n' Karadak: Rub t bardh ue shj per dore; N' grusht taganin l me gjak, M' krah novicen vjerr mizore, Del m' nji pod e u thot Kelmendit: Ju, Kelmend, me shka flet bota Po ish t' pushks edh t' kuvendit: Plot kotecat, shekat t' plota: A mos b k nana 'i djal N' Bajrak t' uej, djal trim rrf, Qi mue ktu n' mejdan me m' dal E m' tagan burras me u pr?

455

__________
450-455 Beter burr: burr I madh tejt. - tan rava rava: tan vija vija. - zdap: shul I gjat. 460-465 Rub t bardh ue shj per dore: me nji sham t bardhn dor n shj paqe, lajmi, ndermjetsije...

577

LAHUTA - Kang e njizetepst

Qaj Prl Mema: sa per sy Mos me pas shka e thrret per n' lm, As per krushk, as n' luft me msy, Aq i hajm e ufrrak shtatit Ardh, e i that si cung n zll: Thue ti, po, aj far malukatit Shkjaut po i han nja d her gjall. Por ndoll Prla m' k 'i far derrit, Me tr zemra e trim si Zana, Mos me I hik bels as sherrit, Edh i shkarth pors zarana: Ky i del para Shkjaut n' dervend.

Pshi Zotin, 'or Kelmend, Pse m' a qitt para ket tesh? A mos doni m'e vendue Me mue n' rrog, per t' m' ruejt do lop N' Palabardhaj?... Mjaft po drue Se m' i dar, or-ligu, n' shkjop... Perrik burr ky permb dh, Psha Sh' Pjetrin e Cetins, S' sht i zoti as me m' a br, __________
475-480 s per s mos me pas etj.: s per dok mos me t' a mbush synin per t'a qit n log, - pers i hajm: i tht e i shkurt( uf rrak). - aj far malukatit: aj far prbindshi. 480-485 shkarth porsi zarana: n' dervend: I zhdrvjellt porsi djal i r... n log t bets. 490-495 Se m'i dar,or-ligu n' shkjop: se m' i tret, m'I bjerr, m'I ln, fatziu, n mal (vend ku rriten shelqa, shsa e bim knetash).

490

578

GJAKU I MARRUN

N' goj m' i a sht gishtin e shllins! Ngul! Vuksan; pse 'i tash si brsh Ta kam hjedh t kryet nper ukel. Edh Pla, permbledh lsh, T' flakron m' Shkj at, e m' her t par Kryet e tij sa nji karric Tue u kundrue rreth Shkj e Shqyptar I a hjedh m' tok me gjith kapic. Si nji rrap i hapt me gma, Shkjau plandoset sa gjan gjat, Tue i shkue gjaku rrma rrma, Shal e krah aj tue luhat. Zn Prl Mema n' shpot me i thn: Po a m' thue Vuko, or samadak, Sa rrog n' vjet ti don me m' dhn, Me t' ruejt lopt un n' Karadak?... Ah! kadal, moj Cernagore: Se s' k p Shqyptar me sy! Se kt i thon Shqypn mizore, Fort me t' ln, besa, pa krye. Se per duk s' peshohet burri, Ve per zmer e trimn: Se mbas hapit matet turri: Fjala e lasht duhet perd. __________

505

10

515

495-505 gishtin e shllins: gishtin diftues. - nper ukel: neper aher, ku qiten sendet e pavlefshme (it.ripostiglio). - karric: karroqe: mas drithi (misri) qe nxen 8-10 kg. 510-515 samadak: djal I r e I zoti. 520-530 Fjala e lasht duhet perd: duhet peshue fjala e vjetr.

579

LAHUTA Kang e Njizetepst

Mark Milani kur k p Vuksa' Leken shyt per tok, Fort idhnue, ve se s' k kj, E t' k brit, dis tue krrok: Bini, qna, bre!... K jini! He domuza t' kq... he zgieba! Shka har tash ju po rrini?! Mtani! Pas vam nanu greba ! Po t' ket nis n' voter me u shue Zjarmi, e buzmi nd terthuer T' rrij tue z e tym tue ue: Zotishps, zan vend per ur Voters, m' mshna a m' ndo'i n t' zez Turrshim buzmin shkundullit N' an prej kah ky z me u ndez, Tjera dr nen t tue avit: Shkrepin shkndijat n' ajr flaur E pse m' prush, aj frn pa pr, Ferfllon flaka e me shpejt Ndezet zjarmi flakad: Ksht n vrrim t Mark Milanit T' u kall lufta flak n' dervend, Kah lshojn turr si uq prej planit __________

530

- He domuza...zgieba: he derra... he_ kromana (me krom)t shame e t perbuzuna. - Pas vam greba: shame banale 530-535 buzmi: nji trup qi natn e Krishtlindjes vhet n zjarm me disa sjellje t posame rituale. - shkundullit: shkund, e ngamon, e shprish me... qit ndizet. 540-545 flakad: flak e gjall.

580

GJAKU I MARRUN

Palabardhajt mb Kelmend. Lum per T, o Zot i Lum, Fort-I trim Vllaho Serdari! Se ' k ms hallakatrum N' et t vet gjithmon m i pari! Shungllon Qafa lak e m' lak, Kah si bisha turret Vllahi: N' dor taganin snin gjak, T' trash mustakun pors krahi. Si d rrf, qi shkrep njj rje, Pllojc zhigasin hausit t' qiellit, Ksht sulmue t' kan t' thuer njj dje, Gjoka i Vass e Kiku i Mhillit. Kiku i mhillit, der jetike, Burr i pushks edh i taganit, M' ki' pa' ndoll me at et fisnike, Qi, mbas Mirko Kapidanit, N' at Stolac, n' Hercegovin, Vrau Smajl Agen e engiqit: Ndersa ky, frymen qelbsin, Shpirtin lesh, si lkur iriqit, Kishte dal me mbledh harain __________

555

565
545-555 hallakatrum: kudo rasha, mos u vrasha, pa peshue gj. 555-560 Pllojc zhigasin hausit t' qiellit: shkojn tue lan v t dyfish t nper haps t qiellit. - njj dje: njaj brije, njaj vendi t pa bor). 560-570 Smajl Agen e engiqit: mbi t cilin kndon shkrimtari Mazhuraniq : smrt Smailage engiqa. - Shpirtin lesh si..zemer egr: zemr fort ,I pashpirt. - harin: t dhetat, taksat. -

581

LAHUTA Kang e Njizetepst

Neper raj, e njnin m' shkop Rrah e mbyt: tjetrit kerbain Njeshja ftyrs e var m' konop: Shnjerzo ika e turpno nana, Si e kndon kanga gjat e gjat. Shka k thn vall, Tverrdko Stana: Hallall, nan, e hallall, tat! Se, man, me ' m' duket mue, Vshtir se kthej un m n' at dh: N' shtek t vshtir po kam qillue: Me ksi trimash kurr s'_ jam pr! Udri, Tvrdko, Bog te ubijo! Me nji z sa k n' gabzherr, Mbrapa i vret Vukotiq Mijo, Kah lshon turrin nper nji djerr. Rakiq Pera, me tr zmra, Po bjen n' luft si nji kulsheder: Se atij mbrapa si merr thmra, Me e gjuejt m' top, me e gjuejt m' kopeder. Se edh Pavle Vueniqi Man, m' kenka 'i shpat e gjall! Shum do krena Turqsh shperthiqi, Kur me Turk lufta kje kall. Lshon Gjur Draga hallagrep, Me do krye tan gunga gunga: __________

570

580

590
raj: neper popull t robnuem. - kerbain: kamxhikun. 575-580 Udri, Tvrdko, Bog te ubijo!: Mt, Tvrdko, he Zoti t vraft! 585-590 hallagrep: urysh, tuj e qit vedin telef.

582

GJAKU I MARRUN

Se m' tagan trimi ' po i ep, Thue kund rrahit po siell m' cunga! Qaj Turk shabi thot nji fjal: Ndihmo, Krisht, e ndihmo, Zoj, ' po msn Shkjau suval, suval, Pushken n' dor, taganin n' goj. Shka po ulron krs s' nji cabokut, Si harusha n' at bjeshk t' Krrabit? Trimi i trimit Mashi i Cokut Po I lshon z njati Turk Shabit: M' kamb, Turk Shabi, derr i derrit! Se nm t' z Shkjau m' n po bn! S' na bn kryet m as sa 'i krye berrit, Po s' i a thyem hovin m' tagan. Lshon Turk Shabi pors fjera; Msn Mu Hasi si duhija; Kaq t' sht dhn zhurma e potera Edh ushtue t' k Metohija, Kah lshon turrin Mmi i Smalit Me at Prl Mirin krah per krah: Gurgllon gjaku rrkaj posht malit, Shakull gjindja bijn per rrah! Uj kovai pse taganit T Prl Mirit dhn m' i ki'te Me helm t' shllings e tamth t' luanit __________

595

600

605

595-600 suval-suval: val-val, tallaze-tallaze. - krs s' nji cabokut: krs s njaj krcune (vend me cngj). 605-615 porsi fjera: K.XXIII, 200. - Uj kovai etj.: rreshto: Pse kovai (farkatari) m'I ki'te (kishte) dhan uj taganit t P.Mirit... 615-625 Me helm t' shlligs e tamth t' luanit: per t diftue se

583

LAHUTA Kang e Njizetepst

Fjalt tue I than qi aj ve por dijte. Paj ky Prla, man t' Zotit, N' at moll Shkodre nder Par Jav per jav, ' do jav t' motmotit, K 'i krye Shkjaut ote dhant. Ded Ivani: Raznajsh s' vendit, Qi, n z per goj e gisht, Shkapercete vrap nji rendit Tre kual rresht, lidh bisht n bisht: Turr ka' lshue trimi mbi Shkj, Ora thepe e Karadakut Prej gazepit nis me kj, Rrkaj volsh tue i shkue lot gjakut; Mir ke e diejte, man, shkina, Se k hovin shperthen Deda, At krenat nper ledina Rrokullisen reda reda, Qaj Gjok Marku e qaj Djal Miri Sa her sjellin me tagana, N' Karadak fiket ka' i qiri, N' z pshtillen njaq do nana. Mashi i Cakut, sn sa kau, Kur merr turrin per me lshue, Se ' perpushet at Shkjau, __________

620

630

s i idht ishte tagani i tij (ujtis me helm gjarpni e tamth luani). - N'at moll Shkodre: K.XIII,256. Raznajsh s'vendit: nga Razna e Kastratit. n z per goj e gisht: per mikpritje e per trimn. - Shkapercete vrap nji rendit: me nji t dhanun, me nji turr, njiherit. 625-630 Rrkaj volsh etj.: K. XXIV, 722.

584

GJAKI I MARRUN
Si ajo shlliga n' zjarm vallue. Vigmet, krismet e poteret Shungullon Qafa e akorrit, Tmershim po gjimojn humneret, Ushton bjeshka e Pernjovorit. Kur, qe, s' eprmi po lshohet Nji taborr Bijocash s' r: Si lpuret posht hudhrohet Rreshmja barot n mals. Trima t' artun, hajna, cuba, T' idht si helmi ruejt n' gastare: Si at skrapthat nper kauba: N' luft t' jan hjedhun fulikare. Pors kur n flakad T' hjedh bariu 'i vandak dullja, Krepaton flaka pa pr, Shkrepin shkndijat mija mija: Ksht t' u ndez lufta aty zhari, Kur tue lvit e tue uluruem Turr Bijcasit pik s' pari Msn m' Shqiptar porsi t' terbuem. Jo, po, besa, more brobe, Ve n' ardhsh vet ti e t' shifsh me sy E t ndiejsh me vesh; se, tobe! __________ 640

660

640-650 n' zjarm vallue: K. XX, 208. - Ushton bjeshka e Pernjavorit: fshat ndermjet Plavs e Komarushs: - Si lpuret posht hu drohet: si lshohet me vrull n teposht nga kreshta e malit (lpuret). 650-655 si helmi ruejt n' gastare: K..XVII,376. - 'i vandak dullje: nji barr dyllijash, nji krah dull. - Krepaton: grset.

585

LAHUTA Kang e Njizetepst

Ne din gjha me shperblye, Sa me t' madhe nji uturim Jan perlm Shqyptr e Shkj, Tash qi, breshen me vetim, Bijcasit n' luft kan r. Vrrimet t' kobshme, m' nja perz S' fshamesh s' mbetunvet shitue, Edh hajke, n' brohor Qi bjn trimat m' luft tue lshue, Kthellt, mjerueshim t' tingllon veshi, Tmeret t perqetht t' bjen shtatit; Trandet rrahi edhe bushnjeshi, Topat kah gjimojn nalt shpatit. Se kahdo qi syni t' priret, M' mal a m' fush, a m' shpat a m' lak, K per t' pm, ofshe! si pliret An e kand vendi n gjak. Atje lshue Shqyptart_ rrf, Si zant luften qi e kan, V t' kan para nji et Shkj, Leht tue i ndjekun neper plan. Trimat Shkjt e m se guri T' fort, kan dynd kah Kumurasha, Shqyptart pritet, e nper zhuri M' shpin po u lshohen_ si harusha. Aty-kt por m perkrejti Njanes lagje ke s' po I del __________

665

675

665-675 ulurim: gjam, ofsham, ushtim. - hajke: nam. 675-680 bushnjeshti: K.XX,331. - pliret: K.XXIII,275. 685-690 pot m perkrejti: kah s' po I del n krye.

586

GJAKU I MARRUN
Me thye tjetren ndermjet veti Mberthye gjindja kacagjel: Mbrapa kamba kah s' i rrshet Kuj, ve ndiqet rreth e okolla, eta ets rreth po i permveshet, Si kula qi mblidhet bolla: A si vala e Drinit, kr T' dhet bora, shkulm tue rrmye E bardh shkumet, me zhumhr M' kamba t' urs t' vj shul me u thye: Gallamarde qi tue vlue, Per rreth vedit rrmn gjiri, Rozafati kthellt tue ushtue, Friget m' kamb me ngujue nieri Edh kshtu tue u kacafitun Shoq me shoq, e me tagana Krahsh e krenash tue u krasitun, Idhshem tue u shemtuem m' shejshana, At djen, dr qi dita Shtekut t' vet n t' sosun mrrni, Edh muzgu, si u muer drita, T' zez pelhuren dheut i a shtrni. Prani pushka e topi lakut, Shuk sht zni, e 'i eshtim vorrit Dhn perlau; nper hurdha gjakut Ve t' varruemt terthuer akorrit At-kt tue lvit rrshan: __________

700

710

705-715 tue u krasitun: K.XXIII,420. - lakut: nder qafa t malit. - Shuk sht zani e eshtim vorrit: ka m z.e nji heshtim......

587

LAHUTA Kang e Njizetepst

Si ato rrajzat n' pleh: trishtueshim Fshjn. gjimojn, kush shprt tue dhn, Kush per ndihm tue thirr mjerueshim. Nderkaq era edhe k m, Qi kisht' fry diten pa d, E merthye si isht' qiella n' r, Shiu me rshek i a nis me r. Kr qe nis muzgut nper sh Ushtrs s' on ndihma me i ardh, eta eta e vija e v, Si ato ulkojat neper mardh. Me ushtr t' vet lshue vrap Prl Tuli Prej Sutjesket i a prispjeti. Kulmit t' kreshts trimi edh dueli, Per nen t' cillen ndermjet veti I'n gr at dit, si tue qit adra, Hot e Grud e Vasoviq: Preu n' tagana, thue jan badra, Gjueju m' plumbe, si m' guriq. Si 'i kulsheder, nder Elbnishta I a k bef Malsija e Madhe; sht kap Reka te Kuqishta Kokrra kokrra e arradhe arradhe. Dukagjini, porsi rrfeja, __________

720

720-730 Shiu me rrshek: sh I madh si t derdhej nga rrshekt, rrshiqat. - neper mardh: neper cegm, akull. 730-740 si tue qit adra: si tuj u tall. - thue jan badra: thuej jan-badhra (Asphodelus). si m' guriq : si t tallshin me guraleca. Nder Elbnishta: n vendin e bjeshks kah akorri (Jeqenishte) ku miellen ara elbi. - te Kuqishta: fshati i par nen Qafen e akorrit, n' an prej Nokshiqit.

588

GJAKU I MARRUN

K kalue Qafen e Diellit; Has e Nikaj kah Meteja Me Mertr i a mrrjn nji fillit. Si bjen breshni hova hova E thn djerst e katundarit, Ksht t' kan r Shtrellci e Rrugova Ka' ajo Mokra e Shekullarit. Rr Postrripa kah Gradina, Zni pritat per ur bregut; Nguli Shllaku kah Marina, Mvesh jan Gjjt Majes s' Lejlekut: Zana e Madhe gjiths e Mira U k pr nper at terrin, K ngujo nder shtiqe t' vshtira, Njanin m' shpat, tjetrin m' ledin. Edh Shkjaut rrethin i a qiten Anekand, si mbrend nder dana, E me t' z tue prit i'n driten, Per t' a ms m' pushk e m' tagana. Vojtun sogjet rend mbas rendi, Mark Milanit kan diftue, Si n' Shqyptar merthye isht' krejt vendi, Si edh ushtrija isht' mbet rrethue. Mark Milani dredh mustakun: Fort k r trimi n' kujtim, E as s' I del me hjek mendsh Plakun, __________

755

765

740-745 Meteja: Fshat jo larg nga lumi I Kamarushs. 745-755 Mokra e Shekullarit: Pjesa e perendimit e Shekullarit. - Ma- rina: Morina: n breg t lumit Lim ndermjet Plavs e Andrijevics.

589

LAHUTA Kang e Njizetepst

Qi e pat p n' nadje n' vegim... Si sht mendue asht 'i her me veti, ' e k hanger buzen m' dham! Se edhe ftyra fort I treti! K marr trimi e sht ue n kam; E si shpatit nji bar: Kr ndoj gjedh a dhen a dh, Tufet d e m' kullos hutue, N' mbramjet nuk i kthen n' katue Ase n' vath: posht e perpjeta Nper zabele e nper shkorreta Shkon e vjen, e nper orgaja, Kahdo qi t' a mbaj uzdaja, Se do t' has m' bagt t tretun: Marku ksht fillikat vetun, Ngethye vetllat shllung n' mes t' ballit! Thekatueshim po i bjen malit Neper terr e sh me rrshek M' nja tue r, aj per me u pjek Me qat Mirkon Kapidanin, T' cillit nd i a kishin zanin Krali I Nemses edh Mreti; E mbas dikr e gjeti, K marr trimi e ksht po i thot: Se, per Zotin, Kapidan, Q' se kam l e r m' ket bot, S' dij se ngel kam m n' zalldan Se n' ket nat. Neve Shqyptart __________

775

780

785

790

795
775-785 n' katue: K. VIII, 6. - Thekatueshim: K. V, 181. 785-790 Krajli i Nemses: Perandori i Austrs.

590

GJAKU I MARRUN

ark na bkan. Fort kam frig, Se n ushtrn kan me na art; Pse edh 'i nat kjo sht fort e lig: Si thue hallin me i a b? Besa, pra, shka t' tham s' po dij, I a kthen Mirkja si nen z; Ve, q' se dal kemi n' ushtr Edh n' luft kem' r n' kto vende, Jo n'e Marte: si qi motit K kn doke: por n' e Prende, Zmra keq, manati i Zotit, Kaq m' k nd, sa s' thohet dot, E as s' dij se k kem' me dal. Por pse ngaeja s' sht ktu kot Me ndj na tue tjerrun fjal, Kish' me thn, lum Komandari, Si asht mendja mue m' a pret, Se t' del puna m per s' mari: Shi njitash, nper shkurre e mret E tue rrah shiu e shtergata, Ushtrn m' e lshue bregut t' Limit; Qi nper terr e pa u sos nata, Me u rrqas tinzi, e para_ agimit, Ur pa ur e trap pa trap, Fll me dal n' at Qaf Marin; E mandej, tue u lshue na vrap, Me marr rrugen per Cetin. Se per ndryshe, mana t' Zotit, __________

800

805

810

820

815-820 bregut t' Limit: per t gjat t lumit Lim, qi ndjek luginen Andrijevic-Plav. Qaf Marin : Qaf Morin...

591

LAHUTA Kang e Njizetepst

N tash po na hup ushtrija. M' shpin Shqyptart e ket far motit, S' dahna shndosh, tham, lum zotnija. Marku at her urdhen k dhn, Mar ushtrija me u dynd vendit, E posht malit per m' at an Me u nd Limit rend mbas rendit.

825

Edh Shjzat ki'n prendue; M k shiu edh shtergata, P'r 'i her gjama edh sht ndalue. Kur, qe, 'i r, si pezhgvja z, Niset fll prej Durmitorit, Qi, tue i r qills me fur, Vjen e ndhet kreshts s' akorrit. M' akorr rja si k dal, Lum e lum per t' Madhin Zot! Qi s' kem' kn e na k fal! Se ' k shkref at nji mot, Se ' t' i a dha flaka e vetima, Se ' t' i a dha krizma edh gjama: ' t' i a dha ushtima e bumbullima, Shungullima edh rropama! Flak per flak, po, e kurr pa d Shkrepte rrfeja kryq terthuer, Aha e_ brej bjeshkve tue , E harmote me zhumhr Kepash s' eper t' gristat karpa: __________

835

830-835 Shjzat: K. V, 199. - si pezhgvja z: z si pisa,si korbi. 850-855 E harmote: coptonte, grimconte me krizm shkambjt.

592

GJAKU I MARRUN
Pod e m' pod qi, posht rrmorevet Tue balcue e shpardha m' shpardha, Kulihum turr gorromiseshin N' gurrn t' prrojevet shkumuese. E t'u shkref at 'i stuh Ersh s' perzijta, shungulluese, Rriba e s' cilles, me fur Kah pershkohej bjeshks e vrrinit, Shkulte bungat qindvjeare, Si me shkul ndoj kallm purrinit; E si kn t' ishin bazhgare, Duhmja i dyndte, e me uturim T' perfrigueshme, i shakullote, Nder humnere. Nji zhaurrim E pa preme bjeshkve ushtonte; Kthellt, termegshim buluritte Toka, e lkundej shrregull; kreshta E akorrit flak zharritte, Edh duhmet e rrfsh s' shpeshta, Njizet pash, po, u sham, e ngeli Shyt, pors nji ky Gojanit, E u perzhit per rreth zabeli N' Koprivnik e m' bjeshk t' Tropojanit:

860

865

__________
- Tue balcue: tuj kcye, tuj u hjedh. - shpardha m' shpardha: tue kcye e ah m' ah. - gorromiseshin n' gurrn: plandoseshin n humnere, n shtreten guror t prrojevet nder male. - Rriba: K. IX, 266. 860-865 bazhgare: hjedh,bzhdile. - i shakullote: i hidhte tuj i lan shakull. 870-875 porsi nji ky Gojanit: porsi nji vorb (po) nga fshati I Gojanit ( I permendun per ta) n Merdit.

593

LAHUTA Kang e Njizetepst

Gjithk kjen prozhme e dushknaj, Hije, pyje e megje t' dme. E nji nig e nji tymtaj, Era surfull, e 'i zhigame, Nji zhaurrin, nji suzh e 'i vap: Sa qi shkulm k nis me vlue Lqeni i Plavs, e nalt_ mb kap T' Zeletinit, tue vetue E pa d tue shkrep rrfeja, Merr zjarm ashta, e fllakad Ndeze pylla kah Meteja. N' at thellim, po, e n' at tuf Qiella e toka asht perz, Kishte thn, se rruzullimi N' flaur e n' leskra po shkatrrohet, Edh n' Kaos t' pa skj shqimi Po sodomet e dermohet. Per mbas malit por n qiell Hylli i Drits si vezulloi, U shuk plajmi e moti u kthiell, Si cirk voese n' perivoj. Ve se bjeshkt, po, kthellt ushtojshin, Brraka, utrra, prroje e sh Gallamarde ka' u dikojshin Neper rrash, tan shkum e dh. __________

880

890

875-885 suzh: t nxt, vap qi t merr frymn. - e nalt mb kap t' Zeletinit: mbi maje t Z., varg malesh n prendim t lumit Lim. 885-895 tuf: turf, shtrngat me er t pshtjellueme. Po sodomet: po zhgatrrohet, poshqimet faret, po rroposet n rrmuj - (kaos). - perivoj: n kopsht, n lulisht.

594

GJAKU I MARRUN
Amet Limi kishte dal E askund ln nuk kishte v: Si mjer kush qi nper at val T' jet ngushtue sod kamb me r... Mark Milani, trimi i trimit, Mar ushtrn n kamb k ue, Edh pr i k per ur t Limit: K, ashtu shurdh e kush pa e md, Tue rrah dromin me t' mdhej hapa, Do m' e qit shndosh n Mal t' Z, Topa e nozull ln permbrapa. Ve se uren mjeshtri motit T' ngusht e drunit lshue ekisht' pas: Kshtu qi frig kam, man t' Zotit, Mos t' a lshoj Markun ndoj drras... Po isht' Shqypnija 'i vend bel, K s' bn kryet m shtrjt se 'i shtam: Vshtir se Marku k me u d, Pa I u njit ndoj ferr m' dollam. Pse edh, qe, tej n' at_ bll ure Vend Rrogvasit kan zan, Menden qi m' a ki'n kubure: Zog mb ur me flutrue s' ln. Prandej m' ur kr mrrini ushtrija, ' ushtoi Mokrra e Shekullarit, Larg gjimue ' k Metohija, ' t' sht trem kali i Komandarit, Kaq z pushka aty me z, __________ 900

915

920

925

910-915 nozull: ushqime. - uren t'ngusht etj.: t pasigurt, etj...

595

LAHUTA Kang e Njizetepst

Kaq z plumja me fishkllue; Si njaj breshni me_ duh: Malazezt per dh tue i shtrue. Flak per flak ushtria shqyptare, Rreth e ark shtr Markut m' shpin T' i a k v pushken batare Shpat e m' shpat, lugin m' lugin. Priten n' bll e Limin dt, Prej Shqyptarsh fut mbrenda_ 'i rreti, Kah t' i a mbaj, tash, Marku i shkreti? ' do t' mendoj, vall, vetmeveti? Me qindrue, si e k zant, Qe shka Marku k nder mend. N' Mal t Z luftojn 'dh grt Per lir, per f e per vend: Jo s' qindron nji Mark Milani, Der bujare gjet me gjet, Larg n' Europ qi i k vojt zani, E i druen sherrin Krajl e Mbret.

Se isht' rrethue n' mjet uj't e shpatit, ' sht berlyk aty si k, Tue brit t' madhe mje atit: M' kamb, sokola t' Malit t' Z, Me il shtek per Karadak! M' tani, djelm, ju me fur, T' rrjedh sod Limi shkum e gjak! Edh at her, si 'i grop_ gelqere At vendi t' u ndez zhari; __________
945-950 Der bujare gjet me gjet: K IX 220.

596

GJAKU I MARRUN
Vojti krisma dr m' pelqere, Ka' u perlan Shkjau e Shqyptari. E papreme 'i shungullim Ishte mali, ka' asht zijte, Vlote pushka, e me vrrim T shituemve ajo u perzijte. Edh Shkjau, asht tue msy, Pa kqyr shtek pa kqyr handek, Bukur nalt aj erdh e u sht: Sa, medj, shum her u rrek, Me shperthye neper ushtr E me u nisun kah_ Cetina. Ora thepe e Malit t' Z Shum gajret po u epte, shlina, Malazezve e mir po I msote. Shtju i r, her shtju plak: Gjithnji sulmin u a drejtote Qandra e jon k bte lak. Zna e Madhe at e k p: E k p, 'dh njoft e k: Synin kurr nuk i a k d, Edh e Mira, n'_ shllung tue u strukun T nji rje, sht b e pa dukun;

Per nen hov e m' shpin t' i bijte, Me t bashk t' u kacafitte, Edh shkinen mos t'a ljte: Mir nder kthetra at shterngue: __________
955-960 dr m' pelqere: deri n'angrra t dheut, deri n antipod. - Qandra e jon k bte lak: ku prkulej, lakohej.

597

LAHUTA Kang e Njizetepst

Malazezve me u ndihmue N' at shtek t' vshtir. Kr, qe, fluturim, Tue u ra qiellve nper agim Ora shkin vjen e pershkohet Zhgjet perpara Zans. ' t'i lshohet Fulikare Zana m' shpin: Si njaj orli-gjerain Lshon m' bollshotde, si t' kt p, Se don zogjt n' erdhe m' I a ng. Kr k p njajo syvrangta Ora thepe e Dormitorit, Si asht rrf po I shtrhej mbrapa Zana e Madhe e Vizitorit, Se ' k nis ajo me dredh Posht perpjet, kryq e terthuer: Her n' nji r, her n' tjetren struku, Tash mbas malit tash mbas suket: Rrash per tok her rrahi flatrat, Prap pingul fluturo perpjeta, Ve si t' mj soje me pshtue. Por, si p k ajo, se vrap Zanes s' Madhe s' mund t' i hike, Asht sjell shtriga e fyt-a-fyt Me Zanen aty sht perl: Sa per ksht, isht' kn trimnesh, Edh, besa, fort bel, E pa qander nuk po lidhej: Me sa sht lidh ajo ndoj her Q' se zan vend k n' Karadak. __________

1000

1010

995-1000 syvrangata: K.XXIII, 87

598

GJAKU I MARRUN
Gryk per gryk e flok per flok Ora e Zana asht perl, ' t' jan dermish shoqe me shoqe! M' dham e m' thoj se ' jan lvyr! ' po u shkon gjaku rrkaj nper ftyr! Fluturim neper ajr, Idht n' mjet vedit kaperthye, Haju, shaju me mn, Vrrit, piskat sa kurr ki'n n' krye: Fort po u ndiqshin e u perpiqshin Po u shkelvitshin e u llomitshin, Her dr m' r tue zgjatun shtatin, Her tue h si xhixhilloja; Tash nper tok, pors d bolla, Shkarrafendu: mbandej shrregull Prap nper ajr kacrrue n' mjet vedit, Pors vers dy pilivoesa, Kr shoqe me shoqe hahen: Siell e bje ato njana tjetres, Me nji pezm, me nji mn, Mendt e krs me t' pas merz; Ve kurrnjanes nuk po i del Me u ngref m' shoqe kacagjel. 1015

Dik andej prej Fushs s' Iballes, Vjn d shtriga, hyp m' d breshka: Njana Sut, tjetra Pasut. __________

1040

1025-1035 Shkarrafendu : shkrreu neper tok. - kacrrue : prlesh kacambyt, kaliboue. pilivoesa : kumahark. 1035-1045 prej Fushs s' Iballes : nga fusha e fshatit Iballe n krah-

599

LAHUTA Kang e Njizetepst

Ishin breshkat, breshka detit, Aq t mdhaja, sa 'i samar; Ishin Shtrigat si dy grrea Kjumshtit hjedh nen arranik: Koc e lkur e t' kthyeme kuk, Si dy drapna ngul nder hatlla; Ve se t' idhta e gazepqare Kurrkund halli mos m'I u p: Qi nder shtat Bajrakt e_ Puks Ln nuk ki'n me u shndosh varr pushke, Me gjith hudra, p e gershan Mb t' varruemin pezull vjerr; Nuk lan fmij me u rrit per s' mari; Garravxh bn djelmt e r, Nuseve edh lshoju zvercen : Bni, qyqet, si apini! Shtat pash punt bni mb dh, E hupi shtat pash nen dh: Si - Zo', ruena! - puna e tyne. Kto i'n kn nis per n' nji log Shtrigash Dika' andej n' Kotorre t' Reja, E zan Drita i paska shtekut, Ke hutue ki'n kn te shpija, Tuj u lye, po, me do gjell Vet e breshkat, qi t mjshin Pezull ajrit me u pershkue.

1050

__________
inn e Thait. grrea kjumshtit : si kunguj qumshtit. 1055-1065 zvercen : nji smundje qi kthen ngjyrn e njeriut n t verdh. - n' Kotorre t' Reja :n rrapsodi: krahinat e grykave t Kotorrit.-gjell :nji lloj brumi magjstr.

600

GJAKU I MARRUN
Breshkave kaluar mb shpin, Kr kan r drejt Metohs E nper ag t' kuqlimt t Drits Kan sodit, si Ora shkin Edh Zana e Shqyptars Fyt-a-fyt ishin perl: Ftyrs e parsmes krejt n' gjak l, Fort ka' ipshin m' dhm e m' kthetra: Kryet breshkave andej kan resh, Ato rrole Shtriga t' vjetra; Edh lshue t' jan m' Oren shkin, Pors kn t' ki'n d kulshedra, Njana, po, m e idht se tjetra. T' i u hodh Suta per mbas shpinet Edh flokve ajo i a njiti: Arrit kryet gati i a qiti, Kah I a ngifte pa far dhimet, Si me shkul kund l Zadrimet. Ftyrs Pasuta si kusija, Me 'I dhm n' goj ngerthye si cap, Ajrit flokt lshue leqe leqe E ardh shtatit si 'I ngaskeqe, N' thoj i a njet me njanen dor, Mu n' gelc, m' nja tue u mundue Me i a zanun frymen njak: Nsa me tjetren, si m' gerhan, Nis k trupin me i a lnuer Posht perpjet, kryq_ e terthuer, Me do thoj t mpreft si sorr, __________

1070

1075

1080

1095

1085-1090 E ardh shtatit si 'i ngaskeqe : krrut si arku i pushks.

601

LAHUTA Kang e Nizetepst

Per m r' madhin, mor', gazep. Fort po ep, qyqja, e ' po vrret, Se edh shtjelmat shum po I qet! Ve se kot; pse Zana e Madhe, Me njat Suten e Pasuten, Asht pezull nper ajr, T' a kan ue dr m' Vizitor, Shi te vorri i s' mjeres Tring, Edh lidh t' a kan per bl: Qi ato Ort e bjeshks s' Trojanit Prej nji mrizit t Mu Hasit Bart e paten m' Vizitor, E qi, t' Lumet, edh e ngulen Tre pash n' dh n' krye t' vorrit t' Trings. Mbas e lidhen per at bl, K marr Zana e_ kthen n' Nokshiq, K po grheshin n' mjet vedit Malazez edh Shqyptar.

1105

1110

T' a kan kap ka' I gjarpen n' dor: Shllig t gjall, tan helm e vnr: E me ta t' kan h me e rraf T' mjeren Or t Karadakut, Per pa kqyr, mor' probja I m, Se k i djeg as se k I dhm. Lshue m' t breshkat si t' terbueme, M' dham i a grizshin misht e shtatit Per gazep. Gerthitte Ora __________
1120-1125 M' dham I a grizshin : i a grimcojshin mishin.

1120

1125

602

GJAKU I MARRUN

M' kup t qiells,sa gjithk mjte, Tue i dhn shtatit per me pshtue. Ah! kadal, eh pitigon! Zn Pasuta si tue e sh; Se s' t lshoj, jo, per Tynzon! Shtatin n' gjak krejt pa t' a l. Hider, bre! Ti me i ndihmue Mark Milanit t' birit t' shkins, Qi Shqypnn aj rreth m' e shtrue Per nen kamb t' Knjazit t' Cetins... Po a kujton, mor gabele, Se Shqyptart kan dalun fare, Qi me ardh Knazi, me 'i kl zhele, Per t' sunduem mb tok shqyptare? Edh at her, me at shllig_ n dor, Siell e bjeri, tan maraz; Brit, gerthit e ngata Or, Si mac Frorit mb pullaz.

1130

1135

1140

Mbas lidh kje ajo per bl, Lidh prej Zanet t' Vizitorit: Njat ushtrn e Malit t' Z E lshoi zmra gjithunj, E muer hiken. Fulikare I u shtr m' shpin ushtria shqyptare, Me nji brim qi me t' shurdhue: K tue vr, k tue shitue, Dik krejet tue shkurtue: Tjert n Lim vojt e sharrue, __________
1125-1130 pitigon : grue llapazane, gojrlasht dhe e leht.

1150

1155

603

LAHUTA - Kang e Njizetepst

Tr taborre Mark Milanit Hup i kan n' at log mejdanit, Treqind krena edh i kjen pr, Rob jan zanun treqind Shkj! Zana e Madhe ' po lumnon; Kep m kep po fluturon; K marr kangn e po kndon; Po kndon m' kep t' Vizitorit, Larg me u nd m' Boka t' Kotorrit: A t' kam thn, 'or Knjaz Nikolla, Se un, dr sande pa marr dielli, Tringen do t' a kish' pague: Treqind krena un tue t' i pr, Treqind rob un tue t' i zanun, Tr mij ika e nuse t' reja Para kohs tue t' I ln veja: Me kj ato, po, si gjith qyqet Nper kasolla t' Karadakut, Si ato bubat pshtjell n z? Po m'a pvet njat Mark_ Milanin, E aj, po, ty k me t' kallxue, K me t' dhn t' zn zihariq, Se sa ushtrija t' met n' Nokshiq: Oren uet se e k Shqyptari, Qi Shqyptr vedit i thot: Se atje lufta ndezet zhari, Breshen krenat bijn per tok, Kr t' i mbushet mendja e vet Me qindrue p'r Atdh e Mbret. __________

1165

1170

1175

1180

1175-1180 zihariq : lajm. - Oren uet : K. XII, 164.

604

LAHUTA E MALCS
LAHUTA Kang e Njizetegjashtt

KOHA E RE

ARGUMENTI

Poeti, q tashma e ndien afer kalimin n jet t vrtet, grish Zann e vet ti laj per pak koh argtimet bjeshkatare dhe atje n Lissus ti shkoj pran per ti shndrit menden n perfundimin e Lahuts s Malcs. Vetm kangt e frymzueme nga Zana kan per t prftue nder zeme t ardhshme (mbasardhsave) e nipa. Ata shka dn Autori: dishirin me hec perpara tuj ruejt F e Atdh t paprekuna. Shkrimtari e merr me t mir rreshtmiren Hije, tuj i paraqit bukurit pranverore t fushs e t kodrave, t pemoreve e maleve, q e rrethojn kalan titanike t LEZHS, ku ku lan shejet e pashlyeshme Kastrioti, Bardhyli, Kliniku, Pleurati, Hylli, Agroni e Genci i pafat. Ktu vazhdon Poeti kaluen Romak, Gal, Sllav e Turq; ktu smungon gjaeja e malit as naltsit bjeshkore t Molungut e t Majes s Vels. Por, prej se rreziku mund t bij kudo, e porosit Zann, q aq fort e don, tia vej menden n kalim kah Vela, ku edhe sod gjendej shpella, n t

606

LAHUTA_Kang e Njizetegjasht
Cilen Lleshi i Zi i Gjomarkajve, dikur, pat lidh m vargoj Kulshedrn. E kshillon, n ras se i teket me hy n shpell e mbasi edhe padashtas mund do t takonte n shtriga t Kthells, t Mirdits, t Zhubs a t Celits. N qe, mandej, se e lodhun nder male, donte brigje deti me sa jan floka e Kshetza, le tulej gjithkund rrjedhs s Drinit n shpinn e ndonji pulbardhe. Ktu Poeti merr ras (rast) me i kallzue Zans historin legjendare tasaj Floke, q tuj qen martue me nji t kelmend, i vuni temelet njaj nipnije s ndalueme nder tana fiset e Malcs. Mbi nji gja ma me randesi i ban me dije Zans d.m.th. se Zanat e Helikons e Shtozovallet Greke kishin braktis Grekin, tash s voni, dhe nxan vend n Shqipni per t nxit banort e ksaj me shkrue shqip, me il shkolla, me hec prpara e deri me krkue pavarsi kombtare. N ras, ve, - perfundon Autori se Zana e tij ka per tu merzit edhe n Lissus at-her I jet t marr fluturim kah Rozafati per tu bashkue me Zanat Helene e Ort shqiptare e per t vallzue me to si motrat. Kujtohet se kshilli I fundit mund tI pelqente teper Zans e prandej dron se do t habitej gjat kah Rozafati. Kndej e porosit edhe nji her q edhe n qe se shkon, mos t vonoj tepr, perse kanga pa te nuk hec as LAHUTA sbjen si don Poeti.

606

KOHA E R

H ej, moj Zn, t' kjofsha true,

Si s' po t' bje nder mend per mue, Pun t hershme me m' kumtue; Kang e valle me m' fillue; Por m rrin tue fluturue Moll m moll e ftue m ftue Me ato shoqe tue kndue, Me ato shoqe tue vallzue, Tue vallzue, moj tue lodrue Nper ledina e nper rudina, Np'r ata brej, aha e etina, K bn erdhen gjeraina, Bulon molla e lulzon thna E prjn valle Or e Zna Neper rreze qi lshon hana. Ardhun shtatit si breshana Rreze dielli dora e llana, Ftyra shtrue n' flet t' drandofillit, Kamba mat per gjeth t lilit, Shartue zni m' z t' bylbylit, Dishka bor e dishka brym Si njaj hylli me ferfllim: 5

10

20

__________
1-5 ty t' kjosha true: K. XIV, 53.- kumtue: lajmrue. 15-20 Ardh.shtat.si breshana: K. III, 37.: me shtat t drejt.

607

LAHUTA_Kang e Njizetegjasht
Mori sumlla sumullore, Mori dardha dimnore, Si t' shkoi moti kang e valle Kang e valle e zanamare: Tash mbasi flutrash neper zalle Tash mbas lulesh nper livadhe Her ndiq sutat neper curra, Zhytu e mbytu neper gurra, Ngallt shoqet n' shtigje t' vshtira: Si, perzt, ty t' raft e mira! T' raft e mira si t' k r, Bjeshk e vrr qi m' k shkelq! A din shka moj gerxhel, Mori rrezja nper frang: Se mue kripit m' i r bora, Se kah m' ln sht kamba e dora, Se edh as von, tham, s' k me shkue, N' njet pertej un pa u kalue, Prej kah s' ln kend me u kthye dal... Pra ndgjoma kt nji fjal: Lni sod, moj Shtozovallet, Lni flutrat t' marrin zallet, Lni sutat t' marrin malet: Shporru vjollcash edhe lisash, Shporru gurrashh e urrilash: Se, perzt, ksht, moj petrit, Tuj m' u l, tuj m' u flladit, Her nper han e her nper drit,

25

30

35

40

__________
30-40 Ngallt: ngacmo, percielli.- gerxhel -frang: K. I,50;V,457 - Se mue kripit m'i r bora: K. XII, 27.

50

608

KOHA E R
Drue po m' ngrhesh akull- Drue po fik mue e vedin-; Edhe lshou prej D u k a g j i n i t, K ma shkon t cemtt e dimnit Neper biga e zgavra blinit, E flutrim neper ajr, Si njaj hylli qi shknd Shkrep prej mramjet neper eter, Behma kt n' ket Lissus t' vjeter, K, larg zhurmet e poteret, Dola edh' un n' ket buz Prendveret, Per me kndue m' Lahut t'_ Malcs, Se si u end fati i Shqypns, Kr pshtoi kthetrave t'Shkjens E duel zgjedhet t Turks: Perendija si e kisht' shkrue: E zoj m' vedi edhe u ndertue, Mbas sa gjakut qi pat dkue. Pse kaq njerzit po i'n t kq, Sa qi askund m' ket shekull t' z P shkue gjaku v e v, Nuk po gzohej, jo, lir. Prandej sod t t' kjosha fal! Mor e mira rrit n hal, Dr n Lissus ti me m' dal, Per me v kangen per fille, E tue m' drit menden me kshille,

55

60

70

75

__________
50-60 t' cemtt e dimnit: t cegmt, t ftoftit, acarimin e dimnit.- Lissus : Lezhja ( qyteti i vorrit t Skanderbegut ). 65-70 qi pat dkue: pat dikue, rrjedh.- po i'n: po ishin.

609

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

E tue m' majt mbrenda hulls S burrns e t' bujars, T' bjsh qi fjala: e but herher Si njaj flladi n Prendver: Tash e fort, e rrebt dermuese, Si duhija shungulluese: T' m' rrjedh e mar e kund pa neje, Qi t' rys mendet, zemrat t' theje, T' i rresh gjinden kah e mara, Fn e Atdhn t' i lvis perpara. Pse, po m' u end kanga per s' marit, Von e von fisi i Shqyptarit, Man t k me t' urue, Bjeshk e vrr me t' u lulzue, Si don vet moti me t' shkue: Kang nper han e kang nper drit.

Me u merzit, jo, cok muk k, Ke n fllad t' ksaj stine s' r, N' jet natyra tue shperthye, Kt gjn shka t' kande t: Vezullime e xhixhillime, Gurgullime edhe blerime, Me lugina e me kodrina, Me ledina e me rudina, Hije, kroje edh urrila, Dejke, mjellme e n' shtek kojrila, Vjollca, lila e karajfila,

95

100

__________
85-90 Qi t' rys mendet: K. IX, 275. - T'i resh: t' i drejtoj. 100-105 Dejka, mjellme: dallndyshe, kanusha ( Cygnus olor).

105

610

KOHA E R
Drandofille n bubuqe, Flutra t' larme e mollakuqe: Kndo bylbylat nper filiza Kc dhijzit neper driza Tue blegrue kingjat nper mriza: End hardhija m' qeperiza, Lulzon pjeshka e zerdelija, Me u shj matet m' gem qershija; Bleron bungu e bleron vidhi Shatorr fiku kokrrat lidhi; Njethet plepi bregut t' Drinit Rah t' mir ep lulja e blinit, Kerset fyell e zanamare, Ushtojn hijes kang shqyptare Qiella kalter, toka bler Njeti dimen kt Prendver: Njimend stin per Or e Zana, Me pr vallet, tue ndrit hana, Mal e n' mal, rudin m' rudin, Jo qi kt n ket krahin, K nper molla gmeholla, K nper male e mriza hale, E nper zalle e nper hamalle Shum po i kisht' do Shtozovalle Shoqe t' ua, qi po kndojshin: Qi po kndojshin e lodrojshin, Larg e larg m' i u nd jehona,

110

20

130

__________
105-115 Bleron: gjelbron, ngjethet, njethet. - bubuqe: ganxhe 120-130 Qiella kalter: kthjellt. - rudin: livadh i vogl a kodrin me br n mjes t pyllit. - hamalle: orgaja.

611

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

Bne bn, si kah Valbona; Se ky vend, se mahet n' mend, Po kisht' knun nji dervend: Nji log Znash m' nm e n' z, K vig e katall: Edh n' koh para se Iliri Ven kt z e Arbnori i_biri: Na i'n ndesh, na i'n shkelvesh, Dikr heret m' dhm tu' u shkye, M von s' largu tuj u msy Kush me zhgjet, kush me bat, Njani m' mzdrak, tjetri m' omak, E me lata, e me supata, Me tagana e pushk t gjata: Edh rn shakull per dh, Kush per Atme e kush per F, Njani cub, tjetri dishmuer, Kush gjaksuer, kush simahuer. Jo, po, kt edh k me p, K me p, po, njat kal, Qi, m' nji koder titanike Ngref mbi ledhe cyklopike,

135

140

145

150

__________
130-135 si kah Valbona: bjeshk e permendun n Veri, ku k ndejen Ora e Shqipns. 135-145 dervend: K. XIX, 117. - bat: hob, sab. - mzdrak; omak: mzdrak, topuz; omag, topurre shkop barsh me krye t trash. 150-155 simahuer: n Kan: ata qi i bhen ndihm e krah cubit a hajnit. - titanike: mbiemn ase cillsuer i ardhun prej Titajvet, fytyra mitologjike greke: bijt e Qiellit e t Toks qi i pallen luft Xeusit. -ledhe cyklopike :

612

KOHA E R

Per tr mij e kusr vjet T' u kercnue ndi, si shauret, Mb ' do forca kundershtare, Qi me mende grabitare, Deshten ksajt me kalue vn. K me nd edh si kjn Vala e Drinit prap n' dit t' sotit Per ur vorrit t' Gjergj Kastrjotit, Shpata e t' cillit, dikr motit, Vezulloi m' hasem t' Shqypns, Si ajo rrfeja e Perends. Pse dikr kt edh Berdyli Me gjak hasemsh dhn kertyli; E ajo Teuta mbretnesh, Vash Ilire sokolesh, Qi nuk dijte se shka tuta: Si ajo Shqypja skepekrruta, Lshote hovin mb Rromak, P dhim Adrjen tue pergjak; Prap Kliniku kt e Pleurati, Hila, Agroni e Genci i ngrati Kan jetue kt e kan lulzue, Mir a keq at tue psue;

155

160

165

170

175

__________
mure b me gur t mdhaj fort si muret e Katallajvet t mitologjis greke. 160-165 Vala e Drinit...per ur vorrit: rrjedha e Drinit br vorrit..... n Lezh. 165-170 Berdyli: Bardyli, mbreti i Ilirvet. - dhn kertyli: tokn .-ke rtylli: zbuti. Adrjen: Adriatikun. - Kliniku, Pleurati,Hi la (Hylli), Agroni, Genci: t gjith mbreten t' Ilirve t mom. - Gen. i ngati :pse qe xan rob.

613

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

Kush tue mbet, kush tue fitue. Se ktej Gali ka kalue, Ktej Rromaku, po, sht pershkue, Slav e Turq ket trull t' bekue Me agor t' vet e kan mnerue. Prandej n' mbramje tue r hana Mlidhen tub Or edh Zna, Edh kapen dora dora: Dora dora, bardh si bora: Ambel znin tue dredhue, Nisin vallen me kndue, Tash si t' Part na pa'n luftue, At Ilirt e kohs s' kalue: Tash idht fatin tue lotue T' ksaj_ s mjers moj Shqypn: Se si u pshtuell e mjera n' z, Mbasi Turku mbrend pat h: Turku, shplaka e rand e Zotit: Per mbas deket t' Gjergj Kastrjotit. E jehojn male edh zalle N' ato kang e n' ato valle. Pra, po t' kapi t merzija, A se t' lodhen kangt e mija: Se pa t, besa, moj Zan, Vshtir se 'i fjal un mj m' e than: Fjal qi t' jet n' goj per t' u zan: Ti' po, del naten nper han A nper zheg si t' kape zusha,

180

185

190

195

200

__________
180-190 agor: K. XXIV, 356. - znin tue dredh.: tuj luejt zanin 200-205 n' goj per t' u zan: fjal me vend.- zusha : K.XXV,879

205

614

KOHA E R

E n' da malit, n' da kah fusha Bhe bashk me shoqe t' ueja, Edh at, at her, ti thueja, Kangs e valls sa t' kesh n' krye, Doradors tue kcye, Gjithses t kandet t. Por po deshte ti ndojhera Me ndjek suta, a gjaeje tjera, Me ato shoqe ti, po, del Nper Molung a se nper Vel; Se atj gjni drj e derra, Molla, urtyta e mandaferra; Mjalt nder zgavrra, e gurra t' ngrjta; Mrize t' flladta e hije t' r'ijta, Me blegrime e me okana, Qi t aq fort po t' i kisht anda. Ve se shka, moj qiftel, Me t' a v due 'i poros, Per kr t' dilni ju n Vel. Kr te dilni ju n Vel, Per t' a has kini nji shpell, N' an prej Rrje, t' errt e t' kthell, Me nji gryk porsi nji furr,

210

215

220

225

__________
215-220 Nper Molung a se... Vel: dy malet qi Lezhs i rrin sipri kah verilindja. urtyta: K. XXIV, 461. -hije t' rijta :hije t flladitshme, t freskta. 220-225 Me blegrime e me okana: ne brim t deleve e me kumbon t dhenvet. - moj qiftel: moj karadyzene,n zbu nim=prkdhelje . 225-230 n' an prej Rrje: fshat kah lindja e Vels.

615

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

Prej s cilles rrjedh nji gurr, Sa me blue, po nji mull: Aty mbrend ti mos me h! As uj', jo, aty me p! Pse n' at shpell qaj Lleshi i Z, Nji i Gjomarkaj, kefal: Vesh e m' vesh mustaku i t: Nji nat gjamet e vetimet: Me u dridh toka prej bumllimet: T' rrebt kulshedren paska msy, Edhe m' qaf i a k merthy Nji par dana e t' gjata e t' randa, Mir nen allk aj tue i ngujue, Qi per t' gjall me u shkapullue Mos te mjtte, edh e branis Posht nper shpell n' do uj t kthellt: Edh sod ndhen tue kris Ato dana, sa her t' luej Shta'n kulshedra neper uj; Ke i kan mbetun ato dana Vjerr per qaf, porsi okana N' qaf t' nji skjapit brynatak. Prandej shpesh rrjedh gurra gjak: Si shum kushi qi e k p: Pers danat, m' qaf tue e vr, S' i a ln varren me u perth, Qi i a eli Lleshi i Z,

230

235

245

250

__________
230-235 i Gjomarkaj Kefel: nga dera e Kapidanave t Mirdits;K.IX, 187. 240-245 allk: ledh arash. - e branis: ngreht zharg, rrshanas. - Edh sod :simbas besimit prralluer.

255

616

KOHA E R
Kr i u turr nper at duh. As uj' ti, jo, me p! Por as n' shpell, jo, mbrend me h; Pse aty sod, permbrenda shpells, Djn orok Shtrigat e Kthells Me ato Shtrigat e Mirdits, E me ato t' Zhubs e t' Selits, Kurdoher duen me u bashkue, Ndoj dll ujkut per t' fergue, Qi me b ndokand gjytrym; A me z ndoj gjell nper tym, Per t lye me t ndoj shp, Qi me i lshue dam e mor Si nder rob, si nder bagt: Mos me ln me rritun fm, Tuj u ngran zemr e mushkn. Kurrsesi ti mbrend me h; Pers gjall k'in me t' perp. E po bni e t' kcej dalld Bregut detit me u barit, Per me u l, per me u flladit, Per n' mos da kaluer me shkue M' bedev, qi kem' n' katue: Bishtalec kripin trimnue:

260

265

270

275

__________
260-270 Shtrigat e Kthells, t'Zhubs e t'Selits: nga fiset n Mal t Lezhs e t' Ohrit t Vogl. - Ndoj dll ujkut per t'fergue: per t b mandej mgji me t.- dam mor: dam vdekje. 270-275 t'kcej dalld: t kcej qefi, dishiri, anda. 275-280 me u barit: me shetit, me gjesdis, hec. - M'bedevi : n kl Harabijet. n'katue :K. VIII, 6.

617

LAHUTA - Kang e Njizetegjasht

Jan pulbardhat neper Dr, Bardh si bora n' Haram, M' shpin ndonjanes ke me i kcye... Por, aman t t' kjosha true, Per qaf t' saj mir me u shterngue... Se ti j nji rreze drite, S' t k rand pulbardha t: E mbi t mandej vozite Rrjedhes s' Drinit dr n dt. Kr t dalish n' at dt, Aty bregut k me p Floka e Kshetza ndj n' shull, Tuj u kref, tuj u bubit, Shoqja shoqen tue ngallit Turr e vrap nper ran t hjedhne: Shkaterr floksh, rizat e zhdredhne, Kmishat kap me trza t' dredhne. Se ato jan do gr t detit, Qi, si ushujzat e breshkujzat, Po jetojshin n' uj e m' tok, E po flitshin si tue krrok, Si tue krrok, si tue gervall. Por me pas per t' i zn gjall E me i mbajt te shpija niri, Me fol shqyp zjshin m s' miri. Se nji djal, fisit t' Kelmendit, Djal i pushks edh i kuvendit,

280

285

290

295

300

305

__________
290-295 Floka e Kshetza: d llojet e nuseve mitologjike t' ujnavet. - tuj u bubit: u pastrue, dlir krejet. - rizat.... -trza: shamijat e krs...gjalma. (me br tel). tuj

618

KOHA E R

Si dishm bajn gjindja e vendit Nji kso Flokash paska zn, Edh n' shp e paska ue: K 'i her shqyp at e k msue, Mandej marr e k per grue, Me t bashk kunor tue v. Edh u bka shpijanike, Tue rrrit fm, tue u majt fisnike. Me xhublet e me shtjellak, Si t' gjith shoqet n' at bajrak. Ve se shka binn e saj Ltas nieri mund t' a daj: Ke i kan syt si picagiat Edh flasin per p u mat; Pors me branis zhamella Ndokund malit neper shpella. Ve se shka, moj ti belholla; Ti belholla, rrit nder molla Kt edh 'i pun due me t' kallzue,

310

315

320

K do koh, qi t' bardhat Zana: Shtozovallet! qi nper thna T' Elikons prjn kang e valle E pijn uj n' at Gurr Kashtalle: Kan ln bjeshk e vrrje e zalle T Greks e dal n' Shqypn,

330

__________
315-320 Me xhublet e me shtjellak: kostumi i grave t Veriut. 320-330 Porsi me branis zhamella: s t ngrehshin rrshan koek, gur t mdhaj. Elikons: mal n Bocje (Greq), qi i ishte kushtue Muzavet.

619

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

K, n' gjh shqype bukur! Her tue fol, her tue kndue, Kann rys gjinden me feksue: Se Shqyptar s' shht gabel, S' sht shkerb pjellun n' zabel, Mos me pas aj fis e Atdh, Ve me shkel m' t Turq e Shkj: Jasht Shqypnijet se Osmanllija Duhej dbue: se vet Shqypnija Duhej qit ajo zoj m' vedi: M' t mos me sundue kurr Mbreti I Stambolls e se t huejt Do t' shkojn gjhen tuj e ruejt Pjt nder dhm, per kto punt t' ona. Edh ksht, njitash n' e vona, Nis Shqyptart kann me mendue Per pun t' veta, e shqyp me shkrue: Shqyp me shkrue, po, e shqyp me msue Neper shkolla; pse t holla Mendt po i ki'n, e kryet jo shtam, Kta per fije jan v n lam T' dituns e t' gjytetns: E madj, sod prej Turks Jan tue lyp autonomn: Se per ndryshe, thon, lirn Me arm n' dor do t' a fitojn: Nen kamb t' huej gjall m s' rrogojn.

335

340

345

350

355

__________
335-340 Kann rys gjinden me feksue: kan msue njerzn t perparojn.-s' sht gabel :i pa rod. 355-360 autonomn : pavarsn, vetqeverisjen.

620

KOHA E R

Tashti, un, moj sy-qersh: Besa, po: fort mir e dij, Se ty t' kandet me kerkue Mriz e m' mriz e krue me krue: M' shoqe t' ua me u takue, Bashk me fol, bashk me ligjrue, Me u njit valle e me kndue: Me kndue, po, e me lodrue, Si mot t' keq qi kurr nuk m' k: Prendver m' Shnjergj e prendver m' Shndr! Ani pra, moj rrezeg, Mori rrezja nper frang, Po t kapi t dalld Per shoqn e leverd: Eh! po, i mjeri, shka me b? Ksht po i kishe ti do mend: Mos me t' zan kurr vendi vend: Sod nji send, neser nji send Del e merr ti fush e shpat, Vel, m' Kodhel, e m' Krye-Bushat: M' Krye-Bushat --- pllam e dukat , Edh kapu m' Rozafat_ M' at kal t' Shkoders mizore: Ndera e nami i toks arbnore; Pers aty Zanat i k, Pre' Elikonet bart n' ket dh, Si t bj hana me dal,

360

365

370

375

380

385

__________
370-380 leverd :lir vendi, vard, lavrd. - Kodhel e m' Krye - Bushat: dy fshate n fushn e plleshme t Zadrims,ku toka sht e kushtueshme ( pllam e dukat).

621

LAHUTA Kang e Njizetegjasht

Nisin vallet pal e pal Me ato motrat shqyptare, Tue r fll e zanamare. Aty njitu edhe ti valle, E pa derte kund e halle, Tue lodrue ti, e tue kcye, Thueja kangs gjith sa t' kesh_n' krye. Ve se prap ti ktu me kthye; Perse kanga, end pa t, Ajo sht vj e tym nder sy. Edh kshtu, nper han nper drit Tuj u argtue, s' k me u merzit; E t moti k me t' shkue Si don vet, e pa u kujtue. Qe Lahuta, vjerr n' sergj. Eja pra, moj sy-qersh, Moj bel-holla, rrit nder molla, Edh kangen m' a fillo: E un kndo, mbande', e ti kndo, Si knndon zogu i veres-o!

390

395

400

405 __________
400-405 vjerr n' sergj: . I, 376.

622

LAHUTA E MALCS
LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

XHEMJETI

ARGUMENTI

Skena zhvillohet n Babi Ali t Stambolls n vjetin 1908, kur Erven Pasha mbledh parn e Turqis per reform. Ai urdhnon, q tana fiset nen han e h`yll, aty e mbrapa, t quheshin me nji emen t vetm: osmanll. Ktij urdhni I shtrohen tana fiset turke. Prkundra, Shqiptart, jo ve sduen t dijn gja per ket vendim, por per ma teper nisen t zgjohen per kah gjuha dhe t emndojn per vetqeverisje. N kundrshtim me aspiratat e shqiptarve Xhavit Pasha, nga lvizja e Turqve t Ri, parashtron nevojn e perdorimit t forcs per keta rebela. Sinan Pasha, perkundra sht liberal se t part dhe kishte per te qen I mendimit t leheshin n qetsi Shqiptart, mbasi per sa gjikon ai kan t drejt t plot, perse gjat historis kurr nuk na pan t mirn. N kto fjal nxehet Turgut Pasha, I cili lyp t shenohen jo ma pak se njiqind taborre dhe t dergohen n Shqipn per te

623

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

Shue qdo kryengritje a pandigjes. Parija, nji zani, pranon fjalen e Turgutit dhe e shenjon kt komandant t pergjitht per misionin e ri. Nisen, prandej, forcat anadollake per vendet tana. Epen urdhna t ri: kurkush sdo temnohej ma shqiptar; snjifshin doke kombtare as kan; mohohej gjuha dhe Shqipnija shterngohej tap ushtar e t paguej dhetta, si popujt tjer. Para do kundershtimi ushtrija e Turgutit shkretnon gjithshkafen, si kacaleci, q merr me rend arn. Vendimet e Pashs dhe mizorja e tij mbrrijn n Veri. Bajraktar e Kren disesh mblidhen n kuvend, dhe mbasi peshohen mir, I apin pergjigje perfaqsuesit t Stambolls, pergjegje e cila egrson edhe ma teper Turgutin. N mn t vet ky ep urdhn t burgoseshin lajmtart e Maleve, t rrenohej e vetmja shkoll e Elbasanit, mos t shtypej as mos t shkruhej shqip. Pr t ue n vend kto masa, Pasha zgjedh nji pari Shqiptare rinegate, burgosekedo I kundershton ma se pari, si Hafiz Myslimin e sa tjer.

neStamboll pa mendue aspak, se Shqipnija sht nji enigm, q szhvillohej aq lehtas.

624

XHEMJETI

E rven Pasha, 'i Xhemjetl,

Mledh mishlizin n' Babi-Al, Edh u thot: Zotn t m, Mbasi duel mri i Xhemjetit, Qi shkaf sht tebaj e Mbretit, T' jet kush t' jet, mashkull a fmen: Osmanl me u quejt me men; E si t' gjith at mbas sodit, Prej t cillit kishin dal. Ylqja e Mbretit mar n' at fjal Uli kryet e pa u trazue, Fis e gih z me i harrue, Osmanl tue quejtun vehten. Edh ksht, u ngjatt Zoti jeten! U shkrn m' nj Turk e Zejbek , Lac, Harap, Armen e Grek, Bedun e Jahud, E s jan kombe n' Turk, Kush pa u ankue, kush pa b z, Thue si 'i nan t' gjith i kuisht' b. 0 __________
1-5 Mledh mishliz n' Babi-Al :bashkon kshillin n... .-mri i Xhemjetit: urdhni, ligji i Turqve t R nn Abdyl Hamidin (1908). - tebaj: nenshtetas.

10

15

625

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

Ve Shqyptarve s' po u h n' kok Me u b vllazen me tjer shok E Osmanl me quejtun vedin. Kta Turkn njofin e Mbretin: Dr dik edhe Xhemjetin; Por kombsn nuk duen me ndrrue, Gih as doke me harrue; E kristjan e muhamedan, Geg e Tosk, Shqypnija mar Prap se prap quhen Shqyptar . Medj kta, zotn t m, Njitash voni i a kan h Me shkrue shqyp libra e fletore, Me il shkolla n' gih arbnore: E m teper, si nper dham, Pos se s' duen me dhn nizam, Jan tue lyp autonomn, Per me qit m' vedi Shqypnn, Edh Turkut m mbas sotit Mos me i l t' dheta si motit; Ve me ngref ata 'i far Shtetit: Po e jo nen hije t' Mbretit: E m' vedvedi me u sundue, Pash as beg mos me ndigiue: Si t' i a bajm hallit s' e d...

25

30

40

45

Kqyr ' k mrr trimi e ' k thn: Nji, per b, gjall nuk do ln! Se Shqyptart po ishin bel, __________

50

20-25 Ve Shqyptarve s'po u h n'kok: s' po u mbushet mendja

626

XHEMJETI
Hjrin kush kurr mos me u a p, Ve se sherrin. S' d a e dini, Se, q' se Turku s' pari hini N Shqypn e dr m sot, Jo m_ pak: po e tham me lot! Se psdhetekater her M' n Shqyptart t' jan lshue poter Me arm n' dor, e t' na kan r, Ball per ball me n t' u vr, Si t' isht' kn Turku me Shkj. Medj ngusht shum her na e prne, Pse zant pushken po e kishin. Prandej hundt m' grusht u duen shtyp, Qi kurr n' mend m mos t' u bjere, Pis Arnaut ata tue kn, Xhemjetit me I qit telashe. Sinan Pasha, 'i plak me mjekerr: Javash burra, zn e u thot: Se Shqyptart jan fis I vjeter: S' merren grushta si manovt . Katerqind e disa vjet Jan, qi hm na n Shqypn: Kush k b m shum gajret Se Shqyptari per Turk? N Jemen kan ardh me n, N' Sebastopull kann derdh gjak; __________

55

60

65

70

75
65-70 Pis Arnaut: n prbuzje e shamje: Shqiptar pisa, t ndyt- Javash: kadal. - S' merren grushta: s' rrahen si .... 70-80 manovt: K. I, 105. - N Jemen: K. X, 68. - N' Sebastopull: limni m me rands i zhvilluen Krims, ku u

627

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

F yt-a-fyt jan pr me Shkj: Kan mrr krena n' Karadak. N' luft uxhunin kta e kann b; T' mbramt te hika e t' part te meta Jan pjek n' diell jan nr n' murra: Per Daulet s' u sht dhimtun jeta. E po ' bm na per Shqyptar? ' t' mira na atyne u kem' pertr?... Cilla pun, thoni, u kthye mar ' se na gjindemi n' Shqypn?... Na i kem' djeg e i kemi pjek, I kem' zjerr shpijet e toket; Vjerr m' konop, i bm me dek, U kem' prish kan'n e doket. I kem' rrah nper milazima, Shnjerzue i kem' nper agallar: I kem' fik nper myltezima Rep i kem' nper tasildar. Kund ndo'i ur a u kemi lshue? Sa jan rrugat qi u kem' il? Ndonji shkoll a u kem' ndertue? Shtek t' shperthyem a u kemi mshil?... Kuerdo t' jet kysmet me i dal Turkut dore Shqyptarija, Pos faltoresh, ku me u fal, N' Shqypn 'I shj a e ln Turkija?... __________

80

85

90

95

lufta t rrebta ndermjet Turqijet e Russ.- uxhunin: sulmin, t msymen tuj qen prher n rresht t par. 80-85 Per Daulet: K. II, 32. 90-95 nper milazima: me ann e oficjerave (togerave).- myltezima: tagermbledhsa. tasildar: npunsa taksash.

628

XHEMJETI
Pse m' at here duem qi Shqyptari Gjithmon rob t rrij nen n, T' harroj gjhen qi i l i Pari, T' mohoj vendin ku ka l? Por me fol kah shpirti del, Faj Shqyptarit nuk i vhet, Pse me Turk sod kapet tel, Vendi vend pse nuk i zhet. Me topuz, mor faqja e bardh, Me Shqyptar nuk ndreqet gj; Ve me t' amel rreth tue i ardh, Per t e shtyn deken me b. Prandej vet kishte me thn, Se s' sht mire Shqyptart me i ng: Le t' a ljm ket pun m' nja'n an E mos t' sjellim kot bel.

105

115

Streh ngerthye do vetlla t' trasha, E t' ka nis me ligjirue, Mir tue u mat, fort tue u mendue: I u ngjatt jeta zotnis s' uej! Per mos daim me mif n' uj E Turkn m' v n' rrezik, Qi m' u d pllam e perik, Kish' me thn, zotni t m, Se do shtrue 'i here kjo Shqypn: Se Shqyptarvee m' dr u do hyp Mir per veshsh, edh, me i zhdryp: Mir me i zhdryp e mire me i shtyp, __________
110-115 Me topuz: K V, 134 .- .... Ve me t'amel: jo me t keq por..._

130

629

LAHUTA Kang e Njizetegjashtt

Qi m' u a zjerr at zburth lirije E at kllap autonomije, Qi pat nis ka pak me i zn, Qsh se dor Mbreti u pat dhn, Tash do vjet, me u ba millet : Kuer Kongresit t Berlinit, Stambolla tue kn rrethue, Na bn fjal per pun t' kufinit E gaperr Europa u ue, Me i a lshue Malit t Z Hot e Grud, Plav e Gus. Jo, po, besa zitn, Q' se milet u b Shqypnija Edh dor dha ksaj Turkija: Per nji idare masllahat: Me rrok armt me dale n shpat Bregut t' Cemit, e me u vr Ball per ball me hasmin Shkj Si t' kisht' kn Shteti me Shtet, Kan marr, po, Shqyptart gajret Me mendue, se edhe pa n Mund t rrnohej gjall mb dh: Se mos heret, sado von: N' per miq t' vet e hasem t' on: Mund t' u shkepshin prej Sulltanit, Si do tjer Shteten t' Ballkanit,

135

140

145

150

155

__________
130-140 zburth: smundje qi u del kualvet e gomarvet n qellz_ t gojs dhe s' i ln t han: ktu: at dishr. millet kombs (shtet) 140-150 E gaperr...u ue: u ue lugat, i u vards. - idare masllahat: pun me pak rands.Bregut t'Cemit: K. I, 83.

630

XHEMJETI
Edh m'vedi me u sundue, Pash as beg per pa ndigjue. E k t' vshtir njie here me resht Harushen me krye n' qyp t' mjaltit; Se mandej i a shkul ti vesht, Por qypit s' e shkep per s' t gjallit. Prandej vet kishe me thn, Se kjo pun fjet nuk do ln. Se t' bjer mini neper mjekerr Anishk, tha 'i burr I vjeter, Po mos t' ilte shtekun tjerve... Pos Shqyptarsh: manje mire n' mend: Kem' Jemen e kem' Armen, Kemi Grek e kem' Zejbek, Me Qerkez me Lkurazez, Me Bullgar grtha luftar, Qi po i lshuem na p Shqypns N' pun t gjuhs e t kombss Ve me e d Turkn e mjer, Se t' jet tjeter tash nji her. Pse t gjitha kto kombe Ki'n me lypun Frone e Dhome, Koobash me mbetun Mbreti... Tash zotn, kjo pun nuk ban. Pra nuk k ajre as derman Per pa i ue n' Shqypn mizore, Pak me thn, njiqind taborre,

165

170

175

180

__________
160-165 me resht: me vu para, me msue. 175-185 Frone e Dhome: kunor mbretensh, sel e Dhoma Deputetensh.- Koobash: kryeplak, qefalija i katundit,kryetari i keshillit.- taborre: K. VI, 90.

631

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

Qi nji her e pik m s' parit: Per me e nis punen per s' marit: Sylahin m' i a hjek Shqyptarit; Mandej m' t me kap nji dr Edh shpinen me i a zbr, Qi t bindet fill prej vetit; Pers aj cub tuj kn shkorretit, Guzon t' dal karsh nji Mbretit: Karsh Mbretit e Xhemjetit. Mbretn, do me thane fuq. Pa fuq, nuk ka mbretn. Ma fuq, u mkam Turkija; Pa fuq na hup Shqypnija: Hup Shqypnija e Arabija, Si na hupi, ofshe! Ballkani. Turkut m' shpin i hype dushmani! Ksht k fol qaj Turgut Pasha, Aferim ! i thot Mishlizi, Komandr edh e ka v Mbi njiqind taborre t' zgjedhuna, Per Shqypn tue e nisun filli Qi t' ngushtote shka sht Shqyptr Me quejt vedin Osmanl Per mbas qefit t' Turqvet t' R. 185

205

Si Shqypnija 'i vend s' e k, N' da per male e per kodrina, __________
185-190 Sylahin: rrypin e fyshekve ase si n K. II, 43; ktu: me i sharmatos. - me i a zbr: me i a zbut. 190-195 cub...shkorretit: cub I egr, cub malit, pyllit, shkorresh.

632

XHEMJETI
N' da per fusha e per rudina, Bjeshk e vrr edh zallina, Me kullosa e tok t' punueme Me liqj, me prroje e lume: Kroje fushs e gurra shpatit: E puth deti per s' t giatit: Peshku plym nder kalimere: Gjja e gjall resh shqere shqere: End mndashi e end hardhija: Ambel synin t' mush robnija: N' shndet kerthneset mare natyra, Qiella kthiellet si pasqyra: Sh' Ndr n bjeshk e Sh' Gjergj n vrr: S' k m bukur n' rrokull. Me na pas gjithkush lakm. Por ' e ban? Se sod, or probe, Me t' a fal Shqypnin, kush, tobe, N' e shikojn d her me sy, Kaq per kob qi t' a k msy, Turgut Pasha, 'i turel Me njiqind taborre ushtr, Tan erkez e Lkurazez Turkoshek e Anadollak Manov, Jevk, Lac e Zejbek Kurd, Harap edh Felah Me pushk n' krah, me zjarm n' sylah 235

__________
215-220 Peshku plym nder kalimere: pesh. Mnji me sas t ma dhe.- shqere-shqere: tuba-tuba ( shtjerrash ). 220- 225 Sh' Ndr n bjeshk e Sh' Gjergj n vrr: dimn n bjeshk e pranver n vrr.

633

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

Njani n' fes tjetri n' qylah Toka e zez me 'i pas qirah; Edh m' shpin aj i a ka lshue, Me Moskov, thue, sht tue luftue. Fund e maje tue e msh mbar, Ksht Shqypns i u rras asqeri ' merr prej Jugut der ke Veri; Edh Pasha Turgut Pasha, Idht ngerthye ato vetlla t' trasha T' k ngref top, t' k ngref havan, Edh qit k nji ferman , E pa i ln kund kuj derman Lyp nji her e pik m s' pari: Sylahin me hjek Shqyptari Edh armt aj me i dorzue: Mbasandej mos me guzue Kush Shqyptr vedit me i thn, As me majt doke e kanue As nder shkolla shqyp me zan; Shqypen shqyp jo m m' e shkrue, Por turqisht: k lyp m teper Qi Shqypnija e poshtme e eper T' epte asqer, edh t late Pag e t' dheta e begajate, Gjithsi isht' mri i Turqve t' R, Ase e bn vendin fan.

240

245

250

55

260

__________
230-240 Toka e zez me i pas qirah: me i pas rand, havale. 2 40-250 kacaleci: karkaleci.- ferman: K. II, 133. 260-265 begajate: taksat, qi u perkitshin sundimtarvet t vendit.

634

XHEMJETI
Kr k ardh rendi i M a l c s E t' kann ndie ata Krent e Malevet, Jn bashkue, kuvend kann dal: Per jet t' ande, Pasha i Mbretit; Fort n' gazep mos me na mrr, N 'dh me na ln sylahin; Se kem' ndoll dis n' kuf E shpesh po na bje me u vr K me Urum e k me Shkj. Mbasandej ti po na thue Shqyptr mos me quejt na vedin Por m' i a njitun Osmanl , Edh shqypen me harrue. Vargje, Pash t' ngjatt Zoti jetn! Se kto pun n' perde nuk hn. Kr na t' mbajm ligjen e Mbretit: Por t preme per mbas vendit: E t' ljm pag edh t dheta, Mbas zanatit qi kem' pas E si t' shifet se Dauleti Vendin t' on e bn mahmr, E jo ksht me e ln harab, At her na, Shqyptar me gjak, Osmanl bhna me pn. Kaq sht mjaft, kishim me thn; E kurrkund nuk sht nevoja T' hjm nder kso maklladesh t' kthella: __________ 265

270

285

290
270-280 Urum: Grek.- Vargje: prite Zot! 285-295 e bn mahmr: e ven n paq, n qets, e rahaton.-maklladesh: pallavra, dokrra, bised, fjal t kota.

635

LAHUTA Kang e Njizeteshtett

Jo Osmanl , jo tureli Ky erkez aj Jahud _ Po Shqyptar jemi, zotn, E Shqyptar prap duem me mbet: Ksht, Pash, na e kemi gjet, Perzt ksht edh do t' a lm. E per pun, qi lyp nizam Na s' km djelm me ue n' Jemen . A si u thon ylqeve t' Mbretit. Na ktu vet vritu me Shkj, Djalin oe me u vrr me Turk Pasha Zotin, more Pash, Kurrsesi kjo pn nuk bn. Ti k ngref top e havan: Perzt mshoj, t' lumshin t' dy kraht; Se edh ksht s' u rrnueka gjall.

295

300

Turgut Pasha fort idhnue, Fort idhnue, t' madhe k brit: Haps qafirat tash me i qit ! E t a dijn, se n Turk S' k Shqyptar, as s' k Shqypn, Ve k Mbret e k Xhemjet ! Haps i bn Krent e Malcs Qi per Mbret n' kuf t' Shqypns, Ball per ball tue u vr me Shkj, Vendin n' gjak krejt e pa'n l. At her Pasha v le Mos me il kurrkund n' Shqypn __________
305-315 mshoj: grahja, epi. Haps qafirat: shif: K. X, 100.

315

320

636

XHEMJETI
Shkolla shqype, edh me shm Njat t vetmen qi ishte n' km N'Elbasan, e m' e b lm; E po u gjet kush nder Shqyptar, Qi me u marr me gazetar, A me qit shqyp ndoj fletore, Tha, pa e ue nder gjykatore, Sa gjn gjat m' e shtr n' sokak, E me e rrahun me dajak, Dr qi lkura t' i plas gjak, Tue i r fyellit e bylbylit. Por pse at i duhej me u ndoll S m para n Stamboll, Ksht mbasi mendue kje holl Per t' ue m' vend fermane e irade Hini e zgodh per veqilade, D Shqyptar: do kallavarde, Hasem t' lem t gjytetns. T' cillt as mnin e Shqypns Kurr me e ndie nuk kan pas dasht: Pleh i ndyt i mluem me kasht. Si, bje fjala, kur terthuer Jasht n' sokak me ftyr per gr Shtrn t' ngratin Hafiz Myslimin, Edh m' dr e rrahen trimin, Tue kris lodra e tue ra fyelli, Dr qi i kambs i u thye kercyelli, E me gand gjith jeten mbet, __________

325

335

345

335-340 irade: vendime.- veqilade:_

K. X, 24.- kallavrade: bihude,qorra.

637

LAHUTA Kang e Njizeteshtatt

Jo per tjeter xhinajet ; Ve pse pvet n hyqamet: A isht' Shqyptr a po Osmanl , I pergjegj me trimn: Sado qi ishte nji hafiz : Jam Shqyptr me gjh e fis. Por edh kur shtr m' sokak E tue i r ishin m' dajak, Sa her pvette kajmekami, Thuej shka j? Permbys per dh Jm shqyptr pergjegjte afizi, Dr qi ashti i kambs s' i krisi: At here t' lire e la me shkue: Faqe t' ngrt vedit tue i shkrue.

360

E poshtnoi e e pshtuell n z, Turgut Pasha, i gjat e i holl, Mori rrugen per Stamboll, Ngref mustakun, ksulen n' sy, T shtat krajlat si t' kisht' thye, E jo m nji grusht Shqyptar, Ndoll t' p fis e t' p kumar: Thue, plas toka i qiti jasht. Ve se shka, kishte me dasht, Turgut Pashs m' i a shtr n rrasht, Se Shqypnija 'i kasha e lash: Me ue 'i kasht e me t' dale gjasht __________
345-350 xhinajet:faj, gabim. 355-360 kajmekami:xevendsi. 370-375 'i kash e lash: enigm, gjez e gjez.

365

370

638

LAHUTA E MALCS

KANG E NJIZETETETT

DED GJO' LULI

ARGUMENTI

Jemi n vjetin 1911-12. Ded Gjo Lulu me nji grusht Malsor niset per Rapsh t Hotit per tu takue me Marash Ucin, tashm n mosgh t shtyme. I kallxon se me ata njerz, qi kishte me vedi, kishte d me i r Turkut para afatit t caktuem nga Parija e Qaf . Kishs. Merr pelqimin e Mashit, i cili ngarkohet t kumtoj Shkrel e Kastrat. Grset e para pushk n Rapsh. Njizet vet me te njehun jan luftetart e Deds; shtat jan pushkt n duer t tyne e nji allt. Marrin d postat e Mbretir dhe nxan rob gjashtdhet ushtar anadollak, t cilvet u hjekin armt dhe i nisin per Shkodr. Luftimet ndezen aty ktu , si flakadjt e Shn Gjonit. Rojet turke bien njana mbas tjetrs gadi n tan Malsn. Gruda merr Deiqin, Hoti Krevenicn; bjen Tuzi, rrethohet Shipshaniku, vija e kufinit lirohet q nga Tuzi e deri n Gus.

639

LAHUTA _

Kang e Njizetetett

Kryengritja I shkon n vesh Bedri Pashs, i cili thrret Parin n kal t Shkodrs dhe, me anen e tallallit, pll n qytet luftn fetare per Dinin. N thirrje t tij dymij ushtar e vullnetar tarmatosun fillohen per Suka t Moksetit. Marrin Drumen e Deiqin. Ded Gjo Luli me Grud e Hot i pret n Dinosh, ku kallet lufta. Ushtrit e Pashs smprapen n Rras Fik. Nik Gjeloshi me djelmt e vet msyn Deiqin dhe mbas luftimevet t prgjakshme kapet n maje, ku ngreh flamurin e Shqipns. Fuq t reja qeveritare arrijn n Shipshanik, por Malsort nuk thehen. Nderkaq n Breg t Matit Ded Coku i ven pushkn fuqive turke, tuj vr Kajmekamin e Lezhs. Me vullnertar kryengritsa drejtohet kah Durrsi. N Rrushkull ndeshen me ushtrn e Mbretit e me vullnetar t vendit n krahun e Sulltanit. Vlon edhe ktu lufta. Bien dshmor prej Malsorvet Kolec Marku e Zef Harapi nga Shkodra, varrohet rand Llesh Nik Daka. Ky i fundit porosit shokt, para deket, ta bjn n Rrubig, ku P.Pal Dedaj kishte ndez votrn e levizjevet kombtare e rreth s cils nxeheshin luftart e shkrimtart e Lirs nga Kurbini, Mirdita, Zadrima, Krja, Zhuba e Llezhja.

taborre, nn Turgut Pashn. T mrrijtmen n qytet, Turguti on fjal Malsorvet t dorzojshin armt. Parija e Lekvet mlidhen, me Luigj Gurakuqin n krye, dhe vendosin me i prgjegj Pashs me barut. Lufta ndezet m e mndershme se kurr. Msyn Turku me fur, e pret Malsija me trimn. Vendi kallet flak: gjimojn male e kodra, ushtojn gryka e humnere, fishkullojn plumba e gjyle topash. Et-hem Pasha msyn Kelmendin nga ana e Guss dhe Malsort gjinden n mjes d zjarmijeve, por sligshtohen. Shumica e teprt e fuqive anadollake fiton, por toka shtrohet pllamb pr pllamb n trupn ushtarsh. Europa habitet para gjith ksaj trimnije e merr shnjim punen e SHQIPTARVET.

640

DED GJO' LULI

Kah k r, shtat kjo gjam? jan m' km: medet! Krajlat ue N' at Malc, n' at Rrapsh t Hotit Ded Gjo' Luli, burr si motit, Me 'i et Lek, bisha shkorretit, K nis pushken m' askjer t' Mbretit! Shtremnon ksulen, del n shkall, Bedri Pashs po i on fjal: Mir nenshtrasha, or' Bedri Pasha! Amanet jam tue t' a ln, Ket fjal Mbretit me m' I a thn: Se me sodjet, mni iZotit! Shka jem' nipash s' Gjergj Kastriotit E Shqyptar qi i thom na vedit, M duv nuk i bjm Mbretit. E as s' e njofim m per Mbret. Rrash po mbushen pesqind vjet, Qi na I bjm atij hysmet E per t na thyem rradaket, Si t' ki'n kn kto poa Vraket, Nji t mire p pes prej t.

20

__________
1-5 Me 'i et Lek: me nji et Malsor t Malcs s Madhe. 10-20 Mir nenshtrasha:_ K. VI,102.- m duv: s'i nenshtrohemi,_ Vraket: K._ X,332. s'i lutena. Poa

641

LAHUTA_

Kang e Njizetetett

Na shkoi moti si m z: Ngran pa ngran, e kryet m' gershan, Bje prej sherrit m' taksirt. Se aj s' po kisht' tjeter zant, Ve pre e rip, e digj e piq: Rrxo, rreno, e vendin flligj Me mehmur e me agallar, Qi 'i pun kta kurr s' kan sjell mar; Ve rrah m' shkop, e vr m' konop: Vidh, robit, e tokt plakit: Si mo' Zo' m keq per n, Qi a ndopak n' Shqypn kem' l. Pasha Zotin: kjoft levdue! Edh kshtu s' mjm me durue. Pushken sod un i a kam v, Mandej dalt si kjoft gjikue.

25

30

Vesh e mbath kishte qillue, Njet alltn n flet t' sylahit Vn mauzerren mbi sup t' krahit, E me 'i et djelmoa mbrapa K marr rrugen me t' mdhej hapa: Si njaj plajmi me duh; Drejt kah Rapsha edh u k pr. Drejt kah Rapsha, Rapsha e Hotit, Qi, si heret si n' dit t' sotit, __________
20-30 e kryet m'gershan: kryet n rrezik. Bje prej sherrit n' taksirt: bje prej shiut n breshn, prej sherrit n rrezik. Me mehmur: K. X, 24. 40-50 alltn n flet t'sylahit: K.II,43.plajmi: K. I, 81.

40

642

DED GJO' LULI

Kjo po m' ishte 'i falme agzotit: Se aty vendi t' sht ndez zhari, T' jan herr krenat porsi bari, Sa her Lekt na jan perl Gryk per gryk me Turk e Shkj, Idht tue i b shkinat me kj, Idht tue i b me fsh turkinat, Kah n' dor flak u rn martinat. 50

55

At her Shjzat tue prendue: Ded Gjo' Luli, flak barotit, Marash Ucit n' der k shkue, K I trakllon edhe po i thot: ou, bre Masho! Sod s' sht ngaja As me fjet, besa, as me u kot; Pse me Turk kem' do fjal t' mdhaja. Mashi, rt si kishte kan Mb lkur vii, ue mejhera, E v krahve 'i gozhup t' rand, Jasht k dal trimi ke dera: Po a me msy po do Stambollen Me kta djelm, 'or Ded, mbas veti? Se, kudo qi kta ndollen, Aty gjm muer toka e deti. Mos m nguc, Masho, me fjal, Se merzitshem kam qillue, __________
- i falme agzotit : K.XXIII,739.- zhari :flak. 50-60 t' jan herr :t' jan kosit, heq...: K.XXIII, 933. martinat : K. XIII, 25.- Shjzat :K. V, 199. 60-70 s' sht ngaja : K. V,121.- 'i gozhup t' rand : nji gzof me lesh per s jashtmi, t rand.

60

643

LAHUTA_ Kang e Njizetetett

Po i a kthen Deda kadal, Mashit doren tue i shterngue. Edh m' anesh shmang_ pak gj, Ulun trimat kann zn vend; Bjn duhan, e at her nen z K nis Deda e il kuvend; N' at Qaf-Kish mledhun Parija, Kuvendisht aty e pa'n d, Burr per shp me dal Malsija E so' 'i jav Turkut me ir. Po; por fort mue sht tue m' u ngjat, Edh mendja m' kapet tel, Me i r Turkut shi n' ket nat: Si, thue ti, puna na del? Osmanls me i ra s' sht heret Kurr, tha Mashi me fjal t mara, Mos per deret, per penxheret Do qit jasht aj sa m para; Me t' a thn pse due edh 'I fjal: Vet na, po, e provojm mbi rrasht, Se aj n' Shqypn t' k ngul,_ si hal Qi ngel n' fyt, e s' zieret jasht. Don dajak!... Mir se po i bini Sande askjerit; por nuk d Arm me vedi sa mund t' kini? Shtat mauxerre e kjo allt Qi kam n' brez, tha Ded Gjo' Luli. __________

80

85

100
80-85 N' at Qaf-Kish...kuvendisht : n vendin e mbledhjes t quejtun Qaf Kish mbi Vuksalekaj, tuj pas r n godi, me pleqn t prbashkt.

644

DED GJO' LULI

Me aq pushk, thom un,_ armt askjerit T' Rapshs u mirren, Marash Uci I a kthei Deds. Un me ni herit Po kumtoj Shkrel e Kastrat, Po oj fjal edh n' Kelmend Gjs e gjindes me i dhan shpat, N' qafa burrat me zan vend. M' tani, djelm! se, me ndihm t' Zotit, Ksaj her_ Turkun e kem' thye. Zbardhnja faqet gjithkund Hotit! Briti Mashi, e n' shp u kthye.

105

110

Ded Gjo' Luli, si i u lut_ Zotit, Sod prej nadjet, pa_ zbardh drita, Me 'izet djelm, po, 'izet petrita: Synin gac, zmren duh, N' shtat mauxerre e n nji allt: M' askjer t' Mbretit k sulmue, N' d kausha kta ngujue: T' njehun_ rrafsh gjashtdhet nizam. Fasha e Rapshs se ' k marr gjam; Veleiku fort k ushtue, Shtat_ mauxerret rrebt tue vlue, Kurr pa pr, kurr pa pushue: Thue 'I taborr po k qillue! __________
105-110 Po kumtoj Shkrel e Kastrat..Kelmend : po lajmoj Shkrel etj._ fise t Malss s Madhe me I dhan shpat :me i largue prej shpijave, si bahet n koh t lufts. 120-125 N'd_ kausha : n dy posta rojet, kufinit, katundit. Veleikut :K. XIII, 2.tue vlue : tuj qit pad.

120

125

645

LAHUTA_ Kang e Njizetetett

Se me djelm qi k mbas veti Ded Gjo' Luli. kaabeti, S' i k Krajli, s' i k Mbreti, S' i k toka, s'i k deti: Mjaft me thn Kol Marash Vata, Qi, si plajmi me shtergata, Me at Prl Kerin kaq t' kann msy M' d kaushat n' askjer ndr, Thue jan erdhe cilikokash: Ke aspak gjygjin s' i a bjn kokes. Kaq kje vrrima, po, e uturima, Kaq vikama edh piskama, K t' jan lshue Lekt e Malcs Mb at shkrett nizam t' Turks, N' ato kulla kthellt ngujue: Dy tue vr, dy tue shitue: Sa qi t' mjert zmra I k lshue 'Dhe malcorve n' dor u rane, Me gjith arm e xhebehane. Mbs 'i her rane n dor, At pr u kan dy malcor, E shtek m' shtek e koder m' koder, I percollen me kthye n' Shkoder. Nji ' do burr, qi din shk' ndera, Hasmi armt mbas t'i hjek, __________

135

145

125-130 kaabet :K. I, 89. 130-140 erdhe cilikokesh : strqokash, galash.gjygjin s' i a bjn kokes : se marrin para ssh dekn.- uturima : K.XXV,665 145-150 xhebehane : municjon.

646

DED GJO'_ LULI

Faqe t' zez aj on te dera, Po guzoi m' t m me prek, Mbas kans s' Lek Dukagjinit. Pors kr naten e Sh' Gjinit Flakadanet shkojn tu' u kall Jo p'r 'iher, por k m rrall, K m shpesh e dor mbas dore At-kt neper terthore: Kshtu, si zhiri u bn nji her D kaushat n' Rapsh t bler, Sh n'e nesre e pushk pa sht, Gjith kaushat n Malc, Ur kufinit me Mal t' Z; K m t' vogla e k m t' mdh: Nji mas nji n dor kann r. Mandej Gruds I a dhnka Zoti Prej Deiqit turqt me I dbue; Krevenicen e muer Hoti ; Hyqameti n' Tuz u rrxue. Rrethue ather t' a kan nizamin, N' Shipshanik qi kisht' ngujue,

160

__________
155-165 Porsi kr naten e Sh'Gjinit flakadanet etj. : sht doke n banort kristjan t Veriut me ndez zjarmije,flakadj, neper ara e kodra,naten e Shn Gjonit (29 gusht). Neper terthore :K. II, 5 .-si xhiri :si zhiri,si shkrumbi. Ur kufinit :gjat kufinit. 165-170 Krevenicen: Krevenica e Hotit n drejtim t Selcs. 170-175 Hyqameti n' Tuz u rrxue : n Tuz, fshat ndermjet kufinit t Shqipnis s some e Titogradit (Podgorics), -u rrxue qeverija. n' Shipshanik : kodr afr Tuzit, kundruell Deiqit.

647

LAHUTA _

Kang e Njizetetet

Si edh askjerin, qi istiqamin, N' Dushkakuq kisht' pas ndertue: E s' lan zog ajrit me dal, Jo m Turk me kalue gjall. Ksht p'r 'i her, u zhduk Turkija Q' merr prej Tuzit te Gusija: Me pushk n' faqe e dboi Malcuja. Bedri Pasha, kr k nd Se ' po bte ajo Malc, Per lir e per at Shqypn, Fort sht mbush aj me mn, Grushta krs, besa tue i r, Askjer n' Shkoder ke s' po k, Fesatin n' Malc me d. Thrret mishlicin, bjn shur: Si t' i a bjm e tek t' i a bjm? Kah t ajm e kah t' i a mbajm? Se Malcija sht ue lugat Me dal neser m' Rozafat: Edh ktu, po, n' kal t' Shkodres, Tue i r surles edh lodres, N' sy t' Europs e t' mar njerzs, Me ngref flamurin e Shqypns: Shqypnn m' e qit zoj m veti, Qi m kurr m' t me urdhnue Mbreti: Se l Pash e veqilade, __________

180

185

190

istiqamin : llogorin. N'Dushkakuq : ku Turqija pat b fortifikime. 185-190 Fesatin : kryengritjen. Thrret mishlizin, bjn shur : K. XXVII, 2; bjn kshll.

648

DED GJO' LULI

L mehmur e kallavrade, Qi m' konop tash po t' i vjerrin, Njasht si per kambet berrin! Holl e gjat si jan mendue, Si kann fol e bisedue, Se si puns me I a b hallin, S' mbrami t' gjith e kan pleqnue, Me nji her me qit tellallin: Qi, shk' turk, me dal n' Koplik, Pse po isht' nji i madh rrezik: Shqypnijet me u dbue Turkija: Shtet m' vedi me u ngref Shqypnija! 200

Thrret tellalli sa k n' krye: Kush sht turk bashibuzuk, Me njesh armt e n' luft me dal, Malcs hovin me i a ndal; Pers dini n rrezik, Ke s' po k Shkodra nizam Kshtu tellalli. Trup n kam I a kan b nja d mij vet, __________
195-200 kallavarde : gjind me nji lloj shallit bezje e vija_ vija a shirita, qi bajshin krahinat tyrke t Perss. 205-215 me qit tellallin :me qit lajmin me ann e nji t ngarkuemit i cili, tuj rrah nji lodert (daullen), ndalet nder sheshe t qytetit e nder rruga dhe me z t nalt ep lajmet e dits. Me dal n' Kaplik : qandrra e Malss s Madhe, n fushn e Bajzs .- n'iqind :n' zmrher, n zamr,ndermjet dreks darks. Bashibuzuk :bashibozuk:ushtr Turqijet i prregullt. 215-220 Pers dini : pers feja muslimane.

215

649

LAHUTA Kang e Njizetetett

Muhamedan, e pa marr dielli, Vrap: thue u kan v flet: Per bll t' lufts jan nisun filli. Tue vikat, tue u hallakat! Kan dal m' suka t Moksetit, Kann pushtue Drume e Deiq: Mir kann ngref topat e Mbretit: Me hjedh gjylet m' Bukoviq! N' at Dinosh na jan ngujue; Kan ngef tabe edh istiqame Maje krahit tue kndue, Tue pr vallet per gjith mbrame. 220

225

M' kep t' njij shkami dal s' kundruelli: Hajde, hajde o mori Shkoder Se na njifna prej q' kah motit; Se me surle edh me loder, S' shtron Malc ti, man t' Zotit. Na rreshk shtati n' flak t' barotit, Tuj u gr na e tuj u vr Her me Turk e her me Shkj. Kqyr, t' mos bijsh nper n n' bel; Se n hajrin s' na k p, __________
220-230 tue u hallakat :K. XVI, 127. m'suka t'Moksetit : kndej Hanit t Hotit, n kuf me Bajz. Drume :fshat nen malin e Hotit dhe n prendim t Liqenit t Hotit. Bukoviq :suk n Hot, n drejtim t Selcs.- Dinosh : fshat n ver t Tuzit, mbi Cem . 230-235 tabe : prita, llogore, handiqe lufte. Maje krahit :mnyr kange festimi e harje, me pak fjal perher t njajta.

235

240

650

DED GJO' LULI

Ve kush n' shp per mik na r. Ksht tha Deda m' at rragam. Edh pushka bni bam. Kr jan lshue Grud edh Hot N' at Dinosh m' bashibuzuk, ' k ushtue mal e ' t' trand suk, Edh toka ' t' k bumllue: Kaq pemnershem t' jan perl, Si me u gr Turku me Shkj: Jo ma t' gjith Shqyptr nji vll! Shoq me shoq miq e kumar, T' gjith bujar, t' gjith pushkatar, Kundra Shkjaut qi sa e sa her Krah per krah kann rr n' poter, E s' bashku kann derdhun gjak, Tuj u gr me Karadak. Perzet-a, t' dy kraht na thashin N Shqyptarve: turq na thain, Ortodoks ase t kshtn: Msue gjithmon qi kemi kn A me thye per t' huej'n rradaket: Edh hor, pa far nafaket: Ase, neper sherr t t, Ndermjet vedit na me u gr!... Sido kjoft, por turqt shkodran At dit thye kjen n Finosh: Dis u vrn, do rob kjen zan, __________ 245

250

255

260

270
245-250 rragam : shkamb. 255-265 poter : luft. Perzet-a : n vend qi:Zotin_

sakt...

651

LAHUTA Kang e Njizetetett

Hiken tjert n gjak perlosh. Ve nder suka t Moksetit Fort m shum zian_ sht b K mb turq k m' askjer t' Mbretit, Qi n' Malc jyrish kin rr; Rreth e okolle pse atij shpati Ms kann Hot, Shkrel e Kastrat, Edh lufta, man, ngjati Rrash tridhet e gjasht sahat. S' mbrami turqit kjen thye E m' Rras-Fik shkuem me zatet, Tue lan dekun krye m krye Kund njiqind e psdhet vet. Si 'i lav ujqish, qi mardha e ja T' a ket lodh atj n Shndr, Kndej lshon m' dhn, andej bjen m' ftuja, Kt tue shkye, atj tue pr: Kshtu, nji her mbas u a dhe Zoti M' u a shperthye turqve istiqamin Gruda shllig, e gjarpen Hoti, Mb Deiq t' kann ms nizamin. U k pr Nik Gjelosh Luli: Vesh e m' vesh mustaku I t: Qi ve p t' a kish' s' kundruelli, __________

280

285

295
270-275 n gjak perlosh : t lm n gjak. Zian sht b : sht b gazep, b nami nga prleshja. 280-285 E m' Rras-Fik : n Bajz t Kastratit para Sukave t Moksetit . 285-290 Si 'i lav ujqsh, qi mardha : posi tub ujqsh, t cilt ngrija, t ftoftit e urije. N Shndr : K. XXII,88.-ftuja :edhe femn nji vjetet.

652

DED GJO' LULI

Se edh shum do tut t' kisht' sht. Njit mbas tij vjen njaj Mark Gjeka, Trimi n' z Pjeter Nik Daku, Mao Grizhi e Lulash Zeka, Qi, k ndodhne, atj rrmei gjaku. M' mitraljoz ' t' i a dha at askjeri, ' t' i a dha m' pushk bashibuzuku, Rrf kr ms k njaj Zef Peri, Prel Kol Shyti e Mirot uku: Burr i fort Pjeter Gjok Toshi, Luc Prl Nishku e Gjelosh Gjoka, Prelot Keqi e aj Ujk Gjeloshi, Ded Gjon Ujka e Marash Doka: Burra l per ark t' martins, Fjalen fjal, besen elikut, Ball per ball e jo mbas shpins Msue me I r n luft anmikut. Nik Gjeloshi m' nja tue ms, N' nja tue u njit malit perpjeta, N' llogor t' turqvet mbrend k kcye, Si kulshedra bjen nder kneta. Lum per T, o I lumi Zot, Se ' k krisun m' at Deiq, Idht tue u gr turq, Grud e Hot, M' pushk, m' singija_ edh me_ klli! Kamb per kamb por me malcor, M' Deiq rr k 'i djal I r: Qaj Hil Mosi, pushken n' dor, N' parsme flamurin kuq e z . __________

320

320-325 m'singija... me klli : m bajoneta e kllea, arm e bardh.

653

LAHUTA Kang e Njizetetett

Se ky Hila, djal shkodran, Per lir t ksaj Shqypnije: Mbath e dath, ngran e pa ngran: T' rt e jeten b kisht' flije. Gjindja asht sa i'n tue u coptue, Tuj u b at paariz, Asht turr djali e t' k flakrue, Pors gjarpen, mu n' mjedis; E tuj i dhn aj zjarm allts M' nji manov vjellun nga azija, Zhvillon flamurin e Shqypns E vrret t' madhe: Rrnoft Shqypnija! N' at z turqt u vn me hik, Psdhet t' vram tue lan mb dh, Djelm t zgjedhun pik e pik: Per t' shituem_ pse pvet nuk k. Ofshe i mjeri! Por k mbet Vet i shtati Nik Gjelosh Luli, trim si aj mos me u gjet, Mar Shqypnn_ ti n' e kerkosh. At her n' qiell prej Veleikut Tue l dielli me msdhn, Dishka ushton drejt Shipshanikut: Shka do t' jet un kish' t' a dij? Tue vozit naten pa han, Diku atj n Samoborr: M' breg t' liqnit per n' m' at an: 325

335

__________

330-335 paariz : tuj u perzie, tuj u b rrmuj, tuj u pshtjellue.- Manov : K. I,105. 350-360 Samoborr : kal n breg t Liqenit (?), kal n Hot.

654

DED GJO'
Paska zbritun nji taborr: Rrash nji mij dyqind nizam, N' peksimet e n' arm mberthye; Djelm me br hekur me dhm: Edh fll na paskan msy: Njani mbath e tjetri dath: N' Shipshanik at me shkue N' dihm do askjerit, qi si n' vath Berret, mbet kishin rrethue. Pors lshojn orlat m' stervin, Hot e Grud, lshue fulikare, T' i kan r nizamit m' shpin, Tue i dhn hiken n'p'r ato qare. Bedri Pasha, vall, shka k, Qi rri e nduk mjekrren pa d? Gjithky idhnim kah thue ik r? Kajmekami i Lezhs sht vr! Pushk e top n' Malc tue vlue, Kajmekami knka ue, N Breg t' Mats aj per me shkue: Me 'i taborr nizam rrethue, Ngarkue mushkat n' xhebehane, N' peksimet e n' karramane; Edh dalka n'p'r ato kneta, __________

LULI

355

_ peksimet : kule t pjekun d her. Mbet kishin rrethue : kishin mbetur rreth. 360-370 orlat n' stervin : K. XVI, 64 n ngordhsir, krm, n cof tin. Fulikare : K, I, 187. qare : bungaj. 370-380 N breg t' Mats : Bregu i Macs:fusha qi nga Ura e Matit shtrihet deri n'Ishem. Karramane :buk grunit,franxholl.

655

LAHUTA Kang e Njizetetett

Per me mledh xhelep e t' dheta, Bregut t' Mats e dr m' Patok, Pa dhn vade, afat a orok. Se prej Lezhjet kaluer atit, Kajmekami vjen me ushtr, Grue e fmij k qit aj shpatit, E me shok e me komit: Pika e djalit k isht' qillue: Ka vojt trimi e zan n prit; Mir k n' arm at shterngue, Kann dhn fjalen, jan betue, Pushken Turkut me i a v, Prej Shqypns Turkun me dbue. ' po shkon ati tue hingllue, Qafen kuk, bishtin ngerthye, Shkum e verdh nper goj tue i shkue, Shah tue u hjedh e tue kcye: Bardh tr kambt, n ball nishan; Kajmekami pin duhan: Sy'n murtat, menden hajvan: Para e mbas ushtrn karvan: Ngarkuet mushkat varg permbrapa, __________

385

xhelep : taksa. Patok : vend kah Ishmi,n breg t detit vade, afat, orok : (fjal n kuptim t' afrm) ndermjets kohe, koh t vlefshme, dit t caktueme. 380-385 k qit aj shpatit : ka qit n mal. Komit :t' arratisun. 390-400 Shah : thik prpjet. Nishan : shj t bardh, balush. Sy'n mzurtat, menden hajvan : synin mizuer, mend t trasha si hajvani (mushkat).

656

DED GJO' LULI

Vithet mal, shkojn hapa hapa. Kr jan kapun n' nji shj vendit, Dik andej per ball Zejmenit, Bregut t' Mats teposht tue shkue, Prej piss, k isht' kn ngujue, T' madhe Deda i bzn askjerit: Kushdo jush Shqyptr k ndoll, T' shmanget m' anesh me nji herit; Pse luft kem' ve me Stamboll. Edh pushkt krisen batare. Kajmekami u vr pik s' parit, E r dekun n' do zhavare: Kurr m n' mend me I r qyqarit, Me lyp t' dheta neper Tale, Se at Lekt po i'n fort havale... Fort u ndez lufta m' at hera, Shum u dha zhurma e potera, Shungullue ' k bregu i detit Kr Malcort msyn m' askjer t' Mbretit, Si ato bishat e shkorretit! Mbe'n nizamt e ngrat gardhiqeve, Mbe'n, po, knetave e hendiqeve, Vrap kah prroskave edh shtiqeve I'n v m' t'hikun posht perpjeta, N' z tue pshtjell nanat e veta. At her mushkat plak u bne __________ 400

405

410

415

420

400-410 Zejmenit : fshat afr Kodrave t Pllans. 410-415 zhareve : vend me bim knetash.- neper Tale : neper fushn me t njejtin emn, mbi lumin e Matit, kah bregu i detit.- havale : bel, qi sjellin dam, rrezik.

657

LAHUTA Kang e Njizetetett

Rand ngarkue me xhebehane, N' peksimet e n' karramane. Shum u b por m' turq zijani, Llesh Nik Daka, pehlivani, Kr, ngujue n' mjedis t' aljerit, Nisi pushken kundra askjerit! Jo, po: mir m' i k pague Nji Blk t' ve'n, kunat e b, Qi nizami a vr a shitue I a pat Lleshit mu n shp. N' at luftim rane dishmor Per Shqypn nandmdhet malcor; Prej nizamsh m' aljer t that Mbe'n njiqind tetdheteshtat. Por, medet e treqin halle! Pun m' e kj me lot Shqypnija! Se nizamit, mbet n Tale, U a muer gjakun n' Durrs jallija. Kta malcort e Bregut t' Mats, Per mbas Deds e Llesh Nik Daks, Knkan nis per muzgut t' nats, Posht n' at Durrs at me r, Per t' dbuem Turkun, e m' kal: Si lidh bes ki'n me jall: Me ngref flamurin kuq e z. Por n' at Rrushkull si kan mrr, At r kan n pus: __________ 425-430 n' mjedis t' aljerit : t' ushtrs. 440-445 jallija : fush bregdetare:ktu banort e fushs. 450-455 Rrushkull :fshat afr detit mbi lumin Erzen. 425

430

435

440

445

450

658

DED GJO' LULI

Isht' kn ue jallija m' kam, Me t' cillt bes ki'n lidh e f, E b bashk me turq nizam, Per mbas vedi at i k pr. Por, jallija, n' bes e f, Ofshe! at dit preu malcort udhs, Per t' a ln prap Turkun n' Durrs! Per lir t ksaj Shqypnije At dit vedin bne flije: Kolec Marku, shqype malit, Njaj Gjok Doda, pika e djalit: Zef Harapi, bilbil n' Shkodr, Mir pa rrit qi shtatin n' votr, Rroki armt e per Atdh Mik mbas vedi rrugs u pr: Prl Delija, trim rrf: Njaj Tom Gjugji e Mark Preng Dudi, Preng Nikoll Gjei e Mark Per Zefi, Me t cillt Gjek Marash Haka, Pehlivana t' fort si Zana: Trim mb trima Llesh Nik Daka Si kulshedra me shtat krena, Qi turfllon neper bona, Ky Llesh Nika shitue rand Me tr plume an per an, Shokve t' vet aj m' u k thn, Kryet m' mauzerre e shta'n per tok: Amanet, o mor shok! __________ 470-475 neper bona : bona, stuh me sh t madh e ujna t uem. 475-480 shitue rand : varrue, plagos rand, per dek.

455

460

465

470

475

659

Prgaditur nga: Ismet Bazhdaraj - T drejtn e ktij libri e mban www.mergimtari.biz

LAHUTA_ Kang e Njizetetett

Me m' a xjerr ju kt nji vig, E n' kish t' Fretenvet n Rrbig Ju me m' bart e atj me m' ue: Due me u rrfye, due me u vojue. N' hije t' kishs due me u vrrue. E kann bart e atje e kann ue. Pater Pali ' sht mjerue! Me dor ballit ' i k r: E po thot gati tue kj: Oj Shqypn, e mjera Shqypn, Mjaft po drue, se me krye n' h Per gjithmon per t' mbetun k, N' prhen t'and q' se mjn me l Ksi gjarpjsh, qi, bes e f Ln mbas dore, me tratht Mund t' bjn m'vllazen kshtu kerd, Ve per t' ln t huj'n n'Shqypn: N Shqypn Turkun me ln, Qi, q' se jeta e sheklli sht zn, S'k b tjeter ve rrenue, Prish, e art e rrotullue N' uj t' pa fund, ktu e gjithkund. At-her mjekun i a k pr Larg prej Dibret, me e sherue Por jet-shkurt Lleshi isht' qillue, 480

485

490

500

__________
480-485 nji vig : nji shkalle, mbi t cilin bahen t smuetit.-E n'kish t'Fretenvet n Rrbig :n kuvendin e kishave t Franeskajvet, n Rrubig erdhe e par dhe votr n lvizjet per pavars.- Me u rrfye... vojue : shartet e mrame fetare t kristjanvet.

660

DED GJO' LULI

E si u rrfye edh u ligjue, At trimi k marue. Kr k dek e k marue, I kshtn, po, e nip Skanderbeut, Dal k at fisnikja e dheut: Me dor ballin ' po i a lmon, Holl e gjat ' po e vajton: T' jan mbledh miqt prej s' dij se kahit: Pse m' rri shtr si dr prej ahit? ou nji her, per me ligjrue: ou, djelmnn per me trimnue! Folja 'i fjal bab Nik t' motnue. Ty nuk t' trmi gjylja e topit, Nuk t' ligshtoi duhmja e barotit, Kr mb turq msyne rrf motit; Por, kr ndeshe n t' ue vllazen, Shum bataren mb t shprazen: At s' t' vrn, por zemren t' plasen! Dsh t zemren t' a coptuen: Vll tue t' pasun, t trathtuen! At her trimin e vorruen. E vorruen m' at maje krepit K komita, lodh gazepit T' Shkjaut a t' Turkut, gjjshin mproje, Streh, pushim, e prap ndoj koje Buk e zemer; e k Frati T vorruemve u rrite gati, Varrt tue u a l edh tue u a ndrrue: Krnt me kshille tue i drejtue. __________

510

515

505-510

edh u ligjue : kreu sjelljet ligjore t fs.

661

LAHUTA Kang e Njizetetett

Pers, ' merr prej Sallsatikut E del m' Sh' Mark, n' Kuvend t Rrbigut E ki'n strofllin t' gjith njat, Qi me pupl a me pushk m' krah, T' kshtn a turq, ishin betue, Jasht Shqypns Turkun m' e dbue: Kthell, Mirdit, Kurbin e Krue, Me Zhub t' Lezhs e me Zadrim: Me Zadrim, qi me marr frym S' e la Turku; gjithmon raj, Pers e kshtn, e qi n vj Moti i shkon: por qi n' dit t' sotit, Qi po lypet me ngref krye Kundra Turkut, e me msye Me arm n' dor, Krn e t Par T Zadrims, sa kjen gjith mar, Kan ln shpijat me hambar: Kan ln kualt at me shal: Shekat plot, kotecat plot: Drith n ar t bm me u pr: Burgun ding me lop e q: Dhn e dh, e lesh e l: Qitu buken n' mal komits Struki n' shpija zhegut t' dits, Edh n' mal komit kann dal: Kush me djal, kush me mahall: Ka r n' mal, po, Mati Gjoka, __________ 535

550

555

560
535-540 ' merr prej Sallsatikut del m' Sh' Mark :q na Sallsatiku n afers t Krus deri n Sh' Mark. 550-555 kotecat : koshat, koshtart e misrit. Drith ne ar :kollomoqin, arat e kollomoqit t pjekuna. Ding : rrast.

662

DED _
Prenk Matija,i shps s' Milotit, Qaj Zef Pri e qaj Lek Ndoka: Gjo' Ndue Vokrri, burr si motit, Marka Tuku, uk shkorretit: Mark Pashuku e Shtjef' Haberi Qaj Kin Ndoci e Gjok Ded Goshi Gjoka i Tukut e Ndrec Leci, Qi n' Hajmel, Rrobosht, Kallmet Shum m' askjer bn do adalet. Nderkaq n' Shkoder I a k befun Turgut Pasha, 'i xhemjetl, Me shtatdhet taborre t' njefun; E si mrrini nji her n' Shkoder, Bujr tue kersit e loder, Fjal malcorve aj u k ue: Krye ps ditsh, si t' shkojn ps dit, Me r n' Shkoder, me u dorzue Me gjith arm; ase gjilit M' shpin me askjer do t' u kisht' hyp, Hund e buz m' grushta me u shtyp, Me u zhb trollin me temel M' car t' votres dr n stel, Mos me u kndue m as pul as gjel, E at vet me i vjerr m' engel. Kr kan nde Krnt e Malcs Per lir qi t Shqipns I a ki'n v pushken Turks: Ded Gjo' Luli, kuvendtr, Sokol Baci, mendeqr, __________

565

570

565-580 adalet : kerd. loder :daull. gjilit :yrysh, si shigjeta.

663

LAHUTA Kang e Njizetetett

Mirash Luca pushkatr, Mehmet Shpendi, bish dervnedi; Frano Pali e Mirash Pali, Si d plume n' xheverdare, Me at Tom Niken, harush mali: Qaj Luk Marku, rrf zhgjetare, Me at Islamin Makalushi: Prej Shkodransh, Luigj Gurakuqi: Edh trimat jan bashkue, E asht m' kamb e pa e ngjat tort, Fjal Turgutit kshtu i kan ue: Perz, Pash, boll burr i fort Mbahe e j; ve shka se na Kurrkund, besa, s'e kem' n' mend Me r n' godi me t. Na S' thom, si 'I pal, prap n ket vend Me ndj Turku; ve, si na Qi t' kem' qf, me sundue aj. Ajo fjal s' gj, jo. Na Duem qi Turku t' hiqet kndej, E n' Shqypn t' jesim ve na Per me mjt, ksht, mbasandej, N Shqypn me sundue na, Gjithses t' kem' qefin na. Prandej, Pash, der sa qi ti Mos t' thejsh zverkun_ prej ktij vend, Godi s' k, jo, ndermjet nesh, __________

600

610

615

590-600 bish dervendi : K. XIX, 117. - pa e ngjat tort :pa e ngjat tepr, pa e tjerr spik. 615-620 Mos t' thejsh zverkun : mos t thejsh qafn.

664

DED _
Me shoshojn pa u b na pshesh; Pse na t' njofim kush j ti. M' kamb ushtrn aj e k ue, Malcs m' shpin 'dhe i a k lshue: Njanin krah drejt Veleikut, Tjetrin nis prej Shipshanikut. Si tallazi, qi, tan shkum, Vjen plandoset per ndoj gum, E me ushtim e me fur I dynd skllafat per ajr: Njikshtu atbot ushtria e Turks T' i u rras mbremd ajo Malcs, Pushk e top tue bumbullue, Mendt e krs me t' u trenue. 620

625

630

Se njikjo sht duhmja e Dauletit, E njikjo sht dita e kjahmetit, Mje mos me i p ti vedit. Po a nuk nden? a s' shef me sy Sa nizami, korb i z, Per gjith ansh t t ka msy? Se kjo s' sht ushtrija e Shkjaut, Por e Mbretit t Stabolls: Qi ve n' hsh ti n' bryne t' kaut, Perse ndryshe hallin kokes, Man pra, si i a bn nuk k. Turgut Pasha ka b b, __________

625-635 gum : K. IX, 309.- skllafat :K. XXIV, 72. - me t'u trenue : K. XXIII, 718.

665

LAHUTA Kang e Njizetetett

Me t djeg me gr e dh: Fort k vr ato vetlla t' trasha! Se me ndihm t Perends, T kam xjerr, bre, prej Malcs... Prej Malcs edh Shqypns! S' k me than tash kt fjal boshe, Per shka don me b adalet: S' trmet ujku, jo, prej shoshe! Mshoj, perzet, sa t' kesh kyvet; Pse edh' sht kjo m e mbramja her, Qi po t' bje me u pr e me u ther Me Shqyptar njimend Shqyptar, Qi mohue s' kan fis as t' Par; E qi m' t, besa, lum Pasha, Kann me xjerr do dredha t' trasha: Pal, at her, ku t' qet neshtrasha.

650

655

Lshoi Malcija me trimn E ka' u ndeshen me mn, Veleiku, thue, u tursh: Kaq me t' madhe nji uturim, Kaq me rrpame e me zhaurrim Turr m' shoshojn qi kan sulmue, Ushtim pushka aty tue vlue, Kobshim topi tue bumbullue, Edhe gjindja tue sharrue: __________
660-670 do dredha :do gjalma. U tursh : u thermue, coptue, rrenue rrpam e zhaurrim :(gadi baras) zhurm e madhe me krizm t dt.

665

670

666

DED GJO' LULI

Tue sharrue per t' madh gazep, Kush mb curr e kush nen krep: Njani fushs e tjetri shpatit, Rreshk per shjt e rreshk per uj: urril gjaku shkoju shtatit, Kush fjal t' ambel mos u thuej! Aloberta flak e zhig, Tranden shtojet kah Vitoja; Suka e Napllit t tan nig, Veleiku ushton e Broja. K marr gjam larg Bukoviqi, Tym e njegull maja e Qurkut, Tue msy Turku kah Deiqi, Marr aj turrin prej Kalturkut. Prl Nik Prtashi prej Kushet Fort po bn, trimi, gajret; Qaj Zef Peri, 'i drang harushet, Se ' po qet, sa mir i a njet: Sa mir, trimi, krs i a njiti At yzbashit Saladinit: Tamth e m' tamth plumen I a qiti E e la shakull prrosks s' njij vrrinit. Shka k thn Pjeter Nik Daku: Mir e pat qaj Sinan Aja: Dy urrilash po i shkon gjaku:

675

680

685

__________
675-685 Aloberta :oloberda: vend n Kastrat.-Shtojet kah Vitoja : fushat kah Vit. Qi gjinden nen Vuksnlekaj kah syni i Hotit. Suka e Napllit : kodra e Napujevet (Napujt) n Kastrat. Bukoviqi : ndermjet Hotit e Gruds. 685-690 prej Kushet : nga Kusha e Hotit (Rapshs). 690-695 yzbashit : kryetr mbi njiqind vet.

667

LAHUTA_ Kang e Njizetetett

Se kthen n' shp s' e mban m uzdaja; Qaj Prl Keri, me tr zmra, Shkon e vjen pors duhija; Se atij lak nuk i bn thmra As nder plume as nder singija. Si 'i kulsheder dal prej detit, Maa Grizhi t' madhe bzni: Bini, djelm, m'_ askjer t Mbretit, Se k mbet, ofshe! Dok Lani. Qaj Kol Zefi, e forta skile: Me sa gjarpnit s' i a dn gjurmen: Me Kol Kurtin zan m' Bratile, ' po e perzj n' askjer aj turmen; Ke pa dhim nizamt po i vret E i lshon rreges duj e duj: Me b turket shum medet, Ke u mbe'n burrat n' dh t huej. ' k qi rreh topi e gopedra N' at Qaf-Ungrej, zjarr' pa e ndal? Gjet' Mark Ujka, si kulshedra, Thon k msy aty me gjith djal. Mbaja mir, topija i Mbretit! K verbue? As s' shef me sy ' po bhet m' askjer t' Dauletit, Tash qi Gjetja andej k msy? Si nji blk, qi, gjet n' hambar Nji frot mjsh, kap n' dor nji shkop __________

700

705

710

700-710 lak nuk i bn thmra : s' i drdhet kamba nga friga. 710-720 rreges duj e duj :neper nji rryp toke s papunueme si duejt e gjethit.- gopedra : K. XVI,501.

668

DED GJO' LULI

E me t, asht pa kandar Tue sjell n' mj, t' i bn aj skllop: Gjeto Marku me t birin Ksht po i lshon manovt per dh, Pa i a kqyr kurrnjanit hirin, Ve qit m' ta pors m' shkerb. Por, rrezik! Se 'I nishanxh Po kisht' kn, besa, topiu; Pse, v topin m' terez, Me gjith t' bir' dikr e mshiu. ' t' k lshue at here Gjon Ujk Miculi, Lulash Zeka e qaj Stak Breci, Lik Mirashi e Gjok Ded Luli, Gjon Ujk eku, e Kol Gjo' Leci; Luc Gjeloshi, 'i bish prej malit, Dasha Nika e Pjeter Uci, Smajl Mustafa e Sokol Mali, Gjok Ded Luli, e Gjo' Nik Plluci: Edh trimat, tue u berlyk, Si at dmat neper djerre, T' flakruen m' turq e gryk per gryk I a kan dhn aty m' mauzerre. Iler! Vrret komandari, Edh turqit fulikare Msyn m' shqyptar, e aty at her, zhari Ndez, mauzerret vlojn batare. M' Samoborr e n_ Zagore T tan vendi 'i grop gelqere; __________

735

740

725-730 I bn...skllop :I shtyp tue i b si... hirin :Hatrin. 745-750 Iler : mtani, sulm!

669

LAHUTA_

Kang e_ Njizetetett

Gjimon mal, ushton terthore, Shungullojn gryka e humnere. Fort po rreh topi e havani, Edh gjylja derdhun breshen Dik andejna kah Dragoni, Tash qi turqit m' malsor u ndeshen. Et-hem Pasha prej Gusjet Merr e msyn me askjer Kelmendin, Nsa Turguti atje prej shpjet Flakad po e kall t' tan vendin. Tymi dyndet r n' ajr, Shamet trojet me temel; Kahdo bjen duhmani I tij, Aty s' kndon m as pul as gjel. Shtyhen para turqt kam kam, Pushtojn vend ka pak ka pak: Por tue e shtrue vendin n' nizam, Pllam per pllam por tue e l n' gjak. N' mend habitun kqyr Europa Si njikjo Malcia mixorre Ve me 'I pushk, pa shjt pa topa, Mazull mban shtatdhet taborre?!

755

760

765

770

__________
755-765 kah Drogani _ mal n Shkrel, ndermjet Ducajve e Vrrthit prej Spjet : n prendim t Malit t Hotit. 770-773 Mazull mban : mban pezull.

670

LAHUTA E MALCS
KANG E NIZETENANDT

LUFTA E BALLKANIT

ARGUMENTI

Jemi n vjetin 1912. Perandori i Austrs,Franc Jo zefi,me ann e njaj letre e kshillon Sulltanin mos t i marr aq me t keq Shqiptart,mbasi prej tyne mund do t kishte m tepr sherr se s dob.I paraqet si arsye t kryengritjes shqiptare sjelljet e pamira t Ders s Nalt per shum qinda vjetsh.Sulltani duket si t hante arsye; vetm ngul kamb n besimin muhamedan t shumics s banorvet n Shqipn. Gjitjnji vendos me e peshue punn mir me vedi.

dhe t' i vn pushkn Turqs. N thirrjen e tij ohen n kamb shtetet e gadishullit dhe i pallin luft Sulltanit Nxen fll, kshtu, lufta e Ballkani.Bullgart drejtohen per Stamboll.Ndezet flak Rumelija.Msyjn me fur Sllavt e jugut;qindrojn me fanatizm e trimn ushtart e Perandors otomane.Grset topi e havani, gjindja korren krenash.Turqt trhiqen,Bullgart kapen n ataltsh.Malazezt i rrasen Shqipns.

671

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Franc Jozefi e ndien ket gj dhe me tetqind ta borre, t pergadituna per luft, u urdhnon klyshve t Russ t dalin prej Shqypnijet. Paqa e pergjitht vhet n rrezik per tan Europn.Kndej Krajli i Hinglizit i ba n thirrje Fuqive t Mdh t mblidhen n London per t pushue ngjarjet e dits dhe per t h ndermjet n perleshje t shkaktueme nga lufta ballkanike.

672

Lufta e Ballkanit

Franc Jozefi n' divanhane:

Padishah, psh jeten t' ande, Mos me t' keq me i marr Shqypatrt, Mos me u lshue m' qaf Pashallart, Qi me i prish e ksht me i art, Si tash s' voni i a k h N' at t mjeren moj Malc: Se, man, kta po i'n do njerz, Qi po i more teper terz: Me shka m' dn neshtrasha mue: S' kan me u prit, jo, pa t' trazue, Pa t' i qit do t' ame krejt. Se ti kta dije prej mejet, Fort per hajr. ndoshta, s'i k. E m lir i shet se i bl: ___________________

673

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Se as per hajr, drue, nuk kan l; Ve se, besa, sa per sherr S' k per t' gjet kund fis m derr. M kryekcyem e m bel. Qi, 'i grusht gjind e fukar, Fytafyt kta me u perl N'da me Krajl e n' da me Mbret, Si t' u kcej aj zekthi i vet. Kta sod lypn lirn, Lypin t' lir me pas Shqypnn, E krejt m' vedi me u sundue, T' huej't mbas sodit jo m' i u shtrue, Pag as t' dheta me i pague, E s' kan faj; pse tash sa mot, T' thuesh, Shqyptart lshue i k pa zot; E lshue u k ti m' qaf xhahilat, N' krye t' vendit v u k katilat, E as per t' mjeren moj Shqypn, Qi nder lufta per t sht shkr, Turk e i kshtn, po, gj ndertue S' k dr m' sod; ve se rrenue, Djeg e pjek edh shkretnue, Me i u dhimtun minit n' mr E atij gjarpnit per nen gr. Prandej vet kishe me thn, Se s' bn keq lirn m' u a dhn: ___________________

20

25

30

40

674

Lufta e Ballkanit
Asht m mir me i pasun miq E t lir, se rob e anmiq; Pse dishka edh jam tue drasht, Se kta 'i dit kan me t' u dasht N mos sod sugure mot: Dishka ndiej era barot... Padishai n' at harem: T' u ngjatt jeta, 'or miku i m, Se, man, mir j kah thue: Asht m' dn puna edhe mue. Ve 'i hall, 'or t' u ngjatt jeta, Se n' Shqypn, t thuejsh, d t' treta T hals jan muamedan; E prandej kjo pun nuk bn. Pse edh as dini nuk e ep, Per pa pas nji t' madh gazep, Nji zalldan, nji far sikletit, Me u shkep turku ylqet t' Mbretit E me u ngref aj davlet m' vedi. Me gjith kta vedimvedi, Mir t' u mat e per kadal, Do t' a bj pleqn ket fjal, Pal 'i her si mund t' na dal; Se me u ngut s' e kam zant. Sa rrn Mbreti tuj u mat, Tuj u mat e tuj u shmat, N' at harem aj tue gerhat: Si tash s' voni e k zant: ___________________

45

50

55

60

65

675

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Fjala Carit k shkue n' vesh; Edh besa, ky hundlesh Nji as d nuk i a k b, Por t' sht ngref si katall, E u k bz shkjeve t' Balkanit: Sod a kurr me i r Sulltanit ! Sod a kurr turkut me i r, Turk e Shkj sod me u perl; Se per ndryshe jue Shqypnija E per rreth Maedonija, Me sa turku k terthore Kt n' Europ, kan me u dal dore. Krajli i Nemces, nji kryetoll: Nji kryetoll, por mendeholl K ue fjal Mbretit n' Stamboll, Shqyptarve me u dhn lirn, Zoj m' veti me qit Shqypnn. E po duel Shqypnija m' veti Atj n' Be si po ishte njeti, At her ju, t gjith si jini N' at Balkan, per t' ngelun kini Me ka 'i ngordhe n' dor, e mue Hije t' zez kini me m' lshue. ___________________ 70

75

85

90

676

Lufta e Ballkanit
Me ndoll puna qi n' ndo'i fshat Epet zni, se nper shpat A se n' fush nper ndo'i gajush Derr t eger k p kush, Trup n kamb ohen fshatart, Rrokun armt, ndjellin zagart, E shoshojt tue lshue kta z, Kan, me brim e me har, Kah t' jt duk ajo shkerb: Ksht Balkanasit atbot, Ndermjet vedi lidh kta frot, Rrezga - bjezga m' kamb jan ue, Kan njesh armt e jan shterngue: Kan ngref top e mitraljoz, Kan hjek korsull e bajloz, Ndermjets as peng nuk priten, Ve se luft Turkut i qiten. Por as Turku nuk ndj fjet, Me duer m' , me s perpjet, Se aj per luft po isht' taravol; Prandej erdh e t' u shpervol, Mlodh nizamin n' Anadoll, Bashkoi Llap, bashkoi Harap, Tosk, erkez, e lkurazez: Mrefi qord, mrefi tagan, E t' i qiti n' log t' mejdanit Per ball Mbretneve t' Balkanit. ___________________

95

100

115

120

677

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Man t' Zotit, mor vll, Po t' kisht' qit shteku me p Se si ndesh jan Turk e Shkj, Turk e Shkj, si jan perl: Katall e malukat Idht m' shoshoqin ue lugat T' ishte dridh, po, kmisha m' shtat! Kah rreh topi shpat e m' shpat, Kah vlon pushk e mitraljoz Asht ushtim e vijanos: E kambs, e kalor Turr kah lshohet me fur, Kush me shpat kush me sing, Tue vikat, tue hallakat, Turk e Shkj si e kan zant, Mar Balkani ndez flak. Gjaku i nierit derdhet brrak: Tym e pluhun dynden njegull, Nen kamb toka lkundet shrregull, Thue po shamen qiell e dh. Me t' ardh keq, po, se k l! Njani hapu, tjetri zmbrapu, Shkjavi msj, e Turku shtj: Shtju, msju, nzitu, lvitu, Nzitu e lvitu e kacafytu, kacafytu turk e Shkj, Fytafyt tuj u perl, ___________________

125

135

140

678

Lufta e Ballkanit
Tuj u gr, m'dham tuj u shkye, Shoq m shoq lamsh kaperthye, Si ato bollat neper ferra: A si at derrat me derra, Qi dermishen, e shkelvishen, Tue i a dhn m' turj e m' dhm, Kerlesh kreshten gjat nji pllam, Mneret nieri me u ngr m' kam. Asht lufta idht tue vlue, Qaj Bulgari fort u idhnue, Dham e tmall ' i k kercnue, Se edh t' madhe aj ' k ulrue: Hni! burra, per n' Stamboll! Trima mrend! Me dor! Me dor! E si 'i shkam, qi shkrep prej s' naltit T nji majes s' grist s' ndo'i malit, Me zhaurrim, e shungullim Posht rrmores shamet turr, E pod m' pod, e curr m curr, Tue balcue, tue u rrokullue Land e gr shkon tue dermue; Tue tursh shkon ledhe e gj, Dr qi s' mrami me fur Mos t' plandoset kulihum Kund m' ndo'i prrosk a m' ndonj lum, Tue dynd skllafat n' ajr per mner; ___________________

160

165

679

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Idht Bulgari ksht m' at her Perz gjak e perz vnr, Synin gac zmren batare M' Turk sulmue k fulikare, Lum per T, o i Lumi Zot! Kr jan ndeshun flak e agzot, Kr jan ndesh Turku e Bulgari, Se ' sht ndez - o lufta zhari Se ' k vlue pushka m' at hera Se ' k kris zhurma e potera, Vigma, brima, bumbullima, Edh plajmi me stuh! Rrebt gjmue k Deti i Z, K ushtue Be e Bukuresh, N' moh d male si t' i' n ndesh, Ngasin, vrrasin Kapitanat, Hingllojn kualt, turfllojn katanat, Gjimojn topat e havanat, Shprazen gjylet breshen lshue, Si ajo rrfeja tue bumbllue, Mt e krs me t' u dermue! I u dha zjarmi Rumels 'Dh prej flaket e stuhs Ulurojn nierz e shkreb, Sham rroposen rrash per dh Ledhe, pleme, fshate e tbna, ___________________

680

Lufta e Ballkanit
Gjytetet jan b murana. Me il bollat mrend dikr: Edhe u dha at nji zhumhr, Nji piskam, nji vikame, E nj er, e nj poter, Vrrim, e krsme, edh zhaurr, N' vend Balkani, thue, u turrsh. T varruemt, trinue per dh. Mbet e lmek, e ftyren zb, N' hurdh t gjakut t' vet humue, Pjt me dor rreth tue ravkue, Tuj u lvit, rand tue livrue, Si at krymalesht m' dr, Se ' gerthasin, se ' piskasin, Kualt katana m' ta kah shklasin, Kah t mathtat rrota t' topavet Angrra e tr larg u a sterklasin, Tuj i a njeshun landve e krepave, Me i u dhmt gurit e drnit! Kuq Maricagjaku s' nieri Leqe - leqe rrmen kurrn; Po vlon Tunagjiri m' gjiri, Dyndet tymi nalt mb r. Muz sht qiella; per nen kam Trandet toka e ushton nji gjam, Thue, termeti shungullues Po shperthen angrrat e dheut. ___________________

205

210

215

681

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Vapa e tymi terratues An e kand kobshim mbertheu Dy lutrjt e rrebt t' Balkanit Trim Bulgarin, Turkun t' eger: T' cillt pa rr m' at log mejdanit, Pa i a nis me u b at fleger, Nji b t' madhe po e ki'n b: M' qitp Turku, m' Kryq Bulgari: Se gjall pushken s' ki'n m' e pr, Per pa e ndez Balkanin zhari, Furr gelqerje rreth e ark Njani shojn pa v perfundi Pa i a vmun shtjelmat m' bark, Shpirtin pa i xjerr perdhuni! Si d r qi 'i nat dimnore, Njana shkput prej jugut fll, Turr lshue tjetra rribs verjore, Vn e ndeshen per nen qiell: E k t' ndeshen nper ajr, Per mbas rrymet qi i ngarmon, Si kulshedrat me fur, Njana m' tjetren rrebt sulmon: Edh at her, asht t' u bue, Flak per flak i a ep vetima, Lvit rrfeja tue vershllue, Rreh permnershim bumbullima, Ushton toka, gjimon deti, ___________________

230

240

250

682

Lufta e Ballkanit
Edh brej, aha e etina Rriba e ers i rrmen me veti Si ato coklat nper zallina: T' i a ep breshni edh shtergata, Shamen currat gjat rrmoreve, Prroje e sh nper gryka t' thata Gallamarde rrmejn fushoreve: Ksht Bulgari e Turku perl, Rrijn shoshojn tue e sht pa d, Njani tjetrin n' gjak tue e l. Plhen, flak e tym i z Rreth per ark i k persh; E kah hapen me fur M' kamb shoshoqin per t' perp, Pushka e topi edh tue z, Kobshim qiella rrin tue ushtue, Thue mb tok po don me u lshue, Avra - avra ajo shperthye. Kr qe Turku erdh e u thye, E u terhoq e u v me kthye Krejt l m' gjak e keq shemtuem, N' at Stamboll per t' u ngujuem. M' shpin Bulgari atbot i u shtr; M' pushk e m' top m't m' nja tue sht, Dr n' atallxhe qi k mrr, Prej kah nieri per nen dor Leht hjedh peshen mbrend n'Stamboll. ___________________

255

260

683

LAHUTA - Kang e Njizetenandt

Si nji lum qi, dal prej amet, Bjeshkve bora ortek kah shamet, E lshojn prrojet e malcs, Deperton gjthkah zalls: Ksht at her Shkjau i u rras Shqypns M' Kaanik, e m' Adrjatik, Veleik, e Salonik, Tue ndrydh vendin nder apoj: Vra, e pre, e lidh n' vargoj, M' dajak gjinden per dh shtroj, Bni plak e trollit dboj; Edh lufta asht maroi. Franc Jozefi kr k ndie Se u rras Shkjau mbrend n' at Shqypn, Se ' sht mbush aj me mn, Se edh fort ' erdh tuj u idhnue E as s' u mat m as s' u hutue; Por oi m' kamb tetqind taborre, Mir e mrefi at shpat mizore, Mrefi shpaten e mejdanit, E u on fjal Shkjeve t' Balkanit: N' krye t' tet ditvet, tue marr dielli, Prej Shqypns me dal ju filli: A per ndryshe mir t' a dini Se. per Zotin, m' shpin m kini, E at her s' dij se ' bj mb jue. Rregji i Itales fort sht gzue. ___________________

285

295

684

Lufta e Ballkanit
Franc Jozefit fjal k ue: Se edh mue me vedi m' k, Per t' i rysun kt Shkj: Kta slav, qi kan marr krye, Edh m' shpin duen me na kcye, Me na ln t' dyve pa s. Se as e mjera moj Shqypn S' k kend mik as kumar. Qi me h asaj zot me i dal Turrin Shkajut per me i a ndal Qi, i terbuem gjithmon e i eger, Po don sod m' e b krejt fleger Thue se aj zot sht b m' Europ. Krajli i Inglizit se ' sht vr; Z t' gjasht Krajlave u k b: Amanet, mos me pritue N London na me u bashkue, Per me fol, me kuvendue; Se Balkani sht tym e njegull, E po bn, prit, Zot! ndoj tjegull Me na r krs edh n... Prej Balkanit hajr nuk k!

___________________

685

LAHUTA E MALCS
KANG E TRIDHETT

Konferenca e Londonit

ARGUMENTI

Mbas tridhet vjetve pun, kushtue Lahuts , Poeti mbyll poemin me thirrjen e Zans qi per kaq mote e prcuell pa i u d kurr krahit. Kujtohet Fishta se me ndihmn e saj tashm ka ndrtue nji pomendore t parrenueshme dhe e grish Rreshtmirn t kpus fijen e kangs. Hin, mandej n tem t Konferencs s Londonit, ku marrin pjes shtat Fuqt e Mdh Europjane. Auktori i gjen t mdhaja n bisedn e ashtjes s Shqipns. Flet, spari,Krajli i Hingliterrs, qi kryesonte mbledhjen. Ai paraqet gjendjen dhe pohon se ashtja e kombit shqitr u ish te lan t pranishmvet e se kjo ashtje paraqitte dy zgjidhje: ase me e njof n shtet m vedi, ase me u a d fqjvet shj. Mbreti i Itals, tuj ndie kto fjal, merr an shqiptare ndrs ai i Russ at t Sllavvet; Franc Jozefi mbron Shqipnn nders kryetari i Francs, perher me Serb, pohon se Shqiptart kishin bjerr vet t drejtn e vetqeverisjes,mbasi ata i kishin r mohit Fs kristjane

687

LAHUTA Kang e Tridhett

e tash luftojshin,si muhamedan t mir pr t mbajt n kamb nji Turq ballkanike.Merr fjaln rishtas Mbreti Italjan dhe me fakte konkrete rrxon arsyetimin e t Parit t Francs,nders Franc Jozefi, tuj i r grusht tavolins,vendos t shtij n veprim fiqt e veta ushtarake ase t nxjerr,me t mir,shi prej asaj njoftimin shtetit Shqiptr. B helm prej idhnimit,ohet perandori dhe don t dal prej kuvendit.Vilhelmi i Gjermans e ndal.Zbut kt, merr me t mir t tjert, dhe, n fund, i a mrrn qellimit. Fuqt europjane nenshkruejn_ vendimin: Shqypnija njifet shtet n_ vedi(autonom) Mbasi Krajl Nikolla, kokfort, si perher, s'digjon t dal nga Shkodra, shtetet e Mbledhjes dergojn danamt e perbashkta nder brigje t Shqipns dhe kshtu,e perxan Knjazin e Malit t Z me nji grusht miza. N mar Shqypnn grset pushka e gzimit, shperthen hareja, ushtojn topat nder kal dhe Flamuri kombtr valvit madhnueshm Porsi fleta e Engllit t'Zotit. Brohorisin fusha e male pers Si premtue kisht' Perendija-prap zoj m'vedi duel Shqypnija .

688

KONFERENCA E LONDONIT

Hej, moj Zn, ti kjosh e bardh!

Tridhet her, mana, rreth diellit Hausit t' qills toka k ardh, E aq her lulet njeth jan Prillit, Se ti, pur m' Lahut t' Malcs N' hull menden mbajt m' a k, Qi t mjshe vet nipns S' kohve t' vona en per t' l, Me u kumtue me 'i kang kreshnike, Si erdh t' u regj mendja e Shqyptarit, Prap per t' gzuem lirn jetike, Trashigim ln atij prej t' Parit: E sa u b gjaku e medeti, Sa u turrm rrna edh trathtija, Dr qi duel Shqypnija m' veti, Si premtue kisht' Perendija. Por, qe, tash na u kapem m' cak: Gjat Parnasit mjaft m' k rrekun Mriz e m' mriz, e lak m lak: Kangs ktu spiku tash do hjekun. __________ 5

15

20
Hausit t' qiells: kups, hapss s qiellit.- pur m'_ Lahut t' Malcs: kukzue, 1-10 perkul m Lahut t' Malcs. 15-25 Gjat Parnasit: per t gjat t malit mitologjik t Zanave_ Orvet.Kangs...spiku...do hjekun: duhet kput fija, duh et prfundue.

689

LAHUTA Kang e Tridhett

Ve se po, moj bjeshkatare, Krah m' krah bashk na tue kndue, Ndertue kemi 'i pomendare, Rrf as mot mos m' e dermue. N' at London, larg n' at dervend T shtat Krajlat bjn kuvend, Bjn kuvend me shoqishojn: Per Shqypn po bisedojn: Asht ndjun rend mbas rendit Me at Inglizin n' krye t' kuvendit. Pr,per Zotin, moj Shqypn, Oren uet, tham, ti m'a k! Nji pllam vend, nji grusht njerz, Vll as fis kurrkand mb dh, Buk pa buk, e qe se prap T shtat Krajlat ue k pesh; T' cillt po ngasin turr e vrap N' at London m' shoshojn me u ndesh, Per me fol, me bisedue, Nji zoj m' vedi t me t' qit, Shkjaut e Turkut me t' lirue: Prap Kunora m' bll me t' ndrit, Pors t' ndriti dikur motit. Me gjithkta, por larg nuk shkon E me i vr k rrfeja e Zotit T' shtattit, mledh si jan n' London; Pers rrumbull pesqind vjet __________

25

30

35

40

45

bjeshkatare: qi banon n bjeshk. 25-30 dervend: K. XIX,117.- T shtat Krajlat: K.I,66 30-35 Oren uet: K.XII,169.- kurrkand: asnjeri.

690

KONFERENCA E LONDONIT
T rand Turkun lan me t' shtyp, Me t' th n' shprt, der qi simjet M' shtjelma Shkjau atij s' k hyp. Jo, po, gjaku i bijve t' ue, Moj lum nana, e njat lot Qi ti derdhe, jan tue vlue E gjgj lypin prej s' Tynzot. Krajli i Inglizit, nji telbis: Me qymen per mjedis: Ve me gjas, pak si i pabes ' i a k v aj gishtin krs Se edh fjalt fort po i peshon, Kah k mrr e ligjiron: Si i a bjm e tek t' i a bjm; Se na pyk, trima kem' r Me Shqypn, sa m nuk k! Porsa krisi n' at Balkan Pushk, e top, edh havan, E i a nisen me u shemtuem Turk e Shkj idht tue luftuem, Tue p Turkun se per ball T' Shkjaut, qi luften kishte kall, Zot Shqypns s' po mund t' i dal, E k b pleqn n' Stamboll N Shqypnn me na e lshue n' dor, Qi, pa mbajt na krah as paj, Kt t' a djm fatin e saj; __________

50

55

60

65

70

55-60 telbis: dinak, sherr,dhelpnak. 60-65 pyk...kem r: s' dijm me i a gjet fillen,kemi ngel. 70-75 Qi,pa mbajt...paj: pa mbajt ann.

691

LAHUTA Kang e Tridhett

A tue njoft si shtet t lir E krejt m' vedi: s se m mir, Ndoshta, Shkjaut na tue i a d, Si bashtinen-vll per vll, Si me thn, n kater pjes, Per mos t' ln m asnji ngatrres. Pse, medj, edh fort po drue, Se, kok-fort Shkjua tue qillue, S' k me u rys pa pushk m' e lshue, Mbasi aj mbrend sod k ngujue. Prandej vet u ova fjal Dr n' London nji her me dal, Na kt s' bashku me vendue, Ket shqypn si m'e shestue, Qi n' dor Turku na k lshue, Me e v n' sheste sido kjoft. He! At Zoti m' a marroft, Krajli i Itales z t' u idhnue; Se, per Zotin, kjoft levdue! Cok kjo pun kurrkund s' ka gjas. Jo m pak se psqind vjet Rresht Shqyptart e ngrat kan plas Sulltanit tue i bm hysmet, Kush tue_ i l atij pag e t' dheta, Kush tue e vmun kryet n' rrezik: Jo, per t nuk u sht dhimt jeta, E perrik, po, per perrik Me gjak t' vet l e kan Turkn: __________

85

90

95

100

85-90 si m' e shestue: si me e rregullue= me e v n' sheste. 90-95 Cok: sakt

692

KONFERENCA E LONDONIT

E qe sod, qi s' po i de m Nen zgiedh t' vet me mbajt Shqypnn Ke aj nji hajr kurr s' e k b E as nuk mbahet n' mend se mkamb Fis a popull t' ket mb dh Ve shka shkel e ndrydh nen kamb, Ve shka djeg, e pjeg, e pr: N' vend me i dhn lirn Shqypns, Para se me u ndesh me Shkj, I a lshon n' dor diplomacs, Ve t lir per mos m' e p! Vall ' k thn Krajli i Moskovit: Jo, po pra, Turku i Stambollit N' da thuej motit, n' da n' dit t' sodit P'rher k kn rrezik i z Per lir e gjytetn: Sa qi thon, se as br s' k b Kahdo shkel k kamba e tij... Por un deshta kt me u thn, Se na s' kem' kurrkund nevoj Pun Shqypnijet n' goj me zn: Ajo e ndreqne e hi n' teboj: T' a k ndrequn Shkjau i Balkanit Me gryk t' pushks, me tef t' taganit, Qi m mir nuk k shka i thue, Q' se, si burrat tue luftue, __________

105

110

115

120

125

100-105 Nen zgjedh t' vet me mbajt...: me e mbajt nn sundim, n robn. 120-125 e h n' teboj: (vendi ku mbaheshin armt n shp) e k marr fund nji her e prgjithmon.

693

LAHUTA Kang e Tridhett

Turkut shtjelmat m' bark k v Edh e lshoi shakull per tok; K, zavalli rrin tue krrok, Si njaj korbi nder sterok. Prej gazepit i e k rrok E s' po din m k sht me kok. Jo i vet, besa, 'or ju_ shok Jam tue b, po, shum ud: Kah na duel sod kjo shqypn, S' cilles mni nuk i sht nde Kurr n' Europ? Prandej s' e dij, Kot pse t' rrahim uje n' havan?..., Pse t' i a vm gacen agzotit?... Se i Turk k pas n' Balkan, Sod qi Shkjau, berqavers Zotit! T' a shemtoi, n' gjak t' a k l, Kta e kam dijt , po; por se k Kund Shypn n' fush a n' rragam, Kta, vallahi dijt s' e kam. Franz Jozefi ndj pshtet: N' mos e dijsh t' a kallxoj vet. Turku motit njat krahin ' merr prej Shkodret del n' Janin Per ur detit ajo shtr, N' dor me pushk nuk e pat sht, __________

130

135

140

145

150

130-135 Shakull: dekun t ngrm, pa jet.- Zavalli: i mjeri, i gjori.- sterqok: cilikok.qi e k rrok: qi e k mbulue(n t folun kosovare). 140-145 t' rrahim uj n' havan: t mifim_ n'uj,t bajm nji pun kot agzotit: K.I,80.shemtoi: shkretnoi. 145-150 n'rragam: n mal.- Per ur deti: gjat detit.

694

KONFERENCA E LONDONIT
Si Greqn e njat Serbn Cilla sht ue lugat n' dit t' sodit M' Europ mar; por mbas nji godit Me Shqyptar, e tue lidh bes Me i njoft t' lir, e n' pun t Fs, M' gjuh, e m' doke edh m' kan Mos me u prek, ve me u sundue Kta krejt m' vedi: si dishmue M se 'i her vet Turku e k: E si puna flet n' dit t' sotit N' at Gegn nder Male t' Mdh, N' dor sundimin k, si motit E k vendi: edh u vendue Shqyptart Turkut n' luft me i shkue E m teper vjet per vjet Me i l kt 'i porez t leht. E pse Turku dalkadal Besen thei e s' u ndi n' fjal Asht krejt si isht' b kuvendi, S' donme thn, or shoq, se vendi, N's t arsyes e t drejtss K djerr tagrin e lirs, Qi i kje njoft prej vet Turks. Ket krahin,_ tash,t' u ngjatt jeta, Quejt Shqypn e k rrotull jeta. Pra, n' Balkan, pos se 'i Turk, Po kisht' pas edh 'i Shqypn: N' t' cillen Nemse e Ital, Pasha t' Lumin Perend, __________

155

165

170

175

180

165-175 porez: K. V, 65.- N' s t' arsyes... ka djerr: n baz t'arsyes ka humbat.

695

LAHUTA Kang e Tridhett

S' kan per t' ln kurr Shkjn me h, M' i u b dhmi ktij sa derrit. Qaj Kreu i Frances, nji far sherrit Kn gjithmon, ksht e k nis, Si nper hund aj me angllatis: Jo, po, asht sht kn puna motit, Si thue ti; ve se n' dit t' sotit Krejt k ndrrue. At her e kshtn Mar Shqypnija k pas kn, Qi, per shprt, jo vese v S' do t' kisht bes ajo me Turk; Por kulsheder mb t lshue, N' fyt do t' i a kisht' njit m' terfurk E si 'i gjarpen, si nji boll, Krah me i dhn n' karadreqoll. Po, por sod puna k ndrrue, Pse n' Shqypn t' kshtnt jan pakue... Prandej pra; t' ngjatt Zoti jeten! Per me dasht me thn t' verteten: Sod me sod njojo krahin, Qi prej Shkodret del n' Janin, S' k si quhet m Shqypn: Si kje quejtun, ndoshta motit N' ato koht e Gjergj Kastrjotit... Pse edh sod t' thuesh, mar Shqypnija K rrok armt e n' luft k dal, E tue rrah plajmi e duhija, __________

185

190

195

200

205

185-190 Si nper hund...me angllatis: (mbasi gjuha frenge k shum hundore): K. I,209. 195-200 n' karadreqoll: n' pus t pafund,ku s'gjindet m.

696

KONFERENCA E LONDONIT

20

Sh e bor edh tue r, S' keqje th e b terjurk, Rrin T' u gr en me Shkj, Ve per t' ln Shqypnn nen Turk. Kta ve tash, qi Bulgarija Duel n' atallxhe e u thye Turkija, Varg e vister dal kann n Vlon: Shty prej tejet, si po thon... E 'i paaver kuq e z Vjerr na e paskan per nji h, Edh huni ngul m' nji shp T' madhe, niskan me kndue Kin demk po duem Shqypn, Kins ksht na jem' Shqyptar! Eh Madhn, as na s'hm br; Na edh 'i kem', po, mt n' kandr, E kem' s edh me p... Rregji i Itales se ' i sht fur: Edh ju Fravezt dikr Jeni vr, po, vll; Shoqishojn - ojshe edh gr! Ndez i kini flakad, Edh jo per tjeter gj: Per F t' lume, a bes t' harrueme, A per erz t' moters e t' nans: Por per t' lan Inglizin n' Franc! Po a per kta tash na m' i a h, __________

210

225

230

235
215-225 paaver: K.IX,440.- Kin demk: gjoj, ban se... as na s'hm br: s'jemi t mendun s mos me dijt gj. 220-230 mt n'kandr: menden,trt n vend,s me gjikue.

697

LAHUTA - Kang e Tridhett

Me d Francen me kuj, Per m' u a Ishue fqjve per br? Jo, Zotn; s'sht gj ajo fjal. Pse edh 'i pun, mor t' u ngjatt jeta: Muamedant n luft s' kan kal, Ve per t' shitun faculeta Sa m shum... si na nji pal Sod n' Europ; por ve per f. Por nder lufta fjesht fetare, Ti e din vet, se fis e Atdh, Gjh a koke s' kqyren fare; Ve ngallnimi i njaj ideje, Ve triumfi i njasaj feje, N' luft per t' cillen nieri del: Pra nuk k pse kapesh tel, Mos me qit m' vedi Shqypnn, Mos m' i a dhn asaj lirn, Pse muhamedant shqyptar, N' da nizam, n' da vullndetar, S' kan luftue at per Shqypn; Por per Mbret e per Turk, At me t cillin Shtet Mvedvedsue di'n fn e vet. Jo qi pas ka muamedan P' rher n' Shqypn, qi shum zalldan, Man, hjek kan prej Turks Per lir e nm t' Shqypns; __________

240

245

250

260

250-255 Pra nuk k pse kapesh tel: nuk k pse kapesh per s'tepermi pse ngul si mushku,pa lshue p. 255-260 At me t cillin Shtet mvedvedsue ki'n fn e vet: ata,t cilt kishin b m nji shtet f.

698

KONFERENCA E LONDONIT
Dbue, plakit e m' dajak shtrue, Dush me pushk, kush me helm shue, Por mohue Shqypnn s' e kan: Jet e gj i a bn kurban. Tryezs me grusht fort i k mshue, Se edh t' madhe ' k ligjrue: Nji qind fjal, burra, p'r 'i pare! A me mkamb mbretnn shqyptare, A se n' Be tash ktheva filli, E dr neser tue marr dielli Lshue i a kam ushtrn Balkanit: E me maje t' mreft t' taganit, Me ndihm t' Zotit e t' Taljanit, I a v vet kufjt Shqypns, E s' k burr, jo, qi m' i lot. Se ato fjal t' Francs e t' Russ, Qi na i qiten kt per pod, Ato jan, po, do fjal t' shkreta, Thasha e thna per gazeta, E jo per kuvend t Mbretenvet K do t' dahet fati i Shtetenvet: Si njiky kuvendi i yn, M' t' cillin bota ngul k sn, Edh prt qi na n' Balkan T' shkrejim pushk, top e havan, __________

265

270

75

280

285

265-270 me helm shue: mbyt me helm.- i k mshue: i ka r. 280-285 Qi na i qiten kt per pod: na i faqen, na i qiten sheshas.Thasha e thna: thana e thasha: rrojme, kallzime t parands, lajme t kota, t patemel...

699

LAHUTA - Kang e Tridhett

E me urt, e me drejts, Tue shue res, tue shkim mn, T' sjellim paq edh vllazn. Edh trimi at her sht ue, K ms deren per_ me dal. M' kamb Wilhemi k flakrue, Ka dal para edh e ka ndal, E ka ndal qaj miku i_ vet; Mbreti i fort i Germans, Cilli u hn at ndermjet, Si me i ardh qi din burrns, E krye m' duye me Krajl t' Inglizit, Her ul Franc, her ul Rus, Bjeru punve per midisit, Pajto Nemse edh Ital, Ktij Ishoj Zot, atij Ishoj or, Dr qi s' mbrami i u ghet fija Edh t' shtattit vne dor, Zof m' vedi me dal Shqypnija. E, kok-fort, kr Knjaz Nikolla: K me pushk e k me t'holla S' po ko Shkodren me lirue, T shtat Krajlat ' jan idhnue! Donamet n' Shqypn kann ue, K Admiralat m' breg sa dolen, __________

290

295

300

305

310

290-295 Tue shue res...mn: K.VI,168. 305-310 lshoj Zot...or: perbtoje n Perend,kush beson m t;or, per ata qi s' besojn. 310-315 Donamet: anijet e lufts.- Admiralat: kryekomandantat e flotave

700

KONFERENCA E LONDONIT
Kap per veshit Knjaz Nikollen, Fll prej Shkodret jasht e zoren, Edh i dhan m' shtjelmCernagoren. N' at Shqypn k r nji gjam: Padishahi sht ue n kam: Vall a rrfeja sht tue bumbllue, A se lufta sht kund tue vlue, Qi po rrin ksht tue gjimue Thue po bhet ndokah nami: Shka k thn Shehyl Islami? Per jet t' ande,as s' k r rrf, As s' sht ndez kund luft e r, Qi po ndhet gjithkjo gjam: Jan Shqyptart qi bjn do nm! N' at London, larg n' at dervend, T shtat Krajlat mbledh kuvend, Me shoshojn tue bisedue, S' mbrami at paskan vendue, Shqyptarve me u dn lirn, Zoj m' vedi me qit Shqypnn. E prandej n' Shqypn pa d Rrahin topat nder kal; Pers flamuri kuq e z, Sod m s' pari, bukur Pors fleta e Engllit t' Zotit, Po valvit mb tok t' Kastrjotit, Si valviti dikr motit; ____________

320

325

330

335

340
315 320 Cernagoren: K. I,295. - Padishahi: K.XXIX,2. 325 330 qi bjn donm: qi bajn fest,har, festim. 335 345 Pors fleta e Engllit t' Zotit: K.I,46

701

Dhurat pr lexuesit e www.besiana.de

LAHUTA - Kang e Tridhett

E dr m'qiell ushto brohrija, Kah gerthet fusha e malcija: Per jet t' jets rroft Shqypnja! Edh ksht, mbas sa mjerimit Mbas sa gjakut e shemtimit, E p'r int t' Shkjevet t' Ballkanit Per gazep t' atij Sulltanit: Si premtue kisht' perendija: Prap zoj m' vedi duel Shqypnija.

345

350

_________________
340-345 E dr m' qiell ushton brohrija: hareja, gzimi (K.V,454) arrdh deri n kupn e qiellit. fusha e malcija: banort e fushs e t malit

702

DIFTOJSI
faqe VII 1 23 35 53 67 91 113 125 139 163 181 197 207 221 237 247 273 299 335 357 394 427

Parathanje : Lahuta e Malsis .. Kang e Par : Cubat Kang e Dyt : Oso Kuka . Kang e Tret :Preja .... Kang e Katrt: Vranina . Kang e Pestt : Deka . Kang e Gjashtt : Dervish Pasha Kang e Shtatt : Kuvendi i Berlinit . Kang e Tett : Ali Pasha i Gusis.. Kang e Nandt : Lidhja ePrizrenit... Kang e Dhett : Mehmet Ali Pasha.. Kang e Njimbdhett : Lugati.... Kang e Dymbdhett : Marash Uci ..... Kang e Trembdhett : Te Kisha e Shnjonit.... Kang e Katrmbdhett : Te Ura e Rrzhanics. .... Kang e Pesmbdhett : Kasneci...... Kang e Gjashtmbdhett : Kulshedra.... Kang e Shtatmbdhett : N Qaf Hardhi .... Kang e Tetmbdhett : Te Ura e Sutjesks ....... Kang e Nandmbdhett : Pater Gjoni ....... Kang e Njizett : Lekt........... Kang e Njizete par : Ndrmjetsia.... Kang e N427jizete dyt : Tringa.

703

DIFTOJSI
Kang e Njizetetret : Te Tbanat e Curr Uls.... Kang e Njizetekatrt : Zana e Vizitorit Kang e Njizetepest : Gjaku i Marrun. Kang e Njizetegjashtt : Koha e R.. Kang e Njizeteshtatt : Xhemjeti .. Kang e Njizetetett : Ded Gjo Luli. Kang e Njizete nandt : Lufta e ballkanit .. Kang e Tridhett : Konferenca e Londonit. faqe 416 511 557 606 623 639 671 687

704

At GjergjFishta (1871 - 1940) Lindi n fshatin Fisht t Zadrims me 23 Tetuer(tetor) 1871. Ndoq Msimet e para n Kolegjn e Troshanit, filozofin e teologjin n Bosnie. I qe shugurue Meshtr n 1894 kthei n Atdh dhe n shkurt (me 25) tha Meshn e Par. Me nj her qe shenjue msimdhans n Kolegjn e Troshanit. Pak prapa e gjejm famullitr n Gomsiqe. Ktu u njoht me Imzot Preng Doin, abatin e Mirdits, me t cilin bashkpunoi pr t formue Shoqnin letrare Bashkimi. N vjetin 19002 merr drejtimin e Shkolls Franeskiane n Shkodr dhe i pari vn gjuhn shqipe posi gjuh msimi. N 1905 n Zadar boton blenin e par t Lahuts s Malsis dhe vjetin q ndjek po n at qytet blenin e dyt. N 1907 n Sarajev sheh dritn vepra e par satirike Anzat e Parnasit.

N 1908 merr pjes n Kongresin e Monastirit, ku emnohet gati nji zani kryetr i Komisionit pr Caktimin e Alfabetit t som. N 1909 rishtas n Zadar botoi librin Pikat voeset, q n botime tjera ka pr t'u thirr Vallja e Parrizit. N vjetin 1911 faq melodramin, zjarm pr at koh, Shqiptari i qytetnuem e vjetin mbas melodramin Vllaznia ase Shn Franesku i Assisi-t N vjetin 1913 themeloi revistn e prmendun Hyllin e Drits me t ciln identifikohet ktu e mbrapa jeta, e veprimtaria fishtjane.. M ket vjet, kundra Fuqive Ndkombtare, n duer t cilve ishte Shkodra, ngreh flamurin e Shqipnis n Kishn e Gjuhadolit, t lidhun n ket rast me drita me minaren e Xhamis s Fushs s els n shj bashkimi ndrmjet Kristianve e Muslimanve. Vjetin 1914 shkruen t paren tragjed, q i del kryevepr n kt gjin, Judn Makab. N 1916 themelon Shtypshkrojn Franeskane, nga e cila botohet Posta e Shqipnis tue mbajt ai vet drejtimin e pjess shqipe. Mer pjes kudo e me t gjith t Mdhajt e Rilindjes Kombtare me shkrime e me vepra. N bashkpunim me Luigj Gurakuqin formon Komisionin Letrar t gjuhs shqipe. N 1919 merr pjes si ekspert n Konferencn e Paqs e mbrapa zgidhet Sekret?ar i Imzot Brumit, kur ky emnohet Kryetr i Delegats son n Versailles. Vjetin 1921 zgjidhet deputet i Shkodrs n Parlamentin e Par t Legjislaturs shqiptare : emnohet Nnkryetr i Dhoms, Kryetr i Komisionit t Arsimit e i Komisionit T Bilanit. N Tetuer t njajtit vjet il Gimnazin-Li Illyricum nn drejtimin e Franeskajve. N vjetin 1922 e gjejm n London e fill mbas n Shtetet e Bashkuem t Ameriks, ku ia del t nxjerr

njohjen e Shqipnis. N 1923 boton n Shkod Gomarin e Babatasit; n 1924 Mrizin e Zanave e vjetin mbrapa Vallen e Parrizit. N 1927 shkruen melodramin Sh Luigj Gonzaga. N vjetin 1930 nga urdhni Franeskan emnohet Lector Iubilatus honoris causa dhe po n ket vjet prfaqson Shqipnin n Konferencn Interballkanike n Athin, m von n Stamboll (1931) e prap n Bukuresht (1932). Vjetin 1935 zgjidhet Provincial i Franeskajve t Shqipnis. N vjetin 1937 boton kryeveprn epike LAHUTN EMALSIS nedicionindefinitiv. Des me 30 Dhetuer(dhjetor) 1940 dhe vorroset n Kishn e Gjuhadollit n Shkodr, prej kah pret lirin e Kombit, pr t cilin veproi sa qe gjall.

Dhurat pr lexuesit e www.besiana.de

U mbarue s shtypuni n Shtypshkronjn Porziuncola n S. Maria degli Angli pran Assisi t N mojin dhetor 1991