Konstrukcje

______________________________________________________________________________________________
metalowe 35

Połączenia w konstrukcjach stalowych

Rodzaje połączeń stosowanych we współczesnych konstrukcjach metalowych:

• połączenia typu sworzniowego (nity, śruby zwykłe, śruby średniodokładne, sworznie),

• połączenia cierne (sprężone śrubami wysokiej wytrzymałości),

• połączenia czołowe /doczołowe/ (sprężone śrubami wysokiej wytrzymałości),

• połączenia termiczne (spawane, zgrzewane)

• połączenia niekonstrukcyjne (kołki wstrzeliwane, śruby samogwintujące, nity

jednostronne, klejenie).

Podział połączeń z punktu widzenia wymiarowania i pracy złączy:

• połączenia odkształcalne (śrubowe zwykłe oraz nitowe - pod wpływem działania sił

mogą wystąpić odkształcenia trzpieni i przemieszczenia łączników

• połaczenia nieodkształcalne (spawane, zgrzewane, klejone, śrubowe cierne - nie

występują poślizgi)

Ze względu na odkształcalność dopuszcza się współpracę następujących złączy:

• nitowych i śrubowych pasowanych

• ciernych i spawanych

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 36

Połączenia spawane

Spawanie - łączenie metali, polegające na doprowadzeniu ciepła do łączonych krawędzi,

powodującego przejście do stanu ciekłego i wzajemnego połączenia w tym stanie;

po wystygnięciu tworzy się jednolite złącze zwane spoiną.

Rys. 4.1 Przekrój poprzeczny spoiny [11]

a - spoina
b- strefa częściowego przetopu
c - strefa przegrzania o strukturze gruboziarnistej
d - strefa normalizacji o strukturze drobnoziarnistej
e - strefa rekrystalizacji
f - strefa największej twardości i kruchości

Rys. 4.2 Podstawowe elementy spoin [11]

1 - stopiwo
2 - wtop (warstwa stopionego metalu rodzimego)
3 - głębokość wtopienia
4 - strefa wpływów cieplnych w metalu rodzimym
5 - materiał rodzimy
6 - lico spoiny
7 - grań spoiny
8 - brzeg spoiny

• Zalety połączeń spawanych:

- łatwość i szybkość wykonania (brak trasowania, wiercenia)

- możliwość pełnej automatyzacji, uniwersalność zastosowania

- mniejszy ciężar łączników w porównaniu do nitów i śrub

- zmniejszenie liczby nakładek i blach węzłowych

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 37

• Wady połączeń spawanych

- trudności związane ze spawaniem stali o dużej zawartości węgla oraz

niektórych stali stopowych

- powstawanie dodatkowych naprężeń i odkształceń spawalniczych

- konieczność wykonywania spoin przez wykwalifikowanych spawaczy

- wysoki koszt materiałów i urządzeń stosowanych przy spawaniu

• Spawalność stali - problem przydatności stali na konstrukcje spawane:

- spawalność metalurgiczna (sposób wytworzenia stali, skład chemiczny, struktura, sposób

obróbki)

- spawalność konstrukcyjna (sztywność konstrukcji, swoboda odkształceń grubości

łączonych elementów i spoin, sposób kształtowania węzłów)

-spawalność technologiczna (wybór procesu, dobór parametrów spawania, kolejność spoin,

obróbka cieplna)

• Metody spawania

-spawanie łukowe: źródłem ciepła jest łuk elektryczny, powstający między elektrodą

w postaci pręta lub drutu a elementem spawanym; stosowane są przeważnie elektrody

topliwe, otulone, składające się z metalowego rdzenia i warstwy specjalnej otuliny,

której zadaniem jest tworzenie żużlowej i gazowej osłony przed utlenianiem

- spawanie łukiem krytym: łuk jarzy się w sposób niewidoczny pod warstwą topnika,

spełniającego taką samą funkcję jak otulina elektrody; ciepło łuku chronione dość

grubą warstwą topnika powoduje szybsze topienie elektrody w formie drutu;

rozróżnia się metodą półautomatyczną (podajnik mechaniczny prowadzenie elektrody

ręczne) oraz automatyczną (podajnik i prowadzenie mechaniczne);

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 38

Rys. 4.3 Schemat spawania łukowego [11]

Rys. 4.4 Schemat spawania w atmosferze ochronnej

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 39

-spawanie łukowe w osłonie gazów ochronnych: zamiast topnika osłonę ciekłego

metalu stanowi gaz ochronny, dla stali węglowych dwutlenek węgla, dla stali

stopowych gazy obojętne jak argon lub hel; rozróżnia się metodę spawania elektrodą

wolframową nietopliwą (metoda TIG) oraz spawanie elektrodą topliwą (metoda MIG)

- spawanie elektrożużlowe: stosowana do łączenia elementów o dużych grubościach,

wykonywane w pozycji pionowej, łuk zajarza się tylko przy rozpoczynaniu spawania

potem gaśnie, a żródłem ciepła topiącego elektrodę i metal rodzimy staje się topnik

w stanie ciekłym, przez który przepływa prąd

Rys. 4.5 Schemat spawania elektrożużlowego [11]

Inne metody spawania nie rozpowszechnione w budownictwie

- spawanie elektronowe,

- spawanie plazmowe,

- spawanie laserowe.

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 40

• Kontrola spoin

- oględziny zewnętrzne, obserwacja wzrokowa i pomiary spoin w celu stwiedzenia, czy ich

kształ i wymiary są zgodne z dokumentacją oraz czy nie zawierają wad powierzchniowych

(odkształcenie konstrukcji, niewłaściwe kształty i wymiary, nierówność lica spoin, podtopienie

materiału rodzimego, brak przetopu, pęknięcia);

- konstrola radiologiczna, polega na wykonaniu radiogramów spoin za pomocą promieni X

lub gamma, na ich podstawie sporządza się opis i ocenę wad;

- kontrola ultradźwiękowa, polega na wykorzystaniu fal ultradźwiekowych za pomocą sondy,

stosując odpowiedni płyn tworzący sprzężenie akustyczne, niejednorodności materiału, jak

pęknięcia pęcherze czy żużle odbijając część wiązki fal zmiejszają ich energię, osłabiona fal

dochodząca do odbiornika; na podstawie pomiaru ubytku energii można ustalić szacunkową

wielkość, rodzaj i położenie wady;

Rys. 4.6 Najczęściej spotykane wady spoin [11]

1- brak przetopu grani

2- zlepienie (brak wtopieni spoiwa w metal rodzimy)
3 - nawis, wynikający z nieprzetopienia krawędzi metalu
4- wyciek stopiwa po stronie grani
5 - podtopienie metalu rodzimego w formie karbów
6 - kratery na powierzchni spoiny
7 - pęcherze gazowe
8 - pory jako włoskowate puste miejsca
9 - wtrącenia, gniazda zażużleń
10 - rysy, włoskowate pęknięcia wewnętrz spoiny
11 - pęknięcia poprzeczne i podłużne w spoinie i metali

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 41

• Naprężenia spawalnicze

Są to naprężenia własne, powstające w procesie spawania wskutek nierównomiernego

nagrzewania i stygnięcia elementu łączonego oraz wskutek przemien strukturalnych związanych

ze zmianą objętości niektórych składników struktury;

Zabiegi zmniejszające naprężenia własne

- konstrukcyjne (stosowanie materiałów o dobrych własnościach plastycznych, ograniczenie

grubości i ilości spoin, unikanie spoin krzyżujących się oraz blisko położonych)

- technologiczne (okształcenia wstępne przeciwne niż odkształcenia skurczowe, podział

na podzespoły,wstępne podgrzewaniewyżarzenie odprężające)

• Klasyfikacja spoin

Ze względu na charakter pracy

- nośne

- sczepne

Ze względu na sposób wykonania

-ciągłe

-przerywane

Ze względu na konstrukcję

- czołowe, układane w specjalnych rowkach utworzonych wskutek zukosowania brzegów

elementów łączonych

- pachwinowe, układane w naturalnych rowkach, powstających między powierzchniami

łączonych elementów,

- otworowe, powstające w wyniku wypełnienia otworów lub szczelin wykonanych

w jednym z elementów łączonych

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 42

Rys. 4.7 Elementy spoiny a) czołowej b) pachwinowej

Ze względu na położenie spoin

- podolne, oś podłużna spoiny pozioma, jej lico skierowane ku górze (rys.4.8 a,b,c),

- pionowe, elementy łączone i oś spoiny są pionowe (rys.4.8 a,g),

- naścienne, elementy łączone są pionowe, oś spoiny jest pozioma (rys.4.8 a,d),

- pułapowe, oś podłużna spoiny pozioma, jej lico skierowane ku dołowi (rys.4.8 a,e,f)

Rys. 4.8 Usytuowanie spoin [11]

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 43

• Ogólne zasady konstruowania złączy

- unikanie nadmiernego skupienia spoin

- rozmieszczanie spoin w taki sposób, aby ich środek ciężkości pokrywał się ze środkiem ciężkości

przekroju,

-unikanie stosowania spoin w strefie zgniotu, tj w obszarze materiału odkształconego na zimno,

- unikanie układania spoin w wewnętrznych narożach kształtowników

• Rodzaje i oznaczenia spoin (PN-EN 22553:1997 Rysunek techniczny. Połączenia spawane,

zgrzewane i lutowane. Umowne przedstawianie na rysunkach)

Rys. 4.9 Rodzaje najczęściej stosowanych spoin czołowych [11]

Rys. 4.10 System przedstawiania

spoin [PN-EN 22553:1997]

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 44

Tab. 4.1 Rodzaje spoin i sposób ich oznaczania [PN-EN 22553:1997]

Tab.4.2 Wymiary połączeń spawanych

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 45

Tab 4.2 cd.

Tab.4.3 Znaki dodatkowe spoin

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 46

PN-90/B-03200

Spoiny czołowe

Grubość obliczeniowa spoiny a równa grubości cieńszej z łączonych części, dla

spoin niepełnych równa głębokości rowka do spawania zmniejszona o 2 mm

Nośność połączeń należy sprawdzać wg wzoru

σ  + τ  ≤ f
  α 
2 2

α   
d (92)

gdzie σ, τ - naprężenia w przekroju obliczeniowym w stanie sprężystym

α ,α współczynniki wytrzymałości spoiny

Spoiny pachwinowe

Grubość obliczeniowa spoiny a równa jest wyprowadzonej z grani spoiny wysokości

trójkąta wpisanego w przekrój spoiny. Grubość spoiny należy podawać w całkowitych

milimetrach, wyjątkiem są spoiny 2.5 mm oraz 3.5 mm.

Rys. 4.11 Kształty lica spoin pachwinowych [11]

Dla spoin wykonywanych automatycznie łukiem krytym można przyjmować

a = 1.3⋅ anom dla spoin jednowarstwowych

a = 1.2⋅ anom ≤ anom + 2⋅ mm dla spoin wielowarstwowych

Rys. 4.12 Przekrój spoiny pachwinowej, wykonywanej

automatycznie łukiem krytym
1 - lico spoiny
2 - przetopienie
3 - grań

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 47

Zaleca cię dobierać grubość spoin z warunków

anom ≤ 0.7⋅ t1 anom ≥ 0.2⋅ t2 , lecz ≤ 10⋅ mm

16⋅ mm 2.5⋅ mm

t1 , t2 grubość cieńszej i grubszej części w połączeniu

Rys. 4.13 Skrajne grubości spoin dla kształtowników walcowanych

Długość obliczeniowa spoin

10⋅ a ≤ li ≤ 100⋅ a oraz li ≥ 40⋅ mm

Warunek wytrzymałości w złożonym stanie naprężenia

(
κ⋅ σ 2 + 3⋅ τ 2 + τ 2 ≤ fd ) (93)

lecz σ ≤ fd
Współczynnik κ = 0.7 dla stali Re ≤ 255⋅ MPa

κ = 0.85 dla stali 255 < Re ≤ 355⋅ MPa

κ = 1.0 dla stali 355 < Re ≤ 460⋅ MPa

Rys. 4.14 Złożony stan naprężeń w spoinie pachwinowej [11]

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha
Konstrukcje
______________________________________________________________________________________________
metalowe 48

Nośność połączeń zakładkowych

F
τF = ≤ α ⋅ fd
∑
- przy obciążeniu osiowym (94)
a⋅ l

- przy obciążeniu siłą i momentem

τ= ( τ M + τ F⋅ cosΘ) 2 + ( τ F⋅ sinΘ) 2 ≤ α ⋅ fd (95)

Nośność połączeń teowych można sprawdzać ze wzoru (92)

obliczając naprężenia w przekroju utworzonym przez kład

przekroju obliczeniowego spoin na płaszczyznę styku i

przyjmując współczynniki nośności (tablica 18 normy)

dla spoin pachwinowych.

Współczynniki wytrzymałości spoin PN-90/B-03200

______________________________________________________________________________________________
2005-03-13 Politechnika Częstochowska Katedra Mechaniki Technicznej Dr inż.S.Labocha