1. Bazat e neoplazis Kanceri sht shkaktari i dyt q qon deri n vdekje t rriturit dhe fmijt n SHBA.

Tek meshkujt vendet me shpeshtsi t paraqitjes m t madhe t kancerit jan (sipas zvoglimit t frekuencs): prostata, mushkrit dhe bronket, koloni dhe rektumi. Po kto vende kan shkalln m t lart t mortalitetit, megjithse kanceret e mushkrive dhe te bronkeve shkaktojn vdekjen m shpesh se sa kanceri i prostats. Tek femrat vendet me shpeshtsi t paraqitjes m t lart sipas klasifikimeve t reja jan: gjiri, mushkrit dhe bronket, koloni dhe rektumi. Po kto vende kan shkalln m t lart t mortalitetit megjithse kanceret e mushkrive dhe bronkeve shkaktojn m shpesh vdekjen se sa kanceret e gjirit. Incidenca e kancereve t ndryshme mund t variroj n baz t vendit gjeografik, faktorve racial, ekspozimeve n vendin e puns, mosha, perdispozicioni trashgimor si dhe qrregullimet e fituara paraneoplastike. Jan identifikuar nj numr karcinogjenesh kimik t cilat mund t veprojn si iniciator apo promotor t kancereve specifike. Drita ultravjollce dhe rrezatimi jonizues poashtu jan karcinogjenik. Nj numr relativisht i vogl i kancereve jan lidhur me infeksionin me viruse specifike. Pacientt me disfunksion t sistemit imun gjithashtu kan numr t rritur t neoplazmave. Karcinogjeneza sht proces me shum faza i cili krkon akumulimin e ndryshimeve t shumta gjenetike si rezultat i mutacioneve t trashguara nga linja gjerminative apo mutacioneve t fituara duke quar kshtu deri te zgjerimi monoklonal i qelizs q ka psuar mutacion. N rritjen e kancerit mund t prfshihet aktivizimi i onkogjeneve q promovojn rritjen apo inaktivizimi i gjeneve tumor supresore. Gjeneve t aktivizuara u mungon kontrolli rregullator dhe ato jan tepr t shprehura duke rezultuar kshtu me proliferim t parregulluar qelizor. N shembujt e onkogjeneve klinikisht t rndsishme prfshihen erb, ras dhe myc. Gjenet tumor supresore kodojn pr proteinat t cilat rregullojn dhe supresojn proliferimin qelizor duke inhibuar progresionin e qelizs npr ciklin qelizor. Inaktivizimi i ktyre gjeneve qon deri te proliferimi i pakontrolluar qelizor me formim t tumorit. N shembujt e gjeneve klinikisht t rndsishme tumor supresore prfshihen VHL, p53, Rb, APC, DCC dhe NF-I. Kanceret mund t zhvillohen poashtu nse prevenohet apoptoza (vdekja e programuar e qelizs)nga mutacionet e gjeneve si bcl-2, bax, bad dhe bcl-x. N krahasim lezionet e ngjajshme beninje, neoplazmat malinje kan tendenc t jen m t mdha; me rritje m t shpejt; tentojn t ken zona t nekrozs dhe hemoragjis; kan tendence t ken rritje t forms invazive; kan potencial t metastazojn; kan tendenc t aktivitetit t lart mitotik me forma abnormale mitotike; si dhe kan tendenc t ken qeliza pleomorfe me raport t rritur nuklear ndaj atij citoplazmatik, hiperkromazion nuklear dhe nukleoluse t dukshme. Pr diagnozn e kancerit nevojitet egzaminimi i qelizave i cili mund t bhet me heqjen komplete apo biopsin e lezionit, me an t aspirimit me gjilpr t holl apo me njolla citologjike. Imunohistokimia mund t jet e dobishme pr konfirmimin e indit t origjins s tumoreve metastatike apo tumoreve t diferencuara dobt. Markert tumoral t serumit zakonisht jan komponente normale qelizore t cilat jan t shtuara tek neoplazmat mirpo ato mund t jen t rritura edhe tek gjendjet jo neoplastike. Ato mund t prdoren pr skrening, monitorim t efikasitetit t tretmanit dhe pr detektimin e prsritjes s tumorit. N shembujt e ktyre prfshihen: AFP, hCG, CEA, CA-125 dhe PSA. Shkalla e tumorit sht vlersimi histologjik i malinjitetit t tumorit. Faza e tumorit sht vlersimi klinik i shkalls s prhapjes s tumorit. Shumica e tumoreve kan tendenc t bhen m malinj me kalimin e kohs si rezultat i seleksionimit natyror m shum t kloneve malinje dhe instabilitetit gjenetik t qelizave malinje. Prhapja limfatike sht rruga m e shpesht e prhapjes pr karcinomeat epiteliale. Prhapja hematogjenike ka m shum gjasa t vrehet tek sarkomat, karcinomat e

qelizave renale, carcinoma hepatocelulare, carcinoma folikulare e tiroides dhe horiokarcinoma. Tumoret prhapen m rrall prmes shprndarjes npr kavitetet trupore dhe siprfaqet si dhe prmes manipulimeve mekanike siq jan prerjet kirurgjikale dhe trheqjes me gjilpr.