NOWOCZESNE HALE 1/08

| TECHNIKI I TECHNOLOGIE

dr hab. in. Witold Kucharczuk

RODZAJE hal stalowych

oraz ich rozwizania konstrukcyjne
CZ. I

w
w Polsce obserwuje si na inwestycje zagraniczne zachodnioeuropejskich systemw budownictwa stalowego, opartych na pnocnoamerykaskiej.
42

W budownictwie stalowym stay postp. Otwarcie kraju spowodowao szerok ekspansj

harakterystycznymi cechami tych systemw s szerokie wykorzystanie gotowych wyrobw hutniczych i przetwrstwa hutniczego oraz proste rozwizania pocze. W konstrukcji hal jest wykorzystywana sztywno tarczowa obudowy dachu i cian, a w konstrukcji budynkw wielokondygnacyjnych wspdziaanie elementw stalowych z betonem.

Rodzaje hal
Ze wzgldu na przeznaczenie rozrnia si hale: przemysowe (produkcyjne i magazynowe), obsugowe (hangary, zajezdnie, stacje obsugi samochodw), uytecznoci publicznej (handlowe, wystawowe, sportowe, widowiskowe, dworcowe itp.). Najliczniejsz grup hal o konstrukcji stalowej stanowi hale przemysowe. Zastosowanie konstrukcji stalowych w halach przemysowych umoliwia atwe spenienie zrnicowanych wymaga technologicznych w zakresie rozpitoci i obcie, a take umoliwia przystosowanie konstrukcji do zmian technologii i odmiennego uytkowania obiektu. Rwnie monta i rozbirka konstrukcji przebiegaj szybko i nie powoduj adnych trudnoci. W budownictwie uytecznoci publicznej oprcz wymaga funkcjonalnych naley speni indywidualne wymagania architektoniczne w zakresie ksztatu i wymiarw bryy budynku oraz faktury i koloru elewacji. Trzeba rwnie uwzgldni specyk realizacji obiektw, zwykle w istniejcej zabudowie i na ograniczonym terenie. Czynniki te spowodoway, e w krajach najbardziej uprzemysowionych powszechnie stosowane s konstrukcje

wysokorozwinitej technologii

TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 1/08

szkieletowe, a przede wszystkim lekkie konstrukcje stalowe. Ze wzgldw ekonomicznych inwestycje powinny by realizowane szybko. Aby to umoliwi, elementy konstrukcji i obudowy budynkw naley wytwarza metodami przemysowymi, a ich monta winien by atwy i szybki. W warunkach gospodarki zarzdzanej centralnie wymagania te najlepiej speniay konstrukcje systemowe. Najczciej stosowanymi w Polsce systemami konstrukcyjno-technologicznymi byy: w budownictwie przemysowym Zintegrowany System Lekkich Stalowych Hal Ocieplonych Mostostal, w budownictwie oglnym Zintegrowany System Lekkiego Szkieletu Stalowego ZLS. Systemy zawieray zbiory elementw konstrukcyjnych o zunikowanych poczeniach oraz zestawy projektw typowych i powtarzalnych (kodowych). Posugiwanie si skoczonym zestawem elementw byo dogodne ze wzgldw wykonawczych, lecz ograniczao moliwoci racjonalnego projektowania. Obecnie, w warunkach duej konkurencji na rynku budowlanym konstrukcj obiektu naley projektowa w dostosowaniu do indywidualnych wymaga architektonicznych i uytkowych. Wiele rozwiza systemowych zachowao aktualno i mog by nadal stosowane w indywidualnych projektach obiektw o prostej architekturze, takich jak hale produkcyjne, handlowe i magazynowe, o rozpitociach do 36 m. Rozwizania konstrukcyjne hal o wikszych rozpitociach (hale sportowe, widowiskowe itp.) oraz o specjalnym przeznaczeniu (np. hangary lotnicze) powinny by opracowywane indywidualnie, odpowiednio do funkcji obiektu i jego formy architektonicznej. Wybrane przykady takich typw hal zostan omwione w innym artykule. Modu konstrukcyjny, okrelajcy pooenie osi elementw konstrukcyjnych w planie, przyjto jako wielokrotno moduu funkcjonalnego. W obiektach o konstrukcji i obudowie projektowanych indywidualnie stosowanie wymiarw moduowych jest zalecane, lecz nieobowizujce. W obliczeniach statycznych hal przyjmuje si nastpujce obcienia: obcienia stae wg PN-82/B 02001; obcienie niegiem wg PN-80/B 02010/Az1: 2006; stosunku do PN-80/B 02010 wprowadzono now map podziau Polski na strefy obcienia niegiem gruntu, nowe wartoci charakterystyczne obcienia niegiem i nowy (zwikszony) wspczynnik obcienia; obcienie wiatrem wg PN-77/B 02011; obcienia suwnicami wg PN-86/B 02005; obcienia instalacjami, ktre naley ustala indywidualnie w zalenoci od przewidywanego wyposaenia instalacyjnego hali. W szczeglnych przypadkach konieczne moe by uwzgldnienie dodatkowych obcie zwizanych z technologi produkcji, np. obcienie pyem. Zasady ustalania wartoci obcie s podane w PN82/B-02000. W obliczeniach naley uwzgldni obcienia wystpujce w stadiach eksploatacji i montau, a w szczeglnych przypadkach take w stadiach wykonania, transportu, magazynowania i naprawy elementw konstrukcji. Obliczenia naley wykonywa z uwzgldnieniem najbardziej niekorzystnych kombinacji obcie. Kombinacje obcie ustala si w zalenoci od rozpatrywanego stanu granicznego wg PN76/B 03001. Konstrukcje hal w budownictwie oglnym i przemysowym s wykonane gwnie ze stali niestopowych konstrukcyjnych wg PN-EN10025-2: 2005/U/.

Oglne zasady projektowania konstrukcji hal

Rozstawy supw oraz wysoko hal systemowych przyjmowano wedug zasad koordynacji modularnej [1]. W systemach hal przemysowych przyjto modu poziomy konstrukcji rwny 3 m i jego parzyst wielokrotno oraz modu pionowy rwny 1,2 m. Zasady usytuowania elementw konstrukcji wzgldem osi modularnych w Zintegrowanym Systemie Hal Mostostal przedstawiono na rys. 1. Supy cian podunych i szczytowych usytuowano w tym systemie stycznie do osi siatki modularnej, a wysoko modularn hali przyjto jako rwn wysokoci cian. Umoliwio to maksymaln unikacj elementw konstrukcji dachu oraz obudowy dachu i cian zaprojektowanych w postaci powtarzalnych segmentw. W pozostaych systemach supy usytuowano na siatce modularnej osiowo w obu kierunkach, a jako wysoko modularn hali przyjmowano jej wysoko w wietle. W systemie ZLS wobec wikszego zrnicowania i rozdrobnienia funkcji w budownictwie oglnym przyjto mniejsze moduy projektowe: modu funkcjonalny poziomy rwny 600 mm, okrelajcy pooenie elementw obudowy, modu wysokociowy rwny 300 mm.

Podstawowe ukady konstrukcyjne hal

Elementy ustroju nonego W ukadzie konstrukcyjnym kadej hali mona wyodrbni gwny ustrj nony oraz konstrukcje wsporcze obudowy cian i dachu (rys. 2). W halach przemysowych mog wystpowa dodatkowo elementy zwizane z transportem wewntrznym, takie jak belki suwnic podwieszonych lub natorowych, oraz konstrukcje pomocnicze, takie jak antresole, pomosty itp. Gwnymi ustrojami nonymi s te, ktre przenosz na fundamenty wikszo obcie hali. Mog nimi by: ustroje poprzeczne paskie stone w kierunku podunym, ustroje przestrzenne. Ukady poprzeczne paskie Hale o paskich ustrojach nonych s najbardziej rozpowszechnione ze wzgldu na atwo wytwarzania, transportu i montau. Do ustrojw paskich zalicza si: ramy z ryglem kratowym i ramy kratowe oraz ramy penocienne. Stosuje si je zarwno w halach jedno-, jak i wielonawowych. Ustroje poprzeczne zapewniaj geometryczn niezmienno ukadu w jednym kierunku, natomiast w kierunku prostopadym zapewnia si j za pomoc ste.

43

NOWOCZESNE HALE 1/08

| TECHNIKI I TECHNOLOGIE
Ukady ram z ryglami kratowymi i ramy kratowe Ukady, w ktrych wizary dachowe s oparte przegubowo na supach, nosz nazw ukadw supowo-wizarowych. Podstawowe schematy konstrukcyjne gwnego ustroju nonego hal supowo-wizarowych systemu Mostostal przedstawiono na rys. 3. Gwne zalety ukadw supowo-wizarowych to: stosunkowo dua sztywno w kierunku poprzecznym zapewniajca dobr eksploatacj suwnic, atwo montau wynikajca (przy poprawnym projekcie) ze samostatecznoci duych, scalonych elementw dachu, atwo adaptacji hali w przypadku zmiany jej przeznaczenia. Wady tych ukadw s nastpujce: przekazywanie na grunt duych momentw zginajcych w zwizku z utwierdzeniem supw w fundamentach, powstawanie dysproporcji w ciarze supw, belek podsuwnicowych i wizarw w halach o maych lub rednich rozpitociach naw. Na rys. 4 przedstawiono ustroje trjprzegubowe zoone z wizara i supw, z ktrych jeden jest utwierdzony w fundamencie. Tego typu statycznie wyznaczalne ukady hal stosuje si wszdzie tam, gdzie mona spodziewa si znacznej podatnoci podoa spowodowanej na przykad eksploatacj grnicz. Inne schematy ram z elementami kratowymi przedstawiono na rys. 5. Na rys. 5a wizar jest poczony sztywno ze supami utwierdzonymi w fundamentach, co jest zalecane w halach wysokich (szczeglnie gdy H/L>1) w celu zmniejszenia przemieszcze poziomych. Gwne zalety ustroju ramowego z ryglem kratowym to: dua sztywno umoliwiajca stosowanie cikich suwnic, wyrwnanie momentw zginajcych w caym przekroju poprzecznym, pozwalajce na racjonalne rozmieszczenie materiau. Wady tego ustroju s nastpujce: dua wraliwo na nierwnomierne osiadanie supw, eliminujca stosowanie tego typu hal na terenach grniczych, trudniejszy monta (konieczno stosowania dodatkowych ste poziomych w stree przypodporowej wizara). Ramy kratowe (rys. 5b) maj zastosowanie w halach przemysowych o duych rozpitociach oraz w hangarach. W budynkach nieprzemysowych ksztat ram jest dostosowany do formy architektonicznej budynku. Zazwyczaj s one przegubowo poczone z fundamentami. Wybr ukadu konstrukcyjnego hali zaley od jej rozpitoci i wysokoci, rodzaju transportu wewntrznego oraz warunkw gruntowych. W halach bez suwnic, posadowionych na podou

Rys. 1. Zasady modularnego ksztatowania hal ocieplonych systemu Mostostal: a) ukad osi podunych i poprzecznych (modu poziomy), b) wysokoci modularne hal (modu pionowy)

Rys. 2. Przykadowy ukad konstrukcji i obudowy hali ramowej [2]

Rys. 3. Schematy gwnego ustroju nonego hal supowo-wizarowych systemu Mostostal: a) bez suwnic, b) z suwnicami podwieszonymi, c) z suwnicami natorowymi [3]

Rys. 4. Ustroje supowo-wizarowe stosowane na terenach szkd grniczych: a) bez suwnic, b) z suwnicami podwieszonymi

Rys. 5. Rama z ryglem kratowym (a) i rama kratowa (b)

44

TECHNIKI I TECHNOLOGIE | NOWOCZESNE HALE 1/08

jednorodnym korzystne moe by zastosowanie cigego ukadu ramowego. Przykad indywidualnego rozwizania konstrukcyjnego takiej hali przedstawiono na rys. 6. Siatka supw hali wynosi 14,1 m x 14 m, a jej wysoko uytkowa 8 m. Gwnym ustrojem nonym hali s szecioprzsowe ramy poprzeczne o rozpitoci przse 14,1 m. Supy ram s utwierdzone w fundamentach i poczone sztywno z kratowym ryglem. Na ramach s oparte jednoprzsowe patwie kratowe, ktrych pasy dolne poczono cignami o regulowanej dugoci z pasami dolnymi rygli i supami ram w celu zapewnienia im bocznego podparcia. Konstrukcja przekrycia hali zostaa zaprojektowana z uwzgldnieniem wsppracy z blach fadow obudowy dachu, ktra jako tarcza przenosi obcienia poziome prostopade do ram na stenia pionowe usytuowane w cianach podunych. Dziki temu wntrze hali jest wolne od ste. Zuycie stali wynosi 20,5 kg na metr kwadratowy i jest o okoo 15% mniejsze w porwnaniu z konstrukcj analogicznej hali o ukadzie supowo-wizarowym. W przypadku gdy wymogi technologii narzucaj duy rozstaw supw w obu kierunkach oraz dwukierunkowe podwieszenie cigw transportowych i instalacyjnych, dachy hal ksztatuje si w postaci segmentw opartych na supach utwierdzonych w fundamentach. Przykadem takich rozwiza s hale o przykryciach strukturalnych [5, 6] oraz pilastych (szedowych) [7].

Rys. 6. Przykad konstrukcji wielonawowej hali o cigym ukadzie ramowym w stadium montau [4]

Ukady ram penociennych

Charakterystyczne schematy ram jednonawowych systemu Mostostal przedstawiono na rysunku 7a-c. W halach niskich bez suwnic i z suwnicami podwieszonymi stosuje si na og przegubowe poczenia supw z fundamentami, a w halach wysokich i w halach z suwnicami natorowymi sztywne. Poczenia przegubowe pozwalaj na zmniejszenie wymiarw fundamentw, co ma szczeglnie istotne znaczenie w przypadku sabych gruntw. Przykadowe ustroje none hal przedstawiono na rysunkach 8 i 9. Supy wewntrzne hal wielonawowych bez suwnic oraz z suwnicami podwieszonymi byy projektowane jako dwuprzegubowe (wahacze). W rozwizaniach systemowych rygle ram miay jednakowy przekrj na caej ich dugoci. Bardziej ekonomiczne jest wzmocnienie rygli na odcinkach przypodporowych lub zastosowanie cigu. Zastosowanie cigu umoliwia zmniejszenie siy rozporu rygla i momentw zginajcych w ryglu i supach. Powoduje to redukcj zuycia stali rednio o 40% [8]. Na rysunku 10 przedstawiono konstrukcj hali ramowej ze cigiem w stadium montau. Jest to hala produkcyjna o rozpitoci 18,0 m i wysokoci moduowej 8,4 m z suwnicami podwieszonymi o udwigu Q = 32 kN. Ramy wieloprzsowe z rysunku 7d i e s stosowane, gdy zaley nam na bezporednim odprowadzeniu wody z dachu na zewntrz. Ramy mansardowe ze cigiem (rys. 7f ) s szczeglnie ekonomiczne przy duych rozpitociach, a ramy portalowe dwuprzegubowe z suwnicami natorowymi (rys. 7g) s stosowane sporadycznie na sabych gruntach lub w przypadku cikich suwnic.
Pimiennictwo opublikujemy z cz. II artykuu.
Rys. 7. Schematy ram penociennych: a-c) rozwizania systemowe [3], d-g) rozwizania indywidualne

Rys. 8. Gwny ustrj nony dwunawowej hali ramowej z suwnicami podwieszonymi [2]

Rys. 9. Gwny ustrj nony dwunawowej hali ramowej z suwnicami natorowymi [2]

Rys. 10. Przykad konstrukcji hali ramowej ze cigiem [8]

45