You are on page 1of 197

4

jrxGef;atmif

rsufESmzHk;cGifhjyKcsuftrSwf pmrlcGifhjyKcsuf trSwf apmifa& wefzdk; xkwfa0onfhtBudrf xkwfa0onfhv

84^95(2) 538^94(9) 500 85 usyf yxrtBudrf 1995-ck? Zlvdkifv

- yHkESdyfol a':cifa<u(04780)? &wemrLyHkESdyfwdkuf? 207? a0Z,Emvrf;? 16^2 &yfuGuf? oCFef;uRef;/

- xkwfa0ol OD;&Jjrifh (01049) wufvrf;pmay 967? ya'om&yfuGuf? apmfbGm;BuD;ukef;? tif;pdef? &efukefNrdKU/

- jzefYcsDol &cdkifom;BuD;pmay c^55 (at)? uRef;a&T0gvrf;? bk&ifhaemifyGJHkwef;? r&rf;ukef;NrdKUe,f? &efukefNrdKU/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

udkvdkeDb0

a&Tjynf&cdkif

JJJJJJJJJJJJJJJJ
jrxGef;atmif

jrxGef;atmif

yef Mum; vTm


pmayonf vlrsdK;\ OD;aESmuf pmayonf vlrsdK;\ ESvHk; pmayonf vlrsdK;\ aoG;aMum jzpfonf/ EIwfwpf&m pmwpfaMumif; pmayr&SdvQif vlrsdK;r&SdEdkif pmayjrifhrS vlrsdK;wifhrnf rdrdpmayudk wdk;wufjrifhrm;atmif tjcm;vlrsdK;rsm; av;pm;dkaoatmif pmay? ordkif;? ,Ofaus;rI tawGUtMuHKrsm;udk tu&mwifxm;Edkifatmif 0dkif;0ef;aqmif&GufMuygpdkY ----/ &cdki fo m;BuD; pmay

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

rmwd u m
pma&;ol\ trSm xkwfa0ol\ trSm 1/ ]20}&mpk q,fpkESpf(3)cktwGif; xif&Sm;onfh &cdkiftrsdK;om;rsm; 2/ awmfvSefa&;pmqdk a';0ef;BuD;\ b0rSwfwrf; 3/ ppfawGtrsdK;om;ausmif; 4/ OD;OwrESifh 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&; 6/ ESpf (150)NrdKUppfawG 7/ 'kwd,urmppf &cdkifppfrsufESm 8/ ppfBudKacwf &cdkifjynf e,fcsJUqefYusifa&;ESifh vGwfajrmufa&; vIyf&Sm;rIrsm; 9/ NAdwdoQcGmppf 10/ ppfawGNrdKU ordkif;tusOf; 11/ ESpf&Spfq,fausmfu ynm&nfcRefaxmufyHhaMu; aumfrwD 12/ &cdkifjynfxkwf owif;pmrsm; 13/ ]a[;} \ &cdkif-wkwf rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&; BudK;yrf;rI 14/ &cdkifpmapmif r*Zif;rsm; .... 176 .... 186 .... 156 .... 167 .... 114 .... 130 .... 137 .... 15 .... 26 .... 33 .... 48 .... 85 .... 100 .... 9 .... 11

5/ ukrPDacwf tkyfcsKyfa&;ESifh ,if;\trIxrff;rsm; .... 62

jrxGef;atmif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif
vleefYvlcsif;? zdeif;oGD;pkwf tjrwfxkwfzdkY? BudK;ukwfrIa& udkvdkeDacwf ted|mHk/ vlrsdK;EG,fcsif;? zdeif;oGD;pkwf tjrwfxkwfzdkY? BudK;ukwfrIpGm udkvdkeDacwf twGif;tmHk/ e,fcsJUvufrm csdefwG,fvQmnm? Avmewd r[drrQ? tm;"reefY tm;jytEdkifjyK? aumufuspfrIaMumifh vlrIrvS? uRefdkUb0a& wpfppDjyKwf? oGD;qkwf,kwfc wdkufxkwf atmifyGJqifzdkYvdk/ pkef&Drmarsm idkufyemarmau? 'dkufawmjyifrm &ifqmqmeefY? aemufcgaur rdkufaemifwvdkY? worusD epfzkef;vDzdkY xdktcsdef/ rD;awmufwpfck avmifuRrf;rIrSm? wckxif;acsmif; wpfpkaygif;rS? aomif;aomif;jzjz vif;xdefyvdrnfh? ppa,rm a'ydkif&mav? oligoifum; pGrf;yum;wd? &Sdum;Zmydkif c&D;NzdKifzdkY? &ifqdkifBudK;ukwf ZmydkifvkyfzdkY? wufokwf&Gufjyif c&D;ESifzdkY? tjrifruGJ wpfo;DG wnf;nD? wdi;f om;jynfUkd k &DNrDrcGJ? a'opGJeefY odpGJjrif[nf;? NrdKUBuD;tausmf vlarmft[kwf? tjrif,kwfwdef tm;xkwfjrifjyK? udk,fa&;rIavmuf *kwpdkuf? tjyKrdkufyg olUacwfolUcg? usefvdkufygpD/ urmta&;? idkUta&; idkUta&;? urmhta&;wd aqG;aEG;orI? ndEIdif;jyKuwf &mpkopfrSD? pkpnf;csDuwf yDyDus,fpGm? tjrifygau a'cgatmifyGJ? vufcwfrvGJ[k pGJNrJpum;? zdk;zD;zGm;dkU rSmMum;qHk;r? aumif;vDpG/

(q&m jrxGef;atmiftm; uAsmjzifh *kPfjyKtyfygonf) jrifhaqGarmif (awmifukwf)

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

pma&;ol\ trSm
pmIolrsm;odkY
&cdkifwefaqmifESifh &cdkifr*Zif;wdkYrSm &cdkifpmayavmuwGif oufwrf; t&Snq;kH r*Zif;rsm; jzpfygonf/ ,if;r*Zif; ESpapmifrm ikywpfcg f f S f ay:wpfvSnfh tm;oGefBudK;pm;quf vufcsDwufaeqJ jzpfygonf/ tjcm; &cdirS pmapmifrsm;? r*Zif;rsm;rSm wpfBurEpBf uravmufom xkwa0EdiNf y;D k f d f S d f f k &yfqdkif; cJhMu&ygonf/ &cdkifESifhywfoufonfh pmtkyfpmwrf;rsm; xkwfa0onfrSm tvGef enf;yg;ygonf/ oH;k av;ESpMf umonfwif xGurvm Edicyg/ &cdivi,frsm; h kd f k f hJ k f l u &cdia&;&mESiywfoufonfh pmtkypmwrf;rsm;udk zwfv ar;jref;onfh k f hf f I kd tcg Tefjyay; Edkifonfh pmtkyfpmwrff;rsm; tvGefenf;aeojzifh tm;rvdk tm;r& jzpf&ygonf/ &cdkifhwefaqmif? &cdkifr*Zif;ESifh tjcm;&cdkifxkwfr*Zif;rsm;wGif tcGifhtcgBuHKwdkif; aqmif;yg;rsm;udk a&;avh&Sdygonf/ uRefawmfa&;onfh aqmif;yg;aygif; (20)ausmf &Sygonf/ ,if; aqmif;yg;rsm;rSm q,fu;kd &mpkEihf d h S ESpfq,f&mpkESpfrsm;twGif; &cdkifwdkY\ ynma&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;ESifh tjcm;taMumif; &mrsm;udk a&;om;xm;onfh aqmif;yg;rsm;jzpfygonf/ tcsKd U aqmif;yg;rsm;rSm vGeconfh ESpEpq,fausmu xkwa0cJonfh pmapmifrsm; f hJ f S f f f h wGif azmfjycJhojzifh ,cktcg zwfI&ef rvG,fawmhyg/ uRefawmfhxHrSmyif rl&if;pmrlrsm; r&Sdawmhyg/ ppfawG? txu trSwf(4)rS ausmif;tkyfq&mBuD; OD;Aodef;ESifh OD;vSjrifhwdkYu uRefawmfa&;cJhonfh aqmif;yg;rsm;udk jyefxkwf&ef wdkufwGef; Muygonf/ OD;Aodef;u olUrSm&Sdonf &cdkifhwefaqmifESifh &cdkifr*Zif;wdkUrS oifawmfonfh uReawmfh aqmif;yg;rsm;udk pkaqmif;ay;ygonf/ OD;vSjrifu h f h

10

jrxGef;atmif

wm0ef,l xkwa0&ef ajymojzifh vufcvuygonf/ ,if;aMumifh aqmif;yg; f H kd f rsm;udk &SmazGpaqmif;ay;onfh a&;azmf OD;Aode;f ESihf OD;vSjrifwtm; aus;Zl; k h Ykd wif&SdaMumif; azmfjyvdkygonf/ aqmif;yg;yg vly*Kd vrsm;ESihf ,if;wd\ &mxl;bGUJ wHqyf awmfrsm;rSm k f Yk d ,if;acwftcgu tac:ta0:rsm; jzpfonfudk owdjyK&ef jzpfygonf/ aqmif;yg;yg taMumif;t&mrsm;udk jyifqifjznfpuf xkwEwxm;jcif; r&SbJ h G f k f d r*Zif;rsm;wGif azmf jycJhonfhtwdkif; jyefvnfwifjyxm;ygonf/

jrxG e f ; atmif 1994-ck? ZGefv (12)&uf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

11

xkwfa0ol trSmpm
udkvdkeDqdkaom a0g[m&udk i,fpOfynmoifMum;cJhcsdefrSp rMum cP Mum;emrSwfom;cJh&onf/ udkvdkeDb0odkY wpfEdkifiHvHk; usa&mufcJhpOfu udkvdkeDb0vGwfajrmufa&;twGuf cufcJeufeJ tepfemcH BudK;yrf;vIyf&Sm;rI rsm;onf vGwfvyfa&;\ t&if;tESD;rsm;yif r[kwfygavm/ udkvdkeDjyKaom EdkifiHwdkY\ tusdK;tjrwfum;rsm;pGmyif/ udkvdkeDjyK cH&aom EdiiEivrsKd ;wdrmum; qH;k H;I rIrsm;pGmyif/ udvejD yKc&aom vlrsKd ;wdYk k f H S hf l Yk S k kd H onf olUuRefb0wGif qHk;HI;cJhaom tcGifhta&;wdkYudk jyefvnf&&Sdatmif BudK;yrf;Mu&onf/ ,if;udkvdkeDqdkaom a0g[m&udk i,fpOfuyif uRefawmf rkef;wD; onf/ jyKolwdkYudkvnf; &GH&Smonf/ w&m;aomenf;jzifh Opm&Smvdkolrsm; r[kw/ avmbBu;D olw\ rw&m;vdcsif wyfrufr[k i,fpOfu oifMum;cJh f Ykd k I &aom ausmif;oifcef;pmwdkYrS ay;aomtodudk &&SdcJhonf/ wpfEdkifiHvHk; udkvdkeDb0odkY a&mufcJhpOfu uREkfyfwdkY&cdkif jynfonf vnf; olUuRefb0 a&mufcJhonf/ olUuRefb0wGif rw&m;rIudk &ufpufpGm cHc&onf/ jyKorQ EkcMhJ u&onf/ olUuReqaom a0g[m&ESitnD cg;pnf;cH hJ f kd hf &aom 'Pf&mwdYk onf ,aeYwif raysmufjy,fEiao;yg/ tppt&m&mwGif kd kd f acwfaemufusjcif;? tawG;tac:t,ltq ysufpD;jcif;? acwfrrDjcif;? pnf;urf;ysufjcif;? pnf;vHk;nDGwfrI uif;rJhjcif;? wpfudk,faumif;qefjcif;? pD;yGm;a&; crwfjcKH usjcif; paompaom tarGq;kd rsm; &&Sconf/ xdq;kd arGrsm; d hJ k ESiqufE, aoG;xd;k rI? aoG;cGrjI yKjcif;wd\ 'Pf&m'Pfcsuwukd ,aeYwif hf G f J Yk f Ykd kd cHpm; ae&qJyif r[kwfygvm;/ odaomf udveacwfukd tav;xm;a&;om;cJMh uol &cdipma&;q&m Yk k kd D k f um; &Sm;yg;vS\/ q&mjrxGef;atmifum; &SmrS&Sm;? wjcm;olrsm; ravhvm rwD;acgufrdaom taMumif;t&mrsm;udk aphpyfaocsmpGm avhvma&;om; Ediconf/ aemifvm aemufom;wdYk od&Ei&ef pHjy(wifjycsu)yif jzpfygonf/ k f hJ dS kd f f

12

jrxGef;atmif

uRefawmfonf i,fpOfuyif q&ma&;aom aqmif;yg;rsm;udk ESpfoufcHkrifrdonf/ rsdK;cspfpdwf&SdrS wdk;wufEdkifrnfqdk aom pum;&yfonf ,cifvnf; rSefonf/ ,aeYvnf; rSefonf/ aemifvnf; rSefrnf/ udkvdkeD jyKolwdkYonf nDGwfjcif;? pnf;Hk;jcif;udk aMumufonf/ aoG;cGJ&eftwGuf vmbfukd jy wwf\/ pum;<u,fonf/ rm,mrsm;onf/ vSnpm;wwfonf/ hf rufvHk;ay;wwfonf/ odkYaomf rsdK;cspfpdwf&SdolwdkYtwGufum; ,if;tcsuf tvufwonf yde;f Mumzufay: a&rwif ouJoYkd t&mra&muf c&D;rayguf Ykd h Edkifay/ ,ck cufcJpGm pkHk;pDpOfxkwfa0aom q&mhaqmif;yg;rsm;udk zwf rSw aemifvmaemufom;rsm; ]]wpfO;D wpfa,muf}} rQavmufcefY ZmwdaoG;? f Zmwdrmefwuf<uNy;D udveb0 jzpf &yfrersm;ESihf olUuReb0\ 'kut00udk k kd D S f f em;vnfoabm aygufum rsKd ;csppw"mwf &SioefEiygap[k qkawmif;rdyg f d f f kd f onf/ aqmif;yg;rsm;udk pkpnf;ay;aom uReawmhi,fq&m armifAode;f f f (ppfawG)tm; pmtkyfxkwfa0rIjzifh uefawmhyg onf/

&cdkifvSjrifhESifhnDrsm; (5-7-1995? Ak' [ l; aeY) 03 ; 50 em&D/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

13

(pmjyKpkol) jrxGef;atmif

14

jrxGef;atmif

jrxGef;atmif (1940) (udk,fa&;tusOf;)


&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk; acgif;aqmifppfawG? ausmufawmf trsdK;om;ausmif; ausmif;q&mBuD; OD;atmifxGef;OD;? a':rrBuD;wdkY\ q|rajrmufom; jzpfonf/ ppfawGNrdKU abmif;'Gwfom;pk Zmwdjzpfonf/ trnf &if;rSm jrxGef;atmif jzpfonf/ &cdkifvlrIa&; toif;tzGJUrsm;wGif i,fpOfuyif yg0ifaqmif&Guf cJhonf/ &cd k i f p mayaumf r wD (&ef u k e f ) rS xk w f a 0onf h &cd k i f G e f Y z l ; ,Ofaus;rIaqmif;yg;rsm; pmtkyfESifh &cdkifGefYzl;uAsmrsm; pmtkyfudk pkaygif; acgif;aqmifwm0ef,l xkwfa0cJhonf/ &cdkif o[m,toif; (&efukef)\ aiG&wkpmapmifwGif wm0efcH pmwnf;tjzpf aqmif&GufcJhonf/ 1968-ckrS pwifNyD; &cdkifordkif;a&;&mESifhywfoufonfh aqmif;yg; rsm;udk &cdkifhwefaqmif? &cddkifGefYzl;ESifh &cdkifr*Zif;rsm;wGif a&;om;cJhonf/ &cdiordi;f a&;&m? txl;ojzifh NAwoQuveacwf &cdiw\ tajctaeudk k f k d d kd kd D k f Ykd tav;ay; a&;om;onf/ jrxGe;f atmif trnfjzifh vnf;aumif;? xGe;f atmif (abmif;'Gwf) trnfjzifhvnf;aumif; aqmif;yg;rsm;udk a&;om;onf/ tdrfaxmif&SdoljzpfNyD; om;ESpfa,muf &Sdonf/ tpdk;& trIxrf; wpfOD;jzpfNyD; &efukefwGifaexdkifvsuf &Sdonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

15

ESpfq,f&mpk q,fpkESpfoHk;cktwGif; xif&Sm;onfh &cdkiftrsdK;om;rsm;


KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
NAwoQe,fcsUJ orm;wdonf (1824 rS 1885-cktxd) ESpaygif; (60) d d Yk f ausmftwGif; ppfoHk;Budrf qifETJNyD; tavmif;rif;w&m;? bdk;awmfbk&m;wdkY odr;f yduwnfaxmifcaom jrefrmEdiiawmfukd tNy;D tydif odr;f ,lvuonf/ k f hJ k f H k kd f ,if;jrefrmEdkifiHudk r[m0ef&Sifawmfrif;BuD;u trSL;jyK ta&;ydkif? e,fydkif? NrKd Utkypaom t&m&SwjYkd zifh tpyxrwGif tkycsKyaponf/ od&mwGif t&m&Sd f d f f Yk tkyfcsKyfa&;xuf ppftkyfcsKyfa&;om jzpf onf/ 1897 ck? arv (1) &ufaeYwif jrefrmjynfukd tdE,Edii\ jynfe,f G d k f H wpfctjzpf owfrwvuonf/ 'kw,bk&ifctm; tkycsKyaponf/ 'kw, k S f kd f d H f f d bk&ifcHtm; ulnDwdkifyif&ef rif;wdkifyiftrwf(9)OD;yg0ifaom Oya'jyK tzGJUwpfckudkvnf; zGJUpnf;vdkufonf/ odkY&mwGif Oya'jyKjcif;? jyifqifjcif;? zsuor;f jcif; tmPmwdrm 'kw,bk&ifcom &Sonf/ twdiyifcH rif;wdif f d Yk S d H d k f k yiftrwf (9)OD;rSm bk&ifctm; tMuay;Homjzpfonf/ 1919-ckwif rif;wdif H H k G k yiftrwf (15)OD;jzifhvnf;aumif;? 1920-ckwGif rif;wdkifyif trwf (28)OD; jzifh vnf;aumif;? 'kwd,bk&ifcH twdkifyifcH Oya'jyKtzGJUudk zGJUpnf;ay;cJh onf/ AsLdkua&pDtkyfcsKyfa&;pepfom jzpfonf/ 1917-ckEpavmufwif Ediia&;Ed;k Mum;pjyKvmonf[k qd&ayrnf/ S f G k f H k ,if;ESpf Mo*kwfv(20)&ufwGif rGefaw*l aMunmcsuf xGufay:vmonf/ 0di-trf-bD-at toif;rsm;\ vIy&m;rIonfvnf; Ediia&;toGif wjznf; k f f S k f H jznf;ajymif;vJvm onf/ 1910-ck 'DZifbmvwGif 'kw,bk&ifcH qmtmom d

16

jrxGef;atmif

u&ufa'gufu tkyfcsKyfa&;pepf (u&ufa'gufpuif;)udk xkwfjyefcJh&m q&mawmfOD;Owr trSL;&Sdaom jrefrmjynfolwpf&yfvHk;u uefYuGufrIrsm; ay:aygufcJhonf/ 1920-ckwGif &efukefwuodkvf tufOya'udk qefYusifonfhtae jzifh jrefrmwpfEdkifiHvHk; ausmif;om;oydwf ay:aygufcJhonf/ 1923-ck Zefe0g&Dv(2)&ufaeYrp 'ditmcD tkycsKya&;pepfjzifh jrefrmjynfukd NAwoQ S k f f f d d e,fcsJUorm;rsm;u tkyfcsKyfonf/ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk vufcHolrsm;ESifh vufrcHorsm;[l uGjJ ym;vmNy;D *spbattoif;rSmvnf; ESpjf crf;uG&onf/ l D D D J [kr;l tkycsKya&;ay;&ef awmif;qdonfh a<u;aMumform jrefrmjynfwpf0ef; f f k H S wkef[nf;vsuf&Sdaeonf/ 1922-ckESpf? Edk0ifbmvwGif 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;twGuf yxr tBudrf rif;wdkifyif a&G;aumufyGJudk jyKvkyfonf/ ,if; 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&; pepft& Oya'jyKvwawmfwif rif;wdiyiftrwf (79)OD; &Sonf/ bk&ifcrm T f G k f d H S qm[mukwfbwvmjzpfonf/ 'kwd,tBudrf rif;wdkifyifa&G;aumufyGJudk 1925-ckwif jyKvyonf/ 'ditmcDvwawmftycsKya&;pepfjzifh tkycsKyae G k f k f T f k f f f f onfhtcsdef 0ef;usifwpf0dkufumvtwGif; EdkifiHa&;? pD;yGm;a&;? ynma&;ESifh tkycsKya&; u@toD;oD;wGif yg0ifcMhJ uaom &cditrsKd ;om;rsm;xJrS xif&m; f f k f S aom yk*dKvfrsm; &SdcJhonf/ ,if;xif&m;onfh &cditrsKd ;om;rsm;rSm t*Fvy-jrefrm 'kw,ppfyJG S k f d f d rjzpfrDESifh jzpfNyD;aemufydkif;umvtwGif; zGm;jrifcJholrsm; jzpfonf/ azmfjycJh aom jrefrmhordkif;pOfwGif u@pOf wpfckck yg0ifcJholrsm; jzpfonf/ 1927ckEpf aemufyi;f umvxd ESpaygif; (40)ausmf (50)udk jzwfausmcol S kd f f hJ rsm;jzpfMuonf/ ,if;xif&m;ausmMf um;onfh &cditrsKd ;om;rsm;\ ud,a&;rSwwrf; S k f k f f rsm;udk BuKd ;pm;jyefqwifjyygonf/ ,if;odYk jyefqwifjy&mrSm Ny;D jynfpatmif kd kd h kH wifjyjcif;r[kwfbJ tydkif;cGJNyD; tydkif;(1)tjzpf pkpnf;wifjyvdkufygonf/

OD;apmvSatmif
Oya'jyK rif;wdiyiftrwf jzpfonf/ a&SUaewpfO;D jzpfNy;D ppfawGNrKd U k f wGif aexdkifonf/ 1888-ck? Mo*kwfv 14-&ufaeYwGif ppfawGNrdKU zGm;jrif onf/ pdeftefY(pf)aumfAef? ppfawGtpdk;&txufwef;ausmif;ESifh &efukef pde*Re;f aumvdywwif ynmoifMum;cJonf/ 1911-ckwif a&SUaerSwywif f f Ykd G h G f kH

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

17

onf/ 1921-ckwGif ppfawGrJqEe,frS Oya'jyKvTwfawmf rif;wdkifyif trwftjzpf a&G;cs,fjcif;cH&onf/ 1926-ckwGif 'kwd,tBudrf Oya'jyK vTwfawmf rif;wdkifyiftrwftjzpf xyfrHa&G;cs,fcH&onf/ wpfoD;yk*v rif;wdkifyiftrwf jzpfonf/ tdrfaxmif&Sdol jzpfonf/ tNrJwrf;ae&yfrSm vrf;rBuD; ppfawGNrdKUjzpfonf/

OD;pHatmif

(K.S.M, A.T.M)

XmecsKyvufaxmufEihf ppfawGcdif &mbufw&m;olBu;D jzpfonf/ f S k 1879-ck Mo*kwfv (13)&ufaeYwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ uG,fvGefol tNidrf;pm; txl;vufaxmufrif; BuD; OD;pHvSabmf\ om;jzpfonf/ ppfawG tpd;k &txufwef;ausmif;? pdeZAD;,m;ESihf umvuwm; a'ADwefaumvdywYkd Yf f wGif ynmoifMum;cJhonf/ 1899-ck? rwfv(24)&ufaeYwGif tpdk;&trIxrf;tjzpf wm0ef xrf;aqmifonf/ 1900-jynfwif ,m,DNrKd Utkytjzpfvnf;aumif;? ud,pm; h G f k f vTtyfjcif;cH&aom ,pfrsKd ;t&m&Sd tjzpfvnf;aumif;? ar(5)&ufrS 1902ck? J 'DZifbm(23)&ufaeYtxd wm0efxrff;aqmifonf/ txl;vufaxmuf wdkif;rif;BuD;tjzpfvnf; 1916-ck? pufwifbmv(5)&ufaeYwGif wm0ef xrf;aqmifonf/ ,m,Dcdkif0eftjzpf 1920-ck? rwfv(27)&ufaeYwGif wm0efxrf;aqmifonf/ ti,fwef;tpdk;&twGif; 0eftjzpf 1923-ck? Mo*kwfv(28)&ufwGif wm0efxrf;aqmifonf/ XmecsKyfvufaxmufESifh ppfawGcdkif &mbufw&m;olBuD;tjzpf 1925-ck? atmufwdkbmv(24)&uf aeYwGif wm0efxrf;aqmifonf/ 1913-ckwGif A.T.M bGJUudk vnf;aumif;? 1922-ckwGif K.S.M bGJUudk vnf;aumif;? csD;usL;*kPfjyKxdkufaom trIxrf;aqmifrItwGuf tpdk;&\ csD;jrifhjcif;udk cH&onf/ 1926-ck? vTwfawmfwGif bk&ifcHrdefYMum; onfh rdece;f trnfxwazmf ajymMum;jcif; cH&oljzpfonf/ tdraxmif&ol Yf G k f f dS jzpfonf/ xl;cRefaom tm;upm;orm;wpfOD;jzpfonf/ umvuwm;wGif ynmoifMum;pOfu aoewfudkif uRrf;usifrI aMumifh bk&ifccsKy\ qkwqycs;D jrijhf cif; cH&oljzpfonf/ tNrwrf;ae&yfrm H f H d f J S ppfawGNrdKU jzpfonf/

18

jrxGef;atmif

OD;a&TZHatmif (B.A, K.S.M, A.T.M)


1871-ck Zefe0g&DvwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ uG,fvGefol cdkif&J0ef OD;a&Tom I.S.O, K.S.M, A.T.M \om; jzpfonf/ 1881-ckwGif ppfawGtpdk;&txufwef;ausmif; ynmoifMum;onf/ 1885-ckwGif tv,fwef;ynm&nfcRefqkudk qGwfcl;cJhonf/ 1891-cktxd &efukef aumvdyfwGif qufvufynmqnf;yl;cJhonf/ rpdkif;a';ApfESifh yl;wGJ bmomjyefqdkcJhaom bmoma&;qdkif&mpmayrsm;rSm OD;a&TZHatmif\ EdkifiH twGuf rSwfwrf;wifwm0efxrf;aqmifcsufrsm; jzpfonf/ Ak'\ eufeJcufcJaom oabmw&m;rsm;udk bmomjyefqdkcJhonf/ Oa&mywduom;rsm;\ av;pm;jcif;cH&aomausmMf um;xif&m;onfh yxrqH;k k f S jrefrmtrsKd ;om; wpfO;D jzpfonf/ ol\bmomjyefqraMumifh taemufwi;f kd I kd om;rsm;\rsufpdudk yGifhaponf/ ol\*E0ifpmayrSm Ak'\tbd"rmudk tusOf;csHK;NyD; a&;om;xm;aom The Compendium of Philosophy pmtkyf jzpfonf/ ,if;rSm t*FvefEdkifiH\ Ak'pmaye,fwGif vufudkifxm;&aom pmtkyjf zpfonf/ jrefrmEdiioawoe*sme,fwivnf; wefz;kd &Saom aqmif; k f H k G f d yg; tajrmuftjrm;udk a&;om;cJhonf/ 1892-ckwif aMu;wdi;f ESihf ajrpm&if;XmewGif tpd;k &trIxrf;tjzpf G k wm0efxrf;aqmifonf/ ,if;XmewGif ESptawmfMum wm0efxrf;aqmifNy;D f aemuf 1902-ckwif jrefrmEdiiH ti,fwef;jynfoUl 0efxrf;tjzpf ajymif;a&TU G k f wm0efxrf;aqmifonf/ 1907-ckwGif wdkif;tqifhjynfolU0efxrf;tjzpf wm0efxrf;aqmifaepOf 1909-ckwif ajrusL;ausmorsm;tm; ae&mcsxm; G f l iSm;&rf;cudpESifh ywfouf txl;wm0ef ay;tyfjcif;udkcH&onf/ ,if;vkyfief;rSm xdktcsdefumvwGif tvGefcufcJaom udpwpf&yf jzpfonf/ OD;a&TZHatmif\ axmufcHwifjycsufrsm;udk oufqdkif&mu vufcHoabmwlMu&onf/ ol\pmtkyfjym (Blue Print)rSm ,cktcsdefxd rSDjirf;jyKudk;um;tm;xm;&onf/ &efukefNrdKU ajrt&m&SdHk;wGif wm0ef xrf;aqmifpOf ol\wefzdk;&Sdaom wm0efxrf;aqmifrIaMumifh 1914-ckwGif A.T.M bGUJ udk tyfEjHS cif;cH&onf/ wGaw;wl;ajrmif;azmuf&ef ajrodr;qnf; H f a&;twGuf tvGefta&;BuD;aomwm0efudk 1902-ckwGif tyfESif;jcif; cH&onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

19

oefvsifNrdKUwdk;csJUjrifhwif&ef ajrtoHk;csa&; txl;pHkprf;a&; (aumfrwD)wGifvnf; 1913-ckwGif a&G;cs,fwm0efay;tyfjcif;cH&onf/ cdkifcGJt&m&Sdtjzpf ausmufwef;NrdKUwGif 1918-ckwGif wm0efxrf;aqmifpOf 'kwd,tBudrfppfacs;aiG tjzpf aiGaMu;tajrmuftjrm; wdk;jrifhay;cJhonf/ [Hom0wD cdkif0eftjzpf ESpfBudrfwdkif ,m,Dwm0efxrf;aqmifcJhonf/ b@mawmfrif;BuD;\ ,m,DtwGif;0eftjzpf 1920-ckwGif wm0ef rxrf; aqmifrDumv jzpfonf/ ,if;aemuf cdkif0eftjzpf ajymif;a&TUwm0ef xrf;aqmif&onfh xif&Sm;ausmfMum;onfh 0efxrf;wpfOD;jzpfNyD; oxHkNrdKUol NrdKUom;rsm;\ tNrJowd& cspfcifjcif;cH&oljzpfonf/ OD;a&TZHatmifrSm oufaomifhoufomtcsdef[l r&SdcJh/ odkY&mwGif pDrtycsKy&mwGif atmifjrifcol jzpfonf/ ,if;aMumifh 1923 ckwif K.S.M H k f f hJ G bGJUudk csD;jrifhjcif;cH&onf/ tdEd,EdkifiH jrLeDpDy,f tcGefpnf;MuyfaumufcHrI pHprf;a&;aumfrwDtzGUJ 0if tjzpfvnf; a&G;cs,jf cif;cH&onf/ ,if;aumfrwD\ k Ou|u OD;a&TZHatmif\ wm0efxrf;aqmifrIudk azmfxkwfcsD;usL; ajymqdk jcif;udkvnf;cH&onf/ yxrqHk;jrefrmtrsdK;om; ,pfrsdK;rif;BuD;tjzpf wm0efay;tyfjcif;cH&onfrSm ol\ *kPf &nfxl;jcm;ay:vGifrIyifjzpfonf/ ESpfaygif;(30)ausmf wm0ef \0w&m;rsm;udk opm&Sd&Sdxrf;aqmifcJhonf/ ,if;aMumifh wm0eftqifqifh wd;k jrijhf cif;cH&onfh 0efxrf;rsm;wGif xdywef; h f u yg0ifcJholjzpfonf/ tpd k ;&trI xrf ; t&mxrf; rsm;wGi f OD; a&TZ Ha tmif\ aqGr sdK ; awmfpyfolrsm;&Sdonf/ a'gufwmomEdk; K.S.M, A.T.M rSm OD;a&TZHatmif\ wpf0rf;uGJnDtpfudkawmfpyfol jzpfonf/ xm;0,f&mbufw&m;olBuD; OD;apmvSjzLESifh &efukeftaxGaxGaq;Hk vufaxmufBuD;Muyfa&;t&m&Sd a'gufwmom'dk; M.B., Ch.B(Edin) wdkYrSm OD;a&TZHatmif\ wlrsm;jzpfonf/ uG , f v G e f o l t xl ; vuf a xmuf wd k i f ; rif ; BuD ; OD ; xG e f ; atmif \ orD ; ES i f h tdrfaxmif jyKcJhonf/

OD;atmifBuD;
a&SUaewpfOD; jzpfonf/ 1864-ck? {NyDv 24&ufwGif oHwGJNrdKU zG m ;jrif o nf / umvuw m ; pd e f Y * sd K UZuf txuf w ef ; ausmif ; wG i f ynmoifMum;cJhonf/ wuodkvf0ifwef; atmif jrifcJhonf/ 1883-84wGif ynma&;Xme wm0efxrf;aqmifonf/ jrefrmEdkifiH ti,fwef; y#dnmOf

20

jrxGef;atmif

cH0efxrf;tjzpf 1891-ckwGif a&SUaepmar;yGJudk atmifjrifonf/ ausmufjzL jrLeD p D y ,f t zG J U \ Ou | jzpf o nf / jref r mEd k i f i H Oya'jyKvT w f a wmf rif;wdkifyiftrwfwpfOD;vnf; jzpfonf/ a':cifESifh tdrfaxmifjyKcJhonf/ orD;oHk;OD;? om;oHk;OD; xGef;um; cJhonf/ uywdef H.atmifcif? I.Ms, B.WbxGef;? M.A, LL.B jrefrm Ediiw&m;a&;0efxrf;ESihf vef'efvif;uGe;f tif; ausmif;om; P.atmifBu;D wdYk k f H jzpfMuonf/ tyef;ajztm;upm;tjzpf vrf;avQmufonf/ tNrJwrf; ae&yfrSm ausmufjzLNrdKU jzpfonf/

OD;ausmfZHvS
zsmyH&mbufw&m;olBu;D ESihf puf&iw&m;olBu;D jzpf onf/ 1877ck? k S f Edk0ifbmv(1)&ufaeYwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ ppfawGNrdKUESifh &efukef aumvdywwif ynmoifMum; cJonf/ NrKd Utky?f w&m;olBu;D ? &efuef puf&if f Ykd G h k S w&m;olBuD;tjzpf wm0efxrf;cJhonf/ &efukef&mbufw&m;olBuD;ESifh ppfui;f cdiw&m;olBu;D ? puf&iw&m;olBu;D tjzpfvnf; wm0efxrf;aqmif kd k f S f cJhonf/ &efukefNrdKU c&pfvrf;rS OD;zdk;rif;\orD;ESifh tdrfaxmifjyKcJhonf/ tyef;ajztm;upm;tjzpf wif;epfupm;onf/ &efukef tdk&D,ifhuvyf? &efuejf refrm0efxrf;rsm;uvyftzGUJ 0if jzpfonf/ ae&yfrm zsmyHNk rKd U jzpfonf/ k S

OD;yef;vS A.T.M
txl;vufaxmuf wdi;f rif;Bu;D tNir;f pm;jzpfonf/ ppfawGNrKd U jrLeD k d pDy,ftzGJUOu|vnf;jzpfonf/ 1862-ck? Edk0if bmv(16)&ufaeYwGif ppfawGNrKd U zGm;jrifonf/ ajrpd;k pm; awmifpeBD u;D aemufawmfyg; oif;0efrLS ; H 1 qiftkyfbGJUwHqdyfawmf& OD;&JpH\ \ tquftEG,fjzpfonf/ OD;&JpHrSm &cdkif bk&ifvufxufawmftcgu a&wyfAdkvfcsKyfjzpfonf/
1/ Mre-So-Za-Taung-Zan-Ni-Gri-Nauk-Ba-Thin Winmu-Sin-Ok-Resan. [k azmfjyxm;onfudk awGGU&ygonf/ ajrpdk;pm; awmifyHeDBuD; aemufyg oif;0efrSL; qiftkyf&JpH[k xifygonf/ awmifpH^ZHeDrSm awmifyHudk t*Fvdyf t*Fvdyftu&mjzifh Pan/Ban rS ta&;csKdU,Gif;rIaMumifh Zan jzpfvm[ef wlygonf/ &cdkifbk&ifrsm;\ ol&Jaumif;bGJUwHqdyfwpfck jzpfojzifh okawoe jyKoifhonfh udpwpf&yf jzpfygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

21

OD;yef;vSonf OD;pHvSabmf\ 'kwd,om;jzpfonf/ OD;pHvSabmfudk c&pf,meftrnf rpwm*syfawmh? odkYr[kwf q&m,mukyf[k odMuonf/ ppfawGtpdk;&ausmif;rS t*Fvdyfpmjy q&mjzpfNyD; OD;udkvmz&D(umvmjzL)\ ajr; jzpfonf/ bk&iftif*sie,mcsKyf OD;i'gBu;D \jrpf jzpfonf/ OD;i'gBu;D \ f D zcifrSm qifOD;pD; ausmfZHa0jzpfNyD; a&wyfAdkvfcsKyf jzpfonf/ OD;ausmfZHa0\ tbdk;rSm txufwGifazmfjycJhonfh OD;&JpHjzpfonf/ OD;yef;vSonf ppfawGtpd;k &txufwef;ausmif;wGif ynmoifMum; cJonf/ ESpaygif; 36ESpwif NAwoQtpd;k &xH trsKd ;rsKd ;aom pGrwc,Eiaom h f f kd d d J S f H l kd f owdj zifh trIxrf;cJonf/ NrKd Utkytjzpf ESpaygif;rsm;pGm xrf;aqmifconf/ h f f hJ cdkifcGJt&m&Sdtjzpfjzifh 1897-ckrS 1911ckxd wm0efxrf;aqmifcJhonf/ umv&Snfvsm;pGm opm&Sd&Sdwm0efxrf;aqmifrItwGuf 1911-ckwGif yr ajrmufa*smhbk&ifxHrS *kPfjyKrSwfwrf;wif vufrSwf csD;jrifhjcif;udk cH&onf/ a'vDNrdKUwGif bk&ifrif;jrwf\ bdodufcHtcrf;tem;wGif jzpfonf/ tdEd, ppfacs;aiGESifh ywfouf OD;yef;vS\wm0efxrf;aqmifcsufudk todtrSwf jyKonftaejzifh jrefrmEdiiH 'kw,bk&ifc\ *kPjf yKrwwrf;wif vufrwukd h k f d H S f S f 1917-ckwGif csD;jrifhjcif;cH&onf/ 1918-ck? ZGefv(3)&ufwGif tdEd, bk&ifcHcsKyfxHrS xif&Sm;onfh pGrf;aqmifcsuftwGuf A.T.M bGJUwHqdyfudk csD;jrifhjcif;cH&onf/ e,fedrdwfowfrSwfa&;t&m&SdESifh ae&mcsxm;a&;t&m&Sdtjzpf &SpfBudrfwdkiftxl;wm0ef ay;tyfjcif;cHcJh&onf/ ,if;tjyif 1919-ckwGif ,m,Dcdi0eftjzpf wm0efxrf;aqmifconf/ ppfawGcdi0ef\ yxrXme k f hJ k f csKyfvufaxmuftjzpfvnf;aumif;? ajroHk;cspHkprf;a&;aumfrwDESifhe,fed rdwft&m&Sd tjzpfjzifhvnf;aumif;? aemufqHk;wm0efxrf;aqmifcJhonf/ 1922-ck? Zefe0g&DvwGif tpd;k &trIxrf;tjzpfrS tNir;f pm;,lonf/ d 1924-ckrS 1926-cktxd ppfawGjrLeDpDy,f aumfrwDwGif 'kwd,Ou| tjzpfjzifhvnf;aumif;? 1927-ckwGif Ou|tjzpfvnf;aumif; a&G;cs,f wifajrmufjcif; cH&onf/ 1924-ckwif ppfawGjrLeDpy,fausmif;bkwtzGUJ \ G D f em,utjzpf a&G;cs,fcH&onf/ OD;yef;vSrSm tdrfaxmif&Sdol jzpfonf/ ppfawGNrdKUwGif aexdkifol jzpfonf/

22

jrxGef;atmif

OD;armifomxGef;
bPfocifwpfOD; jzpfonf/ 1883-ck? azazmf0g&Dv(2)&ufaeYwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ tNidrf;pm;txl;vufaxmuf wdkif;rif;BuD; OD;jrOD; A.T.M \ om;jzpfNyD;? ausmif;'um OD;aumif;vSjzL\ ajr;jzpfonf/ ppfawGNrdKUwGif armfuGef;ausmufwdkiftjzpf wnf&Sdaeonfh a&TapwDESpfqludk ol\ud,yiaiGjzifh wnfxm;ud;k uG,col jzpfonf/ umvuwm;NrKd U a'ADZef k f kd f f hJ aumvdyfwGif ynmoifMum;cJhonf/ ppfawGaq;Hk aumfrwD\ a&G;cs,f cefYxm;onfh tzGJU0ifwpfOD;jzpfonf/ "mwfrSefud&d,mwyfqif&eftwGuf taqmufttHk aqmuf vkyf&mrSm rdbrsm;udk &nfpl;NyD; tvSLaiG tajrmuf tjrm; vSL'gef;cJhonf/ tdrfaxmif&Sdol jzpfonf/ ppfawGuvyftoif;0ifjzpfonf/ tNrJwrf;ae&yfrSm vrf;rBuD; ly&Gm? ppfawGNrdKU jzpfonf/

OD;ausmfxGef; (Barrister at Law)


ppfawGNrdKU ukefonfOD;xGef;atmif\ om;jzpfonf/ 1889-ckwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ umvuwm; a'ADZefaumvdyf? udef;b&D;vfpdef; uufo&if;aumvdywwif ynmoifMum;cJonf/ 1911-ckwif 0wfvawmf& f Ykd G h G kH a&SUaetjzpf *a&tif;toif;rS &,lcJhonf/ &efukefNrdKU w&m;vTwfawmf a&SUaejzpfonf/ ae&yfrSm rGefeD;taqmufttHk? Zmz&ufvrf;? &efukefjzpf onf/

uywdefOD;atmifcif MB,CB. B,F.R.C.S(Edin)I.M.S


1887-ck? 'DZifbmv(8)&ufaeYwif oHwNJG rKd U zGm;jrifonf/ &efuef G k pdefaygvftxufwef;ausmif;? tD'ifbm&mwuodkvf? dkwGefwmaq;Hk? 'lvbifvef'eftyl;ydkif;a'o aq;ausmif;wdkYwGif ynmoifMum;cJhonf/ uywef OD;atmifcifonf ppfrxrf;tjzpf 1915-ckrS 1920-cktxd d I rufqdkydkaw;eD;,m;? yg&Sm;? tmz*efepwefESifh taemufajrmufe,fpyfrsm; wGif wm0efxrf;aqmifcJhonf/ 1922-ckwGif aq;bufXmewGif wm0ef xrf;aqmifonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

23

Oya'jyKvwawmf rif;wdiyiftrwfEihf ausmufjzL jrLeDpy,f Ou| T f k f S D OD;atmifBuD;ESifh a':cifwdkY\om;jzpfonf/ tyef;ajztm;upm;rSm wif;epf dkufupm;jcif; jzpfonf/ ae&yfrSmwpfqifh taxGaxG tifpywfawmf? jynfolUaq;HkBuD; &efukefNrdKUjzpfonf/

a'gufwm ausmfcdkif L.M.P


ppf a wG N rd K U uk e f o nf O D ; xG e f ; \om; jzpf o nf / ppf a wG t pd k ; & txufwef;ausmif;ESifh r'&yfaq;ausmif;wdkYwGif ynmoifMum;cJhonf/ jrefrmEdkifiHaq;XmewGif tpdk;&trIxrf;tjzpf xrf;aqmifonf/ ,if;Xme wGif(11)ESpf wm0efxrf; aqmifNyD; tvkyfrSEkwfxGufcJhonf/ ppfawGNrdKUwGif ud,yif aq;cef;zGivpconf/ ppfawGor0g,rtoif; bPfvrwuf\ k f kd hf S f hJ D d em,u jzpfonf/ ppfawGNrdKU jrLeDpDy,faumfrwDtzGJU0if wpfOD;vnf; jzpfonf/ tdraxmif&ol jzpfonf/ tNrwrf;ae&yfrm xD;wef;vrf;? ppfawGNrKd U f dS J S jzpfonf/

OD;armifndK
jrefrmEdiiH y#dnmOfcH 0efxrf;tNir;f pm;jzpfonf/ 1871-ck Zlviv k f d kd f (15)&ufaeYwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ umv&Snfvsm;pGm opm&Sd&Sd wm0efxrf;aqmifjcif;twGuf usufoa&r*FvmESifh jynfhpHkaom 0dwdk&d, bk&ifr\ *kPfjyKvTmudk 1877-ck csD;jrifhcH&ol OD;armifumvm\ajr;jzpf onf/ OD;armifumvmonf udk,fydkifp&dwfjzifh rif;jym;NrdKUESifhaps;udk wnf aqmufcJholjzpfNyD; ppfawGjrLeDpDy,f tzGJU0ifjzpfonf/ OD;armifndKonf ppfawGtpdk;& txufwef;ausmif;ESifh &efukef aumvdyfwdkYwgif ynmoifMum;cJhonf/ 1892-ckwGif bJGU&&Sdonf/ 1896ck wGif ,SOfNydKifajzqdk&onfh pmar;yGJwGif yxrwef; ta&G;cs,fcHpm&if;0if wpfOD;jzpfNyD; 1897-ckwGif NrdKUtkyftjzpf cefYtyfjcif;cH&onf/ 1914-ckwGif vufaxmuf w&m;olBuD;tjzpf &mxl;wdk;jrifhjcif; cH&onf/ 1925-ckwGif tNidrf;pm;,lonf/

24

jrxGef;atmif

tdraxmif&ol jzpfonf/ 1911-ck a'vD'gbm bGUJ wHqyukd cs;D jrihf f dS d f jcif;cH&ol jzpfonf/ tNrJwrf;ae&yfrSm rdZH&yf? ppfawGNrdKU jzpfonf/

twdkaumufpmvHk;rsm;
azmfjyygyk*dKvfrsm; trnfESifh ,SOfwGJ bGJU? *kPfxl;? wHqdyfrsm;udk azmfjyxm;ygonf/ ,if;wdkYudk azmfjy&mrSm pmvHk;tjynfhtpHk azmfjyxm;jcif; r[kwfbJ tusOf;csKyfa&;om;azmf jyxm;onfudk awGU&ygonf/ ,if;pmvHk; twdkaumufrsm;rSm ,ckacwfwGif toHk;jyKMuonfh twdkaumufpmvHk;rsm; r[kwfMuyg/ ,if;wdkYudk em;vnfoabmaygufap&ef pmvHk;aygif; tjynfh tpHkudk wifjyvdkuf&ygonf/ - A.T.M: Ahmudan Gaung Tazeilk Ya Min trIxrf;aumif; wHqdyf&rif;? - K.S.M: Kyettaye Zaung Shwe Salwe Ya Min usufoa&aqmif a&TpvG,f&rif;? - T.D.M: Thuye Gaung Ngawe Daya Min ol&Jaumif; aiG"m;&rif;? - I.S.O: Inperial Service Order - I.S.M : Indian Medical Service - E.A.C: Extra Assistant Commissioner jyefqa&;om;wifjycJaom yk*Kd vrsm;rSm NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;\ kd h f d d trIawmfxrf;rsm;yg0ifonf/ udk,fydkifvkyfief;rsm;jzpfaom a&SUae? q&m0ef rsm;vnf; yg0ifonf/ ,if; tcstcguqdvQif wifjycJaom yk*Kd vrsm;onf fd k h f &cditrsKd ;om;rsm;xJrS xif&m;onfy*Kd vrsm; jzpfygonf/ pmayynm&Sirsm;? k f S h k f f aq;ynm&Sifrsm;ESifh Oya'a&;&m ynm&Sifrsm;jzpfMuonf/ ,if;wdkY\ vkyfaqmifcsufrsm;udk avhvmygu wpfq,fhudk;&mpk aESmif;ydi;f ESihf ESpq,f&mpkEpf oH;k pktwGi;f umv &cditrsKd ;om;rsm;\ pD;yGm; k f S k f a&;? ynma&;? vlra&;? tajctaersm;udk awGU&Sd rSwom;&rnf jzpfygonf/ I f wpfenf;qdk&vQif &cdkiftrsdK;om;wdkY\ ordkif;uGufvyfwpfckudk wifjycJhonfhyk*dKvfrsm;\taMumif;csif;&mrsm;ESifh qufET,f avhvm rSwom;azmfxwEirnf jzpfygonf/ wifjycJonfy*Kd vrsm;\ b0rSwwrf; f k f kd f h h k f f rsm;rSm NyD;jynfhpHkonfh rSwfwrf;rSwf&mrsm; r[kwfyg/ qufvufavhvm azmfxkwf&ef vdktyfaeygao;onf/

987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321 987654321098765432109876543212109876543210987654321098765432121098765432109876543210987654321

,if;rSwpfqifh ruGma0;onfh umvtwGi;f u xif&m;cJonfh &cdif S h k trsdK;om;pmayynm&Sifrsm;? Oya'ynm&Sifrsm;? aq;ynm&Sifrsm;ESifh EdkifiHtwGuf toufay;vSLcJhonfh rsdK;cspfyk*dKvfrsm;\ udk,fa&;ordkif;rsm; azmfxkwf&ef txl;vdktyfaeNyD jzpfaMumif; wifjyvdkuf&ygonf/ H.E. Sir Harcourt Butler \ Who's who in Burma pmtkyfrS xkwfEkwfwifjyjcif; jzpfygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

&cdkifr*Zif; trSwf(13)? 1990- azazmf0g&Dv/

25

26

jrxGef;atmif

awmfvSefa&;pmqdk a';0ef;BuD;\ b0rSwfwrf;


KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

xGef;atmif (abmif;'Gwf)
1826-ck? azazmf0g&Dv(26)&ufaeYrSm csKyfqdkaom pmcsKyft& weoFm&Dwdkif;ESifh &cdkifwdkYa'oudk NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;tm; ay;vdkuf &onf/ ,if;odkYay;vdkufNyD; ESpfaygif; twefMumatmif &cdkifwdkYa'oonf rNiroufaom tajctaerSm &Saeonf/ NAwoQwYkd tkycsKya&; wnfaxmif d f d d d f f Ny;D (2)ESptMumrSm &cdirif;rsKd ;rif;EG,rsm; OD;pD;Ny;D NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;udk f k f f d d awmfvSefMuonf/ ,if;awmfvSefa&;udk Adkvfcsif;ysH\ a,mufza';0ef;BuD; atmifausmf&TD? a';0ef;BuD;\wl NrdKUolBuD; atmifausmfZHESifh rif;om;BuD; a&Tbef;wdkYu OD;aqmifcJh Muonf/ ,if;acgif;aqmifBuD;wdkYrSm wpfcsdefu NAdwdoQvufatmufrSm trIxrf;cJhMuonf/ odkY&mwGif tajctaet& NAdwdoQwdkYvufatmufwGif trIxrf;cJh &aomfvnf; olUuRercHvpwxm; tNr&MdS uonf/ ,if;aMumifh 1827-ckwif f kd d f J G ,if;acgif;aqmif(3)OD; OD;aqmifrjI zifh NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;udk awmfveMf u d d S onf/ rif;om;BuD; a&Tbef;rSm axmifwGif; uG,fvGefonfudk od&onf/ a';0ef;BuD;atmifausmf&TDESifh NrdKUolBuD; atmifausmfZHwdkYrSm ,if;awmfvSefrI aMumifh tvkyfMurf;ESifh axmif'Pfrsm;udk cH& onf/ rif;om;Bu;D a';0ef;Bu;D ESihf NrKd UolBu;D wdrm vuf;kH &nfuom tav; Yk S kd ay;xm;cJhonfr[kwf? pmayjzifhvnf; NAdwdoQ e,fcsJUorm;udkawmfvSef&ef vHIUaqmfa&;om;cJhao;onf/ &cdkifawmfvSefa&;acgif;aqmifrsm;\ &Jwif; uAsmrsm;um; ,ckwdkif xif&Sm;aeao;onf/ ,if;&Jwif;uAsmrsm;udk uG,fvGefol rEav;wuodkvfygarmucsKyf OD;ausmf&ifu 1950-ckxkwf &efukefwuodkvf&cdkifausmif;om;rsm;toif; vGwfvyfa&; pmapmifwGif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

27

]]&cdiawmfvea&;uAsmppf}} aqmif;yg;jzifh xdk yk*Kd vwtm; *kPjf yKxm;onf/ k f S f f Ykd ,if;aqmif;yg;wGif ]]wu,fh awmfvea&;uAsmrsm;[lonfum; olwpfyg;wdYk S f x<uawmfvef MuNy;D aemuf tmPmvuf0,for;f yduumrS a&;wwfMuaom S d k f armfuGef;&Jwif;? jrif;&nfwuf uAsmrsm;udk rqdkvdkay/ awmfvSefa&; acgif; aqmif ud,wia&;pyfum wduvcuvkd awmfveapvdaom ta&;tom; k f kd f k f kd kd f S f k oabmxm;t"dym,f uHvjkH ynh0onfh uAsmudomvQif awmfvea&;uAsm k f k S f ppf\ t"dym,f[k qdk&ayrnf}}[l awmfvSefa&;uAsmppf\ t"dym,fudk azmfjyNyD; qufvuf ygarmucsKyfu]]odkYaomf igwdkY&cdkifpmqdkrif;om;BuD; a&Tbef;um; xdkodkY r[kwfwHk wum;}}[k csD;usL;NyD;vQif rif;om;BuD;\ ]]rif;om;trSef igvQifBuHu}} tpcsDuAsmudk &ifhusL;xm;onfudk awGU&ygonf/ wpfzef NrdKUolBuD; atmifausmfZH\ ]]O'gef;raus jzpf&avjcif;}} tpcsDuAsm azmfxkwfwifjyNyD; atmufygtwdkif; q&mu a&;xm;onfudk zwfI&ygonf/ ]]NrdKUolBuD; atmifausmfZHonf &cdkifjynfBuD; xD;usdK;pnfayguf? olvufa&muf&onfrm vlwpfp\ opmrwnfrI aMumif[ &wko,c\/ S k h l G f hJ odkYaomf pdwfysuftm;i,fjcif;um; tvsOf;r&SdbJ xyfrHawmfvSefEdkif&ef vlUb0udkom awmifhwcJhownf;}} rif;om;BuD; NrdKUolBuD;wdkYuJhodkY a';0ef;BuD;rSmvnf; pmayjzifh rdrd wdkYvlrsdK;rsm;udk aoG;qGay;cJhonf/ tm;ajrmufay;cJhonfudk atmufyg &JarmfuGef;wif&wku oufaoxlcJhavonf--ynmES i f h Pf oifhpGmzef? wm0efrysuf opm&Gufvsuf? toufudk vSD; aoG;acsmif;pD;rS? tNyD;MuHUcdkif EdkifiHwdkif;NrdKU? tpdkYpdkYESifh udk,fhNrdKUudk,fhjynf? udk,fhXmaeudk &rnfrkcs? avmuonf atmufusrcHcsifaomaMumifh/ / ,if;&JarmfuGef;uAsmudk NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;\ tusOf;om; b0wGif a&;om;NyD; tm;wif;cJhonf/ &JaoG;jznfhcJhonf/ zwf&olrsm;udk &Jwif;apcJhonf/ MuufoD;arT;nif;rsm;udk xaponf/ a';0ef;BuD;udk,fwdkif cHpm;csursm;ESihf xyfwl xyfrQ rusEiaomfvnf; zwf&olrsm;\ cHpm;csurm f kd f f S

28

jrxGef;atmif

e,fcsJUorm;rsm;udk rkef;wD;pdwfum; avsmhenf;rnfum; r[kwfygacs/ a';0ef;Bu;D wdYk &Jarmfue;f uAsmrsm;aMumifh aESmif;vli,frsm;\ pdw"mwfonf G f wuf<uapcJhonf r[kwfygvm;/ vlrsm;onf 0rf;omp&m&SdvQif 0rf;omrIudk cHpm;Muonf/ 0rf;enf; vGr;f qGwz,Bf uKH vQivnf; vGr;f qGwwrf;w Mu&onfyif jzpfonf/ ,if;odYk f G f f aqG;p&m? vGrf;p&mrsm;BuHKvQif vGrf;& aqG;&onfrsm;udk a';0ef;BuD;\ &Te;f vdu&wkrm awGU&onf/ ,if;&Te;f vdu&wkrm a';0ef;Bu;D \ b0rSwwrf; k f S k f S f wpf&yfyif jzpfonf/ pmIolrsm;onf ,if;awmfvSefa&;acgif; aqmifBuD; cHpm;csufrsm;udk &ifwvSyfvSyfESifh cHpm;Mu&rnfyif jzpfonf/ wpfzufrSm vuf;kH &nfukd tav;ay;cJaomfvnf; ESv;kH om;rS cHpm;csursm;udk pmayjzifh h f rSwfwrf;wif&rnfh wm0efudkvnf; ravsmhcJhonfudk aESmif;vlrsm;taeESifh twdi;f rod aus;Zl;wifxuonf/ erlem pHwifxm;&rnfh udpwpf&yfvnf; k kd f jzpfonf/ awmf v S e f a &;orm;wd k i f ; \ b0c&D ; onf ajyjypf v S o nf r &S d ? tcuftcJtrsdK;rsdK;ESifh BuHK&onf? qHk&onf/ ,if;wdkYudk ausmfvTm;wGef;vSef Edkifonfvnf; &Sdonf/ vrf;ckvwfrSm vrf;paysmufonfvnf; &Sdonf/ &cdiawmfvea&; pmqda';0ef;Bu;D atmifausm&\ b0rSmvnf; tcuftcJ k f S f k f DT trsKd ;rsKd ;ESihf >yrf; vsu&onf/ oem;zG,f &ifemzG,rsm;vnf; jynfEuvsu&dS f dS f h S f f onf/ rif;om;Bu;D a&Tbef;? NrUkd olBu;D atmifausmZwEitwl a';0efBu;D rSm f H Ykd S hf NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;udk awmfveMf uonf/ odaomf atmifuvm;? pH&azG d d S Yk k paom wpfusdyfajcmufa,mufaomolrsm;\ opmazmufrIaMumifh NAdwdoQ e,fcsJUorm;rsm;u w&m;pGJqdkjcif; cH&onf/ rd,kwfrm brJhom;opmazmuf rsm; r[kwfrw&m; oufaocHMuonf/ ,if;odkY r[kwfrw&m; oufaocH MuyHkudk a';0efBuD;onf rdrd\b0rSwfwrf;wif&Tef;vdkuf&wkrSm azmfjyxm; onf/ ,if;wdkYrSm--]]rd,kwfrm brJhom;? aemifoHo&m cHzdkY&mudk qHjzLvTm ruGJjim;bJ? olrdkufrsm; 'd|dawG? Hk;vQifqdkrl uREfkyfjyK wpfa,mufwpfckaywnf;/ tpOfqufom? onfwpfcgwGi?f olaumif;jzpfr,fAsm[k? xifrwf S umpdwfxJ0,f? usrf;udkpGJjim; rkom;ajymonf? oabmMum;jrifay\? wpfa,mufpD wpfqifNc?D [dwrSm wpfce;f rSm wpfce;f onf iuef;awmifa0SU k G G onfodkY}} [l &Tef;vdkuf &wkjzifh rSwfwrf;oG,fcJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

29

a';0ef;Bu;D udk w&m;H;k rS pGcsuwif axmif'Pf wpfq,fav;ESpf J f h tjypfay;onf/ trdefYcsrSwfcsdefwGif rdcifES,f[efrjym;ESrBuD;? armif\ xdyfwifozG,fjzpfaom ESrBuD;onf onf;tlrsm; a<ujywfum aMumufrI a,mif,rf;vsufESifhyif b0wpfyg;odkY ajymif;&&Smygonf/ ,if;odkY rdrd\ ESrBuD; kyfavmif;udkyif rzl;awGU&bJ oHk;yifwdkif? yifwGrf;rqif? wufriif onfh oabFmBu;D udp;D arG;&yfajrrS cGcmcJ&onf/ ,if;aemuf a';0ef;Bu;D wdYk k J G h vlpukd umvDwifaxmifrm csKyaESmifxm;onf/ wpfcsewpfcgu a';0ef;Bu;D k S f d f vlpkrSm pnf;pdrfcef;0g ESifh aecJh&olrsm; jzpfonf/ ,cktcg taeusOf;usyf onf/ tpm;usOf;usyfonf/ odkYaomf rnnf;nLay/ bk&m;w&m;udkom IarQmf aeonf/ wpf&ufpDay;&dum? ta<u;ig;jym;jzifh wpfxyfpm;om rdrdwdkYtoufudk qufae&Smonf/ a';0ef;BuD;\ ywf0ef;usifrSmvnf; pdwfrMunfvifp&m rsm;udkom awGUae&ayonf/ tom;rnf;rnf; oGm;BuBJ uEihf rkwqwrmvnf; &Snve;f J S f d f S f G olrsm;jzpfonf/ ESmacgif;vnf; arsmufonf/ (ESmacgif;cReonf) &ifbwfrm f S vnf; qdwfrSmtarT;&SdouJhodkYyif xif&onf/ ,if;olwdkY\ acgif;rSmwkydudk aqmif;xm;Muonf/ cg;atmufyi;f rSm b'&D (eHyi;f i,fwpfrsKd ;)udk 0wfxm; kd kd Muonf/ olw\ pum;rsm;vnf; rdrw\ pum;ESirwl? usususmusmESi/ Ykd d Ykd hf D D hf ,if;wdujkd rif&vQif ud,jhf ynf&cdiukd vGr;f rdonf/ atmufarhvmonf/ rdr\ Yk k k f d arG;&yf &cdkifajrudk ewfjynfwrQodkY xifrdvmonf/ odkYESifh a';0ef;BuD;onf rdrd\ b0rSwfwrf;rSm uJhodkY &wkoG,fcJhonf r[kwfygvm;/ jyefvdkYvdkYvJhMunfh&m&m? tom;rnf;rnf;? oGm;BuJBuJESifh? em;vnf; rxdk;ygwnf;? rkwfqdwfomcsuf&Sd? ESmacgif;arsmufum? &ifbwfrSmvnf;? qdwfrSmtarG;&SdodkY? ajymvwfbdusdusmusm? acgif;rSmwkyd? b'&Dudk udk,fpD 0wfMuygvsu?f rIomonf rarQmcs?d uRexwi;f ajr? &cdijf ynfu?kd ewfE,yif f f kd kd k S f xifrdyg\}} [l a&;pyfxm;cJhonfudk zwfI&ygonf/ a';0ef;BuD; udk;uG,fonfh q&mawmfrSm awmaysmf&[ef; jzpfonf/ om&vuFm[l jynf&GmtESHY owif;ausmfMum;onf/ yd#uwfusrf;*efudk tm*Hkaqmif yk*dKvfausmfwpfyg;jzpfonf/ om;&Jwd&pmefrsm;udkvnf; tNrrjywf w&m;a[mMum;onf/ pyg;Bu;D ? a>rayG;? ief;? usm;? jcaoFh ponf J rsm;rSmvnf; ajcawmf&if;rSm OD;GwaopGm oH;k vlUxG#csm jrwf"rmudk ,if; f kd f rSm emMuonf/ xdkuJhodkY MunfndKESpfvdkzG,faumif;aom ax&fysHoHCm rif;onf ou&mZf0,f wpfaxmifjzpf wpf&mudk;q,fpGef;onf udk;ESpfcku

30

jrxGef;atmif

0gacgifvjynfhausmf q,f&ufaeYwGif reuftcsdefrSmwnf;? vlbHkrsdK;av;jzm wumawmfrsm; wynfhrsm;udky,fxm; aemufcdkif;ygvsuf txufewf&GmodkY <ujref;&jyefonf/ ,if;tcsdefrSm a';0ef;BuD;onfum; axmifeef;pH&csdef jzpfonf/ om;BuD;xGef;atmifausmfwdkY vma&mufajymMum;ojzifh od&onf/ rdrd udk;uG,fonfh q&mawmf\ owif;pum;udk Mum;&onfrSm csdKifhavSmif iSufi,ftvm; a&rJhig;yrm cHpm;&onf/ ndK;EGrf;ylyifrItwd jzpfonf/ rcsdwifuJ cHpm;&onf/ q&mawmfudk a'G;yg'pHk xdyfpHkwif zl;awGUcsifonf/ ta0;u vSr;f om ylaZmf&onf/ ud,wiom;a&muf ylaZmf&efum; rpGr;f Ediygacs/ k f kd f G k f q&mawmfbk&m; aemufqHcHaom q&mawmfrSm om&ar"mq&mawmf jzpfonf/ ,if; q&mawmfrSmvnf; ESpf&mESpfq,fckepfyg;aom odumyk'fudk apmifxe;f aomol jzpfonf/ yd#uwfusr;f *ef t&mrSmvnf; ESpyf ausmMf um; h d YH onf/ ,cktcsermqdvQif q&mawmfonf 'umvnf;rJtifvnf; enf;onfh d f S k h jzpf&yfESifh MuHK&rnfudk a';0ef;BuD; awG;rdjrifrdayonf/ psmyetwGuf jynfol&Sifvltrsm; <ua&mufvsuf &Sdacsrnf/ od&mwGif wumawmf&if;rSm ra&mufEionftwGuf &ifxrem ajymMu[ef Yk kd f h k rsm;udk pmqdk&Sif a';0efBuD;\ rsufpdwGif wa&;a&; xifvmrdonf/ xdkuJhodkY jrifrdvmaomtcg onf;tludk Ekwf,lbdonfhtvm; cHpm;ae&&Smonf/ q&m&Sifyif yGJawmfcGifrS kyfpHkjc,fxm;aom &xm;puf&Sif jymom'frsm;udk awGU&onf/ wD;oH rIwfoHrsm;rSmvnf; wnHnHESifh&Sdaernf jzpfonf/ ,if;bkef;awmfBuD;ysHyGJudk armifESHpHkrsm; wifh&m&mudk a&G;cs,f0wf vmMu onf/ rdcifyrm tjcm;aom a';0ef;BuD;\ rdaxG;awmfrSmvnf; yef; aygufaygufrsm;ESifh q&mawmftm; ylaZmf&ef oGm;acsrnf/ zcif&ifoGD; t&ifrGD;onfh vSyef;oGif? zcif\ onf;yGwfyrm cspfcif &aom om;vwfxe;f OD;? pHvaoGEihf vSr;kd olUkd tabmifr(tbGm;)ESihf vduzYkd G S S k f jyifMuayrnf/ ,if;tcg rdcif rsufItoufpkjzpfaom ausmfaZma0vnf; tabmifrxbDudk udkifqGJum ighudkom &Guf&rnf[k idkvsufajymojzifh tabmifru ac:&ayrnf/ zcifr&Sd ndK;EGrf;aysmif;&dylqmyHk? rsm;wum uJhodkY qif,if0wfpm;jcif; r&SdEdkifbJ EGrf;yg;rIrsm;&Sdaernfudk a';0ef;BuD;\ pdwftpOfrSm xifwa&;a&;ESifh jrifa,mif&Sd&Smayrnf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

31

om;axG;jzpfaomausmfaZma0rSmvnf; zcifra&mufojzifh vrf;r wpfavQmuf&yfapmuf IarQmNf y;D ryDwpfce;f yDwpfce;f ESihf tzrnfonftcserS G G h d f a&mufrnftaMumif;udk ar;acsrnf/ ar;onfukd rajzEdiaom tabmifrrSm h k f ajr;udk zuf&rf; idkaeyHkrsm;udk awG;&if;jrifa,mifvmayrnf/ ]]ausmfaZma0 om;axG;om? zcifra&muf? vrf;udk avQmufvsuf? &yfapmufarQmfIyg\?b,fedcg a&mufygrnf/}} ryDwGwG yDwGwGonf? tzudkcsnf; jrnfvsuf&Sd vwfonfhtcg? ajr;ESiabmifr zuf&rf;Mu? IwuReukd &Smvsuwef;? ,ef;um&Svrrnf}} hf f f d d hf [l cHpm;csufrsm;udk rTef;NyD; &wkqef;udk rSwfwrf;wifcJh ayonf/ tcsd e f r S m wef a qmif r k e f ; vqef p tcsd e f jzpf o nf / up y e'D ajrmufa[0Emu pHv(av)wducwfvmacsNy/ wpdrprEihf aqmif;\tcsr;f k D k f D hf d hf S udk cHae&onf/ ovGefarGU&mxufrSm vGrf;wifqdkum uRefdkUt&Sifhom; zcifudk tvsiftjref zl;awGUcsifygonf/ rsuf&nfrsm;,dkum nOfhwdkif;yif arS;pufraysmf EdkifbJ vufq,fjzmudk acgif;xdyfwifvsuf "mwfarG&Sifp&Gwf udk,fpm; &Sifawmfr[mudk apmifha&SmufaeMuukefaom t&Sifewfrsm;tm; aeYrjcm;avQmufwifaeaom om;jzLrdcif ouf vH;k Muifuvnf; xifwa&;ESihf kd jrifa,mifvmonf/ a&TEdkY&SifarG;rd\ acR;rawmfESifh a';0ef;BuD;wdkY ewf[efrjym;twl &SdaepOftcg aysmfarGUcJhMuonf/ ,cktcgrSm ,if;odkY r[kwfygacs/ armifu arhuwrf; aruarmifuvr;f ae&onfh tcseyif jzpfaeonf/ om;jzLrdcif kd h kd G d f oufvHk;MuifESifh EdkU&SifacR;rawmf\ wrf;warQmfrSef; vGrf;aqG;&yHkudk--]]wefaqmifvQif qef;vwfcg? upye'DajrmufqD a[0Emu oGecs f vmonf pHvjD yif;? pdrprcsr;f um arGU&movGe;f wGi;f vGr;f wif;wnf wum k hf d hf um wpmpmonf Mur iSufyrmodkY b,feefYcga&mufygrnf uREkfyfwdkYt&Sif om;zcifESifh tvsifzl;csifygonf[k pD;rsuf&nf,dkusum nOfhyifrpuf? vufq,fjzmudk aygif;vsufOD;wifyg\/ "mwfarGawmf &Spfp&Gwf udk,fpm; &Siawmfjrwfr[mudk apmifum &Siewfjrwftm; aeYrjcm;avQmufvsuaomf f h f f om;jzLrdcif oufv;kH MuifEihf Ed&iacR;rawmfwYkd wrf;arQmMfk u&Svrr,f}} [l S Yk S f d d fh Muifazmfoufxm;udk vGrf;wif;oG,fcJh&onfrSmvnf; awmfvSefa&;pmqdk a';0ef; BuD;\ b0rSwfwrf; wpf&yfyif jzpfawmhonf/ wpfzufrSmvnf; NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;\ owfrSwfxm;aom w&m;Oya'abmiftwGi;f rS a';0ef;Bu;D wdYk vGwajrmufa&;udk BuqaeMuol f H

32

jrxGef;atmif

rsm;vnf; &SMd uonf/ ,if;olwYkd rSm oruf&efrsKd ;atmif? c,fri,f\cifye;f G atmifjzL? nDaxG; armifvabmfEihf om;Bu;D xGe;f atmifausmwyif jzpfonf/ S S f Ykd rif;cpm;a&SUaeatmufusD ukvm;rsm;ESifh wdkifyif a';0ef;BuD;wdkY vlpk vGwfajrmufa&;twGuf NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;\ Hk;awmfodkY avQmuf xm; Muavonf/ ,if;avQmufxm;csuft& a';0ef;BuD;rSm qHjcnfjcrf;&Sd jypfr&SdbJ csKyfaESmifzrf;qD;jcif;rS vGwfajrmufcJh&avonf/ ,if;odr[kwf rw&m;opmazmufrsm;aMumifh cHc&aom a';0ef;Bu;D Yk hJ um; atmifukvm;? pH&azGpaom wpfusdyfajcmufwdkYudk tjypfrqdkygacs/ raumif;rIonf raumif;MuowxH rMumrDyif jyefvnfwwfonf/ ,if;odYk H l Ykd 0dbwfjyefvnfwnfyHkudk jynfoljynfom; om;pOfajr;qufwdkifatmif ajymp&m rSwfp&m oifcef;pm,lp&mwpfcktjzpfom axmufjycJhygonf/ [kwreonfpum;udom ajymqdMk uNy;D rmefrmeESrcs Mu&efuom f S f h k d hf kd wduwe;f onf/ a&S;u bk&m;avmif;ra[mo"m wdukd yHci;f rdrrmvnf; k f G Yk k kd d S ,if;enf;wlpm usiaqmifaMumif;udk pmqd&ia';0ef;Bu;D u azmfjyrSwwrf; G hf k S f f wifcJhayonf/ a';0ef;BuD;\ pdwfxm;um; jrifhjrwfygayonf/

xGef;atmif(abmif;'Gwf) &cdkifwefaqmifr*Zif;? twGJ-13? trSwf-13? 1973-74 rS/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

33

ppfawGtrsKd;om;ausmif;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
ya'o&mZftkyfcsKyfrIatmuf &cdkifjynfynma&;pepfrSm bkef;BuD; ausmif;udk tajccHaompepfjzpfonf/ NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm; &cdkifudk odrf;,lNyD; tawmfumonftxd t&Sdefaumif;wkef; jzpfonf/ 1866-ckwGif qmtmomz,f,monf ynma&;pDrHudef;wpf&yfudk taumiftxnf azmfonf/ ,if;pDrHudef;udk taumiftxnfazmfNyD; ESpfaygif; (50) ausmfonf txd &cdkifjynfwpfjynfvHk; tpdk;&txufwef;ausmif;(2)ausmif;om &Sdao;onf/ wpfausmif;rSm t*Fvdyf- jrefrm txufwef;ausmif;jzpfonf/ aemufwpfausmif;rSm wdi;f &if;jrefrm txufwef;ausmif;jzpfonf/ 1890ck k wGif c&pf,mefomoemjyKtzGUJ u wnfaxmifaom txufwef; ausmif;wpf ausmif;&Sdonf/ ,if;txufwef;ausmif;tm;vHk;rSm ppfawGwGif &Sdonf/ &efukefwuodkvf rwnfaxmifrD &efukefaumvdyfESifh ,k'oef aumvdyf[l ausmif;ESpfausmif;om jrefrmwpfEdkifiHvHk;rSm &Sdonf/ ,if; aumvdyEpausmif;rSm umvuwm;wuovvufatmufcH aumvdyrsm; f S f kd f f jzpfonf/ txufwef;ausmif;rsm;\ wuodkvf0if pmar;yGJrsm;udkvnf; umvuwm;wuovrS Bu;D rSL;usi;f yonf/ ,if;pmar;yGrsm;wGif jrefrmpm kd f J udk 'kwd,bmomtjzpf owfrSwfonf/ jrefrmpmudk rajzbJ aeEdkifonf/ ausmif;rsm;wGif oifMum;onfh pmrsm;rSm tkyfpdk;ol NAdwdoQwdkYtm; txifBu;D apNy;D rdrw;kd &m"avhx;kH pHrsm;udk txifao;atmif oifMum;aom d Ykd pmrsm;om jzpfonf/ tv,fwef;ESifh txufwef;rsm;wGif Ak'bmom oifcef;pmrsm;udk roifMu&? t*Fvdyfordkif;udk t"duoifMum;&onf/ ,if;aMumifh dk;&m,Ofaus;rIESifh uif;uGmvmonf/

34

jrxGef;atmif

0wfauswef;aus ynma&;
NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;csrSwfonfh ynma&;pepfwGif Oa&my wduom;uav;rsm;ESihf ujym;rsm;twGuf ynma&;? jrefrmwdi;f &if;om;rsm; k f k twGuf ynma&;[l ESpfrsdK;cGJjcm;xm;onf/ ausmif;om;rsm;todPfyivif;aprnfh pmtkypmwrf;ESihf owif; G hf f pmrsm;zwfcirjyK? tifyg,mopmawmfcH tawG;tac:aumfrwD (Imperial G hf Idea Committee) rS csrSwfay;onfh tawG;tac:rsm;udk ausmif;om;rsm; tm; dkufoGif;ay;onf/ NAdwdoQtifyg,mtwGif;&Sd udkvdkeDEdkifiHrsm;taeESifh vlrsKd ;bmomuGjJ ym;apumrl tifyg,mrNyKd ua&;twGuf wnDwpfwwnf; JG G f pkaygif;aqmif&GuftHh[laom tawG;tac: jzpfonf/ tpdk;&u wm0ef,lzGifhvSpfaom ausmif;csif;wlaomfvnf; Oa&my wduom;uav;rsm;twGuf zGivpaom ausmif;rsm;rSm tcGita&;ydr&&Sd k f hf S f hf k kd onf/ ynma&;toHk;p&dwf oufomap&ef a'oE&tzGJUtpnf;rsm;tm; wm0efc,aponf/ ,if;aMumifh NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;\ ynma&;0g'rSm JG l d d 0wfauswrf;aus pmoifay;a&;om jzpfonf/ tkyfcsKyfcH wdkif;&if;om;rsm; uRefouf&Snfapaom ynma&;pepfom jzpfonf/ ,if;odYk ynma&;pepf rnDrQrEiywfouf 1912-ck? pufwifbm I S hf vwGif jrefrmbk&ifu Bu;D rSL;usi;f yaom t*Fvy-jrefrm ynma&; uGez&ifh d f f wGif 0wfvHkawmf& OD;pHa&T* u atmufygtwdkif; wifjyaqG;aEG;cJhonf/ * 0wfvHkOD;pHa&T
1882ck {NyDv (26)&ufwGif ppfawGNrdKU zGm;jrifonf/ tbOD;pHvS atmif(v,fydkif&Sif) trd a':oleEmjzpfonf/ ppfawGNrdKU tpdk;&txufwef; ausmif;rS 1897-ckESpfwGif umvuwm; wuodkvf0if pmar;yGJudkatmifjrif onf/ &efukefaumvdyfESifh Emmenual College Cambridge wd k Y r S (B.A) udk 1904ckwGif atmifjrifonf/ 0wfvHkbGJUudk (Grey's Inn) rS 1910ckwGif &&Sdonf/ jynftpdk;&txufwef;ausmif; ausmif;tkyfq&mBuD; (Inspector of School Pegu Circle)tjzpf 1916-ck w G i f xrf ; aqmif o nf / ppf a wG tpdk;&txufwef;ausmif; ausmif;tkyfq&mBuD;tjzpfESifh (Inspector of Schools Akyab Circle)tjzpf 1917ck r S 1921ck t xd xrf ; aqmif o nf / ,if;aemuf tvkyfrSEIwfxGufonf/ 0wfvHktjzpf aqmif&Gufonf/ oufBuD; wuodkvf wnfaxmifcJhol jzpfonf/ oufBuD;wuodkvf wnfaxmifonfrS vk y f o m;aumvd y f t jzpf wm0ef x rf ; aqmif c J h o nf / ynma&;avmuwG i f xif & S m ;onf h yk * d K vf w pf O D ; jzpf o nf / q&mBuD ; OD ; pH a &T o nf 1973-ck pufwifbmv (17)&ufaeYwGif uG,fvGefonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

35

]]&cdkifcdkif ppfawGNrdKU wnfaqmufxm;aom t*Fvdyf-jrefrm ESpfbmomtpdk;&ausmif;wpfausmif;wGif ausmif;om; OD;& (700)txd&Sd arNrKd U wnfaxmifxm;aom Oa&mywduom;uav;i,frsm;twGuf tpd;k & k f pmoifausmif;rl ausmif;om;ta&twGuf(120)rQom&SdaMumif;? odkYaomf arNrKd Uausmif;twGuf tuketuscaomp&dwaMu;aiGrm ppfawGNrKd Uausmif; f H f S twGuf ukeusaom p&dwrsm;xuf(2)q ausm(3)qrQ ydrrsm;jym;aMumif;? f f f k kd xktjyif ppfawGNrKd U pmoifausmif;wGif "mwfcef;HwpfaqmufvyvaMumif; Yd k kH k f kd ESifh avQmufxm;aomtcg rdrdwdkYxH aiGaMu;r&Sdao;[k tpdk;&u ajymqdk avonf/ arNrKd Upmoifausmif;rl "mwfcef;Haqmufvy xm;apavonf/ k k f ,if;uJojYkd yKvyjf cif;onf rsuEmvduonfrnf\/ t*Fvy-jrefrmESpbmom h k f S k f d f f ausmif;rsm;twGuf rnfonft&mudrqdk vdawmif;vQif rdrwx aiGaMu; h k k d Ykd H r&Sdao;[k tBudrfBudrftzefzef jyefMum;cJhzl;avonf/ odkY&mwGif arNrdKU xD;eef;ozG,f (pmoifausmif;)taqmufttHkBuD;rsm; aqmufvkyf&ef twGufrl if;wdkYxH aiGaMu;&SdMuayonf}}[k NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;\ ynma&;ESifh ywfouf wpfzufapmif;eif;&SdyHkrsm;udk rnmrwmxkwfazmf a0zefxm;onf/ ,if;wdkY\ ynma&;pepf bufvdkufrIrsm;udk ay:vGifap onf/

wuodkvfOya'udk twnfjyKjcif;
NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm; ynma&;pepfudkcsrSwfNyD;onfhtcsdefrS &mpkESpfwpf0ufcefYtxd jrefrmEdkifiHwGif wuodkvfwpfckrQ r&Sdao;? &efukef aumvdyfESifh ,k'oefaumvdyfrsm;om &Sdao;onf/ wuodkvf zGifhvSpfa&; twGuf jrefrmEdkifiH&Sd toif;tzGJUrsm;u tpOfwpdkuf awmifqdkcJhMuonf/ wpfzufrSmvnf; 1920-ckwpf0dkufwGif q&mawmf OD;OwrESifh 0dkiftrfbDatacgif;aqmifrsm;\ pnf;Hk;vHIUaqmfrIaMumifh EdkifiHa&;t&Sdef t[kejf rifrm;vsuf &Saeonf/ wpfcsef wnf;rSm NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;onf h d d d d yxrurmppf'PfaMumifh vufatmufcuveEiirsm;\ tNiKd tjiifukd rcH H kd kd D kd f H vdk/ vufatmufcH udkvdkeDEdkifiHrsm;wGif jyKjyifajymif;vJa&;rsm; jyK vkyfvm &onf/ ,if;aMumifh 1920-ck? &efukefwuodkvf tufOya' tMurf;udk ynmrif;BuD; rpwmrwf[efYum;onf jrefrmEdkifiH aumifpDtpnf;ta0;odkY

36

jrxGef;atmif

1920-ck? Mo*kwv 12 &ufwif wifoi;f onf/ ,if;Oya'udk jrefrmjynfol f G G wpf&yfv;kH u uefuuMf uonf/ owif;pmrsm;uvnf; uefuua&;om;Mu Y G Y G f onf/ &efue?f rEav;? ykor?f armfvNrKd i?f ppfawGtp&Saom NrKd UBu;D rsm;wGif k d d tpnf;ta0;rsm; usif;yqEjyMuonf/ ,if;odkY uefYuGufqEjyaeonfh Mum;rS jrefrmEdkifiHbk&ifcHESifh tdEd,bk&ifcHcsKyfwdkY oabmwlnDcsufjzifh ,if;Oya'udk jrefrmEdkifiH tpdk;&onf 1920-ck? 'DZifbmv(1)&ufaeYwGif twnfjyKvdkufonf/

ynma&; tHacsmfcsufrsm;
,if ; twnf j yKvd k u f a om &ef u k e f w u o d k v f tuf O ya't& wuodkvfrSm &efukefwGif&Sd&rnf/ &efukefrStytjcm;NrdKUrsm; aumvdyf ausmif;rsm;r&S/ rEav;? ppfawG? armfv NrKd i?f ykorNf rKd Ursm;uJoYkd ynma&;wGif d d h A[dusaomNrKd Ursm; aumvdyausmif;xm;&S&ef jynfovxu vdvm;onf/ k f d l l k k wuodkvf0ifpmar;yGJ atmifjrifNyD;aomfvnf; wuodkvf ynmudk oifMum;cGir&ao;/ wuovynmudk oifvygu aemufxyfwpfEpoif&ef hf kd f kd S f (cGwef;)udk ,if;Oya't& xm;&Sdonf/ wuodkvf0ifpmar;yGJ atmifjrifNyD; olwdkif; wuodkvf0ifcGifhay;&efvdkvm;onf/ ,if;tjyif jrefrmpmudk,l wuodkvfpmar;yGJudk ajzqdkcGifhjyK&ef vdkvm;Muonf/ tpdk;& ausmif;csif;wl aomfvnf; tqiftwef;cGjJ cm;rIukd rvdvm;Mu? wef;wl&nfwl tcGita&;udk h k hf awmif;qdkMuonf/ ,if;tjyif tvGwfynmoifMum;olrsm;twGufvnf; pmar;yGJ&Sdoifhonf[k ,lqMuonf/ atmufajcjzpfaom tajccHynma&; pepf udk wdk;wufap&ef aqmif&Gufoifhonf[k xifjrifMuonf/ vufawGUtoHk;csEdkifaom ynma&;pepfudk awmif;qdkMuonf/ vuf&Sdynma&;pepfrSm twef;pmar;yGJ atmifjrifa&;udkom t"duxm; onf/ ausmif;om;wd\ b0tajctae ESihf rqDavsmrtyfpyf jzpfaeonf/ Yk f wuovynma&;wGif toufarG;0rf;ausmif;ynm&yfEihf jrefrmjynftwGuf kd f S vdktyfaeaom odyHynm&yfudk tm;ay;oifhonf/ wuodkvfpmar;yGJwGif EIwajzppfaq;jcif;? 0dZmodyH *kPx;l wef;om;rsm; pmar;yGup? Oya'ynm f f J d oifMum;a&;udp? atmifjrifNy;D aom bmom&yfrsm;udk xyfrajzqd&ef rvdbJ H k k usHI;onfhbmom&yfrsm;udkom ajzqdkcGifhjyKa&;udk tav;ay;NyD; jynfolrsm; awmif;qdkMuonf/ odkY&mwGif jynfolwdkY\ vdkvm;csufESifh rudkufnDaom wuodkvftufOya'udk NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;u twnfjyKay;cJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

37

,if;tufOya'rSm jynfowYkd vdvm;csuEihf rudunaom ynma&;tHacsmf l k f S k f D csufrsm;om jzpfawmhonf/

aumvdyfoydwf
,if;odkY jynfolwdkYrvdkvm;onfh &efukefwuodkvf tufOya'udk twnfjyKvuojzifh OD;bOD; (B.A txufwef;oHwJG) OD;aqmifonfh (26)OD; kd f aumfrwDua&SUaqmifNy;D &efueaumvdyEihf ,k'oefaumvdywukd 1928ck? k f f S f Ykd 'DZifbmv(5)&ufaeYwGif oydwfarSmufvdkufMuonf/ 'DZifbmv (23)&uf aeYukd aemufq;kH xm; ausmif;0if&efEihf ,if;od0ifa&mufjcif;r&Sd olrsm;udk S Yk ausmif;xkwfrnf[k wuodkvftmPmydkifwdkYu aMunmonf/ 'DZifbmv(20)&ufwGif oydwfarSmufaumifpDuBuD;rSL; ausmif; awmf&m a&Tusiausmif;wdu oydwarSmuf ausmif;om;xku tpnf;ta0; f k f f udk usi;f yonf/ ,if;tpnf;ta0;rS tmPmydiwu tjyKtrlukd rauseyf? k f Ykd qEjyonfhtaejzifh ausmif;0ifpm&if;rS Ekwfy,f&ef qHk;jzwftwnfjyKMu onf/ ,if;oydwarSmufaumvdyausmif;om;rsm;wGif atmufazmfjyyg &cdif f f k ausmif;om;rsm;vnf; yg0ifaxmufcH Muonf/ ,if;ausmif;om;rsm;rSmB.A txuf w ef ; / OD ; bOD ; (oH w G J oyd w f a rS m uf a usmif ; om;Ou | )? trsd K ;om;ausmif ; q&mOD ; omEd k Y ( jrLeD p D y ,f ) ? OD;vSxGef;atmif (OD;vSxGefjzL M.A, B.L \nD)? OD ; omEd k Y ( ruf a cgif ) ? OD ; &J a usmf a tmif ( oH w G J ) ? OD ; om'd k ; OD ; ? OD ; ausmf { (awmif u k w f ) ? OD ; omEd k Y (w&m;olBuD;)? OD;zaxmfOD;(Bar at Law)? OD;atmif xGef;OD; (q&m0efOD;apmjr atmif\tpfudk)/
B.Sc

txufwef; / OD;b&Sif (B.E., Eng) ? OD;ausmjf r (a&SUae)? OD;apmOD; (pOfhtdk;wef;)/ / OD;omEdkYatmif (a&SUae)? (trsdK;om; ausmif;q&m) OD;om'dk;? OD;omxGef; atmif (NrdKUa[mif;NrdKUtkyf)/ / OD;xGef;atmifZH (puf&Sifw&m;olBuD;)? OD;pHom/ / OD;a&TxGef; (trsdK;om;ausmif;q&m)? OD;vSatmif? OD;omEdkY (trsdK;om;ausmif; q&m)? OD;vSxGef;ausmf (tdkifpDtuf-OD;ausmfcif\tpfudk)? OD;omausmf

B.A atmuf w ef ;

B.Sc atmuf w ef ; I.A txuf w ef ;

38

jrxGef;atmif
atmif ( ausmuf a wmf ) ? OD ; ausmf r if ; (bD v l ; )? OD;vSazmfZ(v,f,mpduysKd ;a&;)? OD;armifjrOD; (&cdif H k f k aumvdyfausmif;om;rsm; oydwfarSmufa&;udk t"duvIHUaqmfol? ppfawGtrsdK;om;ausmif; yxr qHk; ausmif;tkyf)/

I.Sc, txuf w ef ;

/ OD;armifbk (trsdK;om;ausmif;q&m)? OD;at;csrf; (trsKd ;om;ausmif;q&m? a&SUae)? OD;armifjratmif? OD ; tvef ( tif ; pd e f tif * sif e D , mausmif ; tk y f ) ? OD;zdk;GefY(yuyfpk)/ / OD;apmvS(trsKd ;om;ausmif;q&m? a&SUae)? OD;zd;k jrpdef (trsKd ;om;ausmif;q&m?ppfawGtpd;k & txufwef; ausmif; ausmif;tkyfBuD;)/ / OD;pHxe;f atmif (trsKd ;om;ausmif;q&m? 'Drua&pD G kd a'oE& tkyfcsKyfa&;rif;BuD;)? OD;pHxGef;OD;? OD;pdefndK xGef;(I.C.S)

I.A atmuf w ef ;

I.Sc atmuf w ef ;

,k'oefaumvdyf
I.A atmuf w ef ;

/ OD;pHxGef;atmif? OD;ausmfOD; (a&SUae)wdkY jzpfygonf/

ppfawGausmif;om;oydwf
1920-ck ausmif;om;oydwfrSm &efukefaumvdyfESifh,k'oef aumvdyfausmif;om;rsm; ta&;omru jrefrmwpfEdkifiHvHk; ausmif;om; rsm;\ta&;jzpfonf/ ausmif;om;xkwpf&yfvHk;\ vufiif;cHpm;ae&aom ta&;udp jzpfonf/ jrefrmjynftESYH ausmif;om;rsm;onf &efuewuovf k f kd tufOya'udk qefYusifMuonf/ oydwfarSmufMuonf/ &cdkifwpfjynfvHk;wGif ,if;tcsdefu t*Fvdyfjrefrm txufwef; ausmif; wpfausmif;wnf;om&Sdonf/ NAdwdoQ e,fcsJUorm;rsm;\ ynma&; pepfatmufwGif zdESdyfrItrsdK;rsdK;udk cHpm;ae&onf/ aumvdyfoydwfonf rdrdwdkYcHpm;csufESifh wom;wnf;jzpfonf/ ,if;aMumifh OD;atmifxGef;OD; (ppfawGtrsdK;om;ausmif;q&m? ausmufawmftrsdK;om; ausmif;q&mBuD; &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om; tpnf;tHk; acgif;aqmif)? OD;pHatmif? OD;ndKbl;? OD;atmifausmfOD;ponfh

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

39

ausmif;om;acgif;aqmifrsm; OD;aqmifNy;D aumvdyoydwukd axmufconfh f f H taejzifh ppfawGtxufwef;ausmif;udk oydwarSmufvuMf uonf/ onf f kd rSm ordi;f ay;wm0efukd OD;vnfrokexrf;aqmifvujf cif; jzpfonf/ ppfawG k f kd tpdk;&ausmif;\ ordkif;rSwfwdkifudk pdkufxl vdkufjcif; jzpfonf/ aumvdyfausmif; oydwfarSmufNyD; wpfywfcefYtMumrSm ppfawG tpd;k &ausmif;om;rsm;onf oydwvufeufukd qGuiNf y;D NAwoQe,fcsUJ orm; f J kd d d rsm;\ ynma&;pepfudk qefYusifvdkufjcif;jzpfonf/ twkvrm&Zdef jynfvHk; csr;f ombk&m;Bu;D &ifjyifukd oydwpcef;tjzpf toH;k jyKMuonf/ ,if;oydwukd f f NrKd UrdNrKd Uzrsm;u axmufctm;ay;Muonf/ pm;a&;? aomufa&; udpt00udk H ulnDMuonf/ axmufyHhMuonf/ ,if;tm;ay;axmufcHrIonf oydwfacgif;aqmifrsm;\ pGrf;tm;udk xufjrufaponf/ aumvdyfoydwfarSmuf ausmif;om;rsm;vnf; yl;aygif; tm;jznfhMuonf/ ausmif;om;tm;vHk;onf ausmif;rStNyD;tydkif oydwf arSmuf xGuvmolrsm;jzpfonf/ tpd;k &ESitpd;k &taxmuftyHcH ausmif;rsm; f hf h odkY rnfonfhtcgrS jyefrwuf&ef qHk;jzwfMuNyD;jzpfonf/

trsdK;om;ausmif; wnfaxmifjcif;
jrefrmwpfjynfvHk; oydwfarSmufxm;Muaom NrdKUe,ftoD;oD;&Sd ausmif;om;rsm;ESifh rdbjynfolrsm;onf rdrdwdkYtiftm;jzifh wdkif;&if;om; ausmif;rsm; tjrefay:aygufatmif BuKd ;pm;tm;xkwMf uonf/ ppfawGrvnf; S ausmif;om;acgif;aqmifrsm;ESifh rdbjynfolrsm;onf oydwfarSmufausmif; om;\ ynma&;udk pDpOf&onf/ pmoifrysufap&ef trsdK;om;ausmif;udk wnfaxmifMuonf/ oCF&mZmausmif;? ynmvuFm&ausmif;ESifh a&TapwDbkef;BuD; ausmif;rsm;wGif pmoifcef;rsm;tjzpf ,m,Dzivpxm;Mu&onf/ ausmif;H;k G hf S f cef;udk a&TapwDbkef;BuD;ausmif;rSm xm;&Sdonf/ aumvdyfausmif;om; bGdKifaumhwmrsm;u (BoyCotters) 0ifa&mufulnDoifMum;ay;Muonf/ ausmif;tkyfq&mBuD;tjzpf bGdKifaumhwm OD;armifjrOD; * ( IA txufwef;)u aqmif&Gufonf/ ausmif;pwifzGifhu (8)wef;rS (10)wef;
* trsKd;om;ausmif;\ ausmif;tkyfBuD;rSm OD;xGef;atmifjzpfonf[k pma&; ol\ ppfawGNrdKU ordkif;tusOf; (18-4-1947txd)wGif azmfjyzl;ygonf/ trSefrSm bGdKifaumhwm OD;armifjrOD; (IA txufwef;) jzpfygonf/

40

jrxGef;atmif

txd zGivponf/ aemufyi;f wGif oli,fwef;rS (10)wef;txd xm;&Sonf/ hf S f kd d ausmif;q&mrsm;rSm aumvdyausmif;om; bGKd iaumhwmrsm;ESihf txufwef; f f ausmif; oydwfarSmufacgif;aqmifrsm;jzpfonf/ ausmif;zGifhNyD; rMumrD ausmif;om;OD;a&(700)txd jzpfvmonf/ ausmif;jzpfajrmufa&;twGuf NrKd UrdNrKd Uzrsm;u aiG? vl? pdw"mwftzuf zufrS ulntm;ay;Muonf/ &[ef; f D oHCmawmfrsm;uvnf; rdrdwdkYausmif;rsm;udk pmoifcef;tjzpf MunfjzLpGm toHk;jyKcGifh ay;Muonf/ ,if;aMumifh 1921-ck ZGefvtwGif;rSm ppfawG trsdK;om;ausmif;udk atmifjrifpGm zGifhvSpfEdkifMuonf/

udk,fpm;vS,f apvTwfjcif;
jrefrmjynfwpfjynfvHk;&Sd tpdk;&ausmif;om;rsm;onf aumvdyf ausmif;oydwfudkaxmufcHNyD; oydwfarSmufMuonf/ rdbjynfolrsm;\ tm;ay;axmufcHrIjzifh trsdK;om;ausmif;rsm;udk wnfaxmifMuonf/ oydwarSmufausmif;om;rsm; wpfpnf;wpfv;kH wnf;&SzYkd ,if;tcsetcgwGif f d d f vdktyfaeonf/ ,if;aMumifh 1921-ck {NyDv? (10)&uf we*FaEGaeYwGif ArmEdkifiHvHk;qdkif&m oydwfarSmufausmif;om;BuD;rsm; (All Burma Senior Boy cotter's Conference) nDvmcHudk &efukefNrdKUwGifusif;yonf/ ppfawG oydwarSmufausmif;om;rsm;\ ud,pm;vS,tjzpf OD;atmifxe;f OD; (ppfawG f k f f G tpd;k & txufwef;ausmif; oydwarSmuf ausmif;om;acgif;aqmif? ppfawG f trsdK;om;ausmif;q&m? ausmufawmf trsdK;om;ausmif;q&mBuD;? &cdkif wd k i f ; vH k ; qd k i f & m wd k i f ; &if ; om;tpnf ; tH k ; acgif ; aqmif ) OD ; pH a tmif OD;pHxe;f atmif (I.Sc atmufwef;)wdYk ,if;nDvmcH odYk wufa&mufcMhJ uonf/ G ,if;nDvmcHrS qHk;jzwfcsuf 15-csufudk csrSwfMuonf/ trsdK;om; ausmif;q&mrsm;ta&; tpd;k &xHrS ESppOfo;kH pGaeaom b@maiGrS tcsKd ;us f J &&Sda&;? &efukefwuodkvf oydwfarSmufausmif;om;rsm; or*zGJUpnf;yHk pnf;rsO;f a&;qG jyefvnfzUJG pnf;&ef? ausmif;oH;k pmtkyEihf tjcm;oifavsmf J f S h aom pmtkyfrsm;yHkESdyfa&mif;cs&ef? wefaqmifrkef;vqkwf (10)&ufaeYudk trsdK;om;ausmif;rsm;? trsdK;om;aumvdyfrsm;\ ausmif;ydwf&uf owfrSwf &ef? oydwarSmufta&;awmfytrsKd ;rsKd ; aESmuf,u[efwm;rIrsm;udk usL;vGef f kH S f Y onfh ArmEdiitpd;k &tm; jyif;xefpm uefuuaMumif;? a'oE&t&m&Srsm;\ k f H G Y G f d aESmuf,urrsm;onf ArmEdiitpd;k &ESihf jynforsm;qufqa&; txiftjrif S f I k f H l H vGJrSm;apEdkifojzifh ,if;tjyKtrlrsdK; quf rvkyf&ef? q&mawmf OD;Owr\

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

41

pGrf;aqmifrIrsm;udk rSwfwrf;wif&ef ponfhqHk;jzwfcsuf? uefYuGufcsuf? rSwfwrf;wifjcif;rsm;udk nDvmcHrScsrSwfcJhMuonf/ trsdK;om;ausmif;rsm; oydwfarSmufausmif;om;rsm;\ a&SUvkyfief; pOfrsm;udk csrSwfay;cJhMuonf/ ,if;oydwfarSmuf ausmif;om;BuD;rsm;\ nDvmcHonf trsdK;om;ynma&;atmifvHudk jrifhrm;pGmvTifhxlay;cJhonfh nDvmcHwpf&yfjzpfonf/ jrefrmjynfwpfjynfv;kH &Sd ausmif;om;rsm;\ wpfom; wnf; pnf;Hk;nDGwfrIudk &&SdcJhayonf/

ausmif;tkyfcsKyfa&; aumfrwD
ppfawGtpdk;&txufwef;ausmif; oydwfarSmufausmif;om;rsm; pmoifcsef rysua&;twGuf pmoifcef;rsm;udk ,m,Dtm;jzifh bke;f Bu;D ausmif; d f rsm;wGif zGifhvSpfxm;NyD;jzpfonf/ a&&SnfwGif aiGa&;aMu;a&;udp? ausmif; taqmufttHkrsm;udp? q&mrsm;axmufyHhaMu;? pnf;urf;xdef;odrf;a&; ausmif; pDrHtkyfcsKyfa&;twGuf pDpOftkyfcsKyf&ef tzGJUtpnf;wpf&yf vdktyf vmonf/ ,if;aMumifh ppfawGtrsdK;om;ausmif;tkyfcsKyfa&;udk NrdKUrd NrdKUzrsm;? NrKd UrsuEmzH;k vlBu;D rsm; yg0ifonfh ausmif;tkycsK ya&; aumfrwDwif OD;t'd;k ? f S f f G OD;a&Tom? OD;aZmfa*gif? OD;armifom xGef;? OD;xGef;atmif? OD;armifjrxGef;? OD;apmvSatmifESifh trsdK;om;ausmif;q&mrsm; yg0ifonf/ ,if;aumfrwD onf ausmif;taqmufttHk&&Sda&;? q&mrsm; vpmay;a&;pnf;urf; xdef; odrf;a&;ponfhudp&yfrsm;udk aqmif&GufMuonf/

ausmif;&efyHkaiG &SmazGjcif;
oCF&mZm? ynmvuFm&ESihf a&TapwDausmif;rsm;wGif a&&Sntm;jzifh h f pmoifcef;rsm;xm; rjzpf? ausmif;taqmuf ttHkwpfckck &&Sd&efvdkonf/ wpfzufrmvnf; ausmif;y&dabm*ESihf q&mrsm;twGuf axmufy&ef aiGaMu; S hH vdktyfvmonf/ ,if;aMumifh ausmif;&HyHkaiG&&Sda&;twGuf uyGJwpf&yfudk ppfawGNrdKU&Sd JACCOB kyf&SifHkwGif jyKvkyfonf/ ,if;uyGJrSm trsdK;om; ausmif;udk vlrsKd ;aygif;pHu tm;ay;axmufcaMumif; okyazmfujyMuonf/ k H f OD;pHxGef;atmif (trsdK;om;ausmif;q&m? 'Drdkua&pD a'oE& tkyfcsKyfa&; rif;BuD;u) ArmtrsdK;om;? OD;ndKbl;u wkwftjzpf okyfaqmifonf/ OD;atmifausmO;D (oydwarSmufausmif;om;acgif;aqmif)u &cditrsKd ;om; f f k f

42

jrxGef;atmif

tjzpf okyfaqmifonf/ OD;zdk;at;? OD;ausmfxGef; ponfwdkYu yGJMunfh y&dowfrsm;tm; bm;uRr;f jzifh yg0ifunazsmajzay;Muonf/ ppfawGNrKd UvH;k l D f uRwf Hkjynfhatmif vma&mufMunfhItm;ay;Muonf/ ,if;uyGJrS &&Sdaom aiGjzifh ppfawGNrKd U jynfv;kH csr;f ombk&m;Bu;D \ taemufpufvrf;ESihf OD;Owr kH vrf;axmifh? ,ckawmifwef;omoemjyKausmif;ae&mwGif 0g;ausmif;udk ,m,Dausmif;tjzpf aqmufvyMf uonf/ 0g;ausmif;aqmufNy;D wpfEpccefY k S f JG MumrS tkwctxufxyf opfom;taqmufttHukd aqmufvyNf y;D pD;onf/ f H k k ,if;tjyif ppfawGNrdKUay:&Sd aiGaMu;wwfEdkifolrsm;ESifh apwem&Sifrsm;u wwftm;oa&GU trsKd ;om;ausmif;&HyaiGtwGuf pdwtm;xufoefpmxnf0if kH f G h vSL'gef;Muonf/ tpnf;ta0;rsm;jyKvyum trsKd ;om;ausmif; wnfaxmif k f &ef qH;k jzwfNy;D trsKd ;om;ynma&; &efyaiGtwGuf atmufygtwdi;f xnfvLS kH k h Muonf/ ]]OD;&Jausmfol\om; 0wfvHkawmf&a&SUae OD;a&Tom usyf 20000d? OD;ay:xGef;atmif\om; 0wfvHkawmf& a&SUaeOD;owdk; usyf 10000d? OD;ay:xGef;atmif\om; ukefonfBuD; olaumif;jyK&mZ0wfw&m;olBuD; OD;xGef;ay: usyf 10000d ESifh tjcm;xnfh0ifolrsm; t&yf&yfpm&if;aygif; wpfodef;ig;aomif;ausmf vufiif;pm&if;ayguf &&Sdavonf}} [k 1921-ck Zefe0g&Dv (18)&ufxkwf ol&d,aeYpOfowif;pmwGif azmfjyxm;onfudk awGU&onf/ ,if;odkY trsdK;om;ynma&;twGuf tm;wufoa&m ulnDtm; ay;MuonfrSm ,if;tcsdeftcgu acwftajctaeudk rD;armif;xdk;jyvdkuf jcif; jzpfonf/ ,if;odkYtrsdK;om;ausmif;twGuf tvSLaiGxnfh0ifaiGrsm;tjyif a&&SntwGuvnf; ausmif;tkycsKya&;aumfrwD0ifrsm;u aqmif&uMf u& f f f f G ao;onf/ ausmif;&efyHkaiG tNrJwrf;jznfhwif;&ef tzdwfaeYwdkif; trsdK;om; ausmif;q&mrsm;ESifh ausmif;tkyfcsKyfa&; aumfrwDvlBuD;rsm;onf ppfawG wpfNrKd UvH;k odYk tvSLcHxuMf u&onf/ tcsKd Utdrrsm;u tvSLaiG&uf &ufa&m G f a&m xnfh0ifMuonf/ tcsdKUuvnf; rcHEdkifavmufaom pum;jzifh tvSL aumufcorsm;tm; ajymqdjk yKrMl uonf/ od&mwGif pOfqufrjywf tzdwaeY H l Yk f wdkif; tvSLcHxGufcJhMuonf/ ,if;odkY &efyHkaiGudk NrdKUrdNrdKUzrsm;u wwfoa&GU ulntm;ay; cJMh uaomfvnf; &efyaiGrm vHavmufjynfprI r&Scojzifh q&m D kH S k h kH d hJ rsm;\vpmrsm;rSm jynfhjynfhpHkpHk &&Sdjcif; r&SdcJhay/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

43

ausmif;taqmufttHkrsm;
ppfawGtrsdK;om;ausmif;zGifhpwGif bkef;BuD;ausmif;rsm;rS tpjyKcJh &onf/ ,if;aemuf ,ckawmifwef;omoemjyKausmif;wnf&mae&mudk NrdKUvlxku0,f,lNyD; ,m,D0g;ausmif;udk aqmufvkyfMuonf/ ausmif; taqmufttHkyHkrSm t*Fvdyf tu&m (L)yHk jzpfonf/ ausmif;\rsufESmpm onf pufHkvrf;twdkif; awmif-ajrmufwef;aeNyD; ta&SUbufodkY rsufESmrl xm;onf/ taemufrsuEmpmrSm OD;Owrvrf;twdi;f ta&SUtaemuf wef; f S k aeNyD; ajrmufbufodkY rsufESmrlxm;onf/ 0g;ausmif;aqmufvkyfNyD; wpfESpfcGJcefYMumrS atmufrS tkwfcH? txufrS ysOfpDysOfaxmifESifh ESpfxyf ausmif;udk aqmufvyonf/ ,if;taqmufttHukd OD;aZmfa*gu OD;aqmif k f k vkyfonf/ aqmufvkyfc r,l[k od&onf/ ausmif;taqmufttHkvrf; wpfzuf (OD;Owrvrf;wpfzuf)rSm ausmif;tdyausmif;pm;rsm;\ taqmuf f ttHk &Sdonf/ ysOfaxmiftaqmufttHkjzpfNyD; ausmif;tdyfausmif;pm; (20)cefY &Sdonf/

trsdK;om;ausmif;q&mrsm;
ppfawGtrsdK;om;ausmif;\ yxrqHk;ausmif;tkyfrSm OD;armifjrOD; jzpfonf/ OD;pdefxGef;atmifvnf; ausmif;tkyftjzpfaqmif&GufcJhonf/ ,if;aemuf OD;xGef;atmif (a&SUae? rif; wdkifyiftrwf)u aqmif&Gufonf/ rpwm aZmfe'if (Mr. Zau Nuddin) rSm 'kwd,ausmif;tkyf jzpfonf/ tdEd,trsdK;om;ausmif;om;rsm;ESifh qufqHa&;tqifajy&ef twGuf rpwmaZmfe'iftm; ,if;wm0efudk ay;jcif;jzpfonf/ pnf;Hk;a&; twGufvnf; jzpfonf/ ,if;tjyif ausmif;tkyf OD;xGef;atmif rif;wdkifyif tpnf;ta0;odYk wuf a&mufaecsewif ausmif;udk wm0ef,l tkycsKy&onf/ d f G f f oli,f wef;rS (10)wef;txd jyoonfhq&m (24-25)a,mufcefY &Sdonf/ ,if;q&mrsm;rSm OD;armifomEdkY? OD;a&TxGef;? OD;omxGef;atmif? OD;atmifomOD; (ordkif;okawoD)? OD;zdk;jrpdef (ppfawGtpdk;&txufwef; ausmif; ausmif;tkyfq&mBuD;)? OD;pHxGef;atmif (bdk'defq&m? 'Drdkua&pD a'oE&tkyfcsKyfa&; rif;BuD;)? q&mOD;ausmfZH? OD;omausmf? OD;todyf? OD;atmifausmO;D ? OD;atmifxe;f OD; (ausmufawmftrsKd ;om;ausmif;q&mBu;D )? f G a&SUaeOD;atmifxGef;OD;? OD;armifomEdkY? a&SUaeOD;at;csrf;? a&SUaeOD;apmvS?

44

jrxGef;atmif

OD;armifa&Tom(v,f,mpduysKd ;a&;0ef)? a&SUae OD;omEdatmif? OD;eDatmifjzL? k f Yk OD;armifvHk;? OD;atmifbkESifh q&m,mqdef;wdkY jzpfMuonf/ ausmif;tdyausmif;pm; ausmif;om;rsm;udk wm0ef,l tkycsKy&aom f f f bd'eq&mrsm;tjzpf OD;pHxe;f atmif? OD;atmif ausmO;D ? &rf;NArS OD;,mqif;? k d f G f J OD;vSjzLoef;? OD;pdefvSatmif (Xmetkyf)? OD;xGef;oma0 (vl0ifrIXme)wdkYu aqmif&GufcJhMuonf/ q&mrsm;\vpmrSm twdtusowfrSwfxm;csufr&Sd? aumufcH&&Sd aom &efyHkaiGudk ausmif;q&mrsm;u tnDtrQ cGJa0,lMuonf/ tpdk;&xHrS taxmuftyHh,lNyD;onfhaemufwGif q&mwpfOD;vQif (200d) &onf[k qdk& aomfvnf; tjynfh t0&onf[k r&SdcJh/ owfrSwfEIef;\ oHk;yHkESpfyHkcefYom vpmtjzpf &&Sonf/ useaiGukd avsmypf&onf/ taxmuftyHh r,lruqdk d f f D vQif q&mwpfOD;vQif (30d) jzpfonf/ q&mBuD;\ vpmrSm (300d) jzpfonf/

ausmif;om;pmar;yGJESifh ausmif;vc
ppfawGNrdKUcH ausmif;om;rsm;ESifh e,frSvma&muf oifMum;Muonfh ausmif;om;rsm;&Sonf/ e,frvmaeMuaom ausmif;om;rsm;rSm ausmif;tdyf d S ausmif;pm;aeMuonfhtjyif todrdwfaqG? aqGrsdK;rsm; tdrfwGifaeNyD; wufMuonfh ausmif;om;rsm;vnf; &SMd uonf/ ausmif;zGipu ausmif;om; hf (700) cefY &Sdonf/ 'kwd,urmppf jzpfcgeD;wGif ausmif;om; (400) cefYom &Sdawmhonf/ oli,fwef;rS (10)wef;txd&Sdonf/ (7)wef;ESifh(10)wef; pmar;yGJrsm;udk trsdK;om;ynma&;tzGJUcsKyfu rwfvwGif pmar;yGJrsm;udk BuD;Muyfusif;yonf/ useftwef;rsm;udk ausmif;ppfpmar;yGJtjzpf ppfaq; Muonf/ ausmif;vcudk twdtusrnfa&GUrnfrQ owfrwconfukd rod&/ S f hJ odkY&mwGif qif;&JEGrf;yg;olrsm;tm; ausmif;vc vGwfNidrf;cGifh jyKcJhaMumif; od&onf/ ausmif;pwifzivponfh 1921-ck ZGevrS 'kw,urm ppfjzpfym; G hf S f f d G vmonftxd ausmif;oufwrf;rSm (20)ESpcefY &Sd onf/ ,if; (20)ESptwGi;f f f ausmif;om;OD;a& wpfEpysr;f rQ (500)OD;ESiwuvQif ausmif;om;wpfaomif; S f hf G f cefukd ynmoifMum;ay;Ediconf/ trsKd ;om;ynma&;wm0efukd xrf;aqmif Y k f hJ cJhonf/ trsdK;om;ausmif;onf e,fcsJUqefYusifa&;? udkvdkeDynma&;udk qefYusif&mrSay:vmaomausmif;jzpfonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

45

ausmif;&Sd q&mrsm;onfvnf;aumif;? ausmif;om;rsm;onf vnf;aumif; e,fcsJUt*Fvdyfudk cg;oD;pGm &GH&Smrkef;wD;olrsm; jzpfMuonf/ aemiftcg e,fcsJUqefYusifa&; tiftm;pkjzpfvmrnfh tjrKawrsm;udk ausmif;rS arG;xkwfay;vdkufonfqdku rSm;rnfrxifyg/ ppfawGtrsdK;om;ausmif;rS ynmoifMum;arG;xkwfay;vdkufonfh ausmif;om;wpfaomif;ausmfwGif atmufazmfjyyg yk*dKvfrsm;vnf;yg0ifay onf/ ,if;wdkYrSmq&m0efO;D ausmZv?S q&m0ef OD;ausm'if? OD;ausmEk (Edii*P&nf f H f f k f H k f 'kwd,tqifh)? OD;vSausmfjzL ('k-TefcsKyf? pmwdkufESifhaMu;eef;Xme)? OD;BudKifomatmif (e,fydkif)? rsdK;cspf OD;ausmfOD;? q&m0ef OD;ausmfvS? OD;ausmfxGef; (twGif;0ef)? OD;ausmfZHOD; (w&m;vTwfawmfcsKyf w&m;olBuD;)? OD;apmom (twGi;f 0ef)? q&m0ef OD;pHxe;f atmif? OD;apm (rEav;&J ausmif;)? G q&m0ef OD;zdk;odef;? OD;a&Tjr (I.C.S twGif;0efcsKyf)? OD;vSazmfol (ynmtkyf)? OD;omausmf (EdkifiHawmfaumifpD0if EdkifiH*kPf&nf yxrtqifh)? OD;omausmf (bHkayguf? EdkifiH*kPf&nf'kwd,tqifh)? OD;bausmf (A[dkw&m;Hk;a&SUae)? OD;OD;omausmf (ygarmucsKy?f ynma&;wuov)? OD;omZH (tNir;f pm; puf&if kd f d S w&m;olBuD;)? 'kwd,AdkvfrSL;BuD; atmifZH(trSwf-2 ppfaq;HktkyfBuD;)? OD;OD;armif (wdkif;w&m;olBuD;)? q&mOD;atmifbef; ponfwdkY jzpfMuonf/

rpwmael;ESifh tdEd&m*ED a&muf&Sdjcif;


ppfawGtrsdK;om;ausmif;odkY EdkifiHa&;acgif;aqmifrsm; rMumcP a&muf&MdS uonf/ trsKd ;om;vGwajrmufa&;udprsm;twGuf jzpfonf/ tdE, f d uGef*&ufacgif;aqmif rpwmael;ESifh orD;tdEd&m*EDwdkYonf trsdK;om; ynma&;ESifh trsdK;om;vGwfajrmufa&;tiftm;pkrsm;pkpnf;&m ppfawGtrsdK; om;ausmif;odkY 0ifa&mufvnfywfonf/ ,if;odkY a&muf&Sdvmaom rpwm ael;tm; EdkifiHwumta&;tcif;? trsdK;om;vGwfajrmufa&;vIyf&Sm;rI? trsdK;om;ausmif;tay: xifjrifcsuf? b*Fvm;e,f&Sd &cdkiftrsdK;om;a&;? wdk;wufvmonfh odyHynmESifh ywfoufonfh ar;cGef;aygif; (10)ausmfudk ar;jref;Muonf/ rpwmael;u trsdK;om;ausmif; wnfwHha&;twGuf BuKd ;pm;oifaMumif;rsm;udk ajymjyonf/ b*Fvm;e,f&dS &cditrsKd ;om;rsm;udk h k f ulnDapmifha&SmufoGm;rnf jzpfonf/ ,ck tcsdefrSm odyHynm wdk;wufae onf/ vlowfvufeufrsm; xGef;umvmonf/ vlom;rsm; tusdK;&Sdatmif odyHynmudk toHk;jyKoifhaMumif;rsm;udk ajzMum;cJhonf/

46

jrxGef;atmif

ausmif;ydwfvdkuf&jcif;
ppfawGtrsdK;om;ausmif;udk 'kwd,urmppfjzpfyGm;NyD; 1941-ckESpf tukexd zGivpconf/ trSw(15)*syefwyfrawmf\ tkycsKyratmufwif f hf S f hJ f f f I G &Sdaom Adkvf&efatmif OD;aqmifonfh &cdkifcsD ArmhvGwfvyfa&;wyfrawmf (bD? tdkif? at)u 1924-ck? arv (7)&ufwGif ppfawGNrdKUudk odrf;,lonf/ aemufyi;f wGif ppfawGNrKd Uwpfcv;kH onf 'kw,urmppf'PfaMumifh jymyHtwd kd k d k jzpfcJh&onf/ trsdK;om;ynma&;? trsdK;om;vGwf ajrmufa&; trSwftom; jzpfonfh trsdK;om;ausmif; taqmufttHkrSmvnf; ppf'PfrS rvGwfcJh/ ysup;D cJ&onf/ ,if;udk ppfNy;D umvwGif jyefvnfxaxmifEijf cif; r&Sawmh f h l kd d acs/ ppfab;ppf'Pf uif;&Sif;NyD; ppfawGNrdKUolNrdKUom;rsm;tm; jyefvnf rdrdwdkYae&m&yfuGufrsm;wGif aexdkifcGifhjyKvdkufonfhtcg trsdK;om;ausmif; ae&mwGif awmifwef;omoemjyK bke;f Bu;D ausmif;tjzpf wnfaxmifaqmuf vkyfae&m,lvsuf&Sdayonf/ jrxG e f ; atmif (30-8-1981)

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

47

usrf;udk;
ppfawGtrsdK;om;ausmif;q&mrsm;jzpfMuaom q&mBuD; OD;atmif omOD; (ordkif;okawoD)? OD;pHxGef;atmif ('Drdkua&pD a'oE& tkyfcsKyfa&; rif;BuD;)wdkYtm; awGUqHkar;jref;csufrsm;ESifh pma&;ol\ rdcifa':rrBuD;\ ajymjycJcsursm;udk tajccHNy;D atmufygpmtkypmwef;rsm;udk ud;k um;a&;om; h f f ygonf/ (1) trsdK;om;aeYESifh trsdK;om;ynma&; vIyf&Sm;rI ordkif;tusOf; (trsKd ;om;aeY a&T&wkobiftxl;xkw) jrefrmhq&,vpf vrf;pOf f kd S f ygwD? pnf;H;k a&;A[dk aumfrwDXmecsKyf (Ed0ifbmv 1970jynfEp) k h S f (2) jrefrmEdkifiH trsdK;om;ynma&;ordkif;? OD;{ausmf r[m0dZm? Oya'0dZmjyKpkonf (ykvJyef;pmay 1970) (3) ppfawGNrdKU ordkif;tusOf; (1824-1947 txd) jrxGef;atmif (&cddkifGefYzl; ,Ofaus;rIaqmif;yg;rsm; 1968-Zlvdkif) (4) NAdwdoQacwf &cdkifjynfynma&;? jrxGef;atmif &cdkifr*Zif; (1976-ckESpf? pufwifbmv) (5)
Who's who in Burma 1961, People's Literature Committee and House, 546 Merchant Street, Ragoon, Ragoon August 1, 1861.

&cdkifr*Zif; trSwf(8)

48

jrxGef;atmif

OD;OwrESifh 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
1885-ck? Edk0ifbmv (14)&ufwGif pwifjzpfyGm;onfh wwd, t*Fvy-jrefrmppfyonf (14)&ufajrmufaeYrm rEav;NrKd Uudk odr;f ,ljcif;jzifh d f JG S NyD;qHk;onf/ tdEd,bk&ifcHcsKyf avm'gz&ifonf 0dwdk&d,bk&ifrtwGuf ESpopfu;l vufaqmiftjzpf 1886-ck? Zefe0g&Dv (1)&ufaeYwif jrefrmjynf f G wpfjynfvHk;udk NAdwdoQwdkY odrf;,laMumif; aMunmonf/ jrefrmjynfudk tdEdEdkifiH\ tpdwftydkif;wpfcktjzpf owfrSwfonf/ r[m0ef&Sifawmfrif;BuD;u tBuD;trSL;vkyfNyD; ta&;ydkif? e,fydkif? NrdKUtkyf? olBuD;paom t&m&SdwdkYjzifh tkyfcsKyfaom pepfudkusifhoHk;onf/ odkY&mwGif 1897-cktxd NAdwdoQe,fcsJUorm;wdkY usifhoHk;aom tkyfcsKyfa&;pepfrfSm ]]ppftkyfcsKyfa&;}} jzpfonf/ 1897-ck? arv (1)&ufaeYrSp jrefrmjynfudk tdEd,EdkifiHjynfe,f wpfcktjzpf owfrSwfonf/ 'kwd,bk&ifcHwpfOD;udk wdk;csJUcefYxm;onf/ twdkifyifcHtrwf(9)OD;udk 'kwd,bk&ifcH\ oabmtwdkif;cefYxm;onf/ 1909-ckwGif twdkifyifcH trwf (15)OD;? 1920-ckwGif twdkifyifcHtrwf (30)OD;udk 'kwd,bk&ifcHwdkYu pdwfBudKufa&G;cs,fcefYxm;cJhMuonf/ ,if; twdkifyifcH trwfrsm;rSm Oya'jyKtmPm r&&Sday/ 'kwd, bk&ifcHtm; tMuHay;&efom jzpfonf/ tBuHay;csuudk vufcHjcif;? y,fcsjcif;rsm;udk 'kwd,bk&ifcHrSm jyKvkyfEdkifonfh tmPm&&Sdxm;onf/ ,if;tkyfcsKyfa&; pepfrSm jynfolUqErygbJ txuft&m&Sd t&mcHrsm;\ pdwfwdkif;us tkycsKyaom ]]jALdk ua&pD}} tkycsKya&;pepf jzpfonf/ jrefrmjynfovxrm f f f f l l k S tzdESdyfcHb0ESifh tarSmifxktwGif;usa&mufaeonfh umvjzpfonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

49

yxrurmppf\ tusdK;oufa&mufrI
1914-ckwGif yxrurmppf pwifjzpfyGm;onf/ ,if; ppfaMumifh NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;rSm tusyftwnf; jzpfay:aponf/ vufatmufcH udkvdkeDEdkifiHrsm;rS tultnD&&Sd&efvdkvmonf/ Nidrf0yfydjym;a&;vnf; vufatmufcH udkvdkeDEdkifiHrsm;wGif rjzpfrae&&Sd&ef vdktyfaeonf/ ,if;tcsewif tdi,mvefonf NAwoQwxrS ]][kr;f l;}} awmif;qdk d f G k f d d Ykd H aecsdefjzpfonf/ tdEd,uGef*&uf\ OD;aqmifrIjzifh NAdwdoQqefYusifa&; vIyf&Sm;rI t&Sdeft[kefrSm tdEd,EdkifiHwpf0ef; jrifhrm;vsuf&Sdonf/ udk,fydkif tkyfcsKyfa&; ]][krf;l;}} awmif;qdkoHrsm;onf wpfEdkifiHvHk; yJhwif[nf;vsuf &Sdaeonf/ wpfzufrSmvnf; jzpfay:vmaom pD;yGm;a&; usyfwnf;rIonf NAdwdoQEdkifiHESifh udkvdkeDEdkifiHrsm;\ qufqHa&;udk xdcdkufaponf/ udkvdkeD EdkifiHrsm;\ rausreyfrIrsm;udk BuD;xGm;aponf/ pD;yGm;a&;usyfwnf;rI tajctaeonf jrefrmjynfudkvnf; dkufcwfvmonf/ tdEd,EdkifiH\ [kr;f l;awmif;qdorsm;onf jrefrmjynfovxtwGuf tm;aq;wpf&yf jzpf k H l l k ay:aponf/ ,if;uJhodkY tajctaersdK;wGif tarSmifxkwGif; usa&mufaeonfh jrefrmjynfolvlxktm; vGwfvyfa&; rD;SL;wefaqmifjzpfaom q&mawmf OD;Owronf te,fe,ft&yf&yfodkY vSnfhvnfNyD; Edk;Mum;a&;w&m;rsm;udk a[mMum;vsu&onf/ jynfovxtm; vGwvyfa&;twGuf tvif;a&mif f dS l l k f udk xGef;vif;ay;vsuf&Sdaeonf/ jynfolwdkY\ &JaoG;&Jrmefudk azmfxkwf jriwifay;vsuf &Saeonf/ ,if;aMumifh q&mawmf\ a[majympnf;H;k rIjzifh hf d jynfovxEihf q&mawmfrm wom;wnf; jzpfaeonf/ q&mawmf\pum; l l k S S onf jynfolvlxktwGuftm; q&mawmf\ vIyf&Sm;rIonf jynfolvlxk twGuf pGrf;yum;wpf&yf/

u&ufa'guf pDrHudef;
tdE,Ediiqi&m twGi;f 0efrpwm rGeaw*l (Mr. Montegu)onf d k f H kd f f 1917-ck? Mo*kwfv (20)&ufwGif aMunmcsufwpf&yf xkwfjyefvdkufonf/ yxrurmppf\ qdk;usdK;'Pfrsm;udk ESpfodrfhaponfhoabmjzpfonf/ ,if;aMunmcsuft& rGefaw*lcsrf; (p)zdkY pHkprf;a&; aumfr&Sifudk zGJUpnf;NyD;?

50

jrxGef;atmif

tdEd,EdkifiHudk tkyfcsKyfa&;jyKjyifay;&ef tpD&ifcHpmwpf&yfudk 1918 ckwGif xkwfjyefvdkufonf/ jrefrmjynfovxuvnf; tdE,udk tkycsKya&;jyKjyif ajymif;vJay; l l k d f f ouJoYkd ay;apvdonf/ jynfowYkd qEuxwf azmfvmMuonf/ ,if;aMumifh h k l kd k jrefrmjynfovxukd vSnpm; &ef 'kw,bk&ifcH qmtm&fu&ufa'guf (Sir l l k hf d Regnald Creddock)onf jynfovxqE vH;0rygbJ u&ufa'gufprue; l l k k D H d f (Creddock Scheme)udk 1918-ck? 'DZifbmvwGif xkwfjyefvdkufonf/ tdE,EdiitwGuf rGeaw*lcsr;f (pf)zdYk tpD&ifcpmt& usio;kH rnfh tkycsKya&; d k f H f H hf f f pepfopfudk tdEd,EdkifiHwGif rusifhoHk;rD xGufay:vmjcif;jzpfonf/ u&uf a'gufprue;f rSm ud,yitycsKya&;pepfEihf vH;k vH;k vsm;vsm; jcm;em;onf/ D H d k f kd f k f f S rGefaw*lcsrf;(pf)zdkY tpD&ifcHpmt& tdEd,wGif usifhoHk;rnfh ]]tkyfcsKyfa&; jyKjyifajymif;vJa&;}} jzpfaom 'dkiftmcD tkyfcsKyfa&;xufyif nHhao;onf/ ,if;aMumifh u&ufa'gufpDrHudef;udk jrefrmjynfolvlxku vufrcH vd?k jynfovxk vufrcHvaom tkycsKya&;pepfukd u&ufa'gufutpm;xd;k l l kd f f toH;k jyKvonf/ wpfenf;tm; jzifh jynfovxEihf wom;wnf; jzpfaeaom kd l l k S q&mawmf OD;OwrESihf jynfovxtm; 'kw,bk&ifcH u&ufa'gufu ol\ l l k d pDrHudef;ESifh aoG;wdk;prf;Munfhjcif; jzpfonf/ onfrSm yxrqHk;tBudrf jynfoltm;udk e,fcsJUorm;rsm;u tuJprf;jcif;yif jzpfonf/ odkY&mwGif jynfoUl pGr;f tm;aMumifh u&ufa'gufrm wyfacgufvu&onf/ jynfowEihf S kd f l Ykd S twl q&mawmfonf atmifyukd yxrqH;k tBurf &,lvujf cif;yifjzpfonf/ JG d kd

0IdufaumfrwDudk uefYuGufjcif;
rGefaw*lcsrf;(pf)zdkY tpD&ifcHpmwGif jrefrmEdkifiHtwGuf tkyfcsKyfa&; udpudk csefvSyfxm;cJhonf/ ,if;aMumifh jrefrmEdkifiHrS udk,fpm;vS,ftzGJUudk ESpfBudrfwdkif t*FvefodkYapvTwfNyD; jrefrmjynfolwdkY vdkvm;csufudk wifjy awmif;qdkcJhonf/ yxrtBudrfwGif wdusaomtajzudk r&&SdcJhMu/ 1919ck tdEd,Oy a' (Government of India Act of 1919) wGif jrefrmEdkifiHtwGuf xnfhoGif;ay;rnf[k tdEd,twGif;0ef rpwmrGefaw*lu 'kwd,tBudrf ud,pm;vS,tzGUJ tm; t*Fvefwif uwday;onf/ axmufccsuay;onf/ k f f G H f ,if;axmufcHcsuft& 'dkiftmcD tkyfcsKyfa&;twGuf pHkprf;&ef qmat h I f l l tufp0uf (Sir.A.S White) Bu;D rSL;onf) 0duaumfrwDu jrefrmjynfovxk f kd qEudk vm a&mufpHkprf;aponf/ tqdkyg aumfrwDxH tppfcHjcif;rjyKbJ

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

51

oydwfarSmuf&efESifh ,if;aumfrwDwGifyg0ifaqmif&Gufolrsm;vnf; oydwf arSmuf&ef 1921-ck? atmufwdkbmv (21)&ufrS (24)&ufxd rEav;wGif jyKvkyfaom e0rtBudrf *sDpDbDat nDvmcHrS qHk;jzwfonf/ 0I d u f a umf r wD vma&muf p H k p rf ; cJ h p Of q&mawmf O D ; Ow r rS m axmifxJwGif&Sdaeonf/ axmifrSvGwfvmNyD; *sDpDbDattoif;csKyf tpnf; ta0;udk 1922-ck? Zlviv (15? 16)&ufrsm;wGif jyKvyonf/ ,if;tpnf; kd f k f ta0;wGif 0IdufaumfrwDtm; oydwfarSmufjcif;udk q&mawmfu 'dkiftmcD oydwfw&m; a[mMum;&mwGif]]0IuaumfrwDukd wnDwGwwnf; bGKd uaumhvyjf cif; aumif;rGef d f f f k pGm atmifjrifjcif;aMumifh 0IuaumfrwDwi0if a&mufpuzufaqmif&ujf cif; d f G f G f G xuf tusKd ;Bu;D rm;aMumif;udk q&mawmfu ESpaxmif;tm;& rdeqconfukd f Yf kd hJ awGU&ayonf/ 'dkiftmcDudk rvdkvm;aom jrefrmjynfolvlxkonf 'dkiftmcD tkyfcsKyfa&;\ a&SUajy;aqmif&GufcJhaom 0IdufaumfrwD}}udk oydwfqefYusif Muonf/ oydwarSmuf qefusijf cif;rSm 'ditmcDtycsKya&;udk jrefrmjynf f Y k f k f f olvlxku rvdkvm;MuaMumif;udk azmfvdkufjcif; jzpfonf/ 0IdufaumfrwD\ aqmif&urvyf &yfrsm; ratmifjrifjcif;onf NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;twGuf G f I k d d aemufwpfBudrf ta&;HI;edrfhjcif;yif jzpfonf/ udk,fydkiftkyfcsKyfa&; ([krf;l;) omvQif jynfolwdkY\ vdkvm;csufjzpfaMumif; azmfxkwfvdkufjcif; jzpfonf/

'dkiftmcDtkyfcsKyfa&; tESpfom&
tpdk;&ESifh jynfolwdkY wm0efcGJa0tkyfcsKyfaom pepf[kqdkMuonf/ udk,fydkiftkyfcsKyfa&; wpfpwpfp uRrf;usifapjcif;iSm tkyfcsKyfa&;tcsdKU wpf0ufudk jynfolvlxktm; tkyfcsKyfapjcif;jzpfonf/ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;pepfrSm &Srf;jynfESifh awmifwef;a'orsm; twGuf oufqdkifjcif;r&Sd/ bk&ifrif;jrwfudk,fpm; tdEd,y#dnmOftzGJUrS bk&ifcHudk a&G;cs,fcefYxm;onf/ ,cif 'kwd,bk&ifcHtpm; bk&ifcHtjzpf wpfqifhwdk; cefYxm;onf/ bk&ifcHonf(1) (2) (3) jrefrmtpdk;& t&m&SdxJrS 0efBuD;csKyfwpfOD;/ tdEd,y#dnmOfcH0efxrf;xJrS 0efBuD;csKyfwpfOD;/ Oya'jyKrif;wdkifyiftrwfxJrS 0efBuD;csKyf(2)OD;udk bk&ifcH\ oabmtwdi;f cefxm;&onf/ 'ditmcDtycsKya&; Oya't& k Y k f k f f

52

jrxGef;atmif
rif;wdiyiftrwf (103)OD;teuf rif;wdiyiftrwf (79)OD;udk k f k f rJqEjzifh a&G;aumufwifajrmufci&onf/ tpd;k &uwduuf G hf k f kd (24)OD ; ud k jynf o l w d k Y q E r ygbJ a&G ; cs,f c ef Y x m;&onf / rif;wdiyiftrwfrsm;udk (3)ESpwpfBurf a&G;aumufwifajrmuf k f f d &onf/

0efBu;D csKy(4)OD;rSm bk&ifcukd wm0efc&onf/ bk&ifconf rif;wdif f H H H k yif tpnf;ta0; ygvDrefudk wm0efcH&onf/ bk&ifcHrSm rif;wdkifyiftpnf; ta0;udk wm0efcH&onfqdkaomfvnf; tmPmt&SdqHk;olyif jzpfonf/ ADwdk tmPmudk oHk;&onf/ rif;wdkifyif tpnf;ta0; (ygvDref)rS &Srf;jynfESifhawmifwef;a'o udk csefvSyf EdkifiHNidrf0yfydjym;a&;ESifh tkyfcsKyfa&;qdkif&mOya'rsm;udk jy|mef;Edici&onf/ od&mwGif bk&ifccsKy\ BuKd wifcijhf yKcsur&bJ vTtyf k f G hf dS Yk H f G f J xm;aom tcGefawmfrsm;rSwyg; tjcm;tcGefawmfopfrsm; jyKjyifcefYcGJ&ef Oya'bk&ifccsKy\ trdet&aumufcaom taumuftcGeEihf tjcm;tcGef H f Yf H f S awmfrsm;udk xdcuaom Oya'? ppfwyfEiqionfh Oya'? A[dtycsKya&;udk kd f S hf kd f k k f f wpfpHkwpf&mjyKjyif&ef Oya'? tdEd,vTwfawmfu twnfjyK&rnfh Oya'? bk&ifcH\ tcGifhtmPmudk xdcdkufaprnfh Oya'? &mZ0wfw&m;rESifh oufaocHponfh Oya'rsm;udk jyifqifzsufodrf;&ef Oya'rsm;ESifh tjcm; EdkifiHwumqdkif&m Oya'rsm;udk rif;wdkifyiftpnf;ta0;rS Oya'wpf&yf taeESihf wifoi;f twnfjyKEicir&S/ wpfenf;tm;jzifh NAwoQe,fcsUJ orm; G kd f G hf d d d rsm;\ tusKd ;pD;yGm;rsm;udk umuG,ay;xm;onfh Oya'rsm;udk zsuor;f jcif;? f f d jyKjyifjcif;rsm;udk 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;rS ay:xGufonfh rif;wdkifyif tpnf; ta0; (ygvDref)rS vHk;0 rjyKvkyfEdkifacs/ ,if;tjyif rif;wdkifyiftpnf;ta0; (ygvDref)rS trsm;oabmwl jy|mef;vduonfh Oya'udk bk&ifcu oabmwl jy|mef;vduonfh Oya'udk k f H k f bk&ifcHu oabmwl twnfjyKay;&onf/ tdEd,bk&ifcHcsKyfuvnf; oabmwlrSomtwnf jzpfonf/ ,if;trsm;oabmwlxm;aom Oya'udk jyifqif&efvdkonf[k xifjrif,lqvQif xyfrHpOf;pm;qHk;jzwf&ef jyefydkYvdku jyefydkYEdkifonf/ y,foifhonfxifuvnf; bk&ifcHu y,fcsEdkifonf/ tpdk;& wm0ef,lxm;aom Xmersm;ESifh pyfvsOf;aom Oya' wpfpHk wpf&mudk rif;wdiyiftpnf;ta0; (ygvDref)u oabmwly,fvQif bk&ifcu k f H ,if;Oya'onf rdrdwm0efcH aqmif&Guf&eftvdkYiSm ta&;BuD;onf[k

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

53

oufaocHvufrSwfay; ,if;y,fcscJhaom Oya'udk bk&ifcHu twnfjyK ay;Edkifonf/ ,if;tjyif tpdk;&wm0ef,lxm;aom Xmersm;twGuf vdkaiGrsm;udk rif;wdkifyiftpnf;ta0; (ygvDref)avsmhcsvdkufaomfvnf;aumif;? y,fcs vduvQiaomfvnf;aumif; bk&ifcu rdrwm0efcaqmif&u&ef ,if;aiGukd k f f H d H G f vdonf[k oufaocH owfrway;vQif rif;wdiyiftpnf;ta0; (ygvDref)u k S f k f ay;ouJhodkY pm&if;wifoGif; toHk;jyKEdkifonf/ wpfenf;qdk&vQif 0efBuD;csKyfrsm;onfvnf;aumif;? rif;wdkifyif trwfrsm;onfvnf;aumif; bk&ifc\ oabmtrdeYf tmPmudk vGeqef H f rnfodkYrQ raqmif&GufEdkifacs/ trsm;oabmwl twnfjyKxm;aom Oya' &oH;k rSe;f ajc aiGpm&if; rsm;udk bk&ifconf ol\wpfcsuvwf ADwtmPmjzifh H f T kd y,fcsEici&onf/ onfrm bk&ifconf 'ditmcDpepfwif tcGihf tmPm kd f G hf dS S H k f G t&SdqHk;olwpfOD;tjzpf NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;\ tcGifhta&;udk umuG,f ay;aejcif;yif jzpfavonf/

jALdkua&pD tkyfcsKyfa&;
'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;onf jALdkua&pD tkyfcsKyfa&;udk toGifajymif; xm;aom tkyfcsKyfa&; jzpfonf/ bk&ifcHonf tmPmt&SdqHk;oljzpfonf/ aiG&SifaMu;&Sifrsm;ESifh trdefYtmPmudk ry,fEdkifolrsm;om qErJay;ydkifcGifh &&Sdonf/ qif;&Jom; ausmrGJrsm;rSm qErJay;ydkifcGifh tcGifhta&;r&Mu/ a&G;aumufywif ta&G;cH&ol rif;wdiyif trwfrsm;rSmvnf; rnforQ jynfoYl JG G k f Ykd tusdK;udk aqmif&Gufjcif;r&Sd/ aqmif&GufvdkvQifvnf; ADwdktmPmjzifh bk&ifcHu y,fcsrnfom jzpfonf/ rif;wdkifyif tpnf;ta0; (ygvDref)rSm bk&ifcH\ oabmus aqmif&Gufae&jcif;omjzpfonf/ {u&mZfrif;jrwf tusKd ;pD;yGm;? bk&ifccsKyf tusKd ;pD;yGm;cHpm;&rnfh tcGita&;jzpfap bk&ifcu H hf H twnfjyKay;rnf r[kwfacs/ NAdwdoQtifyg,m\ tusdK;? NAdwdoQe,fcsJU orm;rsm;\ ukrPrsm;ESihf aiG&iaMu;&Sirsm;udom bk&ifcu umuG,ay; D S f f k H f aeonf/ 0efBu;D csKyf (4)OD;rSmvnf; bk&ifc\ oabmudk qefusiNf y;D rnfoYkd H Y aom trIudpudkrQ raqmif&GufEdkifacs/ rif;wdkifyiftpnf;ta0;rS rnfodkYyif twnfjyKqHk;jzwfaomfvnf; bk&ifcHESifh ,if;\vufatmuftrIxrf; BuD;i,fwdkY\ oabmtwdkif;om tkyfcsKyfaejcif;om jzpfonf/ 0efBuD; 0efi,ft&m&SdBuD;i,fwdkYrSm NAdwdoQ

54

jrxGef;atmif

tifyg,m tusdK;twGuf aqmif&Gufay;ae&olrsm;om jzpfonf/ ,if;wdkY cs,fvS,forQudk jrefrmjynfolvlxk cHae&onf/ jynfolwdkY\ pnf;Hk;rItiftm;udk NzdKcGJ&ef 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;rSm jALdu&ufrsm;\ vSnuuwpf&yf jzpfonf/ &mxl;? aiGuvvm;olrsm;onf k hf G f kd kd jALdku&ufwpfjzpffvJ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk vufcHum a&G;aumufyGJodkY 0ifa&muf,ONf yKd ium &mxl;vufcom;olrsm; &Sonf/ jynfowYkd qErygbJ S f H G d l jALdkua&pDpepfudk 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;u toufoGif;ay;jcif; jzpfonf/ ,if;aMumifh 'ditmcDtycsKya&;udk vH;k 0vufrcH&ef [kr;l omvQif jynfowYkd k f k f f f l &&Sd&rnfh atmifyef;jzpfonf/ jynfolwdkY a&G;cs,f&rnfhvrf;jzpfonf/ avQmuf&rnfhvrf;jzpfaMumif;udk jynfolUOD;aoQmifq&mawmf OD;Owru rD;armif;xdk;jycJhonf/

toQifOD;Owr\ 'dkiftmcDqefYusifa&;
jynfoUl OD;aoQmif vGwvyfa&;rD;SL;wefaqmif toQiO;D Owronf f f 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk pdkufpdkufrwfrwfqefYusifcJhonf/ NAdwdoQe,fcsJU orm;rsm;ESihf raphrwrf; toufcEm&Soa&GU wduy0ifconf/ zdEyni;f qJ d k f JG hJ dS f trsdK;rsdK;cHum jALdkua&pDwpfjzpfvJ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk vufrcH&ef jynf&GmtESHY vSnfhvnfa[majymcJhonf/ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;onf jynfolU qErygbJ taozGm;aom ]]avQmarG;tkycsKya&;}}om jzpf aMumif;udk 1922ck f f Zlvdkifv (15? 16)&ufu jyKvkyfaom *sDpDbDat tpnf;ta0;wGif ]]jALdu&ufwpfpepfwif tpd;k &wdu jynfoukd rwdiyifaomf k G Yk l k f vnf;aumif;? jynfolUqEudk r,laomfvnf;aumif;? tpdk;&wdkY tvdk&Sd&mjyKrlvkyfudkifEdkifonf/ 'dkiftmcDpepfrSm jynfoltouf0dnmOf r&Sdaom kyfwdkY\ wnfxm;jykyfjyKNyD;vQif tpdk;&t&m&SdwdkY pDrH aqmif&uf jcif; jynfowtvdk xlaxmifcijhf yKaom y&d,m,faqmif G l Ykd G aom pnf;pepf jzpfacsonf}} [lvnf;aumif;/ ]]'dkiftmcDonf toufrygbJ taozGm;aom om;ESifhwlav onf/ rGefaw*lcsrf;pfzdkY pD&ifjyKvkyfaom 'dkiftmcD tkyfpdk;enf;pepf wdkYonf t*FvefygvDrefu jyKjyifqif,if ay;vdkufaomtcguyif taozG m ;aomom;uJ h o d k Y touf y gvmonf r &S d / emrf r &S d a om kyftavmif;uJhodkYyif jzpfbd\}} [l vnf;aumif;/ 'dkiftmcD tkyfcsKyf a&;okyfudk ay:vGifatmif jynfolvlxktm; rD;armif; xdk;jycJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

55

'ditmcDtycsKya&;onf NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;\ tusKd ;pD;yGm;ESihf k f k f f d d ,if;wd\ opmawmfcH tdE,y#dnmOfcH 0efxrf;rsm;udom umuG,ay;onfh Yk d k f pepfjzpfonf/ ,if;wdkY\tcGifhtmPm tusdK;pD;yGm; xdcdkufrIrSeforQudk rnfonftcgrQ cGijhf yKrnfr[kw/ jALdua&pD tkycsKya&;orm;rsm;\ wefc;kd h f k f f awZmudk Bu;D xGm;atmif vkyay;aompepf jzpfonf/ ,if;tcGita&;rsm;udk f hf rnfonfhenf;ESifhrQ kyfodrf;oGm;rnf r[kwfaMumif;udk--]]tdEd,y#dnmOfcH 0efxrf;t&m&SdtzGJUudkum; rnfonfhtcgrQ qkwf,kwfatmif vkyfvdrhfrnfvnf;r[kwf? aESmifh,Sufvdrfhrnfvnf; r[kw?f xdtzGUJ onf NAwoQtpd;k &\ awZmwefc;kd ? zGUH NzKd ;atmif jyKvyf k d d k aomtzGJUjzpfaMumif;? xdkolwdkY\cHpm;cGifhrsm;udk jyefkyfvdrfhrnf r[kwfay}}[l q&mawmfu 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;pepf tajccH wpf&yfudk azmfxkwfay;cJhonf/ vufatmufcHudkvdkeDEdkifiHjzpfaom tdEd,jynf? jrefrmjynfudk rnfonfhenf;ESifhrQ NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;u vufvTwfay;rnf r[kwf? e,fcsJUorm;rsm;ay;aom tkyfcsKyfa&;pepfrSm jALdku&ufrsm;twGufomjzpf onf/ olwdkY tvdk&SdorQ pDrHaqmif&GufEdkif&eftwGufom jzpfaMumif;udk-]]tdE, y#dnmOfcH 0efxrf;wd\ tzGUJ twGuomvQif pDray;jcif; d Yk f H jzpfonf/ tdEd,jynfudk vGwfvyfay;vdk r[kwfaMumif;rSm xif&Sm; avonf/ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;rSm tprf;ay;jcif;rQomjzpf NAdwdoQ vlrsKd ;wd\oabm tvd&orQomvQif tdE,jynfu cHpm;Edi&ef &Sawmh Yk k dS d k f d onf}} [l 1922 ck? Mo*kwfv(2)&ufaeYu *sLAvDa[mwGif jyKvkyf onfh *spbattpnf;ta0;wGif q&mawmfO;D Owru Mo0g'pmwrf; D D D rSm xnfhoGif; a[mMum;cJhavonf/ tpd;k &u wduuwm0ef,xm;aom Xmersm;rSm umuG,a&;Xme? k f kd f l f ykvyXme? &mxl;cefxm;a&;Xme? w&m;a&;&mXmersm;ESihf b@ma&;Xmersm; d f Y jzpfonf/ jynfowEiwm0ef cGa0tkycsKya&;epf[k qdaomfvnf; umuG,f l Ykd S hf J f f k a&;? jynfxa&; ESihf b@ma&;paom Xmersm;udk bk&ifc\ wduucsKyuif J H k f kd f f kd rIatmufrSm &Sdaeonf/ jynfol\ udk,fydkiftkyfcsKyfa&; ([krf;l;)r[kwf? ,if;odkY tpdk;&vufatmufwGif tqdkygXmersm;&SdaeorQ jynfolwdkY\ vGwfvyfa&; r[kwfay/ ,if;taMumif;rsm;udk 1922-ck? Zlvdkifv (15? 16)&ufrsm;wGif jyKvkyfaom *sDpDbDattpnf;ta0;BuD;wGif 'dkiftmcD oydwfw&m;tjzpf q&mawmfu atmufygtwdkif; xnfhoGif;a[mMum;cJhygonf....

56

jrxGef;atmif

]]ykvdyfXme? tpdk;&&mxl;cefYxm;a&;Xme? w&m;&mZ0wfa&; XmewdkYudk tpdk;&vuf&Sdxm; (&DZmqA*suf)ac: oD;oefYcGJjcm;xm; aomXmersm; yg0ifaeorQ umvywfvHk; jynfolwdkYtm; wm0efcGJa0 ay;&ef pDrHapjcif;onf txrajrmuf ratmifjrifEdkif? wm0efvTJay;&m us jynfow\ vGwvyf csr;f oma&; rwd;k wufEibJ &Saevdrrnf/ l Ykd f kd f d hf ,if;aMumifh jynfolwdkY\ tusdK;rygaom e,fcsJUorm;rsm;\ tusdK;udk umuG,faom jALdku&ufwdkY\ tcGifhta&;udk umuG,fay; aom 'ditmcDtycsKya&;udk vufrcH&efyifjzpfonf/ ud,yif tkycsKyf k f k f f k f kd f a&;([kr;f l;)udom&,l&ef jzpfonf/ 'ditmcDrif;wdiyiftrwfa&G;yGwif k k f k f J G yg0ifaqmif&Gufjcif;? qErJay;jcif;rsm; rjyKvkyf&ef? zdESdyftkyfcsKyfa&; rlrsm; tMum;rS jynfoUl a&SUaqmif q&mawmfO;D Owru raMumuf r&GUH jynfolvlxktm; wdkufwGef;EId;aqmfcJhonf/ ,if;wdkufwGef;vHIUaqmfcsufrsm;teuf 1922ck Edk0ifbmv(9)&uf aeYu o&ufNrdKUusif;yonfh 'rtBudrfajrmuf *sDpDbDat nDvmcH tpnf;ta0;wGif rdefYMum;aom q&mawmf\ Mo0g'rS aumufEkwfazmfjy& ygvQif]]jrefrmjynf&Sd vlOD;a&wpf&mvQif (90)rQwdkYu 'dkiftmcDtrwf a&G;aumufywif wpfpwpf&m0ifpuvsuf qEray;jcif;? trwftjzpf JG G kH G f J ESifh a&G;aumufjcif;wdkYudk rjyKvkyfMuaMumif;jzifh qHk;jzwfMuNyD;jzpf xdktrwf a&G;aumufyGJodkY r0ifryg? raqmif&GufMuap&ef a[majym EId;aqmfyg[k OD;yif;u arwm&yfcHygonf}}[k awGU&ygonf/ onfrSm vGwfvyfa&; rD;SL;wefaqmif q&mawmf OD;Owronf NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;tm; tvHrvJ 'l;raxmuf tH;I ray;bJ jynfow\ d d l Ykd pGrf;tm;udk ,Hk,HkMunfMunfESifh ESvHk;&nfwdkufyGJ0ifcJhjcif;yif jzpfonf/

jynfolwdkYpGrf;tm;udk av;pm;
jynfoonf t&m&mudq;kH jzwfonf/ jynfow\pGr;f tm;udk rnfol l k l Ykd rQ rvGefqefEdkif? jynfolwdkY\ pGrf;yum;onf BuD;rm;onf/ jynfolwdkY\ pGr;f tm;udk q&mawmf,MkH unfav;pm;onf/ ,if;aMumifh jynfowpwtm; l Ykd d f udk tcGitcg trsuuswi;f azmfusL;cJonf/ pnf;vH;k jcif; tusKd ;aus;Zl;udk hf f kd h tNrJ azmfxkwfcJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

57

]]pdwf0rf;ruGJ? ausmufcJoHwdkifuJhodkY usifh,laqmif&Guf vmcJh MuonfhtwGuf wpfurmvHk;&Sd Adkvfajctaygif;wdkYu tHhMorukefEdkifbJ &SdMuavNyD/ uJhodkY BuHUcdkifwnfMunfEdkifMujcif;rSm ]or*geHwayg okacg}[k qdtyfonfh ]pnf;vH;k nDwjf cif;wnf;[laom ormord k G \ okcyifwnf;} [l jynfolwdkY\ atmifyGJudk ]'dkiftmcDoydwfw&m;} acgif;pOfjzifh rtlyifaxmifrS vGwfvmNyD; ra&SU raESmif; 1922-ck? Zlvdkif (15? 16)&ufwGif jyKvkyfonfh *sDpDbDattpnf;ta0;wGif q&mawmfu rdefYMum;cJhygonf/ e,fcsJUorm;rsm;\zdESdyfrIonf rnfrQjyif;xefapumrl jynfolwdkY\ pnf;vH;k rIukd rcHEi?f jynfoom atmifyc&rnf jzpfonf/ pnf;vH;k nDwrI kd l JG H G f jzifh zdESdyfrIudk wGef;vSef&,lzdkY jzpfonf/ ,if;udk txufyg ]'dkiftmcDoydwf w&m;} rdefYcGef;wGif q&mawmfu rdefYqdkcJhonfrSm]]tpdk;&[lonf rnfrQyif&ufpufapumrl? jynfolwdkY\ wpfvHk; wpf0wnf; aygif;pnf;BuHpnf vGwfvyfa&;&SmMuawmhrnf[laom t"d|mefjzifh vkyfBuHjcif;udk wm&SnfpGmrcH r&yfEdkif jzpfacsonf}}[l jynfolwdkY\ ta&;ygyHkudk q&mawmfu rdefYqdkvrf;TefcJhayonf/ wpfqufwnf;rSm ]]vGwfvyfa&;onf jynfolwdkY\ vufxJrSm&Sd onf/ vGwfvyfa&;udk e,fcsJUorm;rsm;xHrS &Sdcdk;awmif;yef r&Edkif/ ,if; taMumif;rsm;udk q&mawmfu tqdkyg'dkiftmcDoydwfw&m;rSm xnfhoGif; rdefYcsufudk atmufygtwdkif; awGUEdkifygonf}}/ ]]vGwvyfa&;atmifqu&Edi&eftajconf 'g,dum 'g,dumr f k kd k f wdkY\ vufwGif;yif &Sdayonf/ 'l;yqpfwkyf vufpHkrdk;vsuf &Sdcdk; yefxm awmif;qd&monfr[kw?f xdoYkd c,awmif;qdjk cif;jzifvnf; r& G k k h Edkifay}}[k vGwfvyfa&;twGuf avQmuf&rnfhvrf;? a&G;cs,f&rnfh vufeufrSm jynfolwdkY\ pnf;Hk;nDGwfjcif;omvQifjzpfaMumif; q&mawmfu azmfxkwf vrf;TefcJhonfudk awGU&onf/

ryl;aygif;a&;
jynfovxonf q&mawmf\ OD;aqmifrjI zifh 'ditmcD tkycsKya&; l l k k f f f udk qefYusifwdkufyGJ0ifaepOfrSm NAdwdoQe,fcsJUorm;wdkYonf 1923-ck? Zefe0g&Dv(2)&ufwif 'ditmcDtycsKya&;pepfukd pwiftaumiftxnfazmf G k f k f f onf/ 1921-ckwGif twnf jyKonfh (The Burma Rural Self Government

58
Act 1921)

jrxGef;atmif

t& jyKvkyfonfh 'DpBudwfaumifpDa&G;aumufyGJrsm;ESifh 'dkiftmcD a&G;aumufyGJrsm;udkom oydwfarSmuf&ef *sDpDbDattzGJUu qHk;jzwfonf/ OD;bab acgif;aqmifaom (21)OD;tzGJUu ,if;a&G; aumufyGJrsm; wGif 0ifa&muf ta&G;cHMuonf/ ,if;(21)OD;onf *sDpDbDatrS cGJxGufum a&G;aumufyGJrsm;0ifMujcif; jzpf onf/ yl;owfa&;[k (21)OD;u qdkMuonf/ yl ; owf a &;qd k o nf r S m rjzpf E d k i f a Mumif ; ud k q&mawmf E S i f h *sD p D b D a t acgif;aqmifrsm;u cH,lMuonf/ ,if;aMumifh *sDpDbDatrSm pwifuGJawmh onf/ jynfolUbufawmfom; NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;ESifh raphpyfpwrf; wduy0ifcaom q&mawmfO;D Owronf oydwarSmuf *spbatbuf tNrJ k f JG hJ f D D D &yfwnfcJhonf/ k tpd;k &ESihf rqufqa&; (Non Co-operation) rltwdi;f a&G;aumufyJG H r0ifMu&ef tNrJyifq&mawmf vHIUaqmfcJhonf/ wdkufwGef;cJhonf/ ,if;ESifh wpfqufwnf;rSmyif EdiijH cm;jzpfaom 0wKypn;f wdukd avmfvo;kH pm;jcif;rS k f Yk D a&SmifMuOfEdkifcJhaomf [krf;l;udk,fydkiftkyfcsKyfa&;udk raES;apmvsifpGm &Mu rnfjzpfaMumif; q&mawmfu vrf;jyenf;ay;cJhonf/ 'ditmcDvwawmfwif rif;wdiyiftrwf (103)OD;teuf rJqEjzifh k f T f G k f a&G;aumufaom rif;wdkifyiftrwf (79)OD; twGuf 1922-ck? Edk0ifbmv (21)&ufwGif a&G;aumufyGJ jyKvkyfonf/ ,if;a&G;aumufyGJwGif rJay;ol (6.92)&mcdiEe;f rQom&Sonf/ wpfenf;qdaomf rJqE&if wpfoef;ckepfoe;f k f I d k S d ausmwif vlwpf&mvQif (7)a,mufrQom rJqEay;Muonf/ vl (100)vQif f G (93)a,mufrSm 'dkiftmcDpepfudk rvdkvm;aMumif; azmfxkwfvdkufjcif;yif jzpfonf/ onfrm tpd;k &ESihf ryl;aygif;a&;? rqufqa&; rl0g'atmifjrifrI S H udk jyovdkufjcif;yif jzpfonf/ 1923-ck? Zefe0g&Dv (2)&ufaeYwGif pwifaom 'dkiftmcDtkyfcsKyf a&;onf 1937-ck? {NyDv (1)&ufwGif kyfodrf;vdkufonf/ wpfenf;tm;jzifh 15ESpfwdkifatmif jynfolwdkYESifhtwl qefYusifwdkufyGJ0ifcJhaom q&mawmf\ ryl;aygif;a&;rl0g' atmifjrifrI ordkif;rSwfwdkif wpfckyifjzpfonf/ jrefrmh ordi;f \ tvSntajymif;udk q&mawmfonf jynfowEitwl rSwwrf;wif k hf l Ykd S hf f a&;om;EdkifcJhjcif;yif jzpfonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

59

q&mawmf\ ESpf(20)c&D;
jynfolUa&SUaqmif vGwfvyfa&;\ rD;SL;wefaqmif q&mawmf OD;Owronf 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;pepfudk tNrJqefYusifcJhonf/ 'dkiftmcD tkyfcsKyfa&;pepf tpysdK;rnfh rGefaw*laMunmcsuf xGufay:vmonfhtcg uyif pwifwdkufyGJ0ifcJhonf/ [krf;l;udkom tpOfwpdkuf awmif;qdkcJhonf/ jynfolwdkYbufrS toufcEmwnfoa&GU &yfwnfcJhonf/ q&mawmf\ e,fcsJUqefYusifa&; vIyf&Sm;rIrsm;onf 1917-ckrS? 1937-cktxd ESpfaygif; (20)twGif; txift&Sm; &SdcJhonf/ ,if;ESpfaygif; (20)twGif; jrefrmhordkif;jzpfpOfrsm;onf wpfenf;r[kwf wpfenf; q&mawmf\ vIyf&Sm;rIrsm;ESifh ywfoufaeonfudk awGU&onf/ (1) 'dkiftmcDqefYusifa&; tESpf(20)umvtwGif; NAdwdoQe,fcsJU orm;rsm;u yk'fr 124(u)t&? 1922-ckESpfwGif yxrtBudrf tjzpf rtlyifaxmifwif (1)ESpf q&mawmftm; tjypfay;onf/ G trsdK;om;ynma&;twGuf yxrtBudrf oydwfwdkufyGJudk atmifjrifpGmqifETJEdkifcJhonf/ ,if;oydwfyGJ\ aemufqufwJG tjzpf trsdK;om;aumvdyf? trsdK;om;ausmif;rsm; &yfwnfa&; aqmif&GufrIrsm; tpdk;&xHrS taxmuftyHhrcHa&;twGuf vkyaqmifcsuwif q&mawmf\ vIy&m;yg0ifconfrm txif f f G f S hJ S t&Sm;jzpfonf/ q&mawmf\ OD;aqmifqefusiraMumifh u&ufa'guf pDrue;f Y f I H d rSm wyfacgufcJh&onf/ 0Idufaumfr&Sif a&SUarSmufwGif tppfrcHoydwfarSuf jcif;rSm atmifjrifonf/ a0vrif;om; (0ifpmNrdKUpm;BuD;) jrefrmjynfodkY <ua&muf vmonfhtcg jynfolvlxku rBudKqdkbJ oydwfarSmufcJhMu onf/ 1924-ck? Mo*kwfv (16)&ufwGif q&mawmf rEav;odkY <ua&mufvmonfhtcg q&mawmftm; BudKqdkMuonf/ *sDpD bDat *dkPf;om;rsm;ESifh (21)OD; *dkPf;om;rsm; t"dukPf;jzpf onf/ ,if;t"d ukPf;wGif q&mawmfOD;pEdrm ysHvGefawmfrl onf/

(2)

(3) (4) (5)

(6)

60
(7)

jrxGef;atmif
1924-ckwGif yk'fr 124(u)t& q&mawmftm; &efukefcdkif &mZ0wfw&m;olBuD; qpfqvmHk;wGif trIppfaq;pOftrI vma&muf em;axmifolrsm;udk ykvdyfwdkYu jrif;ESifhwdkuf eHygwf wkwfjzifhdkufrIrsm; jzpfcJhonf/ q&mawmftm; jynfolvlxk\ av;pm;rIrsm;udk ,if;jzpf&yfrsm;u azmfxwvujf cif;jzpf onf/ k f kd 1924-25ckwGif vlcGefESifh oar;"cGefrsm; ray;bJ tcsdKU cdkifrsm;wGif oydwfarSmufMuonf/ 1929-ck? Zefe0g&Dv (29)&ufwif qdireaumfr&Sif &efueoYkd G k f G f k f a&mufvmonf/ ,if;aumfr&SifxH tppfrcHbJ oydwfarSmuf Muonf/ 1929-ck? pufwifbmv (10)&ufaeYwif q&mawmfO;D Owr\ G omoemtmZmenf t&SiO;D 0dpm& onf axmifwi(166)&uf f G f tpmiwfcH ysHvGefawmfrlonf/ 1930-ckwGif q&mpH OD;aqmifonfh v,form; ta&;awmfyHk ay:aygufonf/ ,if;x<urIwGif q&mawmfESifh OD;pdk;odrf; *spbat\ vIUH aqmfraMumifjh zpfonf[k NAwoQtmPmydirsm; D D D I d d k f u ,lqonf/ 1936-ckwGif 'kwd,tBudrf ausmif;om;oydwf ay:aygufcJh onf/ wGJa&;cGJa&;twGuf wpfjynfvHk; qE,lyGJwGif wGJa&;bufrS tom&&Sdonf/ q&mawmfonf wGJa&;bufrS &yfwnfcJhav onf/ odkY&mwGif NAdwdoQ e,fcsJUorm;rsm;u cGJa&;rlt& td E d , ES i f h j ref r mjynf u d k 1937-ck ? {NyD v (1)&uf w G i f cGJcGmcGifhay;vdkuf onf/ ,if;aeYrSmyif 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk zsuf odrf;vdkufonf/ ,if;aeYrSmyif 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk zsufodrf;NyD; 91-XmetkyfcsKyfa&;udk pwifonf/ 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&;udk qefYusif&mwGif wyfOD;jzpfaom *sDpD bDatrSm 'dkiftmcDtkyfcsKyfa&; kyfodrf;csdefwGif tuGJuGJjzifh Zmwfodrf;cJh&onf/

(8) (9)

(10)

(11)

(12) (13)

(14)

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif
(15)

61

tcGifhta&;&Smorm;rsm;onf q&mawmf\ t&Sdeft[kefudk toHk;csNyD; &mxl;rsm;,lMuonf/ q&mawmfrSm ,if;tcGifh ta&;rsm;udk z,fcGmNyD; tpm;qif;&J? taeqif;&J trsdK;rsdK;udk ysHvGefonftxd cHcJh&onf/

q&mawmf\ aemufqHk;c&D;
tarSmiftwGi;f usa&mufaeaom jrefrmjynfovxtm; q&mawmf l l k onf tepfemcHNy;D vGwvyfa&;vrf;pudk pwifazmfay;cJonf/ toufcEm f h &Sdoa&GU jynfolwdkYtusdK;udk aqmif&GufcJhonf/ odkY&mwGif q&mawmf\ b0 Zmwfodrf;um; raumif;? q&mawmf\ t&Sdeft[kefaMumifh ig;zGifhqdkiftzGJU onf rif;wdkifyiftrwf (45)OD;udk &&Sdonf/ 'dkiftmcDOya'jyK vTwfawmf (rif;wdkifyiftpnf;ta0;)wGif tiftm;t&SdqHk; jzpfcJhonf/ q&mawmftm; ,if;tzGJU0ifrsm;onf pGefYcGmcJhMuonf/ vspfvsLIcJh Muonf/ odkY&mwGif q&mawmfrSm rwkefvIyf qif;&J'kucHum 1939-ck? pufwifbmv (6)&uf paeaeYwGif qD;csdKa&m*gjzifh &efukefaq;HkBuD;wGif ysHvGefawmfrlavonf/ jrxG e f ; atmif 1979-ck? pufwifbmv (9)&uf/

rSDjirf;jyKonfh pmtkyfrsm;
1/ ocifvGif-ArmhvGwfvyfa&; rD;SL;wefaqmif q&m awmfOD;Owr vufa&G;pif rdefYcGef;ESifh aqmif;yg;rsm; (1967-ck) 2/ ocifvGif- tmZmenft&SifOD;0dpm& (1971-ck) 3/ OD;av;armif- jrefrmEdkifiHa&;ordkif; (y-'k wGJ) (1973-74-ck) 4/ rdk;BudK;OD;tkef;cif- jrefrmjynf Zmwfvrf;IyforQ (1973-ck) 5/ owif;pmq&mBuD; wdk;wufa&; OD;oef;xGef;-jrefrm EdkifiHa&; &Sif;wrf; (1974-ck? 'kwd,tBudrf) 6/ azbD,ef OD;bcdkif- jrefrmjynfEdkifiHa&;&mZ0if (1964-ck? 'kwd,tBudrf) 7/ yifpifpm; ta&;ydkifrif; OD;bat;? ]]jynfa&; jynf&mynm}} (1934-ck) 8/ vlxkOD;vS- uRefawmfowif;axmuf (1971-ck)

62

jrxGef;atmif

ukrPDacwftkyfcsKyfa&;ESifh ,if;\trIxrf;rsm;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
ou&mZf 1146-ck? jymodvjynfausm(7)&uf? paeaeYwif bd;k awmf k h f G bk&m; &cdijf ynfukd odr;f ,lonf/ ,if;aemuf "n0wD? &rm0wD? arC0wDEihf k S 'Gg&0wDNrdKUrsm;wGif NrdKU0efwpfOD;pDcefYxm; &cdkifjynfudk tkyfcsKyfaponf/ NrdKU0efrsm;tkyfcsKyfojzifh ,if;acwfudk NrdKU0efacwf[k ac:qdkMuonf/ NrdKU0efacwfonf ESpfaygif;(40)Mumonf/ bdk;awmfbk&m;ESifh bBuD;awmfrif;ESpfyg; tkyfcsKyfcJhonf/ NrdKU0efudk;yg;wdkY wm0efxrf;aqmif cJhonf/ NrdKU0efrsm;teuf "n0wDNrdKU0efrSm &mxl;tqifhtjrifhqHk; jzpfonf/ "n0wDNrdKU0efudk (The Rajah of Arakan) &cdkif0efBuD;[k ac:Muonf/ d f S f &cdib&ifcH (Governer of Arakan) [kvnf; t*Fvyrwwrf;rsm;wGif azmfjy k f k avh&Sdonf/ NrdKU0efacwfwpfavQmufvHk;onf jynf&GmrNidrfrouf? uaomif; ueif;&Sdonf/ &cdkifom; axmifaygif;rsm;pGmwdkYonf t*Fvdyfta&SUtdEd, ukrPDydkif ppfwaumif;e,fodkY ajymif;a&TUaexdkifMuonf/ bdk;awmfbk&m; &cdkifudkodrf;,lNyD;aemuf t*Fvdyfta&SU tdEd, ukrPyif tEd,ESie,ferwxpyfvsuf &Saponf/ ,if;odYk e,ferwcsi;f D kd hf d d f d d d d f xdpyfvsuf&Sdjcif;aMumifh jrefrmrif;rsm;ESifh ukrPDtpdk;&wdkYonf e,fedrdwf jyemudk jzpfay:aponf/ ,if;aMumifh 1824-ck? rwfv(5)&ufwGif yxrt*Fvdyf jrefrmppfyGJ jzpfyGm;cJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

63

t*Fvdyfta&SUtdEd,ukrPD
c&pfESpf 1600jynfhESpfwGif yxrt,fvdZbwfbk&ifr vufxuf wGif t*Fvyta&SUtdEurPukd wnfaxmifonf/ tpkaiGaygif; oH;k aomif; d f d k D ausmfESifh rwnfwnfaxmifcJhonf/ (17)&mpkwGif pmcRefawmf&Spfckudk xkwjf yefNy;D t*Fvyb&ifrsm;u ,if;ukrP\vkyyicirsm;udk ay;cJonf/ d f k D f kd f G hf h ul;oef;a&mif;0,frItjyif aiGpuL'*Fg;xkwfydkifcGifh? r[mrdwfzGJUydkifcGifh? ppf aMujimydkifcGifh? ppfajyNidrf;ydkifcGifh? w&m;Oya'qdkif&m ta&;,lydkifcGifhESifh tmPmvTajymif; tkycsKyyicirsm;udk aqmif&uEionfh tcGita&;rsm;udk J f f kd f G hf G f kd f hf &&Sconf/ pmcReawmfrsm; NAwoQcsmwm tufOya'rsm;t& tqdygukrPD d hJ f d d k rSm tuefYtowfr&Sdaom wefcdk;tmPmrsm;udk &&SdcJhonf/ 1774-ck tufOya'jzifh tdE,EdiiH Bu;D Muyfa&;bkwf tzGUJ udk zGUJ pnf; d k f aqmif&uconf/ aygif 2000wef &S,,mydiqioonf ukrP'gduwm G f hJ f k f kd f l D k f tjzpf ta&G;cHyicihf &Sonf/ ukrPwif 'gduwm (24)OD; &Sonf/ od&mwGif kd f G d D G k f d Yk tdE,EdiiH Bu;D Muyfa&;bkwtzGUJ &Saomfvnf; vufawGUrSm ukrP'gduwm d k f f d D k f rsm;uom csKyfudkifcs,fvS,fcJhonf/ ukrPD'gdkufwmrsm;rSm tjrwftpGef; &&Sda&;ESifh e,fy,fcsJUxGifa&;udk tav;xm; olrsm;jzpfMuonf/ jrefrmEdkifiHESifh (17)&mpktpydkif;uyif ,if;ukrPDESifh qufqHrI&SdcJh onf/ 1666-ckwif &cdiwYkd vufvwc&aom ppfwaumif;e,fukd 1727G k f T f hJ ckwif t*Fvyta&SUtdE, ukrPu odr;f ,lconf/ (19)&mpk ESpO;D ydi;f wGif G d f d D hJ f k tdEd,wpfEdkifiHvHk;eD;yg;udk ,if;ukrPDu odrf;,lNyD;jzpfonf/ ,if;odrf; yduNf y;D e,ftoD;oD; bk&ifcrsm;udk cefxm;tkycsKyaponf/ bk&ifccsKyrm k H Y f f H f S b*Fvm;e,f umvuwm;NrKd UrSae tdE,Edii\ tkycsKya&;ESihf ppfa&;rsm; d k f H f f udk wm0ef,ltkyfcsKyfonf/ 1833ck tufOya't& 1834-ck? {NyDv (12)&ufaeYrSp tqdkyg ukrPonf wpfO;D wnf; ukeo,r&awmhacs/ ESpaygif;rsm;pGm wpfO;D wnf; D f G f f ukeo,ci&cJaom t*Fvyta&SUtdE,ukrPonf tjcm;ukrPrsm;tm; f G f G hf h d f d D D pD;yGm;a&;vkyfief;rsm;udk 1834-ckrSp tdEd,wGif yg0ifvkyfaqmifcGifhay;cJh &onf/ ukrPD\tkyfcsKyfa&;nHhzsif;ojzifh 1857-ckrSm tdEd,wGif ykefuefrI ay:aygufconf/ 1857-ck ukrPyie,fajrtm;vH;k udk t*Fvef&dS A[dtpd;k & hJ D kd f k u vTJajymif;,lvdkufonf/ ,if;tcsdefrSp t*Fvdyfta&SUtdEd,ukrPD\ tkyfcsKyf a&;onf tdEd,EdkifiHwGif Zmwfodrf;awmhonf/

64

jrxGef;atmif

t*Fvyta&SUtdE,\ odr;f yduce,fwpfe,fjzpfaom &cdijf ynfrm d f d k f H k S vnf; 1857-ckrSp ukrPD\ udkvdkeDe,fwpfe,ftjzpfrS NAdwdoQwdkY\ udvevufatmufce,fwpfe,ftjzpf a&muf&om;awmhonf/ ,if;aMumifh k kd D H dS G ukrPDacwf &cdkifjynf tkyfcsKyfa&;rSm 1826ckrS 1857cktxd ESpfaygif; (30)ausmf &SnfMumcJhonf/

ukrPDacwf tkyfcsKyfa&;
ppfaMunmydkifcGifh? ppfajyNidrf;cGifh tygt0iftcGifh tmPmtuefY towfr&Sd &&SdcJhaom t*Fvdyfta&SUtdEd,ukrPDonf e,fpyfta&; tcif;rsm;aMumifh t*Fvdyfjrefrm yxrppfyGJ jzpfyGm;cJhonf/ jrefrmwdkY HI;edrfh cJhonf/ ,if;aMumifh 1826-ck? azazmf0g&Dv(24)&ufwGif &EydkpmcsKyfudk csKyfqdkcJh&onf/ &cdkifESifhweoFm&Da'orsm;udk ,if;pmcsKyft& t*Fvdyf ta&SUtdEd,ukrPDu odrf;,l&&Sdonf/ &cdkifudkodrf;ydkufNyD;aemuf tkyfcsKyfa&;twGuf trIxrf; t&mxrf; rsm; vdktyfvmonf/ ,if;aMumifh ta&SUtdEd,ukrPD tmPmydkifwdkYonf NrdKU0efacwftkyfcsKyfa&;ae&mwGif tkyfcsKyfa&;wpf&yfudk tpm;oGif;tkyfcsKyf aponf/ ,if;tkycsKya&;\ txuftmPmydi&mxl;udk NrKd U0eftxufae&m f f k f rsm;wGif ukrPDtrIxrf; t*Fvdyfrsm;tm; cefYxm;onf/ &cdkifbk&if vufxufrp b*Fvm;e,fwiaexdiMf uolrsm;ESihf NrKd U0efacwf ,if;e,foYkd S G f k oGm;a&mufaexdiMf uolrsm;xJrS ukrPtrIxrf;Muolrsm;&Sonf/ ,if;ukrPD k D d &cdkiftrIxrf;rsm;udk &cdkifwGifNrdKUolBuD; uRef;tkyf? acsmif;tkyf? olBuD;&mxl; rsm;ESifh tjcm;&mxlrsm;wGif cefYxm;onf/ ,if;odkY &cdkiftrsdK;om;rsm;tm; wm0efay;tyfjcif;jzifh ukrPacwftycsKya&;udk tqifajyap&ef jzpfonf/ D k f f &cddkiftrsdK;om;tkyfcsKyfa&;t&m&Sdrsm;udk Mum;cHxm;NyD; &cdkifjynfolvlxkudk tkyfcsKyfEdkif&ef jzpfygonf/ 1826-ckrS 1829cktwGi;f &cdiEihf weoFm&Da'orsm;udk tkycsKya&; k f S f f txl;0ef&iawmfrif;Bu;D wpfO;D udcefxm;Ny;D tkycsKyaponf/ ,if;0ef&iawmf S f k Y f f S f rif;Bu;D atmufwif &cdiukd tkycsKy&eftwGuf a'oqdi&m rif;Bu;D ESpO;D u G k f f f k f f wm0ef,l&onf/ a'oqdkif&m rif;BuD;ESpfOD;pvHk;onf ppfawGwGif Hk;xdkif onf/ ppfawGESifh &rf;NAJcdkifrsm;udk zGJUpnf;onf/ ,if;cdkif ESpfckudk vufaxmufrif;BuD; (NrdKU0ef)rsm;u wm0ef,ltkyfcsKyfaponf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

65

odkY&mwGif 1829-ckwGif &cdkifESifhweoFm&Dudk txl;0ef&Sifawmf rif;BuD; tkyfcsKyfrIatmufrS cGJxkwfvdkufonf/ ,if;aemuf &cdkifjynfudk ppfwaumif;\rif;Bu;D u vTajymif;wm0ef,l tkycsKyaponf/ a'oqdi&m J f f k f rif;Bu;D ESpae&mteuf wpfae&mudk zsuor;f vduonf/ use&aom &mxl; f f d k f f dS wpfae&mudk (Superintendent of Arakan) [k ajymif;vJac:wGifaponf/ ,if;aemuf NrdKU0efacwf tkyfcsKyfa&;twdkif; 0wDav;&yfwGif NrdKU0efrsm;udk cefYxm;onf/ NrdKU0efrsm;onf &mZ0wfrIrsm;? w&m;rrIrsm;udk ppfaq;&onf/ aumvdyfawmft&m&Sdvnf; jzpfonf/ tcGeftaumufrsm; aumufcH&&Sda&;udk wm0ef,l aqmif&Guf&olvnf;jzpfonf/ d NrKd U0efatmufwif (Junior Assistant Commissioner) &mxl;&Sonf/ G ,if;&mxl;rSm NrdKU0efuJhodkY wm0efxrf;aqmif&onf/ odkY&mwGif &mZ0wfrI? w&m;rrIESifh tcGefawmft,lcH&ef udprsm;ryg0ifacs/ NrdKUolBuD;&mxl;wGif &cdkifom;rsm;ESifh tdEd,wdkif;&if;om;rsm;udk cefxm;onf/ NrKd U0efBu;D onf taumufcersm;ESihf ywfoufonfuprsm;udk Y G f h d wm0ef,laqmif&Guf&onf/ w&m;Oya'ESifhywfoufonfh rIcif;rsm;udk ppfaq;ydicir&Sacs/ tcGeawmf aumufca&;rsm;twGuom NrKd U0efukd ulnD k f G hf d f H f ay;&onf/ vpmrSm (50)usyfjzpfonf/ aemufwGif (80)usyftxd wdk;ay; onf/ NrdKUolBuD;&mxl;udk taumuf0ef[k aemufydkif;wGif ac:onf/ tcGefaumufcHay;&onfhudpESifhywfouf NrdKUolBuD;atmifausmfZHtm; wm0efay;tyfyHkudk vrl;Zmwd &mZ0ifq&mBuD; OD;ausmfrnf; a&;cJhaom *Pef;ocsFmusrf; ed*Hk;wGif azmfjyxm;onfrSm--]]a';&Seowfonf? wGvufpmem? csiygaomf? ,"e? jynfpkH d f J hf I h Mu? rsm;vSodyH? atmifausmfZHtm;? tjrefac:NyD;? NrdKUolBuD;[k? tNyD;aooyf? wHqdyfcwfvsuf? ay;tyfonfrS? aeYup? &uyl&? bGUJ emrjzif?h "n0wD? jynfceq\? lVo nm? cefZemonf? jcif;&mudp? G f D d Y NyD;pD;Mu\}}/ [k awGU&onf/ ,if;aMumifh NrdKUolBuD;rSm jynfoljynfom; xHrS b@mtcGef cefYZemrsm;udk aumufcHay;&onfrSm xif&Sm;onf/ a';0ef;BuD;&mxl;rSm rnfonfhtqif;wGif &Sdonfudkum; rod&yg/ od&mwGif yDuRe;f tkyf atmifausm&ukd a';0ef&mxl; wd;k ay;cJonfukd awGU& Yk f DT h onf/ b@mtcGef aiGESpfodef; pnf;Muyfay;&ef wm0efay;onfudk a';0ef; BuD;\ rSwfwrf;rsm;wGif awGU&onf/ ,if;aMumifh a';0ef;&mxl;rSmvnf; tcGefb@maumufcHay;&onfh &mxl;yifjzpfonf/ NrdKUolBuD;xuf tqifh edrfhrnfum; r[kwf[k xifrdygonf/

66

jrxGef;atmif

uRef;tkyfacsmif;tkyfESifh wm0efrsm;
uRe;f tkyacsmif;tkywrm ukrPacwf tcGeb@m& cefZem&&Sa&; f f Ykd S D f Y d twGuf t"duatmufajcodrf; wm0efudk xrf;aqmif&olrsm; jzpfonf/ rdrdwdkYwm0efus&m uRef;rsm;? acsmif;rsm;wGif tcGefb@m cefYZemrsm;udk aumufcH&onf/ tcGef taumufrsm;rSm rdrdwdkYwm0ef,l&rnfh e,fajr tus,ft0ef;tay:rlwnf aumufcH&&Sdonf/ uRef;tkyfwm0efESifh ywfouf t*Fg&yfcsKd iuRe;f tkyf armifoQitm; jym;uRe;f odYk wm0efvajymif; f f JT xrf;aqmif&ef pmcRefudk 1845-ck? ZGefv (14)&uf ou&mZf 1207-ck? e,kefvqef; ( )&ufaeY xkwfjyef&mwGif]]pmcRefudk&vQif NrdKUtydkif? wjcm;uRef;&GmESifhwjcm;wdkif; jynf? NrdKU&Gmrsm;u i,fom;wdkYudk azsmif;zsac:a0: rdrduRef;&GmwGif pnfyifom,matmif jyKpkcsxm;&rnf/ if;tjyif uRef;&GifwGufvnf; a&SUupnf;Muyfonfh tcGeawmfaiGuvnf; rvpfr[if; rcRwr,Gi;f & f kd f atmif aumif;rGefpGm aumufcH ajypm,lNyD;vQif vpOfoGif;yHktwdkif; wdkufawmfrSm qufoGif;&rnf/ odkY&mwGif pnf;Muyfonfh tcGefawmf aiGjyifydkrdk wpfpHkwpfa,mufxHu wpfjym;wpfcsyfraumufrcH& udk,fyifpm;pkoifh tcGefawmfaiG (100)vQif (15)jym;? &Gmacgif;pm;pk (4)jym;? &Gmpm;udkifpm;pk (2)jym;? ulrsm;udkwdkufawmf Mu&vdrfhrnf/ if;tjyif wpfpHkwpfa,mufvuf&Sdukd vufrJhrjyKvkyf&? tu,f vuf&ukd vufrjhJ yKvyvQif a&SUawmfu t,l&vrhf rnf r[kw?f if;jyif dS k f dS d rdrdpD&ifpka'owGif "g;jyolcdk;vlqdk;wdkYudk wnf;tdrfae&m ray;ESifh? vma&mufvQifvnf; zrf;qD; XmemrSmjzpfap? a&SUawmfrSmjzpfap vsijf refpm ydtyf&rnf/ if;tjyif a&SUawmfu apcdi;f olXmemt&m&SwYkd G Yk k d "m;jyolc;kd vlq;kd zrf;qD;&ef vma&mufvQif ud,yifu oufpeBYf uKd ;yrf; k f G rdrdxHcH0efcsufwGif vufrSwfcsxm;onfhtwdkif; usifh0wfaqmif &rnftaMumif; ESv;kH rSwoap&rnf}}[k pmcRewif azmfjyyg&Sonfukd h f d f G d awGU&Sd&onf/ ,if;uRe;f tkyf armifoQi\ wm0efvajymif;xrf;f aqmif&ef ay;tyf f JT onfh pmcReft& uRef;tkyfrsm;onf rdrdwdkYwm0ef xrf;aqmif&rnfh uRef;&Gm rsm; pnfyifap&ef aqmif&Guf&onf/ wpfjcm; uRef;&Gmrsm;rSvnf;aumif;? wjcm;wdkif;jynf NrdKU&Gmrsm;rSvnf;aumif; vlrsm;udk rdrdtkyfcsKyf&onfh uRef; acsmif;rsm;odkY vma&mufaexdkifvkyfudkif&ef aoG;aqmif&onf/ odrf;oGif; &onf/ rdrdtkyfcsKyf&aom uRef;acsmif;rsm;wGif vlolrsm;jym;vkyfudkif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

67

a&mif;0,fazmufum; pnfyifvmonfESifhtrQ tcGeftaumufcefYZemrsm; wdk;&&Sdrnf/ tcGeftaumufcefYZem ydkrdkaumufcH&&SdonfESifhtrQ ,if;wdkY\ pm;pkydkrdk&&SdMurnf jzpfonf/ uRef;tkyfrSm aiG(100)vQif (15)&mEIef; pm;pk tjzpfcxm;&onf/ &yf&mNir0yfyjd ym;a&;twGuf ykvyXmersm;udk ulnay;& H G d f d f D onf/ rdrtm;ay;tyfaom wm0ef0w&m;rsm;udk ausyepmxrf;aqmifygrnf d G f G [k uwdcH0efcsuf a&;xdk;xm;&onf/ ,if;aMumifh ukrPacwftycsKya&;wGif uRe;f acsmif;tkyrsm;onf D k f f f ta&;ygonfhu@u yg0ifcJhonf/ jynfolvlxkESifh tawGUtxdtrsm;qHk; aom ukrPD0efxrf;rsm; jzpfMuonf/ uRef;tkyfrsm; acsmif;tkyfrsm;tjzpf NrKd U0efacwfrS uRe;f tkya[mif;rsm;ESihf ukrP0efxrf;rsm;tm; wm0efay;tyf f D onf/ yDuRef;tkyf atmifausmf&TD (a';0ef;BuD;)? aomfwvD armifndK? jym;uRe;f tkyf armifoQi?f ovdeawmifuRe;f tkyf ia&Smufz,?f use;f uRe;f tkyf f G d armifndK? MuH? okbm'g&fpH& abGwdkYrSm ukrPDacwfuRef;tkyfrsm; jzpfonf/ ukrPDacwfwGif ppfawGcdkifrSm wdkufe,faygif; (160) &Sdonf/ ,if;wdkufe,frsm;teuf uRef;(148)uRef;jzpf acsmif;(12)acsmif; &Sdonf/ ,if;aMumifh uRef;tkyf? acsmif;tkyf OD;a&rSm (160)cefY? ppfawGcdkifwGif ukrPDacwftkyfcsKyfa&; umvrSm &Sdvdrfhrnf[k cefYrSef;&ygonf/

&GmolBuD;rsm;ESifh wm0efrsm;
ppfawGcdiwif uRe;f tky?f acsmif;tkytjzpf ukrPD acwftycsKya&; k f G f k f f ,E&m;vnfywfa&;twGuf &cdiom;rsm;tm; wm0efay;tyfonf/ od&mwGif k f Yk uRe;f tkyacsmif;tkyrsm;tm; oHwcdiwif vlBu;D rsm;udk wm0efay;tyfonf f f JG k f G udk awGU&onf/ wdue,frsm; olBu;D &mxl;twGuf avvHwif a&mif;csonf/ k f olBu;D vkyvoonf ,if;avvHa&mif;csonfh wkue,frsm;udk rdray;Edionfh f kd l d f d k f EIef;xm;udk azmfjyNyD; qGJ,l&onf/ ,if;tjyif tpd;k & qm;*da'gifoYkd qm;wpfarmif;vQi(4)tmemEIe;f jzifh k f rnfrQ ay;oGif;EdkifrnfjzpfaMumif; azmfjy&onf/ tjrifhqHk;ay;oGif;Edkifoludk olBu;D ceftyfonf/ olBu;D rsm;\ oufwrf;rSm oH;k ESpjf zpfonf/ ,if;olBu;D rsm; Y onf owfrSwfaiGESifhqm;rsm;udk owfrSwfcsuftwdkif; ray;oGif;EdkifMuacs/ ,if;aMumifh 1828-ckwGif ,if;tpDtpOfudk zsufodrf;vdkufonf/

68

jrxGef;atmif

,if;aemuf ,cifoBl u;D a[mif;rsm; odr[kwf ,if;wd\ tarGqufcol Yk Yk H rsm;udk olBuD;wm0efay;tyfonf/ olBuD;rsm;onf tcGefaumufcHa&;ESifh &yf&GmNidrf0yfydjym;a&;udk uRef;tkyfacsmif;tkyfrsm;uJhodkY wm0ef,l&onf/ wdue,faygif; (32)wdue,f&ojzifh olBu;D (32)OD;cefY &Srnfjzpfonf/ olBu;D k f k f dS d rsm;rSm NrdKU0efacwf tkyfcsKyfa&;twdkif; tcGifhtmPmrsm; &&Sd onf/ od&mwGif &mZ0wfrEihf w&m;rrIrsm;udk ppfaq;cGihf kyor;f vduonf/ Yk I S f d k f olBuD;&mxl;rsm;rSm tarGqufcHcGifh r&Sd/ odkY&mwGif olBuD;rsm;\ trIxrf; aqmifrItajctaeudkMunfhNyD; om;odkYr[kwf aqGrsdK;awmfpyfolrsm;udk qufvuf wm0efay;tyfonf/

&Gmacgif;&Gmpma&;rsm;
&Gmacgif; &Gmpma&;rsm;rSm uRef;tkyf acsmif;tkyfESifhol BuD;rsm; vufatmufwGif wm0efxrf;aqmif&olrsm;jzpfonf/ &Gmacgif;&mxl;udk &Gmom;rsm;u rJjzifa&G;cs,Nf y;D uRe;f tkyrwpfqifh NrKd U0ef\ twnfjyKcsujf zifh h f S cefYxm;onf/ &Gmacgif;rsm;onf &Gmom;rsm;xHrS taumuftcGefrsm;udk aumufcH&ol jzpfonf/ uRef;tkyf acsmif;tkyfESifh olBuD;wdkYrSwpfqifh tpdk;& aiGwuoYkd ay;oGi;f &onf/ aumufc&aiG\ av;&mEIe;f udk &Gmacgif;cHpm;cGihf kd f H &&Sdonf/ &Gmpma&;rSm tcGefaumufcH&aiG\ ESpf&mEIef;udk cHpm;cGifh&Sdonf/ &Gmacgif;\ om;rsm;aqGrsKd ;awmfpyforsm;ud&m pma&;tjzpf wm0efay;tyf l k G avh&Sdonf/ &Gm&Sdpm&if;rsm;udk jyKpkxm;&onf/ tcGefaumufcH&rnfh ypnf; trsdK;tpm;udk owfrSwfjyKpkxm;&onf/ &Gmacgif;&Gmpma&;rsm;rSm ukrPacwf\ atmufajc odr;f wm0efukd D xrf;aqmif&onfh0efxrf;rsm; jzpfonf/ aus;&Gmaevlxk\ aumif;usdK; qdk;usdK; odxm;olrsm; jzpfonf/ olwdkY\ pm;pkrSm aumufcH&&Sdrnfh tcGefaiG tenf;trsm;udkvdkuf cHpm;&onf/

ykvdyfwyf zGJYpnf;jcif;
1826-ckwif &cdirm wyfzUJG ESpzUJG udk ykvywm0efay;tyf&ef zGUJ pnf; G k f S f d f onf/ ppfwaumif;wyfom;rsm; pkpnf;cJhonfh The Arakan Provinicial Battalion wyfzGJUwpfckjzpfonf/ aemuf wyfzGJUwpfckrSm The Mugh Levy [koMd uonfh (ppfwaumif;wGif aexdiMf uonfh &cditrsKd ;om;rsm;)yg0ifonfh k k f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

69

wyfzGJUwdkY jzpfMuonf/ ,if;wyfzGJUESpfckvHk;udk ppfwyf\ tkyfcsKyfrIatmuf wGif xm;&Sdonf/ yxrwyfzGJUudk t&yfom;rsm;twGuf ykvdyfwm0efudk xrf;aqmifaponf/ aemufwyfzGJUwpfzGJUudk ppfykvdyfwm0efudk xrf;aqmif aponf/ ,if;wyfzGJUwdkY\ XmecsKyfrSm ppfawGNrdKUwGif xm;&Sdonf/ 1829-ckwGif ukrPDwyfrsm; &cdkifrSkyfodrf;oGm;onf/ ,if;tcg The Mugh Levy wyf z G J U ud k wd k ; csJ U vmonf / ,if ; wyf z G J U ud k Captain Boscowen \ tkycsKyratmufwif xm;&Sonf/ wyfom;wpf&myg0ifonf/ f f I G d wdkif;&if;om;t&m&Sd (11)OD;yg0ifonf/ ,if;wdkYonf ykvdyfwm0efudk xrf;aqmif&onf/ t&yfom; tmPmydkifrsm;udk wm0efay;tyfvmonf/ od&mwGif ,if;wyfzUJG rsm;udk ppfwyfrsm;\ tkycsKyratmufwif xm;&Sonf/ Yk f f I G d 1845-ckwif ,if;wyfzUJG rsm;udk The Arakan Battalion tjzpf jyifqifzUJG pnf; G onf/ &cdit&m&Srsm;u zsuor;f vduaom wyfzUJG rsm;rS wyfom;a[mif; k f d f d k f rsm;udk a&G;Ny;D ykvywyfzUJG udk zGUJ pnf;onf/ ,if; ykvywyfzUJG rS wyfom;rsm;udk d f d f bmuef'g&ef[k ac:onf/ ,if; wyfom;rsm;rSm wpfvvQif vpmig;usyfcGJ &&Sdonf/ wdkif;&if; om;t&m&Sdrsm;tjzpf 'dk&m*g&f? okbm'g&f? *sr'g&efESifh 'krzm 'g&ef tqifrsm;wGif wm0efay;tyfonf/ ,if;t&m&Srsm;\ vpmrSm f h d 'd&m*g&fwpfvvQif (50)usy?f okb'g&f wpfvvQi(20)usy?f *sr'g&f wpfv k f vQif(10)usyf? 'lrfzm'g&ef wpfvvQif (8)usyf toD;oD;&&Sdonf/ ,if;aMumifh 1829-ckaemufyi;f umvuyif &cdiwif ykvywyfzUGJ kd k f G d f rsm;udk zGJUpnf;cJhNyD;jzpfonf/ ,cifppfrIxrf;rsm;rS oifhawmfolrsm;udk ykvdyf wm0efrsm;udk vTJajymif;wm0efay;cJhonfudk awGU&onf/

av;NrdKUolBuD; cspfpHa0
ukrPtpd;k &onf rdrwor;f yduxm;aom e,fy,frsm;udk Mum&Snf D d Ykd d k f pdk;rdk;Edkifa&;ESifh ppfumvukefusp&dwfrsm; jyefvnfumrd&ef tcGefb@mudk &onfenf;ESihf aumufcMH uonf/ tcGepnf;Muyfaumufc&mrSm jynfovxk h f H l l tvl;tvJcH&onf/ qif;&Jusyfwnf;rIrsm;ESifh &ifqdkif&onf/ ,if;aMumifh &cdkifjynfolrsm;u ]]&efcgwxl;? rMum;zl;wnfh? tHjrL;zG,fom? cH&yg[k? romnKd ;csKH ;? r&Tijf yKH ;ESi?hf ESv;kH yljim;}} jzpfMu&onf/ ajymqd&efrjzpfEiatmif k kd f &Sconf/ ]]pum;rom? qdMk uygonf? BuawG;qrEIi;f }} atmifyif jzpfc&onf/ d hJ H d hJ bmomomoemrSmvnf; a&mif0grxGef; ndK;EGrf;cJh&onf/

70

jrxGef;atmif

,if;odkY jynfolwdkY\ qif;&J'kuudk rI&uf rjrifEdkifojzifh t*Fvdyf ta&SUtdEd,ukrPDtpdk;&udk yxrOD;pGm awmfvSefcJholrSm av;NrdKUolBuD; cspfpHa0 jzpfonf/ av;NrdKUolBuD;rSm 1197-ck? jymodkvjynfhausmf (11)&uf? (1835)wGif ukrPtmPmydirsm;u vkuvzrf;qD;ojzifh zd;k acgifawmifukd D k f d f H jzwfausm jrefrmrif;xH xGuajy;cJonf/ ukrPtpd;k &u awmif;cHojzifh f f h D jrefrmrif;onf ppfjzpfrnfhta&;aMumifh cspfpHa0tm; ay;tyfcJh&onf/ ou&mZf 1198-ck (1836)wGif axmifoGif;tusOf;xm;jcif; cH&onf/ axmifwGif;vIyf&Sm;rIrsm;aMumifh ukrPDtmPmydkifrsm;u owfjzwfjcif;udk cH&onf/

rif;om;BuD; a&Tbef;
rif;om;BuD; a&Tbef;rSm ukrPDtrIxrf;wpfOD;jzpfonf/ rnfonfh tqifjh zifh ukrPwif wm0efxrf;f aqmifconfukd rod&/ rif;om;Bu;D onf D G hJ tif;0odkY zrf;qD;ac:aqmifjcif;cH&ol jzpfcJhonf/ tif;0rS vTwfvdkufonf odkYr[kwf vGwfajrmufvmonfudkum; rod&/ &cdkifodkY jyefa&mufonfhtcg ukrPDtpdk;&xH wm0efxrf;aqmifonf/ rif;om;BuD; ukrPDtpdk;&xH trI xrf;pOf tcGepnf;MuyfrEihf ywfoufvnf;aumif;? &cdijf ynf vGwajrmuf f I S k f a&;ESifh ywfoufvnf;aumif; rausreyf jzpfMuonf/ rif;om;BuD;? a';0ef;BuD;? NrdKUolBuD;wdkY OD;aqmifNyD; ukrPDtpdk;&tm; awmfvSefMuonf/ od&mwGif rif;om;Bu;D wdYk awmfvea&;rSm ta&;edrc&onf/ 0Ho[dEH rsKd ;rrSef Yk S f hf hJ onfh opmazmuf wpfusdyfajcmufa,mufwdkYaMumifh zrf;qD;jcif;cH&onf/ umvuwm;axmifwGif tusOf;csxm;jcif; cH&onf/ xdktrIudk Lord Maccanley Chief court of Calcutta Hk;wGif ppfaq;NyD; wpfoufwpfuRef; tjypfay;jcif; cH&onf/ rif;om;Bu;D tusO;f cHaepOf tpmiwfqEjyonf/ ,if;odYk qEjy (41)&ufajrmufwGif b0wpfyg;odkY ajymif;cJh& onf/ ,if;odkY b0wpfyg;odkY ajymif;cJhaomfvnf; rif;om;BuD;\vkyf&yfum; raocJh/ rif;om;BuD;\ kyavmif;udk ,laqmifvmcJNh y;D ukvm;wefjrpf0 vuf,mbuf (ta&SUbuf) f urf;&Sd 0NzD;csyfawmifwef;teD;&Sd yGJMunfhawmifac: rkwfqdwfawmif "mwfwnf&Sd&m awmifxdyf oN*K[f tdk;tdk;udk *lwnfxm;cJhMuonf/ rif;om;BuD;onf aotHhrl;rl;tcsdef jynfolrsm;tm; rSmwrf;&wk oG,fcJhonf/ axmifeH&HwGif aoG;armfuGef;wifcJhonf[k qdkMuonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

71

rif;om;BuD;\ &wkarmfuGef;rSm]]rif;om;trSef? igvQifBuHq? EdkifiH&yfpnf? wdkif;jynftwGuf? udk,fh toufudk? &uf&ufpGefYcGm? ukvm;&Gm? cEmkyfa[mif;? b0 ajymif;vdrfh}}ponfjzifh rdrdawmfvSefcJhonfh jzpf&yfESifh axmifwGif;b0 ajymif;&rnfh tajctaeudk azmfjyNy;D wzefqufvuf rif;om;Bu;D u jynfolwdkY avQmuf&rnfhvrf;udk azmfjy&mrSm]]igvrf;aMumif;udk? aumif;aumif;vdkufem? jynf"nmudk? wpfcgrkcs? igwd&tH}h }[k aemufom;aemifvm? aESmif;olrsm;tm; rSmwrf; Yk udk oG,fcJhonf/ ,if;aMumifh rif;om;BuD;\ rSmwrf;rSm ,aeYwdkif jynfolwdkY\ tonf;ESvHk;wGif yJhwifdkufcwfvsuf &Sdaeao;onf/ rif;om;BuD;\ pGrf;aqmifcsufrsm;udk jynfolrsm;u tpOfowd&aernf jzpfonf/ av;pm; OD;TwfaeMurnfvnf; jzpfonf/

a';0ef;BuD; atmifausmf&TD
a';0ef;Bu;D atmifausm&onf yDuRe;f tky?f a';0ef;Bu;D &mxl;rsm;udk f DT rxrf;aqmifrD aomfwvDwpfO;D jzpfonf/ a';0ef;Bu;D \ b0wpfavQmufv;kH wGif ppfa&;? Ediia&;? vGr;f a&;rsm; >yrf;vsu&onf/ 'kuoctrsKd ;rsKd ; cHpm; k f H f dS k cJ&onf/ ,if;wdukd a';0ef;Bu;D \ pmayvuf&mrsm;wGif b0rSwwrf;tjzpf h Yk f rSwfwrf;wifcJhonf/ ,if;rSm a';0ef;BuD;\pmaypGrf;&nfrsm; jzpfonf/ ppfwaumif;e,fodkY NrdKU0efacwfu oGm;a&mufcdkvIHolrsm;teuf a';0ef;Bu;D vnf; wpfO;D yg0ifc[ef &Sonf/ csi;f ysH ESihf a,mufzawmfpyfonf/ hJ d NrdKUolBuD; atmifausmfZHrSm a';0ef;BuD;\ wlawmfoljzpfonf/ ppfwaumif; NrdKU0ef 0gaemfowfxHwGif 1182-ck wm0efxrf;aqmifaMumif;udk pmqdk&Sif a';0ef;BuD;u--]]oMupfrm wpfaxmifjzpf? wpf&moQpq,f? pGe;f onf ckEp0,f? S f S f r,fcspfoZif? ppfwaumif;onf? zavmif;&ifjyif? wdkif;jynfwGif rIcif;udpay:ayguf&mudk? NzD;azsmfrdk;rpu}} [k pm&wkudk pmocJhonf/ ou&mZf 1185-ck? oQifrjzLuRef; ta&;tcif; aemufydkif;rSm a';0ef;Bu;D atmifausm&onf &myodeoufEitwl yl;wGwm0efxrf;aqmif f DT f S hf J onf/ &cdkif? ukvm;? qdyfzmtdwf (ppfyg&D)rsm;udk pkaqmif;ay;&onf/

72

jrxGef;atmif

ukrPDppfwyfESifh twlvdkufygNyD; &cdkifodkY a&mufaomtcg NrdKU&Gm tkyfcsKyfa&;twGuf oifhawmfolrsm;udk uRef;tkyf? acsmif;tkyfrsm; cefYxm; ap&ef aomfwvDatmifausm&u aqmif&uay;&onf/ ukrPtmPmydif f DT G f D k wdkYonf ajrmufOD;NrdKUudk odrf;ydkufNyD;aemuf aomfwvDatmifausmf&TDtm; yDuRef;tkyf &mxl;udk cefYy&0gem ay;tyfonf/ e,fajrydkif;jcm;owfrSwfNyD; uRe;f tkyt&mcefY yg&0gemay;tyfyukd aomfwvD atmifausm&\&wkwif kH f DT G f ]]yDuRef;ESifh ,dk;uRef;ay? O&pfawmifvnf; ,if;rSmygpDavm? yDacsmif;0,fav;NrdKUom;? ,dk;acsmif;e,fvnf;? xdk0,fonfhvdkufyg? uRef;tkyfcefYay? om;pOfNrD;quf? rysufpm;&vDtHh? [>rufxGDqdkaom tcg? zGJU'gBuD;onf? vQifaqmh&SD;xHk;ygvsuf? y&0gemqwfBuD;cyf? ig;&Gufpmudk? xdkcgcsufcsif;tyfu}}[ka&;pyfrSwfwrf;wifcJhonfudk awGU&ayonf/ ,if;odYk yDuRe;f tkyt&mudk aomfwvD atmifausm&DT tm; ceftyfNy;D f f Y wzef&myodefowfESifhtwl vdkufygcJh&onf/ &EydkpmcsKyfcsKyfqdkonfhtcg &cdkife,fajr tus,ft0ef;udpudk 0ifa&muf aqG;aEG;cJhonf/ &EydkpmcsKyf csKyfNyD;aemuf yDuRef;tkyf atmifausmf&TDrSm &efukefwGif wpfESpfausmfcefY ae&ao;onf/ wm0eft& wpfe,fwpf&yfodkY oGm;a&muf ae&aomfvnf; rdrd\ om;orD;rsm;ESifh ZeD;r,m;udk tNrJwrf;waeonf/ a&mufav&mt&yfrm owd&aeonf/ wpfyg;ol armifEpwYkd om;orD;rsm;ESihf S HS kH oGm;vmaeMuyHkudk pmqdk&Sif jrif&onfhtcg om;r,m;wdkYudk ydk owd&vm onf/ wrf;wvmonf/ ,if;odkY wrf;wrSef;qvGrf; &yHkrsm;? cHpm;&yHkrsm;udk pm&wkjzifh jc,focJhonfudk awGU&ayonf/ ,if;wdkYrSm--]]psD;wef;jyifrSm? uRefvsif jrifcsDonfum;? om;oli,frdxHrSm? ryDwwG yDwwonf? tbudomac:vsu?f vl;vJum iday? ighocif G G G k k udk *kyifNyD;&rnf[k? wGvsufayawmif;vwfcg? rTD;zcifonf? vsifvsif NyD; vmvsuf? zufum erf;umom&Gwf? rGD;rdcifvnf;? ,if;wGif wpfpzuf\/ &,fEIwfquf tvS,fvS,f? vifr,m; om;ESpfyg;aysmf Muonf ud k ? arQmf csD aywH k aomtcg? uRefYo nf; tlu dk EIw f, l[ efy rmodkY? [>rufum rsuf&nfus? om;armifi,faMumifh? zcif vGrf;Iw? vGefaysmif;ys? rBuHom? Mumy'krfudk eDylvSrf;yrmodkY}}[karmifESHpHkwdkY om;orD;rsm;ESihf aysmyg;aeMuyHrsm;udk jrif&aomtcg cHpm;&yHrsm;udk f k k

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

73

uGufuGufuGif;uGif;ay:vGifpGm pmyef;csDjc,focJhonfrSm yDuRef;tkyf atmifausm&\ tvGr;f "mwfyukd ay:vGiapcJonf[k qd&rnfjzpfygonf/ f DT kH f h k wpfzef yDuRe;f tkyf atmifausm&onf wm0eft& wpf&yf wpfe,f f DT odkY a&muf&SdaepOfwGif udk,f0eft&ifhtrmESifh&SdcJhaom MuifvsmZeD;udkvnf; jrifa,mifvmonf/ ,if;od&confh tdrooufxm;\ jzpf&yfukd pmqd&if yDuRe;f tkyu Yk dS hJ f l k S f &wkESifh pmjyKcJhonfrSm-]]0rf;rSmoaEESifhvnf;? pGJ&if;,dvdkufonf? zGm;jrifaMumif;udk uRef;vQif rjrifay? om;armifi,fBuD;jcif;&m? onfudkwGuf tuReonf;tlqmvsu?f pdwrmom arQmEi;f EIi;f ? pm;aomfvnf; r0if? Yf f S f dI d ylyifvGrf;0kef? cGD avsmif;csDwvsufom}}[k awGU&ygonf/ yDuRef;tkyf\ vGrf;aqG;yHkrsm;rSm rsm;jym;vSonf/ a&;vQifpmwrf; wpfapmifyif &&Sdrnfjzpfonf/ ,if;odkY yDuRef;tkyf atmifausmf&TD\rSmwrf; &wkrSmwrf; jyKcJhyHkrsm;udkcsnf; azmfjy&vQif pmaMum&Snfrnf jzpfonf/ yDuRef;tkyfBuD;\ vkyfaqmifcsufrsm;udk azmfxkwfwifjyoGm;ygrnf/ &efukefrS &cdkifodkY yDuRef;tkyf a&mufaomtcg ppfawGNrdKU wnf aqmufa&;udprsm;udk a';&SeowfEiywiwYkd wdiyifaqmif&u&jyefonf/ d f S hf f k f G f ,if;aMumifh yDuRe;f rSm rae&awmhbJ ppfawGoYkd ajymif;vm&onf/ ,if;tcsef d rSm tcar;em(vpm) wpf&mpD &&SNd y;D jzpfonf/ yDuRe;f tkyf atmifausm&tm; f DT tcGeb@m cefZem aiGEpoe;f pnf;Muyf&ef ukrPtmPmydiwu wm0ef f Y S f d D k f Ykd ay;tyfonf/ uRe;f tky&mxl;rS a';0ef;&mxl;odYk wd;k ay;onf/ ,if;odYk tcGef f pnf;Muyf&ef wm0efay;yH?k a';0ef;t&may;tyfywukd a';0ef;Bu;D u rdrb0 kH Ykd d rSwfwrf;tjzpf]]ou&mZfwpfaxmifjzpf wpf&mh&Spfq,f? pGef;onfhudk;ck0,f? wdkif;jynf\ b@mawmf iGDESpfodef;udk ,if;cg pnf;Muyfygvsuf? wdkif;jynf&Gmtm;vHk;0,f? r,fcspfvifudk? a';0ef;cefYtyfonfwnf;? wpfvpD rif;ar;em? iGDwpf&mudk rjywfyD;wHk ygvsuf}[k a&;om;xm; onfudk awGU&ygonf/ a';0ef;Bu;D t&mudk wm0efxrf;aqmif&onftcg ukrPtmPmydif h D k rsm;tvdkus tcGefb@m cefYZemudk pnf;Muyfvm&onf/ ,if;aMumifh &cdkif jynfolvlxkrSm qif;&J'ku trsdK;rsdK;ESifh &ifqdkif&onf/ jynfolvlxktvdkESifh qefusivmonf/ ,if;tjyif ukrPtmPmydirsm;ESihf ,cifu tay;t,l Y f D k f

74

jrxGef;atmif

&SdcJhonfrsm;udk ukrPDtmPmydkifrsm;u ysufuGufcJhonf/ ,if;aMumifh a';0efBuD;t&m&NyD; rMumrDrif;om;BuD; NrdKUolBuD;wdkYESifh wdkifyifNyD; ukrPD e,fcsJUtpdk;&tm; awmfvSefMuonf/ odkY&mwGif rd,kwfrm zrJhom;wdkY opmazmufrIaMumifh awmfvSefa&;rSm atmifjrifrIESifh vGJcJh&onf/ umv uwm;odkY BuD;oHk;BuD;jzpfaom rif;om;BuD;a&Tbef;? a';0ef;BuD;atmif ausmf&TDESifh NrdKUolBuD; atmifausmfZHudk zrf;qD;ac:aqmifjcif; cH&onf/ a';0efBuD;onf tusOf;cHae&pOf rdrdudk;uG,fonfh q&mawmf ysveawmf rlconf/ om;i,forD;i,frsm;udk vGr;f qGw&onf/ rdr\ tdrol H G f hJ f d f oufxm; vGrf;yHkaqG;yHkrsm;? tusOf;cHae&pOf pm;aomufyHk? taetxdkif qif;&JyHkrsm;udk rSwfwrf;wif pmocJhygonf/ ,if;tjyif a';0efBuD;onf aemuf o m; aES m if ; vl r sm;tm; &J a rmf u G e f ; vnf ; wif c J h a yao;onf / a';0ef;BuD;\ &JarmfuGef;rSm]]ynmESifhPf? oifhpGmyefvsuf wm0efrysuf? opm&Gufvsuf toufudkvSD;? oGD;acsmif;pD;rS tNyD;BuHHhcdkif; EdkifiHwdkif;NrdKU pdkYpdkYESifh udk,fhNrdKUudk,fhjynf? udk,fhXmeDudk &rnfrkcs? avmuonf atmufusrcHcsifaomaMumifh}} ponfjzifh aESmif;vlrsm;\ pdw"mwfukd EI;d ay;cJonf/ vrf;Teay;cJh f h f onf/ a';0ef;BuD;\ pdwfxm;um; jrifhjrwfayonf/ av;pm;tyfayonf/

NrdKUolBuD; atmifausmfZH
rif;om;BuD; a';0ef;BuD;wdkYESifhtwl ukrPDe,fcsJUtpdk;&tm; awmfve&mwGif yg0ifcowpfO;D jzpfonf/ NrKd UolBu;D atmifausmZrm wpfcsef S f hJ l f H S d u ukrPtpd;k &\ trIxrf;wpfO;D jzpfonf/ NrKd UolBu;D &mxl;udk rxrf;aqmifrD D jynfpdk;BuD; uRef;tkyftjzpf xrf;aqmif&onf/ NrdKUolBuD;&mxl; &&SdNyD;aemuf tcGefb@m cefYZempnf;Muyf&ef ukrPDtpdk;&u wm0efay;tyfonf/ ,if;odkY tcGefb@mcefYZem pnf;MuyfrIaMumifh jynfolvlxkrSm qif;&J'ku trsdK;rsdK; MuHK&onf/ rausreyfrI rsm; jzpfyGm;cJhonf/ ukrPDtpdk;&rSm ppfp&dwf tukeftusumrdap&ef twif;tusyf pnf;Muyfonf/ wpfbufrm qif;&J'ucae& ol jynfovxu &Saeonf/ S k H l l k d

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

75

wpfbufrSm rdrd\ tmPmydkifrsm;u twif;tusyf tcGefpnf;MuyfrIudk wGe;f tm;ay;aeonf/ ,if;uJoYkd tcsetcgrsKd ;rSm NrKd UolBu;D onf jynfobuf h d f l rS &yfonf/ NrdKUolBuD;&mxl;ESifh pnf;pdrfudk pGefYvTwfcJhonf/ &mxl;rS pGefYvTwf aMumif;udk NrdK UolBuD;\r,m; rdoEma0u awmif;yef vrl;Zmwd&mZ0if q&mBuD; OD;ausmfrnf;a&;cJhonfh *Pef;ocsFmed*Hk;wGif atmufygtwdkif; a&;pyfxm;onf udk awGU&ygonf/ ]]vdrmyGef;wD;? NrdKUolBuD;wdkY? rsm;NyD;,H? atmifausmfZHu? tBuHaumif;x? owd&? okccsrf;om? onfavmuf[mudk? igrvdk[k? jiif;qefjyKvsu?f rsm;xkvnywf? a';&Seowfu?kd jyeftyfNy;D rS? aomre S hf d f jzif?h &Tiy0ef;om? &Saomcg0,f}} [k a&;pyfxm;onfukd zwf&ygonf/ f d I ,if;aMumifh NrKd UolBu;D onf jynforsm; qif;&J'u a&mufaecsewif l k d f G ukrPe,fcsUJ tpd;k &u ay;urf;xm;onfh tcGita&;udk r,lcbJ jynfoEihf D hf hJ l S vufwGJcJhonfh acgif;aqmifaumif; wpfOD;jzpfonfudk awGUEdkifygonf/ jynfolwdkY\ qif;&J'kutrsdK;rsdK;udk MuHKae&onfh wqufwnf;rSm ukrPDtpdk;&\ ay;aomuwdpum;rsm; ysufuGufvmonfudk awGU&onf/ &cdiukd ukrPe,fcsUJ tpd;k &onf a&&Sntyp;kd &&ef vdvm;aMumif; awGUvm k f D f k f k onf/ ,if;aMumifh rif;om;BuD;a';0ef;BuD;wdkYESifhtwl NrdKUolBuD;rSm e,fcsJU orm;rsm;tm; awmfve& pdi;f jyifonf/ odaomf awmfvea&;um; atmifyJG S f k Yk S f ESihf vGc&onf/ 0Ho[dEH rsKd ;rrSeonfh vif;jyefrom; wpfusyf ajcmufa,muf J hJ f d wdkY opmazmufrIaMumifh jzpfonf/ NrdKUolBuD;udk rif;om;BuD; a';0ef;BuD;BuD; tjcm;aoG;aomuf a&mif;&if;rsm;ESitwl ]]rdpmajr[k? olUajr'oud?k wdrb hf Yk d tpOftvm? &efcgqef;xl;? ra&mufbl;wnfh? a0;usL;ulvm;&Gm}}odkY zrf;qD;ac:aqmifoGm;jcif; cH&avonf/ NrdKUolBuD;onf OD;aqmufvif;jyef rsdK;rrSef vGef,kwfrmonfh opm azmufrsm;udk urmESics emusn;f cJonf/ rdpmvlUAmvwdYk trnfemrpH&azG hf D h a&SmufazG[kjim;? atmifukvm;ESifhr,m; iyka0 tp&SdonfwdkYtm; usdefpm trsdK;rsdK; wdkufcJhonf/ bk&m;ewf odMum;rsm;xH trsdK;rsdK;wdkifwnfcJhonf/ awmfvSefa&;twGuf raMuO'gef; trluGef;udk a&;xdk;cJhonf/ ]]O'gef;raMujzpf&avjcif;----b0wpfqpf? vljyefjzpf topf ckyif? awmfvecsionf? b,fwif rarhEiaomaMumif}h }[k axmifwi;f S f f G kd f G uAsmjzifh aESmif;vlrsm;tm; e,fcsUJ orm;ESihf opmazmufwtm; wducu&ef Ykd k f kd f owday;a&;om;cJhonf/

76

jrxGef;atmif

tjypf'Pf rnfrQcHcJh&onfudkum; rod&? axmifrSvGwf oabFm jzifh &cdkifodkY jyefvmcJhonf/ ppfawGNrdKUudk oabFmay:rS jrif&yHk? NrdKU0ef;usif om,myHwukd pm&wk oG,conf/ rdr\om;orD;rsm;ESihf qHqnf;&m aysm&if k Ydk f hJ d k f T tm;&yHkrsm;udk rSwfwrf;jyKcJhonf/ vGefESpfoufwdkYESpfjzm? onf;csmtlNyD;? om;tBuD;udk? &nfrSef;edAmef iSmvQif? oHo&mzdkYtaMumif;? &SifomraPjyKcJh onfrsm;udkvnf; NrdKUolBuD; axmifrSvGwfvm tjyefwGif jyKvkyfcJhonf/ ,if;aemuf csufjrKyf&m rdESifhbXme[laxG? usdef;NrdKUajrodkY oGm;a&muf onf/ *Edkifomarm usdef;awmifawm? usdef;NrdKU usdef;&Gma'? emr*a[? usufoa&wGif? tvSMuif,m? r,fESpfjzmESifh? [oFmarmifESrwdkY uJhodkY ruGm onf;csmESpfyg;orD;om;ESifh aysmfyg;pGmaexdkifMuonfudk NrdKUolBuD;u rdrd\ b0rSwfwrf;udk wifjycJhonf/

aomfwvD armifndK
aomfwvDarmifndKonf vuf0Jjyeftrwf armifaxG;\ ajr;awmf onf/ ,if;\zcifrm NrKd Uaxmifpm; jzpfonf/ 1823-ckuyif ukrPtpd;k &xH S D qkbm'g (subader) tqifhESifh ppfrIxrf;onf/ tcar;em;r,l[k rSwfwrf; wGif azmfjyxm;onf/ ukrPtpd;k &\ trIxrf;aumif;tjzpf ajrmufpm;jcif; D cH&ol wpfOD;jzpfonf/ &Eydktxd vdkufygcJholjzpfonf/ &EydkrSwpfzef trf;awmifMum;udkjzwfNyD; &cdkifodkY jyefcJhonf/ ewfjrpfwdkufe,fwyfacsmif;wGif aexdkifonf/ewfjrpftv,f wdue,f\ uRe;f tkytjzpf cefxm;jcif;cH&ol jzpfonf/ ewfjrpf wdue,frS k f f Y k f tcGefb@m cefYZemrsm;udk aumufcHNyD; ukrPDtpdk;&tm; ay;oGif;&mrS wpfqifNh y;D wpfqifw;kd aumufcay;Edicol jzpfonf/ tcGeb@m cefZem h H k f hJ f Y ESpfaomif;txd aumufcHay;Edkifol jzpfonf/ ,if;tjyif aomfwvDarmifndKonf ewfjrpftv,f wdkufe,fodkY ppfwaumif;om;rsm;tm;ac:,lNyD; &yf&Gmwnfaxmifay;um ae&mcsxm; onf/ ,if;aMumifh tcGefb@m cefYZem ydkrdkaumufcHEdkifcJhjcif; jzpfonf/ ,if;odkY aumufcHay;Edkifojzifh oufqdkif&m tmPmydkifwdkY\ csD;rTrf;jcif;udk cH&ol jzpfonf/ aomfwvD armifndKonf uRef;tkyf&mxl;tjyif? NrdKUolBuD;tjzpf vnf;aumif;? w&m;rw&m;olBuD;tjzpfvnf;aumif;? &mxl;tqifhqifh

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

77

wd;k jrijhf cif;cH&ol jzpfonf/ uRe;f tky&mxl;udk om;pOfajr;quf qufcwm0ef f H xrf;aqmifcol jzpfonf/ ,if;\om; atmifjzLrSm *sr'g&f&mxl;udk 1835hJ D ckavmufuyif wm0efxrf;aqmifaeol jzpfonf/ uRef;tkyf&mxl;udk atmifjzLonf 1860-ck pufwifbmv (17)&ufwGif cefYtyfjcif;cH&onf/ ,if;aMumifh aomfwvDarmifnKd \ om;pOfajr;qufwonf ukrPD Ykd tpd;k &xHwivnf;aumif;? NAwoQtpd;k &tmPmydirsm;xHwivnf;aumif;? G f d d k f G f emrnfaumif; axmufcHcsD;jrifhjcif;rsm;udk awGU&onf/

uRef;tkyf armifoQif
ukrPtpd;k &xHwif trIxrf;cJorsm;cJowpfO;D jzpfonf/ ou&mzf D G h l h l 1187-ck? 0gqdvqef; (3)&ufwif t*F&yfcsKd iuRe;f tkytjzpf cefpmy&0eudk k G f f Y ay;tyfjcif;cH&ol jzpfonf/ t*F&yfcsdKif uRef;tkyftjzpf cefYpmy&0emwGif]]rif;BuD;trdefYtmemawmf[DoQnf---armifusif igtmemawmf Ekyum&DoQnf (1)ae&m vkyuivu tifu&csKd iuRe;f wGif uRe;f tkyf kH f kd f kd f f t&mcefYoem;awmfonf---uRefusJa&mf aeoif&m,mZaom tvkyf olwdkifwdkif Nidef0wfom,matmifjyK(apmifh)xdef; ap&if&ar(bif) uReftydkifrS ,Sxdk---wyJuRef usJa&mfwdkifu ac:ay:---usatmif ryifryef rZjyK Zk&arqif&omwdyuivoqyefEw---aemifatmif J k f kd f J dS f arr[kwf toQifukrfygeD tvdkyfawmf[dyJ uwfrif;rIwf---olrQ wdkifudkyfyJ aqmifvSm&ar[k ou&mZf 1187-ck? 0gqdk0fvqef;(3)ae ydvpfoQnfy&0em}} [k azmfjyyg&Sd onfudk awGU&onf/ ,if;odkY t*F&yfcsdKifuRef;tkyf wm0efudk xrf;aqmifcsdef v,fajr (100)ausmf wGius,onf/ tcGeb@m cefZem (2000)aumufc&&Sonf/ f f f Y H d om;ajr;rsm;ESihf pm;aomufavmufatmif rvHavmufjzpfonf/ ,if;aMumifh k w&m;rvHk avQmufxm;&m ,if;wdkY\om; yef;abmfatmif? &Jabmfonf? jrabmf&wukd aiG 1500-2000cefY &&Sonfh uRe;f rsm;vpfvyfvQif cefxm;&ef DS Ykd d Y tmPmawmf&Sdonf/ ESpfaygif; (20)wdkif uRef;tkyfq&m xrf;aqmifaeol jzpfonf/ ,if;ESpaygif; (20)ausmf umvwpfavQmuf uRe;f tkyf armifoQirm f f S emrnfaumif;&xm;ol jzpfonf/ ,if;odkY emrnfaumif; &xm;onfh tavsmuf w&m;r(Hk;awmf) uRef;tkyf armifoQifu rdrdtm; t*F&yfcsdKif uRef;rS jym;uRef;odkY ajymif;a&TUay;&ef avQmufxm;onf/ ,if;aMumifh

78

jrxGef;atmif

oufqdkif&m tmPmydkifwdkYonf uRef;tkyfarmifoQiftm; jym;uRef;odkY ajymif;vGJ wm0efxrf;aqmif&ef trdefYtmPmudk 1845-ck? ZGefv (14)&uf wGif xkwfjyef&mrSm&cdiwi;f Bu;D udk ukrPrif;jrwfu wducuor;f ,l awmfronfh k f kd D k f kd f d l umv rdroQ&m ykoeoyfrif;Bu;D ESitwl vduygvm tpu tqH;k d d d f hf k f wdkifatmif trIawmfudk oufpGefYBudK;yrf; xrf;&Gufoljzpfonf}}[k azmfxkwfxm;NyD;? uRef;tkyfarmifoQif\ trIxrf;aqmif&GufrIrsm;udk azmfjyxm;&mrSm--uRef;tkyfarmifoQifonf &cdkifwdkif;jynfudk atmifjrif awmfrlonfh aeYrSp ,ckwdkif uRef;tkyft&mESifhESpfaygif;(20)wdkif trIxrf;a[mif; jzpfonf/ if;tjyif wpfcgwpfcgrS eif(epf)emrysufjym;atmif rIcif; rjzpfz;l onf/ if;udk rpojzifh ,ckvuf&uRe;f u vTajymif;Ny;D vQif jym;uRe;f dS J wpfpdwfrSm uRef;tkyfq&m cefYxm;ap&ef}}[k w&m;r vTm;pD;wifqufonf/ &cdiwi;f rif;Bu;D u oabmwl cGijhf yKtrdeukd 1845-ck? ZGev 14 &ufaeYwif k f kd Yf f G xkwfjyefonf/ ,if;aMumifh uRef;tkyfarmifoQifonf t*F&yfcsdKifuRef;rSm ESpfaygif; (20)uRef;tkyfwm0efudk xrf;aqmifcJhonf/ 1845-ck? ZGefv(14)&uf aemufyi;f wGif jym;uRe;f wpfpwukd wm0efxrf;aqmifaeaMumif;udk ,if;t& kd d f od&onf/ uRef;tkyf armif&Sif\ om;rsm;jzpfonfh yef;abmfatmif? &Jabmfonf? jrabmf&wrmvnf; uRe;f tkyt&mrsm; vpfvyfvQif uRe;f tkyf DS Ykd S f tjzpf ukrPDtmPmydkifwdkYu cefYxm;vdrhfrnf[k xifrdygonf/

okbm'g&fpH&azG
ukrPDtpdk;&\ ppfwyfwGif odbm[dt&mESifh trIxrf;cJhol jzpfonf/ ukrPDtmPmydkifwdkYu rpjcif;udk cH&oljzpfonf/ ukrPDrif;\tvkyfudk odbm[dt&muyif okbm'g&f t&mwdkif ESpfaygif;(20)cefY trIxrf; vla[mif;jzpfonfESifh if;uRef;tkyf armifoQif pD&ifpk? t*F&yfcsdKifuRef;rSm uRef;tkyft&m cefYxm;&efoifh tmPmawmf &Sdonf/ if;pD&ifpk t*F&yfcsdKifuRef;rSm okbm'g&f pH&azGudk uRef;tkyft&m cefYxm;ap}}[k azmfjyxm;ojzifh okbm'g&fpH&azGrSm ukrPDtpdk;&xHwGif odbm[d(ppfom;)t&mESifhvnf;aumif;? okbm'g&f&mESifhvnf;aumif; ESpfaygif; (20)wdkif trIxrf;cJhaMumif; od&onf/ if;aemuf uRef;tkyf

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

79

armifoQif pD&ifcJhonfh t*F&yfcsdKif uRef;wGif 1845-ck? ZGefvaemufydkif;wGif uRef;tkyfwm0efudk xrf;aqmifcJhonfudk awGU&onf/ NrdKUolBuD; atmifausmfZH\ b0rSwfwrf; oQdK;vdkuf&wkwGif-]]vGef,kwfrmonf? rdpmvlAmvwdkY? rnfemr pH&SDazG? a&SmufazG [ljim;? atmifuvm;ESihf r,m;iyka0}}[k vlruvif;jyef rsKd ;rrSeonfh k kd f f wpfusyajcmufa,muf opmazmufw\ pm&if;wGif pH&azGtrnfjzifh d f Ykd DS azmfjyxm;onfudk awGU&onf/ ,if;pH&SDazGrSm ]okbm'g&fpH&azG}yif jzpfonf/ odkYwnf;r[kwf wjcm;pDjzpfonfudkum; rod&/ odkY&mwGif ukrPtmPmydiw\ trTr;f cHae&ol ]okbm'g&f pH&azG}onf NrKd UolBu;D D k f Ykd \ O'gef;raMuEdionfh vlruvif;jyefrsKd ;rrSeonfh ]pH&azG}yif jzpfvrhf k f kd f f d rnf[k xifrdygonf/ * rSwfcsuf/ / a';0ef;BuD; oQdK;vdkuf&wkwGif---

]]a';oQeowfonf? rjywfwyfO;D csavm? aemuf&yfNr?D ol&awmf d f D J qdyfzmtdyfonf? [dEKwfomeDom wnf;}}[k vnf;aumif;? ]]r,fhocif onf? ,if;wGif a[majymqdkvsuf? ukvm;qdyfzmtdyfig;&mausmfudk? xdkcg pkaqmif;yD;u}} [kvnf;aumif; okbm'gpH&azG cefYpmwGif ]odbm[dt&myif okbm'g&ft&mwdi}f [kvnf;aumif; azmfjyxm;onfh k ]qdyfzmtdyf}ESifh ]odbm[d}wdkYrSm ]ppfyg&D}yif jzpfonf/ jrefrmtbd"mef tusOf;csKyfwGif ]ppfyg&D-e^ppfygwD^ ppfynmudk NAdwdoQpepfjzifh oifMum;avhvmxm;aom tdEd,wdkif;&if;om;ppfonf (pifydkif)ppfAmwD (ppfyg&D)[kvnf; ac:onf/ jrefrmtbd"mef 1991-ckxwwif ]ppfyg&D^ppfyg&D-e^ NAwoQacwf k f G d d tdEd,wdkif;&if;om;ppfonf ([dEL? Siparhi)[kvnf; awGU&onf/ ]ppfwaumif;rSonf &EydkodkY} pmtkyfwGif ]ta&SUtdEd, ukrPD vufxuf NAdwdoQwdkYu cefYxm;onfh tdEd,wdkif;&if;om; ppfonfrsm;udk ac:onftrnf jzpfonf/ ppfAm&Drm ppfom; odr[kwf ppfwyf[k t"dym,f h S Yk &onf/ ]qDyg[d}[laom yg&Sipum;rS qif;oufvmonfh pum;jzpfonf[ k f azmfjyxm;onf/

80

jrxGef;atmif

wpfusdyfajcmufa,muf opmazmuf
rif;om;BuD; a';0ef;BuD;ESifh NrdKUolBuD;wdkYrSm ukrPDe,fcsJUrsm;u ay;cJaom pum;rwnf jynforsm;tm; tcGeb@m cefZemrsm; wif;usypm h l f Y f G pnf;MuyfaumufcHrIudk rauseyf ukrPDe,fcsJUorm;rsm;tm; awmfvSef Muonf/ ,if;BuD;oHk;BuD; awmfvSefa&;rSm OD;apmufvif;jyefrsdK;rrSefonfh wpfusdyfajcmufa,muf opmazmufwdkYaMumifh ta&;edrfhcJh&onf/ ,if; wpfusdyfajcmufa,muf opmazmufrsm;udk NrdKUolBuD; atmifausmfZHu rSwfwrf;wifcJhonf/ ,if;wdkY\ ,kwfrmyHkrsm;udk azmfxkwfxm;onf/ ,if;wdkYrSm-* ausmif;w&m &Jabmfo,f? NrKd UxJcypf qEnpfEihf pifpuvif; 'i,f J S kd f odkY owfpm;r,fh aMumiftvm; EdkYyrmwlol/
*

0Ho[dEm vGef,kwfrmonf rdpmvlAmvwdkY rnfemr pH&SDazG? a&SmufazG[kjim; atmifukvm;ESifh r,m;iyka0wdkY ajrBuD;rsdK; wGif;qHk;usrsm;/ ol,kwfvif;jyef &if&eH? wzef wdk;atmifpom; vlAmvrsm;/ vl'd|d iyHkom? [dEmaoG;om; atmifukvm;ESifh ukvm;a&TvHk;/ pH&abmfwvif;om;? r,m;rsKd ;EG,f iyka0um;? a&SmufazG 'H;k uvm; J ESihf oifcsom;'d;k atmif&?DS vlavmif[b?d ygwvDom; 'd|bwa, D k d d f ESihf oufEa0uRerom;? ukvm;vif;jyef&ife&H? vlvef &Sr;f atmuf HS f G om;? aoatmifrdkufonfh? vlnpfO*g&Sd ponfwdkY yg0ifonf/

* * *

,if;wpfusyajcmufa,mufwonf ukrPe,fcsUJ rsm;xHrS wHp;kd pm; d f Ykd D onf/ rkom;pum;ajym wpfbufolrsm;ESifh yif;cJhonf/ ,if;wHpdk;pm; q,fajcmufa,mufvl uRe&efo[k wifpm;cdi;f EIi;f csuf trsKd ;rsKd ;jzifh pmtrl h Yf l k d uGef;udka&;xdk;cJhonf/ NrKd UolBu;D atmifausmZuoyif a';0ef;Bu;D atmifausm&uvnf; f H hJ Ykd f DT rd,wf brJom;rsm;onf ]]wpfa,mufpwqifNc?D [drmwpfce;f ? rSmwpfce;f ? k h D k S G G iurf;awmifa0SUprf;odkY? BuHoufoDt&b,f? usrff;*efreD;? a'gorD;udk azmfvyygonfwnf;}} [k ,if;wd\ tMuyufpufyrsm;udk azmfxwconf/ k f Yk H kH k f hJ ,kwfrmyHkrsm;udk ordkif;rSwfwrf; wifxm;cJhMuonfudk awGU&ygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

81

,if;odYk iurf;awmifa0SUprf;ouJoYkd oufaor[kwrrSef vkyBf uNH y;D h f xGuqMkd uojzifh rif;om;Bu;D ? a';0ef;Bu;D ESihf NrKd UolBu;D wdrm ou&mZf 1199ck? f Yk S 0gqdkvjynfhausmf(10)&ufwGif ysHvGefawmfrlonfh q&mawmfom&vuFm ysveawmfrcserm axmifeef;pHae&csef jzpfygonf/ q&mawmf\ aemufq;kH H G f l d f S d c&D;rSm OD;csuefawmhcGifhyif r&&Smay/ wpf&ufpDay;&dum? azGomoHk;jym; wpfxyfpm;NyD; qif;&J'kutrsdK;rsdK;udk cHpm;ae&onfudk pmqdk&Sifa';0ef;BuD; u rSwfwrf;wifxm;cJhygonf/

&myodefowfESifh tjcm;trIxrf;rsm;
&EydkpmcsKyf csKyfqdk&mwGif ukrPDbufrS udk,fpm;vS,f oHk;OD;u vufrSwfa&;xdk;Muonf/ ,if;oHk;OD;teuf &myodefowf (T.C Robertson) vnf; wpfOD;tygt0ifjzpfonf/ tkyfcsKyfa&;qdkif&m wm0efcHwpfOD;tjzpf vuf r S w f a &;xd k ; cJ h o nf / ol \ &mxl ; tqif h u d k azmf j y&mrS m (Civil Commissioner)[k azmfjyyg&Sonf/ &myodeowfonf &cdii;rif;Bu;tjzpf d f k kdf f D wm0ef,col jzpfonf/ &myodeowfEihf rif;Bu;D (6)qufwif ppfwaumif; l hJ f S kd rSae &cdkifudk tkyfcsKyfcJhonf/ rif;BuD; a';&Sdefowf (Dickenson)onf 1834-ck? atmufwdkbmv(3)&uf (ou&mZf 1196-ck? 0gqdkvqef;(1)&uf aomMum)aeYwif &cdiwi;f rif;Bu;D tjzpf ppfawGNrKd UwGif tpyxrqH;k H;k xdif G k f kd k onf/ &myodeowftjyif NrKd U0efywif (C. Paton) rSm ppfawG NrKd U0eftjzpf f ukrPtycsKya&;wGif ta&;ygolwpfO;D jzpfonf/ ppfawGNrKd Uudk wnfaxmif D k f f &mrSm yg0ifowpfO;D jzpfonf/ &EyoYkd ukrPwyfrsm; cswuf&mwGif vduyg l kd D D k f roGm;bJ &cdkifwGif tkyfcsKyfa&;twGuf wm0efudk aqmif&GufcJh[ef &Sdonf/ ,if;aMumifh &myodefowf &EydkrStjyef ppfawGwnfaxmifa&;udk BudKwif jyifqifxm;Edkifonf/ ywifonf rif;BuD; &mxl;tjzpf wdk;wufNyD; &cdkifwGif wm0efxrf;aqmifcol jzpfonf/ ywiNf y;D vQif rif;Bu;D a';&Seowfu &cdiukd hJ d f k f wm0ef,&onf/ a';&Seowfvufxuf tcGeb@m cefZemwd;k Ny;D pnf;Muyf l d f f Y rI? ukrPDtmPmydkifrsm; uwdrwnfrIwdkYaMumifh ukrPDe,fcsJUtpdk;&tm; awmfvSefrI ay:aygufcJhonf/ rif;BuD; a';&Sdefowf? NrdKU0efi,f 0gowfESifh 0gvD,m ponfwdkYrSm rif;om;Bu;D ? a';0ef;Bu;D ESihf NrKd UolBu;D wd\ awmfvea&;wGif xdywu&ifqif Yk S f f kd f kd cJh&olrsm; jzpfonf/ ,if;ukrPDt&m&Sd oHk;OD;rSmvnf; rif;om;BuD;wdkY

82

jrxGef;atmif

awmfvSefa&;udpESifh ywfouf &mxl;rSEkwfjcif;cH&onfudk a';0ef;BuD;ESifh NrdKUolBuD;\&wkrS od&onf/

ppfawGNrdKU wnfaxmifjcif;
ukrPacwf tajctaeudk ajymvQif ppfawGNrKd U taMumif;rygvQif D rjzpfacs/ ppfawGNrKd U wnfaxmifconf rSm ukrPtmPmydirsm;onf &EyoYkd hJ D k f kd rcswufruyif tpDtpOf&onf/ NrKd Uwnfvya&;rSm ppfcswufa&;umvwGif D D dS k f D ywifowftm; &myodefowfu wm0efay;tyfonf/ NrdKU0ef &mxl;udkvnf; ywowftm; cefYxm;aqmif&Gufaponf/ ,if;odkY pDpOfaqmif&Guf&ef wm0efay;yHkrsm;udk a';0ef;BuD;\ &wk wGif--]]&cdkifjynfwGifZif ywifudkNrdKU0efcefY crnf;wnf;---ywifudk NrdKUwGifxm;cJhyg? rdk;pJaomf aemiftcg0,f? ppfawGuRef;udk NrdKUwnf vkyfvD[k? qdkajymxGD,if;NyD;aemufrS---}} ponfjzifh azmfjyxm;onfukd awGU&onf/ ,if;aMumifh ywionf ppfawGNrKd U f wGif NrdKKU0eft&mudk yxrqHk; ukrPDacwfrSm xrf;aqmifoljzpfaMumif; awGU&onf/ NrdKU0efywifonf ppfawGNrdKU wnfaqmufa&;udk uwfwif a';&SdefowfESifhtwl pDpOfaqmif&Guf&ol jzpfonf/ &EydkpmcsKyf csKyfqdkMuNyD;aemuf &myodefowfESifh a';0ef;BuD; atmifausmfZHwdkYrSm &cdkifodkY jyefvmMuonf/ &cdkifodkYa&mufvQif aeYaumif; &ufomudka&G;NyD; NrdKUwnfaqmufa&;udk aqmif&GufMuonf/ ,if;odkY aqmif&GufyHkrsm;udk-]]oMupfwpfaxmifjzpf? wpf&moQpfq,f? pGef;0,fckepfckwnf;? rmCjzpfvqef; omig;&ufeonf? eDxuwpfy&ausmwi?f NrKd U0efvQif d G f kd f f G ywfwifowf? uwfwif[krSwf a';&SdefowfESifh wdkifyifMunfhIvwf? ppfawG&yfjrpfem;rSm aumif;onfhtcg0,f? NrdKU&mwnfvkyfygvsuf}} [k a';0ef;BuD; atmifausmf&TDu NrdKUwnfaxmifa&;udpudk aqmif&Guf yHkudk rSwfwrf;wifxm;cJhonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKU wnfaxmif&mrS &myodefowf? uwfwif; ywifowf (Captain Paton) uwfwifa';&Sdef;owf (Captain Dickenson) wdEitwl a';0ef;atmifausm&DT yg0if aqmif&uay;onf/ NrKd U&Gmom,ma&; Yk S hf f G f udk wm0ef,laqmif&GufcJhonfrSm xif&Sm;onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

83

NrdKUwnfonfh tcrf;tem;wGif ykvGDapmif;nif;? BuD;eif;c&mrsm; wD;rIwMf uonf/ ,d;k ',m;ESihf obifZmwfBu;D cHvsuf aysm&iyrsm;udk jyKvyf f T f JG k Muonf/ NrKd Ucsmbdiukd av;rsuEm oHBuKd ;cwfNy;D jyifqifxm;yHukd jrif&onf k f f S k rSm ewfjynfoHk;&Gmudk jrif&ouJhodkY &Sdawmhonf/ nreuftcsdeftcgxuf BudK; oG,frQifum txGwftcsm wif;cGefrsm; vTifhxm;yHkrsm;udkvnf; a';0ef;Bu;D u rSwwrf;wifxm;cJonf/ NrKd Uvrf;rwpf avQmufwif qif jrif; f h G rsm; &xm;uRJEGm;rsm; vIyf&Sm;oGm;vmaeyHkrsm; Adkvfvlrsm; oGm;vmaeyHkrSm vnf; ewfbHkwrQ &Sdayonf/ rD;iljrpfwpfavQmuf jynfhusyfaeonfh avS oabFmrsm;? a&mif;0,fazmufum;aeyHrsm;vnf; waomaomESihf &Saeonf/ k d vlrsdK;aygif;pHk&Sdaeonfh NrdKUppfawGudk a';0ef;BuD;u atmufygtwdkif; pmzGJU xm;onf/ ]]oH;k yifwionf avS,mOf oabFmvSEihf aAmufwua*gwlom? kd f S D rD;iljrpfrm jynfrQ0ifvQi;f yg\? a&mif;0,f&m waom aom eDMuygonf/ S h NrKd Uqdyurf;em; &cdirsm; jrefrmay? [dEK womedb&if*sEihf yoDuvm; f k f f k D S k onfwnf;? uonf;EGrf; oQrf;wdkYrSm pdkufbmom eDMuygonf/ NrdKU&Gm xlxyfay:\ xufjrifhzsm; ewfbHkoGif? NrdKUcsrf;omudk ocifwnfvkyf usi\}} [l NrKd UppfawG\ wnfaxmifp tajctaeudk zGUJ qdxm;onf f k udk a';0ef;BuD;\ pm&wkrsm;rSm awGU&onf/

aus;Zl;pum;
ukrPacwftycsKya&;ESihf trIxrf;rsm; tajctaeudk wifjy&mrSm D k f f pmwrf;onf Ny;D jynfrnfum; r[kwyg/ qufvufavhvm&ef taMumif; h f tcsursm; &SaeygOD;rnf/ ,if;tjyif pmwrf;wGif tm;enf;csu?f cRw,i;f f d f G csufrsm;&Sdae rnfrSm trSefyifjzpfygonf/ wpfqufwnf;rSm pmwrf;onf wpfO;D wpfa,mufwnf; BuKd ;yrf; csufaMumifh a&;om;wifjyEdkifjcif; r[kwfaMumif;udk azmfjyvdkygonf q&mawmftoQipudE? OD;Aode;f (vufaxmufNrKd Ue,fynma&;rSL;?aygufawm f NrdKUe,f)ESifh OD;atmifvSodef; (ukefoG,fv,f,m? ppfawG)wdkYxHrS &&Sdaom taxmuftxm;rsm;aMumifhom odkYa&;om;wifjyEdkifjcif; jzpfyg onf/ ,if;odYk taxmuftxm;rsm; ulnay;ydojzifh ,if;yk*Kd vrsm;udk txl;aus;Zl; D Yk f wif&SdaMumif; pmwrf;jzifh azmfjytyfygonf/ / jrxG e f ; atmif 20-8-80

84

jrxGef;atmif

t"du tajccHudk;um;onfh pmtkyfpmwrf;rsm;


1/ 2/ 3/ 4/ rif;om;BuD; a&Tbef;\ &wkpmayrsm; a';0ef;BuD; atmifausmf&TD\ &wkpmayrsm; NrdKUolBuD; atmifausmfZH\ &wkpmayrsm; uRef;tkyf armifoQif\ &mxl;cefYtvTm? ajymif;a&TU trdefYpm ("mwfyHkrdwL)

5/ Archives of Arakan Family (Type Copy) 6/ ewfjrpfpef;atmif ]]&cdkife,fcsJUawmfvSefa&;ysdK;axmifrIrsm;}} &cdkifr*Zif; trSwf(2)? 1975-ck? azazmf0g&Dv 7/ R.B. Smart (Deputy Commissioner, Settlement Officer Akyab)
Burma Gazetteer ''Akyeb District, Volume A'' 1957

8/

W.B. Tyeld (Deputy Commissioner) Burma Gazetteer ''Sandoway District, Volume A" 1962

avhvmzwfI&aom pmtkyfpmwrf;rsm;
1/ yJcl;rif;ausmif;q&mawmf OD;y@d ]]"n0wD&mZ0ifopf}} jynfBuD; r@dKif y#duwfyHkESdyfwdkuf? 1910-ck 2/ OD;OD;omxGef; ]]&cdkif&mZ0ifusrf;}} (za,mif;rdwLdkuf) 3/ OD;av;armif ]]jrefrmEdkifiHa&;tzGJU}} yxrwGJpmayAdrmefxkwf? jynfolUvufpGJpmpOf? yxrESdyfjcif; 1973-ck 4/ OD;atmifoef; (rEav;) jrefrmjyef ]]ppfwaumif;rS &EydkodkY}} yxrt*Fvdyf-jreffrmppf (1824-26)aemuf cHordkif;pOf? pufwifbmv 1974ck? yxrtBudrf 5/ "n0wD EG,fcsdKawmif ]]&cdkifjynfrS awmfvSefa&; acgif;aqmif BuD;rsm;}} &cdkifwefaqmifr*Zif;? 1974-ck? {NyDv 6/ xGef;atmif (abmif;'Gwf) ]]awmfvSefa&;pmqdk a';0ef;BuD; b0rSwfwrf;}} &cdkifwefaqmifr*Zif;? 1974-ck? {NyDv

&cdkifr*Zif; trSwf (9)? 1984-ck? 'DZifbmvrS

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

85

ESpfwpf&mhig;q,f NrdKUppfawG
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
yxrt*Fvy-jrefrmppfyrm bd;k awmfb&m; &cdijf ynfukd odr;f ,lNy;D d f JG S k k ESpf(40)tMumwGif jzpfyGm;onf/ ,if;ppfyGJaMumifh &EydkpmcsKyfudk 1826-ck? azazmf0g&Dv(26)&ufwif csKyqNkd y;D ? &cdiEihf weoFm&Da'oudk NAwoQe,fcsUJ G f k f S d d orm;rsm;tm; ay;vdkuf&onf/ &cdkifjynfudk,fcsJUorm;rsm; odrf;,lonfh tcsetxd NrKd Uawmfrm ajrmufO;D NrKd U jzpfonf/ ajrmufO;D NrKd Uonf yifv,fEihf d f S S tvSrf;a0;onf/ yifv,ful;oabFmrsm; 0ifxGufoGm;vmEdkifjcif;r&Sd/ c&D;oGm;vma&; cufcJonf/ ul;oef;a&mif;0,fa&;rSm NAdwdoQe,fcsJUorm; twGuf t[eftwm;jzpfaeonf/ udvetycsKya&; taqmufttHtwGuf Y k kd D k f f k tcuftcJukd wpfenf;tm;jzifh jzpfaponf/ ajrmufO;D NrKd Uonf NAwoQe,fcsUJ d d orm;rsm;twGuf rQwaom &moDOwkr&Sjd cif;rSm olwtzdYk rvdvm;tyfaom Ykd k tajctaersm; jzpfaeonf/

wnfae&mESifh &moDOwk
ppfawGuRef;onf ukvm;wefjrpf0ESifh b*Fvm;yifv,fatmf qHk&m taemufbufurf;rSm wnf&onf/ ajrmufvwDw'f (20) 'D*&D (8) rdepfEihf dS G S ta&SUvwDw'f (92)'D*&D (55)rdepfwif &Sonf/ yifv,fjyifrS tjrif(15)ay G G d h rSm&Sdonf/ ta&SUawmifESifh ta&SUbuft&yfrsm;rSm tedrfhydkif;t&yfrsm;jzpf onf/ wjznf;jznf;taemufbufyi;f rSm jrifvmonf/ tmusyawmfue;f ESihf kd h d f k Ak'armfukef;rsm;rSm tjrifhqHk;ukef;jrifhrsm; jzpfonf/ tmusdyfawmfukef;rSm awmifajrmufoG,fwef; vsuf&Sdonf/ tmusdyfawmfukef;rSm uRef;\ ta&SU awmifbuf yifv,furf;pyfem;txd&Sdonf/

86

jrxGef;atmif

uRef;\ ta&SUydkif;onf ukvm;wefjrpfbufudk rsufESmrlvsuf&Sd onf/ yifv,ful;oabFmrsm; qdkufuyfEdkifonfh oabFmqdyfcHaumif;rsm; &&SdEdkifonf/ qyfdk;usacsmif;onf ppfawGNrdKU\ taemufajrmufESifh ajrmufbuft&yfrsm;udkjzwfNyD;? ukvm;wefjrpfxJodkY taemufurf;rS pD;0if onf/ ,if; qyfdk;usacsmif;ESifh ukvm;acsmif;rSm pD;yGm;a&;t& vnf; aumif;? vrf;yef;qufo,a&;t& vnf;aumif;? ppfawGNrKd UtwGuf tvGef G f toH;k 0ifaom acsmif;rsm;jzpfMuonf/ ,if;tjyif NrKd U&Gm oef&i;f a&;twGuf Y S a&Ekwajrmif;rsm; toH;k jyKEionf/ c0gonfacsmif;ESihf ormefacsmif;rsm;rSm f kd f ppfawGNrKd U\ awmifbufyi;f rSm&SNd y;D ? taemufrS ta&SUodYk pD;qif;Ny;D taemuf kd urf;rS ukvm;wefjrpfxoYkd pD;0ifonf/ ,if;acsmif;ESpo,rmvnf;ppfawGNrKd U J f G f S twGuf a&Ekwfajrmif;rsm; jzpfonf/ &moDOwkrSm rQwonf/ tylqHk;tcsdefrSm (86)zm&if [dkuf&Sdonf/ tat;qHk;tcsdefrSm (74)zm&if[dkufcefY &Sdonf/ wpfESpfywfvHk;ysrf;rQ kd f Y d D tyl&erm (70)zm&if[ucefom &Sonf/ tylq;kH vrsm;jzpfaom rwf? {Nyv dS f S rsm; yifv,favaMumifh tvGeftrif rylbJ? tyltat;rQwonf/ wpfESpf rd;k a&csevufr (200)ausmonf/ rd;k aumif;aom ESprsm;wGif rd;k a&csevufr d f f f d f (250)ywf0ef;usif &GmoGef;onf/

NrdKUwnfaxmifjcif;
,if;tajctaersm;onf ajrmufOD;NrdKUxuf aumif;rGefaom tae txm;jzpfonf/ jyKjyifvyuivmygu oabFmqdycaumif;wpfck jzpfvmEdif k f kd f f H k onf/ oGm;vma&; vG,urnf/ ul;oef;a&mif;0,fa&; tcsutcsm jzpfvm f l f rnf/ olw\ udvkd eDaps;uGuf wpfpwwpfa'oudk ,if;a'orS&&SEionf/ Ykd k d f d kd f &moDOwktajctaerSm ajrmufOD;NrdKUxuf NAdwdoQe,fcsJUorm; rsm;twGuf oifhawmfonf/ ,if;aMumifh wHig&Gmuav;om &Sdao;onfh ppfawGuRef;\ ta&SU awmifyi;f rSm NrKd Uwnf&Ef ae&ma&G;cs,Mf uonf/ NrKd Uwnfa&;ESiywfouf kd hf awmfvSefa&;pmqdk a';0ef;BuD; atmifausmf&TDu-ou&mZf wpfaxmifjzpf? wpf&m&Spfq,f pGef;0,fckESpfckwnf; rmCjzpfvqef;om? ig;&ufeonf? eDxuwAd[&ausmwi?f NrKd U0efvQif d G f k kd f f G ywifowf? uwif[lrSwf? a';&SdefowfESifh wdkifyifMunfhrIvwf?

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

87

ppfawGNrdKU&yfem;rSm? aumif;onfhtcg0,f? NrdKU&Gmwnfvkyfayvsuf}}[k pyfqdkxm;onfudk awGU&ygonf/ ,if;aMumifh 1187-ck? rCeuwf ay:xGef;onfh wydkYwGJvqef; (5)&ufaeY? aexGuf wpfA&tcserm ppfawGNrKd Uudk wnfaxmifaMumif; txif kd f d f S t&Sm;awGU&ygonf/ NrKd Ue,fwnf axmifonftcg a';0ef;Bu;D atmifausm&DT h f k f kd f ESihf uwia'[dowf (Captain Dickenson)wdYk ud,wiO;D aqmifwnfaxmif f MuyfrwfMuonfudkvnf; a';0ef;BuD;\ vuf&mrsm;u azmfjyaeayonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrKd Uudk NAwoQe,fcsUJ orm;rsm;onf olwtusKd ; d d Ykd pD;yGm;twGuf wnfaxmifonfrm xif&m;onf/ ppfawGNrKd Uudk wnfaxmifp S S tcsdefrSm t&if;&Sife,fcsJUpepfonf tm;aumif;aeonfhtcg jzpfonf/ wpfcsdefwnf;rSm ya'o&mZf\ taiGUtoufrsm; &cdkifrSm rukefao;? rcef; ao;? wdi;f &if;om; ya'o&mZfrsm;ESihf vufa0cHrsm;udk &cdijf ynfwif e,fcsUJ k k G orm;rsm; odrf;oGif;aeonfhtcsdef jzpfonf/ ,if ; ES i f h w pf q uf w nf ; rS m rif ; om;BuD ; a&T b ef ; ? Nrd K Uol B uD ; atmifausmZ?H a';0ef;Bu;D atmifausm&wYkd OD;aqmifonfh e,fcsUJ qefusia&; f f DT Y f tiftm;pkrsm;onf ppfawGNrdKUudk tajccHNyD; NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;tm; awmfvSefcJhMuonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKUonf NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm; twGuf ajcukyf pcef;wpfck jzpfaeouJoYkd e,fcsUJ qefusia&;? trsKd ;om;vGwf h Y f ajrmufa&; tiftm;pkrsm;udk arG;xkway;onfh bkreufoef ajrqdu rSm;Edif f d k k rnf rxifyg/

tus,ft0ef;
ppfawGNrKd U\ tus,t0ef;rSm {&d,m (6)rdi&onf/ ppfawGNrKd Urudk f k f dS jrLeDpyg,ftzGUJ u wm0ef,Nl y;D NrKd U&Gmoef&i;f a&;? vrf;yef;qufo,a&;ESihf D Y S G f a&&&Sda&;rsm;udk aqmif&Guf&onf/ ,cktcg ,if;udprsm;udk ppfawGNrdKU e,fjynfolUaumifpDu wm0ef,laqmif&Guf&onf/ jrLeDpDy,fe,fedrdwfrSm ta&SUbufwGif ukvm;wefjrpf? ajrmufbufwGif qyfdk;usjrpfdk;twdkif; oHawmfvDtkyfpktxd? taemufbufwGif tkef;awm vrf;rScGJ ocsKif;cGqHk txd? ,if;ocsKif;cGqHkrS uw&mvrf;twdkif; uefawmfBuD;txd jzpfonf/ awmifbufwif (tilpe;f )rS yifv,furf;pyfwpfavQmuf av,mOfui;f tqH;k G G G txd &Sdonf/

88

jrxGef;atmif

vlOD;a&
NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;tkyfpdk;pOfu ppfawGNrdKUonf jrefrmjynf\ vl O D ; a&trsm;qH k ; Nrd K UBuD ; (10)Nrd K Uteuf wpf N rd K KUtygt0if j zpf o nf / atmufjrefrmjynfwif wwd,vlO;D a& trsm;qH;k jzpfNy;D jrefrmjynf wpfjynf G vHk;wGif pwkwtrsm;qHk; jzpfcJhonf/ NrdKUwnfaxmifptcsdefu vlOD;a&udk rod & aomf v nf ; 1870-ck r S p tcgtm;avsmf p G m aumuf , l o nf h pm&if;rsm;udk atmufwGif azmfjyvdkufygonf/ 1870 1872 1881 1891 1901 1911 1921 1931 1953 1970 ck ck ck ck ck ck ck ck ck ck 16785 19230 33989 37938 35680 37893 36569 38094 42329 78680 a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf

txufygpm&if;rsm;udMk unfvQif 1870 ckrS 1970ck txd ESpaygif; h f (100)twGif; vlOD;a&(61823)a,muf wdk;wufvmonfudk awGU&onf/ txl;ojzifh 1953-ckaemufydkif;rSm ydkrdkrsm;jym;vmonfudk awGU&onf/ 1970-ck vlOD;a&rSm 1953 ckwGif&Sdonfh vlOD;a&xuf wpfqeD;yg;wdk;vm onfudk awGU&onf/ ,if;odkY vlOD;a&wdk;vmonfh taetxm;rSm obm0 tavsmuf wdk;yGm;vmjcif; (Natural Population Growth)ESifh tjcm;&yf&Gm rsm;rS ajymif;a&TUaexdkifjcif; (Migratel Growth) [l ESpfrsdK;awGU&onf/ tjcm;&yf&mrsm;rS ajymif;a&Tu aexdirrsm;rSmvnf; atmufwiazmfjyxm; G k f I G f onfh taMumif;udprsm;aMumifh ajymif;a&TUaexdkifMujcif; jzpfonf/ ,if ; tcsuf r sm;rS m 1/ qlylaomif;usef;rIaMumifh ajymif;a&TUaexdkifolrsm;/ 2/ wpfzufEdkifiHrS ajymif;a&TUvmMuonfh &cdkiftrsdK;om;rsm;/ 3/ w&m;0ifEdkifiHjcm;rS ajymif;a&TUaexdkifMuolrsm; r[kwfbJ cdk;0if aexdkiflrsm;[l awGU&onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

89

,if;tcsufrsm;teuf wpfzufEdkifiHrS cdk;0ifvmonfh vlOD;a&rSm ppfawGNrKd U vlO;D a&\&mEIe;f cyfrsm;rsm; &Saeonf/ 'kw,urmppfNy;D (8)ESpcefY d d f tMumwGif aumuf,laom vlOD;a&rSm(42329)a,mufom &Sdonf/ ppfBudK acwf 1931-ckESpfxuf(4235)a,mufom ydkrdk&Sdaeonf/ odkY&mwGif 1970ckwGif ppfawGNrdKU vlOD;a&rSm 1953-ckESpfxuf(36279)a,muf (17)ESpf twGif; ydkrdkrsm;jym;vmonfrSm xl;jcm;aeayonf/ 1970-ck aumuf,aompm&if;t& touft&G,f (5)ESpf wpftypk l k f tvdkuf usm;^r ta&twGuf azmfjy&mwGif (0.4)ESpftkyfpk? (5.9)ESpf tkyp?k (10.14)ESpf tkypEihf (50.54)ESpf tkyprsm;rSv usetyprsm;wGif f f k S f k JG f k f k a,musm;OD;a&xuf rde;f rOD;a&u ydrrsm;jym;aeonf/ ESptyprsm;udk wpfEpf f k kd f k f k S atmufrS touf (80)txuftxd cGjJ cm;azmfjyxm;onf/ wpfenf;tm;jzifh ppfawGNrKd UvlO;D a& toGitjyifwif a,musm; 48.12%ESihf rde;f r 51.88% f G f ay:vGicygonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrKd UwGif rde;f rOD;a&onf a,musm;OD;a& f hJ f xuf rsm;jym;aeonfudk awGU&onf/ touft&G,tm;jzifh (0.24)ESpf tkypwif 59%&S (25.49)ESpf f f k G d tkyfpkwGif 29%&SdaMumif; awGU&onf/ wpfenf; jzifh (25.49)ESpftkyfpk vlvwfydkif;onf (0.24)ESpf vlvwf ydkif;\ xuf0ufom&Sdonfudk 1970-71-ckESpf aumuf,laom pm&if;t&od&onf/

tdrfaxmifpk t&G,ftpm;
1970-ck aumuf,laompm&if;t& tdrfom;(5)a,muftxuf tdrfaxmifpkrSm 63%cefY&Sdonf/ tdrfom;(4)a,mufrS (5)a,muf&Sd tdraxmifprm 24%&SNd y;D ? tdrom; (1)a,mufrS (3)a,muf&dS tdraxmifpk f k S f f rSm 13%&Sdonfudk awGU&onf/ ,if;aMumifh wpfa,muf0ifaiG odkYr[kwf wpftraxmifp\0ifaiGukd (5)a,muftxuf tdrom;rsm;u trsm;pktjzpf d f k f rSDcdkaexdkiftm;xm;ae&aMumif; azmfjyaeayonf/

aexdkifrI tqifhtwef;
ppfawGNrdKUonf obm0ab;'Pf? rD;ab;'Pfudk tBudrfBudrf cHcJh& onf/ ,if;ab;'Pfrsm;onf ppfawGNrKd U\ wd;k wufrEihf tvStyudk ysup;D I S f aponf/ ,if;tjyif 'kw,urmppfBu;D \'Pfukd tBu;D tus,f cHc&onf/ d hJ

90

jrxGef;atmif

ppfBu;D acwfu&Saom tdraumif;tdr&m taqmufttHk tm;vH;k vdvkd ysup;D d f f k f cJh&onf/ ppftwGif; (2)ESpfausmfausmf umvcefYrSm NrdKUwGif vlvHk;0r&SdbJ jzpfcJhonf/ ,if;umvwpfavQmufvHk; wpfNrdKUvH;rSm awmBuD;rsufrnf; jzpfae onf/ r[mrdwwyfrsm;jyefvnf odr;f yduonftcgrS ppfwyfrsm;&Saeonfh f k f h d ae&mwpf0uavmufom &Si;f vif;rI&onf/ 1947-aemufyi;f avmufrom kd f dS kd S ppfawGNrdKUwGif;odkY t&yfom;rsm;tm; ajymif;a&TUaexdkifcGifhay;onf/ NrdKUjyef vnf pnfyifvmonf/ jyefvnfxlaxmif aqmufvkyf&onfh tdrf&m taqmufttHktm;vHk;vdkvdkrSm 0g;"edrsm;jzifh aqmufvkyfaexdkifMu&onf/ ppfNyD;aemuf ppfawGNrdKU jyefvnfxl axmifa&;rSm aES;auG;vSonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKU&Sd tdrf&mtaqmufttHkrsm;udk wdkuf? ysOfaxmif? wJ[l(3)rsdK;cGJNyD; aumuf,lvQif vuf&Sd taetxm;rSm wJjzifh aexdkifMuolrsm;rSm tvGefrsm;onf/ 99% tdrfaxmifrsm;rSm udk,fydkif tdrfrsm;jzifh aexdkifolrsm;jzpfonf/ 1970-71ck aumuf,laom erlempm&if;ppfwef;rsm;t& wJjzifh aexdkifaom tdrfaxmifrsm;\ yrmPrSm trsm;pkjzpfNyD; 66%&Sdonf/ ysOaxmiftrjf zifaexdiaom tdraxmifrsm;rSm 18%? wdujf zifh aexdionfh f d h k f f k k f tdrrfaxmifrSm 16%&Sdonfudk awGU&onf/ wdkufESifh ysOfaxmiftdrfwGif aexdkifaom tdrfaxmifrsm;taeESifh tdrfom;rsm;onfjzpfap? enf;onf jzpfap? 0ifaiGrsm;onf jzpfap? enf;onfjzpfap aexdkifonfh tdrftus,f t0ef;rSm a,bk,stm;jzifh pwk &ef;ay (400)ESifh (400)xufus,faom wJrsm;wGif 23%aexdkifMuonf/

vlOD;a& jyefYBuJaexdkifyHk
ppfawGNrdKUwGif vlOD;a& jyefUBuJaexdkifyHkudkMunfhvQif qyf dk;us acsmif;onf aps;BuD;tem;wpf0dkuf awmifajrmufESifhuk vm;wefjrpfurf; yg;onf txl;ojzifh armvdyf? tdk;wef;? rdZH? lyponfh&Gmrsm;rSm pD;yGm;a&; &yfuGufrsm;jzpfonf/ qyfdk;us acsmif; wpf0dkufrSm qefpuf? opfpuf? opf? 0g;"edqiEihf ukepqirsm;jzifh jynfEuaeonf/ vlO;D a& odyonf;rIvnf; kd f S f kH kd f h S f f rsm;onf/ ,if;tjyif ukvm;acsmif;0? 'Hk;wdkufjyif? armvdyf taemufbuf ukvm;&Gmrsm;? emZD&mESihf ocsK i;f uke;f em;txd ,cktcgusL;ausmtrrsm;jzifh G f d f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

91

jynfhESufvsuf&Sdaeonf/ ,if; tdrfrsm;rSmvnf; wJtdrfrsm;om jzpfonf/ usL;ausm&yfuursm;rSm vlaeodyonf;rIrsm;onf/ pepfwus aqmufvyf f G f f k aexdkifMuonfhtdrfrsm;r[kwfojzifh rD;ab;udkpdk;&drf&onf/ NrdKU\ awmifbufrSm NrdKUwnfcsdefuyif vlaeodyfonf;rI enf;yg; onf/ txl;ojzifh aq;HBk u;D ESihf yviawm&yfuuf teD;tem;wpf0uwif f G kd f G vlaeodyfonf;rI enf;onf/ taqmufttHkrsm;rSm enf;yg;aomfvnf; wdkuftdrfrsm;? ysOf axmiftdrfrsm; jzpfonf/ tpdk;&wdkufwm taqmuf ttHkrsm;? a&wyfpcef;ESifh av,mOfuGif;wdkYrSm NrdKU\awmifbufydkif;ESifh taemufyi;f t&yfrsm;rSm &Sonf/ jynfoUl tdr&m taqmufttHrsm;rSmvnf; kd d f k NrKd U\awifbufyi;f rSmom &Sonf/ vlO;D a& odyonf;onfh NrKd U\ajrmufyi;f kd d f kd &yfuGufrsm;wGif tpdk;&Hk; taqmufttHkrsm; r&Sdoavmuf jzpfonf/ ppfawGNrKd U\ taqmufttHrsm; aqmufvyaexdiMf uyHonf ppfBuKd k k f k k acwfNrKd U{&d,mtwGi;f rSmom &Sonf/ tdr&mtaqmufttHrsm;rSm wd;k wuf d f k rsm;jym;vmonf/ ppfBudKacwfu tdrfwpfaqmifom&Sdonfh NcH0if;rsm;wGif ,cktcg tdrEpaqmifrtxuf aqmufvyaexdiMf uonfukd awGU&onf/ f S f S k f k usL;ausmfwJrsm;rSmvnf; wpfckESifhwpfck uyfvsuf&Sdonf/ ,cifu tuGuf usus&caom NrKd Utaetxm;rSm ,cktcg ysujf ym;vmonfukd awGU&onf/ dS hJ txl;ojzifh NrdKU\pD;yGm;a&; tcsuftcsmusonfh &yfuGufrsm;rS tdrfrsm;ESifh usL;ausmwrsm;udk pepfwus aqmufvyay;&ef vdtyfvsuf &Saeayonf/ f J k f k d

aps;rsm;
ppfBudKacwf ppfawGNrdKUwGif aps;BuD;ESpfaps; &Sdonf/ NrdKUraps;BuD;Esifh a&Tjym;aps;BuD;rsm; jzpfonf/ ,if;aps;rsm;rSm jrL eDpDy,faps;rsm;jzpfonf/ NrKd Uraps;Bu;D onf yxrwGif yk*vuydif jzpfonf/ bvkwb&m;om; ukrPD d k f xHrS jrLeDpDy,ftzGJUu 1879ckwGif usyfaiG 15000ESifh 0,f,lvdkufonf/ a&Tjym;aps;udk 1874ckrSm aqmufvkyfonf/ ppfNyD;acwf onfbufydkif;rSm ppfawGNrdKUwGif NrdKUraps;BuD;tjyif ukefwef;aps;? emZDaps;rsm; &Sdonf/ 1966-67ckavmufwGif 'Hk;wdkufjyifrSm vnf; aps;wpfaps;jzpfvmonf/ NrdKUraps; BuD;rSvGJ usefaps;rsm;rSm omref aps;uav;rsm;om jzpfonf/ 'Hk;wdkufjyifaps;rSm w&m;0ifaqmufvkyfxm; aom aps;r[kwf? a&Tjym;aps;onf ppfNyD;acwfaemufydkif;rSm r&Sdawmhyg/

92

jrxGef;atmif

jrLeDpDy,ftzGJU zGJUpnf;jcif;
NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;onf ppfawGNrdKUudk wnfaxmifonfrSm udkvdkeDpepftwGuf tusdK;jyKvkyfief;rsm; taxmuftuljyK&ef wnfaxmif jcif;jzpfonf/ od&mwGif olwuse;f rma&;&&SrI tygt0if NrKd Uaevlxk twGuf Yk Ykd d yg NrdKU&GmoefY&Sif;a&;udk aqmif&Gufvmonf/ ,if;aMumifh 1874-ck? atmufwdkbmv (1)&ufaeYwGif NAdwdoQ bm;rm; jrLeDpDy,f tufOya'udk ppfawGNrdKUwGif wdk;csJU MoZmoufa&mufap onf/ ,if;tcsdefrwdkifrDuqdkvQif jrLeDpD y,f&efyHkaiG&Sdonf/ jrLeDpDy,f &efyaiGrm a'otwGi;f vdtyfcsursm;jzpfonf vrf;rsm;? aps;rsm;? ykvyrsm; kH S k f d f udpEihf oef&i;f a&;twGuf aqmif&uay;&onf/ ,if;&efyaiGukd &cdiwi;f S Y S G f kH k f kd rif;BuD; vufatmufwGif xm;&SdNyD; NrdKUr&mZ0wfw&m;olBuD;u tkyfcsKyf &onf/ 1874-ckwGif zGJUpnf;xm;aom ppfawGNrdKU jrLeDpDy,ftzGJUrSm tpdk;& t&m&Sd (6)a,mufESifh t&m&Sd r[kwfol (5)OD; yg0ifonf/ &cdkifwdkif;rif;BuD; q&m0efBuD;ESifh NrdKUr&mZ0wf w&m;olBuD;wdkYrSm (Ex. Officio) tjzpf yg0if onf/ NrdKUr&mZ0wf w&m;olBuD;rSm ,if;tzGJU\ Ou|jzpfonf/ ,if;jrLeD pDyg,ftzGJUonf owfrSwfxm;onfh NrdKUwGif;&Sd ykvdyfrsm;? vrf;rsm;? aps;rsm;? aq;Hkrsm; oefY&Sif;a&;ESifh a&ay;a0a&;udprsm;udk wm0ef,l&onf/ 1882-ckwdkifatmif tzGJU0ifrsm;udk wdkufdkufcefYxm;onf/ 1882ck arv(30)&ufaeYpGJjzifh xkwfjyefaom r[m0ef&Sifawmfrif;BuD;\ trdefYt& ppfawGNrdKUwGif a&G;aumufyGJ pepfudk usifhoHk;onf/ tzGJU0if (12)OD; &Sdonf/ Oa&mywduom; (3)OD;? &cdif (4)OD;? r[mar'if (3)OD;? [dEL (2)OD; yg0ifonf/ k f k ,if;tjyif qdyfurf;t&m&Sd? trIaqmiftif*sifeD,m? q&m0efBuD;ESifh k f S ta&;ydiwrm (Ex. Officio) tjzpf yg0ifonf/ ta&;ydirm tzGUJ 0ifOu|jzpf k f Ykd S onf/ 1880-ckwGif NrdKUr&mZ0wfw&m;olBuD;\ vGwfvyfpGm tkyfcsKyfrIudk &yfqdkif;onf/ a&G;aumufypepfrm NrKd UaevlxtwGuf topftqef; jzpfaeonf/ JG S k tenf;tusO;f om pdw0ifpm;rI&NdS y;D a&G;aumuf yGJ 0ifMuonf/ yg0iforsm;rSm f l txl;ojzifh Oa&mywdkufom;rsm;om jzpfMuonf/ trsm;pkrSm umv tawmfMumatmif pdw0ifpm;rI r&SMd u/ ,if;aMumifh tzGUJ 0ifrsm;udk rMumcP f qdkovdk tpdk;&ucefYxm;&onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

93

1882-ckwGif topfzGJUpnf;aom tzGJUonf ykvdyfudp rSwpfyg; tjcm;tmPmESiwm0efrsm;udk tyfEjHS cif;cH&onf/ ausmif;? aq;H?k ausmuf hf aq;xd;k jcif;rsm;ESihf tvm;wluprsm; udk wm0ef,aqmif&u&onf/ 1908d l G f ckwGif r[mar'ifrsm;twGuf ae&mwpfck wdk;csJUay;onf/ 1917-ckwGif jrLeDpDy,ftzGJUrSm ta&;ydkifu Ou|tjzpf yg0ifonf/ ,if;tjyif (Ex. Officio) tjzpf yg0if&onf/ q&m0efBu;rSm 'kw,Ou|tjzpf yg0ifonf/ D d trIaqmif tif*sifeD,mESifh tpdk;&a&G;cs,fonfh tzGJU0if(2)OD;vnf; yg0if onf/ tzGJU0if (12)OD;wGif Oa&mywdkufom; (2)OD;? Ak'bmomtkyfpk (4)OD;? r[mar'if tkyfpkrS (4)OD;? [dELtkyfpkrS (2)OD;pD yg0ifygonf/ ppfBudKacwf umvwpfavQmuf ppfawGjrLeDpDy,ftzGJUwGif vlrsdK; tvdkuf? tcsdK;tpm;tvdkuf a&G;cs,fwifajrmufonfudk awGU&onf/ txl; ojzifh vlenf;pkrsm;jzpfaom Oa&mywdkufom;rsm;onf tcsdK;tpm;t&qdk vQif vlrsm;pkjzpf aom &cdirsm;xufyif rsm;jym;aeonf/ ,if;tjyif Oa&my k f wdkufwm; jrLeDpDy,ftzGJU0ifrsm;onf tjcm;tzGJU0ifrsm;tm; MoZmoHk; vnf;aumif; pdw0ifpm;rI enf;yg;onfukd tcGihf aumif;,l vnf;aumif;? f NrKd U&GmBu;D yGm;a&;udk [efwm;cJMh u onf/ ,if;aMumifh 1957-ck azazmf0g&Dv Y (6)&ufaeYxkwf ]]&cdkiftvif; owif;pm}} wGif yg&Sdonfh ]]rsdK;cspfarmif}} wif jyaom &cdkifjynfe,f&,la&; aqmif;yg;wGif azmfjyxm;onfrSm-]]rsufESm&Sd EdkifiHjcm;om;rsm;\ MoZmvTrf;rdk;rIaMumifh vnf; aumif;? &yfa&; &Gma&;rsm;udk aqmif&Guf&ef wu,fwrf; pdwfr&SdrI aMumifhvnf;aumif; ppfawGNrdKUonf BuD;yGm;Edkifygvsuf rBuD;yGm;bJ omrefNrdKUwpfNrdKUtaejzifhom aecJh&avonf}}[k zwfI&jcif;jzifh odomxif&Sm;ygonf/

ppfNyD;acwf jrLeDpDy,f
'kwd,urmppfBuD;wpfavQmufvHk;wGif ppfawGjrLeDpDy,ftzGJUrSm ouf0ifvIyf&Sm;rI r&Sd? vGwfvyfa&;&NyD; aemufydkif;rSom jrLeDpDy,fa&G; aumufyrsm;udk jyKvyvmonf/ ,if;a&G; aumufyrsm;rS a&G;cs,wifajrmuf JG k f JG f onfh jrLvlBuD; (19)OD;&Sdonf/ ,if;a&G;aumufyGJrsm;onf jrLeDpDy,ftzGJU pwifonfh tcsdefu tajctaeESifhvnf;aumif;? ppfBudKacwf tajctaeESifhvnf;aumif; vH;k 0jcm;em;aom a&G;aumufyrsm;jzpfonf/ tmPmvuf&dS zqyvtzGUJ ESihf JG

94

jrxGef;atmif

&cdijf ynfwi;f &if;om;nDwf a&;tzGUJ (&wn)wdtm; NyKd iMf uonfyrsm;om k kd G Yk h JG jzpfonf/ ,if; a&G;aumufyrsm;rSm (&wn)tzGUJ udk ud,pm;jyKMuonfh jrLvl JG k f BuD;tm;vHk; a&G;cs,fwifajrmufjcif;cH&onf/ &wnjrLvlBu;D rsm;vufxufwif jrLtzGUJ ydi;kH taqmufttHtjzpf G k f k OD;pdk;azmf ukrPDydkif taqmufttHkudk 1957-ck? 'DZifbmv (30)&ufwGif usyf 45006jzifh 0,f,lcJhonf/ ,if;aMumifh ppfawG jrLeDpDy,ftzGJUwGif tzGUJ ydif taqmufttHukd jrLeDpy,ftzGUJ zGUJ pnf;Ny;D ESpaygif;(80) ausmrom k k D f f S &&SdcJhonf/ &wnjrLvlBuD;rsm;onf 1950ckwGif bDvl;rwHwm;teD;&Sd wJtdrf rsm;udk zsufodrf;apcJhonf/ ,if;odkYwJtdrfrsm;udkzsuf odrf;apjcif;rSm acw avmufom z,ff&Sm;EdkifcJhonf/ &cdkifjynf wdk;wufvli,ftpnf;tHk;rS OD;pdeomausm(uG,ve)ESihf OD;ausmjf r (uG,ve)wdYk OD;aqmif wJtr&if f f f G f f G f d f S rsm;ESihf yl;aygif; Ny;D wJtrrsm; rzsuor;f a&;udk ta&;qdk wduy0ifMuonf/ d f f d k f JG ,if;aMumifh tqdygae&mrsm;wGif wJtrrsm; jyefvnfwnf aqmufaexdiMf u k d f k onf/ ,if;odYk wJtrrsm; rzsuor;f a&;? ta&;qdwuy0if awmif;qdrI d f f d k kd f JG k onf ]]&cdkifjynf wdk;wufvli,f tpnf;tHk;}}rS cGJxGufum ]]&cdkifjynf wdi;f &if;om;vli,frsm; tpnf;tH;k }}[l ay:aygufaponfh taMumif;rsm; k teuf wpfckjzpfonf/ ,if;aMumifh 1954-cku zGJUpnf;cJhonfh ]]&cdkifjynf wd;k wuf vli,ftpnf;tH;k }}rS cGxuum ]]&cdijf ynf wdi;f &if;om; vli,frsm; J G f k k tpnf;tHk;}}udk &cddkifou&mZf 1316-ck? oDwif;uRwfvqkwf (12)&uf? c&pfou&mZf 1955-ck? atmufwdkbmv (tpdk;&[lonf13)&ufaeYwGif zGJUpnf;wnfaxmifvdkufonf/ Ediia&; tuGtNyEihf vH;k ywfvnfaeNy;D ppfawGNrKd U&Gm oef&i;f a&;rSm k f H J J S Y S xda&mufpGm aqmif&GufEdkifcJhjcif; r&Sdonfudk awGU&ygonf/ EdkifiHa&;tzGJU tpnf;rsm;onf a&G;aumufyJG tcseavmufrmomvQif vIyvy&m;&Sm;&SNd y;D d f S f I f S aemufydkif;rSm olwdkY uwdjyKcJhonfh udprsm;udk arhaysmufoGm;wwfMuonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKU\ oefY&Sif;a&;rSm EdkifiHa&;acwfwpf avQmufvHk;wGif xl;jcm;vmjcif; r&Sdonfudk awGU&ygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

95

jrLeDpDy,ftzGJU zsufodrf;jcif;
1962-ck ? Mo*kwv (18)&ufwif ppfawGjrLeDpy,ftzGUJ udk awmfvef f G D S a&;aumifpDu &yfqdkif;vdkufonf/ ppfwyfESifh &Judk,fpm;vS,f wpfOD;pDyg0if aom ppfawGjrLeDpDy,ftkyfcsKyfa&;tzGJUudk zGJUpnf;ay;onf/ 1963-ck? Edk0ifbmv (20)&ufwGif ppfawGjrLeDpDy,ftzGJU\ cHpm;cGifh tvkyfwm0ef 0w&m;rsm;udk ppfawGNrKd U rvHjk cKH a&;ESihf tkycsKyrI aumfrwDoYkd tyfEi;f onf/ f f S NrKd UrvHNk cKH a&;ESihf tkycsKyraumfrwDtzGUJ wGif wGbufcdi0eftm; jrLtkycsKyf f f I J k f f a&;rSL;tjzpf tmPmtyfESif;NyD; jrLeDpDy,ftzGJU\ wm0efESifh0w&m;rsm;udk NrdKUrvHkNcHKa&;ESifh tkyfcsKyfrIaumfrwDudk,fpm; aqmif&Gufonf/ 1974-ck? rwfv (2)&ufaeYwif vHNk cKH a&;ESihf tkycsKyf rIaumfrwDrsm; G f udk zsuor;fonf/ jynfoUl aumifpD tqifqifukd azmfaqmifNy;D vHNk cKH a&;ESihf f d h h tkyfcsKyfrIaumfrwDrsm;\ wm0efrsm;udk vTJajymif;,lonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrKd UrvHNk cKH a&;ESihf tkycsKyrvufatmuf&dS ppfawGjrLeDpy,fvyief;ESihf f f I D k f wm0ef0w&m;rsm;rSm ppfawGNrKd Ue,fjynfoUl aumifpD vufatmufoYkd a&muf&dS vmonf/ ,cktcg ppfawGNrdKUe,fjynfolUaumifpDonf NrdKU&GmoefY&Sif;a&; twGuf pnfyifom,ma&;tzGJUudk zGJUpnf;NyD; aqmif&Gufaeonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKUe,fpnfyifom,ma&;tzGJU\ ,cifacwf tqufqufrS usef&Sdaeonfh vkyfaqmif&rnfh wm0efrsm;um; rao;vSyg/ &cdkifjynfe,f\ NrdKUawmft*Fg&yfESifhtnD vkyfaqmif&rnfh usef;rma&;? vrf;yef;qufoG,fa&;? NrdKU&GmoefY&Sif;a&;? a&&&Sda&; ponfhaqmif&GufzG,f &mrsm;u apmifhBudKvsuf &Sdaeayonf/ ,if;udk jynfe,faumifpD? NrdKUe,f aumifpDESifh ppfawGNrdKUvlxk\ 0dkif;0ef;vkyfaqmif&rnfh wm0efwpf&yfyif jzpfonf/

NrdKU&GmoefY&Sif;a&;
ppfawGNrdKU\ awmifbufydkif;onf oJqefajrrsm;jzifh wnfaqmuf xm;onf/ ajrmufbufyi;f rSm EH;k ajrrsm;jzpfonf/ jzm;Bu;D vqif ajrmufbuf kd ydkif; tcsdKU&yfuGufrsm;onf jrpfa&jynfhvQHaewwfonf/ awmifbufydkif;rSm usef;rma&;ESifh nDGwfonf/ ajrmufbufydkif;rSm usef;rma&;ESifh nDGwf rIr&Sd/ qif;&Jom;&yfuGufrsm; jzpfonf/ txl;ojzifh iSufzsm;a&m*gESifh aomufoHk;a&aMumifh jzpfyGm;onfha&m*grsm; jzpfyGm;wwfonf/

96

jrxGef;atmif

ppfawGNrdKUudk wnfaxmifNyD; ESpfaygif;(50)avmuftxd NrdKU&Gm oef&i;f a&;udk aqmif&uEijf cif; r&Sao;yg/ 1874-ckrm zGUJ pnf;wnfaxmif Y S G f kd d S aom ppfawGjrLeDpDy,ftzGJU\ oefY&Sif;a&;vkyfief;rSm kwfw&uf taumif txnf ray:ao;acs/ ,if;aMumifh ppfawGNrKd U\ &yfuursm;rSm use;f rma&; G f ESifh nDGwfrIr&SdbJ jzpfaeonf/ 1880-ckwGif ppfawGjrLeDpDy,f Ou|tjzpf aqmif&Gufolu]]vrf;tajctaersm;? a&ay;a0a&;vkyfief;rsm;? rESpfNrdKUzG,f aumif;aom teHtoufrsm;xGuonfh trIuodursm;ESihf oef&i;f rI Y f d f k f Y S uif;onfh tajctaersm; &Sdaeayonf/ ,if;odkYaom tajctaersm; onf odr;f ,lNy;D &mpkEpf wpf0ufwif &Saeonfrm &Suz,aumif;onf/ S kd d S f G f ESpfaygif; (50)twGif; tkyfa&ajrmif;wpfckwpfavrQ ppfawGNrdKUwGif rawGU&onfrSm r,HkMunfEdkifzG,foufouf jzpfonf/ NrdKUr&mZ0wf w&m;olBu;D azmufvyxm;onfh udutenf;i,faom tkwa&ajrmif; k f k f f udk cRi;f csuxm;&rnf jzpfonf/ ,if;tusKd ;qufaMumifh NrKd U&Gmvlxrm f k S &TUH Gexajymonfh ywfywfvnfrm aexdi&rIyif jzpfonf/}} ponfjzifh f l S k f ajymMum;cJonfrm jrLeDpy,ftzGUJ wnfaxmifp ppfawGNrKd U tajctae h S D udk azmfjyaejcif; jzpfygonf/ ppfawGNrdKUjrLeDpDy,ftzGJUtwGif rdvmodrf;vkyfief;rSm p&dwftBuD; av;qHk; jzpfonf/ 1894-ckrSpwifNyD; nrdvmodrf;vkyfief;udk pwifaqmif &Gufonf/ 1899-ckwGif ,if;rdvmodrf;vkyfief;udk wdk;csJUvkyfudkifvmonf/ 1917-ck avmufwif NrKd U\wpf0ufcefrm rdvmodr;f vkyief; aqmif&uEiNf y;D G Y S f G f kd jzpfonf/ ,if;vkyief;rSm vlu,wif odr;f ,lonfvyief;jzpfonf/ vkyief; f kd f kd h k f f pwifonfh tcsdefrSonf ,ckumvtxd wdk;wufajymif;vJrI r&Sdao;yg/ txl;ojzifh ,ckumvwGif rdvmodrf;tvkyform;rsm; &Sm;yg;rI &Sdonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKU\ &yfuGuftrsm;pkonf ajrwGif;rsm;wl;NyD; toHk;jyKvsuf &Sdaeao;onf/ 1912-ckwGif a&ESifhrdvm tif*sifeD,monf a&ajrmif; wl;azmfa&; pDrHudef;wpfckudk wifjyonf/ ukefusp&dwf usyfaiG 350000udk jrLtzGJUrS uscH&onf/ 1917-avmufwGif pwifNyD; jynfolUvkyfief;XmerS wm0ef,l vkyfudkifonf/ t*Faw ausmufa&ajrmif;rsm;udk yvifawm? armvdyf? td;k wef;? ly&Gmponfh &yfuursm;rSm awGU&onf/ use&yfuursm;rSm omref G f f G f ajrBuD;udk wl;xm;onfh a&ajrmif;rsm;udk awGU&onf/ odkY&mwGif ,if;a&

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

97

ajrmif;tm;vHk;vdkvdkrSm 'kwd,urmppfaMumifh ysufpD;cJh&onf/ ,if;ysufpD; cJaom a&ajrmif;rsm;udk ,aeYwif jyKjyifEijf cif; r&Sao;yg/ a&ajrmif;rsm;rSm h kd kd d a&rSef rSefpD;qif;rI taetxm; vHk;0r&Sdoavmuf jzpfaeonf/ ukvm;acsmif;rSm ppfawGNrKd Utv,frjS zwf pD;qifonf/ ,if;acsmif; rBuD;xJodkY a&ajrmif;rsm; pD;0ifMuonf/ acsmif;rBuD;wpfavQmufvHk;wGif a&qd;k ? a&ykyrsm;ESihf trIuodursm; >yrf;vsu&onf/ a&pD;qif;rIrmvnf; f d f k f f dS S rrSef/ ,if;rSxGufvmonfh teHYtoufrsm;rSmvnf; rcHEdkifatmif jzpfae onf/ usef;rma&;twGuf BuD;pGmaom taESmifht,Suf jzpfonf/ ukvm;acsmif;onf ppfawGNrdKU&Sd a&Ekwfajrmif;rsm;\ t"du pD;0if&m acsmif;rBuD;wpfck jzpfonfomru pD;yGm;a&;twGufvnf; ta&;ygonf/ tqdygacsmif;udk jyefvnfw;l azmf&ef vdtyfaeNyjD zpfonf/ od&mwGif rnfol k k Yk wpfOD;wpfa,mufrQvnf; tav;xm; aqmif&GufMuonfudk rawGU&acs/ ,if;aMumifh 1947-ckEpwif use;f rma&;0efBu;D OD;atmifZu tpd;k &tzGUJ odYk S f G H tpD&ifcHpm wifoGif;&mwGif ukvm;acsmif;udpudk ta&;ay;aqmif&Guf&ef tav;ay;azmfjyxm;onf/ odkY&mwGif rnfodkYrQ ta&;,laqmif&Gufjcif; r&SonfuawGU&ojzifh if;\ud,a&;rSwwrf;pmtkyf (A Survior's Memoir) d kd k f f rSm atmufygtwdkif; rSwfcsufa&;xm;ygonf/ ]]od&mwGif rnfonftzGUJ tpnf;ujzpfap? acgif;aqmif wpfO;D u Yk h jzpfapvTwfawmftjyifbufaomfvnf;aumif;? twGif;bufaomf vnf;aumif; rnfolwpfpHkwpfa,mufurQvnf; vkyfief;udpudk taumiftxnfay:vmatmif aemufqufvuf *kpuvyaqmif kd f k f onfudkum; rawGU&acs}} /

vrf;ESifh vrf;rD;rsm;xGef;jcif;
jrLeDpy,ftzGUJ ydif vrf;rsm;tjzpf 1874-ckwif rdi(30)cefY ppfawGNrKd U D k G k f rSm &Sonf/ tusO;f om;rsm;tm; ,if;vrf;rrsm;udk jyKjyifapcdi;f jcif; jzpfonf/ d k ppfrjzpfrD tcsdeftxd jrLeDpDy,ftzGJUydkif vrf;rSm 42.10rdkifcefY &Sdonf/ ,if;vrf;rsm;rSm ppfNy;D acwf onfrmbufacwfwiatmif wd;k csUJ azmufvyf S kd f k jcif; r&Syg/ vrf;rsm;rSmtrsm;tm;jzifh tkwevrf;rsm;om jzpfonf/ uw&m d f D vrf;rsm;rSmvnf; jyKjyif&rnfh tajctaerSm&Sdonf/ ppfNy;D acwftcseuqdvQif nOftcsersm;wGif vrf;rD;rsm;udk a&eHqD d f k h d f rD;wdkifrsm; xGef;onf/ 1901ckuyif rD;vif;cGef (Lighting Tax) aumufcH

98

jrxGef;atmif

onf/ ,if;a&eHqDrD;wdkifrsm;udk ppfNyD; acwf tpydkif;rSm awGU&ygao;onf/ vQyfppf"mwftm;udk ,if;tcsdefavmufyif pwiftoHk;jyKonf/ odkY&mwGif NrKd UxJyi;f avmufrmom vQyppfr;D rsm; &&Sonf/ 1955-56-ckavmuf wGirS kd S f d f wpfNrdKUvHk;&Sd vrf;rsm;rSm vQyfppf"mwfrD;rsm;udk toHk;jyKEdkifonf/

a&ay;a&;pepf
NrKd Uwnfptcsecgu aomufo;kH a&udk wGi;f a&? uefa&rsm;rS toH;k jyK d f Muonf/ ,ck vuf&Sdtaetxm;rSmvnf; tcsdKU&yfuGufrsm;rSm a&wGif; a&uef r sm;ud k tm;xm;ae&ao;onf / &cd k i f t mZmenf a';0ef ; BuD ; atmifausmf&DTaumif;rI a&uefrSm ,ckxufwdkif 'dk;0ef;&Gm ajrmufydkif;rSm&Sdyg ao;onf/ tcsdKUaoma&wGif; a&uefrsm;rSm roefY&Sif;rIaMumifh 0rf;a&m*g jzpfMuonf/ ,if;aMumifh a&aumif;a&oef&&Sa& pDrue;f wpf&yfukd 1899ck Y d H d wGif oufqdkif&m tmPmydkifrsm;ucsrSwfMuonf/ 1905-ckusrS tqdkyg pDrHudef;udk twnfjyKvdkufonf/ vkyfief;udk pwifonfrSm 1906-ckwGif jzpfonf/ NrdKUrS(2)rdkifcefYa0;onfhae&mrSm uefawmfBuD;&Sdonf/ tus,frSm {u (130)cef&onf/ uefaygif;kd tjrif(43)aycefY &Sonf/ NrKd UajrrsuEmjyif Y dS h d f S xuf ysr;f rQay (20 rS ay40)cefY jrifonf/ NrKd UwGi;f odYk vufr (20)ydursm;jzifh h k f qufoG,fNyD; ,if;rSwpfqifh tjcm;ydkufi,frsm;jzifh tqifhqifhjzefYjzL;ay; onf/ "mwfaiGUjzifh ydk;owfpufESifh a&wdkif;&ef ud&d,mrsm;wyfqifxm;cJh onf/ ,if;ud&d,mrsm;onf 'kwd,urmppftwGif;u ysufpD;cJhonf/ ,ckwif jyKjyifEijf cif;r&Sao;/ uefawmfBu;D onf NrKd UrsuEmxuf tenf;i,f kd kd d f S om jrifhojzifh tcsdKU&yfuGufrsm;odkY a&a&mufatmifray;EdkifaMumif; awGU& onf/ yduv;kH rsm; aqG;ajrUjcif;? ydursm;twGi;f avzdtm;enf;jcif;? uefa& k f k f enf;yg;jcif;rsm;aMumifh NrdKUolNrdKUom;rsm;rSm a&zlvHkrI r&Sdacs/ ,if;tjyif vlOD;a&rSmvnf; 'kwd,urmppfrjzpfrDuxuf ydkrdkrsm;jym;vmojzifh NrdKUae vlxktwGuf oufqdkif&mrS a&zlvHka&; tpDtpOfrsm; csrSwfaqmif&Gufae Muonf/ odkY&mwGif ppfawGNrdKUae vlxkrSm a&aumif;a&oefYESifh a&zlvHkrIr&Sd ao;aMumif; awGU&ygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

99

a&&&Sda&;pDrHudef;
aomufo;kH a& zlva&;twGuf 1960-ckavmufuyif pHprf;avhvm kH k aqmif&GufcJhMuonf/ tpa&;EdkifiH w[mvf (a&bufqdkif&m) pDrHudef;rsm; vDrdwufudk iSm;&rf;NyD; pHkprf;avhvmap tpD&ifcHpmudk wifjyapcJhonf/ uefawmfBuD;\ teD;0ef;usifajr{u(230)&Sd a&odkavSmifuef topfwpfck xyfrHwl;azmfNyD; ESpfpOf&GmoGef;aom rdk;a&csdefudk wGufcsuf a&xyfjznfh&ef tqdjk yKconf/ ,if;pDrcsurm p&dwtukef tusrsm;rnfh pDrcsu[k qdonf/ hJ H f S f H f k 1970-ckwGif ukvor*rS blrdaA'uRrf;usifol twdkifyifcH tif*sifeD,m rpwm a[ZmESifhtzGJUonf ajratmufa&tajctaeudk uefawmfBuD;\ taemufbufajrjyefwif wdi;f wmavhvmcJonf/ wpfaeY a&*gvH 2.3oef; Y G k h cefY xkwf,lEdkifaMumif; tpD&ifcHonf/ rpwma[Zm\ tpD&ifcHpmtay: rlwnf 1972-ckwif ukvor*twdiyifcH tif*sie,mrpwmuvyfEihf G k f f D S tdk;tdrf OD;pD;XmeNrdKUrsm; a&&&Sda&;XmecGJrS t0DpdwGif;wl;azmfa&;tzGJUu ajratmufa&&Sa&; tajctjrpfukd avhvmcJMh uonf/ od&mwGif ajratmuf d Yk a& &&Sda&;tajctjrpfrSm tm;udk;avmufaomtaetxm;wGif r&SdaMumif; aumufcsufcsMuonf/ Buracsmif;a&umwm wnfaqmufrtwGuf ukvor* twdiyifcH d f I k f tif*sifeD,mrpwm 'lemESifh rpwmuvyfwdkY\ tpD&ifcHpmay: tajccH tqdkjyKcJhaom(u) ewfawmif 2 (c ) aumufdk;bHk (* ) Budrfacsmif; 1 (C) Budrfacsmif; 2 rsm;udk 1975-ckESpfu tdk;tdrfOD;pD;XmerS uGif;qif;avhvmcJhMuonf/ ,if;uGif;qif;avhvmcsuft& a&umwmwnfaqmuf&ef ppfawGNrdKUrS rdkif (26)rdkifuGmonfh Budrfacsmif; 1 1ae&mudk a&G;cs,fcJhMuonf/ Budrfacsmif; 1 a&umwmwl;ajrmif;udk 1975-ck? rwfvwGif wdi;f wmNy;D jzpfonf/ 1976k ck? azazmf0g&DvwGivnf; td;k tdrtzGUJ rS a&umwmae&m ajrom;prf;oyfjcif; f f rsm;ESifh ydkufvdkif;tl aMumif; wdkif;wmjcif;rsm;udk aqmif&GufcJhNyD; jzpfonf/ jrxG e f ; atmif &cdkifr*Zif; trSwf (3)? 1977 ckESpf/

100

jrxGef;atmif

'kwd,urmppf &cdkifppfrsufESm
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
*syefAHk;BuJav,mOf (150)wdkYonf ykvJqdyfurf;udk 1941-ck? 'DZifbm (8)&ufaeY eHeufydkif;wGif 0ifa&mufwdkufcdkufonf/ ,if;aeYrSm NAwoQEihf tar&duefwonf *syefukd ppfaMunmonf/ ,if;odYk wducu&ef d d S Ykd k f kd f ppfaMunmjcif;jzifh *syefEiionf 'kw,urmppfxoYkd 0ifa&mufvmonf/ kd f H d J trSw(15)*syefwyfrawmfonf jrefrmjynfukd 1942-ck? Zefe0g&Dv (20)&uf f wGif xdk;ppfpwifonf/ *syefwYkd pwifx;kd ppfqifcsewif jrefrmjynf\ umuG,a&; wm0ef d f G f udk AdkvfcsKyfa0AvfxHrS AdkvfcsKyfqm[mdk; tvuf ZEm;u 1942-ck? rwfv (5)&ufwif vTajymif;vufc,onf/ NAwoQwyfrsm;onf awmifyi;f rS xd;k ppf G J H l d d kd qifvmaom *syefwyfrsm;udk umuG,&if; jrefrmjynfajrmufyi;f odYk qkwcm& f kd f G onf/ ,if;odkY qkwfcGm&m vrff;wpfavQmuf e,fajrrsm;udk ajrvSefpepfudk usifhoHk;onf/ ysufpD;qHk;HI;rIudk rcefYrSef;Edkif atmifyifjzpfonf/ trS w f ( 15)*syef w yf r awmf \ tk y f c sKyf r I a tmuf w G i f & S d a om Adkvf&efatmifOD;aqmifonfh &cdkifcsD ArmhvGwfvyfa&;wyfrawmf (bD? tdkif? at)u 1942-ck? arv (7)&ufwif ppfawGNrKd Uudk odr;f ,lonf/ arvtukef G avmufwGif &cdkifjynf tygt0if jrefrmjynfwpfjynfvHk;onf trSwf(15) *syefwyfrawmf (ppfaoemywd td')\ tkyfcsKyfrIatmufodkY a&muf&Sd oGm;awmhonf/

*syefppfa&;tajctae
&cdkifppfrsufESmwGif trSwf(33)*syefwyfr (wyfrrSL; 'kAdkvfcsKyfBuD; k f G f qmulif Sakuari )ESihf Adv&efatmifO;D pD;onfh Armhvwvyfa&;wyfrawmf kd

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

101

&cdkifcsDppfaMumif;rsm; &Sdaeonf/ 1942-ck? Mo*kwfvwGif &cdkifppfrsufESm&Sd Armhvwvyfa&; wyfrawmfrm jyefvnfyor;f oGm;onf/ ArmhumuG,a&; G f S k f d f wyfrawmftjzpf jyefvnfzGJUpnf;&eftwGuf jzpfonf/ 1942-ck ? Ed0ifbmvtukewif trSw(77)tdE,wyf&if;Bu;D onf k f G f d bl;oD;awmifEihf armifawme,frsm;wGif wyfcsaeaom trSw(33)*syefwyfr S f (rD,mZmuD Miyaza Ki) wyf&if;udk wdkufcdkufvmonf/ rD,mZmuD wyf&if; rSm ppfawGudkA[kdjyK ppfrsufESmcsHKU&ef &aohawmifESifh 'Hkbdwftxd qkwf& onf/ cHppfwm0efudk trSwf(55)*syefwyfr (wyfrrSL; 'kAdkvfcsKyfBuD;udk*g Koga )tm; xrf;aqmifaponf/ trSwf (55) *syefwyfrrSL;rSm 1943-ck? azazmf0g&DvwGif a&muf&Sdvmaomwyfulrsm;jzifh &aohawmifESifh 'Hkbdwf ppfaMumif;udk xdef;odrf;xm;Edkifonf/ (t&DEdkbdk Arinobo)wyf&if;onf ukvm;wefjrpftwdkif; pkefqif; vmNyD; r[mrdwfwdkYvufrS ausmufawmfudk jyefvnfwdkufcdkuf&&Sdonf/ qufvuf ar,kjrpfbufoYkd a&TUajymif;cswufum *syefwyfr\ ppfqifa&; D wGif 0ifa&mufulnDcJh& onf/ 1943-ck? arvqef; bl;oD;awmifESifh armifawme,frsm;udk jyefvnfodrf;ydkuf &&SdcJhonf/ 1943-ck? rwfvwGif ,ciftrSwf(15)*syefwyfrawmfudk wdk;csJU ]]jrefrme,fajrwyfrawmf}}tjzpf jyKjyifw;kd csUJ zGUJ pnf;onf/ ,if;wyfrawmf\ ppfaoemywdcsKyfrSm 'kwd, AdkvfcsKyfBuD; (um0gab Kawabe) jzpfonf/ &cdkif yifv,furf;dk;wef; ppfaMumif;udk 'kAdkvfcsKyfBuD;udk*g\ trSwf(55) *syef wyfru wm0ef,l&onf/ wzef jrefrme,fajrwyfrawmfonf b*Fvm;urf;d;k wef; umuG,f a&;twGuf 1944-ck? Zefe0g&Dv(15)&ufwGif trSwf(28)*syefwyfrawmf (ppfaoemywdBu;D 'kAvcsKyBf u;D qmuli)udk xyfrzUJG pnf;onf/ trSw(28) kd f kd f H f *syefwyfrawmf \ vufatmufwif trSwf (54)*syefwyfr (wyfrrSL; 'kAvf G kd csKufBuD; umemwmeD Kanatani)wdkY yg0ifonf/

r[mrdwfrsm;\ ppfa&;tajctae
1942-ck? arvtukefwGif NAdwdoQwyfrsm;onf jrefrmjynfrS tNyD; tydif qkwcmoGm;Ny;D jzpfonf/ tdE,jrefrme,f jcm;a'orsm;wGif wyfpNJG y;D k f G d *syefrsm;tm; jyefvnfckcHaeMuonf/ *syefwyfrawmftaeESifhvnf; ,if;tcsdefwGifwyfrsm;udk jyefvnfpkpnf; zGJUpnf;aeonf/ xyfqifhxdk;ppf

102

jrxGef;atmif

qif&ef jyifqifaeonfhtcsdef jzpfonf/ NAdwdoQwyfrsm;rSmvnf; tdEd,jrefrme,fpyfrsm;wGif pkHk;NyD;cHppfrS wefjyefxdk;ppfqifETJEdkif&ef jyifqifaeMuonf/ *syefwyfrawmfa&m NAdwdoQ wyfrsm;yg a&SUrwdk;om aemufrqkwfombJ wpfESpfausmf ESpfESpfeD;yg; &Sdae Muonf/ 1943-ck? Mo*kwfvwGif jyKvkyfaom uGdbufuGefz&ifh qHk;jzwfcsuf t& tm&Sta&SUawmifydkif;ppfXmecsKyf (South East Asia Commond S.E.A.C)udk zGJUpnf;wnfaxmifonf/ ,if;ppfXmecsKyfwGif r[mrdwf ppfaoemywdcsKyf armifbufwef (Admiral, Hon Lieut-General and Honh Air Marshel- The Lord Louis Mountbatten)u wm0ef,lonf/ ,if;ppfXmecsKyf\ trSwf(11)wyfrawmfpk (Army Group)udk 1943-ck? Ed0ifbm (16)&ufwif zGUJ pnf;onf/ AdvcsKyBf u;D c&pfwqif (Lieut k G k f D General Sir Philip Christison) tkyfcsKyfaom trSwf(1)wyfrawmfpkwGif yg0ifonfhtrSwf (15)wyfrBuD;u &cdkifppfrsufESmudk wm0ef,l&onf/ 1944-ck? Edk0ifbmv(16)&ufwGif trSwf(15)wyfrBuD;udk trSwf(14) wyfrawmfrS cGxwNf y;D AdvcsKyBf u;D qmtdvbmvpf (C-in: C Lieut-General J k k f k D Sir Oliver Leese)u wm0ef,l xrf;aqmifonf/ trSwf(15)wyfrBuD;wGif atmufazmfjyyg wyfzGJUrsm; &Sdaeonf/ ,if ;wd k Y rS m 1/ trSwf 25 tdEd,wyfr 2/ trSwf 26 tdEd,wyfr 3/ trSwf 81 taemuftmz&du wyfr 4/ trSwf 82 taemuftmz&du wyfr 5/ trSwf 50 tdEd,wyfr[m 6/ trSwf 22 ta&SUtmz&du wyfr[m 7/ trSwf 3 uGefref'dkwyfr[mwdkY jzpfMuonf/ ,if;wdkYtjyif trSwf(224)avwyfESifh trSwf(64)a&wyfzGJU\ vufatmuf&Sd eufyD;,,m;ESifh eDaygzsufoabFmrsm; yg0ifonf/ 1944-ck? Ed0ifbmv(27)&ufwif wyfzUJG wyfrLS ;rsm;onf &cdijf ynfukd k G k a&wpfyi;f uke;f wpfyi;f ppfqifa&;wducu&ef vkyief;pOfrsm;udk csrwMf u kd kd k f kd f f S onf/ trSw(15)wyfrBu;D onf a&wyftultnDjzifh awmifbuf azmif;ydKG ihf f tilodkY ta&muf ar,kuRef;qG,fudk &Sif;vif;&ef wm0ef,l&onf/ 1944ck?

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

103

Edk0ifbm(30)&ufwGif wyfzGJUwyfrSL;rsm;csrSwfaom vkyfief;pOfudk r[mrdwf ppfaoemywdcsKyf armifhbwfwefonf oabmwlvufcHvdkufonf/

r[mrdwfwdkY\ yxrtBudrf ppfqifa&;


yxrtBurf &cdijf ynfppfqifa&;udk 1943-ck? Zefe0g&Dv (1)&ufaeY d k wGif jyKvkyfonf/ wyfr[m(9)ck yg0ifonf/ AdkvfcsKyfvGdKuf OD;pD;aom trSwf(14) tdEd,wyfru qifETJaom ppfqifa&;jzpfonf/ ,if;ppfqifa&;\ tpydkif;rSm atmifjrifrI &&Sdonf/ armifawm bl;oD;awmifESifh armifawmbl;oD;awmifvrf;rsm;udk odrf;,lEdkifcJhonf/ ar,kuRef;qG,frS(10)rdkifcefYa0;aom 'Hkbwfaus;&GmteD;txd odrf;EdkifcJh onf/ 'HkbdwfESifh &aohawmifwGif *syefwyfrsm; tcdkiftrm wyfpGJxm; onf/ ,if;aMumifh wifum;rsm;tygt0if wyfr[mtiftm;jzifh tBurBf urf h d d wducuaomfvnf; tustqH;k rsm;pGmjzifh qkwc&onf/ tawmtwGi;f k f kd f f hJ ppfawGrS *syefwyfrrsm; a&aMumif;jzifh xyfrHa&muf&Sdvmonf/ 'Hkbdwf&Sd *syefwyfrsm;udk tm;jznfhNyD; trSwf(55)tdEd,wyfr[mudk wdkufppfqif onf/ ,if;aMumifh trSwf(55)tdEd,wyfr[mrSm zdkz&JjzpfNyD; ar,kjrpfudk ul; qkwfcGm&onf/ ,if;tjyif ppfawGrS AdkvfrSL;buD; wmem[m&SD OD;pD; aom ppfaMumif;wpfckonf ar,kjrpfaMumif;twdkif; csDwufvmonf/ ar,kawmifwef;udk ta&SUrStaemufodkY jzwfausmfum {NyDv(3)&ufwGif 'Hkbdwfudk wdkufcdkufaeaom trSwf(6)NAdwdoQESifh trSwf(47)tdEd,wyf r[mwdkYudk tif;'if&GmwGif aemufausmrSjzwf wdkufcdkufonf/ ,if;wyf r[mrsm;rSm zdz&JEihf rdi(20)cefa0;aom abmfvb Zm;odYk 1943-ck? arv k S k f Y D (11)&ufwGif jyefvnfodrf;ydkufxm;aom armifawmESifh bl;oD;awmifNrdKU rsm;udk vufvTwfNyD;qkwfcGm&onf/

r[mrdwf\ 'kwd,tBudrf ppfqifa&;


'kw,tBurf ppfqifa&;udk 1943-ck? Ed0ifvbm(30)&ufrm pwif d d k S onf/ trSw(7)tdE,wyfronf ar,kawmif wef;udk awmifMum;vrf;rsm;rS f d jzwf csDwufMuonf/ 1944-ck? Zefe0g&Dv(1)&ufaeYwif trSw(5)wyfronf &mZbD;vf G f

104

jrxGef;atmif

cHwyf\ ajrmufbufydGKifh(124)awmifukef;udk odrf;,lonf/ Zefe0g&Dv (9)&ufaeYwGif armifawmudk odrf;,lEdkifonf/ ewfjrpfudk toHk;jyKNyD; ppfvufeufypnf;rsm;udk a&aMumif;rS pwifjznfhwif;vsuf&Sdonf/ trSwf (7)wyfronf ppfqifa&;XmecsKyukd ig;ajcaxmuf&mwGif zGivpxm;onf/ f G hf S f ig;ajcaxmufawmifMum;rSwpfqifh ukvm;yef;Zif;jrpf0Srf;&Sd wyfrsm;tm; axmufyEi&ef jzpfonf/ 1944-ck? Zefe0g&D vtukewif trSw(7)wyfr\ hH kd f f G f wyf&if;wpf&if;u bl;oD; awmifteD;&Sd awmifapmif;udk pdk;rdk;aeonfh awmifukef;wpfckudk odrf;ydkufxm;NyD; jzpfonf/

[*dk;ppfqifa&;
jrefrme,fajr wyfrawmf ]]ppfaoemywdcsKyf 'kAdkvfcsKyfBuD; um0g ab}}onf jrefrmjynfppfrsuEmwGif tqH;k tjzwfay;rnfh ppfqifa&;ESp&yfukd f S f qifETJ&ef 1944-ck? Zefe0g&Dvqef;ydkif;wGif trdefYxkwfjyefvdkufonf/ ppfwaumif;txd csDwufrnfh [*dk; (HA GO) ppfqifa&;ESifh a'vDtxd cswufrnfh ,l*;kd (U GO) ppfqifa&;wdYk jzpfonf/ [*d;k ppfqifa&;udk trSwf D (28)*syefwyfrawmf ('kAdkvfcsKyfBuD; qmuldkif)u wm0ef,l qifETJ&onf/ ,l*dk; ppfqifa&;udk trSwf(15)*syefwyfrawmf ('kAdkvfcsKyfBuD; rlwmlcsD)u wm0ef,lqifETJ&onf/ &cdkif ppfrsufESmwGif [*dk;ppfqifa&;? jrefrmjynf tv,fydkif; ppfrsufESmwGif ,l*dk;ppfqifa&;udk qifETJ&efjzpfonf/ [*d;k ppfqifa&;udk 1944-ck? azazmf0g&Dv 3&ufwif ponf/ trSwf G (55)*syefwyfrppfqifa&;\ pk&yfrSm &aohawmifNrdKU jzpfonf/ ,if;wGif wdkufcdkufa&;wyfrsm;udk zGJUpnf;onf/ ,if;ppfqifa&;aMumifh r[mrdww\ wyfr(5)ESihf trSw(7)wyfr f Ykd f wdkYrSm wyfrBuD;(15)ESifh tquftoG,fudk jzwfawmufEdkifcJhonf/ [*dk; ppfqifa&;\ azazmf0g&Dv yxrydkif;wGif *syefbufrS ta&;omcJhonf/ r[mrdwfwdkYbuf Munf;? a&? av wdkufcdkufay;rISaMumifh azazmf0g&Dv (23)&ufwif trSw(55) *syefwyfrrSm wyfrsm;kyor;f p jyKvmonf/ rwfv G f f d (11)&ufaeYwGif r[mrdwfwdkY trSwf(7)tdEd,wyfru bl;oD;awmifudk jyef v nf o d r f ; yd k u f o nf / trS w f ( 5)td E d , wyf r u &mZmbD ; vf a 'o wpfavQmufvHk;udk 1944-ck? rwfv(12)&ufwGif odrf;ydkufEdkifonf/ ,if;ppfqifa&;wGif azazmf0g&D wpfvwnf;rSm *syef 5000cefY usq;kH cJonf/ h

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

105

,if;ppfqifa&;rSm *syefrsm;bufrS tHI;ESifh&ifqdkif tqHk;owfcJh &onf/ r[mrdwwyfrsm; taeESiqvQif tm&Sta&SUawmifyi;f ppfXmecsKyf f hf kd kd (tufp?f tD;? at? pD)wnfaxmif Ny;D onfaemuf wduyrm yxrqH;k wdu& h k f JG S k f aom wduyjJG zpfonf/ ,if;wduy\ atmifjrifraMumifh r[mrdwrsm;twGuf k f k f JG I f pdwf"mwfwdk;wufvmaponf/ ,if;tcsdefupNyD; *syefwyfrsm;onf &cdkif ppfrsufESm tygt0if jrefrmjynf ppfrsufESmwdkif;rSm tHI;ESifhom &ifqdkif& awmhonf/

ar,kuRef;qG,fwdkufyGJrsm;
1944-ck? 'DZifbmv (11)&ufwGif trSwf(25)tdEd, wyfrrS trSwf(74)wyfr[monf urf;ajcydkif;rS pwifcsDwufonf/ 'DZifbmv (12)&ufwGif trSwf(15)wyfr[monf bl;oD;awmifodkY csDwufonf/ 'DZifbmv(14)&ufwGif trSwf(53)wyfr[monf ar,kawmifwef; ta&SUbufawmifajc vuf0buf\ awmifwef;(4)rdiumwGif wyfponf/ J k f G JG trSw(82)taemuftmz&duwyfr\ a&SUaqmifwyfrsm;onf bl;oD;awmif f bufoYkd a&muf&onf/ (15)&ufaeY trSw(2) taemuftmz&du wyfr[m dS f onf bl;oD;awmifudk jyefvnfodrf;ypfEdkifonf/ 'DZifbmv(18)&ufwif trSw(53) wyfr[monf pdwni;f jym;udk G f f odrf;,lonf/ (21)&ufaeYwGif cGqHk&GmBuD;udk odrf;,lonf/ 'DZifbmv(19)&ufwGif eufyD;,m;oabFmrS ar,kawmifwef; ta&SUbuf&Sd &aohawmifNrdKUudk tajrmufrsm;jzifh ypfcwfwdkufcdkufonf/ &aohawmifwif trSw(28)*syefwyfrawmfrS ppfaoemywdBu;D 'kAvcsKyBf u;D G f kd f qmuli\ XmecsKyxm;&mNrKd Ujzpfonf/ atmif'iu(21)&ufwif odr;f yduf kd f f kd f kd G k onf/ xdk&Gm&Sd av,mOfuGif;udk tqifoifh &&Sdonf/ r[mrdwfwyfrsm; twGuf tvGetusKd ;&Sonf/ trSwf (74)wyfr[monf 'DZifbmv(23)&uf f d wGif 'Hkbdwfudk odrf;,lonf/ 'DZifbm(26)&ufwif r[mrdwwyfrsm;onf arQmre;f xm;onfxuf G f f S (5)&ufapmNyD; azmif;yGdKifhtilodkY a&mufcJhonf/ ,if;aeYwGif pdkif;'ifacsmif; ajrmufbuf&Sd ukvm;yef;Zif; uGif;jyifwpfckvHk;&Sd *syefrsm;udk &Sif;vif; okwoifEiconf/ 'DZifbm(28)&ufwif &aohawmifEihf ulawmifuRe;f udk f kd f hJ G S r[mrdwfwyfrsm;u odrf;,lEdkifcJhonf/

106

jrxGef;atmif

ukvm;wefjrpfnm wdkufyGJrsm;
trSwf (81)taemuftmz&du wyfronf trSw(55) *syefwyfrrS f wyfzGJUtcsdKUudk xdef;csKyfxm;&eftwGuf ukvm;wefjrpf0Srf;wpfavQmufwGif wducuae&onf/ ,if;wyfronf ukvm;wefjrpf0r;f twdi;f awmifbufoYkd k f kd f S k qif;vmNyD; 1944-ck? rwfv tpydkif;wGif ausmufawmfESifh tayguf0wdkYudk odrf;,lonf/ trSwf(54)*syefwyfrrS wyfzGJUrsm;pkHk;um tjyif;txef wdkufcdkufvmonf/ ,if;aMumifh trSwf(81) taemuftmz&duwyfronf taemufajrmufbufodkY qkwfcGm&onf/ 1944-ck? atmufwdkbmvwGif taemuftmz&du wyfronf 'vufarudk odr;f ,lonf/ ,if;ESiE0ifbmv(17)&ufwif yvuf0udor;f ,l hf kd G k d onf/ ukvm;wef&GmrS yDacsmif;txd vrf;wpfavQmufudk 'DZifbmv(1) &ufwGif odrf;ydkufjyefonf/ NyD;cJhonfh aEGOD;&moDu wyfrsm;onf uk v m;wef j rpf \ taemuf b uf vG i f j yif r sm;twd k i f ; csD w uf c J h p Of u ausmufawmfwGif *syefrsm;tm; tHI;BuD;HI;cJhonf/ 1944-ck? 'DZifbmv(22)&ufwGif trSwf(81)taemuf tmz&du wyfronf o&ufwpfyif ta&SUawmifbuf(6)rdkiftuGm&Sd oHwHwm;odkY a&mufonf/ *syefrsm;onf o&ufwpfyif ajrmufO;D vrf;ESihf ,SOvsu&onfh f f dS ae&mwGif wyfpxm;onf/ ,if;*syefpcef;udk 1945-ck? Zefe0g&Dv (9)&ufaeY JG wGif a&muf&Sdonf/ trSwf(82)taemuftmz&duwyfronf 1945-ck? Zefe0g&Dv(25)&ufwGif ajrmufOD;NrdKUudk odrf;,lonf/ trSwf(82)taemuftmz&du wyfr\ trSwf(4)wyfronf ajrmufOD;taemufbuf(16)rdkifuGm ukvm;wefjrpfdk;&Sd tayguf0odkY uefapmufrSwpfqifh csDwufcJh&m 1945-ck? Zefe0g&Dv(9)&ufaeYwGif a&muf & S d o nf / trS w f ( 82)taemuf t mz&d u wyf r onf 1945-ck ? Zefe0g&Dv(25)&ufwGif ajrmufOD;NrdKUudk odrf;,lonf/

wdkufr,l&aom atmifyGJ
ppfqifa&;udk vQyfwpfjyuf ppfqifa&;[k trnfay;xm;onf/ ,if;ppfqifa&;twGuf aqG;aEG;yGJudk tdEd,EdkifiH bm&ufydkNrdKU&Sd tm&Sta&SU awmifyi;f ppfaoemywdAvcsKyBf u;D qmtdvAmvpf\ a&SUwef;XmecsKywif kd kd f k D f G 1944-ck? 'DZif bm(22)&ufwGif usif;yonf/ ,if;aqG;aEG;yGJodkY r[mrdwf

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

107

ppfaoemywdcsKyf armifhbufwef? trSwf(5)wyfrrSL;BuD; AdkvfcsKyfBuD; c&pfpwDqif? a&aMumif;AdkvfcsKyfrmwifESifh avaMumif;AdkvfrSL;csKyfbef'ef NrdKUpm;BuD;wdkY wufa&mufMuonf/ yxrqHk;a&aMumif;? ukef;aMumif; yl;aygif;ppfqifa&;jzpfonf/ trSw(25)tdE,wyfru ppfawGuRe;f taemuf ajrmufaxmifukd a&aMumif;? f d h ukef;aMumif; yl;aygif;ppfqifenf;jzifh jrpfudkul; wdkuf&rnfjzpfonf/ a&wyfom;rsm; wpf0ufyg0ifaom trSwf(3)uGefref'dkwyfr[mu urf;odkY wuf&rnf/ azmifyGdKifhrS trSwf(25)? tdEd,wyfr\ trSwf(44)wyfr[m u tqdkygwyf\aemufu wdkuf&rnf/ a&aMumif;ESifh avaMumif;rS tpGr;f ukef ulnay;rnf/ trSw(25)wyfr[mu ula'gifuRe;f udk &Si;f vif;Ny;D D f ppfawGuRef;qDodkY csDwuf&rnf/ *syefwyfom;aygif; (40000)cefY &Sdaernf jzpfonf/ *syefwdkYonf ppfawGNrdKUudk oJoJrJrJckcHrnf/ r[mrdwfrsm;bufrSvnf; ppfawGuRef;onf tvGeta&;Bu;D onf/ r[mrdww\ ppfXmecsKytjzpf toH;k jyK&ef jzpfonf/ f f Ykd f ukvm;wefjrpfupeNf y;D awmifbufoYkd wducuaeaomwyfrsm;udk ,if;rScefcJG kd k k f kd f Y Edkifrnf jzpfonf/ &cdkifppfrsufESmwGifomru jrefrmjynftv,fydkif;&Sd trSwf(14)wyfrawmfudk axmufyHha&;twGuf avaMumif; tajccHpcef; tjzpf ppfawGav,mOfuGif;udk toHk;jyKEdkifrnf jzpfonf/ odkYaomf 1945-ck? Zefe0g&Dv(1)&ufwGif ppfawGNrdKUudk umuG,f aeaom *syefwyftiftm; avsmhoGm;aMumif; awGU&onf/ rnfrQavsmhoGm; onfuum;rod&/ rif;jym;ajryHvrf;rS xGurajy;Ediatmif ydwq&ef ta&; kd k f k f f Ykd BuD;onf/ ppfawGNrdKUudk tvsiftjref odrf;,l&efjzpfonf/ ,if;aMumifh rlvtpD tpOfxufapm ponfhaeYudk 1945-ck? Zefe0g&Dv(3)&ufudk owfrSwfonf/ Zefe0g&Dv(2)&ufaeYwGif tajrmufwyft&m&Sd wpfOD;onf av,mOfjzifh ppfawGuRef;ay:odkY ysHoef;qif;ouf MunfhIonf/ *syefrsm; r&SdawmhaMumif; od&onf/ ,if;aMumifh avaMumif;? ukef;aMumif;rS typftcwfr&SdbJ rlv tpDtpOftwdkif; csDwufaponf/ ppfawGNrdKUudk r[mrdwfwyfrsm;u Zefe0g&Dv(4)&ufwif odr;f yduonf/ tcktcHr&SbJ odr;f ,lEijf cif;rSm *syef G k f d kd rsm;(48)em&DapmNy;D ppfawGuRe;f rS xGucmoGm;onfukd r[mrdwwyfrsm;u f G f vH;k 0rodvu jzpfonf/ rlvcefre;f cJaom paeYxuf(9)ywfapm ppfawG kd f Y S h NrdKUudk &&Sdonf/ rlvtpDtpOfrSm azazmf0g&Dv(15)&ufaeY wdkufcdkuf&ef jzpfonf/

108

jrxGef;atmif

uefYa*gwdkufyGJ
uefYa*g&Gmonf ajryHkNrdKU ta&SUajrmufbuf(8)rdkifcefY tuGmwGif &Sdonf/ *syefrsm;onf &cdkifrSqkwfcGm&mwGif uefYa*grSwpfqifh jrefrmjynf txufydkif;txd qkwfcGm&ef jzpfonf/ r[mrdwfwyfrsm;onf uefYa*grS qkwcmrnfh *syefrsm;tm; ydwqwucu&ef pDpOfonf/ 1945-ck? Zefe0g&D f G f Ykd kd f kd f (22)&ufwif trSw(3)uGeref'wyfr[mu uefa*gudk pwifwuf cduonf/ G f f kd Y kd k f urf;uyfa&,mOfrsm; ruyfEdkifrD rpfcs,fav,mOf ysHwyf&if; (2)cku wducuay;onf/ [m&Due;f av,mOfrsm;u rD;cd;k rIi;f zH;k vTr;f ay;Ny;D oef;'g;bdYk k f kd f d d av,mOffrsm;u 'dkif;yHk&Gmudk wdkufcdkufay;Muonf/ Zefe0g&Dv (23)&ufwif trSw(25)wyfrrS trSwf (51) wyfr[m G f ppfula&mufvmonf/ Zefe0g&Dv(25)&ufrSp avaMumif;rS(3)&ufwdkif wdkufcdkuf&onf/ Zefe0g&Dv(28)&ufaeY wpfaeYwnf;rSm *syefrsm;onf tajrmufqef 10000cefY toH;k jyKwucuconf/ Zefe0g&Dv(30)&ufwif kd f kd f hJ G r[mrdwfwyfrsm;onf uefYa*gudk odrf;onf/ awmifbufodkY qkwfcGmrnfh *syefrsm;tm; ydwfqdkYEdkifonf/ uefYa*gwdkufyGJonf *syefwdkYu r[mrdwfrsm; tm; &cdkifppfrsufESmwGif tjyif;xefqHk;wdkufppfudk wdkufcdkufcJhonf/ ydwqrzi&ef *syefwonf wyfrtenf;qH;k ppfom; 20000 usq;kH onf/ f Ykd I G hf Ykd S tajrmuf(15)vuf? armfawmfbkwfBuD;(16)pif;ESifh tjcm;vufeufypnf; tajrmuftjrm; qH;k H;I onf/ r[mrdwbufrS xdcu'Pf&m& olEihf usq;kH ol f kd f S 600cefY&Sdonf/ Zefe0g&Dv(26)&ufrS azazmf0g&Dv(2)&ufaeYtwGif; r[mrdwfwdkYbufrS AHk;wefcsdef(750)toHk;jyKcJh&onf/ uefYa*gteD;wpf0ufrS *syefrsm;tm; Zefe0g&Dv(23)&ufrSpNyD; azazmf0g&Dv tv,favmuftxd tjyif;txef wdkufcdkuf&onf/ ESpfzuf pvHk;qHk;HI;rI rsm;onf/

k&GmwdkufyGJ
1945-ck? azazmf0g&Dv tapmydi;f odYk a&mufaomtcg trSw(54) k f *syefwyfr\ wyf&if;rsm;onf ESppuom;onf/ wpfprmtrf;-rif;bl;vrf; f k JG G k S udk umuG,fay;aeonfh 'vufacsmif;a'orS wyfzGJUjzpfonf/ usefwpfpkrSm awmifukwfwGif jzpfonf/ trf;a'owGif trSwf(81)tmz&du wyfronf ajrmufbufrS csDwufvmNyD; trSwf(25)wyfru trf;awmifbuf&Sd k&Gmudk

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

109

a&wpfyi;f uke;f wpfyi;f cswufwucuonf/ armfawmfbwrsm;u ref;'l;udk kd kd D kd f kd f k f tajrmufrsm;jzifh wdkufcdkufMuonf/ trSwf(3) uGefref'dkwyfr[mrS uif;axmufwyfzGJUonf owfrSwfxm;aomae&mrS(4)rdkifceYftuGmwGif a&wpfyi;f uke;f wpfyi;f wufa&muf&ef ae&m,lxm;Muonf/ azazmf0g &Dv kd kd (16)&ufaeYwGif trSwf(224)avwyfr[m\ tultnDjzifh trSwf(25) tdE,wyfronf &eforsm;tcktcHr&SbJ uke;f ay:odYk wufa&mufEionf/ d l d kd f azazmf0g&D(17)&ufwGif r[mrdwfwyfrsm; k&GmodkY a&muf&Sdonf/ ,if;v (19)&ufwGif *syefrsm;onf tjyif;txefckcHwdkufcdkufonf/ vufwpfurf; wdkufyGJrsm; jzpfyGm;onf/ azazmf0g&Dv(20)&ufwGif *syefrsm;ESifh wdkufcdkuf aepOf trSw(2)taemuftmz&du wyfr[mrS yxrtokwf wyfuuefa*g f l Y rS av,mOfjzifh a&muf&vmonf/ (25)&ufaeYwif wyfr[monf k&m\ dS G G ta&SUbufodkYcsDwuf&m(4)rdkifuGm c&D;odkYa&muf&Sdonf/ xdkaeYrSmyif trSwf(74)wyfr[mvnf; a&muf&Sdvmonf/ ,if;wyfr[monf wifhum; rsm; tultnD jzifh ajrmufbufoYkd cswufonf/ azazmf0g&Dvukeaomtcg D f ,if;wyfr[monf *syefrsm;udk rJacsmif;wpfzufoYkd wduxwonf/ rwfv k f k f (7)&ufaeYwif 'vuf&mudk odr;f yduonf/ rwfv(17)&ufwif trSw(22) G G k f G f ta&SUtmz&du wyfr[monf k&GmwGif wyfpGJEdkifonf/

&rf;NAJrmefatmifuRef;odrf;yGJ
r[mrdwfwdkY\ trSwf(14)wyfrawmfonf jrefrmjynf tv,fydkif; wGif *syefrsm;udk xdk;ppfqifaeonf/ ,if;wyfrawmfudk tultnDay;&ef txl;vdtyfaeonf/ trSw(14) wyfrawmftwGuf axmufya&;pcef;rsm; k f hH tjzpf ppfawGESifh&rf;NAJuRef;rsm;rSm taumif;qHk;jzpfonf/ ppfawGESifh ausmufjzLNrdKUrsm;wGif trSwf(14)wyfrawmf axmufyHhrItwGuf tpGrf;ukef aqmif&uEirnf jzpfonf/ ,if;aMumifh &cdippfrsuEmwGif r[mrdww\ G f kd f k f f S f Ykd 'kw,ajcvSr;f rSm ppfawGNrKd UrS ta&SU awmifbuf rdi(70)uGm&Sd &rf;NAuRe;f udk d k f J odrf;&efjzpfonf/ ppfawGNrKd Uudk wducu&eftwGuf avhusixm;cJaomfvnf; wduyJG k f kd f hf h k f r0ifvdkuf&aom trSwf(26)tdEd,wyfrudk odrf;,l&mrSm toHk;jyKonf/ &rf;NAuRe;f udk wduNf y;D aemuf taemufawmifbuf(12)rdium&Sd rmefatmif J k k f G uRef;udk a&wyfrSodrf;,l&efjzpfonf/

110

jrxGef;atmif

1945-ck? Zefe0g&Dv(21)&ufwGif trSwf(26) tdEd,wyfrrS trSw(71)ESihf trSw(4)wyfr[mrsm;udk ppfwaumif;rS ausmufjzLodYk yday; f f Yk onf/ a&wyfu yifv,frS tajrmufrsm;jzifh ypfcwfunay;onf/ trD;,m; l D trnf&dS av,mOfwifoabFmyg0if&m jrefrmjynfppfajrjyifwif av,mOfwif G oabFmudk yxrqHk;tBudrf toHk;jyKjcif;yifjzpfonf/ ,if;aeYnwGif ausmufjzLNrKd Uudk r[mrdwwyfrsm;u odr;f ,lEionf/ Zefe0g&Dv (26)&ufaeY f kd f wGif vl 500 yg0ifaom a&aMumif;wyf wpfwyfonf rmefatmifuRef;odkY csDwufonf/ trSwf(36)NAdwdoQwyfr[mudk &rf;NAJuRef;awmifbuf pukuRef;udk odrf;,l&ef wm0efay;vdkufonf/ (30)&ufaeYwGif aemfrefESifh a&'g;oabFmrsm;u tajrmufrsm;ESifh ypfcwfulnDay; NyD;aemuf odrf;ydkuf vdkufonf/ trSwf(71)wyfr[monf &efaygufacsmif;udk Zefe0g&Dv(26) &ufaeYwGif wpfBudrf? (28)&ufaeYwGif wpfBudrful;jzwf&ef BudK;pm;onf/ ratmifjrifacs/ xdkYaMumifh ajrmufbufurf;wGif wyfcGJwpfwyfxm;cJhNyD; aemuf ta&SUbufyifv,f&dS peJbufoYkd cswuf&ef pDpOf&onf/ azazmf0g&D D v(1)&ufaeY trSw(36)wyfr[monf &rf;NAuRe;f awmifbufpe;f odYk wuf f J G &m &efoltenf;i,fom ckcHMuonf/ ,if;aeYrSmyif peJ *syefwdkYudk tdEd, a&wyfrawmfu tjyif;txef wdkufcdkufonf/ azazmf0g&Dv(2)&ufaeYwGif trSwf(71)wyfr[mrS a&SUaqmifwyfrsm;u peJudk odrf;,lonf/ trSwf(4) wyfr[monf azazmf0g&Dv(6)&ufaeYwGif &efaygufacsmif;udk jzwful;Edkif onf/ azazmf0g&Dv(8)&ufaeYwGif trSwf(71)wyfr[monf &rf;NAJ ajrmufbuf&Sd awmifukef;rsm;odkY a&muf&Sdonf/ (11)&ufaeY yifv,fudk ydwfrdaeaom r[mrdwfwdkY\ wdkufoabFm ESpfpif;udk *syefav,mOfrsm;u vma&mufwdkufcdkufonf/ *syefrsm;onf &rf;NAJuRef;&Sd ,if;wdkY\ wyfrsm;udk u,fwif&ef awmifukwfrS pufa&,mOf(40)udk vTwfvdkufonf/ ,if; a&,mOf(40)teuf(36)pif;rSm epfjrK yzsuq;D jcif; cH&onf/ vGwajrmufom; f f f G onfh (4)pif;rSmvnf; tjyefwif wifaqmifvmaom ppfom;tm;vH;k ESitwl G hf epfjrKyfysufpD;oGm;onf/ azazmf0g&Dv(15)&ufaeYwGif &rf;NAJuRef;ay:&Sd *syefrsm; ckcHrItm;vHk; &yfpJoGm;onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

111

uufpbDtkyfcsKyfa&;
1945-ck? rwfvrukefcifuyif &cdkifppfrsufESm ajrmufydkif;ESifh tv,fyi;f wdrS *syefwyfrsm; qkwcmoGm;Ny;D jzpfonf/ trSw(55)*syefwyfr kd Yk f G f \ wyf<uif;wyfusef tcsKd Uudk awmifuwNf rKd UrS 1945-ck? {Nyv(28)&ufwif k D G vnf;aumif;? arv(9)&ufaeYwGif oHwJGNrdKUrSvnf;aumif;? arv(13)&uf aeYwGif *GNrdKUrSvnf;aumif; r[mrdwfwyfrsm;u wdkufxkwfEdkifcJhMuonf/ r[mrdwwyfzUJG rsm;onf odr;f ydu&&Saom a'orsm;wGif ppftycsKyf f k f d k f a&;pepfjzifh tkyfcsKyfonf/ ,if;udk ]]Armjynf NrdKUjytkyfcsKyfa&;Xme}} C.A.S (B) (Civil Administrative Affairs)[k ac:onf/ ppftkyfcsKyfa&;jzifh ppfajrjyiftjzpf(3)ESpfausmf&SdaecJhaom &cdkifjynfudk tkyfcsKyf&efjzpfonf/ pifwvif;jyifjzpfcJhonfh &cddkifjynf\ usef;rma&;? ynma&;? tkyfcsKyfa&;? Nidrf0yfydjym;a&;ESifh vlrIa&;tm;vHk;rSm ysufjyKef;cJh&onf/ pD;yGm;a&;rSmvnf; ,d,i;f vsu&onf/ *syefrsm; xkwa0cJonfh aiGpuLrsm;udk ,if;tkycsKya&; k G f dS f h f f tzGJUu todtrSwfrjyKojzifh &cdkifjynfolvlxkrSm tcuftcJESifh BuHKawGU& onf/ pdkufysdK;a&;rSmvnf; 0rf;pmrvHkavmufonfh tajcrSm&Sdonf/ uufpbDac: ppftkyfcsKyfa&;rSm zufppf*syefrsm;u tHI;ay;&rnf jzpfonf/ &cdkifjynfolvlxkonf r[mrdwfwdkY\ ppftkyfcsKyfa&; atmufwGif cg;oD;pGm cHae&onf/ ,if;aMumifh jrefrmjynfow\ ud,pm;vS,jf zpfaom l Ykd k f zqyvtzGJU tcsKyfESifh jynfolU[pfwdkifrsm;jzpfaom owif;pmrsm;odkY &cdkif acgif;aqmifrsm;u wifjyMuonf/ ,if;wifjycsuukd 1946-ck? azazmf0g&Dv f (11)&ufaeYwif zqyvXmecsKywif jyKvyonf/ &cdijf ynfow\ uufpbD G f G k f k l Ykd tkycsKya&;atmufwif cHpm;aeonfrsm;udk 1946-ck? azazmf0g&Dv (18)&uf f f G xkwf 'D;'kwf*sm e,fwGif atmufygtwdkif; azmfjyxm;ygonf/ ]]&cdkifjynfwGif w&m;rJhjzpfysufaeaomtjzpf tysufaygif;rsm; pGmudk rcH&yfEdkifMuojzifh jrefrmjynfolvlxk\ ukd,fpm;vS,fjzpfaom zqyvtzGJUcsKyfBuD;tm;vnf;aumif;? txl;ojzifhwdkif;jynfwGif [pfwiBf u;D rsm; jzpfMuaom owif;pmrsm;tm;vnf;aumif; wdiMf um;& kd k atmif a&mufvmMujcif;jzpf\/ tqdkyg wdkifcsufrsm;wGif tcsdKU&Gmrsm;odkY ppfom;rsm;0ifvsuf a,musm;rsm;udk pk;kH ac:jcif;? rde;f rrsm;udp;kH ac:jcif;wdjYk yKNy;D aom f k k tcg a,musm;rsm;tm;vH;k udk &Gmjyifxw rde;f rrsm;udk twif;t"r f k f

112

jrxGef;atmif

usijhf cif;wdYk yg&S\/ odapmfum;jcif;cH&aom trsKd ;orD;wd\ trnf? d Yk Yk touft&G,fESifh ae&yfwdkYudk &GmtrnfESifh wuG taotcsm yg&Sd\/ NAwoQwonf jrefrmjynfoYkd jyef0ifaomtcg vufpm;acs&ef d d Ykd r[kefbJ rdwfaqGrsm;tjzpfjzifh u,fwifolrsm; tjzpfjzifhom yg0ifyg rnf[k bdvyfygbDrefwGif puLjym;pmwef; aqG;aEG;pOfu tdEd,ESifh jrefrmjynftwGi;f 0efBu;D jzpfol rpwmtmrm&D ajymaom u,fwifjcif; rsm; ay;avm[kom ar;zG,f&Sdawmh\/ uufpbDtycsKya&;udk 1946-ck? Zefe0g&Dv(1)&ufaeYwif kyor;f k f f G f d Ny;D jzpfonf/ jrefrmjynfwif ppftycsKya&;rS bk&ifcyg0ifaom t&yfom;rsm; G k f f H tkyfcsKyfa&;odkY vTJay;onfrSm &cdkifacgif;aqmifrsm; owif;pm&Sif;vif;yGJ jyKvkyfonfhtcsdefESifhqdkvQif &ufydkif;om &Sdaeao;onf/ &cdkifjynfolvlxk onf ppf'Pf&m'Pfcsufrsm; raysmufysufao;aMumif;udk ,if;&Sif;vif; wifjycsufrsm;u azmfjyaejcif; jzpfayonf/ jrxG e f ; atmif (15-3-1980)

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

113

udk;um;onfh pmtkyfrsm;
1/ 2/ 3/ 4/ ]armifhbufwef tpD&ifcHpm} umuG,fa&;0efBuD;Xme1957-ck/ ]vef'efa*Zuf} umuG,fa&;0efBuD;Xme 1957/ ]*syefbk&if Munf;wyfrawmf(15),l*dkppfqifa&;} 'kwd, AdkvfrSL;BuD; [efxGef; (tNidrf;pm;) 1977-ck/ ]*syefppftycsKya&;acwfjrefrmEdii}H *syefjynf wdusKd wuovf k f f k f k kd rS ordkif;ygarmurpwm tdkpmuufqlaeZdk *syefbmomjzifh a&;om; *syefEiitpumNrKd U bmomjcm;odyH jrefrmpm wGzuf kd f H kd J ygarmurpwm tdk;Edkwdk;k jrefrmjyefonf/ ]&JabmfoHk;usdyfESifh ArmhvGwfvyfa&;wyfrawmf ppfaMumif;rsm;} okawoe&Jabmf? 1975-ck? yxr tBudrf/ ]owif;pmrsm;ajymwJh ppfwGif;Armjynf} vlxkOD;vS yxrwGJ? 'kwd,ESdyfjcif; 1969ck/ ]&JabmfoHk;usdyfESifh rDemrD vQdKU0SuftzGJU} 'kwd,AdkvfrSL;BuD; oD[Avjraomif; (tNidrf;pm;)*syefbmomrS wdkufdkuf jrefrm jyefonf/ 1976-ck? yxrtBudrf/ 'D;'kwf*sme,f? twGJ 19? trSwf(28)? (18-2-1946)

5/ 6/ 7/

8/

&cdkifwefaqmif r*Zif; (1980)'DZifbmv/

114

jrxGef;atmif

ppfBudKacwf &cdkifjynf e,fcsJUqefYusifa&; ESifh vGwfajrmufa&; vIyf&Sm;rIrsm;


KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

xGef;atmif-abmif;'Gwf
e,fcsJUtm; trsdK;om;vGwfajrmufa&;twGuf awmfvSefrIrsm;onf 1900-ck rjynfhrDESpfrsm;u &cdkifjynfwGif >yef;vsuf&Sdonf/ ,if;awmfvSefrI rsm;udk e,fcsJUorm;rsm;onf tjyif;txefqHk;enf;rsm;jzifh ESdrfeif;cJhonf/ 1900-ckjynfNh y;D q,fpEpf ESpacwfavmufrm e,fcsUJ orm;rsm;tm; qefusif k S f S Y rIrsm;udk rawGU&/ ,if;aemufydkif;rSm e,fcsJUorm;rsm;udk wdkufdkufykefuefrI rsKd ;r&SawmhbJ vlxvy&m;rI? qefusirrsm;udom awGU&onf/ zdEyrrsm;udk d k I f S Y f I k dS f I Oya'abmiftwGif;rS ta&;qdkonfh vlxkvIyf&Sm;rIrsm;udkom jyKvkyfvm Muonf/ 1921-ckEpwif bl;oD;awmifrS Ak'bmombke;f awmfBu;D wpfyg;tm; S f G tdEd,? t*Fvdyfujym; e,fydkif0efaxmuf rpwma&; (Mr. Rae I.C.S)u taodkufowfrIwpfck jzpfyGm;cJhonf/ ,if;ta&;tcif;udk qefYusifonfh vlxvy&m;rIrsm; yxrqH;k tBurf atmifjrifonfh vIy&m;rIwpf&yfjzpfonf/ k I f S d f S toif;tzGJUtpnf;rsm;udk 1918-ck aemufydkif;rSm &cdkifjynfwGif ay:aygufvmonf/ &cditrsKd ;om;rsm;onf e,fcsUJ rsm;udk acwftajctae k f t& qefYusif&ef zGJUpnf;wnfaxmifonfh tzGJUtpnf;rsm;yg0ifvmonf/ ,if;ay:aygufvmonfh tzGUJ tpnf;rsm;udk vufvr;f rD &SmazG&oavmufrm S S atmufyg twdkif;jzpfonf/ (1) (2) &cddkifjynfoif; (Arakan Association) 1918-19 cefYwGif wnfaxmifonf/ &uyl&toif; 1918-19cefYwGif wnfaxmifonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif
(3) (4) (5) (6) (7)

115

&cdkifjynfvHk;qdkif&m BuD;yGm;a&;toif; 1938-ckESpfcefYwGif wnfaxmifonf/ Edk;Mum;a&;toif; 1935-ckcefYwGif wnfaxmif onf/ ypnf;rJhvlwef;pm; ydkvDaw&Dvuf wpf0dkufwGif wnfaxmifonf/
(Prole tarial)

1935-ck

rsdK;cspftoif; 1935-ckcefYwGif wnfaxmifonf/ rsKd ;csptoif; (or0g,r)rmefatmifNrKd U? 1935-ck wpf0uwif f kd f G wnfaxmifonf/

,if;tzGJUtpnf;rsm;rSm vlrIa&;? ynma&;? pD;yGm;a&;ESifh vli,f rsm;\ pm&dwjrifhwifa&;rsm;udk tav;ay;vIyf&Sm;rIrsm;udk tajctaeu awmif;qdkvmonfESifhtrQ yg0ifvIyf&Sm;Muonf/ odkY&mwGif e,fcsJUqefYusif a&; trsdK;om;vGwfajrmufa&; vIyf&Sm;rIt&Sdeft[kefonf 1939-42-ck ppfBudKacwfumvrSm jrifhrm;vmonf/ txl;ojzifh ]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;} (The Arakan National Congress) ay:ayguf vmNyD;tcsdefrSm jzpfonf/

tm&uHygwDzGJUpnf;jcif;
1935-ck jrefrmEdiiH tufOya' (1935 Act of Burma)t& 'ditmcD k f k f tkyfcsKyfa&;zsufodrf;NyD; (91)XmetkyfcsKyfa&;pepfudk tpm;xdk; wDxGifay; vdkufonf/ ,if;Oya't& a&G; aumufyGJwGif tEdkif&onfh &cdkifrif;wdkifyif trwf r sm;onf atmuf v T w f a wmf (House of Representative)od k Y wufa&muf&ef 1937-ck? rwfvqef;rSm ]*svm*dkyg;vf} oabFmjzifh &cdkifrS &efukefodkY vdkufygvmMuonf/ ,if;&cdkifrif;wdkifyif trwfrsm;onf rif ; wd k i f y if t pnf ; ta0;wG i f rd r d w d k Y & yf w nf & rnf h taetxm;ud k ]]*svm*dyg;vf}} (S,S. Jalagopal) oabFmxrif;pm;cef;wGif aqG;aEG;Muonf/ k rif;wdiyiftpnf;ta0;rsm;wGif &cdirif;wdiyiftrwfrsm; pnf;pnf;vH;k vH;k k f k f k f &Sd&ef oabmwlMuonf/ tm&uHygwD (Arakan Party)udk ,if;aqG; aEG;yGJ wGifyif tm;vHk;uoabmwl zGJUpnf;Muonf/ ,if;ygwD\ pnf;rsOf; pmcsKyfudkvnf; ,if;aeYrSmyif tm;vHk;oabmwl vufrSwfa&;xdk;Muonf/ ,if;pnf;rsOf;pmcsKyfvufrSwfa&;xdk;pOf todoufaotjzpf q&mausmfZH (rsufrSefwyf)u vufrSwfa&;xdk;onf/

116

jrxGef;atmif

,if;tm&uHygwDrSm rif;wdkifyiftpnf;ta0; (vTwfawmf)wGif EdkifiHa&;ygwDrsm;\ csdefcGifvsmuJhodkY (Balance of Power)udk &&SdcJhonf/ rif;wdiyiftpnf;ta0;rsm;rSm owif;Bu;D cJonf/ ,if;ygwDukd wnfaxmif k f h &mwGif t"duyg0iforsm;rSm txufvwawmftrwf (Senator) OD;pHatmif l T f (ta&;ydkif)yif jzpfonf/ qmxGef;atmifausmfESifh &cdkifrif;wdkifyiftrwf rsm;\ pdwftm;xufoefrIaMumifhvnf; ,if;odkYzGJUpnf;EdkifcJhjcif; jzpfonf/ ,if;rif;wdkifyiftrwfrsm;rSm *VKefOD;apm\ rsdK;cspfygwD0if oHwGJ rif;wdkifyiftrwf OD;ausmfjrifhudk csefvSyf--(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) OD;a&Tom qmxGef;atmifausmf qmay:xGef; OD;armifarmifxGef;atmifausmf OD;atmifZHa0 rpwm qlvwefrmrl; rpwm *leDrm&fuH uu OD;bdk;jr OD;apmvSndKwdkY yg0ifonf/ Ou|

tm&uHygwDrSm &cdkifjynfrS a&G;aumufwifajrmufvdkufaom rif;wdkifyiftrwfrsm;jzifh zGJUpnf;xm;aomygwDjzpfonf/ odkY&mwGif &cdkif jynfolvlxkESifh qufqHpnf;vHk;rI r&Sday/ v,f,majr jyem? v,form; rsm;\ ta&;udpxuf rdrwYkd tusKd ;pD;yGm;udom a&S;Ionf/ rdrwvuf0,f&dS d k d Ykd v,f,mrsm; vufrvTwfa&;? oD;pm;c&&Sda&;wdkYudkom tav;xm;onfh rif;wdkifyiftrwfrsm;pku BuD;pdk;cs,fvS,frIudk awGU&onf/ &cdkifa&;&m v,f,majr jyemrsm;vGwajrmufa&;twGuf pdwyg0ifpm;olrsm; yg0ifchJ f f aomfvnf; t&mra&mufcJhacs/ 91-XmetkyfcsKyfa&; oufwrf;umv(6)ESpftwGif; tpdk;&tzGJU tajymif;tvJ av;Burjf zpfay:cJonf/ ,if;odYk tajymif;tvJ av;BurpvH;k d h d f rSm tm&uHygwD0if rif;wdiyiftrwf qmxGe;f atmifausmEihf qmay:xGe;f k f f S wdkYrSm tpdk;&tzGJU0if 0efBuD;rsm;jzpfcJhMuonf/ ]]&cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k }}udk zGUJ pnf;Ny;D aemuf k f kd k f k ydkif;wGif OD;atmifZHa0udk ,if;tpnf;tHk;\ udk,fpm;vS,ftjzpf tm&uH

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

117

ygwDwif aqmif&uaponf/ tm&uHygwDEihf &cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if; G G f S k f kd k f k om;tpnf;tH;k wdrm tajccHuyif uGjJ ym;onf/ odaomf rif;wdiyiftpnf; Yk S Yk k f ta0;rsm;wGif &cdkifa&;&mrsm;twGuf twlwuGaqmif&GufEdkif&ef udk,fpm; vS,ftjzpf apvTwfjcif;jzpfonf/ &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;ay:aygufvmyHk 1930-ckavmufwGif ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtzGJU}} (All Arakan League)udk zGUJ pnf;wnfaxmifNy; jzpfonf/ ,if;tzGUJ wGif a&SUae OD;jrxGe;u D f Ou|tjzpf aqmif&Gufonf/ twGif;a&;rSL;tjzpf a&SUaeOD;pHxGef;atmifu aqmif&uonf/ a&SUae OD;pHxe;f atmif uG,veNf y;D aemuf OD;atmifomOD;u G f G f G twGif;a&;rSL;tjzpfvnf;aumif;? ,if;aemuf OD;pHxGef;atmif (B.A)u aqmif&uonf/ OuXa&SUae OD;jrxGe;f uG,veNf y;D aemuf OD;omZHvS (B.Sc, G f f G BL Bar-at Law)u Ou|tjzpf wm0ef,laqmif&Gufonf/ vli,frsm;udk q&mBuD; OD;atmifxGef;OD;u OD;aqmifNyD; OD;bpH ('dkYvufHk;)? OD;pHa&T? OD;atmifxGef;jr? q&mOD;aomMumatmif? rif;jym; ausmif;q&mBuD; OD;bdk;pHwdkY yg0ifOD;aqmifaom ]]wdkif;&if;om;tpnf;tHk;}} wpfckvHk; &SdaeNyDjzpfonf/ vlBuD;rsm; OD;aqmifonfh ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtzGJU}} (All Arakan League)ESifh vli,frsm;OD;aqmifonfh ]]wdkif;vHk;qdkif&m tpnf;tHk;}}wdkYrSm trsKd ;om;vGwajrmufa&; vIy&m;rItwGuf wpkwaygif;wnf;jzpf&ef tajc f f S taeu awmif;qdkvsuf&Sdonf/ ,if;aMumifh q&mawmfODpdEm? OD;ynmoD[? 0wfvHkOD;omZHvS? q&mBuD; atmifxGef;OD;? q&mBuD;OD;atmifomOD;? OD;pHxGef;atmif (B.A) ? OD;bpH('dkYvufHk;)? OD;pHa&T? eErmvm OD;xGef;pdefponfh tzGJUtpnf;ESpfckrS acgif;aqmifrsm;onf tzGJUtpnf;rsm; wpfaygif;wpnf; jzpfajrmufa&;udk tBudrfBudrf aqG;aEG;Muonf/ tzGJUtpnf;rsm;udk zsufodrf;umwpfckwnf; aom tpnf;tHk;udk zGJUpnf;wnfaxmif&ef 1938-ck? 'DZifbmvtwGif; ppfawGNrKd Uwefc;kd q&mawmf OD;auwkausmif;wGif jyKvyonf/ nEi;f aqG;aEG; k f d dI yGrS qH;k jzwfMuonf/ ,if;aqG;aEG; oabmwlncsuonf e,fcsUJ orm;rsm;udk J D f tvJxdk;&ef pkpnf;rIwpf&yfyif jzpfonf/ v,frJh,mrJh ausmrGJrsm;twGuf tiftm;wpf&yfyif jzpfonf/ &cdkifjynfolvlxkwpf&yfvHk;twGuf r*Fvm owif;wpf&yf jzpfonf/ ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;}}

118
jzpfonf/

jrxGef;atmif
ay:aygufvmrnfh oabmwlnDcsufyif

(The Arakan National Congress)

rif;jym;nDvmcH
rif;jym;nDvmcHonf tzGJUtpnf;rsm; aygif;pnf;a&;udk OD;wnf usif;yaom vli,ftzGJUtpnf;rsm;\ nDvmcHjzpfonf/ ,if;nDvmcHudk 1939-ck? arv(2)&ufrS(3)&uftxd rif;jym;NrdKUwGif usif;yonf/ yxr tBurajrmuf &cdijf ynfv;kH qdi&m vli,frsm;nDvmcHjzpfonf/ &cdiwi;f vH;k d f k k f k f kd qdi&m wdi;f &if; om;tpnf;tk;H \ a&SUajy;nDvmcHyifjzpfonf/ ,if;nDvm k f k cHrS q&mawmfO;D pdEm? jyifanmif q&mawmfwtm; em,utjzpf wifajrmuf Ykd Muonf/ q&mBuD; OD;atmifxGef;OD;tm; Ou|tjzpf wifajrmufvdkufMu onf/ 1936-ck wuovoydwf acgif;aqmif OD;bpH ('dvuf;kH )? t,f'wm kd f Yk D OD;pHa&TwdkYrSm xif&Sm;onf/ &cdkifjynfawmifydkif;rS vli,facgif;aqmifrsm; jzpfaom ocifvatmif? &r0wD OD;bxGe;f ? a':tydeEihf OD;rJausmO;D rSmvnf; S f S f wuf<upGm yg0ifvmMuonf/ rif;jym;nDvmcHonf &cdkifjynf&Sd vli,ftzGJUtpnf; tm;vHk;udk q&mawmf OD;pdEm? q&mBuD; OD;atmifxGef;OD;wdkY OD;aqmifrIjzifh pnf;Hk; aygif;pnf;EdkifcJhonf/ ,if;tzGJUtpnf;udk ]]wdkif;&if;om;tpnf;tHk;}}[k ac:Muonf/ ,if;rSwpf qifhwuf ]]wef;cdk;ausmif;aqG;aEG;yGJ oabmwl nDcsuf}}udk yPmrvufawGY taumiftxnfazmfjyvdkufjcif;jzpfonf/ 1940-ck? arvwGif aygufawmNrdKUrSm usif;yonf/ aygufawm nDvmcHrSm &cdkifjynftrsdK;om;vGwfajrmufa&;vIyf&Sm;rI ordkif;rSwfwdkif jzpfonf/ wefcdk;ausmif;oabmwlnDcsuf atmifjrifpGmtaumiftxnf azmfvdkufjcif; jzpfonf/ q&mBuD; OD;atmifxGef;OD; acgifaqmif;aom ]]wdkif;&if;om;tpnf; tHk;}}udk OD;omZHvS OD;pD;BuD;rSL;aom ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtzGJU}}ESifh yl;aygif; vd k u f M uonf / ,if ; nD v mcH r S em,u q&mawmf t jzpf OD ; pd E m ES i f h OD;ynmoD[wdkYtm; wifajrmufMuonf/ tpnf;tHk;\ Ou|tjzpf OD;omZHvS? 'kwd,Ou|tjzpf OD;atmifxGef;OD;? twGif;a&;rSL;tjzpf OD;pHxGef;atmif (B.A)wdkYtm; wifajrmufMuonf/ aygufawmnDvmcHrSm &cdkifjynf\wpfckwnf;aom e,fcsJUqefYusifa&;wpfOD; jzpfonf/ ]]&cdkifwdkif; vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;}} (The Arakan National Congress) udk atmifjrifpGmzGJUpnf;EdkifcJhonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

119

aygufawmq&mawmf OD;em&'? OD;pHum;atmif (v,form; acgif;aqmif)? OD;armifarmif (aygufawm)? q&m OD;armifausmfZHESifh OD;at;omatmifwrm aygufawmnDvmcH jzpfajrmufa&;twGuf wuf<upGm Ykd S yg0ifvIyf&Sm;Muolrsm; jzpfonf/ OD;pHum;atmifrSm ,if;nDvmcH\ {nfhcH BudKqdkaumfrwD Ou|jzpfonf/ &cdijf ynfausmif;om;or*tzGUJ 0ifrsm;onf ,if;nDvmcH jzpfajrmuf k a&;? nDvmcH vHkNcHKa&;ESifh atmufajcodrf; vkyfief;rsm;udk aeYrtm; nrem; ulnDcJhMuonf/ &efukefwuodkvf &cddkifausmif;om;rsm; toif;\ 1939ck? 'DZifbmv(15)&ufwif usi;f yonfh taxGaxGtpnf;ta0; qH;k jzwfcsuf G t& udkjrwfapm? udkpdefxGef;? udkapmxGef;ESifh udkjrwdkYtm; ,if;nDvmcH wufa&muf&ef ukd,fpm;vS,ftjzpf a&G;cs,fcJhMuonf/ wdkY Armtpnf;tHk; udk,fpm;vS,ftjzpf ocifpdk;wufa&muf rdefYcGef;ajymMum;onf/ ,if;nDvmvHrS e,fcsJUukrPDrsm; av;NrdKUacsmif;wGif puLpuf wnfaxmif&ef &if;ESD;jrKyfESHrIudk uefYuGufonfhtqdkudk wifoGif;qHk;jzwf Muonf/ ajrydkif&Sifpepf zsufodrf;a&;tqdkudk OD;pHxGef;atmif (B.A)u wifoi;f Ny;D q&mBu;D OD;atmifxe;f OD;u axmufc v,f,majr jyemudk G G H us,fjyefYpGm aqG;aEG; twnfjyKMuonf/ ,if;tqdkrSm &cdkifjynf tygt0if jrefrmwpfjynfvHk;\ vltrsm;pkjzpfaom awmifolv,form;rsm;twGuf jywfom;aomvrf;pOfukd csrwEijf cif; jzpfonf/ trsKd ;om;vGwf ajrmufa&; S f kd twGuf ]]&cdkifjynftygt0if jrefrmwpfjynfvHk; vHk;0vGwfajrmufa&;}} tqdkrsm;udkvnf; wnDwGwfwnf; csrSwfEdkifcJhMuonf/ aygufawmnDvmcHonf &cdkifwdkif;&if;om;rsm; cdkifrmuspfvspf odyonf; pnf;H;k rIukd &,lEiconf/ &cdijf ynf\ t"duvlwef;pm;jzpfaom f kd f hJ k awmifov,form;rsm;\ tusKd ;ESihf trsKd ;om;vGwajrmufa&;udk a&S;Ionfh l f atmifjrifaom nDvmcHwpf&yfyif jzpfayonf/

ausmufawmfnDvmcH
1941-ck? arvwGif &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om; tpnf;tHk; nDvmcHukd ausmufawmfNrKd U usi;f yonf/ ,if; tpnf;tH;k rSm jrefrmjynfr&Sd toif;tzGUJ rsm;ESihf r[mrdwtzGUJ tpnf; jzpfonf/ ,if;aMumifh ausmufawmf f nDvmcHokdY ocifjr (AdkvfcsKyfatmifqef;ESifh twlusqHk;)ESifh ZeD;a':cifGefY?

120

jrxGef;atmif

ocifcifatmif? OD;b0if; ("m;rygwD)ESihf q&mrBu;D a':jrpdewdYk wufa&muf f Muonf/ ausmufawmfnDvmcHonf &cdkifjynf\ ppfBudKacwfe,fcsJU qefusia&;ESihf trsKd ;om;vGwajrmufa&; vIy&m;rIordi;f pOfukd awmufajymif Y f f f S k apcJhonf/ &cdkifjynfwpf0Srf;vHk; txl;ojzifh &cdkifjynfajrmufydkif;&Sd vkxk udk wpfpwnf; wpfom;wnf; jzpfaponf/ jrefrmjynfrbuf&dS toif;tzGUJ k tpnf;rsm;ESihf ydr&if;ES;D rIukd &&Saponf/ v,form;rsm;\ tm;wufoa&m k kd d yg0ifvy&m;rIukd awGU&onf/ v,form;wyfrsm;zGUJ pnf;um ,if;nDvmcHoYkd I f S ppfaMumif;(3)aMumif;jzifh csDwufyg0ifcJhonf/ ,if;ppfaMumif;wdkYrSm(1) ausmufawmfNrdKUe,f ta&SUbuf&Sd o&ufwpfyif? &Gmrjyif anmifacsmif; o&Dacsmif;aus;&Gmrsm;rS v,form;wyf/ (2) ausmufawmfNrKd Ue,f awmifbuf&dS tayguf0? aeylc?H 'kucacsmif;? H yef;zJacsmif;? uefapmuf? ,d;k acsmif; aus;&Gmrsm;rS v,form;wyf/ h (3) ausmufawmfNrKd Ue,f ajrmufbuf&dS yDx?k ig;aqmifzuf tp&Saom d yDacsmif;wpfavQmufrS v,form;wyfrsm; jzpfMuonf/ v,form;wyfrsm; nDvmcHppfaMumif;rsm;jzifh cswufvm&m e,fcsUJ D orm;rsm;ESifh ,if;wdkY\vufyg;aprsm;u trsdK;rsdK;taESmifht,Sufay;Mu onf/ v,form;acgif;aqmifrsm;jzpfMuaom OD;atmifxGef;jr? eErmvm OD;xGef;pdefwdkYtm; zrf;qD;onf/ OD;atmifxGef;jrtm; zrf;qD;onfhtcg OD;armifeD (euef)qufvuf v,form;wyfrsm;udk OD;aqmifwm0ef,lNyD; nDvmcHoYkd atmifjrifpm wufa&mufEiconf/ tjcm;aom v,form;wyfzUJG G kd f hJ rsm;vnf; nDvmcHoYkd atmifjrifpm tcuftcJMum;rS wufa&mufcMhJ uonf/ G nDvmcHodkY wufa&mufMuaom v,form;wyfzJGUrsm;ESifh vlxky&d owfrsm;onf ausmufawmfwpfNrKd UvH;k \jrifui;f udk ysm;yef;cyfrQ &Saponf/ G d ausmufawmfwpfNrdKUvHk;rSmvnf; nDvmcHjzpfajrmufa&;twGuf tifwdkuftm;wdkuf ulnDMuonf/ OD;omZHvS? q&mBuD; OD;atmifxGef;OD; tp&Sdaom acgif;aqmifrsm;\ OD;aqmifrI? awmifolv,form;\tm;ay; axmufcHrI? ausmufawmfNrdKUol NrdKUom;rsm;\ ulnDtm;ay;rIrsm;aMumifh nDvmcHudk atmifjrifpGm usif;yEdkifcJhonf/ ,if;ausmufawmfnDvmcHrSm rif;jym;aygufawm nDvmcHrsm;uJhodkY v,f,majrjyemESiywfoufonftqdrsm;? trsKd ;om;vGwajrmufa&;ESihf hf h k f ywfoufonfh tqdkrsm;udk csrSwfMuonf/ nDvmcHusif;ypOf NAdwdoQtpdk;& tm; tMunftndK ysuap&ef w&m;a[mrIjzifh tpnf;tH;k 0if rsKd ;cspausmO;D f f f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

121

udk zrf;qD;onf/ q&mawmfO;D ynmoD[ESihf OD;pHa&T('dvuf;kH ) wdukd zrf;0&rf; Yk Yk xkwonf/ nDvmcHtNy;D ]]wdArmtpnf;tH;k ud,pm;vS,}f } ocifcifatmif f Yk k f udk ppfawGNrdKU&Sd Ou|OD;omZHvSaetdrfwGif umuG,fa&;yk'fr 124(u)t& zrf;qD;vdkufonf/ odkY&mwGif ausmufawmfnDvmcHum; tjynfht0atmif jrifcJhonf/

tm&uHygwDrS udk,fpm;vS,f kyfodrf;jcif;


ppfBudKacwf &cdkifjynfwGif t"dutm;jzifh &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk; &Sdaeonf/ ,if;tpnf;tHk;onf &cdkifjynfol vlxkudk EdkifiHa&;OD;aqmifrI ay;onf/ &cdkifjynftygt0if jrefrmjynf wpfjynfvHk; vGwfajrmufa&;twGuf wdkufyGJ0ifaeonfh tpnf;tHk;wpfck jzpfonf/ v,form;rsm; v,fvufikwfvuf&if; rjyKwfa&;? oD;pm;cwdkuf zsufa&;wdkYudk ta&;qdkwdkufyGJ0ifaeonfh tpnf;tHk;vnf; jzpfonf/ jrefrmjynfr&Sd wd;k wufonfh tzGUJ tpnf;rsm;ESihf vufwaqmif&uaeonf/ JG G f &cdkifrif;wdkifyiftrwfrsm; pkaygif;wnfaxmifxm;onfh tm&uH ygwDrSmvnf; rif;wdkifyiftpnf;ta0;(vTwfawmf)wGif &cdkifjynf\ wpfck wnf;aom ygwDjzpfonf/ ,if;ygwDonf vTwfawmfwGifom vIyf&Sm;rI&Sd onf/ &cdkifjynfolvlxkESifh uif;uGmonf/ &cdkifjynftygt0if jrefrmjynf wpfjynfvHk;\ t"duvlwef;pm;jzpfaom awmifolv,form;tusdK;udk vspfvsLIxm;onf/ v,fydkif&Sifrsm;bufrS &yfwnfaom ygwDjzpfonf/ (91)Xmetpd;k &tzGUJ wdi;f rSm tm&uHygwDrS tpd;k tzGUJ 0if 0efBu;D &mxl;rsm;udk k &,lEiconf/ od&mwGif &cdijf ynfovxtusKd ;twGuf ta&;,laqmif&uf kd f hJ Yk k l l k G csufrsm;udkum;rawGU&/ rif;wdkifyiftpnf;ta0; vTwfawmfwGif v,f,m udpESifh ywfouf aqG;aEG;wdkif; tm&uHygwD0ifvlrsm;pkonf v,fydkif&Sif rsm;bufrSom umuG,fay;aqG;aEG;cJhMuonf/ &cdkifjynf\ t"dutzGJUtpnf;ESpf&yfjzpfaom tm&uHygwDESifh &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;wdkYrSm tajccHrSp cH,lcsuf uGJjym;Muonf/ &yfwnfcsufrwlojzifh tNrJwrf;oabmuGJvGJrIrsm;udk ppfBudKacwfe,fcsJUqefYusifa&;ESifh trsdK;om;vGwfajrmufa&; vIyf&Sm;rI wdkif;&if;om;tpnf;tHk;\ tm&uHygwDwGif udk,fpm;vS,fjzpfaom OD;atmifZHa0tm; tpnf;tHk;\ udk,fpm;vS,ftjzpf kyfodrf;cJhonf/ udk,fpm;vS,f kyfodrf;jcif;udpESifhywfouf armifuHxl;\ rSwfwrf;wGif-

122

jrxGef;atmif

]]tm&uHygwDOu| 0wfvHkOD;a&Tomu vTwfawmfxJ &cdkif wdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;onf v,faxmufcHray; pwrf;0g'jzpfonfh (No Rent Campaign) qdkaom pum; udk oHk; w&m;Oya'abmiftwGif; tusHK;r0ifaom tpnf;tHk; (Illegal Association) tDvDa*vftqkdaZ;&Sif;tjzpfodkY a&mufoGm;Edkifap&ef aMunmjcif;udk cH&xdkufaomoabmt"dym,fudk a&mufapaom pum;yg0ifonfh rdefYcGef;rsdK;udk >ruf[cJhonf/ wdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if; om;tpnf;tH;k trIaqmiftzGUJ \ TeMf um;csut& vTwawmftpnf; f f ta0;cef;r tm&uHygwDrS Ekwxu&rnftaMumif;udk vHavmufpm f G f h k G taxmuftxm;jy aMunmNyD;vQif 0rf;enf;pGmjzifh tm&uHygwDrS EkwfxGufum xdkygwDESifh vHk;vHk;tqufjzwfvdkuf&awmh onf}}[l azmfjyxm;onfudk awGU&ygonf/

oD;jcm;toGifjzifh vIyf&Sm;rI
&cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k onf jrefrmjynfbuf&dS k f kd k f k wdk;wufaomtzGJUtpnf;rsm;ESifhqufoG,f yl;aygif;vIyf&Sm;cJhonf/ ,if; tzGJUtpnf;rsm;\ nDvmcHrsm;? tjcm;ta&;BuD;aomudprsm;? aqG;aEG;&m rsm;wGif udk,fpm;vS,frsm;wGif udk,fpm;vS,frsm; tjyeftvSef apvTwfcJhMu onf/ wpfzUJG ESiwpfzUJG wef;wl&nfwxm;Ny;D e,fcsUJ qeYusia&;ESihf trsKd ;om; hf l f f vGwfajrmufa&; vIyf&Sm;rIrsm;udk vufwGJyg0ifcJhMuonf/ wlnDaom vkyf&yf rsm;udk vufwyg0ifcMhJ uonf/ wlnaom vky&yfrsm;rSm yl;wGaqmif&ucMhJ u JG D f J G f onf/ &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;onf &cdkifjynf\ taetxm;ypu tajctaeay:wGif tajccHonfh vrf;pOfukd usio;kH onf/ hf rl0g'udk csrSwfonf/ rdrdwdkY a&ajrobm0ESifh vuf&Sdtajctaersm;udk rlwnfonfh ud,yif rl0g'rsm;udk csrwonf/ tpnf;t]]tpd;k &[lonf;kH udk k f kd S f OD;aqmifonfh oabmw&m;rsm;udk csifhcsifhcsdefcsdef a0zefoHk;oyfNyD; vufcH onfvnf;&Sdonf/ z,f&Sm;cJhonfh udprsm;vnf;&Sdonf/ tpnf;tHk;0ifvli,frsm;\ rdkufl;&Jqefaompdwf? ol&Jaumif; qefaom tjyKtrlrsm;udk tpnf;tHk;acgif;aqmifrsm;u xdef;uGyfay;& onf/ 'kw,urmppfqoYkd OD;wnfaeonfh tcsecgrsKd ;wGif txl;owdxm; d D d f rdrdwdkYtzGJUtpnf;\rl0g' rwdrf;apmif;atmif usifhoHk;Muonf/ onfrSm

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

123

&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;\ vGwfvyfaomrl0g'udk csrSwfusifhoHk;cJhaMumif; ay:vGifxif&Sm;onf/

xGuf&yf*dkPf;ESifh qufoG,frIrsm;
1940-ckavmufrm Armhxu&yf*P;f udk zGUJ pnf;onf/ ,if;xGu&yf S G f kd f *dkPf;\ rl0g'rSm ]]t*Fvdyftcuf Armhtcsuf}} jzpfonf/ urmppfaMumifh tusyftwnf;jzpfay:vmonfh NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;tm; awmfvSefa&; wdkufcdkuf&ef jzpfonf/ ,if;oabmw&m;sm;onf &cdkifausmif;om;acgif; aqmifrsm;xHodkYvnf;aumif;? &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om; tpnf; tHk;0if vli,frsm;xHodkYvnf;aumif; xdk;azmuf 0ifa&mufvmonf/ ,if;rl0g'ESiywfouf &cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; tpnf; hf k f kd k f k tHk; acgif;aqmifrsm;onf tBudwfte,f aqG;aEG;cJhMuonf/ yputajc taeESifh vdkufavsmrItjzpf EdkifqHk; usifhoHk;&ef jzpfonf/ wpfzufrSmvnf; cdkifrmodyfonf;aom tpnf;tHk;jzpf&ef vdktyfonf/ wpfzufrmvnf; trsKd ;om;a&;pdw"mwfjyif;xefNy;D tpGe;f a&mufrI S f aMumifh vlrsdK;a&;t"dukPf;rS a&SmifuGif;Edkifoa&GU a&SmifuGif;ae&onfh tcgvnf; jzpfonf/ vlrsdK;a&; ta&;tcif;rsm;onf e,fcsJUorm;rsm;\ *dkPf;cGJa&;? oif;cGJa&;twGuf taumif;qHk;vufeuf jzpfonf/ wpfzufrmvnf; &cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; tpnf;tH;k wGif S k f kd k f k vufeufuiawmfvea&;twGuf vdtyfaomjyifqifrrsm;&Sao;[ef ray: kd f S f k I d acs/ wyfom;aumif;rsm;? vufeufc,rf;rD;ausmufrsm;? aiGaMu;ponfwrm J Ykd S vnf; jynfh pHkrIr&Sdao;acs/ ,if;aMumifh ArmhxGuf&yf*dkPf;\ rl0g;'udk &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k acgif;aqmifrsm;onf owdEiuiw,f usio;kH cJh k S hf kd f G hf Muonf/ pGefYpm;a&;orm; vli,frsm;xHodkY us,fus,fjyefYjyefY ,if;rl0g'udk csray;cJh/ odkY&mwGif xGuf&yf*dkPf;acgif;aqmifrsm;ESifh tNrJqufoG,frI&SdcJh onf/ rdrdwdkY oabmxm;rsm;udk tjyeftvSef aqG;aEG;cJhMuonfrSm xif&Sm; onf/ ,if;odkY qufoG,fcJhyHkrsm;udk-]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;\ vufa&G;pif acgif;aqmifrsm; jzpfMuaom q&mBu;D OD;atmifxe;f ? OD;omZHvwEihf G S Ykd S BuKd wifqufo,xm;Muonftwdi;f &efue tNraexdivsu&aom G f h k k f J k f f dS tpnf;tHk;\udk,fpm;vS,f armifuHxl;onf &cdkifjynf bl;oD;awmif

124

jrxGef;atmif

NrdKUrS OD;pHxGef;atmif (aq;orm;)udkyg twlac:aqmif ywfvrf; (,ck ewfarmufvrf;)? a'gufwm Aarmftr a'gufwmAarmf ZeD;a': d f cifrrtygt0if AEKvOD;pdef? OD;vSrif;? OD;b0if;wdkYESifh z&D;'ef;b d f kd f kd f G avmuf(pf) (Freedom Block) udp&yfrsm;udk ESpBf urwiwif vQKd U0Supm pnf;a0;aqG;aEG;Muzl;onf/ tcsdefxuf tenf;i,fapmpGmaom tcsdefwpfcsdef OD;atmifxGef;OD;ESifh armifuHxl;wdkYonf &cdkifwdkif;vHk; qd k i f & mwd k i f ; &if ; om;tpnf ; tH k ; \ vuf a &G ; pif t zG J U \ud k , f p m; Ou|OD;omZHvS vufrSwfa&;xdk;xm;aom (z&D;'ef; bavmufpf)\ vkyf&yfrsm; yg0ifonfh vQdKU0Sufpmwpfapmifudk pawmhudwfvrf; aexdivsu&aom ocifEvufxoYdk ay;tyf&ef oGm;a&mufcjhJ im;aomf k f f dS k J vnf; ocifEukd rawGUcJ&ay}}[l armifux;l trnfcH 0efBu;D a[mif; k h H OD;atmifZHa0\ b0rSwfwrf;wGif Armh xGuf&yf*dkPf;ESifh &cdkifwdkif;vHk; qdkif&m wdkif;&if;om; tpnf;tHk;udk qufoG,fcJhMuyHkrsm;udk awGU&ay onf/ Armhxu&yf*P;f ESihf &cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; tpnf;tH;k G f kd k f kd k f k tquftoG,f&SdcJhonf/ txl;ojzifh acgif;aqmifrsm; aqG;aEG;vufcH cJMh uonf/ &cdi\tajctaet& twdtvif; ,if;0g'vrf;pOfukd azmfxwf k f k rusio;kH cJaMumif; ponfrsm;udk pma&;oltm; 'dvuf;kH OD;pHa&Tu ajymMum;cJh hf h Yk onfudk rSwfom;zl;onf/ odkY&mwGif vufeufudkif awmfvSefa&;vrf;pOfonf tcsdeftcg r[kwfao;[k &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf; tHk;acgif;aqmif rsm;u cH,lxm;onf/ ,if;aMumifh pGefYpm;a&; orm;vli,frsm;\ vufeuf udkifawmfvSefa&; awmif;qdkwifjycsufudk vufrcHcJhay/ ,if;udpESifh ywfouf--]]xd k t csd e f xd k t cgu vuf e uf u d k i f a wmf v S e f a &;twG u f oifhawmfqDavsmfaom tcsdefrusa&mufr[kwf ao;ojzifhtzGJU acgif;aqmifydkif;u EdkifiHa&;orm; vli,frsm; wifjycsufudk y,fcscJh onf}}[k armifux;l \ b0rSwwrf;wGif azmfjyxm;onfukd awGU&ay H f onf/ ausmufawmfnDvmcH\ aemufydkif;tcsdefavmufrSm wdkif;jynf tNidrfrouf jzpfvmonf/ txl;ojzifh 1941-ckESpf tukef 1942-ck ESpfOD; ydkif;rSm jzpfonf/ 'kwd,urmppfjzpfyGm;NyD; jrefrmjynfodkY ppfrD;ul;vm onfhtcsdef jzpfonf/ *syefrsm; xdk;ppfaMumifh NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm;onf

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

125

jrefrmjynfrS wqkwfwnf; qkwfae&onfhtcsdef jzpfonf/ ,if;tcsdefrSm &cdijf ynf&dS wdi;f &if;om;acgif;aqmifrsm;udk qkwcm&mwGif taESmift,Suf k k f G h rjzpf a p&ef wd k i f ; &if ; om;acgif ; aqmif r sm;ud k xd e f ; od r f ; xm;a&;rS m ta&;BuD;onf/ ,if;aMumifh &cdkifwdkif; &if;om;tpnf;tHk;acgif;aqmif rsm;udk zrf;0&rf;xkwfonf/ ae&mra&G; zrff;&ef trdefYay;xm;onf/ ,if ;aMumif h Ou| omZHv S? 'kw d, Ou| OD; atmifx Ge f; OD; ? OD;xGef;0if;? OD;ndKxGef;? OD;pHxGef;atmif (a&SUae)? OD;armifeD(euef)ESifh tjcm;tzGJU0if(4? 5)OD;wdkYonf rD;acsmif;zsm;odkY oGm;a&mufcdkvHIae&onf/ tajctaeay;vQif wkwfjynftxd oGm;a&muf&ef pDpOfcJhonf/ vlol rawGU&aom awmBuD;rsufrnf;xJwGif (2)vcefY ykef;atmifae&onf/ tjcm;aom tpnf;tHk;acgif;aqmifrsm;onf rdrdwdkYenf; rdrdwdkY[efESifh ykef;atmif;ae&onf/ ,if;odkYacgif;aqmifrsm; zrf;0&rf;aMumifh a&Smifwdrf;ae&csdefwGif ukvm;&cdita&;tcif; ay:aygufvmonf/ ,if;aMumifh NAwoQwYkd zrf;qD; k f d d ta&;udk tav;rxm;EdibJ vlrsKd ;a&; ta&;tcif;ajyNir;f atmif Nir;f owf k f d d ay;&onf/ ,if;rSm trsKd ;om;a&;wm0efukd wm0efood acgif;aqmifrsm;u d xrf;aqmifvdkufjcif; jzpfonf/

tdEd,odkY ac:aqmifcH&olrsm;
1942-ck? arvaemufydkif;rSm NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm; jrefrmEdkifiHrS tNyD;tydkif tdEd,odkY qkwfcGmay;NyD; jzpfonf/ jrefrmjynfrS NAdwdoQe,fcsJU orm;rsm; qkwfcGm&mwGif &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk; 0ifrsm;ESifh ausmif;om;acgif;aqmifrsm;udk zrf;qD;NyD; tdEd,odkY ac:,loGm; onf/ zrf;qD;cH&olrsm;udk 'um;axmifwiwcsKd U? wcsKd Uudk ukrvmaxmifwif G f D G tusOf;csxm;onf/ aemufydkif;wGif 'kuonfpcef;zGifh 'kuonfrsm;ESifh twlxm;onf/ NAdwdoQe,fcsJUorm;rsm; qkwfcGm&mwGif zrf;qD;ac: aqmifjcif;cH &olrsm; EdkifiHa&; tusOf;orm; (23)OD; jzpfonf/ ,if;odkY zrf;qD; ac:aqmifjcif; cH&olrsm;rSm OD;tHk;ausmf (oHwGJ)? OD;omxGef; (ausmufjzL ausmif;om;acgif;aqmif)? &rm0wD OD;bxGe;f ? OD;csuzm;? OD;pHv?S OD;td;k avmif f (OD;tHk;armif)? OD; jzLomxGef;? OD;armifomEdkY? OD;armifomxGef; (ykZGefz,f&Gm)? OD;atmifomOD; (ajrmufOD;)? a&SUae OD;ndK? OD;vSarmifom? rsdK;cspf ausmfOD;?

126

jrxGef;atmif

OD;jrwfvSarmif? eErmvm OD;xGef;pdef? q&m OD;owdk;vS? OD;pHxGef;atmif (bl;oD;awmif)? OD;omxGef;pH OD;bdk; atmif? OD;armifarmif? OD;armifausmfZH? OD;zdk;vSESifh jrefrmjynfrS e*g;eD xGef;a&TwdkY jzpfonf/ tdEd,odkY &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;0ifrsm;? ausmif;om;acgif;aqmifrsm;ESihf tjcm;Ediia&;orm;rsm;udk zrf;qD;ac:aqmif k f H oGm;&mwGif qif;&J'utrsKd ;rsKd ; cH&onf/ ukvm;wdi;f abmif 'um;axmifwif k k G csdKifhavSmifiSufi,fyrm cHpm;vGrf;qGwf&yHk? rdrdNrdKU&Gmudk wrf;wylaqG;&if; wd'uaMumifh ajrmufO;D NrKd UrS OD;atmifomOD; b0wpfyg;odYk ajymif;cJ&yHwukd k h k Ykd udk,fwdkifyg0ifzrf;qD;jcif;cHcJh&ol pmqdk&Sif owdk;axmifvS trnfcH q&m OD;wdk;vSu---]]rdkuf*kPfjyKvsuf? a'oa0;pGm? tdEd,modkY? zrf;uma&TUajymif;? ppfwaumif;rSm? vlaygif;ESpq,f? oH;k OD;u,fw?Ykd oG,o,wifaMumif;? f f G f h atmifqkawmif;vsuf}}[lvnf;aumif;]]bmomrsdK;jym;? tm;vHk;jcm;onf? ukvm;wdkif;abmif? 'um; axmifrS? csdKifhavSmifiSufi,f vGrf;qGwfES,fodkY}}[l vnf;aumif;--]]wd'kuaMumifh? OD;atmifomOD;? NrdKUajrmufOD;rS? w wwjzifh? b0ajymif;um qHk;&yg&Sifh}}[l vnf;aumif; axmifwGifuAsmudk pDuHk;pyfqdkcJhonf/ ,if;wdkY &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;0ifrsm;? ausmif;om;acgif;aqmifrsm;ESifh EdkifiHa&;orm;rsm;udk zrf;qD;NyD; ac:aqmif jcif;rSm NAdwdoQwdkY\ rdkuf*kPfudk jyvdkufjcif; wpf&yfyif jzpfonf/

acgif;aqmifrsm;\ t&nftaoG;
&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tpnf;tHk;onf &cdkifjynf tyg t0if jrefrmjynfwpfjynfv;kH vGwajrmufa&;? e,fcsUJ qefusia&;? v,f,m f Y f ajrjyemrsm; ajz&Si;f a&;twGuf tpOfwpduf wduy0ifchJ Muonf/ ,if;rS k k f JG aoGznfroGm;cJ/ ,if;aMumifh ppfBuKd acwf&cdijf ynf trsKd ;om;vGwajrmuf h k f a&;ESihf e,fcsUJ qefusia&; vIy&m;rIjzpfpOfuavhvmvQif &cdiwi;f vH;k qdi&m Y f f S kd k f kd k f wdi;f &if;om;tpnf;tH;k ESihf ,if;tpnf;tH;k 0ifacgif;aqmifrsm;udk csevyf k f S xm; r&ay/ tpnf;tHk; acgif;aqmifrsm;onf &cdkifjynf aumif;usdK; twGuf tepfemcHNyD; aqmif&GufcJhMuonf/ udk,fusdK;pGefYvTwfcJhMuonf/ tcsi;f csi;f pnf;pnf;H;k H;k ESihf e,fcsUJ qefusia&; trsKd ;om;vGwf ajrmufa&; Y f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

127

twGuf OD;aqmifrukd ay;cJonf/ ,if;odYk &cdif wdi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; I h k k k f k tpnf;tH;k acgif;aqmifrsm;\ OD;aqmifrI tydi;f udk ,if;acwf ,if;umvrD k vdkufolrsm;? ppfBudKacwf &cdkifjynf e,fcsJUqefYusifa&;? trsdK;om;vGwf ajrmufa&;ordkif;udkavhvmolrsm; od&SdMuonf/ acgif;aqmifrsm;\ tepfemcHcJhyHk? udk,fusdK;pGefYvTwfyHk? pnf;pnf; Hk;Hk;ESifh e,fcsJUqefYusifa&; trsdK;om;vGwfajrmufa&;twGuf OD;aqmifrI ay;cJhyHkwdkYudk ]]&cdkiftoHowif;pm}}wGif aus;Zl;od trnfcHaqmif;yg;&Sif wpfOD;u ]]&cdkifjynf aus;Zl;&Sifrsm;udk azmfxkwfMuavm}} aqmif;yg;wGif aphaphppkH azmfjyxm;onf/ ,if;aqmif;yg;rS tcsKd Uudk xkwEwNf y;D atmufyg kH f k twdkif; azmfjyvdkufygonf/

Ou|BuD; OD;omZHvS
&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdkif;&if;om;tzGJUOu|BuD; OD;omZHvSonf &cddkifjynftwGuf trsm;qHk;tepfemcHcJholjzpfaMumif;udk todPf&Sdolwdkif; rnfolrQ jiif;Edkifrnf r[kwf/ OD;omZHvSonf tjcm;ynmwwf ypnf;&Sif olaX;rsm;uJhodkY qif;&Jom;vnfacsmif;aoG;jzifh ajcaxmufraq;cJhacs/ qif;&Jom; &cdivxtwGuf ypn;f a&mvlyg tepfemcHcavonf/ &cdiwpf k f l k hJ k f jynfv;kH vkycorQaom Ediia&;vkyief;rsm;\ ukeusp&dwf xuf0ufcefukd f hJ k f H f f Y OD;omZHvS wpfO;D wnf;tuketuscc&onf/ rdrp;D yGm;a&;vkyief;[lorQukd f H hJ d f vHk;vHk;pGefYvTwf EdkifiHa&;vkyf ief;xJodkY ajcpHkypf0ifa&mufcJholrSm Ou|BuD; OD;ZHvSyif jzpf onf/ OD;omZHvSonf EdkifiHa&;vkyfief; ypnf;yp, tukef tuscjH cif;om r[kw/ ud,xvufa&mufvyui&mvnf; olrwlatmif f k f d k f kd f owd&cowpfO;D jzpfonf/ Ediia&; orm;yDyD aexdipm;aomufa&;vnf; dS hJ l k f H k f wu,fNcdK;NcHEdkifol wpfOD;jzpfonf/

OD;atmifxGef;OD;
q&mBuD;OD;atmifxGef;OD;onf OD;omZHvSESifhvufwGJum wdkif;&if; om; tpnf;tHk;BuD;udk xlaxmifcJh&mwGif rsm;pGmtepfemcHcJhonf/ OD;atmifxGef;OD;rSm OD;omZHvSuJhodkY ypnf;yp, rcsrf;omaomfvnf; &cdkif vli,frsm; MunfndKrIudk cH,l&olwpfOD; jzpf\/ dk;om;jcif;? wnfMunfjcif;? vkyf&Jjcif;*kPft*Fg&yfwdkYjzifh jynfh0oljzpfonf/ pum;ajym&m wnfwnf

128

jrxGef;atmif

ajymwwfonf/ ajymvdkufaompum;rSm wpfvkH;csif;aomfvnf;aumif;? wpfy'v;kH udaomfvnf;aumif; tvGet"dym,fav;eufonfh ausmufawmf k f k f nDvmcHusif;ycsdef OD;atmifxGef;OD;u pma&;oltm; ajymcJhaompum;udk ,ckxMd um;a,mifvsuf &Sao;onf/ ausmufawmfnvmcHBu;D onf &cdijf ynf d D k Ediia&;&mZ0if tpnfum;qH;k aom nDvmcHBu;D jzpfonf/ OD;atmifxe;f OD; k f H G onf wdi;f jynfysup;D *syeftycsKya&; csccsexd touf&orQ &cdijf ynf k f k f f hJ d f dS k BuD;tm; xdef;odrf;xm;cJhonf/ &cdkifvlxka&SUrS raMumufr&GHUrm;rm;&yf aqmif&GufaecsdefwGif AHk;'PfaMumifh aoqHk;cJhonf/ OD;atmifxGef;OD;\ tavmif;udk ppfawGNrdKU0uFygwGif; axmifhem;wpfae&mwGif jrKyfxm; xdkae&m aAm"dyifuav; wpfyifpdkuf&Sd\/ ]]trsdK;om;atmifyGJaeYwdkif; ausmif;q&mOD;owdk;vSESifh if;wynfhausmif;olausmif; om;rsm;wdkY OD;atmifxGef;OD; tavmif;jrKyf&modkY oGm;a&muftav;jyKjcif;rSwpfyg; rnfolrQ*krpdkufMuacs}}[l aus;Zl;odtrnfcH aqmif;yg;&Sifu rdrdwdkY\ acgif;aqmifrsm;tm; aus;Zl;od opm&Sd&Sdjzifh acgif;aqmifrsm;\ t&nf taoG;udkt&Sdtwdkif; azmfxkwfa&;om;cJhonfudk awGU&ygonf/ (pmwrf; jzpfajrmufa&;twGuf vdktyfoa&GU pmtkyfpmwrf; rSwfwrf;rsm; iSm;&rf;jcif;? rdrdwdkY udk,fawGUjzpf&yfrsm;udk ajymjyonfh bBuD; OD;atmifZa0? OD;atmifomOD; (ordi;f okawoD)? OD;pHxe;f atmif ('Drua&pD H k G kd a'oE&tkyfcsKyfa&; rif;BuD;a[mif;)? OD;rJausmfOD;? OD;armifeD(euef)ESifh q&mOD;csD;'dk;wdkYtm; txl;aus;Zl;wif&Sdygonf/)

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

129

udk;um;onfh pmwrf;rsm;
(1) armifuHxl;rSwfpk (A Survior's Memoir) vufa&;rl (0efBuD;a[mif; OD;atmifZHa0 rSwfwrf;) (2) q&mOD;csD;'dk; ]]ausmufawmf trsdK;om;ausmif;}} (tBudrf 50-ajrmuf trsdK;om;aeY a&T&wkobiftwGuf "rmHk ausmif;om;a[mif;rsm; pkaygif;jzefY csdonf/ 1970-ck) (3) owdk;axmifvS ]]tdEd,jynf 'gumNrdKU axmifwGif;uAsm}} "n0wDr*Zif; twGJ(1)? trSwf(1) 1951-52/ (4) (5)
Rai Aung Daing "Political History of Arakan"

"n0wDr*Zif; twGJ(1)? trSwf(1) 1951-52/


Tun Hline, "Reports Rangoon University Aarkan Student's Association" (wuodkvfausmif;wdkuf

r*Zif; {uwowGJeHygwf 1? 1301 ckESpf? waygif;v)

(6) aus;Zl;od ]]&cdkifjynf aus;Zl;&Sifrsm;udk azmfxkwfMuavm}} &cdkiftoH owif;pm? &ufpGJ--&cdkifr*Zif; trSwf(8)rS

xGef;atmif(abmif;'Gwf) 1983-ck? pufwifbmv (26)&uf/

130

jrxGef;atmif

NAdwdoQcGmppf
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

xGef;atmif (abmif;'Gwf)
jrefrmEdkifiHrS qkwfcGm&onfh tjzpftysuf taMumif;tusdK;udk &Sif;vif;wifjy&mwGif &cdkifrSmjzpfysufcJhonfh taMumif;jcif;&mrsm;udk razmfjyjynfprnf r[kw?f txl; ojzifh ppfawGqyurf; tjzpftysursm;udk h kH d f f aphpHkpGm azmfjyrSom jynfhpHkrnf jzpfonf/ ppfawGNrKd Uonf OayumjyKxm;aom ta&;rxm;onfh jrefrmEdiioYkd k f H 0if&ef vrf;aygufwpfck jzpfonf/ tdE,EdiiEihf teD;uyfq;kH wnf&aejcif; d k f H S dS aMumifh avwyftwGuf wefzdk;&Sdayonf/ ,if;tjyif b*Fvm;yifv,f atmufwGif ppfawGNrdKUwnf&Sdaejcif;aMumifh toifhtwifh ta&;ygaeaom taetxm;wGif &Sdaeayonf/ ,if;vdktyfcsufwpf&yfudk olwdkYtwGuf jiif;y,f&ef rjzpfEiacs/ ppfXmecsKyrsm;wnf&&m tdE,Ediionf umuG,f kd f f dS d k f H a&;twGuf ppfawGNrdKUudk wdkufdkuf wm0efxdef;odrf;xm;&onf/ ,if;tjyif ppfawGNrdKUonf pyg;xkwfvkyfonfh {&d,me,fy,fjzpfNyD; qefpufrsm;&Sd &cdkifjynf\ t"duqefpyg;wifydkY&m a'ojzpfonf/ *syefrsm; jrefrmEdiiukd 0ifa&mufor;f ypfNy;D &efueus qH;k jcif;onf k f H d k f yif ppfawGtwGuf ta&;ygaom tusdK;ouf a&mufrI r[kwfacs/ 1942ck? Zefe0g&Dvukefydkif;rSm ppfawGNrdKUwGif umuG,fa&;tiftm;wdk;vmonf/ wyf&if; (14) trSwf(7) &mZykwfwyf a&muf&Sdvmjcif;aMumifh jzpfonf/ ,if;&mZykwfwyfrS trSwf(23)tapmifhwyfzGJUudk tem;ay;&eftwGuf a&muf&Sdvmjcif; jzpfonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

131

ppfab;'kuonfrsm; pcef;NrdKU
&efueEihf atmufjrefrmjynfrS 'kuonfrsm;onf ppfawGqyurf; k f S d f wGif jynfhusyfvsuf&Sdonf/ jynfrSawmifukwf awmifMum;vrf;twdkif; &cdiurf;ajrmifa'oudk ausmjf zwfvm olrsm;jzpfonf/ azazmf0g&DvtwGi;f kd f bk&ifavwyfrawmfonf &efueav,mOfui;f rS qkwcmvm&Ny;D jzpfonf/ h k f G f G ,if; avwyfrawmfonf ppfawGNrKd UodYk a&muf&vmjcif;jzifh xyfNy;D tiftm; dS wdk;apcJhonf/ *syefrsm; &efueukd odr;f ypfNy;D aemuf ppfawGNrKd UwGif bk&ifa&wyfukd k f h a&wyfAvrLS ;csKyf *&m[rf\ tkycsKyrI atmufwif jrefrmEdiiH urf;d;k wef; kd f f f G k f twGuf zGUJ pnf;onf/ tdE,bk&ifa&wyfrawmfrS ]qvyf*s}D ESihf ]tdEK } oabFm d h rsm;tjyif tayghpm;a&wyfoHk;umuG,fa&;oabFm av;pif;wdkYrSmvnf; ppfawGqdyfurf;wGif qdkufuyfvsuf &Sdonf/ armfwm tajrmufrsm;ygaom oabFmig;pif;jzifh Armbk&ifa&wGif taysmwrf; t&efwyfzUJG trnfc,xm; f H l onfh wyfrSmvnf; &efolrsm; pdrfh0ifvmrIudk umuG,f&efurf;ajcwGif &Sdae onf/ od&mwGif ,if;wyfzUJG rSm vkyief;twGuf vHavmufrr&Say/ jrefrmjynf Yk f k I d rS xkxnftiftm;ESihf pD;0ifqwcmvmaeaom 'kuonfrsm;udk tm;oGeNf y;D k f G ppfaq;&efrm ,if;wdtwGuf tcuftcJwpf&yfyif jzpfaeayonf/ rwfvESihf S Yk arvtpydkif;wGif 'kuonf oHk;aomif;ig;axmifudk ppfawGESifh uRef;i,f&Sd ausmufjzLqdyfurf;wdkYrS a&aMumif;jzifh tdEd,odkY ydkYaqmifay;cJh&onf/

wyftiftm; jznfhwif;jcif;
ppfawGNrKd Uonf avwyftajccHpcef;jzpfojzifh ta&;yg aomaMumifh tiftm;xyfrHjznfhwif;&ef rwfvtapmydkif;u qHk;jzwfcJhMuonf/ trSwf (109)wyfr[mXmecsKyfESifh vdkufavsmnDaxGpGm trSwf(9)*swfwyfESifh wyf&if;(9)trSwf(7) &mZykwfwdkYudk av,mOfypfaoewfrsm;ESifhtwl ppfawGoYkd ay;ydxm;Ny;D jzpfonf/ ,if;wdrm 1942-ck? rwfv (18)&ufaeYu Yk Yk S a&muf&Sdonf/ 1942-ck? rwfv (23)&ufaeYwGif *syefrsm;onf uyvDuRef;udk odrf;,lonf/ tapmifhwyfi,fudk rwfv(12)&ufaeYuyif qkwfcGm&ef tar&duef? NAdwdoQ? 'wfcsf? MopaMw;vs (wyfaygif;pk)\ trdefYt& qkwfcGmcJhNyD; jzpfonf/ odkY&mwGif *syefrsm;onf rwfv(23)&ufaeY rwdkifrD

132

jrxGef;atmif

txd rodr;f jzpfao; acs/ &efueoYkd vHNk cKH a&;twGuf ta&;wBu;D zGUJ pnf;xm; k f onfh oabFmrsm; 0ifaeMuonfudk *syefrsm;tm; rumuG,fEdkifao; ojzifh jzpfonf/ aemuftaMumif;tcsuwpfcrm &efuerqwcma&; taetxm; f k S k f S k f G jyemwpf&yfyif jzpfayonf/

avaMumif;rS wdkufcdkufjcif;
1942-ck? rwfv(23)&ufaeYwif ppfawGNrKd Uudk avaMumif;rS ESpBf urf G d wdif tjyif;txefvma&mufwucuonf/ ,if;wducurrwdiruvnf; k kd f kd f k f kd f I k f D rauG;av,mOfuGif;udk wdkufcdkufjcif;cH&onf/ ,if;wdkufcdkufrIrsm;rSm NAwoQavwyf jrefrmjynfrS aysmufu,ap&ef oabmyif jzpfonf/ wpfck d d G f wnf;aom ppfawGav,mOfuGif;udk wdk;wufjyKjyif&ef qHk;jzwf Muonf/ trSw(109)wyfr[m XmecsKyEihf topfa&muf&vmaom wyf&if; f f S dS ESp&if;udk csucsi;f kyor;f vduonf/ tapmifh wyfrsm;tjzpf wyf&if; (14) f f f d k f trSw(7) &mZykwwpfwyf? trSw(67)tBu;D pm;av,mOfypfwyfrS wyfpwf f f f d wpfpdwf? trSwf(1) tdEd,tao;pm; av,mOfypfwyfrS wpfzGJUESpfzGJU usef&Sd aeonf/

ppftkyfcsKyfa&; xkwfjyefjcif;
1942-ck? rwfv(23)&ufaeY aemufydkif;wGif ppfawGav,mOfuGif;? oabFmqdyfESifh a&wyfpcef;rsm;rSm *syefav,mOfrsm;\ rMumrMum vma&muf wdkufcdkufjcif; cHae&onf/ ,if;avaMumif;rS wdkufcdkufrIrsm; aMumif; ppfwyfa&m t&yfom;rsm;yg pdwf"mwfusqif;vmMuonf/ ajrmufjrm;pGmaom wyfzUJG rsm;ESihf ykvyrsm;rSm rdrwXmersm;rS pGecmxGuajy; d f d Ykd Yf G f Muonf/ &cdiwi;f rif;Bu;D ESihf e,fbuft&m&Stm;vH;k eD;yg;wdonf a&wyfEihf k f kd d Yk S ppfbufrtmPmydirsm;u wm;qD;aomf vnf; 1942-ck rwfv(30)&ufwif S k f G ppfawGNrdKUrS xGufcGmoGm;Muonf/ ppfawGcdkif0efESifh vufa&G;pifaMu;eef; t&m&Sd tcsdKUwdkYom olwdkYvkyfief;XmewGif usef&SdaeMuawmhonf/ &cdkif wdi;f wpfcv;kH e,fbuftycsKya&;rSm vH;k 0csKyNf ir;f oGm;NyD jzpfonf/ rD;IUd rIrsm; k k k f f d rSmvnf; rMumcPqdkovdk qdyfurf;wGif jzpfyGm;aeonf/ qefpufrsm; rD;avmifrrsm; jzpfym;onf/ rD;tBu;D tus,f avmifuRr;f rIonf jrefrmha&eH I G ukrPDvDrdwuf (bDtdkpD)\ ta&;ygonfh a&eHqDavSmifuefrsm;udk

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

133

ajcmufvSefYaeayonf/ t&yfom;rsm; rNidrfoufrIrSm ppfawG &cdkifwpfwdkif; vHk;rSm wdk;yGm;vmayonf/ 1942-ck? {NyDv 13 &ufaeYrSm ppfawGNrdKUESifh uRef;wpfckvHk;udk ppftkyfcsKyfa&; atmufwGif xm;&Sdvdkufonf/

awmfvSefykefuefrIjrifuGif;rsm;
jrefrmjynfbufrS ppfajy;rsm;jzpfMuaom e,fjcm;wyfzUJG ? wyfom;rsm; ESifh Armhppfykvdyyfrsm;onf qlylvIyf&Sm;aeaom &cdkifrsm;ESifh yl;aygif; oGm;Muonf/ ,if;qlylvIyf&Sm;aeonfh *dkPf;onf tdEd,trsdK;om;rsm;? txl;ojzifh rdef;rrsm;ESifh uav;rsm;tm; (tpkvdkuftNyHKvdkuf) owfjzwfrI? *kwfyDawmifwGif 1942-ck? {NyD (14)&ufaeYu jzpfyGm;cJhonfh ausmufawmf awmifydkif;ESifhukvm;wefjrpf ta&SUydkif;wdkYwGif taxGaxG rNidrfoufrIrsm; jzpfay:cJonf/ {Nyv tv,favmufwif rNiroufrrsm; vTr;f rd;k vmonf/ h D G d f I ,if;qlylvIyf&Sm;rIrSm awmfvSefykefuefrI[k taotcsm ,lqEdkifonfh yHkyef; jrifuGif; jzpfavonf/ uif;vSnfhaeaom &mZykwfppfom;rsm;onf ocif ygwD0ifrsm;? tjcm;olrsm;ESifh wdkufyGJi,frsm; jzpfyGm;cJhonf/

cdkif0ef\ aemufqHk;aMu;eef;
1942-ck? {NyDv (21)&ufaeYwGif ppfawGcdkif0efonf jrefrmjynf tpdk;&xHodkY aMu;eef;wpfapmif ay;ydkYcJhonf/ ,if; aMu;eef;rSm atmufyg twdkif; jzpfonf/ ]]aMu;eef;onf ppfawGcdi\ tajctaeudk tpD&ifcpm jzpf k f H onf/ ajAmifawmfveyeuefrI tajctaerSm &Saeonfukd ESreif;&efrm S f k f d d f S ppfa&;t&om jzpfawmhrnf/ e,fbuf tkyfcsKyfa&; ysufjym;aecsdefrSm usef&Sdaeaom ykvdyftzGJUrSmvnf; tvGeftuRHtm;xm;&onfh tae txm; r&Sawmhay/ ausmufawmfEippfawGcdic&dS olye*P;f rsm;udk d S hf k f JG k f kd e,fjcm;wyfzUJG rS ppfajy;rsm;u vufeufc,rf;rD;ausmufrsm; tajrmuf J tjrm;axmufyaeonf/ tpGe;f a&muf&cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; hH k f kd k f k tpnf;tHk;0ifrsm;onf ra&wGufEdkifaom toufpnf;pdrfOpmrsm;udk vk,zsuq;D owfjzwfMuonf/ rD;IUd rIrsm;? vk,ufwucurrsm;onf l f kd f kd f I tuGyftnyfr&Sdaom tajctae jzpfaeonf/ ,if;tajctaerSm &efolrsm; pdrfh0if Edkif&ef jyifqifay;aerIyif jzpfayonf/

134

jrxGef;atmif

*syefrsm; rif;jym;odkYcssDDwuf
ppfawGNrdKUapmifhwyfzGJUESifh a&wyfrrSapmifha&Smufuif;vSnfhrI&Sdae aomfvnf; vkNH cKH a&;twGuf jynfpvavmufrI r&Sawmhay/ jzpfay:aeaom h kH kH d tajctaetwGuf xda&mufrI r&Sdawmhyg/ 1942-ck? {NyDv (11)&ufaeYu ausmufjzLNrKd Ue,fwif uif;vSnaeonfh a&wyfrS owif;&&Sonf/ ,if;&uf G hf d rwdkifrDaeYu jrefrmwyfom; (250)ESifh *syeft&m&Sdrsm;onf awmifukwfokdY a&muf&Sdaejcif;aMumifh jzpfonf/ olwdkYrSm oabFmrsm;? bkwfrsm; &Sdaeonf/ ,if;tzGJUonf urf;dk;wef;wpfavQmuf trf;rS olykefXmecsKyfwpfckjzpfaom rif;jym;odkY csDwufvmMuonf/

rif;jym;rS ppfawGodkY
{NyDvukefydkif;wGif *syefwdkY avaMumif;vIyf&Sm;rIrsm; wdk;yGm;vmMu onf/ &efowyfzUJG rsm;onf rif;jym;{&d,mwGif pkpnf;Ny;D ppfawGoYkd cswuf&ef l D jyifqifaeonfrSm oHo, rjzpfEdkifawmhay/ Armbk&ifa&wyf taysmfwrf; t&efwyfzGJUrS armfwmwyfqifxm;aom oabFmESpfpif;ESifh ,if;wyfzGJU wdonf 1942-ck? arv (1)&ufaeYwif rif;jym;teD; wduyJG jzpfym;cJMh uonf/ Yk G k f G vufeufBuD; av;vufudk ,if;wdkufyGJwGif toHk;jyKaMumif; awGU&onf/ xdcdkuf'Pf&m&olrsm;? aoausolrsm;udk oabFmay:wGifawGU&onf/ aemuf w pf & uf w G i f &ef o l w yf z G J U rsm;onf ausmuf a wmf E S i f h ykPm;uRef;NrdKUrsm;wGif a&muf&SdMuonf/ ,if;aeY naebufwGif &mZykwf wdkYtm;oabFmjzifh uif;vSnfhapNyD;&efol wdkYtm; pHkprf;aponf/ 1942-ck? arv (3)&ufaeY eHeufyi;f rSm ykPm;uRe;f atmufem;wGif ,if;oabFmrsm;udk kd pufao ewfjzifh ypfcwfjcif; cH&onf/ tjyeftvSef wdkufyGJwGif ESpfaygif'g tajrmufvufeufudk toHk;jyKMuonf/

ppfawGNrdKUay: AHk;rdk;&Gm
,if;aeYrSm ppfawGNrdKUudk avaMumif;rS wdkufcdkufonf/ AHk;BuJ av,mOftpif; (27)pif;yg0ifonf/ tqdkygavaMumif; wdkufcdkufrIaMumifh taqmufttHkrsm;? ppfpwdk;ESifh ypnf;rsm;? pm;eyf&dumrsm;? armfwmESifh u,f&D,m av;vufyg ysufpD;aponf/ tapmifhwyfzGJU vufeufcJ,rf; rD;ausmufrsm;onfvnf; rD;avmifysufpD;cJh&onf/ aoaus qHk;HI;olaygif; (20)cefY&Sdonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

135

ppfawGNrKd UapmifwyfzUJG \ t"duwm0efrm av,mOfui;f udk twwf h S G Ediq;kH umuG,xm;&ef jzpfonf/ jyif;xefaomwduyJG qdyurf;wGif jzpfym; k f f k f f G cJvQif azmufczsuq;D rIrsm;udk jyKvyNf y;D aemuf tapmifwyfzUJG onf uke;f vrf; h JG f k h c&D;jzifh ppfwaumif;odkY qkwfcGm&ef jzpfonf/ tapmifhwyfzGJU\ trdefYay; t&m&Sonf qdyurf;wGif wyfpxm;Edipr;f rSm tapmifwyfzUJG \ tiftm;jzifh d f JG k f G h rjzpfEdkifawmhaMumifh ,lqonf/ wyfom;rsm;onf oifwef;tawGU tBuHK enf;ygonf/ ,if;tjyif iSufzsm;a&m*gaMumifh tiftm;csnfheJYaeonfh wyfom;rsm;jzpfNyD; avaMumif;rS wdkufcdkufrIrsm;onf olwdkYtm; wkefvIyf acsmufcsm;aponf/ vuf&Sdtajctaet& *syefwyfrsm;onf 1942-ck arv(4)&ufaeY eHeufydkif;rwdkifrD wdkufcdkufvmEdkifrnf jzpfaMumif; azmfjy aeayonf/ urf;ajcwpfavQmuf&Sd vrf;rsm;rSm a&rsm;jynfhvQHvsuf &Sdae onf/ uRef;&Sdc&D;vrf;aMumif;rsm;rSmvnf; Ncdrf;ajcmufrIrsm; &Sdaeonf/ vrf;rsm; rjywfonfhwdkifatmif *syefwyfrsm; ykPm;uRef;rSm a&muf&SdaeNyD; jzpfonf/ azmfjyyg tajctaersm;aMumifh yifv,faMumif;twdi;f nwGi;f csi;f k qkwfcGm&ef qHk;jzwfMuonf/

atmifjrifpGm qkwfcGm
[def;&f*sufqefESifh a[;'g&DoabFmay:odkY aoewfrsm;? tBuD;pm; vufeufrsm;udk wifaqmifxm;Ny;D jzpfonf/ nOfh arSmifonfEihf wyfom;rsm; S oabFmay:odkY wufa&mufNyD; jzpfonf/ qdyfurf;&Sd azmufcGJzsufqD;&ef udprsm;udk a&wyfu azmufcGJzsufqD;vdkufMuonf/ toHk;jyK&ef rvdkawmh onfh oabFmrsm;udkvnf; epfjryfvdkufMuonf/ 1942-ck? arv (2)&ufaeY apmapmydkif;tcsdefwGif wyfom;rsm;onf ppfawGNrdKUudk pGefYcGmoGm;Muawmh onf/ trSwf(15)*syefwyfrawmf ordkif;rSwfwrf; pmrsufESm(24)wGif *syefwdkYu ppfawGNrdKUudk odrf;,ljcif;ESifhywfouf azmfjyxm;onfrSm--]]r[mAsL[mt& ppfawGNrdKUrSm ta&;BuD;aomfvnf; cdkifrmpGm odr;f yduxm;jcif;r&Say/ 'D0Zwyf(33)rS ajcvsiwyf cGwpfcEihf trf*swyfzUJG rS k f d D H f J JG S D wyfcxuf0ufukd uke;f vrf;a&vrf;wdrS apvTwvuonf/ ckcrI tenf;i,f JG Yk f kd f H &SdNyD; NrdKUudkodrf;ydkuf vdkufonf}}/

136

jrxGef;atmif

(rSwfcsuf/ / NAwoQwonf 'kw,urmppftwGi;f &cdirS qkwcm d d Ykd d k f f G rS &mwGif *syefrsm;tm; &ifqdkifwdkufcdkufrIrSm r&Sdoavmufyif jzpfonf/ &cdkifjynf&Sd trsdK;om;nDGwfa&; wyfOD;jzpfaom ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k }} 0ifrsm;ESihf Ediia&;? vlra&;? ppfa&;rsm;udk ajz&Si;f cJh k k f H I &onf/ ,if;tpnf;tH;k 0ifrsm;udk vk,ufwucuaeonfh vlq;kd rsm;tjzpf kd f kd f owfrwcMhJ uonf/ od&mwGif ppfawGcdi0ef \ aemufq;kH aMu;eef;pmwGif S f Yk k f NAdwdoQwdkYtm; ajAmifawmfvSef ykefuefrIjzpfaeaMumif;udk 0efcHxm;onf/ onfrm ]]&cdif wdi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k }}\ e,fcsUJ qefusif S k k k f k Y a&;vkyf&yfudk azmfjyvdkufjcif;yif jzpfonf/)
[ The Re Treat From Burma, 1941-42 Edited By Bisheshwar Prasad, D. Litt Official History of the Indian Armed Forces in The Second World War pmtkyfrS Capture of Akyab pmrsufESm 358-360udk

jyefqdkygonf/] xGef;atmif(abmif;'Gwf) 1987-ck? atmufwdkbmv (4)&uf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

137

ppfawGNrdKUordkif;tusOf;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

(1824-1947 xd)
t*Fvdyf jrefrmppfyGJonf 1824-ckESpfwGif pwifjzpfyGm;onf/ AdkvfcsKyfBuD; armf&Dqif (General Morrison)onf &cdkifa'oudk xdk;ppf qif&mrSm OD;pD;uGyfuJ&onf/ AdkvfrSL;csKyf rufbdef (Brigadair Me Bean) onf 'kwd,OD;pD;csKyftjzpfESifh OD;pD;yg0ifonf/ a&wyfudk uGefref'dk *Ref;a[ (Commodore John Hayes) tkyfcsKyfuGyfuJ vdkufyg&onf/ ,if;t*Fvdyf wyfrawmfrSm ppfonftiftm; 9343-a,muf yg0ifonf[k od&onf/ xdt*FvywyfzUJG onf 1825-ck? Zefe0g&DvwGif aumhbZm (Cox's Bazaar) k d f odkY csDwufonf/ yxr&cdkifcHwyfjzpfaom armifawmteD;odkY 1825-ck? Zefe0g&Dv (31)&ufaeYwGif qdkufa&mufvmonf/ ,if;odkY a&mufvQif ppfwyfukd ESpwyfc wpfwyfukd AdvcsKyBf u;D armf&qifO;D pD;onf/ usewyfukd f JG k f D f AdkvfrSL;csKyf rufbdefu uGyfuJ&onf/ AdkvfcsKyfBuD; armf&Dqif\ wyfzGJU0if k l wpfO;D jzpfol Advtif;qx&Gi;f (Lieutenant LArmstrong) qdou 1825ck? k f azazmf0g&Dv(21)&ufaeYpJG jzifh oufqi&m AdvcsKyBf u;D xH tpD&ifcpmwGikd f k f H f ]]uReawmfwonf &cdijf rpf(ukvm;wefjrpf)[k ,lq&aom jrpf0odYk f Ykd k 0ifrdNyDjzpfygonf/ ,if;wGif uRefawmfwdkYudk taESmifht,Sufay;Edkifaom cHwyfwpfckudk awGU&ygonf/ pHkprf;Munfh&m ,if;jrpfrSm r,ljrpfjzpfonf/ &cdkifjrpf(ukvm;wefjrpf)rSm ta&SUawmifbufwGif &Sdonf[k od&ygonf/ &cdkifjrpfay:odkY xdkaeYnaebufwGif uRefawmfwdkY 0ifEdkifcJhygonf/ jrpf0rS &Spricefa0;aom ae&mrSm cHwyfwpfc&aMumif; od& ygonf/ (20)&ufaeYu f kd f Y k dS taxmufawmfrsm; owif;ay;csut& &cdib&ifcrm ppfavS 100 (wpf&m) f k f k H S ppfonfawmf 2000 (ESpfaxmif)ESifh uRefawmfwdkYudk wdkufcdkuf&ef pkqif;vm aMumif; od&ygonf/ uRefawmfwdkY urf;rScGm tqiftoifh &efolwyfrsm; tvmudk apmifhaeMuygonf}}[k awGU&onf/

138

jrxGef;atmif

rwfv(25)&ufaeYrm Muufui;f wef (Kray Keng Dong)wGif wyfpJG S kd Muonf/ Muufudkif;wefrSm t*Fvdyfppfwyfrsm; ajrmufOD;(NrdKUa[mif;)odkY cswuf&mwGif vrf;ckvwfpcef;tjzpf t*Fvywu toH;k jyKcMhJ uonf/ ,if;rS D d f Ykd ppfaMumif; av;aMumif;cGJ ajrmufOD;NrdKUudk xdk;ppfqifMuavonf/ rwfv (29)&ufrS (31)&uftxd wdkufyGJtBuD;tus,f jzpfyGm;NyD; aemufwpfaeYrSm t*FvdyfwdkY ajrmufOD;NrdKUudk odrf;ydkuf Edkifavonf/ t*FvdyfjrefrmppfyGJjzpfyGm;onfhtcsdefxd ajrmufOD;NrdKUrSm bk&ifcHae aom NrdKUawmfjzpfaeao;onf/ ppfawGNrdKUrSm xdktcsdeftxd NrdKUwpfNrdKU rjzpf vmao;acs/ ,ckppfawGNrdKU\ qifajczHk; Muufudkif;wefrSm ta&;ygaom tajctaewGif &Sdaeonf/ Muufudkif;wefrSm e,fcsJUt*Fvdyfrsm;twGuf ajrmufOD;udk xdk;ppfqif&mwGif ta&;ygt&ma&mufaom tpdwftydkif;u yg0ifaeNyDjzpfaomfvnf; ,ckvuf&Sd ppfawGNrdKUrSm omrefwHig&Gmuav; wpf&Gmom &Sdaeao;onf/ ,if;aMumifh t*Fvdyf jrefrmppfyGJ jzpfyGm;NyD;onfh tcsetxd ppfawGNrKd UrSm NrKd UwpfNrKd Utjzpf rwnf&ao;aMumif; xif&m;onf/ d f dS S t*Fvyfjrefrm yxrppfyukd &EypmcsKyjf zifh 1826-ck? azazmf0g&Dv JG kd (26)&ufaeYrm tNy;D owfonf/ ,if;ppfyrS e,fcsUJ t*FvywYkd &cdia'oESihf S JG d f k f weoFm&Da'orsm;udk &vdkufonf/ xdk&&Sdvdkufaoma'orsm;udk olwdkY\ ttkyfcsKyfcH e,fajrtjzpfowfrSwfNyD; udkvdkeDtkyfcsKyfa&;taqmufttHkudk wnfaqmuf&ef vdkvm;onf/ wpfzufrSmvnf; Oa&mywpfcGifwGif pufrI vkyfief; wdk;wufvmonf/ ,if;rS ukefacsmrsm;udk ajrmufjrm;pGm xkwfvkyf vmonf/ xkwvyNf y;D aom ukeacsmrsm;udk a&mif;cs&ef aps;uGursm; vdvm f k f f k onf/ wpfzef ukefacsmxkwfvkyf&eftwGuf ukefMurf;rsm;&&efa'orsm;vdk vmonf/ ,if;tcsdefrSm t*Fvefonf pufrIawmfvSefa&;t& xkwfukef vkyfief;txGwftxdyfodkY a&mufaeonf/ ukexwvyief; txGwtxdyoYkd a&mufaeaom e,fcsUJ t*FvywYkd f k f k f f f d f onf &cdia'oudk odr;f ,lcserm vrf;yef;qufo,a&; cufcvsu&onf/ k f d f S G f hJ f dS &cdkifNrdKUawmf ajrmufOD;NrdKUrSm yifv,fESifh tvSrf;a0;onf/ ukefwifoabFm rsm; 0ifxGuf&ef rvG,fulacs/ &moDOwkrSmvnf;rQwaom tajctaerSm r&S/ vrf;yef;qufo,rI tqifrajyjcif;ESihf &moDOwkrrQ wrIwrm e,fcsUJ d G f Ykd S t*Fvdyfrsm;\ pD;yGm;a&;? tkyfcsKyfa&;udk xdcdkufaponf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

139

wnfae&mESifh vlOD;a&
ppfawGuRef;onf yifv,fa&jyifrS 15aytjrifhrSm &Sdonf/ ukvm; wefjrpfEihf b*Fvm;yifv,fatmfwq&m urf;ezl;rSm&Sonf/ ajrmufvwDw'f S Ykd kH d G (20)'D*&D (8)rdepfESifh ta&SUavmif*sDwG'f (92) 'D*&D(55)rdepfwGif wnf&Sd onf/ rdk;a&csdef vufr(200)ausmf&Gmonf/ ajrmufOD;NrdKUxuf tyltat; rQwonf/ jyKjyifvkyfudkifvmygu oabFmqdyfcHaumif;jzpfvmrnfudk t*Fvdyfe,fcsJUwdkY odNyD;jzpfonf/ oGm;vma&; vG,fulvmrnf/ ul;oef; a&mif;0,fa&; tcsuftcsm jzpfvmrnf/ olwdkY\ udkvdkeDaps;uGufonf ppf awG Nrd KUrS m tvG ef oif h a wmfa eonf/ Oa&mywdku fo m;rsm;twGu f use;f rma&;tajctaerSm ajrmufO;D NrKd Uxuf oifawmfonf/ ,if;tajctae h rsm;t& olwonf ppfawGuRe;f udk jyKjyifvmonf/ 1826-ck aemufyi;f wGif Ykd kd &cdiNf rKd Uawmfjzpfaom ajrmufO;D NrKd Uudk NrKd U awmftjzpfrS &yfpNJ y;D ppfawGuRe;f udk k &cdkifwdkif;\ NrdKUawmftjzpf a&G;cs,fvdkufavonf/ ppfawGNrdKU\ {&d,mrSm 6rdkif &Sdonf/ jrefrmjynf\ NrdKUBuD; (10)NrdKU teuf wpfNrdKUtygt0if jzpfvmonf/ atmufjrefrmjynfwGif wwd, tBuD;qHk;NrdKUjzpf jrefrmwpfjynfvHk;rSm pwkwjzpfcJhavonf/ NrdKUwnfp tcsdefu NrdKUvlOD;a& rod&aomfvnf; 1870-ckESpfaemufydkif; vlOD;a&udk (10)ESpfwpfBudrfuspD azmfjyxm;onf/ ,if;vlOD;a&pm&if;udk atmufwGif azmfjyvdkufygonf/ 1872-ck 1881-ck 1891-ck 1901-ck 1911-ck 1921-ck 1931-ck 19230 33989 37938 35680 37893 36569 38094 a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf a,muf

1941-ckEpf vlO;D a&rS pm&if;udk aumufrjzpfawmhyg/ ppfBu;D rSmvnf; S jzpfcgptcsejf zpfaomaMumifh jzpf[efwonf/ ppfawGNrKd UvlO;D a&rSm wpf[ef d l k xdk; wdk;wufvmonfudk awGU&onf/

140

jrxGef;atmif

tkyfcsKyfa&;
wpfzufrSvnf; e,fcsJUt*FvdyfwdkYonf rdrdwdkYtusdK;tjrwfay: rlwnf udkvdkeDtkyfcsKyfa&;pepfESifh tHr0ifawmhaom oufOD;qHydkif ya'o&mZfudk &cdkifwdkif;wGif zsufodrf;vdkufonf/ ,if;ae&mwGif udkvdkeD tkyfcsKyfa&;,E&m;ESifh udkufnDaom tkyfcsKyfa&;pepfudk tpm;xdk;vmonf/ &cdkifa'oudk wdkufe,faygif;(160)cGJxm;onf/ ,if;wdkYteuf(148)wdkuf e,frSm uRef;rsm;jzpfonf/ usef(12)e,frSm acsmif;rsm;jzpfonf/ wdkufe,f wpfckpDwGif uRef;tkyfaomfvnf;aumif;? acsmif;tkyfaomfvnf;aumif; tkyfcsKyfaponf/ uRef;tkyf? acsmif;tkyfrsm;onf jynfolvlxkxHrS taumufcGefudk e,fcsJUt*Fvdyfrsm;\ tkyfcsKyfa&;twGuf aumufcHay;&onf/ aumufcH ay;&aiG\(15)&mEIef;udk uRef;tkyf? acsmif;tkyfwdkY &&Sdonf/ uRef;tkyfwdkY\ atmufwif &Gmacgif;&Sonf/ &Gmacgif;udk &Gmom;wdu a&G;aumufwifajrmuf G d Yk &onf/ &Gmacgif;onf &Gmom;rsm;xHrS taumufceaumufcNH y;D uRe;f tkyxH G f f odYk ay;oGi;f &onf/ aumufc&aiG\(4)&mEIe;f udk vpmtjzpf &Gmacgif;u&&Sd H avonf/ 1869-ckwGif wdkufe,faygif;(160 rS 134)wdkufe,fodkY avsmhcs vdkufonf/ uRef; tkyf? acsmif;tkyf? &Gmacgif;wdkYrSm trIao;zGJuav;rsm;udk ppf aq;Edici&onf/ ,if;olwtxufrm NrKd U0ef? cdi0ef? cdiw&m;olBu;D ? k f G hf dS Ykd S k f k f wdi;f rif;Bu;D ponfjzifh qifuqifuJ &Sonf/ NrKd U0efrS txuft&m&Sd tm;vH;k k h J h d rSm rsufESmjzLrsm; jzpfMuavonf/ xdkrsufESmjzLt&m&Sdrsm; Hk;pdkuf&mrSm ppfawGNrKd U jzpfonf/ ppfawGNrKd UrSm udvetycsKya&;pepf\ ql;ajimifcvkwf k kd D k f f h rsm; &Sif;vif;&mA[dkXme jzpfvmonf/ udkvdkeDtkyfcsKyfa&;pepf\ ql;ajimifhrsm;udk &Sif;vif;a&;rSm olwdkY\ t"duvkyfief;jzpfonf/ ,if;aMumifh jrefrmjynf\ axmiffrsm;wGif yxr tqifhtwef;wGifyg0ifaom ppfawGaxmifudk 1827-ckESpfwGif wnfaxmif onf/ ppfawGNrdKUwnfvdkufonfESifhwpfNydKifeuf tusOf;axmifudk e,fcsJU t*Fvdyfrsm;u OD;pm;ay; wnfaxmifonfrSm xif&Sm;onf/ tusOf;om; (464)a,muf ,if;tcserm&SEiNhf y;D jzpfonf/ 1873-ckwif (15)ayjrifaom d f S d S G h axmife&jH zifNh y;D aponf/ ,ckvuf&dS axmiftus,t0ef;twdi;f csUJ xGiom; H f k f G onfrSm 1875-ckESpfwGif jzpfonf/ 1913-14-ckwGif usnfNyD;wHcg;rudk wyfqifygonf/ 1914-ckusraxmifwif aq;H&vmonf/ cdiw&m;H;k udk S G k dS k f 1872-ckEpwif usyaiG 130682 tukec aqmufvyonf/ aemufxyf S f G f f H k f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

141

aiG(10250)usyf tukefcH jyKjyifonf/ pmwdkuftjzpf ,cifcdkif w&m; olBuD;Hk;a[mif;udk toHk;jyKonf/ ,if;udk 1867-ckwGif aiG(30000)usyf tukeusc aqmufvyconf/ wdurif;Bu;D H;k rSm 1902-ckwif aqmufvyf f H k f hJ k f G k NyD;pD;onf/ aiG(43100)usyf ukefusonf/

NrdKU&GmoefY&Sif;a&;ESifh usef;rma&;
wpfzufuvnf; tkycsKya&; ,E&m;taqmufttHrsm;udk aqmuf f f k vky&if; t*Fvyrsm; rsuEmjzLrsm;\ use;f rma&;&&SrtwGuf NrKd U&Gmoef&i;f f d f f S d I Y S a&;udk vkyfudkifvm&onf/ ,if;aMumifh ppfawGjrLeDpDy,ftzGJUudk 1874-ck? atmufwdkbmv(1)&ufaeYwGif zGJUpnf;vdkufonf/ ,if;jrLeDpDy,ftzGJUwGif tzGJU0if (12)OD;yg0ifonf/ xdk (12)OD;ukd Oa&mywdkufom;(3)OD;? &cdkif trsdK;om;(4)OD;? r[mar'if(3)OD;? [dEL(2)OD;jzifh cGJa0xm;onf/ xdktcsdK; tpm;udk Munfjh cif;jzifh rsuEmjzL t*Fvyrsm;onf rnfrQtxd tcGita&; f S d f hf ,laMumif; odEionf/ vlrsm;pkjzpfaom &cditrsKd ;om;rsm;xuf rsm;jym;aom kd f k f tcsdK;xuf ydkrsm;jym;aMumifh awGU&onf/ olwkdY\ tcGifhta&; &,lEdkifa&; twGuf uJhodkY ,lxm;jcif;jzpfygonf/ rsuEmjzLrsm;\ tusKd ;twGuukd OD;wnf aq;H;k rsm; aqmufvyf f S f k vmonf/ 1864-ckwGif aq;HkrSm tcef;(2)cef;om yg0ifonf/ wpfcef;udk O&mywduom;rsm;twGuf oD;oefae&m,lxm;onf/ usewpfcef;udk tdE, k f Y f d vlrsKd ;rsm;twGuf jzpfonf/ ckwif(46)vH;k qHaom taqmufttHukd 1879h k ckwGif xyfrH aqmufvkyfonf/ 1906-ckwGif ckwif (120)txdxm; Edkif onfh taqmufttHukd wd;k csUJ vmonfukd awGU&onf/ rde;f rcef;udk apwem k &S if rsm;jzpf aom rp wm rm&uefE Si fh OD; &Ja usmfo l- a':oEmjzLwdkYu aqmufvyvLS 'gef;onf/ OD;&Jausmo-a':oEmjzLwdxrS tqdyg rde;f rcef; k f f l Yk H k twGuf usyfaiG (3700)udk vSL'gef;aMumif; od&onf/ ppfawGNrdKUwnfptcsdeftcgu aomufa&oHk;a&udk a&wGif; a&uef rsm;rS toHk;jyKMuonf/ &cdkiftmZmenf a';0ef;OD;atmifausmf&TDaumif;rI a&uefonf ,ckxufwdkif 'dk;0ef;&Gm (ajrmuf)rSm &Sdygao;onf/ tcsdKUaom a&wGif;a&uefrsm;rSm roefY&Sif;rIaMumifh 0rf;a&m*grsm; jzpfMuonf/ ,if;aMumifh ppfawGNrdKU a&aumif;a&oefY &&Sda&; pDrHudef;wpf&yfudk 1899 ckwGif oufqdkif&m tmPmydkifrsm;u csrSwfMuonf/ 1905-ckusrS tqdkyg pDrHudef;udk twnfjyKvkyfonf/ vkyfief;udk pwifvkyfudkifonfrSm 1906-ck

142

jrxGef;atmif

pDrHudef;twGuf tpdk;&u cGifhjyKaiGrSm(3)odef;jzpfonf/ odkY&mwGif trSef wu,f ukeusaiGrm(400815)usyf jzpfygonf/ 1912-ckrm yduv;kH rsm;jzifh f S S k f wdk;csJUwyfqifvmonf/ ppfawGNrKd UwGif aps;Bu;D (2)aps;&Sonf/ NrKd Uraps;Bu;D ESihf a&Tjym;aps;Bu;D d jzpfonf/ ,if;wdrm jrLeDpy,faps;rsm; jzpf onf/ NrKd Uraps;Bu;D onf yxrwGif Yk S D yk*vduydkif jzpfonf/ bvkwfb&m;om; (Bulloch Bros) ukrPDxHrS jrLeD pDy,fu 1876-ckwGif usyfaiG(15000)ESifh 0,f,lvdkufonf/ xdkaps;rSm 1879-ckwGif rD;avmifuRrf;jcif; cH&onf/ xdkESpfrSm topfjyefvnf aqmufvyonf/ a&Tjym;aps;udk 1874-ckrm aqmufvyonf[k od&onf/ k f S k f ppfawGjrLeDpDy,ftzGJUonf NrdKU&GmoefY&Sif;a&;twGuf a&ajrmif;rsm; azmufvkyfvmonf/ trIdufodkufrsm;udk tcsdefrSefrSef odrf;,lvmonf/ odkY&mwGif rsufESmjzLrsm;ESifh vufa0cH vlwef;pm;rsm; aexdkif&mppfawGNrdKU\ awmifydkif;rSmom oefY&Sif;rI &Sdonf/ ajrmufydkif;rSm usef;rma&;nDGwfrIr&Sd? ajrmuf ydkif;rSm qif;&Jom;&yfuGuf jzpfonf/ txl;ojzifh iSufzsm;a&m*gESifh (Water Borne)ac:aom a&m*grsm;jzpfMuonf/ ppfawGNrKd UwpfNrKd UvH;udk NcKH k MunfhvQif usef;rma&;twGuf jyK jyif&efvdktyfcsufrsm;pGm &Sdaeao;onf/ 1871-ck ? Zl v d k i f v (7)&uf a eY x k w f (Arakan News) owif ; pmrS m qmtmcsDabm (Sir Archbald) uG,fvGefojzifh owd&0rf;enf;aMumif;udk azmfjyonf/ ,if;azmfjy&mwGif-]]ppfawGESifh &cdkifom;rsm;onf qmtmcsDabmudk aus;Zl;wif&rnf jzpfonf/ ppfawGoYkd ola&mufpwGif csKH E,ywaygif;rsm; xlxyfonf/ &TUH Gef G f d f rsm;onf/ iSuzsm;a&m*g xlajymonf/ Oa&mywduom;rsm;twGuf ocsK i;f f k f ajr[kac:&ravmuf jzpfonf/ ol\tjrifus,frIaMumifh a&ajrmif;rsm; azmufvkyfjcif;? opfyifrsm;udk pepfwus pdkufysdK;jcif;rsm;udk jyKvkyfaponf/ ,if;aMumifh NrdKU&GmvSyoefY&Sif;vmonf/ pyg;a&mif;0,fa&;vkyfief;wGif us,fatmif jyKvkyfcJhavonf}}[k azmfjycsD;usL;xm;onf/ rnfodkYyifqdkapumrl ppfawGNrdKU\awmifydkif;onf oefY&Sif;rI&Sd oavmuf ajrmufyi;f rSm oef&i;f rIenf;Ny;D a&m*gxlajymaomae&m jzpfonf/ kd Y S taMumif;rl awmifbufyi;f onf rsuEmjzL jALdu&ufrsm;? t*Fvyt&if;&Sif kd f S k d f ukrPrsm;rS t&m&St&mcH ud,pm;vS,rsm;ESihf vufa0cHvwpfp\ aexdif D d k f f l k k &m jzpfaejcif;aMumifyif jzpfonf/ olwaexdi&m a'oudk oeY&i;f oxuf h Ykd k f f S oef&i;f atmif? vSoxufvatmif jyKjyifonf/ rGr;f rHonf/ qif;&Jom;rsm; Y S S

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

143

twGuf oufnmcGium; r&S?d tcGeaumufcEe;f olwaqmif&aom tcGeEihf hf f H I Ykd f S um; rjcm;rem; &Sonf/ tcsKd ;tqvduf aumufcMH uonf/ wpfzufrvnf; d k S awmifyi;f rSvrsm;u ajrmufyi;f rSvrsm;udk ESrcs ajymwwfMuonf/ a'ocGJ kd l kd l d hf pdwf"mwf? &yfuGufcGJ pdwf"mwfrsm;onf ppfawGNrdKUudk e,fcsJUt*Fvdyfrsm; pd;k rd;k cserm tacgiftzsm;odYk a&mufaeMuonf/ ,if;odYk a'ocGpw"mwfukd d f S J d f e,fcsJU t*Fvdyfrsm;onf tcGifhaumif;,lNyD; ppfawGNrdKU vlxktcsif;csif; uGatmif&efwuay;jcif;rsKd ; jzpfonf/ &cdivxtcsi;f csi;f uGatmifvnf; J kd f k f l k J jyKvkyfMuonf/

pD;yGm;a&;
e,fcsJUt*Fvdyfrsm;onf tkyfcsKyfa&;ydkif;rSm t&if;&Sif ,E&m;ESifh udkufnDatmif jyKjyifonf/ pD;yGm;a&;ydkif;rSmvnf; olwdkYvdk&m qGJEdkifatmif jyKjyifvmonf/ olwdkY tusdK;tjrwftwGuf vufa0cH vlwef;pm;rsm;ESifh jALdu&ufrsm;udk arG;xkwMf uonf/ vufa0cHvwef;pm;onf &cditrsKd ;om; k l k f rsm;jzpfonf/ olw&cdiv,form;rsm;xHrS qefpyg;rsm;udk wduuf 0,f,l Ykd k f k f kd &&SdEdkifonf/ &&Sdaomqefpyg;rsm;udk t*Fvdyft&if;&SifukrPDodkYwpfqifh a&mif;pm;Muonf/ v,form;rsm;um; olwdkYv,f,mxGufypnf;rsm;udk wdkufdkufa&mif;0,fEdkifcGifh tvGefenf;yg;atmif jyKvkyfxm;onf/ vufa0cHrsm;udk tjrwftenf;tusOf;ay;onf/ t&if; &SifukrPD rsm;onf olw&&Saom pyg;rsm;udk Oa&mywduf a'orsm;odYk olwBYkd uKd uaps; Ykd d k f twdi;f a&mif;csMuonf/ vufa0cHrsm;onf t&if;&SiurPrsm;rS &&Saom k f k D d aMu;aiGrsm;jzifh csr;f omvmMuonf/ om;orD;rsm;tm; t*Fvypm oifMum; d f aponf/ wwfajrmufvmaomtcg e,fcsJUorm;rsm;\ tkyfcsKyfa&; taqmufttHkrSm taxmuftul jzpfaponf/ olwdkYonf &cdkifvlxk tusdK;xuf rdrdwdkYtusdK;udkom MunfhwwfMuonf/ ,if;odkY e,fcsJU t*Fvdyfrsm;onf t&if;&SifpDyGm;a&; pepfudk cdkifrmatmif jyKvkyfvmonf/ wpfzufrvnf; pDym;a&;vkyief;rsm; tqifajyatmif bPfvyief; S G f k f rsm;udk vkyfudkifvmonf/ b*Fvm;bPf (Bank of Bengal)? csmwmbPf S hf f JG tdE, (Chartred Bank of India) MopaMw;vsbPfEiwkwbPfcrsm;udk d ppfawGNrdKUwGif zGifhvSpfvmonf/ &cdkiftrsdK;om;rsm;xJrS OD;&JausmfolbPf? OD;ay:xGef;atmifbPfponfjzifh bPfvkyfief;rsm;udk vkyfudkifMuonf/ ,if;bPfrsm;ESifhqufoG,fNyD; aiGwdk;acs;pm; olrsm;ay:vmonf/ aiGwdk;

144

jrxGef;atmif

acs;olrsm;onf tqdkygbPfrsm;rS twdk;tenf;tusOf;ESifh aiGacs;,lMu onf/ xdr&vmaom aiGrsm;jzifh v,form;rsm;udwpfqifh twd;k aiGrsm;jzifh k S k acs;jyefonf/ ,if;pepfonf bPfvyief; vkyuiEiol wpfpEihf vufa0cH k f f kd f kd f k S vlenf;pkomaumif;pm;NyD; trsm;pkrSm qif;&Jwm&Snf aponf/

vrf;yef;qufoG,fa&;
e,f c sJ U t*F v d y f r sm;onf t&if ; &S i f p D ; yG m ;a&;vk y f i ef ; twG u f bPfvkyfief;rsm;udk wpfzufu vkyfudkifapNyD; wpfzufrSvnf; vrf;yef; qufo,a&;vkyief;udk olwtusKd ;tjrwf tay:rlwnf wd;k csUJ oifonfh G f f Ykd h twdi;f twmtxd wd;k csUJ vmonf/ uke;f vrf;c&D;rSm ppfawGNrKd UrS a&csr;f jyifxd k wpfvrf;? ppfawGNrdKUrS ausmufwef;txdwpfvrf;&Sdonf/ ,if;vrf;rsm;rSm uw&map;vrf;jzpfNy;D armfawmfum; tcsera&G; oGm;vm Ediaom vrf;rsm; d f k f jzpfonf/ tjcm;a'orsm;odkY ukefvrf;jzifh oGm;vmEdkifjcif;r&Sd? wpfenf; qdk&ygvQif ukef;vrf;qufoG,fa&;rSm ppfawGNrdKUESifh qifajczHk;wpf0dkuf avmufom oGm;vmEdkifonf/ tjcm;NrdKU&Gmrsm;odkY oGm;vm&efrSm t"du a&vrf;udkom tm;udk;ae&onf/ 1887-cktcsetxd a&vrf;c&D;rSmvnf; aumif;rGef jcif;r&Sao;yg/ d f d ppfawGbl;oD;awmif? ppfawGyvuf0NrdKUrsm;odkY aES;auG;vSaom oabFmrsm; jzifh oGm;vm&onf/ ,if;oabFm rsm;udk tpd;k &u csKyuixm;onf/ 1889f kd f ckwGif tpdk;& oabFmrsm;rSm oHk;r&atmif jzpfvmonf/ rpwma':qif (Mr. Dawson)qdol rsuEmjzLwpfO; oabFmukrPwnfaxmif ajy;qGonf/ k f S D D J rpwma':qifEitNyKd if yg&DNrKd Uom;wpfO;D vnf; oabFmvkyief;udk vkyuif S hf f f kd vmonf/ xdkyk*dKvfrSm tHI;ay:ojzifh vkyfief;udk &yfvdkuf&onf/ 1893ckwGif rpwm a':qifESifhtNydKif uywdefbyfref (Captain Backman) qdkol onf oabFmvkyfief;udk ppfawGNrdKUwGif vkyfudkifvmjyefonf/ ,if;yk*dKvfrSm vnf; tHI;ESifhom &ifqdkif&jyefonf/ rpwma':qif\ oabFmukrPDrSm vnf; rpwma':qif uG,fvGefonfhESpf 1899-ckrSm &yfqdkif;oGm;onf/ 1900-jynfh Zefe0g&Dv 1 &ufaeYrSm rpwm tm? at paumh (Mr.R.A Scott) qdkolonf ]&cdkifoabFmukrPD} (Arakan Flotilla Company)udk wnfaxmifonf/ ,if;ukrPDrSm oufwrf;t&SnfqHk; jzpfonf/ azmfjyyg ukrPDrsm;onf &cdkifwdkif;a&aMumif; oGm;vma&; vkyfief;rsm;udk vkyfudkif MuaomukrPDrsm; jzpfMuonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

145

jynfwGif;a&aMumif;oGm;vma&;om ppfawGNrdKUvrf;yef; qufoG,f a&;twGuf ta&;Bu;D onfr[kw?f yifv,fu;l oabFmvrf;aMumif;rSmvnf; ta&;BuD;onf/ aqmif;OD;aygufrSonf aEGtukef rdk;tul;txd ppfawG qdyfurf;wpfavQmufrSm yifv,ful;oabFmrsm; jynfhESufvsuf &SdMuonf/ ,if;oabFmrsm; tvG,fwuloGm;vmEdkif&eftwGuf rD;jywdkufESpfckudk wnfaqmufxm;onf/ wpfckudk ppfawGNrdKUqdyfurf;t0if qJApfuref; (Savage Island) ay:rSm wnfxm;onf/ av;csr; awmifr;jy[k ac:onf/ f D ,ck tGdKufpwmrD;jy (Oyster Light-House) jzpfonf/ ,if;tGdKifpwmrD;jy onf ppfawGNrdKU\ taemufajrmufbuf&Sd tGdKufpwmuRef; (Oyster Reef) ay:rSm wnf&onf/ ppfawGqyurf;t0ifrm&Saom av;csr;f awmif rD;jyudk dS d f S d 1844-ckrSm aqmufvkyfonf/ tjrifhay(138)ay jrifhonf/ ,ckvuf&Sd tjrifhtwdkif;udk 1891-ckrSm wdk;csJUjyK vkyfonf/ ,if;rD;jywdkufrS rD;rsm;udk ntcsdefrSm(14)rdkif0ef;usifrS jrif&onf/ tGdKufpwmrD;jyudk 1876-ckrSm aqmufvkyf NyD;pD;onf/ yifv,ful;oabFmrsm; qdkufuyfEdkifatmifvnf; oabFmqdyfurf; aumif;udk jyKvkyfxm;onf/ ,ckvuf&Sd ppfawGNrdKU aqmifawmfBuD;rSm t&Snfay(608)ay&Sdonf/ 'DuscsdefrSm a&eufay(23)ay&Sdonf/ ,if; azmifawmfBu;D rSm t*Fvytu&m (wD)yHk &Sonf/ azmifawmfBu;D (wHwm;Bu;D ) d f d \ ajrmufbufrm wkwtrsKd ;om; t[de;f qdownfxm;aom azmifawmf S f k l BuD;wHwm;&Sdonf/ xdkazmifawmfrSm armfawmfbkwfrsm;? avmif;avSrsm; qdkufuyfMuonf/ t[def; azmifawmfrSm NrdKUraps;BuD;ESifh wpfqufwnf;&dS ojzifh aps;BuD; azmifawmf[kvnf; ac:Muonf/ azmifawmfBuD;\ awmif bufrm ausmufjzifjh yKvyxm;aom azmifawmf(wHwm;) wpfcvnf; &Sonf/ S k f k d ,if;azmifawmf(wHwm;)rSm tpdk;&trI xrf;rsm;? t&m&Sdrsm; a&aMumif; c&D;xGu&mwGif toH;k jyKonf/ rif;Bu;D ausmufwef;[lvnf; ac:Muonf/ f tjcm;jynfwGif; oGm;oabFmrsm; qdkufuyf&eftwGufudk qyfdk;usacsmif;rSm jyKvkyfxm;Muonf/ e,fcsUJ t*Fvyrsm;onf olwp;D yGm;a&;vkyief;rsm; taxmuftul d f Ykd f jzpf&eftwGuf pmwduEiaMu;eef;vkyief;udk vkyuivmonf/ ppfawGNrKd U&Sd k f S hf f f kd f pmwdkufBuD;onf &cdkifwdkif;&Sd a'otm;vHk;odkY pmay;pm,l jyKvkyfonf/ &efukef? uvuwm;NrdKUrsm;odkY wpfywfvQif ESpfBudrfus NAdwdef? tdEd, rD;oabFmBuD; rsm;jzifh atmufwdkbmv yxrtywfrS arvtv,ftxd

146

jrxGef;atmif

pmrsm;udk ppfawGpmwdkufrS jzefYa0ay;onf/ rdk;&moDrSm wpfywfvQif wpfBudrfus &efukefESifh uvuwm;NrdKUrsm;odkY rD;oabFmBuD;jzifh ppfawG pmwdkufBuD;rSm jzefYa0ay;onf/ 1864-ckwif &efuef umvuwm;NrKd Ursm;odYk aMu;eef; qufo,rukd G k G f I ppfawGrS jyKvkyfvmEdkifonf/ NrdKUe,frsm;ESifhvnf; aMu;eef;qufoG,frIudk 1905-ckaemufyi;f rSm jyKvyEionf/ w,fvze;f rsm;udvnf; ppfawGNrKd UrSm kd k f kd f D k k wyfqifvm&m 1915ck? Zefe0g&Dv 1&ufaeYrSm w,fvDzkef;vHk;a&(67)vHk; &Sdonf/ rnfokdYyifqdkapumrl ppfawGNrdKUay:rSvGJvQif oGm;vma&;ESifh qufoG,fa&;rSm cufcJonf/ vrf;yef;qufoG,fa&; csdKUwJhrIonf e,fcsJU orm;rsm;twGuf tcGifhaumif;wpf&yfyif jzpfaeonf/ wpfa'oESifh wpfa'o txiftjrifvrrsm; jzpfay:aponf/ tjcm;a'orsm;rSm oGm;vm JG I qufoG,fa&;twGuf acsmif;i,f? ajrmif;i,frsm;udk 0g;wHwm;rsm;jzifhvnf; aumif;? opfw;kH rsm;jzifh vnf;aumif; jyKvyxm;onf/ xdwwm;rsm;ay:wGif k f k H Oa&mywduom;rsm; oGm;vma&;rSm rvG,uacs/ ppfawGEihf rditenf;i,f k f f l S k f a0;aom ae&mrsm;odkYyif Oa&mywdkufom; rsufESmjzLt&m&Sdrsm; wpfcgrQ ra&muf zl;aMumif;udk qm[maA; (Sir Harvey)tm; olBuD;wpfOD;u ajymzl;aMumif; rSwfwrf;wifxm;onf/ vrf;yef;qufoG,fa&; nHhzsif;rIESifh ywfouf qm[maA;u qufvufazmfjy&mwGif]]ppfawGNrKdUudk wnfaxmifonfrSm ESpfaygif;(60)&SdNyD; jzpfonf/ uREkfyfwdkYonf taumuftcGefrsm;udk jrefrmjynf tjcm;a'orsm;xuf ydkrdkaumufcHMuonf/ odkY&mwGif vrf;yef;qufoG,fa&; aumif;rGefNyD; vlxktusdK;twGuf aiGaMu;wpfjym;wpfcsyfrS roHk;ao;}}[k 1866-ck a&;ol\ rSwfwrf;rSm a&;om;xm;onfudk awGU&ygonf/ wpfzef vrf;yef;qufoG,fa&; nHhzsif;yHkudk qm[maA; rSwfwrf; ra&;rD(10)ESpfcefY 1876-ck Edk0ifbmv(4)&ufaeYxkwf (Araken News) owif;pmwGif aqmif;yg;wpfyk'f azmfjycJhzl;onf/ aqmif;yg;&SifrSm (Old Araken) trnfcH a*st*sA,f a[; (J-Ogilvy Hay) jzpfonf/ ,if;yk*Kd vrm kd D f S ppfawGrEav; wkwjf ynf vrf;azmufvya&; aqmif;yg;udk (Araken News) k f owif;pmrSm a&;om;tBuHay;ol jzpfonf/ azmfjyygaqmif; yg;wGif--]]&cdiwi;f onf NAwoQtvHawmfatmufrm ESpaygif;(50)&SNd yD jzpfonf/ k f kd d d S f odkY&mwGifrdkif(50)rQaomvrf;yif r&Sdao;/ olwdkYxHrS &&Sdaom tcGef taumufrm wpfEpvQioe;f (20)jzpfonf}}[ka&;om;azmfjyxm;onf/ S S f f d

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

147

ynma&;
vrf;yef;qufoG,fa&;udk e,fcsJUt*FvdyfwdkY vspfvsLI xm;onf/ ,if;rSm olwdkYtkyfcsKyfa&;twGuf taxmuftul wpf&yfyif r[kwfygvm;/ wpfzufrSm vrf;yef;qufoG,fa&;udk taMumif;jyKNyD; rnDrQaom uRefynm a&;pepfudk tpm;xdk; vmonf/ &cdkifwdkif;udk e,fcsJUt*Fvdyfrsm; rodrf;rD tcsdeftcgu ynma&;udk bkef;BuD;ausmif;rsm;rSm oifMum;&ygonf/ xdkynma&;pepfrSm &cdkifwdkif;twGuf tH0ifcGifusrI &SdcJhaomfvnf; e,fcsJU orm;rsm;twGufum; rvdkvm;tyfaomtajcodkY a&muf&Sdaeayonf/ xdpepfukd y,fzsuNf y;D olwukd tvkytauR;jyKrnfjzpfaom uReynma&;udk k Ykd f f tpm;xdk;vmjcif; jzpfonf/ tpdk;&vkyfief;rsm;ESifh t&if;&SifukrPDrsm;wGif vcpm;rsm;tjzpf0ifa&muf xrf;aqmifEdkif&eftwGuf olwdkYoifay;aom ynm&yfrsm;udk &cdkifwdkif;rS aiGaMu;wwfEdkifolrsm;u tav;ay; oif,l vmMuonf/ ppfawGNrdKUwGif t*Fvdyfpmoif ausmif;r&SdrDtcsdeftcgu tdEd,odkY oGm;a&muf t*Fvdyfpmudk oif,l&avonf/ tdEd,odkY oGm;a&mufroifMum;Edkifolrsm;twGuf t*Fvdyf-jrefrm txufwef;ausmif;udk 1846-ckwif ppfawGNrKd UrSm zGivponf/ ,if;ausmif; G hf S f rSm ajrwdkif;ynmoifwef;udkvnf; wGJzufzGifhxm;onf/ ausmif;zGifhpwGif ausmif;om;OD;a& rnffrQoifMum;cJhaMumif;udk rod&aomfvnf; 1861-62ck wGif ausmif;om; 107-a,muf &Sdonf/ 1903-ckodkY a&mufvmaomtcg ausmif;om;OD;a& (343)a,muftxd wd;k jrifvmonfukd awGU&onf/ 1917h ckrSm ausmif;om; (564)a,muftxd ynmoifMum;vsuf &SdaeNyD jzpfonf/ ausmif;aqmifae ausmif;om; (75)a,mufqaom taqmifwpfcuvnf; hH k kd yl; wGJxm;onf/ ,if;ausmif;udk ausmif;zGifhonfhESpfrSp tpdk;& u wdkufdkufcsKyfudkifvm&m 1879-ckwGif jrLeDpDy,ftzGJUodkY vTJajymif;ay;vdkuf onf/ wpfzef 1913wGif jyefvnf tpdk;&csKyfudkifrIatmufodkY odrf;oGif; vdkufygonf/ tpd;k &txufwef;ausmif;tjyif c&pf,mefomoemjyK txufwef; ausmif;wpfausmif;vnf;&Sdonf/ xdkausmif;udk 1890-cku pwifzGifhvSpf onf/ Oa&mywduom;uav;i,frsm;wGuf oifMum;&ef oD;oefoifwef;rsm; k f Y &S d o nf / tpd k ; &xH r S axmuf y H h a iG wpf E S p f v Qif oH k ; aomif ; pD & onf / ausmif;aqmifae ausmif;om;rsm;twGufvnf; oD;jcm;ausmif;rsm; jyKvkyf xm;onf/

148

jrxGef;atmif

1867-ck 68ckavmufwGif ppfawGNrdKUrSm rdef;uav; ausmif;wpf ausmif; zGifhvSpfcJhonf/ xdkausmif;rsm tpdk;&taxmuftyHhcHausmif; r[kwfyg/ jrLeDpDy,f rlvwef;ausmif; jzpfonf/ tjcm;rdef;uav;ausmif; wpfckrSm Oa&mywdkufom;rsm;\ orD;twGuf (Mrs. Lacker Steen) tkycsKyaom tpd;k &taxmuftyHcH omoemjyKre;f uav;ausmif; jzpfonf/ f f h d 1885-ckESpfu ppfawGNrdKU jrLeDpDy,fausmif;wGif ausmif;ol (35)a,mufESifh omoemjyKrdef;uav;ausmif;wGif (23)a,mufrQom &Sdonf[k ynma&; tpD&ifcHpmt& od&onf/ q&mtwwfoif aemfrHausmif;wGif 1881ckESpfu ausmif;om; (10)a,mufom&Sdonf[k qdkxm;onf/ ,if;aMumifh q&mtwwfoif aemfrHausmif;rSm tqdkygESpf 0ef;usifavmufwGif zGifhEdkif aMumif; cefYrSef;&onf/ ,if;ausmif;ESifhtwl vufrIynmoifausmif;udkyg wGJzufzGifhxm;onf/

trsdK;om;ausmif;
tqdygausmif;rsm;udk zGivpoifMum;ae&mrS 1920-ck aemufyi;f rSm k hf S f kd trsd K ;om;txuf w ef ; ausmif ; ud k wnf a qmuf M uonf / trsd K ;om; txufwef;ausmif;rSm 1920-ck &efukef wuodkvfausmif;om;oydwf\ uG i f ; quf w pf c k jzpf o nf / trsd K ;om;ausmif ; zG i f h p tcsd e f u qd k v Qif taqmufttHkrnfrnf&& r&Sdao;yg/ bkef;BuD;ausmif;rsm;wGif pmoifMu& onf/ ppfawGNrdKUay:&Sd vlBuD;rsm; jzpfaom OD;xGef;ay:? OD;t'dk;? OD; aZmfa*g? OD;jrxGef;? OD;apmvSatmifponfh vlBuD;rsm;ESifh vli,frsm; yl;aygif; taqmufttHk &efyaiGrsm;udk NrKd UwGif vSnvnfaumufcMH uonf/ &&Saom kH hf d aiGudk OD;aZmfa*guOD;pD; aqmufvkyfonf/ aqmufvkyfcaiGudk r,l[k od&onf/ yxrausmif;rSm 0g;ausmif;jzpfonf/ aemufrS opfom;ausmif; aqmufvkyfonf/ ausmif;yHkrSm t*Fvdyftu&m (t,fvf)yHk jzpfonf/ 'kwd,urmppftwGif;u ausmif;rSmvHk;0ysufpD;cJh&onf/ ppfNyD;acwf aemufydkif;rSm jyefvnfzGifhvSpf Edkifjcif; r&Sdawmhyg/ ,ck trsdK;om;ausmif; ae&mrSm awmifwef;omoemjyKausmif;tjzpf wnf&Sdaeonf/ trsdK;om;txufwef;ausmif;\ yxrqHk;ausmif;tkyf BuD;rSm OD ; xG e f ; atmif jzpf o nf / aemuf & cd k i f w d k i f ; zG m ; rl q vif b mom0if rp w maZmf e 'if (Mr. Zaunuddin) jzpf o nf / trsd K ;om;ausmif ; rS m ausmif;q&m(30)OD;cefY&Sdonf[k od&onf/ OD;armifjrOD;? OD;at;csrf;?

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

149

OD;omEdatmif (uG,ve)? OD;a&T xGe;f ? OD;bd;k jrpde?f OD;atmifxe;f OD; (uG,ve)? Yk f G f G f G f OD;ausmfOD; (uG,fvGef)? OD;pHxGef;atmif? OD;atmifomOD; ponfhyk*dKvfrsm; rSm trsdK;om;ausmif; pwifwnfaxmifpuyg&Sdvmaom ausmif;q&mrsm; jzpfonf/ ausmif;om;OD;a&rSm (700)cefY &Sonf[k od&onf/ (6)vwpfBurf d d twef;wifpmar;yGppfonf/ oli,fwef;rS (11)wef;txd&onf/ trsKd ;om; J dS ausmif;onf e,fcsJUqefYusifa&; udkvdkeDynma&;udk qefYusif&mrS ay:vm aom ausmif;jzpfonf/ ausmif;&Sdq&mrsmonf vnf;aumif;? ausmif;om; rsm;onf vnf;aumif; e,fcsUJ t*Fvyukd cg;oD;pGm &Gre;f olrsm; jzpfMuonf/ d f H k aemifaomtcgwGif e,fcsUJ qefusia&;tiftm;pkjzpfvmrnfh tjrKawrsm;udk Y f ausmif;rS arG;xkwfay;vdkufonfqdku rSm;rnfrxifyg/

e,fcsJUqefYusifa&;
e,fcsUJ t*Fvyrsm;onf pD;yGm;a&;? ynma&;ESihf vrf;yef; qufo,f d f G a&;rsm;udvnf; t&if;&Siyptwdi;f wnfaqmuf vduonf/ wpfcsewnf; k f kH H k k f d f rSm vlwef;pm;jyemay:vmonf/ wpfzufu t&if;&Sifvlwef;pm;? vufa0cH vlwef;pm;ESifh jALdku&ufrsm;? tjcm;wpfzufrSm tzdESdyfcHrsm;ESifh rsKd ;csptiftm;pkrsm;vnf; zdEyrrsm;udk wGe;f vSeMf uonf/ e,fcsUJ orm;rsm;udk f dS f I &GH&Smrkef;wD;onf/ odkYESifh&cdkifwdkif;wGif e,fcsJUt*Fvdyfrsm;onf t&if;&Sif pD;yGm;a&;pepf tajccsrdonfESifh wpfcsdefwnf;rSm rif;om;BuD;a&Tbef;? a';0ef;Bu;D atmifausm&?DT NrKd oBl u;D atmifausmZponfh rsKd ;csptmZmenfrsm; f f H f onf e,fcsJUorm;rsm;udk awmfvSefMuonf/ ,if;yk*dKvfwdkYrSm &cdkifwdkif;\ ayGOD;vm awmfvSefa&;orm;rsm; jzpfMuonf/ awmf vSefa&;acgif;aqmif rif;om;Bu;D a&Tbef;\tbrSm tif;0odYk oHyef;tjzpfEiac:aqmifjcif;cH&ol Yk S hf jzpfonf/ rif;om;BuD;rSmvnf; tif;0odkYygcJh&ol jzpfonf/ a';0efBuD; atmifausmfZHrSm Adkvfcsif;yHs\ a,mufzawmfol jzpfonf/ NrdKUolBuD; atmifausmfZHrSm Adkvfcsif;ysH\wlawmfolwpfOD;jzpfonf/ ,if;acgif; aqmif rsm;rSm wpfcsdefu t*Fvdyfrsm;xHwGif tpdk;&trIxrf;cJhMuolrsm; jzpfonf/ ppfawGNrdKU ar,lvrf;rBuD;&Sd qdyfwdkufanmifyifpcef;udk xdkyk*dKvf wdkYu awmfvSefa&;vQdKU0Sufpcef;tjzpf toHk;jyKcJhMuonf/ ,if;pcef;rS e,fcsJUt*Fvdyfrsm;udk 1827-ckrSp awmfvSefMuonf/ 1836-cktxd (9)ESpfcefYMumaom awmfvSefa&;udk qifETJcJhMuonf/ opmazmufwpfOD;\ vufcsuaMumifh awmfvea&;qH;k H;I cJonf/ rsKd ;csptmZmenfrsm;\ awmfvef f S f h f S

150

jrxGef;atmif

a&;vky&yfrsm;udk ao;odrrjI zpfap&eftwGuf e,fcsUJ orm;rsm;onf &ufpuf f f Murf;MuKworsf m;? toa&r&Sorsm;tjzpf ,if;yk*Kd vrsm;tm; rSwwrf;wif f l d l f f xm;onf/ odkYaomf xdkrsdK;cspfrsm;um; ,if;odkYr[kwfacs/ trsdK;udkcspfonf/ olUuRef rcHvdkMuyg/ opmazmufrsm;udk urmtqufqufwdkif rauscsrf;cJh yg/ onfwdkYudk tmZmenfyk*dKvfrsm;\vuf&mrsm;jzpfaom aoG;armfuGef; &wkrsm;u oufaoxlcJhonf/ ,if;aemuf &cdiwi;f rSm e,fcsUJ qefusia&;vkyief;rsm; qufwuf k f kd Y f f kd ay:cJhonf/ 1870-71ckrSm OD;armifjzL? 1888-ckwGif armifbifESifh AdkvfiwdkY onf ajrmufOD;NrdKUe,frS t*Fvdyfrsm;tm;awmfvSefMuonf/ 1890-ckrSm &aohawmif? ausmufawmf? ajrmufOD;NrdKUe,frsm;wGif OD;MumxGef;? OD;a&TvS? Adkvfvmb? Adkvfausmf0wdkYu wpfzefawmfvSefMuonf/ olwdkYudkvnf; vlqdk; olcdk;[l e,fcsJUt*Fvdyfrsm;u rSwfwrf;wifxm;cJhMuonf/ odkYaomf ,if;yk*dKvfwdkYvkyf&yfrsm;u oufaoxlcJhNyD; jzpfonf/ OD;csi;f azmfEiom;jzpfol OD;azmfatmifwvnf; 1891-ck? pufwifbm S hf Ykd vavmufrSp ar,lurf;ajc? r*FvmBuD; awmifajratmufpcef;uaeNyD; e,fcsJUorm;rsm;udk awmfvSefMuonf/ OD;csif;azmfrSm ulawmif&Gm\ oH;k q,fajrmufjzpfaom uRe;f tkyBf u;D jzpfonf/ OD;azmfatmifrm ppfawGNrKd UodYk S oGm;a&mufynmoifMum;ap&m (7)ESpfwGif (7)wef;udk atmifjrifcJhonf[k qdkonf/ i,fpOfuyif pmayusrf;*efESifh &cdkif&mZ0iftapmifapmifudk avhvmzl;ol jzpfojzifh e,fcsJU t*Fvdyfrsm;udk rkef;wD;ol jzpfaeonf/ OD;csif;azmfESifhom;jzpfol OD;azmfatmifwdkY\ awmfvSef a&;vkyfief; onf t*Fvyrsm;tm; tBu;D tus,wevyaponf/ 1892-ck? azazmf0g&D d f f k f I f vrSm rsdK;cspftmZmenf ESpfOD;udk zrf;qD;rdonf/ ppfawGtusOf;axmifrSm csKyfaESmifxm;onf/ tcsKyfcHaepOf ppfawGaxmif axmifxrI jzpfyGm;onf/ t*FvdyfvlrsdK; axmifrSL;wpfOD; aoqHk;onf/ oufqdkif&mtmPm ydkifrsm;u kef;&if;qefcwfrIudk aoewfypfNyD; ESdrfeif;&onf/ vltrsm;tjym; aoqHk; &onf/ t*FvyaxmifrLS ; aoqH;k & aom trIrm OD;azmfatmifu olEiom d f S S hf qdionfqNkd y;D ay; aomtjypfukd cH,onf/ OD;azmfatmifukd tmPmydirsm; k f l k f u ao'Pfay;vduonf/ e,fcsUJ qefusia&;acgif;aqmifrm a&wdrepf&&Sm k f Y f S f jyefonf/ odaomf e,fcsUJ qefusia&;t&Seonf &cdiwi;f wGif Nirconf[ Yk Y f d f k f kd d f hJ l um; r&Scygacs/ jrefrmwpfjynfv;kH e,fcsUJ vufatmuf usa&mufonftcg d hJ h

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

151

jynfaxmifpkwdkif;&if;om; pnf;vHk;a&;udk tav;ay;cJhaom q&mawmf OD;OwrrSm ppfawGNrKd UwGif arG;zGm;cJaomfvnf; ppfawGNrKdf UrSm taeenf;cJonf/ h h EdkifiHjcm; NrdKUBuD;jyBuD;rsm;odkY oGm;a&mufavhvmrIrsm; jyKvkyfcJhonf/ rsdK;cspf pdwjf yif;jyatmif jrefrmwpfEiiv;kH udk tNrvUIH aqmfaecJh onfrm b0ewfxH kd f H J S ysHvGefawmfrlonftxd jzpfonf/ NrKd UBu;D jyBu;D urmtESa&mufz;l aomfvnf; rdr\Zmwd&yfajrudum; YH d k rarhyg/ q&mawmftm; t*FvdyfwpfOD;u rnfonfha'owGif ae&onfrSm taysmfqHk;enf;/ rnfonfh tm[m&onf taumif;qHk;enf;[k ar;onf/ q&mawmfu rdrdonf ppfawGNrdKU ly&Gmacsmif;em;wef;rSm taysmfqHk;jzpf onf/ qmaeonfhtcg pm;&aomtpmonf taumif;qHk;[k ajzMum;cJh onf[k Mum;zl;ygonf/ ppfawGNrdKU ly&Gmacsmif;em;wef;udk aysmfp&m taumif;qHk;[kqdkvdkufjcif;onfrSm q&mawmfonf a'opGJjzifhajzMum; vdujf cif; r[kwyg/ rdr\b0ESihf arG;&yfajrudk rarhaMumif; azmfxwjf cif;om k f d k jzpfwef&monf/ OD;rJatmif? OD;pdevatmifwvnf; q&mawmfwEihf wpfcsewnf; f S Ykd Ykd S d f yif e,fcsJUqefYusifa&;vkyfief;rsm;udk vkyfudkifMuavonf/ xdkyk*dKvfrsm;rSm ppfawGNrKd UrSjzpfaomfvnf; jrefrmjynfrbufrmom e,fcsUJ qefusia&; t&Sef S Y f d t[kefonf wpf[kefxdk;wufaeonf/ wdkYArmtpnf;tHk;rSonf e,fcsJU qefYusifa&;rSm xdyfydkif;rSyg0ifcJhaomtoif; jzpfonf/ &cdkifbufrSm &cdkif wdi;f vH;k qdi&mtpnf;tH;k onf xif&m;onf/ ,if; tpnf;tH;k ray:rDu k k f S xif&Sm;aomtoif;rsm;rSm &cdkifjynftoif;? vli,frsm;Edk;Mum;a&;toif;? &cddkifwdkif;vHk;qkdif&m BuD;yGm;a&;tzGJUcsKyfESifh wdkif;&if;om;tpnf;tHk;rsm; jzpfMuonf/ ,if;tzGJUrsm; wnfae&monf ppfawGNrdKUrSmyif jzpfonf/ &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m BuD;yGm;a&;tzGJUcsKyfudk 1930-ck? Edk0ifbmv avmufrSm zGJUpnf;onf/ xdktzGJUrSm q&mawmf OD;pdEm(ysHvGef)? q&mawmf OD;ynmoD[wdkYrSm em,ursm; jzpfMuonf/ a&SUae OD;jrxGef;? OD;ausmfcdkif? OD;xGef;pdef(eErmvm)? OD;bdk;cdkif? OD;atmifomOD; tp&Sdaomyk*dKvfrsm; yg0if onf/ wdkif;&if;om;tpnf;tHk;rSm OD;atmifxGef;OD; (uG,fvGef)? OD;pHa&T ('dvuf;kH )? OD;bpH ("npH)paom yk*Kd vrsm; yg0ifonf/ xdtoif; (2)oif;rSm Yk f k e,fcsJUqefYusifa&;ESifh trsdK;om;pnf;vHk;rIudk t"dutav;xm;aom toif;rsm; jzpfMuonf/ &nf&,csursm;wlaom toif;rsm; jzpfonf/ ,if; G f f aMumifh wpfcwnf;aomtoif;jzpfajrmufEia&;twGuf ppfawGNrKd U&Sd wefc;kd k kd f

152

jrxGef;atmif

q&mawmfausmif;wGif ESpzufaomtoif; ud,pm;vS,rsm; nEi;f Muonf/ f k f f d dI ,if;aemuf 1937-ck? 'DZifbmvtwGi;f rSm ]]&cdiwi;f vH;k qdi&m wdi;f &if;om; k f kd k f k tpnf;tHk;}}udk wnDwGwfwnf; wnfaxmifMuavonf/ ,if;wGif em,ursm;tjzpf q&mawmfOD;pdEm (ysHvGef)? OD;ynmoD[wdkY jzpfonf/ OD;omZHvS (uG,fvGef)rSm Ou|? OD;atmifxGef;OD; (uG,fvGef)rSm 'k-Ou|rsm; jzpfMuonf/ xdktpnf;tHk;rSm ppfBudKacwfESifh ppftwGif;tcgu &cdkifwdkif; wGif tiftm;t&Sd qHk;aom e,fcsJUqefYusifa&;toif;yif jzpfonf/ xdktoif;BuD;\ t&Sdeft[kef aumif;wkef;tcsdefrSm 'kwd,urmppf onf jrefrmjynfwi;f odYk ul;pufvmonf/ e,fcsUJ t*Fvyrsm;onf jrefrmjynf G d f rS atmifjrifpGm qkwfcGm&onf/ zufqpf*syefrsm; ,if;ae&modkY tpm;xdk; 0ifvmcJavonf/ &cdiwi;f odvnf; zufqpf*syefrsm; csO;f eif;0ifa&mufvm h k f kd Yk awmhonf/ &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m tpnf;tHk;tzGJU0ifrsm;onf *syefrsm; ra&mufrD tkycsKya&;vkyief;rsm;udk OD;pD;aqmif&uf ae&onf/ &yf&mNir0yf f f f G G d f a&;udk BuKd ;pm;&onf/ OD;atmifxe;f OD;rSm txl;cdi0ef&mxl;udk xrf;aqmif G k f &onf/ wdkif;jynfwm0efxrf;aqmifae&if; e,fcsJUt*Fvdyfav,mOfrS ypfcsvdkufaom AHk;'PfaMumifh 1943-ck? arv(3)&ufaeYrSm uG,fvGefoGm; &&Smavonf/ &cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtpnf;tHk;\ Ou|OD;omZHvSrSm Armjynf vGwvyfrI pdppfa&;aumfrwDtpnf;ta0;odwuf&if; a&m*guk&ef &efueoYkd f Yk k f 1943-ck? arvtwGif; vdkufvmonf/ OD;omZHvSrSm &efukefjynfolU aq;Hk Bu;D wGif ,if;v twGi;f rSm uG,vejf yefonf/ ,if;yk*Kd vEpO;D qH;k H;I &jcif;rSm f G f S f &cdkifjynftwGuf BuD;rm;aom qHk;HI;rIwpf&yf jzpfonf/ odkYaomf &cdkifwdkif\ e,fcsJUqefYusifa&;ESifh zufqpfawmf vSefa&; onf t&Seum; avsmroGm;acs/ ,if;vkyief;udk use&pfol vlBu;D vli,frsm; d f h f f u usa&muf&mrS wm0efudkod&SdpGm xrf;Muonf/ wpfzufrSvnf; ppfrD; [kejf yif;oxuf jyif;vmonf/ ppfawGNrKd Uay:odvnf; t*Fvyav,mOfrsm; Yk d f onf aeYpOfEitrQ AH;k rd;k &Gmaeonf/ AH;k 'PfaMumifh taotaysmuf ysup;D S hf f qH;k H;I rIrmvnf; wGucsur&Ediawmhyg/ ,if;aMumifh ppfawGNrKd Uae vlxrm S f f k f k S tdk;tdrfrsm;udkpGefYypfNyD; awmvufaus;&GmodkY ajymif;a&TUaexdkifMu&onf/ ajymif;a&TU&mt&yfonf &cdkifvli,frsm;\ zufqpfqefYusifa&;ESifh jynfolY vGwajrmufa&; pcef;rsm;tjzpfoYkd toGiajymif;oGm;Muonf/ zufqpf *syef f f rsm;tm; vufeufuiawmfvea&;udk &cdivi,frsm;onf jynfr&Sawmfvef kd f S f k f l d S a&; tiftm;pkrsm;ESifhvufwGJum awmfvSefcJhMuonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

153

,if ; vl i ,f r sm; tif t m;pk r sm;ud k q&mawmf O D ; pd E m (ysH v G e f ) ? q&mawmf OD;ynmoD[wdkYu OD;aqmifonf/ OD;ndKxGef; (,ckMopaMw;vs oHtrwfBuD;)? AdkvfMumvSatmif? AdkvfpHomausmf? Adkvfarmifuav;? AdkvfomxGef;atmifponfwdkYvnf; wpfwyfwpftm; yg0ifMuonf/ ,if; yk*dKvfrsm;\ zufqpfawmfvSefa&;vkyfief;onf jrefrmjynfrSmxuf tcsdef apmpD;pGmuyif vkyfudkifaeMuNyD; jzpfonf/

ausmif;tkyfq&mBuD; OD;xGef;atmif? rpwm aZmfe'if ('kwd,ausmif;tkyf) q&mOD;atmifxGef;OD; (,mtpGefqHk;xdkifcHkjzifh xdkifaeol)ESifh 1926 ckESpf? ppfawGtrsKd;om;ausmif; abmvHk;toif;0ifrsm;yHk

zufqpf*syefrsm;\ &ufpufrrsm;onf &cdivi,frsm;\ trsKd ;om; I k f l vGwfajrmufa&;twGuf pdwf"mwfudk wuf<uaponf/ Edk;Mum;aponf/ ,if;aMumifhvnf; zufqpf*syefrsm;udk awmfvSef&mrSm &cdkifvli,frsm;onf ajymifajrmufaom tcef;uyg0ifchJMuonf r[kwfygavm/

r[mrdwfrsm;\ wefjyefxdk;ppf
wpfbufrSvnf; e,fcsJUt*Fvdyfrsm;onf 1943-ck avmufuyif zufqpf*syefrsm;tm; r[mrdwwyfrsm;toGiEihf wefjyefx;kd ppfqifvmonf/ f f S 1944-ck? Ed0ifbmv (8)&ufaeYwif a&wyfAvcsKyBf u;D armifbufwefonf k G kd f h oufqdkif&m ppfaoemywdrsm;xHodkY &cdkifwdkif;rS *syefrsm;udk &Sif;vif;okwf oif&efESifh Zefe0g&DvrukefrD ppfawGNrdKUudk a&wpfydkif; ukef;wpfydkif; ppfqif wdkufcdkuf&ef TefMum;vdkufavonf/ ,if;Tef Mum;csuftwdkif; zufqpf

154

jrxGef;atmif

*syefrsm;udk xd;k ppfqifvm&m 1945-ck? Zefe0g&Dv(5)&ufaeYwif ppfawGNrKd Uudk G r[mrdwwyfrsm;ajccsEionf/ ppfawGNrKd Uudk odr;f rdvQior;f rdcsi;f av,mOf f kd f f d uGi;f udk ta&;wBu;D jyKvyonf/ ,if;odYk ta&;wBu;D jyKvy&jcif;rSm ppfawG k f k f ausmufjzLNrKd Ursm;wGif av,mOfui;f rsm;&Sjd cif;jzifh &efueoYkd xd;k ppfqif&mrSm G k f avaMumif;tultnD rsm;pGmay;Edkifa&;twGuf jzpfavonf/ odkYESifhppfawG ausmufjzLNrKd Ursm;wGi(12)&moDo;kH av,mOfui;f tjzpf toH;k jyKEi&ef jyKvyf f G kd f k jcif;jzpfonf/ odkYjzifh ppfawGNrdKUonf *syefrsm;ppfaMumif;qif&m vrf;ESifh r[mrdwfwyfrsm;\ xdk;ppfqif&mwGif vrf;aMumif;usaeonfh ppfvrf; aMumif;rSm&Sdojzifh wdkufwmtdk;tdrf taqmufttHkrsm;rSm ajrjyifodkY0yfcJh &onf/ tdrwiE,&pf wpfNrKd UvH;k rSm AH;k 'PfaMumifh acsmufrsm; csKd irsm;ESihf f kd f G f hf >yrf;vsu&onf/ ppfaMumifaoaMuqH;k H;I &onfh uav;oli,f vlBu;D rnfa&GU f dS h rnfrQ &Sconfuum; wpfO;D wpfa,mufrQ ajymEdirnf r[kwygacs/ a&wyf d hJ kd k f f AdkvfcsKyfBuD; armifhbufwef tpDD&ifcHpmwGif--]]ppfawGNrdKUwpfNrdKUvHk;onf uREkfyfwdkY\ AHk;BuJwdkufcdkufrIaMumifh wpfaMumif;? &eforsm; zsuq;D oGm;aomaMumifwpfaMumif; ysup;D ae l f h f onfudk awGUMu&\/ *syefrsm;aqmufvkyfoGm;aom ppfawGoabFm qdyfurf;rSmvnf; AHk;BuJwdkufcdkufrIrsm;aMumifh tBuD;tus,f ysufpD; &avonf}}/ [l ppfom;wpfa,muf\ tjrifESifh wifjytpD&ifcH cJhavonf/ armifhbufwef\ tpD&ifcHpmonf omrefrsufpdESifh jrifavmufHkudkom a&;xm;jcif;jzpfonf/ ppfawGNrKd Uvlxrm toufpnf;pdrt;kd tdrf rdrwjYkd rwfE;kd k S f d aom wG,fwmaom rdbom;orD; ZeD;cifyGef; nDtpfudkarmifESrrsm;ponfh wefz;kd rjzwfEiaom qH;k H;I rIrsm;ESihf &ifqic&onf/ ,if;wdukd ppfAvcsKyBf u;D kd f kd f hJ Yk kd f armifbufwefum; ukPmoufravrnf rxifyg/ ta&;w,l awG;aernf h d vnf; r[kwygacs/ ppfaoG; ppfrmef0ifNy;D atmifjrifr&&Saecserm a&;xm; f I d d f S aom tpD&ifcHpm jzpfaomaMumifh[k xifjrifrdonf/ r[mrdwfwyfrsm;onf ppfawGNrdKU odrf;NyD;aemuf ppfawGNrdKUvlxkudk NrKd UxJoYkd aexdicium; rjyKao;acs/ ppfNrKd Utjzpfo;kH xm;avonf/ ppfawG\ k f G hf qifajcyke;f jzpfaom Muufui;f wef? em&Dwef? usm;raomufoe;f wefpaom kd d &Gmrsm;wGif ppfawGvlxk aexdkifcGifh&Muonf/ r[mrdwfrsm;\ NrdKUjytkyf csKya&;udk em&Dwefrmxm;onf/ udvepuf,E,m;yHpukd csrwNf y;D aoG;pkwf f S k kd D k H S

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

155

cs,v,Eia&;udk vH;k yef;vmjyefonf/ xdoYkd vH;k yef;vmrIaMumifh trIxrf; f S f kd f k aygif;pHk oydwfonf em&DwefrSm ay:aygufvm&onf/ ,if;trIxrf;f aygif;pHoydwrm jrefrmjynfwpfjynfv;kH \ taxGaxG k f S tvk y f o rm;oyd w f \ uG i f ; quf j zpf a vonf / Ad k v f c sKyf a tmif q ef ; acgif;aqmifrIatmufwGif vGwfvyfa&;atmifvH vTifhxlEdkif&ef BudK;yrf; aeaomtcsdeftcgvnf; jzpfonf/ jynfaxmifpkwpfckvHk;\ pnf;Hk;rI tiftm;onf wpfBudrfwpfcgrQ r&Sdzl; rjzpfzl;aom pnf;Hk;rIudk &&Sdaeaom tcgvnf; jzpfaeonf/ odjYk zifh e,fcsUJ t*Fvyrsm;onf jrefrmjynfrm Mum&Snf d f S pGm raeEdkifbJ qkwfcGm&ef pDpOf&avonf/ ppfawG NrdKUwGif wyfcsaeaom r[mrdwfwyfrsm;onfvnf; 1946-cktukef 1947cktqef;avmufrSm wyfrsm;udk kyfoGm;Muavonf/ ppfwyfrsm; kyfodrf;oGm;NyD;rSom ppfawGNrdKU vlxkudk ppfawGNrdKUxJodkY ajymif;a&TUaexdkifcGifh jyKvdkufygonf/ jrxG e f ; atmif 21-12-67

udk;um;onfhpmwrf;rsm;
1/ 2/ 3/ 4/ 5/ 6/ 7/ 8/ 9/
Arakan Past Present Future by John Ogilvy Hay 1892. Burma Gazetteer Akyab District Volume A by Mr.R.B. Smart. Census of India 1991-Vol-IX. Burma Part II Table, by C. Morgan Weeb. M.A, I.C.S. Series A Union of Burma 1953. Census of Population.

vGwfvyfa&;acgif;aqmif em,uq&mawmf OD;pdEm\ axkywdtusOf;/ EG,fcsdKzdk;acgif dk;rawmif ]"npH} 1958-59 xkwf &cdkifhwefaqmifr*Zif;/ rif;avmif;armifazmfatmif ]"npH} &cdkifhZmenf *sme,f? 1961ck? rwfvxkwf/ &cdkifrsdK;cspfrsm; awmfvSefcJhpOfu ]ppfawGarmif} 1960-ckxkwf &cdkifwefaqmifr*Zif;/ armifhbufwef tpD&ifcHpm bmomjyef/ &cdkifGefYzl; ,Ofaus;rIaqmif;yg;rsm; 1968-ck? ZlvdkifrS

156

jrxGef;atmif

ESpf&Spfq,fausmfu ynm&nfcRef axmufyHhaMu;aumfrwD


KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
ppfawGNrKd U txufwef;ausmif;wGif 1901-ck? rwfv (6)&ufaeYwif G vlxtpnf;ta0;wpf&yfukd usi;f yygonf/ umvuwm;&Sd 0dw&,bk&ifr k kd d txdr;f trSwf &efyaiGtzGUJ twGi;f a&;rSL;xHrS ay;ydvuonfpmwGif azmfjy kH Yk kd f h xkwfEkwfxm;onfh tdEd,bk&ifcHcsKyf\ rdefYcGef;udk ,if;tpnf;ta0;wGif wifjyMuygonf/ ,if;tpnf;ta0;rSm aer0iftifyg,m\ t&SifocifrtwGuf txdrf;trSwfwpfck jyKvkyf&efusif;yonfh tpnf;ta0;jzpfonf/ tdEd, bk&ifcHcsKyf\ rdefYcGef;udk ,if;txdrf;trSwf usif;yEdkif&eftwGuf tajccH vrf;Terxm;rnf[k cefre;f &onf/ ,if;tpnf;ta0; rSwwrf;wGif ,m,D f I Y S f &cdkifwdkif;rif;BuD; atwData&Smu vufrSwfa&;xdk;xm;onfudk awGU& ygonf/ tqdkyg vlxktpnf;ta0;wGif &cdkifwdkif;\ &mxl; tqifhjrifhqHk; wdkif;rif;BuD; udk,fwdkifwufa&mufonfh tpnf;ta0;jzpfonfhtjyif ppfawGNrKd U&Sd ta&;ygonfh rsuEmBu;D &cdi?f wkw?f ukvm;ESihf t*FvyvrsKd ; f S k d f l rsm;yg wufa&mufMurnf[k arQmfvifh&ygonf/ ,if;aMumifh tqdkyg vlxk tpnf;ta0;rSm ,if;tcsetcguqdvQif tvGeta&;ygonfh tpnf;ta0; d f k f wpf&yf jzpfygonf/ ,if;tpnf;ta0;wGif 0dw&,bk&ifrtwGuf txdr;f trSwjf yKvyf kd d k a&;twGuf qHk;jzwfcsuf (3)&yfESifh tBuHay;csuf jyKcsuf(2)&yfudk csrSwf Muygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

157

ynmoif&nfcRefaxmufyHhaMu;
qHk;jzwfcsufrsm;rSm 0dwdk&d,bk&ifrtxdrf;trSwftwGuf aumufcH aiGrsm;udk atmufygtwdkif;--(u) tdEd,trsdK;om;rsm;\ txdrf;trSwf (c ) ArmtrsdfK;om;rsm;\ txdrf;trSwf (* ) &cdkiftrsdK;om;rsm;\ txdrf;trSwf acgif;pOfrsm;jzifh aiGrsm;aumufcH&efESifh &cdkiftrsdK;om;\ txdrf; trSwtwGuf ausmufjzL? oHwEiajrmufyi;f &cdicdif (aemif yvuf0cdi) f JG S hf kd k f k k f rsm;wGifvnf; &efyHkaiGaumufcH&ef jzpfygonf/ ,if;tjyif &cdkiftrsdK;om;rsm;\ txdrf;trSwf &efyHkaiGtwGuf tBuHay;wifjycsufrsm;udk wifjyMuygonf/ (u) &cdiwpfwi;f vH;k \ oufqionfh ynm&nfcRef axmufyaMu; k f kd kd f hH twGuf yHre0ifaiG&&Sa&;aqmif&u&ef rpwmcsexe;f atmif k S f d G f f G u tBuHay;wifjyygonf/ (c ) 0dw&,bk&ifrkywk pduxxm;onfh 0dw&,bk&ifr O,smOf kd d f k f l kd d [k ac:wGifrnfh trsm;ESifhoufqdkifonfh O,smOfwpfckudk wnfaqmuf&ef rpwm tmatpaumhu tBuHay;wifjy ygonf/ wpfqufwnf;rSm rpwm0Duifqifu jyifqifcsuftqdk wpf&yfudk wifoGif;jyefygonf/ ,if;tqdkrSm ynm&nfcRef axmufyHhaMu;twGufvm; (odr[kw)trsm;jynfoqi&m O,smOf wnfaqmufa&;twGuvm;qdonfh Yk f l kd f f k jyemudk pOf;pm;qH;k jzwf&efjzpfaMumif; aumfrwDwpf&yfukd zGUJ pnf;Ny;D ,if; udpukd tao;pdwaqG;aEG;&eftwGuf tqduwifoi;f ygonf/ ,if;jyifqif f k kd G csufudk aqG;aEG;Muygonf/ ,if;aemuf &cdkiftrsdK;om;rsm;\ &efyHkaiGudk ynm&nfcRef axmufyHhaMu;yHkpHjzifh toHk;jyKMu&ef qHk;jzwfMuygonf/ ,if;aemuf ynm&nfcRefaxmufyHhaMu;udk toHk;cs&ef pOf;pm;EdkifzdkY aumfrwDwpf&yfudk zGJUpnf;Muygonf/ ,if;aumfrwDwGif rpwmcsef xGef;atmif? rpwm 0Duifqif? OD;jrOD;? rpwm rm&uef? rpwm xGef;csef? a'gufwmomEdk;ESifh rpwm pHOD;cdkifwdkY yg0ifonf/ ,if;aumfrwDwGif vdktyf vQif aumfrwD0ifrsm;udk wdk;csJUcGifhudkvnf; ay;tyfMuygonf/

158

jrxGef;atmif

,if;aumfrwD\ &efyaiGrsm;udk b*Fvm;bPfwif tyfEHS xm;&eftwGuf kH G ar;jref;&ef? ,if;bPfrS raqmif&GufEdkifvQif OD;zoufESHtm; aiGxdef;tjzpf wm0efay;tyf&Efvnf; qHk;jzwf Muygonf/ ,if;tpnf;ta0;rSwfwrf;udk ,m,D&cdkifwdkif;rif;BuD; atwData&Smu vufrSwfa&;xdk;xm;ygonf/

aumfrwDtpnf;ta0;
0dwdk&d, txdrf;trSwf &efyHkaiGaumfrwD? ppfawG The Victoria Mamorial Fund Commrttee Akyab udk zGUJ pnf;Ny; ,if;&efyaiGrsm;jzifh ynm D kH &nfcRef axmufyaMu;rsm;udo;kH pG&ef tpnf;ta0;wpf&yfukd ppfawGNrKd UwGif hH k J 1901-ck? arv(9)&ufaeYrSm xyfrH usif;yygonf/ ,if;tpnf;ta0;wGif OD;jrOD;-cs,f,mrif? tzGJU0ifrsm;tjzpf armifcsefxGef;atmif? armifxGef;csef? armifpHOD;cdkif? armifomEdk;ESifh rpwm tD;tufpfrm&uefwdkY wufa&mufMuygonf/ ,if;aumfrwD tpnf;ta0;wGif (1) 1901-ck? rwfv (6)&ufaeYwGif jyKvkyfcJhonfh vlxktpnf; ta0;rS qH;k jzwfconfh qH;k jzwfcsut& ynmaxmufyaMu;udk hJ f hH rnfonfhyHkpHjzifh csD;jrifh&efudpudk aqG;aEG;Muygonf/ (2) armifcsexe;f atmifutqdjk yKNy;D armifpO;D cdiu axmufcum f G H k f H OD;jrOD;tm; Ou|tjzpfwifajrmuf twnfjyKMuygonf/ (3) 0dwdk&d,ynm&nfcRefaxmufyHhaMu; (Victoria scholarship)[k ac:wGifapNyD; ynm&nfcRefaxmufyHh aMu;(29)qk csD;jrifh&ef jzpfonf/ qkpm&if;Z,m;ESifhwuGwifjyNyD; lyD;aiGESpfodef;cGJudk tpd;k &tmrcHtjzpf &if;ES;D rwnf&efEihf ,if;rSwpfEpvQif twd;k S S f lyD (8750)udk ynm&nfcRefqktjzpf csD;jrifh&eftBuHjyKcsufudk armifpHOD;cdkifu wifjyygonf/ ,if;tBuHjyKcsufudk armifcsefxGef;atmifu aqG;aEG;axmufcHNyD; twnfjyKMuygonf/ vdktyfaom &efyHkaiGudkvnf; tvsiftjref rwnf xlaxmif&efESifh &efyHkaiGrS cGifhjyKonfh twdkif;twmtxd Z,m;wGif azmfjy xm;aomynm&nfcRefqkrsm;udk owfrSwfvsmxm;&ef aqG;aEG;Muygonf/ ,if;ynm &nfcReaxmufyaMu;qkrsm;udvnf; &cdiZmwdrsm;tm;cs;D jri&ef f hH k k f hf jzpfaMumif; ,if;aeYtpnf;ta0;rSwfwrf;wGif azmfjyxm;onfudk awGY& ygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

159

,if;rSwfwrf;wGif &cdkifZmwdqdkonfrSm &cdkifrSm rSDwif;aexdkifaom rdbrsm;rS arG;zGm;onfh vlrsdK;pkrsm;\ uav;rsm;udk qdkvdkonf[k t"dyg,f zGiqcsuuvnf; ,if;aumfrwD tpnf;ta0;wGif zGiqMkd uonfukd awGU& hf kd f kd hf ygonf/ ,if;aumfrwDonf ausmufjzL? oHwEihf &cdiajrmufyi;f ckirsm;rS JG S kd f kd d f ynm&nfcRefaxmufyHhaMu;qkrsm;udk &efyHkaiG&&SdrItay: rlwnfNyD;csD;jrifh oGm;cGifhudkvnf; oabmwltwnfjyK Muonfudk awGU&ygonf/

axmufyHhaMu;qkpm&if;Z,m;
ynm&nfcRef axmufyaMu;qkpm&if;udk 1901ck? arv (19)&ufaeY hH wGif usif;yonfh 0dwdk&d,ynmcRefaxmufyHhaMu; aumfrwDtpnf;ta0;rSm armifpO;D cdiwifjyonfh pm&if;Z,m;wGiawGU&ygonf ,if;pm&if;Z,m;wGiH k f f f 1/ qktrsdK;tpm; 2/ qktrsdK;tpm; wpfrsdK;vQif csD;jrifhonfhta&twGuf 3/ vpOf ynm&nfcRefwpfqkvQif csD;jrifhonfhaiG 4/ ESpfumv 5/ oifMum;&rnfhausmif; 6/ rnfolwdkYtm; csD;jrifhonfponfjzifh pmwdkif(6)rsdK;udk azmfjyxm; ygonf/ ,if;pmwdirsm;atmufwif qktrsKd ;tpm;aygif; (12)rsKd ;udk awGU&yg k f G onf/ qkaygif; (29)udk csD;jrifh&ef ,if;pm&if;t& od&Sd&ygonf/

rlvwef; (atmufwef;) ynm&nfcRefqk


rlvwef; (atmufwef;) ynm&nfcRefudk ausmif;om;(8)OD;tm; csD;jrifh&ef vsmxm;onf/ ausmif;om;wpfOD;udk aiG(3)lyD; vpOfaxmufyHh csD;jrifhNyD; csD;jrifhonfhumvrSm(2)ESpf jzpfygonf/ ppfawGcdkiftwGif;&Sd rlvwef;? txufwef; ausmif;rsm;rS ausmif;om;rsm; jzpf&ygrnf/ ,if; ausmif;om;rsm;onf &cdkifZmwdjzpfNyD;vQif ppfawGcdkiftwGif; rnfonfh rlvwef;(atmufwef;)ausmif;rSrqdk 'kw,wef;pmar;yGukd atmifjrifNy;D ol d J rsm;jzpf&ef vdktyfygonf/ ,if;qk(8)qkudk ewfNrdKUe,f(armifawm) &aohawmifNrdKUe,f? ukvm;wefNrdKU e,f (ausmufawmf) O&mZfawmifNrdKUe,f (ykPm;uRe;f )? NrKd Ua[mif;NrKd Ue,f? rif;jym;NrKd Ue,f? aygufawmNrKd Ue,fEihf ppfawG S NrdKUe,fwdkYrS ausmif;om;wpfOD;pD csD;jrifh&ef vsmxm;onfudk ,if;Z,m;wGif awGU&ygonf/

160

jrxGef;atmif

rlvwef; (txufwef;) ynm&nfcRefqk


rlvwef;(txufwef;) ynm&nfcRefqkudk ausmif;om; (8)OD;tm; cs;D jri&ef vsmxm;onf/ ausmif;om;wpfO;D vQif aiG(12)lyvpOfaxmufyNhH y;D hf D qkcs;D jrirnfumvrSm(3)ESpf jzpfygonf/ ppfawGcditwGi;f &Sd t*Fvy-jrefrm hf h k f d f ausmif;rsm;rS ausmif;om;rsm; jzpf&ygrnf/ ,if;ausmif;om;rsm;onf &cdkif ZmwdjzpfNyD;vQif ppfawGcdkiftwGif;&Sd rlvwef;(txufwef;)ausmif;rS pwkwwef;pmar;yGJudk atmifjrifolrsm;jzpf&ef vdktyfygonf/ ,if;ynm &nfcRefqk(8)qkudkvnf; rlvwef;(atmufwef;)wGif qkcsD;jrifhonfh ppfawG cdkiftwGif;&Sd NrdKUe,f(8)NrdKUe,frS wpfNrdKUe,fvQif wpfOD;usqkcsD;jrifh&ef vsmxm;ygonf/

tv,fwef;ausmif; ynm&nfcRefqk
tv,fwef;ausmif; ynm&nfcRequkd ausmif;om;(2)OD;tm; cs;D jrihf f k &ef vsmxm;ygonf/ ausmif;om;wpfO;D vQif aiG(15)lyaxmufyNhH y;D qkcs;D jrihf D rnfumvrSm (2)ESpjf zpfyg onf/ ppfawGcditwGi;f &Sd rnfonftxufwef; h k f h ausmif;rSrqdk qkcs;D jrirnf jzpfygonf/ ,if;ausmif;om;rsm;onf &cdiZmwd hf kd f jzpfNyD; ppfawGcdkiftwGif;&Sd rnfonfhtv,fwef; ausmif;rsm;rSrqdk owr wef;pmar;yGJudk atmifjrifolrsm;jzpf &efvdkaMumif; Z,m;t& od&ygonf/

ti,fwef; wuodkvfynm&nfcRefqk
ti,fwef;wuodkvf ynm&nfcRefqkudk ausmif;om;(2) OD;tm; csD;jrifh&ef vsmxm;ygonf/ ausmif;om;wpfOD;vQif aiG (25)lyD csD;jrifhNyD; qk csD ;jr if h rnf h umvrS m (2)ESp f jzpfy gonf/ ,if; ausmif; om;rsm;onf jrefrmjynf(odr[kw)tdE,Ediirsm;&Sd wuovEihf qufxm;aom rnfonfh Yk f d k f H kd f S k f aumvdyf rsm;wGirqdk First Arts twef;rSm oifMum;&rnf/ &cdiZmwdjzpfNy;D f jrefrmjynf(odkYr[kwf)tdEd,EdkifiHrsm;&Sd wuodkvf0if pmar;yGJ(odkYr[kwf) tvm;wlpmar;yGJ atmifjrifoljzpf&ef vdktyfygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

161

aq;ynm&nfcRefqk
aq;ynm&nfcRefqkrSmwpfck jzpfygonf/ ,if;ynm &nfcRefqk& ausmif;om;tm;wpfvvQiaiG(50)lycs;D jriNhf y;D oifwef;umvrSm (5)ESptxd f D f jzpfygonf/ umvuwm;? bHabESihf r'&yfNrKd Ursm;&Sd aq;aumvdywpfccwif k f k k G ynmoifMum;&rnf jzpfygonf/ ,if;ausmif;om;onf &cdkifZmwdjzpf NyD; jrefrmjynf(odkY) tdEd,EdkifiHrsm;wGif ynmoifMum;cJhNyD; First Arts pmar;yGJudk wuodkvfwpfckckrS atmifjrifNyD; oljzpf&ef vdktyfaMumif;Z,m;t& od&ygonf/

NrdKUjytif*sifeD,m ynm&nfcRefqk
,if;ynm&nfcReqrm wpfqjk zpfygonf/ ynm&nfcReqk axmufyhH f k S f csD;jrifhaiGrSm wpfvvQif (50)lyDjzpfNyD; oifwef;umvrSm ig;ESpftwGuf Yk f D jzpfygonf/ qd(bf)yg (Sibpur) odr[kwf d;k tmuD (Roorki)&Sd tif*sie,m aumvdyfrsm;wGif oifMum;&rnf jzpfygonf/ &cdkifZmwdjzpfNyD; jrefrmjynf (odkYr[kwf) tdEd,EdkifiHrsm;wGif ynmoifMum;cJhNyD; First Arts pmar;yGJudk wuodkvfwpfckckrS atmifjrifNyD;ojzpf&ef vdktyfaMumif; od&ygonf/

opfawmausmif; ynm&nfcRefqk
,if;ynm&nfcReqrmwpfqjk zpfNy;D ynm&nfcReqk axmufycs;D jrihf f k S f hH aiGrSm wpfvvQifaiG(25)lyD jzpfygonf/ oifwef;umvrSm (2)ESpf jzpfyg onf/ a'hcsf&m'if (Dehra Dun) opfawmausmif;rSm oifMum;&rnf jzpfyg onf/ &cdkifZmwdjzpfNyD; jrefrmjynf (odkYr[kwf) tdEd,EdkifiHwGif ynmoif Mum;cJhNyD; wuodkvfpmar;yGJ (odkYr[kwf) First Arts pmar;yGJ wpfckckudk rnfonfhwuodkvfwpfckckrS atmifjrifolaomfvnf;aumif; tvm;wl pmar;yGJrsm;udk atmifjrifolwpfOD;OD;jzpf&ef vdkygonf/

q&mynm&nfcRefqk
q&mynm&nfcRefqkrSm ESpfqkjzpfygonf/ ausmif;om;wpfOD;udk wpfvvQif aiG(25)lyD; axmufyHhcsD;jrifhrnfjzpfNyD; oifwef;umvrSm(2)ESpf jzpfygonf/ jrefrmjynf (odkYr[kwf) tdEd,EdkifiH&Sd rnfonfhaemfrefausmif;

162

jrxGef;atmif

wpfausmif;wGifrqdk ynmoifMum;&rnf jzpfygonf/ &cdkifZmwdjzpfNyD; jrefrmjynf(odkYr[kwf) tdEd,EdkifiHwGif ynmoifMum;cJhNyD; wuodkvf0if pmar;yGJ(odkYr[kwf) First Arts pmar;yGJudk atmifjrifolaomfvnf;aumif; tvm;wlpmar;yGJudk atmifjrifolwpfOD;OD;jzpf&ef vdkygonf/

pdkufysdK;a&; ynm&nfcRefqk
,if;ynm&nfcRefqkrSm(1)qk jzpfonf/ ynm&nfcRefqk axmufyHh cs;D jriaiGrm wpfvvQif (50)ly;D jzpfonf/ oifwef;umvrSm (4)ESpjf zpfonf/ hf S tdE,EdiiH pduysKd ;a&;aumvdywpfccwif ynmoifMum;&rnf jzpfygonf/ d k f k f f k k G &cdiZmwdjzpfNy;D (odr[kw) tdE,Ediiwif ynmoifMum;cJol jzpf&ygrnf/ k f Yk f d k f H G h Yk f J k k wuov0ifwef; First Arts pmar;yGJ (odr[kw) tvm;wl pmar;yGwpfccukd kd f atmifjrifol jzpf&ygrnf/

pufrItif*sifeD,m ynm&nfcRefqk
,if;ynm&nfcReqrm (1)qk jzpfygonf/ ynm&nfcReqk axmufyhH f k S f csD;jrifhaiGrSm wpfvvQif (25)lyD; jzpfygonf/ ynmoifumvrSm (5)ESpf jzpfygonf/ jrefrmjynf (odkYr[kkwf) tdEd,EdkifiH&Sd ausmif;wpfausmif;wGif ynmoifMum;cJol jzpf&ygrnf/ owrwef; (odr[kw) t|rwef; pmar;yGukd h Yk f J atmifjrifol (odkYr[kwf) tvm;wlpmar;yGJudk atmifjrifhcJhol jzpf&ygrnf/

tulaps;onf ynm&nfcRefqk
,if;ynm&nfcRefqkrSm (1)qk jzpfygonf/ ynm&nfcRef axmufyHh cs;D jriaiGrm wpfvvQif ly;D (25)jzpfygonf/ ynmoifumvrSm (3)ESpf jzpfyg hf S onf/ jrefrmjynf (odr[kw) tdE,Ediiwif ynmoifMum;cJ&ol jzpf&rnf/ Yk f d k f H G h ,if;ynm &nfcRefqk&Sifonf owrwef; (odkYr[kwf) t|rwef; pmar;yGJ (odkYr[kwf) tvm;wlpmar;yGJudk atmifjrifcJh&ol jzpf&ygrnf/

olemjyKESifh om;zGm;q&mr ynm&nfcRefqk


,if;ynm&nfcReqrm (1)qk jzpfygonf/ ynm&nfcReqk axmufyhH f k S f cs;D jriaiGrm wpfvvQif ly(25)jzpfNy;D ynmoif umvrSm (2)ESpf jzpfygonf/ hf S D jrefrmjynf(odr[kw) tdE, Edii&dS om;zGm;aq;Hk wpfwif ynmoifMum; Yk f d k f H kH kH G

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

163

&rnf jzpfygonf/ &cdkifZmwd trsdK;orD;i,frsm;onf ,if;qkudk twef;pm; cGJjcm;xm;jcif;r&SdbJ vGwfvyfpGm avQmufxm;EdkifaMumif; ,if;rSwfwrf;rsm; t& od&Sd&ygonf/

twGif;a&;rSL;rsm;
0dw&,txdr;f trSwf &efyaiG aumfrwD ppfawGwif *kPx;l aqmif kd d kH G f twGi;f a&;rSL;rsm;tjzpf armifpO;D cdiEihf armifxe;f csewtm; 1901-ck arv H k f S G f Ykd (19)&ufaeYwGif usif;yonfh aumfrwDtpnf;ta0;rS twnfjyKwm0ef ay;tyfMuygonf/ ,if;tjyif b*Fvm;bPfudk aumfrwD\udk,fpm;vS,f tjzpf aumfrwD\aiGrsm;udk xdef;odrf;&eftwGuf ar;jref;pHk;prf;&efudkvnf; tpnf;ta0;rS qHk;jzwfMuygonf/

aumfrwD0ifrsm; wdk;csJUjcif;
1901-ck? rwfv(6)&ufaeYwGif usif;yonfh vlxktpnf;ta0;rS ]0dwdk&d, txdrf;trSwf &efyHkaiGaumfrwD? ppfawG}udk zGJUpnf;ay;cJhonf/ ,if;aumfrwDonf 1901-ck arv(19)&ufaeYwif trIaqmiftzGUJ tpnf; G ta0;udk jyKvyonf/ ,if;tpnf;ta0;rS aumfrwD\Ou|^twGi;f a&;rSL; k f rsm;udk wm0efay;tyfjcif;? ynm&nfcRefaxmufyHhaMu;qkrsm;udk owfrSwf jcif;? aiGxe;f odr;f &ef b*Fvm;bPfukd a&G;cs,jf cif;rsm;udk qH;k jzwfMuygonf/ d ,if;tjyif t*Fvdyf? ukvm;(rlpvifESifh [dELtygt0if)wkwf? &cdkifponfh xif&Sm;aom yk*dKvfrsm;ESifh &cdkiftrsdK;om;tpdk;&0efxrf;rsm; (55)OD;udk aumfrwDwGif yg0if&ef arwm&yfcHaMumif; qHk;jzwfMuygonf/ ,if;yk*dvf (55)OD;udk aumfrwDwGif yg0if&efarwm&yfcHaMumif; qHk;jzwfMuygonf/ ,if;yk*dKvf (55)OD;wdkY\ trnfrsm;udk aESmif;vlrsm;od&Sdap&ef tjynfhtpHk wifjyvdkufygonf/ ,if;yk*dKvfwdkYrSm1/ rpwm tmbDav; 2/ OD;&Jausmfol 3/ OD;pHvSabmf 4/ OD;om'dk;a0 5/ OD;ay:xGef;atmif 6/ OD;ausmfZHOD;

164
7/ 8/ 9/ 10/ 11/ 12/ 13/ 14/ 15/ 16/ 17/ 18/ 19/ 20/ 21/ 22/ 23/ 24/ 25/ 26/ 27/ 28/ 29/ 30/ 31/ 32/ 33/ 34/ 35/ 36/ 37/ 38/

jrxGef;atmif
OD;zoufESH OD;atmif&SD OD;vlbk armif&Jazmf armift'dk; armifausmfOD; armifa&Tom armifacG;xD;atmif a'gufwmom'dk;atmif OD;armifxGef; armifxGef;atmif (uEkwef;&Gm) armifom'if q&mpHvSatmif OD;csif;vTm armifom'dk;jzL armifcGufaygufau rd[ft'ltmruf rd[ftD;'wf[lpdef rpwmtrftmrwf rd[ftaemf'if bmbl;bGdKif&rfaygvf bmbl;&rf*l;wD'g; bmbl;tdkbGdKifaemcsifacsmif'&D bmbl;'g*g&rf;*l;(p) bmbl;eDwdkeif'g&GdKif bmbl;eefpD'D(z)&(csf) bmbl;rm&D&rf; bmbl;yg&efql; (vf) tzkwfvif; tanmif; rpwma*stdyf(cs)0Dqvif armifvSazmfOD;

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif
39/ 40/ 41/ 42/ 43/ 44/ 45/ 46/ 47/ 48/ 49/ 50/ 51/ 52/ 53/ 54/ 55/ armifa&Tomatmif armifzaxmfOD; (ewf-NrdKUtkyf) armifatmifausmfZH armifatmifbef; (cdkifcGJt&m&Sd-&aohawmif) armifomausmf (OD;&mZfawmifNrdKUtkyf) armifa&Tjr (ukvm;wefNrdKUtkyf) armifa&Tbef; (NrdKUa[mif;NrdKUtkyf) armifvSazmfZH (cdkifcGJt&m&Sd-ausmufawmf) armifa&Tyef; (rif;jym;NrdKUktkyf) armifawG;pH (aygufawmfNrdKUtkyf) armifjrom (ppfawGNrdKUtkyf) OD;awmvl (vufaxmuf&Jt&m&Sd) OD;a&Tom (vufaxmuf&Jt&m&Sd) OD;jromxGef; (ausmufwmf) OD;xGef;atmif (NrdKUa[mif;) OD;iarmif OD;eDxGef;wdkY jzpfMuygonf/

165

1901-ck? arv (19)&ufaeYwif usi;f yonfaumfrwD tpnf;ta0; G h rSwwrf;udk OuX jrOD;? *kPx;l aqmif twGi;f a&;rSL; pHO;D cdiEihf xGe;f csewu f f k f S f Ykd vufrSwfa&;xdk;xm;onfudk awGU&ygonf/ rSwfcsuf/ / vlyk*dKvfrsm;\ trnfa&SUwGif rpwm? OD;? armif? rd[f? bmbl ;ponfj zifh rl& if; wGi f azmfj yxm;onfht wdki f; jyefvnfwifjyxm;ygonf/

0dwdk&d,txdrf;trSwf&efyHkaiG aumfrwD(ppfawG)onf 0dwdk&d, bk&ifrud&nf&,Nf y;D wnfaxmifaomaumfrwDwpf&yf jzpfygonf/ od&mwGif k G Yk OD;jrOD;? OD;cse;f xGe;f atmif? OD;pHO;D cdiEihf OD;xGe;f cseponf &cditrsKd ;om;rsm;\ k f S f k f tajrmftjrifus,frIaMumifh ynm&nfcRefaxmufyHhaMu;ay;&ef qHk;jzwfEdkif cJhjcif;jzpfygonf/ ,if;odkYr[kwfrlbJ rpwmtmatpaumh tBuHay;wifjy onfhtqdkom atmifjrifcJhvQif ppfawGNrdKUwGif 0dwdk&d,bk&ifrausmufkyf pdkufxlxm;onfh trsm;ESifhoufqdkifonfhyef;NcHwpfck wnf&Sdaeonfudk awGUjrif&ayrnf/

166

jrxGef;atmif

OD;jrOD;? OD;csefxGef;atmif? OD;pHOD;cdkifESifh OD;xGef;csefwdkY OD;aqmif OD;&Gujf yKconfh ynm&nfcReqk axmufyaMu;qkaygif;(29)qk&onfteuf hJ f hH dS h qkaygif;rnfrQudk rnfa&GUrnfrQ txd ay;cJhonfudkum; rod&yg/ odkY&mwGif ESpaygif;(85)ausmumvu ynm&nfcReaxmufyaMu; qkay;yHk ay;enf;rsm; f f f hH rS ,ckacwf tajctaexdatmif enf;,lz,rsm;udk awGU&ygrnf/ &cdijf ynf G f k \ ynma&;? vlra&;ESip;D yGm;a&; tajctaeudk ,if;ynm&nfcRef axmufyhH I hf aMu;vkyfief; atmifjrifonfESifhtrQ taxmuftulay;EdkifrnfrSm aocsm vSygonf/ jrxG e f ; atmif 23-10-1986 (pmwrf;udk
Education in Burma by Maung San Oo Khine, of

the Burma Subordinate Judicial and Exeecitive Service, Printed at the Akyab Press. APPENDIX A, Page. 35 to 41 udk

udk;um;a&;om;ygonf)

]]&cd k i f o [m,toif ; }} aiG&wktxdrf;trSwfpmapmif 1961-1986 rS

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

167

&cdkifjynfxkwf owif;pmrsm;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
1826-ckESpfwGif &cdkifjynfudk e,fcsJUt*Fvdyfrsm; odrf;,lonf/ ,if;aemuf EdiijH cm;om;t&if;&Sirsm;onf olwtusKd ;pD;yGm;twGuf t&if; k f f Ykd tESD;rsm;jrKyfESHMuonf/ ul;oef;a&mif;0,frIrSm ,ciftcgxuf wdk;wuf vmonf/ tdEd,EdkifiHtygt0if taemufEdkifiHrsm;ESifh ul;vl;qufoG,frI rsm;jym;vmonf/ udkvdkeDtkyfcsKyfa&;? ,E&m;vnfywf Edkifa&;twGuf &cdkif wdi;f &if;om;tcsKd Utm; td*vypmudk oifMum;Edi&ef tcGitvrf;rsm;zGiay; k F d f k f hf hf xm;onf/ tcsdKUaom &cdkiftrsdK;om;rsm;onf tdEd,EdkifiH&Sd NrdKUBuD;rsm;odkY oGm;a&mufNyD; acwfynmrsm;udk oifMum;vmMuonf/ ul;oef;a&mif;0,fa&; tcsuftcsmusaom ppfawGNrdKUrSmvnf; wpfaeYxufwpfaeY wdk;wufvmonf/ wdkufwmtaqmufttHkrsm; wdk;yGm; vmonf/ ppfwaumif;? umvuwm;ponfhNrdKUrsm;ESifh tywfpOfrSefrSef oabFmBuD;rsm; ckwfarmif;oGm;vmaeMuNyDjzpfonf/ ,if;odkY pD;yGm;a&;? ynma&;ESifh vrf;yef;qufoG,fa&;wdkYrSm wpfpHk wpf&maom twdi;f twmxd wd;k wufaecJNh yjD zpfaomfvnf; 1853-ck rwdirD k k f tcsdefxd &cdkifjynfwGif yHkESdyfpufESifh owif;pmxkwfa0a&;rSm&SdcJh[efrwl ao;acs/ EdiijH cm;owif;rsm;? pD;yGm;a&;twGuf aps;EIe;f owif;rsm;? aMumfjim k f rsm;wdkYtwGuf umvuwm;xkwf owif;pmrsm;udkom tm;udk;ae&ao; onf/ &cdkifjynf owif;pmvkyfief;udk e,fcsJUt*Fvdyfrsm;tkyfpdk;NyD; tESpf (20)ausmf (30)eD;yg;rSom owif;pmwpfapmif xkwa0onfukd awGU&onf/ f ,if;owif;pmrSm (Akyab Commercial) jzpfonf/

168

jrxGef;atmif

,if;aemuf &cdkifjynfwGif owif;pmrsm; xkwfa0vmonf/ odkY&m wGif xkwa0cJaom owif;pmrsm;\ taxmuftxm;rsm;rSm &SmazGr&Edif f h k avmufatmifyif jzpfaeayonf/ rsm;rMumrDESpfrsm;u xkwfa0cJhaom owif;pmrsm;yifvQif &moDOwk'Pf? ydk;rTm;rsm; zsufqD;jcif;ESifh pepfwus rxdef;odrf; jcif;rsm;aMumifh tcsdKUowif;pmrsm;yif rawGU&SdEdkifawmhyg/ od k Y & mwG i f &cd k i f j ynf x k w f owif ; pmrsm;ES i f h y wf o uf um; taxmuftxm;vHk;0r&Sdawmhonfh tajctaerSm r&Sdao;yg/ wcsdKUaom yk*dKvfrsm;xHwGif rSwfwrf;rsm;? owif;pma[mif;rsm;udk ,ckxufwdkif odr;f qnf;xm;olrsm; &Sygao;onf/ ,if;odr;f qnf;xm;aom rSwwrf;rsm;? d f owif;pma[mif;rsm;udk aESmif;vlrsm; od&SdEdkif&eftwGuf azmfxkwfwifjy&ef vdktyfaeygonf/ rSwwrf;wif&xm;aom owif;pmrsm;ESihf owif;pm a[mif;rsm;udk f dS twwfEdkifqHk; pkpnf;NyD; wifjyygrnf/ jynfhpHkavmufaom tcsuftvuf rsm;[l rrSwf,lao;yg/ vdktyfcsufrsm;? jznfhpGuf&rnfhtcsufrsm;ESifh jyifqif&rnfhtcsufrsm; &SdaeOD;rnfrSm trSefyifjzpfygonf/
ARAKAN NEWS owif;pm

1853 ckESpf xkwfa0pOftcgujzpf Akyab Commercial News jzpfonf/ aemufESpftawmfMumrSm rpwm a*stdka[; Mr. J.O, Hay u k 0,f,onf/ yHEywutrnfEihf owif;pmudk Arakan News [k ajymif;vduf l k dS f kd f S onf/ ,if;owif;pmudk rpwma[;uwpfqifh &cditrsKd ;om;wpfO;D jzpfaom k f OD;vSazmfoltm; 1868ckrSm a&mif;vdkufonf/ OD;vSazmfol\ vuf0,fwGif 1892-93-ck txd&aeygonf/ 1896-97ckrm OD;aumif;pH&u ydiqionf/ dS S DT k f kd f ,if;owif;pmonf rnfonfhckESpfavmufrSm &yfpJoGm;onfudk twdtus rod&yg/ od&mwGif 1916-ckrm OD;csexe;f \ rdece;f wpfcukd tqdyg owif; Yk S f G Yf G k k pmwdkufwGif dkufESdyfaMumif; awGU&onf/ ,if;aMumifh 1916-ck wdkifatmif &Sdaeao;onfrSm xif&Sm;ygonf/ (Arakan News)owif ; pmud k rawG U zl ; rzwf z l ; aomf v nf ; ,if;owif;pmyg aqmif;yg;rsm;udkpkpnf;NyD; pmtkyftjzpfESifh jyefvnf dkufESdyfxm;aom pmtkyf(2)tkyfudk awGUzl;ygonf/ (Old Arakan) trnfcH rpwma[;a&;om;onfh aqmif;yg;rsm;udk pkpnf;xm;onfhpmtkyfjzpfonf/ 1892-rSm (William Blackwood & Sons, London) pmtkyfwdkufu dkufESdyf

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

169

xkwfa0cJhygonf/ pmtkyftrnfrSm (Arakan Past Present Future) jzpfyg onf/ rpwma[;aqmif;yg;rsm;\ t"dutcsufrSm &cdkifjynftwGuf vrf;yef;tquftoG,rsm; azmufvyay;&ef jzpfonf/ ppfawGNrKd UrS rEav;? f k f rEav;rS wkwfjynftxd rD;&xm;vrf;azmufvkyfa&;udpudk txl;tav; ay;a&;om;xm;onfudk awGU&ygonf/ owif;pmrSmom ,if;udpESifh a&;om;cJhonf r[kwf? NAdwdoQygvDreftxd aygufatmifBudK;pm;cJhol jzpfonf/ ppfawGNrdKUwGif w&m;olBuD;wm0efudk xrf;aqmifcJhol rpwma[; onf owif;pmorm; wpfa,muftaeESifh &cdkifjynfaumif;pm;a&;twGuf BudK;yrf;cJholjzpfaMumif;udk ol\vuf&mrsm;u oufaocHcJhygonf/ &cdkifjynf\ vrf;yef;qufoG,fa&;udpudk rpwma[; a&;om;cJh ouJoYkd OD;pHO;D cdiqonfh yk*Kd vrmvnf; NAwoQynma&;pepfukd ajymif;vJa&; h k f kd f S d d twGuf tqdygowif;pmuae Ny;D a&;om;cJygonf/ ol\aqmif;yg;rsm;udk k h jyefvnfpkpnf;NyD; 1901ckESpfrSm (Akyab Press)u yHkESdyfxkwfa0cJhygonf/ ,if; pmtkyfrSm (Education in Burma) jzpfonf/ tqdkygpmtkyfwGif jrefrm EdkifiHynma&;pepfudk jyKjyifajymif;vJEdkifa&;twGuf wuodkvfrsm;? pmoif ausmif;rsm;zGifhvSpfay;a&;udprsm;udk tav;ay;a&;om;xm;ygonf/ ,if;pmtkyf\ aemufqufwGJrSm 0dwdk&d,bk&ifr txdrf;trSwftwGuf 1901-ck? rwfv(6)&ufaeYwGif jyKvkyfonfh tpnf;ta0;rSwfwrf; tjynfh tpHukd awGU&onf/ ,if;rSwwrf;t& ynmoifaxmufyaMu;(12) rsKd ;ay;&ef k f hH qHk;jzwfMuonf/ rlvwef;rSonf tif*sifeD,m? opfawm? v,f,mpdkufysdK; a&;? a&aMumif;oGm;vma&; ponfh ynmoifaxmufyHhaMu;rsm;ay;&ef qHk;jzwfcsufrsm;udk awGUMu&onf/ ,if;wdkYudk Munfhjcif;jzifh xdkyk*dKvfwdkY\ tem*wf&cdkifjynf arQmfrSef; csufudk cefYrSef;Edkifonf/ (Arakan News) xkwfa0pu apmifa&rnfrQdkufESdyfcJhonfudk rod&yg/ OD;aumif;pHO;D OD;pD;vkyuionftcserm apmifa&(150)du&onf/ f kd f h d f S k f owif;pmrSm wpfywfvQif ESpBf urus xkwa0onf/ owif;pmvkyief;tjyif d f f f ppfawGjrLeDpy,f ESpywfvnf tpD&ifcpmrsm;udvnf; duEyaMumif; od&yg D f H k k f Sd f onf/

170

jrxGef;atmif

OD;&JazmfOD;ydkif owif;pmrsm;
1892-93ck rSwfwrf;rsm;t& OD;&JazmfOD;ydkif (The Orphan) yHkESdyf wdkufrS owif;pm(3)apmif xkwfa0aMumif; od&onf/ ,if ; owif ; pmrsm;rS m 1. The Arakan Advocate, 2. The Arakan Echo. 3. The Daily Advertiser wdkYjzpfonf/

,if;yk*dKvfonf owif;pm(3)apmifudk wpfNydKifwnf; xkwfa0cJh aomfvnf; 1892-93ck rSwwrf;rSmom tqdygowif;pmrsm;udk awGU&onf/ f k 1897-98ck rSwfwrf;wGif OD;&JazmfOD;ydkif yHkESdyfwdkufudk (The Akyab Orphan Press)[k trnfajymif;xm;onfudk awGU&onf/ yxrowif;pm (3)apmif tpm; (The Arakan Times)[k trnfopfjzifh xkwfa0onfudk awGU&onf/ (The Arakan Advocate) ESifh (The Arakan Echo) owif;pm (2)apmifrSm wpfywfvQif(3)Budrf dkufESdyfxkwfa0onf/ (The Daily Advertiser) owif;pmrSm aeYpOfowif;pm jzpfonf/ yxrowif;pm apmifa&(100)txd xkwfa0&onf/ 'kwd,owif;pmrSm wpfBudrfvQif (125)apmiftxd xkwfa0&NyD; aeYpOfowif;pm wpfaeYvQifapmifa&(100) xkwa0&onf/ od&mwGif aeYpOfowif;pmom tcserexwa0&aomfvnf; f Yk d f S f k f usef(2)apmifrSm ESpfukefatmif xkwfa0Edkifjcif;&SdcJh[ef rwlacs/ (The Arakan Times)trnfjzifh 1896-97-ckESpfrSm xkwfa0onfh owif;pmrSm aeYpOfowif;pmr[kwfbJ wpfywfvQif(3)Budrfxkwfa0onfh apmifa&(150)xd xkwfa0&onf/ tqdkyg owif;pmtm;vHk;rSm ppfawGNrdKU wGif dkufESdyfxkwfa0onf/ rnfonfhckESpfrSm &yfpJoGm;cJhonfudk rod&yg/

jynfBuD;r@dKif owif;pm
OD;armifapmazmfydkif (Arakan Press) yHkESdyfwdkufrSm jynfBuD;r@dKif owif;pmudk 1892-93-ckwif duEyonf/ wpfywfvQi(2)Burus xkwa0 G k f dS f f d f f onf/ apmifa&(100)xkwfa0onf/ ,if;jynfBuD;r@dKifowif;pmudk &cdkifpmESifh xkwfa0onf odkYr[kwf t*FvdyfpmESifh xkwfa0onfudkum; twdtus rod&yg/ 1896-97-ckrSm owif;pmxkwfa0onfudk rawGU&yg/ odkY&mwGif yHkESdyfvkyfief;rSm &yfwnfvsuf&Sdygao;onf/ yHkESdyfwdkuftrnfudk

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif
(Arakan Press)

171

rS jynfBuD;r@dKifyHkESdyfwdkuf [l owif;pm\ trnfudk cH,lxm;onfudk awGU&ygonf/ yHkESdyfvkyfief;ESifh owif;pmxkwfa0a&; vkyfief;rSm ppfawGNrdKUwGif jzpfonf/

ausmufjzLNrdKUxkwf owif;pm
OD;atmifjzLESifh OD;pdefazmfydkif (The Arakan Industrial Press)rSm ausmufjzLNrdKUrS dkufESdyfxkwfa0onf/ trnfrSm (Kyauk Pyu Adverisine and Friend of Arakan) jzpfNy; 1896-97-ckrm xkwa0onfukd awGU&onf/ D S f tywfpOf owif;pmjzpfonf/ rnfonfhta&;tom;ESifh xkwfa0onfudk rod&yg/ apmifa& (60)omxkwa0cJonf/ od&mwGif 1896-97 ck wGiom f h Yk f rSwfwrf;awGU&NyD; usefESpfrsm;wGif rawGU&awmhyg/

&cdkifjynf&mZ0iftoif; owif;pm
]]&cdijf ynf&mZ0ifa[mif;rsm;udk &SmazGpaqmif;a&;toif;}}udk 1929 k k ckrm zGUJ pnf;cJygonf/ vlBu;D vli,frsm; pkaygif;Ny;D wnfaxmifaom toif; S h jzpf o nf / a&T a pwD q &mawmf ? OD ; a&T o m? OD ; a&T Z H a tmif ? OD ; zaxmf ? OD;xGef;atmifponfhyk*dKvfrsm;udk em,uxm;Muonf/ OuXOD;armifomEdkY jzpfNyD; twGif;a&;rSL;rSm OD;armifbjzpfonf/ ,if;toif;u owif;pm wpfapmifudk xkwfa0onf/ ]]&cdkifjynf&mZ0iftoif;owif;pm}} jzpfonf/ ,if;owif;pmrSm owif;pmoabmxuf r*Zif;oabm qefae onfukd awGU&onf/ yxrqH;k ESihf aemufq;kH tjzpf wpfBurom xkwa0EdichJ d f f k f onf/ trsKd ;om;ynm0ef OD;zd;k usm;ydif jrefrmh*P&nfyEywuf &efueNf rKd UwGif k k f kH dS f kd k dkufESdyfNyD; &cdkifwGif jzefYcsdcJhonf/

ppfBudKacwf owif;pmrsm;
&cdkifjynf EdkifiHa&;vIyf&Sm;rIonf ppfBudKacwfwGif jrefrm jynfrrSm uJhodkY t&Sdeft[kef jyif;xefvsuf&Sdonf/ txl;ojzifh ]]&cdkifwdkif;vHk;qdkif&m wdi;f &if;om;tpnf;tH;k }}rSm xif&m;onf/ ,if;tpnf;tH;k vIy&m;rIrsm;ESihf k S f S twl &cdijf ynfrmvnf; owif;pm(2)apmif jyefvnf xGuay:vmygonf/ k S f ]]&cdkifjynfowif;pm}}ESifh ]]wdkYvufHk;owif;pm}}rsm; jzpfonf/

172

jrxGef;atmif

&cdkifjynfowif;pm
]]&cdkifjynfowif;pm}}udk 1935-ckESpfrSm xkwfa0onf[k od&onf/ we*FaEGaeYxkwf owif;pmjzpfonf/ wpfapmifudk(5)jym;ay;&onf/ xkwfa0olrSm OD;a&TabmfjzpfNyD; wm0efcH t,f'DwmrSm OD;pHazmfOD; jzpfonf/ wGzuft,f'wmrSm q&mOD;owd;k vS jzpfonf/ 1938-ck? Zlviv aemufyi;f J D kd f kd rSm q&mowd;k vSu wm0efct,f'wm jzpfvmonf/ OD;pHa&T (,ckawmwGi;f ) H D u vufaxmuft,f'Dwm jzpfvmonf/ ,if;owif;pmudk 1939-ckrSm ydwfvdkuf&onf/

wdkYvufHk; owif;pm
]]wdkYvufHk; owif;pm}}udk wdkYvufHk; OD;pHa&Tu OD;pD;xkwfa0onf/ yxrvufa&;rlrsm;ESihf 1935-36ckavmufrm xkwa0onf/ aemufyi;f wGif S f kd yHkESdyfNyD;owif;pm;tjzpf a&muf&Sdvmonf/ ,if;owif;pmrSmvnf; 193839avmufrSm &ifqdkifoGm;ygonf/ tqdkyg owif;pm(2)apmifrSm e,fcsJUqefYusifa&;twGuf ta&;yg cJhonfhowif;pmrsm; jzpfonf/ trsdK;om;a&;twGuf tiftm;wpf&yftae ESihf &Sconf/ ,if;owif;pmrsm;\ tmabmfrsm;? aqmif;yg;rsm;rSm ,cktcg d hJ &SmrawGUEdkifavmufatmif &Sm;yg;aeonf/ ,if;wdkYrSm &cdkifjynfEdkifiHa&; ordkif;twGufta&;ygonfh aqmif;yg;rsm;? tmabmfrsm; jzpfonf/ 1942-ck aemufydkif;rSm jrefrmEdkifiHonf *syefrsm;vufatmufodkY usa&mufcJhonf/ *syefacwfESifh t*Fvdyfrsm; jyefvnf jrefrmjynfudk odr;f ypfonftcsexd &cdijf ynfwif owif;pmvkyief;rsm;udk rpwifEiao; h d f k G f kd f acs/ vGwfvyfa&;&NyD;aemufydkif; EdkifiHa&;toif;tzGJUrsm;\ toHtjzpf owif;pmrsm;udk &cdkifjynfwGif xkwfa0vmMuonf/

&cdkifwdkif; owif;pm
ppfawGNrdKUwGif 1949-ckavmufwGif tqdkygowif;pmudk dkufESdyf xkwa0ygonf/ t,f'wmrSm OD;bode;f atmif jzpfonf/ wm0efcxwvyf f D H k f k olrm Od;xGe;f vIijf zpfonf/ ly&Gm&Sd jynfBu;D wHcef yHEywurm duEyonf/ S d G k dS f kd f S k f dS f &cdijf ynf zqyvtzGUJ xkwa0aom owif;pm jzpfonf/ ,if;owif;pmrSm k f wpfESpfavmufomcHNyD; aemufydkif; ydwfvdkuf&onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

173

vrf;rSefowif;pm
&cdkifwdkif; owif;pmudk ydwfvdkufNyD;aemuf 1955-56 avmufwGif vrf;rSefowif;pmudk zqyvtzGJUrS jyefvnfxkwfa0ygonf/ t,f'DwmrSm q&mOD;owd;k vS jzpfonf/ ppfawGNrKd U rdZ&yf vrf;rSeyEywif duEyxwa0 H f kH dS f G k f dS f k f onf/ apmifa&rnfrQxwa0onfukd rod&yg/ wpfywfwpfBurom xkwa0 k f d f f cJhonf/ ,if;owif;pmrSmvnf; (1)ESpf? (2)ESpfcefYom wnfwHhcJhonf/

&cdkiftoHowif;pm
'DropfygwDrS xkwa0onf[k od&onf/ t,f'wmrSm OD;td;k avmif kd f D (OD;tkef;armif)jzpfonf/ &efukefNrdKUwGifdkufESdyfNyD; &cdkifwGif jzefYcsdonf/ apmifa& rnfrQxkwfa0cJhonfudk rod&yg/ wpfywfwpfBudrf xkwfa0onf/ 1955-56avmufrSm xkwfa0NyD; 1958-ckavmufrSm &yfqdkif;oGm;ygonf/

&cdkiftvif;owif;pm
&wntzGJUrS xkwfa0onfhowif;pm jzpfonf/ 1955-56-ck avmufrSm xkwfa0onf/ ,if;owif;pmudk &efukefNrdKU? (316)? bm;vrf;&Sd jynfoUl pmyHEywurm duEyonf/ yxrwGif t,f'wmESihf xkwa0olrm k dS f kd f S k f dS f D f S OD;vSxe;f jzL jzpfonf/ aemufyi;f wGif t,f'wmESihf xkwa0olrm OD;vSausmf G kd D f S (armif0P) jzpfonf/ yHkESdyfwdkufrSmvnf; trSwf-200? 27-vrf;? &efukef&Sd Zmwd*kPfa&mifyHkESdyfwdkufrSm dkufESdyfonf/ wpfywfwpfBudrf xkwfa0onf/ apmifa& rnfrQxwa0cJonfukd rod&yg/ 1958-ckavmufrm &yfqi;f oGm; k f h S kd ygonf/

&cdkifjynfolUpmapmif
1958-59avmufrSm xkwfa0onf/ Ak'[l;aeYwdkif; jzpfonf/ 'DrdkopfygwD\ owif;pmjzpfonf/ ,if;owif;pmudk t,f'Dwmtjzpf OD;atmifxe;f jru yHEyxwa0onf/ ppfawGNrKd U&Sd jynfoyEywurm duEyf G k dS f k f Yl kH dS f kd f S k f dS onf/ 1960-ckavmufrSm &yfqdkif;oGm;ygonf/

174

jrxGef;atmif

&cdkifZmenf *sme,f
owif ; pmoabmqef a eojzif h &cd k i f Z menf * sme,f u d k v nf ; azmfjyvdkufygonf/ ,if;*sme,ftwGJ(1) trSwf(1)udk 1960-ck? rwfvrSm pwifxkwfa0cJhonf/ (3)Budrfomxkwfa0EdkifcJhNyD; &yfqdkif;cJhonf/ pmwnf; tzGUJ rSm apmarmifarmif? aemifvwfEihf armifwifoe;f wdYk yg0ifonf/ trSwf S d (91)? vSn;f wef;? &efue&dS rsKd ;GeyEywurm duEyonf/ armifapmarmif k f Yf kH dS f kd f S k f dS f trSwf(51)? uRef;awmvrf;? prf;acsmif;? &cdkifu wm0efcH xkwfa0cJhonf/ &cdijf ynf owif;pmvkyief;rSm ESpaygif;wpf&mausmchJ NyD jzpfonf/ k f f f xkwfa0cJhonfh owif;pmrsm;rSmvnf; ikyfwpfcg ay:wpfvSnfh &SdcJhonf/ owif;pmrsm;rSm oufwrf;r&Sncacs/ xkwa0cJonfh apmifa&rSm f hJ f h vnf; ,ckacwftaeESiMhf unfvQif enf;yg;onf/ od&mwGif ,if;acwftajc h Yk taet& jzpfEdkifonfh taetxm;ESifh xkwfa0cJhonfrSm xif&Sm;onf/ pD;yGm;a&;t&MunfvQif ,if;jzefcsaomapmifa&rSm ,if;acwftwdi;f twm h Y d k t&yif tvGetm;enf;aeygonf/ owif;pm&yfwnfEia&;twGuf jzefa0 f kd f Y onfhapmifa&rSm ta&;BuD;aMumif; odomygonf/ owif;pmrsm;onf taMumif;tcsdKUaMumifh &yfqdkif;cJh&rnf jzpfaomfvnf; t"dutcsufrSm apmifa&enf;yg;rIonf t&if;cHjzpfrnf[k xifrdygonf/ wifjycJhaom owif;pmrsm;ESifhywfouf razmfjyEdkif aomtcsuf tvufrsm; &Sdaeonf/ ,if;wdkYrSm xkwfa0cJhonfh ckESpftwdtus? apmifa& rnfrQxkwfa0cJhonf/ t,f'Dwmrsm;? rnfonfhtwGuf &yfqdkif;cJh&onf/ rnfonfhckESpfwGif &yfqdkif;cJhonfhtaMumif;t&mrsm; jzpfonf/ vufvSrf; a0;cJNh yjD zpfaom owif;pmrsm;xuf ,ckrsuarSmufacwfxwf owif;pmrsm; f k udkyif twdtus azmfrjyEdkifjcif;rSm pmwrf;\ t"dutm; enf;csuf wpf&yf jzpfonf/ ,if;tcsuftvufrsm;udk rdrdwdkY udk,fwdkifyg0ifvkyfudkifcJh olrsm;u azmfxkwfEdkifvdrfhrnf[k arQmfvifhygonf/ jznfhpGufay;vdrfhrnf[k vnf; xifrdygonf/ ,if;odkY azmfxkwfay;jcif;jzifh &cdkifjynf\ ordkif;pOf wpf&yf\ [muGufaysmhuGufrsm;udk azsmufzsufEdkifrnf jzpfygonf/ jrxG e f ; atmif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

175

udk;um;onfhpmtkyfrsm;
1/ 2/ 3/ 4/ 5/
Report on the Administration of Burma during 1892-93 Report on the Administration of Burma during 1896-97 Arakan Past Present Future by John Ogilvyhay, William Black Wood & Son, London 1892. Education in Burma, by Maung San Oo Khine, Puinted at the Akyab Press, 1901 Early News Papers in Burma by C.A Cuttins, Burma Research Society, Fiftieth Anniversary Publications No. 2, 1960

6/

&cdiwi;f owif;pm? &cditvif;? &cditoHEihf tjcm; &cdijf ynf k f kd k f k f S k xkwf owif;pmrsm;? *sme,frsm;/

&cdkifr*Zif; twGJ(1) trSwf(1)? 1335-ck? ewfawmfvqef;(1)&uf pmqdkawmfaeY txdrf;trSwftjzpf xkwfa0onf/

176

jrxGef;atmif

a[;\ &cdkifwkwf rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&; BudK;yrf;rI


KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
b*Fvm;yifv,fatmf ta&SUbufESifh dk;rawmiftMum;&Sd a'orSm &cdiurf;ajrmifa'o jzpfonf/ ,if;a'oonf ajrmufbufwif us,jf yefNY y;D k f G awmifbufodkY usOf;ajrmif;oGm;onf/ ajrmufrSawmifodkY oG,fwef;aeonfh urf;ajrmifa'o jzpfonf/ rd;k rsm;Ny;D opfawmxlxyfonf/ jrpfacsmif; yGm;rsm; NyD; a&pD;oefonf/ urf;dk;wef;wpfavQmuf ausmufaqmifrsm;onf/ awmifukef;awmifwef;rsm;onf c&D;oGm;vma&;udk cufcJaponf/ ,if;wdrm &cdiurf;ajrmifa'o\ obm0tcuftcJrsm; jzpfonf/ Yk S k f &cdkifa'o vrf;yef;qufoG,fa&;rSm obm0tcuftcJrsm;aMumifh rjzpf xGe;f EdiaMumif; tpOfwpduf ajymqdcMhJ uonf/ ,if;wdrm tkycsKyol vlwef; k f k k Yk S f f pm;rsm;\vufoHk;pum; jzpfcJhonf/ aESmif;vlrsm;uvnf; oHa,mifvdkuf pum;qdkMuonf/ od&mwGif Old Arakan trnfcH owif;pmq&ma[;onf ppfawGrS Yk rEav;udkjzwfNyD; wkwfjynftxd rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&;udpudk owif;pmrSvnf;aumif;? oufqi&m tmPmydirsm;xHwifjyvnf;aumif; kd f k f txl;tav;ay;NyD; BudK;yrf;cJholwpfOD; jzpfonf/

a[;tolvJ
a[;trnf\tjynfhtpHkrSm John Ogilvy Hay, F.R.G.S jzpfonf/ a[;onf 1870-ck rwdkifrD odkYr[kwf ,if;0ef;usif avmufwGif &cdkifodkY a&muf&Sdvmol jzpfonf/ ppfawGNrdKUwGif(7)ESpfausmf (8)ESpfeD;yg;cefY aexdkif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

177

cJhol jzpfonf/ ppfawGNrdKU wGifaepOf 1853-ckESpfxkwf Akyab Commercial News owif;pmwdkufudk 0,f,lNyD; Arakan News owif;pmtjzpf trnf ajymif;NyD; OD;pD;xkwfa0cJhol jzpfonf/ ,if;owif;pmwGif ]]&cdkif0gBuD;}} Old Arakan trnfjzifh aqmif;yg;rsm;udk a&;om;onf/ ,if; Old Arakan trnf jzifh t*Fvyoa&muf&dS Ny;D aemufrmvnf; owif;pmrsm;wGif a&;om;onfukd d f Ykd S awGU&onf/ ppfawGNrdKUwGif aexdkifpOf *kPfxl;aqmif w&m;rw&m;olBuD; Honarary Megistrate of the Town of Akyab tjzpf xrf;aqmifcJhonf/ a[;onf &cdiwi(7)ESpf (8)ESpcefY aexdipOftwGi;f &cdia'owGif k f G f f k f k f vrf;yef;qufo,a&; txl;nHzsi;f aeonfukd rsujf rifu,awGU awGUcJ&ol G f h kd f h jzpfonf/ vrf;yef;qufoG,fa&;twGuf owif;pmorm;wpfOD;yDyD rdrdydkif onfh Arakan News owif;pmrS aqmif;yg;rsm;udk tav;ay;a&;om;cJhol jzpfonf/ txl;ojzifh ppfawGNrdKUonf qdyfurf;aumif;wpfckjzpfaMumif; &cdirrEav;udjk zwfNy;D wkwjf ynftxd rD;&xm;vrf; (Indo Burma China k f S Railway Connections) azmufvkyfa&; aqmif;yg;rsm;udk a&;om;onf/ a[;onf 1888-ckavmufwGif t*FvefjynfodkY jyefvnf a&muf&Sd onf/ t*FvefrSmvnf; ppfawGrS rEav;udkjzwfNyD; wkwfjynfodkY rD;&xm; vrf;azmufvkyfa&;udptwGuf oufqdkif&mtmPmydkifrsm;xHodkY pmtm;jzifh vnf;aumif;? owif;pmrS vnf;aumif;? vlu,wif csO;f uyfvnf;aumif; kd f kd BudK;yrf;aqmif&GufcJhol jzpfonf/ a[;onf &cdkifrSwkwfjynftxd rD;&xm;vrf;azmufvkyfa&; twGuf BudK;yrf;&mwGif &cdkifwdkif;rif;BuD;tjzpf vnf;aumif;? jrefrmEdkifiHudk t*Fvdyfrsm; wwd,tBudrf odrf;ydkuf&mwGif EdkifiHa&;t&m&SdcsKyftjzpf vnf;aumif; aqmif&GufcJhol pav'if (Sir E.B, Sladon Knight Codonel) ESifh tif*sifeD,mcsKyfESifh jrefrmEdkifiH\ r[m0ef&Sifawmfrif;BuD;\ jynfolU vkyfief;Xme twGif;0eftjzpf vnf;aumif;? tdEd,EdkifiHtpdk;&\ jynfolU vkyfief;Xme\ twGif;0eftjzpf aqmif&GufcJhol AdkvfcsKyfBuD; tvufZEm; za&Zm (General Alexander Fraser)ponfh yk*dKvfrsm;\ tm;wufoa&m ulnDrIudk &cJholjzpfonf/ ,if;yk*dKvfwdkYrSm a[;ESifhyk*dKvfa&;ta&vnf; &if;ESD;olrsm; jzpfMuonf/ a[;\aqmif;yg;rsm;ESifh ol\aqmif&Gufcsufrsm;udk avhvmygu ]],leD,H*suf tvHatmufwGif &cdkifjynfudk wdk;wufapvdkolwpfOD;}}

178

jrxGef;atmif

jzpfaMumif; awGU&onf/ ol\pGr;f aqmif csursm;onf tkyp;kd olNAwoQvrsKd ; f f d d l wpfOD;\tjrifjzifh wifjycsufrsm;jzpfonf/ tkyfpdk;olNAdwdoQvlrsdK;wpfOD; tjzpfjzifh BudK;yrf;csufrsm; jzpfonf/ odkY&mwGif ol\wifjycsuf? BudK;yrf;csufrsm;onf &cdkifordkif;wGif rSwfwrf;wifxm;&rnfh udpwpf&yf jzpfayonf/

&cdkif twdwf- ypKyef- tem*wf


a[;onf &cdiwkwf rD;&xm;vrf; azmufvya&;twGuf tkycsKyf k f k f f a&;? ppfa&;? pD;yGm;a&;? vlra&;? a&aMumif; vrf;tajctae? ppfwaumif;ESihf I &cdkifa'o&Sd vlOD;a& tajctaersmudk aphpHkpGm avhvmonf/ oufqdkif&m tkyfcsKyfa&; tmPmydkifrsm;? ppfa&;tmPmydkifrsm; aiGaMu;twGuf ukrPD ydi&irsm;? a&aMumif;uRr;f usiorsm;udvnf; wkwr;D &xm;vrf; azmufvyf k f S f f l k f k a&;twGuf pmtm;jzifvnf;aumif;? vlu,wif oGm;a&mufvnf;aumif; h kd f kd vlawGUqHk aqG;aEG;rIrsm; jyKvkyfcJhonf/ a[;onf olUudk,fydkif Arakan News owif;pmrS 1876-ck? Edk0ifbmv(4)&ufrS 1877-ck? Edk0ifbmv(24)&uftwGif; &cdkifwkwf rD;&xm;vrf;azmufvkyfa&;twGuf aqmif;yg; (12)apmifudk a&;om;azmfjy cJhonf/ ,if;tjyif tjcm;owif;pmrsm;jzpfaom Times, Indian Stateman, The Pioneer Mail, The Spector, Saturday Review owif;pmrsm;\ owif ; rsm;ud k ud k ; um;vnf ; aumif ; ? t,f ' D w mxH ay;pmrsm;jzif h vnf;aumif; a&;om;cJhonf/ NAdwdoQ0efBuD;csKyfESifh EdkifiHjcm;a&;0efBuD;tjzpfvnf;aumif;? tdE,Edii\ twGi;f 0eftjzpf vnf;aumif; aqmif &Gucol The Marquis d k f H f hJ of Salisbury K.G xHovnf;aumif;? tdE,EdiiH twGi;0ef Viscount Cross Ykd d k f f G.C.B xH o d k Y v nf ; aumif ; ? td E d , Ed k i f i H b k & if c H c sKyf The Marquis of Lansdowne G.C.S.L xHodkYvnf;aumif; pmtwefwef qufoG,f &cdkif wkwf rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&; tajctaersm;udk wifjytpD&ifcH cJonf/ vlu,wivnf; awGUqHwifjyEdia&;twGuf vef'efNrKd UwGif 1887h kd f kd f k k f ck? pufwifbmv (17)&ufaeYu pma&;om;NyD; awGUqHkcGifh awmif;cHcJhonf/ ,if;yk*Kd vrsm;xHrS pm&&SaMumif; jyefMum;pm&&Saomfvnf; awGUqHcihf r&&Syg/ f d d k G d

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

179

,if;tjyif t*FvefEdkifiH NrdKUBuD;rsm;jzpfaom vDbmyl;? [l;vf? refcsupwmNrKd Ursm;&Sd ukeonfrsm;toif;wdxovnf; &cdiwkwf rD;&xm; f f Yk H Ykd k f vrf;azmufvya&;udp pma&;om; qufo, oabmxm;rsm;udk ar;jref; k f G f cJhonf/ ,if;tjyif a[;onf t*Fvef&Sd a&wyfOD;pD;csKyfESifh ygvDreftrwf jzpfol Lord George Hamilton M.P Ist. Iord of Admiralty xH tqdkyg udpESifh vludk,fwdkifawGUqHkcGifhudk 1890-ck? Zefe0g&Dv (25)&ufaeYu awmif;cHcJhonf/ odkY&mwGif ,if;yk*dKvf udk,fwdkif rawGUqHkEdkifcJhaomfvnf; olUud,pm; AdvBf u;D ba&;('f) Captain Bridge R,N. The Director of Nawal k f k Intelligeace qdkolESifh awGUqHkcGifh &&SdcJhonf/ ,if;tjyif a[;onf ol\ oabmxm;rsm;udk pmtm;jzifh 1890-ck? azazmf 0g&D (4)&ufaeYwif tqdyg G k AdkvfBuD;xHodkY a&;om;ay;ydkYcJhonf/ ,if;tjyif 1867-ck? arv (1)&ufrS 1874-ck? Mo*kwv (4)&ufaeY f txd b*Fvm;yifv,fatmftwGif; txl;ojzifh ppfwaumif;ESifh ppfawGNrdKU rsm;wGif yifv,fu;l oabFm rmvderLS ;tjzpf wm0efxrf;aqmifcol (Capatin f hJ
James Ewert, for mary years commarder of a Britigh India Company, Steomer in the Bay of Bengal) xHrS ppfawGoabFmqdyonf ppfwaumif; f

xuf aumif;rGefaom oabFmqdyfaumif;wpfckjzpfaMumif; oabmxm; rSwfcsufudk &,lcJhonf/ t*FvefygvDreftrwfrsm;xHovnf; 1891-ck? Mo*kwvtwGi;f u Ykd f a[;onf &cdi-wkwf rD;&xm;vrf; azmufvya&;udptwGuf ygvDrefwif k f k f G wifjyaqG;aEG;Edkif&efpmrsm;udk jzefYa0cJhonf/ ,if;tjyif xif&Sm;onfh avmh'f'gz&ifh (Lord Dufferin) pav'if? za&Zm ponfwtjyif pD;yGm;a&;bufrS yk*Kd vrsm;? twwfynm&Sirsm;xHrS Ykd f f oabmxm;rsm;udk &,lEdkifcJhonf/ a[;onf &cdkif-wkwf rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&;twGuf &cdkif wGif &SdpOfuvnf;aumif;? t*FvefodkY jyefa&mufpOfuvnf;aumif; ol\ aqmif&Gufcsufrsm;udk pkaygif;NyD; pmtkyfwpftkyf xkwfa0&ef pDpOfcJhonf/ 1892-ck? rwfv(9)&ufaeYpjJG zifh vef'ef&dS tdE,EdiiH twGi;f 0ef;kH odYk d k f &cdiwkwf rD;&xm;vrf; azmufvya&;udpEiywfoufonfh aqmif&ucsuf k f k f S hf G f rsm;udk pmtkyxwa0vdk aMumif; cGijhf yKcsuukd a[;u awmif;cHonf/ 1892f k f f ck? rwfv(23)&ufaeYpGJjzihf ,if;Hk;rS oabmwlnDcsufudk &&SdcJhonf/

180

jrxGef;atmif

,if;aMumifh 1892-ck? arvwGif William Blackwood and Sons, Edinburgh and London) yHkESdyfwdkufrS &cdkiftwdwf? ypKyef? tem*wf (Arakan Past Present Future) pmtkyfudk dkufESdyfxkwfa0cJhonf/ ,if;pmtkywif &cdia'oodYk a[;ra&mufru tajctae? a&muf&NdS y;D f G k f D tajctaeESihf tem*wfumv a[; arQmre;f cJaom &cdijf ynftajctaersm; f S h k udk aphpHkpGm wifjyxm;onf/

qdyfurf;aumif;NrdKU ppfawG
ppfawGNrKd Uonf yxrt*Fvyjf refrmppfyJG Ny;D onfaemuf wnfaxmif d h aom NrdKUjzpfonf/ 1870-ck? Zlvdkifv (7)&ufaeY xkwf Arakan News wGif Old Arakan trnfcH a[;u &cdiwi;rif;Bu;a[mif; Sir Archibald Bogle k f kd f D \ ravsmaomZGvUkH vaMumifh &cdia'o\ qefpyg;a&mif;0,fa&;vkyief;rSm h J k f f wdk;wufvmaMumif;jzifh ,if;yk*dKvftm; csD;usL;a&;om;xm;onf/ qefpyg; vkyief;ESppOfwpf[ex;kd wd;k wufvmojzifh ppfawGNrKd Uonf qefpyg;vkyief; f f k f f \ tcsuftcsmusaom NrdKUwpfNrdKUjzpfvmonf/ tESpfESpfq,fwdkif toHk;jyK oGm;vm&ojzifh ppfawGNrdKUonf vDbmyl;oabFmydkif&Sifrsm;\ od&SdrIrsm;vm onf[k a[;u vDbmyl; ukeonfrsm;toif;odYk 1874-ck? Zlviv (27)&uf f kd f &ufpGJjzifh ay;ydkYonfh pmwGifazmfjyxm;onf/ a&S;u oabFmrmvderLS ;rsm;? a&aMumif;tmrcHvyief; &Sirsm;onf f k f f ppfawGodkY oGm;vrf;wGif&Sdaom tdGKifhpwm Oyster Reef ausmufwef;rSm awG;aMumufp&m jzpfcJhonf/ qmtmomz,fom\ pDpOfTefMum;rIaMumifh tGKd ipwmausmufaqmifay:wGif tvSr;f a0;onfae&mrsm;rSyif rD;a&mifukd f h jrifEiaom rD;jywduukd ESptwefMumuyif zGivpEicNhJ y;D jzpfonf/ ,if; kd f k f f hf S f kd f rD;jyaMumifh ppfawGoom;vmaeus oabFmrsm;omru umvuwm;NrKd UESihf Ykd G b*Fvm;yifv,fatmftwGif; oGm;vmaeonfh oabFmrsm;twGufvnf; rcefre;f Ediaom tusKd ;tjrwfrsm;udk jzpfxe;f apEdiaMumif;jzifh ,if;pmwGif Y S k f G k f qufvufazmfjyxm;onf/ ppfawGNrKd Uonf &cdijf rpf0rS ig;rdituGmwGif wnf&onf/ &efueNf rKd U k k f dS k onf rkwryifv,fauGUxdyfwGif&Sdonfh &Snfanmif;aom yifv,fc&D;oGm; vmrI jzpfonf/ rdif (30)cefY jrpfaMumif;twdi;f qefwuf&onf/ oabFmrsm; k k oGm;vm&mrSm ab;tE&m,frsm;aom tusKd ;qufrsm;onf &efueoYkd oGm;&m k f rSm jzpfxGef;EdkifaMumif;rsm;udkvnf; tqdkygpmwGif azmfjyxm;onf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

181

ppfawGrS rEav;rSm rdkif(100)yifra0;/ wkwfjynfESifh jrefrmjynf wdkYrS xGufaomxGufukefrsm;\ xGufayguf jzpfonf/ t*Fvdyfypnf; xkwfvkyfolrsm;\ yifv,fa&vufMum;rSm ppfawG jzpfonf/ tpyxr aqmufvkyfa&;twGuf ukefusp&dwfrsm;rnf/ odkY&mwGif wdkawmif;aom oGm;vma&;c&D;ESihf ul;oef;a&mif;0,frrsm; jzpfxe;f vmrIaMumifh ,if;ukeus I G f p&dwrsm;rSm rMumrD axrdrnfjzpfonf[k a[;u ppfawGqyurf;rS rEav; f d f wkwfjynftxd rD;&xm;vrf; azmufvkyfjcif; tusdK;tjrwfudk azmfjyxm; onf/ b*Fvm;yifv,fatmf&dS ppfawGNrKd Uudjk zwfNy;D azmufvyaom rD;&xm; k f vrf;onf r[mAsL[mt& vnf;aumif;? tkyfcsKyfa&;t& vnf;aumif; uREkfyfwdkYtwGuf oef;aygif;rsm;pGm tusdK;&Sdrnf jzpfonf/ Nidrf;csrf;rIudk taxmuftuljyKrnf jzpfonf/ e,fpGefe,fzsm;a'orsm;&Sd vlrsm;\ 0ifa&mufpGuf zufrIrsm;vnf; r&SdEdkifawmhyg[k a[;\rdwfaqGpav'ifu ppfawGujkd zwfNy;D &cdiwkwf rD;&xm;vrf;azmufvya&;udpukd tav;ay; k f k f axmufcHxm;onf/ ,if;tjyif a[;onf NAwoQ-tdE, oabFmukrPwif rmvderLS ; d d d D G f tjzpf ESpfaygif;rsm;pGm wm0efxrf;aqmifcJhol *sDtD;0wf\ ppfawGqdyfurf; onf b*Fvm;yifv,fatmf&Sd qdyfurf;NrdKUrsm;teuf aumif;rGefaom qdyurf;aumif;wpfcjk zpfaMumif; oabmxm;rSwcsuukd &,lNy;D oufqi&m f f f kd f rsm;odkY wifjycJhonf/

ty,fcH &cdkifjynf
a[;onf &cdkifwGifvusL;ESpf&Snf aecJhol jzpfonf/ &cdkifa'oESifh qufqHcJh&onfrSm tESpfESpfq,fcefY &Sdonf/ &cdkifudk oHa,mZOfBuD;ol rsufESmjzL vlrsdK;wpfOD;jzpfonf/ ,leD,H*suf tvHatmufwGif &cdkifudk wdk;wufapvdkolwpfOD; jzpfonf/ &cdkifa'oudk tkyfpdk;olrsm;\ ypfy,fxm; onfh a'otjzpf a[;ujrifonf/ tkyp;kd olrsm;\ 0efccsu?f xifjrifcsursm; f H f udk a[;onf &cdi-wkwf rD;&xm;vrf; azmufvya&;BuKd ;yrf; csursm;wGif k f k f f tvsOf;oifhovdk azmfjyxm;onf/ ol\&cdkif twdwf? ypKyef? tem*wf pmtkyfrSmvnf; ,if;wdkYudk azmfjyxm;onfudk awGU&onf/ 1867-ckrS 1871-cktxd r[m0ef&iawmfrif;Bu;D tjzpf aqmif&uf S f G cJhol AdkvfcsKyfBuD;zdkuf (General Fytche) u oltNidrf;pm;,lNyD;aemuf

182

jrxGef;atmif

a&;om;cJhonfhpmwGif uREfkyfwdkYacwfwGif vrf;yef;qufoG,fa&; acwf aemufusaerIrSm uREkfyfwdkYtwGuf 0rf;enf;zG,fjzpf&yfwpf&yf jzpfonf/ wdkif;ESpfwdkif;jzpfaom &cdkifESifhweoFm&DwdkYudk odrf;,lcJhonfrSm ESpfaygif; (45)ESpf&SdNyD; yJcl;wdkif;rSm (18)ESpf&SdNyD; jzpfonf/ &cdkifrSm vrf;wpfvrf;rQ r&Sao;ay/ rNy;D jywfao;onfh 'um;ppfwaumif;vrf;udk >cif;csuxm;&rnf d f jzpfonf[k azmfjyxm;onf/ ,if;0efcHcsufudk a[;uaumufEkwfazmfjy xm;onf/ 'um;ppfwaumif;rS ppfawGoYkd qufo,rnfvrf;rSm ppfwaumif; G f h rS 'um;txd rdkif(60)cefY NyD;cJhonf/ ,if;vrf;rSm 'kwd, t*Fvdyf-jrefrm ppfyGJtNyD;wGif avmh'gv[dkZD trdefYt& azmufvkyfcJhonfhvrf; jzpfonf/ odef;aygif;ajrmufjrm;pGm ukefuscJhaom tqdkygvrf;rSm ,cktcgawmBuD; rsufrnf; jzpfaeonf/ ,if;udpudk a[;uaxmufjyxm;onf/ ]]ppfawGcdkif\ vrf;yef;qufoG,fa&;rSm rNyD;rjynfhpHkrIESifh tvGef rauseyfrI&Sdaom tajctaejzpfonf/ vrf;yef;qufoG,frI cRw,i;f aomfjim;vnf; rditenf;i,frQom a0;aom wdue,frsm;odYk f G k f k f cdif t&m&Srsm;Munfppfaq;&ef rvma&mufonfukd uREytaejzifh k d h I fk f em;rvnfEdkifatmif jzpfrdonf/ ppfawGNrdKUonf uREkfyfwdkYxHwGif ESpfaygif;(60)&SdNyD jzpfonf/ ,if;umvtwGif; uREkfyfwdkYonf tcGef aumufrsm;udk jrefrmjynf&Sd tjcm;a'orsm;xuf ydkrdkaumufcHcJhonf/ odkY&mwGif wpfpHkwpfOD;onf ,if;a'otESHUoGm;a&mufygu xdka'o&Sd jynfolvlxkwdk;wufrItwGuf wpfjym;wpfcsyfrQ oHk;pGJxm;onfh taetxm;udk awGU&rnf r[kwfay}}[k Adamson's Settlement Reoprt on Akyab District for 1885-86udk udk;um;azmfjyxm;NyD; ty,fcH&cdkifjynftjzpf a[;u oufaoxlcJhonf/ ,if;tjyif 1891-ck? azazmf0g&Dv (2)&ufaeYxkwf Times owif; pmwGifvnf; ,if;(ppfawGcdkif)wGif vrf;rSmrdkif(40)rQyif r&Sdao;aMumif; azmfjyxm;onfh pmydk'fjzifh a[;\ ty,fcH&cdkifjynftaMumif;udk xyfrH axmufcHxm;onf/ ]]&cdia'oonf NAwoQtvHawmfatmufwif ESpaygif;(50)&SNd yD k f d d G f jzpfonf/ odkY&mwGif omrefvrf;rSm rdkif(50)r&Sdao;? wpfESpfvQif taumufcGefrS ydk&&SdaiGrSm odef;(20)ausmf&dSonf/ EdkifiHtESHY rD;&xm; vrf;rsm; azmufvkyf&rnf jzpfonf/ ,if;odkY aqmif&Gufjcif;jzifh

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

183

tpdk;&twGuf BuD;rm;aomtusdK;tjrwf &&Sdrnfjzpfonf}} ponfjzifh a[;onf (Arakan News) owif;pmwGif 1876-ck? Edk0ifbm (4)&uf aeYu a&;om;azmfjycJhonf/ ,if;pmom;rsm;twdkif; 1874-ckESpfu tdEd,EdkifiH twGif;0efjzpfol Marquis of Salisbury xH pmay;ydkYcJhonf/ tdEd, twGif;0efxHodkY azmfjyyg pmudkay;NyD;(18)ESpftMum 1892-ck? arvwGif a&;onfh twdwfu&cdkifjynftaMumif;t&mudk azmf&mrSm azmfjyygpmudk xyfrHwdk;wufrIr&Sdao; aMumif;udk a[;u xyfqifh azmfjyxm;onf/ &cdkiftwdwf? ypKyef? tem*wftaMumif;rsm;udk trSmpm oabm jzifh pmtkyfwGif azmfjy&mwGif-]]&cdkifonf bk&ifEdkifiHtjzpf jyefvnfxlaxmifEdkifawmhrnf r[kwfacs/ odomxif&Sm;onfh taetxm;odkY jymyHkrS xlaxmifEkdifNyD; ppfawGqdyfurf;onf tdEd,EdkifiHwGif taumif;qHk; qdyfurf;wpfckESifh BuD;us,faom a&wyfpcef;wpfck jzpfvmrnf/ ,if;\pGrf;&nfESifh wnf&SdaeyHkwdkYrSm xl;xl;uJuJtajctaersm;aMumifh twnfjyKazmfjy &jcif; jzpfayonf}}[k a[;u 1892? arv&ufpGJjzifh typfy,fcH &cdkif jynf\ tem*wfudk a[;u arQmfrSef;cJhonf/

a[;\ &nf&G,fcsuf
a[;onf &cdkif? twdwf? ypKyef? tem*wfpmtkyfudk 1892-wGif pDpOfuEyxwa0onf/ ,if;pmtkywif ol\&nfe;f vdonfh taMumif; kd f dS f k f f G T k t&mESifh yk*dKvfrsm;udk a&SUqHk;pmrsufESmwGif azmfjyxm;onf/ ol\&nfTef; csuonf jzpfapcsiaom qEEihf cH,csursm;udk twdcsKH ;Ny;D azmfjyxm;jcif; f f S l f k jzpfonf/ a[;onf &cdkifwkwf rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&; BudK;yrf;rIrSm tjrifq;kH tqiftxda&mufatmif wifjycJonf/ wduwe;f vIUH aqmfconf/ h h h k f G hJ oufqdkif&m yk*dKvfrsm;uvnf; ,if;udpudk tav;ay; pOf;pm;cJhonf/ ,if;aMumifh ol\&nfTef;azmfjy&mwGif tav;eufqHk;tqifhjzifh pOf;pm; cJhMuaomfvnf; cGifhjyKcsufr&&Sday[k a[;\aqmif&Gufcsufudk twdkcsHK; rSwfwrf;wifcJhavonf/ yxrBudK;yrf;rItcsdef 1874-ck umvtwGif;u wm0ef&Sdol 0efBuD;csKyfEdkifiHjcm;a&; wm0efcHtjzpfvnf;aumif;? tdEd,EdkifiH twGif;0eftjzpf aqmif&GufcJhol Marquis of Salisbury K.C 'kwd,tBudrf BudK;yrf;rIumv twGuf tdEd,EdkifiHtwGif;0ef Viscount Cross G.C.B ESifh

184

jrxGef;atmif

td E d , bk & if c H c sKyf The Marquis of Lansdowne, G.C.S.L wd k Y t m; vnf;aumif; &nfTef;xm;onfudkvnf;awGU&onf/ ,if;ESihf wpfqufwnf;rSm t&Siocifrsm;\ yl;aygif; aqmif&urI f G f jzifh wdk;wufrIaES;auG;aom tajctae&Sdonfh &cdkifjynfonf tusdK;pD;yGm; jzpfxGef; wdk;wufvmrnf/ tdEd,ESifh jrefrm-wkwfvrf;rBuD; azmufvkyf jcif;jzifh ,if;a'o\ tpdwftydkif;jzpfaom ppfawGNrdKUonf BuD;us,faom aps;uGuEihf tdE,tifyg,m\ wwd,tBu;D qH;k qdyurf;NrKd UwpfNrKd U jzpfvm f S d f rnf[k arQmfvifhygonf[k a[;u &nfTef;azmfjyxm;onf/ ]]&cdkifjynf&Sd ppfawGNrdKUonf ta&SUb*Fvm;ESifh jrefrmEdkifiH\ ul;oef;a&mif;0,fa&;twGuf qdyfurf;BuD;wpfckjzpfonfudk tpdk;& uaomfvnf;aumif;? jynfovxuaomfvnf;aumif; tav;teuf l l k owdjyKjcif; r&Sdao;ay/ vGefcJhonfh ESpf(30)ausmfu ay;pmrsm;ESifh *sme,frsm;wGif azmfjyxm;onfh uREy\ pOf;pm;&ef axmufcawmif;qdk fk f H cJhaom odomxif&Sm;onfh tcsuftvufrsm;udk uREkfyf\ aqmif&Guf csufrsm; rNyD;qHk;rD jyefvnfyHkESdyfxkwfa0jcif;jzifh xyfrHNyD;tav;xm; owdjyKvmap&efrSm uREkfyf\ qEyifjzpfygonf/ ,cktcsdeftxd qdyurf;udk toH;k &Satmif raqmif&uMf uao;yg}}[k ol\ aqmif&uf f d G G csufrsm;udk yHkESdyfxkwfa0cGifhjyKa&;twGuf tdEd,EdkiHtwGif; 0efHk;odkY 1892-ck? rwfv 19&ufpGJjzifh ay;ydkYonfh pmwGif azmfjyxm;onf/ ,if;azmfjycsursm;rSm a[;\qEEihf &yfwnfcsursm;udk azmfe;f xm;jcif;yif f S f T jzpfayonf/ a[;\&cdiwkwf rD;&xm;vrf; azmufvya&;BuKd ;yrf;rIrm umv k f k f S &SnfvsmcJhonf/ a[;ESifhtNydKif tdEd,EdkifiHtmoHrS jrefrmjynfudk jzwfNyD; wkwfjynftxd rD;&xm;vrf; azmufvkyfa&;udk Captain Sprye qdkolu vnf; tqdjk yKconf/ tvm;wl rD;&xm;vrf; azmufvya&;twGuf tqdjk yK hJ k f csufrsm;vnf; ,if;tcsdef &&SdcJhonf/ a[;\ BuKd ;yrf;rIumvtwGi;f jrefrmEdii\ yxrqH;k rD;&xm;vrf; k f H jzpfaom &efukef-jynfrD;&xm;vrf;udk 1877-ckwGif azmufvkyfcJhonf/ &efue-rEav;rD;&xm;vrf;udk 1889-ckwif azmufvyconf/ ,if;rD;&xm; k f G k f hJ vrf;rsm; azmufvyNf y;D pD;rIonf a[;\BuKd ;yrf;csursm;udk t[eftwm;jzpfchJ k f Y [ef&onf/ od&mwGif ol\vkyief;rsm;wGif ,if;udprsm;tm; jyemwpf&yf dS Yk f taeESifh a[;u tav;teufjyKNyD; wifjyxm;onfudkum; rawGU&ay/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

185

tdEd,EdkifiHESifh jrefrmEdkifiHwGif tjcm;rD;&xm;vrf;rsm; azmufvkyfcJhMu aomfvnf; a[;\ tqdkjyKcJhaom &cdkif-wkwf rD;&xm;vrf;um; taumif txnf ray:cJhacs/ rnfoyif qdapumrl tkyp;kd ol rsuEmjzLvlrsKd ; a[;\ BuKd ;yrf;csuf Ykd k f f S rsm;udum; rSwwrf;wifxm;&rnf jzpfonf/ ,if;tjyif NAwoQvufatmuf k f d d (66)ESpfausmf umvtwGif; &cdkifjynf\ tajctaewpfpdwfwpfa'oudk ordkif;xif[yfrI wpf&yftaejzifh tav;xm;avhvm&rnfhudpwpf&yfyif jzpfygonf/ jrxG e f ; atmif

udk;um;onfhpmwrf;
1/
Arakan Past Present Future, by John Ogilvy Hay. Willian Blackwood and Sons, Edinburgh and London 1892- May.

2/ 3/

]]&cdkifjynfxkwf owif;pmrsm;}} jrxGef;atmif &cdkifr*Zif; trSwf-1 (1973-ck) ]]&cdkifa&;&m pmtkyfpmwrf; (rsufESmzHk;) jyyGJtTef;}} (&efukef)rS xkwfa0onf/

&cdkifwefaqmifr*Zif; trSwf(17? twGJ-1) 1988-ck? ZGefv/

186

jrxGef;atmif

&cdkifpmapmif r*Zif;rsm;
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK

jrxGef;atmif
1853-ck rwdkifrD &cdkifwGif yHkESdyfwdkufvkyfief; r&Sdao;[k qdkEdkifyg onf/ owif;pmwpfapmifudk 1853-ckwGif ppfawGNrdKU rS xkwfa0ygonf/ ,if;owif;pm xkwfa0onfhESpfrSm &cdkifodkY yHkESdyfvkyfief; pmyHkESdyfpufrsm; a&muf&Sdvmonf[k qdkEdkifrnfjzpfygonf/ yHkESdyfvkyfief;&cdkifwGif pwifonfh umv[k rSwf,l&rnf jzpfygonf/ jynfBuD;r@dKif owif;pmudk 1892-93wGif xkwfa0ygonf/ ,if;owif;pmudk &cdijf refrm ta&;tom;ESihf xkwa0cJaMumif; odEiygvQif k f h kd f ,if;taxmuftxm;t& &cdi-jrefrm ta&;tom;ESihf xkwa0onfpmtkyf k f f h pmwrf;rsm;&SdaeNyD[k qdkEdkifrnf jzpfygonf/ rnfoyifqapumrl &cdiwif &cdijf refrm ta&;tom; ESixwa0cJh Ykd kd k f G k hf k f onfh pmtkyfrsm;rSm 1920-ckESifh ,if;ywf0ef; usifavmufwGif&SdaeNyD jzpfyg onf/ 'kw,urmppf rpwifrD ppfBuKd acwfwif pmtkypmwrf;rsm;udk &cdirm d G f k f S dkufESdyfxkwfa0rIrsm; jznf;jznf;rSefrSef xkwfa0aeNyD jzpfygonf/ ,if;pm tkypmwrf;rsm; duEyxwa0onfvyief;rSm 'kw,urm ppf'PfaMumifh f k f dS f k f h k f d &cdirm vH;k 0eD;yg; ysup;D cJ&ygonf/ ppfNy;D pESihf vGwvyfa&; &&SNd y;D aemufyi;f k f S f h f kd umvrSm &cdiwif yHEyf vkyief;&Sonf[k qd&rnfjzpfaomfvnf; tvGeyif k f G k dS f d k f tm;enf; aeygao;onf/ ,cktcsexyif yHEyvyief;rSm zdwpm? vufurf; d f d k dS f k f f pm tqifrom &Saeygao;onf/ pmtkyrsm;yHEya&;ESihf taMumif;udprsm; h S d f k dS f ay:aygufcvQif &efueovma&muf Ny;D yHEyae&onfukd awGUjrifEiygonf hJ k f Ykd k dS f kd f &cdkifvli,frsm;\ pmayvIyf&Sm;rIonf 'kwd,urmppf rwdkifrD umvxuf jrefrmEdiivwvyfa&; &&SNd y;D aemufyi;f umvrSm t&Set[kef k f H G f kd d f &&SdvmNyD jzpfygonf/ pmayvIyf&Sm;rI\ toD;tyGifhrsm;jzpfaom pmapmif

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

187

r*Zif;rsm;udk &efuewiuEyNf y;D &cdijf ynfe,fNrKd U&GmtESYH jzefa0cJMh uonf/ k f G f kd f dS k Y ppfawG NrdKUwGif wcsdKUpmapmifrsm;udk dkufESdyfcJhMuygonf/ ,if;pmtkyfrsm;udk jzefcs&mrSm vli,ftoif;tzGUJ rsm; wm0ef,jl zefcschJ jcif;u rsm;onf/ ,if;odYk Y d Y d jzefcs&mrSm wm0ef,jl zefcsaom toif;tzGUJ rsm;\ vIy&m;rItay: rlwnfNy;D Y d Y d f S &cdiEiywfoufonfh pmapmifr*Zif;rsm; wnfwcrrsm;? oufwrf;&SnMf umrI k f S hf H hJ I rsm;udk awGU&Sd&ygonf/

&efukefwuodkvf? &cdkifausmif;om;-ausmif;olrsm; r*Zif; vGwfvyfa&;pmapmif 1950


]]&efukefwuodkvf &cdkifausmif;om;-ausmif;olrsm; toif;}}\ ESpfywfvnf tpnf;ta0;udk 1949-ck? pufwifbmv (15)&ufaeY nae (4)em&Dwif ,lebmpDwD pmoifwef; trSwf (2)rSm jyKvyonf/ ,if;tpnf; G D k f ta0;rS Ou| udazmfZEihf twGi;f a&;rSL; udausmxe;f wdYk yg0ifonfh 1949k H S k f G 50ckESpftwGuf trIaqmiftzGJUudk wifajrmufMuygonf/ ,if; trIaqmif tzGUJ ESihf pmwnf;tzGUJ 0ifrsm; BuKd ;pm;rIaMumifh uReawmfw\ aemifawmfrsm; f Ykd vufxuf pmapmifuav;rsm; xkwa0cJonf/ odaomf ,ckEptzdwium; f h Yk S f Yk G f aemifawmfrsm;\ ajrawmifajrmufay;rIudk taMumif;jyK pmrsufESm(80) ausmrQ yg0ifaomvGwvyfa&; pmapmifwpfck jzpfay:Edipr;f &Scavonf}} f f k f G d hJ [k 1949-50ck? &efukefwuodkvf &cdkifausmif;om; ausmif;olrsm;toif; twGif;a&;rSL;\ tpD&ifcHpmwGif azmfjyxm;onfudk awGU&onf/ ,if;pmapmifonf &cdkifvli,frsm;\ pmayvIyf&Sm;rIrsm;teuf tapmqHk;xGufay:vmonfh pmapmifr*Zif;wpfck jzpfygonf/ t*Fvdyf jrefrm(2)bmomjzifh xkwa0&efjzpfaomfvnf; vGwvyfa&;trD xkwa0&ef f f f twGuf tcsev tvkyvyae&ojzifh t*Fvyu@udk csevyconf[k d f k f k f d f f S f hJ vnf; ,if;pmapmifwGif azmfjyxm;onfudk awGU&ygonf/ ,if;pmapmifwGif twdkifyifcH pmwnf;tjzpf OD;ausmf&if(bDat) wm0efcHpmwnf; armifwifatmif('k-0dZmwef;) wuodkvf eErdwf? wGJzuf pmwnf;? armifxe;f NrKd if ('k-Oya' wef;)? csp'gvD taxGaxGtvkywm0efcH G f f udkpHa&TvS(y-0dZm) &JoD[ wGJzuftvkyfwm0efcH rwifaESmif; (y-0dZm) &SifaESmif;wdkYjzpfygonf/

188

jrxGef;atmif

&cdkifwefaqmifr*Zif;rsm;
1950-ckwGif &efukefwuodkvfausmif;om;-ausmif;olrsm;toif; r*Zif;vGwfvyfa&;pmapmifudk xkwfa0cJhonf/ ,if;vGwfvyfa&;pmapmif onf ]]&cdkifwefaqmifr*Zif;}}xGufay:vma&;twGuf tajccHtkwfjrpf jzpfonf/ ,if;odkY vGwfvyfa&;pmapmifxkwfa0cJhNyD; 1951-ckwGif &efukef wuovf ausmif;om;-ausmif;olrsm;toif; BuKd ;yrf;rIaMumifh yxrqH;k aom kd ]]&cdkifwefaqmif}}udk xGef;nday;vdkuf ygonf/ r*Zif;wGif jrefrm-t*Fvdyf u@ESpf&yfjzifh azmfjyxm;ygonf/ 1952-ckESpf ]]&cdkifwefaqmif trSwf-2}}udk jrefrm-t*Fvdyf ESpfu@jzifh xkwfa0cJhygonf/ 1953-ckwGifrl kef;uefwGef;z,f r&aom tcuftcJtrsKd ;rsKd ;aMumifh rxGuEif cJay/ ]]uREywonf &cdiwefaqmif\ f kd h fk f Ykd k f tvif;&dyfESifh uif;uGmr&ojzifh vGefcJhonfhESpfESifh ,ckESpf (2)ESpfaygif; twGuf av;ESpajrmuf &cdiwefaqmif zGm;jrifvm&ayonf}}[k awGU&yg f k f onf/ ,if;aMumifh 1954-55ck &cdiwefaqmifrm (2)ESpaygif; trSw(3)ESihf k f S f f trSwf(4)tjzpf xkwfa0cJhjcif; jzpfygonf/ &cdiwefaqmiftrSw(5)udk 1955-56wGif xkwa0cJh onf/ 1957k f f f 58wGif &cdkifwefaqmif trSwf(6)udk xkwfa0cJhygonf/ &cdkifwefaqmif trSwf(1)rS trSwf(5)txdwGif jrefrm? t*Fvdyf u@ESpf&yfudk azmfjyxm; ygonf/ trSwf(6)wGif a&S;a[mif;a0omvD&u0Pwpfpdwfwa'oudk wifjycJhonf/ 1958-59ckwGif &cdkifwefaqmiftrSwf(7)udk xkwfa0cJhyg onf/ ,if;r*Zif;wGif &cdkifpmayu@udkvnf; wdk;csJUxm;onfudk awGU& ygonf/ 1959-60wGif &cdkifwefaqmif trSwf (8)udk jzefYcsdonfudk awGU& ygonf/ 1960-61wGif &cdkifwefaqmif trSwf(9)udkvnf;aumif;? 196162 wGif &cdkifwefaqmif trSwf(11)udk vnf;aumif; &cdkif? jrefrm? t*Fvdyf u@rsm;jzifh xkwfa0cJhMuygonf/ 1962-63 &cdkifwefaqmif trSwf(11)udk xkwfa0cJhNyD;aemuf &cdkif wefaqmifr*Zif;rSm taMumif;trsdK;rsdK;aMumifh (8)ESpfcefY xkwfa0jcif;udk rawGU&yg/ ,if;aemuf 1971-72wGif &cdkifwefaqmiftrSwf (12)udk xkwa0cJygonf/ od&mwGif &cdipmayu@ESihf t*Fvyu@udk azmfjyxm; f h Yk k f d f jcif; r&Sdyg/ ,if;tjyif pmapmiftrSwfudkvnf; azmfjyxm;jcif; r&Sdyg/ ,if;aemuf &cdkifwefaqmif 1973-74 pmapmiftrSwf(13)udk 1974-ckwif xkwa0cJygonf/ 1975-76wGif &cdiwefaqmiftrSwf (14)udk G f h k f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

189

vnf;aumif;? 1977-78wGif &cdkif wefaqmiftrSwf(15)udk vnf;aumif; xkwa0cJygonf/ ,if;r*Zif;rsm;wGivnf; &cdipmayu@ESihf t*Fvyu@ f h f k f d f wdkYudk azmfjyxm;jcif; r&Sdyg/ &cdiwefaqmiftrSwf (16)udk 1980-ckwif xkwa0cJygonf/ ,if; k f G f h r*Zif;wGif jrefrm-t*FvyEpcukd jyefvnfNy;D azmfjyxm;onf/ ,if;&cdiwef d f S f k k f aqmiftrSwf(16)udk 1980-ckwGif xkwfa0cJhNyD;onfrS ,aeYxufwdkif &cdkifwefaqmifum; ay:xGufvmjcif; r&Sdawmhyg/ &cdkifwefaqmif r*Zif;onf &efukefwuodkvf&Sd &cdkifausmif;ol? ausmif;om;wd\ BuKd ;yrf;rIaMumifh xGe;f vif;vmonfh rD;SL;wefaqmifwpf&yf Yk jzpfonf/ aemifawmfaemifawmfrsm; xGef;ndcJhaom rD;SL;wefaqmifwpf&yf jzpfonfh &cdiwefaqmifukd xGe;f nay;&efrm ,aeYwuovynmudk qnf;yl; k f d S kd f aeMuaom wuova&muf &cdiarmifr,frsm;\ wm0efwpf&yfyif jzpfay kd f k f onf/

"n0wDr*Zif;rsm;
ppfawGcdkifrSvma&mufMuonfh &efukefwuodkvfwGif ynm oifMum;aeaom ausmif;om;? ausmif;olrsm;u 1951-ck Mo*kwv (1)&uf f aeYwGif &efukefwuodkvf "n0wDausmif; ol-ausmif;om;rsm;toif;udk Ou|udkazmfZH? twGif;a&;rSL; udkausmfcifyg0ifonfh trIaqmif(18)OD;jzifh zGJUpnf;cJhygonf/ ,if;toif;rS BuD;rSL; "n0wDr*Zif; (1951-52) twGJ (1)? trSw(1)udk twdiyifcpmwnf; OD;ausm&if (r[m0dZm) pmwnf;pHa&TvS f k f H f ('k-0dZm)wdkYu jrefrmu@wGif vnf;aumif;? twdkifyifcHpmwnf; OD;uHBuD; (r[m0dZm)pmwnf; pdexe;f atmif? wGzufpmwnf; rjroDwmwdu t*Fvyf f G J Yk d u@wGivnf;aumif; aqmif&uMf uonf/ ,if;r*Zif;udk 1952-ckEpf ESpO;D f G S f ydkif;wGif xkwfa0cJhonf/ "n0wD r * Z if ; twG J ( 1) trS w f - 2rS m twd k i f y if c H p mwnf ; OD;ausmf&if (r[m0dZm)? pmwnf; rvSvSMuif (0dZm)? wGJzufpHausmfom (y0dZm) ynma&;wdkYu jrefrmpmu@wGifvnf;aumif;? twdkifyifcHpmwnf; a':jrpdef? pmwnf; rjroDwm (0dZm)? wGJzufpmwnf; apmvSatmif (ody^0dZm)wdu t*Fvypmu@wGif wm0ef,cMhJ uonf/ ,if;r*Zif; twGJ H Yk d f l (1) trSwf-2udk 1953-ckESpfOD;ydkif;rSm jzefYcsdcJhonf/

190

jrxGef;atmif

"n0wDr*Zif;twGJ(1)? trSwf(1)ESifh (2)ESpfapmifom xkwfa0cJh ygonf/ aemufyi;f wGif &efuewuovf "n0wD ausmif;ol^ausmif;om; kd k f kd rsm;toif;onf &efukefwuodkvf &cdkifausmif;ol^ausmif;om;rsm;toif; ESihf yl;aygif;oGm;ygonf/ ,if;aMumifh "n0wDr*Zif;udk xkw0jcif;rjyKawmh f bJ &cdkifwefaqmifr*Zif;udk tm;jznfhNyD; xkwfa0oGm;Muygonf/

tkPfOD;r*Zif;
1952-rwfvwGif xkwa0cJonf/ trSwf 163-ck? 34-vrf;? &efuef f h k &Sd &cdkifvli,frsm;toif;(&efukef)rS xkwfa0jcif; jzpfonf/ ,if;r*Zif;rSm ,cktcg &SmazGrawGUawmhyg/ ,if;aMumifh ,if;pmtkyfwGif yg0ifonfh taMumif;t&m? uavmif&irsm;ESihf pmwnf;tzGUJ 0ifrsm;udk rodEiawmhyg/ S f kd f ,if;r*Zif;rSm wpfBudrfom xGufcJhygonf/

om;rsm ppfawGausmif;om;rsm;; ESpfywfvnfpmapmif


Ediiawmf wef;jrifausmif; trSw(1)rS xkwa0aom pmapmif jzpfyg k f H h f f onf/ yxrqH;k tBurf ppfawGausmif;om;rsm;or*rS xkwa0aom pmapmif d f jzpfonf/ 1953-ck? azazmf0g&D(22)&ufaeYwGif xkwfa0rnf[k aMunmcJh onf/ odkY&mwGif pmapmifdkufESdyfNyD; jynfawmfomoabFmjzifh udkom'dk;ESifh udkausmfvSjzLwdkYu &efukefrS ,laqmifvmMuygonf/ ppfawGqdyfurf; ta&mufwif pmapmifxwa0cGivufrwf r,lraMumifh jzefa0cGihf &yfqi;f G k f hf S I Y kd jcif;cH&onf/ w&m;pGJum'PfaiG(100d) 'Pfwyfjcif;cH&onf/ pmtkyfrsm; udkvnf; rD;IdUzsufqD;cH&onf/ ,if;aMumifh ppfawGausmif;om;rsm; ESpfywfvnf pmapmiftrSwf(1)udk vHk;0xkwfa0jcif; rjyKvdkuf&yg/ ]ppfawGausmif;om;rsm; ESpywfvnf pmapmif (1954-55)} twG(1) f J trSwf(2)pmapmifudk 1956-ck? Zefe0g&DvwGif dkufESdyfjzefYa0cJhygonf/ ,if ; pmapmif w G i f twd k i f y if c H p mwnf ; OD ; om'if ? wm0ef c H p mwnf ; udarmifarmifvEihf rjzLarwdYk jzpfMuygonf/ ,if;trSw(2) pmapmifxuNf y;D k S S f G aemuf ]ppfawGausmif;om;rsm; ESpfywfvnfpmapmif}xGuf ay:jcif; r&Sd awmhyg/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

191

"npmapmif
,if;pmapmiftwGJ(1) trSwf(1)udk 1958-ck? arvrSm xkwfa0yg onf/ twdkifyifcHpmwnf;tjzpf "n0wDOD;btkef;? wm0efcHpmwnf; owd;k EG,?f pmwnf; &uo&e?f 'k-pmwnf; "npd;k ESihf "nrif;ausmwYkd jzpfMu l d f onf/ "npmapmif uavmif&SiftzGJUudk (6-7-1958)aeYwGif ppfawGNrdKU a&Tjym;&yf twdkifyifcHpmwnf; OD;btkef; tdrfrSmzGJUpnf;Muonf/ Ou| udkat;xGef;? twGif;a&;rSL; udkatmifjrtygt0if tzGJU0if(15)OD; yg&Sdonf/ "npmapmifukd ppfawGNrKd U rdZ&yf? vrf;rSeyEywuwif duEyNf y;D udwifO;D u H f kH dS f kd f G k f dS k wm0efcH xkwa0cJonf/ ,if;pmapmifrm trSwrnfrQxd xkwa0cJaMumif; f h S f f h rod&yg/

wufaeopf pmapmif
1958-ckavmufrSm pwifxkwfa0cJhonf/ ,if;pmapmif wm0efcH pmwnf;tjzpf udkarmifausmf? pmwnf;tzGJU0ifrsm;rSm ppfawG aemifvwf? jrwHZOf? prf;EG,f? vJhvJhrm? cifav;olZmwdkYu aqmif&Gufonf/ twGJ(2) trSwf(7)pmapmifudk (16-10-1959)&ufpGJjzifh xkwfa0onfudk awGU& ygonf/ ,if;pmapmifukd ppfawGNrKd Uausmif;wufvrf; jynfoUl pmyHEywuwif k dS f kd f G dkufESdyfNyD; udkausmfarmifu xkwfa0ygonf/ pmapmiftrSwf rnfrQtxd xkwa0cJaMumif;? rnfonfcEpavmufwif xkwa0rI &yfqi;f cJaMumif;rsm; f h h k S f G f kd h udkum; rod&Sd&yg/

acwfa&SUaqmif pmapmif
pmapmif twGJ(1) trSwf(1)udk 1961-ck? {NyDvrSm xkwfa0onf/ pmwnf ; tzG J U 0if OD ; owd k ; vS ? OD ; ausmf j r? ud k O D ; a&T Z H ? ud k p H v S a tmif ? udkatmifa&TxGef;ESifh udkausmfpdk;wdkYu aqmif&Gufonf/ ppfawGNrdKU yHkESdyfwdkuf wGif dkufESdyfonf/ twGJ rnfrQxGufcJhaMumif;? rnfonfh ckESpfwGif xkwfa0rI &yfqdkif;cJh&aMumif;rsm;udk rod&Sd&yg/

192

jrxGef;atmif

&cdkifjynfolUpmapmif
,if;pmapmifudk jynfolUyHkESdyfwdkuf OD;atmifxGef;OD;vrf;? ppfawGwGif dkufESdyfNyD; t,f'Dwm OD;atmifxGef;jru yHkESdyfxkwfa0onf/ 1959-ckESpf OD;ydkif;wGif jzefYa0cJhonf/ pmapmifoabmxuf t&G,ftpm; owif;azmfjy xm;yHrsm;rSm owif;pmoabm aqmifaeygonf/ rnfonhcEpwif &yfqi;f k f k S f G kd cJhaMumif; rod&yg/

&cdkifnGefYzl;
&cdkif,Ofaus;rI aqmifyg;rsm;
aqmif;yg;rsm;udkpkaygif;NyD; dkufESdyfxm;onfh pmapmifjzpfonf/ aqmif;yg;trsm;pkrSm &cdkif,Ofaus;rIudk avhvmvdkufpm;ol vli,fwdkY\ wifjycsufrsm; jzpfMuygonf/ ,if;aMumifh pmtkyfudkvnf; vli,fb0ESifh udkufnDatmif ]&cdkifGefYzl;}}[l trnfay;vdkufygonf[k rdwfqufpum; wGif azmfjyxm;ygonf/ ,if;aqmif;yg;rsm; pmapmifwGif &cdkifpmayu@? *Dw? &moDbGJU? ordkif;okawoe pmay[l u@rsm;cGJxm;onfudk awGU& onf/ &cdivi,frsm;\ pmayvIy&m;rIwpf&yf jzpfonf/ 1968ck? Zlviv k f l f S kd f rSm &efukefNrdKUwGif dkufESdyfjzefYa0ygonf/ aemufwGif ]&cdkifGefYzl;uAsmrsm;} [l uAsmpmtkyfwpftkyfudk dkufESdyfxkwfa0NyD; aemufxyf ]&cdkifGefYzl;} pmapmifrsm; rxGufawmhyg/

&cdkif,Ofaus;rI r*Zif;
&cdkif,Ofaus;rI tEkynmtzGJU(&efukef)rS xkwfa0aom r*Zif; jzpfonf/ 1971-ck azazmf0g&DvwGif twGJ(1)udk xkwfa0cJhygonf/ &cdkif,Ofaus;rI tEkynmtzGJU(&efukef)\ Ou|rSm OD;armifarmifcifjzpfNyD; twGif;a&;rSL;rSm OD;cifarmifaxG;? wGJzuftwGifa&;rSL;rSm OD;atmifausmf wdkYjzpfNyD; r*Zif;wm0efcHpmwnf;rSm OD;atmifomOD;? OD;BudKifomatmif? OD;oef;armifwdkY jzpfMuygonf/ pmwnf;rsm;rSm OD;omGefY? OD;odef;vGif? OD;atmifausmfpdef? OD;armifxGef;a0? OD;wifarmifESifh OD;ausmfwifwdkY jzpfMu ygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

193

&cdkif,Ofaus;rI r*Zif;rSm wpfBudrfom xkwfa0EdkifcJhNyD; aemufxyf rxGufawmhyg/

&cdkifr*Zif;
&cdkifr*Zif;twGJ(1)udk 1335-ck? ewfawmfvqef;(1)&ufaeYwGif pmqdkawmf txdrf;trSwftjzpf xkwfa0ygonf/ &cdkif,Ofaus;rI aumfrwD tjzpf (ppfawGNrdKUe,f)pmayaumfrwDwGif Ou|OD;ausmfOD; (taemufom;) twGif;a&;rSL; OD;OD;ausmfodef;(tm;opf)ESifh tzGJU0if(11)OD; yg0ifonf/ ,if;r*Zif;wGif twdkifyifcHpmwnf; OD;omausmf? wm0efcHpmwnf; taemufom;(ppfawG) pmwnf;tzGJU0if tm;opf? udkav;i,f(ppfawG)? armifapmol(ppfawG)? ppfawG odef;aemifwdkYu aqmif&GufMuygonf/ &cdir*Zif; trSw(2)udk 1975-ck? azazmf0g&DvwGif xkwa0onf/ k f f f ,if;r*Zif;wGif twdkifyifcH t,f'DwmtzGJU0ifrsm;tjzpf tm;opf (ppfawG) ppfawG odef;aemifwdkYu aqmif&Gufygonf/ &cdkifr*Zif; trSwf(3)udk 1976-ck? pufwifbmvwGif xkwfa0yg onf/ wm0efcpmwnf; apmode;f armif (cGya'gif;eD-ppfawG) pmwnf;tzGUJ 0if H f rsm;tjzpf ppfawGyGifhvTm? tm;opf? a':arodef;? armifrrif;rm? (ajrmufOD;) A*sD;ausmf(ppfawG) ppfawG odef;aemifESifh ppfawGndKoefYwdkYu aqmif&GufMu ygonf/ &cdkifr*Zif; trSwf(4)udk 1977-ck? pufwifbmvwGif xkwfa0 onf/ ,if;r*Zif;\ twdiyifcH pmwnf;rSm OD;ausmf OD;? wm0efcpmwnf;rSm k f H OD;OD;bodef; (ppfawG odef;aemif) pmwnf;tzGJU0ifrsm;tjzpf ppfawG yGifhvTm? ppfawG ndKoef?Y a':arode;f ? armifrif;rm (ajrmufO;D )ESihf ppfawG xGe;f ,OfwYkd u aqmif&GufMuygonf/ &cdkifr*Zif;trSwf(5)udk 1977-ck? 'DZifbmvwGif xkwfa0ygonf/ twdiyifcpmwnf; OD;ausmO;D ? wm0efcpmwnf; ppfawG ode;f aemif? pmwnf; k f H f H tzGJU0ifrsm;tjzpf ppfawGyGifhvTm? ppfawG ndKoefY? a':arodef;? ppfawG xGef;,OfESifh A*sD;ausmf(ppfawG)wdkYu aqmif&GufMuygonf/ &cdkifr*Zif;trSwf(6)udk 1980-ck? azazmf0g&DvwGif q&mawmf OD;Owr &mjynfhtxdrf;trSwftjzpf xkwf0jcif;jzpfonf/ ,if;r*Zif;wGif twdiyifcpmwnf; OD;ausmO;D ? wm0efcpmwnf; ppfawG ode;f aemif? pmwnf; k f H f H tzGUJ 0ifrsm;tjzpf ppfawG ndKoef?Y A*s;D ausm(ppfawG)? jrifausmvif (ppfawG)? f h f dI

194

jrxGef;atmif

armifodef;cdkif(ppfawG)? ppfawG yGifhvTm? &u ESif;jrZHESifh a':OD;jrarwdkYu aqmif&GufMuygonf/ &cdir*Zif; trSw(7)udk 1981-ckwif xkwa0ygonf/ &cdir*Zif; k f f G f k f aumfrwDwGif em,ursm;tjzpf oQiftkef;? taemufom;(ppfawG) yef;csD rif;ndKwdkYu aqmif&GufNyD; pmwnf;tzGJU0ifrsm;tjzpf ppfawGodef;aemif? atmifvSodef;? ppfawGyGifhvTmESifh ppfawGndKoefYwdkYu aqmif&GufMuygonf/ ]]aqmif;yg;aygif;(48)yk'?f 0wKw(30)yk'?f 0wK&n(15)yk'?f uAsmyk'f kd S f a& (200) ESifh umwGef;rsm; vufcH&&Sdonf/ ,if;wdkYteuf toifhawmfqHk; ,lqaom aqmif;yg;(12)yk'?f 0wKw(4)yk'?f 0wK&n(2)yk'?f uAsm(18)yk'Eihf kd S f f S umwGef;tcsdKUudk &cdkifr*Zif; trSwf(7)wGif xnfhoGif;&ef a&G;cs,fcJhMu ygonf}}[k r*Zif;aumfrwD\ tpD&ifcHpmwGif azmfjyxm;ygonf/ &cdir*Zif; trSw(8)udk 1984-ck? azazmf0g&DvwGif xkwa0onf/ k f f f &cdkif? jrefrmESifh t*Fvdyfu@rsm; yg0ifonf/ twdkifyifcHpmwnf;tjzpf OD;ausmfOD;? wm0efcHpmwnf; ppfawG odef;aemif? pmwnf;tzGJU0ifrsm;tjzpf ppfawGndKoefY? A*sD;ausmf(ppfawG)? armifaumufpH (ppfawG)ESifh ppfawG yGifhvTmwdkY u aqmif&GufMuygonf/ &cdkifr*Zif; trSwf(9)udk 1984-ck? 'DZifbmvwGif xkwfa0onf/ ,if;r*Zif;wGif twdiyifcpmwnf; OD;ausmf OD;? OD;btke;f ? wm0efcpmwnf; k f H H ppfawG ode;f aemif? pmwnf;tzGUJ 0if ppfawGnKd oef?Y ppfawGyivm? A*s;D ausmf G hf T (ppfawG)? armifaumufpH (&cdijf ynf)ESihf atmifvoe;f wdYk yg0ifaqmif&uMf u k S d G ygonf/ &cdir*Zif;udk 1973-ckavmufuyifpwifNy;D NrKd Ue,f &cdi,Ofaus;rI k f k f tzGJU (ppfawG)rS xkwfa0vm&m 1984-ck? 'DZifbmvtxd r*Zif;udk;apmif xkwa0cJNh y;D jzpfygonf/ trSwf (10)udk xkwa0Edi&ef pdi;f jyif;vsu&aMumif; f f k f k f dS od&ygonf/ ,if;r*Zif;onf wpfEpvQif wpfBurus xGuaeonfukd awGU& S f d f f ygonf/

&cdkifjynfe,fpmapmif
&cdkifjynfe,fpmapmif twGJ(1)? trSwf(1)udk 1975-ck? Edk0ifbmv wG i f &cd k i f j ynf e ,f j ynf o l U aumif p D tvk y f t rI a qmif t zG J U twG u f OD;rG;D vSatmif (a&T0)u wm0efcxwa0onf/ &cdijf ynfe,f jynfoUl aumifpD H k f k BuD;MuyfrIjzifhxkwfa0cJh&m trSwfpOf(13)txd xkwfa0cJhNyD; jzpfygonf/

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

195

1984-ck? 'DZifbmvwGif &cdijf ynfe,f (10)ESpajrmuf txdr;f trSwf tjzpf kd f ]&cdkifjynfe,f r*if;}udk xkwfa0Jhygonf/ ,if;r*Zif; wGif &cdkifjynfe,f\ (10)ESpfc&D;rSwfwdkifrsm;tjzpf w&m;pD&ifa&;? vkyfief;ppfaq;a&;? EdkifiHa&;? w&m;pD&ifa&;? pyg;oD;ESw;kd csUJ pduysKd ;a&;? &cdiajrrSm pufrv,f,m? *kP,l H k f k f I f zG,f&m qefpyg;wifydkYrI? qdyfurf;NrdKUrsm; zGHUNzdK;wdk;wufa&;ponfh q,fESpf twGif; &cdkifjynfe,fa&;&m aqmif;yg;rsm;ESifh tjcm;pD;yGm;a&;? EdkifiHa&;? ydkUaqmifa&;? usef;rma&;ESifh ywfoufonfh aqmif;yg;rsm; 0wKuAsmrsm; tjyif t*Fvyu@udyg xnfoi;f xm;onfukd awGU&ygonf/ r*Zif;rSm d f k h G &cdkifjynfe,f jynfolUaumifpDrS oD;jcm;aumfrwD zGJUpnf; xkwfa0aom pmtkyf jzpfygonf/

ppfawGaumvdyfr*Zif;
ppfawGaumvdyr*Zif;udk 1978-ckEpuyif xkwa0cJonf[k od& f S f f h onf/ 1983-84ck pmoifESpfwGif ppfawGaumvdyf r*Zif;trSwf(6)udk 1984-ck? 'DZifbmvwGif xkwfa0cJhonf/ ,if;r*Zif;wGif wuodkvf aumvdyrsm;rS pmay0goem&Sirsm;omru jyifyrSpmay0goem&Sirsm; yg0if f f f a&;om;Muonf/ q&m-q&mru MuwfrwfNy;D ausmif;ol-ausmif; om;rsm; u wm0ef,xwa0aomr*Zif; jzpfonf/ ,if;aMumifh r*Zif;rsm;qufwuf l k f kd xGufay:vmjcif; jzpfygonf/

rdom;pk0dkif;r*Zif;
rdom;pk0dkif; tajccHa'orSm awmifukwf? oHwGJ? *GjzpfNyD; 197071rS ynmoif axmufyHha&;udk pwifay;cJhonf/ rdom;pk0dkif;r*Zif;udk 1978-ck? ZlvivwGif xkwa0cJonf/ ppfawGa'oaumvdyEihf wuovf kd f f h f S kd rsm; &efuerS awmifuw?f oHw?JG *GNrKd Ue,frsm;rS ausmif;om;rsm;\ BuKd ;yrf;rI k f k jzpfonf/ ,if;r*Zif;\ wm0effcHpmwnf;rSm udkarmifarmifjrifhjzpfNyD; vufaxmufpmwnf;rsm;rSm udkvSjrifh? udkxGef;aomif;? udkjrifhvIdifESifh udkcifodef;wdkY jzpfMuonf/ rdom;pk0kdif;r*Zif;rSm wpfBudrfom xkwfa0cJh ygonf/

196

jrxGef;atmif

'Gg&0wDr*Zif;
oHwGJtoif;&efukefrS xkwfa0aom r*Zif;jzpfonf/ r*Zif; aumfrwDOu| OD;wifatmif? twGif;a&;rSL; OD;cifarmifjzpfNyD; pmwnf; OD;wifatmif? wGJzufpmwnf; wifhcdkifwdkYjzpfonf/ 1979-ck? arvwGif xkwfa0ygonf/ ,if;'Gg&0wDr*Zif;rSm wpfBudrfwnf; xkwfa0cJhygonf/ aemufxyf xkwfa0jcif; r&Sdawmhyg/

arC0wDr*Zif;
(5)Budrfajrmuf &cdkifjynfe,faeYudk *kPfjyKaomtm;jzifh rmefatmif NrdKUe,fjynfolUaumifpDr*Zif; jzpfajrmufa&;aumfrwD\ BudK;yrf;rI\ toD; tyGifhrsm;jzpfonf/ ,if;r*Zif;wGif wm0efcHpmwnf;tjzpf rmefatmif jrat;jzpf N yD ; pmwnf ; tzG J U 0if r sm;tjzpf atmif o l j rwf ? atmif a z? odef;wifvwf? apmcGefEdkifESifh armifcifwG,fwdkY yg0ifMuygonf/ arC0wD r*Zif; trSwf(2)twGuf pmrlydwf&ufudk 1980-ck? arv(31)&ufaeYudk owfrSwfxm;aomfvnf; ,if;r*Zif;trSwf(2)rSm ,aeYwdkif xGufay: vmjcif;udk rawGU&yg/

&cdkifaMu;rHkr*Zif;
&cdkif,Ofaus;rI pmMunfhwdkuf? tkwfusif; &efukef\(16) ESpfjynfh tjzpf 1979-ck ? 'D Z if b mvwG i f xk w f a 0cJ h o nf / &cd k i f , Of a us;rI pmMunfwuaumfrwD Ou|rSm OD;atmifausmjf zpfNy;D taxGaxG twGi;f a&; h kd f rSL;rSm OD;odef;ausmf jzpfygonf/ ,if;r*Zif;\ twdkifyifcHpmwnf;rSm jrwfausmfolESifh EG,f(ppfawG)wdkYjzpfNyD; wm0efcHpmwnf;rSm armifAndK jzpfonf/ &cdkifaMu;rHkr*Zif;rSm wpfBudrfom xkwfa0cJhNyD;aemuf qufvuf xGufay:vmjcif; r&Sdawmhyg/

d;k rr*Zif;
ppfawGNrKd Ue,f pmayvkyom;tzGUJ rS xkwa0aom r*Zif; jzpfonf/ f f ppfawGNrKd Ue,f pmayvkyom;tzGUJ Ou|rSm OD;ausmausmjf zpfNy;D twGi;f a&;rSL; f f rSm OD;armifBu;D pdef jzpfygonf/ d;k rr*Zif;udk 1984-ck? rwfvwGif trSw(1) f

udkvdkeDb0 a&Tjynf&cdkif

197

udk xkwfa0cJhygonf/ dk;rr*Zif; trSwf(2)pmrlrsm;udk 31-5-84aeYudk aemufqHk;xm; ay;ydkYEdkifaMumif; pmrlrsm;zdwfac:xm;aomfvnf; dk;r r*Zif;trSwf(2)udk ,aeYtxd rjrifrawGU&ao;yg/

OD;&mZfajr r*Zif;
ykPm;uRef;NrdKUe,f jynfolYaumifpD pmayqyfaumfrwDrS BuD;rSL; OD;&mZfajrr*Zif;udk 1984-ck? Ed0ifbmvwGif xkwa0cJygonf/ ,if;r*Zif; k f h aumfrwDOu|rSm OD;a&TabmfomjzpfNyD; twGif;a&;rSL;rSm OD;apmwifarmif jzpfNyD; aumfrwDwGif tzGJU0if(10)OD; yg0ifygonf/ pmwnf;tzGJUwGif rif;a&T (yk P m ;uRef ; )u twd k i f y if c H p mwnf ; tjzpf vnf ; aumif ; ? tzG J U 0if OD;OD;vSarmifESifh OD;apmatmifwdkYu aqmif&GufMuygonf/ OD;&mZfajrr*Zif; trSwf(2)twGuf pmrlrsm;ay;ydkY&ef aMumfjimxm;onfudk awGU&ygonf/

pmapmifr*Zif;rsm;\ c&D;vrf;
&cddkifodkY pmyHkESdyfvkyfief; a&muf&SdvmonfrSm ESpfaygif;(130)ausmf &SdNyD[k qdk&rnfjzpfygonf/ odkY&mwGif &cdkifwGif pmapmifr*Zif;rsm; xkwfa0 jzefcsconfrm q,fpEpf oH;k pkausmf av;pkyif rjynfao;yg/ ,if;q,fpEpf Y d hJ S k S h k S rsm;twGi;f xkwa0cJonfh pmapmifr*Zif;aygif;(21)apmif &Scygonf/ ,if; f h d hJ pmapmifr*Zif;rsm;\ trsm;pkudk &efukefwGifdkufESdyfNyD; &cdkif&Sd NrdKU&GmtESHYESifh &efukef&Sd &cdkiftrsdK;om;rsm;udk jzefYa0cJhMuonf/ ,if;pmapmifr*Zif;rsm;udk OD;pD;OD;aqmif xkwa0jzefcscorsm;rSm ausmif;om;rsm;ESihf pmayudk avhvm f Y d hJ l vdupm;Muaom vli,frsm; jzpfMuygonf/ ,if;ausmif;om;vli,frsm;onf k f &cdkifpmay,Ofaus;rI? &cdkiftrsdK;om;rsm;\ vuf&Sdjzpfysufaeonfh tajc taersm;udk &cdkiftrsdK;om;rsm;tm; od&Sdoabmaygufap&ef apwem t&if;cHNyD; pmapmifr*Zif;rsm;udk xkwfa0cJhMuonfudk awGU&ygonf/ &cdkifpmapmif r*Zif;rsm;onf wpfESpfwpfBudrf? ESpfESpf wpfBudrf avmufom ay:xGufvmaom pmapmifr*Zif;rsm;jzpfygonf/ ,if;odkY xGufay:vmaom pmapmifr*Zif;rsm;udk rdrdwdkYpmay,Ofaus;rI? &cdkifvlrI a&;? pD;yGm;a&;ESihf tjcm;udprsm;ud&&Saom pmrsuEmtay: rlwnfNy;D wifjy k d f S cGihf &&SMd uygonf/ &&SaomtajctaetcGitcgBuKH wi;f &cditrsKd ;om;wd\ d hf kd k f Yk pmay? ,Ofaus;rI? &cdkifvlrIa&;? pD;yGm;a&;ESifh tjcm;udprsm;udk &cdkif trsdK;om;rsm;ESifh tjcm;wdkif;&if;om;rsm;tm;wifjy&ef txl;vdktyfae ygonf/

198

jrxGef;atmif

(pmwrf ; twG u f 1985-ck ? Zef e 0g&D v 25&uf a eY w G i f &cdkifo[m,toif; &efukefrSxkwfa0onfh ]]&cdkifa&;&m pm tkyfpmwrf; (rsufESmzHk;)jyyGJtTef;}}pmtkyfudk rSDjirf;udk;um;yg onf/) jrxG e f ; atmif 1985-ck? {NyDv 30&uf/ &cdkifr*Zif; trSwf(10)? 1986-ck? rwfv

You might also like