Konventa e Okb pr t drejtat e fmijve

T drejtat e fmijve n prditshmrin ton

Q'ka sht konventa mbi t drejtat e fmijve e Kombeve t Bashkuara?

Konventa mbi t dretn e fmijs sht nj Marrveshje Organizats s Kombeve t Bashkuara (Okb). N 54 Artikuj jan t prshkruara t drejtat pr t rinjt e moshs 0 deri n 18 vjet. Vmendje e veqant i kushtohet mbrojtjes, prkrahjes dhe pjesmarrjes s fmijve n jetn shoqrore.

Si zbatohet kjo konvent?

Konventa sht pjes e rregullimit juridik zviceran Kjo do t thot: Shteti obligohet q t'i prkrah familjet n detyrat e tyre t edukimit ndaj fmijve - me ligjet adekoate dhe ofertat e ndryshme - por pa i kufizuar ktu t drejtat e prindrve. Konventa si e till nuk sht e realizueshme vetm n nivelin qeveritar vese edhe atje ku fmijt jetojn: n familje, n shkoll, n komun dhe n lagjen e banimit.

Kush sht nnshkrues i konvents?

T gjitha vendet e bots - me prjashtim t Shteteve t Bashkuara t Ameriks (SHBA) dhe Somalis. Zvicra sht br antare e ksaj konvente m 24 shkurt 1997.

T gjith fmijt kan t drejta t barabarta (Artikulli 2)

Fmijt jan t ndryshm. Megjithat secili fmij ka t drejta t njjta. Nuk guxohet q asnj fmije t'i shkelen t drejtat pr shkak t gjinis, ngjyrs, prejardhjes, gjuhs apo religjionit t tij.

Amiri vallzon Familja e Amirit ka ardhur para shum vjetsh nga Nigeria n Zvicr. Ai nuk u lejua t hynte n diskon e lagjes nga t rinjt t cilt ruanin para ders, me arsyetimin se diskoja sht prplot edhe pse shokt e tij u lejuan t hynin. Amiri kundrshtoi. Ai kishte dyshimin se arsyetimi q gjoja nuk kishte vend m, ishte vetm nj mbules! Shokt e tij e prkrahn at-derisa edhe ai u gjend n vendin e vallzimit. N mbrmje ai u tregoi prindrve pr kt ngjarje. Ata informuan edhe organizatorin e diskos pr fmij. Nj jav m von Amiri gjeti n kutin postare nj letr n t ciln atij i krkohej falje (ndjes).

E drejta pr Emrin dhe Nnshtetsin

(Artikulli 7)

Secili fmij ka t drejt t'a ket Emrin dhe t'a ket Nnshtetsin e nj vendi. Ai poashtu ka t drejt t'i njoh prindrit e vet.

Nj familje, tre Emra Postieri n ndrkoh ju njeh, por njerzit tjer rregullisht i mundon qshtja: Pse n kt familje ka tre Mbiemra? Mbiemri i Arthur-it sht Kerr, sikurse i babait t tij i cili jeton i ndar nga familja. Nna e tij sht martuar pr t dytn her. Ajo e ka marrur Mbiemrin e saj t mparshm dhe quhet Widmer. Njerku i Arthur-it quhet Felix Schneider. Arthur-it i plqen natyrisht t'a mbaj Mbiemrin e babait t tij. N kt mnyr ai ndihet m i lidhur me babain e tij edhepse 'do dit nuk shihen bashk.

E drejta pr mbrojte nga ndarja prej prindrve

(Artikulli 9)

Fmijt nuk guxojn t ndahen nga prindrit veqse n rast t keqtrajtimit apo mosprkujdesjes nga ana e prindrve. Secili fmij ka t drejt q me t dy prindrit t mbaj kontakte.

Po ku mbetet babai? Prindrit e Jahannes-it dhe Catarin-s ndahen me njri tjetrin. Q fmijt do t mbesin me nnn kjo veq ishte e ditur. Fmijt ishin t shqetsuar pr kt. A mund t'a shohin m babain e tyre? S bashku me nj mediatore(ndrmjetsuese) q t katrtit e rregullojn ardhmrin e tyre. Babai do t prkujdeset pr t'a 'do fundjav t dyt dhe 'do t mrkur n mbrmje. Johannes-i dhe Catrina u qetsuan: Babai nuk iku nga jeta e tyre.

E drejta e mendimit t lir dhe dgjimit

(Artikulli 12)

Sjellja e vendimeve nga ana e prindrve i godet m s shumti fmijt. Pikrisht pr kt secili fmij ka t drejt t'a thot mendimin e tij dhe mundsisht edhe t respektohet ai mendim.

Rast (Jo) i qart Pr prindrit e Simona-s rasti sht i qart. Vajza e tyre duhet t'a msoi profesionin e shitjes n ndrmarrjen e familjes. Simona e ka t vshtir t'a paramendoi nj gj t till. Dashuria e saj e madhe jan fmijt e vegjl, kurse dshira e saj sht t bhet edukatore e fmijve t vegjl. Prindrit n radh t par nuk jan t knaqur me kt zgjedhje t vajzs, kurse n radh t dyt jan edhe skeptik nse Simona do t mund t gjente vendznje profesioni n kt drejtim. Megjthat dshirn e vajzs s tyre e marrin seriozisht. Ata e inkurajojn Simona-n q t paraitet n Entin e zgjedhjes s profesioneve pr nj sqarim t par ksaj t qshtjeje.

E Drejta e t menduarit, ndjenjs dhe liris fetare

Mendimet dhe besimi i secilit fmij duhet t respektohen.

(Artikulli 14)

Lutjet e Annas N familjen e Annas sht ritual i zakont q t luten para ngrnjes. Nga ana tjetr tek prindrit ditor lutja nuk sht pjes e prditshmris. Anna sht e irituar dhe nuk di si t sillet kundrejt ksaj gjendjeje. Ajo dshiron q edhe tek prindrit ditor t ket lutje para ngrnjes por nuk e kishte guximin q kt dshir t'a parashtronte atje. Athua do t'a prqeshnin at fmijt e tjer? Kur ditn tjetr babai i saj e mori at nga prindrit ditor, ai i njoftoi ata se ka e mundonte vajzn e tij. Nna ditore reagoi me propozimin: Si do t ishte nse nesr n mngjes t gjith s bashku-me fmijt - t krkonim nj zgjidhje se si Anna para ngrnjes t mund t bj lutjet e saj? Kjo ide i plqeu Annas: Gjat rrugs pr n shtpi ajo vetm po mendonte se si do t dukej e nesrmja.

E drejta pr lirin e tubimit

(Artikulli 15)

Fmijt kan t drejt q t takohen dhe t tubohen lirisht me fmijt tjer.

Paula dshiron t merr pjes Q'do t mrkur n shtpin e t rinjve ka nj takim vajzash. Paula dshiron q s bashku me shoqet e saj t shkoi n kt vendtakim por babai i saj sht kundr ksaj. Babai nuk ndihet mir kur mendon se vajza e tij do t'a vizitoi nj vendtakim t cilin ai nuk e njeh. Paula e sqaroi at se pse ajo ka aq dshir pr t shkuar n kt vend-takim vajzash. Grupi i vajzave planifikon prgatitjen e nj shfaqjeje teatrale. Javn tjetr fillohet me ushtrimet e nevojshme kurse sot do t ndahen rrolet! Vetm tani babai e kuptoi dshirn e Paulas. Prpos ksaj ai tani me emrin vendtakimi i vajzave e kupton se ka zhvillohet atje. Ai me knaqsi e lshoi Paula-n t shkoi pasi s bashku u morn vesh se kur ajo do t kthehet n shtpi.

E drejta pr sfern private

(Artikulli 16)

Fmijt kan t drejtn e fshehtsive t tyre dhe jets private: Askush nuk guxon q fshehtazi t'i prek gjrat e tyre, t'i dgjoi bisedat e tyre, apo t'i lexoi letrat ose ditarin e tyre ditor.

Mailbox-i Ninas sht tabu! Dymbdhjetvjeqarja Nina ka koh q sht mbyllur n vete. Ajo trhiqet n dhomn e saj: shkruan e drgon E-Mails. Nna e saj sht e merakosur. Nj shikim n Mailbox-in e Ninas sigurisht se do t'a zbulonte fshehtsin. Por ajo nuk dshironte t'a trazonte sfern private t vajzs s saj. N nj mbrmje ajo i dha shkas mundsis pr t biseduar me t. N fillim Nina kishte vshtirsi pr t'u shprehur dhe jipte prgjegjigje sa pr t dhn. M von ajo i tregoi nns se ndrmjet vajzave t klass s saj kishte eskaluar nj konflikt i madh.

E drejta pr mbrojtje nga keqtrajtimi

(Artikulli 19)

Fmjt duhet t mbrohen nga keqtrajtimi, shfrytzimi dhe mosrespektimi-me ligje ndihma dhe prkujdesje t ofruar pr fmij dhe t rritur.

Frika e Pascal-it Kur babai i Pasca-it pi shum, ai bhet nervoz. Ather ai i brtet Pascal-it e nganjher edhe e rrah at. N nj mbrmje veqanrisht t keqe Pascal-i vrapoi dhe shkoi tek fqinja e tyre. Zonja Gerber n momentin e par ishte ngatrruar nga hutia dhe nuk dinte si t vepronte. Ajo e la djaloshin t qaj dhe tek m von kur ai u qetsua i tha q t'i tregonte se ka kishte ndodhur. Pascal-i u lehtsua dhe m n fund mund t tregonte se far ka ndodhur. Por frika e tij ende nuk ishte zhdukur. Qfar t bj ai m tutje? Zonja Gerber i premtoi Pascal-it se do t bisedoi me nnn e tij. Ajo inkurajoi at q t krkoi ndihm profesionale n numrin e telefonit 147. Frika e Pascal-it ende nuk sht zhdukur por ai ksaj radhe sht i bindur se dika n kt drejtim do t ndrroj.

E drejta pr shndetin m t mir t mundhshm

(Artikulli 24)

Secili fmij ka t drejt q t jetoj i shndosh. Pr kt nevojitet ushqim i mir, gjum i mjaftueshm, prkujdesje shndetsore, mbrojtja nga fatkeqsit dhe njohurit se ka t mban t shndosh e 'ka mund t t smur.

Robi-i dhe Raul-i t vetm n shtpi Robin-i dhe Raul-i gjat javs n kohn e dreks jan vetm n shtpi. M s shpeshti ushqehen me Chips dhe suxhukra t ndryshme para televizionit. Nna e tyre n kohn e dreks nuk mund t largohet nga vendi i puns; vend tjetr pune pr momentin nuk duket n horizont. Ajo n t vrtet gatuan pr djemt e saj n mbrmje por sht shum e shqetsuar q ata gjat kohs s dreks jan vetm dhe mund t ushqehen pa kontroll. N vendbanimin e saj nuk ofrohet mundsi pr prkujdesje t organizuar ditore pr fmij apo as edhe prkujdesje gjat kohs s dreks. N nj mbrmje t prindrve n shkoll ajo solli n diskutim qshtjen e prkujdesjes gjat kohs s dreks. Pr befasin e saj kjo qshtje u prit pozitivisht nga ana e prindrve t tjer.

E drejta pr shkollim

(Artikulli 28)

T gjith fmijt kan t drejt t shkollohen dhe t kan shanse t njjta. Shkolla fillore duhet t jet e obligueshme dhe falas. Kush i prmbush parakushtet guxon t shkollohet edhe m tutje-pavarsisht nga buxheti familjar.

Kush duhet t paguaj? Agoni ka dhn provimin me nota t mira pr t shkuar n gjimnaz. Nna e tij nuk mund t'i gzohet si duhet ktij fakti- ajo jeton vetm me djalin e saj dhe duhet t mbijetoi me pak t holla. Me ka t paguhen bileta e trenit, ushqimi n Menz, udhtimet me klasn dhe librat? Agon-i megjithat gjithsesi dshiron t shkoi n gjimnaz. Msuesi i tij i klass e prkrah dshirn e tij. N nj bised prindrish ai i tregoi nns s Agon-it se si mund t bhet nj krkes pr nj burs shkollore.

E drejta pr koh t lir, loj dhe lodhje

(Artikulli 31)

Secili fmij ka t drejt pr koh t lir, loj dhe lodhje. Poashtu secili fmij guxon q t marr pjes n jetn kulturore dhe artistike t shoqris.

Timo vjen me vones T gjith fmijt e lagjes luajn n oborr. Vetm Timo mungon. Ai po pastronte tavolinn dhe vendoste ent n enlarse. Kjo sht "puna" e tij gjat kohs s dreks. E drejta pr koh t lir i takon edhe Timos. Por paraprakisht ai duhet t kryej nj detyr t tij. Kritika nga ana e tij nuk sjell gj sepse tetvjeqari e di se kjo sht nj marrveshje- s pari kuzhina e pastaj loja. Pas nj qerek ore 'do gj ishte n rregull: Tavolina shklqente, ent gjendeshin n enlarse kurse Timo nxori kpuct e sportit q t shkoi t luaj.

E drejta pr mbrojtje nga dhuna/abuzimi seksual (Artikulli 34)

Secili fmij ka t drejt pr mbrojtje nga keqprdorimi seksual. Paraitjet pornografike dhe prostitucioni jan t ndaluara.

Andi, shoku nga Inerneti Laila pr 'do dit ka komunikim nprmes internetit. Prmes internetit ajo e ka njohur edhe Andi-n. Pas nj komunikimi intensiv ai dshiron q Laila-n t'a shoh t gjall. Laila nuk di gati asgj pr Andin. Ajo di vetm at se ai e ka hobi fotografin dhe se dshiron t'a fotografoi edhe at. Po kjo nuk u plqen prindrve te Laila-s. Ata i sqarojn vajzs s tyre rrezikun e njohjes nprmejt internetit. 14 vjeqarja ndihet e pasigurt. Ajo pajtohet me propozimin e babait q ai t'a shoqroi at n takimin e vendosur n restorant dhe pr kt e njofton edhe Andi-n. Kjo atij duket se nuk i plqen. Pas ksaj ai nuk u paraqit m tek Laila.

Photos frontpage, pages 8, 13: Alessandro Della Bella Other photos: Barbara Keller

Si mund t angazhohemi ne t rriturit pr t drejtat e fmijve n jetn e prditshme

Nprmjet involvimit t fmijve n marrjen e vendimeve t cilat kan t bjn me ta
Planet pr pushimet dhe ekskurzionet/shetitjet i bjn
fmijt-pr t'u vendosur vendoset bashkarisht. Propozimet e fmijve pr rregullimin e dhoms s tyre i marrim parasysh dhe i prkrahim ata pr ta br kt gj. N shkoll prpunohet bashkarisht rregulli shtpiak apo bashkarisht riplanikfikohet si do t dukej oborri i shkolls dhe ky planifikim pastaj do t zbatohej. N Shoqatat e ndryshme programet pr fmij t pla nifikohen dhe organizohen s bashku me ta.

Nprmejt informimit t fmijve nga ana jon

Tematizimin e t drejtave t fmijve n shkoll, n familje dhe Shoqata t ndryshme. Informimin e fmijve mbi organizimet/paraitjet kulturore. Sqarimin e fmijve mbi mundsit e marrrjes s informacioneve dhe kshillave.n kshillimore t ndryshme.

Nprmjet angazhimit ton pr fmijt n rrafshin politik

Prkrahjen e iniciativave politike n komun sikurse jan; Tavolinat e dreks, Shkollat ditore, koha e msimit n bllok, qerdhet pr t vegjlit etj. Angazhimin dhe krkesat pr krijimin e hapsirs jetsore pr fmij.

Nprmjet dhnjes s "hapsirs" fmijve

Fmijve t'u krijohet mundsi dhe t'u jipet hapsir pr loj aty ku ata banojn. T ngazhohemi q n gazetn lokale t ket nj faqe pr fmij.

Ne angazhohemi fort, pr fmijt dhe t rinjt n Zvicr

Pro Juventute angazhohet pr prbushjen e nevojave dhe zbatimin e t drejtave t fmijve dhe t rinjve n Zvicr. Q'do i ri duhet t'a ket mundsin q t rritet i shndosh dhe i aft pr t marr pgjegjsin pr vete dhe pr shoqrin. Pro Juventute feston jubileun e saj t 100 n vitin 2012. Ajo sht asociacion privat, politikisht e pavarur dhe neutrale ndaj konfesionit.

PRO JUVENTUTE Thurgauerstrasse 39 Postfach 8050 Zrich Tel. 044 256 77 77 Fax 044 256 77 78 info@projuventute.ch projuventute.ch PC 80-3100-6