0659-Turk Lehceleri Sozluklerinde Somutlashdirma Yoluyla Yapilmish Reng Adlari (Salim Kuchuk)

TRK LEHELER SZLKLERNDE
SOMUTLATIRMA YOLUYLA YAPILMI RENK

ADLARI
The Color Names Made Through Concreteness
in Turkish Dictionaries of Dialects
Salim KK
*

zet
Her milletin kendine zg bir kavram ve dil ii dnya gr vardr. Renk
adlandrmalar da bu dnyann kk, ancak anlaml ve gerekli bir parasdr. Trke,
renkler ynnden zengin bir dil olmakla birlikte bu zenginlik nitelik ve nicelik olarak ortaya
konulamam ve gerei gibi deerlendirilememitir.
Trkiye Trkesinde doadan hareketle retilmi renk adlarndan yola karak Trk
leheleri szlklerindeki somutlatrma yoluyla yaplm renk adlarn incelemeyi amalayan
bu almada ncelikle Trkiye Trkesinin zenginlii ortaya konulmutur. Bylece dier
lehelerle Trkiye Trkesi arasnda karlatrma yapma imkn salanmtr. Standart dili
kapsayan bu almada Trkiye Trkesi dnda azlar dikkate alnmamtr.
Buna gre Ouz Grubu leheleri ierisinde doadan somutlatrma yoluyla
yaplm renk adlar ynnden en zengini ve en sistemlisi Trkiye Trkesidir. Onu
Azerbaycan Trkesi izlemektedir. Uygur-Karluk Grubunda Uygur Trkesi; Kpak
Grubunda Kazak, Tatar ve Bakurt Trkeleri; Sibirya Grubunda ise Hakas Trkesi en
zengin lehedir.
Anahtar Kelimeler: Trkiye Trkesi, somutlatrma, renk adlar, leheler,
szlkler.

Abstract
Each community has its own concept and a point of view about its language.
Naming the colors is therefore the inevitable, meaningful and a little part of this view. Despite
having a rich concept of color, this richness of color in contemporary Turkish hasnt been
adequately studied and evaluated in terms of quality and quantity.
Starting out examining the names of the colors produced by making use of the
nature this study has aimed at studying the act of concretizing the color names in Turkish
dictionaries of dialects. By this aim the richness of Turkey Turkish has been priorly
determined in the concrete. Thus an opportunity for making comparisons with other dialects
has been supplied. This study has included the dialects having standard languages and the
dialects out of Turkey Turkish hasnt been taken into account.
According to this, Turkey Turkish is the richest and the most systematic dialect
within the dialects of Oguz in terms of the color names made through concretizing from the

*
Yrd. Do. Dr., Ordu niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
retim yesi, sakucuk@hotmail.com
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 156
nature. Azerbaijan Turkish follows it. The richest dialects are Uigur Turkish in Uigur-Karluk
group, Kazak, Tartar and Bashkir in Kipchak group and the Khakas in the Siberia group.
Key Words: Turkey Turkish, concreteness, color names, dialects, dictionaries.

Giri
Trkler renk adlandrmalarnda genellikle doaya bal somut bir
anlatma ynelmi, bu amala doadaki eitli nesnelerden yararlanmlardr
(Aksan 1995: 453, 1999: 59). Renk tonlarndaki eitlilik ve canl anlatm
bunun ak bir rneidir. Trkenin doadaki nesnelerden yola karak
benzetme ve somutlatrma yoluna bavurmas sz varlnn nemli bir
ksmnn doa ve d dnyayla ilikili olmasna neden olmutur (Korkmaz
2010: 41). Trkenin doadan hareketle somutlatrmaya dayal bir anlatma
ynelmesinde Trklerin tarih boyunca doayla i ie yaamalarnn, tarm ve
hayvanclkla uramalarnn; maddi kltrle ilgili olarak evreye ilikin
bitki rts, hayvanlar, yiyecekler vb. nesnelerin de nemli bir pay
bulunmaktadr (Aksan 1999: 59).
Ad bilimin inceleme alanna giren ve tr adlar ierisinde
deerlendirilmesi gereken renkler, farkl toplumlar tarafndan deiik
biimlerde adlandrlmtr. Renk adlar ynnden Trke son derece zengin
bir dildir. rnein renk bildiren sfatlar Hint-Avrupa dillerine gre daha
zengindir ve Trkede renk tonlar byk bir eitlilik gsterir. Bir baka
deyile Trkn dnyas baka uluslarnkinden ok daha renklidir. (Aksan
1999: 60).
Ak, koyu, mat, kirli, pastel, tok vb. sfatlarla oluturulmu renk
adlarnn dikkate alnmad bu almada genel olarak yaz dili hlindeki 20
leheye; Trkiye Trkesi (Trkiyede Halk Azndan Derleme Szl
1963-1982, Gzel Sanatlar Terimleri Szl 1968, Aydoan ve Aydn
1995:50, Aksan 1995: 453, Kaymaz 1997, Aksan 1999: 59, 125, Trke
Szlk 2005), Azerbaycan Trkesi (RTL 1928, RTL 1929, Orucov 1966,
Orucov 1980, Orucov 1983, Orucov 1987, KTLS 1991, Develi 1992,
Hacalolu 1992, Altayl 1994, Hacyeva vd. 1995, Hacyeva vd. 1999,
Akdoan 1999, Heyet 2003), Gagavuz Trkesi (Gaydarci vd. 1973,
Gaydarci vd. 1991, Baskakov 1991, zkan 1996, Baboglu ve Baboglu
1998), Trkmen Trkesi (Trkmen Dilinin Szlgi 1962, eneli 1982-1983,
Tekin 1995, Kara 2000), zbek Trkesi (Borovkov vd. 1959, KTLS 1991,
Yusuf 1993, Yusuf 1994, Nizameddin ve Yaman 1993, Yaman ve Mahmud
1998), Yeni Uygur Trkesi (Hadcip 1968, Tuzgui 1968, Necip 2005),
Tatar (Kazan-Krm) Trkesi (TTAS 1977-1979-1981, KTLS 1991,
Trk Leheleri Szlklerinde Somutlatrma Yoluyla Yaplm Renk Adlar
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 157
Akgz ve Ganiyev 1997, Ganiyev vd. 1997, TTS 1997, Ahmetyanov 1998,
Kakuk ve Bask 1999, Rebi 2004, ner 2009), Bakurt Trkesi (KTLS
1991, Agiev vd. 1993, Uraksin 1996, Zeynullina 1996, Hasanov ve
Hasanov 1997), Krgz Trkesi (Abduldaev ve sav 1984, Seydakmatov
1988, Oruzbaeva vd. 1988, Yudahin 1988, KTLS 1991, Yudahin 1994, Aksu
ve Ik 1997, Glensoy ve Sanbayeva 2004, Cumakunova 2005), Kazak
Trkesi (Kenesbaev 1959, Kenesbaev 1961, Musabaev 1978, Musabaev
1981, smail Tarihsiz, Kenesbayolu vd. 1984, Tamir 1989, KTLS 1991,
Ko vd. 2003, Bayniyazov ve Bayniyazova 2007), Nogay Trkesi
(Baskakova 1963), Kumuk ve Balkar Trkesi (Magomedov 1969, Doan
Tarihsiz, Nemeth 1990, Karmokov ve Gurtuev 1992), Karaay-Malkar
Trkesi (Tavkul 1989, Goiyaeva ve Suyunev 1989, Prhle 1991,
Gzelan 1996, Tavkul 2000, Gzelan 2000), Karayim Trkesi (Baskakova
vd. 1974, Kowalski 1996, Levi 1997), Yakut (Saha) Trkesi (Korkina vd.
1972, Afanasev vd. 1976, Vasiliev 1995), Tuva Trkesi (Arkolu ve
Kuular 2003), Hakas (Abakan) Trkesi(Arkolu 2005, Naskali vd. 2007),
Altay Trkesi (Baskakov ve Toakakova 1999), uva Trkesi (Egorov
1964, Bayram 2007) ve Hala Trkesine (Doerfer ve Tezcan 1980) ait
szlklerde ve eitli eserlerde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk
adlar incelenmitir.
Buna gre genel olarak Trkede doadan somutlatrma yoluyla
yaplm renk adlarnn daha ok yiyecek, iecek, bitki ad, hayvanlar,
madenler, nesneler, zel adlar, gkle ilgili adlandrmalar, maddelerle ilgili
adlandrmalar, tabiatla ilgili adlandrmalar, organ adlar, hastalk adlar, din
kavramlar, meslekler, zaman ve corafi kavramlara bal olarak
oluturulduu tespit edilmitir.
Trkiye Trkesi ile dier leheler arasnda somutlatrma yoluyla
yaplm renk adlandrmalarnda benzerliklerin yannda farkllklarn da
olduu ve bu farkllklarn bir ksmnn Rusa olduu tespit edilmitir. yle
ki Trkenin bir lehesinde yaz dilinde yer alan bir renk ad tarih, corafya,
kltr ve dilin etkisiyle dier lehelerle farkl veya benzer nitelikler
tamaktadr. rnein hemen hemen btn lehelerde altn, zmrt, gm,
bakr, bronz, kurun, turmalin vb. deerli elementlerden yararlanlarak
somutlatrma yaplmtr. Azerbaycan Trkesinde vine rengini karlamak
iin albal, Karaim Trkesinde fine, Yakut Trkesinde vinebay
szcklerinin kullanld grlr. Albal Trke, vine ise Slavcadr. Yine
Rusada karmza kan orancevy (portakal rengi), lilovy (leylaki, leylak
rengi), sirenevy (leylaki, leylak rengi), bordovy (arabi, bordo, fes rengi),
kremovy (krem rengi), vinevy (vine rengi) gibi kullanmlar arlkl olarak
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 158
Trkiye Trkesinde grdmz ve dier lehelerde de karmza kan
nispet isinin kullanld renk adlarn artrmaktadr.

A. Somutlatrma Yoluyla Yaplm Renk Adlarnn Lehelere Gre
Dalm
1. Beslenme Kltryle lgili Renk Adlar
1.1. nsanlarla lgili Kavramlar
1.1.1. Yiyecekler
1.1.1.1. Sebzeler
Trkiye Trkesi: domates krmzs, kabak rengi, kk
krmzs, marul yeili, patlcan moru (patlcan rengi, patlcani),
salatalk yeili, soan kabuu (soani), turp filizi.
Azerbaycan Trkesi: badmcan (patlcan renkli), sebz (sebze
rengi, yeil).
zbek Trkesi: sabz (sebze rengi, yeil).
Yeni Uygur Trkesi: eyze re (patlcan rengi).
Bakurt Trkesi: kier ts (havu rengi).
Nogay Trkesi: morkov (havu rengi, turuncu).
Hakas Trkesi: morkov ng (havu rengi, turuncu).
1.1.1.2. Meyveler
Trkiye Trkesi: Ankara armudu yeili, avakado yeili, ayva
rengi, brtlen siyah, can erii yeili, ala rengi, ala yeili,
ilek pembesi, gvez (vine r rengi, gk mavisi rengi),
incir moru, karpuz kabuu yeili, kavunii, kays kzl, kestane
dorusu, kestane karas, kestane kzl, kestane rengi, limon sars,
limoni, limonkf, nar kzl, narkabuu kzl, narkabuu
pembesi, pimi ayva (ayva piii), portakal rengi (portakali),
eftali iei rengi, zm yeili, vine r (vine rengi).
Azerbaycan Trkesi: albal rengi (vine rengi), garpz
(karpuz rengi), hurmay (hurma rengi), kestane rengi/abalut
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 159
rengi (kestane rengi), portugali/narnc (portakal rengi), suma
(sumak rengi).
Gagavuz Trkesi: kestene boya (kestane rengi), kbrz (ilek
rengi), portakall/turuncu (portakal rengi).
Trkmen Trkesi: hurmay (hurma rengi), narn (nar rengi).
zbek Trkesi: limon (limon rengi, limon sars).
Yeni Uygur Trkesi: bir/beir re (kestane rengi, vine
rengi), hurma re (hurma rengi, kestane rengi), kzgu serik
re/sebzi re (turuncu, portakal rengi, portakali).
Tatar Trkesi: apelsin/eflisun ts (portakal rengi),
ciren/kzglt-sar ts/katan/sarglt-kren tsle (kestane rengi),
koba kzl/ciren kzl (kestane kzl), limon sar (limon rengi,
limon sars).
Bakurt Trkesi: akhl horo/buz (kestane rengi), eflisun
ts/kzlt sar ts (portakal rengi, kavunii), limon harh/limon
ts (limon rengi).
Krgz Trkesi: ak kr (kestane rengi), kakul/kokul/kara
kokul/kokul kzl (vine rengi), kzglt sar ts/kokul sar ts
(portakal rengi, portakali), kzglt sar (kavunii).
Kazak Trkesi: kzlt sar ts (portakal rengi), kor kzl ts
(nar iei rengi), koyu kzl ts (vine r), klgin tstes
kzl (gvez), sarlt ts/ak kor ts (kestane rengi).
Nogay Trkesi: limon (limon sars).
Kumuk ve Balkar Trkesi: boyam/nefti ts (kestane rengi),
kongur ts (kestane dorusu, kestane rengi), mor (kestane kzl),
narnc (portakal rengi, portakali).
Karaay-Malkar Trkesi: bal bet (kestane rengi), kzgldm
mor (kestane kzl).
Karayim Trkesi: fine ts (vine rengi).
Yakut Trkesi: limon (limon rengi, limon sars), vinebay
(vine rengi).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 160
Hakas Trkesi: ke/keer (kestane rengi), krpis ng (kestane
rengi), mala (turuncu, portakal rengi), nirlg (krmz yaban
mersini rengi).
uva Trkesi: hmr (kestane dorusu, kestane rengi).
Hala Trkesi: br (kestane rengi), saruy (portakal rengi).
1.1.1.3. Kuruyemiler
Trkiye Trkesi: ceviz, ceviz yeili, fndki, fndkkabuu,
fstki, fstk yeili, kuru zm rengi.
Tatar Trkesi: iklevk kabg tse (ceviz kabuu rengi).
1.1.1.4. Tahl ve Baklagiller
Trkiye Trkesi: buday rengi (buday renkli, budayi),
buday sarn, nohudi, bakla filizi.
Azerbaycan Trkesi: buday/gendm (buday rengi),
nohudu (nohudi).
Trkmen Trkesi: budayrenk/gzlrak-garayaz (buday
renkli).
zbek Trkesi: budayrang (buday renkli).
Kazak Trkesi: biyday (kumral, buday renkli), burak ts
(nohudi)
1.1.1.5. Baharatlar
Trkiye Trkesi: tarn rengi (tarni), glgan, hardal sars,
hardal rengi.
Azerbaycan Trkesi: darn (tarn rengi), zeferan (safran
rengi).
Gagavuz Trkesi: afran boya (safran rengi).
zbek Trkesi: zafar/zafaran rangi (safran rengi).
Yeni Uygur Trkesi: zepren re (safran rengi).
Bakurt Trkesi: zeferen (safran rengi).
Nogay Trkesi: zagafran (safran rengi).
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 161
Karaay-Malkar Trkesi: sapran/sapran (safran rengi).
Karayim Trkesi: zafran (safran rengi).
1.1.1.6. Et rnleri
Trkiye Trkesi: biftek krmzs.
1.1.1.7. Hazr Yiyecekler
Trkiye Trkesi: akide pembesi, bonbon pembesi, ikolota
rengi, pekmezkp, sakz rengi, sakz sars, eker pembesi,
ekerrenk, tahin rengi (tahin).
Tatar Trkesi: suk (ekerrenk).
Bakurt Trkesi: hvk (ekerrenk).
Krgz Trkesi: salkn/suuk (ekerrenk).
1.1.1.8. Doal Yiyecekler
Trkiye Trkesi: balkp, bal rengi, arplm yumurta
sars, yumurta sars, zeytin rengi, zeytin siyah, zeytin yeili,
zeytuni.
Azerbaycan Trkesi: yumurta ag, yumurta sars, zeytun.
Gagavuz Trkesi: sar/yumurta sars.
Trkmen Trkesi: zeytun (zeytin rengi).
Yeni Uygur Trkesi: zeytune (zeytin rengi).
Tatar Trkesi: bal tse (bal rengi), ymrtann ah (yumurta
ak), ymrtann sars (yumurta sars).
Bakurt Trkesi: yomortka a/yomortkann ag (yumurta
ak), yomortka harh (yumurta sars).
Kazak Trkesi: ak sar ts (balkp rengi), ak toksar
ts (yumurta sars), zytn/kara sur ts (zeytin rengi).
Nogay Trkesi: yomrtkadn sars/yumrtka sars (yumurta
sars), yumrtkadn ag (yumurta ak).
Kumuk ve Balkar Trkesi: ymrtkan sars (yumurta sars).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 162
Karaay-Malkar Trkesi: bal bet (bal rengi), gakkn sars
(yumurta sars).
Karayim Trkesi: ag ymrthann/ag yumurtann/ymrthann
ag/yemertka ag (yumurta ak), sars ymrthann/sars
yumurtann (yumurta sars).
Hakas Trkesi: kicr/nmrha a (yumurta ak), oos (yumurta
sars).
Hala Trkesi: yumurka akr (yumurta sars), yumurka
hirni (yumurta ak).
1.1.2. ecekler
1.1.2.1. Scak ecekler
Trkiye Trkesi: kahverengi.
Azerbaycan Trkesi: gehveyi/kahverengi.
Gagavuz Trkesi: kafe/kofe (kahverengi), kzgld/mor
(kahverengi).
zbek Trkesi: kahvarang/kahvereng/kofe (kahverengi).
Yeni Uygur Trkesi: bir/beir re (kahverengi), kehva re
(kahverengi).
Tatar Trkesi: kofi tsli/kongrt (kahverengi), kren
(kahverengi), kongrt/kongrt tstege (kahverengi).
Bakurt Trkesi: horo/kafe tsl (kahverengi), kren ts
(kavurulmu kahve renkli, yank renk, kahverengi).
Krgz Trkesi: kofe ts/kara kr/kr /ts (kahverengi).
Kazak Trkesi: alabarkn/kalampir ts/kor (kahverengi).
Nogay Trkesi: kofe/kuba/mor/morglt (kahverengi).
Kumuk ve Balkar Trkesi: boyam/kula (kahverengi), nefti
ts (kahverengi).
Karaay-Malkar Trkesi: mor bet (kahverengi).
Karayim Trkesi: dzeren/kofeiny (kahverengi).
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 163
Yakut Trkesi: hoor (kahverengi),
kubulan/kubaay/kukalan/kupalan (kahverengi), kofe
(kahverengi).
Tuva Trkesi: hre (kahverengi).
Hakas Trkesi: hoor/kre/kre (kahverengi).
Altay Trkesi: kre (kahverengi).
uva Trkesi: hmr/hmr (kahverengi).
1.1.2.2. Souk ecekler
Trkiye Trkesi: buz mavisi, su yeili, st beyaz, st mavisi,
stl kahverengi, stl lacivert, arap kzl, arap rengi (arabi),
arap tortusu rengi.
Tatar Trkesi: burlat (arap rengi, arabi), kzl erab tse
(krmz arap rengi).
Kazak Trkesi: ak kk/kkil (st mavisi).
Nogay Trkesi: mor ts (arap tortusu rengi).
Kumuk ve Balkar Trkesi: st ak (st beyaz).
Karaay-Malkar Trkesi: suv bet (su rengi).
2. Bitkilerle lgili Renk Adlar
2.1. Kara Bitkileri
2.1.1. Aalar
Trkiye Trkesi: abanoz karas (abanoz siyah), asma filizi, bergamodi,
am yeili, ivid (ivit mavisi, ivit rengi), erguvan iei rengi, erguvan
rengi (erguvani), hareli neft, hayit yeili, kfur rengi (kfuri), leylak rengi
(leylaki), maun rengi, nariei (nariei rengi), zeytin aac yeili.
Azerbaycan Trkesi: ergevani/erguvani renk (erguvan iei rengi), nl
(ivit rengi), yasemeni (yasemen rengi).
Gagavuz Trkesi: gvez (leylak rengi), kamfora (kfuri), lileka/liliaka
(leylak rengi).
Trkmen Trkesi: nil (ivit rengi)
zbek Trkesi: arguvan (erguvan rengi), kamfara (kfuri), nili (ivit
mavisi), yasuman (yasemin rengi).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 164
Yeni Uygur Trkesi: eyze re (leylak rengi), karamtu gk (ivit mavisi),
kzgu kk re (leylak rengi).
Bakurt Trkesi: kk ts (ivit mavisi, ividi, ivit rengi, meneke rengi
ile gk mavisi arasndaki renk), siren ts (leylak rengi).
Krgz Trkesi: mrkay (erguvani, erguvan rengi), kzglt kg/lipa gl
(leylaki, leylak rengi), kk (ivit mavisi).
Kazak Trkesi: kara kk/nil kara kk/kkpebek/nil kk/mkay kara kk
(ivit mavisi, ividi), kngirt kzl (erguvan rengi, erguvani).
Karaay-Malkar Trkesi: kbdrevz bet/trman (ivit mavisi).
Karayim Trkesi: ipkin/yepkin/yipkin (erguvan rengi), kafuri/kamfora
(kfuri, kfur rengi), mor (leylak rengi, leylak).
Yakut Trkesi: ciren sibekkite (leylak rengi).
Hala Trkesi: banaf, benef (leylak rengi).
2.1.2. iekler
Trkiye Trkesi: fulya sars, gelincik krmzs, gl kurusu (gl kurusu
rengi), gl pembesi, gl rengi (glgli), karanfil yapra yeili, lavanta
mavisi, leylak moru, meneke moru (meneke rengi), mimoza sars, papatya
sarn, sardunya pembesi, yavruaz.
Azerbaycan Trkesi: benefe renginde / beneveyi / benveyi / bnveyi
/ menve rengi (meneke rengi), gl renkli / glreng / glgez / glgun / gl
(gl rengi), lalegun / lalereng (lale rengi).
Gagavuz Trkesi: Glgl (gl rengi), meneve/meneva (meneke rengi).
Trkmen Trkesi: meleve (meneke rengi).
zbek Trkesi: binafa/binefe/gunafa/gnefe rengi (meneke rengi,
leylak rengi), nafarman-neferman (meneke rengi).
Yeni Uygur Trkesi: glnepe re (meneke rengi); glre (gl rengi),
halre (gl rengi), kzgu (gl rengi).
Tatar Trkesi: milee ts/mileye ts (meneke rengi).
Bakurt Trkesi: al kzl (gl krmzs), alhv kk/kuy kren/kzl
kk/kren kara/mileve ts (meneke rengi), emehe/emehe kara/kren kk
(meneke rengi).
Krgz Trkesi: kzl-kk (meneke rengi).
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 165
Kazak Trkesi: kzlt sar ts (yavruaz), klgin/klgin-kk (meneke
rengi).
Nogay Trkesi: kzlt (gl renkli).
Kumuk ve Balkar Trkesi: kzgldm/kzglt ts (gl rengi, gl renkli),
meleve ts (meneke rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: ayr bet (gl rengi).
Karayim Trkesi: mor (meneke rengi).
Hakas Trkesi: sire (leylaki, leylak rengi).
2.1.3. Ot Cinsi Bitkiler
Trkiye Trkesi: filiz, haha pembesi, kimyoni, saman rengi (samani,
saman sars), saz rengi, sinabr yeili, ttn rengi (taba), ttn sarn, vessi
yeili, yonca yeili.
Azerbaycan Trkesi: saman/saman rengi/gle rengi (saman rengi).
zbek Trkesi: rayhoniy rang (reyhan fesleen rengi), saman (saman
rengi).
Tatar Trkesi: kncet tse (susam rengi), salam tse/tesle (saman rengi).
Kazak Trkesi: ak sar/saman ts (saman rengi), kngirt/i tsken (saz
rengi), ttin tstes/surlttay ts (ttn rengi).
uva Trkesi: ulm/ulm (saman rengi).
Hala Trkesi: hrka/hrka ku (ttn rengi).
3. Hayvanlarla lgili Renk Adlar
3.1. Kara Hayvanlar
3.1.1. Srngenler
Trkiye Trkesi: akrep kzl.
3.1.2. Bcekler
Trkiye Trkesi: bcekkabuu.
3.1.3. Kmes Hayvanlar
Trkiye Trkesi: civciv sars, horozibii, kazaya, kazboku, rdekba,
rdekgagas, tavan kan, tavus yeili.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 166
Azerbaycan Trkesi: horuzguyruu (krmz, kpkrmz, horuz ibii
rengi).
Yeni Uygur Trkesi: ma re (rdekba rengi).
Kazak Trkesi: koyu casl (rdekba rengi).
3.1.4. Memeliler
Trkiye Trkesi: deve ty, fare grisi (san kr, san ty), fare ty;
fildii rengi (fildii), fildii sars, fildii siyah; geyik kan, sincabi (sincap
grisi).
Kazak Trkesi: sur ts (san kr).
3.2. Hava Hayvanlar
3.2.1. Kular
Trkiye Trkesi: angudi, dudu yeili (papaan yeili), gvercinboynu,
gvercings, kanarya sars, keklik aya, kumru gs, kumru ty,
kuzguni, kuzguni siyah (kuzguni kara), turna gz, turna kr, gvercinkan
krmzs.
Azerbaycan Trkesi: kebd/kebd Ruen (gvercin rengi).
Gagavuz Trkesi: gvercin (gvercin rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: kgrn bet (gvercin rengi), kuma (ty
rengi).
Tuva Trkesi: kuu (kuu rengi).
4. Madenlerle lgili Renk Adlar
4.1. Metaller
Trkiye Trkesi: altn rengi (altuni, altn sars), altn yeili; bakr
al, bakr kzl, bakr pas, bakr rengi; elik grisi, demir rengi
(demiri), eski tun rengi; gm grisi, gm karas, gm rengi
(gmi), gml mavi; havagaz alevi mavisi, havagaz mavisi;
kadminyum sars, kobalt mavisi, kmr karas (kmr siyah); krom
sars, krom yeili; kurun beyaz, kurun grisi, kurun rengi (kuruni),
kurun mavi; maden mavisi, maden beyaz; magnezyum yeili, metalik
renk, okr sars; pas rengi, pasl sar; serpik srma rengi, verenoz yeili,
vermiyon krmzs.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 167
Azerbaycan Trkesi: altun, demiri, guruni, gm, mis rengi (bakr
rengi), pas rengi, polad (elik rengi), tun rengi.
Gagavuz Trkesi: komur/kmr (kmr rengi).
Trkmen Trkesi: gurun, kmle (gm rengi), sar (altn, pirin
veya bakr rengi), zerevan (altn rengi).
zbek Trkesi: bronza (tun rengi), kuruni (kurun rengi).
Yeni Uygur Trkesi: altun re (altn rengi), bronza (bronz rengi),
km re (gm rengi), polat re (elik rengi).
Tatar Trkesi: altnsman/altnts/altn-sar/altnsu (altn rengi), bakr
tse (bakr rengi), kmesman/kmetse/aksl sor (gm rengi), pulya
(kurun rengi, kuruni).
Bakurt Trkesi: altn ts (altn rengi), bronza (bronz rengi),
karaguskl/kura tsl (kuruni, kurun renkli), km ts (gm
rengi).
Krgz Trkesi: altn syaktuu/altn ts/altuni (altn rengi, altuni),
korgoun ts/sur (kurun rengi, kuruni), km ts (gm rengi).
Kazak Trkesi: altn ts (altn rengi), kara sur ts (kurun rengi),
kzlt sar ts (bakr rengi), kola ts/kola tst kor (tun rengi, bronz
rengi), temir tstes/sur (demir rengi, demiri).
Kumuk ve Balkar Trkesi: bronza/dommak (tun rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: altn bet (altn rengi), bagr bet/cez bet
(bakr rengi), kzgldm sar (altn sars), temir bet (demir rengi).
Karayim Trkesi: altnl/altn renk (altn rengi), kmli/gm renk
(gm rengi).
Hakas Trkesi: altn sar (altn sars).
4.2. Deerli Talar
Trkiye Trkesi: kehribar sars, ll rengi; safir mavisi, safir rengi;
turkuaz yeili, utremer (outremer) mavisi; zmrd yeil (zmrdi,
zmrt rengi, zmrt yeili).
Azerbaycan Trkesi: zmrd.
Gagavuz Trkesi: ultramarin (utremer mavisi, deniz mavisi).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 168
Trkmen Trkesi: lagl renk (yakut rengi), zmerret yal renk
(zmrt yeili rengi).
zbek Trkesi: yakut (yakut rengi), zumurrad (zmrt rengi).
Krgz Trkesi: zmrttay/zmrt ts/ak cal ts (zmrt yeili,
zmrdi).
Kazak Trkesi: koyu kk/casl ts/kk-casl ts (zmrt rengi,
zmrdi).
Hakas Trkesi: malahit (malakit yeili).
4.3. Svlar
Trkiye Trkesi: petrol mavisi
Gagavuz Trkesi: nefti (petrol rengi).
5. Nesnelerle lgili Renk Adlar
5.1. Ss Eyalar
Trkiye Trkesi: emerot yeili; karmen krmzs, karmen mavisi,
karmen renkli; kna rengi, krem rengi, yaldz sars.
Azerbaycan Trkesi: krem (krem rengi), srmey/srme (srme
rengi).
Nogay Trkesi: akl sar (krem rengi).
Hakas Trkesi: aamsh sar (krem rengi).
Yakut Trkesi: krem (krem rengi).
5.2. Dokuma Eyalar
Trkiye Trkesi: canfes kzl, kadife laciverdi, bayrak rengi, adr,
fes rengi.
Kazak Trkesi: kre kzl/koyu kzl ts (fes rengi).
5.3. Cam Eyalar
Trkiye Trkesi: billur rengi, cam yeili (camgbei yeili,
camgbei), kristal mavisi, mine mavisi.
5.4. Dier Eyalar
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 169
Trkiye Trkesi: boncuk mavisi, kibrit, mum sars, mrekkep siyah,
piyano siyah, sahtiyan siyah, saks mavisi, suluboya mavisi, ie mavisi,
tebeir beyaz, barut mavisi (barut rengi, barudi, barut esmeri).
Azerbaycan Trkesi: bart (barut rengi).
Kazak Trkesi: ak kk/kgildir ts (boncuk mavisi).
6. zel Adlarla lgili Renk Adlar
6.1. Yer Adlar
6.1.1. ehir Adlar
Trkiye Trkesi: Bursa yeili, Edirne krmzs, Kemir, Sevr mavisi.
6.1.2. lke Adlar
Trkiye Trkesi: in krmzs, ran krmzs, Prusya mavisi, Saksonya
mavisi.
6.2. Kii Adlar
Trkiye Trkesi: Bismark renkli (Bismark kahverengisi), Van Dyck
esmeri (Van dyke kahverengisi), Ecevit mavisi.
6.3. Millet Adlar:
Trkiye Trkesi: ingene pembesi, Fransz mavisi, Hint sars, ngiliz
Yeili, Maya mavisi (Doan 2007: 39, 268), Trk inisi yeili (Trk
yeili).
7. Gkle lgili Renk Adlar
7.1. Gkyz Cisimleri
Trkiye Trkesi: bulut grisi; gk mavisi (gk rengi, gkyz mavisi),
gk ta rengi.
Azerbaycan Trkesi: asimani (gk rengi, gkyz rengi), gy b
(gk rengi, gk mavisi).
zbek Trkesi: asman/osmon/semavi/samoviy (gk rengi).
Yeni Uygur Trkesi: asmaniy (gk rengi, semav), hava re (gk
rengi, gk mavisi), kk (gk mavisi, havai), kk re (gk mavisi, gk
rengi).
Tatar Trkesi: kk/kk (gkyz mavisi, gk rengi), zenger kk (gk
mavisi, gkyz mavisi).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 170
Bakurt Trkesi: klhv ts/kgelyem/kkhel (gk rengi),
zenger/zenger ts (gk rengi, gk mavisi).
Krgz Trkesi: kgi/kg/kgltr (gk mavisi).
Kazak Trkesi: ak kk/kgildir/kkil ts (gkyz mavisi, gk
rengi).
Nogay Trkesi: kgilgim/kkil (gkyz mavisi, gk rengi).
Kumuk ve Balkar Trkesi: gk/gkumal/gklt (gk mavisi, gk
rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: kgala (gk mavisi, gk rengi).
Hakas Trkesi: tigr kg (gk mavisi).
Altay Trkesi: akr/ekir (gk rengi).
uva Trkesi: akr/kvak/senker (gk rengi, gkyz mavisi).
Hala Trkesi: bi/smn rengi/asman rengivara (gk rengi, gk
mavisi, gkyz mavisi).
7.2. Hava Olaylar
Trkiye Trkesi: gurup rengi, havai (havai mavi, semavi mavi); kar
beyaz, kar mavisi; sis mavisi, uzay mavisi.
Tatar Trkesi: tangsu (tan rengi).
Hakas Trkesi: harn a (kar beyaz).
8. Maddelerle lgili Renk Adlar
8.1. Biyolojik Maddeler
Trkiye Trkesi: kf yeili, kl mavisi (kl rengi).
Azerbaycan Trkesi: kl rengi.
Gagavuz Trkesi: kl (kl rengi).
Trkmen Trkesi: klcmek/kl rak/sazmk (kl rengi).
zbek Trkesi: kulrang/klreng (kl rengi).
Yeni Uygur Trkesi: kl re (kl rengi).
Tatar Trkesi: kl tsle/kl tse/klsu (kl rengi), aksl
sor/sorglt/sor (kl rengi).
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 171
Bakurt Trkesi: kl tsl (kl rengi).
Krgz Trkesi: kl ts/klgn/sura/sur ts (kl rengi).
Kazak Trkesi: ak casl/salat ts (kf yeili), klgin/kl ts (kl
rengi).
Kumuk ve Balkar Trkesi: kl betli/klspat/kl ts (kl rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: m bet/kk (kl rengi), kl bet (kl rengi).
Hakas Trkesi: ah sur (kl rengi).
uva Trkesi: sr (kl rengi).
8.2. Kimyev Maddeler
Trkiye Trkesi: asit yeili, cva mavisi, fosfor yeili, ispirto rengi;
katran moru, katran siyah; kurum karas (is siyah), kkrt sars,
serolyum mavisi, ya yeili, zehir yeili.
8.3. Mimarlkla lgili Maddeler
Trkiye Trkesi: beton rengi, kiremit rengi, sva rengi, tula rengi.
Gagavuz Trkesi: keremedi (kiremit rengi).
Karaay-Malkar Trkesi: koun bet (kiremit rengi).
9. Tabiatla lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: imen yeili, kabuk yeili, kr rengi, kum grisi,
orman yeili, ta rengi, toprak mavisi, toprak rengi (hk), toz
pembesi, tozlu kahverengi, tozlu sar, yaprak krmzs, yaprak
kurusu, yaprak yeili, deniz dibi yeili, deniz mavisi (deniz rengi);
i midye yeili, mercan yeili (mercani), Okyanus mavisi, sedef
pembesi (sedefi), vapur duman, yosun yeili, ate krmzs (alev
krmzs, atei); duman rengi.
Azerbaycan Trkesi: atereng/od rengi, hki/hki
renk/hkister/toprak renkli.
Gagavuz Trkesi: mercan (mercan rengi).
Yeni Uygur Trkesi: kum re (kum rengi),
Tatar Trkesi: kukl (duman rengi), tten tse/ttensu (duman
rengi), tufrak tse (toprak rengi), yal yufrak tse (yeil yaprak
rengi).
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 172
Bakurt Trkesi: akhl sarglt (ate rengi), ask horo (kr rengi).
Kazak Trkesi: koyu casl (orman yeili), ot tsti (alev krmzs).
Kumuk ve Balkar Trkesi: ciyren (alev krmzs).
Karaay-Malkar Trkesi: kk/krdk bet/kk krdk (kr rengi).
Tuva Trkesi: burul (kr renkli).
Altay Trkesi: boro (kr renkli).
10. Organ Adlaryla lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: bet rengi (sarmtrak bir pembeye yakn kl rengi,
ehrenin rengine benzer ve bal ve soluk nohudi rengini andrr bir renk),
burun kan rengi, damar mavisi, et rengi (et renk, ten rengi), hanm teni, irin
rengi, kan krmz (kan rengi), kemik rengi, safra yeili,
Azerbaycan Trkesi: et rengi/etreng (et rengi), gankrmz/kan krmzs,
suret (yz rengi), zirek (gz ya).
Gagavuz Trkesi: t eil (d yeili).
zbek Trkesi: cigarrang/cigerreng (cier rengi).
Yeni Uygur Trkesi: ciger re (cier rengi).
Tatar Trkesi: ten tse (ten rengi).
Bakurt Trkesi: kzl (kan rengi).
Kazak Trkesi: ak kzl (kan krmz), dene ts (ten rengi).
Kumuk ve Balkar Trkesi: kan kzl (kan rengi, kan krmzs).
Karaay-Malkar Trkesi: kzl (kan rengi).
Hakas Trkesi: han-hzl, hzl see (kan krmzs, kan krmz).
11. Hastalk Adlaryla lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: stma sars.
12. Din Kavramlarla lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: hac yeili, Kbe yeili, eytan krmzs, trbe yeili.
13. Mesleklerle lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: asker yeil, havac mavisi.
14. Zaman Kavramyla lgili Renk Adlar
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 173
Trkiye Trkesi: gece mavisi; sonbahar kzl, sonbahar mavisi.
Kazak Trkesi: koyu kk (gece mavisi).
15. Corafyayla lgili Renk Adlar
Trkiye Trkesi: Akdeniz mavisi.
Kazak Trkesi: kank ak kk ts (Akdeniz mavisi).
B. Anlam ve Yap Ynnden Renk Adlar:
1. Gney-Bat Grubu Trk Leheleri (Ouz Grubu)
1.1. Trkiye Trkesi:
Eski Anadolu Trkesi, Osmanl Trkesi, Trkiye Trkesi ve
dier lehelerde renkler zerine ayrntl bir alma yapan Alman Trkolog
Cirtautas (1961) eserinde daha ok kara, ak, kzl, yeil, sar, ala, kk (mavi,
yeil), boz, kr, (s. 19-94) gibi temel renkler zerinde durmutur. Gri ve
kahverenginin tonlaryla ilgili olarak ise kuba, al, akr, kurun, kl rengi,
konur, kren, yaz, esmer, kumral ve kahverengi (s. 95-104) gibi renkleri
incelemitir. Yazar sz konusu renklerin dnda tabiattan somutlatrma
yoluyla yaplm renklerden kuruni, kl rengi ve kahverengiye yer vermekle
birlikte verdii rnekler daha ok ada Trkiye Trkesine aittir ve bunlar
yakn dnem yazarlarndan mer Seyfettin, Orhan Kemal, Yaar Nabi Nayr
ve Haldun Tanerin eserlerinden alnmadr. Cirtautas (1961) bunun dnda
at donlarn da (s. 105-113) ayrntl bir ekilde incelemitir. Ancak bal
bana Trkiye Trkesindeki renk adlar zerine en sistemli ve kapsaml
almay Kaymaz (1997) yapmtr.
Trkiye Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk
adlar yap ynnden genellikle belirtisiz isim tamlamas ve sfat tamlamas
kuruluunda olup bir ksm nispet isi ile oluturulmutur. rnein ate,
barudi, bergamodi, buday, ceviz, adr, ividi, demiri, erguvani, fndki,
fstki, filiz, gvez, gmi, hk, havai, kfur, Kemir, kibrit, kuruni,
kuzguni, leylaki, mercan, neft, nohudi, patlcani, portakal, samani, sedef,
sincabi, arabi, tahini, tarni, zeytuni, zmrdi gibi.
Trkiye Trkesinde gibi edatyla oluturulan: altn gibi, billur
gibi, kaymak gibi, katran gibi, kehribar gibi, kire gibi, kmr gibi, kpk
gibi, kuzgun gibi, kl gibi, limon gibi, mermer gibi, sakz gibi, turna gz
gibi, zmrt gibi; azlara zg gelen kelimesiyle oluturulan: kzl gelen,
mor gelen, sar gelen, yeil gelen; azlara zg almak fiiliyle
oluturulan: eflatuna alar koyu pembe, eflatuna alar mavi, gmye alan
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 174
koyu mavi, kahverengiye alan yeil renk, yeile alar gk rengi, yeile alar
mor vb. kelime gruplarnda somutlatrmadan daha ok benzerlik sz
konusudur (Kaymaz 1997: 304-306). Bunlara + ms ekiyle (mavimsi, sarms
gibi) oluturulanlar ve nispet isiyle oluturulmu (beyaz, eflatun,
laciverd, siyah, zer, zifir gibi) renk adlarn da eklemek mmkndr.
1.2. Azerbaycan Trkesi:
13. yzyln sonlarnda ve 15. yzyln balarnda hazrlanan ve 1900
ylnda Rus Trkolog Melioranski tarafndan kaleme alnan ve
Sanpetersburgda yaymlanan Azerbaycan Trkesinin dil zelliklerini
tayan bni-Mhenn Lgatinde (Battal 1997), kl rengi karl olarak
boz; gl rengi karl olarak glgn ve kzlgl; meneke karl olarak
yaz; hatem iei rengi manasna biyn/beyn szckleri kullanlmtr.
Renk adlandrmalar ynnden Trkiye Trkesine en yakn lehe
Azerbaycan Trkesidir. Azerbaycan Trkesinde doadan somutlatrma
yoluyla yaplm renk adlar daha ok iek, maden, meyve, sebze ve hayvan
adlarndan yola klarak oluturulmutur. Trkiye Trkesinden farkl
olarak Azerbaycan Trkesinde bedrenk, gendm, horuzkuyruu, hurmay,
nl, sumag, suret, srmey/srme, yasemeni, zirek renkleri
kullanlmaktadr. Azerbaycan Trkesinde de Trkiye Trkesinde olduu
gibi nispet isi ile oluturulan somutlatrmalar mevcuttur. Asimani,
badmcani, bart, beneveyi, buday, demiri, ergevani, gehveyi, garpz,
gendm, gurun, gl, gm, haki/hkister, hurmay, kremi, nil,
nohudu, polad, portugali, saman, suma, suret, srmey, yasemeni,
zeferan, zeytun, zirek ve zmrd bunlarn balcalardr.
Etrengi, horuzkuyruu, kestane rengi, kl rengi ve tun rengi
belirtisiz isim tamlamas; atereng, gankrmz, glreng, gl renkli, lalegun,
lalereng ise sfat tamlamas kuruluundaki somutlatrmalardr.
Meneke ve mor karl olarak beneve (Van) szc, benve,
benye ve beny (Idr, Kars) ekillerinde Trkiye Trkesi azlarnda
gnmzde de kullanlmaktadr (DSa 1993: 628, 630).
Trkiye Trkesinde havai, havai mavi kelimelerinin karl olarak
Farsada gk, sem, gkyz manasna gelen smn kelimesi Azerbaycan
Trkesinde asmani/asiman/asimani eklinde ifade edilmektedir.
Farsada gendm buday ve gendm-gn buday rengi/renkli
demektir. Szck, Azerbaycan Trkesinde gendm ekline dnmtr.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 175
Buday renginde olan demektir. Azerbaycan Trkesinde gendumun
yannda buday szc de kullanlmaktadr. Trkiye Trkesi azlarnda
dibekte dvlerek yemek yaplan buday ya da arpa karl olarak
gendime (Zonguldak, Gmhane, Artvin, Erzincan, Malatya, Mara,
Krehir, Kayseri, Nevehir, Adana), gendem (ankr), gendeme (ankr,
Kayseri), gendima (Artvin), gendirme (Nide), gendme (Samsun, Tokat,
Ordu, Giresun, Kars, Erzurum), gerdme (Tokat) szckleri bugn de
kullanlmaktadr (DSb 1993: 1990).
Azerbaycan Trkesinde horuz guyruu renginin bir dier ad
horuzbibiyi/horuzpipiyi yani horozibiidir (Orucov 1987: 334). Krmz
rengi karlamak iin kullanlan bu somutlatrmaya Trkiye Trkesi
dnda dier lehelerde rastlanmaz.
Farsada nl lcivert renkli ivit otudur. Azerbaycan Trkesi
kelimeyi nl ekline dntrerek somutlatrma yapmtr. Trkiye
Trkesindeki karl ividi, ivit mavisi ve ivit rengidir. Ouz Grubunda
Trkmen Trkesinde (nil) ve Uygur-Karluk grubunda zbek Trkesinde
de (nili) grlen bir somutlatrmadr. Kpak Grubu lehelerinden Bakurt
lehesinde kk ts; Krgz Trkesinde kk; Kazak Trkesinde nil kara kk
ve nil kk; Karaay-Malkar Trkesinde kbdrevz betli eklinde
karlanmtr.
Azerbaycan Trkesindeki saman somutlatrmas Trkiye
Trkesinde Gaziantep aznda sar renk manasna gelmektedir (DSc 1993:
3530). Trkiye Trkesinde saman rengiyle ilgili olarak yaz dilinde saman
rengi, saman sars ve samani somutlatrmalar yer alr. zbek
Trkesindeki karl ise samandr.
Safran kelimesinin asl Arapa zaferandr. Trkiye Trkesi
kelimeyi kendine mal ederken, Azerbaycan Trkesi incelterek korumay
tercih etmitir. Ouz grubu lehelerinden Gagavuzcada afran boya; Uygur-
Karluk grubundan zbek Trkesinde zafar ve zafaran rangi; Yeni Uygur
Trkesinde zepren re; Kpak Grubunda Bakurt Trkesinde zeferen;
Nogay Trkesinde zagafran; Karaay-Malkar Trkesinde zapran, sapran
ve Karaim Trkesinde zafran eklinde karmza kar.
Yeil manasna gelen Farsa sebz kelimesini somutlatrma yoluyla
yaplm renk olarak kabul edebiliriz, nk sebze rengi yeildir. Trkiye
Trkesinde kullandmz sebze kelimesinin kkeni sebzdir. Uygur-Karluk
grubunda zbek Trkesinde de sabz yeil renk, yeilimsi, sabza ise yeillik
demektir.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 176
Arapa kkenli olan ve ekilik vermek iin kebaba, hamura ve baz
yemeklere konulan ekice ve krmz taneli smmk, Trkiye Trkesine
sumak eklinde gemitir. Trkiye Trkesi azlarnda dada yetien,
kk, krmz bir eit meyve karl olarak somak (Balkesir, Bursa,
Mula) szc kullanlmaktadr (DSc 1993: 3662). TaSde (1971: 3576)
ise sumak eki yemi veren bir bodur aa ve yemii eklinde
karlanmtr.
Farsa kkenli hk toprak manasna gelmekte olup Azerbaycan
Trkesinde toprak rengi karl olarak hkisterinin yannda toprak rengi
de kullanlr.
Nispet isi ile oluturulmu ve zeytin renkli manasna gelen zeytuni
Arapadr. Trkiye Trkesinde zeytin rengiyle ilgili olarak zeytin rengi,
zeytin siyah, zeytin yeili gibi somutlatrmalara rastlanrken Ouz
grubundan Trkmen Trkesinde zeytun sarmtl, yeil rengi karlar. Uygur-
Karluk grubunda Yeni-Uygur Trkesinde zeytune zeytin rengi, kestane
rengi, kahverengi demektir. Kpak grubundan Kazak Trkesinde ise
zytn zeytin rengi manasna gelir. Tatarlarda zeytune ayn zamanda kz
addr.
Daha ok Divan edebiyatnda karlatmz gzya manasna
gelen Farsa sirik szc, kelime ba nsz (s->z-) deiimiyle
Azerbaycan Trkesinde zirekye dnmtr. zetlemek gerekirse
Azerbaycan Trkesi, Trkiye Trkesinden farkl olarak daha ok Arapa
ve Farsa kkenli kelimeleri doadan somutlatrma yoluyla renk ad
yapmakta kullanmtr.
1.3. Gagavuz Trkesi:
Gagavuz Trkesinde somutlatrmalar daha ok iek, meyve ve
aa adlarna dayal olarak retilmitir. Trkiye Trkesi ve Azerbaycan
Trkesinde olduu gibi Gagavuz Trkesinde de nispet isi ile oluturulmu
somutlatrmalar sz konusudur. Glgli, keremedi, kbrz, neft gibi.
Kestene boya, t eil, afran boya sfat tamlamas; yumurta sars
belirtisiz isim tamlamas kuruluunda oluturulmutur.
Rusada liliya leylak ve lilovy leylk, lil manalarna gelmektedir
(Mustafayev ve erbinin 1972: 370). Lileka veya liliaka yazmlarn liliya
ile ilikilendirmek mmkndr. Nefti isimdir ve Farsadr. Neft kelimesi ise
Farsa + Arapa eklinde oluturulmutur.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 177
Trkiye Trkesinde kullanlan gvercinboynu, gvercings,
gvercinkan krmzs gibi gvercinle ilgili adlandrmalarn aksine Gagavuz
Trkesinde yalnz gvercin szc kullanlmtr.
Kiremit rengi Gagavuzcada keremedi ile karlanmtr. Trkiye
Trkesindeki safran szcyle afran eklinde karlalr. Kahverengi
Gagavuzcada birden fazla szckle; kzgld, kofe ve mor ile karlanmtr.
Kofe ise ngilizce coffeenin Rusalam eklidir.
1.4. Trkmen Trkesi:
Trkmen Trkesinde somutlatrma yoluyla yaplm renkler daha
ok maden, meyve ve deerli talardan retilmitir. Buday renk, kl rak,
lagl renk Trkmen Trkesinde sfat tamlamas kuruluundaki
somutlatrmalardr. Nispet isi ile oluturulmu hurmay somutlatrmas
Azerbaycan Trkesinden sonra Trkmen Trkesinde de karmza
kmaktadr.
Trkmen Trkesinde kl rengi; klcmek, kl rengi, sazmk gibi
birden fazla szckle karlanmaktadr.
Farsa asll olan ve 1. Altn saan, altn sac, 2. Altn kakmal, 3.
Bir lale tr eklinde anlamlandrlan zerefan ayn zamanda bir kz addr.
Trkmen Trkesinde zerevan ekline dnmtr. zbekistandaki
Buhara ve Semerkant gibi eski ehirleri barndran Zerefan Vadisi nl
bir tarm blgesi olarak bugn bu ismi yaatmaktadr.
Trkmen Trkesinde gk mavisi veya ak mavi manasna gelen
gmtil ve gm rengi karl kullanlan kmle aslnda birer
benzerlik sfatdr. Bunlara ilave olarak Trkmen Trkesinde gour (gzglt
mele, garamtl gzl, ak kestane rengi, esmer), mele (sarglt ak renk,
gsi sar renk; ak sar, esmer, esmer tenli; mele gz: koyu kestane
renginde gzler), sur (gour, altn renk vsyen gmmat bahal bagana ve ol
grndeki renk) gibi somutlatrmalardan da sz etmek mmkndr. Narn
dier lehelerden farkl olarak Trkmen Trkesinde nar rengi karl
kullanlmtr.
2. Gney-Dou Grubu Trk Leheleri (Uygur-Karluk)
2.1. zbek Trkesi:
Rengin rang ve ts szckleriyle karland zbek Trkesinde
somutlatrma yoluyla yaplm renklerin genellikle bitki, iek ve maden
adlarna dayal olduu grlr.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 178
Budayrang, cigarrang/cierreng, gunafa rang/gnefe reng,
kahvarang/kahvereng, kulrang/klreng, rayhoniy rang sfat tamlamas
kuruluundaki somutlatrmalardr. Kuruni, nili ve semavi ise nispet isi ile
oluturulmutur.
Trkiye Trkesinden farkl olarak zbek Trkesinde kahverengi
ve kestane rengi cigerreng ile karlanmaktadr. Azerbaycan Trkesinde
rastladmz sebz somutlatrmas zbek Trkesinde kaln nll ekliyle
sabz ve sabza olarak karmza kmaktadr. Buday renkli somutlatrmas
ise zbek Trkesinde budaymaz eklinde ifade edilir.
Tun ve tuntan yaplm manasna gelen Franszca kkenli bronze
szc zbek Trkesinde Rusann tesiri ile bronza ekline dnmtr.
Bunun gibi kafur ve kafur manalarna gelen kamfara da Rusadr.
2.2. Yeni Uygur Trkesi:
Yeni Uygur Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm
renk adlarnn sonuna genellikle re szc getirilmitir.
Somutlatrmalarn genellikle iek, meyve ve maden adlarndan retildii
ve sfat tamlamas kuruluunda olduu grlr.
Asmaniy ve zeytune Yeni Uygur Trkesinde nispet isi ile
oluturulmu somutlatrmalardandr. Trkiye Trkesinden farkl olarak
zbek ve Yeni Uygur Trkesinde cier rengi, koyu krmz manasna
gelen ciger re ve bronz rengi karlnda bronza szc kullanlmtr.
eyze Yeni Uygur Trkesinde patlcan demektir. Yine Yeni Uygurcada
kehva rein dnda, bir re de kahverengini karlar.
Azerbaycan ve zbek Trkelerinden farkl olarak Yeni Uygurcada
sebz ve sebze havu manasna gelmekte olup turuncu ve portakal renklerini
de karlar. Ayn ekilde zbek Trkesinde sebzi, Kazak Trkesinde
sebz/sebiz ve Krgz Trkesinde sabiz havu manasna gelmektedir.
3. Kuzey-Bat Grubu Trk Leheleri (Kpak Grubu)
3.1. Tatar Trkesi:
Kuzey-bat grubu leheleri ierisinde doadan somutlatrma yoluyla
renk yapma ynnden Azerbaycan Trkesinden sonra Trkiye Trkesine
en yakn Tatar Trkesidir diyebiliriz. Tatar Trkesinde renk karl
olarak renk, ts/ts ve buyau szckleri kullanlr.
Somutlatrmalarn genellikle yiyecek-iecek, meyve ve maden
adlarna dayal olduu ve sfat tamlamas kuruluunda olduu grlr.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 179
Ymrtann ah ve ymrtann sars belirtili isim tamlamas kuruluundaki
somutlatrmalardr.
Rusa asll apelsin veya eflisun Kazak, Tatar, zbek, Kumuk,
Balkar ve Karaim Trkelerinde portakal ve turun demektir. Apelsin/eflisun
ts gibi kzglt sar da Tatar Trkesinde portakal rengini ve kavuniini
karlar. Kahverengi karl kullanlan kongrt hayvan donu iin kullanlan
renklerdendir. Bunun gibi kl tsli ve klsunun yannda bz de Tatar
Trkesinde kl rengini karlar. Akl sor gibi krl da kr rengi manasna
gelir. Tatar Trkesinde saman karl kullanlan salam Altay Trkesinde
de yer almakla birlikte Karaay lehesinde olduu gibi Altay Trkesi
szlnde de saman rengi somutlatrmasna yer verilmemitir.
Kncet Farsadan Tatar Trkesine gemi bir szcktr. Kazak
Trkesinde kncit ve Bakurt Trkesinde kunjut susam karlamakla
birlikte somutlatrma iin kullanlmamtr. Trkiye Trkesi azlarnda
susam manasna gelen knct (Idr, Bayburt, Kars), krc (Adana) ve
susam tanesi manasna gelen knc (Bursa, Bolu, Giresun, Trabzon,
Erzurum, Bitlis, Diyarbakr, Malatya, Urfa, Gaziantep, Mara, Hatay,
Ankara, Kayseri, Nide, Konya, Adana, el, Antalya Mula), knci (Van),
knck (Samsun), knl (Urfa, el) szckleri bugn de kullanlmaktadr
(DSe 1993: 3036).
Rusada katan kestane demektir. Kestane rengini ve tonlarn
karlamak iin Tatar Trkesinde ciren, katan, koba kzl, koba, kofi tsli,
kongrt, kren, kukl gibi birden fazla szcn kullanld grlr.
Kuruni manasna gelen Pulya ise Rusadr.
Tatar Trkesinde ciren kestane rengi, ciren kzl kestane krmzs,
cirensu ise kestane rengine alar renk manasna gelir. Ciren Kazan Tatar
Trkesinde krmz at ve tilki szcklerini de karlar (TTAS 1981: 781,
Kakuk ve Bask 1999: 27).
3.2. Bakurt Trkesi:
Rengin ts ve buyav szckleriyle karland Bakurt Trkesinde
somutlatrmalar genellikle iek, yiyecek-iecek, maden ve meyve
adlarndan tretilmitir. nemli bir ksm sfat tamlamas kuruluundadr.
Kier ts, limon harh/limon tse, yomortka a ve yomortka harh
belirtisiz isim tamlamas kuruluundaki somutlatrmalardr.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 180
Bakurt Trkesindeki somutlatrma ekli bu gruptaki dier
lehelerle paralellik gsterir. Franszcadan Rusaya geen bronza ekli Yeni
Uygur Trkesinden sonra Bakurt Trkesinde de karmza kar.
Kongortun Bakurt Trkesinde kongort kzl; koyu kzl ve kongort
har: ak sar olmak zere iki tonu daha mevcuttur. Bakurt Trkesinde
kren renginin de deiik tonlarn bulmak mmkndr. rnein: Akhl
kren (bej rengi, saz rengi), har kren (sar kahverengi), kara kren (koyu
kahverengi), seye kren (koyu vine rengi) gibi. Gk rengi karl olarak
kullanlan kgelyemin kgelyem zeger ile kgelyem yeel ve kkn zenger
kk (gk mavisi), kara guskl kk (mavimsi kr renk), kzl kk (mor), kk
buyav (ultramarin mavisi) gibi eitleri mevcuttur. Bunun yannda gk rengi
karl kullanlan zengerin zenger kk (gk mavisi), zenger boyav (gk
mavisi), akhl zenger (ak gk mavisi), ask zenger (ultramarin mavisi) gibi
kullanmlarna da rastlamak mmkndr (Uraksin 1996).
3.3. Krgz Trkesi:
Krgz Trkesindeki renkleri leksik ve semantik bir anlayla ele
alan Kubatbek (2003) Orhun Yenisey Yaztlarndan yola karak Krgz
Trkesinde ve bu sahada yazlm eitli eserleri tarayarak kapsaml bir
alma ortaya koymutur. At donlarnn da ele alnd almada bakr kzl,
erguvan, yepkin, bayn, glgn kzl; altn, altn tst, altn sar; turmalin,
safir, km tst; zafaran/afir, kafur; leylak rengi karl olarak
kzgltm, kzl, kokul kzl, kzglt kk, kg kzl ts, klgn, kokul
klgn, kzglt kk, kzl klgn, sireneviy; gk rengi, gk mavisi karl
olarak asmanday/asman/kk; mala kzl (gl rengi), araptay kzl (arap
rengi); portakal rengi karl olarak kzglt sar, kzgltm sar, sarg kzl;
kum tst, saman tst, cumurtkann ag, buuday ire, klk ts, saz ire,
kartoka nd (patates rengi); konur, kr gibi somutlatrmalara yer
verilmitir.
Rengin ts ve ire szckleriyle karland Krgz Trkesindeki
doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk adlar genellikle iek, meyve
ve maden adlarna dayal olup nemli bir ksm sfat tamlamas
kuruluundadr.
Lipa gl belirtisiz isim tamlamas kuruluundadr. Tek szckten
olumu kr daha ok hayvan donu iin kullanlan bir renktir.
Kurun rengi demek olan korgoun tsteki korgoun szcnn
orijinali korn (Eren 1999: 269) olup Moolcada korgan ekliyle by,
sihir gibi durumlarda eritilmi m manasna gelmekte olup korgalcn ise
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 181
eritilen demektir. Korgal syaktuu eklinde de kullanlr. Moolca korgan
eritilmi m demektir (Seydakmatov 1988: 148-149). Eren (1999: 269)
szcn Moolcadaki eklini qoralcin olarak vermitir. Azerbaycan
Trkesinde gurguun, Trkmen Trkesinde gurun, Tatar Trkesinde
kurgan, Krgz Trkesinde korgoun, korgoum, Kazak Trkesinde
korgasn, Karakalpak Trkesinde korgasn, Nogay Trkesinde korgasn,
zbek Trkesinde korgim ekillerindedir (Eren 1999-268).
3.4. Kazak Trkesi:
Ts, re, tr, boyag ve sr szcklerinin rengi karland Kazak
Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk adlarnn dier
lehelerden farkl olarak genellikle ak, koyu szckleriyle oluturulduu
grlr. Somutlatrmada daha ok yiyecek-iecek, meyve ve maden
isimlerinden yararlanlmtr. Bunlarn nemli bir ksm sfat tamlamas
kuruluundadr.
Biyday di, burak tsdi, kola tsdi, kl tsti ve ot tsti belirtisiz
isim tamlamas kuruluundadr. Anarday/narttay (nar gibi), karday (kar
gibi), sttey (st gibi), knaday (kna gibi) gibi kullanmlarda daha ok
benzerlik hkimdir. Bunlara Trkiyede ikamet etmekte olan ve renk
kavramn torl kelimesiyle karlayan Afganistan Kazaklarna ait
steftrak (sedefimsi, sedef rengi) da ekleyebiliriz (Biray 2009: 475).
Kazak Trkesinde, zbek ve Krgz Trkesinde kalempir krmz
biber demektir. Kalampir tsn Trkiye Trkesindeki karl
kahverengidir (KTLS 1991: 426, 478). Ancak Kazak Trkesinde kzl bur
ayn zamanda krmz biberi karlamakta olup bir dier ad da Hint
biberidir. Krmz biberin Bakurt Trkesindeki karl da kzl borostur.
uva Trkesinde kullanlan pr szc de biber manasna gelmekle
birlikte hardal karl olarak sar prs szcnn kullanld grlr
(Krueger 1961: 226).
3.5. Nogay Trkesi:
Renk karlnda yaygn olarak ts szcnn kullanld Nogay
Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk adlar genellikle
yiyecek-iecek, iek, meyve ve sebze adlarndan tretilmitir.
Konr ts, mor ts ve sarglt kren sfat tamlamas; yomrtkadn
sars ve yomrtkadn ag ise belirtili isim tamlamas kuruluundaki
somutlatrmalardr.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 182
Nogay Trkesinde kahve rengi karl olarak kofe, konur, mor,
morglt szckleri kullanlr. Havu manasna gelen morkov ise Rusadr.
Nogay Trkesi ile ilgili olarak Rusa kaleme alnan ve Djanibekov
vd. (1981) tarafndan yazlan szlkte doadan somutlatrma yoluyla
yaplm renk adna rastlanmamtr.
3.6. Kumuk ve Balkar Trkesi:
Renk kavramnn renk, ts ve bet szckleriyle karland Kumuk
ve Balkar Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk ad az
olup var olanlar da genellikle yiyecek-iecek, iek ve maden adlarna
dayaldr.
Kan kzl, kzglt ts, kongur ts, kl betli, klspat, klts, meleve
ts, nefti ts, st ak sfat tamlamas; ymrtkan sars ise belirtili isim
tamlamas kuruluundadr.
Narnc szc narn eklinde koyu sar karlnda Anadolu
azlarndan Bayburt ve Kars aznda, portakal rengi karl olarak
Burdurda bugn de kullanlmaktadr (DSd 1993: 3239).
Kahverengi karl olarak bu lehelerde Trke boyam
szcnn kullanlmas dikkat ekicidir. Yine kahverengi karl olarak
kullanlan kula ile koyu kestane rengi karl kullanlan kongur ve alev
krmzsn karlayan ciyren daha ok hayvan donu olarak karmza
kmaktadr. Klspat ve kl betli ise klden tremi sfat tamlamas
kuruluundaki adlandrmalardr. Trkiye Trkesinde Kumuk ve Balkar
Trkesi sahasnda yazlm szlk says az olduu iin dier
somutlatrmalara ulalamamtr.
3.7. Karaay-Malkar Trkesi:
Karaay-Malkar Trkesinde rengin karl betdir. Boyav veya
boya ise kullanlan dier szcklerdir. Somutlatrmalarda genellikle maden,
iek ve aa adlarndan faydalanlmtr. Bunlarn nemli bir ksm sfat
tamlamas kuruluundadr.
Sfat tamlamalar ve tek kelimeden olumu somutlatrmalar dnda
gakkn sars belirtisiz isim tamlamas kuruluundaki tek adlandrmadr.
Nogay, Kumuk ve Balkar Trkelerinden sonra kahverengini karlayan mor
szc Karaay-Malkar Trkesinde de karmza kar.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 183
3.8. Karayim (Karay) Trkesi:
Rengin boyav/boya, slov, reng/renk, ve ts szckleriyle
karland Karaim Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm
renk adlarnn says azdr. Somutlatrmalarn genellikle yiyecek-iecek,
iek ve maden isimleriyle oluturulduu grlr.
Altn renk ve gm renk sfat tamlamas; ag ymrthann/ag
yumurtann ile sars ymrthann/sars yumurtann ise tamlayanla tamlanan
yer deitirmi belirtili isim tamlamas kuruluundaki somutlatrmalardr.
Ymrthann ag belirtili; yemertka ag ile fine ts belirtisiz isim tamlamas
kuruluundadr.
Karaim Trkesindeki ipkin somutlatrmas Eski Uygur
Trkesinde ybkin, yipin, yipkin, ipkin ~ yipkn ekillerinde olup meneke
rengi demektir. Divan Lgatit Trkte yipkin eklindedir (Caferolu 1993:
190, 193) . Meneke rengi, erguvan renginde olan, konur, koyu krmz
manalarna gelir. Kpak dnemi eserlerinden Codex Cumanicusta kelime
ipkin eklinde olup meneke demektir (Toparl vd. 2007: 113). Clauson
(1972: 876) kuzey-bat lehelerinde ipkinin mor karl kullanldn
belirtir. Kelimenin yibn, ypn, yipin, yipn, yipkn, yipgil, yipgin, yepn,
epgin, ipgin, ipkin, ipgin gibi deiik yazmlarna rastlamak mmkndr
(Clauson 1972: 875-876).
ulha (2006) tarafndan yazlm olan szlkte ise somutlatrma
yoluyla yaplm renk adna rastlanmamtr.
4. Kuzey-Dou Grubu Trk Leheleri (Sibirya Grubu).
4.1. Yakut (Saha) Trkesi:
Renk karl sibekkite szcnn kullanld Yakut Trkesinde
somutlatrmaya dayal renk adlar azdr. Bunlarn nemli bir ksm yiyecek-
iecek ve meyve adlarna dayaldr.
Somutlatrmalarn nemli bir ksm tek kelimeden olumutur.
Ciren sibekkite sfat tamlamas kuruluundaki tek somutlatrmadr. Hakas
Trkesinde kahverengi karl kullanlan hoor, Saha Trkesinde hoora
dnmtr.
Saha Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk
adlarn tespit etmek iin bavurulan Trke-Sahaca szlk (1995),
Trkeden Sahacaya eklinde olduu iin ok gvenilir bir sonu elde etmek
mmkn olmamtr.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 184
4.2. Tuva Trkesi:
Tuva Trkesi ile ilgili szlklerde de somutlatrma yoluyla
yaplm renk adlarnn says olduka azdr. Bir at donu olan kren kelimesi
(kelime ba k->h- deiimiyle) Tuva Trkesinde hre ekline
dnmtr. Burul veya buurul da ayn zamanda bir at donudur. Lehelerde
bu renk genellikle demirkr at karl olarak kullanlmtr.
4.3. Hakas (Abakan) Trkesi:
Renk kavramnn mast ve szckleriyle karland Hakas
Trkesinde somutlatrmalarn genellikle meyve, sebze, iek ve maden
adlarna dayal olduu grlr.
Aamsh sar, ah sur, altn sar, han-hzl, hzl see, krpis ng,
morkov ng, kre , nirlg sfat tamlamas; harn a belirtili isim
tamlamas; nmrha a ile tigir kgi ise belirtisiz isim tamlamas
kuruluundaki somutlatrmalardr.
Ak doru, konur manasna gelen hoor, kren ve ker ayn zamanda
birer at donudur. At donlar ynnden Hakas Trkesi zenginliiyle dikkati
ekmektedir. Hakas Trkesinde kahverenginin eitli tonlarn da bulmak
mmkndr. rnein huba ak kahverengi, hara kre koyu kahverengi
demektir. Rusa asll morkov veya morkop Hakas Trkesinde havu
manasna gelmekle birlikte turuncu rengi de karlar.
Krem rengi karl verilen aamsh sar aslnda beyazms sar,
bej manasna gelmektedir. Hakasada krpis kerpi ve tulay karlar.
Dolaysyla krpis ng aslnda kiremit rengi olarak da tanmlanabilir.
Malahit Rusada yeil renkli, yontulup parlatlabilen, doal bakrl, hidratl
karbonat, bakrta, malakit demektir (Naskali vd. 1997: 293). Tigr ve kgm
kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluturulan tigr kgde tigr gk,
hava; kgm ise gk veya yeilimsi demektir.
4.4. Altay Trkesi:
Altay Trkleri renk karl olarak kelimesini tercih etmilerdir.
Kren sfat tamlamas kuruluundadr. Boro somutlatrmasyla ilgili
olarak szlkte yer alan boro at (kr at), boro a (gri hayvan; mec. Karaca),
boro kan (gri fare; mec. Gri kstebek), boro iyt (gri kpek; mec. Kurt),
boro ku (sere kuu), boro momon (gri kstebek) kullanmlar boronun
daha ok gri renk karl kullanldn gstermektedir. Kren dier
lehelerden farkl olarak Altay Trkesinde esmer karl olarak
kullanlmaktadr.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 185
5. uva Trkesi:
Rengin ts ve sar szckleriyle karland uva Trkesinde
doadan somutlatrma yoluyla yaplm renklerin says az olup genellikle
tek kelimeden olumutur.
akr szc bugn Trkiye Trkesinde akr, Altay Trkesinde
akr eklinde yaamaktadr (Egorov 1964: 316). Kahverengi, kestane
dorusu, kestane rengi karlnda kullanlan hmr szcnn Yeni
Uygurcada koyu kahverengi karl olarak kour, zbek Trkesinde
kugur, Kazak Trkesinde kor, Tatar Trkesinde kongrm, Bakurt
Trkesinde yank renk, kahverengi, kumral karl olarak kur, Trkmen
Trkesinde ak kahverengi karl olarak hoordur (Egorov 1964: 291).
Hmr somutlatrmas ise Hakas Trkesindeki hoor ve Yakut
Trkesindeki hoor ile ilikilendirilebilir.
uva Trkesinde gri, kl rengi, boz ve kr manalarna gelen
srnn karl Uygur, Krgz, Kazak, Kara Kalpak ve Yakut Trkesinde
sur, Trkmen Trkesinde suur, Tatar Trkesinde sor, Bakurt
Trkesinde horo, Altay Trkesinde koyu kl rengi, koyu boz, koyu gri,
koyu kr karl olarak kara surdur (Egorov 1964: 183).
Gk rengi, gk yz mavisi karl olarak uva Trkesinde
kullanlan kvak szcnn Yeni Uygur, Krgz, Kazak, Kara Kalpak,
Nogay, Hakas ve Altay Trkesinde karl kk, Trkmen ve Trkiye
Trkesinde gk, zbek, Bakurt ve Tatar Trkesinde kk, Azerbaycan
Trkesinde ky, Tuva Trkesinde ak-kk, Yakut Trkesinde koxdur
(Egorov 1964: 96).
Yine uva Trkesinde kullanlan sap-suray karlamak iin
kullanlan snow-white ve very white ifadelerini dikkate aldmzda szc
kar beyaz eklinde karlamak mmknse de bunun pekitirme sfat olma
ihtimali daha kuvvetlidir (Krueger 1961: 87).
6. Hala Trkesi:
Rengin, reng, rang, elvan ve boya szckleriyle karland Hala
Trkesi Szlnde (Doerfer ve Tezcan 1980) doadan somutlatrma
yoluyla yaplm renklerin genellikle yiyecek adlaryla tretildii grlr.
Asman rengi, yumurka akr ve yumurka hirni belirtisiz isim
tamlamas kuruluundaki somutlatrmalardr.
Azerbaycan, zbek, Yeni Uygur Trkelerinden sonra gk mavisi
karl olarak kullanlan smn kelimesi Halaada da karmza
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 186
kmaktadr. Hala Trkesinde akr sary; hirin, hrn veya hirn ise
beyaz karlamaktadr. Szcn Eski Trkede r / r / rg / yr
/ yrng eklinde yazmlar da mevcuttur.
Sonu
Trkiye Trkesi dier Trk lehelerine gre doadan somutlatrma
yoluyla yaplm renk adlar ynnden daha zengindir ve bunu belli bir
kurala oturtmutur. Bu kural dier leheler iin de geerlidir. Tespitlerimize
gre Trkiye Trkesinde doadan somutlatrma yoluyla yaplm ortalama
360 adet renk ad mevcuttur. Ancak bu zenginlik Trke Szlke (2005)
gereince yansmamtr. Trke Szlkte (2005) bugn somutlatrma
yoluyla yaplm renklerin says 158dir. Kaymaz (1997: 251-341), Aksan
(1999: 59), Ayvazolu (2001: 65) ve Bayraktar (2003)n almalarnda ad
geen ancak Trke Szlkte yer almayan daha birok somutlatrma
vardr. Bunlar unlardr: abanoz karas (abanoz siyah), akide pembesi,
akrep kzl, altn rengi, altn yeili, Ankara armudu yeili, asit yeili, asker
yeil, asma filizi, ate, avokado yeili, ayva rengi, bakr kzl, bakr pas,
barut esmeri, barut mavisi, bayrak rengi, bet rengi, beton rengi, biftek
krmzs, billur rengi, Bismark renkli (Bismark kahverengi), bonbon
pembesi, brtlen siyah, buday renkli, buday sarn, buday, bulut
grisi, Bursa yeili, burun kan rengi, buz mavisi, cam mavisi, cam yeili,
camgbei yeili, can erii yeili, canfes kzl, ceviz yeili, cva mavisi,
civciv sars, adr, ala rengi, arplm yumurta sars, elik grisi,
idem sars, ikolata rengi, ilek pembesi, imen yeili, in krmzs,
damar mavisi, deniz dibi yeili, deniz rengi, domates krmzs, dudu yeili
(papaan yeili), Ecevit mavisi, Edirne krmzs, Emerot yeili, erguvan
iei rengi, eski tun rengi, et rengi (et renk, ten rengi), fare grisi, fare
ty, fstk yeili, fildii sars, fosfor yeili, Fransz mavisi, fulya sars, fme
rengi, gelincik krmzs, gk mavisi, gk rengi, gk ta rengi, gl kurusu
rengi, gl pembesi, gm karas, gml mavi, gvercinkan krmzs,
hac yeili, hanm teni, hardal sars, hareli neft, haha pembesi, havac
mavisi, havagaz alevi mavisi, havagaz mavisi, i midye yeili, incir moru,
ngiliz yeili, ran krmzs, irin rengi, ispirto rengi, kabak rengi, Kbe
yeili, kabuk yeili, kadife laciverdi, kadminyum sars, kfur rengi (kfur),
kfur beyaz, kan rengi, kar beyaz, kar mavisi, karanfil yapra yeili,
karmen krmzs, karmen mavisi, karmen renkli, karpuz kabuu yeili,
katran moru, katran siyah, kays kzl, kays rengi, kehribar sars,
keklikaya, kestane karas, kestane kzl, Kemir, kna rengi, kr rengi,
kibrit, kiraz rengi, kmr karas (kmr siyah), krom sars, krom yeili,
kumru gs, kurun beyaz, kuruni mavi, kuru zm rengi, kurum karas
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 187
(is siyah), kfrengi, kkrt sars, kl mavisi, ll rengi, leylak moru,
macenta krmzs, madeni beyaz, magnezyum yeili, marul yeili, maun
rengi, meneke moru, mercan rengi (mercan), mimoza sars, mine mavisi,
mum sars, mrekkep siyah, nar kzl, nariei rengi, narkabuu
krmzs, narkabuu pembesi, okr sars, oksit sars, rdek sars, papatya
sarn (papatya sars), pasl sar, patlcan moru (patlcan rengi), pimi
ayva (ayva piii), piyano siyah, portakal, Prusya mavisi, safir rengi,
sahtiyan siyah, sakz rengi, sakz sars, saks mavisi, Saksonya mavisi,
salatalk yeili, sardunya pembesi, sedef pembesi, sedef, semav mavi,
serolyum mavisi, serpik srma rengi, Sevr mavisi, san ty, stma sars,
sva rengi, sinabr yeili, sincap grisi, sis mavisi, soankabuu (soan),
sonbahar kzl, sonbahar mavisi, su yeili, suluboya mavisi, stl lacivert,
ampanya rengi, arap kzl, arap tortusu rengi, eftali iei rengi, eker
pembe(si), ie mavisi, ta rengi, tebeir beyaz, toprak mavisi, toz pembesi,
tozlu kahverengi, tozlu sar, tula rengi, turkuaz mavisi, trbe yeili, Trk
inisi yeili, Trk yeili, ttn sarn, utremer (outremer) mavisi, uzay
mavisi, zm yeili, Van Dyck esmeri (Van dyke kahverengisi), verenoz
yeili, vermiyon krmzs, vessi yeili, vine rengi, ya yeili, yakut rengi,
yaldz sars, yaprak krmzs, yaprak yeili, yonca yeili, yosun yeili, zehir
yeili, zeytin aac yeili, zeytin siyah, zeytin yeili, zmrt rengi.
Trkolojiye, Trklere ve yabanclara Trke retiminde kltr
aktarm ynnden katkda bulunacana inandmz bu almada lehelere
ynelik hazrlanm bir ksm szlkler yardmyla doadan somutlatrma
yoluyla yaplm renk adlarn incelemekle birlikte ilgili lehelerdeki
somutlatrmalarn tmn tespit ettiimize dair bir iddia tamyoruz.
Bunun gereklemesi her eyden nce Trkiye Trkesi, Azerbaycan,
Gagavuz, Trkmen, zbek, Yeni Uygur, Tatar, Bakurt, Krgz, Kazak,
Nogay, Kumuk-Balkar, Karaay-Malkar, Karayim, Yakut, Tuva, Hakas,
Altay, uva ve Hala Trkelerindeki szlklerin muhteva, dzenleni,
madde ve saylarnn yeterliliine bal olup, renk adlarnn eksiksiz ve
doru tespit edilmesi olduka zahmetli ve yorucu bir almay
gerektirmektedir. Doadan somutlatrma yoluyla yaplm renk adlar,
Trkiye Trkesinde olduu gibi ada Trk leheleri szlklerinde de
yeterince dikkate alnmamtr.
Bugn ivedi olarak Trk dnyasn ve Trkiye Trkesini yakndan
ilgilendiren bir renkler kitabna veya bir renkler szlne ihtiya
duyulmaktadr (Kaymaz 1997: 253). Ancak Trk leheleriyle ilgili szlk
trndeki almalarn nemli bir ksm bugnk ekliyle yetersizdir.
zellikle ayn rengin tanm szlkten szle deiiklik gstermektedir.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 188
rnein Gagavuz Trkesi ile ilgili szlklerde gvez szcnn anlam
leylak rengi, leylaki, lila, erguvan rengi, mor ekillerinde verilmitir.
Zeytingillerden yapraklar karlkl bir aa olan leylak (Syringa vulgaris)
ve bu aacn beyaz, eflatun, veya pembe renkteki ieklerini karlamak iin
kullanlan leylak rengi ile baklagillerden eflatunla krmz aras renkte iek
aan gzel bir ss aac olan erguvan (Cercis siliquastrum) ve bu aacn
ieinin rengini karlayan erguvan rengi szlklerde ska kartrlmtr.
Yazl eserlerde erguvan renginin gzel ve parlak kzl, krmz, krmzya
yakn, eflatun, eflatunla krmz aras, eflatunla mor aras, pembe ve
pembemsi szckleriyle karlandn grrz. Rusa szlklerde eflatun
renginin ngilizce purpleden bozma (Latince prpura), krmz manasna da
gelen purpur szcyle de karland grlr. Erguvan (aravn) Farsa
bir szcktr. Trkiye Trkesinde erguvan rengiyle ilgili olarak erguvan
iei rengi, erguvan rengi, erguvani; Azerbaycan Trkesinde ergevani,
erguvani renk; Gagavuz Trkesinde gvezi szcnn yannda lileka,
liliaka; Yeni Uygurcada kzgu kk re; zbek Trkesinde arguvan;
Krgz Trkesinde kzglt kk, lipa gl; Kazak Trkesinde kngirt kzl;
Karayim Trkesinde ipkin, yepkin, yipkin szcklerinin kullanld
grlr. Leylak rengiyle ilgili olarak ise Gagavuz Trkesinde lileka, liliaka;
Bakurt Trkesinde siren ts; Hakas Trkesinde siren; Hala Trkesinde
banaf, benef szckleri kullanlmtr. Yine Rusadan ilgili leheye
ynelik olarak hazrlanm szlklerde szcklerin ilgili lehedeki
karlklarnn tam olarak verilmedii grlr. Bu durum ilgili leheden
Rusaya dzenlenmi szlkler iin de sz konusudur.
Dier yandan leheler szlklerinin nemli bir ksm Trkiye
Trkesine kazandrlamamtr. rnein Koran (2009: 777-778) iaret
ettii gibi Yeni Uygur Trkesi ile ilgili ok sayda szlk olmasna ramen
bunlar hl Trkiye Trkesine aktarlmamtr. Trkiye Trkesi ile
yazlm Necipe ait (2005) Uygur Trkesi szl de bu ekliyle yeterli
deildir. stelik mevcut szlklerin nemli bir ksm eski tarihli olup
Rusadrlar ve Kiril alfabesiyle yazlmlardr. Bunlara ilave olarak Trkiye
Trkesinden dier lehelere ynelik yazlm szlklerin says da azdr ve
yeterli bir dalm sz konusu deildir (Kora 2009: 776).
En nemlisi bugn hl szlk almas yaplmam leheler
mevcuttur. rnein Nogay ve Karakalpak Trkelerinde Trkiye
Trkesiyle yazlm szlk bulmak mmkn deildir. Bu alanda yazlm
Rusa szlklerin bir an nce Trkiye Trkesine aktarlmas ilgili sahada
alma yapacak aratrmaclar iin faydal olacaktr. Bunun gibi Karaay
diline ait Kiril alfabeli Rusa yazlm Karaay-Malkar-Orus Szlk (1989),
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 189
Agiev vd. (1993) tarafndan yazlm Kiril alfabeli Rusa szlk ve Bakurt
Trkesi ile yazlm Ethemowa ait (1994) Kiril alfabeli szlkler henz
Trkiye Trkesine aktarlmamtr. Dier yandan tarih Kuman lehesi ile
Kumuk, Balkar, Karayim leheleri zerine alma yapacaklar iin de szlk
trndeki eserlerde nemli eksikler gze arpmaktadr (Kora 2009: 766).
Sonu olarak Trk lehelerine ynelik olarak Trkiye Trkesi,
Rusa ve ilgili lehelerde yazlm Latin ve Kiril harfli szlklerin nemli
bir ksm eski almalar olup byk bir ksmnda doadan somutlatrma
yoluyla yaplm renk adlarna ilikin madde ierikleri birbirini
tutmamaktadr. Dier yandan var olan szlklerin saysnda da nemli bir
dengesizlik gzlenmektedir. rnein Azerbaycan sahasndaki szlklerin
says fazla olmakla birlikte; Hakas, Tuva, Altay, uva, Yakut, Kumuk,
Balkar, Bakurt, Karaay, Karakalpak, Karayim ve Nogay lehelerine ait
szlklerin says yok denecek kadar azdr. Bu nedenle kurumsal olarak
Trkiyede ivedi bir ekilde ada Trk lehelerine ynelik szlk
almalarnn hzlandrlmasna ihtiya vardr. En nemlisi ilgili
lehelerdeki Kiril harfli Rusa szlklerin de bir an nce Trkiye Trkesine
aktarlmas Trk dnyas ile kltrel btnleme ynnden sonsuz fayda
salayacak ve Trkenin eitimi ve retimine katkda bulunacaktr.

KAYNAKLAR
ABDULDAEV, E, D. saev (1984), Krgz Tilinin Tndrm Szdg,
Frunze: Mektep Baspas.
AIKGZ, Halil, Fuat Ganiyev (1997), Tatarca-Trke Szlk, Editrler:
Asiya Rahimova, Prof. Dr. Fuat Ganiev, stanbul.
AFANASEV, M. P. vd. (1976), Saha Tln Dialektologieskay Tldta,
Dialektologieskiy Slovar Yakutskogo Yazka, Moskva: Nauka zdatelstvo.
AGEV, .M. vd. (1993), Bakurt Tilini Hzligi, C. I-II, Meskev: Tarih,
Til, Hem Edebiyet nstitut.
AHMETYANOV, Rifkat (1998), Trke-Tatarca Szlk, Kazan.
AKDOAN, Glser ve zgr Aydn (1995), Renklerin Adlandrlmas ve
Dil-Gerek Sorunu, Dil Dergisi, Ankara, 28. 49-66.
AKDOAN, Yaar (1999), Azerbaycan Trkesinden Trkiye Trkesine
Byk Szlk, stanbul: Beir Kitabevi.
AKSAN, Doan (1995), Her Ynyle Dil ve Ana izgileriyle Dilbilim,
Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 190
--- (1999), Trkenin Gc, Ankara: Bilgi Yaynevi.
AKSU, Nurettin, Ayfer Ik (hzl.) (1997), Trkiye Trks-Krgz
Trks Szdg, Ankara: Milli Eitim Bakanl Yaynlar.
ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Trkesi Szl, C.I-II,
stanbul: Milli Eitim Bakanl Yaynlar.
ARIKOLU, Ekrem (2005), rnekli Hakasa-Trke Szlk, Ankara:
Aka Yaynlar.
ARIKOLU, Ekrem, Klara Kuular (2003), Tuva Trkesi Szl,
AYVAZOLU, Beir (2001), iek ve Renk Adlarna Dair, Trk Yurdu,
Ankara, 162-163 (21):62-65.
BABOGLU, Nicolae, Ignat Baboglu (1998), Gagavuza-Romnca,
Romnca-Gagavuza Szlk, Chiinau: Lumna.
BASKAKOV, N. A. vd. (1991), Gagavuz Trkesinin Szl (ev.
Abdlmecit Doru, smail Kaynak), Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
BASKAKOV, N. A., T. M. Toakakova (1999), Altayca Trke Szlk,
(ev. Emine Grsoy Naskali, Muvaffak Duranl), Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar.
BASKAKOVA, H. A. (1963), Nogaysko-Russkiy Slovar, Nogaya-Orsa
Szdik, Moskva.
BASKAKOVA, N. A. vd. (hzl.) (1974), Karaimsko-Russko-Polskiy Slovar,
Moskva: zdatelstvo Ruskiy Yazk.
BATTAL, Aptullah (1997), bni-Mhenn Lgati, Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
BAYNYAZOV, Ayabek, Canar Bayniyazova (2007), Trike-Kazaka
Szdik, Editr: Kenan Ko, Almat.
8A?8Ak1A8 n 8 A 1 S v
k vlll u A kl8A1Lk L 5 L
BAYRAM, Blent (2007), uva Trkesi-Trkiye Trkesi Szl,
Konya: Tablet Yaynlar.
BRAY, Nergis (2009), Trkiyedeki Afgan Kazaklar Az. Ankara: Trk
Dil Kurumu Yaynlar.
BOROVKOV, A. K. vd. (1959), zbeka-Rusa Luat, Moskva: Davlat
Neriyat.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 191
CAFEROLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Trkesi Szl, stanbul:
Enderun Kitabevi.
CRTAUTAS, Ilse Laude (1961), Der Gebrauch Der Farbbezeichnungen In
Den Turkdialekten, Ural-Altaische Bibliothek, Fortsetzung Der Ungarischen
Bibliothek, Herausgegeben von: Omeljan Pritsak, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-
Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
CUMAKUNOVA, Glzira (2005), Trke-Krgzca Szlk, Bikek:
Krgzistan-Trkiye Manas niversitesi Yaynlar.
ENEL, lhan (1982-1983), Trkmen Trkesi Szl, TDAY
Belleten, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar, 29-84.
ULHA, Tlay (2006), Karaycann Ksa Szvarl, Karayca-Trke Ksa
Szlk, Yaymlayan: Mehmet lmez, stanbul: Kebike Yaynlar.
DEVEL, Hayati (1992), Azerbaycan Trkesi Lgati, Erzurum: Atatrk
niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Yayn.
DJANBEKOV, E. A. vd. (1981), Russko-Nogayskiy Slovar, Obestvenno-
Politieskoy Terminologiy, erkessk.
DOERFER, Gerhard, Semih Tezcan (1980), Wrterbuch Des Chaladsch,
Editr: Edmond Schtz, Budapest: Akademiai Kiado.
DOAN, smail (2007), Mayalar ve Trklk, Ankara: Ahmet Yesevi
niversitesi Mtevelli Heyet Bakanl.
--- (Tarihsiz), Kumuk Trkesi Szl, Baslmam Eser.
DERLEME SZL (DSa) (1993), C. II, B, Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar.
--- DSb (1993), C. VI, G, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
--- DSc (1993), C. VIII, K, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
--- DSd (1993), C. IX, L-R, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
--- DSe (1993), C. X, S-T, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
EGOROV, V. G. (1964), Etimologieskiy Slovar uvaskogo Yazka.
eboksar: uvaskoe Knijnoe zdatelstvo.
ETHEMOW, M. H. (hzl.) (1994), Bakurt Tilinin Grammatika Hzligi,
Ufu.
GANYEV, Fuat vd. (1997), Tatarca-Trke Szlk, Kazan-Moskva: nsan
Yaynevi.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 192
GAYDARC, G. A. vd. (1973), Gaguzsko Russko Moldavskiy Slovar,
Pod Redaksiey: Prof. N. A. Baskakova, Moskva.
--- (1991), Gagavuz Trkesinin Szl, Sorumlu Redaktr: Prof. N. A.
Boskakov, Rusadan Aktaranlar: Prof. Dr. smail Kaynak, Prof. Dr. A. Mecit Doru,
Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
GOYAEVA, S.A, H. . Suyunev (1989), Karaay-Malkar-Orus Szdk,
Karaayevo-Balkarsgo Russkiy Slovar, Moskva: Russkiy Yazk.
GLENSOY, Tuncer, Burul Sanbayeva (2004), Krgz Trkesi-Trkiye
Trkesi ve Trkiye Trkesi-Krgz Trkesi Szlk, Kayseri: Erciyes niversitesi
Yaynlar.
GZEL SANATLAR TERMLER SZL (1968), Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
GZELANI, M. J. (2000), Malkar Tilni kol Anglatma Szlg, Halik,
Elbrus.
--- (1996), Karaay-Malkar Tilni Anglatma Szlg, C. I, II, III, Nalik:
El-Fa Kitap Basma.
HACALOLU, Recep Albayrak (1992), Azerbaycan Trkesi Dil
Klavuzu Gney Azerbaycan Sahas Derleme Deneme Szl, Ankara: Trk Tarih
Kurumu Basmevi.
HACIYEVA, Maarife, Cell Tarak, ahin Kktrk (1995), Azerbaycan
Edebiyat Terimleri Szl, Samsun.
HACIYEVA, Maarife, ahin Kktrk, Mehebbet Paayeva (1999),
Azerbaycan Folklor ve Etnorafya Szl, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
HADCP, E. H. (1968), Uygursko-Russkiy Slovar, Pod Redaktsiey: T. P.
Rahimova, Moskva: zdateltsvo Sovetskaya Entsiklopediya.
HASANOV, M. A, A. M. Hasanov (1997), nglizse-Bakortsa-Russa
Hzlek, Ufa: Kitap.
HEYET, Cevad (2003), ki Dilin Karlatrlmas (Mukayesetl-
Lgateyn), Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
SMAL, Zeyne (Tarihsiz). Trke-Kazaka Szlk, Ankara.
KAKUK, Zsuzsa, Imre Bask (Hzl.) (1999), Kasantatarisches
Wrterverzeichnis Aufgrund der Sammlung von Ignc Kunos, Lektor: Arpad Berta,
KARA, Mehmet (2000), Trkmence (Giri-Gramer-Metin-Szlk),
Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 193
KARAAY-MALKAR-ORUS SZLK (1989), (Redaktrler: E. R.
Tenieva, H. . Suyuneva), Moskva: Karaay-erkes lmu zlem nstitut.
KARMOKOV, H. G., S. S. Gurtuev (1992), Kratkiy Russko-Kabardinsko-
Balkarskiy Slovar, Nalik: Nart.
KAYMAZ, Zeki (1997), Trkiye Trkesi ve Azlarnda Renk Bildiren
Kelimelerin Kullanl ve Sistematii, TDAY Belleten, Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar, 251-341.
KENESBAEV, I. K. (1959), Kazak Tilini Tsindirme Szdigi, C. I,
Almat.
--- (1961), Kazak Tilini Tsindirme Szdigi, C. II, Almat.
--- (1984), Kazak Trkesi Szl (ev. Hasan Oraltay, Nuri Yce, Saadet
Pnar), stanbul: Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yayn.
KO, Kenan, Ayabek Bayniyazov, Vehbi Bakapan (2003), Kazak
Trkesi-Trkiye Trkesi Szl, Ankara: Aka Yaynlar.
KORA, Hikmet (2009), Trkiyede ada Trk Leheleri ile lgili
Szlk almalar ve Yeni Uygur Trkesi Szl zerine, Turkish Studies,
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, Volume 4/4 Summer 2009, 761-789.
KORKNA, E. . vd. (1972), Sahal-Nuual Tldt, Moskva: Sovetstkay
Ensiklopediya zdatelstvo.
KORKMAZ, Zeynep (2010), Trke Nasl Bir Dildir?. Trk Dili, 679:
34-46.
KOWALSK, Tadeusz (1996), Karayim Lehesi Szl, ev. Prof. Dr.
Kemal Ayta, Ankara: Engin Yaynevi.
KRUEGER, John R. (1961), Chuvash Manual Introduction, Grammar,
Reader, And Vocabulary, Bloomington: Indiana University.
KARILATIRMALI TRK LEHELER SZL, KILAVUZ
KTAP (KTLS) (1991), C.I, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
KUBATBEK, Samatov (2003), Krgz Tilindegi -Ts Szdrnn
Leksika-Semantikalk Cana Stilistikalk Mnzdmlr (Diahronduk Cana
Sinhronduk Aspektter), Bikek.
LEV, Boris Zaharovi (1997), Russko-Karaimskiy Slovar, Urus-Karay
Szdk, Odessa.
MAGOMEDOV, A. G. (1969), Kumuka-Rusa Szdk, Moskva:
Sovetskaya Ensiklopediya zdatelstvosu.
MUSABAEV, F. F. (1978), Orsa-Kazaka Szdik, C I, Almat.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 194
--- (1981). Orsa-Kazaka Szdik, C. II, Almat.
MUSTAFAYEV, E. M. E., V. G. erbinin (1972), Rusa-Trke Szlk,
Moskova: Sovetskaya Entsiklopediya Yaynevi.
NASKAL, Emine Grsoy vd. (2007), Hakasa-Trke Szlk, Ankara:
Trk Dil Kurumu Yaynlar.
NECP, Emir Necipovi (2005), Yeni Uygur Trkesi Szl, (ev. Yrd.
Do. Dr. klil Kurban), Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
NEMETH, Gyula (1990), Kumuk ve Balkar Leheleri Szl, (ev. Prof.
Dr. Kemal Ayta), Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
NZAMEDDN, Mahmud, Erturul Yaman (1993), Turka-zbeka,
zbeka-Turka Lugat, Editr: Tahir Kahhar, Takent: Gafur Gulam Namndaki
Edebiyat ve Sanat Neriyat.
ORUCOV, E. E. (1966), Azerbaycan Dilinin zahl Lgeti, C.I, Bak:
Elmler Akademiyas Neriyyat.
--- (1980), Azerbaycan Dilinin zahl Lgeti, C.II, Bak: Elmler
Akademiyas Neriyyat.
--- (1983), Azerbaycan Dilinin zahl Lgeti, C.III, Bak: Elm Neriyyat.
--- (1987), Azerbaycan Dilinin zahl Lgeti, C.IV, Bak: Elm Neriyyat.
ORUZBAEVA, B. O. vd. (1988), Russko-Kirgizskiy Slovar, Orusa-
Krgza Szdk, Baredaktr: B. O. Oruzbaeva, Frunze.
NER, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Trkesi Szl, Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
ZKAN, Nevzat (1996), Gagavuz Trkesi Grameri, Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
PRHLE, Wilhelm (1991), Karaay Lehesi Szl, (ev. Prof. Dr.
Kemal Ayta), Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
REB, David (2004), Krmakskiy Yazk, Krmaksko-Russkiy Slovar,
Simferopol: Dolya.
RUSCA-TURKCE LUGET (RTL) (1928, 1929), Russko-Tyurkskiy Slovar,
C. I, II, Bak: Azerner.
SEYDAKMATOV, K. (1988), Krgz Tilinin Kskaa Etimologiyalk
Szdg, Frunze: lim Basmas.
TAMR, Ferhat (1989), Barklden Kazak Trkesi Metinleri (Gramer-
Metin-Szlk), Ankara: Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gz 2010 / Say 7 195
TARAMA SZL (TaS) (1971), C. V, O-T, Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar.
TAVKUL, Ufuk (1989). Bahykten Derlenen Karaayca Szler,
TDAY Belleten, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar, 193-254.
--- (2000), Karaay-Malkar Trkesi Szl, Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar.
TEKN, Talat vd. (hzl.) (1995), Trkmence-Trke Szlk, Ankara:
Simurg Yaynlar.
TOPARLI, Recep vd. (2007), Kpak Trkesi Szl, Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
TATAR TELENE ALATMALI SZLEGE (TTAS) (1977), C. I,
Kazan: Tatarstan Kitap Neriyat.
--- (1979), C. II, Kazan: Tatarstan Kitap Neriyat.
--- (1981), C. III, Kazan: Tatarstan Kitap Neriyat.
TATARA-TREKE SZLEK (TTS) (1997), Kazan-Moskov: nsan
Neriyat.
TUZGU, Necip Emir (1968), Uygurca-Rusa Lugat, Moskva:
Sovetskaya Ensiklopediya Neriyat.
TRKE SZLK (2005), Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
TRKYEDE HALK AZINDAN DERLEME SZL (1963-1982),
C. 1-12, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
TRKMEN DLN SZLG (1962), Agabat: Trkmenistan SSR
limlar Akademiyasn Neiryat.
URAKSN, Z. G. (Hzl.) (1996), Bakortsa-Russa Hzlek, Meskey: Neriete
Digora, Russkiy Yazk.
VASLEV, Yuriy (Cargstay) (1995), Trke-Sahaca (Yakuta) Szlk,
YAMAN, Erturul, Nizamiddin Mahmud (1998), zbek Trkesi-Trkiye
Trkesi ve Trkiye Trkesi-zbek Trkesi Karlklar Klavuzu, Ankara: Trk
Dil Kurumu Yaynlar.
YUDAHN, K. K. (1988), Krgz Szl, C. II, ev. Abdullah Taymas,
--- (1994). Krgz Szl, C. I, ev. Abdullah Taymas, Ankara: Trk Dil
Kurumu Yaynlar.
Salim KK
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Gazi Trkiyat 196
YUSUF, Berdak (1993), Trke-Uzbeka ve Uzbeka-Turka Lugat,
Takent.
YUSUF, Berdak, Mehmet Mahur Tulum (1994), zbekistan Trkesi-
Trkiye Trkesi, Trkiye Trkesi-zbekistan Trkesi, stanbul: Trk Dnyas
Aratrmalar Vakf.
ZEYNULLNA, G. D. (1996), Trke-Bakurta Bakurta-Trke Szlk,
f: Bakortostan Kitap Neriete.

0659-Turk Lehceleri Sozluklerinde Somutlashdirma Yoluyla Yapilmish Reng Adlari (Salim Kuchuk)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

0659-Turk Lehceleri Sozluklerinde Somutlashdirma Yoluyla Yapilmish Reng Adlari (Salim Kuchuk)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK LEHELER SZLKLERNDE

SOMUTLATIRMA YOLUYLA YAPILMI RENK

You might also like