'SZN BTT YER' SZNN ANLAMI NEDR? SZ NEDEN VE NE ZAMAN BTER?

'Sz' nedir? Sz, insann kurduu, zel, yapay bir dilin anlaml cmlesidir. Bu ksack tanmdaki temel gereklere bakalm: Dilin (kurgulanm) yapayl, doal srelerin dnda kalmasndandr. zeldir nk belli bir insan grubu iin anlamldr. Anlam, dil ile gerekliin ilikisinden doar. Doann hibir yaratnn, doada yaamak iin, yapay bir dile ihtiyac yokken, insan neden buna ihtiya duymutur? Olasdr ki insan nce doayla arasna 'mesafe' koyabileceini anlam, bu mesafeyle, 'korumal bir yaam alan' yaratmaya balam ve bunun doal sonucu olarak insan ilikileri daha younlam, bu yolda ilerleyebilmek iin ilikilerini ve ibirliini gelitirecek yollar aramtr. Bu yollarn en nemlilerinden biri 'sz' ieren dili yaratm olmasdr. Muhtemelen 'isimlerle' balamtr dilin kuruluu. Ayn sesleri duyan kabilenin farkl yelerinin ayn nesneyi anlamay baarm olmalar, insann gelitirdii ilk mucizelerden biri olmu olmaldr. Bu, 'sz'n temel varsaymdr. Ayn ses bileimi, ayn nesneyi (ya da daha gelimi biiminde ayn anlam) artrmazsa szn ilevi kalmaz. Bir baka grubun sz anlamasna vakf deilsem, rnein Krte bilmiyorsam 'serhildan' szcnn oluturduu zel grtlakl sesler bana sadece bir homurtu gibi gelebilir. Hele ki grup iindeki birliktelik gemiinin oluturduu zel anlamlarn yakalanmas ok zor olabilir. * Sz, insanlk tarihi boyunca uygarlklarn geliimiyle kout olarak sadece nesneleri deil, eylemleri, duygular, deerleri, hayalleri, soyut dnceleri, nitelikleri, fenomenleri, sembolleri... ifade edecek ekilde geliti. Kendisi de bir sembol olan sz, mesela 'Tanr' gibi sembolik bir dncenin sembol olarak onu somutlatrabildi. Dilin kurulu varsaymnda olan 'karl olma' , 'iaret edilebilme' ilkesi, nesneler ve iaret edilebilen, taklit edilebilen eylem ve duygular zerinden srekli olarak kantland iin, retilen 'Tanr' szc, 'Madem ki bir szcktr, arkasnda bir gerek olmas gerekir.' mantnn gml olduu bir duygu ile, tpk dier szckler gibi renilebilir hale geldi. Var oldu ama, hibir zaman 'Gne' szcnn baard ii, yani insanlarn 'ayn' eyi anlamalarn salayamad. Gneten ne bekleyeceimizi bilirken, (zellikle) tek tanrl dinlerde, 'Tanr'dan ne bekleyeceimizi ayn aklkta bilemedik. Bu belki de 'sz'n muallaklamasnn, kayganlamasnn, politik hale gelmesinin de balangcyd.

* Uygarln gelimesinin temel anlam, daha ok insann, daha ok doay kontrol ederek, daha organize bir ekilde yaamasdr. Tarihe ve gnmze baktmzda, bu 'daha' larn nasl snr tanmaz bir ekilde artt grlecektir. birlii ve iletiim iin yaratlan dil ise bu varolu sistemini yanstmak, yeni ilikileri, yeni sembolleri yaratmak durumundayd. 'Siyaset' mesela... Sanrm, ilkel insan topluluklarnda bu szck yoktu. Ama bugn, siyaset szcnn anlamnda bir berraklk olmasn ummak, artk bir ham hevestir. Artk btn szckler bulanklatrlabilir hale gelmitir. 'Gelimi dillere sahip toplumlarda dilin bir baka zellii, bu bulanklamaya bal olarak sonradan gelimi bir zellii, aydnlarn dille ilikisinde, zellikle airlerin, edebiyatlarn ve felsefecilerin faaliyetlerinde ortaya kmaktadr. Sanatlar karlk ilkesinin yepyeni biimlerini bulurlar. Felsefeciler ise bulanklamann sebeplerini arar, yok eder, ya da yeni ve daha st dzey bulanklklar yaratrlar. Dilin kendine kapanmasdr bu. Uygarlk doadan koptuka dil artk kendini iaret etmeye balamtr. 'Otorite' szc mesela, neyi gsterir? Bazan babay, bazan retmeni, bazan hkmeti ya da bir bilgeyi... Soyut tartmalarda szcn basit ve tek anlam olduunu zannetsek de, gsterdii eye bal olarak, anlam deiir. Ama 'bilge'nin demokratik otoritesi ile polis copu arasndaki fark siyaset seviyesinde sfrlanm olur. Szckler, kavramlar gsterebilmektedir artk; 'paradigma', 'aknlk', 'enflasyon', 'entropi', 'ivme'...'Uygarlk'! Artk anlam, szckle gsterdii eyin ilikisinden domaz. Szcn kullanm ekline bal olarak, biraz kasttan, esas olarak da kavram oluturan komponentlerin, en sonunda, gerekle olan hakim ilikisinden doar. Artk gerek, doal veya yapay gerek olabilir. Uygar insanlarn, zellikle de byk kent insanlarnn dillerindeki yapaylama, hayatlarndaki yapaylamadan bamsz deildir. Yapay bir dnyada ise gerekler oluturulabilir. Gerekleri oluturma gcne sahip olanlar, ne kadar dilbilmez olurlarsa olsunlar, dilin de hakimidir. Uygarln geldii dzey, dili ok ileri dzeyde yapaylatrm, ok anlamllatrm, semboln sembol szcklere benzer ekilde, sadece yapay doada anlaml olabilecek, mors gibi, programlama dili gibi yapay diller gelitirmitir. Nesne ifade eden bir szck bile iinde bir ok anlam katman tamaya balamtr. Mecaz, allegori gibi szel sanatlar byle tremi olmallar. Byle bir uygarlkta sz, egemen sistemin, g odaklarnn en gl iktidar aracdr. * Mesela 'hapishane' szc, toplumu sululardan korumak, adaletin gerei suun cezasnn ekilmesini (bylece 'slah' edilmesini) salayan bir mekan iaret eden bir szcktr. Oysa hapishane grevlileri iin oras baarl olmak istedikleri, baarnn lsnn de g hiyerarisi tarafndan belirlendii bir iyeridir. Tutuklu iin oras (kstlanm bir yaam mekan deil) yok sayld, srletirildii ya da yalnzlatrld ve kiiliinin yok edildii bir ikencehanedir. Dardaki 'normal' hayatlarn yaayan toplum yeleri iin ise 'hapishane' szc, iktidarn ve toplum ii iletiimin bu szce verdii 'imajla' anlam kazanr. ktidarn g hesaplarnn sonucu ortaya kard 'imaj'; Modern, gvenli bir kale. Toplum ii iletiimin bu szce verdii imaj ise hapishane korkusu. ounluun korkutulmas, pasifize edilmesi, otorite bamls haline getirilmesi kolaydr artk.

ounluk, 'i', 'a', 'aile', 'ev', 'haber', 'oyun', 'arkada', 'gezme', 'okul', 'bayram', 'askerlik', 'evlilik'.... gibi szcklerle iyi vatanda olarak yaayabilir. Kk sorunlarnz, hatta bycek kiisel sorunlarnz bu kirletilmi szler yardmyla zebilirsiniz. Ama sorunlarnzn ap bydke, byk kar ve g odaklarnn alanlarn tehdit ettike, szn hi de sanld gibi topluma ait olmadn, fakat gcn, iktidarn kontrolnde olduunu anlarsnz. Her krtaj bir Uludere'dir. lm orucunda kimse yok, alk grevinde de bir kii var. Devlete, antajla boyun ediremezsiniz. dam cezas gerekli olabilir. Bakanlk sistemi diktay nler. Krt sorunu yok. Benim Krt vatandalarmn sorunu var. Demek otorite sensin. Demek sen syleyince beyaz, siyah olur. Demek szckler bile geree deil, sana hizmet eder. yle mi? * Szn bittii yer ite burasdr. Bittii an, bu andr. Sz, artk iktidarn kar enstruman olmu, ald % 50 otoriteyi % 100'e tamtr. ktidarn, sz kar enstruman haline getirerek, gerei (ounluk iin) yok etmesidir sz bitiren. Szn bittii yerde bile, politika, yaz, toplant, dayanma, eylem, protesto, direni, bekleme, sabr... her ey yapld. Sra geldi alk grevine, yani susmaya, yani sadece szel olarak deil, bedensel olarak, varlksal olarak susmaya...Bedeni eritmeye, direnmeye, itiraz etmeye, itiraz btn sahteliklere kar en somut gerekle ykseltmeye... Alk grevi btn yollarn tkand zaman yaplan bir hak arama eylemi, szn syleme eylemidir. Hkmet ise tuzukuru bir iveren gibi lokavt ilan etmitir. Gce bal 'normal' ounluk evde oturmakta, gcn kendisi ve yakn mttefikleri ile uzak muhalifler atmaktadr. Bu atmalar gerekleri ortaya karr, sz deitirirse, baka gereklerin de deimesi mmkndr. Daha ok ses, daha ok direni gerei ortaya karacaktr. * 14 Kasm 2012, zgr Gndem gazetesinin 11. sayfasnda Sergio Segio, Primo Levi'ye atfettii u sz hatrlamamz, stnde gerekten dnmemizi istiyor: Ben kendim iin deilsem, kim benim iin olacak? Sadece kendim iinsem, kimim ben? Ve imdi deilse, ne zaman? mer H. Ylmaz 13-14.11.2012 Yoncaky