Liberalizmin Kara Kitabi

Liberalizmin Kara Kitab

www.derindusunce.org Fikir Platformu
1
Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
indekiler
nsz ....................................................................................................................................................... 4 Liberalizmin kusurlar(1): nsan birey zanneder(Mehmet Ylmaz) ........................................................ 5 Liberalizmin kusurlar(2): alan Bireyleri intihara srkler(Mehmet Ylmaz) ..................................... 10 Liberalizmin kusurlar(3): Liberalizm ahlkszdr! (Mehmet Ylmaz) ..................................................... 16 Liberalizmin kusurlar(4): Birey Fetiizmi(Mehmet Ylmaz) .................................................................. 30 Kapitalizme vahi olmayan alternatifler (Brian Martin) ........................................................................ 33 Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-2 (Brian Martin) ..................................................................... 38 Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-3 (Brian Martin) ..................................................................... 43 Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-4 (Brian Martin) ..................................................................... 48 Sosyetenin slmsi Olur mu! (Ece Ar) .................................................................................................. 54 Liberalizm slam ile Flrt Edebilir mi? (Cemile Bayraktar) ..................................................................... 57 Kmr, yiyecek datmak devletin en temel grevidir! (Emre Er) ........................................................ 65 Liberaller neden baarsz? (Mehmet Ylmaz) ....................................................................................... 69 Para Tanrs(hsan Eliak) ...................................................................................................................... 77
Fikir Platformu
nsz Liberalizmin Ak Kitab adl kitabmzn nsznde sz verdiimiz gibi sra Kara Kitapta! Neden? Kemalist ulus devletin tektipletirici silindiri altnda ezilenler iin bir umut tekil etti liberalizm. Krt, Ermeni, Alev, ar dindar, Eski Solcu, vs Atatrklerin gznde makbul olmayan kimlikleri haiz insanlar ideolojisiz bir ideoloji bulduklarn dndler. Yine de sormak gerekmez mi Ben de liberalim diyenlerin iinde ka bu dnce geleneini derinlemesine inceledi? Gl ve zayf yanlar, Trkiyeye uyan ve uymayan vasflar hakknda bilgi sahibi oldu? Liberalizm asrlardr bir ok aamalardan gemi, tarihi olaylarla kendisini, temel ilkelerini imtihan etmi bir dnce gelenei. Deimi yanlar var ama sabitleri de var. Bu sabitlerin iinde YIKICI KUSURLARI var. Bunlar ortaya karmak iin doru sorular sormak ve liberal perspektifte kalarak yant aramak gerekiyor. zgrlk nedir? Devletin, toplumun ve bireylerin zgrlkler zerindeki haklar snrlandrlabilir mi? Liberalizmin merkezine ald bireysel zgrlkler ve piyasa her derde deva mdr? zgrlklerin birbiriyle snrlanmas ANLAMLI mdr? Byk bir ksm liberal olan dnrlerin perspektifinden liberalizmin kusurlarn ele alyoruz bu kara kitapta: Adam Smith, Mandeville, John Stuart Mill, Hayek, Friedman, Rpke, Immanuel Kant, Alexis de Tocqville, John Rawls, Popper, Berlin, Mises, Rothbard veTrkiyede Mustafa Akyol, Atilla Yayla, Mustafa Erdoan... Liberallere, liberalimsilere ve anti-liberallere duyurulur.
Fikir Platformu
Liberalizmin kusurlar(1): nsan birey zanneder(Mehmet Ylmaz) Sunu: X Hanm Fahielik, ehitlik ve zgrlk isimli yazm okumu. Bu yazya cevaben uzun ve ok nemli bir mektup yazm. Liberallerin feci ekilde yanldklarn, nsann birey olmadn savunmutum bu makalede. Madd karlarmzla nsan karlarmz arasnda bir atma olabilir ve bu atma bizi yok edici bir yrtlmaya srkleyebilir demitim. nk liberallerin Birey dedikleri ey bir yanlg, bir illzyon, bir vehimdir. nsan blnmez bir btn deildir. Bugn nsann oklu yaps sadece Tasavvufun veya Heidegger, Kirkegaard gibi filozoflarn meselesi gibi grnyorsa bu bizim pozitivist almzdan kaynaklanyor. Liberal olsun ya da olmasn siyasete ilgi duyan her insann idrak etmesi gereken birinci hakikat nsandr ve nsann oklu yapsdr. Bu oklu yapy siyas fikirlerinin kalbine koymayan zulme ortak olur. sen dnrsn ben diye aglyordu sevncndend ama ab sence kabul olurmuydu dualar kz etn satarak almt onu imdi kahrm edeym anamam sevneym hepten aklm karmt dnemyordum tab para tatl ey ama her perembe banyo yapardm kuran blrm ben okta gzel okurum iten gelrdm banyodan sonra abdest alp namazlar klardm sabah 4 lere kadar allahm kurtar allahm affet dye okurdum mterye karken nsan h faielik iin giderken dua okurmu ite sen okuyorsun ama nk sende br cansn br nsansn X Hanm yaklak bir yldr tanyorum. Sadece kimliini gizli tutmak iin baz detaylar deitirdim. Okuyacanz onun mektubudur.(MY)
5
Fikir Platformu
selamnaleykum siz bana ne zaman mail atsanz altnda derin dnce diye br site kyor bend emerak ettm o steye grdm ve br yazar var orda faielik dye yazs var merak ettm ite oldugum iin dern ce okuyamadm ama o kiiyi yazar bulmak sterdm ona benmde yazmak istedgm bir ka szm var eger szn orayla br alakanz varsa lutfen sleyn nk sleme stedklerm sze de yazablrm ben ilkokul mezunuyum ok ta blm deglm fazla gzel kelmelerle anlatamayablrm ama sz ben anlyorsunuz sze anlataymda sz o kye yazn ltfen cvp beklyorum eger alakanz varsa ltfen yazn nk faielik le degl o anlatlan gb degl.acmayn onlara allahm acsn acsn k rabbm faie denlen nsan lara yuva versn faielerde nsan onlarnda hayeller var o kadar zordur k dayanmak yan faieliye tekrar dmemek iin caba gstermek o kadark zordur ailen para ister nerden geldgn ble sormazlar nasl kazandn demezler allaha yalvarrsn aglarsn gece yorgan kafan eker iin iin aglarsn erkekler br muddet sonra sana baktklarnda baklaryla vucudunda fantaz yaptg n sanrsn utanrsn ban yere egersn oysak sende stersn k kadn olaym hanmefend olaym namusunda o evde oturan han faie dye konuan kadnlar varya blmezlerk onlar faie dedklernn de duygular var ama erkeklernn yaptklarn slemezler asla neym orospu faie o kocam yoldan kard diye bde yzne tkrrler pek bunu blyorlarm onlarn erkekler para verp elbseler alpta br kere yalvarrm dedklern blyorlarm blmezler ab blmezler daha neler neler ailen bde ailen bnd iin iine dahada yklrsn artk br zaman sonra alrsn ama erkeklern altndan kalktgnda eve gitmek banyoya grp aglayp yalvarmak stersn allaha ne olur dye ben kurtar dye scak suyu sonuna kadar acarsn vucundun yanar kpkrmz olursun ama olmaz olmad temzlenmedm dye kesey srer durursun taaakii vucudundan kan kana kadar kan knca braz rahatlarsn sank temzlendm dersn ama yok temzlenmezsn sonra utanarak kuran alrsn elne balarsn okumaya aglayarak yalvarmaya sonra bun yaptgn sezen akrabalarn ble kz varsa sennle h yere gndermezler kznn namusuda gdcek dye ite o zaman yklrsn dunyan br kez daha kararr ama sonra bakarsnk kzn yanuna vermeyen o arabana br alver yaprsn senden ys yok ama kzn gene gndermez ama failenn kazandg ona aldg herey yer o yerken senn neden faie oldugundan m yoksa sana namus anlatan nsandan m grendg n zemezsn iine br buruk daha der.daha neler nelernler zr dilerm abcm baln agrttm ve hakkn helal et yalvarrm vaktnde aldm belk hayat zor ab ok zor allaha menaet olun ve br kez daha slyorum allahm sze sonsuza dek sz kmsleere muhtac etmesn 1X yandaydm abim askere gtmiti askelr btmt dnmek iin ev arad yol apras sted paramz yoktu annem XX yandayd yanl hatrlamyorsam diyer ablerme para istemeye gitdi kmse para vermed annem aglayarak eve dnd sonra daymn kz ev temzlne gidiyordu ve onu arad i bul bana ded ev ii anneme bulundu i annem ilk ie gitdiinde taksimdeydi i ama okuma yazmas yoktu ev bulamam trenle gtmt babam gamsz bryd rahmetl omursamazd ana ite dayanamad para bulmalyd ev bulamad annem oturmu aglam br kadn grm neden aglyorsun dem anam anlatm derdn sona kadn acms elnde numara varm dem annemde var dem ve aram kadn temzle gtdg kadnda gelm ordan onu alm lelkle anam temzle balad abm askerden geld br ekilde artk sonra babam isci idi emekl olmaya alyordu abmlerde vurdum duymaz gamszlard anam azk para yetsn dye alt temzlge gtmeye davem ett tak bacaklar btene kadar sonra brakt ama para yetmyordu bana i bulundu sislide yatlyd ev ii yam daha 1X ben koca kkkn tm ilern yapyordum ama geceler anam dye ailem evmde hergece aglardm zoruma gderd ayr olmak X sene altm genc kz oldum evn kadn damadnda ben kskanmaya balad ve ben iten attlar kbarca sen yetmyorsun dedler fell br adam vard evn beyfends altn felan temzlerdm oda aglamt tek bana sahip kan oydu ama kars ok fenayd ne yapablrdk adam ktm 1X yana geldm sonra bryle tantm ad gereksz br benmle evlencekt ben ev aldm bak eyalar aldm diye br evne davet ett sende evn gr eyalarn gr ded sonra tecavuze ugradm ama korkumdan
6
kmselere dyemedm cahlldm ailem ok kt ben ldrrd sustum sakladm herkesden 2 sene evde oturdum sustum mecburdum kmseye dyemedm sonra mecidiyekoyde i buldum XX senesyd baladm ie orann dasekreterdm br yerlerden grenmeye balamalydm ve baladm sonra temzlk yaplcak pazar gunu gelmelsn denld adam orda sarkntlk yapt iten atarm ded benle olmazsan ded ve o gun balad herey ite sonra 8 yl orda grev yaptm tam kcam diyordum iten iten kcaktm pazar gunu sz ne yapyorsunuz dye bagrdm ve kaarak aglayarak XXX kprye geldm ama hkra hkra aglyordum korkuyordum areszdm eve gtdm hemen banyoya grdm hem agladm hem ykanmaya caltm babam ok huysuz adamd eve ok bakmazd akam oldu ve benm annem hasta cok eski amar maknemz vard annem amar ykyordu sonra br baktm k ama gune kadar hi grmemitim annem ayakta duramiyordu kadn allaha yalvara yalvara amar ykyordu aglayarak sonra btd bende yardm ettm btrdk anacm ben zlr diye hemen gzyalarn saklamt sabah oldu tab gece h uyuyamadm ben kandran o adam kzl m bozan hatrladka ben brakp gtdg aklma geldke ben nasl kandm dye aglayarak sabah oldu br yol bulmalydm evn ihtiyalar vard anama makne lazmd daha XX senesndeydk ama hala elbselermz kutularda katl duruyordu sabah elbse baktm krkt XXXX alyordum mllet ben kmsyordu dolap lazmd eve ama nasl hang parayla ie gtdm sabah aglayarak ah abcm sen benm dktm gzyalarn br blseydn helek oyregn varya yernden kacak derecede kahrolurdun br nsandan ble gzya dkleblrm derdn gttm o i yerne gtdm patrona hi bakmadan iime oturdum ogun biey olmad br ka gun sonra maknemz bozuldu almaz oldu eve makne alcaktm kafama koymutum sisliye gttm baktm makneye aylm XXX tl d br makne buldum sfr begendm daha dogrusu ayn zengnlerin kullandg gb otomatkt XXX kra penat istend ve ertes gun i yernden patrondan istedm verd ama sen anla nasl verd akam fazla mesa oldu anla ite sen sonra sabah ie ge gtdm makney aldm eve gnderdm annem hemen ben arad komudan ama nasl aglyordu nasl dua edyordu yavrum dye ses hala kulaklarmda yavrum sen dnrsn ben diye aglyordu sevncndend ama ab sence kabul olurmuydu dualar kz etn satarak almt onu imdi kahrm edeym anamam sevneym hepten aklm karmt dnemyordum tab para tatl ey ama her perembe banyo yapardm kuran blrm ben okta gzel okurum iten gelrdm banyodan sonra abdest alp namazlar klardm sabah 4 lere kadar allahm kurtar allahm affet dye okurdum XXX babam agr hasta oldu ve XX ay yatt hastanelerde ihtiya daha ok ogald flmd test d sogorda vard ama yetmyordu yuruyemyordu araba tutuyorduk adi ablerm parann suyu nerden gelyor demeden hebere para istiyorlard vucudumu yce pislik sarmt ykanrken dedm ya yzm pyorlar vucuduma deyyorlar dye keseler daha sk srmeye baladm heryerm kanyordu saryordum hep knca banyodan tab dualar yalavarmalar X yl srd babamda ld. ah ab her yattgn adamn altndan kalktgnda banyoya grdgnde evde ailenn yzne bakmaya yz bulamyordun kmselere acamazdn her geln arabas getgnde evn nnden anan yannda dua edyor kzmnda grmek nasip et dye ama anan blmyordu kz faieyd kzlk dye biey kalmamt ama ana ite duasz brakrmyd hemen kulaklarm tkardm h br mahallemdek dnlere gtmezdm utanrdm kmse blmezd ama ben blyordum krlydm ben pistim igrentm tertemz gelnlkler ble grmeye hakm yoktu ya pislik bularsa diye dnrdm yada benm h yuvam olmuycag aklma gelr aglar dururdum mahallemde o severler ben komularm allah raz olsun y nsanlard hep ben agrrlard ama kmse blmezd ben kzdegldm herkes dua ederd bana sende geln ol dye blmezlerdk ben gelnlk magazlarnn nnden bile gemyordum k hala gemem hayatta dnpte bakmam onlara korkarm br kez daha yklmaktan korkardm acr canm ok yanar d
7
canm ama yanmakla kalrdm ite biey yapamazdm babam ldkten sonra 1 ay sonrayd galba anamn maa daha baglanmamt ramazan ay geld ramazan da kesnlkle kmseyle olmuycaktm hamama gtdm 40 lan derler ayns yaptm ramazan dan 1 gun nces ykandm paklandm kesec kadn anlad yzme bakt yanma geld gzlernden ya dklmeye balad ah be yavrum okta gzelsn ded allahm sen kurtarsn ded ama hemen kadna kzdm sanam kalm dedm dua etmek ama o degld konu anlamas ok canm skmt snrlerm bozmutu kadna bagrdm ve hemen ykandm ktm o ramzan tek benm maamla geiniyorduk ama yetmed ama anam kesnlkle br ey stemed sahurda hep kesme makarna olur bzm kyn hep onu yedk ama yemnle ab hi pis para sokmadm evme anamn bogazna kesnlkle hemde orucumu tutdum namazm kldm rabbm inallah kabul eder dualar ettm kurtar dye sonra btd ramazan gene baladk ie gidiyordum evme anneme maamdan gda alrdm o pis paraylada erkelern yanna giderken gyncek kyafet alrdm eve eya felan almaya baladm sonra buyuk abme br dem kardein faie dye evde iten guttm heps ben beklyordu ben dvmeye baladlar ama hi sormadan hi ne oldugunu ble blemeden vurmaya baladlar 2 saat boyunca dvdler evden dar karmadlar her yerm morarmt zaten agzm yuzum brbrne grmt sabah oldu ama anam aglar bamda bense katlamtm ble br ka gun surdu evde kaldm benmle kmse konumuyordu .. ben yataktan kaldrd yr gidiyoruz ded ve anlamtm lm zamanm gelmiti anam uyand bana bakt bende gelcem nereye bu saatte dye kalkt ayaga kadncaz br araba tutmutu sesm hi karmadm zaten lmk iin dua edyordum sevnlydm ble kurtulcaktm bana kzm kzm deypde yatagna atanlardan bacm deypte al sana yardm edelm deypte yataktaga atanlardan kurtulcaktm ok mutluydum hemde sadece abdest almak istiyordum son kezde yasn okumak belk kabul olrdu tbe etmek istiyordum bekledgm gun gelmt kurtuluyordum nan ite ogun mutlu olmutum devamn sonra anlataym bu kadar aglamak yeter bana bamn agr grd abcm hakkn helal et ilerk zamanlarda ayzarm oldumu ve ab eger evladn varsa kz olsun erkek olsun sakn ama sakn onu canm yavrum demekten vazgeme ve az yedr ama kmseye muhtac etme hayrl cumamz olsun nallah rabbm sende ailende muhannete muhta etmesn amn ve yen br hayata balamaya alyorum nallah da olur amn selamunlaeykum aslnda rahatlatmaktan ok abcm belkde ogunler unutmak stemedm hep korktum ger balarm dye ama ok kr imdi XX senedr namzm klyorum ve asla o gb ilerde br daha olmak stemyorum imdi maam XXX tl evde imdilik annem yadg muddetce ben evden atmazlar abmler ama anam lrse ite o zaman atarlar sgortam dolmas iin caba gsteriyorum geri bu i yerndede pek huzurum yok ama namazma karmyor tesetturlude alablyorum te rabbmden daha ne isteym en azndan muhta olmuyorum kmseye u an tab bde allahm affederse ben ite o zaman en mutlu nsan ben olcam abcm idare edyorum ab ok kr sokaklarda deglm ve o pisliktende kurtuldum allahm kmsey drmesn ok zor ab ok zor nnaok zor hala daha abdest alrken acaba vucudumda ellern zler varmdr dye korkuyorum ruyalarma gryor korkuyorum gene dmekten ok korkuyorum bor yerlere geldm ab br daha olmasn ne olur artk hayat banada glsn asla ab isiz kalsamda asla artk le para kazanmak stemyorum ok utanyorum kendmden belk artk yuam olmuycak ama kzlgm herey kaybettm ama namusum kalsn artk bende ab ya namazlarmda kuranmda hep dua edyorum nallah kabul olur ama rabbm blyor ne artlarda o ii yaptum blyor en azndan bazen bunu hatrladka allahmn ben affetcegn umuyorum .. ama razym ab bam amaym yeterk le para kazanmaym razym her gun gz ya dkyorum ama olsun allah buyuktur dem ab senden br kez daha hakkn helal etmen dlerm ve unu bl evmn kaps hep sze ak fakrhaneme gelrsen mutlu olurum saol ab allaha emanet olun bende sze dua edyorum bunu bln .sz sevyorum k bu kelmey uzun zaman oldu kmseye kullanmadm veyaradanm ben sevyor buna bugun daha ok nandm nk sizler gb nsanlar kmaya balad karma sevmese sz karmazd karma dem ab saol ya sana hakkn nasl derm ab ya .ellernden perim
8
sen sevyorum ab allaha emanet olun ailenzde szde br kez daha allah raz olsun szlerden amn. selam ilkgretm btmt ve okulumun brncsydm ortaokul zamanm gelmt herkes yazlyordu bende annemle yazlmaya gtdm nlk cretler ok pahalyd alamadk ve ben okula gdemedm ite o zaman dunyam yklm babam o kadar sorumsuzduk hi zlmemiti yada zld ben anlayamamtm yklmtm okumay ok istiyordum helekde avukat olmay istemtm en cok ama olmad neyse abmle ktk oyla bileck cvaryd abm arabay durdurdu anamda yanmdayd bana tuvalete gitceksen n ded anam yazk bende ncem ded ben yanlz brkamak stemyordu korkuyordu sonuta faiede olsam evladydm imdi anneme ben bakyorum baka hi evlad yuzunu ble gzstermyor hatta br keresnde anam komalk olmutu taks agrdm ve annem attm taksye o un sabaha kadar hastanede kaldm yanmda abm yoktu abm aradm br ara evde yatyormu yemek ok gelmde mdesne soda imi yatyor mu sonra param kstld km arym diye dnrken ne dnyorsun kzm k yola a kendn bak herkes gelir dedm ite bu sefaletten gelen br dncemyd yoksa kmseszlkmyd yoksa almaktamydm bu kadar kolaym tenn satmak hi yola kpta mteri ednmemitim yapamazdm korkuyordum ya bana daha kt eyler yaparlarsa diyordum he bu arada faienn en y dostu altn incir veya cuzdanda saklanm eyrek altndr nk bellm olur gecenn br vakt mtern sana sapk muamelke yapar kaarm dye br kenara muhakkak br para saklardk arkadamzla yolda ormanda br yerlerde kalmayalm dye o kadar savunmaszsnzk mterye karken nsan h faielik iin giderken dua okurmu ite sen okuyorsun ama nk sende br cansn br nsansn herne kadar sana mauhluk gb baklsada sende aglasn bzm de yalarm akar bzmk kalbmz var ama. abm tam lavoboda ben vurmak zereyd br telefon geld acl para alzmm karsna sonra duraklad ve bana bakt bende var ben sana verrm dedm ve brktrdgm tum param ona verdm ve biey olmad ee ab ite hayat bumuydu sence bak braz nce faiesn diye sana slah dogrultan br var ama para lazm olunca cann br anda bagland ve hemen eve geldk sevnmelmydm yoksa zlmelm kurttulcaktm o hayattan ama genede o hayatdan kazandgm para ben kurtarm gece evde olduk sabaha kar ve hemen i yerne gtdm ayrlcagm sledm ve ayrldm br dunyada borcum vard o gece herey degmt hayatmda krler edyordum pepee ve hemen kapanmaya karar verdm ve hamama gtdm temzlendm paklandm ve kapandm sene XXXX tu galba yanl hatrlamyorsam sonra evme geldm ve hemen tesetturlu alablecegm i aradm bulamadm XX ay le gect sonra temizlik iler buldum onlara gtdm ve tek teke borlarm dedm biey dymm helal para kazann az gelsn korkmayn elbet o para o akadr ok eye yetyork ayorsunuz sonra namaz her derdn devas klmaya baladm XX sene le get tab bu ksa degl hayat ta grduklerm ama yeterl imdilik ve imdi baya zamandr gecnyorum evet az alyorum o kara pis para daha oktu ama nann ok mutluyum imdi evlenrmym blmyorum ama ilk frsatta anacm la mreye gitcem braz para brktrmeye alyorum ite daha u anda biey yok ordada ama olucak bu kadar eyler olduysa oda olucak oraya gdp tbe etmek yernde tbe etmek styorum nallah o muardmda olucak hacca belk para brktremem ama umreye yapcam nallah amn szde dua ednde gdeym ok styorum imdi her namazm klarm okta dkkat ederm aman derm aman sakn kzm o hayat gtme dye ve gtmycem zaten yemn ettm egerk o hayata dnmek zorunda kalrsam canma kycam ne olurasa olsun br daha asla o gunler yaamamalym imdi her sabah ster faie ol ister orospu fark etmez ben nanyorum her sabah namazndan sonra muhakkak dua ederdm o zamanlar ayetel kursy ok okurdum onu her sabah kbleye dnp 100 defa okursan muradn kabul olurmu ve oldu ben sekz sene dua ettm h br sabah brakmadm ve bakn imdi ok mutluyum allahm bozmasn amn
Fikir Platformu
Liberalizmin kusurlar(2): alan Bireyleri intihara srkler(Mehmet Ylmaz) Sunu: Paray ve parayla satn alnabilir eyleri HomoEconomicusun art hanesine yazyor modernist ideolojiler. stenmeyen(?) ve eziyet veren(?) almay ise eksi hanesine Borsa, irket bilanolar, kr zarar hesaplar almay deil hep almann sonularn, MALLARI, PARAYI, KRI lyor. Bu DEVASA YANILGI artk liberal ideolojinin bir paras oldu ve her ezber gibi kendi felketlerini retiyor. Fransada bilgisayarclar, Avustralyada ve Hindistanda iftiler intihar ediyor. Koruduunu, ycelttiini iddia ettii Bireyin felketi oluyor Liberalizm. Anlatacamz bu felketin hikyesidir. Ben denizi alyorum, deniz de beni lk defa alp para kazandmda Marmara Denizi kysnda bir kyde idim. Yaz tatilinde kullanmak zere 4 metre uzunluunda ufak bir kayk almt babam. Dediim gibi tatildeydik aslnda. Yani yle ekmek parasn karmak meselesi deildi. Kn yeterince allm, para biriktirilmi, yaz tatili hak edilmiti. Buna ramen bir elence olarak balayan balklmz ksa srede profesyonel bir hale geldi. Balk ok boldu o zamanlar, 12 eyll 1980 darbesini izleyen yllard. Babam da a ve olta tekniklerini ok iyi biliyordu zira genliinde yllarca profesyonel balklk yapmt stanbul Boaznda.
Fikir Platformu
10
Sabah gne domadan uyanyor, akamdan attmz alar topluyorduk. Kilolarca tekir, barbunya, mezgit, dil, pisi, izmarit kyordu adan. Gndz ise balklarn gei yerlerine ve saatlerine gre yemli, parakete, apari yapyor, iri krlanglar, karagzler, mrmrlar yakalyorduk. Balklarn az olduu saatlerde kydaki lokantalarn ve yazlklarn evleri arasnda elimde tepsiyle geziyordum, Balk geldi balk! diye bararak. En ufak bir grlt yapsak sus ocuum! diye azar iitirdik ama profesyonel(!) balk olunca bakayd! Avazm kt kadar baryordum: Balk geldi balk!. Bu ses iyi bir haberdi nk bu akam ne piirsem? diye kara kara dnen kadnlarn kurtarcs kk MY geliyordu, Heeyyt! Bilmeyenlere ayklamay retiyor, yemek tarifi bile veriyordum annem sa olsun! Hemen satp denize geri dnebilmek iin fiatlar dk tutuyorduk ama yine de hayatmda hi o kadar ok paray bir arada grmemitim. in garibi alma gibi gelmiyordu bana bu. Deniz ok gzel kokuyordu. Balk tutmak ok zevkliydi. stelik normalde sessiz bir insan olan babam denize ald m genlik hatralar canlanyordu. Birbirinden gzel hikyeler anlatrd kaykta. Hi sklmazdk. Austos sonu, eyll ba lfer balyordu. Akam zeri kurun zokalarmz cva ile parlatyor, yem ayarlyorduk komulardan. Lfer ok zeki bir balkt. Sayg uyandran bir rakipti. Balk ile lfer arasnda garip bir dello idi bu sanki. Sandala ekilen her lfer bir zaferdi zira en ufak bir dikkatsizlik, dalgnlk lferin oltadan kendini kurtarmasna frsat veriyordu ve Sayn Lfer hi bir frsat karmyordu. Bir gecede 30-40, bazen 60 lfer yakalyorduk ve sabaha kar saat 3 veya 4te bitkin halde eve dnyorduk. Parmaklarm misinalarla kesilmi, avularm lferlerin dileriyle paralanm, kan iindeydi. Ama mutluyduk nk muzafferdik! im beni Ben yapyor Ryamda bile denizi gryordum. Gndz kardm balklar gece ryamda yakalyordum. Gndz frtnada dengemi kaybedip dtysem gece dimdik ayaktaydm. Gndz satamadm balklar ryamda satyordum. Ben denizi ve balklar altm gibi onlar da beni alyor ekillendiriyordu. Babasndan harlk isteyen kk MY gitmi, yerine alp para kazanan bir yetikin MY gelmiti. nsann kendi kazand paray harcamas ne kadar nemliydi! lk yllar motorumuz yoktu. Her yere krek ekerek gidiyorduk. Ellerimiz nasr tutmutu. Bel ve srt kaslarmz glenmiti. Uzaktaki dalgalarn arasnda atlayan kck balklar bile grebiliyordum. Gzlerim keskinleiyordu sanki. Dalgal havalarda a atp ekmek batan ok zordu nk oturmadan, ayakta yaplan bir iti bu. Ama zaman iinde ayak bileklerim ve dizlerim aklland. En sert havada bile dikkatimi yaptm ie verebiliyordum zira vcudum otomatik viteste idi rzgra ve dalgalara uyum salarken. Dmemek iin benim bilinli biimde kaslarma emir gndermeme gerek yoktu artk. Balk MY domutu Balklk bedenimi, zekm ve hissiyatm ekillendirmiti. Herkesin masmavi grd denize baknca ben ne zaman frtna kabileceini, yamur yaabileceini kestiriyordum. Kurun griden i bir yeile dnyordu deniz fkelenmeden nce. Gn iinde bin defa renk deitiriyordu. Tahtay okayan marangozlar grmediniz mi hi siz? Ya da otomobilin salam amurluunu okayarak yamuk taraf tamir eden kaportaclar? Ben bir gbre fabrikasnda kimyasal madde posasn yalayarak pHn yani asitlik derecesini isabetle syleyen teknisyeni grdm! te gzlerim ylesine okuyordu, yalyordu denizi
11
Fikir Platformu
almak insann geimini salamann ok tesinde bir sre. O yllara geri dnp baktmda bunu gryorum. nsan ekillendiren, zorlayan, her baarszlktan sonra bir daha asla! dedirten, iimizde uyuyan enerjileri hayata geiren almak insana deer katan, kendine saygsn, toplumdaki yerini ve benliini ina eden bir sre. retmek, retilenin ticareti Bunlar ayr ayr kavramlar. Eer alarak retilmi bir maln piyasadaki (o gnk) deeriyle ALIMANIN KENDSN lmeye kalkarsanz ne olur? ALIMA sayesinde ina edilen BENlii ve ona ihtiya duyan Bireyi dinamitlemi olursunuz! BU BR CNAYETTR! Cesedim irketime armaan olsun! 9 eyll gn bir bilgisayarc arkadalarnn nnde karnna bak saplayarak intihar edince aklma btn bunlar geldi. France Telecomda 2008 ubatndan beri 21inci intihar vakas idi bu. Citron, Renault ve bir ok taeron firmada alan insanlar intihar etti, ediyorlar. Neden insanlar benim ve babamn balk tuttuu gibi, slk alarak gitmiyorlar ie? Firmalarn finansal sal uruna insanlarn akl sal m feda ediliyor? Dk maala m altrlyorlar? Hem liberal ekonomiyi benimsemi hem de demokratik bir lke Fransa. Dier yandan sendikalar gl ve alanlarn zgrlkleri olduka iyi korunuyor, Paris alanlarn haklar konusunda olduka hassas bir bakent. Yani Trkiyedeki gibi kle muamelesi yapamazsnz insanlara. Peki intihar eden bu insanlar her toplumda grnebilecek bunalma girmi tipler ya da uuk kak kimseler mi? Ezilen ii, ezen patron klielerini, ideolojik takntlarmz bir kenara brakp Derin nsan merceiyle bakmaya alalm imdi. nce biraz hammadde toplayalm: TVden, radyodan, gazetelerden, evremden izler, izlenimler: Otomobil fabrikasnda alan bir ii: Bize imal ettirdikleri aralara ailemi asla bindirmem. Yal bir hemire: Yatak yokluundan kanserli hastalar bile evlerine yolladk. Tp ilerliyor, teknik ilerliyor ama biz 20 yl ncesine gre daha kt alyoruz Tp fakltesinde bir ekonomi profesr: Benim dersimde DOKTOR kelimesini asla kullanmayacaksnz. Bu kelimeyi devlerinizde grrsem puan krarm. Bundan sonra DOKTOR yerine Tedavi reticisi diyeceksiniz. Polis sendikas szcs: Hkmet bizden hizmet deil rakam istiyor. Her ay tutuklamamz, gz altna almamz gereken asgari bir miktarda insan var. Bu kotay tutturamazsak baarsz kabul ediliyoruz Bir boyac: Zannediliyor ki ii dnmez. Elle yaplan ilere kymet verilmiyor, kafay kullanmadmz sanyorlar. Dz bir duvar boyayacaksnz diyelim. Dnmezseniz kt yaparsnz iinizi. Acemi bir boyac ile ustann boyad iki duvar yle farkl ki birbirinden
Fikir Platformu
12
almak ile almann sonucu olan mal/hizmetin bir tutulmas neticesinde byle sama sapan bir noktaya vardk insanlk olarak. Kt almak zorunda kalan, mesel kalitesiz duvar ina eden bir usta hrszlk, ahlkszlk yapm gibi hissediyor kendisini. Urunda fedakrlklar yapt, icra etmekten gurur duyduu, Benliinin bir paras olan mesleini maliyet drmek iin satmak Benliini satmak gibi. Fahielie zorlanan namuslu bir kadn gibi yklyor insanlar. yi ama nasl oldu? Neden sosyologlar, doktorlar, filozoflar, hukukular, sendikalar ve karar reticileri(?) bu gidie DUR! diyemediler zamannda? Liberal Totalitarizm nce bu hammaddelerin ortak noktasna dikkat ekelim: Paray, neticeyi lme tutkusu, gstergeler ve piyasada el deitirebilecek objektif, standart deerler retmek. Oysa almak netice ile llmez. Durumu ok ar olan bir hastay kurtarmak iin ok alr doktorlar ama hasta yine de lebilir. Hastalarn lm gen doktorlara unutamayacaklar dersler verir. ekillendirir onlar. Hastann yaknlarna kt haberi vermek, cesedi morga tamak Gen bir mhendis projesini zamannda teslim edeMEyince baarszl tadar. Bir daha asla! diyecektir kendi kendine. Ryasnda grr projelerini, teknik sorunlarn Kh kbus olur, kh gndz tadamad baarlar yakalar gece dlerinde. Ama eninde sonunda doktor, mhendis, sekreter, inaat iisi baarr. Baarszlk korkusu sayesinde baarr. Yaznn giri ksmnda aktardm gibi insan, sbjektif bir boyutu var almann. Bu nsana zel boyutunu Amerikan Dolar ya da Japon Yeni ile ifade edemezsiniz. EtMEmek gerekir zaten. almann rnleri ve bu rnlerin madd kymeti standartlaabilir ve para olarak el deitirebilir. Ama almann kendisi bu standartlamadan korunmaldr. Korumazsanz ne olur? Drstlk, alkanlk, dayanma, tecrbeye sayg gibi MUTLAK deerler yok edilir, yerine hisse senedinin, dvizin ve altnn sabah saat 10:45teki OYNAK deerleriyerleir. Bu ise hemen her insanda az veya ok olan para hrsnn bir araya toplanp glenmesi, kurumsallamas, PYASA-lamasdr. Karl Marxn deyimiyle NSANn EYlemesi, EYlerin NSANlamasdr. (Bkz. Zina da byle bir ey ite) Piyasann ihtiyalaryla insanlarn ihtiyalarn kar karya getirirseniz elbette Piyasa bireyleri ezip geer. Somut olarak? nsana saygl irketler paraya saygl irketlerle rekabet edemez. Zira tersine bir ak arttrmadr Piyasa. Para uruna en fazla fedakrlk yapann kazanaca bir yar. nsana, almaya sayg PYASA tarafndan cezalandrlr. Neticeye (=kr) sayg dllendirilir. Bilgisayarlarn ucuzlayp yaygnlat 1980lerden bu yana yukarda teorisini verdiim emann bir ok zel irkette uygulandn grdm. Karar amal bilgi sistemleri (MIS, EIS, OLAP, DWH,) zerine uzmanlatm iin bu gsterge/netice fetiizmi iinde yzyorum yllardr. Fransz yneticiler vnerek ngilizce terimler kullanyorlar: Result oriented (netice/sonu hedefli), Cost killer (maliyet/masraf ldrc) Kim bilir ka firma grdm yeni projelerin irkete faydasn lmek iin iten atlacak insan saysn baz alan.
13
Fikir Platformu
Zira gelimi lkelerde kalite ya da pazarlama yoluyla krn arttrlma imknlar azaldndan yneticiler yaklak 20 yldr maliyetleri azaltarak deer retmeye alyorlar. Yukarda hammadde olarak verdiim yaknmalara bir kez daha gz atn. Elbette maliyetlerin azaltlmas yoluyla krn arttrlmas sakncal bir fikir deil. Ama bunun bir saplant haline gelmesi, gzel ekilde kr eden firmalarn srf Piyasa Tanrsna ho grnmek iin daha DA fazla kr etmek istemesi Liberal Totalitarizmi douruyor. Deer retiminin adresi artk fabrikalar ve tarlalar deil muhasebe/finans brolar. Dediim gibi insan sadece para kazanmak iin almyor. almaya mecbur olsak bile maa dnda beklentilerimiz var iimizden. Bir polis memuru maa ne olursa olsun kendisini huzurun, asayiin koruyucusu kabul ediyor. Bir hemire ine yapan, ila veren kii deil. Hayat kurtaran bir insan beyaz niformalar iinde. Evlt Acs rneiyle akladm gibi meslek sorumluluklarmza, ekmek paramz kazanma eklimize bir mn veriyoruz. Aksi takdirde birer robot olurduk. ki i arasnda hi bir fark gzetmezdik mn olarak. Oysa iten atlmadan nce limon gibi sklan insanlar zel hayatlarndan, hobilerinden, ryalarndan, i dnda ne varsa her eyden yle ok zveride bulunmu oluyorlar ki firmadan kovulduklarnda yaamann hi bir deeri kalmyor. nsan kaynaklar mdrnn bilgisayarnda krmz iaretli bir isim, bir iten karma mektubu gnderiliyor Cost Killer lakapl bir genel mdr insan kaynaklarn tebrik ediyor. Gstergeler yeile geiyor. Bu gidiin sonu ne olur? Komnist Mao 1958-61 yllar arasnda pirin retimini arttrmak iin fidelerin 3 kez daha sk dikilmesini emretti. Gne ve gbre yetersizliinden fideler pirin vermedi. 30 milyon inli ld. Pirin bitkisinin doasna aykr kararlar bir felaketle sonuland. nsan denilen varln doasna aykr kararlar nereye varr? Bugn Komnist Mao yok. Dncelerini ve vicdann Yce(!) Piyasa Tanrsna endekslemi bir insanlk var. Piyasa neylerse gzel eyler, ellemeyin diyen liberaller var. almann deerini borsa deerleri ile takas etmenin bedelini en zayflarmz demeye balad bile. Tabutlar geiyor nmzden. Ekrem Senai gibi masum deiliz hi birimiz! diyesim geliyor. Daha hzl ykselen borsa ktlarna rabet ediyoruz. Piyasa Tanrs genel mdrlere bask yapyor. irket ynetimi (bizim beslediimiz) kr hrsyla insanlar skyor limon gibi. Daha az imknla daha ok, daha hzl, daha kaliteli retmelerini istiyor. Yine biziz arda en ucuz ve en kaliteli mal arayan. Kendi kuyruunu sran kedi yavrusu gibiyiz. En zekilerimiz direniyor bir para. cad ediyor, otomatikletiriyor, hzlandryor. Omuzlarmza tap tap vuruluyor. Bravo! Zayf olanlarmz ailesinden, ocuundan alyor. Hafta sonundan, uykusundan, hobisinden Ama birer loser onlar neticede. Zayflar kaybetmeye mhkum. Liberalizm orman kanunudur deyince kzyor liberaller. Demiyoruz o halde. Ama dnyoruz yine de. Biz winner olduumuz iin hakliyiz.
Fikir Platformu
14
Peki piyasa serbest mi? Deil. Vicdan sahipleri mallarn retimi srasnda evrenin kirletilmesini ya da ocuk klelerin kullanlmasn dikkate almak, ithalatn yasaklamak istiyor. Kanunlar, tzkler var. Ama WTO gibi kurumlar itiraz ediyor. Ticaret zgrlne aykr!. Martlar, papatyalar ve ocuklar korumak Piyasa Tanrsnn gazabn ekebilir. Ama telif haklarna gelince baka bir mzik. Devlet yok mu? Hukuk yok mu? diye haykryor EMI, Sony Music, Universal ve saz arkadalar. Liberaller kadar devletisi yok sz konusu olan para ise. Lobiler devrede. Amerikan Hkmeti ve Avrupa Birlii kukla olmu lobilerin, byk firmalarn elinde. Atilla Yayla diyor ki insana gvenin. Hangi insana? nsan nefsine mi yoksa Derin nsana m?
Fikir Platformu
15
Liberalizmin kusurlar(3): Liberalizm ahlkszdr! (Mehmet Ylmaz) UYARI: Liberalizm kt ahlkldr demiyorum, su nasl renk-siz, hava nasl koku-suz ise liberalizm de yle ahlkszdr diyorum. Sunu: Ben liberalizmin en ok ahlkl olma ihtimalini sevmitim. Gnah ileme zgrl isimli yazda savunduum gibi devletin vicdan rol stlenmesine, halk ocuklatrmasna karym. Bu sebeple yaklak iki yl nce liberal dostlarma yazdm ve Liberal Ahlk hakknda kaynak istedim. ok iyimserdim. Ayn inanlar ve deerleri paylaMAyan insanlar ortak bir zeminde buluturabilmek iin liberalizm byk bir umut tekil ediyordu gzmde. zgrlk kavram zaten sorumluluk olmadan dnlemezdi. Liberalizmi var gcyle savunan bunca insan vard her eyden nce. Bir yar arabasna fren sistemi takmay unutacak kadar delirmi olabilirler miydi? zetle Adam Smithten, Mandevilleden, John Stuart Mille, Hayeke, Friedmana, Rpkeye uzanan, dallanp budaklanan liberal gelenekte mutabk kalnm olmas gereken, SAPASALAM ve din d bir ahlk zemin aryordum. Bugn vardm nokta bir d krklndan ibaret. John Rawls(1) gibi solcu ve kolektivist liberaller grdm. (Evet, bu da var!) Immanuel Kant(2), Alexis de Tocqville(3) gibi ldkten sonra devirilen liberalleri grdm. Bernard Mandeville gibi insandaki kt huylarn bir araya gelip iyilik reteceini savunanlar grdm. Ama liberal ahlk (varsa ayet) gremedim.
16
Fikir Platformu
Hayek(4), Popper, Berlin her hangi bir ahlk zeminin zorunlu olmadna hkmediyorlar. Mises(4), Rothbard veTrkiyede Mustafa Akyol (atma m birlii mi?), Atilla Yayla(Liberal dncenin ve Trkiyenin gelecei), Mustafa Erdoan (slam ve Liberalizm) gibi liberallerin ahlk konulu abalar ise ortak bir zemin kurmaktan ziyade liberal ilkelerin her hangi bir mevcut (geleneksel, din,) zeminle atmadn savunmaktan ibaret. Nasreddin Hoca gibi herkese sen de haklsn diyerek vicdan, insan bir dzen kurulabilir mi? Greceli/oulcu ahlk krtaja, intihara, ocuk pornosuna, ala, ehitlie, fuhua nasl bakar? Bireye bu derecede nem veren liberaller bakasnn hayatn kurtarmak iin kendilerini feda etmeyi (ya da etMEmeyi) hangi ahlk ereveye koyabilirler? imdi yakndan bir bakalm, 1600lerden 2000lere liberal ahlk denen eyin sabitleri nelerdir? Liberal dncenin BTN AHLK DAYANAININ BR YANLI ANLAMA ZERNDE DURDUUNU sylersek ok mu abartm oluruz? Liberalizmin ahlk zemini var mdr? Liberalizmin eitli trleri var ve liberaller neyin ne olduu konusunda kendi aralarnda her zaman hemfikir deiller. Detayl bilgi isteyenler nl Fransz akademisyen Pascal Salin ile yaptmz syleilere, ondan evirdiimiz makalelere ve Liberalizmin Ak Kitabna bakabilirler.Ancak genel olarak vergilerin azaltlmas, zelletirme, devletin kltlmesi, sermaye, mal ve hizmetlerin serbestlii gibi uygulamalar liberal politikalarn birer paras. Akllca ve adaletten dn vermeden uygulandklarnda bu politikalara kar olMAdm da belirteyim bu arada. Ama hangi adalet? Adaletin, haklarn, ahlkn referans ne olacak? Piyasa tabi ki! Avusturya Ekolnn nl ismi Ludwig Von Misesten dinleyelim: Halk ynlar, oy veren, demokrasilerde hakim olan u milyonlar bilmeliler ki sahte doktrinlere alet oluyorlar. Sadece Piyasa zerine kurulu bir toplum onlara arzuladklar refah verebilir. Ama halk ikna etmek iin nce elitleri, aydnlar ve i adamlarn ikna etmek gerek. (12 haziran 1943te Leonard Reada (4b) yazd mektuptan) Hukuk devleti, demokrasi, vicdan gibi kavramlarn karsna satn alma gc ile orantl bir tketici egemenlii koyuyor liberal doktrin. Liberal politika baka ey, liberal dogmalar, fetiizmler baka. 1980lerden itibaren ite bu liberal politikalarn bir ok lkede uygulandna tank olduk. ABDde Ronald Reagan ngilterede Margaret Thatcher, ilide Augusto Pinochet, Kanadada Brian Mulroney ve btn elikilerine ramen Trkiyede Turgut zal ilham kayna? Tek bir isim, Milton Friedman. Koyu bir liberal olan bu Amerikal liberal ahlk dncesinin de adresi. Daha dorusu 1980leri 1600lere balayan kprnn, liberal ahlk sabitinin bize yakn olan aya. Neden?
Fikir Platformu
17
Bizzat Milton Friedmandan dinleyelim: Videonun evirisi: Elimde grm olduunuz u kurun kalemin tahtas filan lkeden, iindeki kurunu falan blgeden geliyor. Ayn dili bile konumayan, farkl dinlerden olan bu insanlar bir araya gelselerdi birbirlerinden nefret bile edebilirlerdi. Siz bu kurun kalemi aldnzda bir ka saniyeliine binlerce insanla ticaret yapyorsunuz. Merkez bir bro yok, emir-komuta yok. Fiat sisteminin sihirli gc bu. Btn bu insanlar bir araya geliyor ve siz bu kalemi ok kk bir bedel deyerek alabiliyorsunuz. te bunun iin serbest piyasa ok nemli. Sadece verimi arttrmak iin deil. Dnyadaki insanlarn arasnda huzuru ve bar salamak iin. Btn bu makul ve mantkl laflarn arasna szm bir hokkabazlk var, sezebildiniz mi? Ne sihirdir ne keramet, el abukluu marifet! Friedman son cmlede piyasa fetiizmini adeta zihnimize enjekte ediyor: Para kazanmak iin alan insanlar, iiler, yatrmclar, tccarlar bilmeden, hatta istemeden HUZUR ve BARI retiyorlar(!). Daha dorusu Piyasa denen sihirli varlk sayesinde oluyor. Piyasa neylerse gzel eyler! Bunun iin fetiizm kelimesi ok uygun bu imanlaan liberalizme. Zaten bugn de duymuyor muyuz Piyasaya inanmak lzm gibi lflar? Tabi ayn dorultuda Ronald Reagann ilk bakanlk konumas da dinlenebilir. rnein zgrlk, zeldir, nadirdir. Krlgandr. retime ihtiya duyar demesi! zgrlk korunmaya/saygya ihtiya duyar diyebilirdi mesel. Bunun yerine retim diyor. (Freedom is special and rare. Fragile. It needs production.) Her iki konumadaki gariplik hemen dikkati ekmiyor. Bir ayna tutalm imdi ve sihirbazlarn hilesini aa vuralm. Friedmann elinde bir el bombas olduunu dnn veya Halepede 5000 Krdn ldrlmesi iin kullanlan Alman yapm bombalardan birini tutmu olsun: Elimde grm olduunuz bu hardal gaz kapsl sayesinde binlerce Krd-insan gnein doduunu gremeyecek bir daha. Uluslararas ibirliinin zaferi bu. Bombann metal ksm Romanyadaki demir madenlerinden geliyor. Elektronik aksam Tayvan yapm. Montaj Almanyadaki bir fabrikada Trk iiler tarafndan gerekletirildi. Kimyasal silah sivil halkn zerine atan Mirage jetlerini reten Franszlar Katolik ve kullanan Irakl pilotlar Mslman. Farkl dilleri konuan, ayr dinlerin mensubu bu insanlar bir araya gelseler birbirlerinden nefret bile edebilirlerdi ama birlikte byle FAYDALI(5) projelere imza attlar. Merkez bir bro yok, emir-komuta yok. Fiat sisteminin sihirli gc bu. retimin, ekonomik serbestliin zgrlk ve bar getireceini savunan bu adamlarn hatas nerede? Piyasa ile, ekonomik fayda ile zgrl, bar, huzuru, ahlk, iyilii birbirine balyorlar, hatta eitliyor, AYNI-lyorlar. Liberallerin 3 asrdr hi bkmadan yineledikleri bir eyi tekrar ediyorlar. Tpk Bernard Mandevillein 1705te yaynlad The Grumbling Hive, or Knaves Turnd Honest adl metinde savunduu gibi insanlarn nefsan tutkularnn, para hrsnn birbirini dengeleyeceini, neticede bar, huzur reteceini savunuyorlar:
Fikir Platformu
18
O gzelim arab eri br asma bitkisine borlu deil miyiz? Eer kendi haline brakrsanz asmann dallar birbirine girer. Ama kuru kalm dallar keserseniz teki dallar geliir. Alk btn korkunluuna ramen bize yemek yedirmek iin gereklidir. Erdem insanlarn/milletlerin ilerlemesini salamaz(5b, orijinal metin) nsan asma dallaryla, arlarla bir tutan, maddeletiren, hayvanlatran bu bak as elbette ok sakat. nsan bir ama deil ara olarak gren bu perspektif, Halepedeki Krtleri FAYDASIZ gren Saddamn bakyla tpatp uyuuyor. nk nsan bir maddedir/ettir dedikten sonra nsann insanlna sayg duymak iin hi bir sebep kalmyor ortada. Kredi kart hesab yoksa tabi O insan ala, eitimsizlie mahkum etmek, evresini kirletmek, lkesini savaa srklemek Hatta FAYDASIZ insanlarn dorudan imhas FAYDALI olabiliyor: Bu ise hemen her insanda az veya ok olan para hrsnn bir araya toplanp glenmesi, kurumsallamas, PYASA-lamasdr. Karl Marxn deyimiyle NSANn EYlemesi, EYlerin NSANlamasdr. (Bkz. Zina da byle bir ey ite) Piyasann ihtiyalaryla insanlarn ihtiyalarn kar karya getirirseniz elbette Piyasa bireyleri ezip geer. Somut olarak? nsana saygl irketler paraya saygl irketlerle rekabet edemez. Zira tersine bir ak arttrmadr Piyasa. Para uruna en fazla fedakrlk yapann kazanaca bir yar. nsana, almaya sayg PYASA tarafndan cezalandrlr. Neticeye (=kr) sayg dllendirilir.( Liberalizmin kusurlar(2): alan Bireyleri intihara srkler )
Bu noktada liberal ya da totaliter olmanz hi fark etmiyor. Yabanc lkelere silah satabilirsiniz, devlete yk olduklar iin FAYDASIZ sakatlar, ARTIK FAYDALI OLAMAYAN YALILARI ldrebilirsiniz ya da mterilerinize FAYDALI olmak iin Krtleri imha edebilirsiniz. Sunu ksmnda dediim gibi Mandevillenin insan=madde temelli ahlk anlay(!) Kant ahlk ile taban tabana zt. (1) imdi baz liberal dostlarmz sz konusu maddeci saplantnn o zamann koullarna cevaben olutuunu, faturay liberal ahlkn TAMAMINA kesmenin hakszlk olacan syleyeceklerdir. Olabilir.
19
Fikir Platformu
Biz de bu sebeple liberal ahlkn geri kalan ksmn taramaya alacaz. Gizli Elin Faydalar Gizli Elin mucidi Adam Smithten bu yana liberal dnce bir ok deiim geirdi. Fransz ihtilalini, iki dnya savan grd. Ama bu FAYDA yanlgs hep sabit kald kanaatimizce. The Wealth of Nations ile bilinen Adam Smithin liberal ahlk teorisini sunduu dier nemli eseri The Theory of Moral Sentimentsi okuyanlar Mandevillein teorisi ile olan benzerlie aracaklardr. Aradan geen yllarda liberaller alternatif bir ahlk teorisi retebildiler mi? Jeremy Bentham (1748-1832) ve John Stuart Mill (1806-1873) gibi isimlerde de bu faydac saplantnn kk saldn gryoruz. Ortaya baz teknik eletiriler atlyor ama Henry Sidgwick, Richard Hare, Peter Singer gibileri de kendi faydac varyantlarn retiliyorlar. Yeni bir ey yok. Zaten gelen eletiriler de maddeci/faydac perspektifte. Mesel liberallerin ok sevdii sonu iyiyse eylem kt bile olsa ahlken kabul edilebilir ilkesine hakl olarak u eletiri geliyor sk sk: Ne biliyorsun sebep-sonu ilikisinin TAM ORADA bittiini? Yani bir hrsz ev sahibini (istemeden) uyandrp gaz kaandan lmesini engellediyse ama kurtulan adam ertesi gn bir baka sua ortak olacaksa zetle maddeci/faydac perspektifte kalsak dahi Smith, Bentham, Mill, Sidgwick, Hare, Singer vs ile ifade bulan liberal ahlk ok salam bir kuram retebilmi deil. Buna bir de gelien teknoloji ve kresellemenin meydan okumasn eklerseniz sadece faydac argmanlar kullanarak dahi faydac liberal ahlk teorisini sarsabilir hatta ykabilirsiniz. Unutmadan, kurun kalem (=Piyasann sihirli gc) sayesinde dnyaya bar geleceini iddia eden Milton Friedman ile Mandevillein ve dier liberal ahlk teorisyenlerinin ayn yolda olduklarn da zannediyorum yeterince ispat etmi olduk. Ama bizim yapmak istediimiz daha derine inmek, neden bu kadar akl banda adamn bu zokay yutabildiini anlamak. Liberalizmin kelimeleri ile arpc olan u: Liberal dnrler mutluluk tatmin, fayda, iyilik gibi kelimeleri neredeyse e anlaml gibi kullanyorlar. ngilizlerde welfare, happiness, utility, satisfaction, Franszlarda bonheur, utilit, bien tre, satisfaction. Dildeki bu ykm liberal zihinleri bir fikir hapishanesine mahkm ediyor tabi. Gerekte MUTLULUK ve TATMN birbiriyle kesinlikle kartrlMAmas gereken eyler. (Bkz. Derin nsan kitab, insan maymunlaabilir mi? isimli blm) Byle bir karkln zerine hi bir ey ina etmek mmkn deil. Liberallerin asrlardr sren bocalamas da bunun ispat.
Fikir Platformu
20
Liberal politikalar belirlenirken ok sayda insan mutlu edip az sayda insan zecek eyler ahlken doru kabul ediliyor. Liberal ahlk tabi. Mesel yallar, sakatlar, akl hastalarn yok etmek doru olabilir nk bu salkl ve gen olan ounluun vergi ykn hafifletir. Benzer ekilde bir miktar zenci kle altrmak ounluu mutsuz etmeyeceine gre Liberal Ahlk denen llebilir, objektif, pozitivist ahlk(!) fikren o kadar rk ki eletirmeye bile gerek yok. Biraz yakndan baktnz m serap gibi, kendiliinden yok oluyor. Ayn Randa (1905-1982) geldiimizde yine yeni bir teori yok, kasdettiim kitap Bencilliin Erdemi (The Virtue of Selfishness: A New Concept of Egoism). Rand teorisine Objektivist Etik adn vermi ama zaten batan beri liberal ahlkn ayaklar bu objektivizm betonuna gml deil mi? llebilir, arplp blnebilir, istatistik-leebilir mutluluklar peinde deil mi ekonomistlerimiz? Pozitivizmin ekonomiye uyarlanmas, bu pozitivist ekonomi anlaynn da siyaseti kapsamas deil mi sz konusu olan? te Milton Friedmann kurun kalemi bunun iin nemli. Friedmann kiisel hatas deil masaya yatrdmz. Para, borsa ya da uluslararas ticaretin otomatik olarak bar retecei yanlgs, insanlardaki bencilliklerin ve nefsan tutkularn Piyasa sayesinde aklanp paklanaca, toplum iin iyilik retecei Liberal Ahlkn ta kendisi! Liberalizmin en nemli sorunu temel kavramlar yanl isimlendirmesi, daha dorusu Pozitivizmin kelimeleri ve kavramlaryla dn(dr)mesi. (Bkz. Bir pozitivizm eletirisi adl kitap). Pozitivizm karsndaki bu pein malubiyet, bu byk fikr zaafiyet sebebiyle liberal dnce de Sosyalizm ve Faizm ile ayn paya bal bir gemi sanki? Bu pozitivizm pas insanlarn FARKLI kavramlara AYNI ismi vermesine sebep oluyor kanaatimizce. te FAYDA ve MUTLULUKun birbiriyle kartrlmas da bu durumun en ac ve en feci rneklerinden biri. Neden? Fayda zerine ahlk teorisi kurmak su stnde yrmeye benzer Mhendislik veya iletme okuyanlarn birinci sene aldklar dersler arasnda makro ekonomi ve mikro ekonomi vardr. Temel ekonomik kavramlar, teorileri renirsiniz. Mikro ekonomide retilen kavramlar iinde en nemlilerinden biri fayda (ing. utility) . Bu fayda bireyin tketecei mal veya hizmetten elde edecei memnuniyettir, tatmindir. Ama ekonomik fayda gnlk hayattaki faydal eyler gibi deildir her zaman. Mesel bir paket sigara ekonomik olarak faydaldr. Adam para verip satn alyor ya. Yahut ar yal bir gda ayn biimde faydaldr. eker hastas bile olsanz bir tepsi baklava size faydaldr Yersen! Normal. Bir disiplin olarak Ekonominin amac sal korumak deildir. Doktorlar var bu i iin. zetle paras olan, satn alma niyetinde olan bir tketici kendisi iin piyasada ne satn alrsa o ey/hizmet o tketici iin faydaldr. ntihar etmek isteyen iin yal urgan faydaldr.Kiralk katil veya ocuk fahieler de faydaldr. Sefalet iindeki insanlar organ mafyasna bbreklerini
21
Liberalizmin Kara Kitab satsalar bbrek fiatlar der mesel. Piyasa bu. Daima iler. Kalplere, doum tarihlerine ve dlere aldrmaz.
Anladnz. Piyasa bir makinedir. Renksiz, kokusuz, milletsiz, dinsiz, ilkesiz, yasaksz, mecburiyetsiz ve ahlkszdr. nk var olma sebebi ARZ ve TALEPi buluturmaktan ibarettir. Ekonomik anlamda faydal olan her ey fiyat dendiinde el deitirebilir. Bunun iin ne liberalleri ne de ekonomistleri sulayamazsnz. Hani derler ya, arz-talep meselesi. Ama zannedilenin aksine ARZ ve TALEP birbirini dengelemez her zaman. Bu da liberalizme dair mitolojik bir kabul, bir inantr. Neden? Yedike ackyorum! (Piyasann lm) Btn yazda ekonomik anlamda kullandmz fayda kavram aslnda bir modeldir. Yani tketicinin beklentisi, hazzdr bir anlamda. Yine Mikro ekonomi dersinde ilgin olan konulardan biri olan marjinal fayda analizinden de bahsedelim azck. Bu sonuncu (birimin) tketimin toplam hazza etkisidir. Yani iki porsiyon yourtlu skender yedikten sonra nc bir tabak size bedava bile verilse yemekte zorlanrsnz deil mi? Zaten ikinci taban verdii haz birinciden azdr. Byle byle hazznz azalr ve tketmeye mecbur edilirseniz son birimler negatif haz yani sknt verir. st ste 10 tabak yourtlu skender yediinizi dnn. 10cu skenderin negatif faydas (zdrab) ne byk olacaktr!
Fikir Platformu
22
Grdnz gibi fayda tketicilerin piyasa iindeki davranlarn modellemek iin faydal. Ama sihirli bir denek deil. Eer fayday merkeze alacak biimde ekonomik modeller, kuramlar gelitirseniz uvallarsnz. nk her mal/hizmet mideye gitmez. Mideyi doldurmak dnda baz eyler vardr ki tadna doyulmaz, (kimi) insann yedike yiyesi gelir. imdi sk durun, biraz ukalalk yapaym: Baz eylerin Kantitatif Estetiki vardr. Yani adam doyurup bktrmak yle dursun, ne kadar ok olursa o kadar ekicidirler. Mesel para, altn, lks mallar byledir. Tonla paras olsa bile insan daha fazlasna itiraz etmez. Eflatundan Simmele kadar ok sayda dnr bu noktay yakalamtr ama filozof olmaya da gerek yok. Gnlk gazetelere bakn. Mesel Brunei Sultan Waddaulahn 5000 aratan oluan otomobil koleksiyonu (paras olduka) insann otomobile doymayabileceini gsteriyor bal gibi. Vertu (=erdem) marka prlanta kapl cep telefonlarna 80 bin dolar deyenler? stisna m bu adamlar? Peki ya spermarkete girip lazm olmayan bir sr eyle kanlar? antas ve dolaplar kullanlmam rujlar, ojelerle dolu kadnlar? alan televizyonunu atp son model dev ekran TV alan erkekler? Patlayncaya, tksrncaya, atlayncaya kadar yemek zere donattmz Ramazan(?) sofralar? Tketici de insandr! Fayda tketici davrann aklar ama insan davrann aklamaz. Neden kadnlar antalarn doldururlar ufak tefek cisimlerle? Neden sigara dumanyla, abur cuburla doldururuz iimizi? Neden baz insanlar eski gazeteleri atamazlar? Tarihi gemi ilalar? Neden? Annem ve babam kavga edip evde hava gerginleince, gk bama decek gibi tehditkr olup kaplar serte kapanmaya balaynca gnm bir bolukta yzer gibi olur. Bu boluu doldurmak iin lavaboyu bile yiyebilirim. Yiyeceklerde eksikliini duyduum o arl buluyorum. Yiyecek dediim zaman salata gibi arlksz (/nemsiz) eylerden bahsetmiyorum. Rzgr gibi gelip geen, sfrdan bile daha hafif eyler deil yediklerim(Seni Yaratann resmini yapabilir misin William?)
Fikir Platformu
23
Liberalizmin Kara Kitab Tketicinin Hakikatini yani nsan olduunu gz ard ettikleri iindir ki liberaller asrlardr bir ahlk teorisi gelitiremiyorlar. Tketicinin deil ama nsann ii botur. Bu boluk ona sebebini aklayamad bir korku verir. Bu kpekten, isizlikten ya da lmden korkmaya benzemez. Ad Mutlak Korkudur. (Bkz. Derin nsan kitab, Korku Matkab isimli son blm)
Heideggerin, Kierkgaardn, Freudun tehis ettikleri yabanclk-atlmlk-srekli gurbette olma hissi insan Tabiatnn ayrlmaz bir parasdr. Elbette eski alarda da vard bu zellik ama insanlarn birbirlerine ktlk yapma kapasiteleri teknik olarak ok snrlyd. Bugn hem teknoloji hem de ekonomi ok stn bir seviyede. En zengin dnyallar en fakirlere oranla binlerce kez daha zenginler. Kreselleen bir dnyada gnde 1 dolara karn doyuran var, gnde onbinlerce dolar kazanan var. Hepimiz ayn Piyasada dans ediyoruz. Gelimi lkelere ananas uakla tanrken fakir halklar susuzluktan lyor. Elbette alk, sefalet her ada vard. Ama bizim amzda iyi ve kt ne varsa internet hzyla, borsa verimiyle dolayor ve bulayor. Aklen bir bebek gibiyiz ama elimizde dolu bir silah var! stelik teknolojinin getirdii hz sebebiyle nsann iindeki bu boluk hissi artmakta. (Bkz. Derin Gz kitab, Edward Hoppera adanm olan blm) Bu bolukla yaamay hatta onu doldurmay renemedii mddete nsann kendine ve evresine kar gitgide daha vurdum duymaz hatta daha saldrgan olmas kanlmaz. Bu bolukla uramay erteledii mddete Homo-Economicus maymunlayor. (nsan maymunlaabilir mi ?) nsan ii ve/veya asker gibi gren totaliter rejimler yerlerini liberalizme brakrlarsa ne olabilir? nsan tketici gibi gren liberalizm ne getirir? ktidar yeni ama fikr ve ahlk zemini eski (ve khnemi) olan liberalizm bizim iin ne yapabilir? Pozitivist zeminde sosyalizm ve faizmden hi bir fark yok liberalizmin! nsann mnsn grmeyen, onun sadece zahiri ynn hesaplayan ideolojiler bize ne verebilir? Asker/ii/retici/tketici gibi et mertebesine indirgeyen dnce sistemleri ancak etimize hitab edebilir. Maymunist imanla ancak buraya kadar gidilebilir. (Maymunist imanla nereye kadar?) SONU: Liberal ahlk nedir? zm nedir? lerin yrmesi iin uyulan meslek tzktr. Yal mteri bindii takside czdann drnce taksi frnn evine kadar gidip geri vermesidir. Racondur. Uyulmasnda FAYDA vardr. Ayplar, yaplmazlar vardr. tekilere gre konumlanr. Kendine zg bir iyi tanm yoktur. Faydal ya da faydaszdr. Kime gre? bir ahlktr bu. Ayn drst taksici uan karmak zere olan bir gurbetiyi kazklayabilir. Bu trl, durumdan FAYDA-lanmann bir ZARAR yoktur. nk o gurbeti geri dnp hakkn arayamaz bir daha.
Fikir Platformu
24
Liberalizmin Kara Kitab Liberallerin greceli ahlk aslnda ahlkszlktr. Liberalizm kt ahlkldr demiyorum, su nasl renksiz, hava nasl koku-suz ise liberalizm de yle ahlk-szdr diyorum. Liberal politikalar uygulayalm, devletin EKONOM iindeki varl, mdahalesi kltlsn denirse? Neden olmasn, akln ve vicdann nda yrdkten sonra. Peki ya yle denirse :
Liberal aygtlar (piyasa, birey, meslek rgtleri) gerekli hukuku, iyilii, ahlk retir, liberal ahlk herkesi kucaklar, hukuk devletine gerek yok. Devletle beraber adalet sistemi de klsn, bankac, borsac, i adam piyasa yoluyla kendi yasalarn retir (= VE TOPLUMA DAYATIR) Bu ideolojik, ekil alm bir liberalizmdir. Tehlikeli bir delilik halidir. Meslekler, rklar, kurumlar HUKUK ST braklrsa ortaya felaket kar. rnek? 1. Militarizm belasndan muzdarip olan lkemizde kimi ordu mensuplar hukuk d faaliyet gsterme zgrlne sahipler. Sonu ortada. 2. ster bir rk ister bir dini/etnik grup isterse bir meslek erbab hukuk d tutulursa bu felket dourur. Naziler Alman rkn, Komnistler ise ii snfn stn tuttular. Sonu ortada. 3. Gelimi lkeler likidite arzndan azam istifade iin bankaclar, i adamlarn, byk irketlerin patronlarn hukukun dnda tuttular. Sonu ortada. Elbette ar brokrasisiyle merkez bir devlet bugnn artlarna uygun deil. Ama yobaz liberalizme, piyasa fetiizmine teslim olmadan, kimseyi hukukun dnda, stnde grmeden bir ok ey yaplabilir. Bunun en basit ekli de sradan demokratik mekanizmalarn ADAM GB iletilmesidir. Yani basn zgrl, yarg bamszl, yerel ynetimlerin glenmesi, sivil rgtlenme, Bunlarn kk sald toplumlarda devlet memurlarnn muhtemel kanun d giriimleri abucak ortaya karlabilir ve sulular ceza grebilir. Devletin kltlmesi bir ama deil bir ara olmal. Kimi alanlarda tam tersine devletin glendirilmesi dahi gerekebilir. Zira hukuk mekanizmalar neye kar direnecekse o eyden daha gl ve hzl olmak zorundadr.
Fikir Platformu
25
Dip notlar (1) John Rawls liberal midir? Kendisine liberal diyen Amerikallar bu laf Avrupadaki solcu/sosyalist anlamnda kullanyorlar. Amerikal liberaller bizimkilerin aksine sosyal devleti, zenginden daha ok vergi alnmasn ve fakire devlet eliyle destek olunmasn savunuyorlar. Zaten Rawls da teorisini Vietnam sava srasnda gelitiriyor. Vatandalk haklarnn, federal devletin meruiyetinin tartld, entelektel adan alkantl yllar. Teorisini kitaplatrd A Theory of Justicete ak ak sosyal devleti savunuyor adammz(sayfa 300-310). Hatta u laf bile Rawls liberal zanneden liberallerin biraz uyanmalar iin faydal olabilir: The difference principle: They are to be of the greatest benefit to the least-advantaged members of society. Not: Baz liberallerin holarna giden her fikri hah bu da bizden demesi, sonra kimi liberaller faist diktatrlere destek olunca o adam bizden deil diye zeytinya gibi ste kmalar son derecede gck bir tutum. Yemezler. Bu oynaklk yznden liberalizm de gitgide Kemalizm gibi tarif edilemez bir ey halini alyor, bizden sylemesi. (2) Kantn Pratik Akln Eletirisi adl eserinde ortaya koyduu ahlk zemini iyilii tek bana bir deer olarak kabul ediyor ve sonuu (konsekansiyalist) ya da faydac (utilitarist) araylar reddediyor. Ama bu kadar aikr bir gerei grmek genellikle liberallerin iine gelmiyor ve Kantn prestijinden istifade etmek iin bazen bu byk dnr liberal ekibe dahil ediyorlar. Aydnlanma nedir? gibi denemelerinde bireysel haklar devletin basksna kar savunmas belki liberalizm ile paralel kabul edilebilir ama Kant Kant yapan eserlerdeki zgrlk kavram ne o dnemin ne de bugnn liberalleriyle uyum tekil eder. Ad zgrlkten tremi bir fikir akmnn takipileri elbette zgrlk tanm konusunda daha hassas olmaldr. (Bkz. Derin nsan kitab, Fahielik, ehitlik ve zgrlk isimli blm) Bu deerli insan yani Immanuel Kant liberalizme yamamaya almadan nce liberaller aadaki eserleri okumal ve aralarnda uzunca tartmaldr: 1. Saf Akln Eletirisi, 1781 (Kritik der reinen Vernunft) 2. Ahlk Metafiziinin Temellendirilmesi, 1785 (Grundlegung zur Metaphysik der Sitten) 3. Pratik Akln Eletirisi , 1788 (Kritik der praktischen Vernunft) 4. Yarg Kabiliyetinin Eletirisi, 1790 (Kritik der Urteilkraft) 5. Ahlk Metafizii, 1797 (Metaphysik der Sitten)
Fikir Platformu
26
(3) De Tocquevillein hemen btn siyas akmlar, ideolojiler zerine etkisi olmutur. Liberalizm de bunlarn arasndadr. Bu duruma bakarak liberal olduunu iddia etmek olduka hataldr. De la dmocratie en Amrique (1835) adl ahane yaptyla hl hakl bir ne sahiptir Alexis de Tocqueville. Kamu hukuku konusunda uzmandr. almalarn, Amerika gezilerini yapt dnem Avrupann ihtilaller, savalarla alkaland bir dnemdir. Bu eseri okuyanlar demokrasinin tehlikeleri konusunda de Tocquevillein uyarlarna hayret edecekler. Zira bugnk liberallerin drt elle sarldklar bir baka kavramn, birey fetiizminin ve hazcln alarmn veriyor de Tocqueville. Bireyi bu derecede yceltmenin tiranla varacan ngryor. Bugn gerek ABD gerekse Avrupa Birliini tehdit eden bu meselenin daha 1800lerden tehis edilmesi elbette byk bir dehann iareti. Bu byk dnr de tpk Kant gibi u veya bu ideolojiye, piyasa-birey fetiizmine alet edilemeyecek kadar kymetli bir isim ve tabi yazdklar da. Ltfen liberal kaloriferlere yakt yapmayalm bu kitaplar. Okuyalm, renelim. Esinlenelim. Ama nmze gelen herkesi liberalizme yamamaktan uzak duralm. (4) Siyas teorileri doduklar koullarn dnda anlamaya almak byk hata ama bu hatay yine Trk liberallerinde youn biimde gryoruz. rnek? 1938de Pariste toplanan Colloque Walter Lippmann dnemin nl liberallerini bir araya getiriyor: Friedrich Hayek, Ludwig von Mises, Michael Polanyi, Raymond Aron, Louis Rougier, Jacques Rueff, Walter Lippmann, Wilhelm Rpke, Alexander Rstow Liberal kelimesini trnak iinde yazmak lazm zira bu liberaller asla bir arada uygulanamayacak fikirleri savunuyorlar, hatta bazlar birbirlerinden nefret ediyor. Rpke ve Rstow gibi isimler tam rekabet uruna mirasn ar biimde vergilendirilmesinden yanalar mesel. Hayekin liberalizmi tam bir kuatma altnda! Dnn, ingilterede Liberal Parti 1927de bir Sar Kitap yaynlyor Britains Industrial Future adnda, yazar kim? Bizim Keynes! Anti-liberalin teki, Devlet mdahalesini ideoloji haline getiren Keynes! Ayn John Maynard Keynes ngiliz liberallerin abidev gazetesi The Nation da satn alm m 1922de? Al sana yanda medya! yi ama neden toplandlar 1938de byle bir bayrak altnda? nk o dnemin yaygn slogan liberalizm ld. Liberalizm bugn Komnizmin bulunduu yerde, dnyada totaliter akmlar zemin kazanyor, diktatrler, faistler ykselite, unutmayn sene 1938. Liberaller savunmadalar. kinci dnya sava balarnda Bat Avrupa da ideolojik bir kutuplama iinde. Mesel Hayek 1940ta nl Klelik yolu (The Road to Serfdom) adl kitabn yazmaya baladnda London School of Economics cidd biimde sosyalist fikirlerin etkisi altnda. Nazizmin, sosyalizmin ve eitli soslarda her trl totalitarizmin hem dnyaya hem de zihinlere hakim olduu bu dnemde Hayek devletin ekonomiye mdahalesinin eninde sonunda bireysel zgrlkleri yok edeceini anlatyor, arkadalarn bu zararl fikirlerden kurtarmaya alyor. Kitap 1944te yaynlanm. 20den fazla dile evrilmi.
27
Fikir Platformu
Liberalizmin Kara Kitab Yaynland dnemde de Avrupaya sefalet hakim ve Avrupal semenlerin nemli bir ksm komnist ve sosyalist partilere oy veriyor. zetle Hayek veya Mises veya bir bakas tarafndan ortaya konmu liberal ilkeleri o insanlarn lkelerinden, yaadklar dnemin korku ve umutlarndan ayr, zaman ve meknn dnda dnmek aslnda dnMEmektir. O fikirleri tabulatrmak, tartlmaz hale getirmektir. Yukarda ad geen liberaller phesiz akl banda, zeki ve merakl insanlard. Bugnk dnyann halini grselerdi mutlaka yeni fikirler retirlerdi. Ama bugn hayatta olan liberaller ne yazk ki o dnemin fikirlerine, ahlk teorilerine saplanp kalm grnyorlar. Liberal fikirler totemleiyor. (4b) Leonard Read nl Think Tank FEEnin (Foundation for Economic Education) kurucusu. FEE liberteryen. Leonard Read, Ludwig von Misesden ciddi biimde etkilenmi, servetinin nemli bir ksmn bu yolda harcam. Ben kurun kalem (I, pencil) adl denemesinin makalemizin banda videosunu sunduumuz Milton Friedmana ilham kayna olmas, Friedmann da bu kitaba nsz yazm olmas dikkat ekicidir. Mises-Read-Friedman zinciri ile bir kez daha gryoruz ki Piyasa Fetiizmi liberal ahlkn sabitlerindendir. Piyasann ahlk/iyilik/erdem retme kapasitesine iman etmek bu inancn aments olmutur. Readin 30 civarndaki kitab FEEnin sitesinden indirilebilir. ( 5) Bir deli tarafndan rehine alnm 3 ocuu kurtarmak iin 20 polisin hayatn tehlikeye atar msnz? yilik/ahlk/erdem hesaplanabilir eyler midir? Faydac ve sonuu ahlk ilkelerinin alternatifi deontolojik denen, kk yunanca dev/mecburiyetten gelen ilkeler. Deontolojik yaklamda sayg, paylama, hayat kurtarma gibi deerler kendi balarna yeterli kabul ediliyor. Bu mecburiyet/dev kanaatimizce liberalizmin ve benzeri ideolojilerin snrsz zgrlk araylarn, piyasa ve birey fetiizmini dengeleyecek kalitededir. Ne yazk ki gnmzn liberalleri her hangi bir eye mecbur olmay sevmiyorlar. Siz kendinizi bir eye mecbur edecekseniz buyurun edin, biz zgrz makamndan alnan bu arklar eninde sonunda ahlk rlativizme varyor. Zina, uyuturucu kullanma, ateli silah tama, evreyi kirletme zgrl(!) gibi hafif konularda hogr gerekliyse neden rkla da tolerans gstermeyelim? Mesel Krtlerin yada Trklerin girmesinin yasak olduu okullar liberalizmin rlatif ya da oulcu ahlk ile eli-M-yor. Ayn lkede hatta ayn ehirde bartl ve bartsz girmenin yasak olduu sinemalar, lokantalar, hastahaneler mi olmal yoksa insanlar birbirlerini anlamak iin aba m gstermeli? Grdmz kadaryla dnrler ahlk meseleler karsndaki tutumlarna gre 3e ayrlyorlar: 1) ll ki deontoloji = Doru olan yap (din ve/veya felsef bir temele gre) 2) Tamamen faydac = Cannn istediini yap, ounluu rahatsz etme, aznlklar ezebilirsin 3) Biraz deontoloji, biraz da faydac ahlk kartrp srdrlebilir bir ahlkszlk arayna girmi olanlar ki buna liberaller optimum deontoloji diyorlar. Biz bu yazda sadece 2yi deil 3 numaray da eletiriyoruz. Zira Nasreddin Hoca gibi ya tutarsa? diyerek FAYDACILIK glne deontoloji mayas katmak samadr. Haftann P ile balayan gnlerinde cinayet ileyebilirsin ama yapmasan daha iyi olur ilkesinin bara ve huzura varacan ummak ise deliliktir.
Fikir Platformu
28
(5b) Eski ngilizceden serbest eviri bana ait, orijinal metin yle: Do we not owe the Growth of Wine To the dry, crooked, shabby Vine? [420] Which, whist its shutes neglected stood, Choakd other Plants, and ran to Wood; But blest us with his Noble Fruit; As soon as it was tied, and cut: So Vice is beneficial found, [425] When its by Justice lopt and bound; Nay, where the People would be great, As necessary to the State, At Hunger is to make em eat. Bare Vertue cant make Nations live *430+ In Splendour; they, that would revive A Golden Age, must be as free, For Acorns, as for Honesty.
Fikir Platformu
29
Liberalizmin kusurlar(4): Birey Fetiizmi(Mehmet Ylmaz) Vicdan ve zgr irade her geen gn biraz daha gereksiz ve nadir oluyor, daha kk alanlara hapsediliyor. zgrlk bylece insanlarn parmaklar arasndan kayp giderken birey *felli bir hasta gibi+ kendini ynetme kabiliyetini tamamen kaybediyor (Alexis de Tocqueville) Geen hafta bir insan grubu liberal kriterlere gre dpedz delilik olan bir ey yaptlar. Kendilerine hi bir ekonomik fayda getirmeyeceini bildikleri halde ilerini, glerini braktlar, Gazzedeki ocuklara st tozu ve ila gtrdler. Gazzedeki ocuklarn dolgun kredi kart hesaplar yok. Kendilerine st tozu tayanlarla paylaacaklar Yap Kredi World puanlar da yok. Bu tehlikeli yolculukta baz insanlar ldrld nk siyas taleplerini insan ldrerek ifade eden bir lkenin, srailin kuatmas altndalar Gazzeli ocuklar. Gazzeye belki hayatnda hi gitmemi, hi Gazzeli grmemi, onlarn dilini konumayan, yemeklerini, mziklerini, geleneklerini bilmeyen bu insanlar neden yaptlar bu lgnl ? Liberallerin kutsad birey kavramnn znde ok sakat olduunu dnyorum. Birey konusuna liberal bir bakla girelim. 1800lerden itibaren Fransada liberal muhalefetin lideri olan Benjamin Constant 1819da Pariste bir konuma yapm. te konumuza k tutacak bir alnt:
Fikir Platformu
30
Atalarmzn zgrl olan kolektif, siyas gce ortaklk bizim iin geerli deil. Bizim zgrlmz zel, bireysel bamszlmzdan sorunsuz biimde haz almaktr. Eskiden somut biimde siyaset zerinde etkili olmak mmknd. Her bir bireyin kararlar zerinde etkisi olabiliyordu. Bunun neticesinde insanlar bu gce ortak olmak iin bir ok fedakrl gze alabiliyorlard. Bu gcn verdii gurur byk zverileri tazmin ediyordu. Oysa bugn durum deiti. Birey siyaset zerindeki etkisini grmyor. Katlm bireyin gznde somutlamyor. Dier yandan teknolojinin ve milletler aras ticaretin ilerlemesi zel mutluluk imknlarn sonsuz ile arpt, oaltt. Bizler bireysel bamszlmza ve bireysel mutluluumuza eskilerden daha sk balanmalyz. nk onlar bu bireysel hazlar cemiyet feda ettiklerinde az verip ok alyorlard. Oysa biz ok verip az almak durumundayz. Onlarn zgrlk dedii kolektif ve siyas glerin btn vatandalarca paylalmasyd. Modern insann amac ise bireysel hazlarn gvenliidir ve zgrlk devletin bu hazlar iin verdii garantilerdir. Benjamin Constant gibi dnen bir liberal mesel Babakan Tayyip Erdoana veya dileri bakan Davutoluna kzabilir size ne kardeim Gazzede len oluk ocukla ne urayorsunuz? Benim son model bir iPod almam iin almanz gerekmez miydi? diyebilir. Liberalizmin kusurlarn konu alan bu yaz dizisinde daha nce de belirttiimiz gibi 3 asra ve bir ka ktaya yaylan bir dnce geleneinden bahsediyoruz. Liberalizmin eitleri var, evrimi var, iinde yaad alkantlara, Fransz ihtilaline, dnya savalarna, ekonomik krizlere vs verdii tepkiler neticesinde geirdii deiimler var: 1. nsan birey zanneder 2. alan Bireyleri intihara srkler 3. Liberalizm ahlkszdr! Ama liberalizmin sabitleri de var. Dikkat ederseniz Constantdan yaptm bu alntda baz kelimeleri koyu yazdm: 1. 2. 3. 4. 5. 6. zel haz zel mutluluk imknlarn bireysel mutluluumuza hazlarn gvenliidir [zgrlk] devletin bu hazlar iin verdii garantilerdir
ite bu ifadeler bugn yaamakta olan liberal gelenein sabitlerinden olan Birey Fetiizminin zdr. nsan byle bir haz hapishanesine koyduunuzda onun toplumla olan ilikisini de kesersiniz. Anlk hazlar peinde hep daha fazlasn istemeye mahkum bir kle yaratrsnz. Sz fazla uzatmadan siyaset felsefesinin devasa isimlerinden birine brakalm mikrofonu: Yeni despotizmin neye benzeyeceini hayal ediyorum. Birbirine benzeyen, eit insanlar gryorum kk ve sradan hazlar peinde, hi dinlenmeden kendi etraflarnda dnyorlar. lerini, ruhlarn dolduruyorlar bu hazlar ile.
Fikir Platformu
31
Her biri tekilerle arasna bir mesafe koymu, onlarn bana gelen eylere kaytsz, yabanc gibi. ocuklar ve yakn arkadalar onun iin btn insanl tekil ediyor. Kendi lkesinin vatandalar? Hemen yanndalar ama onlar grmyor. Dokunuyor ama neredeyse hissetmiyor. Sadece benlii var ve benlii iin var. Elinde bir aile kaldysa bile artk vatan yok. Onun bu bireysel hazlarnn srmesini garantileyen devasa bir g ykseliyor zerinde. Mutlak, dzenli, ngrl ve efkatli. nsan yetikinlie hazrlayan baba efkatini andrsa da znde bireyleri ocukluk mertebesinde tutmay amalyor. Vatandalarn haz almalarndan holanyor, yeter ki istedikleri tek ey bu olsun. Bu g gnll olarak bireylerin mutluluu iin alyor ama bu mutluluun tek vektr ve tek hakemi olmak iddiasnda. Onlarn gvenliini salyor, ihtiyalarn karlyor, haz almalarn kolaylatryor. Endstrilerini ynetiyor, miras sorunlarn zyor. Bylece bireyler dnmenin zahmetinden ve yaama zdrabndan kurtuluyorlar. Vicdan ve zgr irade her geen gn biraz daha gereksiz ve nadir oluyor, daha kk alanlara hapsediliyor. zgrlk bylece insanlarn parmaklar arasndan kayp giderken birey *felli bir hasta gibi+ kendini ynetme kabiliyetini tamamen kaybediyor (Alexis de Tocqueville [1835], De la dmocratie en Amrique, Tome II, Quatrime partie : De linfluence quexercent les ides et les sentiments dmocratiques sur la socit politique)
Fikir Platformu
32
Kapitalizme vahi olmayan alternatifler (Brian Martin) Nonviolence versus Capitalism (London: War Resisters International, 2001) eviren: Ekrem Senai Kapitalizme kar vahi olmayan bir strateji gelitirmek iin, ekonomik retim ve datm, karar almak iin metodlar bulunan alternatifleri incelemek gerekmektedir. Kapitalizme sadece kar olmak, daha iyi alternatif sunan bir fikir ortaya konmadka hi bir anlam ifade etmemektedir. Geleneksel sosyalist stratejileri, hem kapitalizmi bitirmek, hem de sosyalist alternatifini yerine koymak iin eninde sonunda devlet gc kanalyla sertlik gsterilmesini gerekli klmaktadr. yle yararl bir yol takip etmekte fayda vardr: Uyulmas gereken ana prensipleri tespit edip, gr ve nerileri bu prensipler dorultusunda deerlendirmek uygun olacaktr. Kapitalizm, aada belirtilen prensiplerin hibirine uymamaktadr. Prensip 1: Mcadele yerine ibirlii Prensip 2: En ok muhta olan insanlarn sosyal retim ve datmda nceliinin bulunmas. Prensip 3: steyen herkese tatmin edici i olanann bulunmas. Prensip 4: Sistemin otoriteler veya uzmanlar deil, insanlarn kendisi tarafndan tasarlanp iletilmesi.
Fikir Platformu
33
Prensip 5: Sistemin sertlie/baskya dayanmamas. Prensipler, istenenin ne olduuna dair dncemize yardmc olmak iin basit birer alet sunuyor. Bunlara eklenebilecek baka prensipler de dnlebilir. 5.prensip tek bana birok ekonomik sistemi, gerek veya ideal, elemek iin yeterlidir. Aslnda, ilk drt prensip, prensip 5in yansmalar olarak dnlebilir. Sosyal mcadele iin sertlik/bask olmamas maksimum katlm salar ve bu yzden ok az insan tarafndan yrtlen bir sistemin bu konuda sorgulanmas gerektii aktr. Sistem tasarm zerine vahi olmayan mcadele prosesinin mantksal sonucu katlmc sistemdir, ve 4.prensibin zdr: Sistem katlmclk zerine tasarlanmsa , tatmin edici i (3.prensip) olana neredeyse kesindir, nk tatmin edici i, geni bir ekilde istenen bir eydir. Muhtalara hizmet iddete dayanmayan konstrktif programn nemli bir parasdr, ve dolaysyla prensip 2ye gtrr. Ve son olarak, mcadele d eylem, diyaloa, ortak gerek arayna gtren bir metotdur ki bu da bir kii veya grubun dierlerini altetmesi yerine ibirlii etrafnda ekillenen bir prosestir. Kapitalizmin iddete dayanmayan alternatiflerini resmetmek iin, bu blmde drt model incelenecek: sarvodaya, anarizm, gnlllk (voluntaryism) ve demari. Bunlarn her biri yukardaki prensiplerin birounu karlamaktadr ama bunlardan farkl ynleri de bulunmaktadr. Aada herbir alternatif ksaca tanmlanm ve prensipler asndan deerlendirilip, altyaps, gc, zayflklar ve stratejik adan ifade ettikleri asndan yorumlanmtr. Sarvodaya Gandinin ky demokrasisi ve ekonomik kendine yeterlilik idealidir, kapitalist ekonominin temelli bir reddidir*1+. Gandi bunu u ekilde aklar: Bamszlk en alttan balamaldr. Bu yzden her bir ky, tm gce sahip birer cumhuriyet veya panchayat olacak. Bunun sonucu da, her bir kyn kendini ayakta tutar, ilerini ynetir, ve hatta tm dnyaya kar kendini savunabilecek derecede gl olmasdr. Bu, bamllklar ve komulardan veya dnyadan yardm almamay gerektirmez. Ortak glerin zgr ve gnll bir birlikteliidir. Bu toplum yksek kltrl olmal, her bir erkek ve kadn ne istediini bilmeli, ve dahas, hi kimse dierlerinin eit almayla sahip olabileceinden fazlasn istememelidir. Saysz kyden oluan bu yapda, hep genileyen ama hi ykselmeyen halkalar olacaktr. Yaam, alttakilerin zirveyi besledii piramitler eklinde olmayacaktr. Ama merkezi, kendini kyne adam kiilerden oluan okyanus haleleri gibi, dierleri ise ky haleleri iinde adanm, ve nihayet tamam bireylerden oluan tek bir organizma olup, hibir zaman kibir iinde agresif deil ama hep alak gnll, nemli paralar olduu okyanus emberlerinin byklnn gururunu yaayan bireylerden oluan bir btn. Bunun iinde, insan gcn ortadan kaldracak makinalara yer yoktur ve gc birka ele inhisar eden makinalar da yoktur. ilik, kltrel insan ailesinin ba kesindedir. Kiilere yardmc olan makinalara ise yer vardr.*2+ Sarvodayada, ahlak ve ekonomi iie gemitir. Ama, hayat kalitesinin gelitirilmesidir ve bu da hayat standardnn ykseltilmesinin sosyal ve ruhsal deerlerin ramna yaplmamasn gerektirir. Sarvodaya altnda yatan birok anahtar konu vardr: swadeshi, ekmek iilii, sahip olmama, yeddi emin, smrmeme ve eitlik.*3+ Swadeshi, kendine gven olarak ifade edilebilir, dar anlamda kendine yeterlilik veya geni anlamda toplumun dierlerine
34
Fikir Platformu
baml olmadan kendini takviye edebilmesini anlatr. Bu ekilde, devletler veya byk irketler devre d kalmaktadr. Ekmek iilii, bireylerin ie katlmyla yaam gereksinimlerini retmeleridir. Kendine yeterlilik ile paraleldir ama kolektif seviyeden ok bireysel seviyededir. pozitif bir eylem olarak grlr, azaltmak veya kanmak gereken bir eylem olarak deil. Sahip olmama dncesi bireyin sadece ihtiya duyduu eylere sahip olmas (istemesinden farkl olarak) ve baka bir eye sahip olmamasdr. Bu tabi ki kapitalist mlkiyeti dlar. Sahip olmama kendi yeteneine greden, ihtiyacna gre prensibine uygundur. Yeddi emin prensibi, kaynaklar kullananlarn toplumun yararna olarak onlara bakmas demektir. Bu hem malzeme kaynaklarn, mesela arazi ve aletleri, hem de insanlarn yeteneklerini ierir. Doal yeteneklere sahip kiiler bunu ahsi mlkleri olarak deil, toplum kayna olarak dnmelidir. Smrmeme, dierlerine gre bir avantaja sahip olmamaktr. Eitlik, snrl ekilde frsat eitlii olarak veya daha derin bir ekilde her bir insann en iyi yaam kalitesini gerekletirmek iin tm toplum kaynaklarnn kullanlmas olarak dnlebilir. Bu eitlilikle uyumludur ama daha ok ihtiyac olanlarn toplumsal kaynaklar zerinde daha byk talebi olabilecei anlamn da ierir. Sarvodayada, insanlar toplumsal bilin iin eitilir, bu ekilde devleri, ve balantlarndan haberdar olur ve kendini hem paraya ve hem de btne hizmet eden biri olarak grr. Ayrm yapma ortadan kaldrlr. Politik seviyede temel organize eden prensip, ky seviyesindeki kendini ynetmedir. Teknoloji, sistem prensiplerini, eitlii ve yararl ii salayacak ekilde seilir. Prensip 1: ibirlii. Sarvodaya mcadele yerine ibirlii zerine kuruludur. lerin halledilmesinin anahtar adanmlktr, ve bu da toplum dayanmas ve eitimle salanr. Prensip 2: ihtiyac olanlara yardm. Bu prensip Sarvodayann temelidir: onun temel gereksinimi ayrmn kaldrlmas ve ihtiyal olanlara hizmet edilmesidir. Yeddi emin kullanlmas zel isteklerin ne gemesini engellemeye yneliktir. Prensip 3: tatmin edici i. Ekmek iilii, herkesin yaam gereksinimlerini retmek iin almas, hemen herkesi tatmin edecek bir potansiyele sahiptir. Fakat, dier baz tatmin edici iler vardr, mesela beyin cerrahisi ve bilgisayar programlama (geri bunlar yaam iin yaplyorsa ruh bunaltc da olabilir). Bunlar ekmek iilii deildir, peki nasl sarvodayaya uyacaktr? Sarvodayann endstriyellemi lkelerdeki iilik taksimatna (yani mesleksel uzmanlamaya) uyumlu hale getirilip getirilemeyecei ak deildir. Baz tip iler baz insanlarca tatmin edici olabilir ama eitsizliin veya daha iyi olanlara hizmet etmenin temeli de olabilir. Sarvodaya, bu tip ileri snrlamak iin mekanizmalar getirmeli veya alternatif olarak, bu tip ileri yapanlara zel ayrcalklar olmamasn temin etmelidir.
Fikir Platformu
35
Prensip 4: katlm. Ky seviyesinde organize olarak, sarvodaya katlmc ve kendini yneticidir. Ky seviyesinde dorudan demokrasi vardr, ky federasyonu ve devlet seviyesinde de. st seviyelerde kararlarn nasl alnaca ise tamamyla belirsizdir. Prensip 5: iddet dlk. Sarvodayann z, yaam tarz olarak ve sosyal deiim metodu olarak sertlik d olmaktr. Bir olas prensiplerle bir atma devlet denilen ky demokrasileri federasyonunun rol konusunda olabilir. Baz sarvodaya modellerinde, devlet ar sanayiye ve yeddiemin altnda kullanlan tm dier mallara sahiptir. Devlet topluma karmamaldr. Ama ya devlet dzeyindeki ilerde sorumlu olan bireyler, rnein ar sanayide? Devlet dzeyindekilerin daha gl olmasnn yozlatrc, ve grevlilerin kendi g ve zenginliini arttrc ekilde kullanma olasl yok mudur? Gnmzdeki toplumlar sertlik zerine bina edildiinden, yani asker ve polis, sarvodaya devletinin ihtiyalar ynetirken farkl bir dinamii salamas konusunda ok dikkatli olmaldr. Alternatif olarak, sarvodaya devletsiz olarak yeniden formulize edilebilir. Sarvodaya Hindistan ve Srilankada 1950lerden beri nemli lde kullanlmtr.*4+ Sarvodaya ballar kylere gitmi ve kendine yeterlilii pratik yntemlerle, mesela evler ve okullar yapp, enerji sistemleri monte edip toprak koruma nlemleri devreye sokarak anlatmlardr. Bu pratik nlemler ayrca kiileri ve gruplar kendi efkat, paylama ve ibirlii gayretlerini uyandrmak veya , dier bir deyile, kiisel geliim ve toplum inasna sevketmitir. Sarvodaya hareketi olarak isimlendirilen organizasyon ve alar, gnlllerle, eitim salayarak ve ilerlemeyi deerlendirerek ky ilerini desteklemilerdir. Sarvodayay yaymak iin byk gayretler sarf edildiyse de, Hindistan ve Sri Lankada ilerlemenin ana yolu siyasilerin tercihleri dorultusunda kapitalizm olmutur. Hindistanda, ulusal liderler Gandinin ideallerine gstermelik olarak destek olmu ama pratikte Gandinin ky demokrasisi ve kendine dayanma vizyonuna hibir elle tutulur destekte bulunmamlardr. Bu, sarvodaya devletinin rol konusunda daha byk kukularn olumasna yol amtr: merkezlemi gcn yeri olarak devlet, yaygnlam ekonomik yapya destek olmayacaktr. Hindistan ve Sri Lanka dnda, sarvodaya genellikle bilinmez. Muhtalara yardm ilkesi, gelimi lkelerde fakirlere ve evsizlere gsterilen negatif veya dmanca tavrlarla atr, her ne kadar muhtalara yardm, refah arttrma, yardmlama ve karlkl ibirlii geleneklerinden ok uzak olmasa da Ky demokrasisi fikri ehir ve krsal kesime uyum konusunda adaptasyon gerektirmektedir, ama bu, katlmc demokrasi ve toplum reorganizasyonu deneyimlerinden ok farkl deildir. Buna karn, sarvodayann ekmek iiliine adanml anlalamayacak kadar yabancdr. Mesleki uzmanlama kapitalist ekonomilerde o kadar girifttir ki ekmek iilii ancak tarm toplumlarnda mmkn olabilir. Dolaysyla bu ksm, yksek blml iiliin bulunduu bir toplum iin yeniden dnlmelidir. Alternatif bir vizyon olarak, sarvodayann devleti ierme ihtimali baz zorluklar yaratabilir. Sarvodaya devletinin, ky demokrasilerinin bann, kapitalist devletten ok farkl olmas gerekir, yine de kavram, devletsiz sarvodaya modeline nazaran mevcut devletlere daha fazla gven vermektedir. Vizyon ve deiim stratejisi olarak sarvodayann en byk gc, kapitalist eitsizlik, mcadele, tketimcilik ve iten soutmaya kar komple bir bakaldr olmasdr. Sarvodayann alternatif olarak zikredilmesinin sebebi, kapitalizmin temellerini sorgulamak iindir. Sarvodayann, deiim stratejisi olarak modler olma avantaj vardr: lokal giriimler her yerde dnlebilir, hemen oluabilir, ve byk deiimler gerektirmez. Sarvodayann baz kuvvetli taraflar, ayrca onun zayf yanlardr da. nk kapitalizme o kadar zttr ki, endstriyel veya post-endstriyel bir toplumda pratik imkan yoktur. Yerel geliim metodu iyidir, ama kendi iinde kapitalizmin kurumlaryla ba etmek, devlet
36
gc sinerjisi ve brokrasi, tketici metalar, reklam ve ii cretleri konusunda hibir strateji iermemektedir. Sonraki blm: Anarizm
1 Kunal Roy Chowdhuri, Gandhis theory of sarvodaya socialism, Gandhi Marg, Vol. 15, No. 1, April-June 1993, pp. 62-77; Amritananda Das, Foundations of Gandhian Economics (Bombay: Allied, 1979); Romesh Diwan, Income distribution theories and Gandhian economics, Nonviolent alternatives to capitalism 101 Gandhi Marg, Vol. 6, No. 10, January 1985, pp. 707-720; Romesh Diwan and Mark Lutz (eds.) Essays in Gandhian Economics (New Delhi: Gandhi Peace Foundation, 1985); J. C. Kumarappa, Swaraj for the Masses (Bombay: Hind Kitabs, 1948); J. C. Kumarappa, Economy of Permanence: A Quest for a Social Order Based on Non-Violence (Rajghat, Kashi.: Akhil Bharat Sarva-Seva-Sangh-Publications, 1958, 4th edition); Jai Narain, Economic Thought of Mahatma Gandhi (New Delhi: Sehgal, 1992); J. D. Sethi, Gandhian philosophy and theory of international trade, Gandhi Marg, Vol. 11, No. 3, October-December 1989, pp. 303326; Rama Shankar Singh, Elements in Gandhian economics, Gandhi Marg, Vol. 12, No. 4, January-March 1991, pp. 454-466. 2 Quoted in Chowdhuri, pp. 66-67. 3 Romesh Diwan and Sushila Gidwani, Elements in Gandhian economics, Gandhi Marg, Vol. 1, No. 5, August 1979, pp. 248-258, reprinted in Diwan and Lutz, pp. 54-65. 4 Detlef Kantowsky, Sarvodaya: The Other Development (New Delhi: Vikas, 1980). Hindistan ve Sri Lankadaki hareketler birok ynden farkldr, fakat burada kolaylk asndan gruplandrlmtr.
Fikir Platformu
37
Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-2 (Brian Martin) Nonviolence versus Capitalism (London: War Resisters International, 2001) eviren: Ekrem Senai Anarizm Politik bir felsefe ve deiim stratejisi olarak, modern anarizmin balangc Avrupal sosyalist evrelerde Marksizmin ana savlarndan biri olarak kullanld 1800l yllara kadar gider. Bununla beraber Marksizm esasnda kapitalizmin eletirisidir, anarizm ise prensipte devletin eletirisidir.5 Hala birok anarist devleti basknn ana kayna olarak grmekle beraber, anaristler arasnda da farkllklar bulunmaktadr. Devletin anarist alternatifi kendini-ynetme (zynetim) olarak adlandrlabilir. alma yerlerinde veya lokal topluluklarda dorudan kararlar zerinde kollektif kontrol
Fikir Platformu
38
sahibi olmak demektir. Bakalar - seilmi temsilciler, patronlar, uzmanlar- karar verme gcne sahip olacana insan gruplar bu gc kendilerinde tutarlar. alma yerlerinde, kendini ynetmek demek iilerin retilen malla ilgili kararlar dorudan almas, iin nasl yaplacana ve kimin ne yapacana kendilerinin karar vermeleridir. Buna iilerin kontrol de denir..6 Anari terimi gnlk hayatta ve medyada kaos anlamnda ok kullanlr. Kullanmn aksine, anaristlere gre anari, devletin ve hakimiyetin olmad zgrlk, eitlik ve katlm prensiplerine dayal bir toplum abasdr. Kaotik olmak bir yana, iindeki insanlar tarafndan ok iyi organize olmay ngrr. Kapitalizm konusunda, anarizmin kendi ayr bir analizi yoktur, byk lde Marksist eletiriyi kullanr. Anarizm Marksizmin nihai hedefini paylar, devletsiz ve snfsz toplum olarak komunizm. Anarizmin Marksizmden ayrld nokta snfsz toplumu nasl gerekletirdiidir. Anaristler devleti hakimiyetin ana kayna olarak grdklerinden, nc partiler tarafndan devlet gcnn devrimle alnmasna tamamen kar karlar- Marksistler ve anaristler arasndaki tarihi dmanln z budurve ayrca sosyalist semen stratejileri de reddederler. Bunun yerine anaristler hem ara, hem de ama olarak zynetimi hedeflerler: iiler ve toplumlar kendi yaamlarn etkileyecek konularda kendi kararlarn almaldrlar. Genileme yava da olsa, hzl da olsa, zynetimdeki devrimsel byme, devletin mevcut kaynaklarn ve kapitalist hakimiyetin yerini alacaktr. Dolaysyla anaristler, Gandiciler gibi aralarn sonular yanstmas gerektiine inanrlar. Anarist ekonomik sistemin nasl alacana ok detayl nem verilmemitir, ksmen bunun sebebi sistemin teorisyenler tarafndan deil, katlmclar tarafndan belirleneceinin varsaylmasdr. Bir genel vizyonu serbest datmdr.7 Kendini yneten giriimciler toplumun ihtiyac olan mallar retecektir. Mallar, parasal bir al-veri olmadan ihtiya duyan herkese ak olacaktr. retimi koordine edebilmek iin giriimciler bilgiyi paylaacaktr. Her konuda daha yksek-seviye kararlar iin, organize edici prensip ise federasyon olacaktr. Herbir kendini yneten grup bir veya daha fazla seilmi delege gnderecek, ve bu delege gvdesi gruplarn dikkate almas iin tavsiyelerde bulunacaktr. Delegeler kendi gruplarnn kararlaryla bamldr ve semenlerinin isteklerinin ramna kendine gre hareket eden seilmilerin aksine her zaman tekrar arlabilirler. Delegelerin balayc kararlar alma yetkisi yoktur. Federasyonun fonksiyonu sadece koordinasyondur, ynetmek deildir. imdi anarizmi vahi olmayan ekonominin 5 prensibine gre deerlendirebiliriz. Prensip 1: ibirlii. Kendini ynetme sistemiyle, kararlar kollektif olarak katlmc ekilde verilir. Anlaamamazlklar ve kavgalar olusa da, ekonomik karar almann temeli, mcadeleden ok ibirliidir. Prensip 2: ihtiya sahiplerine hizmet. Serbest datm sistemi Marksn yapabilecek olandan, ihtiyac olana prensibine uygun olarak insan ihtiyalar iin tasarlanmtr. (Bu prensip sosyalist ekonomiler tarafndan katkya bal ekonomik dl dncesiyle reddedilmitir). Sarvodayann tersine, anarizm muhtalara hizmeti merkezi ahlaki bir prensip olarak belirlemez. Bunun yerine, tatmin edici ihtiyalar pragmatik olarak ne kartlr, ekonomik sistemin zerine bina edilecei bir ama olarak dnlr.
Fikir Platformu
39
Prensip 3: tatmin edici i. Kendini ynetmek yoluyla, i, iiler tarafndan organize edilir. Bunun anlam, iin nasl yapldnn i tatmini oluturacak ekilde tasarlanabileceidir. Bunun yannda insan ihtiyalar iin etkinlik ve retim de hayati birer faktrdr. tatmini rotasyon, farkl alanlar gelitirme, istenmeyen ilerin otomasyonu, retim sistemlerinin kiisel geliimi ve grup etkileimini arttracak ekilde tasarlanmas ve ilerin kiilerin zel ihtiyalar, yetenekleri ve renme kapasitelerine uygun olarak dizayn edilmesi ile salanr. Prensip 4: katlm. zynetim, insanlarn kendi hayatlarn etkileyen konularda karara katlm demektir. Daha st dzeyde katlm delegeler ve federasyonlar yoluyla olur ki bu seviyede baz glkler doabilir. Her ne kadar delegelerin bamsz gc olmad ve ve delegelerin onlar seen gruplar tarafndan her an deitirilebilecei dnlse de, uygulamada delegeler dikkate deer bir g edinebilirler. Grup, kendini rahat ifade edebilen ve bilgili kiileri delege olarak semeye yatkndr ve, federe gvdelerdeki deneyimleriyle bunlarn deitirilmesi g olabilir. Federatif yapda, hesap sorulabilirlik daha da zayflar. Katlm, dolaysyla grup seviyesinde en gldr, ve st federasyon seviyelerinde daha sorunludur. Prensip 5: sertlik olmamas. Anarizm iinde iki kol vardr, bazlar sadece iddete dayanmayan metodlar benimser, dierleri ise insanlarn silahl mcadelesini gerekli grr. iddete dayanmayan kolun tarihi, Gandiye ilham veren pasifist anarist Leo Tolstoya kadar gider. nsanlarn mcadele roln kabul eden anaristler ise bunun sadece devlet vahiliine kar devrimsel deiimlerin savunulmasnda bir yol olabileceini dnr. Devlet gcn eline geirmeye alan silahl g dncesi anarizme yabancdr, nk zaten devlete kardr. Anaristin popler anlam ise kaos oluturmak iin propoganda yapan terristtir. Bunun, anarist dnce ve uygulamayla ilgisi yoktur. Baz, suikastler dzenleyip bombalar patlatp kendisine anarist diyen insanlar vardr ama genellikle bunlarn anarist gruplarla ilikisi yoktur ve birok anarist tarafndan reddedilirler. Yine de, anarizm bu vahi imaj ile lekelenmi, ve hem sa , hem de solda rakipleri tarafndan bu anlamyla yaftalanmaktan kurtulamamlardr. Anarizmin sadece vahi olmayan kolunun sertlik olmamas prensibine uyduunu sylemek imdilik kafidir. Ama kendini ynetmeye gei iin silahl mcadele olabileceine inanan anaristler iin bile sertlik merkezi bir neme sahip deildir. Genel ekonomik anarist modelde devlet yoktur, ordu yoktur ve ahsi mlkiyet sistemi de yoktur.8 Anarizm 1.dnya savandan nce uluslar aras sosyalist hareket iin nemli bir gt. En dramatik ifadesine spanyada ulat, 1936 devriminin arkasndayd ama birka yl iinde Franconun nderliinde faist ordular, dier tarafta da cumhuriyeti hareketteki komnistler tarafndan ezildiler. Birok devrim hareketinde, rnein 1871 Paris Commune, 1917-1918 Rus Devriminin ilk zamanlarnda, 1918-1919 Almanyada, 1956 Macaristan, 1968 Fransa ve 1970-1971 ilide spontane anarizmin izleri grlmektedir. Bu durumlarda, iiler ve topluluklar kendilerini, devlet olmakszn ynetecek ekilde organize etmektedir.9 Anarist eylemin dier bir yn kooperatiflerdir. Bunlar, iilerin her eyi patronlar olmadan ynettii messeselerdir. Yiyecek kooperatifleri, medya kooperatifleri ve retim kooperatifleri bulunur.10 Kooperatifler Gandinin konstrktif programnn bir zellii olarak dnlebilir. Tm glerine ramen, kooperatifler kapitalist giriimlerle nadiren baedebilmilerdir. Az sayda kooperatif yarabilecek sermaye veya bykle sahiptir ve bydke geleneksel alma dzenine yani hiyerari olumas ve iilerin i alan haline dnmesi tehlikesi vardr.
40
Bir dier anarizmle ilgili ekonomik giriim, iilerin mevcut kurumlar devr alp onlar patronsuz ynetmeleridir. Daha nce bahsedildii gibi bu devrim durumunda gerekleir, ama ilerin veya kuruluun tehdit altnda olduu dier baz durumlarda da ortaya kabilir.11 Bu, iilerin dorudan eylemi, genellikle devlet ve dier irketler tarafndan konulan sahipleri ve yneticileri geri ekmek iin yaplan bir harekettir. ilerin kontrol kapitalistlere ve devlet ortaklarna kar ciddi bir meydan okumadr. Bu, devlet kurulularnda da gerekleebilir. Geni bir alanda, anarizmin pratik gstergesi olabilecek giriimler ve sregelen aktiviteler vardr. 12 unlar rnek olarak verilebilir: cretsiz okullar, bu okullarda retmen ve renciler renme konusunda ibirlii iindedir13; Yardmlamaya ihtiya duyulan yerlerde sakinler tarafndan yaplan yerleimler14; ehir planlamasna vatanda kontrol; ilerin halledilmesi iin iilerin patronlar ve kurallarn ramna kollektif olarak karar alp uygulamalar; gnll olarak organize edilen ocuk oyunlar; Internet zerinden bilgi paylam. Son yllarda anarizmle ilgili birok aktivite ve giriim ortaya kmasna karn, aka anarist gze arpan bir hareket yoktur. Birok kk grup, iletiim kanallar ve lokal aktiviteleri vardr ama bu aktiviteler genellikle dk profillidir. Tabloyu karmaklatrmak gerekirse, birok kii de kendisine anarist deyip anarist teori ve uygulama konusunda hibir fikri bulunmamakta ve bu ismi kurum kart yan anlamyla kullanmaktadr. Ak anarist hareket iyi gelimemesine karn, sosyal hareketlerde anarist fikirler olduka yaygndr, zellikle yeleri kendilerini anarist etiketiyle ifade etmese de feminist, evreci ve iddet kart hareketlerde anarist bir sylem grlr. Bunlar kural sistemlerine kardr, kapitalist, komnist veya seilmi olmas farketmez ve dorudan demokrasi metodlarn mesela konsenss desteklerler. Bunlar kiisel ilerleme ile veya parlementer seim ile g kazanarak reform zmlerine kardr, brokratik hiyerarileri problemin bir paras olarak grrler. G kazanp, bu gc dierlerine yardm iin kullanmaktansa bireyleri ve topluluklar glendirmektir ama. Bu tip anarist hassasiyet yaygndr. Bu hassasiyetin sebebi anaristlerin veya anarist yazarlarn dorudan etkisi deildir. Daha ok, bu, hiyerarik g sistemlerine bir cevaptr, Daha eitliki bir toplumun hem olas hem de daha istenir olduu inancn yanstrlar.15 Anarizmin en byk gc ynetime kar yapt genel eletiri ve kendini ynetme alternatifi sunmasdr. Eletirisi devlete odaklansa da, anarizm amacn geniletip kolaylkla gelien veya yeni ortaya kan yeni bask kaynaklarna kar adapte edilebilir. Marksizm ve feminizmin tersine, anarizmin akademik evrede takibi kstldr, yani anarist teori yeterince ilgi toplamamtr. zelde, anarizmin kapitalizm eletirisi gelimemitir. Anarist eletirinin belkemiini devlet oluturur, ama eer ok uluslu kurulularn gc devletinkini glgede brakyorsa , anarist eletirisi gncellenmeli veya arttrlmaldr.
Fikir Platformu
41
Anarizm manta dayanr ve birok anarist aktivite merkezleri devletle ilgili problemler ve kendini ynetmenin avantajlar ile ilgili bilgiler verir. Ticari konumann ve devlet dezinformasyonunun giderek daha sofistike bir hal ald gnmzde, mantksal eletirinin sesi marjinal kalmaktadr. Anarizm kk lekte alternatifler sunma ve devrim durumlarnda zynetime dayanmaktan daha fazlasn sunmaya muhtatr. Vahi olmayan eylem anarist teori ve uygulamaya ideal bir tamamlaycdr. Anaristler genelde sertlik kullanmazlar ama ,bahsedildii gibi, birok anarist de silahl mcadelenin gerekli olabileceini dnr. Sertlik dlk ile anarizm arasnda bir birliktelik aranarak ok daha byk bir ilerleme kaydedilebilir. Sonraki blm: Voluntaryism 5 On anarchism, see for example Daniel Gurin, Anarchism: From Theory to Practice (New York: Monthly Review Press, 1970). 6 See chapter 7. 7 Ken Smith, Free is Cheaper (Gloucester: John Ball Press, 1988), presents a case for free distribution, though not from an anarchist starting point. 8 This is the model of collectivist anarchism. An alternative model is free-market individualist anarchism, which accepts private property. Voluntaryism, discussed later, falls in this latter tradition. 9 See Gurin, op. cit.; Michael Raptis, Revolution and Counter-Revolution in Chile: A Dossier on Workers Participation in the Revolutionary Process (London: Allison & Busby, 1974).
Fikir Platformu
42
Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-3 (Brian Martin) eviren: Ekrem Senai Sunu: New Yorktaki bor sayac ilk kurulduu 1989 ylnda Amerikann borcunu 2,7 trilyon (2700 milyar dolar = 2008 Trkiye ekonomisinin 5-6 misli) olarak gsteriyordu. BBCnin haberine gre krizden sonra 10 trilyona kan miktar iin bu ekran yetersiz kald. Kapitalizm krizde mi? Marx hakl myd? yoksa su devlette miydi? gibi tartmalar sredursun kapitalizmden yakasn syrmak isteyenler elbette ncelikle ona bir alternatif bulmak durumundalar. te bu abaya k tutmak iin yazarlarmzdan Ekrem Senainin geen hafta balad eviri serisine bu hafta da devam ediyoruz. Daha nceki blmlere buradan eriebilirsiniz. Voluntarizm (Gnlllk) Bir piyasa ekonomisi dnn ki tm etkileimler gnll szlemeler zerine kurulu olsun, ve mlkiyeti korumak veya kurallar dayatmak iin devlet veya dier araclar bulunmasn. te bu, voluntarizmin zdr. Voluntaristler politik olmayan stratejiler ile zgr topluma ulamak iin organize olmu liberteryenlerdir. Seim siyasetini, liberteryen prensiplere aykr olduu iin hem teoride hem de uygulamada reddederler. Hkmetler glerini srdrebilmek iin ilerini ahlaki meruluk iinde yapmak zorundadr; siyasi metodlar ise bu meruluu kuvvetlendirir. Voluntaristler ise devletin gayr-i meru olduunu anlatp, Devlet gcnn dayand ibirlii ve anlamalarn ekilmesi gerektiini savunur.[16]
Fikir Platformu
43
Voluntarizm liberteryenliin bir yan rndr..[17] Liberteryenler devlete kardr, ama daha sonra ikiye ayrlr: liberteryan sosyalistler- ki aa yukar anaristlere edeerdir- ve serbest piyasa liberteryenleri. Serbest piyasa liberteryenleri devlete kardr ama birou mlkiyeti koruyacak ve legal sistemi iletecek minimal devlete ihtiya hissederler. Devletin dier fonksyonlarndan birou drlr, rnein devlet okullar, refah salamak grevi, i yeri gvenliini ve evre kirliliini kanun ve denetimlerle dzenlemek gibi. Btn bu fonksiyonlar piyasa tarafndan yrtlmelidir. rnein zel giriimler eitim hizmetleri sunacak ve alrken yaralanan iiler iverenlerini dava edecektir. Liberteryenler isizlik konusu gibi birok problemi zmek iin piyasaya gvenir. rnein asgari cret belirlenmeksizin, baz giriimciler hali hazrda isiz olanlarn ouna i salayabileceklerini ve bunu karl grdklerini belirtir. Hala ihtiyac olanlara da yardmseverler yardm edecektir. Voluntarizm bu modelin ounluunu alr ama minimal devlet ve mlkiyetin korunmas iin g kullanmna kar kar. Bunun yerine, tm ekonomik dzenlemelerin gnlllkle yaplmasn savunur. Eer bir taraf szlemeyi bozarsa, rnein istenen hizmete karlk anlalan mallar temin etmezse, o halde madur taraf daha fazla anlama yapmaz ve dier talep eden taraflara da dier tarafn davrann bildirir. Kt nam, uzun vadede zarar verici etkiye sahip olduundan anlamalara uyulmas konusunda gl bir istek bylece kendiliinden oluur. Ama devlet, asker olmakszn dzen nasl salanacaktr? Voluntaristlerin cevab iddete dayanmayan eylemdir, saldrganla kar savunma, anlama dayatma ve baskya kar kmaktr. Voluntarizm piyasa ekonomisi ve iddete dayanmayan eylemin birleimi olarak dnlebilir. Voluntarizm metod asndan hayli prensiplidir. nk devletin reddine dayanr, voluntaristler devlete dayanan her deiim metodunu reddederler, buna lobicilik ve oy vermek de dahildir. Dier taraftan, devletle ibirlii yapmamak, rnein vergi vermeyi reddetmek, jri olarak hizmet vermemek, ocuklarn devlet okuluna gndermemek voluntarist metoda mkemmel bir ekilde uyar. Bu durum, ABDdeki, g kazanp devlet faaliyet alann kstlamak iin oy verme ve seilmeyi ara olarak gren Liberteryen Partiyle, tezat iindedir. Voluntarizmde, sarvodaya ve anarizmde olduu gibi, aralar sonularla uyumludur. Prensip 1: ibirlii. Voluntarizm mcadeleci ekonomide ibirliyle oluan anlamalara dayanr. Eer bir bakas daha iyi bir teklif veriyorsa, onlarla ticaret etmek doaldr. nsanlar gnll al verie yatkndr nk menfaatlerinin artacan dnrler; al veriin faydalarna karar verme yetisi onu yapan gruplara aittir. Voluntarizm kimse onu durdurmadka doal olan takip eder. Doal mlkiyet ve al veriin etkileimi serbest piyasa fiyat sistemiyle sonulanr ki bu da akllca ekonomik kararlar almak iin ihtiya duyulan gerekli bilgiyi salar.[18] Prensip 2: ihtiya sahiplerine hizmet etmek. Voluntarizmin ihtiya sahiplerine hizmet etmek iin belirlenmi bir metodu yoktur. Bunu salamak iin sistem gnll hizmete dayanmaktadr. Fakat kapitalist ekonomide, refah provizyonunu tekeline alan devlet olmadndan bu pek mmkn deildir. Gnll anlamalar ve sertlie dayanmayan eylemin rutin kullanlnn dierlerine yardm iin uygun bir ortam yarataca dnlmektedir. Yine de, dier piyasa sistemleri gibi, ihtiyalar olanlar iin gerekliliklerin salanmas, zellikle kendi ihtiyalarn karlayamayacak olanlar iin, voluntarizmin bir paras deildir. Prensip 3: tatmin edici i. Gnll yryen piyasa sistemi, tatmin edici i iin birok frsat yaratacaktr, nk sadece kendi iin alan birka patron tarafndan ynetilmeyecektir. Giriimler, tm aktiviteler gibi gnll organize edilecek, bu da brokratik yaplardan ok ibirliini ve dier eitliki sistemleri destekleyecektir. ilerin yaptklar ite gl bir etkisi olacaktr. Bireysel olarak almak isteyebilirler (en azndan baz ilerde), kk grup iinde veya daha byk organizasyonlarda. Bunun anlam tatmin
44
edici i bulmann mantkl bir sonu olarak grnmesidir. Fakat ok fazla iinin olduu veya dk retimin olduu yerlerde, iiler dier alanlara kaymaya meyillidirler. Prensip 4: katlm. Tm ekonomik ve dier anlamalar gnll olduu iin, katlm voluntarizmin bir parasdr. Prensip 5: iddet dlk. Voluntarizm devlet veya dier organize iddet formlarnn ramna iddet dla dayanr. iddet dlk hem kavgalar ortadan kaldrmak iin, hem de topluluklar savunmak iin bir metotdur. Bu yzden iddet dlk voluntarizm iin hem metod, hem de amatr. Libertaryenizm ABDde byk destek grr, bunun bir sebebi piyasaya inancn yksek olmasdr. Libertaryen Parti aday, bakanlk seimlerinde nc yksek sayda oyu almay baarmtr. Voluntarizm, buna karn, libertaryenizmden biraz farkldr ve organizasyonel bir varl yoktur. Balca arac Carl Watnerin editr olduu The Voluntaryist, dergisidir.[19] Gnmzde, voluntarizm bir hareketten ok fikir olarak varlk gstermektedir. Watner, buna karn, voluntarist yaklamn de facto temel olarak birok verimli ekonomik ve sosyal aktivitenin temeli olduunu sylemektedir. Bunlar endstriyel standartlarn evrimi, zel posta sistemleri ve hayrseverliktir. [20] Bir dier rnek kurulularn anlamazlklar zmek iin bir d hakem kullanp, devlet gereksinimleri veya mekanizmalarnn dna kmalardr.[21] Bu, mahkemelerde savamaktan ok daha ucuz ve hzl bir yntemdir. Hakem kararn kabul etmeyen herhangi bir kurulu, sonraki hakemlik durumunda puan kaybedecek, bu da kt inancn skca gzden geirmesini salayacaktr. Watner aktivitelerin devlet dzenlemesi olmakszn ibirliiyle organize edildiklerinde genellikle daha etkin yrdn iddia eder. Devlet ne zaman kanun ve ynetmeliklerle mdahale etse problemler ortaya kar, daha yksek maliyetler, haksz anlamalar, tekellemeler oluur. Hakemlik, tamamen gnlllk esasna gre yaplabilirken, devlet, prosedr dzenlemek iin mdahale eder ve uyumsuzluk zerine kanuni cezalar getirir. Bu kapitalizmin alternatifleri kerttii bir rnek olarak alnabilir. Bu durumdaki kapitalizm devlet-dzenlemesindeki tekel kapitalizmi veya mevcut kapitalizmdir. Voluntaristler tarafndan desteklenen tip kapitalizm, mevcut kapitalizmden epey farkldr. zel mlkiyeti koruyan bir devlet olmaynca, dierleri sayg gstermedike byk lekte birikmi sermayeyi ayakta tutmak mmkn olmayacaktr. rnein, bir iletmedeki iiler maa yetkileri ve sermaye adaleti konusunda bir anlamaya varmak zorundadr. Voluntarist tablonun anlattklar yine alacaktr, ama byk ihtimalle gnmzdeki gibi byk kurulular tutunamayacaktr, nk eer bunlar amalarn gerekletirmek iin devlet gcn kullanamayacak, iiler veya tketiciler smr olduunu dnrse ibirliini geri ekecej veya deiim iin dorudan eylemde bulunacaktr. Dahas, ortak sahipler ve mdrler diktatoryal glerini kullanmakta zorlanacaktr nk iiler ekilip ayr irketler kurabilir veya emir almay reddettiini aklayabilir. Neticede birok kendini yneten, alarla ve anlama sistemleriyle birbirine bal giriim, gven salam kurulular tarafndan ynetilmeyi tercih edecektir. Naslki adil kararlar veren bir hakeme tekrar mracaat edilme olasl yksekse, her eit broker araclar-etkili bir piyasadaki gerekli aray bulucular-adil olmak konusunda ve adil grnmek konusunda alacaklardr. Bu, spor karlamalarnda hakemlik messesesinde grlmektedir. Tm katlmclar adil kararlar arzu ederler, ve yetenekli ve adil grlenlere daha byk sorumluluklarlar verilir.
45
Toplumlarda kanun her ne kadar dzenin kayna olarak grnse de birok durumda insanlarn nasl davrandklar asndan nemsizdir. Robert C. Ellickson, Kaliforniyada bir iftlikteki komular arasndaki anlamazlk konusundaki almasnda yerel insanlarn , hatta kanunla elise de yerel normlara uygun informel metodlar kullandklarn gstermitir..[22] Voluntarizm dolaysyla gnlk davranlar zerine bir temel gelitirmitir. Kapitalizme kar bir strateji olarak, voluntarizmin avantaj piyasay kabul etmesidir-bu kapitalizm savunucularnn kapitalizmin olduunu syledii eydir- fakat devlet gcn reddetmesidir. Voluntarizm dolaysyla kapitalizmin altn oyan sertlie vurgu yapar. Voluntarizm, gnll anlamalarn tarihi ve gnmzdeki deneyimleri zerine bina edilir ve her eit alana geniletebilecek bir prosestir. Voluntarizmin, btn halinde, devletle tamamen ilikisizlik eklindeki formu birok insan tarafndan uygulanmas g bir formdur, zellikle vergi vermemek, birok durumda ok kolay mmkn olmamaktadr. Birok insan, en azndan bazen devlet temelli hizmetlere veya dzenlemelere uymay kabul eder. Voluntarizmin geni bir kabule sahip olmas iin, prensiplerine ksmen de olsa ballk olumasnn yaygnlamas gerekir ki sarvoyada ve anarizmde olduu gibi, destekleyenler alternatif yaam durumlarna gre farkl derecelerde gerekletirebilsinler. Daha byk bir sorun ise cazibesini nasl geniletecei sorusudur. Bir eit hareket mi ortaya kmaldr? Nasl yaplanmaldr? (Doal olarak, gnll bir anlama olacaktr) Yaplmas gereken kampanyalar var mdr? Hedefler ne olmaldr? Voluntarizm, liberteryenizme doal bir benzerlik iindedir ama buna kyasla sadece ok az bir ksm insana cazip gelmektedir. Dier sosyal hareketlerle mesela evreciler veya femisitlerle bir ilikisi var mdr? Liberal feminizmin yannda, sosyalist feminizm ve radikal feminizm gibi trlerin yan sra, daha az bilinen ama yine de daha arpc olan feminizmlerden biri anara-feminizm, anarizmin ve feminizmin sinerjisidir. Ama, imdiye kadar voluntarist feminizm ortaya kmamtr. Byle bir ey olabilir mi? Ve dier hareketler iin benzer olaslklar var mdr? Eer voluntarizm ekonomik gelecek ve organizasyon iin gl bir vizyona sahip olacaksa, bunlar kefedilmeyi bekleyen sorular olarak durmaktadr.
16 Statement of purpose, The Voluntaryist, No. 1, October 1982, p. 1. See also Carl Watner, What we believe and why, The Voluntaryist, No. 57, August 1992, pp. 1, 7. 17 Voluntaryists can also draw links with a number of prior thinkers, such as the Stoics of ancient Greece. See Carl Watner, Thinkers and groups of individuals who have contributed significant ideas or major written materials to the radical libertarian tradition, The Voluntaryist, No. 25, April 1987, pp. 1, 7.
Fikir Platformu
46
18 Carl Watner, The fundamentals of voluntaryism, The Voluntaryist, No. 40, October 1989, pp. 1, 3. 19 The Voluntaryist, PO Box 1275, Gramling SC 29348, USA. See also Carl Watner (ed.), I Must Speak Out: The Best of The Voluntaryist 19821999 (San Francisco: Fox & Wilkes, 1999), in which most of the articles cited here are reproduced. 20 Carl Watner, Voluntaryism and the evolution of industrial standards, The Voluntaryist, No. 52, October 1991, pp. 1, 4-7; Carl Watner, The most generous nation on earth: voluntaryism and American philanthropy, The Voluntaryist, No. 61, April 1993, pp. 1, 37; Carl Watner, Plunderers of the public revenue: voluntaryism and the mails, The Voluntaryist, No. 76, October 1995, pp. 1-7. Nonviolent alternatives to capitalism 103 21 Carl Watner, Stateless, not lawless: voluntaryism and arbitration, The Voluntaryist, No. 84, February 1997, pp. 1-8. 22 Robert C. Ellickson, Order Without Law: How Neighbors Settle Disputes (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1991).
Fikir Platformu
47
Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-4 (Brian Martin) eviren Ekrem Senai Sunu: Her ekonomik kriz gibi bu sonuncusu da insanlar bir kez daha kapitalizm, serbest piyasa ve liberalizm zerine dnmeye itti. nsanlar kapitalizmin sonunun geldiini, devletin piyasalara mdahalesinin kanlmazln savundular. Dnyadaki sefaletin ve evre kirliliinin suunu da kapitalizme yklediler. Biz Derin Dnce yazarlar da kendi aramzda olduka uzun ve ateli tartmalar yaptk bu konuda. Elbette dnya zerinde yaayan aydnlar bu son krizi beklememilerdi kapitalizme alternatifler aramak iin.ite Ekrem de bu noktadan yola karak bir dizi makaleyi evirdi Trkeye. Bugn dikkatinize sunduumuz yaz da bunlarn drdncs. Bu ateli tartmalarmz srasnda Haki (bence ok isabetli bir biimde) meselenin KapitalizmSosyalizm rekabetinden deil ekonomistlerin insan bencil bir para kazanma makinesi (homo economicus) kabul etmesinden kaynaklandn ifade etti. Tabi bu perspektiften baktnzda ereve artk ekonomi olmaktan kyor ve ahlk/erdem eksenine tanyor. Yani insanlarn rettikleri sistemlerin erdem retmesini talep etme noktasna geliyoruz. Adam Smithle deil Kant ile, Buda ile, kutsal kitaplar ile dans ediyoruz. Kanaatimce pozitif bilimlerin yapamad bu erdem retme iini ekonominin yapmas mmkn deil. Yani insan para kazanmaya programlanm birer robot olarak grmek demek mutluluk ile hazzn ayn ey olduunu iddia etmeye kadar varyor. Pozitif bilimler yoluyla akla tapmak ne kadar yanl ise kapitalizm yoluyla paraya tapmak da o derece tutarsz bir dnya gr. Bu balamda kapitalizmin dmanlar kadar savunucular da byk hataya dyorlar doal olarak. Hiroimada atom bombasnn patlamas bilimin, mli bir kriz kapitalizmin sonu olabilir mi?
48
Fikir Platformu
nsan maymunlaabilir mi ? ve Evrimcilerin i hastalklar adl makalelerimizde pozitif bilimin ve ekonominin konusu olamayacak baz insan olgulara iaret etmitik. Bu olgular kapsama alan dnda brakan pozitif bilimlerin veya ekonominin insana erdem/mutluluk salamas beklenebilir mi? Tekrardan ekonominin erevesine dnecek olursak, kriz baladndan beri Ekremin evirileri dnda bir ok yazya yer verdik sitemizde. rnein konuk yazarmz 3H Hareketi yesi Alper Akaln Marx yine mi hakl kt? diye sordu. Kendisi de bir iktisat olan Suat Gerekler yle deil dedi allm ezberler karsnda. Aslnda krizden ok nce bu konular tartmaya amtk. Mesel Mustafann slam ve Kapitalizm zerine(1) ve slam ve Kapitalizm zerine(2) balkl yazlar slm dini ile kapitalizmin uyumunu/atmasn irdelemesi asndan okunmaya deer. lkemizde liberalizmin cletirilmesi artk bir gelenek haline geldi. Ama ne yazk ki liberalizmden nefret eden bir ok yazar bu gr tarif etmekten de aciz. Bu bilgi boluunu kapatmak amacyla Pascal Salinin kaleme ald 4 makaleyi ilginize sunuyoruz: Vahi olan kapitalizm deil devlettir Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (1) Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (2) Kapitalizm krizde mi?
Kapitalizme vahi olmayan alternatifler-4

eviren Ekrem Senai Demari Temsilci hkmet, vatandalarn uymak zorunda olduu kurallar belirleyen devlet brokratlarnn seilmesine dayanr. Kararlar uygulamak iin devlet gc kullanlr. Bu kural sistemi genelde demokrasi olarak adlandrlr ama aslnda en iyi ihtimalle dolayl demokrasi olarak nitelendirilebilir, nk politik kararlar vatandalar kendileri vermez, sadece belirli zamanlarda temsilciler iin oy verirler. Ayrca temsilciler seim vaadleriyle veya ounluk grleriyle baml deildir. Temsilci hkmetin, hem seilmi politikaclarn, hem de devlet brokratlatrnn popler kontrol illzyonu oluturduunu, iktidarn ounu ise elitlere braktklarn syleyebiliriz.[23] Temsilci hkmet bu yzden kapitalizm iin ideal bir etir, minimal dorudan vatanda kontrolyle maksimum meruluk salar. Bunun tersine, dorudan demokrasi veya katlmc demokrasi insanlarn kararlar kendilerinin almasdr. zynetim, basite dorudan demokrasinin ifadesidir. Dorudan demokrasinin ikilemlerinden biri herkesin zamann kullanmadan katlmn nasl maksimize edileceidir. Bir metod elektronik referandumdur, bu ekilde tm semen oylar televizyon tartmas sonras hemen
49
deerlendirilir. Ama burada bile katlm azdr, nk ok az insan tartmaya katlabilir, ok daha az referandum teklifini formle edebilir. Anarist zm delegeler ve federasyonlardr. Ama delege olmayanlar yksek seviyedeki tartmalarda yer alamaz. Olas bir tehlike ise delegelerin pozisyonlar yoluyla g kazanp, ortaya kan eitsizlii katlatrmak iin bu gc kullanmalardr. Demari[24] dorudan demokrasinin katlm ikilemine sunulan farkl bir zm alternatifi zerine bina edilmitir. Rastgele seime ve fonksiyonlarn ayrlmasna dayanr. Binlerce veya onbinlerce insann oluturduu bir topluluk dnn. Tek bir karar-verici organ- rnein seilmi konsil- olacana herbiri farkl birer fonksiyonla, rnein ulam, arazi, hasat, retim, eitim, sanat, su, bina, salk vs. ilgilenen onlarca grup olabilir. Herbir grup, gnlllerin arasndan rastgele seilecek onar kiiden oluabilir. Gruplar kendi alanlaryla ilgili kararlar verecektir. Dolaysyla, her bir kararda herkesi katmak yerine her gnll kendi setikleri gruplarda bulunmak iin eit ansa sahip olacaktr. Herkes yine lobi yapmak, gazeteye mektup yazmak, gruplara fikirlerini anlatmak ve birok baka ekilde konular zerinde tartmaya dahil olabilmektedir. Demaride, devlet ve brokrasi yoktur. Tm karar almlar fonksiyonel gruplar tarafndan yaplr. Baz mevcut yerel hkmet sistemleri, mesela ABD deki kasaba ve Norveteki belediye toplantlar gibi, yksek vatanda katlm ve insanlarn ihtiyalarna eilme sorumluluu gsteren rnekler vardr..[25] Demari, karar vericilerin rastgele seimi yoluyla karar alma ve fonksiyonlarn ayrmnn avantajlar zerine kuruludur ki ikisi de birka kiinin kendilerine g salamas ve kazanl poziyonlara sahip olmasn engeller. Rastgele seimin avantaj ise, kimsenin gzel konuarak, hilekarlkla veya yetenekleriyle, karar-verici roln garantileyemez oluudur. Ayrca, seilen kiinin bir ayrcal da yoktur. Sonuta, ans eseri seilmitir. Dolaysyla grevi snrldr, devamllk iin rastgele seimin sonucuna bamldr. imdiye kadar demari politik bir alternatif modeli olarak sunulmutur. Fakat ekonomiye de birok ynden geniletilebilir. Ekonomik ilerden sorumlu fonksiyonel gruplar, rnein endstri ve tarm, ihaleciler iin i aabilir. Araziyle ilgili kararlar alan fonksiyonel gruplar olabilir, rnein kullanlr veya kullanlmaz arazilerin kiraya verilmesi ile ilgili kararlar alnabilir. Para tedariini dzenleyen fonksiyonel gruplar olabilir. Ana prensip rastgele seilmi vatandalarn ekonominin nasl yryeceine kendilerinin karar vermeleridir. Demari, kapitalizme iki ana ynden meydan okumaktadr: lki, devlet olmadndan, asker ve ahsi mlkiyeti korumak iin organize sertlik yoktur. kincisi, demari ekonominin ynetimini dorudan vatandalarnn eline verir. Prensip 1: ibirlii. Demari hassas kararlar iin arlkla dier vatandalara olan gvene dayanr. Mevcut fonksiyonel gruplardan birinin yesi olan dier fonksiyonel gruplara katlamaz. Bu gven rastgele seimle ve grevlerin minimumda tutulmasyla desteklenir, adalette vatandalarn jri sistemine gvenmesinin sebebi de ayndr: nyarg ve ktye kullanma, hakim olsun, siyaseti olsun, az kii olduka artar. Demarinin gven yn ekonomik karar almlarnda ibirliinin, mcadeleden daha ne kmasndandr. Piyasa olsa da, bu vatandan kontrolndeki bir piyasadr. Prensip 2: ihtiya sahiplerine hizmet. Demari ihtiya sahipleri iin ak bir siyaset belirlemez. unu not etmekte yarar vardr ki, demari verilen kararlarn ieriini belirlemeyen bir karar alma erevesi sunar. Fakat, kantlar gsteriyor ki, birok ynden toplumu yanstan vatanda karar alclar, byk oranda daha zengin, ortalama vatandatan ok daha fazla g peindeki seilmi temsilcilere gre,
50
muhtalara kar ok daha duyarldrlar. Ayrca, muhtalara hizmet konusunda hassas olan insanlar, kendilerini ve dier sempatizanlar, ilgili politikalar dzenlemekte tevik etmeye daha meyillidirler. Prensip 3: tatmin edici i. Muhtalara yardmda olduu gibi, demari iin tabiatn belirlemez ama i tatminini ncelie koyan bir ereveye sebep olur. tatmini birok ii iin nceliklidir ve birok insan bu istekle ilgili gruplara katlmay iddetle ister. Prensip 4: katlm. Demari kimseye formal bir karar alma pozisyonu garanti etmez, ama bunun yerine kendi setikleri grubun yesi olmak iin eit ans verir. lave olarak, isteyen halka ak bir tartmaya katlabilir, gruplara dncelerini anlatabilir ve iyi olmadn dnd kararlar protesto edebilir. Gruplardaki katlmn derecesi gruplar arttrlarak toplumun arzu ettii kadar geniletilebilir. Gerekte ise, herkes karar alc ilere katlmaktan holanmaz. Baz ekimeli konularda, rnein krtaj ve uyuturucu, partizanlar mmkn olduu kadar ok desteki bulup ilgili gruplara girmeye alrlar. Fakat gruplar yandalarn yapamayaca kadar dnceleri dinler, kantlar alr ve konular derinlemesine tartr. Pozisyonun etkili bir savunucusu olabilmek iin, partizan prensipleri ve argmanlar iyice anlamaldr. Yzeysel nyarglar yeni bilgiler ve diyalog ile krlabilir, kart grler konusunda alg ve anlay artar. Bu yzden, ekimeli konularda destekilerin mobilize edilme prosesi samimi bir anlay destekleyici olacaktr. Bu da, znde, toplumu eitmek zerine kurulu bir sistemin olumasn salar; genel reklam, lobicilik ve eitimi kullanmak yerine oy toplayp kazanma zerine kurulan sistemin tam tersidir yani. Prensip 5: sertlik dlk. Demaride devlet olmadndan, toplumun kendini savunmas vatandalarnn silahl veya sertlik d mcadeleleri ile olacaktr. Devlet olmakszn, demarik gruplar kendi kararlarn dikte etmek iin bir g aracna sahip olmayacaklar, bunun yerine argmanlarna ve halkn gvenine dayanacaklardr: byle aralar olsayd, bu askeri glerin edeeri olurdu. Bu yzden demarinin kendisiye tutarl tek temeli sertlik d eylemdir. Tarihsel olarak uygulamada demariye en ok yaklaan antik Atinallarn demokrasisidir.[26] Atinallar halka ait almalarda rastgele seim metodunu kullanmlardr. Bir yllna her 10 kabileden bir kii, toplam 10 kii semilerdir. Herhangi bir vatanda da toplantlara katlabilirken, birok i yeleri rastgele seilmi konsil tarafndan kararlatrlmtr. Atina sistemi yzyllarca ok gzel ilemitir. Mcadele yerine katlm ncellemi, ve sistemin almas iin yeterli sayda yetenekli insan bulunmutur. Antik Atinallar ideal katlmc demokrasiden uzaktr, zellikle kadnlar, esirler ve yabanclar karar-alma mekanizmasnn dnda tutulmutur, ama bu, katlmc bir toplum iin rastgele seimin temel olarak kullanlabileceini gstermektedir. 1970lerden beri rastgele seilmi vatandalardan oluan gruplarn karar almasna ynelik deneyler yaplmtr, zellikle Almanya, ABD ve ngilterede.[27] Gruplar ekimeli konularda, rnein enerji senaryolar, ehir planlama, ulam seenekleri ve ruhsal hastalklarla ilgili karar vermek zere biraraya getirilmitir. Tipik siyasi jri veya planlama hcresi 10 ila 25 insandan oluup 3 ila 5 gn sren toplantlar sonucu, uzmanlarn ve yandalarn grlerini dinleyip, seenekleri tartp tavsiyelerde bulunmulardr. Bu deneyler katlmn gcn gstermek asndan arpc ekilde baarl olmutur. Rastgele seilen grup yeleri, birou konuyla ilgili nceden bilgi sahibi olmamasna ve katlm konusunda kendisine ok gvenmemesine karn, hemen evkli birer katlmc oluvermilerdir. Bu deneylerin gsterdii udur ki normal vatandalarn karar alma mekanizmasna dahil olmas gnmz dnyas iin uygulanabilir bir seenektir. Bu da demarinin kilit ynlerine destek salamaktadr. Bununla birlikte, demariyi ne sren ve hatta bir sosyal hareketin k noktas olarak sunan ok az insan bulunmaktadr. Bu yzden demari imdilik sadece bir fikirdir. Ayrca, ok
51
daha fazla teorik geliim gerektirmektedir, zellikle ekonomik boyutta. Demarinin katlm modeli olarak en byk gc kimseye formal bir etki poziyonu vermemektedir, ne kadar parlak, hrsl olursa olsun. Mesela sarvodayada ky lideri veya federasyondaki yksek seviye bir delege yeteneklerini veya etkisini nemli bir pozisyon almak iin kullanabilir, bu demaride mmkn deildir, nk fonksiyon olarak gayri-merkeziletirilmitir. Demarinin balca zaaf, deiim stratejisine dntrmenin gldr. Konsenss veya oylamann tersine, ki kk gruplar iin kullanlabilir, rastgele seim ve fonksiyonel gruplar ancak geni gruplarda anlaml olur. Bu alamayacak bir engel deildir, yerel topluluk veya geni organizasyon denemeyi seebilir, ama bunun anlam destek oluturmak iin byk abann gerekmedii deildir. Bir dier zorluk grup liderlerinin, rnein kadn, evre ve bar gruplarnn, desteki olmama ihtimalidir. Sonuta, karar vericiler rastgele seildiinden zel bir rol garanti edilemez.
Alternatifler zerine yorumlar Sarvodaya, anarizm, voluntarizm ve demari kapitalizme, ara ve ama olarak sertlii kullanmayan alternatiflerdir. Baka iddete dayanmayan alternatifler de vardr, ve phesiz ileride bakalar da gelitirilecektir. Burada bu drdne iaret edilmesi, bir prensip setine dayanarak alternatiflerin nasl deerlendirileceini tanmlamak iindir. Belirtmek gerekir ki, drt modelin her birinde ekonomik alternatif, politik alternatifle skca bir iliki iindedir. Sarvodayada ekonomik kendine bamllk ky demokrasisine baldr. Anarizmde zynetim sistemleri hem ekonomide, hem de politikada kullanlmaktadr. Voluntarizmde politik alan gnll anlamalar prosesinin bir parasdr. Demaride, rastgele seim ve fonksiyonel gruplar btn olarak kullanlr. Bu da ekonomi ile politikann arasnda farkllk olmasna karn, her zaman etkiletiini yanstr. Her durumda, bu bize kapitalizme alternatif aramann, alternatif karar verme sistemlerine bal olduunu gsterir. Alternatifleri incelemenin bir iyilii, strateji iin bir rehberlik salamasdr. Kapitalizme sertlik d bir strateji iin, birok ama iin sertlik d eylemi kullanmak ve kkleri salamlatrmak yeterlidir. Bu ileri yoluna sokacaktr. Fakat ayn noktada, sosyal anlamalara bakmak da gereklidir: toplumun nasl organize olduu ve olabilecei konusuna. Sosyal anlamalara bakmann tesinde, onlar deneye tabi tutmak da gerekir. Kapitalist piyasann yolunda almas iin ok sayda deneme yanlma olmasna karn, hala periyodik kler yaanabilmektedir. Benzer ekilde, seimler birok sosyal hazrlk gerektirmektedir, bunun iine eitim, kurallar, anlamalar, beklentiler vs. dahil. Ayn deneme yanlmalar kapitalizmin sertlik d alternatiflerinin dzgn almas iin de gerekmektedir. Kat bir plan uygun deildir ama genel prensipler ve alternatif dzenlemeler konusunda baz fikirler yardmc olabilir. Alternatifleri incelemek kapitalizme sertlik d meydan okumak iin amalar konusunda baz fikirler verebilir. Ve sertlik d stratejide aralar amalarla uyumlu olmas gerektiinden, uygun stratejiler konusunda rehberlik edecektir. 23 Benjamin Ginsberg, The Consequences of Consent: Elections, Citizen Control and Popular Acquiescence (Reading, MA: Addison-Wesley, 1982); Thomas S. Martin, Unhinging all government: the defects of political representation, Our Generation, Vol. 20, No. 1, Fall 1988, pp. 1-21;
52
Fikir Platformu
Edmund S. Morgan, Inventing the People: The Rise of Popular Sovereignty in England and America (New York: Norton, 1988). 24 The word demarchy was coined by John Burnheim, whose book Is Democracy Possible? The Alternative to Electoral Politics (London: Polity Press, 1985) is the pioneering treatment of the model. See also F. E. Emery, Toward Real Democracy (Toronto: Ontario Ministry of Labour, 1989); Brian Martin, Democracy without elections, Social Anarchism, No. 21, 1995, pp. 18-51. 25 On New England town meetings, see Jane J. Mansbridge, Beyond Adversary Democracy (New York: Basic Books, 1980). I thank Ellen Elster for comments on Norwegian municipalities. 26 Mogens Herman Hansen, The Athenian Democracy in the Age of Demosthenes: Structure, Principles and Ideology (Oxford: Basil Blackwell, 1991). 27 Lyn Carson and Brian Martin, Random Selection in Politics (Westport, CT: Praeger, 1999).
Fikir Platformu
53
Sosyetenin slmsi Olur mu! (Ece Ar) slm mzik, slm gazete, slm radyo, slam website, slm sermaye, slm gelinlik, derken, trkemize nurtopu gibi bir niteleme sfat daha kazandrm olduk: slm.. Evet bu sfat, eer klfna uydurabilirseniz, ou eyin nne eklemeniz mmkn grnyor.. nk, hzla gelien ve deien modern an getirilerini tamamen dlamak yerine; bir ekilde helal daireye ekerek, slm usllere uygun hale sokup sahiplenmek, hatta slm trendler oluturmak artk hi de zor deil! Nitekim, Cat Stevensn lkemize getirdii, tvlere kp, konserler veren Native Deen grubunun tantmlar yaplrken, slm Hip-Hop grubu ifadesi kullanlmt..*Hip-hop un da slmis olur muymu, demeyin, demek ki oluyormu !+ Yine oka tartlan, slm Defile kavram da hemen akla geliverenlerden sadece bir tanesi.. Anlam itibariyle, herhangi bireyin, slm dininin izdii snrlara uygun olduunu im eden bu sfat, zamanla, malum medyamz da pek bir sevdi ve eksik olmasnlar(!) gidip yle bir kelimenin nne koydular ki, oksimoron denilebilecek, kulaa bile itici gelen, bir durum ve anlam kt ortaya: slmi Sosyete..
Fikir Platformu
54
Bu iki uzak kelimenin yanyana gelmesine neden olan, zne gruha deinmeden nce, ayn medyada yer alm,doru yada yanl baz haberlerden yola karak,sosyete ad altnda yaayan insanlarn vasflarna ksaca deinmekte yarar var. Sosyete denildiinde, oumuzun aklna, pek de ho eyler gelmedii malum.. Hatta lkemiz iin konuacak olursak, bu insanlar, le yemei iin Parise bile uabilen, balayna Maldiv adalarna giden, plaj yerine zel yatlarn, teknelerini kullanan, karlarna 24 milyarlk antalar hediye eden, kpeklerinin kuafr masraf , asgari cretlilerin aylk kazancna edeer olan, ultra lks arabalara binen, taktklar saatlerin deeri, bizlerin araba fiyatlarna denk olan, kale gibi korunan ve genelde ehir dnda ina edilmi, iinde her trl hizmetkarn alt villa tipi konutlarda yaayan, ocuklarn mutlaka yurtdnda okutan, dnyaca nl markalar yada modac dediimiz zel terzilerin tasarmlarn giyen, halktan kopuk cemiyet hayat yaayan insanlar olduklarn gryoruz.. Esasen gryoruz demek bile hata olabilir, zira pek gremiyoruz. Sadece basndan okuyabildiimiz kadarn biliyoruz.. Da kapal bir hayat srdkleri iin, onlarn da, mensubu olduklar lkenin dier insanlarn, yani bizleri, markette, pazarda, okulda deil, sadece tvlerde izlediklerini tahmin etmek hi de zor deil! Peki, sosyete, *dier adyla, cemiyet=ansl DNA'lar+, byle bir tarzda yaamaya devam ederken,slm sosyete olarak anlan ve zal dnemiyle birlikte olumaya balad iddia edilen, sosyetik bir dindar(!) tabakann varl gerekten szkonusu mu, yada varolduu iddia edilen bu insanlarn yaantsnn slm olarak nitelendirilmesi ne derece dorudur, en nemlisi bu iki kavram gerekten yanyana gelebilir mi, ite bu sorular henz tam olarak akla kavumu deil.. Medya tarafndan, sosyete olarak nitelenlendirilen mslmanlarn, kendilerine yaktrlan bu tanmlamadan honut olup olmadklar hakknda herhangi bir fikrimiz yok, nk bu konudaki rahatszlklarn kavlen dile getiren, herhangi birine henz rastlamadk. Fakat, u bir gerek ki, kendilerine atfedilen Sosyete mhrn tamay reddetmedikleri mddete, bilindik sosyetik hayatn, zihinlerde uyandrd negatif armlar da, kendileri adna kabullenmek ve sineye ekmek durumundalar.. Mslmanlarn sahip olduklar malk mlk, zenginlik elbette knanacak bir durum olamaz, yani herkes bir lokma bir hrka felsefesi ile yaamak zorunda deil.. *Hatta keke dnya zerindeki tm mslman lkeler, ellerindeki maddi imkanlar, doru kanallara kullansalar da, u andaki iler acs haller yaanmasa+ Fakat, insan ister istemez merak ediyor: Komusu aken, tok yatan bizden deildir diyebilecek kadar duyarl ve hasrda uyuyacak kadar mtevazi bir peygamberi olan bu insanlarn, israfn tavan yapt aaal iftarlarda, Burj El Arab otelinde tatillerde, Rolex marka saatler kollarnda iken ya da bir italyan restaurantna bin ytl hesap derken, sorumsuzca har vurup harman savururken, Somalide, Irakta, Filistinde, Lbnanda, hatta ok uzaa gitmeye gerek yok, Hakkaride , rnakta, a yatan, aclar eken, insanlarn, vebalinin zerlerinde olduu hatrlarna geliyor mudur, dnyaca nl modaclarn tasarm kyafetleriyle boy gsterisi yaparken, Irak ta tecavze urayp kendini yakan kefensiz kadnlarn haberleri vicdanlarna sz veriyor mudur?
Fikir Platformu
55
Hasl kelam, medyann azna SLAM SOSYETE diye sakz olan bu insanlar, tadklar Mslman sfatna layk olmak adna, hayatlarna eki dzen vermelidirler.. nk mslmanlar, sosyal sorumluluk sahibi olmak, yaad topluma ve dnyaya kar duyarl olmak, zorundadrlar..Aksini iddia ediyorlarsa da, zde deil, szde mslmanlardan olduunu kabul etmek durumunda kalrlar.. Bu konudaki son cmleyi ise Ali Bula sylesin: Bir mslman byk servete sahip olsa dahi servetini diledii gibi harcama hakkna sahip deildir. nk Kuran asndan baktnz zaman ferdin veya bir kurumun elinde olsa da zenginlik, aslnda topluma aittir
Fikir Platformu
56
Liberalizm slam ile Flrt Edebilir mi? (Cemile Bayraktar) Im Liberal Muslim, Dont Panic! Yllardr slam dini ve biz Mslman dindarlar,her trl akm,doktrin,felsefe ve hatta kendi dndaki dinlerin renmek amal deil,eletirmek amal deil bir slup olarak oryantalist bak asyla kendilerini var etmek amal ele alnd.Kendi sahip ol(a)madklar deerleri,bir deeri hiletirmek sureti ile var etmeye alt,durdular.Alnt bir cmle ile daha da amam gerekirse ; aslnda karanlk diye bir ey yoktur,karanlk aydnln olmaddr diyebilirim.zetle,aslnda kendileri var olmad iin,kendilerini var etme amacyla slamszlatrmadan,ksmen Allahszlatrmadan yeni bir varlk ina etmeye altlar.Olduka iddial olan bu tezimi elbet tm kavramlar iin mutlak kabul etmek hakszlk olur,buna mukabil bir ksm iin bundan rneklemek ise hem doru bir tez hem de bir zorunluluktur,gerei hatta hakikati ortaya koymak asndan. Yine bu tarz yaklamlarn slam dini ve dindar Mslmanlar iin kendi pozitivist akl,rasyonalite iddialarna salamlatrclk anlamnda ba vurduklar deer slam kayna Kuran ve Kurann kendilerini ekillendirmesine alan teslimiyeti slam bireyleri oldu.Tabii nceki cmlede geen bavurmann olumlu deil de olumsuz bir anlam olduunu ilk paragrafta rnekledim.Bunu yaparken de teki mahallenin ocuklar ; gerici,cahil,yobaz gibi tanmlamalar ile hem devrin dnda braklmaya
57
alld hem de geri planda grntlenmekten kaynakl clz ses kaftan ile sslendi.Ne zaman ki Mslman dindar taraf, bu grlere net ve salam kaynaklar ile cevap retmeye balad,ne zaman ki camii imamlndan,cahil chela hac hocalktan ; akademik kariyerli,donanml,iktidara talip ve hatta sahip bir hale geldi,ne zaman ki palazlanp zenginleti,niversitelerden,i merkezlerine bir ok alann sahibi oldu,bir nevi clz ses tanmlamasndan kp oynanan oyuna talip oldu ite o zaman gerekte sahip olduklar oul bir hal olarak grlmeye baland.Kimi ne gre tehlike baznda ele alnp her trl yntem ile ait olduklar dar alanlara hapsedilmeye alld,kimine gre varl artk inkar edilemeyecek derecede merulam teki mahallenin ocuklar tehlikeden syrlmak amal devirme usl ile kendi bnyelerine dahil edilme salvolarna kurban edilmeye alld.Bunlar kar tarafn hesap ve abalar.Bir de durumu kar taraf iin halen teki mahallenin ocuu olan Mslman dindarlar tarafndan okuyalm Yazya da balk olan Liberal Mslman dindar evrelerin,kendilerini devirmeye tabi tutmu bu akm ierisinde kendilerine daha rahat nefes alma abalarna ahit oluyoruz,bir sredir.Liberaller,Mslmanlar ok sevdi,ortada bir ak diyemesek dahi youn bir flrt olduu aikar,Mslmanlar da bu zengin,cici ve l l parldayan akm .Bu birlikteliin salanmas amal iki taraf da elinden geleni yapmakta.Tabii biri kp nikah srasnda durun evlenemezsiniz,nk nk siz kardesiniz demedike. Bakalm Liberallerin eyizinde ne var? Liberalizm,zgrl birincil olarak ele alan,din,devlet ve kurumlarn gcnn snrland, serbest piyasa ekonomisini savunan,frsat eitliine dayanan akm,disiplin ya da sistemin addr.Determinist bir bak asyla ksmen nclln Fizyokratlar,salamtr diyebiliriz.Elbet Sol mantalitenin katlndan olduka uzak olan bu sistem yaps gerei eletiriye ak olduu gibi zaman ierisinde ekillenip,kendi savunucusu olduu fikir adamlarnn da etkisiyle temelden deiiklik gstermedii halde zaman ierisinde farkl n adlar ile zenginlemi,eitlenmitir.Bir nevi Liberal revizyondan ksmen bahsetmek mmkndr ve bu revizyon Liberalizmin kendi zgrlk iddiasna ters dmedii iin Liberal revizyondan bahsetmek,Sol akmlar iin hakaret olarak kabul edilse de,Liberalizm iin bir zenginliktir,kanaatindeyim.Farkl n adlar ve alt almlarla yenileebilen ve ksmen deiim gsterebilen akmn,klasik tanm ve zihinde ilk den tanm ksaca burada ifade ettiim gibidir.Tabii oradan bir Liberalin kp baz Liberaller gibi zorlama,knma yntemi ile aslnda 100 yldr bildiimiz gibi deil,u yle bu da byledir,mantyla duruma yeni aklamalar getirip,yazar ve okuru iirmesi de mmkndr,tecrbeyle sabit. stne biraz daha cmle kuracak olursak,bu akmn en nemli isimlerinden ; Adam Smithin ortaya att grnmeyen el teorisine gre,ksaca ekonomik olarak bir toplumda devlet ekonomiye mdahale etmese dahi,retim-tketim faaliyetlerinden kaynakl elde edilen kar ve faydaclk sonucu ortaya kendiliinden bir dzen kar ite bu dzeni salayan,Smithin o kimsenin gremedii grnmeyen eli dir.Ki bahsi getii zere o eli de kimse grememitir.Bir rivayete gre ise ekonominin tepetaklak olduu bir dnem Rus ariesi,Liberalizmin nclln yapan Fizyokratlardan konu ile ilgili yardm talep etmi,ncl Liberaller,Fizyokratlarn kendi haline braknz kvama gelecektir aklamalar sonucu kendilerine kibarca k yolunu gstermitir.Yani grnmeyen el,genellikle grnen bir el tarafndan kap dar edilmitir.Buna mukabil Liberalizmin bir ardl olan Kapitalist sistem,bir zamanlar fakir ama onurlu bir gen vard kvamnda sisteme mdadil olmu,zamannda gnderildii kapy krarak sisteme hakim hatta hkmdar olmutur.Bunu kimsenin inkar edemeyecei da aikar bir ekilde ortadadr.Serbest piyasa ekonomosinin,sonucu ortaya kan
Fikir Platformu
58
Kapitalist sistemi Liberalizmden ayrmak mmkn deildir.Ayn temellereden kaynakl ortaya km ve son dnem dnyaya hakim olmu akmlardr. Burada Liberalizm eletirisi yapmaktan ok slam-Liberalizm yaknlamas hatta Liberal slam tanmlarnn uyumayacana dair eletirilerde bulunmak istiyorum.Zira bir sistem olarak Liberalizm tutmu mudur?Evet tutmutur.Kapitalizm ise alm yrmtr.Ve yakn tarihte bu iki kavramn karsna dikilecek her hangi bir kavram olacan da sanmyorum.Liberalizme getirdiim ksmi eletirilere pekala antitezler retilebilir.Benim eletirilerimin hakszl kantlabilecei gibi mevcut durumun varl ile bu eletiriler dikkate dahi alnmaya bilir.Zaten sorun da benim iin Liberalleme sorunu deil,Liberal slam sorunudur.Ki Liberalizmin Kapitalizm vahiliinden syrld,iplerinden salnmad,anarko kapitalistlemedii,agorizm anarizminden temellenmedii,snrl ama gl bir devlet modeliyle modellendii,Kapitalizmin frsat eitsizliini grmezden gelmedii,ynlarn grnmeyen eller tarafndan imha edilmedii,vicdanlarn askya alnmad,toplumu oluturan bireyler arasnda uurumlarn olmad,Hobbesin Leviathan, sosyal kontrat teorisi ,Buchanann anayasal iktisadnn gerekletii zamanlar olursa benim destekleyebileceim bir sistem.Sanrm benim onadm sistem ne salt Sol,ne de salt Liberal.Sol-Liberal diyebileceim zgrl ve devleti olan buna mukabil devletin snrland,gc ktye kullanp,basklamad bir sistem.Yani adaletli bir devletin ksmen sz sahibi olduu,bireylerin de ayn oranda frsata sahip olduu adaletli bir sistem.imdilerde ise grnen tarafyla,Kapital vahet sonucu ile bu sisteme Mslman dindar ve bundan kaynakl vicdan olan bir birey olarak onay vermem mmkn deil.Ek olarak devlet baskn bir sistemde harmanlam,Trnin entropik siyasetinin tm abalarna ramen dokunamad bir birey olarak yine devlet baskn bir modele buna kabaca Sol dzen de diyebiliriz-pek tabii Trk ii bir Sol(Kemalizm),yaanmlklar nedeni ile onay vermem mmkn deil.
Hemen hemen her akm olduu gibi Kapitalist sisteminde Batdan koar admlar ile Trye akn ettii zamanlar ve bu gelen misafire ev sahibi olmak adna trl aklabanl yapan zihinleri ben kendi adma bir nevi grmemi,olarak nitelendiriyorum.Kapitalizme ve Liberalizme toz kondurmayan bu grgsz slamc Liberal Muhafazakarlar,grgszln verdii etki ile slamn kolunu bacan koparmaya talipli olmular.Msiad neferlerinden Erol Yarar beyin bir lokma,bir hrka bize yutturuldu cmlesine bakp,bir de Erol Yarar beye baknca pek yutmu gibi durmuyor aslnda.Ardndan Erol Yarar beyin at yolda,gsterdii hedefe,durmadan yryeceine ant ienler.Varln Liberalizm ve Kapitalizmin varlna armaan eden muhafazakar,slamc,Mslmanlarn varln grnce,stelik bu Mslmanlarn zorlamak,Weberlemek sureti hatta hatta slamn ne hikmetse bizim bilmediimiz bir tarafn Protestan ahlak ile btnletirip,kamuya sunmaya merakl halleri hatta hatta Weberi yatt yerden hortlatp bilmedii slam nedeniyle anlayla karlayp,hafif hafif ruhuna slam anlattn grmek insan da bu bir aka ya da kabus olmal dncesi uyandryor.Olaya el koymaktan nce kendinizi tutamadan saatlerce glebiliyorsunuz. Blm 2
Biraz Protestanlk,biraz Kalvenizm,biraz da slam Protestanlk,Hristiyanln ana mezhebinden biri,Calvin ve Lutherin nclnde Kilisenin dini kullanarak insanlar kendi kafeslerine hapsettii dnemlerde,Papann ve Kilisenin baskn ve keyfi
Fikir Platformu
59
Liberalizmin Kara Kitab otoritesine kar oluturulan Reform Hareketleri ile ortaya kar.Kalvenizm iin de bunlardan bahsetmek mmkndr.Kendi ieriside incelenirse elbet farkllklar gsterir.erik olarak ise bu iki
mezhebin tema kabul edebileceimiz grlerinden biri de dnya da ne kadar kazanyorsan,o kadar iyisindir mantdr.Tabii bu mezheplerin zhd kavramndan dem vuranlara bizlere Protestan bir zahid rneklemesi gerekebilir.Bir nevi Kapitalizmi destekleyen din,mezhep modeli olarak karmza kar.Lakin slam iin byle bir ey syleyemeyiz.Zira slamn kazanmaya bir engeli yoktur ama slam kazanan bireye bu mezheplerde olduu gibi deerlisin anlam yklemez.slam iin deerli olmann yolu kazanmak ardndan paylamaktan geer.slamn deerlilik kazanm ancak ve ancak st insan imtihann verilmesi sonucu elde edilir.Bir ok ayetle hkm verilen bu paylamn en dikkati ektii sure sanrm Beled Suresi olarak rneklenebilir ; 1- Hayr; bu ehre yemin ederim, 2- Ki sen, bu ehirde oturmakta iken, 3- Babaya ve doan-ocua da. 4- Andolsun, Biz insan bir zorluk iinde yarattk. 5- O, hi kimsenin kendisine asla g yetiremeyeceini mi sanyor? 6- O: Ynla mal tketip-yok ettim diyor. 7- Kendisini hi kimsenin grmediini mi sanyor? 8- Biz ona iki gz vermedik mi? 9- Bir dil ve iki dudak? 10- Biz ona iki yol-iki ama gsterdik. 11- Ancak o, sarp yokua gs germedi. 12- Sarp yokuun ne olduunu sana reten nedir? 13- Bir boynu zmek (bir kleye zgrlk vermek)tir; 14- Ya da alk gnnde doyurmaktr, 15- Yakn olan bir yetimi, 16- Veya srnen bir yoksulu. 17- Sonra iman edenlerden, sabr birbirlerine tavsiye edenlerden, merhameti birbirlerine tavsiye edenlerden olmak.
Fikir Platformu
60
Liberalizmin Kara Kitab 18- te bunlar, sa yann adamlardr (Ashab- Meymene). 19- Ayetlerimizi inkar edenler ise, sol yann adamlardr (Ashab- Meeme).
20- Kaplar kilitlenmi bir ate onlarn zerinedir. Kutsal kitabn,bir ok rneinde olduu gibi Beled Suresin de de Protestan ahlak ve Kapital sistem klliyen red edilmitir.slamn bu sadece bir kesimi koruyan ve kollayan sisteme verecei onay da yoktur.imdi birka romantik Liberal Mslman kyor ve ellerindeki dar kalba,geni slam sahte rneklemeler ile tktrmaya alyor.Kapitalizm ve Kapitalizmin frsat eitliinin ( ! ) dnya zerinde oluturduu durumu on yllardr iimiz ezile ezile lakin tepkisiz izliyoruz.Grnmeyen elin,imha ettii dnya insanna ksaca bakalm ; Kapitalist sistemin kazan ve tekrar kazanmak iin tekrar piyasaya sr mant,daha ok kazanma hrsnn bir paylam yine bu sistemin kendi varln devam ettirme srecinin bir oyunundan baka birey deildir.Kendini daha gl klmann rt bas edilerek ortaya atlm bir cmlesi,kalabalklar madden tketmek iin elbet manen uyuturmak gerekir ite Kapitalizm bunu en cici ekilde formle etmi ve insanla sunmutur.Aileyi toplumun bel kemii olarak inceleyecek olursak ; Kadnn pazarlamada kullanlmasndan,ocuklarnn dikkatini eken ve bteyi salayan babann demeye programl bir varla dnt bir sistemin addr Kapitalizm.slamn haram kld israfa mukabil Kapitalizm israftan kendini var eder.slamn ihtiyac olmayandan uzak dur,retisine ramen Kapitalist sistem sadece tketimi ngrr ihtiyacm var m? ya da yok mu? diye sorular bertaraf ederek,tketimdem maksimum fayda salayaca bir dzenekte insanlar kazan-tket e programlam bir sistemden geinir,tkettike var olur.Ekonomik sistemlerin sadece ekonomiye hkmdar olduunu da dnmeyin zamanla yaam biimimiz olan o sistem yine zamanla zihinlerimize ve alglarmza iler.Kapitalizm bir ekonomik sistem olmaktan ok artk iyiden iyiye bir yaam biimi olmutur.Sahip ol- tket,retisi maddiyatt ap bireylerin maneviyatna da el atmtr.Sonu olarak karnzda serbest piyasa ekonomisinin huzurlu bireyleri deil;kazanmak,sahip olmak gibi gdmlerin ortasnda benliini,insanln yitirmi kk kapital bireyler topluluu ve onlarn grmeye dahi tahamml edemedii,sistem tarafndan yeterince kazan(ma)d iin deersiz kabul edilen ynlarn lmne ahitlik edersiniz.slam ite bu nedenle bu ve bunu merulatran sistemleri olduu gibi red eder.slamn insana dair byle bir vurdum duymaz hali asla ve asla yoktur.slamn bu konudaki tavr nettir Ashab- Meeme.Ayete ramen,Rasulullahn bir model olarak nmzde rnek olmasna ramen halen nasl olurda bir Mslman,Protestan ahlak rneklemesi ve ahit olduu tm Kapital cinayetlere ramen bu sistemi onaylar,bununla yetinmez bir de bu kokumulua slam menei aklamasnda bulunur?Hadis ve ayetin genel ahlakndan yoksun bu kafalar,ticaretle ilgili 3 ayet ve yine ticaretle ilgili 5 hadisi nasl olurda,Kurann genel ahlaknda bir referansm gibi alarak bu sisteme kurban etmeye alr?Muaviyenin kendi iktidarnn pisliini rtmek amal Allaha iftira edip, kader konusunda uydurduu ve slam dnyasnda yaratt byk krlma ile bu hayalperest fikirlerin ne fark var?Az daha zorlayp,Allaha m iftira edeceksiniz?Bilindik safsatalar starak sunanlara da karnmzn doyduunu sylemek isterim.slam zenginlemeyin demiyor,zaten bu saydklarnz nedeni ile Batya kar bu kadar geri kaldk vs. ezberlerinin de kabak tad verdii bir dnemden geiyoruz.Zaten zenginlemeyi engelleyen bir slam olmadn biliyoruz ama biz yine ayn slamn Kapitalizmin ipinden salnm haline lanet ettiini de biliyoruz.slamn meru zenginlii,fakiri kollayan zenginliktir.Kapitalizmin zenginlii gibi ayn ve tek bireye srekli srekli kendi adna zenginlemeyi,zenginin dnda kalan ezmeyi ngren bir zenginlii onamaz.Kapitalizmin,tanrsnn para olduu bireyi,dahas homo economicus olmu bireyi,sosyal yaamn para=tanr retisinin ftrata yerletii bir dzeni kabul etmez.Tm bunlara ramen halen tutup slam,Liberalizmi ve Kapitalizmi deil yanyana kullanmak,ayn cmle ierisinde kullanmak dahi tutarszlktr.
61
Tm bu arpkla ek olarak,zeytinya ve suyu birbirine kartrmaya alan bu akl evvel Liberal Mslman ekol ( ! ) sadece bu zorlama birliktelie kuvvet vermek handikapna kaplmakla yetinmiyor bir de stne ancak ve ancak bir ST-ATI model olabilecek slam srf kendine taraftar etmek amal slama dahil bireylere saf muamelesi ya da ocuk muamalesi yapyor.Bir yazmda AL ERGENEKONU TUT bal ile Ergenekon taraftarlarnn olay izleyen kalabala yapt ocuk muamelesini eletirmitim.Aynn Kapitalist Liberal Mslmanlar iinde sylemek mmkn ; Mslman Ali Kapitalizmi tut ,aman ha brakma ! Blm 3 Farkl bir nokta daha slamn zgrlk tanm ile modern sistemlerin zgrlk tanm da farkldr.zetle,Mslman bireyin kendini ve kendi ierisindeki beni hapsolduu tm kavramlardan kurtulmaktr zgrlk bir nevi nefsinin arzularndan arnmaktr.Bunun tam tersi bir anlamda modern sistemlerin zgrlk anlaylar insana beninin yani nefsinin her istediini snrlamadan elde etmektir.Kapitalist bireyin tm younluu dnyaya ait ve tek anlaml zgrlk kavram yine dnyada dnya iin vardr.Mslman birey iinse tek anlaml bir kavramdan beslenmek mmkn deildir.Mslman bireyin dnya ve ahiret iin,ifrad ve tefrid noktasna dmeden iki zgrlk kavramn birbirini tamamlayarak daha ak ifade etmek gerekirse,dnyevi zgrln snrn,dinin zgrlk anlamnn toparlamas,ekillendirmesi ile yol almas gerekir.Kapitalist Liberal sistemin younluu yek dnya iin olduu gibi Mslman bireyin younluu hem dnya hem de ahiret iindir.Bu nedenle Mslman birey Kapitalizme teslim olmaz,bunun yerine kendi ierisindeki dnya yaam kavramn,din ile toparlayarak bir nevi terazinin iki kefesini dengeleyerek kendine yn izer,izmelidir.Tabii bu dini zgrlk kavram sadece kendini o dine teslim etmi bireyler iin bir gerekliliktir.slam-at model ierisinde,Mslman ol(ma)dan var olan birey iin slamn byle kavram farkll ve snrlaycl yoktur.slamn bu insana ve tercihe nem veren zgrlk duruu ise Liberalizme ve bundan kaynakl Kapitalizme onay vermez lakin frsat verir,demek tanmlamak amal daha salkl olur kanaatindeyim. slam,olduka st bir yaplanmadr.Bu geni lekli yaplanma da ksmen Liberalizm,Kapitalizm ve Sosyalizm yineliyorum ksmen kendine ayrlm bir alan bulabilir.Ama sadece bir alt balk olarak,yan kadroda,ana baln altnda,virglden sonra.Asla ve asla slam gibi byk lekli bir yaplanma bu dar doktrinler altna sktrlarak hatta zorlama tanmlar ile sokuturularak zor er iki baca aklm san salamlatrlmaya allan nc baca olamaz.Nasl olur da bir Mslman kendi kimliini alt balk stelik kendi iddiasna ters decek rneklemeler ile olduundan ok daha kk bir kalba hapsetmek suretiyle yn vermeye alr?Bu mantkta srar edenlere biri slam anlatsa iyi olur.Liberalizmi ya da Kapitalizmi savunmak baka ey bu kavramlara slam dahil etmek baka eylerdir.Kendi ideolojisini savunan insanlar ile kimsenin bir sorunu olduunu sanmyorum.Sorun slamn kullanlmas,tutup zenginliinden zalimleen,zalimliinden zenginleen sisteme alet etmeye almaktan kaynaklanmaktadr.Qua Vadis mmet ?Balkl yazmda Mslman dindar bireyler iin belirttiim ;
Fikir Platformu
62
Liberalizmin Kara Kitab 1.)stemek 2.)Sahip olmak 3.)Sahip olduunu kaybetme korkusu tespitlerine,sanrm en tehlikelisi olan drdnc bir kk da eklemek gerekiyormu ;
4.)Sahip olmad halde sahipmi gibi davranan,ksmi frsatlar nsann aklna nereden gelir ki dardan bir kalemin ieriden yazp izecei ve yazp izmekten ok karalamaya evirecei. Kapitalizmi ve Liberalizmi savunmak istiyorsanz ; tm esaretine ramen,zgrlk vaad ettiiniz bireylerin madde tarafndan zgrlne el konmasna ramen,maddiyatn ve parann kleleri oldurulmalarna ramen,sistemin adam olmayanlara bcek muamelesi yaplmasna ramen savunun,oklu tanrlar parann ilah olduu bir sisteme ramen,frsat eitsizliine ramen,adaletsizliinize ramen savunun en fazla ayn dnmeyen ama farkl dnmeyi zenginlik sayan farkl sistemlerin dahilleri oluruz.Ama kendi ideolojinize yanda bulmak amal muhatab olduunuz insanlarn deerlerinden arma yapmaynz.Bu el abukluunuzun aslnda sadece bir gz yanlmas olduunu kesinlikle biliyoruz.slam ne sizin vicdan olmayan sisteminize onay verecek kadar insandan kopmu bir yaplanmadr, ne de o basit,kmeye mahkum,insan sefil eden,kokumu ideolojinize alt balk olacak kadar dmtr.Bu hakareti tm vicdan olan Mslman Dindar bireyler adna knyorum.Yok illa slam Kapitalizmi diyorsanz,teslim edin Kapitalizmi slama tm sivri ve olumsuz yanlarndan arndrp,trpleyip,yaanabilir ve yaatabilir kvama getirip teslim edelim size bir nevi tme. Bir deli kuyuya bir atm,olduka da iyi olmu.Nicedir Mslman dindar insanlarn olduu ortamlarda Ergenekon Soruturmas sonulanp,bu Kemalist,Chpci,Ulusalc glgelerden kurtulursak geri kalanlardan Liberaller,Kapitalistler vs. ile halimiz nice olur? sorular ile yeni ortamlar oluturmaya balamken cevap tam da istediimiz anda ama beklemedimiz yerden geldi,bizi buldu.yi de oldu,daha en bandan bu Cin Ali Masallar kvamnda ilerleyen slam kullanmaya alma ve irkinlie alet etme abasn grdk,artk bundan byle bizler de kuyulara daha dikkat keserek cevap bulma abamz ge kalmadan ortaya koymu oluruz.Tabii orada slama sahip kmak dnda bir derdi olmayan Mslman dindar birileri varsa?Peinen syleyeyim bu eletiriler Liberal dvme,Kapitalist dvme,Sosyalist ezme gibi frsatlklara zemin hazrlamayacaktr.Sadece slamn normatif halini tebli ve tehir iin Bu nikaha itiraz olan ltfen imdi konusun ya da ebediyyen sussun.
Fikir Platformu
63
Fikir Platformu
64
Kmr, yiyecek datmak devletin en temel grevidir! (Emre Er) Yerel seimlerin de yaklamasyla zellikle bykehirlerde belediye bakan adaylar vaatlerde bulunmaya baladlar. Bunlarn en ilginci ve tartmal olanlar sosyal devlet ilkesi ile ilgili. CHP yneticileri iktidarn vatanda bilinli olarak yoksullua terk ettiini iddia ediyor. Bylece yardma muhta braklan halkn oyu kmr, yiyecek yardmlar ile her zaman etkilenebilecekmi. Ben bu yazda bunun tam tersini iddia edeceim. Kmr, yiyecek yardmlarnn neden sosyal devlet ilkesinin bir gerei olduunu, stanbul Bykehir Belediyesi Bakan aday Kemal Kldarolunun 600 liralk yardm dncesinin ise neden poplist bir yaklam olduunu ele alacam. Bir nceki yazda Maslowun almalarndan faydalanarak temel ihtiyalarn fizyolojik ihtiyalar ve gvenlik olduunu ortaya koyduk. lkemizde beslenme, barnma, snma gibi temel ihtiyalarn karlayamayan milyonlarca insanmz var. Bunun nedeni ise iktidarlarn muhta brakmaya ynelik bilinli politikalar deil. ddiann temelinde Balk vermek, yerine balk tutmay retin. dncesi yatyor. imdi neden devletin bir anda btn vatandalarn i sahibi yapamayacan aklayalm. Trkiye gelimekte olan bir lke. Bu aslnda u demek oluyor: Trkiye ekonomik modernlemesini henz tamamlayamad. Nfusunun byk blm tarm sektrnde. Sanayi ve hizmetler sektr bu nfusu emebilecek kapasiteye ulaamad. Sakn Tarm modern deildir. sonucu kmasn bu anlatmdan. Tarm da alt yaps her ynyle salandnda modern anlamda retim yapabilecek. Zaten o zaman da u anda tarmda alan nfusun sekizde biriyle ayn retimi gerekletirebileceiz.
Fikir Platformu
65
stihdam artrmak iin modern retim yapmak lazm. Sanayide makine, tehizat almalyz. Hizmet sektrnde kilometrelerce yol, elektrik retim santralleri yapmalyz. Tarmda sulama barajlar kurmalyz. Bunlarn hepsi iin ok para lazm oook! yle byle deil, ok para lazm. Paray kapitalizm bize salyor. Aman, bu kelimeyi olumlu bir cmle iinde kullandm iin okumay brakmayn! Kapitalizmi bu yazda ok zikredeceim. Bu szck biroklarmzn aklnda ok olumsuz bir yer ediyor. imdi ltfen kapitalizme dair bildiklerinizi unutun, ve sadece burada anlatacaklarm erevesinde ona bir anlam ykleyin. Kapitalizm modernlemenin yntemidir, ve bundan baka bir yntem de yoktur. Bu erevede bir devlet liberal de olsa komnist de olsa modernlemek istiyorsa bu yntemi uygular. ok da basit bir mant var: rettiinden kazandn karla yeni retim tesisi kurarsn. Her ey devletin de olsa yatrm yapacak para retimden elde edilecek kardan gelir. Kar ise iiyi smrmek demektir. Ama nedense genellikle bireyin kazand paraya kar denirken devletin de ayn eyi yapt gz ard edilir. Halbuki her ikisi de kazandnn bir ksmn harcar, dier bir ksmn yatrma geri dndrr. Komnist olunca gkten para yamadna gre yine iiyi smrmekten baka bir yol yok. Ne kadar smr, o kadar kar, ne kadar kar, o kadar yatrm. Bu yaz boyunca ve mahsuru yoksa hayatnzn bundan sonraki ksmnda kapitalizm denince aklnza kar-retim-yatrm-istihdam sreleri gelsin. Kapitalist mekanizmada para bu drdne dnerek ekonomiyi modernletirir. Devlet ne halt olursa olsun ancak bu ekilde modernleebilir. tiraf etmek gerekir ki mekanizma alrken balarda ok kt eyler oluyor. Balarda derken 100 sene gibi uzun srelerden bahsediyoruz. Onlarca belki de yzlerce yl kapitalist mekanizmann ekonomiyi modernletirmesini beklerken insanlarn alktan lmelerine, souktan donmalarna gz m yumacaz? Bu sre iinde sosyal devlete ok ihtiya var. Yani Almanya olduktan sonra deil Almanya olmadan nce lazm sosyal devlet.
Gelimi bir lke olana kadar kapitalizmin yaratt en bilinen sorun iinin ezilmesidir. 19. asr ngilteresinde ii ok kt artlarda almaktan erken yalarda lyordu. Bu dnemde ortalama yaam sreleri ok dkt. Sol dnce iinin haklarn korumak iin ortaya kt. Aslnda ok daha fazla korunmaya muhta ve sayca daha fazla baka bir kitle daha vard. Gariptir, onlara zg bir ideoloji hibir zaman olmad. Elbette isizlerden bahsediyorum. Kapitalizmin yaratt en byk sorun isizlii patlamasdr. Bu, iinin ezilmesi de dahil olmak zere btn sorunlarn anasdr. inin dk cret almasnn nedeni de isizliin ok yksek olmasdr. sizin ok olduu bir piyasada i gc arz yksek olduu iin cretler der.
Fikir Platformu
66
Modernleme iddiasnda olan bir lke isizlik patlamasn yaamak zorundadr. nk modern retim aralarnn tm verimlilii artrr. Verimliliin artmas demek makineleme demektir. Eskiden 10 kiinin yapt ii bir makine yaparsa ki baka trls dnlemez, modernlemenin erken dnemlerinde ok ciddi bir isizlikle karlamak doaldr. Bunun nne gemenin tek yolu ada bir lke olmaktan vazgemek, kara saban, kzle retime devam etmektir. Bu da olamayacana gre yksek isizlikle boumak zorundayz. te bu noktada devreye sosyal devlet giriyor. Sosyal devlet ilkesi sisteme dahil olamayanlarn hayatlarn gvence altna alr. Devlet dier yandan kapitalist arkn ilemesini ok yavalatacak politikalardan da kanlmaldr. nk arkn yavalamas CHPnin iddiasnda dile getirdii gibi halkn yardma daima muhta braklmasna yol aar. Bir lkede isiz, alandan daha iyi imkanlara kavuursa insanlarn alma arzusu krelir. almak isteyen kii says azaldnda i gc pahal hale gelir. Bylece gelimekte olan bir lkenin en nemli silah olan ucuz i gc avantaj kaybolur. Kar-retim-yatrm-istihdam mekanizmasnn kar aya zayfladnda dier ayaklar da etkilenecek, mekanizmann almas yavalayacaktr. Bu daha az yatrm yaplmas, ekonominin daha ge modernlemesi, isize daha ge i bulunmas manasna gelecektir. Sosyal devlet, kapitalist mekanizmann almasn ok yavalatmayacak ekilde sisteme dahil olamayanlarn hayatlarn gvence altna almaldr. Bu nedenle fakirin her ihtiyac deil, sadece temel ihtiyalar karlanmaldr. ktidar u anda barnma ihtiyacn karlamak iin Toplu Konut daresine ucuz konut rettiriyor. Bylece ihtiya sahipleri ucuz kredilerle ev bark sahibi oluyor. Beslenme ihtiyacn karlamak iin yiyecek yardmlar yapyor. Fakir fukara soukta hasta olup mesin diye kmr datyor. Sizce kmr, yiyecek yardmlar m, yoksa 600 lira nakit mi alan kesimin motivasyonunu azaltr, kapitalist mekanizmaya zarar verir? Asgari cretin seviyesini dnecek olursak 600 liralk nakit yardmn olduu bir lkede almak akllara zarardr. Byle bir politika vatanda almaktan soutur. arayan says azalnca cret seviyeleri ykselir. Pahal i gc az kar manasna gelecektir. Bu da yatrmn, retimin, istihdamn daha yava artmas demektir. 600 liralk yardm istihdamdaki art yavalatr, isize daha ge i yaratlmasna neden olur. CHP diyor ki AKP vatanda bilinli olarak yardma muhta brakyor. Bu iddia tam da 600 liralk yardmla gerekleecektir. Kmr, yiyecek yardmlar ile alann motivasyonunu krmadan fakirin hayatn gvence altna alrsnz. Ama asgari cret seviyesinde bir paray karlksz datrsanz, asgari cretle alan milyonlarca insan almaktan soutursunuz. nsanlar almay brakp, 600 lirann peinden koarlar. O paray elde ettikten sonra da yan gelip yatarlar.
Fikir Platformu
67
almaktan ziyade devletten geinme zihniyetini gelitirmenin adna poplizm denir. Sayn Kemal Kldarolu gelimekte olan lke politikacsnn hastalna tutulmutur. Seilmek iin poplizm yapmaktadr. Tam da bu vaat, retmeyen, hazr yiyen, srtn devlete yaslayan anlaya hizmet eder. Eski alkanlklar hortlatr. Sanrm u noktada bir anlamazlk yok: A doyurmak, yeni stmak devletin en temel grevidir. (Var diyenler nceki yazya baksn.) Bunu aa yiyecek, yene kmr vererek yapmak lkenin gelimesinin hzn drmeyecek en uygun yntemdir. Buradan hareketle yle bir cmle kursak herhalde kimsenin itiraz olmaz: Kmr, yiyecek datmak devletin en temel grevidir. Gelecek Yaz Poplizm ile sosyal devlet arasndaki nans: kmr, yiyecek, yardmlar lgili yazlar A doyurmak, yeni stmak devletin en temel grevidir iyi ezmeden isizlik bitmez
Fikir Platformu
68
Liberaller neden baarsz? (Mehmet Ylmaz) D kaynakl sorunlar ve i hastalklar Libo, sorospu ocuu, AKP ua Liberaller kitaplar, konferanslar, makaleleri ile politik dnce hayatmz etkilediler ama kendilerini anlatamadlar Byk Trkiyeye. Liberal dnceyi temsil eden insanlar neredeyse btn cephelerde tkanp kalm vaziyetteler. sminin iinde liberal veya zgrlk bulunan siyas partiler seimlerde bir varlk gsteremediler, obanla, bakkalla kucaklaamadlar. Liberal dnce kurulular ve akademisyenler de fildii kulelerden dar kp onca emek verdikleri almalarn sonularn halka yayamadlar. Normal gazetelerde liberallerin arl artmazken Taraf gazetesinin ekonomik zorluklar kt ortaya. Kendi medyasn, siyas ve akademik rgtlenmesini kuramayan, hepsinden nemlisi kendi tabann oluturamayan bir siyas hareket nereye kadar gidebilir? Eninde sonunda dierleri tarafndan yutulmaya ve/veya kullanlmaya mahkum olmayacak mdr? Nitekim dier siyas partilerle beraber AKP iinde de liberallerin seslerinin gitgide ksldn, milliyetilerin ve devletilerin ykseldiini gryoruz. Trkiyenin dertlerine zm retmeye talip olan yerli liberaller treni karmak zereler. Neden?
69
D kaynakl sorunlar Kendini anlatma zorluu Liberallerin ii dnyann hi bir yerinde kolay deil. Bir kere bu kelime ekonomi ile snrl sanlyor. Etnik kavgalardan ecinsellie, din ve vicdan zgrlnden evre korumaya kadar her konuda liberal bir duru olabileceini insanlara anlatmak ok ama ok zor. Buna ek olarak Trkiyede devlet baba dediimiz vatanda ocuklatran yaklam Avrupada bir ok lkede hl kabul gryor. Devlet halkn yerine dnp karar veriyor neyin iyi, neyin kt olduuna. Hatta halk biimlendirme grevini stleniyor: Nation building diyor, ulus devlet diyor, devletin milletiyle blnmez btnl diyor Bunun iin liberaller siyas rakiplerine solcu veya sac deil konstrktivist diyorlar. Yani bir anlamda ulus-devlet inaats. Gl merkez yap, tartlmas teklif dahi edilemez bir ideoloji, devletin bekas iin halkn, bireysel haklarn ve zgrlklerin inenebilmesi, vs, vs. deolojik ekimeler, seimler ve i savalar genellikle bu BABA devletin sac m yoksa solcu mu olaca zerine. Hemen hemen kimse kp da kardeim, bence devlet bir aygttr. Buzdolabnn, cep telefonunun solcusu, sacs, islamcs olur mu? demiyor. Ama liberaller de bu konuyu halka anlatamyorlar. Tartmalar akademik evrelerde hapsoluyor. Birbirinden gzel fikirler seminer salonlarndan, konferans bildirilerinden dar taamyor. Konstrktivist grup ve kurumlarn byk gc Gl merkez devlet yaps, yksek hiyerari ve sk kontrol gerektiren, ok ii altran, devletten destek alan endstriyel kurulular, geleneksel tarm yapanlar, henz servislemesini bitirmemi sektrler ve kurumlar bunlar. Mill eitim, cezaevleri, ordu, sosyal gvenlik mekanizmalar ve daha bir ok brokratik yap liberalizmden nefret ediyor, elbette kendilerince hakl olarak. Liberalizmin glendii her alanda bu odaklarn g pastasndaki paylar azalacak, bireysel haklar ilerleyecek. Bu sebeple her trl lobilicilik yaplarak liberallerin n kesiliyor. Krtler, Alevler, bartl kzlar, Ermeniler gibi yapay i dmanlar oluturulup sradan vatandan zgrlk talepleri erteleniyor. Kresel krizin faturas gerek sorumlu olan mdahaleci devlet kurumlarna deil fazla serbest olduu iddia edilen piyasaya kesiliyor. hastalklar Liberalizmin, zellikle de Trkiyedeki ekliyle ortaya kan akmn baz sorunlar var. Ama bu sorunlar liberal dnce ile ayn hzda yaylyor. Bu sebeple bunlara sorun diyerek dsallatrmak yerine i hastalk adn vererek doru bir pozisyona yerletirmeyi arzu ediyoruz. Zira sorunlar zmle hallolur. Oysa i hastalklar tehis ve tedavi, bazen de kkl bir dnm gerektirir. Kanaatimizce Trk liberalleri bu i hastalklar halletmi olsalar tabanlarn geniletebilecekleri iin d sorunlarn zerine daha kolay gidebilirler.
Fikir Platformu
70
hastalk 1: Birey Fetiizmi Liberal aydnlarn zerine yeterince gidemedikleri sorunlarn banda kendi nefisleri geliyor. Harb delikanl gibi zgrlk davasn m gdecekler yoksa iktidar partisinde veya olmazsa gl muhalefet partilerinden birine yamanp politik kariyer mi yapacaklar? Benzeri bir soru kendisini demokrat olarak niteleyen gazeteci ve akademisyenlere hatta aktivistlere de sorulabilir. Tabi Trkiyede ne gazetecilik ne de akademisyenlik kolay deil. Ke balar ulus-devlet inaatlar tarafndan tutulmu, kimi sosyalist, kimi nasyonalist ama ou nasyonal-sosyalist! Ne var ki zgrlkten, haktan yana bir davaya hizmet zveri istiyor. ne ile kuyu kazacak sabr istiyor. Asrlarca sren savalar, dalan bir imparatorluk neticesinde gemiinden kopan pi kimlikler, ulus-devletin kuruluunu takip eden asrlk bir beyin ykama var ortada. Acaba bizim liberaller travma stne travma yaayan, kuaklar boyu korku ve nefretle ekillenen bu cinnet vatana hizmet etmee hazrlar m hakikaten? Zihniyetlerin deimesi iin almak gerek. Meyvalarn ancak torunlarnn yiyecei bu aac sulamak kanaatimizce bir ok liberalin (ve demokratn) nefsine ar geliyor. Bireyi merkez alan bir fikr temeli glendirmek iin ne kadar kollektivist olunabilir? Liberalizm uruna, cemaatin/cemiyetin refah iin birey kendini feda etmeli midir? Karnca yuvasna benzemesini isteMEdikleri bir lke ina etmek iin ii karncalar gibi alabilecek mi liberaller? Yoksa her aacn kurdu znden olur ataszndeki gibi liberalizm de kendini ykacak olan kanserli hcreyi benliinde mi tayor? Birey fetiizmini! hastalk 2: zgrlk Fetiizmi Bilimin yapamad eyi serbest piyasa veya liberal demokrasi yapabilir mi? Erdem retmenin pozitif bilimlerin bir fonksiyonu olamayacan Hiroimada grdk. Aslnda daha 1800lerin sonunda Hiram Maxim dakikada 500 mermi atabilen makinal tfekleri icad ettiinde mesele oktan ngrlebilir bir hal almt. nsanlk kendi teknolojik ilerlemesinin altnda ezilip kalacakt. nk teknik ilerlemelerin aksine ahlk alanda hibir ilerleme gsterilmemiti. Medeniyeti teknoloji sand insanlk, bu kelimenin etimolojisini unuttu. Hem bu teknolojiyi reten bat hem de bu yarta yaya kalan ark toplumlar ayn yanlgya dt. G kazanmak iin gerekli olan teknoloji gibi modernlemek, adalamak sihirli bir denek sanld. Yazarlarmzdan zlem Yaz ne gzel soruyor, Vicdan Ne Yana Der Usta, Medeniyet Ne Yana? diye. Enver Glen ise Gazzede akan kana ramen Ahlk bir Direni Dilinin nas nn gereini hissediyor kalbiyle, zihniyle. Eline dolu bir silahl verilmi mark ocua benzeyen insanlk 1900lerde iyice putlatrd Bilim Tanrsna tapmaya devam etti, ediyor. Aydnlanma ann yla gzleri krleen sadece bilimciler, saclar, solcular veya pozitivistler olmad elbette. Hl devam eden bu krln liberalleri de dierleri kadar karanlkta braktn gryoruz. Tketim Tanrs ve Sava Tanrs 21ci yzyln ykselen ilahlar oldular yine. zgrce evre kirletmeye, zgrce savamaya, zgrce fakir smrmeye, ocuklara zgrce fuhu yaptrmaya liberalizmin cevab / cevaplar neler olacak?
Fikir Platformu
71
Pedofiliye zgrlk isteyen Hollandal NVD partisine (Partij voor Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit - Hayrseverlik, zgrlk ve Farkllk ing , fr, alm) Trk liberalizminin yant ne olabilir? Ne adna hayr denebilir bu bireylere? Onlar ki ocuklara yaklamlarna safla ve temizlie duyulan en st dzey sevgi olarak tanmlyan pedofiller Ya da ksaca soralm, liberalizm kendi ilkelerini inemeden Hayr denebilecek midir buna? Naziler yok etmek iin kamplara topladklar Yahudilere ein stck diyorlard, bir para. nsanla layk grlmeyene(!) kar yaplan saldrganlk da su olmaktan karlyordu bylece. Bugn Gazzelilerin katli iin fetva veren hahamlar da Gazzeli insanlar ayn ekilde para statsne indiriyorlar. srailli ocuklar bombalarn zerine komik mesajlar yazdktan sonra askerler onlar teki ocuklarn zerine atyor. nsana sadece insan olduu iin kymet veremeyen bir uygarlk ne kadar zgr/liberal olursa olsun fertlerini ein stk olmaktan kurtaramayacak. ocuklarn cinsel istismar adl makalemizde anlattmz gibi pedofiller de iinde yaadmz tketim toplumunun rnleri. TV ekrannda cozurdayan sucuklu yumurtay, lks otomobil satmak iin soyuLmu kadnlar nasl ein stck yapyorsak pedofiller de ocuklar birer zevk arac, birer para olarak gryorlar. Biz normal insanlar evre kirliliini, sava ve normal pornoyu kanksadk ama pedofiliye kzyoruz. Tek sorun henz zgrln(!) bu trne (bu kadarna!) alamamz olmamzdan kaynaklanyor. Liberalleri suskun bulduumuz bir baka konu ise krtaj. Henz domam bir ocuun yaama hakkn devlet ya da cemiyet savunmal m? Yoksa Fransz feministlerin dedii gibi bir kadnn vcudu kendine aittir mi demek gerekir? Peki henz domam bir ocuu ldrmekle yeni domu bir bebei ldrmek arasndaki izgi ne kadar kalndr? 5 dakika? 1 saat? Kadnsz bir dnyaya doru adl makalemizde aktardmz gibi in ve Hindistanda milyonlarca bebek kz olduklar iin krtaja kurban gidiyor. Sebest piyasa sayesinde ucuzlayan ultrason aletlerinin fiat Hindistanda bile her doktorun satn alabilecei bir seviyeye indi. Doktora gidecek paras olmayan kadnlarsa zgrce(!) baytarlara krtaj yaptryor. Ultrasondan bakan doktor hah bir kz daha diyor ve ekiyor tetii! Sava uann radarndan bakp hastahaneleri bombalayan pilotlar gibi! Byle bir katliamn karsnda krtaj zgrln(!) savunmak ne kadar mmkn olacak? ayet kar kacaksak ne adna, hangi deere yaslanarak bu zgrl(!) kstlayacaz? Teknoloji ve zgrlk burada, iyilik nerede? Dncelerine deer verdiimiz bir ok liberal dostumuzun ahlk kayglar zgrlk uruna ikinci plana attklarna tank oluyoruz. zellikle Trkiyedeki liberallerin modernizmin etkisiyle din, vicdan ve ahlk gibi konulara uzak durmalar bizce byk bir hata. Oysa Locke, Hume, gibi filozoflardan Pascal Salin, David Friedman, David Schmidtz, Randy Barnett gibi gnmz tartmalarna yn veren dnrlere kadar liberalizmin nemli imzalar ahlk-erdem zerine deerli almalar yapmlar. Bunun yannda elbette Trkiyenin gelenekleri, sosyal ve din referanslar var. Bu kltrel mirasa ramen liberal olmak yerine o miras sayesinde zgrl savunmak mmkn deil midir?
Fikir Platformu
72
Bu miras ve zihinsel altyapy anlamak, iselletirmek ve onunla uyumlu somut projeler ortaya koymak belki de Trkiye liberalleri iin daha isabetli olacak. Sonunda varacaklar yer bat liberalizminden ok uzak olabilir ama en azndan lkenin gereklerine aykr dmemi olacaklar kanaatimizce. Trk solunda da grdmz bu ideolojik sadakat aslnda hem solcularmzn hem de liberallerimizin ayanda birer demir glle. Artk liberal (ya da sol) saylamayacak bir durua gelme korkusuyla halkn dinine ve geleneklerine uzak durmak, insanln vicdan krizini grmezden gelmek bu grteki siyas projeleri frenlemeye devam edecek. Bu konuda Enver Glenin Solun Din le likisinde Bocalamasnn Sebepleri adl makalesi perdeyi bir para aralamt. Dnyada bir ok ey hzla deiiyor. Neredeyse on ylda bir yenilenen ve bu dnya(lar)da insann, devlerinin, iyinin, ktnn yerini tekrar tekrar tartmaya amak doal bir ihtiya. Bir yandan ok farkl bireysel yaamlarn i ie gemesi bireysel zgrlkleri ve farka saygy siyasetin vazgeilmez bir paras yapyor. Dier yandan zgrlk ve fark savunmak bunlara duyulacak saygnn da snrlarn yeniden izmeyi zorunlu klyor. Sitemizde bu dnceyle yazlm baz yazlar unlar: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Pornografi Nasl Sanat Oldu? Otomobil, ktidar ve Cinsiyet ocuklarn cinsel istismar ifte Cinayet: Tanrnn lmnden nsann lmne Estetik Beden Terr evrecilie anti-modern bir bak Gnah ileme zgrl
Piyasa mekanizmas (ekonomi dndaki alanlara uyguland durumlar da dahil) devlet mdahalesini bertaraf edebilecek iyi alternatiflerden biri kanaatimizce. Ama piyasa neticede bir makina. Devlet gibi insann icad ettii yapay bir sistem. Devletin veya piyasann erdem retmesi, vicdanmzn ykn hafifletmesi bir topya bile deil. Meselenin bu bakla ele alnmas gerein corafyasna aykr. hastalk 3: Cemaatsel hak ve zgrlklere srt evirmek Hamile olduunu rendii andan itibaren bir kadnn kendine ve gelecee bak deiir. Eiyle ilikilerine de yansr bu. Onlar artk cumartesi akamlar gidecekleri iyi bir film arayan iki sevgili deil gelecee dair projeleri olan bir anne-babadr. Boyu bir ka milimetreyi gemeyen bu kk insan suya den bir mrekkep damlas gibidir. Hem suyun rengini deitirir hem de kendisi suyun etkisiyle bir mrekkep damlas olmaktan kar. nsan bir toplulua girdii andan itibaren ok ynl bir etkileim balar. Bu etkileimin takibi ya da kontrol imknszdr. Snfa gelen yeni bir renci, ie yeni alnan bir memur artk o eski ben deildir. Girdii topluluk da o gelmeden nceki topluluk olmayacaktr. nemli nokta bu etkileimin geri evrilmesinin de imknsz oluudur.
Fikir Platformu
73
Bu balamda bir arada bar iinde yaamas umud edilen insanlar bir torbadaki tenis toplar gibi gremeyiz. Toplum haklar ve devleri birbirinin zgrlkleriyle snrlanan bamsz bireylerden olumaz. Hukuksal ya da siyas zmleri sadece bireysel modeller zerine oturtmak ayr bir hukuk ve siyas varlk olan toplumun haklarn inemek olur. Deerli yazarmz Enver Glen bu konuda ek olarak sylemek istediklerimizi zaten dile getirmi ve ok gzel bir makale yazmt: Kemalizm, Demokratlk ve Liberallik adnda. Bu sebeple bu hastal daha fazla detaylandrmayacaz. Yine liberalizm ve demokrat zihniyet konularnn zengin biimde ele alnd Mahupyan-Yayla tartmas DerinSular.Com sitesinden okunabilir. Serdar Kayann aklayc notlar ve eletiriler ekledii 43 sayfalk bu PDF dosyasn incelemekte fayda var. hastalk 4: Din ile zgrln birbirine olan ihtiyacn grmezden gelmek slm da dahil byk dinlerin srarla zerinde durduklar ahlk kavramlarn zellikle de iyi ve kty ayrd etmenin bir anlam olmas iin insann zgr olmas gerekli. zgr iradeye sahip olduu iindir ki insan yaptklarndan sorumlu tutulabilir. slamn (ve hemen btn dinlerin) hakkyla yaanabilmesi iin devlet hereyden nce zgrlkleri azam seviyeye ekmeyi amalamal. Bu ise devletin klmesi, yerel idarelerin ve sivil kurulularn glenmesiyle olabilir ancak. Bir baka deyile dindarlarn asndan ideal bir devletin en nemli vasflarndan biri hak ve zgrlkleri azam noktaya ekmek deil midir? Dier yandan zgrlklerin azami noktaya ekilmesi iin de insanlarn ahlk referanslara ihtiyalar var. Bu ill ki kitaplar, ibadethaneleri ve ruhban snfyla kurumsallam bir din olmayabilir. Bir hayat felsefesi veya mistizim de insanlarn manevi aln doyurabilir. Onlara bana yaplmasn istemediim eyi bakasna yapmayacam dedirtebilir. Byle bir manev yapnn eksiklii eninde sonunda insanlar birer para kazanma makinas haline getiriyor. Hayattan ald hazz maksimize etmeye programlanm bu robotlar ne yapp edecekler, bakalarnn haklarna tecavze yeltenecekler. Bu tecavzlerin gelien teknoloji sayesinde daha iddetli, hzl ve geni apl olmasn engellemek elbetteki devletten ve/veya AB/BM tarz uluslararas konstrktivist kurumlardan beklenen bir grev olacak. nsan haklarn savunan ve ulusal snrlar iinde uygulayan Bat lkelerinin ayn zamanda dnyadaki silahn byk ksmn retmeleri ne byk bir eliki. Yine ayn devletlerin Tahrana nkleer silah konusunda uyguladklar bask ile kendi ellerinde bulundurduklar binlerce balk artk saklanamayan ikiyzlln yeni bir ispat. te bu nokta Bat liberalizminin de amazdr. Bu zlmeden Trkiyede de liberal bir projenin hayat bulmas imknsz grnyor. Bir baka deyile erdem/ahlk kavramlarn bireye hapsetmek meydan hedonizme brakyor. Hedonizm ise ister zengin olsun ister fakir her topluma iddet getiriyor. Bat avrupann kendi iinde 2ci Dnya savandan beri uygulamaktan kand iddet, silah ticareti yoluyla dnyaya yaylyor. Bugn demokratik ve liberal bat lkeleri ayn zamanda dnyadaki bir ok soykrmn, diktatrn en byk destei durumunda. Manev referanslarn and zgr(!) toplumlar nefsan tutkularn klesi oluyorlar. Dnyev zevkleri maksimize etmeyi ama edinen bireyler ve topluluklar yok edilme korkusu ile diktatrlere ne kolay boyun eiyorlar. Komnizm korkusunun yerini alan islm(!) terr karsnda bat demokrasilerinin aresizliini gzlemek yeterli deil mi?
74
Korkunun demokrasileri nasl totaliter rejimlere dntrebileceini Onun ad asker, can neler ister? adl yazmzda anlatmtk. Terr ve evre kirlilii gibi kresel sorunlar zmeye yeltenen Avrupa Birliinin gittike konstrktivist bir izgiye oturmasnn bir rastlant olduu sylenemez elbette. Gz boyamadan teye gemeyen Kyoto protokol de gerekte Kresel Isnmadan istifade edecek olan devletlerin elini rahatlatan bir uyku ilac olmad m mesel? (Kresel snma ok iyi bir eydir) Bir baka somut rnek ise 11 Eyll saldrlarndan sonra ABDde karlan Patriot Act adl kanun: Polisin ve yargnn yetkilerini genileten, bireysel zgrlkleri askya alan bu kanun Amerikan demokrasisinin kendi ayana skt bir kurundan baka bir ey deil. ster ocuklarn cinsel istismarn ele alalm ister evre kirlilii veya vahi kapitalistlerin sularn sonunda ayn noktaya geliyoruz. yiyi ve kty ayrd etmek, iyiyi seecek cesareti ve kuvveti kendinde bulmak. te bu balamda Trk liberalleri din ile zgrln birbirine olan ihtiyacn zgrlk hareketin kalbine yerletirmeliler. Din derken elbette dah nce belirttiimiz geni anlam kasdediyoruz. nsan doasnn manev aln ve bireysel vicdan. Bu manev dayanaktan mahrum kalm zgr bir g eninde sonunda zulme yol aar. Bu vahi zgrln bedelini ise hem lkemizde hem de gezegenimizde her an dyoruz. Zaten Trkiyede yaayan insanlarn byk ounluunun da vicdansz bir liberalizme destek olabileceini sanmyoruz. Liberaller Trkiyenin maneviyatndan uzak durduka Trkiye de onlarn fikirlerine souk bakacak. Siyas manzara da haliyle sac konstrktivistler ile solcu konstrktivistler arasnda paylalmaya devam edecek. zetle liberal hukukun yksek bireysel fakat ayn zamanda toplumsal ahlk gerektirdii kanaatindeyiz. nsanlarn birbirlerine duyduklar sayg devletin mdahalesini geriye itebilir. Tersine sorunlarn iddet veya hile yoluyla zmeye ynelmi toplumlar gl merkezi devletleri ve devletin olmad yerlerde mafyalamay kanlmaz klar. Bu bakmdan erdem, ahlk, vicdan gibi kavramlar liberalizmin retecei sonular deil onun mttefikleridir. hastalk 5: Konstrktivizm ve konstrktivist liberaller! Liberal dncenin tam zdd olmasna ramen konstrktivist fikirlerin adeta bir virs gibi liberal arkadalarn arasnda dolatna da tank oluyoruz. Anadili konuma veya vicdan zgrlnde parlak fikirlerini okuduumuz insanlar mesel fuhu, sbyanclk ya da evre kirlilii sz konusu olduunda devlet nerede? bunlara verilen cezalar arlatrlsn, ilgili bakanlklarn bteleri arttrlsn diyebiliyorlar. Hatta son kresel krizden sonra evet, liberal ekonomi iyidir ama devlet kontrol lzm amazna denler bile oldu. Oysa devlet de bir piyasa aktr deil midir neticede? Devletin bir irketten daha drst olmasn garanti edecek mekanizma olmadna gre sihirli denek baka bir yerde saklanm olmal! (Buna kar kacak dostlarn sovereignty funds konusuna bir gz atmalar yeterli olacaktr.) Elbette su kabul edilen eylemlerin cezalandrlmas gerekir. Ama su/sulu korkusuyla veya sbyanclk gibi iren sularla mcadele adna zgrlklerimizden vazgemeye hazr myz? Bu sularn cezalandrlmas kadar hi ilenmemesini salamak zerine kafa yormak gerekmez mi?
75
Fikir Platformu
Liberalizmin Kara Kitab Unutmamak gerekir ki 1600lerden 1900lere kadar Avrupann birok lkesinde Tanr yoktur demek ar bir sutu. Krala sadakat gstermemek de yle. Yine Avrupada almak bir insan yaralamaktan daha ar cezalandrlyordu. nk insanlarn alnacak fazla bir eyleri yoktu. Bir insann ineini veya atn almak o insann btn ailesini ala ve lme mahkum etmekti. Oysa bakl kavgalar ve ufak yaralamalar yaygnd. Bugnk hakaret veya az dala gibi grlyordu. Gnmzde ise hrszln baz trleri kabul edilebilir izginin altna indi. Mesel nternet zerinde izinsiz kopyalanan film ve mziin hesab dahi tutulamyor. Yine bugn modern toplumlarda insann bedenine, fiziksel btnlne ynelik sular korku ve tiksinti uyandryor. Bugn kt algladmz eylemleri su olarak tarif etmek, bunlar cezalandrmak ve nlemek iin gayret etmeliyiz. Ama insan toplumlar dinamik yaplardr. Nasl 1600lerin kanunlar bugne hitab etmezse 1900lerin endstriyel devletlerinin hukuk anlay da bize hitab etmez. Liberal dnceyi savunan genlerin iren sular karsnda bile souk kanllklarn korumalar gerektiini dnyoruz. Fuhu veya ocuk istismar gibi sularn insan metalatran, bir mal/hizmet gibi grnmesine yol aan bir taraf var. u imdaaat devlet yeti diye haykrma refleksinden kurtulup nce insan neden bir mal/hizmet mertebesine indirgenmi? diye sormak gerekiyor bir liberal olarak. Neticede dinamik insan topluluklarnn hukuk sorunlarnn son derecede statik yapl devletlerce zmlenebileceine inanmyoruz. Su ilemi insanlar hrsz, katil, tecavzc diyerek hapise atmak yerine su ilemi insan olarak kabul eden bir hukuk anlayn tesis etmek kanaatimizce daha isabetli olacak. Aksi takdirde endstri devriminin ve modernlemenin miras olan cezaevlerini kusurlu insanlarla doldurmaya ve onlarn sularna katlanmaya devam edeceiz. (Bkz. Cezaevleri okul olsun !) Sonu Liberaller birey ve piyasa gibi liberalizmin temel kavramlar da dahil her konuyu zgrce tartacak cesareti gstermeliler. Liberal dnrlerden devraldklar miras statik bir varlk olarak savunmak yerine iinde yaadklar toplumun gerekleriyle badaacak yeni siyas modeller kurmallar. CHPnin iine dst halk adam etme yanlgsna dsmeden, tevazu ve zveriyle varacaklar yerin ad byk ihtimalle artk liberalizm olmayacaktr. Ama siyas baar onlar liberalizmin dnda bir yerde bekliyor olabilir. Tavsiye makaleler evrecilie anti-modern bir bak Kapitalizme ahlk bulatrlabilir mi? slam ve Kapitalizm zerine(1) slam ve Kapitalizm zerine(2) Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (1) Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (2) slam ve Liberalizm: Ksa Bir Bak slam ve Liberalizm: kinci blm Vahi olan kapitalizm deil devlettir
76
Fikir Platformu
Para Tanrs(hsan Eliak) Aramicede zenginlik anlamna gelen mamon szc, para ya da para kazanma hrs demektir. Oradan Grekeye telaffuzu deimeden ayn anlamda gemi. Oradan da bat dillerine kk deiiklerle yaylm: ngilizce (money), Almanca (mammon), Franszca (monnaie), spanyolca (moneta) hep ayn kkten. Aramice konuan Hz. sann dilinde orijinal haliyle (mamon) kullanlm: Hi kimse iki efendiye kulluk edemez. Ya birinden nefret edip brn sever, ya da birine balanp brn hor grr. Siz hem Tanrya hem de paraya (mamon) kulluk edemezsiniz! (Matta: 6/24, Luka: 12/33-36, 16/13). Aramice mamon kknden gelen menn szc Kuranda ayn manay artrr ekilde kullanlr: Ve sizi bulutla glgeledik, size kudret helvas (menn) ve bldrcn (selva) gnderdik; verdiimiz gzel nimetlerden yiyiniz. (Taha; 80). Fraxinus omus aacnn torba eklinde ve ii sv dolu yerine yaplan kesiklerden kan kudret helvasnn botanikteki ismi de ayn kkten; manna Yiyen kiiye g ve kudret verdii iin kkn anlamna uygun olarak manna denmi Ayette srailoullarna (ve onlar zerinden bizlere) eski alarn ve zellikle de Msr Firavunluunda gcn ve kudretin sembol olan buza/boa (bakara) totemine ynelmemeleri, onunla ilikilerini kesmeleri yani ilerindeki ona ynelik ihtiras skp atmalar (buzay/boay/inei kesmeleri), bunun yerine Allahn doal evrede varolan nimetleri ile yetinmeleri, bitki kklerinin, ku etlerinin zaten buna yetecei, bu kadar para ehveti ve g ihtiras iinde olmamalar tleniyor. Buradan Erich Frommun tabiri ile sahip olmak ile olmak arasndaki fark da anlyoruz.
77
Modern ada para kazanma hrsnn mabedi olan borsann sembolnn boa olmasndan da anlalaca gibi Kuranda getii ekliyle bakara (boa/inek/kz/buza) eski alarn mlk (iktidar, mal, para, zenginlik, g) tanrsnn sembolyd. nei kesmek veya altndan buza yapmak gibi deyimler hep bununla ilgilidir. Onun iin Hz. sa ayn kandilin ndan diyor ki: Hem Allaha hem Mamona kulluk edemezsiniz! Birini kabul ediyorsanz dierini kesmeniz gerekir. Keza para, altn, g, kudret ve zenginlik hrsn ifade eden menn kelimesi, daha drdnc surede (Mddesir, 6) Hz. Peygamber ile ilgili de kullanlr: Servet yma hayallerine kaplma. (Ve la temnun testeksir). Yani menn talebinde bulunma, byle bir ihtirasn iinde olma, oalma, biriktirme, yma (teksr) beklentisi iinde peygamberlik (din sylemi) yasaktr! ** Buradan, Kurann 23. sureye kadar putlarn ismini hi anmayp neden mlk meselesi zerinde durarak, zellikle ehre hakim 9 eteye (saydm tam 9 kii ediyor) sarsc eletiriler ynelttiini daha bir anlyoruz. Bir taraftan peygamberine menn talebinde bulunmay yasaklyor, diger taraftan menn muhterislerini yani mamona tapanlar iddetle eletiriyor: Bana brak doarken yapayalnz olan o adam Zenginliine zenginlik kattm, etrafnda dolanp duran oullar/adamlar ile nne alabildiine geni imkanlar serdiim o adam Hala gz doymuyor; ihtirasla verdiimden daha fazlasn istiyor Onu dimdik bir yokua sreceim! (Mddesir; 11-15). nk tarih boyunca put veya totem dediiniz ey insanolunun tutku, drt ve ihtiraslarnn davurumudur. Mesela Yunan tanrlarndan Afrodit heykeli, aslnda insann ehvet drtsnn dsallam, heykel, totem veya put haline gelmi eklidir. Onun iin ak tanras derler. Keza eski Msrda boa/bakara (Izs ve Oziris) da byledir. Sumerdeki anna da byledir. nsanolundaki g, kudret, ehvet ve zenginlik hrslarnn davurumlardr. Araplardaki Lat, Menat ve Uzza da yledir. Bunlar sonu itibariyle tatan tahtadan bir takm heykellerdi. ehre (Mekkeye) hakim 9 etenin mlk hrsn ifade etmekteydiler. Her ne kadar dallap Kabenin iine, saa sola heykel olarak dikilmilerse de, esasnda onlar Ebu Cehil, Ebu Lehep, Velid bin Muire gibi ehre hakim 9 ete elebasnn (Yeda Ebu Lehepin) isel dnyalarnda, tutku ve ihtiraslarnda arayacaksnz. nemli olan nce bunlarn yreklerden sklmesiydi. nk insan dndaki deil; iindeki kirletir! Hz. sann nsan azndan giren deil; azndan kan kirletir demesi gibi, put da insan dardan deil; ieriden ynetendir. Asl put insann iindedir; dtaki ta ve tahtadan baka nedir ki? Hz. sa der ki Ruhta yoksul olanlara ne mutlu! Yani ruhen agzllkten ve ihtiraslarndan arnm olanlara, iinden bunlar skp atm olanlara ne mutlu! Kuran onun iin ie buradan balyor. nce iteki putlara; mlk hrsna, para tutkusuna, zenginlik, altn ve mal ihtirasna yneliyor. Asl bunlar yklnca Mamon (para hrs, g tutkusu, bencillik) sklm olacak, Allah (iyilik, merhamet, kardelik, paylam) kalplerde kk salm olacaktr. ***
Fikir Platformu
78
e buradan balayan Kurann, 23 yl boyunca insanolunu bu tutku ve ihtiraslardan kurtarmaya altn gryoruz. Bunun iin bir ok ayet geliyor, kssalar anlatlyor, rnekler (meseller) veriliyor, uyarlar yaplyor. Bunlardan birisi de iki adam rnei trnden rneklem (mesel) yntemidir. Aada bunlardan iki fragman (para/blm) okuyacaksnz. lk fragmanda Mamona kulluk edenle Allaha kulluk eden iki adam rnei karlatrlr. Buradan, her ikisinin de temel zelliklerinin neler olduu, bunlar nasl tanyacamz gsterilir. kinci fragmanda ise Mamonu iinden skp atm ve Allaha kabul etmi iki adam rnei ne geilir. Bunlar arasnda da bir ayrm yaplr ve hangisinin makbul olduu anlatlr. *** (Birinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: Her trl zmden ona iki bahe vermitik, her ikisini hurmalarla donatmtk; ikisinin arasna da bir ekinlik yapmtk. ki bahenin ikisi de rnlerini vermi, hi bir eyi noksan brakmam ve ikisinin ortasndan bir de nehir aktmtk. Baka geliri de vard bu adamn. Bu yzden arkadayla konuurken Ben senden malca daha zenginim, evrem daha gl diyordu. te byle kendine yazk eden bu adam bir gn Buralarn yok olacan hi sanmyorum diyerek baheye girdi. Bir taraftan da Kyametin kopacan da zannetmiyorum. ayet Rabbime dndrlrsem, bundan daha fazlasn alrm; bundan hi phem yok diyordu. (Kehf; 18/32-37). KNC ADAM: Arkada da ona yle karlk vermiti: Seni topraktan, sonra bir damla sudan yaratan, sonra da insan ekline koyan Rabbini inkar m ediyorsun? Bak o Allah benim Rabbim ve ben Rabbime kimseyi ortak komam. Bahene girdiin zaman Maallah, Allahn yardmndan baka hi bir kuvvet yoktur deseydin olmaz myd? Geri sen beni kendinden yoksul gryorsun. Ama bakarsn Rabbim bana senin bahenden daha hayrlsn verir; seninkinin de stne gkten bir afet indiriverir de yerle bir olur. Yahut suyu ekiliverir de yerinde yeller eser. Nitekim rnn telef olup bahesinin yerinde yeller estiini grnce yapt masraflara karn ellerini dverek Ah, keke Rabbime kimseyi ortak komam olsaydm diyordu. nk Allahn yerine hi kimse onun yardmna komad. Kendi bann aresine bile bakamad. (Kehf: 18/38-43) KISSADAN HSSE: Mal, mlk ve oullar dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir. (Kehf; 18/46). Grld gibi ilk fragmanda birinci adam bahesini Mamon yerine koyarak ona ok gvenmekte, Burann yklacan sanmam, kyamet filan da yok demektedir. stelik Eer Rabbime dndrlrsem (kyamet varsa) orada bana daha da fazlasn verecektir diyerek dindarl da kimselere brakmamaktadr. Yani bu kii Allaha inanan bir dindardr.
Fikir Platformu
79
Allaha itikad vardr ama Mamona (bahesine, bana, parasna, altnna, sermayesine) iman etmektedir. Bunlara gvenmekte ve snmakta bu nedenle de hayatta sahip olduu eylere ihtirasla sarlmaktadr. stelik bunun caiz olduunu, Allahn kendisini zenginlikle imtihan ettiini, zaten bunun byle olmasn Onun istediini, Allahn huzuruna vardnda kendisinin taltif edilip daha da fazlasnn (cennet, kk, huri) verileceine inanmaktadr. Yani hem bu dnyada hem de ahirette mal gtreceine ve keyi dneceine inanmaktadr. Demek ki bu adam dindarl tacir kafasyla anlamakta ve yaamaktadr. Bahesinin yerinde yeller esince (iflas edince, sahip olduklarn kaybedince), Keke Allaha ortak komasaydm demekte ve fakat hala yapt masraflara zlmektedir! Byle inanmakla Mamona taptnn farknda olmayan bu kiiye Allaha inanmann ne demek olduu anlatlmaya allyor. Mslman zihnin mlk konusunda kt yer de ite burasdr. Allaha inanmayan birisi bu kiiye lisan- hal ile adeta yle demektedir: Hem Allahm var diyorsun hem de parana, malna, mlkne, altnna, bana, bahene sarlyorsun. Hani Allah vard, kulara rzkn verdii gibi insana da verirdi, bu kadar dnyaya tapmamak gerekirdi. Ben Allaha inanmayan bir ehl-i dnyaym ama benden daha hrslsn be hac abi? kinci adam zerinden syletilen Allah inkar m ediyorsun?, Keke Rabbime kimseyi irk komasaydm? ifadeleri de ilgintir. Burada irk koulan nedir? Putlardan bahsedilmediine gre irk koulan ey bahe oluyor. Bunlara ebedi grerek duyulan gven Allah inkar etmek olarak deerlendiriliyor. Kyameti inkar irk deil ilhaddr. irk olmas iin hem Allaha inanp hem de baka bir eyin ebedi, kalc, gven veren, yediren, doyuran, koruyan, yeterli olduuna inan gerekir. Bu da meselde aka grld gibi bahe (para, altn, servet, sermaye) olarak ele alnyor. ki adam rneinden sonra kssadan hisse de yle karlyor: Demek ki mal, mlk ve oullar (evre, taraftar gc) dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir. Yani asl gvenilecek (iman edilecek) olan Allahn katndakidir. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk adna yaptklarndr. Bana, bahene, sermayene, parana gvenme. Bir gn hepsi yok alacak, kefeninle huzura geleceksin. Baka hibir eyin olamayacak, olsa bile sana daha da fazlas verilmek bir yana sahip olduklarnn hesab sorulacak! Onun iin Hz. sa der ki: Yeryznde kendinize hazineler biriktirmeyin. Burada gve ve pas onlar yiyip bitirir, hrszlar da girip alar. Bunun yerine kendinize gkte hazineler biriktirin (Allahn katndaki daha deerlidir). Orada ne gve ne pas onlar yiyip bitirir, ne de hrszlar girip alar (mitvar olmak iin bunlar yeter). Hazineniz neredeyse, yreiniz de orada olacaktr. (Matta; 6/19). *** (kinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: Kendine bile sahip olamayan zavall bir kul Sahibine yk olmaktan baka hi bir ie yaramayan, bir yere gitse bir hayr dokunmayan bir dilsiz KNC ADAM: Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri Bunlar hi ayn olur mu? (Nahl; 16/75-76).
80
Fikir Platformu
KISSADAN HSSE: u gkyznn boluunda Allahn doaya emaneti olarak uuan kular grmyorlar m? Onlar bolukta tutan ancak Allahtr. Bunlar iman edecek bir halk iin birer ayettir (Nahl; 16/79). Grld gibi ikinci fragmanda ise Mamonu yreinden skp atm, artk Allahtan bakasna gvenmeyen iki adam rnei veriliyor. Bunlardan birinci adam sahip olma hrsn terk etmi fakat kendisi bakas tarafndan sahip olunmu (abden memluk) aciz bir kuldur. almamakta, sahibine yk olmaktan baka bir ie yaramamakta, kimseye bir hayr dokunmamaktadr. Bir ie gnderilse eline ayana bulatrmakta, elinden bir i gelmemektedir. stelik de dilsizler gibi kimseye bir ey sylememekte, diyecei bir ey de bulunmamaktadr. Byle birisine denilmektedir ki: Mamona kulluktan kurtuldun, gzel Ama Allaha deil; bu sefer bakalarna kul oldun. almyorsun, bakasna el avu ayorsun, kendine mal gibi sahip olunmasna izin veriyorsun. Bir baltaya sap olamadn. Allah bunu da istemiyor! Peki neyi istiyor? Bu da ikinci adam rnei zerinden anlatlyor ve Allahn istedii ideal insan tipi iziliyor: Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri Burada gzel rzk emek ve alnteri ile kazanlanlardr Gizli ak infak bollukta ve darlkta srekli paylama ve blme ahlakdr Adaleti emretmek elinden bir i gelmek, dilsiz olmayp dnyaya bir diyecei (ars, sylemi, projesi, kurtulu teolojisi) olmak, olaylarn ortasnda ve hadiselerin iinde yer almak, hayatn atardamarlarna girmek, bir keye ekilmemek, bir baltaya sap olmak demektir Doru yolda yrmek bu karakterini ve davrann hi bozmadan yry halinde olmak, byle bir hayat srmek demektir Peki, kssadan hissede kularn rnek verilmesinin ve onlar zerinde dnmemizi istemenin, ba, bahe ve Mamon ile ne alakas var? Ayn kandilin n dinleyin: Size unu sylyorum: Ne yiyip ieceiz diye cannz iin, Ne giyeceiz diye bedeniniz iin kayglanmayn. Can yiyecekten, beden de giyecekten nemli deil mi? Gkte uan kulara bakn! Ne eker, ne bier ne de ambarlara yiyecek biriktirirler. Tanr yine de onlar doyurur. Siz onlardan ok daha deerli deil misiniz? Hangi biriniz kayglanmakla mrn bir dakika uzatabilir? Giyecek konusunda neden kayglanyorsunuz? Kr zambaklarnn nasl bydne bakn! Ne alrlar, ne de ipek eirirler. Size unu sylyorum: Btn grkemine karn Sleyman bile bunlardan birisi (zenginler/hahamlar) gibi giyinmi deildi. yleyse yarn iin kayglanmayn. Yarnn kaygs yarnn olsun. Her gnn derdi kendine yeter! (Matta; 6/25-34, Luka; 12/12-31). Burada anlatlmak istenen nedir? nsanlarn kular ve kr zambaklar gibi hrslarndan arnm olmalar gerektii! Grkemli imparatorluklar ynetsen bile Sleyman gibi zengince giyinmemen, yaamaman, ruhta yoksul olman; mlk hrsndan arnman gerektii!
Fikir Platformu
81
Keza Hz. Yusuf, Tevratda bollukta biriktiren darlkta bunlar insanlar kleletirmek iin kullanan mamoncu bir tiptir. Kurann Yusufu ise bollukta biriktirdiklerini, darlkta yoksullara datan ileriyi dnen, tedbirli idareci kiilik rneidir. Kimi Hristyanlar yukardaki ncil ifadelerini almamak, hibir ey yapmamak gerektii eklinde anlamlardr. Hatta almak Hrstiyanlkta konsil kararyla kabul edilmitir! Bunun doru yorumu iin kandilin br na tekrar bakn, yukarda ikinci fragmanda tefsir edilmiti. deal rneklik orada anlatlyordu. Yusuf, Sleyman rnekleri hep o kiiyi anlatr. Bunlar ayn kandilin olduu iin birbirini tamamlyor, tam bir uyum var. te bu ideal kii rnei Kuranda iman edenler iin en gzel rnek (usve hasene) olan Allahn elisi Muhammedtir. nk o yeni bir meseldeki ikinci adam; Yusuf, Musa, Sleyman, sa rneidir Ne sahip olma hrs iinde olmu, ne de kendisine bakas sahip olabilmitir. Ne servet yma hayallerine kaplarak menn/mamon peinde komu, ne de elinden bir i gelmeyen, kesine ekilmi, aciz, zavall, eline vur ekmeine al bir kul (abden memluk) olmutur Meydana atlm, olaylarn iine girmi, hadiselerin ortasnda yer alm, zulme kar savam, smrye kar vurumu, adaleti emretmi, yoksullarn sesi olmu, ihtiya fazlas her eyi paylam, blm, infak ahlakn karakter haline getirmitir. Ve bu halde doru yolda amadan yrm, erdemli ve drst bir hayat srm ve ldnde ne bir dinar, ne bir dirhem, ne bir deve, ne bir altn brakmadan ve bahe sahibi olmadan bu dnyan gp gitmitir. Komusu aken (btn ehir komundur!) bir ev, bir binek ve yllk drt bin dirhem nafakadan fazlasna sahip olmay Mammon karakteri ve mlkte irkleme olarak grm olmal ki srekli datm ve dattrmtr! Mamona deil; Allaha tapanlar iin en gzel rnek (usve hasene) bu deilse nedir? Asl Ehl-i Snnet bu deilse hangisidir? Kabir azab haktr, mesh zerine mesh caizdir, iman amelden bir cz deildir, Kuran gayr- mahluktur, krkta bir yeter, sakal uzatn; by ksaltn, gm yzk snnetir, kabak yemei cennet taamdr, yemein kabn syrmak snnetir vs. oyunda oynata olmalar m? *** Baknz, nsanolu hayat boyunca hep bir eylere sahip olmak ister. Bununla yetinmez daha da fazla, daha da fazla sahip olmak ister. ster ki bin yl yaasn. Bunun iin yklmayacak bir hkmranln (mlki la yebla) ve sonsuz bir egemenliin (ecere-i huld) peinden koar durur. Bu ebedilii sahip olduklarnn salayacana inanr. Bunun iin iindeki mlk hrsn yceltir; paray totemletirir Mamon yapar; sonra dner ona tapar. Ki modern an tanrs da bu deil mi? Ama dikkat ettiniz mi insanolu bunca sahip olma hrsna ramen, tarihte hep sahip olduklarndan vazgeebilenleri kahramanlatrmtr. Onun iin kahramanlar serden ve yardan vazgeenler, yurtlarn terk edenler, nne gelen cazip imkanlara dnp bakmayanlar, frsatlar elinin tersiyle itenlerdir. Hepsi serdengetilerdir! Hangi kahraman okudumsa byle: brahim babasnn sarayn, memleketini terk etmitir Budha prenslii terk etmitir Musa Firavun sarayn terk etmitir sa, peinden gelenlere sahip olduunuz her eyi terk edip yle gelin yanma demitir Muhammed evini, ocan terk edip hicret etmitir, ldnde sahip olduu hibir mlk yoktur
82
Fikir Platformu
Peki neden? Neden insanolu hayat boyunca hep sahip olma hrs ile yanp tutuur da, sahip olduklarn terk edebilenleri kahramanlatrr? Neden insanolu hayat boyunca Mamona tapar da, sonunda sahip olduu tek eyle; kefeni ile Allahn yanna gider? Hangisi yalan, hangisi gerek?
Fikir Platformu
83

Liberalizmin Kara Kitabi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Liberalizmin Kara Kitabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Liberalizmin Kara Kitab