Abdulaziz Bayındır-Kuran Işığında Doğru Bilinen Yanlışlar PDF

KURN IIINDA
DORU BLDMZ
YANLILAR
PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR
Sleymaniye Vakf
Fkh 01
09
KURN IIINDA DORU BLDMZ YANLILAR, PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR
Kapak:
izgi Tantm Hizmetleri Ltd. ti. Tlf:
02122111521
Bask ve Cilt:
Yaylack Matbaaclk Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.
12/197-203 Topkap-stanbul
Tlf: 02126125860
Litros Yolu Fatih San. Sit. No
KNC BASKI
CopyrightSleymaniye Vakf
2007
Bu eserin tm haklar Sleymaniye Vakfna aittir. Yayncnn izni olmakszn

tmyle veya ksmen yaynlanamaz, ksmen de olsa fotokopi, film vb.
tekniklerle oaltlamaz ve elektronik ortamlarda yaynlanamaz.
Adres
Hoca Gyaseddin Mah. ifahane Sk. No:
20 34470
Eminn-stanbul
Tel:
0(212) 513 00 93Fax: 0 (212) 511 21 69

Web: www.suleymaniyevakfi.org
www.kurandersi.com
e-mail: suleymaniyevakfi@suleymaniyevakfi.org
stanbul-2007
KTPHANE BLG KARTI

Sleymaniye Vakf Yaynlar
Bayndr, Abdlaziz
Kuran Inda
Doru Bildiimiz Yanllar
1. Din 2. Nesh 3. Faiz 4. rade ve Meiet 5. Ecel 6. Tahrif
KURN IIINDA
DORU BLDMZ
YANLILAR
GZDEN GERLM
KNC BASKI
PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR

stanbul niversitesi
lahiyat Fakltesi retim yesi
1993
SLEYMANYE VAKFI
YAYINLARI
STANBUL
2007

Bismillahirrahmanirrahim
(yilii sonsuz, ikram bol Allahn adyla)
Allah Tel yle buyurur:
(Kurn) bereketli bir kitaptr. Onu

sana
indirdik
ki,
yetlerini
balantlaryla dnsnler ve ii
temiz
olanlar
onu
kafalarna
yerletirsinler.
(Sd 38/29)
NDEKLER
NDEKLER.........................................................7
NSZ................................................................12
KNC BASKIYA NSZ........................................15
GR..................................................................17
I- BUGNK HIRSTYANLIK..................................21
II- BUGNK MSLMANLAR...............................25
A- PEYGAMBER TANRILATIRMA....................................31
B- BESMELE...................................................................33
C- HAMD VE KR.......................................................34
D- HER NSAN ALLAHI BLR...........................................35
E- KURNDA DNDARLIK...............................................37
1. Ftrata Uyanlar........................................................42
a. Kendine Tebli Ulamam Olanlar ..............................47
b. Kendine Tebli Ulam Olanlar....................................49
2. Kararszlar..............................................................50
3. Ftrata Uymayanlar.................................................50
a- Kendine Kul Olanlar......................................................52
b- Byklere Kul Olanlar...................................................60
F- NSAN ALLAHIN HALFES M?....................................65

G- TESBH VE TAKDS......................................................69
H- CENNETE KMLER GRER............................................70
BRNC BLM...................................................74
RK, MNAFIK
KAFR VE DNLER......................................................74
I. DNLER............................................................75
II. RKLE MAN ARASINDA KARARSIZLIK..............77
A- GELENEKSEL YNTEM................................................81
B- KURNIN YNTEM...................................................85
III. MNAFIK=K YZL.......................................96
IV. KFR=GRMEZLKTEN GELEN........................97
A- Y VE DORU EYLER GRMEME.............................98
B- KT VE YANLI EYLER GRMEME.......................100
C- KALBN MHRLENMES..........................................101
DORU BLDMZ YANLILAR
VI. NSANI NSAN YAPAN ZELLKLER.................104

A- AKLINI KULLANMAYANIN HAL..................................112
B- NDE OLANDAN SORUMLU OLMA..........................116
VII. CUMARTES YASAI.....................................117
VIII. BAKARA (KURBANLIK BOA) OLAYI..............119
IX. UYKU LM LKS.....................................122
A- NSAN RUHU............................................................123
B- LM VE UYKU........................................................123
KNC BLM....................................................127
KTAP VE TAHRF...............................................127
I. KTABI TAHRF................................................128
II. YAHDLER SYAN SZ M VERDLER?..........130
III. KURNDA MEET VE RDE........................132
A- RDE......................................................................134
B- KADER = L .......................................................137
C- ERDE ( )VE E ( )FLLER...............................140
D- NSAN FLLER.........................................................148
1. eye rade Denemez...........................................150
2. e ( )Fiilinin Bana Gelenler.......................151
NC BLM................................................158
ECEL.................................................................158
I. ECELN KISALMASI..........................................159
A- YANLI DAVRANILAR..............................................161
1. Kiinin Kendi Ecelini Ksaltmas.............................161
a- Tevbenin Kabul Zaman .............................................164
b- Cezann Gelii............................................................167
c- Musibetlerin Yazlma Zaman .....................................168
2. Toplumlarn Eceli..................................................170
a- Bakasnn mrn Ksaltmak....................................170
3. Allah Yolunda Kendini Feda Etmek.......................173

DRDNC BLM............................................177
EFAAT, SORU CMLELER
VE
CUMA NAMAZI........................................................177
I. EFAAT..........................................................178
A- EFAAT HTYACI......................................................179
B- MSLMANLARDA EFAAT NANCI..........................181
C- AMELLERN TARTILMASI...........................................183
D- MAHERDE OLACAK EYLER....................................184
1. Dorudan Cehenneme gidenler............................184
2. Dorudan Cennete gidenler..................................185
NDEKLER
3. efaatiler............................................................186
II. SORU CMLELER...........................................187
III. CUMA NAMAZI..............................................188
1. CUMA KMLERE FARZDIR....................................................189
2. CUMA EZANI.................................................................191
3. NAMAZA GELME DBI.....................................................192
4. NAMAZ BTNCE YAPILACAK LER..........................................192
5. CUMA GN ................................................................193
6. CUMANIN FAZLET...........................................................194
7. CUMA N ZEL ELBSE ...................................................195
8. CUMA N YIKANMA.........................................................195
9. CUMA N GZEL KOKU SRNME.......................................196
10. CUMA VAKT................................................................196
11. CUMA EZANLARI...........................................................196
12. HUTBE......................................................................197
13. HUTBE ESNASINDA NAMAZ KILINMASI...................................198
a- Hutbe Esnasnda Susmak.....................................199
b- Hutbe Duas..........................................................200
c- Hutbe Okunurken mama Yakn Oturma...............200
14. CUMA GN DUALARIN KABUL EDLD SAAT ........................201
15. HANEF MEZHEBNE GRE CUMA NAMAZI..............................201
a- el-Mebst..............................................................204
b- el-Bedai...............................................................205
c- el-Hidye..............................................................208
d- Fethl-Kadr.........................................................209
e- bn Abidn.............................................................209
16. MAMIN DURUMU...........................................................210
BENC BLM.................................................212
KADIN, NKAH
VE
TALAK....................................................................212
I. DETL KADININ ORUCU VE NAMAZI................213
A- ORU FDYES..........................................................216
1. Olumlu Anlam.......................................................217
a- Zamirin Orucu ( )Gstermesi................................217
b- Zamirin Kaza Orucunu Gstermesi.............................220
2. Anlam Olumsuza evirenler.................................221

I. TALAK (ERKEN BOAMA HAKKI)...................224
A- DDET NDE BOAMA............................................227
B- AHT BULUNDURMA ..............................................228
C- DDET SAYMA GREV............................................231
D- KADININ EVDEN IKMAMASI VE IKARILAMAMASI. . .231
10
DORU BLDMZ YANLILAR
E- HUDUDULLAH = ALLAHIN KOYDUU SINIRLAR.......232

F- ENE DNME KARARI..............................................233
G- TALAKIN SAYISI........................................................234
H- TALAK KONUSU..................................................236
1. Peygamberimizin dnemi.....................................237
2. Sahabe dnemi.....................................................238
3. Fukaha dnemi.....................................................239
III. FTD (KADININ BOANMA HAKKI)................241
IV. NKAHIN DENETLENMES...............................248
A- HANEF MEZHEBNN DELLLER...............................251
B- MLK, AF VE HANBELLERN DELLLER..............253
C- ZAHR MEZHEBNN DELLLER................................257
D- DEERLENDRME.....................................................258
V. KADINLARIN AHTL..................................259
A- ZNAYA AHTLK.....................................................262
B- TALAKA AHTLK.....................................................263
C- PEYGAMBERMZN UYGULAMASI.............................264
VI. KADININ DVLMES....................................264
ALTINCI BLM.................................................273
FAZ VE RVET................................................273
I. FAZ...............................................................274
A- FAZN EVRESNDE KORUMA EMBER...................277
1. Alt Mal Kendi Cinsiyle Pein Deime..................277
2. Alt Mal Kendi Cinsiyle Eit Deime....................278
3. dn Verilebilen Yakn Cinsleri Deime............279
4. Farkl Paralar Gnlk Fiyattan Deime...............280
B- MEZHEPLERN USUL HATALARI................................280
II. RVET.........................................................286
A- TARIM TOPLUMU......................................................286
B- CEZA HUKUKU PRENSPLER....................................288
1. Can Dokunulmazlna Saldr...............................290
a- Diyet ve Keffaret Cezas.............................................290
b- Ksas ve Ebedi Cehennem Cezas...............................290
2. Mal Dokunulmazlna Saldr................................293

a- Mal Sakland Yerden almak...................................293
b- Sakl Olmayan Mal almak........................................294
c- Buluntu Mal Sahiplenme............................................294
3. zel Hayatn Dokunulmazlna Saldr.................295

4. Ceza Hukukunun Dier Sahalar...........................296
a- Zina Suu...................................................................296
b- Gayr-i Mslimlerle likiler .........................................297
NDEKLER
11
c- Dinden Dnme (rtidad)..............................................301

d- Dine Saldr.................................................................303
YEDNC BLM.................................................307
NESH VE RECM..................................................307
I. NESH VE RECM CEZASI...................................308
A- TEVRATTA ZNA CEZASI..........................................313
B- NCLDE ZNA CEZASI..............................................315
C- HADSLERDE RECM CEZASI .....................................316
D- RECM CEZASININ KALDIRILII .................................320
1. Karsna Zina ftiras .............................................322
2. Peygamber Eleriyle lgili yet .............................322
3. Evli Cariyelerin Zinas...........................................323
4. Recmin Kalktn Gsteren Hadisler ....................323
SEKZNC BLM..............................................325
KURNI AIKLAMADA USUL..............................325
II. KURNI AIKLAMADA USUL..........................326
A- KURNIN KURNI AIKLAMASI.............................329
1. Muhkem................................................................333
2. Mtebih.............................................................333
3. Mesn..................................................................339
4. Tevl .....................................................................341
a- Musa ve Hzr Olaynn Tevli ......................................341
b- Rya Tevli ................................................................342
c- Dnyann Tevli...........................................................343
d- yetlerin Tevli...........................................................345
B- KURNI ALLAHIN ELSNN UYGULAMASI.............348

C- KURNI NCEK KTAPLARIN AIKLAMASI..............351
D- ARAP DLNDEN YARARLANMA.................................354
E- KURN-FITRAT LKS............................................356
BBLYOGRAFYA................................................361
KARMA NDEKS.................................................366
NSZ

.
Dinimizin bir kitab, bir de peygamberi vardr.
Kitab korumay Allah stlenmi.

.

O Zikri (Kurn) biz indirdik. Ne olursa olsun onu
koruyacak
olan
da
biziz.
(Hicr
15/9)
buyurmutur.
Peygamber Kurna uymak ve onu tebli etmekle
grevlidir. Allah Tel yle buyurur:
Onlara bir yet getirmediin zaman bir yerden

derleseydin ya? derler. De ki: Rabbim
tarafndan bana ne vahyedilirse ben ona uyarm.
(Araf 7/203)
Peygamber, Kurna uymak zorunda olduu iin
onun Snnetini, Kurn nda deerlendirmek
gerekir. Bu yol, uydurma veya yanl rivayetlerden
korunmay salar.
Akaid, fkh, kelm ve sair konularda olumu
mezhepler vardr. Bu mezheplere ait kitaplarda
NSZ
13
Kurna ters grler bulunur. Bu grler genellikle

eskilere dayandrlr. Bunun byle olacan Kurn
haber vermitir. Allah Tel yle buyurur:
O gn Eli diyecek ki, Ya Rabbi, benim kavmim

bu Kurn kendilerinden uzak tuttular. (Furkan
25/30)
bn
Abbsn
bildirdiine
gre
bir
gn
Peygamberimiz yle bir konuma yapt: Sizler
yalnayak, plak ve snnetsiz olarak toplanacaksnz.
Tpk yette,
lkin yaratmaya nasl baladysak ylece

yeniden yaratacaz. Bu bizim verdiimiz
szdr; onu yerine getireceiz. (Enbiya 21/104)
dendii gibi. Kymet gn ilk giyindirilecek olan
brahimdir. Ashabmdan bir grup sol tarafa alnacak,
ben; Ashabm! Ashabm! diyeceim. Allah Tel
diyecek ki; Bunlar, senin ayrlmandan sonra srekli
geriye gittiler. Ben de salih kul sann dedii gibi
diyeceim:

.

...
lerinde
bulunduum
srece
onlar
gryordum. Beni vefat ettirince gren yalnz sen
oldun. Sen her eyi grp gzetirsin. Eer azab
edersen, onlar senin kullarndr. Balarsan
phesiz sen glsn, doruyu yaparsn. (Mide
5/117-118) (Buhari, Enbiya, 8)
Dini menfaatlerine alet edenler, hibir zaman eksik
olmaz. Bunlar ilim sahibi ve etkili kimselerse byk
14
DORU BLDMZ YANLILAR
zararlar
olur.
Kimin
ne
niyette
olduu
bilinemediinden dikkatli olmak, din adna ortaya
konmu gr ve uygulamalara ihtiyatla yaklamak
gerekir.
Biz de ihtiyatla yaklaarak tefsir usuln gzden
geirdik ve grdk ki, muhkem, mtebih, mesn ve
nesih gibi temel kavramlar, Kurandan uzak bir
biimde tanmlanmlar. Bu tespit bizim, Kurn
aklama usuln, Kurndan bulup karmamz
salad. Kitabn son blmn oluturan bu usl, bir
ok eyi dzeltecek niteliktedir.
Beyaz bir sayfa amaya altk. Bu sebeple kitap,
batan sona yeniliklerle doludur. Esas yenilik, her
konunun
Kurn-Snnet
btnl
iinde
ele
alnmasdr.
almalarmz,
Sleymaniye
Vakfndaki
uzmanlarla birlikte yrtmekteyiz. Bunlar arasnda
Arapay, Kurn, Snneti, tarihi, fkh, akaidi,
ekonomiyi, felsefe vs.yi iyi bilenler vardr. almalara
esnaf, sanayici, ii-memur ve vasfsz vatandalarn
da katks olmutur. Dnyann her yerinden Vakfn
internet sitelerine akan sorular, insanlarn skntlarn
ve beklentilerini tespit etmemize yaramaktadr. Bu
sebeple en zor konular, her insann anlayaca ekilde
sunmaya altk.
Hedefimiz, kimliine bakmadan, Kurn her insana
ulatrmak ve tebli etmektir. nsanlarn yazd
kitaplardan renilmekte olan dini, Allahn kitabndan
renmenin byk bir zihniyet deiikliine sebep
olacana inanyoruz.
Gayret bizden, baar Allahtandr.
Prof. Dr. Abdulaziz BAYINDIR

STANBUL 16.03.2006
KNC BASKIYA NSZ

yilii sonsuz, ikram bol Allahn adyla
Kurn
Inda
Doru
Bildiimiz
Yanllar
kitabnn ilk basks 2006 ylnn Mays ay sonlarnda
tamamland ve ksa srede bitti. Bunu ltfeden Allaha
hamd sena ve onun son Elisine salat ve selam
ederim.
Birinci baskdaki baz hatalar dzeltildi. Kurnda
Meet ve rde, Talak ve efaat konular yeniden
yazld. Bu kitapta yazlanlarn, zellikle meiet ve
irade konusunun iyice tartlmas iin Allahn
yardmn niyaz ederim. nk bu ve benzeri konular
geleceimiz iin nemlidir. Kitabn sonunda yer alan
Kurn'
Aklamada
Usul
balkl
yaznn
da
tartlmasna byk ihtiya vardr.
Sleymaniye Vakfnda ok sayda ilim adam, tam
mesai ile almakta, Mslmanlar ilgilendiren her
konuda aratrmalar yapmaktadr. Yaplan her bir
aratrma,
ikindi
toplantlarnda
tartlarak
olgunlatrlmakta,
tatminkar
sonuca
ulalnca
internette yaynlanmaktadr. Bu kitapta yer alan
konular bu aratrmalardan bir kadr. nternet
ortamnda tartlmasndan sonra dier almalar da
yaymlamay arzu etmekteyiz.
Gayret bizden baar Allahtandr.
Prof. Dr. Abdulaziz

BAYINDIR
STANBUL - Haziran
2007
16
DORU BLDMZ YANLILAR
GR

.

.

Kim Rahmann Zikrini (Kurn) bulank grrse

bana bir eytan sararz. O onun arkada olur.
Onlar bunlar yoldan evirirler ama bunlar doru
yolda olduklarn hesap ederler. (Zuhruf 43/3637)
Ayetteki ( = yau), ( = zikrurRahman) ve ( = nukayyid) kelimeleri nemlidir. (
)a, kknden, gzn dumanl olmas, iyi
grememesi veya kr olmas anlamnadr. 1 (
), Rahmnn Zikri demektir. Zikir, kafaya yerletirilip
kullanma hazr tutulan bilgidir. Onu akla ve dile
getirmeye de zikir denir. 2 Kafalara yerleip kullanma
hazr tutulacak asl bilgi Allahn Kitabnda olandr. Bu
1
2
Mtercim Asm, Kamus Tercmesi (Firuzbdnin), Bahriye

Matbaas, 1305.
Ragb el-sfahn, Mfredt, (nr. Safvan Adnan Dvd),
Dmk ve Beyrut, 1412/1992, mad.
18
DORU BLDMZ YANLILAR
sebeple lh kitaplarn ortak ad Zikirdir. 3 Allah Tel

yle buyurur:
Bilin ki, kalplerin yatp rahatlamas Allahn zikri

ile olur. (Rad 13/28)
Kendini ve evresini dikkatle gzlemleyenler,
Allahn Kitabndakine benzer bilgilere ularlar. nk
gzlemlenen o eyler de birer yettir. Allah Tel
yle buyurur:
.

Biz onlara yetlerimizi, hem evrelerinde hem de
kendi ilerinde gstereceiz; sonunda onun
gerek
olduu
onlar
asndan
iyice
anlalacaktr. (Fussilet 41/53)
Bu bilgiler ftrata, yani yaratl, deiim ve geliim

kanunlarna tam uyduu iin kiiyi rahatlatr ve
tatmine ulatrr. te Allahn dini budur. Allah Tel
yle buyurur:
Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna

evir. O, insanlar ona gre yaratmtr. Allahn
yarattnn yerini tutacak bir ey yoktur. te
salam din bu dindir. Ama insanlarn ou bunu
bilmezler. (Rum 30/30)
( ) : ( =kayd ) kkndendir. Kayd, yumurtay
saran d kabuktur. 4 yette geen; ( =
nukayyid leh eytnen ) ifadesi, eytann onu,
Bkz. Al-i mran, 3/58, Araf 7/63, Hicr, 15/6,9; Nahl, 16/44,
Enbiya, 21/2,50,105; Furkn, 25/18, Yasin, 36/11, Sad,38/8,
Kamer, 54/25.
Ragb el-sfahn, Mfredt, mad.
GR
19
yumurta kabuu gibi sarmasna frsat veririz demek

olur.
Doru yol, eytann alma sahasdr. blis,
Allahtan Ky-mete kadar yaama izni alnca yle
demiti:

.

... And olsun, insanlar iin senin doru yolunun
stnde oturacam. Sonra onlara; nlerinden,
arkalarndan,
salarndan,
sollarndan
sokulacam. Greceksin, ou sana teekkr
etmeyecektir. (Araf 7/16-17)
Allah da yle demiti:
.

k oradan; yerilmi ve kovulmu olarak. Hele
onlardan biri sana uysun, sizin hepinizi
Cehenneme dolduracam. (Araf 7/18)
eytan insandan ve cinden olur. 5 Cinden olann
kovmak iin Allaha snmak yeterli olur. Ama insan
eytan ile mcadele zordur. En zoru da dini sylemle
karmza kanlardr. lahi dinleri bozanlarn tamam,
bu ii, dindar gzkerek yapmlardr.
imdi yeti tekrar okuyalm:
.

Kim Rahmann Zikrini (Kurn) bulank grrse
bana bir eytan sararz. O onun arkada olur.
Onlar bunlar yoldan evirirler ama bunlar doru
yolda olduklarn hesap ederler. (Zuhruf 43/3637)
5
Bkz. Enam 6/112 ve Nas 114/6.
20
DORU BLDMZ YANLILAR
Sahabe dneminde, bilinen dnyann byk bir

blm Mslmanlarn hakimiyetine girince ynetimi
ve gelirleri paylamada ihtilaf kt. zc olaylar ve
gnmze
kadar
sren
derin
ayrlklar
oldu.
Peygamberimize yakn kiilerden mer, Osman ve Ali
(ra), halife iken, torunu Hseyin de daha sonra,
Kerbelda ehit edildi. Cemel ve Sffin savalarnda
yetmi bin kadar Mslman birbirini ldrd. Herkes
hakllna Kurn-dan delil getirme ihtiyac iindeydi.
Bu ortamda ilim, siyasetin emrine girdi. Bir taraf,
sahabenin nemli bir blmn kafirlikle sularken
dier taraf onlar bir ekilde masum sayd. slam
anlama ve yayma ii, yeni Mslman olmu kimselere
kald. Mevl diye adlandrlan bu kiilerin ou Arap
deildi.
Bu ayrmada inanla ilgili mezhepler olutu.
Arkasndan dier mezhepler geldi. Sonra yap
kemikleti. Kurn ve snnetle megul olanlar hr
olamadlar,
mezheplerin
grlerine
uydular.
ncekilerin grleri, Kitap ve snnete perde oldu ve
yukardaki yetin hkm gerekleti. Yanl yanl
dourdu. Mslmanlarn hayat hurafeye bouldu.
Sonunda Mslmanlar hem Kurn yetlerine, hem de
birer kevn yet olan, vcudumuzda ve d dnyadaki
yetlere ilgisiz kaldlar. Batllarn kevn yetleri
okumasna kadar birok ey fark edilemedi. Ne zaman
ki onlar kevn yetleri okumaya baladlar, o zaman
slam dnyasnn durumu ortaya kt. Allahn hibir
yetini okumayan Mslmanlar, kevn yetlerini
okuyan Batllar karsnda akn ve perian duruma
dtler.
Kevn yetleri okumak; insan, toplumu, topra,
havay, suyu, hayvanlar, bitkileri ve gkyzn
aratrp incelemek ve oralardan bilgi edinmek
demektir. Batllar bu bilgilerle ok ey baardlar ve
baarmaya devam ediyorlar.
GR
21
Peygamberimizin yetitirdii bir avu Mslmann

gittii yerlerin hakim rengi hl slamdr. Fastan
Dou Trkistann en dousuna kadar bu byledir.
Szn
ettiimiz
karklklardan
sonra
deien
anlayla gidilen spanyada ve Osmanlnn drt asr
kald Bat Trakyada ise durum farkl oldu. Bat
Trakyaya slam yerine Mslman aileler gtrld.
Drt asr sonra bu aileler geri dnmek zorunda
kaldlar. nk Kurn d engellerle sarl slam
dnyasnda ufuklar daralm; slam, insanla sunulan
din olarak deil, hakimiyetin bir unsuru olarak
grlmeye balanmt. Bu artlar altnda Mslmanlar
kendilerine yol gsteremiyorlard ki bakalarna
gstersinler.
Bu kitab okuyanlar, slamn ilk hali ile bugnk
hali
arasndaki
fark
greceklerdir.
Ama
nce
Hristiyanlarn bana gelenleri okumak gerekir. nk
onlar tenkit, Mslmanlar tenkitten kolaydr.
I- BUGNK HIRSTYANLIK
Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem yle
demitir: Sizden ncekilerin izlerini, kukusuz kar
kar, arn arn takip edeceksiniz. Onlar bir
kertenkele deliine girmi olsalar, siz de gireceksiniz.
Dedik ki; Yahdi ve Hristiyanlar m?
-Ya kim olabilir? dedi. (Buhari, tisam bisSnne, 14)
Hristiyanlkta irk en byk gnahtr. Birinci
buyruk irki yasaklar. Allahtan baka tanrlara
inanlmamasn, Tek olandan baka ilahlara sayg
22
DORU BLDMZ YANLILAR
gsterilmemesini ister 6 sa yle demitir: Tanrn olan

Rabbe tap, yalnz ona kulluk et. (ncil/Luka 4 : 5 - 8 )
Havariler zamannda sa, gerek anlamda insan
saylrd. 7 Zaten elimizdeki ncillerin hibirinde onun
tanrlndan
bahsedilmez.
Bunun
yolunu
aan
Pavlustur. Milattan sonra 10. ylnda doduu kabul
edilen 8 Pavlus, sa aleyhisselam ile ada olmasna
ramen, Tarsusta yaad iin onu grememiti. Azl
bir Hristiyan dman iken sann lmnden ksa bir
sre sonra Hristiyan olduunu aklad. Havarilerin
hayatta olmasna ve btn engellemelere ramen o,
am yolunda anszn gkten parlayan bir nurun
evresini sardna, sann ona seslendiine, 9 sonra
saya inandna ve vaftiz edildiine 1 0 insanlar
inandrabildi. sann Elisi olduunu da kabul ettirerek
kendi szlerini ncile sokmay baard. Bugnk
ncilin nemli bir blm Pavlusun mektuplarndan
oluur.
Pavlus, Allahn dnda tanrlarn varln kabul etti
ve bunlar arasnda say, kendilerinin tek Rabbi sayd.
Onun, bugnk ncilde yer alan ifadeleri yledir:
Yerde ya da gkte ilah diye adlandrlanlar
varsa da-nitekim birok ilahlar ve rabler vardrbizim iin tek bir Tanr Baba vardr. O her eyin
kaynadr ve biz Onun iin yayoruz. Tek bir
Rab var, O da sa Mesihtir. Her ey Onun
araclyla yaratld, biz de Onun araclyla
yayoruz.11
6
7
8
9
10
11
Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, (ev. Dominik Pamir),

stanbul 2000, par. 2112. Bu eser Papa 14. Luinin emriyle
(bugnk Papa) Kardinal Joseph Ratzinger bakanlnda kurulan
12 kiilik heyetin alt yllk almasnn rndr. Kilise
tarafndan kabul edilmi retileri ierir. Kardinal Joseph
Ratzinger, Katolik Kilisesinin bugnk Papasdr.
Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, par. 465.
inasi Gndz, Pavlus Hristiyanln Mimar, Ankara 2004, s.
32.
ncil/Elilerin leri 9/3-6.
ncil/Elilerin leri 9/18 vd.
ncil/Pavlusun Korintililere 1. Mektubu 8:5-6.
GR
23
Pavlus Rab kelimesini ustaca kullanmtr. Rab

sahip demektir. Araplar klenin sahibine rab derler. Biz
de efendi deriz. Yusuf aleyhisselam, kle olarak
Msrn bir devlet yetkilisine satlm, o yetkilinin kars
Zleyh ona ak olmu ve beraber olmak istemiti.
lgili yet yledir:
Evinde bulunduu kadn onu kendine ard,

kaplar sk sk kapad ve gelsene dedi. Yusuf:
Gnah ilemekten Allaha snrm, dorusu
senin kocan benim rabbimdir; (
) bana iyi
bakmtr. Zalimler iflah olmazlar. dedi. (Yusuf
12/23)
Rab kelimesi daha ok Allah iin kullanlr. Allahtan
bakasna kle olmay reddedenler, bir bakasna rab
demeyi kabul etmezler. Kle ile sahibi arasndaki iliki
zoraki ilikidir. Kle, ilk frsatta hrriyetine kavumak
ister. Kul ile Allah arasndaki iliki gnll ilikidir.
Yanllar peinde koanlar, byle iki anlama gelen
kelimeler seerler ki kendilerini kolay savunsunlar. Bir
Hristiyan, say Rab kabul ederse aradaki ilikiyi
gnll iliki haline getireceinden onu ilah makamna
oturtmas kolay olur. Pavlusun bu tavr say
tanrlatrma srecinin ilk basaman oluturmutur.
Pavlus kendini, sa Mesihin kulu ve elisi sayarak
yle dedi:
sa Mesihin kulu, Tanrnn mjdesini yaymak
iin seilip eli olmaya arlan ben Pavlustan
selam! Tanr, z Olu Rabbimiz sa Mesihle ilgili
olan bu mjdeyi peygamberleri araclyla Kutsal
Yazlarda nceden vaat etti. Bedence Davdun
soyundan doan Rabbimiz sa Mesihin, kendi
kutsal ruhu
sayesinde
lmden diriliiyle
Tanrnn Olu olduu kudretle ilan edildi. Her
ulustan insanlarn iman edip sz dinlemesini
salamak iin Mesihin araclyla ve Onun ad
uruna Tanrnn ltfuna ve elilik grevine sahip
olduk. Sylediiniz ve yaptnz her eyi Rab
12
12
ncil/Pavlusun Romallara Mektubu 1: 1-6.
24
DORU BLDMZ YANLILAR
sann adyla, Onun araclyla Baba Tanrya

krederek yapn.
13
Pavlus, daha ileri giderek u szyle Mesih say

Allaha eit gibi gsterdi: Mesih, Tanr zne sahip
olduu halde, Tanrya eitlii smsk sarlacak bir hak
saymad. 1 4
Pavlusun yolundan giden Hristiyanlar, 325 te
kmenik
znik
konsilinde
sann
yaratlm
olmadna, Babadan doduuna ve onunla ayn
zden olduuna karar verdiler. 1 5 451 de toplanan
drdnc kmenik Kadky Konsilinde ise onun
gerek tanr olduu yle ilan edildi:
Rabbimiz Mesih sann mkemmel Tanrla ve
mkemmel insanla sahip, gerek Tanr ve gerek
insan olduunu, akll bir ruhtan ve bedenden
olutuunu, Tanrlk asndan Baba ile, insanlk
asndan da bizimle ayn zde olduunu, gnah
dnda hepimize her eyde benzer olduunu, Tanrlk
asndan yzyllar ncesinden Babadan doduunu,
insanlk asndan bizim esenliimiz iin bakire
Meryemden doduunu oybirlii ile kabul ettiimizi
resmen beyan ederiz.
16
Bugnk Hristiyanlar, irki iyice zmsedikleri iin

Pavlus ncesi Hristiyanl kabule yanamazlar. Allah
Tel Kurn- Kerimde yle buyurur:

.

Allah Meryemin olu Mesihtir diyenler tam
kfir oldular. Oysa Mesih yle demitir: Ey srail
oullar! Rabbim ve Rabbiniz olan Allaha kul olun.
uras bir gerek ki; kim Allaha irk koarsa Allah
ona cenneti haram eder, varaca yer atetir.
Zalimlerin yardmclar da olmaz. (Mide 5/72)
13
14
15
16
ncil/Pavlusun Koloselilere Mektubu 3:17.

ncil/Pavlusun Filipililere Mektubu 2:6.
GR
25
II- BUGNK MSLMANLAR

Sahabe dneminde balayp devam eden karmaa
iinde oluan mezheplerin ihmali yznden irke kap
araland. Allahn asla affetmeyecei gnah irk olduu
halde akidin konusu olarak ele alnp incelenmedi.
Allahtan
bakasna
ibadet
zerinde
durulmad.
Kurnn birok yeti, Allahtan bakasna dua edip
yardm
beklemeyi
mriklerin
en
belirgin
zelliklerinden sayd halde akidin konular arasna
ne dua girdi ne de istine.
Herkes Allah var ve bir bildii iin hibir
peygamber Allahn varln ispatla megul olmam,
btn gayretini Allahtan baka ilah olmad zerinde
younlatrmtr. Akid kitaplarnda bunun tam tersi
yapld, Allahn varln ve birliini ispat yani spt-
Vcib ana konular arasna girdi. Sonunda lilahe
illallah, yani Allahtan baka ilah yoktur inanc, vcut
ve vahdaniyet yani Allah var ve bir bilme inancna
dnt. Yeryznde Allah var ve bir bilmeyen kimse
olmad iin kafirleri tanma ve slamn farkn
gsterme konusunda zihin karkl ortaya kt.
Mrik, Allah var ve bir bilir ama onu, yeryz
krallarna benzetir ve kendinden uzak sayar. Krala, bir
yakn aracl ile ulald iin Allaha yakn bildii
birini arac koyar. Hristiyanlarn say Allahn olu,
Mekkeli
mriklerin
putlarn
Allahn
kzlar, 1 7
byklerinin ruhlarndan yardm umanlarn da onlar,
Allahn dostu saymalar bundandr.
Allah Tel, bugnk Hristiyanlar hakknda yle
buyurur:

.

17
Muhammed b. Cerr et-Taber, Camiul-beyn f tefsril-Kurn

(Taberi Tefsiri), Beyrut 1412/1992, c. 11, s. 519, Necm 19.
yet.
26
DORU BLDMZ YANLILAR
Allah n ncsdr diyenler tam kafir

oldular. Oysa Tek Tanrdan baka tanr yoktur. Eer
bu dediklerinden vazgemez-lerse, onlardan kafir
olanlar, elem verici bir azap elbette arpacaktr.
(Mide 5/-73)
Oysa onlara gre Allah birdir; ondan baka Tanr
yoktur. 1 8 O, gerein kendisidir. Yeri ve g tek
bana yaratmtr. Yaratl dzenini ayarlayan ve
dnyay yneten odur. 1 9 O insanlara yakndr 2 0 ve her
eyi bilir. 2 1 O her zaman vardr, 2 2 varlnn ba ve
sonu yoktur. Her ey varln ona borludur. Sahip
olduumuz
her
ey
ondan
gelmektedir. 2 3
O,
24
kendiliinden var olandr.
Allahn Baba olarak
adlandrlmas, her eyin balangc ve akn otorite
sahibi olmasndan ve tm ocuklarnn stne titreyen
sevgi dolu iyiliinden dolaydr. Allah ne erkektir, ne
kadn; Allah, Allahtr. 2 5
Byle
demelerine
ramen
onlarn
kfir
saylmalarnn sebebi, Allah ile aralarna, Allaha ait
zellikler verdikleri say ve Kutsal Ruhu koymalardr.
Hristiyanlar yle derler:
sa, Babann yannda Hristiyanlarn avukatln
yapyor. Onlar lehine araclk etmek iin hep canldr.
Allahn huzurunda daima hazr bulunmaktadr.26
Kendisi aracl ile Allaha yaklaanlar tamamen
kurtarmaya gc yeter.27
Kutsal Ruh ile ilgili olarak Pavlusun Romallara

mektubunda u ifadeler yer alr:
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, par. 200 ve 212. Burada

Allah yerine Tanr kelimesi kullanlmaktadr.
Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, par. 215, 216 ve 222.
GR
27
Kutsal Ruh, bizim zayflmza yardm eder, nk

nasl dua etmemiz gerektiini bilmiyoruz; ama
Ruhun kendisi szle anlatlamayan iniltilerle bizim
iin efaat eder. nsanlarn yreklerini aratran Allah,
Ruhun dncesinin ne olduunu bilir. nk Ruh,
Allahn isteine gre kutsallar iin efaat eder.28
Kurn, Mekkeli mriklerin putlar hakknda yle

dediklerini bildirir:
Onlara kul olmamz, baka deil sadece bizi

Allaha iyice yaklatrsnlar diyedir. (Zmer 39/3)
Onlar, ilahlarnn Allahn yannda kendilerine
efaati olacaklarna da inanrlard. Allah Tel yle
buyurur:

.

Onlar, Allahtan nce yle eye kul olurlar ki,
onlara ne faydas olur ne de zarar. Derler
ki,Bunlar, Allah katnda bizim efaatilerimizdir.
De ki: Gklerde ve yerde, Allahn bilmedii bir
eyi mi ona haber veriyorsunuz? Allah, onlarn
irkinden uzaktr ve ycedir. (Yunus 10/18)
Hristiyanlarn ve Mekkeli mriklerin Allah var ve
bir
kabul
etmedikleri
sylenebilir
mi?
Bunun
dourduu zihin karkl iinde Kurn tefsirleri de
irkle ilgili yetleri anlalmaz hale getirmi ve
hurafelere zemin hazrlamlardr.
Mesela Kurnda hem ibadet, hem de dua
kelimeleri geer. ibadet, kulluk etmek; dua, arda
bulunmak ve yardm istemektir. Tefsir ve meallerin
ou, duaya ibadet anlam vererek asl anlamn
28
ncil/Romallar 8/26-28. Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri,

par. 741.
28
DORU BLDMZ YANLILAR
kaybolmasna yol amtr. ibadet, yaplan duann

kabulne ynelik olaca iin bu iki kelime arasnda
sk ba vardr. Peygamberimiz; Dua ibadetin iliidir,
zdr 2 9 buyurmutur. Ama dua, ibadet diye tercme
edilince, birini olaan d yollarla yardma armann
ibadet olduu anlam kaybolmaktadr. Ahkaf Suresinin
4 , 5 ve 6 . yetlerini rnek vererek, duaya ibadet
anlam vermenin, yetleri nereye tadn grelim:

.

De ki, baksanza, Allahn yaknndan neyi
aryorsunuz?
Gsterin
bana,
onlarn
yeryznde yaratm olduklar ne vardr? Yoksa
onlarn gklerde bir pay m bulunuyor? Bu
konuda bana, bundan nce gelmi bir kitap veya
bir bilgi kalnts getirin bakalm. Eer doru szl
kimselerseniz.
Allahn yaknndan Kymet gnne kadar
kendisine
cevap
veremeyecek
kimseleri
arandan daha sapk kimdir? Oysaki bunlar
onlarn arsnn farknda deillerdir.
nsanlar, ahirette bir araya getirildii gn,
bunlar onlara dman olacak ve onlarn kulluunu
kabul etmeyeceklerdir. (Ahkaf 46/4, 5, 6)
Duya ibadet anlam verilince yeni anlam kaymalar

kanlmaz olmutur. Hata, hatay dourmu ve
yetlerin asl anlam kaybolmutur. 3 0 Bu fark, Trkiye
29
30
Tirmiz, Sahih, Dua, 1, 3371 sayl hadis.

Daha geni bilgi iin bkz: Abdulaziz Bayndr, Duada Evliyay
Arac Koyma ve irk, stanbul 2001. s. 8-9. (Kitaba
GR
29
Diyanet Vakf tarafndan yaymlanan ve Trkiyede en

yaygn olan mealden grebiliriz:
De ki: Sylesenize, Allah brakp taptnz

eyler yeryznde ne yaratmlar, gstersenize
bana! Yoksa onlarn gklere ortaklklar m vardr?
Eer doru syleyenlerden iseniz, bundan evvel
(size indirilmi) bir kitap yahut bir bilgi kalnts
varsa onu bana getirin.
Allah brakp da Kymet gnne kadar
kendisine cevap veremeyecek eylere tapandan
daha sapk kim olabilir? (Oysa) onlar, bunlarn
tapmalarndan habersizdirler.
nsanlar
bir
araya
toplandklar
zaman
(mrikler)
onlara
(tapndklarna)
dman
kesilirler ve onlara kulluk ettiklerini inkar ederler.
(Ahkaf 46/4, 5, 6) 31
Dua yerine ibadet, kimseler yerine eyler
denmi, eyler de putlar diye aklanm ve
yetin anlam tamamen deimitir. Putlara tapan
nerde, Kymet gnne kadar kendine cevap
veremeyecek kimseleri yardma aran nerde!
yetlere bu anlam verebilmek iin be ciddi hatay
yapmak kanlmaz olmutur. Bu hatalar unlardr:
1.
2.
Duaya ibadet anlam verilmesi

Men kelimesine m anlam verilmesi
Arapada men kimse veya kimseler anlamna

gelir ve akll varlklar iin kullanlr. 3 2 M ise ey
31
32
www.suleymaniyevakfi.org adresinden ulalabilir.)

Hayrettin Karaman, Ali zek, brahim Kfi Dnmez, Mustafa
arc, Sadrettin Gm, Ali Turgut, Kurn Kerim ve
Aklamal Meli, TDV yaynlar, Ankara 2005. (Bu mel, yllardr
Suudi Arabistan krall tarafndan Trk haclarna hediye
edilmektedir. Suudi Arabistan basksnda ze dokunmayan
farkllklar vardr.)
Cmle iinde akll varlklarla birlikte baka varlklar da geerse
men kelimesi, akll olmayanlar iin de kullanlabilir. Buna u yet
rnek verilir: Allah btn canllar sudan yaratt. Onlardan
kimi karn stnde srnr, kimi iki ayak zerinde yrr, kimi
30
DORU BLDMZ YANLILAR
veya eyler demektir. Ahkf 5 . yette kere men

kelimesi geer. Duaya ibadet anlam verenler,
onlardan ikisine men ncsne de m anlam
vermek zorunda kalmlardr.
3.
Hum
verilmesi
zamirine hiye anlam
Bunlar diye tercme edilen hum, Arapada akll

erkek varlklar gsterir. Kurnda kadnlar da
kapsamna alr. Ama Men e eyler anlam verildii
iin hum zamirine de ya menin lafzn gsteren
huve ya da manasn gsteren hiye anlamn
vermek kanlmaz olmutur. Bu, nemli bir hatadr.
4.
Cemi
verilmesi
mzekker
salime
yanl
anlam
Habersizdirler diye tercme edilen gfiln

kelimesi cemi mzekker salimdir; akll erkekler iin
kullanlr. Kurnda kadnlar da kapsar. Men e
eyler anlam verilmesi bu anlam da yok etmitir.
5.
Putlar cansz varlklardr. Ahirette yeniden

dirilecek ve kendilerini yardma aranlarla
konuacak olanlar ise insanlardr. Dolaysyla
Kymet
gnne
kadar
kendisine
cevap
veremeyecek eyler sz yanltr. Sonu
olarak bu yet, savunulmas imkansz hatalarla
dolu olarak tercme edilmitir. Bir ok Arapa
tefsirde de durum ayndr. 3 3 Onlar da bu yetleri
doru anlamay imkansz hale getirmilerdir.
Tefsir ve meallerdeki bu gibi hatalar, trbe ziyareti

ile ilgili u inanca yol amtr:
de drt ayak zerinde yrr. (Nur 24/45) Bu yette kimi

diye tercme edilen men kelimesidir. ki ayak stnde yryen
33
insanlar, canllar kapsamnda olduu iin dier canllara da

men denmesi uygun dmtr.
rnek olarak u tefsirlere baklabilir: Celaleddin el-Mahall,
Tefsrul-celleyn; Abdullah b. Ahmed en-nesef, Tefsrunnesef, Muhammed b. Ahmed el-Kurtub, el-Cami li-ahkmilKurn; Muhammed b. Cerr et-Taber, Tefsrut-taber, FahrudDin er-Rz, et-Tefsrul-kebr.
GR
31
Allah bu sevgili kullarna baz yetkiler, imkanlar,

zellikler bahetmitir, bunlar efaatilerimizdir,
bizler gnahkar olduumuz iin dorudan
Allahtan istemeye yzmz yok, belki bunlar
sayesinde Allah dileklerimizi kabul eder.34
Bu gibi yanllar sebebiyle, lm bir din byn
Allahn yakn dostu sayma, ona hayali yetkiler verip
Allaha
onun
aracl
ile
ulama
hastal
Mslmanlara da bulamtr.
A- PEYGAMBER TANRILATIRMA
Hristiyanlar sa aleyhisselam tanr yaptlar. Onlara
gre sa olmasayd kainat yaratlmazd. Gklerde ve
yer yznde grnen ve grnmeyen eyler, tahtlar,
egemenlikler, ynetimler ve hkmranlklarHer ey
onun araclyla ve onun iin yaratlmtr. 3 5
Yanl inan, bulac hastalk gibidir, abuk yaylr.
Yukardaki inanlar Mslmanlara da bulamtr. Bir
uydurma hadiste Allah Telnn Peygamberimiz iin
yle dedii iddia edilmitir:
Sen olmasaydn kinat yaratmazdm.36

Kimi tarikatlara gre Muhammed aleyhisselam, var
oluun balangcdr. Allahtan baka hibir ey yokken
ilk defa hakkat-i Muhammediye var olmu, btn
yaratklar ondan ve onun iin yaratlmtr. Hakkat-i
Muhammediye nur olmas bakmndan lemi yaratma
ilkesi ve onun asldr. Bu nur lmsz ve ebedi
olduundan Peygamber iin ld denmez.
Hakkat-i Muhammediye btn peygamberlerin ve
velilerin lednn ve btn bilgileri aldklar kaynaktr.
Bu hakikat Haktan gelen fey
34
35
36
Hayrettin Karaman, Ramazanda Trbe Ziyaretleri 10. 12.
2000 tarihli Yeni afak Gazetesi, Fkh Kesi.

smail b. Muhammed el-Acln, Keful-haf () ,
Beyrut 1988/1408, c. II s. 164. Acln bu eserini, halk arasnda
hadis diye bilinen szleri, erisiyle dorusuyla ortaya karmak
iin yazmtr. Bu sebeple o kitapta ok sayda uydurma hadis
vardr. Bu hadis de uydurmadr.
32
DORU BLDMZ YANLILAR
zin halka ulamasnda arac olur. 3 7 Bu inancn tam irk

olduu aktr.
Katoliklere gre Mesih sa, gerek Allah ve gerek
insandr. te bu nedenle insanlarla Allah arasnda tek
aracdr. 3 8 Bu inan kimi tarikatlara da bulamtr.
Onlara gre Allah ile hakkat-i Muhammediye ayn
gerein n ve arka yzleridir. 3 9 Bu konuda yle bir
iir sylerler:
Ahad Ahmeddir, kim mim eder fark,
Btn lem o mm ire olur gark.
iiri aklamak iin u ilave de yaplr: Ahad yani

Allahtr. 4 0
Ahmed, Muhammed aleyhisselamn Kurnda da
geen
isimlerindendir.
Ahad Ahmeddir
Ahad
Allahtr sznn tabii sonucu, Allah Ahmeddir yani
Muhammedtir olur. Bu da Hristiyanlarn, Allah,
Meryem olu Mesihtir iddialaryla ayn anlam tar.
Bu iire gre, Ahad ( )ile Ahmed ( )arasnda
farkl olarak sadece bir mim harfi vardr. Bu fark
yazltadr ve Ahmedin lehinedir. nk onlara gre
btn alem o mimin iindedir!.. Bu inancn slam ile
ilgisi olmad aktr. Allah Tel yle buyuruyor:

.

Muhammed, baka deil, sadece bir elidir;
ondan nce de nice eliler gelmitir. (Al-i mran
3/144)
37
38
39
Mehmet Demirci, Hakikati Muhammediye, Diyanet slam

Ansiklopedisi (DA) c. XV, s. 179-180.
Mehmet Demirci, Hakikati Muhammediye, DA, c. XV, s. 179-
180.
40
Ali Ramazan Din, ki Cihan Serveri Peygamberi Znmz, Yeni
Dnya Dergisi, 58-59. saylar, Austos-Eyll 1998, s. 32.
Bu ahs, lahiyat Fakltesi mezunudur ve Nakibendi tarikat

eyhlerdendir. Bu yazy dergide grdm gn onu, stanbul
Gedikpaada bulunan bir mridinin evinde ziyaret ederek gerekli
uyary yaptm. Ancak o, bunun sevgiden kaynaklandn iddia
edip kendini canla bala savundu. naallah lmeden tvbe eder.
Gnah yazl iledii iin tvbesi de yazl olmaldr.
GR
33

.

De ki: Ben baka deil, tpk sizin gibi bir
insanm. Bana; Tanrnzn bir tek tanr olduu
bildiriliyor. Artk ona kar drst olun ve ondan
ba dileyin. Yazk o e koanlara. (Fussilet
41/6)

.

De ki: Benim size ne zarar vermeye gcm
yeter, ne de sizi olgunlatrmaya.
De ki: Beni Allahn azabndan hi kimse
kurtaramaz. Ben ondan baka bir snak da
bulamam.
Benimkisi
yalnz
Allahtan
olan,
onun
gnderdiklerini teblidir, o kadar. (Cin 72/21-23)
Mslmanlar beyaz bir sayfa amaya, tefsir, hadis,

fkh, akaid ve dier ilimleri Kurn nda gzden
geirmeye mecburdurlar. Yoksa dnya da elden gider,
ahiret de.
B- BESMELE
Besmele
diye
bilinen
Bismillahirrahmanirrahim ,
Trkeye
farkl
ekillerde tercme edilmitir. Fark, Rahman ve Rahim
kelimelerinden kaynaklanmaktadr. Bunlar rahmet
kknden tretilmitir. Rahmet, iyilik ve ikram
gerektiren incelik anlamnadr. Ama bazen yalnz
incelik, bazen de yalnz iyilik ve ikram anlamnda
kullanlr. Allahn zellii olarak kullanlnca sadece
iyilik ve ikram anlam kast edilir. 4 1
41
34
DORU BLDMZ YANLILAR
Rahman rahmeti her eyi kuatan demektir. Bu

zellik Allahtan bakasnda olmaz. Rahim ise rahmeti
bol demektir. Rahmet bolluu Allahn dndaki
varlklarda da olabilir. Bu sebeple rahim sfat
Kurnda Peygamberimiz iin de kullanlmtr. Allah
Tel yle buyurur:
Size kendi iinizden bir eli geldi. Sizi skntya

sokan her ey onu da skar. O size pek dkndr.
Mminlere kar ok efkatli ve rahimdir. (Tevbe
9/128)
Rahman Trkeye iyilii
sonsuz diye
evirdik. nk Allahtan baka kimsenin iyilii sonsuz
olamaz. Rahim i de ikram bol diye evirdik.
nk bu zellik insanlarda da olabilir. Sonunda
Besmelenin Trke tercmesi yle oldu:
yilii sonsuz, ikram bol Allahn adyla
Bize gre bu tercme en doru tercmedir.
C- HAMD VE KR
Hamd; birini, yapt iyi bir iten dolay vmektir.
Buna medih de denir. O iyi ii, sizin iin yapt diye
vmek kr olur. Trkede buna teekkr denir.
Kiinin, kendi katks olmadan sahip olduu eyle
vlmesi, sadece medih yani vg olur. Hamd
krden, medih de her ikisinden kapsamldr.
Birinin size iyi davrandn sylemeniz hem hamd,
hem kr hem medih olur. Size yapt iyilikten
bahsetmeden O iyidir demeniz, hamd ve medihtir
ama kr deildir. Uzun boylu ve zekidir demek ise
sadece medih olur. nk zekay ve uzun boyu, kendi
almasyla elde etmemitir. Bunlar aada olduu
gibi i ie vg halkalardr.
GR
35
Her kr, hamd ve medihtir. Her hamd medihtir

ama kr deildir. Her medih hamd ve kr
olmayabilir. 4 2
el-hamdu lillah sznn bandaki el taks,
hamd kelimesine cins anlam kazandrr ve btn
hamdler Allaha aittir demek olur. Hamd; birini, yapt
iyi bir iten dolay vmek, olduundan Yapt her eyi
doru ve gzel yapmak Allaha mahsustur anlam kar.
Btn bu anlamlar iine almas ve iirsel bir yapda
olmas sebebiyle biz el-hamdu lillah szn,
Allah neylerse gzel eyler eklinde tercme
etmenin uygun olaca kanaatindeyiz.
.

Varlklarn sahibi Allah, neylerse gzel eyler.
(Fatiha 1/1)
D- HER NSAN ALLAHI BLR
(ELESTU B RABBKUM OLAYI)
Allah Tel kfirlerle ilgili yle buyurur:
Onlar Allaha verdikleri szn kesinlemesinden

sonra cayarlar. Allahn birletirilmesini emrettii
eyi keserler. Ortal kartrrlar. Onlar bsbtn
zarardadrlar. (Bakara 2/27)
Her insan, Allahn varln ve birliini, gzyle
grm ve eliyle dokunmu gibi kavrar ve bu hususta
Allaha kesin sz verir. Allah Tel yle buyurur:
42
Ragb el-sfahn, Mfredt. mad.
36
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Rabbin, Ademoullarndan, onlarn bellerinden
nesillerini aldnda onlar kendilerine kar yle
ahit tuttu: Ben sizin Rabbiniz deil miyim?
Onlar da: Evet Rabbimizsin. Biz buna ahidiz.
dediler. Artk Kymet gn; biz bunun farknda
deildik diyemezsiniz.
unu da diyemezsiniz: nceden ortak
koanlar babalarmzd. Biz ise onlardan sonra
gelen bir nesil idik. O batla sapanlarn
ilediklerinden tr bizi yok mu edeceksin?
te o belgeleri byle ak ak anlatrz. Belki
dnerler. (Araf 7/172-174)
Halk arasnda bezm-i elestte alnan misak veya
elestu birabbikum denen bu olay, insann, ak ve net
olarak, Allahn varln ve birliini kabul etmesi
olaydr. yet bu ilemin, Adem oullarnn bellerinden
nesillerinin
alnmas
srasnda
kesinletiini
bildirmektedir.
Neslin belden alnmas, nesli devam ettirecek
tohumun alnmasdr. Kii onunla erginlik ana girer
ve ocuu olacak yaa gelir. nsan, henz ocuk yata
iken Allah aramaya balar. Bu konuda evresini soru
yamuruna tutar. Sonunda Allahn var ve bir olduunu
tam olarak kavrar. Karsna kan delillerle sanki Allah
ona, Ben senin rabbin deil miyim? diye sorar. O da
tam bir kararllkla Evet, Rabbimsin, ben buna ahitlik
ediyorum der. Benzeri durumlar, evresinde Allahn
yetlerini gzlemledike tekrarlanr durur. Bu sebeple
her insan, Allahn var ve bir olduunu, her eyi onun
yarattn kabul eder.
GR
37
Mrik, ortak koan demektir. Ortaklk iin en az iki

ey gerekir. Bunlardan birincisi daima Allahtr. Allahn
var ve bir olduunu bilen insan, Allaha ortak sayd
varlk iin hakl bir gereke bulamayacandan ahirette
u sz syleyemeyecektir:
nceden ortak koanlar babalarmzd. Biz ise

onlardan sonra gelen bir nesil idik. imdi o batla
sapanlarn ilediklerinden tr bizi yok mu
edeceksin. (Araf 7/173)
Erginlik a nemlidir. Sorumluluk bu ada balar.
Babalar veya evredekiler aksini sylese de erginlik
ana giren insan, Allahn varlna ve birliine, onun
kendinin ve tm varlklarn sahibi ve efendisi olduuna
kesinkes ahit olur. Kimi bunu aa vurur. Kimi de
nemli olaylar karsnda ortaya karr. Bir ok insan
bu kadar bir inancn kendine yeteceini sanr. Bu bir
eytan aldatmasdr. Allah Tel yle buyurur:
.

O aldatc eytan, sakn sizi Allah ile aldatmasn.
(Lokman 31/33)
Kendilerine tanrtanmaz diyen ateistler Allah
ilerine kartrmak istemeyenlerdir. Onlar kendilerini
tanrlatrr ve kendilerinin efendisi olmaya alrlar.
Dier mrikler ise Allah ile beraber baka efendiler
bulur, onlar Allaha benzer konuma getirir ve Allaha
verdikleri kesin szden cayarlar. Ama hepsi de bilir ki,
Allahn bir benzeri olamaz.
irke
denler;
...Allaha
verdikleri
szn
kesinlemesinden sonra caym, Allahn birletirilmesini
emrettii eyi kesmi olurlar. nk Allaha kar arac
koymak dorudan ilikiyi kesmektir.
E- KURNDA DNDARLIK
38
DORU BLDMZ YANLILAR
Din, Arapa deyn kknden mastar veya isim olarak

kabul edilir. Cevher dinin det, durum; ceza,
mkft; itaat eklinde anlamn verir ve terim
olarak dinin bu son anlamdan geldiini belirtir. 4 3 Ragb
buna ceza ve itaat anlamlarn vermi, bn Manzur
bunlara hesap ve slam eklemi, ayrca deynin
mastar, dinin isim olduu yolunda bir gr
aktarmtr. 4 4 Zebd yet ve hadisler yannda Arap
iirinden ald eitli rneklere dayanarak din
kelimesinin yirminin zerinde anlamn ve terim olarak
iki ayr anlamn zikretmitir. 4 5 Mtercim Asm Efendi
ise dinin otuzu akn anlamndan sz etmitir.
Bunlardan dinin terim anlamn yakndan ilgilendirenler
unlardr: Ceza ve karlk, slam, rf ve det, zl,
inkyad, hesap, hakimiyet ve galibiyet, saltanat ve
mlkiyet, hkm ve ferman, makbul ibadet, millet,
eriat, itaat. 4 6
Dinin szlk anlamlarndan boyun eme ve karlk
grme 4 7 ne kmaktadr. eitli glere boyun
eilerek bir karlk beklenebilir. Dinde boyun eilen
g, akn g, yani ilahtr. Her dinin ilah, kendine
boyun eilen kurallar ve o kurallara uyanlara vaat
ettii bir karlk vardr.
lk din, Allahn Ademe rettii, onun da
ocuklarna
tebli
ettii
dindir.
Bu
izgi,
ilk
peygamberden son peygambere kadar devam etmitir.
43
44
45
46
47
smail b. Hammad el-Cevheri, es-Shah, (Tahkik: Ahmed

Abdulgafr Atar), Beyrut 1983, ( )mad.
Cemalddin Muhammed b. Manzur, Lisanul-arab, Beyrut
tarihsiz, ( )mad.
Muhammed Murtaza ez-Zebidi, Tacul-arus, Msr 1306/1889, (
)mad.
Kamus Tercmesi ( )mad.
Ragp el-sfahn, Mfredt, ( )mad.
39
GR

doru din bu dindir. Ama insanlarn ou bunu
Bu yet, dini; doru ve yanl
ayrmakta,
doru
dinin
ftratla
bildirmektedir.
olarak ikiye
rttn
Allah Tel bir de yle buyurur:
.

Allah katnda din, slam dinidir. (Al-i mran 3/19)

.

Kim slamdan baka din ararsa, bu ondan kabul
edilmez. O, ahirette, kaybetmi olanlardan olur.
(Al-i mran 3/85)
nsan, dnyaya gzn at andan itibaren
Allahn yetlerini grmeye balar. yet; ak iaret,
gsterge ve belge demektir. Kurn surelerinin
birbirinden ayrlm blmlerine de yet denir.
Allahn yetleri Kurnda olanlarla snrl deildir.
Tm
varlklarda;
gklerde,
yerde,
hayvanlarda,
bitkilerde, kiinin i dnyasnda hsl her yerde onun
yetleri vardr. 4 8 Bunlar ftrat yetleridir. Allah Tel
yle buyurur:
48
lgi duyanlar u yetleri inceleyebilirler: Bakara 2/164; Ali

mrn 3/190; Enm 6/97, 99; Araf 7/26, 58; Yunus 10/5, 6, 67,
92, 101; Yusuf 12/7, 35; Rad 13/2, 3, 4; Nahl 16/13, 65, 66,
67, 68, 69, 79; sr 17/12; Kehf 18/9; Meryem 19/10; Th
20/128; Ankebt 29/ 24, 33, 34, 35; Rum 30/21, 22, 23, 24,
28; Lokman 31/31, 32; Secde 32/26; Sebe 34/15; Zmer
39/42, 52; Mmin 40/13; Csiye 45/3, 4, 5, 6; Zriyt 51/22,
23, 35, 36, 37; Kamer 54/12, 13, 14, 15.
40
DORU BLDMZ YANLILAR
Biz hem d evrede hem de kendi ilerinde olan

yetlerimizi onlara gstereceiz; sonunda onun
(Allahn) gerek olduu onlar asndan iyice
ortaya kacaktr. (Fussilet 41/53)
nsann evresinde ve iinde var olan yetler, bir
yaratcnn var olduunu gsterir. Bu sebeple o, henz
ocukken Allah ile ilgilenmeye balar ve evresini soru
yamuruna tutar. Sonunda varlklarn Rabbini yani
sahibini, gzyle grm ve eliyle dokunmu gibi
kavrar. Bu konu Her nsan Allah Bilir bal
altnda anlatlmt.
Allahn varln herkes anlayp kavrad iin
Kurnda onu ispatla ilgili yet yoktur. Allahn hibir
elisi bu konuda bir aba sarf etmemitir. Onlar
Allahtan aldklar emirle abalarn, ondan baka ilah
olmad konusunda younlatrmlardr. Allah Tel
Elisi Muhammed aleyhisselama yle buyurur:

.

.

De ki, Allaha koun; ben ondan yana sizi
aka uyaryorum.
Allahn yan sra baka bir Tanr uydurmayn;
ben ondan yana sizi aka uyaryorum.
Bunlardan ncekilere bir eli gelmeye grsn;
hemen ya byc dediler ya deli. Bunlar da yle.
Biri dierine vasiyette mi bulundu? Yok; onlar
taknlk eden bir toplumdur.
Onlara
deilsin.
bakma.
Onlardan
dolay
knanacak
41
GR
Sen yine de grevlerini hatrlat. Hatrlatma

inanacak olanlara yarar salar.
Cinleri ve insanlar yaratmam, baka deil, srf
bana kul olsunlar diyedir.
Onlardan ne bir
doyurmalarn isterim.
rzk
isterim,
ne
beni
(Ben Allahm.) Rzk, g ve kuvvet sahibi olan

Allah verir.
Yanl yapanlarn peine taklacak vardr; tpk
arkadalarnn
peine
taklan
gibi;
acele
etmesinler.
Sz verilen gnlerinden dolay vay o kafirlerin
haline! (Zriyat 51/50-60)
Dindar, bir dine uyan kii demektir. Herkesin
kendine gre din anlay vardr ve herkes kendini,
kendi anlad dinin dindar sayar. Allah Tel yle
buyurur:
Ey Ademoullar! Sakn eytan banz derde

sokmasn. Nitekim edep yerlerini kendilerine
gstermek iin ananzn ve babanzn elbiselerini
soymu ve onlar o cennetten karmt. O ve
onun takmndan olanlar sizi, sizin onlar
gremeyeceiniz
yerlerden
grrler.
Biz
42
DORU BLDMZ YANLILAR
eytanlar,
soktuk.
inanmayanlara
dost
olacak
hale
Onlar irkin bir i ilediler mi, Atalarmzdan

byle grdk. Allah da bize byle emretmitir
derler. De ki: Allah irkinlikleri emretmez. Yoksa
siz bilmediiniz eyleri Allahn stne mi
atyorsunuz?
De ki: Rabbim adaletli davranmay emretti.
Siz, her secde yerinde ona ynelin. Dini, katksz,
ona has klarak ona yalvarn. Sizi batan yaratt
gibi yine ona dneceksiniz.
Allah bir takmn doru yola kabul etti. Bir
takm da sapknl hak etti. nk onlar
Allahtan nce o eytanlar kendilerine dost
edindiler. stelik kendilerini doru yolu tutmu
sanrlar. (Araf 7/27-30)
tiraf etsin veya etmesin her insan Allah kabul
ettii iin btn sapklklar, Allah ile kendi aralarna
baka dostlar, baka ilahlar koyarlar. Doru din, ftrat
ile rtt iin ftrat esas alarak deerlendirme
yapacak olursak insanlarn e ayrldn grrz; bir
blm ftrata uyar, bir blm uymaz, bir blm de
kararsz kalr.
1. Ftrata Uyanlar
Btn peygamberler insanlara Allahtan bakasna
ibadet
etmemelerini4 9
sylemilerdir.
ibadet
szlkte taat anlamna gelir. Taat boyun emek
demektir, daha ok emre uymak ve izinden gitmek
anlamnda kullanlr. 5 0 Trkede buna kulluk ve klelik
49
50
Hd 11/2,26; Yusuf 12/40; sr 17/23; Yasin 36/60-61;

Fussilet 41/14; Ahkf 46/21.
bn Manzr, Lisanul-arab, taat, Tav ( )kkndendir. Tav
boyun emek, istemek demektir. Zdd, kerih grmek ve
holanmamaktr. yette yle buyurulur: Sonra, duman halinde
bulunan ge yneldi, ona ve yeryzne: steyerek veya
istemeyerek buyruuma gelin dedi. kisi de steyerek geldik
dediler. (Fussilet 41/11) Taat da ayn kktendir, boyun emek
anlamna gelir ve daha ok Emre uymak ve izinden gitmek.
GR
43
denir. Allahtan bakasna ibadet etmemek, ondan

bakasna kul ve kle olmamak demektir. Bu da
hrriyetin
doruk
noktasdr.
Ftrat
hr
olmay
gerektirir.
Ama
insanlar,
glerinin
yettiini
kendilerine kle etmee, g yetiremediklerine de kle
olmaa yatkndrlar. Erginlik ana girmi kii imtihan
gerei, i ve d basklarla yz yze gelir. Kendi i
dnyasndan ve dardan gelen bu basklar onu
zihinsel ve duygusal klelie iterler. Bunlar ftrat
bozmaya ynelik basklardr.
Uyulmas gereken ftrattr. Ftrat, varlklarn temel
yapsn ve bu yapy oluturan yaratl, deiim,
geliim ilke ve kanunlarn ifade eder. nsanlarn,
hayvanlarn, bitkilerin, yerin, gn hasl her eyin
yaps ve ileyii buna gredir. nsann iinde ve
evresinde grp durduu yetler ftrat yetleridir.
Kurn ise ftratn kelma dnm halidir.
mtihan hr ortamda yaplr. nsan, karar alrken de
uygularken de hrdr. Ftrattan edindii bilgiler
sayesinde yaptnn iyi mi kt m olduunu fark
eder. Kendine zorla yaptrlan eylerden de sorumlu
tutulmaz. Bu durumda insann sahip olduu ey
ortaya kmaktadr.
Birincisi; karar alma hrriyetidir. nsann akl ve
kalbi vardr. Kalp karar organ; akl onun yannda,
ftrata uymayan eyleri ayklamakla grevli uzmandr.
Karar, akla uyarsa ftrata da uyar. Bir hata yaplrsa
kolaylkla anlalr ve dzeltilir.
Akl ve kalp, kiinin alabildiine hr olduu sahadr.
Burada verilen karara kimse karamaz. Allah Tel
yle buyurur:
Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi

Allahndr. inizde olan, ister aa vurun ister
gizleyin, Allah sizi ondan hesaba ekecektir.51
51
anlamnda kullanlr. (Ragb el-sfahn, Mfredt, ( )mad.

nceki yette u hkm vardr: ahitlii gizlemeyin. Kim
gizlerse, kalbi gnah ilemi olur. Bu hkm u yette de yer
44
DORU BLDMZ YANLILAR
Sonra o, balanmay hak edeni balar, azab

hak edene de azap eder. Allahn gc her eye
yeter. (Bakara 2/284)
inde olan ile iinden geen ayn deildir. inde
olan; iman, kfr, sevgi, nefret, kin, iyi niyet gibi
eylerdir. inden geenler ise eytan vesvesesi,
duygular, istekler, beklentiler ve dierleridir. te
olana engel olunabilir ama iinden geene engel
olunamaz.
Dinin z imandr. mann temeli de onu iten kabul
etmek, yani kalp ile tasdiktir. Kalpteki tasdiki bir o kii,
bir de Allah bilir. Oras insann en hr olduu yerdir.
Bu sebeple hi kimse bir inanc kabule veya inkara
zorlanamaz. nk bu, ftrata aykrdr. Allah Tel
yle buyurur:

.

Dinde zorlama olmaz; doru ile eri birbirinden
iyice ayrlmtr. Kim azgnlar tanmaz da Allaha
inanrsa kopmak bilmeyen salam bir kulpa
yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (Bakara
2/256)
nsan ibadete de zorlanamaz. nk ibadet iin
niyet gerekir. Niyet, bir eye iten karar vermektir.
Ameller niyetlere gredir. 5 2 Bir ibadetin ne maksatla
yapldn, tam olarak bir o ibadeti yapan bir de Allah
bilir. Niyetsiz ibadet yaplamadndan zorla ibadet
olmaz. Birisine zorla namaz kldrlabilir ama niyet
alr: Allah iin yaptmz ahitlii gizlemeyiz, yoksa elbette
gnahkarlardan oluruz. (Maide 5/106) Kalp karar organdr.
man, irk, mnafklk, yalan, drstlk vs. hepsi kalbin karar ile
olur. Allah bunlardan irki affetmeyecek, onun dndakileri
istedii kiiler iin affedecektir. O, yle buyurur: Allah irki
balamaz, onun dnda kalan balanmay hak eden iin

balar. Nisa 4/48). Geni bilgi iin, inde Olandan Sorumlu
52
Olma blmne bkz.

Bu hadis-i erif, Sahih-i Buhrnin en banda yer alr.
GR
45
etmezse namaz klmam, bouna yatm kalkm olur.

Bu da bir eye yaramaz.
Davranlara yn veren, insann iinde olanlardr.
Kalbinde iman olduu halde basklar sonucu farkl
davranann sorumlu tutulmamas bu yzdendir. Allah
Tel yle buyurur:
Kim inandktan sonra Allah grmezlikten gelir,

kfir olursa kalbi iman ile huzur bulmuken
bask altnda braklm baka; ama kim iini kfre
aarsa stne Allahn gazab ker. Onlarn
payna den byk bir azaptr. (Nahl 16/106)
kincisi;
yapt
eyin
farknda
olmaktr.
Bydn ispat iin sigara ien ocuk gibi ftrata
uymamak da kiiye cazip gelir. Ama o, bunun yanl
olduunu bilir. Allah Tel yle buyurur:

.
.

.
(Nefse) isyankrln ve takvsn ilham edenin

hakk iin, onu arndran gerekten umduuna
kavumu, kirletip karartan da kaybetmi olur.
(ems 91/8-10)
Ftrata aykr davranan, nce irkilir, sonra ya
vazgeer ya devam eder. Onu irkilten, Allahn
(Nefse)
isyankrln
ilham
etmesi;
yanl
yapyorsun diye uyarmasdr. syandan sonra da bir i
sknts duyar; bu da onu tvbeye teviktir.
Takv, kendini kt duruma dmekten korumak
demektir. Bu, iyi bir davrantr. yi davranlar insann
iini rahatlatr. Bu da Allahtan ona bir ilham yani
(Nefse) takvsn ilham dr.
46
DORU BLDMZ YANLILAR
Vabsa b. Mabed diyor ki; Muhammed sallallahu

aleyhi ve selleme gittim; iyilikten ve gnahtan
sormaya m geldin? dedi.
Evet, dedim.
Parmaklarn bir araya getirip gsne vurdu ve
kere yle dedi: Nefsine dan, kalbine dan Vabsa!
yilik, nefsin yatt, kalbin yatt eydir. Gnah da
ie dokunan ve gste tereddt douran eydir.
sterse insanlar sana fetva vermi, yaptn uygun
bulmu olsunlar. 5 3
Doru karar veren kiinin ii rahat olur. Kararn
uygularken de mutluluk duyar. Yanl karar ise, hem
karar verme sreci iinde hem de uygulama esnasnda
kiiyi rahatsz eder. nk ftrata aykrdr.

.

Kimler inanr, iyi iler yapar, namaz dosdoru
klar ve zekat verirlerse; onlara Rableri katnda
dl vardr. stlerinde ne bir korku olur, ne de
zlrler. (Bakara 2/277)
ncs; tezekkrdr. ve d dnyadaki

yetlerden edinilen bilgileri zihne yerletirmek ve
kullanma hazr halde tutmak gerekir. Bu tr bilgiye
zikir denir. Onu kalbe ve dile getirme ve hatrlama da
zikirdir. 5 4 Bu bilgilerin yanllar da olur. Akln
kullananlar o yanllar ayklayabilirler. Onlarn doru
olanlar ile Allahn kitab arasnda tam bir uyum
bulunur. Bu sebeple Kurn okuyan her insann iinde
ona kar bir gven ve tatmin duygusu oluur.
Peygamberler insanlar
Tezekkr,
zihinde
var
53
54
tezekkre armlardr.
olan
bilgiyi
harekete
Snen-i Drim, By, 2.

47
GR
geirmektir. brahim aleyhis-selam puta tapanlara

tezekkr
etmez
misiniz? 5 5
derken
Ftrattan
edindiiniz bilgilerle benim szlerimi karlatrp
yaptnz yanl grmez misiniz? demi olmaktadr.
Bu onlar, i muhasebesi yapmaya armadr.
Ftrattan alnan doru bilgi zikir olduu gibi ilh
kitaplarn ortak ad da zikirdir. 5 6 Allah Tel yle
buyurur:
Bilin ki kalplerin yatp rahatlamas Allahn zikri

ile olur. (Rad 13/28)
Allah Tel Kurn ile ilgili yle buyurur:

.

O Zikri biz indirdik. Ne olursa
koruyacak olan da biziz. (Hicr 15/9)
olsun
onu
Allahn elileri, insanlarda var olan doru bilgileri

harekete
geirdikleri
yani
evrensel
dorular
syledikleri iin etkili olmulardr. Herkese Allahn bir
elisinin teblii ulamayabilir. Bu adan insanlar iki
ksmdr. Bir ksm bir elinin tebliini alm, ikinci
ksm ise byle bir tebli ile muhatap olmam olur.
a. Kendine Tebli Ulamam Olanlar

Kendine bir elinin teblii ulamam olann
sorumluluu ftrata uymakla snrldr. Ftrata uymak,
irke kar yani Allahtan bakasna kul olmaya kar
direnmeyi gerektirir. Allah Tel yle buyurur:

.

Allah irki balamaz, onun dnda kalan
balanmay hak eden iin balar. (Nisa 4/48)
55
56
Enm 6/80.
Bkz. Al-i mran 3/58, Araf 7/63, Hicr 15/6,9; Nahl 16/44,
Enbiya 21/2,50,105; Furkn 25/18, Yasin 36/11, Sad 38/8,
Kamer 54/25.
48
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn varlnn ve birliinin delili her yerde

saysz miktarda olduu halde ortak koulanlarla ilgili
bir delil yoktur. Bu konuda tek dayanak gelenektir.
Onlara, Allah ne indirmise ona ve o Eliye

gelin. denince yle derler: Atalarmzda ne
bulmusak o bize yeter. Ya atalar bir ey bilmez,
doru yolu da tutmaz kimseler idiyse? (Mide
5/104)

.

yi bilin ki, gklerde ve yerde ne varsa hepsi
Allahndr. yleyse Allahn yaknndan ortaklara
yalvaranlar neyin peindedirler? Onlarn peine
takld sadece kuruntudur. Onlar sadece yalan
sylerler. (Yunus 10/66)
Akln kullanan bu bataa dmez. nk (Allah) o

pislii akln kullanmayanlarn stne brakr. (

)
(Yunus
10
/
100
)
Bu

sebeple insana tebli ulasn veya ulamasn, onun
balanmayacak gnah, irk gnahdr. Yukarda
geen ilgili yetlerden birini burada tekrarlayalm.
unu diyemezsiniz: nceden ortak koanlar

babalarmzd. Biz ise onlardan sonra gelen bir
nesil idik. O batla sapanlarn ilediklerinden tr
bizi yok mu edeceksin? (Araf 7/173)
Kendine peygamber teblii ulamam olanlar, bir
pey-gamberden renilebilecek eylerden sorumlu
olmazlar. nk Allah Tel yle buyurur: Allah,
GR
49
kimseye gcnn yettiinden fazlasn yklemez. (

( ) Bakara 2/286)

Bu konu ile ilgili olarak Cennete Kimler Girer
balkl yaznn da okunmas yararl olur.
b. Kendine Tebli Ulam Olanlar

Kendine Allahn elisinin teblii ulaan kii nce o
eliyi sorgulamaldr. nk Allah her eliye, eliliini
ispatlayacak belge vermitir. Taklidi mmkn olmad
iin o belgeye mucize denir. Mucizeyi gren kii,
Allahn ona elilik grevi verdiini gzyle grm
gibi kavrar. Ehedu enne Muhammeden abduhu ve
resuluh. Yani Ben ahitlik ederim ki, Muhammed
Allahn kulu ve elisidir. dememiz bundandr. Onun
mucizesi olan Kurn anlayan herkes bu kanaate
varr. Allah Tel yle buyurur:

Doru yol kendisi iin apak belli olduktan sonra
kim o eliden ayr der ve mminlerin yolundan
baka bir yola girerse onu gittii yolda brakr ve
cehenneme sokarz. Ne kt hale gelmedir o!
(Nisa 4/115)
Ftrata uyanlar, benliklerini koruyan, doru olduu
iin dine uyanlardr. Allah Tel bunlarla ilgili olarak
yle buyurur:

.

.

50
DORU BLDMZ YANLILAR
Rabbimiz
Allahtr
diyen,
sonra
doru
davrananlar.. onlarn zerlerine melekler iner ve
korkmayn, zlmeyin, size sz verilmi cennet
ile sevinin derler.
Biz dnya hayatnda da ahirette de sizin
dostlarnzz. Ahirette sizin iin cannzn ektii
her ey vardr. Sizin iin orada istediiniz her ey
vardr.
Bu, balamas ve ikram bol olan Allah
tarafndan bir ziyafet olarak verilecektir.
Allaha aran, iyi iler yapan ve ben
Mslmanm diyen kimsenin sznden daha
gzeli kimin szdr? (Fussilet 41/30-33)
2. Kararszlar
Kendi arzularna uygun olarak yaamak isteyenler,
Allahn her eyi vermesini ama emir vermemesini
isterler. Bunlardan bazlar da Allaha kulluu,
isteklerinin kabulne vasta sayarlar. ler iyi giderse
sevinir, dine sarlrlar. Kt giderse umutsuzlua
kaplr, yoldan karlar. Bunlar dine, doru olduu iin
deil, menfaatlerine uygun dt iin uyarlar.
Menfaatleri bozuldu mu kararlar deiir, areyi baka
kaplarda aramaya balarlar. Onun iin bunlara
kararszlar demek uygun olur. Bununla ilgili olarak
irkle man Arasnda Kararszlk blmn
okumak gerekir.
3. Ftrata Uymayanlar
GR
51
Sizi yaratm olan, sonra size rzk veren,

sonra cannz alacak olan, sonra yeniden
diriltecek olan Allahtr. Ortaklarnz iinde
bunlardan birini yapan var mdr? Allah, onlarn
ortak kotuklarndan uzaktr ve ycedir.
nsanlarn kendi elleriyle yaptklar yznden
karada ve denizde bozulmalar ortaya kt. Bu,
yaptklarnn bir ksmn onlara tattrsn diyedir.
Belki vazgeerler.
De ki: Yeryznde gezip dolan da bakn ki,
bundan evvel-kilerin sonu nasl olmutur?
Onlarn ou mrik kimselerdi.
Sen yzn o doru dine ynelt. Bunu Allah
tarafndan gelecek olan ve savma imkan
olmayan bir gnden nce yap. nsanlar o gn
blk blk blneceklerdir.
Kim kfir olursa kfirlii kendi aleyhinedir. Kim
de iyi i yaparsa kendileri iin hazrlk yapm
olurlar. (Rum 30/40-44)
nsanlarn ounun mrik olmas, ounun ftrata
uymamas demektir. Mrik, ortak koana denir.
Ortaklk en az iki ey arasnda olur. Bunlardan biri
daima Allahtr; ikincisi deiir. Bazen deer verilen bir
varlk, bazen de bir ruhani olur. Allaha ortak saylan
bu varlklara, Allaha ait zellikler yaktrlr. Allah ile
bitecek iin, ancak onlarn araya girmesi ile olacana
inanlr. 5 7 Bylece kii, Allahtan nce bu aracya kul
olur. nk araclar yar insan, yar tanr saylrlar.
Hristiyanlarn 451 de Kadkyde toplanan drdnc
kmenik konsilde sa aleyhis-selamn .. mkemmel
Tanrla ve mkemmel insanla sahip, gerek Tanr
ve gerek insan olduuna 5 8 karar vermeleri bundandr.
Bu, akln ve ftratn kabul edemeyecei bir iddiadr. Bu
sebeple bu tr inanlara sahip olanlar akllarn
57
58
Muhammed b. Abdullah Hani, Adb, (trc. Abdulkadir Akiek),

stanbul, 1396/1976, s. 172.
52
DORU BLDMZ YANLILAR
kullanmaya yanamaz, uydurma iddialar, telkinler ve

manevi basklarla insanlar artlandrmaya alrlar.
nsanlardan bir ksm da kendilerini tanrlatrarak
Allahtan nce kendilerine kul olurlar.
a- Kendine Kul Olanlar

Kendine
kul
olanlar,
gnllerince
yaamak
isteyenlerdir. Karlarna Allahn bir elisinin teblii ile
klnca ok rahatsz olurlar. nk Allahn her ey
vermesini ama emir vermemesini isterler. Allah Tel
yle buyurur:
Allah ve elilerini grmezlik ederek kfir olan,

Allahla elilerinin arasn ayrmak isteyen, birine
inanr dierini tanmayz diyen ve ikisi arasnda bir
yol tutmak isteyenler Onlar hak ederek kfir
olanlardr. O kfirlere aalayc bir azap
hazrlamzdr. (Nisa 4/150- 151)
Allahn Elisini kabul etmeyen biriyle yaptmz bir
grme yledir:
-Benim Allahma inancm sonsuzdur.
-Allaha herkes
kanlmazdr.
inanr,
bu
her
insan
iin
-Zaman zaman Allahma snr, onun yardmn

isterim. Byle yapnca rahatlar, mutlu olurum.
-Bunu herkes yapar. Zor olan Allahn emirlerine
yani Elisinin tebliine uymaktr. Siz Eliye uymak
yerine gnlnzce yaamak istiyorsunuz deil mi?
-Elbette.
karabilir?
Hayat
benim
hayatm;
-O hayat veren Allah karamaz m?
buna
kim
GR
53
- ?!
Bunlarn bir ksm Allahn emirlerini snflara ayrr,
kimini uygun grr, kimini grmezler. Bazlar
kendilerini Tanrtanmaz saydklar iin onlar ikiye
ayrarak inceleyeceiz.
Kendine kul olanlarn bir ksmna tanrtanmaz yani
ateist denir. Bunlarn bir ksm nder kiiler, bir ksm
da onlarn takipileridir. nderler, ftrata uyma yerine
ftrat kendilerine uydurmaya alr, gr ve teoriler
retirler. Kimileri de itibarn kaybetme korkusuyla
ateizme sarlrlar. Bunlarn ortak yn, kendi arzu ve
heveslerine uygun bir dnya kurmak veya byle bir
dnyada yaamaktr. Allah Tel yle buyurur:
54
DORU BLDMZ YANLILAR
Kendi arzusunu kendine tanr edineni

grmedin mi? Bilgili olduu halde Allah
onu sapk saym, kulanda ve kalbinde
izler,
gznn
nnde
perde
oluturmutur. Allah sapk saydktan
sonra onu kim yola gelmi kabul edebilir?
Hi dnmez misiniz? (Csiye 45/23)
Bunlar kendine ak, kendini kainatn merkezi gren
ve kendi dorularn evrensel doru sayan, dnyas
dar, zemedi-i problemler sebebiyle huzursuz ve
hrn kimselerdir. Allah Tel yle buyurur:
Kendi arzusunu kendine tanr edineni grmedin

mi? Ona sen mi vekil olacaksn? Yoksa sen
zannediyor musun ki, onlarn ou sz dinler veya
akln altrr? Onlar; enm59 gibidirler; hayr,
daha dk seviyededirler. (Furkan 25/43-44)
Koltuunu
kaybetme
korkusuyla
ateizme
sarlanlarn ii daha da zorlar. Bunlarn karsna
hangi delille klrsa klsn aldrmazlar ve hrnlklar
artar. Nitekim bunlardan biri olan Firavun, Musann
Allahn elisi olduundan phe duymad halde onu
kabul etmemiti. Konuyla ilgili yet yledir:
Belgelerimiz btn akl ile onlara gelince:

Bunlar apak bydr dediler.
Belgeleri iten kesin olarak anladklar halde
zalimlikten ve byklk taslamadan dolay, onlara
kar inkarclk yaptlar. (Neml 27/13-14)
59
Enam Arapada koyun, kei, sr ve deveye verilen ortak

addr.
55
GR
Firavunun
tanrtanmazlardan
yetlerden anlyoruz:
olduunu

.

Musa dedi ki, Bak, Firavun! Ben lemlerin
Rabbinin bir elisiyim.
Bana den, Allaha kar gerek d bir ey
sylememektir. Size Rabbinizden bir mucize
getirdim, srail oullarn benimle beraber
gnder. (Araf 7/104-105)

.

Firavun dedi ki: Alemlerin Rabbi de neyin
nesi oluyor?
Dedi ki, kesin olarak inanacaksanz, o gklerin,
yerin ve ikisinin arasndaki her eyin Rabbidir.
evresinde
musunuz?
bulunanlara
dedi
ki,
itmiyor
Musa devam etti: O sizin de Rabbiniz, nceki

atalarnzn da Rabbidir.
Firavun dedi ki,
gerekten delidir.
Size
gnderilen
eliniz
Musa dedi ki: Eer aklnz kullanabilirseniz o,

dounun, batnn ve bu ikisinin arasnda olanlarn
Rabbidir.
56
DORU BLDMZ YANLILAR
Firavun dedi ki: Hele benden bakasn tanr

edin, ant olsun seni zindanlklardan biri yaparm.
(uar 26/23-29)
Firavun nce akll, sabrl, bilgili ve gl grnp
Musa aleyhisselama cevap vermeye alt. Baarl
olamaynca hrnlat ve ar tepkiler gsterdi. Allah
Tel yle buyurur:

.

Firavuna belgelerimizin hepsini
Ama o, yalana sapt ve direndi.
Dedi ki, Sen bynle
karmaya m geldin, Musa?
bizi
gsterdik.
topramzdan
Ne olursa olsun, sana onun dengi bir by

getireceiz. Bizimle senin aranda bir buluma yeri
belirle. Dz bir yer olsun ki, ne biz cayalm, ne de
sen.
Musa dedi ki, bulumamz bayram gnnzde,
insanlarn topland kuluk vaktinde olsun.
(Taha 20/56-59)

.

Firavun: Bana btn bilgin bycleri getirin
dedi. (Yunus 10/79)
(Bycler ve halk topland, gsteri balad.)

Musa byclere: Ne atacaksanz atn dedi.
plerini ve deneklerini attlar ve Firavunun
gc adna stn gelen biz olacaz dediler.
(uar 26/43-44)
GR

..denekleri ve ipleri, byleri yznden,
Musaya sanki yryorlarm gibi geldi. (Taha
20/66)
Musa da deneini att; birden, onlarn

uydurduklarn yutmaa balad. (uar 26/45)

.

Hak yerini buldu, onlarn yaptklar da boa gitti.
Orada yenildiler ve kk dtler. (Araf 7/ 118119)

.

.

Bycler hemen secdeye kapandlar. Biz
lemlerin Rabbine inandk. Musann ve Harunun
Rabbine dediler.
Firavun dedi ki: Ona inandnz ha? Ben size

izin vermeden!.. Muhakkak o sizin bynzdr;
size byy reten odur. Yaknda iyice
reneceksiniz. Ellerinizi ayaklarnz, aprazlama
keseceim ve hepinizi asacam. (uar 26/4649)
.

Bycler dediler ki: Biz seni, ne bize gelen
apak mucizelere stn tutarz ne de bizi
57
58
DORU BLDMZ YANLILAR
yaratana. Haydi ne karar vereceksen ver. Sen,

ancak bu dnya hayatna hkmedebilirsin.
Biz Rabbimize inandk ki, hem hatalarmz hem
de bize zorla yaptrdn byy balasn.
Allahn verecei daha iyi ve daha kalcdr. (Taha
20/72-73)
Firavun dedi: Brakn beni Musay ldreyim;

o da Rabbini arsn bakalm. nk korkarm o,
sizin dininizi deitirir veya bu toprakta karklk
karr.
Musa yle dedi: te ben, benim de Rabbim
sizin de Rabbiniz olan Allaha snrm. Hesap
gnne inanmayan her kibirlinin errinden.
(Mmin 40/26-27)
Bunlar Allahn varln bilirler ama aa vurmak
istemezler. mitlerinin kaybolduu, gizlemenin bir
anlam tamad zaman bunu aa vururlar.
Firavun boulmayla yz yze gelince dedi ki,

srail oullarnn inandndan baka tanr
olmadna inandm, artk ben ona teslim
olanlardanm. (Yunus 10/90)
Bunlarn arkasndan gidenler de bunlar
deerlendirilirler. Allah Tel yle buyurur:
gibi
GR
59
Firavun kavmini kmsedi ama, onlar ona

boyun ediler. nk onlar yoldan km bir
kavim idiler. (Zuhruf 43/54)
Kendine kul olanlarn tamam Allah bilirler.
Yukarda anlatlan tanrtanmazlar yani ateistlerin
grntde bir fark vardr ama aslnda onlar da bu
gurupla ayndr. Kendine kul olanlarn banda blis
gelir. Allah, Ademe secde emri verince blis, kendi
artlarna uygun grmedii iin secde etmemiti. Konu
ile ilgili yetler yledir:

.

Bir gn Rabbin meleklere dedi ki: Ben, kurumu
amurdan, deiken kara balktan bir insan
yaratacam. Onu dzenleyip iine ruhumdan
flediimde ona secde edin. Btn melekler
hemen topluca secde ettiler; blis yle yapmad,
secde edenlere katlmamakta direndi. Allah dedi
ki: blis! Senin neyin var ki, onlarla birlikte secde
etmedin? Dedi ki, Kurumu amurdan, deiken
kara balktan yarattn insana secde edemem.
Allah dedi ki, yleyse k oradan, nk sen
kovuldun. (Hicr 15/28-34)
O, direnmi, byklk taslam ve kfirlerden

olmutu. (Bakara 2/34)
blis, Ademe deil, Allaha kar byklenmiti.
nk uygun bulmad Allahn emriydi. Bu yzden

Allah ona,

60
DORU BLDMZ YANLILAR
..n oradan, orada byklenmek

sana dmez; k, sen alan tekisin demiti. (Araf
7/13)
blis, Allahn ne varln, ne de birliini inkar
etmitir. Sapk sayldktan sonra bile yle demitir:
..Dorusu ben Allahtan korkarm, Allahn cezas

pek ardr. (Enfl 8/48)
blis ahirete de inanr. nk kovulunca yle
Rabbim! Hi
demiti:

olmazsa, tekrar dirilecekleri gne kadar bana sre tan.
(Hicr 15/36)
blisin kfirlii, Allaha art ileri srmesi ile balad
ve artarak devam etti. nk Allaha art ileri srmek,
kendini o konuda onunla eit grmektir. Bu da kendini
tanrlatrmaktan
baka
bir
ey
deildir.
Byklenmenin en kts ite budur.
b- Byklere Kul Olanlar

slamn dna kan her insan ya nefsinin ya
bakasnn klesi olur. Yanl yolda olduu iin kendine
destekiler arar. Kendisi gibi dnenlerle birlik olur.
Bunlarn ortak hatas, ortak deerleri olur. Bu yanl
deerler etrafnda kenetleirler. Putperestlerde de
olan bu zellii, Kurn yle anlatr:
brahim dedi ki; Allahn yaknndan putlara

tutulmanzn sebebi sadece bu dnyada, aranzda
bir sevgi ba olusun diyedir... (Ankebut 29/25)
Her insan, yapt yanln farkndadr. Allah Tel
yle buyurur:
GR
61
Her millete bir eli gnderdik; Allaha kul olun

ve azgnlardan uzak durun! diye. Sonra onlardan
bir ksmna Allah hidyet nasip etti, bir ksm da
sapkl hak etti. Yeryznde gezin dolan da o
yalanclarn sonu ne olmu bir grn. (Nahl
16/36)
Ya Muhammed, seninle o gerei (Kurn),

mjdeci ve uyarc olasn diye gnderdik. Her
mmetin gemiinde bir uyarc, kesin vardr.
(Ftr 35/24)
Her millete eli gnderildiine gre mevcut
dinlerden her birinin temelinde bir elinin tebliini
bulmak mmkndr. Nitekim Mekkenin gemiinde de
brahim ve smail peygamberler vard. Kureyliler
brahim soyundan gelmekle vnr, 6 0 ondan kalma hac
ve umre ibadetlerini yerine getirirlerdi.
Gemilerinde brahim ve smail peygamberler
olmasna
ramen
Mekkeliler
irke
dmlerdi.
Hristiyanlarn byk bir blm ise, sa aleyhisselam
ve Kutsal Ruhu yani Cebraili Allaha ortak saymaya
balamlar ve irke dmlerdir.
Allah, dinlerdeki bozulmann nasl baladn, ehl-i
kitaba hitaben syledii u szleriyle aklamaktadr:
60
bn Hiam, Siretun-Neb, Thk: M. Muhyiddin Abdlhamid,

Beyrut, 1401/1981, c. I, 216.
62
DORU BLDMZ YANLILAR
Ey ehl-i kitap! Dininizde snr amayn. Allaha

kar gerek d eyler sylemeyin. Meryem olu
sa Allahn sadece elisi, Meryeme ynelttii
sz61 ve onun bir ruhdur.62 Artk Allaha ve
Elisine inann. Tanr tr, demeyin; buna bir
son verin, sizin iin iyi olur. Allah tek tanrdr,
onun ocua ihtiyac olmaz. Gklerde ne var,
yerde ne varsa hepsi onundur. Vekil olarak Allah
yeter. (Nisa 4/171)
Snr nce Yahdiler am, Hristiyanlar
takip etmitir. Allah Tel yle buyurur:
onlar

.

De ki: Ey ehl-i kitp! Dininizde haksz yere
arlk yapmayn; daha nce sapm bir kavmin
arzusuna uymayn; onlar oklarn yoldan
kardlar.
Kendileri
zaten
doru
yoldan
kmlard.
srail oullar iinden kfir olan bu kimseler
hem Davdun hem Meryem olu snn diliyle
lanetlendiler. Bu onlarn isyan etmeleri ve snr
amalar sebebiyle idi. (Mide 5/77-78)
Yahdi ve Hristiyanlar, bu ekilde arlklar

yaparak kendi din adamlarna kul olmulardr. Allah
Tel yle buyurur:
61
62
Meryemin rahminde ol dedii iin orada babasz olarak bir

ocuk olumutur.
Allahn ruhu terimi sa aleyhisselama has deildir. Bu terim,
Adem iin ve her insan iin kullanlmtr. Allah Tel yle
buyurur: Ademi tamamlayp, iine ruhumdan frdm
zaman, derhal ona secdeye kapann. (Sad 38/72) nsann
yaratl ile ilgili bir yet yledir: Sonra insan tamamlayp
ekillendirmi, ona kendi ruhundan flemitir. (Secde 32/9)
GR
63

.

Alimlerini ve din byklerini, Allah ile aralarna
rab olarak koydular. Meryem olu Mesihi de yle.
Oysa onlara verilen emir, sadece tek bir Tanrya
kul olmalar idi. Ondan baka tanr yoktur. Allah,
onlarn irkinden uzaktr. (Tevbe 9/31)
Adiyy b. Hatim diyor ki, Peygamber sallallahu aleyhi
ve seleme geldim, boynumda altn ha vard; Adiyy,
at o putu dedi. Ondan yukardaki yeti dinledim. Dedi
ki, Onlar bunlara ibadet etmediler, ama bir eyi helal
sayarlarsa helal saydlar, haram sayarlarsa haram
saydlar. 6 3 Onlar rab edinmeleri byle oldu.
Bir ok Mslmann da bu konuda yukardaki
duruma dt gzlenmektedir. Bu kitapta yer alan
blmler bunun delilidir. rnek olarak Talak, Nikahn
Denetlenmesi ve iftid balkl yazlar incelenebilir.
Sonu olarak doru dindarlk, akl kullanmay ve
Allahn kitabna uymay gerektirir. Snrlar aanlar ise
dinin aklla anlalamayacan syler, Allahn kitab
yerine byklere uymay tavsiye ve telkin ederler.
Mesela l tanr inancn akln kabul edemeyeceini
bilen Katolikler yle derler: mann nedeni, aklanan
gereklerin doal aklmzla anlalmalar ve gerek
olarak grlmeleri deildir. 6 4 nanmak bir Kilise
eylemidir. Kilisenin iman bizim imanmzdan nce
gelir, imanmz tar ve besler. Kilise tm inananlarn
anasdr.
Anas
Kilise
olmayann
Babas
Tanr
olamaz. 6 5
Allah Tel Yahdi ve Hristiyanlara yle buyurur:
63
Tirmiz, Tefsrul-Kurn, 10.
64

65
64
DORU BLDMZ YANLILAR

.

De ki: Ey ehl-i kitap! Siz Tevrat ve ncili ve size
rabbinizden indirileni uygulamadka hi bir
temeliniz
olmaz.
(Ya
Muhammed!)
Sana
rabbinden indirilen -bu Kurn- onlardan bir
ounun
sadece
arln
ve
kfirliini
artracaktr. O kfirler topluluuna zlme.
(Mide 5/68)
Allah Tel Mslmanlar iin de benzer bir uyarda
bulunmu ve yle demitir:
.

Kim Rahmann Zikrine (Kurna) bulank
bakarsa bana bir eytan sararz. O onun
arkada olur. Onlar bunlar yoldan evirirler ama
bunlar doru yolda olduklarn hesap ederler.
(Zuhruf 43/36-37)
Kurn, ftratn kelama dnm hali olduu iin
evrenseldir. Onu aklayan ve tebli eden Muhammed
aleyhisselamn
dili
de
evrenseldi.
Kurnda
anlatlanlar, her insann kendinde ve evresinde
gzlemledii ftrat yetlerinin gerei olduundan onu
anlamak ve kavramak kolay olur. Yorumlar ise
yereldir. Hangi mezhep ve hangi yorum olursa olsun,
yerel
unsurlar
tar.
nsanlara,
onlar
hayata
balayacak olan Kurn anlatmak, doru dini tebli
etmek gerekir. Allah Tel yle buyurur:
Bu Kurn, insanlara en doru yolu gsterir. yi i

yapan mminlere, kendilerini byk bir karln
GR
65
beklediini mjdeler. Ahirete inanmayanlara

gelince, onlar iin elemli bir azap hazrlamzdr.
(sr 17/9-10)
F- NSAN ALLAHIN HALFES M?
(HALEF- SELEF OLAYI)
.

Bir gn Rabbin meleklere: Yeryznde halife,
biri
dierinin
yerine
geecek
bir
varlk
oluturmaktaym
dedi.
Melekler:
Orada
kartrclk yapacak ve kan dkecek kimseleri mi
oluturuyorsun? Ama neylersen, gzel eylersin;
biz bu sebeple sana boyun eeriz. Sen en temizini
yaparsn66 dediler. Allah dedi ki: Ben sizin
bilmediklerinizi bilirim. (Bakara 2/ 30)
Bakasnn yerine geene halife veya halef denir.

Allah her bir insan bir bakasnn yerine geebilecek
ekilde yaratmtr. nsan, ncelikle aile byklerinin
yerine geer. Hayat boyunca, bir ok kimsenin maln,
makamn ve imkanlarn ele geirebilecei gibi elinde
olan da kaptrabilir.
Btn
karklklar,
elindekini
kaybetme
korkusundan
veya
bakasnn
yerine
geme
arzusundan kaynaklanr. Peygamberlere kar gelenler
de ellerindekini kaybetme korkusu ile hareket
etmilerdir. Buna karlk her bir peygamber unu
sylemitir:
Ben sizden bunun bir karln beklemiyorum.

Alacam karl alemlerin Rabbi verecektir.
(uar 26/127)
66
Bkz. Tesbih ve Takdis balkl yaz.
66
DORU BLDMZ YANLILAR
Melekler; Orada kartrclk yapacak ve kan

dkecek birilerini mi oluturuyorsun? derken bu
sistemden duyduklar endieyi aktarmlardr. Allah
Tel bunun olmayacan sylememi ama meleklerin
bilmedii eyler olduunu belirtmitir.
nsanlar daha ok bilgi ve becerileriyle bakasnn
yerine gemeye alrlar. Bunlarn yerine gemek
isteyenlerin de daha ok bilgi ve beceriye sahip olmas
gerekir. Bu da hayrl bir yarn domasna yol aar.
Fertte ve toplumda gelimeler olur. Bilim ve
medeniyeti oluur. Halifelik sistemi olmasayd insanlar
da
dier
varlklar
gibi
olur,
bir
medeniyet
oluturamazlard. te meleklerin bilmedii taraf bu
olmaldr.
Bazlar bu ayete dayanarak Ademden nce baka
Ademler olduunu, yer yznde fesat karp kanlar
dktklerini iddia ederler. Derler ki, melekler onlar
bildikleri iin bu Ademin soyundan gelenlerin de fesat
karacaklarn sylemilerdir. Bu iddia doru olsayd
Allah Tel meleklere; Ben sizin bilmediklerinizi
bilirim. demezdi.
Halifeliin yani birinin dieri yerine gemeye
alaca sistemin kan dklmesine yol at
hayvanlar aleminde grlebilir. Mesela hibir horoz
kendi kmesinde baka horoza tahamml edemez. ki
horozdan biri ya oray terk eder, ya da dieri
tarafndan
ldrlr.
Halifelik
kavgas
tavuklar
arasnda da olsayd daha ok kan dklrd. Kadnyla
erkeiyle btn insanlarn halifelik sistemi iinde
yaratldn renen meleklerin endiesi, hayvanlar
alemindeki gzlemlerinden kaynaklanabilir.
Bu yete dayanlarak insann, Allahn halifesi
olduu da iddia edilir. Halife, kendinden ncekinin
yerine konan ve onun makamna geen kii 6 7 olduu
67
el-Halil b. Ahmed
(100-175 h.) el-Ayn, Tahkik;: Mehd el-Mahzm, brahim esSmr, ran 1409 mad., c. IV, s.267.
GR
67
iin nceki, ya orada bulun-mamal veya aciz yahut

lm olmaldr. Bunlar Allah hakknda dnlemez.
yle ise insan Allahn deil, ancak bir baka insann
halifesi olabilir. Allah Tel yle buyurur:
Bak Davd! Biz seni bu topraa halife yaptk.

nsanlar arasnda gereki kararlar ver. Arzuna
uyma, bu seni Allahn yolundan saptrr. (Sd
38/26)
nk Davd, kendinden nce o topraa hakim olan
Talutun yerine gemiti. Konu ile ilgili yetlerin
tamam insanlarn birbirlerine halife olmasn anlatr. 6 8
Onlardan ikisi yledir:

Kavmi, Nuhu yalanc yerine koydu. Biz de onu
ve gemide kendisiyle beraber olanlar kurtardk.
Onlar tekilere halifeler yaptk. yetlerimizi yalan
sayanlar da suda boduk. Bak bakalm, uyarlan
o kimselerin sonu nasl olmu. (Yunus 10/73)
srail oullar Musa aleyhisselama demilerdi ki:

Sen gelmeden nce de ikence grdk, geldikten sonra
da. Musa dedi ki: Belki Rabbiniz dmanlarnz yok
68
Halef kknden kelimeler u yetlerde geer. Bakara 2/30,66,

Al-i mran 3/170, Nisa 4/9, Enam 6/133,165, Araf
7/69,74,129,169,Yunus 10/14,73, Hud 11/57, Rad 13/11, sra
17/76 Meryem 19/59, Nur 24/55, Neml 27/62, Fatr 35/39. Sad
38/26. Toplam 20 yet.
68
DORU BLDMZ YANLILAR
eder de bu toprakta sizi onlarn halifesi yapar. Sonra da

nasl davranacanza bakar. (Araf 7/129)
Sizden nce nice nesilleri, zalimlik ettikleri zaman

helk ettik. Hlbuki onlara elileri ak belgelerle
gelmilerdi
ama
inanacak
deillerdi.
te
gnahkr kavmi byle cezalandrrz. Sonra
onlarn arkasndan sizi o toprakta halifeler yaptk
ki, sizin ne yapacanza bakalm. (Yunus 10/13
14)
Senin Rabbin zengindir, ikram sahibidir. Sizi

giderecekse giderir ve sizi baka bir kavmin
soyundan getirdii gibi arkanzdan getireceklerini
size halife yapar. (Enm 6/133)
Bilgisine gvendiim
konuma geti: 6 9
bir
kii
ile
aramzda
Sordum: nsan Allahn vekili olabilir mi?

Dedi
ki:
Hayr,
etmemitir; bizi eder
demitir:
Allah,
peygamberini
mi? O, Peygamberine
vekil
yle
Allah dileseydi irke dmezlerdi. Biz seni onlarn

zerinde bir koruyucu yapmadk. Sen onlarn
zerinde bir vekil de deilsin. (Enam 6/107)
69
Bu zat, uzun sre stanbul Mftlnde Fetva Kurulu yesi

olarak alm ve bu grevden emekli olmu olan Celal
Brhandr.
GR
69

.

Sen sadece bir uyarcsn. Her eye vekil olan
Allahtr. (Hd 11/12)
Sordum: nsan Allahn halifesi olabilir mi?

Dedi ki: Evet, nk Allah meleklere, Yeryznde
bir halife var edeceim buyurmutur.
Sordum: Halifelik mi st grevdir, yoksa vekillik
mi?
Dedi ki: Halifelik. Vekil baz konularda temsile
yetkili olur ama halifenin yetkisi fazladr.
Sordum: Allahn vekili olamayan, halifesi olabilir
mi?
Dedi ki: Peki sen o yeti nasl anlyorsun?
Dedim ki; ilgili yetlere baknca Bakara 30.
yette, bir kiinin dierinin yerine geeceinden,
halef-selef sisteminden bahsedildii ortaya kar.
Yoksa insan Allaha halife olamaz. Bu, kelimenin hem
szlk anlamna; hem de terim anlamna aykrdr.
Ayrca ok irkin bir durumun ortaya kmasna da
yol aar. nk Melekler; Allahn yerine geecek
birinin kartrc ve kan dkc olacan sylemekle,
Allahn kartrc ve kan dkc olduunu ima etmi
olurlar. Allah Tel da Melekler de byle eylerden
uzaktr.
Dedi ki: Beni susturdun.
G- TESBH ve TAKDS
.

Melekler: Neylersen, gzel eylersin; biz bu
sebeple sana boyun eeriz. Sen en temizini
yaparsn.
dediler.
Dedi
ki:
Ben
sizin
bilmediklerinizi bilirim. (Bakara 2/30)
70
DORU BLDMZ YANLILAR
Tesbih, sebh kkndendir. Sebh, havada veya suda

hzla
akp
gitme,
yzme,
yldzlarn
kendi
yrngelerinde dnmesi anlamlarna gelir. Hzla ie
koma veya atn hzla komas anlamna da gelir.
Tesbih, terim olarak, Allaha kul olmada hzl davranma
anlamnda kullanlmtr. 7 0
Buna gre nusebbihu bi hamdike cmlesi,
Hamdin sebebiyle sana kul oluruz demek olur.
Hamdin Trke 7 1 karln katnca anlam yle olur:
Neylersen gzel eylersin, biz bu sebeple sana kul
oluruz .
Takdis, kuds kkndendir. Kuds, temiz olma
anlamna gelir. Takdis ise, teksir kalbnda tertemiz
saymak demektir. Kudds, Allahn isimlerinden,
lekesiz, tertemiz demektir. 7 2 Allahn lekesiz ve
tertemiz olduunu, yapt ilere bakarak grebiliriz.
Nukaddisu lek (seni takdis ederiz) szn, en
temizini yaparsn diye tercme etmemiz bundandr.
H- CENNETE KMLER GRER


man etmi olanlar; Yahdi, Hristiyan ve Sabi
olanlar; bunlardan kim Allaha ve Ahiret gnne
inanr ve iyi iler yaparsa, onlarn dlleri Rableri
katndadr. stlerinde ne bir korku olur, ne de
zlrler. (Bakara 2/62)
Kendine peygamber teblii ulamayan kii, sadece

irkten ve bildii dorulardan sorumlu olur. Peygamber
teblii ulaan ise o peygambere inanmak ve onun
gsterdii gibi yaamak zorundadr. Tebliin ulamas,
70
71
72
Mufredt, mad.
Bkz: Hamd balkl yaz.
Mufredt, mad; Muhammed b. Yakub el-Firuzbdi,
Besiru zevit-temyiz, Beyrut tarihsiz, mad.
GR
71
peygamberin mucizesini, yani peygamberlik belgesini

grmekle olur. nk o zaman Allahn elisini,
gzyle grm gibi kesin bilgiye ular. Muhammed
aleyhisselamn belgesi Kurndr. Kurn yetlerini,
kendi anlayaca dille anlayarak okumam veya
dinlememi kiilere de tebli ulam olmaz.
Yukardaki yetin bir benzeri Mide suresinde
geer. O yet, ncesi ve sonrasyla yledir:
De ki: Ey kitap ehli! Tevrat, ncili ve

Rabbinizden size indirilmi olan uygulamadka
bir deeriniz olmaz. (Ya Muhammed) Rabbinden
sana indirilenler, onlarn ounun azgnlk ve
inkrn kesin artracaktr. Onun iin bu kfirler
topluluuna zlme.
man etmi olanlar; Yahdi, Sabi veya
Hristiyan olanlar; ite bunlardan kim Allaha ve
Ahiret gnne inanr ve iyi iler yaparsa
stlerinde ne bir korku olur, ne de zlrler.
srail oullarndan kesin sz aldk ve eliler
gnderdik. Ama onlar, canlarnn istemedii bir
ey getiren elilerden kimini yalanlamlar, kimini
de ldrmlerdir. (Mide 5/68-70)
Konu ile ilgili bir yet de yledir:
72
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Yanlarndaki
Tevratta
ve
ncilde
yazl
bulacaklar mmi Peygambere uyanlara; ite
onlara o Peygamber iyilii emreder, ktl
yasaklar. yi eyleri helal, pis eyleri haram klar.
Srtlarndan ar ykleri, boyunlarndan demir
halkalar kaldrr atar. Kim ki ona inanr, onu
saygyla destekler, ona yardm eder, onunla
birlikte gnderilen o Nura uyarsa; ite onlar
umduklarna kavuurlar. (Araf 7/157)
Bu dinde; Yahdi, Sabi ve Hristiyanlarda
Allahn varl ve birlii inanc ile hiret inanc vardr.
yette geen iyi iler kavram, kiilerin bilgisine gre
deiir. Yukardaki yetlerin aka gsterdii gibi
onlardan kim, son peygamberin teblii ile karlarsa
ona inanmak ve orada belirtilen iyi ileri yapmak
zorundadr. Allah, bu konuda peygamberlerden kesin
sz almtr:

Size kitap ve hikmet veririm de, sonra sizdekini
doru sayan bir eli gelirse, ona muhakkak
inanacaksnz ve yardm edeceksiniz! Bunu kabul
ettiniz mi? Bu hususta ar ahdimi zerinize
aldnz m? demiti. Onlar: Kabul ettik
demilerdi. yleyse ahit olun, ben de sizinle
beraber ahit olanlardanm demiti. (Al-i mran
3/81)
Sonu
gerekir.
olarak
yukardaki
yeti
yle
anlamak
GR
man etmi olanlar; Yahdi, Hristiyan ve Sabi

(olup kendilerine Son Elinin teblii ulamam)
olanlar; ite bunlardan kim (irk komadan)
Allaha ve Ahiret gnne inanr ve iyi iler
yaparsa, onlarn dlleri Rableri katndadr.
stlerinde ne bir korku olur, ne de zlrler.
(Bakara 2/62)
73
BRNC BLM
RK, MNAFIK
KAFR VE DNLER
75
RK, MNAFIK, KAFR ve DNLER
I. DNLER
Allaha benzerler uydurmayn.

bilirsiniz. (Bakara 2/22)
Siz
bunu
Herkes Allahn benzerinin olamayacan bilir. Bu

yzden kimse onun heykelini yapamamtr. En byk
hastalk,
Allah
ile
ilikiyi,
araclarla
kurmaya
almaktr. Allaha dair saysz delil olduu halde
araclarla ilgili delil yoktur. Buna inananlarn tek
dayana, atalarna dayandrdklar haberlerdir.
Allah tek olduu halde arac olacana inanlanlar
sayszdr. Her topluluk, kendi hayaline gre, farkl
araclar uydurur. Bu onlar irke sokar. nk bu
araclarn, Allaha ait baz zelliklere sahip olduu var
saylr. Allaha yakn bilinir ve Allahtan nce onlara
kle olunur. Allah kral, onlar da onun yaknlar gibi
grlrler.
yi bil ki, saf din Allahn dinidir. Allah ile kendi

aralarna koyduklar velilere tutulanlar derler ki:
Biz onlara, baka deil sadece bizi Allaha daha
ok yaklatrsnlar diye kul oluruz. (Zmer 39/3)
Araclarn deimesi ile dinlerin ad deiir.
Hristiyanlar sa aleyhisselam, Kutsal Ruhu, Meryemi,
havarileri ve kilise babalarn, Taoistler Te, Yin-Yang
vb. yi, Mekkeli mrikler ise Allahn kzlar diyerek
baz melekleri arac sayar, onlarn putlarn yaparlard.
el-Lt , el-Uzza ve el-Menat , Mekkenin mehur

putlar idi. Allahn kzlar saydklar iin isimlerini
Allahn isimlerine benzetmilerdi. el-Lt , ellah n, eluzza ,
el-aziz in,
el-menat
da
el-mennan n
benzeridir. Allah Tel yle buyurur:
76
DORU BLDMZ YANLILAR

.

.

.

Grdnz deil mi el-Lt ve el-Uzzay; dier
ncs el-Ment? Erkek size dii ona yle mi?
O halde bu haksz bir paylamdr. (Necm 53/1922).
slam, aracl kesin olarak reddeder. Allah Tel
yle buyurur:
.

nsan biz yarattk ve nefsinin ona ne fsldadn
biliriz. Biz ona ah damarndan da yaknz. (Kaf
50/16)
Allah ah damarndan yakn olduuna gre araya
arac giremez. yle olsa, insanlar nce ona kul olurlar.
nk arac memnun olmazsa ilerini grmez. Mesela
biri, belediye bakan ile olan ilerini bir kii aracl
ile yrtse onun iin belediye bakan artk odur.
Onunla ilikilerini iyi yrtr ki, o da belediye ile olan
ilerini iyi yrtsn.
Btn Peygamberler insanlar, Allahtan bakasna
kul olmamaya armlardr. 7 3 Allahtan bakasna kul
olmamak iin Allah ile araya kimseyi sokmamak
gerekir. Mslmanlar yalnz Allaha kul olur ve
hrriyetin doruuna ularlar.
Allah, yaratt ve her eyini temin ettii insann
bakasna da kul olmasn affetmez. O, yle buyurur:

.

73
u yetler de konu ile ilgilidir: Enam 6/56, Rad 13/36, Zmer
39/11.
77

.

Hibir insann hakk yoktur ki, Allah ona Kitap,
doru bilgi ve peygamberlik versin, o da tutsun
halka, Allahtan nce bana kul olun desin. Onun
diyecei
udur:
Kitab
rettiinize
ve
okuduunuza gre katksz olarak Rabbe kul
olun. (Al-i mran 3/79)
Allah ile insan arasna arac koymay kabul etmeyen
tek din slamdr. slam izgisi dnda olanlar
kendilerini araclara gre isimlendirirler.
II. RKLE MAN ARASINDA KARARSIZLIK

(Hac 11-16. yetlerin aklanmas)
Arzularn ve menfaatlerini ne alanlar, Allahn her
eyi vermesini ama emir vermemesini isterler. Bazlar
da Allaha kulluu, dnyalk elde etmenin vastas
sayarlar. ler iyi giderse sevinir, dine sarlrlar. Kt
giderse umutsuzlua kaplr, yoldan karlar. Bunlar
dine, doru olduu iin deil, menfaatlerine uygun
dt iin uyarlar. Menfaatleri deiti mi kararlar
da deiir. Onun iin bunlara kararszlar demek uygun
olur. Allah Tel bunlarla ilgili olarak yle buyurur:
78
DORU BLDMZ YANLILAR

.
nsanlardan kimi Allaha snrda kulluk eder.
Eline bir imkn gese rahatlar; bana bir sknt
gelse yz evirir. Bylesi dnyay da kaybeder
hireti de. Apak kayp budur ite.
Allahn
yaknndan,
kendisine
zarar
vermeyecek ve yarar da salamayacak eyi
yardma arr. te bu, pek derin bir sapklktr.
Zarar yararndan yakn olan kiiyi de yardma
arr. O ne kt bir veli ve ne kt bir yandatr.
Allah, iman eden ve iyi iler yapanlar iinden
rmaklar akan cennetlere koyacaktr. Allah,
dilediini yapar.
Kim Allahn, dnyada da hirette de kendine
asla yardm etmeyecei kanaatine varmsa bir
sebebe tutunup ge (Allaha) ynelsin, dier
ilikiyi derhal kessin ve baksn ki, bu yol kendini
bunaltan eyi gerekten giderecek mi yoksa
gidermeyecek mi? (Hac 22/11-15)
Tutunulacak sebep, iman edip iyi iler yapmaktr.
Bir yet yledir:
Ey iman edenler! Sabr gstererek ve namaz

klarak yardm isteyin. nk Allah, sabredenlerle
beraberdir. (Bakara 2/153))
Bazlar skntya dnce Allahn yardmn almak
iin Allaha yakn bildikleri kiileri araya koyarlar. nce
Eyp Sultan gibi yatrlara koar, onun ruhaniyetinden
yardm isterler. stekleri olmazsa Allaha yakn
bildikleri din byklerine koarlar. Onlarn bir ksm
doru yolu gsterirler. Bir ksm ise, skntlarn
gidereceklerini ima ederek gelenlerin kendilerine
balanmalarn ve cemaatlerinin bir yesi olmalarn
79
art koarlar. Bunlar da Allah ile ilikileri onlar

araclyla yrtmek ve yardm alp skntdan
kurtulmak iin onlara balanr; hediyeler sunar,
huzurlarnda saygyla eilirler. Bunlarn, Allahtan
aldklar bir yetkiyle kendilerine yardm edecekleri
hayalini kurarlar. Bylece ellerine bir ey gemeden en
byk zarara uram, irke dm olurlar. Allah
Tel bunlar hakknda yle buyurur:
Alimlerini ve din byklerini, Allah ile aralarna

rab olarak koydular. Meryem olu Mesihi de yle.
Oysa onlara verilen emir, sadece tek bir Tanrya
kul olmalar idi. Ondan baka tanr yoktur. Allah,
onlarn irkinden uzaktr. (Tevbe 9/31)
Ayette geen
( ahbr); iz anlamna gelen
(hibr)in ouludur. Bilgileri, insanlarn gnlnde iz
brakt iin Alim anlamnda kullanlmtr. 7 4 el-Halil b.
Ahmede gre ;din alimlerinden bir alim demektir;
ister zimmi olsun, isterse ehl-i kitaptan iken Mslman
olmu olsun. 7 5
( ruhbn): Tekil olabildii gibi rahib

kelimesinin oulu da olabilir. Kk, ruhbanlk yani
( er-Ruhbniy-ye)dir; ok ibadet yk altna
girme anlamna gelir. 7 6 Bizde bu ii yapanlara sofu,
sufi veya dervi, onlarn banda olanlara da eyh
denir. Halk bunlar din by kabul eder.
( erbb): Rab kelimesinin ouludur. Rab sahip
demektir. Araplar klenin sahibine rab derler. Yusuf
aleyhisselam hapiste iken hapisten kp krala iki
sunma grevi alacak olan kleye yle demiti:

74
75
76
Mfredt mad.
el-Halil b. Ahmed, el-Ayn, mad.
Mfredt mad.
80
DORU BLDMZ YANLILAR
Rabbinin yannda benden bahset (Yusuf 12/42)

Bizde klenin sahibine efendi denir. Bir din
byn, Allah ile kendi arasna bir rab, bir efendi
olarak yerletiren kii ona tanrlk zellii vermi olur.
Bu da kiiyi irke sokar. Nitekim Hristiyanlar da sa
aleyhisselam araya sokar ve ona Rab derler. Kimi din
byklerine Efendi Baba denmesi bouna deildir.
Yukardaki yet mealine kar yaplacak en tutarl
itiraz u olur: Ahbar ve ruhban kelimeleri, daha ok ehli kitabn din adamlar iin kullanlr. Siz bu mealle
Mslman alimleri ve din adamlarn da bu kapsama
sokmu oluyorsunuz.
Bu itiraza yle cevap verilir: Din alimlerini ve din
byklerini efendileri kabul edip onlarn karsnda
kle gibi olan ve onlara kaytsz artsz itaat edenler,
onlar Rab edinmi olacaklar iin ehl-i kitapla ayn
konuma dm olurlar.
Adiyy b. Hatim diyor ki, Peygamber sallallahu aleyhi
ve seleme geldim, boynumda altn ha vard; Adiyy,
at o putu dedi. Ondan yukardaki yeti dinledim. Dedi
ki, Onlar bunlara ibadet etmediler, ama bir eyi helal
sayarlarsa helal saydlar, haram sayarlarsa haram
saydlar. 7 7 Onlar rab edinmeleri byle oldu.
imdi asl konuya dnelim. Skntya den kii,
Allaha yakn bildii araclara ba vurarak destek
almaya alr. Sknty bu yolla gidermeye almak,
Allaha ortak komak ve kmaza girmek olur. Btn
mitler yok olur gider. Allah Tel yle buyurur:
Allaha ortak koan yle olur ki, sanki gkten

dm de kendisini kular kapyor veya rzgr
onu uzak bir yere srklyordur. (Hac 22/31)
Yaplacak tek ey, derhal araclar brakp dorudan
Allaha ynelmek ve sabr gstererek onun yardmn
77
Tirmiz, Tefsrul-Kurn, 10.
81
beklemektir. Allah, bizi skntlara sokmak suretiyle

imtihann tamamlayaca iin sabr ok nemlidir.
Kim Allahn kendisine, dnyada ve hirette

yardm etmeyecei kanaatine varmsa bir
ilikiyi derhal kessin; baksn ki, bu yol, kendini
gidermeyecek mi? (Hac 22/15)
Bunun hemen arkasndan u yet gelir:
te bylece biz onu apak yetler olarak

indirmiizdir. phesiz Allah, isteyeni yola getirir.
(Hac 22/16)
Bu yetin, imdiye kadar yaplm bir ok tefsiri
vardr. Buna geleneksel yntem diyoruz. Bir de onu
Kurnla aklama yntemi vardr. Bu yntem,
Kurnn
ak
olmasnn
ne
anlama
geldiini
gstermektedir.
A- GELENEKSEL YNTEM
Tefsirlerde
aklanmtr:
ve
meallerde
bu
yet
ekilde
1 - Birinci aklamaya gre, Kim ona, Allahn

dnyada
ve
hirette
yardm
etmeyeceini
sanyorsa blmndeki o zamiri ile Allahn Elisi
sallallahu aleyhi ve selleme iaret edilmektedir. Bu
grte olanlar kendi aralarnda ikiye ayrlrlar. Bir
gruba gre yetteki sebeb ( )ip, sema ( )
ise evin tavan anlamndadr. O zaman yetin meali
yle olur:
82
DORU BLDMZ YANLILAR
Her kim Peygambere, Allahn dnyada da

ahirette de yardm etmeyeceini sanyorsa evinin
tavanna bir ip uzatsn, sonra onunla intihar etsin;
baksn ki, onun bu hilesi nefret ettii eyi
giderecek mi?
Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hasan Basri
antay, mer Nasuhi Bilmen, Bekir Sadak, Suat
Yldrm, Muhammed Hamidullah ile Ali zek, Hayrettin
Karaman ve arkadalar bu anlam tercih etmilerdir.
kinci gruba gre yetteki sem gk, sebeb ise
bildiimiz sebeptir. O zaman yetin meali yle olur:
Her kim Peygambere, Allahn dnyada da

ahirette de yardm etmeyeceini sanyorsa bir
sebeple ge uzanversin de ona Allahtan gelen
vahyi kessin; baksn ki, onun bu hilesi nefret ettii
eyi giderecek mi?
Mustafa Hizmetli bu anlam tercih etmitir.
2 - O zamiri yetin bandaki ( men)=kimi

gsterir. Sebeb, ip, sema evin tavan anlamndadr. Bu
durumda mel yle olur:
Her kim kendine, Allahn dnyada da ahirette de

yardm etmeyeceini sanyorsa evinin tavanna
bir ip uzatsn, sonra onunla intihar etsin; baksn
ki, onun bu hilesi nefret ettii eyi giderecek mi?
smail Hakk Baltacolu, Sleyman Ate, Ahmet
Araka ve Beir Eryarsoy bu anlam tercih
etmilerdir.
Taber, Zemaher ve bn Kesr bu iki anlamdan
birincisini tercih etmilerdir. 7 8
3 - nc gr yledir: Sem ile kastedilen

bildiimiz gktr. Sebeb, ip anlamnadr. Yukarda
ilikiyi kessin diye tercme edilen =( liyakta)
78
Taber, Tefsrut-taber, c. IX, s. 118-121; Mahmud b. mer ezZemaher, el-Kef, Darul-Marife, Beyrut, c. III, s. 8; smail b.
mer b. Kesr, Tefsrul-Kuranil-azm, Beyrut 1401/1981, c. II,
s. 211.
83
ise yol katetsin demektir. Yani dnya ile ilikisini

kesip gn yukarsna doru gitsin, peygambere
gelen yardm engellemeye veya kendi iin rzk elde
etmeye gayret etsin, demek olur. 7 9 Muhammed Esed
bu anlam tercih etmi, farkl olarak sebeb kelimesine
yol anlamn vermitir. Onun Trkeye tercme edilen
meali yledir:
Kim Allahn kendisine bu dnyada da, ahirette

de yardm etmeyeceini dnyorsa ge baka
bir yolla ulamay denesin de yol katetsin; ve
bylece grsn bakalm bu hilesi onu skntsndan
kurtaracak m?80
Bunlardan bazlar, bu yetin, Hac Suresinin 11 ve
12 . yetleriyle ilikili olduunu sylemi ama bunun
nasl bir iliki olduunu gstermemitir.
Yukardaki tefsir ve mellerin anlalamaz olduu
ortadadr. nk yet balantlarndan koparlm ve
bir boluk domutur. Boluu gidermek iin yeni
hatalar yaplm, bir hata dierini dourmutur.
1 - Birinci yorum hataldr; nk O zamiri ile

Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve selleme iaret
edilmesi imkanszdr. Zamirler, kendilerinden ncesini
gsterirler. Hac Suresinin 1 . yetinden buraya kadar
bir tek yerde Allahn Elisinden sz edilmemitir.
Bu
anlam
verenlerin
birinci
grubuna
gre,
Peygamber dman olup Allahn ona, dnyada da
ahirette de yardm etmeyecei kanaatinde olan kii
intihar etmelidir. Byle bir kii sadece mutlu olur. Hi
ona, fkeni gidermek iin intihar et, denir mi?.
Bu tefsiri yapanlar,
sktrarak
dzeltme
79
80
satr arasna baz eyleri

yapmaya
almlardr.
Kad Abdullah b. mer el-Beydv, Envrut-tenzl ve Esrruttevl, (Tefsrul-Beydv), stanbul tarihsiz., c. II, s. 85. Beydv,
birinci gr tercih etmi, bu son gr de = denildi bal

ile vermitir.
Muhammed Esed, Kurn Mesaj, ev: Cahit Koytak, Ahmet
Ertrk, stanbul 2001, c. II, s. 669.
84
DORU BLDMZ YANLILAR
Elmallnn u
yanstmaktadr:
sz,
bu
konudaki
ortak
tavr
Yani
onun
o
zanda
bulunmas,
kin
ve
kskanlndan, Peygamberin dnya ve ahirette ilahi
yardm
grmesini
ve
baarya
ulamasn
istememesindendir.81
O zamiri ile Allahn Elisine iaret edildiini

syleyenlerden ikinci gruba gre bu kii ge uzanp
gelen vahyi kesmeliymi. Byle bir eye kimin gc
yeter? Allah kimseye, gcnn yetmedii yk
yklemez. Allah Telnn, Elisine yapt u uyary
dnmek gerekir.
Onlarn yz evirmesi sana ar gelince yeri

delmeye veya ge merdiven dayamaa gcn
yetseydi onlara bir mucize getirirdin. (Enam
6/35)
Hac Suresinin 15 . yeti yle bitiyor: .... baksn
ki, tuza fkelendii eyi giderecek mi? ntihar
edip len kii dnp neye bakabilir?
Zemaher diyor ki: Tuzak ( =keyd) denmesi,
yapabilece-i baka bir ey olmad iindir. ....
baksn ki, tuza fkelendii eyi giderecek mi? sz
de, hayal dnyasnda byle bir eyi tasarlasn
da baksn ki, peygambere gelen ve kendini
fkelendiren yardm kesebilir mi? anlamnadr. 8 2
Gn yukarsna doru ip uzatlabilir mi? Yahut
dnya ile ilikiyi kesip gn yukarsna hangi yolla
gidilebilir? Bunu bugnk uzay almalarna delil
gsterme imkan da yoktur. nk bu yorumu
81
82
Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kurn Dili Yeni

Mealli Trke Tefsir, stanbul 1935, c. IV, s. 3389.
Zemaher, el-Kef, c. III, s. 8.
85
yapanlar, Peygamberin hayatnda, ona muhatap olan

kafirleri hedef almlardr.
2 - kinci yorum da tutarszdr. Allahn kendine

dnyada da ahirette de yardm etmeyeceini sanan
kiinin fkesini giderecek hile, yardm almasn
salayacak hile olur. Yoksa kimse intihar iin hile
yapmaz.
Allah
kendine
ahirette
de
yardm
etmeyecekse neden intihar etsin? Allahn Kitabnda
byle anlamsz bir ey olur mu?
3 - nc yorumun da tutarl yan yoktur. Dnya ile
ilikiyi
kesip
gn
yukarsna
doru
gidi,
peygambere gelen yardm engellemeye veya kendi
iin rzk elde etmeye gayret nasl olabilir? nsanlarn
ge zaten ulatklar bir yol var m ki, Muhammed
Esed yete, ge baka bir yolla ulamay denesin
de yol katetsin eklinde anlam veriyor?
Bu blmde Hac Suresinin yalnzca 15 . yeti
zerinde
durulmutur.
Aada
grlecei
gibi
geleneksel yntemde yetlerin ncesi ve sonras ile ve
dier
yetlerle
balants
yeteri
kadar
gsterilmediinden 15 . yetle balantl olan 11 den
16 ya kadar olan yetler de anlalamaz biimde
yorumlanmtr. Konunun bu yn bundan sonraki
blmde ele alnacaktr.
B- KURNIN YNTEM
Kurnn dier yetleri gibi Hac Suresinin 11 den
16 ya kadar olan yetleri hem birbiriyle hem de dier
yetlerle ilikilidir. imdi bu yetleri ve ilikiler an
grelim.
11 . yet:
nsanlardan kimi Allaha snrda kulluk eder. Eline
bir imkn gese rahatlar; bana bir sknt gelse
yz evirir. Bylesi dnyay da kaybeder, hireti
de. Apak kayp budur.
86
DORU BLDMZ YANLILAR
Her
mslman,
bu
dnyada
geirilecektir. Allah Tel yle buyurur:
imtihandan
.

Sizi, biraz korku, biraz alk; mallardan,
canlardan ve rnlerden biraz eksiltme ile ar bir
imtihandan geireceiz; bundan ka olmaz. Sen
sabr gsterenlere mjde ver.
Onlar balarna bir sknt geldiinde yle
derler: Biz zaten Allaha aidiz; nasl olsa ona
dneceiz.
Onlar zerlerinde Allahn verdii olgunluklar
ve bereketi tarlar. Yola gelmi olanlar ite
onlardr. (Bakara 2/155-157)
Bana gelen skntya katlanamayan kii, ondan
kurtulmak
iin
Allaha
yakn
grd
birinin
ruhniyetini arac koymaya alr ve yoldan kar. 12 .
yet onu sylyor.
12 . yet
Allahn yaknndan, kendisine zarar vermeyecek
ve yarar da salamayacak eyi yardma arr.
te bu, pek derin bir sapklktr.
evremizdeki Mslmanlar byle durumlarda Eyp
Sultan gibi yatrlara koar, onlar Allaha yakn
grdklerinden ruhaniyetinden yardm isterler. Halbuki
bunlar lm kimselerdir. Bizi duyamaz ve cevap
veremezler.
Kymetten
nce
onlarla
grme
imkanmz da yoktur. Allah Tel yle buyurur:
87

De ki, baksanza, Allahn yaknndan neyi
aryorsunuz?
Gsterin
bana,
onlarn
yeryznde yaratm olduklar ne vardr? Yoksa
onlarn gklerde bir pay m bulunuyor? Bu
konuda bana, bundan nce gelmi bir kitap veya
bir bilgi kalnts getirin bakalm. Eer doru szl
kimseler iseniz.
Allahn yaknndan kymet gnne kadar
kendisine cevap veremeyecek kimseleri yardma
arandan daha sapk kimdir? Oysaki bunlar
onlarn arsnn farknda deillerdir. (Ahkaf
46/4-5)
Bu ahs, daha sonra Allaha yakn bildii bir din
byn araya koymaya alr. Ona balanp manevi
yardmn almak ve skntdan kurtulmak ister. 13 . yet
onu gsteriyor.
13 . yet
Zarar yararndan yakn olan kiiyi de yardma
arr. O ne kt bir yardmc ve bu ne kt bir
cemaat yesidir.
Halbuki yardm istedii kii de yardma muhtatr.
Bu konuda Allah Tel yle buyurur:

.

Onun yaknndan ardklarnz kendilerine
yardm edemezler ki size yardm etsinler. (Araf
7/197)
( 56)

88
DORU BLDMZ YANLILAR
De
ki,
Allahn
yaknndan
yardm
beklediklerinizi arn bakalm; onlar, skntnz
ne gidermeye, ne de baka tarafa evirmeye g
yetirebilirler.
Zaten
Rablerinin
yaknndan
yardmc
aranlar,
onun
rahmetini
umduklar
ve
azabndan korktuklar srada, kim ona daha yakn
diye vesile ararlar. Rabbinin azab cidden
korkuntur.83 (sr 17/56-57)
Bu ahs, arac yapt din bynn cemaatine
girer; ona kul olur, hediyeler, adaklar sunar,
huzurunda saygyla eilir ve irke der. Eline bir ey
gemeden en byk zarara urar. Allah Tel yle
buyurur:

.

.

Belki kendilerine yardmlar dokunur diye Allahn

yaknndan tanrlar edindiler. Ama onlarn yardma
gleri yetmez. Oysa ki kendileri onlar iin hazr
askerdirler. (Yasin 36/74-75)
nsanlarn ou, olaan st saydklar bir ksm
varlklar, ata ruhlarn, bir de Allaha yakn bildikleri
kiileri araya koyarak isteklerini Allaha ulatrmaya ve
kabul ettirmeye alrlar. te bu, slam ile batl
inanlar ayran temel farktr. 11 , 12 ve 13 . yetler,
bu yola giren bir Mslmann pek derin bir sapkla
dm olacan, hem dnyay hem de hireti
kaybedeceini bildiriyor. te apak kayp budur.
12 . yette yardma arlan iin m =ey, 13 .

yette ise men =kii kelimeleri kullanlmtr.
Ayrca
12 .
yette
yardma
arlann,
zarar
vermeyecek ve yarar da salamayacak ey olduu
83
Bu meal dier meallerden farkldr. nceki ayette olanlar

dnda bir takdire gidilmediinden bize gre doru mealdir. (
)
) mbteda, (

) haber, (

cmlesi mahallen mensub olup (

)nin bedelidir. Daha sonra
gelen cmle de (
) fiilinin failinin halini beyan eder.
89
belirtilirken, 13 . yette, zarar yararndan yakn olan

kii olduu ifade edilmektedir. Bunlar, yardma
arlan iki farkl eyi gsterdiinden mel ona gre
yaplmtr. Ama geleneksel yntemde bu farklar
grlmemi, her iki yette de yardma arlann
putlar olduu sanlmtr.
ada tefsircilerden Muhyiddin ed-Derv 13 .
yeti, 12 . yetin tekrar, onun bedeli saymtr. Byk
tefsir bilgini ez-Zemahernin aada gelecek olan
yorumu,
onun
da
ayn
grte
olduunu
gstermektedir.
Bedel, bir kelime veya cmlenin dierinin yerine
gemesidir. kinci yeti birincinin bedeli saymak
aradaki farklar grmezlikten gelip birinci yete de
ikinci yetteki anlam vermek olur. Yani ikinci yet,
mana olarak birincinin tekrar saylm olur.
O zaman birinci yetteki, zarar vermeyecek ve
yarar da salamayacak ey ifadesi ikinci yette;
zarar yararndan yakn olan kii olarak deitirilmi
olur. Bu yorumcular, yardma arlann put olduuna
karar verdiklerinden; putun zarar verebilecei, yarar
da salayaca, ama zararnn yararndan yakn olduu
ortaya kar. Bu, ok sayda yetle eliir. Mehur
mfessir ez-Zemaher, hatadan dneceine unlar
sylemitir:
Eer dersen ki, putlarn zarar vermesi veya fayda
salamas reddedilmiken bu iki yette var
gsterilmitir;84 bu bir eliki deil midir? Derim ki;
mana kavranrsa bu anlay ortadan kalkar. yle ki,
Allah Tel, kafiri zavall duruma sokmutur. nk
o, fayda ve zarar verme gc olmayan cansz bir
maddeye kul olur. Cahillii ve sapkl sebebiyle
inanr
ki,
efaat
isteyecei
zaman
puttan
yararlanacaktr. Sonra bu kafir, Kymet gn putlar
sebebiyle zarar grdn, onlara kul olduu iin
cehenneme girdiini, iddia ettii efaatten de bir iz
olmadn grnce barp arr ve yle der:
84
Zemaher, el-Kef, c III, s. 7-8.
90
DORU BLDMZ YANLILAR
Zarar yararndan yakn olan kii!. O ne kt

yardmc ve ne kt bir arkadatr.
kinci yet birincinin bedeli olduundan arr

ifadesi tekrarlanm olur. Sanki Allah Tel yle
demitir: Allahn evresinden, kendisine zarar
vermeyecek ve yarar da salamayacak eyi
yardma arr da arr. Sonra da sanki Allah,
yle devam etmitir: Mabut sayld iin zarar ,
efaati sayld iin yararndan yakn olan kii
ne kt yardmcdr! 8 5
Zemahernin birinci yorumu kabul edilemez. Ebedi
cehenneme mahkum olmu kafir o anda, putun hangi
yararn bekleyebilir ki zarar yararndan yakn
desin?
kincisi hi kabul edilemez. nk o yorum, putun
efaati olacan kabul etmek olur.
Muhyiddin ed-Derv diyor ki; 12 . yetle ilgili
yorumlarn says yediye ular. Ancak onlarn hepsi
mantk ddr... Bu yet, nahiv ve tefsir alimlerini
megul etmi ama onlar, susuzluu giderecek bir
yorum getirememilerdir. 8 6
kinci yeti birincinin tekrar sayp da bu iin
iinden kmak elbette mmkn olamaz. Bunlar,
insanlarn din perdesi altnda nasl smrldn
grebilselerdi yetleri doru yorumlarlard.
12 . yetin sonundaki ( el-ar) kelimesi de

nemlidir. Ayn soydan gelip birlikte yaayanlara airet
( )denir. Ar ise, ayn soydan olan veya
birbirini tanyanlarla birlikte yaayan kiidir. 8 7 Bugn
buna parti, grup veya cemaat yesi denir. Allaha
yakn olduuna ve manevi yardm yapacana inanlan
kimselerin etrafnda bir cemaat oluur. Onlara
snanlar cemaate girer ve orada olmann baz
85
86
87
Zemaher, el-Kef, c III, s. 7-8.

Muhyiddin ed-Derv, rabul-Kuranil-Kerm ve beynuh,
Dmak-Beyrut 1412/1992, c. VI, s. 403-404.
: Ragb el-sfahn, mad.
91
faydalarn grebilirler. yette sz edilen menfaat bu

olmaldr.
u yet, byle bir menfaate dikkat ekmektedir:

(brahim yle) demiti: Allah ile aranza
koyduunuz putlara tutulmanz sadece bu
hayatta birbirinize kar bir sevgi ortam olusun
diyedir. Sonra, Kymet gnnde biriniz dierini
tanmayacak ve biriniz dierine lanet edecektir.
Varacanz yer o atetir; size yardm eden de
olmayacaktr. (Ankebut 29/25)

Muhakkak ki Allah, iman edip salih ameller
ileyenleri iinden rmaklar akan cennetlere
koyacaktr. phesiz Allah, dilediini yapar. (Hac
22/14)
Allah, iman eden ve iyi iler yapanlar iinden
rmaklar akan cennetlere koyacaktr. Allah, dilediini
yapar.
Bunlar skntlar karsnda yz st geri dnmeyip
sabr gsterenlerdir. Bu zor bir itir. Allah Tel yle
buyurur:
Hi kimse, yapmakta olduklarna karlk olarak,

onlar iin saklanan gz aydnlklarn bilemez.
(Secde 32/17)
(Bir gn Lokman oluna demiti ki:) Yavrum!
Namaz srekli kl, iyilii emret, ktlkten
92
DORU BLDMZ YANLILAR
sakndr ve bana gelene sabret; nk bunlar

kararllk gerektiren ilerdendir. (Lokman 31/17)

Kim Allahn kendisine, dnyada ve hirette
yardm etmeyecei kanaatine varmsa bir
ilikiyi derhal kessin; baksn ki, bu yol, kendini
gidermeyecek mi? (Hac 22/15)
Yukarda sz edilen kiinin araclarla Allah ikna
abalar baarszlkla sonulanm, bu onu bunalma
sokmu ve korumasz brakmtr. Aslnda o, her eyin
Allahn elinde olduunu da bilir. Allah Tel yle
buyurur:
Desen ki: Gkten ve yerden size rzk veren

kim? Ya da iitmenin ve gzlerin sahibi kim?
Kimdir o diriyi lden karan, ly de diriden
karan? Ya her ii ekip eviren kim? Onlar:
Allahtr diyeceklerdir. De ki; yleyse hi
saknmaz msnz?
te sizin gerek Rabbiniz Allah budur. Hakkn
tesi sapklk deildir de ya nedir? Nasl
evriliyorsunuz? (Yunus 10/31-32)
Sknt gemeyince, Allahtan kendine dnyada da
ahirette de yardm grmeyecei kanaatine varr. Allah,
sonsuz merhameti ile yle demi oluyor: O yanl
yollar brak, emrime uy ve dorudan bana
ynel. Bunalmdan kp kmayacan gr.
93
yette geen kelimeler:

a)
( fel-yemdud ) med kkndendir. Med,

ekip uzatmak ve bir vastayla biriyle dikey iliki
kurmak anlamna gelir. 8 8
b)
( es-Sebeb ), arac, vesile, vasta

anlamnadr. 8 9 Mslman Allah ile arasna arac
koymaz, nk o kendine, ah damarndan daha
yakndr. Ama mslmann da sarlaca sebep ve
vesileler vardr. Allah Tel yle buyurur:

.

Ey iman edenler! Allahtan korkun, ona bir vesile
arayn. Onun yolunda gayret gsterin. Belki
umduunuza kavuursunuz. (Mide 5/35)
yetteki vesile, elif lamldr, yani bilinen, Kurnn
bir ok yerinde aklanm olan vesiledir. Mesela bir
yet yledir:

.

Ey iman edenler! Sabr gstererek ve namaz
klarak yardm isteyin. nk Allah, sabredenlerle
beraberdir. (Bakara 2/153)
Bir baka yette de yledir:

.

Kimler inanm, iyi iler yapm, namaz srekli
klm, zekat vermi olurlarsa onlarn Rableri
katnda cretleri vardr. stlerinde ne bir korku
olur, ne de zlrler. (Bakara 2/277)
88
89
Firuzabd,
Besir, c. IV, s. 488.

Firuzabd, Besir, c. III, s. 169.
94
DORU BLDMZ YANLILAR
c) Sema, gk anlamnadr. Bir sebeple

ge
uzansn
ifadesi
Allaha
duadan
kinayedir. Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve
sellemin yapt dua ile ilgili ayn kelime
kullanlmtr.
( Qad ner teqallube vechike fis-semi )
Yznn, zaman zaman gkte aranp
durduunu gryoruz. (Bakara 2 / 144 )
kelimesi, dier ilikiyi kessin diye tercme

edilmitir. nk o kiiyi bu hale sokan, Allah ile
arasna arabulucu koyma abasdr.Arabulucu sayd
kiiye
Allaha
benzer
zellikler
yaktrmas
gerektiinden irke der. irk, balanmayacak bir
sutur. Dolaysyla o iliki derhal kesilmelidir. Allah
Tel yle buyurur:
Burada = smme atf edatna derhal anlam
verilmitir. nk bu kelime, aadaki yette olduu
gibi =maa beraberlik anlamna gelir. 9 0

O, ayn zamanda iman edip birbirine sabr
tavsiye eden ve merhametli olmay tavsiye
edenlerden oldu. (Beled 90/17)
d) yetin sonunda yer alan =hel soru edat,
somut bir olayla ilgi olumlu cevap almak iin
kullanlr. Zihinde canlandrlan (tasavvur) , yahut
olumsuz cevap beklenen bir soruda kullanlmaz. 9 1
Geleneksel yntemde bunun tam tersi bir anlam
verilmitir. Anlam doru verebilmek iin soru; ...
giderecek mi yoksa gidermeyecek mi?
eklinde tekrarlanmtr.
90
91
Firuzabd, Besir, c.II, s. 344.

Firuzabd, Besir, c. V, s. 335-336.
e)
95
, keyd bir eye yaklama, are bulma ve

gayret gsterme anlamna gelir. Kiinin kendine
keydi, kendine iyilik yapmas, ynn iyi
belirlemesi demektir. 9 2 yette geen keyd, kiinin
kendine keydi olduu iin bu yol diye tercme
edilmitir
Keyd, mekr anlamna da gelir. Mekr, bir k

yolu gstererek birini yneldii taraftan evirmektir.
Trkede buna hile veya aldatma denir.
Keyd
hedefine
gre
ikiye
ayrlr. Biri hainlerin

Allah Tel yle buyurur
Allah hainlerin keydini baarya

ulatrmaz. (Yusuf 12 / 52 ) Dieri de iyilik yapmak
Bylece .isteyenlerin keydidir
Yusuf iin bir k yolu (keyd) gsterdik. (Yusuf
93
(12 / 76

:keydidir.

f)
= ayz kelimesi hm ve gazab, tansiyonun

ykselmesinden doan ve giderek artan kzgnlk
anlamna gelir. 9 4 Bu kzgnlk kiiyi bunalma
sokaca iin bunalm diye tercme edilmitir.

te bylece biz onu apak yetler olarak
indirmiizdir. phesiz Allah, isteyeni yola getirir.
(Hac 22/16 )
yetleri, ncesi ve sonrasyla ve dier yetlerle
birlikte anlamaya alnca anlatm, gerekten apak
grlmektedir.
Geleneksel
yntemde
bu
yola
gidilmedii iin o ak yetler, anlalmaz hale
getirilmitir. Bu sebeple gelenekiler, 16 . yeti farkl
aklamak zorunda kalmlardr. Mesela Tabernin
aklamas yledir:
92
93
94
bn Manzur, Lisanul-arab mad.

Firuzabd, Besir, c. IV, s.399-400 ve 516.
Mtercim Asm, Kamus Tercmesi.
96
DORU BLDMZ YANLILAR
Allah Tel diyor ki: Ey insanlar! len bir kimsenin

yok olmasndan sonra ona yeniden hayat vermeye
gcmn yeteceini size delilleriyle aklayp izah
ettiim gibi ayn ekilde bu Kurn, Peygamberimiz
Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme, ak yetler
olarak yani Allahn yola gelmesini istedii kiileri
doruya ynelten iaretler olarak indirmiizdir.95
Yukardaki rnek zerinde dnnce, Kurnn

ak kitap olmasnn anlam ortaya kmaktadr. Ama
geleneksel yntemde bu anlam kaybolmaktadr.
III. MNAFIK=K YZL

Mnafk, nce inanan sonra Allah grmezlik eden
ama kendini inanl gren veya gsteren kiidir. Allah
Tel yle buyurur:

.

.

O mnafklar sana geldiklerinde yle dediler:
Biz ahitlik ederiz ki, sen, gerekten Allahn
elisisin. Allah biliyor ki, sen elbette kendi
elisisin. Ama Allah ahitlik eder ki, o mnafklar
kesinlikle yalan sylerler. Yeminlerini kalkan edip
Allah yolundan ekilirler. Ne kt ey yapp
duruyorlar! Bu, undandr: Onlar nce inandlar,
sonra kfirlik ettiler, sonra kalplerinde farkl bir
yap olutu. Artk anlamazlar. (Mnafikun 63/1-3)
nanmad halde kendini inanl gsterenler de
vardr. Allah Tel yle buyurur:
95
Taber, Tefisirut-Taberi, c. IX, s. 121.
97
nsanlardan Allaha ve Ahiret gnne inandk

diyenler vardr. Oysa onlar inanm deillerdir.
Allaha ve inanm kimselere oyun kurarlar. Oysa
oyunu srf kendilerine kar kurarlar da farkna
varmazlar. (Bakara 2/8-9)
Bakara 7 . yette, Allah grmezlikten gelen
kfirlerin, gerekleri grmeme alkanl kazand ve
bu yzden gzlerinde perde olutuu bildirilmitir.
Ayn perde, mnafklarda da oluur. Allah Tel yle
buyurur:

.

Onlarn durumu bir k yakmak isteyenin
durumuna benzer. Ik evresini aydnlatnca
Allah gz nurlarn gidermi ve onlar karanlklar
iinde brakm da gremez hale gelmi gibidirler.
Sardrlar, dilsizdirler, krdrler. Artk onlar
vazgemezler. (Bakara 2/17- 18)
yet onlarn balangta ilahi teblile aydnlanmaya

istekli olduklarn gsterir. O tebli, gerekleri ortaya
karnca rahatsz olur, onlar grmezlikten gelerek
tekrar karanlklara dalarlar. Kendilerini sar, dilsiz ve
kr konumuna sokarlar. Dorular; ne duymak, ne
grmek, ne konumak isterler. Bundan vazgeme
niyetleri de yoktur.
IV. KFR=GRMEZLKTEN GELEN

O kfirlere, gerekleri grmezlik edenlere

gelince, onlar iin fark etmez, ister uyar, ister
uyarma; inanacak deillerdir. (Bakara 2/6)
Kfir kelimesinin kk kfr ve kfrdur, rtme
anlamna
gelir.
rtmek,
gstermemek
iindir.
98
DORU BLDMZ YANLILAR
Peygamber teblii gibi herkesin grp duyabilecei bir

eyi rtmeye almak onu grmezlikten gelmek olur.
Bir kiinin yapt iyilii grmemek de yledir.
Bylelerine de nankr anlamnda kfir denir. nk
yaplan i kfrn- nimettir. Bazen de bir ktlk,
grmezlikten gelinerek rtlr. Bunu iyi kimseler
yapar. Dolaysyla rtlen ey, iyi ya da kt olabilir.
yiyi rtmek kt, kty rtmek iyidir.
A- Y VE DORU EYLER GRMEME

yi ve doru eyleri rtp gizleyen, onlarn
grlmesine engel olur. Arapada buna kfr veya
kfrn denir. Bir ok kimse, kendine yaplan iyilikleri
grmek istemez. Bu, kt bir eydir. Allah Tel yle
buyurur:

.

Denizde banza bir sknt gelse, yardma
ardnz herkes kaybolur; yalnz Allah kalr.
Allah sizi kurtarp karaya kard m, yz
evirirsiniz. nsan, yaplan iyilii grmez. (sr
17/67)
Allah, hain olan ve yaplan iyilii grmezlik

edenlerin hibirini sevmez. (Hac 22/38)
Birok insan bu hale der. En kts Allah,
peygamberini ve Kitabn grmezlikten gelmektir. te
kfirlik budur. Allah Tel yle buyurur:
.

Biz bu Kurnda her rnei, gerekten, trl
biimlerde verdik. Ama insanlarn ou, kolayca
bunlar grmezlik eder. (sr 17/89)
99
Kfirlik uurlu bir eylemdir, her kfir kendi

konumunun farkndadr. Bu sebeple hibiri salam bir
gerekeye dayanmaz. Kendini savunmak zorunda kald
m, gerekleri saptrr. blisin yoldan kmas ile ilgili
yetler bunun iin iyi bir rnektir. Allah Tel yle
buyurur:
.

Sizi yaratmtk, sonra ekil vermitik; sonra
meleklere: Ademe secde edin demitik. Hemen
secde ettiler, blis yle yapmad. O secde edenler
arasnda yoktu.
Allah dedi ki: Emrettiim zaman seni
secdeden alkoyan neydi? Beni ateten, onu
amurdan yarattn. Ben ondan stnm diye
cevap verdi. (Araf 7/11-12)
blis, Ademe secde etme emrinden holanmamt.
Emri verenin Allah olduunu grmezlikten gelerek
Ademe karym gibi davrand. Dorudan Allaha
kar kma cesaretini gsteremedi. nk her eyi
Allaha borlu olduunu ve kendini onun yarattn
biliyordu. Bunlar, blisin u szlerinde gizlidir:
Ben ondan stnm. Beni ateten yarattn, onu

amurdan yarattn. (Sd 38/76)

Balktan, ilenebilen kara topraktan yarattn
insana secde edemem. (Hicr 15/33)
Hak ettii ceza gecikmedi. Allah ona yle dedi:
100
DORU BLDMZ YANLILAR
n oradan! Orada byklenmeye hakkn yok.

Defol! Sen alan tekisin. (Araf 7/13)
blis
byle
kfir
olmutu.
Halbuki
Allahn
varlndan ve birliinden phe etmiyordu. Ahiretin
varln da kabul ediyordu. nk kovulmasndan
sonra yle yalvarmt:
Rabbim! nsanlarn tekrar dirilecekleri

kadar bana sre tan. (Sd 38/79)
gne
Allahn bir tek emrini grmezlikten gelmesi, blisin

kfir olmas iin yetmiti. nsan da yledir; bilmedii
iin deil, Allahn emirlerini grmek istemedii iin
kfir olur.
Bu almada kfr kelimesine grmezlikten
gelme , tanmama , bazen de kfirlik anlam
verilmitir.
B- KT VE YANLI EYLER GRMEME

Kt ve yanl eyleri rtp gizlemek, bir iyiliktir.
Onlar Allah da gizler. O yle buyurur:

Yasaklandnz
eylerin
byklerinden
saknrsanz, br gnahlarnz rteriz. Sizi gzel
bir konuma sokarz. (Nisa 4/31)

nanp iyi iler yapanlarn; evet ite onlarn
ktlklerini rter ve onlar ilediklerinin en
gzeliyle dllendiririz. (Ankebut 29/7)
101
Mminler! Allahtan saknrsanz, o size doruyu

eriden ayrma gc verir. Sularnz rter ve sizi
balar. Allah byk ikram sahibidir.96 (Enfl
8/29)
C- KALBN MHRLENMES

.

Allah kalplerinin ve kulaklarnn stnde izler
oluturmutur. Gzlerinde de bir perde olur.
Onlara byk bir azap vardr. (Bakara 2/7)
Bu gibi yetler, kt davranlardan doan kt
sonular gsterir. hmal sonucu demirin paslanmas,
aacn rmesi, aynann islenmesine benzer. nk
insandaki bozulma, tabiattaki bozulmaya benzer.
Kurn ftrat anlatr. Allah Tel yle buyurur:

.

salam din bu dindir. Ama insanlarn ou bunu
Ftrat, varlklarn temel yapsn ve onu oluturan

yaratl, deiim ve geliimin ilke ve kanunlarn ifade
eder. Gklerin, yerin, insanlarn, hayvanlarn, bitkilerin
yani her eyin yaps ve ileyii buna gredir. Kurna
uyanlar, bu yapya uygun davranr, gklerden ve yer
yznden en iyi ekilde yararlanrlar. ldkten sonra
da cennete gider, sonsuz mutlulua ererler.
96
Keffera ( )kelimesi de kfr kknden gelir. Teksir yani okluk

ifade eder. Bu yetlerde Allah Tela gnahlar oka
baladn, rttn ve onlar grmezden geldiini bu kelime
ile bildirmektedir.
102
DORU BLDMZ YANLILAR
Kurn ftrat anlatt iin ona aykr davranan,

geree aykr davranm olur ve dengeleri bozar.
Bozulma, nce insann kendisinde balar. Onu bu
davrana
iten;
menfaatleri,
beklentileri
veya
zentileridir.
Bundan
vazgemezse,
demirin
paslanmas gibi paslanr ve yeni bir yap kazanr. Allah
Tel yle buyurur:
Yok, yok, yle deil; yapp ettikleri eyler

kalpleri stnde pas tabakas oluturmutur.
(Mutaffifn 83/14)
nsan bylece kt davranlara alr ve onlardan
zevk almaya balar. Mesela sigara ienin az, ilk
sigarada le gibi olur. kinciyi de nefretle ier. meye
devam edince vcudunda yeni bir yap oluur ve
sigaradan zevk almaya balar. Yalanc da yledir.
Syledii yalanlar balangta onu rahatsz eder.
Yalana devam edince yeni bir yap kazanr ve onu bir
ihtiya saymaya balar.
Kiinin ana kumanda merkezi kalbidir. Akl dorular
tespit eder. Kalp, menfaatlerin, beklentilerin ve
zentilerin etkisiyle onlar ya kabul, ya reddeder.
nk akln kararlarna uymak, bedel demeyi
gerektirir.
Bedel demek istemeyen, doru grd bir ok
eyi yapamaz. Bozulma orada balar. Bundan sonra
gz, baz eyleri grmez, kulak, baz eyleri iitmez
olur. Evrensel dorular, kiinin kendi dorularyla yer
deitirir. Yeni bir dnya oluur. O orada kendine yeni
arkadalar bulur. Allah Tela yle buyurur:
Kendi arzusunu kendine ilah edineni grmen

gerekmez mi? Bunu bilerek yapt iin, Allah onu
sapk saym, kulann ve kalbinin stnde izler
oluturmutur. Gznn stnde de perde vardr.
103
Allahn bu kararndan sonra onu kim yola gelmi

sayabilir? Kafanz altrmaz msnz? (Csiye
45/23)
Kulakta ve kalpte izler olumas ve gzn nne
perde inmesi, oluan yeni yapy gsterir. te
Bakarann 7 . yeti bunu anlatmaktadr. u yetler
konuya biraz daha aklk getirmektedir:
Kim inandktan sonra kfirlik eder, Allah

grmezlikten gelirse Kalbi inanla dolu iken
zorlanm baka, ama kim kfirlie gnln
aarsa, byleleri Allahn gazabna arplr. Onlara
byk bir azap vardr.
Bu, onlarn dnya yaayn br dnya
yaayndan ok sevdikleri iindir. nk Allah,
kfirlik eden, gerekleri grmezlikten gelenleri
yola getirmez.
Onlar Allahn kalpleri, kulaklar ve gzleri
zerinde izler oluturduu kimselerdir. Onlar,
kendi kurduklar dnyada yaayanlardr. (Nahl
16/106-108)
Bu gibi yetlerde geen hatm ( )ve tab ( ;)
szlkte, hem mhr gibi bir eyin iz brakmas, hem
de brakt iz anlamna gelir. 9 7 Bir ok mealde bunlara
verilen anlam mhrleme dir. Bakara 7 . yete u
97
Mufredt, ve mad. Hatm ve tab kelimeleri mecaz

olarak bazen gven anlam verir; elinde mhr var denir. Bazen
engel anlam verir; kaps mhrl denir. Bazen bir eyin izini
yakalama, bazen de bir eyin sonuna ulama anlamna gelir;
Kurn hatmetti denir. Tab ayrca yaratltan veya
alkanlklardan dolay vcutta oluan tabiat, huy anlamna gelir.
104
DORU BLDMZ YANLILAR
mel verilmitir: Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn

mhrlemitir... 9 8
Bize gre bu ekildeki mel, Kurnn btnlne
aykrdr. Allah, kfirlerin kalplerini ve kulaklarn
mhrlemi ve gzlerine perde ekmise, onlarn
ellerinden bir ey gelmez. Bu durumda onlar
cezalandrmak hakszlk olur. Halbuki, Allah hakszlk
yapmaz. Allah Tel yle buyurur:
onlar yamukluk yapnca, Allah da onlarn

kalplerini yamulttu. Allah, yoldan kan bir
toplumu yola getirmez. (Sff 61/5)
Bu gibi yetler de kt davranlarn kazandrd
kt huylardan sz edilir. Bu, Allahn kanunudur. Bu
imtihan dnyasnda oluum ile bozulma yan yanadr.
VI. NSANI NSAN YAPAN ZELLKLER

(KALP - TME - GRME)

.

Yaratt her eyi gzel yaratan odur. nsan
yaratmaya sulanm topraktan (tn) balamtr.
Sonra onun soyunu szlm bir zden,
dayanksz bir sudan yaratmtr.
Sonra onu dzenli bir ekle sokmu ve iine
ruhundan flemitir. Sizin iin kulaklar, gzler ve
gnller
var
etmitir.
Ne
kadar
az
krediyorsunuz! (Secde 32/7-9)
nsan genellikle, dnen veya konuan canl diye

tarif edilir. Buna bal olarak akl, insan ile hayvan
ayran en nemli varlk saylr. Halbuki Kurnda
98
Ali zek ve arkadalar, Kurn Kerim ve Aklamal Meli.
105
kularn ve karncalarn konumalarna ve akllarn

kullanarak yaptklar deerlendirmelere yer verilir.
Yukardaki yetler, insan dier canllardan ayran
temel farkn, kulaklar, gzler ve gnllerde aranmas
gerektiini bildirir. Karncalar ve kularla ilgili yetler
unlardr:

Sleyman iin cinlerden, insanlardan ve
kulardan ordular topland. Dzenli bir halde
idiler.
106
DORU BLDMZ YANLILAR
Karnca deresine kadar geldiler. Bir karnca

yle dedi: Karncalar, yuvalarnza girin!
Sleyman ve askerleri sakn sizi ezmesin! Onlar
farkna varmazlar.
Sleyman
dileri
gzkecek
ekilde
glmsedi. Rabbim! dedi. Beni bana brakma
ki ettiin iyiliin kymetini bileyim. Anama,
babama ettiklerinin de. Senin isteine uygun i
yapaym. Beni, ikramnla, iyi kullarn arasna kat.
Sleyman kular ordusunu tefti etti. Sonra
yle dedi: Ne oldu, neden Hdhd (avu
kuunu) gremiyorum. Yoksa kayplara m kart?
Ne olursa olsun ona ar bir ceza vereceim, ya
da onu keseceim. Bana apak bir kant getirirse
baka!
Fazla beklemedi. (Hdhd ka geldi.) Dedi ki;
Senin bilmediin bir ey rendim. Sana
Sebadan doru bir haber getirdim.
Orada hkmdarlk yapan bir kadn grdm.
Her eyi var, bir de koskoca taht.
Baktm ki, hem o, hem toplumu, Allah
brakm
gnee
secde
ediyorlar.
eytan
yaptklar ktlkleri onlara gzel gstermi,
onlar yoldan karm; doruyu gremiyorlar.
Allaha secde etseler ya! Yerlerin ve gklerin
btn
gizlilerini
aa
karan,
onlarn
gizlediklerini de, aa vurduklarn da bilen odur.
Allah... Ondan baka tanr yoktur. O byk
arn sahibidir.
Sleyman dedi ki: Bakacaz, doru
sylyorsun, yoksa yalancnn teki misin?
mu
u mektubumu gtr, onlara at. Sonra biraz

kenara ekil. Bak bakalm ne diyecekler.
Kralie. dedi ki: Ey ileri gelenler! Bakn, bana
deerli bir mektup atld;
107
Sleyman
tarafndan.
Bismillahirrahmanirrahim diye balyor,
Bana kar kmayn. Gelin teslim olun. diyor.
Dedi ki: Ey ileri gelenler! Bu ite bana doru bir
zm getirin. Sizlerle grmeden bir ii kesip
atamam. (Neml 27/17-32)
Bu yetlerde, kuun ve karncann akllca yaptklar
konumalar ve deerlendirmeler vardr. Btn yetler
incelenince insan hayvandan ayran temel farkn akl
olmad anlalr. lgili yetlerden biri udur:
Cinlerden ve insanlardan bir ounu gerekten

Cehennem iin yaratm olduk. Onlarn da kalpleri
vardr, onunla kavramazlar. Onlarn da gzleri
vardr, onlarla grmezler. Onlarn da kulaklar
vardr, onlarla iitmezler. Onlar; enm (koyun,
sr ve deve) gibidirler; hayr, daha da
dktrler. Gafiller ite onlardr. (Araf 7/179)
Karlatrmann btn hayvan eitleriyle deil de
enm denen koyun, sr ve deveyle yaplmas ve
grmezlik edip kfir olanlarn daha dk durumda
olduklarnn bildirilmesi nemlidir. Bu gibi insanlar
kargaya benzetildikleri iin Enmdan d karga
olduu anlalmaktadr. Allah Tel yle buyurur:
.

Kfirlik edip gerekleri grmezlikten gelenler,
kavramad sese kar ten karga gibidirler;
kavrad sadece bart ve artdr.99 Sardrlar,
99
yette geen ( ) szlkte; hem kargann tmesi; hem de

obann davara barmas ve onu engellemesi anlamna gelir
(Lisanul-Arab mad.). Tefsirlerin tamam kelimeye ikinci
anlam vermiler ve kfirlerin obana benzetilmesi durumu
108
DORU BLDMZ YANLILAR
dilsizdirler,
krdrler.
Onlar
kullanmazlar. (Bakara 2/171)
akllarn
Enmn da kalbi vardr ama bu kalp, kan vcuda

pompalama dnda bir i yapmaz. nsann kalbi, ayn
zamanda bir karar organ, vcudun ana kumanda
merkezidir.
Akl,
dorular
tespit
eder.
Kalp,
menfaatlerin, beklentilerin ve zentilerin etkisiyle
onlar ya kabul veya reddeder. Akl, kalbin yannda bir
danman gibidir. Kalp, akla uygun karar vermeyince
onu kullanmam olur. mann, kalp ile tasdik artna
balanmas bunu gsterir. Yoksa peygamberlerin
sylediklerinin doru olduunu hibir akl inkar
edemez. Kurnn srekli akla vurgu yapmas
bundandr. Nitekim Firavun, Musann eliliini kabul
etmemiti ama akl, onun Allahn elisi olduundan
emindi. lgili yetler yledir:
Belgelerimiz btn akl ile onlara gelince:

Bunlar apak bydr dediler.
Onlar, iten kanasya, anlamken zalimlikten
ve byklk taslamadan dolay, inkarclk
yaptlar. (Neml 27/13-14)
Cehennemlikleri anlatan aadaki yetler, onlarn
bu suu, bile bile ilediklerini gsterir.

.

.

.

ortaya kmtr. Bunu nlemek iin obana mecaz olarak davar
denmi, bu defa yet, metne uygun olmayan bir anlama
ekilmitir. Yukardaki mel ise her bakmdan yerinde olmutur.
Bu kitapta Akln Kullanmayann Hali balkl yazya bkz.
109
.

Rablerini grmezlikten gelip kfir olanlara
Cehennem azab vardr. Ne kt hale dmedir o!
ine atlnca homurtusunu iitirler. O, kaynyor
olacaktr.
fkeden sanki atlayacak gibi olur. Her bir
blk iine atld m cehennem bekileri sorarlar:
Size bir uyarc gelmedi mi?
Evet derler, bize uyarc geldi; ama biz yalana
sarldk. Allah hi bir ey indirmi deildir, siz
byk bir sapknlk iindesiniz dedik.
yle devam ederler: Keke onu dinlemi
olsaydk, ya da aklmz altrsaydk, imdi bu
kzgn atee arkada olanlar arasnda olmazdk.
Sularn itiraf ettiler. Def olsunlar, o kzgn
atee arkada olanlar! (Mlk 67/6-11)
Enmda gz vardr, ama basiret yoktur. yetler
basirete vurgu yapar. Basiret, bakt eyi kavramadr.
Eer enm yani koyun sr ve deve, elinde bakla
gelen kiinin kendini keseceini kavrasayd neler
olurdu? Yanndaki inein kesildiini gren bir boa,
hibir ey olmam gibi otlamaya devam eder miydi?
Ama insanlar, bir katilin elini kolunu sallayarak
dolamasna raz olmazlar.
itme, duyduu sesleri snflandrp
kavramadr. Enmda bu da yoktur.
anlamn
Yukarda ana karncann uyars ve hdhd kuunun

deerlendirmesi, onlarn insan gibi iitme ve basiret
sahibi olduklarn gsterir. Ama onlarda hayatlarna
yn izecek karar merkezi durumundaki kalp yoktur.
Bu adan enm ile ayn konumdadrlar.
nsan farkldr; o, duyularyla elde ettii bilgilere
gre hayatna yn verir. nnde iki yol vardr; ya
dorulara
uyacak,
ya
da
dorular
kendine
110
DORU BLDMZ YANLILAR
uyduracaktr. Eer bir dnce ve anlaya esir

olmusa hr karar veremez. Evrensel dorularn yerini
kendi dorular veya bal olduu cemaatin dorular
alr. Asl krlk ve sarlk budur. Allah Tel yle
buyurur:
Onlar yeryznde hi gezip dolamadlar m ki

kalpleri olsun, onunla dnsnler; ya da kulaklar
olsun, onunla duysunlar. Aslnda kr olan gzler
deildir. Kr olan, gslerdeki kalplerdir. (Hac
22/46)
Gzler ve kulaklar kalbin danmandr. Gz
dorular grr, kulak dorular iitir ama, kalp bunlar
dikkate almayabilir. O zaman grmenin ve iitmenin
bir faydas olmaz. Hatta kalp, dorular grmeye ve
iitmeye tahamml edemez hale de gelebilir. Asl
vurgunun, iitmeye ve grmeye deil kalbe yaplmas
ve imann kalp ile tasdik olmas bundandr. Allah Tel
yle buyurur:

.

Eski halknn ekilmesinden sonra o topraa
yerleenler iin u gerek belli olmad m? Eer
istesek gnahlarna karlk onlar da arpardk.
Ama kalpleri stnde yeni bir tabiat olutururuz,
artk iitmezler. (Araf 7/100)
Demek ki, insan hayvandan ayran asl zellik onun

konumas, duymas veya dnmesi deildir. Duyu
organlaryla elde ettii bilgileri deerlendirerek
hayatna yn verecek durumda olmasdr. Ama hr
karar verme zelliini kaybeden, insan olma zelliini
de kaybeder. O, yapt yanln farknda olduu iin
dorularn basks altnda kalr. nsanda grlen
111
bunalm, huzursuzluk veya tersi duygular, kalbinin

doru veya yanl kararlaryla ilgilidir. Bu sebeple
evreyi, insandan baka kimse bozamaz. Allah Tel
yle buyurur:

karada ve denizde bozulma grld. Bunun byle
olmas, Allah onlara, yaptklarnn bir ksmn
tattrsn diyedir. Belki vazgeerler. (Rum 30/41)
Kendi dorularna uyup fitne ve fesat karmak nasl
insana has ise evrensel dorulara can pahasna sahip
kma da insana hastr. Allah Tel yle buyurur:

.

.

nsanlardan ylesi var ki, dnya hayatyla ilgili

szleri seni hayran brakr. inde olana da
Allah ahit tutar. O yaman bir dmandr.
100
101
100
101
Szlerinde samimi olduuna.

Allah Tel, bu iki yzllerle ilgili olarak yle buyurur: O
mnafklar sana geldiklerinde yle dediler: Biz ahitlik ederiz ki,
sen, gerekten Allahn elisisin Allah biliyor ki, sen elbette kendi
elisisin. Ama Allah ahitlik eder ki, o mnafklar kesinlikle yalan
sylyorlar. Yeminlerini kalkan edip Allah yolundan ekildiler. Ne
kt ey yapp duruyorlar! Bu, undandr: Onlar nce inandlar.
Sonra grmezlik ettiler. Sonra kalplerinde farkl bir yap olutu.
Artk anlamazlar. Onlar grdn zaman yaplar seni imrendirir.
Konuurlarsa konumalarn dinlersin. Sanki dayal ktkler
gibidirler. Her grlty kendilerine kar sanrlar. te dman
onlardr. Onlardan ekin. Allah canlarn alsn, nasl da yalana
srkleniyorlar! (Mnafikn 63/1-4)
112
DORU BLDMZ YANLILAR
bana geti mi,

ortal kartrmak,
kaynaklar yok etmek ve nesilleri bozmak iin
gayret gsterir. Allah bozgunculuu sevmez.
102
Ona: Allahtan kork! denilince gnahyla

vnmeye balar.
Onun hakkndan ancak
cehennem gelir. Oras ne kt bir yerdir!
103
nsanlardan ylesi de var ki, Allahn rzasn

kazanmak iin cann verir. Allah kullarna kar
ok efkatlidir. (Bakara 2/204-207)
Btn bu bilgiler nda insan yle tarif edilebilir:
nsan, duyu organlaryla elde ettii bilgileri
deerlendirip
davranlarn
deitirebilen
canldr.
A- AKLINI KULLANMAYANIN HAL


.

Kfirlik edip gerekleri grmezlikten gelenler,
kavramad sese kar ten karga gibidirler;
kavrad sadece bart ve artdr. Sardrlar,
dilsizdirler,
krdrler.
Onlar
akllarn
kullanmazlar. (Bakara 2/171)
Ayette geen naq (
;) hem kargann tmesi;
hem de obann davara barmas ve onu engellemesi
anlamna gelir. 1 0 4 Tefsirler kelimeye ikinci anlam
vererek yeti anlalamaz hale getirmiler sonra
kendilerini,
metne
uygun
olmayan
anlamlara
zorlamlardr. Trke meallerden rnekler verelim:
Diyanet Vakfnn meali:
(Hidayet arsna kulak vermeyen) kfirlerin

durumu, sadece obann barp armasn
iiten hayvanlarn durumuna benzer. nk onlar
102
103
104
Dnp gitti mi anlam da verilebilir.

Yapt erilikleri, doruymu gibi gsterir.
bn Manzur, Lisanul-arab mad.
sarlar, dilsizler
dnmezler.105
ve
krlerdir.
Bu
113
sebeple
Bu mealde ( )ye obann davara barmas

anlam
verilmitir.
O
zaman
kafirleri
obana
benzetmek gerekir, o barty iiten hayvana deil. Bu
sebeple tercme Arap dili bakmndan kabul edilemez.
Elmall Muhammed Hamdi YAZIR:
O kfirlerin meseli sade bir arma veya

barmadan bakasn duymaz bir kulakla
haykrann hline benzer, sardrlar, dilsizdirler,
krdrler, akl da etmezler.106
Hibir varlk kulak ile
tercme de doru deildir.
haykramayacandan
bu
mer Nasuhi BLMEN:
Ve kfirlerin meseli, o hayvanlarn meseli gibidir

ki, armadan, barmadan baka bir ey
iitmeksizin haykrr durur; sardrlar, dilsizdirler,
krdrler. Artk onlar dnemezler.107
cmlesi

armadan, barmadan baka bir ey iitmeksizin
haykrr durur eklinde tercme edilemez.
Suat YILDIRIM:
nkrclar hakka arann durumu, tpk barp

armadan baka bir ey iitmeyen hayvanlara
haykran kimsenin durumu gibidir. Sar, dilsiz ve
krdr
onlar.
Bundan
tr
akledip
anlayamazlar.108
Bu mealde yukardaki hatalara dlmemi ama

daha byk bir hata yaplm;

( ve

meselullezne kefer) ibaresi, nkrclar hakka
105
106
107
108
Ali zek ve arkadalar, Kurn Kerim ve Aklamal Meli.

Elmall, Hak Dini Kurn Dili, c. I, s. 582-583.
mer Nasuhi Bilmen, Kurn- Kerim ve Mel-i lisi, Ankara
1997.
Suat Yldrm, Kurn- Hakm ve Aklamal Meli, stanbul
1998.
114
DORU BLDMZ YANLILAR
arann durumu eklinde tamamen ters bir anlama

ekilmitir.
Meallerin her biri, eski tefsirlerdeki hatalar
gnmze tamlardr. Bu yanllarn sebebi, yetler
aras ilikilere dikkat edilmemesidir. Eer dikkat
edilseydi aadaki yette yer alan benzetmeden
hareketle doru anlama ulalrd. Allah Tel, yle
buyurur:
Cinlerden ve insanlardan bir ounu gerekten

Cehennem iin yaratm olduk. Onlarn kalpleri
vardr, onunla kavramazlar. Onlarn gzleri vardr,
onlarla grmezler. Onlarn kulaklar vardr, onlarla
iitmezler. Onlar enam gibidirler; hayr, daha da
dktrler.109 Gafiller ite onlardr. (Araf 7/179)
Enm, koyun, sr ve deve demektir. 1 1 0 Trkede
bunun tek bir karl yoktur. Bir ok mel, drt
ayakl diye tercme etmitir. Drt ayakl tanmna
kedi, kpek, vahi hayvanlar vs. de gireceinden bu
tercme doru olmaz.
Koyun, sr ve deve faydal hayvanlardr. Kfirler
bunlardan da dk sayldna gre yette enmdan
dk bir hayvana iaret aranmaldr. Bakara 171 deki
(
= yeniqu ) kargann tmesi anlamna geldiine
gre aranan hayvan bulunmu olur.
Gerekten de karga enmdan dktr. nk
lele beslenir. Kk kular, yumurtalar ve civcivleri
yer. Yiyecek aramak iin plkleri kartrr. Tahl
bitkilerine, meyve aalarna, sebzelere ve balara
109
110
Daha dk diye tercme edilen ()in kk olan dallet,

Arapada, yoldan kma ve dk seviyede olma anlamnadr.
(Lisanul-arab mad.)
Mfredt, mad.
115
byk
zarar
verir.
Gelimi
psiik
(duygusal)
yetenekleri vardr, kolayca evcilletirilebilir. 1 1 1
Kfirleri tanmlayan
benzer zellikler grr:
yet
onlarda,
kargaya
bana geti mi, ortal kartrmak,

kaynaklar tahrip etmek ve nesilleri bozmak iin
gayret gsterir. (Bakara 2/205)
yetler aras ilikiye dikkat etmeyenler, yukarda
geen, Araf 179 . yete; Onlar; bunlardan da
sapktrlar veya Onlar; bunlardan da akndrlar
eklinde anlam vermilerdir. Koyun, sr ve deveye,
sapk
veya
akn
demenin
hakl
gerekesi
olamayaca iin o mel de yanl olmutur.
Kfirkarga ilikisi, HabilKabil olaynda da vardr.
Yoldan karak kardei Habili ldrm olan Kabil
kendini, karga kadar olamamakla sulamtr. Bu olay
anlatan yetler yledir:

Onlara, Ademin iki olunun olayn anlat: Bir
gn birer kurban sundular; birininki kabul edildi,
dierininki edilmedi. Kabul edilmeyen, Ne olursa
111
Byk Larousse Szlk Ve Ansiklopedisi, stanbul 1986, c. XI,
s. 6423.
116
DORU BLDMZ YANLILAR
olsun, seni ldreceim dedi. teki: Allah,

sadece saknanlarnkini kabul eder dedi.
nan ki, beni ldrmek iin elini kaldrsan, ben
seni ldrmek iin el kaldrmam. Ben Allahtan,
varlklarn sahibinden korkarm.
sterim ki, hem benim gnahm, hem de kendi
gnahn
yklenip
o
cehennem
ateinin
arkadalarndan olasn. Zalimlerin cezas budur.
Sonra tekisi nefsine uydu ve
ldrd Kaybedenlere kart gitti.
kardeini
Derken Allah, yeri eeleyen bir karga gnderdi.

Bu ona, kardeinin cesedini nasl gmeceini
gstermesi iindi. Yazk bana! dedi. u karga
kadar da m olamadm ki, kardeimin cesedini
gmeyim? Nihyet ettiine piman oldu. (Mide
5/27-31)
B- NDE OLANDAN SORUMLU OLMA

.

Allahndr. inizde olan aa vursanz da,
gizleseniz de Allah sizi ondan hesaba ekecektir.
Sonra dilediini balar, dilediine azap eder.
Allahn gc her eye yeter. (Bakara 2/284)
Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem yle

dedi:
Bakn, vcutta bir et paras vardr. O iyi
olursa vcudun tamam iyi olur, o bozulursa
vcudun tamam bozulur. te o kalptir.112
inde olan ile iinden geen ayn deildir. inde
olan; iman, kfr, sevgi, nefret, kin, iyi niyet gibi
hayata yn veren eylerdir. inden geen ise
genellikle eytan vesvesesidir. Bazen iinize yle
112
Mslim, Msakt, 107.
117
eyler gelir ki acaba kafir mi oldum? dersiniz. Bu,

doru yolda olduunuzu gsterir. nk eytan,
Kymete kadar sre alnca yle demiti:
.

... And olsun onlar iin, senin doru yolunun
stnde oturacam.
Sonra
onlara;
nlerinden,
arkalarndan,
salarndan, sollarndan sokulacam. Onlarn
ounu sana kreder bulamayacaksn. (Araf
7/16-17)
eytana izin verildii iin vesvesesine engel

olunamaz. Bundan peygamberler de kurtulamazlar.

Senden nce gnderdiimiz bir tek nebi ve eli
yoktur ki, bir eyi kursun da eytan onun
kurgusuna vesvese kartrm olmasn. Allah
eytann kartrdn giderir, sonra yetlerini
pekitirir. Allah bilendir, hakmdir. (Hac 22/52)
eytan vesvesesinden kurtulmaya g yetmeyecei

iin onun sorumluluu olmaz. Allah Tel yle
buyurur:

Allah, kimseye gcnn yettiinden fazlasn
yklemez. (Bakara 2/286)
VII. CUMARTES YASAI
118
DORU BLDMZ YANLILAR

.

.

inizden cumartesi yasan ineyenleri elbette
bilirsiniz. Bu sebeple onlara aalk maymunlar
olun! demitik. Bunu yaptk ki, hem orada
olanlar ve olmayanlar iin caydrc bir ceza, hem
de saknanlar iin bir t olsun. (Bakara 2/65
66)
Yahdilerde cumartesi gn av yasa vard. Davd
(a.s.) zamannda sahil kenti olan Eylede 1 1 3 Yahdiler
yaard. Yln bir aynda her taraftan oraya balklar
akn eder, neredeyse su grnmez olurdu. O ayn
dnda ise sadece cumartesi gnleri balk gelirdi.
Derken deniz kenarnda havuzlar kazp arklar atlar.
cumartesi havuzlar balkla dolar, pazar gn avlar
gya yasa inememi olurlar ama yine de
cezalandrlacaklarndan
korku
iinde
balklardan
yararlanrlard. Zamanla evlatlar babalarn yolundan
gitti, zengin oldular. Bunu ho karlamayanlar
vazgeirmeye
altlarsa
da
vazgemediler.
oktandr bunu yapyoruz, Allahtan
bir ceza
gelmedi. dediler. Aldanmayn, belki bir azap gelir,
yok olursunuz. dendi. Bir sabah alak maymunlar
haline geldiler. gn byle yaadlar, sonra yok olup
gittiler. 1 1 4
Bir blk mcadeleyi srdrd. Aralarndan bir
(baka) blk yle diyordu: Allahn yok edecei veya
iddetli azaba urataca bir topluma niin t
veriyorsunuz? t verenlerin buna cevab yle
olmutu: Bu, Rabbinize, hi deilse bir zr beyan
edebilmemiz iindir, belki Allaha kar gelmekten
saknrlar. yetler yle devam ediyor:
113
114
Kutsal Kitapn Trke basksna (Kitab- Mukaddes irketi, st.
2001) eklenen haritaya gre bu yerin ad Eylattr.

Fahrddin er-Rz, Tefsir-i kebr, Bakara 64-65in tefsiri.
119
.

Kendilerine yaplan tleri unutunca, biz
fenalktan men edenleri kurtardk ve zalimleri,
Allaha kar gelmelerinden tr iddetli azaba
urattk. Konan yasaklar anca, onlara: Aalk
maymunlar olun dedik. (Araf 7/165-166)
VIII. BAKARA (Kurbanlk Boa) OLAYI


.

Bir gn Musa ulusuna demiti ki: Allah size
bir sr kesmenizi emrediyor. Sen bizimle
eleniyor musun? dediler. O da; Kendini bilmez
biri olmaktan, Allaha snrm dedi.
Dediler ki: Bizim iin Rabbine sor, o nasl bir
eydir, bize aklasn. Dedi ki: O bir srdr,
diyor; ne yal, ne krpe; ikisinin ortas bir ey.
Haydi, verilen emri yerine getirin!
Bizim iin Rabbine sor, o ne renktir, bize
aklasn dediler. Dedi ki: O, sar bir srdr,
diyor; sapsar renkte. Grenlere zevk verir.
120
DORU BLDMZ YANLILAR
Bizim iin Rabbine sor, o nasl bir eydir, bize

iyice aklasn! Bize gre o zellikler birok srda
var. Allah bildirirse hedefi tam tuttururuz dediler.
Dedi ki:O bir boadr diyor. Ne koulup
topra
srm,
ne
de
ekin
sulamtr.
Sapasalam! Hi alacas da yok. Tamam! imdi
doru bilgiyi getirdin, dediler. Nihayet onu
kestiler. Neredeyse yapmayacaklard.1 1 5 (Bakara
2/67-71)
( bakara ),

=bakarn
tekilidir, sr
demektir. Erkeine ( =sevr) denir.
yetteki (

=tusrul-arda ) ifadesi bu srn erkek

olduunu gsterir. nk ( =sevr ) ile (
= tusru )
ayn kktendir. (
=
vel
tesqil-hars
)

ikinci kanttr. Yani yle bir sr ki; Ne koulup topra

srm, ne de ekin sulamtr. Bunlar yapacak
kabiliyette ama yapmamtr. Bu bir boadan bakas
olamaz. Fiillerin mennes olmas
nn mennes-i

lafz olmasndan dolaydr.
116
Memfiste Apis ad verilen boaya taplrd. Memfis,

Kahirenin 35 km. gneyinde, Nil zerinde yer alan
eski Msr kentidir. Bu inan daha sonra Msrn dier
blgelerine yaylmt. Apis bir tane olur ve len
Apisin baka bir boann bedeninde yeniden dnyaya
geldiine inanlrd. Yeni boay rahipler otlaklarda
arar,
belirgin
zellikleriyle
dierlerinden
ayrr,
117
bulurlard. Tevratta konu ile ilgili u ifadeler vardr:
Msrda bildirin, Migdolda duyurun, Nofta,118
Tahpanheste duyurun: Yerini al, hazrlan, nk
evrendekileri yiyip bitiriyor kl!
115
116
117
118
Eski Msr kenti Memfiste Apis ad verilen bir boaya taplrd.

Yukardaki ayetlerde Apis zelliine sahip bir boann kesilmesi
emredilmi ve o batl inan ortadan kaldrlmtr. Aklamalar bl.
Kurbanlk Boa Olay balkl yazya bkz.
Mfredt, mad.
Byk Larousse Szlk Ve Ansiklopedisi, c. II, s. 712.
Nof, Memfisin dier addr. Bu husus, Tevratn dipnotlarnda ve
ekindeki haritada yer almaktadr. (Kutsal Kitap, Yeni eviri,
stanbul, 2001)
121
lahn Apis neden kat? Boan neden ayakta

kalamad? nk Rab onu yere serdi. (Yeremya
46/14)
Bakarann yetleri Apis zelliinde bir boann

kesilmesini emretmektedir. Bylece o batl inan
ortadan kalkacakt. nk Musa aleyhisselam, 40
gnlne
Tura
gidince
srail
oullar,
Harun
aleyhisselama
ramen
buza
heykeli
yapp
tapmlard.
...buza
tutkusu
onlarn
ilerine
ilemiti... (Bakara 2/93) Byle olmasa, o sr
kesmemek iin bahane aramazlard.
Hindular, inee sayg gsterirler. Bir inek camiye
girse karlmas sknt dourur. Hindistanda 250
milyon kadar inek olduu belirtiliyor. Hint ynetiminin,
inei asl konumuna getirmek iin urat ama
baarl olamad bildiriliyor. 1 1 9
Mslmanlarn her yl kutlad kurban bayram bu
bakmdan nemlidir. nsanlarn bir kesimi tarafndan
kutsanan hayvanlar kurban kesen Mslmanlar bu tr
inanlardan srekli uzak kalmaktadr. Kurbanla ilgili u
yet pek anlamldr:

O kurbanlarn ne etleri, ne de kanlar Allaha
eriecektir. Ona eriecek olan, sizin (irkten)
korunmanzdr. (Hac 22/37)
Kurban bayram kurbannda nemli olan hayvann
kann aktmaktr.
Etin yenmesi veya fakirlere
datlmas art deildir. Bu sebeple kurban kesip etini
kendi yiyen veya ylece brakp kimseye yedirmeyen
kii de kurban kesmi olur. Ama kurban kesmeden
tonlarca eti fakir fukaraya ve ee dosta datan kii
kurban kesme grevini yerine getirmi olmaz.
119
Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara
2002, s. 145.
122
DORU BLDMZ YANLILAR
IX. UYKU LM LKS

.

Srn bir paras ile o lye vurun, dedik. te
Allah lleri byle diriltir. Size belgelerini gsterir.
Belki aklnz kullanrsnz. (Bakara 2/73)
te Allah lleri byle diriltir. hkm nemlidir.
Ahirette ller, bir sr parasnn vurulmas ile
diriltilmeyeceklerdir. Onunla olsa olsa, uyuyan bir kii
uyandrlabilir. yleyse llerin diriltilmesi, uyuyann
uyanmas gibi olabilir. nk yetlere gre lm bir
uyku, kabir, uyuma yeri, ldkten sonra dirilme de
uykudan kalkma gibidir. Bir yet yledir:

.

Geceleyin sizi ldren ve gndzn ne
yaptnz bilen odur. Sonra belirli sre doluncaya
kadar gndzn sizi kaldrr. (Enam 6/60)
Kymetin anlam kalktr. ldkten sonra dirilme
yataktan kalk, sura fleme de kalk borusunun
almas gibidir.
Yukardaki yet, yeni ldrlm ve vcudu henz
bozulmam kiinin diriltilmesinden bahsediyor. Allah
Tel kudretiyle onun tahrip olmu organn dzeltmi
ve ruhu vcuda gndermitir. te llerin yeniden
dirilmesi byle olacaktr. nce kiinin vcudu canl
hale getirilecek, sonra ruhu, uykudan uyanr gibi
bedene dndrlecektir.
nsan, sulanm topraktan (tn) yaratlmtr. Allah
Tel yle buyurur:
123
Yaratt her eyi gzel yaratan odur. nsan

yaratmaya tnden balamtr. Sonra onun soyunu
szlm bir zden, dayanksz bir sudan
yaratmtr. (Secde 32/7-8)
Tn, su ile topran karm halidir. 1 2 0 Su topraa
karmazsa hayat olmaz. Btn yiyecekler bu ekilde
oluur. Dolaysyla sadece Adem deil, her insan
topraktan yaratlmtr. Gdalardan szlen bir z,
insan tohumunu oluturur. Tohum ana rahminde,
topraktan gelen gdalarla geliir. Vcut lnceye kadar
toprak ve su ile beslenir. Ondan ayrlan her ey, tekrar
toprak olur. Yeniden yaratlma da topraktan olacak ve
insan bitkilerin kmas gibi yeryzne kacaktr. Allah
Tel yle buyurur:

.

Sizi topraktan yarattk, ona iade edeceiz ve sizi
bir kere daha ondan karacaz. (Taha 20/55)
A- NSAN RUHU
Vcut, ana rahminde belli bir kvama geldikten
sonra Allah ona ruh fler. Yukardaki yetlerin devam
yledir:

.

Sonra onu dzenli bir ekle sokmu ve iine
ruhundan flemitir. Sizin iin kulaklar, gzler ve
gnller
var
etmitir.
Ne
kadar
az
krediyorsunuz! (Secde 32/9)
B- LM VE UYKU
Ruh, vcudu ev gibi kullanr. Uykuya dalnca kar
gider. Uyanma srasnda tekrar gelir. len vcut,
yklan ev gibidir. Yeniden yaratlncaya kadar ruh
oraya dnmez. u yet bunu anlatmaktadr:
120
Ragp el-stafahani, Mfredt mad.
124
DORU BLDMZ YANLILAR
.

Allah
lm
esnasnda
ruhlar
alr,
lmeyenlerinkini de uykuda alr. lmne
hkmettiini tutar, tekini belli bir vakte kadar
salverir. (Zmer 39/42)
yete, daha ak olarak u mel verilebilir:
Allah lm esnasnda nefsleri vefat ettirir,

lmeyen nefsin vefat uykudadr. lmne
hkmettii nefsi tutar, tekini belli bir vakte kadar
salverir.
yette hem mevt, hem vefat kelimeleri geer.
Nefisler hem ( =yeteveffa ) fiilinin mefl
hem mevtin ( )ve ( =menam )n yani uykunun
filidir. Buna gre bir kiide iki nefis vardr. Biri vefat
ettirilen nefis, dieri de uyuyan ve len nefistir.
yetler aras ilikiler iyi kurulursa grlr ki, uyuyan
veya len beden, vefat ettirilen ise ruhtur.
Vefatn kk vef ( )dr. Vef Arapada bir
eyin tamamna ulama anlamnadr. Vefat ettirmek
yani teveffi=( ;)iini tamamlatmaktr. lm veya
uyku srasnda ruhun yapaca bir i kalmad iin
Allah onu bedenden ekip alr.
Mevt ( ),
demektir.
canlln
kaybolmas
yani
lm
Uyuyan ve len bedendir. Ruh ne lr, ne de uyur.

nsan, ruh ile bedenin birleimidir. Bunlarn her ikisine
de nefs denir. Kurn bize, lm bedenden ayrlan bir
ruhun yapaca u konumay bildirir:
Onlardan birine lm gelince der ki: Rabbim!

Beni geri eviriniz. Belki terkettiim dnyada iyi
125
bir i yaparm. Hayr; bu onun syledii szdr.

Arkalarnda yeniden dirilecekleri gne kadar
berzah (engel) vardr. (Mminun 23/99-100)
Ruh ile vcudun ilk birlemesi ana rahminde olur.
.

Allah sizi topraktan, sonra dllenmi yumurtadan
yaratt. Sonra elemi hale getirdi. (Ftr 35/11)
Ahirette beden tekrar yaratlnca eleme de
) Nefisler
tekrarlanacaktr. Bu, (

eletii an (Tekvir 81/7) diye bildirilen andr.
Uyku,
dinlenmek
iin
zorunludur.
lm
de
bozulmayan,
ihtiyarlamayan
ve
hasta
olmayan,
lmsz yani Ahiret hayatna uygun bir vcuda sahip
olmak iin zorunludur. Kiiye gre lp yeniden
dirilme, gzleri kapayp tekrar amak gibidir. Allah
Tel yle buyurur:

.

O saatin oluu ancak ksa bir bak gibidir veya
daha yakndr. nk Allahn gc her eye
yeter. (Nahl 16/77)
bak demektir. 121 Bakta gz alp

kapanr sonra tekrar alr. te Allah, dnya ile
Ahiretin arasn buna benzetmitir. len insan hayata
gzn yumar ve dirilince yeniden aar.
Yeniden dirilme bu dnyada olur, ruh o zaman
bedenle eleir ve insan gzn aar ve kendini
uykudan uyanm gibi hisseder. Allah Tel yle
buyurur:
121

el-Halil b.

Ahmed (100-175 h.) el-Ayn, (thk: Mehd el-Mahzm, brahim esSmr), ran 1409/1988.
126
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Sura flenmitir. te o zaman kabirlerinden
Rablerine doru koup giderler. Yazk oldu bize!
Bizi uyuduumuz yerden kim kaldrd? derler.
(Yasin 36/51-52)
Kiinin alglamas asndan uyku ne ise lm de
odur. Yukardaki yetler bunu anlatmaktadr.
KNC BLM
KTAP ve TAHRF
128
DORU BLDMZ YANLILAR
I. KTABI TAHRF
.

Bunlarn size inanmalarn m bekliyorsunuz?
Halbuki, ilerinden bir takm, Allahn szn
dinlerler. Ona akllar yatar, yine de baka tarafa
ekerler. Bunu bile bile yaparlar. (Bakara 2/75)
Tahrf , harf kkndendir. Harf szlkte u, ky,

sivri ve keskin taraf anlamlarna gelir. 1 2 2 Sz Tahrf ise
iki tarafa yklenebilecek anlamlar tayan bir sz
yalnz bir tarafa ekmektir. 1 2 3
Kurnn
yasaklad
Tahrf
dine
saldrma
maksadyla, kelimeyi yerleik anlamndan karp dier
anlamna kaydrmaktr. Bu konu u yette, rneklerle
aklanmtr.

Kimi Yahdiler kelimeleri yerlerinden Tahrf ederler
(yerleik anlamlarndan kaydrrlar)

=

semina ve aseyna

= isma gayre

musmain bir de = rin derler. Bunu
dillerini bkerek ve dine saldrarak yaparlar. Eer
bunlar,

= semin ve atan

isma bir de
=unzurn deselerdi elbette
daha iyi ve daha doru olurdu. Ama kfirlik
etmelerinden dolay Allah onlar lanetledi. Artk pek
az inanrlar. (Nisa 4/46)
122
123
Mtercim Asm, Kamus mad.

Ragp el-sfahani, Mfredt, mad.
KTAP ve TAHRF
129
yette geen cmleden her birinin, birbirine zt

iki anlam vardr.
1.

= semin ve aseyn

cmlesinin bir anlam dinledik ve sk tuttuk
dieri ise dinledik ve isyan ettik eklindedir.
nk ( as = ;)hem isyan, hem de
denei tutar gibi sk tutma anlamna gelir. 1 2 4
Ulaabildiimiz tefsir ve meallerde bu inceliin
tespit edilemedii grlmektedir.
Eer

= semin ve atan
Dinledik ve boyun edik deselerdi onu Tahrf,
yani
baka
anlama
ekme
imkan
olmayacandan daha iyi ve daha doru olurdu.
2.
musmain

=isma

gayre
cmlesinin bir anlam, ltfen

dinle, sana sz sylemek haddimize deil
ama.. dieri ise dinle, sz dinlemez adam 1 2 5
eklindedir. Eer sadece dinle anlamna
gelen,
=isma ifadesi kullanlsayd

baka anlama ekilemezdi.
3.
= rin cmlesinin anlamlarndan biri

bizi gt dieri bizi gzet eklindedir. Bizi
gt sznde bir ineleme vardr. Yani Sen
bizi hayvan gder gibi gtmek istiyorsun,

yleyse gt demi olurlar. Dillerini biraz eer,
ayn harfini uzatarak ran derlerse bizim
oban
demi
olurlar.
Ama
eer
= unzurn deselerdi bizi gzet

dnda baka anlama ekilemezdi.
Tahrfin baka ekilde olmas Kurn iin mmkn

deildir.
nk
bu
Kitap,
milyonlarca
insann
hafzasndadr ve saysz basks bulunmaktadr.
yette yer alan, ... Bunu dillerini bkerek ve dine
saldrarak yaparlar cmlesi Tahrf iin kt niyeti art
komaktadr. Yoksa birden fazla anlam ieren bir szle
ilgili yanl bir tercih veya dili dnmeyen yahut unutan
kiinin yeti yanl okumas, Tahrf kapsamna girmez.
124
125
es-Shah, Tacul- arus, Lisanul-arab.

Elmall, Hak Dini Kurn Dili, c. II, s. 1363, (Nisa 46. yetin
tefsiri).
130
DORU BLDMZ YANLILAR
II. YAHDLER SYAN SZ M VERDLER?


.

Bir gn sizden kesin sz almtk. Turu da
tepenize kaldrmtk. Size verdiimiz eye sk
sarln; dinleyin! demitik. Dinledik ve sk
sarldk demitiniz.126 Oysa kfirlik etmeniz
sebebiyle o buza tutkusu iinize ilemiti. De ki:
mannz size ne kt emir veriyor!.. Eer
inanm kimselerseniz. (Bakara 2/93)
Ayette geen

= semin ve

aseyn cmlesine, Dinledik ve sk sarldk eklinde
anlam verdik. Ancak btn mel ve tefsirler ona;
Dinledik ve isyan ettik eklinde anlam vermilerdir.
Sahneyi gz nne getirelim; Allah Turu, o koskoca
da srail oullarnn stne kaldrm, onlardan kesin
sz alyor; Size verdiimiz eye sk sarln diyor.
Byle bir anda kim iittik ve isyan ettik diyebilir?
u yet,
bildiriyor:
dan
durumunu
daha
ak
olarak

.

Bir gn o da yerinden koparp tepelerine
kaldrdk, sanki bir glgelik gibi oldu. stlerine
decek sandlar. Size verdiimize sk sarln,
onda
olan
aklnzdan
karmayn,
belki
saknrsnz dedik. (Araf 7/171)
126
Burada iltifat sanat vardr; demitiniz yerine dediler

yazmak gerekir. Ancak Trkede iltifat sanat olmadndan,
byle yapmak cmlenin gzelliini ve akkanln bozar. Bu
sebeple yukardaki anlam tercih edilmitir.
KTAP ve TAHRF
131
Bir an iin isyan ettik dediklerini dnelim. Byle

syleyen birinden sz alnm olur mu? Halbuki Allah,
Bir gn sizden kesin sz aldk diyor.
Ayetin son blm yledir: Oysa kfirlik etmeniz
sebebiyle o buza tutkusu iinize ilemiti. De ki:
mannz size ne kt emir veriyor!.. Eer inanm
kimselerseniz. ittik ve isyan ettik diyenler iin byle
bir ifade kullanlmaz.
Btn bunlara gre

cmlesine

anlam verirken
=
aseyna
kelimesine
zel
nem vermek gerekir. el-Asa ( )denek demektir.

=as ise denei tutar gibi tuttu veya
denekle dver gibi dvd anlamnadr. Esma. , baz
Basrallarn u szn nakleder: Denee asa denmesi
elin ve parmaklarn, zerinde birlemesinden dolaydr.
Eb Abde gre asann kk anlam, birleme ve
anlamadr. ( ): syan etti, emre kar kt
anlamna da gelir. 1 2 7 Her iki anlam da denekte
sakldr. Onu bir i iin kullanrsanz, sk sarlrsnz.
Ama denei bir bakasnn kafasna da indirebilirsiniz.
Bu da onun isyan anlam ile ilgilidir.
Buna gre

cmlesi, iittik ve sk

sarldk anlamna gelebilecei gibi iittik ve isyan
ettik anlamna da gelebilir. Kt niyetliler, byle
ifadeleri seerler ki, her yne ekebilsinler. Bu tr
kullanma cinas denir.

Nisa 46. yette

bu ekilde kullanlmtr. Bu sebeple o yette
Yahdilerin

= semina ve aseyna

yerine

= semin ve atan
Dinledik ve boyun edik demelerinin daha iyi olaca
bildirilmitir. Daha iyi iyi nin karldr. Demek ki,
Yahdilerin

demeleri de iyidir, ama

onu baka tarafa yani iittik ve isyan ettik anlamna
ekme imkan olduu iin Allah, ikinci cmleyi
sylemelerini tavsiye emitir. Bu yetle ilgili aklama
Kitab Tahrf bal altnda gemiti.
127
es-Shah, Tacul-arus, Lisanul-arab.
132
DORU BLDMZ YANLILAR
Tevratn konu ile ilgili blm yledir:

Musa gidip RABBin btn buyruklarn, ilkelerini
halka anlatt. Herkes bir azdan, RABBin her
sylediini yapacaz diye karlk verdi.
Musa RABBin btn buyruklarn yazd. Sabah

erkenden kalkp dan eteinde bir sunak kurdu,
srailin on iki oyman simgeleyen on iki ta stun
dikti. Sonra srailli genleri gnderdi. Onlar da Rabbe
yakmalk sunular sundular, esenlik kurbanlar olarak
boalar kestiler. Musa kann yarsn leenlere
doldurdu, br yarsn sunan zerine dkt.
Sonra antlama kitabn alp halka okudu. Halk,
Rabbin
her
sylediini
yapacaz,
Onu
dinleyeceiz dedi. (Tevrat, k 24/3-7)
Kurndaki bilgi ile Tevrattaki bilginin birbirini

tamamlad grlmektedir. Bu da Kurn aklamada
nceki ilahi kitaplardan yararlanlabileceini gsterir.
III. KURNDA MEET VE RDE

Kurnda ey ( )ve irde ( )kknden
tremi fiiller vardr. rde istemek; ey, var etmek
anlamna mastardr. Bunlar isim olarak da kullanlrlar.
Mastar bir eylemi; isim, o eylemin etkisi ile ortaya
kan durumu bildirir. 1 2 8 radenin isim anlam istek,
eyin isim olarak anlam ise varlktr. 1 2 9
Mastar, fiilin k yeri yani tretildii yerdir. Mazi
ile mastarda ayn harfler bulunur. ey ( )de
harfleri vardr. Bu sebeple ayn harfleri tayan ( )
fiili ondan tretilmi, 1 3 0 irde ( )den de ( )fiili
tretilmitir. 1 3 1 Mastar ile fiil arasnda anlam fark
128
129
130
131
Ahmed b. Ali b. Mesd, Merahul-ervh, s, 4-8, tarih ve yer

yok; Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, e-mil, Mucem f
ulmil-lua ve Mustalahtih, s. 857, kinci bask, Beyrut
1985.
Ragp el-sfahani, Mfredt ve maddeleri.
( )aslnda ( )dir. dan nce fetha bulunduu iin elife
dnm ve ( )olmutur.
( )ifl babndan ( )fiilinin mastardr. ( )aslnda ()
idi. meftuh, nceki harf sakin olduu iin harekesi nceki harfe
KTAP ve TAHRF
133
olmaz. Fiiller zamana bal olarak meydana geldii iin

tek fark onlardaki zaman unsurudur. Bu sebeple ( )
var etti, ( )istedi anlamna gelir.
Bir de ( )fiilinin mimli mastar olan meet (
)kelimesi vardr. Kurnda meet gemez ama
ey ve oulu eya 237 kere geer. Meet (
;)bandaki mm ve sonundaki yuvarlak ta ( )ile
mefile (
)vezninde mastar mmdir. Bu vezin pek
132
az olur.
ounlukla akaid ve tefsir kitaplarnda kullanlan
meete (), bir delile dayanmadan irade anlam
verilmitir. Onun mastar olmasndan hareketle ()
fiiline de ayn anlam yklenmitir. Halbuki muhakkikler
demilerdir ki, mastar mm, mastar anlamnda isimdir
ama mastar deildir. 133 Dolaysyla meet ()
kelimesinden hareketle e ( )fiiline bir anlam
yklenemez. Ama Arap dili uzmanlar bu konuda dik
duramadklar
132
133
verilerek elife evrildi ve ( )oldu. ( )nin asl da ()

iken hazfedildi ve onun yerine kelimenin sonuna bir eklendi.
Muhammed Sad sbir, Bilal Cneyd, a.g.e, s. 945.
134
DORU BLDMZ YANLILAR
iin nce meet ( )e irade anlam verilmi,

sonra bu anlam, e ( )fiiline tanmtr. Bu tavr
ok sayda ayetin yanl anlalmasna ve ayetler aras
ilikinin bozulmasna yol amtr.
Bu balk altnda nce ( )ve ( )fiillerinin doru
anlam verilecek sonra yaplan yanllklara ve
meydana gelen tahribata dikkat ekilecektir.
A- RDE
rde, bir eyin olmasn istemektir. Allah Tel
irdesini yle beyan eder:
.

Allah ister ki, size ak ak anlatsn; size, sizden
ncekilerin yollarn gstersin ve tvbenizi kabul
etsin. Allah bilir, doru karar verir. (Nisa 4/26)
Allahn iradesine ramen iyilerin yoluna giren ve
tvbe eden azdr. Allah Tel yle buyurur:
.

Ne kadar istersen iste; insanlarn ou inanacak
deillerdir. (Yusuf 12/103)
Allahn iradesine aldrmayanlar, mminlerin de
kendileri gibi olmasn isterler. Yani Allahn iradesi ile
onlarn iradesi arasnda ztlk olur. Allah Tel yle
buyurur:
.

Allah ister ki, (tvbe edesiniz de) tvbenizi
kabul etsin. ehvetlerine uyanlarn istei ise sizin
byk bir yamuklukla yamulmanz ynndedir.
(Nisa 4/27)
Bir yet de yledir:
KTAP ve TAHRF
135
Allahn nurunu azlaryla sndrmek isterler.

Kfirler
holanmasa
da
Allah,
nurunu
tamamlayacaktr. (Saf 61/8)
Sonu olarak insann irdesi, Allahn irdesine ters
olabilir. Bir eyi istemek baka, yapmak bakadr.
Allah istedii her eyi yapabilir. Bu sebeple yle

buyrulmutur
= Senin Rabbin

istediini yapar

134 Allah

istedii karar alr. 1 3 5
Allah, irde ettii bir eyi yapmak isterse, onun iin
ol emrini verir. Bir yet yledir:
Allah bir eyi isterse yapt, onun iin ol

demesidir; sonra o ey oluverir. (Yasin 36/82)
Allah insana da irade vermitir. Yapabilecei eyler,
Allahn verdii g ve imknlarla snrldr. O, bu gc
ve imknlar iyi kullanmak zorundadr. Allah Tel
yle buyurur:
Kim dnyalk isterse orada ona, vereceimiz

kadarn verir, sonra cehennemi onun yeri
yaparz; yerilmi ve kovulmu olarak oraya girer.
Kim de Ahireti ister ve bir mmin olarak onun iin
alrsa bunlarn almalar teekkrle karlanr.
Onlardan her birine; onlara da bunlara da
Rabbinin ikramndan ekleriz. Rabbinin ikram
engellenemez. (sr 17/18-20)
134
135
Hud 11/107.
Maide 5/1.
DORU BLDMZ YANLILAR
136
man ve salih amel, kiinin gayretine bal olarak

gerek-leir. Allah Tel yle buyurur:
KTAP ve TAHRF
137

De ki: Gerek Rabbinizden gelendir; artk
inanan inansn, grmek istemeyen de kfir olsun.
Ama biz, yanl yapanlara yle bir ate hazrladk
ki, duman onlar iine alacak, yardm isterlerse,
erimi maden gibi yzleri kavuran su ile
yardmlarna koulacaktr. Ne kt iecek ve ne
fena birliktelik!
nanan ve iyi i yapanlara gelince, biz gzel i
yapann cretini zayi etmeyiz. Onlarn payna
den, iinden rmaklar akan Adn cennetleridir.
Orada altn bileziklerle sslenecekler, tahtlara
kurulacaklar, ince ve kaln ipekten yeil elbiseler
giyeceklerdir. Ne iyi karlk ve ne gzel
birliktelik! (Kehf 18/29-31)
B- KADER = L
Allah,
her
eyin
lsn
ve
standardn
belirlemitir. man, kfr, hell, haram, hayr ve er
Allah tarafndan bir standarda balanmtr. lgili
ayetlerden bir ksm yledir:

O her eyi yaratm sonra her ey iin tam bir
l belirlemitir. (el-Furkan 25/2)
Allahn ii, lei tam

ekildedir. (el-Ahzb 33/38)
olarak
belirlenmi

Biz, her eyi bir lye gre yaratmzdr. (elKamer 54/49)
138
DORU BLDMZ YANLILAR

Allah her ey iin bir l oluturmutur. (et-Talak
65/3)

nsan
nutfeden
yaratm
belirlemitir.(Abese 80/19)
sonra
lsn

ly belirleyen sonra yolu gsteren odur. (elAl 87/3)
te kader, bu l ve standartlardr. Her eyin
lsn belirleyen Allah Teldr. Cezay veya dl
bu llere gre verir. lgili yetler buna gre
anlalmaldr. u yet onlardandr:

Ayetlerimizi yalan sayanlar karanla gmlm
sarlar ve dilsizlerdir. Allah sapk saydn
yoldan karr, yola gelmi saydn da doru yol
zerinde bulundurur.136
Allah, kaderi yani standartlar belirlemi, onlara
uygun davranlmasn istemi; ama kimseyi buna
zorlamamtr. Dorular yapma konusunda gayret
gsterenin
nn
aacan
ve
ilerini
kolaylatracan bildirmitir. Bu onun bir ikramdr.
lgili yetlerden bir ksm yledir:
.

.

.

.

.

.

.
Ortal brd srada gece hakk
Aarmaya balad srada gndz hakk
erkei ve diiyi yaratan hakk iin,
gayretleriniz, gerekten farkl farkldr. Kim
136
Enam, 6/39.
iin,
iin,
Sizin
verir
139
KTAP ve TAHRF
ve korunur,Ve en gzeli tasdik ederse, Onu en

kolaya kolayca ulatracaz. (el-Leyl 92/1-7)
Allah, cimrilik eden, yalana sarlan ve kendini
beenmi olann iini zorlatrr. Bu da onun bir
lutfudur, belki yola gelir. lgili yetlerden bir ksm
yledir:

.

.

.

.
Kim cimrilik eder, kendini kendine yeter grr, En

gzeli yalan sayarsa, Biz onu, en zora kolayca
ulatracaz. Dt zaman onun mal hi bir
iine yaramayacaktr. (Leyl 92/8-11)
Allah, yoluna kabul etmeyecei kiiler konusunda
yle buyurur:

Allah

topluluunu yola getirmez.
kfirler
137

Allah

fsklar
138
Allah
zlimler
139

Allah nankr

yalancy yola getirmez.1 4 0

Allah yalanc

msrifi yola getirmez.1 4 1
yetlerine inanmayanlar Allah yola getirmez.
142
Yoluna kabul edecei kiiler konusunda da yle

buyurur:
137
138
139
140
141
142
Bakara, 2/264; Maide, 5/67; Tevbe, 9/37; Nahl, 16/107.

Maide, 5/108; Tevbe, 9/24, 80; Saff, 61/5; Munafkun, 63/6.
Bakara, 2/258; Al-i mran, 3/86; Maide, 5/51; Enam, 6/144;
Tevbe, 9/19, 109; Kasas, 28/50; Ahkaf, 46/10; Saff, 61/7;
Cuma, 62/5.
Zmer, 39/3.
Mmin, 40/28.
Nahl, 16/104.
140
DORU BLDMZ YANLILAR

Allah, kendine yneleni yola getirir.143

Kim Allaha balanrsa kesinkes doru yola
iletilir144

Allah,
rzasna
uygun
davranan
Kurn
vastasyla selmet yollarna yneltir; kendi izni
ile onu, karanlklardan aydnla karr ve doru
bir yola sokar.145
Hayatta karlatmz eyler; retmenin snav
yapmasna benzer. Kurallar renci koymaz, onun
grevi almaktr. yi bir retmen, alan renciye
iyi not verir ve snfn geirir. Allah da imtihan
etmektedir. Kurallar o koymutur. Kii gayretini ne
ynde gsterirse Allah o ynde sonular halk eder.
C- ERDE ( )ve E ( )FLLER

Erde ( )bir eyi istedi, e ( )bir eyi yapt,
anlamndadr.
ey
kelimesi
her
varlk
iin
kullanlabilir. Allah da varlk olduundan kendine

ey demi,

Ona denk bir ey

yoktur (ura 42/11) buyurmutur.
e ( )fiili, yaplan eye gre anlam kazanr.
Kuranda geen e ( )nin faili Allah ise istedii
eyi yaratt; faili insan ise, ister hayr, ister er
olsun, iini kuralna gre yapt iin sonucunu Allahn
yaratt anlalr. Allah kuralsz i yapmaz. O yle
buyurur:
143
144
145
Rad, 13/27; ura, 42/13.

Al-i mran, 3/101.
Maide, 5/16.
141
KTAP ve TAHRF

.

Rabbin mmin yapsayd yeryzndekilerin hepsi
elbette tamamen mmin olurlard. yle iken,
mmin oluncaya kadar insanlar sen mi
zorlayacaksn? (Yunus 10/99)
e ( )fiiline erde ( )manas verilince bu
anlamlar kaybolur ve Allahn baz kimselerin mmin
olmasn istemedii gibi yanl bir anlam ortaya kar.
Buna rnek verelim:
a- brahim 4 . yet:

Biz, her eliyi kendi toplumunun dili ile
gnderdik ki onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah direneni sapklkta brakr, kabul edeni de
yola getirir. Gl olan O, doru karar veren
Odur. (brahim 14/4)
Tefsir ve
verilmitir:
meallerin
ounda
yete
anlam

Allah, dilediini saptrr, dilediini de yola getirir.
Gl olan o, doru karar veren odur.
Bu melde e ( )fiilinin muzarisi olan =
ye kullanlmtr. Ona irde manas verilerek baka
yanllara da yol almtr. Allah dilediini yola
getirecek ve dilediini sapt-racaksa neden eli
gnderir? Bu durumda elinin, o toplumun dili ile
aklama yapmasnn ne anlam olur? Byle anlamsz
bir i doru karar veren Allaha yaktrlr m? Allahn
szne, eliki oluturacak ekilde anlam verilir mi?
=ye fiiline irde anlam verenler, hi
olmazsa ye nn faili olan o zamirini Allah lafzn
142
DORU BLDMZ YANLILAR
gsterir ekilde deil de men =kimi gsterir ekilde

anlasalard yetin i btnl yok olmazd. nk
men ye daki men lafz, zamirin yaknnda; Allah
lafz ise uzandadr. Bu sebeple zamirin Allah lafzn
gstermesi iin karine gerekir. Burada byle bir karine
yoktur. Hi olmazsa yete u anlam vermeliydiler:

Allah dileyeni sapklkta brakr, dileyeni de yola
getirir. Gl olan o, doru karar veren odur.
(brahim 14/4)
Bu ekildeki anlam, yetin i btnln salasa
da yetler aras btnl bozar. Daha nce
belirtildii gibi Mslman olmay istemek yetmez; o
istee uygun gayret gerekir. =ye fiiline irde
anlam verilince gayret gsterme gerei kaybolup
gider.
Bu hatay yapanlarn nemli bir ksm itikatta
Maturd mezhebine bal olduklarn sylerler. Hlbuki
mezhebin kurucusu Eb Mansr el-Mturd, brahim
Suresinin 4 . yetini yle tefsir etmitir:

(

.)

Allah sapkl ey edeni yani sapklk sebebini
tercih edeni sapklkta brakr, yola gelmeyi ey
edeni yani kendini yola getirecek sebebi tercih
edeni de yola getirir. O, bununla yola gelir...
Maturd yle devam ediyor:
KTAP ve TAHRF
143

.
Bazlar yle dedi: Allah ey edeni dalalette
brakr, ey edeni de yola getirir yeti, Allahn;
yalanlayanlar dalalette brakma, tasdik edenleri
de yola getirme kararn gsterir. Ama Allahn,
dalalet sebebini tercih edeni sapk, yola gelme
sebebini tercih edeni yola gelmi sayma prensibi
sebebiyle doru olan bizim dediimizdir.146
Maturd, brahim 4 . yette geen ya tercih
anlam verirken surenin 3 . ayetini dikkate alm
olmaldr. Ayet yledir:

Dnya hayatn Ahirete tercih edenler, Allahn
yolundan yz evirenler ve o yolda bir erilik
olmasn isteyenler, ite onlar derin bir sapklk
iindedirler.
Ayetin;

blmne Dnya hayatn Ahirete tercih edenler
diye meal veren bizzat Maturddir. nk onun,
burayla ilgili tefsiri yledir:

147
...
Maturd mezhebine gre kulun yapabilecei sadece
kesb yani bir gayret iine girmektir. Neticeyi yaratacak
olan Allahtr. Bir baka ifadeyle kul ksib Allah
hliktir. Kulun yapaca, hidayeti veya dalaleti kesb,
Allahn yapaca da bunlar yaratmaktr.
146
147
Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed el-Maturd, esSemerkand (. 333 h./944 m.) Tevltul-Kurn, Tahkk, Hatice
Boynukaln, ilm kontrol Bekir Topalolu, st. 2006, c. VII, s. 458.
el-Maturd, a.g.e. c. VII, s. 457.
144
DORU BLDMZ YANLILAR
Maturd hicri 333 , miladi 944 ylnda vefat etmitir.

) fiiline var etme manas verip iradeden
(

bahsetmemesi, bu kelimedeki anlam deiikliinin o
tarihten sonra ortaya ktnn delili saylabilir. nk
bu tefsir, kullandmz kaynaklarn en eskilerindendir.
b- Enm 148 ve 149 . yetler:
.

Mrikler diyeceklerdir ki: Eer Allah iimizde
hidayeti yaratsayd ne biz irke derdik ne
atalarmz. Bir eyi haram da klmazdk. Onlardan
ncekiler de azabmz tadncaya kadar byle bir
yalana sarldlar. De ki: Yannzda bununla ilgili
bir bilgi var m ki, karp bize gsteresiniz. Siz
sadece zannnzn peine taklmsnz; siz sadece
atyorsunuz.
De ki, susturucu delil Allahn delilidir; eer
iinizde hidayeti yaratacak olsayd elbette onu
hepinizde yaratrd.
Bu yete yle meal vermitir:
Mrik olanlar elbette diyeceklerdir ki: Eer

Allah dilemi olsa idi biz de irke dmezdik,
babalarmz da. Ve ne de bir eyi haram klardk.
Onlardan
evvelkiler
de
byle
tekzpte
bulunmutu, nihyet azabmz tattlar. De ki:
Sizin yannzda ilimden bir ey var m? Onu bize
karsanza. Siz zandan baka bir eye tbi
olmuyorsunuz ve siz ancak yalan yanl
tahminlerde bulunanlardan baka deilsiniz. De
ki: Hccet-i blia, Allah Telya mahsustur.
KTAP ve TAHRF
Eer o dileseydi
erdirirdi.148
elbette
hepinizi
145
hidyete
Bu mele gre mrikler diyor ki, Eer Allah dilemi

olsa idi biz de irke dmezdik, babalarmz da. e (
)fiiline erde (( manas verilerek Allah, onlarn
bu yalann yle tasdik etmi gsteriliyor: Eer o
dileseydi elbette hepinizi hidyete erdirirdi.
Allah onlar tasdik ediyorsa neden yalanclk,
bilgisizlik, zan ve yanl tahminlerde bulunma ile
suluyor ve yle diyor?
Onlardan
evvelkiler
de
byle
tekzpte
bulunmutu, nihyet azabmz tattlar. De ki:
Sizin yannzda ilimden bir ey var m? Onu bize
karsanza. Siz zandan baka bir eye tbi
olmuyorsunuz ve siz ancak yalan yanl
tahminlerde bulunanlardan baka deilsiniz.
Bu meli, bir de u yet meliyle karlatralm:
Allah ister ki, size ak ak anlatsn; sizi, sizden

ncekilerin yollarna yneltsin ve tvbenizi kabul
etsin... (Nisa 4/26)
Bu yete gre Allah herkesi yola getirmek ister.
Zaten elilerini bunun iin gndermitir. Bir ayette
insanlarn yola gelmesini isteyip dierinde istememesi
) fiiline eyi var etti
olacak ey deildir. Eer (

anlam verilirse hata dzelir ve eliki ortadan kalkar.
) hidayeti var
Buradaki ey hidayet olduu iin (

etti eklinde tercme edilir. O zaman Enm 148 .
yette mriklerin syledii sz u olur:

( )

Allah iimizde hidayeti var etseydi ne biz irke

derdik ne de atalarmz.
Yani Allah, varlklar yaratt gibi iimizde hidayet

de yaratsayd irke dmezdik, demi oluyorlar.
148
mer Nasuhi BLMEN, Kurn- Kerm ve Trke Mel-i lisi,

Ankara 1997.
146
DORU BLDMZ YANLILAR
Hlbuki Allahn byle bir kural olsayd o hidayeti

herkeste yaratrd. O zaman da iman, bir imtihan
vesilesi olmazd. Bu sebeple Enm 149 . yetin meali
yledir:
( )

(

De ki, susturucu delil Allahn delilidir; eer
iinizde hidayeti yaratacak olsayd elbette onu
hepinizde yaratrd.
Mrikler iyi bilirler ki hidayet, insann tercihine
bal olarak yaratlr. Eer kararllk gsterselerdi onlar
da inanrlard. Bu sebeple syledikleri sz yalandr.
yetin ilgili blm yledir:
Onlardan ncekiler de azabmz tadncaya kadar

byle bir yalana sarldlar.149
Allah mrikleri ispata arm ve yle demitir:

De ki; yannzda bir bilgi var m ki, karp bize
gsteresiniz?
Bir bilgileri olmad iin onlar, zanna dayanmakta
ve yanl tahminlerde bulunmaktadrlar. yetin ilgili
blm yledir:
Siz sadece zannnzn peine taklmsnz; siz

sadece atyorsunuz.
Mriklerin benzer iddialar u yette tekrarlanr:
149
Tefsir ve mealler buradaki

fiiline yalanlama anlam
vermiler ama neyin yalanlandn sylememilerdir.
burada
lazm fiildir; ok yalan syleme anlamna gelir. Bu fiil genellikle
harf-i cerri ile mteaddi klnr. Ama harf-i cersiz de mteaddi

olabilir. Nitekim Allah Tel yle buyurur:

KTAP ve TAHRF
147

.

Mrikler dediler ki: Allah iimizde hidayeti
yaratsayd ne biz, ne atalarmz onun dnda bir
eye kul olmaz, onun haram klmad eyi haram
klmazdk. Onlardan ncekiler de yle yaptlar.
Elilere den ak tebliden baka nedir ki?
(Nahl 16/35)
u yetler her eyi izah etmektedir:

Onlara melekleri indirsek, ller kendileriyle
konusa ve her eyi nlerine ysak yine inanacak
deillerdir; Allah ilerinde hidayeti yaratrsa
baka; ama onlarn ou cahillik ediyorlar. te
byle; biz her Peygambere insan ve cin
eytanlarn dman kldk. Biri dierine ssl
szler
fsldar
ki
onu
aldatsn.
Rabbin
engelleseydi bunu yapamazlard; yleyse onlar
iftiralaryla ba baa brak. (Enm 6/111112)

mn edenler; Keke Allah, insanlarn iinde
hidayeti yaratsa da btn insanlar yola getirse
diye hl mit mi besliyorlar? (Rad 13/31)
c- Tekvr 25 - 29 . Ayetler

.

.

.

.

.

Bu yetlere u ekilde anlam verilmitir:
148
DORU BLDMZ YANLILAR
O (Kuran), lnetlenmi eytann sz deildir.

Hal byle iken nereye gidiyorsunuz? O, herkes
iin, sizden doru yolda gitmek isteyenler iin bir
ttr. lemlerin Rabbi Allah dilemedike siz
dileyemezsiniz.150 (Tekvir 81/25-29)
Tefsir ve meallerin hemen tamam, kk farklarla
byledir. Buradaki tutarszlk aktr. Allah hem,
Kuran doru yola gelmek isteyenler iin bir ttr
diyerek bizi o yola aracak hem de lemlerin Rabbi
Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. diyecek. O zaman
bu arnn ne anlam kalr. Allahn szleri arasnda
ciddi bir eliki olumaz m? te bu eliki de
ncekiler gibi e ( )fiiline erde (( manas
verilmesinden kaynaklanmtr. e ( )fiiline kendi
manasn yani bir eyi var etme anlam verirsek
ayetlerin meali yle olur:
O (Kurn) lnetlenmi eytann sz deildir.

Byle iken nereye gidiyorsunuz?
O, herkes iin bir ttr,
Sizden doru yola gelme gayreti gsterenler
iin.
Gayret gsterdiiniz eyi, ancak varlklarn
Rabbi Allahn var etmesi ile elde edersiniz.
D- NSAN FLLER
nsann bir eyi elde etmesi, Allahn gerekli artlar
yaratmasna baldr. Allah Tel yle buyurmutur:

Bir ey iin, bunu yarn yaparm deme; Allah
yaparsa yaparm de. (Kehf 18/23-24)
Dnya ilerinde insan, her gayretin

almayabilir. Allah Tel yle buyurmutur:
150
sonucunu
Bu meal Ali ZEK, Hayrettin KARAMAN, brahim Kfi DNMEZ,

Mustafa AIRICI, Sadrettin GM ve Ali TURGUT tarafndan
hazrlanmtr, Ankara 2005.
KTAP ve TAHRF
149
Kim dnyalk isterse orada; istediimiz o kii iin

var ettiimiz kadarn veririz. (sra 17/18-20)
Din konusu yle deildir. nsan, o konudaki
gayretinin sonucunu mutlaka alr. Allah Tel yle
buyurmutur:

Bizim urumuzda cihad edenlere, elbette
yollarmz
gsteririz.
Allah
elbette
gzel
davrananlarla beraberdir. (Ankebt 29/69)
Hidayeti ve dalaleti var eden Allah olduu iin
bunlar, onun bilgisi ve onay dnda meydana gelmez.

Allahn izni olmadan hi kimse inanacak deildir.
O, pislii akln kullanmayanlarn stne yar.
(Yunus 10/100)
Allahn
var
ettiinden
bakas
Peygamberimiz yle buyurmutur:
olmaz.

Allahn var ettii olur, var etmedii olmaz.151
Bu hadis, u yetin tefsiridir:

.
Bu bir hatrlatmadr; gayret gsteren, Rabbine
giden yola girer. Gayret gsterdiiniz eyi, sadece
Allahn var etmesiyle elde edersiniz. Allah bilir,
doru karar verir. (nsan 76/2930)
Kurallar Allah koyar, gc ve kuvveti o verir. O,
kurallar koymu ve lleri belirlemitir. Kim bir ey
151
Eb Davd, Edeb 110.
150
DORU BLDMZ YANLILAR
elde etmek isterse llere uygun davranmak

zorundadr. Bunun baka yolu yoktur. Dua ise bir
konudaki
iradeyi
gsterir.
Gerekli
gayreti
gstermeyen, srf dua ile bir ey elde edemez. Allah
Tel yle buyurur:

nsanlardan kimi der ki: Rabbimiz! Bize
vereceini bu dnyada ver! Onun Ahirette bir
pay olmaz. Kimi de der ki:: Rabbimiz! Bize bu
dnyada gzellik ver, Ahirette de gzellik ver. Bizi
o
atein
azabndan
koru!
Bunlara
kazandklarndan bir pay vardr. Allah hesab
abuk grr. (Bakara 200202)
1. eye rade Denemez

rade, Allahn kiiye doutan verdii eydir. Ona
snr konamaz. nsan ku olmak, aslan olmak, kinat
dolamak, dnyann en zengin ve en gl insan
olmak hatta tanr olmak isteyebilir. Ama isteklerinden
ancak bir blmn gerekletirir. Bunlar, kiinin
gc, imknlar ve gayreti ile snrldr.
Tek bana irade ile hibir ey elde edilemez.
Mslman olmay istemekle Mslman olunamayaca
gibi namaz klmay istemekle de namaz klnm olmaz.
Bunlar iin gayret gerekir.
Tek bana Allahn iradesiyle de sonu meydana
gelmez. Allah insanlarn yola gelmesini ister ama onlar
gelmezler. Allah Tel yle buyurur:
KTAP ve TAHRF
151
Allah ister ki, size ak ak anlatsn, size, sizden

ncekilerin yollarn gstersin ve tvbenizi kabul
etsin. Allah bilir, doru karar verir. (Nisa 4/26)

.

Kfir olursanz olun, Allahn size ihtiyac yoktur.
Bununla beraber o, kullarnn kfirliine raz
olmaz. Eer krederseniz sizin iin buna raz
olur. (Zmer 39/7)

Kendilerinden rz olasnz diye size yemin
edeceklerdir siz rz olsanz da Allah o fasklar
topluluundan rz olmaz. (Tevbe 9/96)
Allah kfirleri sevmez.

(Rum 30 / 45 )

Allah zalimleri sevmez . (ra

42 / 40 )
Allah kfirleri ve zalimleri sevmez ama her yer kfir
ve zalimle doludur. Dolaysyla bu yetler gstermi
oluyor ki, Allahn istemedii, raz olmad ve
sevmedii eyler meydana gelebilmektedir. Her ey
gibi bunlar da ancak onun emri ile meydana
geldiinden Allah icap eden gerekli emri verir.
2. e ( )Fiilinin Bana Gelenler

e ( )nin mastar ey ( )dir. Mastar fiilin
k yeri yani tretildii kaynaktr. Bu sebeple mastar
ile fiil arasnda anlam fark olmaz. Fiil, zamana bal
olarak meydana geldii iin tek fark ondaki zaman
unsurudur. ey ( )varlk anlamnda, e ( )de
var etti anlamndadr.
Bir de meet ( )vardr. Meet ( ;)
bandaki mm ve sonundaki yuvarlak te ( )ile mefile
(
)vezninde ey ( )kknden mastar mm
yaplm bir kelimedir. Onun manas da ey, yani
152
DORU BLDMZ YANLILAR
varlktr. Ama bir delile dayanmadan nce ona irade

anlam verilmi sonra ( )fiiline de ayn anlam yklenmitir. Mastar mm esasen mastar deil, mastar
anlamnda isimdir. 1 5 2 nk mastar sema, mastar mm
kyasdir. Sema, dilin yapsnda var olan, kyas de bir
kurala gre tretilendir. Sema, tabii mal, kyas de
sanayi rn gibidir. Kaynak tretilmi olan deil, tabi
olandr. Bu sebeple e ( )ye anlam verirken
meetten hareket edilemez. Ama Arap dili uzmanlar
bu konuda dik duramadklar iin olanlar olmutur.
ey kelimesi Arapada her varlk iin kullanlabilir.
Mastar olarak ey etmek, ey yapmak anlamndadr.
Yaplan fiil ne ise eye o anlam verilir. e ( ) de
ey etti, ey yapt anlamnda yine her fiil iin
kullanlr.
ey yapma sz Trkede asl fiil akla gelmedii
zaman yani skklk annda kullanlr. Arapada durum
farkldr.
Skklktan
deil,
szn
sylendii
balamdaki bir anlam ifade etsin diye kullanlr. Bu
sebeple kelimeye, balamna gre anlam vermek
gerekir.
Lgat ilmi nakl bir ilimdir ve rivyet ilimleriyle ilgili
genel kurallara tabidir. Tpk hadis ilminde olduu gibi
lgat ilminde de yaplan rivyetler sahih, hasen, zayf
ve mevz yani uydurma ksmlarna ayrlr. 1 5 3 Szlkte
bir kelimeye bir anlam ykleyen lgat alimi bunu
ispatlamak zorundadr. Kurnda geen kelimeler iin
en gvenilir kaynak yine Kurndr. Sonra sahih
hadisler, sonra Cahiliye iiri gelir. Kurnda geen (
)ey kelimeleri, olmu veya olacak bir varlk
anlamndadr; bu sebeple ( )ye sadece var etti
anlam vermek gerekir.
Ska kullanlan inallah ( ) sz Allah
yaparsa anlamndadr. Onun yerine Allah isterse
152
153

Bu tespit, Musa ALAKa aittir. Meetin irade anlamnda
olduunu savunmasna ramen, yapt aratrmalarla bu
almann olgunlamasna nemli katk salamtr.
KTAP ve TAHRF
153
diye anlam vermek yanl olmaz. nk syleyenin

zihninde Allah isteyip yaparsa anlam vardr.
Var olan her ey, bir iradeye dayand iin meiete
irade anlam verilebilmitir. Balangta fazla fark
edilemeyen
bu
anlam
kaymas
yetler
aras
btnln bozulmasna, zihinlerin karmasna ve
iinden klmaz kelam problemlerinin domasna yol
amtr.
Ragp el-sfahn (. 425 h.) Mfredatnda

Kelamclarn ouna gre meet, irade gibidir; ayn
anlamdadr.
dedikten
sonra
onlarn
dayand
herhangi bir delilden bahsetmez. Ama ey e, var
etme anlam veren az sayda kelamcnn dayand ok
delilden sz eder.
Ragp el-sfahannin ifadeleri yledir:
ey bilinebilen ve kendinden haber verilebilen
varlk, diye ifade edilir. Kelamclarn ouna gre
ortak isimdir. nk Allah iin de bakas iin de
kullanlabilir. Mevcuda dendii gibi maduma (yok
olana) da ey denir.
Baz kelamclara gre de ey, var olandan ibarettir.

Asl nin mastardr. Allahn nitelii olarak
sylenirse ism-i fil (
=var eden), dierleri olursa
ismi-i meful ( =var olmu) anlamnda olur.

= De ki, Allah her eyin

yaratcsdr. 1 5 4 )Rad 13/16) yetinde ey ikinci
anlamdadr. Zaten genelde ikinci anlam kastedilir,
birincisi pek kast edilmez.
= De ki, hangi eyin ahitlii daha byktr. (6 Enam 9)
yetinde ise ey ismi fail anlamndadr; tpk,
= Yaratanlarn en gzeli ne ycedir.
(Mminun 23/14) ayetindeki yaratc kelimesi gibidir.
Kelamclarn ouna gre meet irade gibidir; ayn
anlamdadr.
Onlardan bazsna gre de meet, rfte bazen irade
yerinde kullanlsa da aslnda bir eyi var etmek (
154
Bu ayet, var olmayana ey denemeyeceinin delilidir.
154
DORU BLDMZ YANLILAR
)ve elde etmek ( ) anlamndadr.

Allahn meeti = bir eyi var etmesi,
insann meeti ise = bir eyi elde
etmesidir. Allahn meieti, bir eyin var olmasn
zorunlu klar. Bundan dolay (
) Allahn var ettii olur, var etmedii de olmaz
buyrulmutur. Allahn iradesi ise irade ettii eyin
olmasn zorunlu klmaz. Grmez misin Allah Tel
yle buyurmutur:{
= }Allah size kolaylk ister, zorluk istemez.
(Bakara 2/185){ } Allah kullarna
zulm istemez. (Mmin 40/41) Buna ramen insanlar
arasnda skntlarn ve zulmn eksik olmad
malumdur.
Bunlar dediler ki, irade ile meet arasndaki bir fark
da udur: Allahn iradesi olmadan insann iradesi
olabilir. nk insan lmek istemez ama Allah onun
lmn ister. Fakat Allahn meeti olmadan insann
meieti olamaz. nk{ }
Allah var etmeden siz var edemezsiniz. (nsan 76/30)
buyrulmutur. Rivayete gre (
=)Sizden doru olmaya abalayan iin (Tekvir
81/28) yeti inince kfirler; bize braklm,
abalarsak doru oluruz, yoksa olmayz dediler. Bunun
zerine Allah u ayeti indirmitir:
.

Allah var etmeden siz bir eyi elde edemezsiniz.
(Tekvir 81/29)
Onlardan kimi de yle dedi: Btn iler ve bizim
fiillerimiz Allahn meeti ile olmasayd insanlar her
ii, onun meietine balama konusunda birlemezlerdi.
u yetler bunu gsterir:

nallah beni sabredenlerden bulacaksn. (Safft
37/102)
155
KTAP ve TAHRF
nallah beni sabrl bulacaksn. (Kehf 18/69)
nallah Allah onu size getirecektir. (Hud 11/33)
nallah
12/99)
gven
iinde
Msra
girin.
(Yusuf
De ki, kendime bir faydam olmaz. Zararm da

olmaz; Allah var etmi baka. (Araf 7/188)
Bizim o inanca dnmemiz olacak ey deil, Allah

var etmi baka. (Araf 7/89)

.

.

Sakn bir ey iin, Bunu yarn yaparm deme;
Allah var ederse de. (Kehf 18/23-24)
Muhammed b. Yakub el-Frzbd (. 817 / 1415 )
Besirinde el-Mfredtn ibresini aynen naklettii
halde Kmsunda farkl davranmtr. Orada hibir
delile dayanmadan meet ( )e irade anlam
vermi, ey kelimesinin anlamn dahi yazmamtr.
bn Manzur ( 630 h.- 711 ) da Lisanul-Arab adl
szlnde meet ( )e irade anlam vermitir.
Onun ifadesi yledir:

.

:
:
Sonra bu anlam u hadisle ispatlamaya almtr:

bn Manzura gre hadise yle anlam verilmelidir:
156
DORU BLDMZ YANLILAR
Nebiye bir Yahudi geldi Siz adakta bulunuyor ve

ortak kouyorsunuz, Allah diledi ve
ben diledim, diyorsunuz dedi. Bunun zerine Nebi,
= Allah diledi sonra ben diledim,
demelerini emretti.
bn Manzur yle devam etmektedir:
irade anlamndadr.
= eyi irade ettim, demek olur. Nebi;
ile szlerini ayrd. nk
vav tertip deil cem ifade eder. Smme ise
cem ve tertip ifade eder. Vav ile ifade edilince Allah
ile kendini meiette birletirmi, smme ile ifade
edilince de Allahn meietini kendi meietinin nne
alm olur.
Bilindii gibi Allahn balamayaca tek gnah

irktir. Byle bir konuda Allahn Peygamberi hata
yapacak da bir Yahudi onu uyaracak. Byle bir ey asla
kabul edilemez. Bunu bir kenara braksak dahi bn
Manzurun szlerinde ciddi tutarszlklar grrz.
1. Meiet, irade manasna ise sz,
Allah istedi ben de istedim demek olur. Allahn
iradesi Kurndan renilecei iin bu sz, Allahn
istedii gibi olma arzusunu gsterir. Zaten
Mslmandan beklenen budur. Peygamberimiz ve
Mslmanlar Allahn iradesine ters bir irade
ortaya koyduklarnda yle uyarlmlard:
Yeryznde dmann ezmedike bir elinin

esirler almas doru olmaz. Siz geici dnyay
istiyorsunuz. Hlbuki Allah br dnyay istiyor.
Allah gldr, hakmdir. (Enfal 8/67)
Meet kelimesine doru olarak var etme anlam
verildii zaman ( ) sz, Allah var etti,
ben de var ettim eklinde anlalabilir. Bu da Allah ile
yaratma yarna girmek olur ki, irktir. Mslmann
KTAP ve TAHRF
157
byle bir anlama ekilebilecek sz sylemesi elbette

uygun olmaz.
2.
Peygamberimizin emrettii sylenen

szne, Allah istedi sonra ben istedim
eklinde anlam verilemez. Allahn istei, onun
emir ve yasaklarndan renildiinden szn
anlam; Allah emretti, ben yaptm eklindedir. Bu
da meietin doru anlamdr.
Ele ald her bir kelimenin btn kullanmlarn

dikkate alarak anlam farklarn titiz bir ekilde
gsteren bn Manzur, bu titizliini ey kelimesinde
bozmu, ona nce irade anlam vermi sonra da
= ey malumdur ifadesiyle zihin
karkl meydana getirmitir. ey malumdur
derken kendi verdii irade anlamn m, yoksa herkesin
bildii ey anlamn m kast ettii ak deildir.
Murtaz ez-Zebd (. 1205 / 1790 ) Tcl-ars ta
meet ile ilgili olarak yle demitir:
Kkleri farkl olsa da kelamclarn ou meet ile
irade arasnda fark grmezler. nk meet szlkte
var etme, irade ise istektir. eyhimiz (Fruzabadi)
Kutbur-Razi den
naklederek
buna
iarette
bulunmutur. Buras onun, genilemesine anlatlaca
yer deildir. 1 5 5
Tcl-ars , deerli bir szlktr. Onun yazar ezZebdye sormak gerekmez mi, meet kelimesinde
ortaya
kan
anlam
kaymasn
szlnde
anlatmayacaksa nerede anlatacaktr.
Btn bunlar, yaplan hatalara, lgat limlerinin de
destek verdiini gstermektedir.
155
ez-Zebd, Tcl-ars min cevhiril-Kms, ( ) maddesi.
NC BLM
ECEL
159
ECEL
I. ECELN KISALMASI
Ecel, bir ey iin belirlenmi sredir. Allah Tel
yle buyurur:
Biz gkleri, yeri ve o ikisi arasnda olanlar

ecel-i msemms olan gerek varlklar olarak
yaratmzdr. (Ahkaf 46/3)
nsanlar hakknda da yle buyrulur:
Sizi tnden yaratan odur. Sonra bir ecel

belirlemitir. Onun katnda bir de ecel-i msemm
vardr. (Enm 6/2)
Gklerin ve yerin tek bir eceli olduu halde insan

iin iki ecelden bahsedilmesi nemlidir. Bunlardan biri,
dier varlklarda da olan ecel-i msemm olduuna
gre dieri tabi ecel olabilir. Tabi ecel, vcudun
dayanma sresidir. Sre bitince insan, dalnda kuruyan
iek gibi olur. Tabipler mr bierken ona bakarlar.
Ecel-i msemm ise kiinin yaayaca sredir. Bu
sre sonunda insan, dalndan koparlm iek gibi
lr. Tabii eceli 100 sene olann ecel-i msemms 60
sene olabilir. Bu sreyi yalnz Allah bilir.
Tn, su ile topran karm halidir. 1 5 6 Su topraa
karmazsa hayat olmaz. nsan tohumu, topraktan
gelen gdalardan szlen bir zden oluur. Ana
rahminde, yine topraktan gelen gdalarla geliir. nsan
lnceye kadar topraktan beslenir. Ondan ayrlan her
ey toprak olur. Allah Tel yle buyurur:

156
Ragp el-sfahani, Mfredt mad.
160
DORU BLDMZ YANLILAR
.

Sizi nce topraktan sonra meni parasndan,
sonra rahime yapk kan phtsndan157 yaratan
odur. Sonra sizi bir bebek olarak karr, sonra
kuvvetli anza eresiniz, sonra da ihtiyarlar
olasnz diye yaatr. Bundan nce vefat edeniniz
de olur. Bunlar ecel-i msemmya ulamanz
iindir. Belki aklnz kullanrsnz. (Mmin 40/67)
Sonsuz hayat iin yaratlan ve lmsz bir ruh
tayan insann dnyada geirecei sre onun ecel-i
msemmsdr. Bu sre iinde ruh, vcudu bir ev gibi
kullanr. Vcut uykuya dalnca kar gider; uyannca
geri dner. len vcut, yklan ev gibi olduundan
yeniden yaratlncaya kadar ruh ona dnmez.
Kymet
gn
yaratlacak
yeni
vcut,
ihtiyarlamayan,
yalanmayan,
hastalanmayan
ve
lmeyen bir vcut olacaktr. Bunu yetlerdeki (
=)hlidn kelimesinden anlyoruz. Kelimenin
kk olan ( =)el-huld ; bir eyin bozulmayacak
zellikte olmas ve bulunduu hal zere kalmas
anlamnadr. 1 5 8 Allah Tel yle buyurur:
.

man etmi ve iyi i yapm olanlar cennetin
arkadalardr. Onlar orada hlid (ebedi)dirler.
(Bakara 2/82)
Cehennemlikler de ayndr. Onlarla ilgili olarak da

yle buyrulur:
157
158
Alak ( )bulaan ve yapan nesne anlamna gelir. Bulap

yapt iin kzl kana, koyu kana veya phtlam kana da alak
ya da alaka denir.
Mfredt mad.
ECEL
161
Grmezlik edip kfir olan ve yetlerimiz karsnda

yalan syleyenler cehennemin arkadalardr. Onlar
orada hliddirler. (Bakara 2/39)
Cehennemliklerin sadece derileri deiir. Bunu u
yetten reniyoruz:

.

Ayetlerimizi
grmezlikten
gelenleri
atete
kzartacaz; derileri pitike baka derilerle
deitireceiz ki o azab tatsnlar. (Nisa 4/56)
lmsz bir ruh tayan insann dnyada geirecei

sre, vcudun canl kald sredir. nsan bazen kendi
eliyle, bazen bakasnn eliyle hayatn kaybedebilir.
Bu, ona verilen srenin, yani ecel-i msemmasnn
bitmesinden nce olur. Allah Tel yle buyurur:
Her ecelin yazld bir belge (bir Kitap) vardr.

Allah
dilediini
siler
(ksaltr),
dilediini
sabitletirir. Ana Kitap onun yanndadr. (Rad
13/38-39)
Yaayann yaatlmas ve mrnn ksaltlmas
bir deftere kesin olarak kaytldr. Bu Allaha
kolaydr. (Ftr 35/11)
Ayetlere baklanca iki eyin eceli ksaltt grlr;
biri yanl davranlar, dieri kendini Allah yolunda
feda etmektir.
A- YANLI DAVRANILAR
Kii, yanl davranlarla kendi ecelini ksaltt gibi
susuz birinin ecelinin ksalmasna da yol aabilir.
1. Kiinin Kendi Ecelini Ksaltmas
162
DORU BLDMZ YANLILAR
Yaplan yanllarn eceli ksaltaca konusunda en

iyi rnek, Yunus aleyhisselam ve kavmidir. Allah Tel
yle buyurur:
.

.

.

.

.

.

Yunus da elilerden biridir. Bir gn dolu bir

gemiye kat. Dier yolcularla kura ekti ve
kaybetti. Sonra onu bir balk yutuverdi, o kendini
knayp duruyordu. Eer tesbih etmeseydi
yeniden dirilecekleri gne kadar baln karnnda
eriyip gidecekti. Tesbih edince onu bo bir yere
attk;
hasta
bir
haldeydi.
Yan
banda
kabakgillerden bir bitki bitirdik. Halbuki onu yz
binlere, daha da ok kimselere eli gndermitik.
Nihayet onlar ona inandlar. Biz de onlar bir
sreye dek nimetlendirdik. (Sfft 37/139-148)
Sonra Yunus aleyhisselam kavmine dnd. Daha
nce ona inanmayan kavmi bu defa inand ve helaktan
kurtuldu. Bunu da u yetler haber vermektedir:
.

Azap gelip atmadan imana gelip de iman
kendine fayda vermi bir tek kavim olsayd keke;
Yunus kavmi baka, onlar iman ettiler; biz de
kendilerinden dnya hayatndaki rsvaylk azabn
uzaklatrp giderdik ve onlar bir sre daha
yaattk. (Yunus 10/98)
ECEL
163
Eliler, toplumlarna dediler ki: Allah hakknda

phe mi olur; gklerin ve yerin yaratcs
hakknda? O, gnahlarnz balamak ve ecel-i
msemmnza kadar yaatmak iin size arda
bulunmaktadr. (brahim 14/10)
Elif, Lm, R. Bu yle bir kitaptr ki, yetleri

muhkem klnm, sonra hakm olan ve her eyin
i yzn bilen Allah tarafndan aklanmtr.
Allahtan bakasna kul olmayasnz diye. Ben
onun tarafndan bir uyarc ve mjdeciyim.
Rabbinizden balanma dileyin, sonra ona dnn
ki sizi ecel-i msemm gelinceye kadar gzel bir
ekilde yaatsn. Fazlasn yapana, kendi katndan
daha fazlasn versin. Eer yz evirecek
olursanz, o byk gnn azabna uramanzdan
korkarm. (Hd 11/1-3)
Biz Nuhu kavmine eli gnderdik; kendilerini

ackl bir azap arpmadan nce onlar uyar diye.
Nuh dedi ki: Kavmim! Ben sizi aka uyaran bir
kiiyim; Allaha kul olun; ondan saknn, szlerimi
dinleyin ki Allah gnahlarnz balasn, sizi ecel-i
msemmnza kadar yaatsn. nk Allahn
belirledii ecel gelince artk geri braklmaz. Bunu
bir bilseydiniz. (Nuh 71/1-4)
164
DORU BLDMZ YANLILAR
Tvbe, hem Yunus aleyhisselamn hem de kavminin

kurtuluunu salamt. Firavun da tvbe etmiti ama
boulmaktan ve kfir olarak lmekten kurtulamamt.
Bu sebeple burada bu konuya deinmek gerekir.
a- Tevbenin Kabul Zaman

Hem Yunus aleyhisselam hem kavmi, lmle yz
yze gelmeden hatalarn anlam, tvbe etmilerdi.

.

Allahn kabul edecei tvbe, cahilce ktlk
ileyen, sonra vakit varken tvbe edenlerin
tvbesidir. Allah ite bu gibilerin tvbesini kabul
eder. nk Allah bilir, doru karar verir. Yoksa
ktlk ileyip duran, lm gelip atnca da: te
ben imdi tvbe ettim diyenler ile kfir olarak
lenlerin tvbesi tvbe deildir. Onlar iin ackl
bir azap hazrlamzdr. (Nisa 4/17-18)
Yunus aleyhisselam balk yutmutu ama o, karanlk
bir yere girdiini sanyordu. Baln yuttuunu bilseydi
lmek zere olduunu anlar, son pimanln fayda
vermeyeceini bilirdi. nk bu, Allahn yukardaki
yette yer alan kanunudur. Ama o, nerede olduunu
bilmedii iin tvbe etmi, tesbihte bulunuyordu. Bunu
u yetlerden reniyoruz:

.

.

Baln yuttuu Yunusu da an. Bir gn

fkelenmi, ban alp gitmiti. Dnyay bana
ECEL
165
dar etmeyeceimizi sanmt. Sonra karanlklar

iinden yle yakarmt: Senden baka ilah
yoktur. Senin kusurun yok, ben yanl yaptm.
Onun yakarmasna karlk verdik; onu znt ve
kederden
kurtardk.
te
inananlar
byle
kurtarrz. (Enbiya 21/87-88)
Nuh aleyhisselam da kurtulma midi varken, olunu
tvbeye armt. Allah Tel yle buyurur:

.

Gemi, dalar gibi dalgalar iinde onlar
alkalyordu. Nuh, bir kenarda duran oluna
seslendi: Yavrucuum! Bizimle birlikte bin,
kafirlerle beraber olma dedi. Bir daa
snacam, o beni sudan korur diye karlk
verdi: Nuh ise: kram ettikleri bir yana, bugn
Allahn bu iinden koruyacak biri yoktur dedi.
Aralarna dalga girdi, o da boulanlara kart
gitti. (Hd 11/42-43)
Firavun da tvbe etmi ama tvbeyi, lmle yz
yze geldii anda yapt iin kabul edilmemiti. Allah
Tel yle buyurur:
srail oullarn denizden geirdik, Firavun ve

askerleri hakszca ve dmanca onlar takibettiler.
Firavun boulmayla yz yze gelince dedi ki,
srail oullarnn inandndan baka tanr olma-
166
DORU BLDMZ YANLILAR
dna
inandm,
artk
ben
ona
teslim
olanlardanm. imdi mi? Az ncesine kadar ba
kaldrm ve bozgunculardandn. Bugn senin
cesedini bir tepeye atacaz ki, senden sonrakiler
iin belge olsun. nsanlarn ou belgelerimizden
gerekten habersizdir. (Yunus 10/90-92)
Bunlar, kendilerine meleklerin gelmesinden veya

Rabbinin gelmesinden ya da Rabbinin birka
iaretinin gelmesinden baka ne bekliyorlar?
Rabbinin iaretleri gelince, o zamana kadar iman
etmemi veya imanl olarak iyi i yapmam
olann o anki imannn faydas olmaz. De ki:
Bekleyin; biz de bekliyoruz. (Enm 6/158)
Firavun da tpk Yunus aleyhisselam gibi kendini
knamt. Ama Yunus aleyhisselam bunu, lm
gelmeden nce, Firavun ise lp denizin dibini
boyladktan sonra yapmt. Allah Tel yle buyurur:
Firavunu ve ordularn yakaladk, denizin dibine

attk. Bu srada o, kendini knyordu. (Zriyat
51/40)
Kendini knama, kafir olarak len
yapaca itir. Allah Tel yle buyurur:
her
ruhun

.

Onlardan birine lm gelince der ki: Rabbim!
Beni geri eviriniz. Belki terk ettiim dnyada iyi
bir i yaparm. Hayr; bu onun syleyip duraca
bir szdr. Arkalarnda yeniden dirilecekleri gne
ECEL
167
kadar bir engel (berzah) vardr. (Mminun 23/99100)

Peygamberimiz yle demitir: Allah kulunun
tvbesini, can boaza gelinceye kadar kabul eder.1 5 9
b- Cezann Gelii
Allah, cezay hemen vermez. Yoksa yer yznde
kimse kalmazd. Allah Tel yle buyurur:

.

Senden azab arabuk getirmeni isterler. Eer
ecel-i msemm olmasayd, ne olursa olsun, bu
azap gelip onlar yakalard. Yine de bu azap
farknda olmadan, onlara birdenbire gelecektir.
(Ankebut 29/53)
.

Eer Allah insanlar yaptklar yanllardan dolay
hemen sorumlu tutsayd, yeryznde tek bir canl
brakmazd. Ama Allah onlar ecel-i msemmya
kadar ertelemektedir. Ecelleri gelince ne bir an
geri kalabilirler, ne de bir an ileri geebilirler.
(Nahl 16/61)
.

Her ecelin yazld bir belge (bir Kitap) vardr.
Allah dilediini siler, dilediini sabitletirir. Ana
Kitap Onun yanndadr. (Rad 13/38-39)
.

159
Tirmizi, Daavat 98; bn Mace, Zhd 30; Ahmed b. Hanbel,
2/132, 153.
168
DORU BLDMZ YANLILAR
Yaayann yaatlmas ve mrnn ksaltlmas

bir deftere kaydedilmesin olmaz. Bu, Allaha gre
kolaydr. (Ftr 35/11)
nsanlar ve toplumlar, yaptklar davranlarla
ecellerinin ksaltlmasna, ecel-i msemmlarnn bir
ksmnn silinmesine sebep olurlar. Mesela bir kiinin
veya toplumun ecel-i msemms 100 yl olsa, yapt
davranlarla bu eceli 80 yla indirilmi bulunsa 80 yl
dolduu an mr biter. Artk bu anda onlar, ne bunun
nne geebilir, ne de Firavun gibi kendilerine sre
tannmasn isteme hakkna sahip olabilirler. Ama 80
yl dolmadan ksa bir sre nce hatalarn anlayp
tvbe etse, mr 100 yla kabilir.
c- Musibetlerin Yazlma Zaman


.

Yeryznde veya kendinizde meydana gelen bir
tek olay yoktur ki, onu yaratmamzdan evvel bir
deftere yazlm olmasn. Bu, Allaha gre
kolaydr. (Hadid 57/22)
Olayn olmas, bir kararn uygulanmas gibidir.

Mesela mahkemenin yazl karar olmadan bir ceza
infaz edilemeyecei gibi Allahn yazl karar olmadan
da bir olay meydana gelmez. Bunu bir baka ekilde
aklayan yet udur:
Allahn izni olmadka hibir olay meydana

gelmez. (Tebn 64/11)
Tvbe ile ilgili yetlerden, Nuh aleyhisselamn
olunun ve Firavunun bana gelenlerden, bir de
Yunus aleyhisselam ile kavminin ikrama mazhar
olmalarndan anlyoruz ki, bir olayn yazlmas,
ECEL
169
meydana
gelmesinin
ncesine
rastlamaktadr.
Yukardaki
yette
geen;
onu
(yani
olay)
yaratmamzdan evvel ifadesi, bunu desteklemektedir.
Allahn izni olmadan hi kimseye lm yoktur.

Onun eceli yazl olarak belirlenmitir. Kim
dnyalk isterse ona ondan veririz. Kim ahiret
nimeti isterse ona da ondan veririz. Biz teekkr
edenleri dllendireceiz. (Al-i mran 3/145)
Allahtan onay kar, yaz yazlrsa yaplacak bir ey
kalmaz. u yet bunu gsterir.
(Uhd savanda iine dtnz) o kederden

sonra sizi gven duygusu sard, zerinize tatl bir
uyku kt. inizden bir takm byleydi. Bir
takm ise kendi derdine dm, Allah hakknda,
gerek d kuruntuya, cahiliye kuruntusuna
kaplmt. yle diyorlard: Bu iten elimize ne
geti? De ki: Bu i, tamamyla Allah rzas
iindir. Onlar, sana amadklar bir eyi ilerinde
gizliyor bu ite bir faydamz olsayd, burada
ldrlmezdik diyorlard. De ki: Siz evlerinizde
bile olsaydnz, ldrlecekleri yazlm olanlar
kar, yatacaklar yere kadar giderlerdi. Bu,
170
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn iinizde olan denemesi, kalplerinizde

olan iyice temizlemesi iindir. Allah iinizde ne
olduunu bilir. (Al-i mran 3/154)
2. Toplumlarn Eceli
Toplumlarn
buyurur:
da
eceli
vardr.
Allah
Tel
yle
Her topluluk iin bir ecel vardr. Ecelleri gelince,

ne bir an geri braklmalarn isteyebilirler, ne
nne geebilirler. (Araf 7/34)
De ki : Allah vermedike benim kendime ne bir

zararm ne de bir yararm olabilir. Her topluluk
iin bir ecel vardr. Ecelleri gelince, ne bir an geri
braklmalarn
isteyebilirler,
ne
nne
geebilirler. (Yunus 10/49)
Yunus kavmi gibi, ecel gelmeden hatasn anlayp
dn yapan toplumlar, kalan sreyi tamamlarlar.
Mesela 200 yllk mr 150 yla drlse, sre
dolmadan hatasn anlayp dn yapsa 200 yl
tamamlamay hak etmi olur.
Bu
undandr:
Bir
toplum
kendinde
olan
deitirmedike Allah ona verdii nimeti deitirmez.
Allah iitir, bilir. Enfl 8/53)
Buraya kadar kiinin ve toplumun kendi ecelini
ksaltmas ile ilgili yetleri grdk. imdi de kiinin
bakasnn ecelini nasl ksaltabilecei ile ilgili yetleri
greceiz.
a- Bakasnn mrn Ksaltmak
ECEL
171
Musa aleyhisselam ile Hzr, bir erkek ocuun,

arkadalaryla oynadn grrler. Hzr, ocuu
ldrr. Musa hemen: Bir cana karlk olmadan
susuz bir can ldrdn ha? ok kt bir ey yaptn
diye kr. Hzr bunun sebebini yle aklar:
Olann ana babas inanm kimselerdir. Onun

onlar azdrmasndan ve inkara srklemesinden
korktuk. stedik ki Rableri onlara, daha temiz ve
daha
merhametli
birini
versin.
Bunlar
kendiliimden yapm deilim... (Bkz. Kehf
18/65-80)
ocuun eceli gelmi olsayd Musa aleyhisselam
Hzra kar kamaz, o da byle bir gereke ileri
sremezdi.
Bu konuda Peygamberimizden gelen bir nakil vardr.
Sahabeden Cabir bandan geen bir olay yle
anlatmtr: Yolculuktaydk, bir kiiye ta vurdu, ba
yarld. Sonra ihtilam oldu ve arkadalarna benim
teyemmm etmeme ruhsat var m diye sordu. Dediler
ki,
senin
iin
bir
ruhsat
gremiyoruz;
su
kullanabilirsin. Adam ykand ve ld. Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellemin yanna vardk. Durum ona
haber verilince dedi ki:
Allah canlarn alsn, adam ldrdler.
Bilgisizliin ilac sorup renmektir. Teyemmm
etmesi veya yarasna bez balayp meshetmesi
ve bedeninin geri kalann ykamas yeterdi.160
Adam ldrmelerde de durum ayndr. Mesela bir
mmini kasten ldrene ksas uygulanr. Allah Tel
yle buyurur:
160
Eb Davd, Taharet, 127.
172
DORU BLDMZ YANLILAR
Ey iman edenler! Adam ldrmelerde size ksas

farz klnd. Hre hr, kleye kle, kadna kadn.
Kim ldrlenin kardei161 tarafndan bir bedel
karl balanrsa, mrufa162 uysun ve bedeli
gzelce desin. Bu, Rabbiniz tarafndan bir
hafifletme ve bir ikramdr. Kim dmanl bundan
sonra da srdrrse, ona ac bir azap vardr.
(Bakara 2/178)
Ksas, ldreni ldrme ve yaralayan yaralama
anlamna gelir. 1 6 3 O tpk krd cam taktrmak gibi,
sulunun verdii zarar gidermektir. leni diriltmek
mmkn olmadndan suluya ksas uygulanr. Allah
Tel yle buyurur:
Biz onlara Tevratta unu yazdk: Cana can,

gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di ve
yaralar, ite bunlarn hepsi ksastr. Kim
hakkndan vazgeerse, bu onun iin keffaret olur.
Kimler
de
Allah
Telnn
indirdii
ile
hkmetmezlerse ite onlar yanl yapm olurlar.
(Mide 5/45)
Yaatan ve ldren Allahtr. Onun verdii hayata
kasten son veren kii suu Allaha kar ilemi olur.
Birinin camn kasten kran, cam taktrmakla cezadan
kurtulamayaca gibi kasten adam ldren de ksasla
kurtulamaz. Allah, bu suun asl cezasn ebedi
cehennem olarak belirlemi ve yle buyurmutur:
161
162
163
Miras yaknlar.
Mruf; ksaca gzellii akl veya din yoluyla anlalan ey
eklinde tarif edilmitir.
Lisanul-arab (( mad.
173
ECEL

.

Kim bir mmini kasten ldrrse cezas
Cehennemde srekli kalmaktr. Allah ona gazap
etmi; onu lanetlemi ve ona byk bir azap
hazrlamtr. (Nisa 4/93)
ldrlenin
mr
bitmi
olsayd
katili
cezalandrmak anlamsz olurdu. O zaman, adam
ldrmeyi yasaklamann da bir anlam olmazd. Allah
Tel yle buyurur:

.

Allahn dokunulmaz kld kimseyi ldrmeyin,
hukuka uygunsa baka. Haksz yere kim
ldrlrse onun velisine yetki verdik o da
ldrme iinde taknlk etmesin. nk o, yardm
grmtr. (sr 17/33)
Bunlar,
gsterir.
ldrlen
kiinin
eceli
ile
lmediini
3. Allah Yolunda Kendini Feda Etmek

nsanlar, canlarn Allah yolunda feda ederek de
ecel-i msemmlarnn ksalmasna yol aabilirler.
Allah, bunun karln kat kat verir. Allah Tel yle
buyurur:
Hele Allah yolunda ldrln veya ln;

grrsnz ki, Allahn ba ve ikram dnyada
kalp biriktireceiniz eylerden daha iyi olacaktr.
(Al-i mran 3/157)
len kii, ecel-i msemmasnn dolmasyla lr.
Ama Allah yolunda ldrlen, cann Allah iin feda
174
DORU BLDMZ YANLILAR
ettiinden canna karlk Allah ona yeni can verir.

( 169)

(170)

Allah yolunda ldrlenleri l sanma. Onlar

Rableri katnda diridirler; kendilerine rzk verilir.
Allahn onlara yapt ikram ile mutlu olurlar.
Henz aralarna katlmam olanlara u mjdeyi
vermek isterler: stlerinde ne bir korku olur, ne
de zlrler. Allahn nimetini ve ikramn da
mjdelemek isterler. Allah, mminlerin alaca
karl azaltmayacaktr. (Al-i imran 3/169-171)
Allah yolunda ldrlenlere ller demeyin.
Hayr, onlar diridirler. Ama siz bunu fark
edemezsiniz. (Bakara 2/154)
Allah yolunda ldrlenler, verdikleri mrn kat kat
fazlasn alrlar. Allah Tel yle buyurur:
Kim bir iyilikle gelirse ona onun on kat vardr.

(Enm 6/160)
Bu iyilik, Allah yolunda maln harcama eklinde
olursa 700 katna, hatta daha fazlasna kar. Allah
Tel yle buyurur:
Mallarn Allah yolunda harcayanlarn durumu,

yedi baak bitiren bir taneye benzer. Her baakta
175
ECEL
yz tane vardr. Allah, dilediine kat kat verir.

(Bakara 2/261)
Allah yolunda ldrlenin mr ise Kymete kadar
uzar. Onun mr bitmi olsayd fedakarlk yapm ve
byle bir karl hak etmi olmazd. Bu da Allah
yolunda len ile ldrlenin farkdr.
bn
Mesudun
bildirdiine
gre,
Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellem yere bir drtgen izdi.
Sonra, onun ortasn boydan boya keserek dar kan
bir hat izdi. Bu hattn ite kalan ksmna doru bir ok
kk hatlar izdi ve dedi ki: u hat insandr. u onun
ecelidir; kendini epeevre sarmtr. u dar uzanan
blm onun emelidir. u kk hatlar da baa
gelenlerdir. u hat onu alt etmezse bu eder. Bu da alt
etmezse bu eder. 1 6 4
Peygamberimizin
gsterebiliriz:
izdii
izgiyi
ekilde
HATALARDAN DOAN
TEHLKELER
MELEKLERN KORUMASI
ECEL
N S A N
HEDEFLER
BEKLENTLER
MELEKLERN
KORUMASI
YKSELN NNDEK
TEHLKELER
HATALARDAN DOAN
TEHLKELER
ECEL
164
N S A N
YKSELN NNDEK
TEHLKELER
Buhar, Rikk, 4.
KNN
EMEL
176
DORU BLDMZ YANLILAR
Allah Tel, sadan ve soldan gelen bela oklarna

kar insanlar korumaktadr. Bir yet yledir:

.

Kiinin nnde ve arkasnda Allahn emriyle onu
koruyan takipiler (melekler) vardr. Bir toplum
kendinde olan deitirinceye kadar Allah, onlarda
olan deitirmez. Allah bir topluma ktlk diledi
mi, artk onun iin geri evrilmesi diye bir ey
yoktur. Onlarn Allahtan baka yardmclar da
yoktur. (Rad 13/11)
DRDNC BLM
EFAAT, SORU CMLELER

ve
CUMA NAMAZI
178
DORU BLDMZ YANLILAR
I. EFAAT
efaat szlkte, yardmc olmak ve bir ey istemek
iin birine elik etmektir. 1 6 5 nsanlar arasnda bu tr
ilikiler olur. Allah Tel yle buyurur:

.

Her kim iyilik iin efaat ederse (arka karsa)
bundan kendine pay vardr. Her kim de ktlk
iin efaat ederse (arka karsa) onun da bundan
sorumluluu vardr. Allah her eyi korur ve
kollar. (Nisa 4/85)
efaat daha ok, saygn birinin Allahn yannda
bakasna arka kmas ve yardmc olmas anlamnda
kullanlr. 1 6 6 Allah Tel byle bir efaati kabul etmez.
O, yle buyurur:

yle bir gnden ekinin ki, o gn kimse kimsenin
cezasn ekmez. Kimseden efaat kabul edilmez.
Kimseden fidye alnmaz. Onlar yardm grmez
halde olurlar. (Bakara 2/48)
Rablerinin huzurunda toplanacaklar gnden

korkanlar Kurn ile uyar; onlarn Allahtan baka
ne bir dostlar ne de efaatileri olur. Belki
kendilerini korurlar. (Enam 6/51)

De ki: O efaat, btnyle Allahndr. (Zmer
39/44)
165
166
( ) Mfredt, mad.
()
Mfredt, mad.
EFAAT, SORU CMLELER ve CUMA
179

(Ya Muhammed) De ki: Ben kendime bile ne bir
fayda ne de zarar verecek gteyim; Allah vermi
baka. (Araf 7/188)
Ensardan mml-Al dedi ki: Muhacirlere kura
ekilince bize Osman b. Mazn dt; evimize
yerletirdik. Sonra lmne yol aan hastala tutuldu.
Vefat edince ykand ve kendi elbiseleri iine
kefenlendi. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem
geldi. O srada dedim ki, Ebs-Sib! 1 6 7 Allah rahmet
eylesin; Allahn sana ikramda bulunduuna ahidim.
Peygamberimiz dedi ki: Allahn ona ikram ettiini ne
biliyorsun?
Babam sana feda ey Allahn Elisi, Allah ya kime
ikram eder? deyince Muhammed sallallahu aleyhi ve
sellem dedi ki, Evet ona kanlmaz gerek geldi.
Vallahi onun iin hep hayrlar bekliyorum. Ama ben
Allahn Elisi olduum halde nasl karlanacam
vallahi bilmiyorum.
mml-Al
etmem. 1 6 8
dedi ki, Vallahi artk kimseyi tezkiye
A- EFAAT HTYACI
Btn gcn Allahn elinde olduunu herkes bilir.
De ki, biliyorsanz syleyin; her eyin hakimiyetini

elinde tutan kimdir? O korur ama ona kar kimse
korunamaz. Allahtr diyeceklerdir. De ki,
yleyse nereden byleniyorsunuz? (Mminun
23/88-89)
167
168
Osman b. Maz'un radyallahu anhn lakabdr.

Buhr, Ceniz, 3.
180
DORU BLDMZ YANLILAR
Allaha
tam
gvenemeyenler,
onun
yannda
kendilerine arka kacak ve yardmc olacak gl
birini ararlar. Byle biri olmad iin hayallerinde
retir ve ona kul olurlar. te efaat bu hayali
ihtiyatan doar. Allah Tel yle buyurur:

.

Allah ile kendi aralarna koyduklar yle eye kul
olurlar ki, onlara ne bir zarar olur ne de fayda
salar. Bunlar Allah katnda efaatilerimizdir
derler. De ki: Gklerde ve yerde, Allahn bilmedii bir eyi mi ona bildiriyorsunuz? Allah, onlarn
irk kotuklarndan uzak ve ycedir. (Yunus
10/18)
Kiiyi Allaha kar koruyacak olann Allahtan gl
ve merhametli olmas ve onu daha iyi tanmas gerekir.
Byle biri ancak ikinci tanr olur. Bunun farknda olan
Katolikler, irklerini pekitirircesine sa aleyhisselam
hakknda yle derler:
imdi
o,
Babann
yannda
Hristiyanlarn
avukatln yapyor. Onlar lehine araclk etmek iin
hep canldr. Allahn huzurunda daima hazr
bulunmaktadr.16 9
Kendisi
aracl
ile
Allaha
yaklaanlar tamamen kurtarmaya gc yeter."1 7 0
slamda byle bir inan olamaz. Eb Hureyrenin

bildirdiine gre Kabilenin en yaknlarn uyar
yeti inince Allahn elisi yle bir konuma yapt:
171
Ey Kurey topluluu! Kendinizi kurtarmaya bakn;

Allahn yannda size bir faydam olmaz. Ey
Abdumenaf oullar! Allahn yannda size faydam
olmaz. (Amcasna,) Ey Abdulmuttalib olu Abbs!
Allahn yannda sana faydam olmaz. (Halasna,) Ey
Safiyye! Allahn yannda sana faydam olmaz.
169
170
171

uar 26/214
181
(Kzna,) Ey Muhammed kz Fatma! Benim malmdan

dilediini iste. Ama Allahn yannda sana faydam olmaz. dedi. (Buhr, Vesy, 11)
B- MSLMANLARDA EFAAT NANCI

Yukardaki yetlere ve ilgili hadislere ramen
Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellemin efaat
edecei, mslmanlarn byk ounluu tarafndan
kabul edilir. nk baz yetlerde efaate dair ip ular
vardr. Ancak bu, yukardaki gibi bir efaat deildir.
O gn efaatin faydas olmaz, Rahamann izin

verdii kiinin, lehine sz sylenmesine raz
olduu kii iin yapt baka. (Taha 20/109)
Bu ve benzeri yetlere gre Allahn yannda
bakasna arka kma ve yardmc olma anlamnda bir
efaat yoktur. Burada sz edilen efaat, Allahn raz
olaca baz kimselerin Allahn raz olduu kimseler
lehine yapacaklar konumadr.
Peygamber sallallahu
dedii rivayt edilir:
"efaatim,
iindir."
mmetimden
aleyhi
byk
ve
sellemin
gnah
yle
sahipleri
Hadisi rivayet eden Cbir dedi ki: "Byk gnah

olmayann efaate ne ihtiyac olur! "
172
Kyamet gn insanlar; amelleri tartlacak olanlar

ve
olmayanlar
diye
ikiye
ayrlrlar.
Amelleri
tartlmayacak olanlar, kfirler ile byk gnah
ilememi mminlerdir. Byk gnahtan sonra tevbe
edip davranlarn dzeltenler de bu ksma girerler.
Kafirlerle ilgili olarak Allah Tel yle buyurur:
172
Tirmizi, Snen, Kymet 12, (2436)
182
DORU BLDMZ YANLILAR

.

.

De ki, ileri en zararl ekilde bitecek olanlar size
bildireyim mi? Onlar bu hayatta gzel i
yaptklarn hesap ettikleri halde almalar yanl
olanlardr. Onlar Rablerinin ayetlerini ve ona
kavumay gz ard edip kfir olmular, yaptklar
iler boa kmtr. Artk Kyamet gn onlar iin
tart kurmayz. te onlarn cezalar Cehennemdir.
Bu, kafir olmalarna, yetlerimi ve elilerimi alaya
almalarna karlktr. (Kehf 18/103-106)
Byk gnah ielememi olanlar iin de tart
kurulmaz. nk onlarn gnahlar balanm olur.
Allah Tel yle buyurur: Size konan yasaklarn
byklerinden kanrsanz, dier gnahlarnz rter
ve sizi erefli bir yere yerletiririz.
173
Byleleri gzel bir hayat yaam saylr ve daha

gzeli ile karlk grrler. Allah Tel yle buyurur:

.

.


Allahndr. Bu, kt davrananlar yaptklarna
karlk cezalandrsn ve gzel davrananlar da
173
Allah'n Elisi, ona dua ve selm olsun, konu ile ilgili olarak
unlar sylemitir:
Felkete srkleyen yedi eyden saknnz.
-Ey Allah'n Elisi nelerdir onlar?
-Allaha ortak komak, sihir, hakl sebeple olmas bir yana Allahn
dokunulmaz kld bir can ldrmek, faiz yemek, yetim mal
yemek, dmana toplu hcum yaplaca srada savatan kamak
ve kt yolla ilgisi olmayan namuslu mmin kadnlara zina
iftirasnda bulunmaktr. (Buhr, Sahih, vesy, 23; Mslim,
Sahih, man 145)
183
daha gzeli ile karlasn diyedir. Onlar,

gnahlarn byklerinden ve fuhu eitlerinden
kananlardr; dier gnahlar baka. Rabbinin aff
kapsamldr (Necm 53/31-32)
Bunlar sknt ekmeden cennete girerler. Allah
Tel yle buyurur:

.

.

nceden
en
gzeli
ile
karlayacamz
bildirdiklerimiz
Cehennemden
uzak
tutulacaklardr.
O
byk
dehet
onlar
zmeyecek, srekli canlarnn ektii eyler iinde
olacaklardr. Melekler, bu sizin gnnz, size sz
verilen gndr diyerek onlar karlayacaklardr.
(Enbiya 21/101-103)
Byk gnah iledii halde Tevbe edip kendini

dzeltmi olanlar da bu kesime girerler. Allah Tel
yle buyurur:
Rahmann kullar Allah ile beraber baka bir

tanry yardma armazlar. Hakl bir sebep yoksa
Allahn dokunulmaz kld can ldrmezler; zina
etmezler. Kim bunlar yaparsa gnaha girer.
Kymet gn onun azb katlanr ve orada
itibarsz olarak srekli kalr. Ancak tevbe eden,
inanan ve iyi i yapan baka. Allah onlarn
ktlklerini iyilie evirir. Allah balar, ikram
eder. (Furkan 25/68-70)
C- AMELLERN TARTILMASI
Amelleri tartlacak olanlar, byk gnah ilemi ve
tevbe etmeden lm mminlerdir. Eer gnahlar
fazla ise cehenneme, sevaplar fazla ise dorudan
cennete girerler. Onlarn btn gnahlar tartya girer.
184
DORU BLDMZ YANLILAR

O gn tart yaplaca gerektir. Kimin sevab ar
basarsa onlar umduklarna kavuacaklardr. Kimin
sevab (gnahndan) hafif kalrsa onlar da
ayetlerimiz
karsnda
yanl
davranmalar
sebebiyle kendilerini harcam olacaklardr. (Araf
7/8-9)
Ayette tartdan bahsedilmesi nemlidir. nk
yaplan ktlkler bire bir, iyilikler de bire on
hesabyla tartlr. Bylece 10 iyilik 100 gnah
arlnda olur. Dolaysyla iyice gnaha batm
kiilerin gnah taraf ar gelir.
Allah Tel yle
buyurur:

"Kim bir iyilikle gelirse ona onun on kat verilir.
Kim de bir ktlkle gelirse sadece bir kat ile
cezalandrlr. Onlara zulmedilmez." (En'm 6/160)
D- MAHERDE OLACAK EYLER
Maher, yeni bir bedenle dirilecek tm insanlarn
toplanaca yerdir. Onlar; kfirler, iyi mminler,
gnahlar sevaplarna denk olanlar, sevaplar ok
olanlar ve gnahlar ok olanlar olmak zere be snfa
ayrlrlar.
1. Dorudan Cehenneme gidenler

Kfirler dorudan cehenneme gideceklerdir. Allah
Tel yle buyurur:
185
Ayetlerimiz karsnda yalana sarlan ve

byklk taslayanlar var ya, onlara gklerin
kaplar almayacak, deve ine deliinden
geinceye kadar da Cennete giremezler.
Sulular ite byle cezalandrrz. (Araf 7/40)

Onlar iin cehennem dei ve zerlerinde rtler
olacaktr. Zalimleri ite byle cezalandrrz. (Araf
7/41)
2. Dorudan Cennete gidenler

Daha nce anlatld gibi byk gnah ilememi
olanlarla iledikten sonra tevbe edip kendilerini
dzeltenler dorudan cennete gideceklerdir. Allah
Tel yle buyurur:

nanan ve iyi iler yapanlar ki, biz kimseye
gcnn stnde yk yklemeyiz; onlar cennet
halkdr; hep orada kalacaklardr. lerindeki kt
balantlar skp atmzdr. Alt taraflarndan
rmaklar akacak ve diyeceklerdir ki: Bizi bu
nimetlere kavuturan Allah, her eyi pek gzel
yapm. Allah bize bu yolu gstermeseydi onu
kendiliimizden bulamazdk. Rabbimizin elileri
186
DORU BLDMZ YANLILAR
gerekten doruyu getirmiler. Onlara yle

seslenilecektir:
te
size
Cennet;
siz,
yaptklarnza karlk ona sahip oldunuz.
Cennetlikler cehennemliklere yle seslenirler:
Rabbimizin bize verdii szn gerek olduunu
grdk. Rabbinizin size verdii szn gerek
olduunu siz de grdnz m? Evet derler.
Aralarnda bir telll yle haykrr: Allahn laneti
zalimlerin zerine olsun. Allahn yolundan
alkoyanlara, o yolda erilik olmasn isteyenlere
ve Ahireti grmezlikten gelenlere lanet olsun.
(Arafa 7/42-45)
3. efaatiler
Beklenen anlamda bir efaati yoktur. Burada sz
edilen kiiler, Allahn, maher yerinde konuma izni
verdii kiilerdir.
Ayetlerden anlaldna gre o gn Allah, gnahlar
ile sevaplar denk olanlar affetmi olacak ama onlar
bunu bilmedikleri iin hem cennete gitme umudu
tayacaklar hem de cehennem korkusu ekeceklerdir.
efaatiler, Araf denen tepeler zerinden onlara
seslenerek cennete
gideceklerini bildireceklerdir.
Gnahlar ok olan mminleri ise azarlayacaklardr.
Allah Te-l yle buyurur:
Arafta, yksek yerler zerinde de deerli

ahsiyetler olur, herkesi yzlerinden tanr,
cennetliklere yle seslenirler: Esenlik ve
187
gvenlik sizinledir. Bunlar Cennete girmemi,

ama girme umudu tayanlardr. Bunlarn gzleri
cehennemliklere evrilince yle derler: Aman ya
Rabbi! Bizi u zalimler takmyla bir araya
getirme.
Arfta, o yksek yerlerde bulunanlar yzlerinden
tandklar bir takm adamlara da yle seslenirler:
Grdnz m sizlere ne taraftarlarnzn bir
yarar oldu ne de byklenmenizin.
Ey cehennemlikler Allah onlara bir iyilikte
bulunmaz diye yemin ettikleriniz bunlar myd?
(ey Allahn ikramna kavuanlar) Sizler Cennete
girin. zerinizde ne bir korku olacak ne de
zleceksiniz. (Araf 7/46-49)
Araftan seslenenler, peygamberler, salihler ve
drst alimer olabilirler. Bunun dnda bir efaat
olmayacaktr. Dolaysyla efaatle ilgili btn ayet ve
hadisler bu erevede deerlendirilmelidir.
II. SORU CMLELER


.

Yakub lm deinde iken, orada olmalydnz.
O gn oullarna: Benden sonra neye kul
olacaksnz? diye sordu. Onlar: Senin lahna kul
olacaz! Atalarn brahim, smail ve shakn
lahna; o tek laha. Biz, zaten, ona teslim olmu
kimseleriz dediler. (Bakara 2/133)
Soru, bir eyi ya renmek ya da kabul ettirmek

iin sorulur. renmek iin sorulana tasavvur, dierine
tasdik sorusu denir. Mesela Hasan m geldi? sorusu,
gelenin kim olduunu renmek iin sorulabilecei gibi
Hasann gelip gelmediini onaylatmak iin de
sorulabilir.
188
DORU BLDMZ YANLILAR
Daha farkl amalarla da soru sorulabilir. Bunlarn

Arap dilinde en yaygn olanlar unlardr:
1. Bir
eyin varln pekitirmek iin soru

(stifham- ikrr). Babann oluna, Ben senin
baban mym? diye sormas byledir.
2. Bir
eyin yokluunu pekitirmek iin soru

(stifham- inkr). Yabanc birine, Ben senin
baban mym? diye sorulmas byledir.
3. rnek
vermek iin soru (stifhm- temsl) .Bu

trden sorular, anlatlacak olaya muhatabn
ilgisini ekmek iin sorulur. Mesela Bize yanl
yapana nasl ders verdiimizi renmek ister
misin? sorusu byledir. Arapada buna, tenbh,
vad veya tehdt ... amal soru denir. 1 7 4
stifham- temsl terimi, bunlarn hepsini
ierdii iin, tercih edilmitir.
Kurnda bu tr sorular oktur. Yukardaki yette

de byle bir soru vardr. Bu gibi yetlere mel
verilirken, sorunun ekline deil, amacna dikkat
edilmelidir.
III. CUMA NAMAZI

Allah Tel yle buyuruyor:

.

Mminler! Cuma gn namaz iin ar
yapldnda hemen Allah anmaya ynelin ve
alm satm brakn. Bilseniz bu sizin iin daha
174
Bkz. Sad et-Taftazn, Mesud b. mer, Muhtasarul-men,

(Muhammed b. Abdurrahman el-azvnin Telhis adl kitabnn
erhi) stanbul 1304/1887, s. 197 vd.
189
hayrldr. Namaz bitince hemen yeryzne daln

ve Allahn lutfundan isteyin. Allahn adn oka
ann ki umduunuza kavuasnz. (Cuma 62/9
10)
1. Cuma Kimlere Farzdr

Ayetten,
Cumann
herkese
farz
olmad
anlalmaktadr. nk alm satm belli yerlerde
yaplr. Halbuki Mslmanlar her tarafa dalmlardr.
Tark b. ihabn, Allahn Elisinden yapt yle
bir
rivayetten
sz
edilir.
Cuma
namaz,
bir
topluluktaki her Mslmana farzdr, drd hari; kle,
kadn, ocuk ve hasta. 1 7 5 Ancak bu sz rivayet eden
Eb Davd, Tark b. ihabn Resulllah grdn
ama ondan bir ey iitmediini not etmitir. O zaman
bu hadis mrsel, yani tabiinden birinin, sahabenin
adn sylemeden dorudan Peygamberimizden rivayet
ettii hadistir. Byle rivayetlere dayanlarak, Cuma
namaz unlara farzdr, unlara deildir diye hkm
belirlenemez. Abdullah b. mer Allahn Elisinin yle
dediini rivayet etmitir: Cuma namaz, mezzini iiten
herkese farzdr. 1 7 6
Namazlardan hi biri iin Kurnda daha hayrldr
ifadesi gemez. nk be vakit namaz, her durumda
klnr ama Cuma, bazen klnmayabilir. Abdullah b.
Abbs yamurlu bir gnde mezzinine dedi ki, ezan
okurken Ehed enne Muhammeden Resulullahtan
sonra Hayye ales-salh deme. Namaznz evlerinizde
kln. de. nsanlar bu davran yadrgar gibi oldular.
Dedi ki,
Bunu benden
yapmtr.177 Cuma
175
176
177
daha hayrl olan biri

bir grevdir. Size sknt
Eb Davd, Cuma 1067.

Eb Davd, Cuma 1056. Bunu Peygambere isnad eden sadece
rivayet zincirinde ad geen Kubeysedir. Eb Davdun bu hadise
dt nota gre bir topluluk bu szn Abdullah b. mere ait
olduunu rivayet etmitir.
Benden daha hayrl olan biri ifadesiyle Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellemi kasdetmitir. (Bedruddin el-Ayn, Umdetl-kr
erhu sahihil-Buhari, Msr 1972, c. V, s. 280)
190
DORU BLDMZ YANLILAR
vermek istemedim, yoksa amurlu ve kaygan

zeminde yryecektiniz.178
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ei Aie
validemiz yle buyuruyor: Halk menzillerinden ve
Avlden nbetlee Cumaya gelirlerdi. Tozlar iinde
gelir, toz toprak ve ter iinde, kendilerinden ter akard.
Peygamber sallallah aleyhi ve sellem yanmdayken
onlardan biri gelmiti. O buyurdu ki, Keke bu gn
iin temizlenmi olsaydnz. 1 7 9
Muaviye, amda Zeyd b. Erkama Allahn Elisi
zamannda iki bayramn bir gne rastladna ahid
oldun mu? diye sordu, Zeyd Evet dedi. Nasl
davrand? dedi. Dedi ki: Bayram kldrd, Cumay
serbest brakt, dedi ki, klmak isteyen klsn. 1 8 0 Eb
Hureyre Allahn Elisinin yle dediini rivayet etti:
Bugn iki bayram bir araya geldi, isteyen Cumay
klmayabilir ama biz klacaz. 1 8 1
At b. Eb Rebah diyor ki, bnz-Zbeyr cuma
gnne rastlayan bir bayram gn bize bayram
178
179
180
181
Buhar, Cuma 14.

Buhar, Cuma 15
Eb Davd Cuma 1070. Hadisi Nese yd l592de, bn Mce
Salat 1310da tahric etmitir.
Eb Davud Cuma 1073, bn Mace Salat l311. Eb Davudu
erhedenlerden Hattbye gre Bu hadisin isnadnda pheler
(mekal) vardr. Eer hadis sahih ise anlamnn yle olmas daha
uygundur: steyen Cumaya gelmeyebilir ama le namazndan
sorumluluu devam eder. Bana gre bnz-Zbeyrin yapt caiz
deildir. Ama Cuma namaznn zevalden nce klnabilecei
grne hamledilirse baka. Byle bir gr bn Mesuddan
rivayet edilmitir. Ama bn Abbastan rivayet edildiine gre
bnz-Zbeyrin davran kendisine iletildiinde bunun snnete
uygun olduunu ifade etmitir. Ata yle dedi: Her bayram
kulukta (klnr), Cuma, Kurban ve Ramazan. bn shakn bn
Mansurdan, onun da Ahmed b. Hanbelden naklettiine gre
Ahmed b. Hanbele Cuma zevalden nce midir, yoksa sonra m?
diye soruldu, o da zevalden nce klarsan ayplamam. dedi.
shak da yle demitir. Buna gre bnz-Zbeyr bayram namaz
vaktinde kld iki rekt ile Cumaya niyet etmi, bayram
namazn da ona tabi kabul etmi olabilir. (el-Hattb, Hamd b.
brahim, Kitb melimis-snen, stanbul 1981, Ebu Davudun
erhi olup onun hamiinde yer alr. c. I, s. 647-648)
191
namazn kldrd. Sonra Cumaya gittik; o camiye

gelmedi. Biz de tek tek kldk. 1 8 2 bn Abbs Taifte idi,
gelince durumu anlattk dedi ki, Snnete uygun
davranm. 1 8 3
2. Cuma Ezan
Mminler! Cuma gn namaz iin ar yapldnda
hemen Allah anmaya ynelin ve alm satm brakn
(Cuma 62/9) buyrulduuna gre ar, ars ve pazar
olan bir yerde yaplmal ki, alm satm brakp namaza
gitme imkn olsun.
Medinenin ars, pazar ve birden fazla camisi
vard.
Ama
Cuma
namaz
sadece
bir
yerde,
Peygamberimizin camisinde klnrd. bn Abbsn
dediine gre Allahn Elisinin camisinden sonra
Cuma namaz ilk defa Bahreyn blgesinde Cvsda
Abdlkays mescidinde klnmtr. 1 8 4
At b. Eb Rebah dedi ki, eer bir karye-i cmiada
(yani her trl ihtiyac kendi iinde grlen bir
yerleim blgesinde) olursan ve cuma gn namaz iin
ezan okunup ar yaplrsa, ezan iitsen de iitmesen
de Cumaya gitmen boynunun borcudur. Enes iki fersah
( 11370 m.) uzaklkta olan Zaviyedeki kknden
bazen Cumaya gider, bazen gitmezdi. 1 8 5
182
183
184
185
Cuma namaz cemaatle klnd iin le namazn kldklar

anlalmaktadr.
Eb Davd Cuma 1071.
Buhar, Cuma 11. Cvs, Bahreyne bal kylerdendir. bntTn, eyh Ebul-Hasenden, orann bir ehir olduunu rivayet
etmitir. el-Cevhernin es-Shh adl eserinde ve ezZemahernin el-Bldn adl eserinde burasnn Bahreynde bir
kale olduu yazldr. Eb Abd, burasnn Bahreynde Abdlkays
kabilesine ait bir ehir olduunu sylemitir. (el-Ayn, Umdetlkr, c. V, s. 270)
Buhr, Cuma 15. Zaviye Basrann d mahallelerinden bir
yerin addr. Basraya uzakl iki fersahtr. Bir Fersah mil, bir
mil drtbin admdr.(el-Ayn, Umdetl-Kr, c. V, s. 281-282)
Bugnk uzunluk llerine gre bir fersah 7500 mimari
arndr. Bir mimari arn 0.758 m. dir. (mer Nasuhi Bilmen,
192
DORU BLDMZ YANLILAR
Kab b. Mlikin olu Abdurrahman dedi ki, babam

cuma gn ezan iitince Esad b. Zrreye rahmet
okurdu. Dedim ki, Ezan iitince Esad b. Zrreye
rahmet okuyorsun? Dedi ki, nk o, Nebit
dzlnde, Ben Beyda 1 8 6 talnda Nakil-Hadmn
adl sulak yerde bize ilk defa Cuma namaz kldrmtr.
O gn ka kiiydiniz? Diye sordum. Krk dedi. 1 8 7
3. Namaza Gelme db
Eb Hureyre Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellemin yle dediini rivayet etmitir: Namaz
klnaca zaman koarak gelmeyin, sakin sakin gelin;
yetitiiniz
rektlar
kln,
yetiemediinizi
de
tamamlayn. 1 8 8
4. Namaz Bitince Yaplacak ler

Eb Musa el-Earnin bildirdiine gre Allahn
Elisi yle demitir: Cuma vakti, mamn (minbere)
oturmasyla namazn bitmesine kadar olan vakittir. 1 8 9
Cuma namaz iki rekttr. Abdullah b. mer
radiyellah anh yle dedi: Allahn Elisi Cuma
namazndan sonra mescitten ayrlncaya kadar namaz
klmaz, ayrlnca evinde 1 9 0 iki rekt klard. 1 9 1
Ayette: Namaz bitince hemen yeryzne daln
buyrulduuna gre emre uymak gerekir. Abdullah b.
mer, cuma gn, mescitten kmadan iki rekt
namaz klan birini grd ve onu iterek yle dedi:
Cumay drt rekt m klmak istiyorsun? Abdullah b.
186
187
188
189
190
191
Hukuk slamiyye Kamusu , stanbul 1969, c. IV, c. 127-128)

Buna gre bir fersah 5685 m. eder.
Buras Medineye bir mil uzaklkta bir yerleim yeridir. (Hattb,
Kitb Melimis-Snen, c. 1, s. 645).
Eb Davd, Cuma 1069.
Buhr, Cuma l8.
Mslim Cuma 16; Eb Davd, Cuma 1048.
Evinde ifadesi Mslimde gemektedir.
Buhr Cuma 39, Mslim Cuma 71.
193
mer evinde iki rekt namaz klar ve derdi ki: Allahn

Elisi byle yapard. 1 9 2
Abdullah Mekkede bulunur da Cumay klarsa ileri
geer iki rekt klar, sonra ileri geer drt rekt klard.
Eer Medinede ise Cumay klar, sonra evine dner iki
rekt klard. Mescitte klmazd. Derdi ki, Allahn
Elisi byle yapard. 1 9 3
mer Cumadan nce namaz uzatr, Cumadan sonra
eve gider, iki rekt klar ve Allahn Elisi de byle
yapard. 1 9 4 derdi.
es-Sib diyor ki, Muaviye ile birlikte maksure de
(hnkar mahfilinde) Cuma namazn kldk. mam selam
verince kalktm, ayn yerde namaza devam ettim.
Muaviye bana birini gnderdi ve dedi ki, Bu yaptn
bir daha yapma. Cuma namazn kldktan sonra dar
kmadan veya biraz konumadan baka namaz klma.
nk
Allahn
Elisi
bize
byle
emretmiti.
Konumadka veya dar kmadka bir namazn
dierine eklenmemesini isterdi. 1 9 5
Eb Hureyre, Allahn Elisinin
rivayet etmitir: Cumadan sonra
olursanz drt rekt kln. 1 9 6
yle dediini
namaz klacak
5. Cuma Gn
Eb Hureyrenin, Allahn Elisinden u szleri
iittii rivayet edilmitir: Sonuncu mmet olan bizler
Kymet gnnde ncler olacaz. Hlbuki dier
mmetlere daha nce kitap verilmitir. Cuma gn de
aslnda onlara verilmiti ama ihtilafa dmlerdi.
Allah artk bu gn bize verdi, dier mmetler de
bizim arkamza taklm oldular. Yahdilerin gn yarn
192
193
194
195
196
Eb Davd Cuma 1127.

Eb Davd Cuma 1130.
Eb Davd Cuma 1128.
Mslim Cuma 73, Eb Davd Cuma 1128.
Mslim Cuma 67-68; Eb Davd Cuma 1131; Tirmizi Cuma
523.
194
DORU BLDMZ YANLILAR
(yani cumartesi), Hristiyanlarnki de brs gn,

(yani pazar gn)dr. 1 9 7
Eb Hureyre ve Huzeyfe tarafndan rivayet edilen
bir hadiste Allahn Elisi yle demitir: Allah Tel
sizden ncekilere cumay kaybettirdi. Cumartesi
Yahdilerin, pazar Hristiyanlarn oldu. Allah bizi
dnyaya getirdi ve cuma gnn bize gsterdi.
Bylece cuma, cumartesi ve pazar (kutsal gnler)
kld. Onlar Kymet gn de bizim arkamzdan
geleceklerdir. Biz dnyada yaayanlarn sonuncusu,
Kymet
gnnn
ncleriyiz.
Bir
de
btn
yaratklardan nce hesab tamamlanacak olanlarz. 1 9 8
6. Cumann Fazileti
Eb Hureyre, Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellemin yle dediini rivayet etmitir: Kim, cuma
gn cnplkten ykanrcasna ykanr da Cumaya
giderse bir deve kurban etmi gibi olur. kinci saatte
giden bir sr kurban etmi gibi olur. nc saatte
giden boynuzlu bir ko kurban etmi gibi olur.
Drdnc saatte giden bir tavuu Allah rzas iin
vermi gibi olur. Beinci saatte giden de bir yumurtay
Allah rzas iin vermi gibi olur. mam hutbeye knca
melekler hazr olur ve hutbeyi dinlerler. 1 9 9
Selmn-i Fris Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellemin yle dediini rivayet etmitir: Bir kii cuma
gn
ykanr,
gcnn
yettiince
temizlenir,
yadanlndan yalanr veya evinde bulunan bir gzel
kokuyu srnr ve kar, iki kiinin arasn ayrmaz,
sonra
kendine
farz
olan
namaz
klar,
imam
konuurken de susarsa dier cumadan o cumaya kadar
olan gnahlar balanr. 2 0 0
Eb Hureyre, Allahn Elisinin yle dediini
rivayet etmitir: Kim ykanr, Cuma namazna gelir,
belirli miktardaki (nafile) namaz klar, hutbe bitinceye
197
198
199
200
Buhr, Cuma 1; Mslim, Cuma 21.

Mslim, Cuma 22.
Buhr Cuma 4; Mslim Cuma 10.
Buhr, Cuma 6.
195
kadar susar, sonra imamla birlikte Cuma namazn

klarsa o cuma ile ondan nceki cuma arasndaki
gnahlar baland gibi gn de ilave edilir. 2 0 1
7. Cuma in zel Elbise

Muhammed b. Yahya Allahn Elisinin yle
dediini rivayet etmitir: Eer bulabilirseniz i
elbiselerinizden ayr cuma iin bir takm elbise
edinebilirsiniz. 2 0 2
8. Cuma in Ykanma
Semre b. Cndb Allahn Elisinin yle dediini
rivayet etmitir: Cuma gn abdest alan iyi yapar,
ama ykanrsa daha iyi olur. 2 0 3
Abdullah b. mer, Allahn Elisinin yle dediini
rivayet etmitir: Sizden biri Cumaya gelecei vakit
ykansn. 2 0 4
Hattab olu mer, cuma gn hutbede ayaktayken
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ashabnn ilk
muhacirlerinden bir zat ieri girdi. 2 0 5 mer ona yle
seslendi: Bu hangi saattir byle? O zat dedi ki,
lerim vard, ezan sesini duyuncaya kadar evime
dnemedim. Sadece abdest alabildim.
mer dedi ki, Gene mi abdest? yi biliyorsun ki,
Allahn Elisi ykanmay emrederdi. 2 0 6
Eb Hureyre, Allahn Elisinin yle dediini
rivayet ediyor: Haftada bir kere, ban ve vcudunu
ykamak her mslmann grevidir. 2 0 7
201
202
203
204
205
206
207
Mslim, Cuma 27.

Eb Davd, Cuma 1078.
Tirmizi, Cuma 497.
Buhr ve Mslim, Cuma 2.
Eb Hureyreden gelen bir rivayette bu zatn Osman olduu
belirtilmektedir. (Mslim, Cuma 4)
196
DORU BLDMZ YANLILAR
9. Cuma in Gzel Koku Srnme

Eb Sad el-Hdr, Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellemin u szne ahid olduunu syledi: Cuma
gn ykanmak erginlik ana girmi herkesin
grevidir. Dilerini temizlemek ve koku srnmek de
yle. 2 0 8
10. Cuma Vakti

Enes b. Malik, Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellemin Cuma namazn gnein meyli 2 0 9 srasnda
kldrdn sylemitir. 2 1 0
Enes b. Malik yle dedi: Cumalar erken davranr,
kayluleyi 2 1 1 Cumadan sonra yapardk. 2 1 2 Enes b. Malik
dedi ki: Allahn Elisi souk havalarda namaz yani
Cumay erken kldrr, scak havalarda da hararetin
dmesini beklerdi. 2 1 3
Seleme b. el-Ekva yle dedi: Allahn Elisi ile
beraber Cuma namazn gne batya kayd zaman
klar sonra geri dner glge arardk. 2 1 4
Seleme b. el-Ekvan yle dedii rivayet edilmitir:
Allahn Elisi ile birlikte Cuma namazn klar, dner
duvar
diplerinde
glgeleneceimiz
bir
glge
bulamazdk. 2 1 5
11. Cuma Ezanlar

es-Sib b. Yezid yle dedi: Cuma gn, imam
oturduu zaman ezan okunurdu. 2 1 6
208
209
210
211
212
213
214
215
216
Buhr Cuma 3.
Gnein meyli, tam tepe noktasndan batya doru kaymasna
denir. Bu vakit le vaktinin balangcdr.
Buhar, Cuma 16; Eb Davd Cuma 1084;Tirmiz, Cuma 503.
Kaylule, gndz vakti bir miktar uyumaktr. Genellikle scan
iddetli olduu saatlerde yaplr.
Buhar, Cuma 16.
Buhar, Cuma 17.
Mslim, Cuma 31.
Mslim, Cuma 32.
Buhr, Cuma 24.
197
es-Sib b. Yezid demitir ki; Peygamberimiz, Eb

Bekr ve mer zamannda ilk ezan, imam minbere
oturduu zaman okunurdu. Osman zamannda insanlar
oalnca ez-Zevr zerinde okunan nc ezan
ilave etti. 2 1 7
lave edilen bu ezan, le vaktinin girmesiyle
okunan birinci ezandr. kincisi imam minbere ktktan
sonra okunur Cumann farzndan nce okunan ikamete
de ezan dendii iin yaplan ilave nc ezan
olmaktadr. 2 1 8
ez-Zevr Medine arsnda bir yer idi. bn Battal
bunun, Mescidin kapsnda byk bir ta olduunu
sylemekte, bn Mce ve bn Huzeyme bu konuda u
aklamay yapmaktadr: nc ezan, arda, ezZevr
denilen
bir
binann
damnda
okutmaya
balad. 2 1 9
Eb Umme b. Sehl b. Huneyf yle anlatyor:
Muaviye
minberde
otururken
mezzin
ezan
okuduunda Allahu ekber Allahu ekber deyince
Muaviye de Allahu ekber Allahu ekber dedi. Mezzin
Ehed en lilhe illallah deyince Muaviye Ben de
dedi. Mezzin Ehed enne Muhammeden abduh ve
resluh deyince Muaviye, Ben de dedi. Mezzin
ezan tamamlaynca dedi ki, Ey insanlar ben Allahn
Elisinin bu yer zerinde, mezzin ezan okurken
benden iittiiniz szleri sylediini iitmitim. 2 2 0
12. Hutbe
Ammar b. Yasir dedi ki, Allahn
hutbeleri ksa okumay emretmiti. 2 2 1
217
218
219
220
221
Buhr, Cuma 21.

el-Ayn, Umdetl-kr , c. V, s. 298.
el-Ayn, Umdetl-kr , c. V, s. 299.
Buhr, Cuma 23.
Eb Davd, Cuma 1106.
Elisi
bize
198
DORU BLDMZ YANLILAR
Cabir b. Semre yle dedi: Allahn Elisi cuma

gn hutbesini uzatmazd, sylediklerinin toplam bir
ka kelimeden ibaretti. 2 2 2
Cabir b. Semre yle dedi: Allahn Elisi ile
beraber ok namaz kldm. Namaz da orta halli,
hutbesi de orta halli idi. 2 2 3 Kurndan yetler okur,
insanlara grevlerini hatrlatrd. 2 2 4
Eb Vail diyor ki, Ammar bize hitabetti, ksa ve
gzel konutu. Aa inince dedik ki, Ebl-Yakzn,
gzel ve zl bir hutbe okudun, biraz daha nefes sarf
etseydin ya? Dedi ki, Ben Allahn Elisinin yle
dediini iittim: Kiinin namaznn uzun, hutbesinin
ksa olmas dini anladn gsterir; namaznz uzatn,
hutbeyi
ksa
tutun.
nk
baz
konumalar
byleyicidir. 2 2 5
Abdullah b. mer yle dedi: Allahn Elisi iki
hutbe okurdu. Minbere ktnda (ezan bitinceye
kadar) otururdu. Mezzin ezan okurken onu grr
gibiyim. Sonra kalkar hitap eder sonra oturur, bir ey
konumaz, sonra kalkar hutbe okurdu. 2 2 6
Abdullah b. mer yle dedi: Allahn Elisi cuma
gn hutbeyi ayakta okur, sonra oturur, tekrar ayaa
kalkard. Tpk imdi yaptnz gibi. 2 2 7
Cabir b. Semre dedi ki, Allahn Elisi iki hutbe
okur ve arada otururdu. Kurn okur, insanlara
grevlerini hatrlatrd. 2 2 8
13. Hutbe Esnasnda Namaz Klnmas

Cbir b. Abdullah dedi ki, Allahn Elisi cuma gn
hutbe okurken bir adam geldi. Ona; Namaz kldn m?
dedi. O da Hayr dedi. Dedi ki, Kalk iki rekt kl. 2 2 9
222
223
224
225
226
227
228
Eb Davd, Cuma 1107.

Buradan sonraki ksm Eb Davdda gemektedir.
Mslim, Cuma 41, Eb Davd, Cuma 1101.
Mslim, Cuma 47.
Eb Davd Cuma 1092.
Buhr, Cuma 27, Mslim Cuma 33.
Mslim, Cuma 34; Eb Davd, Cuma 1094; Nese, Cuma 1419;
bn Mce, Cuma 1106.
199
Cbir b. Abdullahn Allahn Elisinden yapt bir

baka rivayet de yledir: Sizden biri, cuma gn
imam (hutbeye) kmken gelirse iki rekt namaz
klsn. 2 3 0
Cbir b. Abdullah yle dedi: Cuma gn Allahn
Elisi hutbe okurken Gatafan kabilesinden Sleyk
kageldi ve hemen oturdu. Allahn Elisi yle dedi:
Sleyk! Kalk, iki rekt namaz kl. Caiz olacak kadar
(ksa) olsun. Sonra yle devam etti: Sizden biri
cuma gn imam hutbe okurken ieri girerse iki rekt
namaz klsn ve onu caiz olacak kadar (ksa) klsn. 2 3 1
a- Hutbe Esnasnda Susmak

Eb Hureyre, Peygamberimizin yle dediini haber
vermitir:
Cuma
gn
imam
hutbe
okurken
232
arkadana
sus
dersen
lavde
bulunmu
olursun. 2 3 3
Eb Hureyre Allahn Elisinin yle dediini rivayet
etmitir: Kim gzelce abdest alr, Cumaya gider,
dinler ve susarsa o cumadan bir nceki cumaya kadar
olan gnahlar balanr ve buna gn de ilave
edilir. Kim bir taa dokunursa lavde bulunmu olur. 2 3 4
Ali radiyellah anhn Kufede minberden yle hitap
ettii rivayet edilir. Cuma gn olduunda eytanlar
bayraklaryla birlikte ar pazar dolar insanlar
Cumaya gitmekten alkoyacak bir ksm bahaneler
ortaya karr. Melekler de erken kar, mescidin
kapsnda oturur, imam minbere kncaya kadar birinci
saatte ve ikinci saatte gelenleri kaydederler. Kii
imam grp iitecei bir yere oturur, sesini karmaz
ve lav da bulunmazsa iki sevap kazanr. mam grp
229
230
231
232
233
234
Buhr, Cuma 33; Mslim, Cuma 55. Buharide, iki rekt kl.
ifadesi geiyor, Kalk ifadesi Mslimin rivayetinde vardr.
Mslim, Cuma 57.
Mslim, Cuma 60.
Lav, deersiz faydasz ve uygunsuz sz, davran vs. anlamna
gelir.
Eb Davd, Cuma 1050.
200
DORU BLDMZ YANLILAR
iitecei bir yere yerleir de lav yapar, susmazsa bir

gnah kazanr. Cuma gn arkadana sus diyen
lavda bulunmu olur. Lavda bulunann bu Cumadan
alaca kalmaz. Ali szn yle bitirdi: Allahn
Elisinin byle sylediini iitmitim. 2 3 5
b- Hutbe Duas
bn Mesud, Allahn Elisinin hutbe okurken sze
yle baladn rivayet etmektedir:

.

Allaha
hamdolsun,
ondan
yardm
ister,
balanma talep eder, nefislerimizin errinden
ona snrz. Allah kime hidayet verirse onu
saptracak yoktur. Kimi de sapk sayarsa onu
doru yolda sayacak yoktur. Allahtan baka ilah
olmadna ahitlik ederim. Muhammedin Allahn
kulu ve resul olduuna da ahitlik ederim. Onu,
mjdeleyici ve uyarc olarak Kymetin n sra
gndermitir. Kim Allaha ve Resulne boyun
eerse olgunlamtr. syan eden de sadece
kendine zarar verir. Onun Allaha bir zarar
dokunmaz.236
bn ihb yukardaki duaya unu eklemektedir:
Rabbimiz
olan
Allahtan
bizi
kendisine
ve
Peygamberine boyun een, rzasnn peinde olan ve
onu zecek eylerden saknanlardan eylemesini niyaz
ederiz. Varlk sebebimiz Allahtr ve biz onunuz. 2 3 7
c- Hutbe Okunurken mama Yakn Oturma
235
236
237
Eb Davd, Cuma 1051.

Eb Davd, Cuma 1097.
Eb Davd, Cuma 1098.
201
Semre b. Cndb, Allahn Elisi salallah aleyhi

ve sellemin yle dediini rivayet etmektedir:
Hutbede hazr bulunun ve imama yaklan. nk
devaml uzak duran, Cennete girse bile gerilerde
kalr. 2 3 8
14. Cuma Gn Dualarn Kabul Edildii Saat

Cbir b. Abdullah Allahn Elisinin yle dediini
rivayet ediyor: Cuma gn on iki(saat)tir. Bir
Mslman o saatte Allahtan bir ey isterse muhakkak
verir. Onu kindinin son saatinde arayn. 2 3 9
Enes b. Malik, Allahn Elisinin yle dediini
rivayet ediyor: Cuma gn umut saatini kindiden
sonra gne batncaya kadar arayn. 2 4 0
Eb Hureyre radiyellah anh, Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellemin cuma gnnden bahsederek yle
dediini haber veriyor: Cuma gnnde bir zaman
vardr ki, o saatte bir Mslman namaz klarken
Allahtan bir ey isterse muhakkak verir. Peygamber
eliyle bu zamann ksa olduunu iaret etmitir. 2 4 1
15. Hanefi Mezhebine Gre Cuma Namaz

Hanefi mezhebinde Cumay klmann farz olmas iin
baz artlar aranr. Bunlardan biri, Cumay kldran
imamn sultan veya onun grevlendirecei bir kii
olmasdr. Bu grn sebebini bilmeyenler, Sultan
devlet bakan olarak anlamlar ve Hanef mezhebine
gre Cumay, Mslman devlet bakannn veya onun
grevlendirecei bir kiinin kldrmas gerektiini
zannetmilerdir.
Buna,
baz
hayali
gerekeler
ekleyenler, Hanef mezhebinin Cuma namaz iin
belirledii artlarn Trkiyede olumadn ne
srmlerdir. Bu iddia yle zetlenebilir: Trkiye laik
tir. Burada devlet bakannn Cuma kldrmas sz
238
239
240
241
Eb Davd, Cuma 1108.

Eb Davd, Cuma 1048.
Tirmiz, Cuma 489.
202
DORU BLDMZ YANLILAR
konusu olamaz. Cuma slm egemenliin simgesidir.

Laik ynetim slamn egemen olmasn kabul etmez.
Bu sebeple byle bir ynetimin grevlendirecei
imamlarn arkasnda Cuma namaz klnmaz.
ounluu gen olan bir ok Mslman bu grn
etkisine girmi, Cuma namaz klmamaya balam ve
bunu slamn egemen olmas uruna yaplan bir cihad
olarak deerlendirmitir.
Hanef mezhebi byle bir tavr asla kabul etmez. Bu
gerekelerle ortaya kanlar, Cuma namazna engel
olduklar iin ar bir vebal altndadrlar.
Cuma ile ilgili Haneflerin delil aldklar hadis udur:
Cbir b. Abdullah Peygamber sallallahu aleyhi
ve sellemin bir gn yle bir konuma yaptn
naklediyor: Ey insanlar! lmeden nce tvbe
edip Allaha ynelin. Meguliyetler bastrmadan
iyi iler yapmak iin elinizi abuk tutun. Sk sk
hatrlayarak, gizli ve ak, bol bol sadaka vererek
Rabbinizle ba kurun ki rzknz bol olsun, yardm
gresiniz ve aklarnz kapatlsn.
unu iyi bilin ki, Allah Tel u bulunduum yerde,
bu gnmde, bu aymda, bu ylmdan Kymet gnne
kadar devam edecek bir farz olarak size Cuma
namazn farz klmtr. Ben hayatta iken ya da benden
sonra kim, dil veya zlim bir bakan varken,
nemsemeyerek veya farzln kabul etmeyerek Cumay
klmazsa, Allah onun iki yakasn bir araya getirmesin.
Allah onun iini bereketlendirmesin. Bakn! Byle birinin
ne kld namaz, ne verdii zekat, ne gittii hac, ne
tuttuu oru ne de yapt iyilik kabul edilir. Tvbe
ederse o baka. Tvbe edenin tvbesini Allah kabul
eder. 2 4 2
Aada grlecei gibi bu hadis, Haneflerden
emseddin es-Serahs (. 483 h.) Aladdin el-Kasn
(. 587 h.) ve Kema-lettin b. Hmam (. 593 h.)
tarafndan Cuma namaznn Sultan veya onun
242
bn Mce, kamets-salah 78.
203
grevlendirecei biri tarafndan kldrlmasnn delili

saylmtr.
Ancak hadisi rivayet edenlerden Abdullah b.
Muhammed el-Adev ile Ali b. Zeyd b. Cedn zayf
kiiler olduundan hadis, senet ynnden zayf
grlm 2 4 3 ve baz Hanef fkh kitaplar tarafndan
sultan konusu iin delil saylmamtr. el-Hidye, bu
kitaplardandr.
Aladdin el-Ksnye gre Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellemin, drt grevin valilere (yneticilere)
ait olduunu syledii ve cumay bunlar arasnda
sayd, rivayet edilmitir. Ancak Kemlddin b.
Hmm, bu szn tabinden Hasan- Basrye ait
olduunu belirtmitir. 2 4 4 mam Serahs bu sz hadis
deil, eser olarak zikretmitir. Sahabinin veya selefin
szlerine eser dendii iin 2 4 5 Mebsut un ifadesi bn-i
Hmm destekler. Biz de hadis kitaplarnda byle bir
hadise rastlayamadk.
Haneflerin dayandklar esas delil maslahattr.
Maslahat, bir iin iyi ve hayrl olmasna sebep olan
eydir.
Kart
mefsedet-tir.
slam,
koyduu
hkmlerinde maslahatlar hep dikkate almtr. Bu
sebeple slamn her hkm hikmete uygun, yani daha
iyisi olamayacak ekilde yerli yerindedir.
Maslahata kamu yarar denebilir. Cuma namazn
Sultann veya Sultan tarafndan grevlendirilecek bir
kiinin kldrmasnda kamunun yani Mslmanlarn
yarar vardr. yle ki, Cuma namaz, bir yerleim
blgesinde, erginlik ana girmi btn Mslman
erkeklerin bir araya gelerek kldklar namazdr. Bu
namaz kldracak kii nceden belli olmazsa aada
daha ak olarak belirtilecei gibi insanlar bu hususta
anlamazlklara
ve
lmle
sonulanabilecek
atmalara girebilirler. Okunacak hutbe, insanlar
243
244
245
bn Mce, kmetus-salah, 78.

Kemalddin b. Hmm, Fethl-kadr, Msr l3l5/1897, c. I, s.
412.
mer Nasuhi Bilmen, Hukuk slamiyye Kamusu, c. I, s. 26.
204
DORU BLDMZ YANLILAR
fitne ve fesada drebilir. Ayrca yetkili makamlar

tarafndan nlem alnmamas halinde i ve d
dmanlarn namaz srasnda baskn yapp Mslman
erkekleri katletmeleri mmkn olabilir. Ama Cuma
namaz yetkili makamlarn denetimi altnda klnd
taktirde bu problemler olmaz. Bu sebeple Cuma
namaznda
sultann
bulunmasn
art
komak
maslahata yani kamu yararna uygundur.
Byle bir maslahata uyulmasnn zarar da yoktur.
nk Cuma imam, imamlk iin gerekli asgari artlar
tayorsa onun igal ettii veya tayin edildii makamn
kusurlar namaza mani olmaz. Sultan veya onun yerine
geecek bir kii yoksa Mslmanlarn kendi aralarnda
belirleyecekleri bir imamn arkasnda namaz klmalar
mmkndr. Bu sebeple sultan art Cumann terk
edilmesine yol amaz.
Cuma
namazn
hayat
boyunca
Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellem kldrmtr. O, hem
peygamber hem de devlet bakan idi. Ondan sonra da
merkezde
halifeler,
tarada
orann
en
yetkili
yneticileri kldrmtr. Dolaysyla sultan art, teden
beri var olan uygulamann tespiti mahiyetindedir.
Bu artlar ihtiva eden bir maslahat, Hanef
mezhebine gre er delillerden saylr ve ona
dayanlarak hkmler konabilir. 2 4 6 Cuma namaz ile
ilgili sultan art bu ekilde konmutur.
Aadaki aklamalardan anlalaca gibi sultan,
cuma namaz klnan yerin en yetkili amiri demektir.
lenin sultan kaymakam, ilin sultan vali, lkenin
sultan devlet bakandr. Eer yetkili kiinin olmamas
yahut anari ve terr sebebiyle yetkili amirin yetkisini
kullanamamas sz konusu ise o zaman Mslmanlar
kendi aralarndan birini imam seerek cuma namazn
klarlar.
imdi
Haneflerin
temel
kaynaklarnda
konunun nasl ele alndna bakalm:
a- el-Mebst
246
mer Nasuhi Bilmen, a.g.e. c. I, s. 199-200.
205
emsddin es-Serahsnin (. 483 h.) el-Mebst adl

eseri, Hanef mezhebini sonraki nesillere aktaran mam
Muhammedin alt kitabnn 2 4 7 erhidir. Bu alt kitaptaki
grlere zahirr-rivaye denir. Bu grler gvenilir
yollarla bize ulam kabul edilir. el-Mebsut un konu
ile ilgili ifadeleri yledir:
Bize gre sultan Cumann artlarndandr. Allah
ondan raz olsun, mam afi bu grte deildir. O,
Cuma namazn dier farz namazlara kyaslayarak
sultan ile halk bu konuda ayn kabul etmitir. Bizim
delilimiz Cabir radiyellah anhn rivayet ettii, ...
zalim veya adil bir imam (bakan) olduu halde
Cumay terk eden... ifadelerini tayan hadisidir. Bu
hadiste Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Cumay
terk edenin cezay hak etmesi iin imamnn yani
bakannn olmasn art komutur. Eserde (yani
sahabeden birine ait bir szde) Drt grevin
yneticilere ait olduu, Cumann bunlardan biri
bulunduu belirtilmitir. Bir de insanlar Cumay
klabilmek iin kk cemaatleri brakarak bir yere
toplanrlar. Sultan art olmasa fitne kar. nk baz
kimseler nceden camiye gelip kendilerince geerli bir
maksatla Cumay klabilirler. Bu durumda arkadan
gelen cemaat Cumay karm olur. Burada ak bir
fitne vardr. Bu sebeple Cuma namaz, insanlarn ileri
ve onlarn arasnda adaletli davranma ile grevli
imama (bakana) braklmtr. Bu, fitnenin yatmas
iin daha uygun olur. 2 4 8
b- el-Bedai
Aladdin el-Ksnnin (. 587 h.) el-Bedaiussanai f tertbi-erai adl eseri Hanef mezhebinin
247
248
mam Muhammedin alt kitab unlardr : 1- el-Asl (dier ad elMebst) 2- ez-Ziydt, 3- el-Camius-sar, 4- el-Camiul-kebr,
5- es-Siyers-sar, 6- es-Siyerl-kebr.
emsddin es-Serahs, el-Mebst, Msr l324/1906, c. II, s. 24.
206
DORU BLDMZ YANLILAR
gvenilir kaynaklarndandr. el-Bednin konu ile ilgili

ifadeleri yledir:
Bize gre sultan, Cumann edasnn artdr. yle
ki, sultan veya naibi (grevlisi) bulunmazsa Cumay
klmak caiz olmaz. mam afi sultann art olmadn
sylemitir. Ona gre Cuma farz bir namazdr, dier
namazlarda olduu gibi bunun klnmas iin de
sultann varl art deildir. Bizim delillerimiz
unlardr: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ...
dil veya zlim bir imam (bakan) varken...
ifadelerini tayan hadisinde, Cumay klmayann
cezay hak etmesi iin imamn (yani yneticinin)
bulunmasn
art
komutur.
Ayrca
Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellemin Drt grevin valilere
(yneticilere) ait olduunu syledii ve Cumay bunlar
arasnda sayd rivayet edilmitir. Bir de Cuma
namaznn edas iin sultan art olmasayd fitne
kard. nk Cuma, byk kalabalklarla klnan bir
namazdr. ehrin btn halknn nne geip namaz
kldrmak bir eref, itibar ve saygnlk kabul edilir.
Saygnlk kazanma ve bakan olma hevesinde olanlar
Cumay kldrmak iin birbirleriyle yara girerlerdi,
bundan dolay aralarnda ekime ve anlamazlklar
kard. Bu da lmle sonulanacak atmalara yol
aard. Onun iin bu grev valiye braklmtr ki,
Cumay ya kendi kldrsn ya da bu i iin yetkili
grd bir kimseyi tayin etsin. Bu durumda ya valinin
emrine
uymay
vacip
grdklerinden
veya
cezalandrlma korkusundan dolay baz kimseler imam
olmak iin niza karmaktan kanrlar.
Grev sultana braklmazsa camiye gelen her grup,
namaz ayr ayr klarak Cumadan beklenen faydann
kaybolmasna yol aabilir. nk Cuma namaz, tam
bir fazilet elde etmek iin insanlarn bir araya gelerek
kldklar namazdr. Ya da namaz sadece bir kere
klnr, bu sefer de nceden klanlar klm, arkadan
gelenler Cumay karm olurlar. Bu sebeplerle
Cumay
kldrma
grevinin
sultana
braklmas
207
yerindedir. Sultan, btn cemaatin gelmesinden sonra

uygun bir vakitte Cumay ya bizzat kldrr ya da
grevlendirecei bir kiiye kldrtr.
Sultan yoksa
Anari veya lm gibi bir sebeple imamn (en yetkili
kiinin) bulunmamas veya yeni valinin henz greve
balamam olmas halinde, mam Kerh, halkn
kendilerine namaz kldracak bir kiinin imaml
zerinde anlamalarnda saknca grmemitir. el-Uyn
adl kitapta mam Muhammedin de bu grte olduu
kaydedilmitir. nk Osmann etraf anaristler
tarafndan sarlnca halk Aliye gitti, o da onlara
Cumay kldrd.
el-Uyn da Eb Hanfeden yle bir gr de

rivayet edilmitir: Bir ehrin valisi lse, lm haberi
Cumaya kadar halifeye ulamasa, Cuma namazn,
lenin vekili veya Emniyet Mdr yahut kad kldrsa
namaz sahih olur. Fakat bu durumda halk bir bakasn
imamla geirirse olmaz. nk bu grevliler vali
hayatta iken onun yerine namaz kldrma yetkisine
sahip kimselerdir. lmnden sonra halife, valilik
grevini bir bakasna verinceye kadar yetkileri devam
eder.
Nevdirus-salt adl kitapta u bilgiler vardr:
nceki sultan hutbe okurken yeni tayin edilen sultan
kagelse de hutbenin tamamlanmasn istese, bu
hutbeden sonra yeni sultann cumay kldrmas caiz
olur. nk eski sultan hutbeyi onun msaadesiyle
okumu ve onun naibi (grevlendirdii kimse)
durumuna gelmi olur. Yeni gelen sultan, ncekinin
hutbeyi
tamamlamasn
istemeden
sessizce
bekledikten sonra geip Cumay kldrmak istese caiz
olmaz. O, sadece le namazn kldrabilir. nk
sessiz kalmas hutbenin tamamlanmasn istedii
anlamna gelebilecei gibi buna raz olmad anlamna
da gelebilir. Byle ihtimalli durumlarda hutbe geerli
olmaz.
208
DORU BLDMZ YANLILAR
Yeni atanan sultan geldiinde birincisi hutbeyi

tamamlamsa namaz kldrmas caiz olmaz. nk
okunan,
grevden
alnm
imamn
(sultann)
hutbesidir. kincisi de kendi hutbesini okumamtr.
Hutbe Cuma namaznn artdr. Btn bunlar birinci
sultann ikinciden haberdar olmas halinde geerlidir.
Eer birinci ikincinin geldiini bilmez de hutbeyi
okuyup namaz kldrr ve yeni gelen de sesini
karmazsa namaz geerli olur. nk birinci, ikincinin
geldiini renmeden grevden alnm olmaz. Ama
grevden alndna dair bir yaznn veya habercinin
gelmesiyle de birincinin grevi sona erer.
Bir kle, sultan (ynetici) olsa, kendisi veya
grevlendirecei bir kii Cumay kldracak olsa namaz
geerli olur. Yolculuk halinde (sefer) olan sultan da
ayndr. nk Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem
Mekkeyi fethettii sene, yolcu durumunda olmasna
ramen orada Cumay kldrmtr. Hatta bir gn len
namazn iki rekat olarak kldrdktan sonra Mekkelilere
yle
seslenmiti:
Mekkeliler!
Siz
namazn
tamamlaynz, biz seferiyiz. Kle konusunda da
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin u szne
dayanrz: Banza burnu kesik Habeli bir kle,
sultan (ynetici) olarak tayin edilse ona boyun einiz.
Eer byle bir kimsenin imam olmas caiz olmasayd
ona boyun emek farz klnmazd.
Kadnn veya erginlik ana girmemi akll bir
ocuun Cuma namazn kldrmalar caiz deildir.
Bunlar dier namazlarda da imamlk yapamadklarna
gre Cuma imamln ncelikle yapamazlar. Kadn,
sultan (ynetici) olsa da uygun bir kiiyi imam olarak
grevlendirse ve bu kii Cumay kldrsa sahih olur.
nk kadnn sultan veya kad olmas genelde
sahihtir. 2 4 9
c- el-Hidye
Brhanddin Ali b. Ebbekr el-Merinnnin (. 593
h.) el-Hidaye adl kitabnn konuyla ilgili ifadeleri
249
Aladdin el-Ksn, el-Bedis-sani fi tertibi-eri, Beyrut

l394/l974, c. I, s. 261-262.
209
aaya alnmtr. Bu kitap da mezhebin gvenilir

kaynaklarndandr.
Cuma namazn sultan veya onun grevlendirecei
kiiden bakas kldramaz. nk bu namaz byk bir
cemaatle klnr. Byle bir cemaatin nne kimin
geecei, kimin Cumay kldraca hususunda ya da
baka hususlarda anlamazlk kabilir. Dolaysyla
Cuma namaznn tam olarak klnabilmesi iin bu artn
yerine getirilmesi kanlmazdr. 2 5 0
Dikkat edilirse sultann art koulmasnn gerekesi
olarak bir yet veya hadisten bahsedilmemekte sadece
anlamazlk
kmasna
mani
olmaktan
yani
maslahattan sz edilmektedir. Eskiden camilerde
grevli imamlar yoktu, namaz cemaatten biri kldrrd.
Bu sebeple Hanef mezhebinin grn anlayabilmek
iin grevli imamlarn olmad bir ortam dnmek
gerekir.
d- Fethl-Kadr
Kemalddin b. Hmm (. 681 h.) yle der:
Bir ehrin valisi ld zaman ikinci vali greve
balayncaya kadar birincinin grevlendirdii kii
veya emniyet mdr yahut kad namaz kldrr. Bir
kimse ehrin idaresine zorla el koyup hakimiyeti ele
geirerek tam bir vali gibi davranrsa onun
bulunmasyla Cuma klnabilir. nk bylece
sultanl gereklemi ve art yerine gelmi olur.251
e- bn Abidn
bn-i Abidin diye hret bulmu olan Muhammed
Emn b. mer ( 1198 - 1252 h.) l 9 . asrda yaam
Osmanl alimlerindendir. Asl ad Reddl-muhtar
aled-drril-muhtar olan eserinde yle der:
et-Tatarhniye adl fetva kitabnda, Cuma namazn
kldracak imam grevlendiren sultann Mslman
olmas art deildir. eklinde bir fetva yer
250
251
Burhaneddin Ali b. Ebbekr el-Merinn, (. 593 h.) el-Hidye,

c.I,s. 412, Fethl-kadr ile birlikte.
Kemalddin b. Hmm, Fethl-kadr, c. I, s. 412.
210
DORU BLDMZ YANLILAR
almaktadr. Kafir valilerin ynetimi altnda olan

beldelerde
Mslmanlarn
Cuma
ve
bayram
namazlarn klmalar caizdir.252
Sultann
art
koulmasnn
sebebi
bir
fitne
kmadan Cumann huzur iinde klnmas olduuna
gre Cuma imamn tayin eden makamn Mslman
olmasnn art koulmamas normaldir. nk byle bir
sultann tayin ettii imamn grevine de kimse mani
olamaz. Bylece Cuma namaz huzur iinde klnr.
Sultan kelimesinin anlam:
Sultan, bir yerin en yetkili amiri anlamndadr.
lenin sultan kaymakam, ilin sultan vali, lkenin
sultan
devlet
bakandr.
Devlet
bakanlar
bulunduklar ehrin sultan olduklarndan bakentte
Cuma namazn kldrma yetkisi onlarndr.
mer Nasuhi BLMEN sultanla ilgili olarak u
ifadeleri kullanr: Cuma namazn ya en byk
veliyylemr
veya
onun
izniyle
dier
bir
zat
253
kldrmaldr.
Veliyylemr, yetkili kii demektir. En byk
veliyylemr de en yetkili kii anlamna gelir. Bu,
namaz klnan yer itibariyledir.
16. mamn Durumu

Cuma
namaz
salih
bir
imamn
arkasnda
klnabilecei gibi gnahkar imamn arkasnda da
klnabilir. Bir zat Muhammed b. en-Nadra gelerek
dedi ki, Benim komularm var, kendi arzularna
uyarak Cuma namazna gelmiyorlar?
en-Nadr dedi ki, Baksana, Eb Bekr ve mere
kar gelen kii hakknda ne dersin?
252
253
bn Abidn, Haiyet reddil-muhtar aled-drril-muhtar, K.

Kaza, Matbaa-i mire , c. IV, s. 427.
mer Nasuhi Bilmen, Byk slam lmihali , stanbul l962, s.
210.
211
-Kt adam.
-Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme kar
gelirse ?
-Kafir saylr.
-Ya yce Allaha kar gelirse ne olur ?
Bir sre kendinden geti, akl bana gelince yle
devam etti:
Kendinden baka ilah olmayan Allah akna siz de
ona kar durun. nk Allah Tel yle demitir:
Mminler! Cuma gn namaz iin ar yapldnda
hemen Allah anmaya ynelin. Allah Tel Abbslerin
ynetimi ele geireceklerini biliyordu. Cuma namaz
slamn ak simgelerindendir. Onu yneticiler kldrr,
bakalar deil. Bu namaz onlarn arkalarnda
klmamak namazn tamamen klnmamasna sebep
olur. 2 5 4
254
bn Kudme, el-Mun, Beyrut 1404/1984, c. II, s. 27.
BENC BLM
KADIN, NKAH
ve
TALAK
KADIN, NKAH ve TALAK
213
I. DETL KADININ ORUCU ve NAMAZI


Sana kadnlarn det halini soruyorlar. De ki, o
bir eziyettir. det gnleri onlar rahat brakn;
temizleninceye kadar da yaklamayn. Tertemiz
oldular m, onlara Allahn size buyurduu yerden
yaklan. Allah tevbe edenleri sever, tertemiz
olanlar da sever. (Bakara 2/222)
Temizleninceye kadar onlara yaklamayn emri,

detli kadnn temiz saylmadn gsterir. Namaz iin
abdesti veya boy abdestini art koan yet yle biter:
Allah size glk karmak istemez ama sizi temiz
klmak ister. (Mide 5/6) detli kadn temiz
saylamadndan namaz klmas mmkn olmaz. Bu
sebeple namazdan sorumlu tutulamaz. nk Allah
Tel
yle
buyurur:
Allah kimseye gcnn
yettiinden fazlasn yklemez. (Bakara 2/286)
mm Habbe binti Cah, kandan ikayet edince
Allahn Elisi yle demiti: Hayzn seni engelledii
sre iinde namaz klma; sonra ykan ve namazn
kl. 2 5 5
detli kadn namazdan sorumlu olmaynca onu kaza
etmekten de sorumlu olamaz. Muze dedi ki, Aieye
sordum, dedim ki:

:

.

.

Neden adetli kadn oru tutuyor da namaz
klmyor?
255
Mslim Hayz 65.
214
DORU BLDMZ YANLILAR
Sen Harriyye256 misin? dedi. Hayr,

Harriyye deilim ama soru soruyorum deyince
yle dedi: Bizim bamza bu olay gelince orucu
tutmamz emredilirdi ama namaz klmamz
emredilmezdi.257
nsanlar yanltan kaza ( )kelimesidir. Bu
kelime, Kuran ve Snnette ibadetler iin kullanlmsa
eda yani ibadeti zamannda yapma anlamndadr. (
) Hac ibadetini tamamladnzda 2 5 8 (
) namaz kl-dnzda 2 5 9 demek olur. 2 6 0
el-Feyym
(.
770 / 1368 - 69 ) 2 6 1 yle demitir:
Alimler, ibadetlerde kazay, vaktinin dnda yerine
getirilen, eday da vaktinde yerine getirilen iin
kullandlar. Bu, kelimenin szlk anlamna aykrdr
ama iki vakti ayrmak iin oluturulmu bir terimdir. 2 6 2
Aie validemiz zamannda byle bir terim olmad iin
onun kulland ( )kelimesine eda anlam vermek
gerekir.
Kaza kelimesi ilgili olarak bn Teymiye yle der:
Kaza ( ), Allahn ve Resulnn szlerinde
ibadeti vaktinde tam yapmay ifade eder. u ayetler
bunu gsterir:

.
Namaz tamamland zaman yeryzne daln
ve Allahn ikramndan arayn.263
256
257
258
259
260
261
262
263
Harriyye, Harrl demektir. Harr, Sffn savanda Alinin

saflarndan ayrlan Hriclerin topland yerdir. (Bkz. Ethem Ruhi
Flal, Hariciler, DA, c. XVI, s.169-175.)
Mslim Hayz 67.
Bakara 200
Nisa 4/103.
Kitabul-ayn,
Tacul-Arus, Lisanul-Arab, es-Shah,
elMsbahul-munir. mad.
Diyanet Vakf slam Ansk. Feyyum md. st. 1995.
Ahmed b. Muhammed el-Feyym, el-Msbahul-Munr, Lbnan
2001, s. 519.
Cuma 62/10
215

Hac ibadetini tamamladnzda.264
Fakihlerden bir ksm daha sonra kaza szn,
vaktinin dnda yerine getirilen, eda szn ise
vaktinde yerine getirilen ibadete has terimler haline
getirdiler. Resulullahn sznde byle bir ey asla
yoktur. Hem diyorlar ki, Kaza sz bazen eda
anlamna kullanlr.
Bylece kelimenin Kuran-
Kerimin indii zamanki anlamn pek az kullanlr diye
gsterirler. Bu sebeple Peygamberin u sz ile neyin
kastedildiini tartrlar:
yetitiinizi
kln,
yetiemediinizi kaza edin; bir rivayette tamamlayn.
O, bu szlerden hi biriyle ibadetin vaktinden sonra
yaplmasn kastetmemitir. Aslnda ariin sznde
ibadetin vakti dnda yaplmas ile ilgili bir ey
bulunmaz. Ancak vakit iki trldr; biri genel, dieri
zrller iin zeldir. Uyuyann uyannca, unutann da
hatrlad zaman namazn klmas byledir. Bu,
Allahn onlar iin belirledii vakittir, dierleri iin
ibadet vakti olmaz. 2 6 5
Aie validemiz ..orucu tutmamz emredilirdi
dediine gre det kan oruca engel deildir. Zaten
Bakara 187 de orucu bozan eyler; yeme, ime ve
cinsel iliki olarak belirtildikten sonra yle denmitir:
) Bunlar Allahn koyduu
(

snrlardr; onlara yaklamayn. (Bakara 2/187) det
kannn orucu bozduunu sylemek snrlar amak
olur.
Orucun Arapas savm = dr. Savm, imsak yani
kendini tutma, kendine engel olma anlamna gelir.
Oru tutan, kendini yeme, ime ve cinsel ilikiden
engeller. 2 6 6 det kan ise engellenebilecek bir ey
264
265
266
Bakara 200
bn Teymiye, Mecmuu Fetv Teymiye 1. bask, 1382 h. C.
XII, s. 106.
Bkz. Mfredt, mad.
216
DORU BLDMZ YANLILAR
deildir. Bu sebeple de onu orucu bozan bir ey

saymak mmkn olmaz.
Bataki yet, det halini eziyet saymtr. Eziyet
insana sknt veren eydir. Hastalk da bir eziyettir.
Zaten kadnlar det halini hastalk sayarlar. Allah
Tel hasta ve yolculara oru tutmama ruhsat
verdikten sonra yle demitir:

...bilseniz oru tutmanz daha hayrldr.
(Bakara 2/184)
Ramazanda oru tutmama ruhsatn kullanan hasta,
o gnlerin orucunu daha sonra tutar. detli kadn da
yledir. Oru tutmama, onun iin de ruhsattr. Eer
det hali oruca engel olsayd kadn, detli gnlerinde
klamad namazlar daha sonra klmad gibi
tutamad orular da daha sonra tutmazd.
Fakihler, detli kadnn Ramazanda oru tutmasn
yasaklar sonra da kaza ettirirler. Edasn yasakladklar
bir ibadetin kaza edilmesini isterken hangi delile
dayandklarn
sylemezler.
Hlbuki
Allah,
oru
ibadetini, dier ibadetlerden farkl olarak genie
anlatm ve yle demitir:
Bunlar Allahn koyduu snrlardr; onlara

yaklamayn. Allah yetlerini insanlara byle
aklar, belki saknrlar. (Bakara 2/187)
Allah Kurnda orucun snrn belirlemi ve deti
oruca en-gel grmemitir. Peygamberimizden de byle
bir rivayet yoktur. yle ise deti oruca engel grmek
snrlara yaklamak deil, onlar amak olur. Buna da
kimsenin hakk yoktur.
A- ORU FDYES
217
.

Sayl gnler Sizden kim o gnlerde hasta veya
yolcu olursa, o gnler saysnca dier gnlerde
oru tutsun. Onu tutabilenlere bir yoksulu
doyuracak fidye de gerekir. Kim bir hayr iten
gelerek yaparsa onun iin daha iyi olur. Oru
tutmanz sizin iin daha iyidir. Eer bilmi
olsaydnz (Bakara 2/184)
Ayette geen ( = ve alellezne

yutkneh)
ifa-desi
onu
tutabilenlere...
anlamndadr. Ancak limlerimizin ou yete; ... onu
tutamayanlara...
eklinde
olumsuz
anlam
vermilerdir. Bu, artc bir durumdur. imdi olumlu
anlam ile ortaya kan hkmleri ve anlam olumsuza
evirmenin sebep ve sonularn grmeye alalm:
1. Olumlu Anlam
Bakara 184 . yetteki ( ) ibaresine
..onu tutabilenlere.. eklinde olumlu anlam verince,
onu zamiri ya bu yette sz edilen hasta ve
yolcularn, tutamadklar Ramazan orucunu kaza
etmeleri halini ya da 183 . yette yer alan orucu (
es-sym) gsterir.
a- Zamirin Orucu ( )Gstermesi

184 . yette olan onu zamirinin 183 . yetteki
orucu gsterdiini syleyenlere gre yolcu ve hasta
olmayp oru tutabilenler nceleri serbestti; isteyen
tutar, isteyen de tutmaz bir fakiri doyururdu. Sonra (

)Sizden kim Ramazan

yaarsa, o ay orulu geirsin... (Bakara 2/185) yeti
geldi ve bu hkm nesh ederek ortadan kaldrd. 2 6 7
Buna gre 184 . yetin alm yle olur:
267
Eb Hayyn Muhammed b. Yusuf el-Endels el-Grnt, (654

754 h.) el-Bahrul-muht ft-tefsr, Beyrut 1412/1992, c. II, s.
189.
218
DORU BLDMZ YANLILAR
Orucu sayl gnlerde tutun. Sizden kim hasta

veya yolcu olur da oru tutamazsa, o gnler
saysnca dier gnlerde tutsun. Hasta veya yolcu
olmayp gc yerinde olanlar oru tutmazlarsa
onun yerine bir yoksulu doyuracak fidye vermeleri
gerekir
Demek ki ilk zamanlar, hasta ve yolcular,
tutamadklar orular kaza etmek zorunda olduklar
halde oru tutabilecek olanlar serbesttiler; isterlerse
oru tutmaz, yerine bir yoksul doyuracak fidye
verebilirlerdi. Bu bir elikidir, Allahn kitabnda
eliki olmaz. Bu iddia, bunun dnda adan daha
eletirilebilir:
a)
ifade
yetin metni muhayyerlik deil, vcub

eder.

= ve alellezne yutkneh fidyetn

tamu miskn) Onu tutabilenlere bir yoksulu
doyuracak fidye gerekir. cmlesi, mbteda
ve haberden oluan isim cmlesidir. Haber, efl-i
ammeden olup hazfedilmitir. sim cmlesi sbut
ve devam ifade eder. ocuun emzirilmesi ile ilgili
u yet de ayn yapdadr:

= ve alel-mevldi leh

rizquhunne
ve
kisvetuhunne
bil-marf
(Stannenin) gda ve giyeceini temin;
ocuk kendi iin dourulmu babann
grevidir. (

( ) Bakara 2/233) Bu ve benzeri yetlere,
vcub anlam verilirken yalnzca yukardaki yete
muhayyerlik anlam verilmesinin bir gerekesi
yoktur.
b)
Burada nesihten bahsedilemez. nk
nesh eden yet, ya nceki ile ayn hkm ya da
daha hafif bir hkm ierir. Allah Tel yle
buyurur:
Biz bir yeti nesh eder veya unutturursak,

yerine ya daha hayrlsn, ya da dengini
219
getiririz.
(Bakara
2 / 106 ) Oru tutabilenlere
verildii iddia edilen ruhsatn kaldrlmas, hkmn
arlatrlmasdr. Byle bir nesih olamaz. Nesih
konusuyla ilgili olarak bu kitapta yer alan Nesih ve
Recm Cezas balkl yazya baklabilir.
c)
nc husus udur: yette hasta ve
yolcularn tutamadklar orucu kaza etmelerinden
bahsediliyor. Zamirin en yaknn gstermesi esas
olduundan onu... zamirinin bu yetteki oru
kazasn
deil
de
183 . yetteki orucu
gstermesi iin bir karine gerekir. Okuduumuz
yerlerde byle bir karineden bahsedilmemektedir.
Bize gre Ramazan bayramnda verilen fitre bunun
karinesi olabilir. O zaman yetin anlam yle olur:
Ramazan
orucunu
miskini
doyuracak
gerekir.
tutabilenlerin
bir
fidye
vermeleri
Fidye, kiinin ibadetteki eksiini gidermek iin

denmesi gereken bedeldir. 2 6 8 krimenin bn Abbstan
rivayetine gre Peygamberimiz fitreyi, orulunun
azndan kabilecek olan bo ve irkin szler iin
bir temizlik ve aresiz kalm kiiler (miskinler) iin
yemek olsun diye farz klmtr. Kim onu (bayram
gn) namazdan nce verirse makbul bir zekt olur.
Kim de namazdan sonra verirse sadakalardan bir
sadaka olur. 2 6 9
Abdullah b. mer demitir ki; Allahn Elisi
sallallahu aleyhi ve sellem ftr veya Ramazan sadakasn;
erkee, kadna, hre ve kleye, hurmadan bir sa 2 7 0 veya
arpadan bir sa olarak farz kld. nsanlar bunu yarm sa
budayla denkletirdi. 2 7 1
Oru; kadn, erkek, hr ve kle her Mslmana
farzdr. Hadisler, fitrenin de ayn ekilde farz olduunu
268
269
270
271
Mfredt mad. (
:)
Eb Davd, Zekat 18.
Sa 3920 gr. Arlnda bir l birimidir.
Buhar, Zekat 77.
220
DORU BLDMZ YANLILAR
aklamtr. yetteki orucu tutabilenlere ifadesi, bu

hadis ile rtmektedir.
b- Zamirin Kaza Orucunu Gstermesi

Onu tutabilenlere.. yetindeki onu zamirinin
kaza orucunu gsterdiini syleyenler, iki ayr gr
ortaya koymulardr:
1.
Hasta ve yolcular iki ksmdr. Bir ksm oruca

dayanamazlar; bunlar daha sonra kaza orucu
tutarlar. Bir ksm da fazla sknt ekmeden oru
tutabilirler. te yet; bunlarn ikinci ksmn,
orula fidye arasnda muhayyer brakmtr.
Fahrettin Razi, bu grten bakasna itibar
edilemeyeceini syler. 2 7 2
Bize gre yetin manas vcub ifade ettiinden ona

dayanlarak muhayyerlik yorumu yaplamaz.
Eb Hayyna gre mam Mlik bu yeti yle
yorumlamtr: Ramazan ay gelene kadar, tutma gc
olduu halde nceki Ramazandan kalma kaza orucunu
tutmayana fidye gerekir 2 7 3 Bu gr kabul etmek iin
delil gerekir. Bize ulaan byle bir delil yoktur.
2.
Hasta ve yolcu olduu iin oru tutamayanlarn,

kaza ile birlikte fidye vermeleri gerekir. 2 7 4 Bu
yorumu aktaran Ebbekr el-Cesss (. 370 h.),
kime
ait
olduundan
ve
gerekelerinden
bahsetmemitir.
Bize gre bu yorumun delili vardr. nk Arapada

zamir en yaknn gsterir; uza iin karine gerekir.
Burada zamire en yakn kavram dier gnlerde oru
tutma yani kaza kavramdr. Tutamad Ramazan
orucunu, daha sonra tutabilen hasta veya yolcuya
fidye yk yklenmesi, Kurnn fidyeye verdii
anlama da uygundur. Allah Tel yle buyurur:
272
273
274
Fahrud-Din er-Rz, (. 606 h.) et-Tefsrul-kebr, Lbnan

1420/1999, Bakara 184n tefsiri.
Eb Hayyn, el-Bahrul-muht ft-tefsr, Bakara 184n tefsiri.
Ebubekr Ahmed b. Ali er-Rz el-Cesss, Ahkmul-Kurn, .
370 h. stanbul 1335, c. I, s. 176.
221
.

Hac ve umreyi Allah iin eksiksiz yapn.
Engellenirseniz, kolaynza gelen bir kurban
gnderin. Kurban, yerine varncaya kadar
balarnz tra etmeyin. Sizden kim hasta olur
veya banda bir rahatszlk bulunur (tra olursa
ona) fidye olarak oru, sadaka veya kurban
gerekir. (Bakara 2/196)
Ban tra etmeden hac veya umreyi tamamlamak
esas olduu iin tra edenin bir eksii olur. yet,
eksiin fidye ile tamamlanmasn emretmitir. Oru
yetinde Oru tutmanz sizin iin daha iyidir
buyurulmas sebebiyle hasta veya yolcu olup,
Ramazanda oru tutmayann hayrnda eksiklik olaca
aktr. Orucu kaza edebilen fidye de verirse eksiklii
giderilmi olur. Orucu kaza etme frsat bulamamsa
yapacak bir ey yoktur. nk Allah kimseye gcnn
yetmeyecei bir yk yklemez. Bu, ayn zamanda, zr
sebebiyle, sa tra etmenin veya orucu kazaya
brakmann nnde engel tekil eder. Zor durumda
olmayan o ruhsattan yararlanamaz.
2. Anlam Olumsuza evirenler

Bakara 184 . yetteki ( ) ibaresine
olumsuz anlam verenleri yanltan ( = et-tktu)
kelimesine verilen yanl anlamdr. ( )g ve
kuvvet demektir. Kelime Trkeye takat eklinde
gemitir. Kurnda u duay yapmamz tavsiye
edilmitir:

Rabbimiz! Takat getiremediimiz yk bize
ykleme (Bakara 2/286) Yani zorlanacamz
yk bize ykleme demektir. Yoksa gcmzn
222
DORU BLDMZ YANLILAR
yetmediini ykleme deildir. 2 7 5 nk gcmzn

yetmedii yk yklememe, zaten Allahn bir
kanunudur. O yle buyurur:
.

Allah, kimseye gcnn yettiinden fazlasn
yklemez. (Bakara 2/286)
Fakat Ragb el-sfahn ( )kelimesine, kendi
syledikle-ri ile de elien yle bir anlam vermitir:
Yani takat kiinin zorlanarak yapabilecei kadarna

isim olmutur. 2 7 6 Bu, takat yetirememe halini gsterir.
Bunlara gre oruca takati olanlar, oru tutmakta
zorlanan kimselerdir. Oruca takati olmayanlar ise
orucu kolayca tutan kimseler olur. nk iki
olumsuzdan bir olumlu anlam kar. Yok yok demek
her
ey
var
demektir.
Rabbimiz!
Takat
getiremediimiz yk bize ykleme demek de;
Rabbimiz! Bize zorlanacamz ykler ykle demek
olur. Bu, anlam tersine evirmedir. Bu sebeple takat
kelimesine yukardaki anlam vermek yanltr. nk
oruca takati olan, zorlanmadan oru tutabilen kimse
demek olur.
Bize gre bu yanl, ya el-sfahnnin ya da onun
kitabn yazarak bize ulatran kiilerin bir hatasndan
kaynaklanmtr.
Yukardaki
cmlenin
asl
yle
olmaldr:
:

Yani tkat kiinin zorlanmadan yapabilecei
kadarna isim olmutur. Cmleden = dn
kelimesi dt iin anlam bu hale gelmitir. Bunun
byle
olduu,
btnln
bozulmasndan
da
275
276
Mfredt ( )mad; Firuzabad, Besir, c. III, s. 524, 525.

Mfredt ( )mad.
223
anlalmaktadr. Bundan hareketle, (

)ibaresine .. zorland taktirde oru
tutabilenlere.. an-lam verilmitir. Bu, oru tutamama
hali
olacandan,
bir
ksm
da
anlam
oru
tutamayanlar diye deitirmitir. Trkiye Diyanet
Vakfnn yaynlad melin ilgili blm yledir:
(htiyarlk veya ifa umudu kalmam hastalk
gibi devaml mazereti olup da) oru tutmaya gleri
yetmeyenlere bir fakiri doyuracak fidye gerekir
Diyanet leri Bakanlnn yaynlad Kurn
Yolu Trke Mel ve Tefsirinde ise u anlam
verilmitir: Orucu tutmakta zorlananlar iin bir
yoksulun (gnlk) yiyecei kadar fidye yeterlidir 2 7 7 Bu
tefsire yle bir aklama konmutur:
Orucu tutmakta zorlananlar eklinde tercme
ettiimiz ksmda geen yutkne fiili gerek dil
bilimi gerekse kraat ekilleri bakmndan farkl
manalara msait olduu iin bu ksm orucu
tutabilecek durumda olanlar eklinde anlayanlar
olmutur. Bu anlaya gre balangta mminler
oruca alncaya kadar oru tutabilecek durumda
olanlarn, isterlerse fidye vererek bu ibadeti yerine
getirmemelerine izin verilmi, sonra bu izin
kaldrlm ve gc yetenlerin orucu tutmalar gerekli
klnmtr.
Bizim tercme ettiimiz ekil ve katldmz

manaya gre ya bnyesi veya iinde bulunduu durum
ve artlar sebebiyle orucu zor tutan, oru tutmakta
zorlanan, devam ettii takdirde hasta olmaktan veya
mecbur olduu iini yapamamaktan korkan kimseler
oru
tutmak
yerine
her
gn
iin
bir
fidye
verebileceklerdir. Eski zamanlarda yallk yznden
zayf dm kimselerle emzikli ve hamile kadnlar
orucu
tutmakta
zorlananlar a
rnek
olarak
zikredilmitir. Bunlardan yallarn oru yerine fidye
vereceklerinde ittifak vardr. Dier ikisine gelince
277
Hayrettin Karaman, Mustafa arc, brahim Kafi Dnmez,

Sadrettin Gm, Kurn Yolu Trke Meal ve Tefsir, Ankara,
2004, c. 1, s. 179.
224
DORU BLDMZ YANLILAR
mesela afi ve Mlike gre bunlar da fidye verirler,

sonra da mazeretleri ortadan kalknca kaza ederler.
Haneflere gre bu ikisi fidye vermezler, sonradan
tutamadklar orularn kaza ederler.
Gnmzde dkmc, maden, beton veya yol iisi,
tellak, hamal gibi ar ilerde alan kimselerin de
orucu tutmakta zorlananlar snfna dahil edilecei
hkm birok fkh tarafndan benimsenmitir. Bunlar
da zarar grdkleri takdirde oru tutmak yerine fidye
verebileceklerdir. 2 7 8
( ) ibaresinin anlam ..onu
tutabilenlere.. olduundan yukardaki anlam ve
yorumlar yanltr. Bunlarn, daha nceden yaplm
olan bir yanl gr dnda dayanaklar da yoktur.
Hasta ve yolcularn, tutamadklar orular kaza
etmelerinin gerekesi olarak yle buyrulmutur: (

) Allah size

kolaylk ister, zorluk istemez. (Bakara 2 / 185 )
Demek ki bunlar, oru tutmakta zorlanan kimselerdir.
Bunlara orularn kaza etmeleri emredilirken emzikli
kadn, dkmc, maden iisi, tellak, hamal gibi ar
ilerde alanlarn, zarar grmeleri halinde oru
yerine fidye verebileceklerine hkmetmek tam bir
eliki olur.
Bunlar,
tarafndan
rneidir.
bir alimin yapt hatann,

hangi boyutlara tandnn
sonrakiler
gzel bir
I. TALAK (ERKEN BOAMA HAKKI)

Kurna gre talak, kocann hakkdr. Talakla ilgili
fiillerin faili kocalardr. Kadnn evlilii sona erdirme
hakkna iftid denir. ftid daha sonra gelecektir. Allah
Tel yle buyurur:
278
Kurn Yolu Trke Meal ve Tefsir, c. 1, s. 181-182.
225
O talak iki defadr. Her birinden sonra kadn ya

iyilikle tutmak, ya da gzellikle ayrmak gerekir.
(Bakara 2/229)
( el-talaku) ifadesinin bandaki

yetteki

= el marifelik ekidir; kelimeyi et-talku eklinde
okutur ve o talak anlam verir. Talakn ne olduu
talak sresinde aklanmtr. Allah Tel yle
buyurur:
Ey Peygamber! Kadnlar boadnzda iddetleri

iinde boayn ve iddeti sayn. Rabbiniz Allahtan
ekinin; onlar evlerinden karmayn. Onlar da
kmasnlar; ak bir fuhu yapm olurlarsa
baka. Bunlar Allahn snrlardr. Kim Allahn
snrlarn aarsa kendine ktlk etmi olur.
Bilemezsin, belki Allah bunun ardndan yeni bir
durum ortaya karacaktr.
Kadnlar srelerinin sonuna geldiklerinde onlar ya
mruf 2 7 9 ile tutun veya mruf ile ayrn. inizden
gvenilir iki kiiyi ahit tutun; ahitlii Allah iin
yerine getirin. te bu size, iinizden Allah'a ve
279
Mruf; bilinen ve malum olan ey demektir. Bu bilgi, ya gelenek

ve greneklerden ya da Kitap ve Snnetten elde edilir. Gelenek
ve grenekten elde edilmise Kitap ve Snnete aykr olmamas
gerekir. Byle bir bilgiyi akl ve din gzel bilgi sayar.
226
DORU BLDMZ YANLILAR
Ahiret gnne inanan kimseye verilen ttr.

Kim Allahtan ekinirse o, ona bir k yolu aar.
Beklemedii yerden ona rzk verir. Kim Allah'a
gvenirse o, ona yeter. Allah emrini yerine
getirendir. Allah her ey iin bir l koymutur.
(Talak 65/1-3)
Allah, her ey gibi, talak iin de bir l, bir
standart koymutur. Yukardaki yetler bu ly
gsterir. merin olu Abdullah, karsn adetli iken
boamt. mer, bunu Allahn Elisi sallallahu aleyhi
ve selleme sorunca ona yle demiti:
Syle ona, eine dnsn; temizleninceye kadar
ayrlmasn. Sonra ei det grp tekrar temizlenirse
bundan sonra ister devam etsin, isterse ilikiye
girmeden onu boasn. te bu, o iddettir ki, Allah
kadnlarn ona gre boanmalarn emretmitir2 8 0 ".
Abdullah b. mer dedi ki; Peygamberimiz, yaptm
boamay geersiz sayd ve u yeti okudu: Ey
Peygamber! Kadnlar boadnzda iddetleri iinde
boayn. Yani onlar iddetlerinin balangcnda
boayn.2 8 1
Eini boamak
yle sralanabilir:
isteyen
erkein
yapaca
eyler
1. ddet iinde boamak

2. ddeti saymak,
3. Kadn evden karmamak,
4. Kadnn evden kmamas,
5. Sre iinde veya sre sonunda iyilikle tutmak
veya iyilikle ayrmak.
6. Kadn gerek boarken gerek dn srasnda ve
gerekse ayrlrken iki kiiyi ahit tutmak.
280
281
Buhr, Sahih, Talk, 1, 3, 44, 45; Tefsru suretit-talak, 1;

Mslim, Sahih, Talak 1, 14; Nesa, Snen, Talak 13, 15, 19; bn
Mce, Snen, Talak 1, 3; Darim, Snen, Talak 1, 2; mam Malik,
Muvatta, Talak 53; Eb Dvd, Snen, Talak 4, Tirmz. Snen,
Talak. (Yukardaki metin, Buhr, Sahih, Talk, 1in tercmesidir.)
Eb Davd, Snen, Talak 4.
227
A- DDET NDE BOAMA

Buradaki iddet, boanan kadnn, kocasnn evinde
geirmek zorunda olduu sredir. Kadn bu sre iinde
kocasyla ayn evi paylar ama onunla cinsel ilikiye
girmez. nk iddeti kendi bana beklemesi gerekir.
(Kocalar tarafndan) boanm kadnlar kendi

balarna kur beklerler.
Adet halinde iliki yasak olduu 2 8 2 iin kadn zaten
kendi banadr. ddet sresi iinde kocas ile ayn evi
paylaacandan
buradaki
kur,
onunla
ilikiye
girebilecei temizlik dnemidir. yle ise talakn iddet
iinde olmas, kadnn bu srada adetten temizlenmi
ama kocasyla ilikiye girmemi olmas demektir.
Abdullah b. mer yle yapmad iin Allahn Elisi
sallallahu aleyhi ve sellemin ok sinirlendii rivyet
edilmi 2 8 3 ona, fazladan bir temizlik dnemi bekleme
cezas vermitir. nk eini, birinci temizlikten sonra
deil, ikincisinden sonra boayabileceini sylemitir.
Bunun nemli hikmetleri vardr. Erkek, adet gren
eiyle ilikiye giremeyeceinden huzursuz olabilir.
Kadn adetten temizlenince erkein ona arzusu st
snra kar. likiye girince arzusu azalr. Erkein
karsn,
ilikiye
girmedii
temizlik
dneminde
boayabilmesi
boama
nnde
tabii
bir
engel
oluturur.
282
283
Allah Tel yle buyurur: Sana kadnlarn adet halini

soruyorlar. De ki, o bir eziyettir; adet gnlerinde onlar rahat
brakn. Temizleninceye kadar kendilerine yaklamayn. (Bakara
2/222)
Buhr, Ahkm 13.
228
DORU BLDMZ YANLILAR
ddet, det gren iin temizlik mddetidir. 2 8 4

Adetli iken boama gerekleemeyecei iin byle bir
kadnn ei ile ilikiye girmeden geirdii toplam sre
adet ve temizlik sresidir. Bu da ay kadar
srer.
ADET TEMZLK ADET TEMZLK ADET TEMZLK

detten kesilen, adet grmeyen veya hamile olan
kadnlarn iddeti ile ilgili olarak yle buyurulmutur:

Adetten kesilmi olanlar hakknda pheye
derseniz iddetleri aydr; adet grmeyenler
de yle. Hamile olanlarn sreleri doumlar ile
biter. Kim Allahtan saknrsa Allah onun iinde bir
kolaylk oluturur. (Talak 65/4)
Erkek, bu durumlarda olan eini her an boayabilir.
Onun iddeti, boama anndan itibaren balar.
B- AHT BULUNDURMA
Boamann ahitler huzurunda olmas arttr. Allah
Tel Talak Suresi 2. yette yle buyurur:
inizden gvenilir iki kiiyi ahit tutun; ahitlii

Allah iin yerine getirin.
284
Bakara 228deki kur ( )kelimesinin anlamnn elverili

olmas sebebiyle Hanef ve Malikler iddetin adet dnemi
olduunu sylemilerdir. Bu durumda toplam sre iki temizlik,
adet olur. Yukarda grld gibi bu gr yanltr. Dorusu
temizlik, iki adet olmaldr.
229
lgili yetler dikkatle dnlrse talakn her

safhasnn ahitlerle tespitinin art olduu ortaya
kar. Bunlardan ilki, boamann gerekletii andr.
Bu andan itibaren mslmanlara yklenen bir grev
vardr. Allah Tel yle buyurur:
Kar-kocann arasnn almasndan korkarsanz,

erkein ailesinden bir hakem ve kadnn
ailesinden bir hakem gnderin; dzelmek
isterlerse, Allah aralarn buldurur. Allah bilir ve
iin i yznden haberdardr. (Nisa 4/35)
Boamann ahitlerle tespiti halinde mslmanlar
durumdan haberdar olup harekete geerler. Yoksa bu
grevi yerine getirmeleri zorlar.
Erkek,
iddetin
bitmesini
beklemeden
dnebilir. Bu konuda Allah Tel yle buyurur:
eine
Kocalar aray dzeltmek isterlerse, onlara iddet

iinde dnmeye daha ok hak sahibidirler2 8 5
(Bakara 2/228)
ddet iinde dnme, aray dzeltme artna
balandna gre bu konuda erkein niyetinin
sorgulanmasna ve durumun tespitine ihtiya olur.
Kt niyetli olduu tespit edilirse dnmesine imkn
verilmez. Onun iin bu safhann da ahitlerle tespiti
gerekir.
Sre sonunda dnme
de iyi
niyet artna
balanmtr. Bu sebeple o safha da ahitlerle tespit
edilmelidir. Allah Tel yle buyurur:
285
Bakara 231 ve 232 ilele Talak 2. ayet erkein karsna dnme

zaman olarak iddet bitimini gstermektedir. Bu ayet ise erkein,
iddet bitmeden dnmeye daha ok hak sahibi olduunu
bildirmektedir.
230
DORU BLDMZ YANLILAR

Kadnlar boadnzda bekleme srelerinin
sonuna varrlarsa ya maruf2 8 6 ile tutun, ya da
maruf ile serbest brakn. Onlar zarara uratp
haklarna saldrmak iin tutmayn.2 8 7 Bunu yapan,
kendini kt duruma drr. Allahn yetlerini
hafife almayn. Allah'n zerinizdeki nimetini
dnn. O, indirdii Kitap ve doru bilgi ile sizi
uyarmaktadr. Allah'tan ekinin. Bilin ki, Allah her
eyi bilir. (Bakara 2/231)
Erkein eine, sre sonunda iyi niyetle dndnn
veya ondan gzellikle ayrldnn da ahitlerle tespiti
gerekir. Allah Tel yle buyurur:
Kadnlar srelerinin sonuna geldiklerinde onlar

mruf ile tutun veya maruf ile ayrn. (Talak 65/2)
Demek ki, talakn her safhasnn ahitlerle tespiti
arttr. Buradaki her bir ahit hem olay tespitte hem
de mahkemede ahitlik yapabilecek zellikte olmaldr.
Bu sebeple akll, b-lua ermi. dilsiz veya kr
olmayan dil 2 8 8 kimselerden olmalar gerekir. Namuslu
birine zina iftirasnda bulunup ceza giymi olan 2 8 9
kimselerin ahitlii ile usul veya frudan olan
kimselerin lehteki ahitlii kabul edilmez. 2 9 0
286
287
288
289
290
Maruf; bilinen ve malum olan ey demektir. Bu bilgi, ya gelenek

ve greneklerden ya da Kitap ve Snnetten elde edilir. Gelenek
ve grenekten elde edilmise Kitap ve Snnete aykr olmamas
gerekir. Byle bir bilgiyi akl ve din gzel bir bilgi sayar.
Evlilii devam ettirmek istemediiniz halde, srf serbest
kalmalarn engellemek iin onlar tutmayn.
Mecelle 1705, (Adil, hasenat seyyiatna galib olan kimsedir).
Nur, 24/4.
Kasani, a.g.e., c. VI s. 267-272; Mecelle 1686-1700.
231
C- DDET SAYMA GREV

Talak 1. yette iddeti sayma
verilerek yle buyurulmutur:
grevi
erkee

iinde boayn ve iddeti sayn.
Adeti gren kadn, iddeti saymakla grevli olan
erkektir. Bu emir onun, bu sre iinde eiyle yakndan
ilgilenmesini zorunlu klar. Eer iddeti saymazsa dn
imkan varken sreyi geirerek hakkn kaybedebilir.
Kadn,
iddeti
ile
ilgili
olarak
kocasn
doru
bilgilendirmek zorundadr. Allah Tel yle buyurur: (

) Allah'n

rahimlerinde yarattn gizlemeleri o kadnlara helal
olmaz . ( Bakara 2/228) det olduu halde olmadm
derse gnaha girer.
Allah'n rahimlerinde yaratt ey ocuk da
olabilir. Hibir kadn babasz ocuk dourmak istemez
ama hamileliini gizleyerek bir an nce kocasnn
evinden ayrlmak isteyebilir. Hamile kadn adet
grmez. Kocasnn evinden ayrlmas iin adet
grdn sylemesi gerekir. Bu da onu gnaha sokar.
D- KADININ EVDEN IKMAMASI VE

IKARILAMAMASI
Talak 1. yette boanm kadnn iddet sresi iinde
evden kmas veya karlmas yasaklanarak yle
buyurulmutur: Onlar evlerinden karmayn. Onlar
da kmasnlar; ak bir fuhu yapm olurlarsa
baka
Burada sz edilen ev, kocann evi olmasna
ramen kadnn evi saylmtr. Demek ki iddet sresi
iinde kadn o evi, kendi evi gibi kullanacaktr. Ev
kadnn olsayd, onun oradan karlmasndan veya
kmasndan bahsedilemezdi.
Kadn
evden
kar
veya
karlrsa
eleri
bartrmakla grevli hakemlerin ii zorlar. Ayrca
232
DORU BLDMZ YANLILAR
bakalarnn yannda birbirlerinin kt hallerini ortaya

dkerek soukluun artmasna sebep olabilir ve kt
niyetli kiilerin engeline taklabilirler.
Bir de yaklak ay bir at altnda, ilikiye girmeden
geiren eler yumuayabilir ve boanmaya yol aan
sebepleri ortadan kaldrabilirler. Talak 1. yetin sonunda
Bilemezsin, belki Allah bunun ardndan yeni bir durum
ortaya karacaktr" buyrulmas bunu gsterir.
E- HUDUDULLAH = ALLAHIN KOYDUU

SINIRLAR
Talakla ilgili yetlerden Talak 1, Bakara 229 ve
230da hududullah ifadeleri geer. Talak 2. yet ise
yle biter: te bu size, iinizden Allah'a ve Ahiret
gnne inanan kimseye verilen ttr. Kim
Allahtan ekinirse o, ona bir k yolu aar Bu
hkm ile Bakara 231. yette yer alan Allahn
yetlerini hafife almayn
hkm de hududullah
anlamndadr. Allah Tel bir yette yle buyurur:
(Allahn cennet sz verdii kiiler) Tevbe

edenler, ibadet edenler, hamd edenler, gezenler,
rk edenler, secde edenler, iyilii emredenler,
ktlkten alkoyanlar ve Allah'n hududunu
koruyanlardr. te o mminleri mjdele. (Tevbe
9/112)
Bu yetle birlikte toplam alt yette, talak konusu
zerinde titizlikle durmamz emredilmitir. Hududullah
ifadesi,
hibir
konuda
talakta
olduu
gibi
tekrarlanmamtr. Bu da bu konunun ne kadar nemli
olduunu gsterir.
Talak 1. yetteki snrlara uymayan, kendini zora
sokmu olur ama yapt talak geerlidir. Bunlar;
kocann iddeti saymas, eini evden karmamas, onun
da kmamasdr. Bu konuda Allah Tel yle buyurur:
Bunlar Allahn snrlardr. Kim Allahn snrlarn
aarsa kendine yazk etmi olur.
233
nk iddetin sonuna kadar erkein eine dnme

hakk vardr. Eer iddeti saymazsa srenin bittiini
fark edemedii iin bu hakk kaybedebilir.
ddet sresi iinde koca eini evden karmazsa
anlamazln zm kolaylar. Durumu gzden
geirip daha salkl bir sonuca varabilir.
Kadn evden ayrlmazsa o da kocasn ikna etme
frsatn yakalar. Bu sre iinde onun, kocasna kar
davranlarnda tek yasak cinsel ilikidir. Bu da
kocasnn kendine olan ilgisini artrr. Koca dnme
karar verir ve bunu ahitlerle tespit ettirirse o yasak
da kalkar.
Talak 2, Bakara 229 ve 230da belirtilen snrlara
uyulmad takdirde talak geersiz olur. O yetlerin
hkmleri kendi yerlerinde gsterilmitir.
F- ENE DNME KARARI

Erkein eine dnmesi, kocann iyi niyetine baldr.
Allah Tel yle buyurur: Eer kocalar aray
dzeltmek
isterlerse,
kadnlara
iddet
iinde
291
dnmeye daha ok hak sahibidirler.
(Bakara
2/228) Yani iddet sonunda dnebileceklerine gre,
iddet iinde ncelikle dnebilirler. Ama aray dzeltme
niyeti yoksa, mesela boamay artlarna uygun
yaptktan sonra iddet bitmeden eine dnp iddetin
kalan ksmnda tekrar boayacak olsa yapt dn
geersiz saylr ve iddet sresinin bitiminde eiyle
ilikisi kesilir.
Eine zarar vermek veya iddetini uzatmak iin de
dnemez. Allah Tel yle buyurur:
291
Tefsir ve mealler ayete bu anlam vermezler. Bize gre (

)ayetinin anlam yledir:

kocalar onlara iddet iinde dnmeye iddet

sonunda dnmekten daha daha ok hak sihibidirler.
234
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Kadnlar boadnz, onlar da bekleme srelerinin
sonuna vardlarsa artk ya mruf ile tutarsnz
veya mruf ile ayrrsnz. Onlara zarar vermek ve
haklarna saldrmak iin tutmayn. Bunu yapan,
ktl kendine yapar. Allahn yetlerini
arzularnza alet etmeyin. Allah'n zerinizdeki
nimetini dnn. ndirdii Kitap ve doru bilgi ile
o, size t vermektedir. Allah'tan ekinin ve bilin
ki, Allah her eyi bilir. (Bakara 2/231)
Allah her ey iin bir l bir standart 2 9 2
koyduu iin buraya kadar anlatlanlar lye uygun
olarak yaplan birinci talak gsterir.
G- TALAKIN SAYISI
O talak iki defa olur. Her birinden sonra kadn ya

iyilikle tutmak, ya da gzellikle ayrmak gerekir.
Onlara verdiklerinizden bir ey almanz size hell
olmaz.2 9 3 Eler, Allah'n koyduu snrlarda
duramayacaklarndan korkarlarsa baka. Allahn
koyduu snrlarda duramayacaklarndan siz de
korkarsanz
kadnn
fidye
verip
kendini
kurtarmasnda her ikisi iin de bir gnah yoktur.2 9 4
Bunlar
Allah'n
koyduu
snrlardr;
onlar
amayn. Kim Allahn koyduu snrlar aarsa,
ite yanl yapanlar onlardr.
292
293
294
Talak 65/3
Ne evlilik devam ederken ne de boanma srasnda koca,
karsna verdii mehir ve hediyeleri geri alma hakkna sahiptir.
Allah Tel bir baka ayette yle buyurur: Ey inananlar!
Karlarnzn mirasna zorla konmanz size helal deildir.
Verdiinizin bir ksmn geri almak iin de onlara bask yapmayn.
Ama ak bir fahielik yapm olurlarsa o baka. Onlarla iyi
geinin. Onlardan holanmadysanz bilin ki siz, bir eyden
holanmayabilirsiniz ama Allah onda sizin iin birok iyilik
yaratacak olabilir. (Nisa 4/19)
Bu ayet kadna evlilii sona erdirme yetkisi vermitir. FTDA
(KADININ BOANMA HAKKI)" balkl yazya bkz.
235
Ayetteki "O talak iki defa olur hkm, Allahn,

lsn belirledii yukardaki talakn en fazla iki kere
olabileceini gsterir.
Bunlar Allah'n koyduu snrlardr, onlar amayn.

Kim Allahn snrlarn aarsa, ite yanl yapanlar
onladr hkm ise bu lye uymayan talaklarn geersiz
olduunu gsterir.
arta veya belli bir zamann gelmesine balanan
talk eitleri de bu lye uymadndan geersizdir.
nc boamada yukardaki kurallar geerli olmaz.

.

Erkek nc defa boarsa, artk bu kadn ona
helal olmaz.2 9 5 Kadn evlenir, bu koca da boarsa
bakarlar; Allahn koyduu snrlarda duracaklar
kanaatine varrlarsa birbirlerine dnmelerinde bir
gnah yoktur. Bunlar Allah'n snrlardr. Allah
bunlar, bilen bir topluluk iin aklamaktadr.
(Bakara 2/230)
Talakn ile snrlanmas ftrata uyar. nk
istenmeyen bir iten sonra en ok iki kez zr kabul
edilir, ncsnde kabul edilmez. Bunu Musa
aleyhisselam ile Hzr olaynda da grrz.
Musa Hzra: "Sana retilenden bana da bir
olgunluk bilgisi retmen iin seninle gelebilir miyim?"
dedii zaman Hzr: "Gel, ama sen benimle beraber
olmaya dayanamazsn. yzn bilmediin bir eye
nasl dayanacaksn?" Bana uyarsan, ben sana
anlatncaya kadar hi soru sorma!" demiti. Musa
aleyhisselam iki kere soru sorunca Hzra "Eer
bundan sonra sana bir ey sorarsam benimle
295
Erkek nc ve son hakkn da kullanm olur.
236
DORU BLDMZ YANLILAR
arkadalk etme. nk artk benim tarafmdan beyan

edilecek son zr noktasna ulatn" demiti. nc
soruyu da sorunca Hzr, te bu benimle senin aran
ayrr demiti. 2 9 6 ncden sonra artk zr kabul
edilmez. Tpk bunun gibi nc talaktan sonra
kocann zr beyan etme imkan sona erer ve eler
birbirinden ayrlrlar. Bu da ftrata uygun bir boama
olur.
Bundan sonra herkes kendi yoluna gider. Bu arada
kadn bir baka erkekle evlenir, o erkek lr veya onu
usulne uygun olarak boarsa, bu kadn kendini daha
nce talakla boam olan eiyle yeniden
evlenebilir. Bu husus, yukardaki yetin hkmdr.
Cahiliye Araplar talak bilirlerdi. Fakat bunun belli
bir says yoktu. Koca karsn boar, iddet esnasnda
ona dner ve bu ii istedii kadar yapabilirdi. Bylece
karsna ne kocalk yapar ne de bakasyla evlenmesi
iin onu serbest brakrd. ddeti bitse dahi evlenmesini
yasaklayabilirdi. 2 9 7 slam, snrsz talak hakkn e
indirdi ve ilk ikisinde kocaya iddet iinde dnme hakk
tand. nc boamadan sonra bu hakk tanmad.
Dolaysyla karsn, detten temizlenmiken, ilikiye
girmeden boayan kii, bir boama hakkn kullanm
olur. Sre sonunda ayrla karar vermenin bu konuda
bir etkisi yoktur. Evlilii devam ettirme karar verilirse
boama meydana gelmi fakat evlilik yeniden
kurulmu olur.
H- TALAK KONUSU
Mevcut mezhepler, doru talakn yukardaki gibi
olduunu kabul ederler ama o llere uymayan talak
geerli sayarlar. Bunun sebebi, Talak sistemini
kurarken Talak Suresinin ayetlerini temel almamalar,
296
297
Kehf, 18/66-78.
Cessas, Ahkmul-Kurn, c. II, s. 73; Reid Rza, Tefsiru'lmenar, Kahire, c. III, s. 38.
237
dier ayetlere de artl yaklamalardr. Bu sebeple

talakla ilgili ayetleri ve hadisleri byk lde
deerlendirme d brakmlardr. Bu hususa aada
kk bir rnek verilecektir.
Drt mezhebe gre erkek eini, adetli iken veya
onunla ilikiye girdii temizlik dneminde bir talakla
boayabilecei gibi birden fazla talakla da boayabilir.
Eer eine; seni talakla boadm demise ayn
anda talak meydana gelir ve evlilik tamamen sona
erer. arta veya belli bir zamann gelmesine balanan
talk da geerlidir. Ne boama srasnda, ne dnme
srasnda ne de iddet bitiminde ayrlrken ahit
bulundurma art vardr. Erkein eine dnmesi
halinde iyi niyetli olup olmadna da baklmaz. Btn
bunlarn
Kurna
aykr
olduu
aktr.
imdi
mezhepleri bu duruma getiren gelimelere talak
rneini verelim.
1. Peygamberimizin dnemi
bn Abbsn bildirdiine gre Abdu Yezd, kars
mm Rukneyi boam, Mzeyne kablesinden bir
kadnla evlenmiti. Ksa bir sre sonra kadn Allahn
Elisine gelmi ve Abdu Yezdin iktidarsz olduunu
ima iin bandan ald bir kl gstererek, onun bana
ancak u kl kadar faydas olabilir. Benimle onun
arasn ayr. demiti.
Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem buna
fkelenerek Adamn olu Rukneyi ve kardelerini
ard. Sonra orada bulunanlara o iki ocuu
gstererek: Bunu u ve u bakmlardan, dierini de u
ve u bakmlardan Abdu Yezde benzer buluyor
musunuz? diye sordu.
Evet dediler.
Allahn Elisi Abdu Yezde: Onu boa diye
emretti. O da isteneni yapt.
Sonra, nceki eine; Ruknenin annesine dn.
dedi.
238
DORU BLDMZ YANLILAR
Abdu Yezd: Ey Allahn Elisi! Ben onu talakla

boadm. dedi.
Biliyorum, sen ona dn dedi ve u yeti okudu:

iinde boayn ve iddeti sayn. (Talak, 65/1)2 9 8
bn Abbsn bildirdiine gre Abdu Yezdin olu
Rukne de babas gibi karsn talak ile boad,
sonra buna fazlasyla zld. Allahn Elisi sallallahu
aleyhi ve sellem ona, karsn nasl boadn sordu.
talakla, dedi.
Bir mecliste mi? diye sordu.
Evet, dedi.
Bu bir talaktr, istersen ona dn dedi. O da
hemen dnd.2 9 9
2. Sahabe dnemi
bn Abbsn bildirdiine gre Allahn Elisi
sallallahu aleyhi ve sellem ve Eb Bekr devri ile
merin halifeliinin ilk iki ylnda talak, bir talak
saylrd. Hattb olu mer: nsanlar ihtiyatl olmalar
gereken bir konuda aceleci davranmaktalar. Acaba
onu, onlarn aleyhine geerli saysak m? dedi ve
geerli sayd. 3 0 0
Kaynaklar, bu tarihten sonra fetvalarn artc bir
ekilde deitiini gstermektedir. Yukardaki hadisleri
rivyet eden Abdullah b. Abbs da gr deitirmitir.
Mchid diyor ki; bn Abbsn yanndaydm, bir adam
geldi, karsn talakla boadn syledi. bn Abbs
bir sre sessiz kald. Karsn ona dndreceini
298
299
300
Eb Dvd, Snen, Talk, 10.

Ahmed bn Hanbel, Msned, I/265. Ahmede gre hadisi
rivayet edenlerin tamam sikattan, yani gvenilir kiilerdir.
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Bluul-emn min esrrilfethir-rabbn, Daru-ihb, Kahire, c. XVII, s. 7.
Mslim, Sahih, Talk, 2 (15, 16 ve 17 (1472) nolu hadisler);
Nes, Snen, Talk, 8; Eb Dvd, Snen, Talk, 10.
239
sandm. Sonra sze yle balad: Biriniz tutup

ahmaklk yapyor, sonra bn Abbs! bn Abbs! demeye
balyor. Allah yle buyurmutur : Kim Allahtan
korkarsa o ona bir k yolu yaratr. (Talak, 65/2)
Sen Allahtan korkmadn. Ben de sana bir k yolu
grmedim. Rabbine isyn etmisin. Karn senden
ayrlmtr. Allah Tel yle buyurur: Ey Peygamber!
Kadnlar boadnzda iddetleri iinde boayn.
(Talak, 65/1) . 3 0 1
Abdullah b. mer, Abdullah b. Mesd, mer b.
Abdlaziz ve Mervan b. el-Hakemin de buna gre
fetva verdikleri bildirilmitir . 3 0 2
3. Fukaha dnemi
Hanef, afi, Mlik ve Hanbel mezhepleri de bir
lafzda verilen talak, talak saymlardr. Yani bir
erkek eine, seni talakla boadm dedi mi, ister
adetli, ister temiz olsun, ister o temizlik dnemi iinde
eiyle ilikiye girmi bulunsun, isterse hi gerdee
girmemi olsun onu talakla boam olacan
sylemilerdir.
Bunlardan bir ksm O talak iki defa
olur . (Bakara 2/229) yetindeki n cins iin
olduunu iddia etmitir. Bu; Erkek karsn en fazla iki
kere boayabilir demektir. Fakat boamann defa
olduu konusunda ihtilaf yoktur. Bu sebeple n cins
iin olduunu savunanlar cmlenin yapsn kkten
deitirmek zorunda kalmlardr. Serahs yle der:
Mubah talaklarn tamam iki defadr ve nc
defadr. 3 0 3 nc defadr ilavesi Bakara 230daki
Erkek eini tekrar boarsa.. hkmnden alnmtr.
Bu hkm katma mecburiyeti varsa in cins iin
olma
ihtimali
kalmaz.
nk
isim
cmlesidir. Devam ve sbut ifade eder. Arapa bilen
herkes burada yaplann yanl olduunu kolayca anlar.
301
302
303
Eb Dvd, Snen, Talk, 10.

Muvatta Talk, 1.
emsuddin es-Serahs, el-Mebst, c. VI, s. 5.
240
DORU BLDMZ YANLILAR
bn-i Hmma 3 0 4 gre bu yet, snnete uygun

talakn iki kere olacan gsterir. nk talakn bir
lafzda vaki olaca yolunda ittifak vardr. 3 0 5 Bu gr
de kabul edilemez. yetlere aykr bir ittifak, yeti
etkilemez.
Bir ok fakih, yetindeki = merra
kelimesinin bir zaman dilimini gsterdiini sylemitir.
Haneflerden el-Ksnnin szleri yledir: Allah
Telnn O talak iki keredir sz, iki defadadr,
demek olur Biri dierine iki dirhem verse, iki defada
vermedike iki kere verdi, denemez. yetin zahiri
haber cmlesi olmakla birlikte emir cmlesi anlamndadr. nk ona zahiri anlamn yklemek,
haberinin yete ters dmesi ihtimali olmayan (zatn)
ona ters dmesine yol aar. nk bazen birden fazla
talak bir arada verilir. Ha-ber cmlesinin emir yerine
kullanld da olur. 3 0 6 Nitekim Boanm kadnlar
kendi balarna beklerler 3 0 7 yeti beklesinler
anlamnda;
Anneler
ocuklarn
iki
tam
yl
emzirirler 3 0 8 yeti de emzirsinler anlamnadr.
Byle baka yetler de vardr. Burada da yledir; sanki
Allah Tel onlar boamak istediiniz zaman iki
defada boayn demitir. Ayr ayr boamann
emredilmesi
bunlarn
bir
arada
yaplmasnn
yasaklanmas demektir. nk ikisi birbirine zttr. O
zaman talaklar birletirmek haram veya mekruh
olur. 3 0 9
Bu konuda Peygamberimize dayandrdklar tek sz,
onun talaklarn ayr ayr olmasn emrettiidir. Diyorlar
ki, ayr yaplmasn emir, birletirmeyi yasaklamadr.
304
305
306
307
308
309
Kemal b. el-Hmam, Muhammed b. Abdilvahid es-Sivasi (.
681 h.) erhu fethil-kadir, Darul-Firk Beyrut, c. IV, s. 70.

Kasnnin ibaresi yledir: ()
dorusu yle olmaldr:
( ) Tercme buna
gre yaplmtr.
Bakara 2/228
Bakara 2/233.
el-Kasani, el-Bedaius-sanai, c. III, s. 94.
241
Bu da talaklar birletirmenin haram veya mekruh

olduunu gsterir. 3 1 0 Yani haram veya mekruh olmakla
birlikte geerli olur.
Talaklar birletirmeyi Allah ve Resul yasaklam,
fakihler ise yasaktr ama geerlidir demilerdir. Bu
tavrn kabul edilebilir bir yannn olmad aktr.
Tefsirler de ne ( merra) kelimesi zerinde
durmular, ne de Bakara 229 ile Talak Suresi arasnda
iliki kurmulardr. 3 1 1
imdi bu grlerin
grmeye alalm:
tutarszln
bir
baka
O talak iki defa olur (Bakara

yetinde defa diye tercme edilen kelimesi,
dilimi czn minez-zaman
ierir. 3 1 2 Talak 1. yet, bunun iddet sresi
olduunu aklamtr. Koca karsn, bu sre
ancak bir kere boayabilir. kinci yet yledir:
adan
2/229)
zaman
anlam
kadar
iinde,
Kadnlar srelerinin sonuna vardklar zaman

onlar ya iyilik (mruf) ile tutun veya iyilikle
ayrn...
Dolaysyla kadn, bir iddet sresi iinde birden
fazla boamak mmkn deildir.
Sonu olarak fkh kitaplarnda yer alan talakla
Kuranda yer alan ve Peygamberimiz tarafndan
uygulanan talak arasnda hi bir ilgi yoktur.
III. FTD (KADININ BOANMA HAKKI)

310
311
312
el-Kasani, el-Bedaius-sanai, c. III, s. 94.

Ulaabildiim tefsirler, birbirinin tekrar gibidir. Kurtb, bn
Kesr, Kad Beydv, Ebs-Sud ve Fethl-kadr tefsirleri bunlarn
balcalardr.
Mfredt, mad., Besir, c. IV, s. 490.
242
DORU BLDMZ YANLILAR
Onlara verdiklerinizden bir ey almanz size

helal olmaz. Eler, Allahn koyduu snrlarda
duramayacaklarndan
korkarlarsa,
o
baka.
Allahn koyduu snrlarda duramayacaklarndan
siz de korkarsanz, kadnn fidye verip kendini
kurtarmasnda her ikisi iin de bir gnah yoktur.
Bunlar Allahn koyduu snrlardr. Onlar
amayn. Kim Allahn koyduu snrlar aarsa,
ite onlar zalimlerdir. (Bakara 2/229)
Evliliin yrmeyecei endiesine kaplan kadn,
durumu yetkililere bildirir. Onlar da ayn endieyi
duyarlarsa kadna iftid yetkisi verirler. Kadn,
ayrlmaya karar verirse, kocasndan aldn geri verir.
yette geen, Onlara verdiklerinizden... ifadesi,
kadnn kocasndan ald mehrin tamam olarak
anlalabilecei gibi, bir ksm olarak da anlalabilir.
Bunlardan ne kadarnn geri verileceine yetkililer
karar verirler. Kocann suu yoksa tamamn geri
vermek gerekir.
Yetkili makam mahkemedir. Mahkemenin olmad
yerde hakeme bavurulur. Mahkeme de ii hakeme
havle
edebilir.
Aadaki
rneklerde
kadn,
peygamberimize ve halife mere bavurmutur.
Ensardan Sehlin kz Habbe, Sbit b. Kays ile
evliydi. Bir gn Peygamberimiz sabah namazna
kmt. Habbeyi, alaca karanlkta kapsnn nnde
buldu. Sen kimsin? dedi. Sehlin kz Habbeyim
diye cevap verdi. Neyin var? dedi. Sbit ile birlikte
olamayacam dedi. Kocas Sbit gelince Peygamber
ona: te Habbe! Allah ne vermise syledi. dedi.
Habbe dedi ki: Ey Allahn Elisi, onun bana
verdiklerinin hepsi duruyor. Allahn Elisi Sbite dedi
243
ki; Al o mal ondan. O da ald ve Habbe ailesinin

yannda oturdu. 3 1 3
Konu ile ilgili farkl rivyetler yledir:
Sbit b. Kaysn ei dedi ki: Onu ahlak ve din
ynnden sulamyorum ama Mslman olduktan
sonra nankr olmak istemem. Elimde deil, 3 1 4 ondan
nefret etmekten kendimi alamyorum. 3 1 5 Allahtan
korkmasam yanma geldiinde yzne tkrrm. 3 1 6
Habbe Peygamberin komusu idi. Sbit onu
dvmt. 3 1 7 O, sert mizal biri idi. 3 1 8 O kocasndan
olabildiince nefret ediyor ama kocas onu ok
seviyordu. 3 1 9
Allahn Elisi; Sana verdii baheyi iade eder
misin? dediinde Habbe, fazlasn dahi verebileceini
syledi. Allahn Elisi: Fazlasna hayr. Fakat
bahesini verirsin dedi. 3 2 0
mer b. el-Hattaba kocasn ikyet eden bir kadn
geldi. Kadn, ierisinde saman (er-p) bulunan bir
eve hapsedildi ve geceyi orada geirdi. Sabah
olduunda mer gecesinin nasl olduunu sordu. Kadn
Byle parlak bir gece geirmedim dedi. Bunun
zerine mer kocas hakkndaki dncesini renmek
istedi. Kadn onu vd ve ardndan O yok mu o!?
Fakat elimden baka bir ey gelmiyor! dedi. Bunun
zerine mer iftid hususunda ona izin verdi. 3 2 1
313
314
315
316
317
318
319
320
321
el-Muvatta, Talak 11.

Buhr, Talk 13.
bn Mce, Talak 22.
bn Mce, Talk 22.
Darimi, Talk, 7.
Muhammed bn Sad, et-Tabktul-kbr, Beyrut, tarihsiz., c.
VII, s. 445. (rim b. Fadl Hammad bn Zeydden tahdisen, o
Yahya b. Said b. Kays b. Amr b. Sehlden nakledilmitir.)
Kurtub, el-Cami li-Ahkmil-Kurn, c. III, s. 95.
e-evkn, Ebu Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed elHavln, Fethul-kadir el-cmi beyne fenney er-rivye veddirye, Beyrut tarihsiz., c. I, s. 240.
Mlik b. Enes, el-Mdevvenetl-kbr, Msr tarihsiz., c. I, s.
341.
244
DORU BLDMZ YANLILAR
mer,
kadnn
kocasyla
birlikte
yaayamayacan
anlamak
istemiti.
Peygamberimiz gerekse mer, nefretin
sormamtr.
yaayp
Gerek
nedenini
u yet, iftid konusuna aklk getirmektedir:

.

Mminler! Mmin kadnlar hicret ederek size
gelirlerse onlar imtihandan geirin. Onlarn
imanlarn en iyi Allah bilir. Eer mmin
olduklarn renirseniz, onlar kfirlere geri
evirmeyin. Bunlar onlara helal olmazlar. Onlar da
bunlara
helal
olmazlar.
Onlarn
bunlara
harcadklarn geri verin. Bu kadnlarn mehir-lerini
kendilerine verdiiniz zaman, onlarla evlenmenize
engel
yoktur.
Kfir
kadnlarn
ismetlerine
yapmayn; onlara harcadnz isteyin. Onlar da
harcadklarn
istesinler.
Bu,
Allahn
size
hkmdr; aranzda o hkmeder. Allah bilir,
doru karar verir. (Mmtahine 60/10)
Peygamberimizin
Mekkeli
mriklerle
yapt
Hdeybiye antlamasnn maddelerinden biri yleydi:
Senin dininden de olsa, bizden hangi adam sana
gelirse bize geri gndereceksin. Sonra Hdeybiyede
bir grup Mekkeli Mslman kadn ka geldi. Bunun
zerine yukardaki yet indi. 3 2 2 Antlama artnda
adam diye tercme ettiimiz ( =racul, erkek)
kelimesi vard. Kadnlar o kapsama girmediinden
322
Buhr rut, 15.
245
Peygamberimiz, yetteki artlara uyan o kadnlarla

biat etti ve onlar geri evirmedi. 3 2 3
yet, evli olduu halde, inanlar sebebiyle kap
Mslmanlara snan kadnlar konu etmektedir.
Onlarn bu tavrlar, kocalarndan ayrlmaya karar
verdiklerini gsterir. Yoksa bu karar vermedii iin
Mekkede
kalan
Mslman
hanmlar
da
vard.
Hdeybiye ile ilgili olarak Allah Tel yle buyuruyor:

.

Eer
onlarn
arasnda
olan
ve
henz
tanmadnz mmin erkeklerle mmin kadnlar
ezmeniz ve ondan dolay size leke srlmesi
ihtimali olmasayd Allah sava nlemezdi. Allah,
dileyeni ikram iine almak iin byle yapt. Eer
onlar ayrlm olsalard, onlarn kfir olanlarn ac
bir azaba arptrrdk. (Fetih 48/25)
Mmtahine 10 . yeti blmler halinde inceleyelim:
1- Mminler! Mmin kadnlar hicret ederek size

gelirlerse onlar imtihandan geirin. Onlarn
imanlarn en iyi Allah bilir. Eer mmin
olduklarn renirseniz, onlar kfirlere geri
evirmeyin. Bunlar, onlara helal olmazlar. Onlar
da bunlara helal olmazlar.
Kadnn hicret etmesi; eini, ailesini ve yurdunu terk
etmesi anlamna gelir. G etmesinin sebebini tespit
iin imtihandan geirilmesi emredilmitir. Bu, o
kadnlarn gerekten inanlar sebebiyle g edip
etmediklerini
anlamak
iindir.
Bunun
tespiti
Mslmanlara maddi klfet ykleyecektir. nk o
kadnn kocasndan, bu ekilde ayrlma kararnn
onaylanmas, bir iftid ilemidir. Bu ilemden sonra o
323
Safiyyurrahman el-Mubarekfr, er-Rahkul-mahtm, Beyrut ,
1408/1988, s. 314.
246
DORU BLDMZ YANLILAR
artk kocasna helal olmaz. Ama kararla birlikte

kocann kadna yapt harcamay iade etmek gerekir.
yetin devam bunu emretmektedir.
2- Onlarn bunlara harcadklarn iade edin.

Bu, Habbenin Sbit b. Kaysa yapt deme
gibidir. Hicret eden kadnn mal olamayacandan
demeyi
Mslman-larn
yapmas
emredilmitir.
Bundan sonra kadn, istedii erkekle evlenebilir.
yetin nc blm onu gstermektedir.
3- Bu kadnlarn mehirlerini kendilerine verdiiniz

zaman, onlarla evlenmenize engel yoktur.
yet gsteriyor ki, onlarn nceki kocalarna yaplan
deme, Mslmanlarn bu kadnlara badr. Yeniden
evlenmeleri halinde yeni kocalarndan alacaklar
mehirle o borcu demeleri gerekmez.
Burada nemli bir husus daha vardr: Ne bu yet,
ne bakara 229 , ne de Habbe hadisi, iftidda bulunan
kadna iddet bekleme grevi ykler. Boanmada iddet
emri, birinci ve ikinci talaktan sonradr. Bu, ailenin
yeniden kurulmas iin alnm bir tedbirdir, yoksa
kadnn rahminde ocuk olmadn tespit deildir. Bu
tespit bir tek det ve temizlik sresi ile yaplabilir.
Buna istibra denir. ftid da gerekli olan da budur.
Bu yet, devletler hususi hukuku ile ilgili hkmler
de iermektedir. yette Mslman kadnlara tannan
haklarn ayns, Mslmanlarn nikah altnda bulunan
mrik kadnlara da tannmtr. Bunu yetin dier
blmlerinden reniyoruz.
1 - yette geen = nkarc

kadnlarn ismetlerine yapmayn. ifadesindeki ( sam =
), ( smet = )-in ouludur. Ismet Arapada
engelleme ve koruma anlamlarna gelir. 3 2 4 Kadn,
kocann korumas altndadr. Bu sebeple onun, baz
davranlarna
engel
olabilir.
Burada
Mslman
kocadan ayrlp Mekkeye gitmek isteyen kafir kadn
324
el-Firzbd, el-Besir, mad.
247
konu edilmektedir. nkarc kadnlarn ismetlerine

yapmayn emri, bu kadnlara engel karmayn,
anlamna gelir. Konunun devleti ilgilendiren taraf da
vardr. Dolaysyla yet, o kadnlarn lkeyi terk
etmesine engel olmayn anlamna da gelebilir. mer,
bu yetin indii gn, iki mrik karsn serbest
brakmt. Onlar Mekkeye gitti ve biri Eb Sfyan ile
dieri de Safvn b. Umeyye ile evlendi. 3 2 5 Eb Sfyan
Mekkenin fethi srasnda, Safvn b. Umeyye ise
Huneyn savandan sonra Mslman oldu. 3 2 6
Kafir
kadnn
Mslman
koca
ile
yaamak
istememesi
bir
if-tid
talebidir.
Bu
talebin
sonulanmas, kocasndan aldn iade etmesine
baldr. yetin ilgili hkm yledir:
Onlara harcadklarnz isteyin.

Bu kadnlar, mslman kocalarndan aldklar
mehirleri iade edince, Habbe gibi serbest kalrlar.
Onlar da kendi harcadklarn istesinler.

Nasl Mslmanlar yaptklar harcamay istiyorlarsa,
mrikler de kendi harcamalarn isteyebilirler. Yani
onlara byle bir talep hakk tannr.
Mslmanlarn
mrik
eleri
kap
kendi
dindalarnn yaad lkeye snr da kocalar
onlardan, yaptklar harcamay alamazlarsa onlar iin
aadaki hkm uygulanr:
325
326
Buhr rut 15. Buhr, merin karsn boadn yazar. Biz,

o kelimeyi serbest brakt diye tercme ettik. nk hadis
rivayet edenler, duyduklar kelimeleri deil, o kelimelerin
zihinlerinde brakt anlam naklederler. Buhr hadis renimine
hicr 205 ylnda balamtr. lm 256dr. Yani olay ile kendi
arasnda en az 220 yl vardr. Daha nce grld gibi sahabe
dneminden sonra iftid unutulmu, yerini muhlaa almtr.
Byle bir ortamda hadis nakleden kiilerin kar-koca arasndaki
her ayrl boama diye alglamalar normaldir. Ayrca Bakara
228, einden talak yoluyla ayrlan erkein, ona verdiklerini
almasn yasaklamaktadr. Mumtahine 10. yet ise geri almay
emretmektedir. Bunun talak olmad bu adan da aktr.
Muvatta Nikah, 20.
248
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Elerinizden biri kfirlere kaar, sonra onlardan
cnz alrsanz ganimetten, eleri kap gitmi
olanlara, harcadklar kadar deme yapn...
(Mmtahine 60/11)
Sonu olarak yetler, kadna evlilii sona erdirme
hakk tanm, Peygamberimiz, uygulamasyla konuya
aklk getirmitir.
IV. NKAHIN DENETLENMES


.

Kadnlar kocalaryla mrufa uygun olarak
anlatklar zaman evlenmelerine engel olmayn.
(Bakara 2/232)
yetteki
kocalar
kelimesi,
koca
adaylar
anlamnda mecazdr. nk kadn kocasyla zaten evli
olur.
Bir baka yette Allah Tel yle buyurur:

(Kocas len kadnlar) Bekleme sresinin sonuna
vardklarnda kendileri iin mrufa uygun olarak
ne yaparlarsa yapsnlar, onun size bir gnah
yoktur. (Bakara 2/234)
Bu kadnn
evlenmesidir.
yapaca
en
nemli
yeniden
Nikh iin kadn ile erkein anlamalar yeterli

grlmez. Bu konuda her toplum, kendi inancna,
gelenek ve greneklerine gre kurallar koymutur.
yetlerdeki mruf bunlarn Kurna aykr olmayan
anlamndadr. Eski Araplarda kz, babasndan veya
249
velisinden istenir, mehri 3 2 7 verilir ve nikh kylrd. 3 2 8

Hristiyanlar nikh kilisenin, Yahdiler havrann
gzetiminde kyarlar. Laik toplumlarda nikh, yetkili
makamn izni ve gzetimi ile kylr.
yetler, kadnn mrufa uygun kararna engel
olmay yasaklamaktadr. Mruf; bilinen ve malum olan
ey demektir. Bu bilgi, ya gelenek ve greneklerden ya
da Kitap ve Snnetten elde edilir. Gelenek ve
grenekten elde edilmise Kitap ve Snnete aykr
olmamas gerekir. Byle bir bilgiyi akl ve din gzel
bilgi sayar. Kurn ve Snnette konu ile ilgili hkmler
vardr. Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellemin
szleri, mrufa uygunluu velinin denetleyeceini
gsterir. O, yle demitir:
Velisiz nikh olmaz. 3 2 9
Hangi kadn, velisinin izni olmadan nikhlanrsa
onun nikh batldr, onun nikh batldr, onun nikh
batldr. Erkek onunla ilikiye girmise bu ilikiye
karlk kadnn mehir alma hakk vardr. Eer
anlaamazlarsa sultan (yetkili kii) velisi olmayann
velisidir. 3 3 0
Veli, isteyip istemediine bakmakszn, bir bakasn
balayc karar alma ve uygulama yetkisini elinde
bulunduran kiidir. Bu yetkiye velyet denir. 3 3 1
Hizam adnda bir kii, dul kz Hansy nikhlamt.
Kz bu evlilii istemiyordu. Allahn Elisi sallallahu
aleyhi ve selleme geldi ve durumu anlatt. O da
327
328
329
330
331
Mehir, evlenme srasnda erkein eine vermeyi stlendii

maldr.
Buhari Nikh 36.
Tirmz Nikh; bn Mce Nikh 15; Ahmed b. Hanbel, Msned c.
VI, s. 260.
Eb Dvd Nikh 20; Tirmz Nikh 14; bn Mce Nikh 15;
Ahmed b. Hanbel, Msned, c. VI, s. 66.
emsuddin es-Serahs, el-Mebst, c. XVI, s. 124, Bb men l
tecz ehdeth; Kasm b. Abdullah Ali, Ensul-fukah fi
tariftil-elfzil-mtedvile beynel-fukah, Thk. Ahmed b.
Abdurrezzak el-Kubeysi, Cidde, 1406/1986, s. 148.
250
DORU BLDMZ YANLILAR
babasnn kyd nikh geersiz sayd. Sonra kadn

Eb Lbbe b. Abdil-munzir ile nikhland. 3 3 2
Bir bakire kz Aienin yanna geldi. Babam beni
kardeinin oluyla evlendirdi ki, benimle kendi
konumunu
ykseltsin.
Ama
ben
bundan
holanmyorum. dedi. Aie, Allahn Elisi gelinceye
kadar otur. dedi. Allahn Elisi geldi. Kz durumu ona
anlatt. O, hemen babasna bir adam gnderip artt.
O konudaki yetkiyi kza verdi. Kz dedi ki:
Ey Allahn Elisi! Aslnda ben babamn yaptna izin
vermitim ama bu konuda kadnlarn bir hakk var m,
yok mu; renmek istedim.333
Bir ok yerde kzlar, nikh akdinin taraf olmaktan

holanmazlar. Bazen kzn, evlilie onay verip
vermediini renmek bile zor olabilir. Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellemin konu ile ilgili szleri
yledir:
Dul kadn, kendisi ile ilgili olarak velisinden daha ok
hakka sahiptir. Bakirenin onay alnr. Dendi ki, Ey
Allahn Elisi, bakire konumaktan utanr. Dedi ki,
Onun susmas onay vermesi demektir.334
Dul, kendi ile ilgili ak konuur. Bakirenin susmas
onay vermesi demektir.335
Mehur mezhepler, yet ve hadislere nyargl

yaklam ve farkl grler ortaya koymulardr.
Hanef mezhebi, hrriyeti yaklamla, velinin izni
olmadan evlenilebileceini ileri srmtr. 3 3 6 Mlik,
332
333
334
335
336
Eb Dvd Nikh 26; bn Mce Nikh 12; Nes Nikh 35;

(Metin bn Macenindir. Hans ismi Eb Davd ve Nesde
gemektedir.)
Nes Nikh 36; bn Mce Nikh 12; Eb Dvd Nikh 26;
Ahmed b. Hanbel, Msned c. VI, s. 136. (Metin Nesden
alnmtr.)
Mslim Nikh 66, 67, 68; Eb Dvd Nikh 26; bn Mce Nikh
11; Nes Nikh 33, 34.
bn Mce Nikh 1872.
Serahs, el-Mebst, c. V, s. 13. mer Nasuhi Bilmen, Hukuk
slamiyye ve Istlahat Fkhiyye Kamusu, st. 1967, c. II, s. 49.
251
fi ve Hanbel mezhepleri ise geleneki yaklamla

veliyi nikah denetleme konumundan nikaha taraf olma
konumuna karmlardr. Onlara gre veli, kadn adna
nikha taraf olmazsa nikh kylamaz. Kadn nikhta ne
kendini, ne de bakasn temsil edebilir. Velisinden
bakasn vekil etme yetkisi de yoktur. Baba bkire
kzn, ona sormadan evlendirebilir. 3 3 7 Zahir mezhebi
de hadisleri ne alan bir yaklam sergilemitir. Buna
gre kadn ister bakire, ister dul olsun, velisinin izni
olmakszn evlenemez. Velileri izin vermezse onu
yetkili bir kimse evlendirir. Bakirenin nikah, babayla
kzn grlerinin ayn kii zerinde birlemesi halinde
kylabilir. 3 3 8
imdi bu grlerin dayandrld delillere bakalm:
A- HANEF MEZHEBNN DELLLER

Mezhepte Eb Hanfenin gr esas alnmtr.
Onun gr, u yete dayandrlmtr:
(Kocann nc kez boad kadn) bir baka

kocayla nikhlanncaya kadar ilk kocaya helal
olmaz. (Bakara 2/230)
(Kocas
len
kadnlar)
Bekleme

sresinin sonuna vardklarnda kendileri iin
ne yaparlarsa yapsnlar, onun size bir gnah
yoktur. 3 3 9

...o kadnlarn

kocalaryla nikh kymalarna engel olmayn. 3 4 0
yetlerde kadn, nikh fiilinin faili olduu iin Eb

Hanfe onu, nikhn taraf saym ama son iki yetteki
337
338
339
340
Paragraf 175 (Bilmen burada veliyy-i akreb ifadesini

kullanmaktadr. Baba ve dedenin veliyy-i akreb olduu aktr.)
bn Kudme, el-Mun, c. VII, s. 5.
bn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said, Beyrut 1988, el-Muhall, c. IX,
s. 25-38.
Bakara 2/234.
Bakara 2/232.
252
DORU BLDMZ YANLILAR
mrufa uygunluk artn dikkate almamtr. Bu da ilgili

hadislerin deerlendirme d kalmasna ve nc
yet iin u yoruma yol amtr: yetteki engelleme,
fiil engelleme, yani kadn eve hapsedip evlenmesine
engel olmadr. Hitap kocalaradr. nk yetin
banda, Kadnlar boadnz zaman... ifadesi
gemektedir. 3 4 1
Baz kocalar, boadklar kadnlarn evlenmelerine
engel olmaya altklarndan bu aklama doru
gzkmektedir. Ancak engelleme, bu kocaya kar da
olabileceinden deerlendirme eksiktir. Ayrca iddetini
tamamlayan kadnn kocas ile ilikisi kesilir. Yapaca
yeni evlilii denetleme grevi de ona dmez. Bu
sebeple Eb Hanfenin deerlendirmesine katlmak
zordur.
Hanefler,
velisinin
onayn
almadan
evlenen
kadnlarla ilgili yle derler: Kadn, izin almadan
evlenmise baklr; kocas kendine denk ve ald
mehir kendi seviyesindeki kadnlarn mehrinden (mehri misil 3 4 2 ) az deilse velilerin bu evlilie itiraz haklar
olmaz. Kadn, kendine denk olmayan bir koca ile
evlenirse
velilerini
skntya
sokar.
Skntdan
kurtulmak iin, onlarn evlilie itiraz haklar doar. Bu,
velilere tannm bir haktr. Kadn onlarn bu hakkn
dremez. 3 4 3
Kadnn ald mehir, mehr-i mislinden azsa veliler;
mehrin
artrlmasn
veya
elerin
ayrlmasn
isteyebilirler. nk onlar, mehrin fazlal ile vnr,
azlndan utanrlar. Bir de bu, o kabilenin kadnlarn
zarara sokar. nk bundan sonra onlardan kim, mehir
belirlemeden evlense, onun mehri bu kadnn mehrine
gre belirlenir. Kabilenin kadnlarnn hakkn erkekler
koruyacandan itiraz hakk erkeklere tannr. 3 4 4
341
342
343
344
Serahs, el-Mebst, c. V, s. 11-12.

Mehr-i misil, kendine denk kadnlarn ald mehirdir.
Serahs, el-Mebst, c. V, s. 13.
Serahs, el-Mebst, c. V, s. 14.
253
Dikkat edilirse bu konuda dayandklar bir yet veya

hadisin olmad grlr.
B- MLK, AF VE HANBELLERN DELLLER

Bu mezhep, konuyla ilgili yet ve hadisleri,
gelenee gre yorumlamlardr. Arap toplumunda kz,
babasndan veya velisinden istenir, mehir verilir ve
nikh kylrd. 3 4 5 Erkek nikhn taraf olur ama kadn
olamazd. Onun yerine velisi geerdi. Onlar bu konuda
u yete dayanmlardr:
Kadnlar boadnzda bekleme srelerinin

sonuna varrlar sonra kocalaryla mrufa uygun
olarak anlarlarsa evlenmelerine engel olmayn.346
Diyorlar ki; sz konusu yette geen ( = adl,
engel olma), ( = el-imtina min
tezvcih ,
kadn
evlen-dirmekten
kanma)
anlamnadr. Bu da kadn evlendirmenin veliye
brakldn gsterir. 3 4 7 Yukardaki n kabul olmasayd
yeti
byle
anlayamazlard.
nk
yet,
...
kocalaryla
nikhlanmalarna
engel
olmaynz 3 4 8 eklindedir. Engel olma, bir kiinin
yapabilecei bir konuda olur. Nikh fiilinin faili
kadndr. Bu, kadnn nikahn taraf olmas demektir.
Bir ii engelleme baka, yapmaktan kanma, bakadr.
Engel olmay, kanma diye tercme etmek, yetin
anlamn deitirmek olur.
Ayrca bir de yle diyorlar: = en
yenkihne ezvcehunne, kocalaryla nikhlanmalar...
ifadesinde kadnn fail olmas, nikha konu olmasndan
dolaydr. Kadn nikahn taraf olamadna gre,
345
346
347
348
Buhari Nikh, 36.

Bakara 2/232.
Bakara 2/232.
254
DORU BLDMZ YANLILAR
kadnn veli veya vekil olarak

evlendirmesi caiz olmaz. 3 4 9
bir
tek
kiiyi
bile
Kadn nikh fiilinin faili yapan Allah Tel, konusu

yapan da Arap geleneidir. Gelenek esas alnd iin
Allahn ak sz mecaz saylm, yanl zerine yanl
yaplmtr.
Kadn nikhn konusu sayanlar, alnan mehri onun
bedeli gibi grm, evlenmeden boanmaya kadar
btn sistemlerini bu anlay zerine kurmulardr. Bu
mezheplerden hi biri iftidy, yani kadnn evlilii
sona erdirme hakkn kabul etmemi, onun yerine,
muhlaa adn verdikleri bir sistem gelitirmilerdir.
Muhlaa,
kadnn
kocasna
verecei
bir
mal
karlnda kocann evlilii sona erdirmesidir. Muhlaa
ile ilgili grler, konunun daha iyi anlalmasn
salayacaktr. filerden irbn yle diyor:
Erkek, bir bedel karl kadndan yararlanma
hakkna sahip olunca bu hakk bir bedel karl
elinden karabilir. Muhla-ann ciz olmasnn sebebi
budur. Bu tpk alm-satm gibi olur. Nikh, satn
almaya, muhlaa ise satmaya benzer.350
bn Teymiyye, muhlaann Talak olmadn ispat

iin yle demitir:
Muhlaa, kadnn kendini kocasndan kurtarmasdr.
Tpk esirin kendini esaretten kurtarmasna benzer.
Bu, Talaktan saylmaz... Drt mezhebin
imamlarna ve cumhura gre esir iin fidye vermekte
olduu gibi bu ilemi kadnn dnda bir bakas
yapabilir. Yabanc bir kii, kleyi azat etmesi iin kle
sahibine onun bedelini verebilir. Bu sebeple kiinin
maksad, esir iin fidye der gibi kadn, kocasnn
boyunduruundan kurtarmaksa deme yaparken
bunu art komaldr... nk muhlaa bedeli, kadn
kocasna kle olmaktan kurtarmak ve onun kadn
zerindeki hakimiyetini ortadan kaldrmak iin verilir.
349
350

e-irbn, Muhammed el-Hatib, Munil-muhtac il marifeti
man elfzil-minhc, Msr 1958, c. III, s. 262.
255
Yoksa bu, kadnn, kendi zerindeki hakimiyeti kendi

eline almas iin deildir.351
Bunlar
kadna,
kle
kadar
bile
deer
vermemilerdir. nk kle hrriyete kavuunca kendi
zerinde hakim hale gelir. Ama onlara gre kadn,
kocann hakimiyetinden knca velinin hakimiyeti
altna girer. Kadn, satlk mal olamayaca iin onu
nikhn konusu sayp mehrimal bedeli gibi grmek,
kabul edilemez. Allah Tel yle buyurmutur:

.

Mruf ller ierisinde o kadnlarn erkekler
zerindeki hakk, onlarn bunlara kar olan
hakkna denktir. (Bakara 2/228)
Ayete gre kadn, kocann klesi gibi grlemez.
nk kleyle efendi arasnda denk haklardan
bahsedilemez.
Allah
Tel
yle
buyurmutur:
Kadnlara
mehirlerini gnl rzas ile verin. 3 5 2 Mehirler
diye
tercme
edilen
Sadukt
Saduka nn
ouludur. Kelimenin kk sdk, yani doru szl
olmak, sz zne uymaktr. 3 5 3 Erkekler evlendikleri
kadnlara deer verdiklerini sylerler. Bir miktar mal
mehir olarak vermek, bu iddiann ispat olur. yette bir
de gnl rzas diye tercme edilen nihle vardr.
Nihle karlksz ikram anlamnadr. 3 5 4 Btn bunlara
gre mehir, herhangi bir eyin bedeli olamaz.
yetlere
artl
yaklanca
hadisler
arasnda
ayrmclk kanlmaz olmu, u hadis grlmemitir:
Bir bakire kz Aienin yanna geldi ve Babam beni
kardeinin oluyla evlendirdi ki, benimle kendi
konumunu
ykseltsin.
Ama
ben
bundan
351
352
353
354
bn Teymiyye, Mecmul-fetv, Haz: Abdurrahman b.

Muhammed b. Kasm el-sm, Sud Arabistan, 1398/1978 c.
XXXII, s. 306-307.
Nisa 4/4.
sfehni, Mfredt, mad.
Mfredt, mad.
256
DORU BLDMZ YANLILAR
holanmyorum. dedi. Aie, Allahn Elisi sallallahu

aleyhi ve sellem gelinceye kadar otur. dedi. Allahn
Elisi geldi. Kz durumu ona anlatt. O, hemen
babasna bir adam gnderip artt. O konuda yetkiyi
kza verdi. Kz dedi ki:
Ey Allahn Elisi! Aslnda ben babamn yaptna izin
vermitim ama istedim ki, bu konuda kadnlarn bir
hakk var m, onu reneyim.355
mezhebin kendilerine delil aldklar u hadiste de

nikah fiilinin faili kadndr.
Hangi kadn, velisinin izni olmadan nikhlanrsa
onun nikh batldr, onun nikh batldr, onun nikh
batldr.356
u grleri kabul etmek de imkanszdr: Mlik

Mezhebine gre baba, bakire kzn zorla evlendirebilir.
Koca ister kr, ister imdiki veya gelecekteki
durumuna baklnca kzdan kt olsun, ister irkin
bulunsun, isterse kzn mehri bir kantar altn iken o, bir
eyrek dinarla evlendirmi olsun fark etmez. Kz, 60
veya daha yukar yata ve evlenmesi velisi tarafndan
engellenmi de olabilir. Yeter ki koca, yumurtalar ve
erkeklik organ kesilmi veya organ olmakla birlikte
meni gelmeyecek ekilde yumurtalar karlm
olmasn. Sahih gre gre bu durumda baba, kz
zorlayamaz. Deli, alaca hastalna tutulmu, czam-l,
erkeklik organ sertlemeyen (nnn), hadm veya
gsz olan erkek iin de zorlama yaplamaz. 3 5 7
afilere gre de bakireyi evlendirme hakk babaya
aittir. Onlarla konuup, gr ve onaylarn almak iyi
355
356
357
Nes Nikh 36; bn Mce Nikh12; Eb Dvd Nikh 26;

Ahmed b. Hanbel Msned c. VI, s. 136. (Metin Nesden
alnmtr.)
Eb Dvd Nikh 20; Tirmz Nikh 14; bn Mce Nikh 15;
Ahmed b. Hanbel Msned c. VI, s. 66.
Seydi Ahmed ed-Derdr, e-erhul-kebr, Thk: Muhammed Ali,
Beyrut, c. II, s. 221223.
257
olur ama art deildir. Kzn annesinin iznini almak da

iyidir. 3 5 8
C- ZAHR MEZHEBNN DELLLER

Bu mezhep, nikahn denetimi konusunda yetlere
deil, yalnz hadislere yer vermitir. Bu da hadislerin
doru anlalmasn engellemitir. Bu yaklamn
mant udur:
Allahn, Elisine yapt vahiy ikiye ayrlr; biri
olduu gibi kabul edilen vahiy (vahy-i metluvv),359
dizilii insan aciz brakan bir telif, yani Kurndr.
kincisi, rivyet edilen, nakledilen, telif edilmemi,
dizilii insan aciz brakmayan, olduu gibi kabul
edilmeyen (gayr-i metluvv)360 ama okunan, Allahn
Elisinden bize ulaan haberdir. O, Allahn bizden ne
istediini aklar. nk Allah Tel yle buyurur:
... kendilerine ne indirildiini insanlara aklayasn
diye.361 Allah, birinciye yani Kurna uymay farz
kld gibi, ikinciye yani snnete uymay da farz
klmtr, arada bir fark yoktur.362
Snnet,
eer
Allahn
bizden
ne
istediini
aklyorsa, Kurna ihtiya kalmaz. Kitap ile Snnet
arasnda
fark
grmemeleri
bundandr.
Allah
Peygambere; ... kendilerine ne indirildiini insanlara
aklayasn
diye... 3 6 3
demitir.
Yoksa,
...
kendilerinden
ne istendiini
aklayasn
diye
dememitir. Bu yanl, bir ok yanla yol amtr. bn
Hazm yle diyor:
358
359
360
361
362
363
Muhammed b. dris e-afi, el-Um, Beyrut 1393, c. V, s. 13-
15.
Yani Cebrailin Peygambere getirdii kelimelerle bize
aktarld iin metni, tartmasz doru saylr ve uyulur.
Yani Peygamberin azndan kan kelimelerle deil, anlam ile
bize aktarld iin metni, tartmasz doru saylmaz.
Nahl 16/44.
bn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said el-Endels, elhkm f uslilahkm, (Bir ilim adamlar heyeti tarafndan tahkik edilmitir)
Darul-Hads, Kahire 1404/1984, c. I, s, 93.
Nahl 16/44.
258
DORU BLDMZ YANLILAR
Peygamberin syledii; Dul kadn kendisi ile ilgili

olarak velisinden daha ok hakka sahiptir.364 sz,
onun izni olmadan velinin bir ey yapamayaca
anlamna gelir. O, kiminle isterse onunla evlenir ama
velisinin izni olmadan nikh kyamaz. Eer veli
direnirse, burnu srtlse de kadn, yetkili kii
evlendirir.365
Madem velinin itiraz hakk yok, yleyse varlnn

anlam nedir? Allahn dininde byle anlamsz,
hikmetsiz ey olur mu?
Bir de yle diyor: Bakirenin nikah, babayla kzn
grlerinin ayn kii zerinde birlemesi halinde
kylabilir. 3 6 6 Demek ki, ikisinin gr ayn kii
zerinde birlemezse evlilik olmayacaktr. Mrufa
uygunluk kstas aranmaynca bu sonular kanlmaz
olmaktadr.
bn Hazm, hadislerin rnek uygulamalar olduunu
grse ve nce yetlere sonra hadislere baksayd,
velinin iznine bavurmann bir anlam olduunu anlar
ve sistemini ona gre kurard. Onun byle bir metodu
olmad iin ilgili yetlere yer vermemitir:
D- DEERLENDRME
Yukardaki yetler ve hadislere gre nikah, mrufa
uygunluk asndan denetlemek gerekir. Denetimi kzn
velisi yapar. Bir anlamazlk olursa yetkili makam
devreye
girer.
iftlerin
evlenmesinde
saknca
grlmedii
taktirde
onlar,
ahitler
huzurunda
evlenme kararlarn aklar ve nikahlanarak yeni bir
aile kurarlar.
Mezheplerin konuya farkl yaklamas, ok sayda
skntnn domasna sebep olmutur.
Hanefi mezhebi, iki ahitle kylan denetimsiz nikah
geerli sayd iin bu gr; okullarda, i yerlerinde
364
365
366
Mslim Nikh, 66, 67, 68; Eb Dvd Nikh 26; bn Mce

Nikh 11; Nes Nikh 33, 34.
bn Hazm, el-Muhall, c. IX, s. 25-38.
bn Hazm, el-Muhall, c. IX, s. 25-38.
259
ve bir ok mekanda gizli nikahlara veya kz

karmalarna yol amtr. Karlan kza iki ahit
huzurunda evet dedirtilerek nikah kylm ve kzn
konumu merulatrlmtr.
afi, Mlik ve Hanbel mezheplerinin gr, balk
parasna yol amtr. Madem velinin taraf olmad
nikah geersizdir, yleyse onu ikna etmek gerekir.
Bunun en ksa yolu balk vermektir. Bal mehirle
kartrmamak gerekir. Mehir kzn kendine verilir.
Balk ise babasna, kardeine, amcasna vs. verilir.
yet ve hadislere uyulsa ne kz karma olur, ne
kadnn duygusalln kullanp onu skntdan skntya
sokan evliliklere geit verilir, ne de balk paras
ortaya kard.
V. KADINLARIN AHTL

.

Erkeklerinizden iki kiiyi ahit tutun. ki erkek
yoksa, kabul edeceiniz ahitlerden bir erkek ile
iki kadn da olabilir. Biri yanlrsa, dieri hatrlatr.
ahitler arldklarnda gelmezlik etmesinler.
Bor, ister byk, ister kk olsun, vdesi ile
birlikte yazmaktan enmeyin. Bylesi Allah
katnda daha doru, ahitlik iin daha salam,
pheye dmemeniz iin daha uygun olur
(Bakara 2/282)
Balantlarna
bakmaynca
bu
yetin
ahitlik
konusunda kadn erkek ayrm yapt kanaatine
varlabilir. Nitekim eski fakihler bu kanaatle hareket
etmilerdir. yetin devam yledir:
260
DORU BLDMZ YANLILAR
...ahitler arldklarnda gelmezlik etmesinler.

Bor, ister byk, ister kk olsun, vdesi ile
birlikte yazmaktan enmeyin. Bylesi; Allah
yannda daha doru, ahitlik iin daha salam,
pheye dmemeniz iin daha uygun olur...
...Bylesi, ahitlik iin daha salamdr...
ifadesi, borcu yazyla tespit asndan da ahitlik nisab
asndan da deerlendirilebilir. Daha salam sz
salamn
kartdr.
Salam
olan
iki
ey
karlatrlnca birine daha salam denebilir. Bir
erkek ile iki kadnn ahitliine daha salam
deniyorsa, bu arta uyulmadan yaplan ahitliin
salam saylmas gerekir.
Vasiyete ahitlikle ilgili yetler konuya aklk
getirmekte, yukardaki hkmn, yazyla tespit yannda
ahitlik nisab ile de ilgili olduunu gstermektedir.
Allah Tela yle buyurur:
Mminler! Sizden biriniz lm deinde

vasiyet edecei zaman iinizden gvenilir iki ahit
tutsun. Eer bir yerde yolcu iken lm gelip
atarsa sizden olmayan iki kii de olabilir.
(ahitlii
yerine
getirdikleri
zaman)
phelenirseniz
onlar
namazdan
sonra
alkoyarsnz. yle yemin ederler: Vallahi, isterse
en yaknmz olsun, buna karlk hibir ey
261
almayz. Allah iin yaplan ahitlii gizlemeyiz.

yle olsa biz, elbette gnaha gireriz.
Eer gnaha girdiklerinin farkna varlrsa,
lenin hak sahibi iki yakn onlarn yerine geer,
yle yemin ederler: Vallahi, bizim ahitliimiz
onlarnkinden daha dorudur, biz hakszlk
yapmayz. yle olsa elbette zalimlerden oluruz.
(Mide 5/106-107)
Bu yetlerde kadn erkek ayrm olmakszn
gvenilir
iki
Mslman
ahit
ngrlmektedir.
Yolculukta vasiyet yaplacaksa, Mslman olmayan iki
kiinin ahit olmas yeterli grlmtr. Yolculuun
zel artlar sebebiyle ahitlerin tamam kadn, tamam
erkek veya biri kadn biri erkek olabilir.
ahitlerin, yanl ifade verip gnaha girdikleri fark
edilince; lenin, hak sahibi iki yakn ncekilerin
ahitliini hkmsz klacak ahitlikte bulunur. lenin
yaknlar kadn olabilir.
Burada delil alnacak cmle udur: Bylesi,
ahitlii gerei gibi yapmalarnn en alt
seviyesidir... (Mide 5 / 108 ) Bu cmleyi, Bakara
282 deki ... Bylesi, ahitlik iin daha salamdr...
cmlesi ile karlatrnca, ahitlerin iki erkek veya bir
erkek ile iki kadn olmasnn kural olmad ortaya
kar.
Bu konuda u hadis de delil alnmtr: ... ki
kadnn ahitliinin bir erkein ahitliine eit
tutulmas onun akl noksanln gsterir...
(Mslim, man 132 )
Akl Arapada; bilgi manasna da gelir. 3 6 7 Akl
noksanl, bilgi noksanldr. Kiinin bilmedii bir
konuda ahitlik yapmas zor olur. nk onu gerei
gibi kavrayamaz. Bu da pheye sebep olur. Kadnlar,
genel olarak, bor douran hukuki ilikilere ilgi
duymazlar. Bu sebeple o konudaki bilgileri eksik olur.
Dolaysyla hadis, Bakara 282 ye aklk getirmi olur.
nk kii, iyi bilmedii bir konuda, grd ve
367
Mfredt mad.
262
DORU BLDMZ YANLILAR
duyduu eylerin hangisinin esasla, hangisinin ayrnt

ile ilgili olduunu anlayamaz.
A- ZNAYA AHTLK
Drt mezhep, kadnlarn zina davalarnda ahitliini
kabul etmez. Ama Kurn, bu konuda kadn erkek
ayrm yapmamtr. Allah Tela yle buyurur:
Kadnlarnzdan zina edenlere kar iinizden drt

ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse onlar
lnceye veya Allah onlar iin bir yol ancaya
kadar evlerde hapsedin. (Nisa 4/15)
Lin ile ilgili yetler kadnlarn zina ahitlii

konusuna aklk getirir. Allah Tel yle buyurur:
Karlarna zina suu atan ve kendileri dnda

ahitleri olmayanlardan birinin ahitlii, Allah
ahit kesinkes doru sylyorum diye drt defa
ahitlik etmesidir.
Beincisinde, eer yalan sylyorsa Allahn
lanetine uramay diler.
Kadndan o azab giderecek olan u ekilde
drt defa ahitlik etmesidir: Allah ahit, kocam
kesinkes yalan sylyor. Beincisinde, eer
doru sylyorsa Allahn gazabna uramay
diler. (Nur 24/6-9)
263
Erkein, Allah ahit kesinkes doru sylyorum

diye verdii her ifade bir ahitlik saylmtr. Bunu drt
defa tekrarlamas, drt ahitlik saylarak erkek, zina
iftiras suundan kurtulmutur.
Kadnn drt kere; Allah ahit, kocam kesinkes
yalan sylyor demesi drt ahitlik saylm ve
bylece kocann ahitlii kadnn ahitliine denk
tutulmutur.
Kar-kocadan her biri ayn szleri sylemilerdir.
Tek fark; erkein szlerinin olumlu, kadnnkinin
olumsuz olmasdr.
Erkek: Allah ahit kesinkes doru sylyorum. (4
kere)
Kadn: Allah ahit, kocam kesinkes yalan sylyor.
(4 kere)
Kadnn bu ahitlii erkeinkini deersiz hale

getirmitir.
Beinci szleri:
Erkek: Yalan sylyorsam Allahn laneti zerime
olsun.
Kadn: Kocam doru sylyorsa Allahn gazabna
urayaym.
Kadnn bu sz de erkein szn deersiz klm
ve zina davasnda kadnn ahitlii erkein ahitliine
denk tutulmutur.
B- TALAKA AHTLK

.

Kadnlar
bekleme
srelerinin
sonuna
vardklarnda onlar ya mruf ile tutun veya mruf
264
DORU BLDMZ YANLILAR
ile ayrn. Sizden iki gvenilir ahit getirin, ahitlii

Allah iin yapn. (Talak 65/2)
Burada da kadn erkek ayrm yaplmamtr.
C- PEYGAMBERMZN UYGULAMASI
Peygamberimiz
(s.a.v)in
u
aklamas
da
yukardaki yorumlarn doru olduunu gstermektedir.
Ukbe b. el-Harise, Eb hb kz mm Yahya ile
evlenmiti. Ukbe dedi ki: Zenci bir cariye geldi, ben
sizin ikinizi de emzirmitim dedi. Bunu Peygamber
(s.a.v)e anlattm, benden yz evirdi. nne getim
ve tekrar anlattm, dedi ki: Nasl olacak? Cariye
ikinizi de emzirdii kanaatinde. Sonra kadnla
evlenmesini yasaklad. (Buhar, ehdt, 13)
Peygamberimiz byle demesine ramen, fkhta st

akrabalnn sabit olmas iin kadnlarn ahitlii
yeterli grlmez. Konu ile ilgili olarak mer Nasuhi
BLMENin ifadesi yledir:
St akrabal konusunda ahitlik nisab, gvenilir
olmak artyla iki erkek veya bir erkek ile iki kadndr.
Fakat bu hususta yalnz bir erkein veya yalnz iki
veya daha fazla kadnn ahitlikleri kabul olunmaz.368
VI. KADININ DVLMES

Allah Tel, belli artlar olutuu taktirde, kocann
karsn dvmesine msaade etmitir. Bu artlar,
yetlerle ve peygamberimizin szleriyle aklanmtr.

Erkekler kadnlarn balarnda olurlar. Bu,
Allahn birine dierinden fazlasn vermesi ve
368
mer Nasuhi Bilmen, Hukuk slamiyye ve Istlahat Fkhiyye

Kamusu, c.II, s. 88, par. 296.
265
mallarndan harcama yapmalar sebebiyledir. yi

kadnlar, boyun eenler ve Allahn korumasna
karlk
yalnzken
kendilerini
koruyanlardr.
Nzundan havf ettiiniz kadnlara gelince;
onlara t verin, yataklarnda yalnz brakn ve
onlar dvn. Eer size itaat ederlerse onlara
kar baka bir yol aramayn. Allah ycedir,
byktr. (Nisa 4/34)
Ayetin ilgili blmlerine tekrar bakalm:

1-

= yi kadnlar, boyun eenler ve Allahn
korumasna
karlk
yalnzken
kendilerini
koruyanlardr.
Boyun
een
kadnlar
anlamna
gelen
kaanitaat kelimesi aadaki yette kaanituun
eklinde erkekler iin de kullanlmtr.

Mslman erkekler ve Mslman kadnlar,
mmin erkekler ve mmin kadnlar, boyun een
erkekler ve boyun een kadnlar (Ahzab 33/35)
Boyun een erkekler ve boyun een
kadnlar Allaha boyun eenlerdir. Bir yet dierini
aklad iin Nisa 34 teki boyun een kadnlar
da Allaha boyun een kadnlar olur. Bu yeti,
Kocasna boyun een kadnlar diye anlamak
Ahzab 35 teki erkekleri de karlarna boyun een
erkekler diye anlamay gerektirir. Bu da, aile ii
ilikilerde kurallar elerin koymas olur ki, kargaaya
ve kavgaya yol aar. Elerin, Allahn koyduu
kurallara uymalar ise ailenin; ak seik kurallara gre
yrtlmesini salar.

2-

= Allahn

korumasna
karlk
yalnzken
kendilerini
koruyanlar. hkm Allahn o kadnlar koruduunu
gsterir.
266
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn korumas nedir, diye baknca, kadnlar iin

koruma duvarlar oluturulduu grlr. u yetler
bunlardan bazlardr:
a- Kadnlarnzdan fuhu yapanlara kar

iinizden drt ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse
onlar evlere kapatn. Bu, lm canlarn alncaya,
ya da Allah onlara bir yol ancaya kadar byle
gitsin. (Nisa 4/15)
.

b- ffetli kadnlara zina suu atan sonra drt ahit
getiremeyenlere seksen denek vurun; ebediyen
onlarn ahitliini kabul etmeyin. Onlar yoldan
km kimselerdir. (Nur 24/4)

.

c- Karlarna zina suu atan ve kendileri
dnda ahitleri olmayanlardan birinin ahitlii,
kesinkes doru sylediine dair drt defa Allah
ahit tutmas ile olur.
Beincisinde, eer yalan sylyorsa Allahn
lanetine uramay diler.
Kadndan o azab (el-azab) giderecek olan u
ekilde drt defa ahitlik etmesidir: Allah ahit,
kocas kesinkes yalan sylyor.
267
Beincisinde, eer doru sylyorsa Allahn

gazabna uramay diler. . (Nur 24/6-9)

.

d- (Peygamberin ei hakknda) o yalan
uyduranlar iinizden bir gruhtur. Bunu kendiniz
iin kt sanmayn, o sizin iin hayrl olmutur. O
kimselerden her birine kazand gnah karl
ceza vardr; ilerinden elebalk yapana ise byk
bir azap vardr.
Onu iittiiniz zaman, erkek ve kadn
mminlerin,
kendiliklerinden
hsn-
zanda
bulunup da: Bu apak bir iftiradr demeleri
gerekmez miydi?
Drt ahit getirselerdi ya? Madem o ahitleri
getiremediler yleyse onlar Allah katnda
yalancdrlar. (Nur 24/11-13)
Grld gibi zina suunu ispat iin drt ahit
art ve drt ahit getiremeyenlerin iftirac saylp
cezalandrlmas ile ilgili hkmlerin tamam kadnlar
iindir. Bu, onlarn nasl korunduunu gstermektedir.
Ama kt kadn, bu korumay yanl davranlarna
rt olarak kullanabilir. te Allah Tel, kendinin
onlar korumasna karlk onlarn da yalnzken
kendilerini korumalarn istemitir.
Bu konuda erkeklerle ilgili bir koruma yoktur. Fkh
kitaplarnda bu konuda erkeklerle ilgili hkmlerin
tamam, kadnlarla ilgili hkmlere kyaslanarak
konmutur.
268
DORU BLDMZ YANLILAR
= Nzundan havf

3 -

ettiiniz
kadnlara
gelince;
onlara
t
verin
Nz, diklenmektir. Topran tmsek yerine nez;
kadnn ba kaldrmasna ve gzn bakasna
dikmesine nz denir. 3 6 9 u yetlere gre Kurndaki
nz, gz bakasna dikme anlamna gelir:

.

Mmin erkeklere syle: Gzlerini evirsinler,
mahrem yerlerini, korusunlar
Mmin
kadnlara
da
syle:
Gzlerini
evirsinler, iffetlerini korusunlar... (Nur 24/3031)
Eer kadn, kocasnn nzundan veya yz

evirmesinden havf ederse, aralarnda anlama
yapmalarnda bir gnah yoktur. Anlamak iyidir.
Nefisler kskanla hazrdr. Eer iyi davranr ve
kendinizi korursanz bilin ki, Allah yaptnz eyin
i yzn bilir. (Nisa 4/128)
Havf: Zanna veya bilgiye dayal bir emareden dolay
kt beklenti iinde olmaktr. 3 7 0 Nuzundan havf
ettiiniz kadnlara gelince yetindeki havf da
ya zanna veya bilgiye dayal korkudur. Kocasnn
istemedii bir erkei eve alan kadn hakknda zanna
dayal olarak onun gzn bakasna diktii korkusu
ortaya kar. te bu noktada kocas ona t verir,
369
370
Mfredt mad.
Mfredt, mad.
269
dinlemezse onu yatakta yalnz brakr, yine dinlemezse

onu dver. Bu davranndan vazgeerse artk ona
kar baka bir yol aramaz.
Zaten Peygamberimiz, ebedi evlenme yasa
bulunmayan
kadnlarla
ba
baa
kalmay
yasaklamtr. Utbe b. Amirin bildirdiine gre Allahn
Elisi sallallahu aleyhi ve sellem yle dedi: Sakn
kadnlarn yanna girmeyin. Ensardan biri Ey Allahn
Elisi kocann erkek akrabas konusunda ne dersin?
diye sorunca dedi ki; Kocann akrabas lm olur. 3 7 1
Onun bir sz de yledir: Sakn bir erkek, bir
kadnla ba baa kalmasn; yannda mahremi olursa
baka. Bir adam kalkt ve dedi ki: Karm hac iin yola
kt. Ben de u sava iin askere yazldm. Dedi ki,
dn ve karnla birlikte hac yap. 3 7 2
Bilgiye dayal korku ile ilgili olarak Peygamberimiz
sallallahu aleyhi ve sellem yle buyuruyor:

.

Kadnlar konusunda sz dinlerseniz iyi olur;
beraberinizde kendilerini sizin iin koruyan
kimselerdir. Onlar zerinde baka bir eye sahip
373
371
372
373
Buhari, Sahih, Nikah 111; Mslim, Sahih, Selam 20/2172.

Buhr, Sahih, Nikah 111.
Kendilerini sizin iin koruyanlar diye tercme edilen kelime

(avnin)dir. Gelenekte bu kelime, n ismi faili olan nin cemi
saylmtr. Bu durumda esirler demek olur ve hadise u anlam
verilir: Kadnlar hakknda sz dinlemeniz hayrnza olur. Onlar yannzda
esirlerdir.
Bize gre bu anlam; hem hadisin i btnlne hem de Kurna
aykrdr. nk hadisin devamnda Onlar zerinde baka bir eye sahip
270
DORU BLDMZ YANLILAR
deilsiniz, ak bir fahielik yapm olarak

gelirlerse baka. Onu yaparlarsa yataklarnda
yalnz brakn ve onlar dvn. Eer size boyun
eerlerse onlara kar baka bir yol aramayn.
Sizin karlarnz zerinde hakknz, karlarnzn
sizin zerinizde haklar vardr. Sizin karlarnz
zerindeki
hakknz,
istemediiniz
kiilere
serginizi
inetmemeleri,
onlar
evinize
sokmamalardr. Bakn, onlarn sizdeki haklar,
onlar giyindirme ve yedirme hususunda iyi
davranmanzdr.374
Kadn, aralarnda ebedi evlenme yasa olmayan bir
erkekle ba baa kalamaz. Kocasnn istemedii bir
kiiyi evine almas da yasaktr. Yoksa kocasnn iine
phe der, Peygamberimiz bununla ilgili olarak yle
buyurur:
374
deilsiniz buyrulmaktadr. Esir zerinde sahip olunmayan ne var ki

Peygamberimiz onu demi olsun. stelik Allah Tel yle buyurmutur:
Maruf ller ierisinde o kadnlarn erkekler zerindeki hakk,
erkeklerin kadnlar zerindeki hakkna denktir. Erkeklerin onlara kar bir
dereceleri vardr. (Bakara 2/228)
Buna gre kadn, kocasnn esiri olamaz. nk esir ile efendisi arasnda
denk haklardan sz edilemez. Konumuz asndan erkeklerin onlara kar
dereceleri, drde kadar evlenebilmeleridir. Kadnlarda bu hak yoktur.
Dolaysyla hadise verilen yukardaki anlam yanltr.
Avnin ( )kelimesi ( )niyenin ouludur. ism-i faildir,

(unvv) kknden de ( inye) kknden de gelebilir. Unvvn ism-i
faili anivedir. Onu ( )niye yapmak iin vav yaya dntrlr. (
)inyenin ism-faili, hibir ileme gerek kalmadan niye ( )olur.
Unvvden tretilince esir kadn, inyeden tretilince de kendini
koruyan kadn anlamn alr. el-Misbhul-mnrde geen ifadelere
baknca kelimesi, hedefine ve niyetine koyan, itina ve zen gsteren,
koruyan, zihnini bakasnn ihtiyac ile megul eden kadn anlamlara gelir.
Kadn cinsel ynden hedefine ve niyetine sadece kocasn koyar ve
kendini onun iin korur. Bu sebeple
(niye)nin en uygun anlam
kendini koruyan kadn olur. Zaten hadis bundan bahsetmektedir.
Kocasnn istemedii bir kiiyi evine sokmas dahi yasaktr. Bu anlam,

ayette geen

= Allah'n korumasna karlk

yalnzken kendilerini koruyanlar anlamnn da farkl ifadesidir.
bn Mce, Nikah, 1841.
271
Kadnlar hakknda Allahtan korkun. Onlar

Allahn emaneti olarak aldnz. Onlarla ilikiye
girmeniz size, Allahn emriyle helal oldu. Sizin
onlar zerindeki hakknz, istemediiniz bir kiiye
serginizi
inetmemeleridir.
Eer
byle
yaparlarsa onlar belli olmayacak ekilde dvn.
Onlarn sizin zerinizdeki haklar, rfe uygun
olarak onlar yedirmeniz ve giydirmenizdir.3 7 5
Belli olmayacak ekilde dvme , darp izi
olmayacak ekilde dvme olur. Bu, kadnn, da kar
zor duruma dmesini nler.
Demek ki, einin fahielik yapt aka belli olan
koca onu yatanda yalnz brakma ve dvme hakkna
sahiptir. yette kocann karsna t vermesinden sz
edilirken hadislerde bundan bahsedilmemesi, bilgiye
dayal korku ile zanna dayal korku arasndaki fark
gstermektedir. Ba baa kalan her erkek ve kadn
arasnda cinsel davranlar olmayabilir. Bu sebeple
arada bir farkn bulunmas gerekir. Her iki durumda da
kadn davranlarn dzeltirse koca, baka bir yola
bavurmaz.
Zinann tespiti halinde koca, olay ister rter,
isterse
mahkemeye
gtrr.
Mahkemede
suu
ispatlasa kars bundan dolay hem itibarn kaybeder,
hem de 100 denek yer.
Olay yalnz koca grm olur da drt ahitle
ispatlayamazsa mahkemede lin yaplarak evlilie son
verilebilir. Linda kadnn kendini korumasna imkan
verilir. Ama gerek lin ve gerekse suun ahitle ispat
kadn iin de aile iin de ypratc olur. Bu sebeple
erkek davay mahkemeye tamayabilir. Kimi zaman
eini boamas da uygun olmayabilir. Bu durumda
kadnn suunu kimseye syleyemez. nk syler de
drt ahitle ispatlayamazsa ya iftira cezas giyer, ya
da lin yapmak zorunda kalr. Hem suun rtlmesi
hem erkein rahatlamas hem de kadnn cezasz
kalmamas iin kocann karsn, bir sre yatakta yalnz
375
Mslim, Sahih, Hac, 2137.
272
DORU BLDMZ YANLILAR
brakmasna
verilmitir.
ve
eliyle
onu
hafife
dvmesine
izin
Nisa Suresinin 34 . yetini, Allah ve Elisinin

aklamalarna gre deil de kendimize gre anlamaya
alrsak kocann karsn, isteklerine boyun emedi
diye dvebilecei eklinde yanl bir sonuca ularz.
Allahn Elisi yle buyurmutur:
Kimse karsn, gndzn kle
akam onunla yataa girmesin. 3 7 6
376
Buhr, Sahih, Nikh, 93.
gibi
krbalayp
ALTINCI BLM
FAZ VE RVET
274
DORU BLDMZ YANLILAR
I. FAZ
Allah Tel yle buyurur;

Faiz yiyenler, eytann peine taklp akln
eldii kimsenin davranndan farkl bir davran
gstermezler. Bu onlarn, alm satm da tpk
faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir. Allah
alm-satm helal, faizli ilemi haram klmtr. Her
kime Rabbinden bir t ular da faize son
verirse, gemite olan kendinindir. Onun ii
Allaha aittir. Kim de devam ederse, onlar o atein
arkada olur, srekli orada kalrlar. (Bakara
2/275)
Faiz, bortan elde edilen gelire denir. Mallar ya alm

satm ya da dn eklinde deitirilir. Deitirilen iki
maln birbirinden az ok fark varsa alm satm olur.
Para verip ekmek almak yledir. Onun peini de olur,
vadelisi de. Aralarnda fark bulunmayan mallar ancak
vadeli olarak deitirilebilir. Bir lek buday verip
daha sonra ayn zellikleri tayan bir lek buday
almak byledir. Buna dn denir. Alm satmdan gelir
salanabilir. 75 liraya alnan ekmek, pein 100 liraya
satlrsa 25 lira kr edilir. dncn peini olmaz. Hi
kimse, karln hemen demek zere dn almaz.
dnte ne verilmise geriye onun dengi alnr. Fazla
bir ey art komak faiz olur. dn dndaki
borlarda da durum ayndr. Allahn Elisi sallallahu
aleyhi ve sellem Faiz yalnzca borta olur. 3 7 7
377
Drim, Byu 42.
FAZ ve RVET
275
demitir. Dolaysyla bortan gelir salamaya ynelik

her ilem, faizli ilemdir.
Bortan gelir elde etme ayr, mal alm satm
ayrdr. Alm satm da tpk faizli ilem gibidir.
diyenler, eytann akln eldii kimse gibi davranr.
Alm satm ile faizi ayn saymak, gerekten tam bir
yanltma olur.
100 altn, bir ay vadeli 101 altna karlk dn

veren onu, borlunun mal iinde artsn diye verir. Bu,
u yetin belirttii ilemdir:
nsanlarn mallar iinde artsn diye faize

verdiiniz ey Allahn yannda artmaz. (Rum
30/39)
Faiz olmamas iin dn verilen ana mal yani 100
altn almak, kalan 1 altn almamak gerekir. Bu, u
yetin hkmdr:
.

..Eer tevbe ederseniz ana mallarnz sizindir.
Bylece ne hakszlk edersiniz ne de hakszla
urarsnz. (Bakara, 2/279)
slam ncesi Araplara Cahiliye Araplar denir. Onlar

bor verdikleri zaman ana mala dokunmadan, her ay
belli bir gelir salamak artyla verirlerdi. Vadesi
dolunca alacaklarn isterler, eer borlu deyemezse,
yeni bir faiz tespit ederek vadeyi uzatrlard. 3 7 8 Bor,
vadeli sattan domusa, deme zaman gelince
borluya, Borcunu deyecek misin, yoksa artracak
msn? diye sorarlard. derse der, yoksa borca bir
miktar ilave ile vade uzatrlard. 3 7 9
378
379
Fahrd-Din er-Rzi, et-Tefsirl-kebr, c. VII, s. 91.

bn Rd, Mukaddimt (el-Mdevvenetl-kbr ile birlikte),
Matbaa-i Hayriyye, 1324/1906, c. III, s.18,; bnl-Arab, Eb
Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkml-Kurn, Msr 1976, c.I, s.
276
DORU BLDMZ YANLILAR
Kurn, faizin her eidini yasaklam, borcunu

zamannda deyemeyenlerle ilgili yle bir hkm
getirmitir:
Borlu, darlk iinde ise, rahata kncaya kadar

beklenir. Bata bulunmanz sizin iin daha
hayrldr. Bunu bir bilseydiniz. (Bakara 2/280)
Bu yetlerin iniine sebep saylan olaylar unlardr:
Sakf Kabilesinden Amr b. Umeyrin drt olu
Mesud, Abduyaleyl, Habb ve Reba, Mekkede
bulunan Ben Mahzndan Mure oullarna dn
verirlerdi. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem Taifi
fethedince (Hicretin 8 . senesi) bu kardeler mslman
oldular.
Daha
sonra
Mure
oullarndan
faiz
alacaklarn istediler. Bu olay u yetin inmesine sebep
oldu:
.

Mminler! Allahtan korkun, faizden geriye ne
kalmsa onu brakn. Eer inanan kiilerseniz.
Bunu yapmadnz m, bilin ki, Allah ve Elisi

tarafndan bir savala yz yzesiniz. Tevbe ettiniz
mi, ana mallarnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz,
ne de hakszla urarsnz. (Bakara 2/278-279)
Bunun zerine bu drt karde dediler ki: Biz tevbe
edip Allahn emrine uyuyoruz. Bizim Allah ve Resl
ile savaa gcmz yetmez.
Faizden vazgeerek yalnz ana mallarn almaya raz
oldular ve Mure oullarndan ana mallarn istediler.
Onlar darda olduklarn belirterek; rnler yetiinceye
241. bnl-Arab burada veresiye al veriten doan alaca sz
konusu etmektedir. Yukarya bu yazlmtr.
FAZ ve RVET
277
kadar bize sre tanyn. dediler. Drt karde, sre

tanmaya yanamadlar. Bu olay da u yetin ini
sebebi oldu:
Borlu darlk iinde ise genilie kncaya kadar

beklenir. Ama bata bulunmanz sizin iin daha
hayrldr. Bunu bir bilseydiniz. (Bakara 2/280)380
A- FAZN EVRESNDE KORUMA EMBER
Allahn Elisi altn, gm, arpa, buday, hurma ve
tuzun baz sat ekillerini de faizli ilem saymtr.
Eb Sad el-Hdrnin (r.a.) bildirdiine gre o, yle
demitir: Altna karlk altn, gme karlk gm,
budaya karlk buday, arpaya karlk arpa,
hurmaya karlk hurma ve tuza karlk tuz, misli
misline ve pein olur. Kim artrr ya da fazlasn isterse
faize girmi olur. Bu konuda alan da veren de birdir. 3 8 1
Bir maln kendi cinsiyle deiimi daha ok dnte
olur. nsanlar dnce alm satm grnts vererek
faiz yasan delebileceklerinden Allahn Elisinin alt
mal ile ilgili szleri faizin etrafnda bir koruma emberi
oluturmutur. nk o mallarn tamam, dn
verilebilir mallardr.
Hadislerin kapad faiz kaplarn ve oluturduu
koruma emberlerini grmeye alalm.
1. Alt Mal Kendi Cinsiyle Pein Deime

Altn, gm, buday, arpa, tuz ve hurmay kendi
cinsiyle deitirirken deiimin pein olmas art
koulmutur. Buna gre 10 altn, vadeli 11 altna
380
381
Burada anlatlan olay iin bkz. Fahrud-Din er-Rz, c. VII, s.
106-110; Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kurn Dili,

c. I. s. 972.
Mslim, Mskt 82.
278
DORU BLDMZ YANLILAR
satmak, faizli ilemdir. Bu ok nemlidir; nk buna

sat denseydi, faizli dnler sat eklinde verilmeye
balanrd. Bu durumda 100 liray daha sonra verilecek
110 liraya karlk dn vermek faiz; ama onu vadeli
110 liraya karlk satmak ticari ilem saylrd.
2. Alt Mal Kendi Cinsiyle Eit Deime

Hadis, alt mal kendi cinsiyle pein deiirken
miktarlarn eit olmasn art komutur. Buna gre 10
det Reat altn verip pein 11 det Reat altn
almak faizli ilem olur. Allahn Elisi, Faiz sadece
borta olur 3 8 2 dediine gre, bununla faizli bor
arasnda ilgi kurunca yasan nemi ortaya kar.
Faizcinin asl istei, verdii 10 altna karlk 11
altn alacakl duruma gelmektir. Bu ilemi meru
yoldan yapabilirse onu borca evirmek zor olmaz.
Mesel nce 11 altn dn verir, bunun iin gerekli
teminatlar alr, sonra bir baka 10 altna karlk
borludaki 11 altn satn alr. Bu iki ilem sonunda o,
10 altn vermi, 11 altn alacakl duruma gemi olur.
stenmeyen bir durumun domamas iin bu ilem ya
evrak zerinde yaplr, ya da faizcinin gvendii bir
kii, borluya vekil olup ilemleri yrtrd. Bunun
kurumlar da oluurdu. Ama bu mallarn kendi
cinsleriyle
deitirilmesi
hlinde
bedellerin
eit
miktarlarda olmas art bu kapy kapamtr.
Nitekim eskiden, dn ilemlerinde alacaklya
yasal bir menfaat salamak iin muamele-i eriyye ad
verilen gstermelik bir sat yaplrd. Mesel dn
alacak taraf bir maln, dn verecek kiinin nne
koyar ve Bunu sana 10 altna sattm. der, o da onu
satn ve teslim alr ve paray derdi. Sonra ona; Bu
mal, bedelini bir yl sonra demem artyla bana 11
altna sat. der, o da satard. Bylece o, alm satm
grnts altnda, 10 altna karlk bir yl vadeli 11
altn borlanm olurdu. Bunun birok usul vard.
382
Mslim, Mskt, 102; Nes, Byu, 50.
FAZ ve RVET
279
Osmanl dneminde kurulan bankalardan Emniyet

Sandndaki
bir
cep
saati;
kredi
alanlarn
deyecekleri faizi yasallatrmak iin her gn defalarca
satlr, sanda hibe edilirdi. 3 8 3 Eer yukardaki yasak
olmasayd bu defa cep saati yerine bankada bir grevli
bulundurulur, bu grevli kredi alacak kii adna daha
nce belirtilen ilemleri tamamlar onu 11 altn
borlandrr, sonra ona 10 altn verirdi.
3. dn Verilebilen Yakn Cinsleri Deime

Allahn Elisi yle demitir:
...Bu cinsler deiik olursa pein olmas artyla
istediiniz gibi satabilirsiniz.384
lgili hadislerde, deiik cins olarak, ayn trden

olan altn ile gm ve buday ile arpa saylm, farkl
trlerden olan hurma ile tuza yer verilmemitir.
Allahn Elisi yle demitir:
Gme karlk altn elden ele satldnda gmn
fazla olmasnda bir zarar yoktur, fakat veresiyesi
olmaz. Arpaya karlk buday elden ele satldnda
arpann fazla olmasnda bir zarar yoktur, fakat
veresiyesi olmaz.385
Altn ile gm ve buday ile arpa birbirlerinin

yerine konabilirler. Bunlarn fiyatlar arasnda uzun
sre nemli deiiklik gstermeyen oranlar bulunur.
Bu mallarn deiiminde peinlik artnn olmas, faize
alabilecek bir kapy daha kapamtr.
Mesel 1 dinar 10 dirhem deerinde ise, 100
dinar 3 8 6 1000 dirhem deerinde olur. Bunlar veresiye
deitirmek yasak olmazsa, faizci elindeki 1000
dirhemi bir yl sonra denecek 120 dinara karlk
satar ve alm satm perdesi altnda % 20 faizli dn
ilemi yapabilir. Ayn ey arpa ve buday iin de
olabilir.
383
384
385
386
Bu bilgi, eski stanbul Mfts Selahattin Kayadan alnmtr.

Mslim, Mskt, 81.
Eb Davd, Buyu, 12.
Dinar altn paraya, dirhem ise gm paraya verilen addr.
280
DORU BLDMZ YANLILAR
Bu hadis, Trk liras verip karlnda vadeli dviz

almann yolunu da tkamtr. Mesel 1000 Amerikan
dolarnn bugnk deeri kadar Trk liras verip bir yl
sonra demek zere 1200 Amerikan dolar alnamaz.
nk bunlar birbirlerinin yerine geebilen eylerdir.
Yukardaki hadislerden bunun faiz olacan anlamak
zor deildir.
4. Farkl Paralar Gnlk Fiyattan Deime

Abdullah b. mer dedi ki; Beqde deve satardm.
Dinara karlk satar yerine dirhem alrdm, dirheme
karlk satar yerine dinaralrdm. Allahn Elisine
geldim, Hafsann evindeydi; Ey Allahn Elisi,
msaadenle bir ey sormak istiyorum; ben Beqide
deve satyorum; dinara karlk satp yerine dirhem
alyorum. Dirheme karlk satp yerine dinar alyorum.
Ona karlk onu alyor, buna karlk bunu veriyorum.
dedim. Dedi ki:
Gnn fiyatyla almanda bir saknca yoktur; yeter ki,
aranzda bir ey brakarak ayrlmayn.387
Buna gre altn ile gm o gnn fiyatyla

deimek gerekir. Eer byle olmasayd faiz yasa
yine delinebilirdi. Mesel 1 dinar, 10 dirhem deerinde
iken faizci nce 11 dinar dn verir, gerekli
teminatlar alr, sonra da elindeki 100 dirhemi,
borludaki 11 dinara karlk satard. Bu iki ilem
sonunda o, alm satm grnts altnda % 10 faizli
dn vermi olurdu. Bunun yasal kurumlar da
oluturulabilirdi. Ama bedelleri gnn fiyat ile
deitirme art bu kapy kapamtr. Bylece hadisler,
alm satm ad altnda faizli dnce alan tm kaplar
kapam olmaktadr.
B- MEZHEPLERN USUL HATALARI

Mehur drt mezhep faizi, alm satmdan doan ve
bortan doan faiz olarak ikiye ayrm ve sistemlerini
alm satmdan doan faiz, yani altn, gm, buday,
387
Eb Davd, 14; Nes, Byu, 50.
FAZ ve RVET
281
arpa, hurma ve tuz sat ile ilgili hadisler zerine

kurmulardr. Bor faizini ise faiz ve sarf (kambiyo)
blmlerinde deil, karz ve sulh blmleri iinde ok
ksa bir ekilde ilemilerdir. Allah alm-satm helal,
faizli ilemi haram 3 8 8 kld halde fakihlerin, faizi
neden alm satmn bir blm saydklarn anlamak
zordur.
Faizli ilemi alt maddenin baz alm satm
ekillerine bal olarak sistemletirenler onun bu
maddeler ile snrl olamayacan grdkleri iin, ilgili
hadislerden faizli ileme sebep olabilecek zellikler
(riba illetleri) kararak kyas yoluyla faizin kapsamn
geniletmilerdir. Bu mezhepler, kendi sistemleri
iinde de elikiye dmlerdir.
Hanefiler iki eyi faiz illeti saymlardr. Bunlar kadr
ve cinstir. Kadr, lek ve tarty ierir. Cinsin faiz illeti
olduu,
hadislerdeki
Altna
karlk
altn,
budaya
karlk
buday....
sznden
karlmtr. Kadr ise hadislerde geen misli
misline ifadesinden karlmtr. Kadrin hadislerden
nasl karld yle aklanmaktadr:
Kadr, lee vurulan mallarda lek, tartlan
mallarda vezindir.389 Hadiste geen budaya
budayn anlam budaya karlk buday sat...
dr. Bir buday tanesi de budaydr. Onu hi kimse
satmaz, satsa da alan olmaz. nk bir ie yaramaz.
O zaman bununla ister istemez ie yarayacak390
lde buday satnn kastedildii anlalr. Bunun
satlabilecek mal olduu da lek ile bilinebilir.
Bylece bu mallardaki lee (kileye) vurulma
zellii hadisin gstermesiyle belli olmu olur.
Allahn Elisinin Altna karlk altn sz de

yledir. Altn tozuna da altn denir ama onu hi kimse
satmaz. Tartlabilen altn satlr. O zaman tartlma
388
389
390
Bakara 2/275.
es-Serahs, el-Mebst, c. XII, s. 113.
Serahsde mtekavvim olarak geen kelime ie yarayan mal
diye tecme edilmitir. Mtekavvim mal demek, kullanlmas
yasak olmayan ve elde edilmi bulunan mal demektir.
282
DORU BLDMZ YANLILAR
zellii hadisin delaletiyle sabit olmu olur. Allahn

elisi sanki yle demitir: Tartlan altna karlk
altn,
lee
vurulan
budaya
karlk
buday... 3 9 1
Hadislerde u ifade de yer alr: Bu cinsler deiik
olursa
pein
olmas
artyla
istediiniz
gibi
392
satabilirsiniz.
Bundan da cinsleri ayn olup l
birimleri farkl olan veya lek yahut tart ile ilem
grd halde cinsleri farkl olan iki maln birbiriyle
deiiminin
pein
olmasnn
art
koulduunu
anlamlardr.
Buna gre hurda demir verip ubuk demir almak
istenirse her iki demirin ayn arlkta olmas ve
deiimin pein olmas gerekir, yoksa faizli ilem olur.
Demire karlk bakr almak istenirse her iki bedeli
pein demek yeterli olur. nk bunlarn ikisi de
tartyla alnp, satlan mallardr. Cinsleri farkl olduu
iin biri dierinden fazla olabilir ama bu takas veresiye
olamaz, yoksa faizli ilem olur.
Bu prensibe gre altn veya gmten basl bir
paray (nkd) verip tartyla satlan bir mal veresiye
almak faizli ilem saylmaldr. nk altn ve gm
tartyla alnp satlr. Ama Hanefler bunu caiz grr ve
sebeplerini yle aklarlar:
1. Altndan
ve
gmten
basl
dinar
ve
dirhemlerle tartyla alnp satlan dier mallar
arasnda grnte (sureten) bir fark vardr.
nk dinar ve dirhemler sancat 3 9 3 denen
arlk birimleriyle, dier mallar da men 3 9 4 ile
tartlrlar.
2. Bunlar
arasnda grnmeyen (manen) bir fark

daha vardr. Dinar ve dirhemler tayinle taayyn
391
392
393
394
es-Serahs, el-Mebst, c. XII, s. 116.

Mslim, Mskt, 81.
Tatan yaplm, tart birimi.
Men, 260 dirhemlik bir ldr. (. N. Bilmen, Kamus, c. IV, s.
126) Bir er dirhem 2.975 gr. geldiinden yaklak 774 grlk bir
arlk eder.
FAZ ve RVET
283
etmezler. Ama dier mallar tayinle taayyn 395

ederler.
3. Aralarnda
deerlendirme ynnden (hkmen)

de fark vardr. 1 dinara karlk 12 men demir
alnsa, demiri satc, dinar da alc, dierinin
grmedii yerde tartm olsa, teslim aldktan
sonra altnlar tekrar tartlmadan satlabilir 3 9 6
ama demiri tartyla satabilmek iin mterinin
onu yeniden tartmas gerekir.
Madem arada bu kadar fark vardr, yleyse tartlan

dier mallarla nakitler, tartda her ynyle ortak
olmam olurlar. 3 9 7
Hem altn ve gmn tart ile satldna
dayanarak tarty (vezn) faiz illeti saymak hem de
onlar dier mallarla deiirken bu illete riyet
etmemek tam bir elikidir. Hanefilerin tarty faiz illeti
saymayp yle demeleri gerekirdi: Altn ve gm her
ne kadar tart ile alnp satlyor olsa da bunlar, tartyla
satlan dier mallardan sureten, manen ve hkmen
farkl olduu iin vezin faiz illeti olamaz.
Vezn faiz illeti olamaynca ister istemez lek de
faiz illeti olamayacak ve iki illetten biri saylan kadr,
faiz illeti olmaktan kacaktr. Bu da Haneflerin alm
satma dayal faiz sistemini tmyle kertecektir.
Ayn tenkit Hanbeliler iin de geerlidir. Hanbeliler
bir taraftan yle diyorlar: Eer altn ve gmte faiz
illeti tart (vezn) olsayd tart ile ilem gren mallar
bunlarla
veresiye
almak
caiz
olmazd.
nk
395
396
397
Tayinle taayyn, belirlenen eyin kendisi demektir. Alc hangi

maln pazarln yapmsa onu alr, onun yerine bakas
verilemez. nk mallar tayinle taayyn eder. Ama alc satcya
gsterdii parann yerine ayn deerde baka para verebilir.
Mesela satcya 10 liralk bir kat para gsterdii halde onun
yerine 10 tane bir liralk verebilir. Satc onu, bu on liray vermeye
zorlayamaz.
nk altn paralar basl olaca iin arlk ve ayar bellidir.
Bkz. Hidaye, Fethl-kadr ve Bbertnin Hidaye erhleri, c V,
s. 274 vd.
284
DORU BLDMZ YANLILAR
veresiyenin haram olmas iin ribann iki illetinden biri

yeterlidir. 3 9 8
Hem bunu sylyorlar hem de Hanefler gibi vezni
faiz illeti olarak kabul ediyorlar. Ne byk eliki!
Mlikler, hadislerdeki arpa, buday, hurma ve tuza
bakarak faizin, sadece temel gda maddesi olup
saklanabilen veya gda maddelerini lezzetlendiren
eylerde
olacan
sylemilerdir.
Bunlar
kendi
cinsleriyle
deitirildiinde
miktarlarn
eit
ve
mbadelenin pein olmas gerektiini, farkl cins
gdalarla
deitirildiinde
miktarlarda
eitlik
aranmayacan, yalnzca mbadelenin pein olmas
gerektiini sylemilerdir.
Bu gr, her ne kadar alm satm ile faizli ilemi
birbirinden ayran yete aykr ise de kendi iinde
tutarldr. nk arpa, buday ve hurma temel
gdalardandr ve saklanabilir zellikleri vardr. Tuz da
yiyecekleri tatlandrmaya yarar.
Biriktirilsin
veya
biriktirilmesin
btn
gda
maddelerinin veresiye takas ile her eit eyann
kendi cinsiyle veresiye, bire iki takas riben-nesie 3 9 9
saylmtr. te bunun, kendi sistemlerinde de bir
dayana yoktur.
afilere gre riba kelimesi mcmel yani kapaldr;
onu Allahn Elisi aklamtr. 4 0 0 Aklama dedikleri,
alt maln sat ile ilgili hadislerdir.
afiler yle derler: Faiz, byk gnahlarn en
bydr. Btn eriatlarda faizin haram klnd
sylenir. Allah kendi kitabnda faiz yiyen dnda bir
isyankra harp ilan etmemitir. Faizin haraml
taabbddir, faizli ilem sebebi olarak gzken her ey
sadece onun hikmeti olur, illeti deil. 4 0 1
398
399
400
401
bn Kudme, el-Mun c. IV, s. 138.

bn Rd, Mukaddimt, c. III, s. 49-51.
Fahrd-Din er-Rz, Tefsir, c. VII, s. 99.
bn Hacer el-Heysem, Hav e-irvn ve bn Ksm elAbbd al Tuhfetil-muhtc bi erhil-minhc, stanbul tarihsiz.,
FAZ ve RVET
285
Taabbd demek, illeti (asl sebebi) anlalamayan

ama kul olma gerei uyulan emir veya yasak
demektir. 4 0 2 lleti anlalamayan bir ey zerine kyas
yaplamaz. Ama bu sz sanki hi sylememiler gibi
faizli ilemin iki illetinin olduunu, bunlarn tumiyet ve
semeniyetten 4 0 3 ibaret bulunduunu belirtmi ve
sistemlerini bu iki illet zerine kurmulardr. Bu
mant anlamak gerekten zordur. Faizin haraml
taabbd ise bu illetler nereden kyor? Eer bu illetler
varsa neden taabbd deniyor?
bn Abbsn rivyetine gre faizi yasaklayan
yetler Kurn- Kerimin en son inen yetleridir.
Peygamberimiz Veda Hutbesinde cahiliye faizinin
kaldrldn ilan ettiine gre yetler bu srada inmi
olmaldr.
Hac, kamer yln 12 . ay olan Zilhiccede olur. Bu
ayn 9 . gn Arafata klr. Veda Hacc hicretin 10 .
senesinde olmutur. Veda Hutbesi, Peygamberimizin
bu srada Arafatta yapt konumadr. O, Hicretin 11 .
senesinin 3 . ay olan Rebiylevvelin 12 sinde,
Pazartesi sabah vefat etmitir. 4 0 4 Faizin kalktn ilan
etmesinden vefatna kadar 3 kameri ay ve 3 gn
gemitir. Allahn Elisi Veda Hutbesinde yle
demitir:
Cahiliye faizi kaldrlmtr. lk faizi kaldryorum,
bizim faizimizi, (amcam) Abbs b. Abdulmuttalibin
faizini. Onun tamam kaldrlmtr.405
Burada kaldrlan, herkesin bildii faizdir. Bu yzden

kimse bu konuda soru sorma ihtiyac duymamtr.
Peygamberimizin koyduu, alt mal ile ilgili yasan,
konunun
zn
oluturmad,
faiz
yasann
402
403
404
405
c. IV, s. 272-278.
Bkz. irvn, Tuhfetul-muhtc haiyesi, c. IV, s. 272, Riba
bahsi.
bn Hacer el-Heysem, c. IV, s. 273.
Safiyyur-Rahmn el-Mubrekfr, er-Rahkul-mahtm, s. 431.
Eb Dvd, Mensik, 57.
286
DORU BLDMZ YANLILAR
evresinde bir koruma duvar oluturduu, bu hadisten

de anlalabilir.
II. RVET

.

nsanlarn mallarndan bir ksmn, gnaha
girerek, bile bile yemek iin o mallarla yetkililere
ulamayn. (Bakara 2/188)
Rvet ri kelimesinden alnmtr. Ri ip

demektir. 4 0 6 Rvet, ipi kovaya balayp kuyunun
suyuna ulamaya benzer. Rvet alan, kova gibidir.
Rvet veren, onu kullanarak hakk olmayan bir mala
ular.
yet rveti iki arta balamtr:
1. Bakasnn
maln bile bile haksz yere yeme
amac.
2. Bu
amaca ulamak iin yetkililere mal verme

eylemi.
Kii, kendi hakkn almak iin yetkili kiiye mal

verirse baklr: Yetkili, bir ey beklemeden grevini
yapmsa verilen mal hediye olur. Grevini, hakk
olmayan bir mal alma artyla yapmsa o mal, alan
iin rvettir ama veren iin deildir. nk veren, bir
hakkn almak iin vermek zorunda kalmtr.
Mesela ev yapmak iin gereken btn ilemleri
tamamlad halde ilgili makamdan hakk olan ruhsat
alamayan kii, rvet vermek zorunda kalrsa verene
deil, alana haram olur. Ama bakasnn hakkn almak
iin olursa ikisine de haram olur.
A- TARIM TOPLUMU
406
Kamus tercmesi mad.
FAZ ve RVET
287

.

Bir ara yle demitiniz: Musa! Biz tek eit
yemee katlanamayz. Haydi, bizim iin Rabbine
yalvar, bize yerde yetien eylerden karsn;
sebzesinden,
hyarndan,
sarmsandan,
mercimeinden ve soanndan... O da yle
demiti: Yani stn olan daha aa olanla
deitirmek mi istiyorsunuz? nin bir ehre, orada
istediiniz her eyi bulursunuz. Balarna sefillik
ve aresizlik kt. Tekrar Allahn azabna
arpldlar. Evet, yle! nk Allahn yetlerini
grmezlikten geliyorlar, peygamberlerini haksz
yere ldryorlard. Evet, yle! nk isyana
dalyorlar ve ar gidiyorlard. (Bakara 2/61)
...stn olan daha aa olanla deitirme...
gdalarn karlatrlmas eklinde yorumlanmtr.
Bize gre burada karlatrlan, tarm toplumu ile avc
ve gebe toplumdur. nk yette yer alan istekler,
Yahdileri tarm toplumu haline getirir. Halbuki kudret
helvas ve bldrcn av onlar avc ve gebe toplumu
yapmt. Byle toplumlar ok gezer ve ok ey
renirler. Canl ve evrelerine kar duyarl olurlar.
Gvenliklerini de en st dzeyde salarlar. Topraa
bal olanlarn dnyalar topraklar ile snrl olur.
Gelimeleri takip edemez, kolay smrlrler. Yerin
bitirdii sebze, hyar, sarmsak, mercimek ve soan
tercih edenlerin ... balarna sefillik ve aresizlik
km.... olmasnn sebebi bu olmaldr. lde kalan
Yahdiler ise Calutu yenerek byk bir baar elde
etmilerdi.
288
DORU BLDMZ YANLILAR
Musa aleyhisselam onlara, .. nin bir ehre, orada

istediiniz her eyi bulursunuz dedi. Yani istediiniz
yiyecekleri elde etmek iin tarm yapmanz gerekmez.
Hangi ehre inseniz onlar bulursunuz, demi oluyordu.
Bylece onlar ticarete de tevik ediyordu.
B- CEZA HUKUKU PRENSPLER

.

Size kim saldrrsa, siz de ona, size yapt
saldrya denk bir saldr yapn. Allahtan saknn.
Bilin ki, Allah saknanlarla beraberdir. (Bakara
2/194)
Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem Veda
hutbesinde yle seslendi:
- Ey insanlar! Bugn hangi gn?
- Haram (dokunulmaz) gn diye cevap verdiler.
- Bu ehir hangi ehir? dedi;
- Haram (dokunulmaz) ehir dediler.
- Bu ay hangi ay? dedi;
- Haram (dokunulmaz) ay dediler.
- Dedi ki: te sizin kanlarnz, mallarnz ve zel
hayatnz (rznz) da tpk bu gnnzn, bu ayda ve
bu ehirde dokunulmazl gibi dokunulmazdr. Bu
sz birka defa tekrarlad, sonra ban kaldrd ve
Allahm! Tebli ettim mi? dedi.407
Can dokunulmazl, mal dokunulmazl ve zel
hayatn dokunulmazl... Bunlara saldr olursa,
saldrgana kar, yaptna denk bir saldr hakk doar.
Saldr,
verilen
zararn
giderilmesinden
sonra
gerekleir. Bylece saldrgan, yapt sua denk bir
407
Buhari, Hacc, 132.
FAZ ve RVET
289
cezaya arptrlm olur. te bu, ceza hukukunun

temel prensibidir. u yet, bu prensibe vurgu
yapmaktadr:

Eer ceza vermek isterseniz size ne yapldysa
onun dengiyle ceza verin. Katlanacak olursanz
kukusuz bu, katlananlar iin daha iyidir. (Nahl
16/126)
.

Bu byledir; kim kendine yaplan saldrya ayn
ile karlk verir, sonra yine saldrya urarsa,
elbette Allah ona, yardm eder. Allah affeder ve
balar. (Hac 22/60)
Bir ktln cezas, ona denk bir ktlktr.

Kim affeder ve aray dzeltirse onun dl Allaha
aittir. Allah yanl davrananlar sevmez. (ur
42/40)
Her suun ahiret boyutu da vardr. Ahirette ceza
grmemek iin tevbe gerekir. Allah Tel yle
buyurur:
Kim bir ktlk iler veya kendini kt duruma

sokar, sonra Allahtan balanma dilerse, grr ki
Allahn balamas ok, ikram boldur. (Nisa
4/110)
Bu genel prensiplerden sonra can, mal ve zel
hayatn dokunulmazl ile ilgili yetler ve hadisler
vardr. Bunlara kar ilenen sulara verilen cezalar,
yukardaki prensiplere uygundur.
290
DORU BLDMZ YANLILAR
1. Can Dokunulmazlna Saldr

Cana saldr, hata ile olmusa diyet ve keffaret;
kastl ise ksas ve ebedi cehennem cezas gerekir.
a- Diyet ve Keffaret Cezas


.

Bir mminin bir mmini ldrmesi olacak ey
deildir; hata ile olmu baka. Kim bir mmini
hata ile ldrrse, mmin bir kleyi azad ve
ldrlenin ailesine teslim edilecek bir diyet
gerekir; aile balarsa baka. ldrlen mmin,
size dman bir toplumdan ise bir mmin kleyi
azad gerekir. Sizinle antlamal bir toplumdan ise
ailesine teslim edilecek diyet ve bir mmin kleyi
azad etmek gerekir. Kle bulamayan, Allaha
tevbe iin pe pee iki ay oru tutar. Allah bilir ve
doru karar verir. (Nisa, 4/92)
Can Allah verdiinden su, asl ona kar

ilenmitir. Kle, l gibidir. Onu zgrlne
kavuturmak ly diriltmek gibi olduundan bir
mmin kleyi zgrle kavuturmak, verilen zararn
tazminidir. Mmin kle bulamayan, iki ay aralksz oru
tutar. nk Allah kimseye gcnn yetmedii yk
yklemez.
Bunlar
keffarettir.
Keffaret,
gnahn
rtsdr. Suu rter ve balanmasna sebep olur.
Bylece sulu Ahirette sorumlu tutulmaz.
Adam ldrme suuna denk ceza ise, lnn
ailesine denecek kan bedeli, yani diyettir. Bylece
aile, kaybettii bir ferdinden dolay bir mala kavumu
ve dmanlk hisleri zayflam olur.
b- Ksas ve Ebedi Cehennem Cezas
FAZ ve RVET
291
Kasten adam ldrmenin cezas ebedi cehennem

azabdr. Bir mminin hayatna kasten son veren, kendi
ebedi mutluluk hakkn kaybeder. Bu hkm u yette
geer:

.

Kim bir mmini kasten ldrrse artk onun
cezas iinde srekli kalmak zere cehennemdir.
Allah ona gazap etmitir, onu lanetlemitir ve
onun iin pek byk bir azap hazrlamtr. (Nisa,
4/93).
Katile ayrca, iledii sua denk bir ceza olmak
zere lm cezas verilir. Bu hkm u yette geer:
Ey iman edenler! Adam ldrmelerde size

ksas408 farz klnd. Hre hr, kleye kle, kadna
kadn. (Bakara 2/178)
Katilin ldrlmesinde son sz, ldrlenin ailesine
aittir. Allah Tel yle buyurur:
.

Allahn dokunulmaz kld kimseyi ldrmeyin,
hukuka uygunsa baka. Haksz yere kim
ldrlrse onun velisine yetki verdik o da
ldrme iinde taknlk etmesin. nk o, yardm
grmtr. (sr 17/33)
ldrlenin ailesi katili balayabilir. Allah Tel
yle buyurmutur:
408
Ksas, ilenen su ile verilen ceza arasnda denklii ifade eder.
292
DORU BLDMZ YANLILAR
Kim ldrlenin kardei tarafndan bir bedel

karl balanrsa, mrufa uysun ve bedeli
gzelce desin. Bu, Rabbiniz tarafndan bir
hafifletme ve ikramdr. Her kim dmanl
bundan sonra da srdrrse, ona ac bir azap
vardr. (Bakara 2/178)
Alnacak diyeti Peygamberimiz yle aklamtr:
Kim bir mmini kasten ldrrse ldrlenin
velilerine teslim edilir. sterlerse onu ldrrler,
isterlerse diyetini alrlar. Diyet otuz hkka yani drt
yana girmi dii deve, otuz cezea yani be yana
girmi dii deve ve krk halifa yani hamile devedir. Bu,
kasten ldrmenin diyetidir. Taraflar karlkl olarak
bir ey zerinde de anlaabilirler. Bu, diyet-i
muallazadr.409
Katil
tevbe
balanmayacak
buyurur:
edebilir.
nk
su yoktur. Allah
tevbe
ile
Tel yle

.

Ar giderek kendini tketen kullarma de ki;
Allahn rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Allah
btn gnahlar balar. Onun balamas ok,
ikram boldur. Siz Rabbinize ynelin; azap
gelmeden nce ona teslim olun; sonra yardm
grmezsiniz. (Zmer 39/53-54)

.

409
Ahmed b. Hanbel, Msned, c. II, s. 217. Diyet-i muallaza,

arlatrlm diyet demektir.
293
FAZ ve RVET

Rahmann kullar Allah ile beraber baka bir
tanry yardma armazlar. Hakl bir sebep yoksa
Allahn dokunulmaz kld can ldrmezler; zina
etmezler. Kim bunlar yaparsa gnaha girer.
Kymet gn onun azb katlanr ve orada
itibarsz olarak temelli kalr.
Ancak tvbe eden, inanan ve iyi i yapan
baka. Allah onlarn ktlklerini iyilie evirir.
Allah balar, ikram eder. (Furkan 25/68-70)
2. Mal Dokunulmazlna Saldr

Buna hrszlk suu rnek olabilir. Hrsz, belli nisaba
ulam bir mal, sakland yerden gizlice alarsa eli
kesilir. Dier hrszlarn cezas farkldr.
a- Mal Sakland Yerden almak

Sakland yerden alnan mal sahibine iade edilir.
nk hrszlk mal kazanma yolu deildir. Allah Tel
yle buyurur:
Mallarnz
aranzda
(Bakara 2/188)
hakszlkla
yemeyin.
Bir mal sakland yerden alan, su ilemi

olur. Biri mal sahibine, ikincisi topluma, ncs
Allaha kar ilenmitir. Bu suun cezas sulunun
elini kesmektir. El kesme cezasnn caydrc zellii
vardr. Eli kesilen hrsz, lene kadar, bu konuda
evresine ders olur. Allah Tel yle buyurur:
Erkek olsun, kadn olsun hrszlarn ellerini kesin

ki, ilediklerine karlk bir ceza, Allah tarafndan
bir nekl olsun. Allah gldr, doru karar verir.
(Mide 5/38)
294
DORU BLDMZ YANLILAR
Nekl ( ), bakasn zayflatp gcn kran

eye denir. 4 1 0 Bu da cezann caydrc zelliidir. Sulu,
yakalanmadan teslim olur ve iyi hal gsterirse
nekldan kurtulur, sadece ceza demekle ykml
olur. Allah Tel yle buyurur:
Kim, yapt bu yanltan sonra tvbe eder,

dzelirse, Allah onun tevbesini kabul eder.
Allahn balamas ok, ikram boldur. (Mide
5/39)
Onun cezas, ald maln dengi bir mal vermesidir.
Bu husus bundan sonraki blmde anlatlacaktr.
b- Sakl Olmayan Mal almak

Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve selleme aataki
meyve soruldu, dedi ki: htiyac olduu iin ondan
yiyen ama eteine koyup gtrmeyene bir ey
gerekmez. Kim bir ey alp gtrrse iki katyla der
ve ayrca bir cezaya (ukubete) arptrlr. 4 1 1
Aataki meyveyi eteine koyup gtren su
ilemi olur. Biri meyve sahibine, dieri topluma,
ncs de Allaha kardr. Meyve sahibine, ald
meyveyi ve bir o kadarn -der. Yani iki kilo meyve
aldysa iki kilo ile beraber iki kilo daha verir.
Bu ahs, mal gvenliini ortadan kaldrd iin
topluma kar suludur. Bu suun cezas, yetkili
makamn takdirine braklmtr.
c- Buluntu Mal Sahiplenme

Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem yle
demitir:
Buluntu deve saklanrsa o deveyi, onun gibi bir deve
ile birlikte vermek gerekir.412
410
Mfredt , mad.
411
Eb Davd, Lukata, 1.
Eb Davd, Lukata, 1.
412
FAZ ve RVET
295
Burada su, o deveyi sahiplenme suudur. Kam

deveyi yakalamak su olmadndan bu kiiye baka
ceza verilmez. 4 1 3
3. zel Hayatn Dokunulmazlna Saldr

.

ffetli kadnlara zina suu atan, sonra drt ahit
getiremeyenlere seksener denek vurun. Onlarn
ahitliini hibir zaman kabul etmeyin. Onlar
yoldan kmlardr (Nur 24/4)
Zina cezas 100 denektir. Bir kadnn zina ettiini

iddia eden kii, bu iddiasn ispatlayamasa dahi kadn
thmet altnda kalr ve eski konumunu kaybeder. Suu
gerekten ilemi de olabilir. Bu durumda suu
ispatlansa, itibar daha ok der. Dolaysyla namuslu
bir kadna zina suu atan kiiye, zina cezasndan az bir
ceza uygulanr ve seksen denek vurulur. Bu onun
verdii zararn tazmini gibidir. nk drt ahit
bulabilseydi, kendisi ile be olacakt. Bulamad iin
100 denek bee blnm ve ahitlerin payna den
80 denek vurulmutur. Zina cezasnn bete biri olan
20 denek toplam cezadan dlmtr.
ftiracya verilen asl ceza, hibir zaman ahitlik
yapamamasdr. ftirann izi, nasl lnceye kadar
kadnn stnde kalrsa ahitliin kabul edilmemesinin
izi de iftiracnn zerinde kalacaktr. Bundan sonra iyi
hali gzlemlenen kadna kar tutumlar, daha sonra
deieceinden, iyi hali gzlemlenen iftiracnn cezas
da kaldrlabilir. Yani tevbe eder ve iyi hali sabit olursa
o zaman ahitlii kabul edilebilir. Bunu u yetten
anlyoruz:
413
mer b. el-Hattbn bu hadisi uygulad, Ahmed b. Hanbelin

de bu grte olduu bildirilmitir. Dier fakihler bu grte
deillerdir. Bkz. Hattb, Melimus-Snen, c.II. s. 339.
296
DORU BLDMZ YANLILAR

Bundan sonra, tvbe eden ve kendini dzeltenler
baka. Allahn balamas ok, ikram boldur.
(Nur 24/5)
4. Ceza Hukukunun Dier Sahalar

Burada zina suu ve dine saldr rnek olarak
verilecektir.
a- Zina Suu
Zina yapan kii, namuslu biriyle evlenme hakkn
kaybeder. Bu, verilen zararn tazmini gibidir. Allah
Tel yle buyurur:
Zina eden erkek, ancak zina eden veya mrik

olan bir kadnla evlenebilir. Zina eden kadnla da,
ancak zina eden veya mrik olan bir erkek
evlenebilir. Bunlar mminlere haram klnmtr.
(Nur 24/3)
Zina suunun cezas ise 100 denektir. Konu ile
ilgili geni bilgi aada gelecektir. Allah Tel yle
buyurur:

Zina eden kadnla zina eden erkekten her birine
yz denek vurun. Eer Allaha ve o son gne
inanyorsanz, Allahn verdii cezay yerine
getirirken
onlara
kar
yumuamayn.
nananlardan bir takm da onlara yaplan azab
gzleriyle grsn. (Nur 24/2)
FAZ ve RVET
297
Zinakra neden 100 denek vurulduunu kavramak

mmkn olmadndan Allah Tel bunun, kendi
verdii ceza olduunu syleyerek tartma kapsn
kapamtr.
Zina eden kii tevbe eder ve slah olursa namuslu
mmin kadnlarla evlenebilir. Bu yetlerin devamnda
Bundan sonra tevbe edip slah olanlar baka.

Allah balar, ikram boldur. (Nur 24/5)
Allah, bol ikramyla bylelerinin gnahn sevaba
evirir. Allah Tel yle buyurur:

.

.

Rahmnn kullar Allah ile beraber bir baka

tanr armazlar, Allahn dokunulmaz kld can
hakl bir sebep olmadan ldrmezler. Zin
etmezler. Kim bunlar yaparsa cezasn bulur.
Kymet gn onun azb katlanr ve alaltlm
bir ekilde ebedi olarak azap iinde kalr. Ama
tevbe eder, inanr ve iyi i yaparsa baka; Allah
bu gibilerin ktlklerini iyilikle deitirir. Allah
balar, ikram boldur. Kim tevbe eder, iyi i
yaparsa o Allaha tevbesi onanm olarak dner.
(Furkan 25/68-71)
b- Gayr-i Mslimlerle likiler

298
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Allah, din hususunda sizinle savamayan ve sizi
yurdunuzdan karmayan kimselere iyilik etmenizi
ve deer vermenizi yasaklamaz. Allah deer
bilenleri sever.414 Allah sadece, din husu-sunda
sizinle savam, sizi yurdunuzdan karm ve
karlmanza destek vermi kimselere yaknlk
gstermenizi
yasaklar.415
Onlara
yaknlk
gsterenler zalimlik etmi olurlar. (Mmtahane
60/8-9)
Ayetler,
gayrimslimler
belirlemitir:
iin
krmzizgi
1. Dinimizden dolay bizimle savamalar,

2. Bizi yurdumuzdan karmalar,
3. Yurdumuzdan karanlara destek vermeleri.
Bu izgileri ineyenlerle dostluk kuramayz.

Bizimle savaanlara kar Allah Tel u emri
vermitir:
.

.

414
415
Sz edilen yasak, Mumtahine 1. yetteki sevgi gsterme

yasadr. artlar ortadan kalknca yasak da kalktndan bu
yeteki ifadesi, onlara sevgiden pay vermeniz
anlamna olur. Tercmeyi deer vermeniz eklinde yapmamz
bundandr.
Mslmanlardan bakasn veli edinmeyi Maide 57. yet
yasaklad iin buradaki (onlar veli edinmeniz = )
ifadesi bir nceki yette geen iyilik ve sevgi ile snrl olur. Bunun
iin mel, onlara yaknlk gstermeniz eklinde yaplmtr.
FAZ ve RVET
299

.

Size sava aanlarla Allah yolunda savan.
Haksz saldr yapmayn. Allah, haksz saldr
yapanlar sevmez. Onlar yakaladnz yerde
ldrn. Sizi kardklar yerden siz de onlar
karn. Fitne, ldrmeden beterdir. Mescid-i
Haram416 yannda onlarla savamayn; kendileri
sava aarlarsa baka. Eer savarlarsa, onlar
ldrn. O kfirlerin cezas ite byledir. Savaa
son verirlerse Allah balar, ikram eder. Onlarla
savan ki, fitne ortadan kalksn; din Allahn dini
olsun.
Savaa
son
verirlerse,
zalimlerden
bakasna dmanlk edilmez. (Bakara 2/190193)
Mslmanlar, Bedir, Uhd ve Hendekte kendilerine
saldran Mekkelilerle savam ve baarl olmulard.
Hicretin 6 . ylnda, bugnk Mekkenin yerleim
alannda olan Hdeybiyede 10 yl srecek bir bar
anlamas imzalamlar ama Mekkeliler anlamay
bozmulard. Bunun zerine Peygamberimiz hicretin 8 .
ylnda Mekkeyi fethetmi, anlamay bozan sava
sulularna 15 ay dokunmamt. Hicretin 9 . ylnda
Hac mevsiminde inen aadaki yetler, onlara
verilmi ltimatomdu.

416
Mescid-i Haram, Mekkede Kabenin bulunduu yerin addr.
300
DORU BLDMZ YANLILAR

Antlama yaptnz mriklere, Allah ve Elisi
tarafndan yaplan son uyardr:
Bu topraklarda drt ay daha dolan. Bilin ki, siz
Allah yldramazsnz. Ama Allah, kendini
grmezlikten geleni rezil eder.
Bu byk hac gnnde Allahn ve Elisinin
btn insanlara duyurusu udur: Allahn o
mriklerle bir iliii yoktur; Elisinin de yle. Ey
mrikler, tvbe ederseniz hayrnza olur. Srt
evirirseniz bilin ki, siz Allah yldramazsnz.
Grmezlik edenlere ackl bir azab mjdele.
Bu uyar, sizinle antlama yapm ve daha
sonra bir kusur ilememi, size kar kimseye
destek vermemi olanlar kapsamaz. Onlara kar
olan andnz sresinin sonuna kadar koruyun.
Allah korunanlar sever.
(Drt) yasak ay417 knca o mrikleri,
bulduunuz yerde ldrn. Onlar yakalayn,
onlar kuatn, onlar iin her gzetleme yerinde
oturun. Ama tvbe ederler, namaz klarlar, zekat
verirlerse serbest brakn. Allahn balamas
ok, ikram boldur. (Tevbe 9/1-5)
Ulemann
ounluuna
gre
bu
yetlerin
sonuncusu, yukarda geen Mmtahine 8 ve 9 .
yetlerini neshetmitir. Bu sebeple mriklerle ilikide
bu yeti esas almlardr. 4 1 8 Burada nesih mmkn
417
418
Yukardaki uyar, haram aylarnn sonuncusu Zilhicce aynda

yaplmt. Buradaki haram aylar (el-ehurul-hurum) bilinen
haram aylar deil, ikinci yette belirtilen drt aydr. Haram
denmesi, bu sre iinde muhataplarn dokunulmaz sylmasndan
dolaydr.
Ebbekr el-Cessas, Ahkmul-kurn, c. III, s. 437.
FAZ ve RVET
301
deildir. yetler zerinde dnen herkes bunu

kolayca anlar. Bu iddia, siyasi basklarla ortaya km
olabilir. Sebep ne olursa olsun, kabul edilebilecek bir
yan yoktur.
c- Dinden Dnme (rtidad)

Mezhepler, dinden dnen, Peygambere sven veya
hakaret eden kiilerin ldrlmesi konusunda ittifak
etmilerdir. 4 1 9 Peygambere hakaret konusu bundan
sonraki balkta incelenecektir. Dinden dnp kfir
olanlarla ilgili olarak yle buyrulmutur:
.

Ey imn edenler! Sizden kim dininden dnerse,
Allah onlarn yerine bir toplum getirir; o onlar
sever, onlar da onu severler. Mminlere kar
alak gnll, kfirlere kar sert olurlar. Allah
yolunda savaa atlr, knayann knamasndan
korkmazlar. te bu, Allahn vergisidir, onu hak
edene verir. Allahn imkanlar genitir, her eyi
bilir.. (Mide 5/54)
Mukatil b. Sleymann (. 150 / 767 ) bildirdiine

gre 12 kii Mslman iken kfir olmular, dnceli
bir ekilde Medineden km, Mekke yolunu tutmular
ve Mekke kfirlerine karmlard. Sonra ilerinden
Haris b. Sveyd piman olup geri dnd ve kardei
Clsa haber gnderdi: Ben tevbe ederek geri
dndm, Peygamberden ren bakalm, tvbeye
hakkm var m, yoksa ama gideyim dedi. Cls
durumu Peygamberimize bildirdi ama cevap alamad.
Sonra u yetler indi: 4 2 0
419
Vehbez-Zuhayl, el-Fkhul-islm ve edilletuh, 3. bas. Dmak
1409/1989, c. VI, s. 184, haddur-riddeh.
302
DORU BLDMZ YANLILAR
.

nandktan sonra kfir olan bir toplumu, Allah
hi yola getirir mi? stelik onlar o Elinin doru
olduuna ahit olmular ve kendilerine ak
belgeler de gelmitir. Allah zalimler topluluunu
yola getirmez.
Onlar var ya, onlarn cezas; Allahn, meleklerin
ve btn insanlarn lanetidir. Srekli o lanet iinde
kalrlar. Skntlar hafifletilmez; onlara gz de
atrlmaz. Olup bitenden sonra tevbe edip
durumunu dzeltmi olanlar baka. nk Allah
ok balar ve ikram boldur. (Al-i mran 3/8689)
Demek ki, dinden dnp kfir olann cezas,
Allahn, meleklerin ve btn insanlarn lanetidir.
Tevbe eden olursa lanetten kurtulur. Hkm bu olduu
halde mezheplerin, dinden dneni ldrme konusunda
ittifak etmeleri artcdr. Hanefilerin bu konuda
dayandklar yet udur:
.

l araplarndan geride braklanlara de ki: Siz
ok gl bir topluma kar arlacak, onlarla
savaacaksnz veya teslim olacaklardr. Eer
emre boyun eerseniz Allah size gzel bir karlk
420
Tefsru Mukatil b. Sleyman, Tahkik: Ahmed Ferd, Beyrut
1424/2002, c. 1, s. 180-181.
FAZ ve RVET
303
verir. Bundan nce yz evirdiiniz gibi yine yz

evirirseniz sizi ackl bir azaba uratacaktr.
(Fetih 48/16)
Bu yetin onlarla savaacaksnz veya teslim
olacaklardr.
blmn,
dinden
dnenin
ldrlmesinin delili saylmtr. 4 2 1 Bu yetten byle bir
hkm karmak imkanszdr.
d- Dine Saldr
Din, ana imtihan sahasdr. nsan, herhangi bir dini
kabul veya reddedebilir. Yanl din seerse sonucuna
katlanr. Doruyu tespit iin tartmak gerekir. Bu tr
tartmalar, ceza hukuku sahasna girmez. Bunun
douraca skntlara katlanmak icap eder. Allah Tel
yle buyurur:
Mallarnz ve canlarnz konusunda ypratc bir

imtihandan geirileceksiniz; bir de sizden nce
Kitap verilenlerden ve mriklerden zc ok sz
iiteceksiniz; bunlardan ka olmaz. Eer
sabreder,
korunursanz,
ite
bu
kararllk
gerektiren ilerdendir. (Ali-i mran 3/186)
zc sz ve hakaret, krmz izgilerden olmad
iin bylelerine kar; sabrl, tedbirli ve kararl olma
dnda bir yol gsterilmemitir.
Peygamberimiz, nce Mslman olan, sonra dinden
dnen ve problem kayna olan ikiyzllerden ok
ekmi ama onlar cezalandrmamtr. Munafikun
Suresi bu adan nemlidir. Allah Tel yle buyurur:
.

421
el-Ksn, el-Bedius-sani, c. VII, s. 111.
304
DORU BLDMZ YANLILAR

.

.

O mnafklar sana geldiklerinde: Biz ahidiz
ki, sen, gerekten Allahn elisisin dediler. Allah
biliyor ki, sen elbette onun elisisin. Ama Allah
ahit, o mnafklar kesinlikle yalancdrlar.
Yeminlerini kalkan edip Allahn yolundan
ekildiler. Ne kt davranyorlar!.. Bu, undandr:
Onlar nce inandlar, sonra kfir oldular. Sonra
kalplerinde yeni bir yap olutu, artk anlamazlar.
Onlar grdn zaman kalplar seni imrendirir.
Konuurlarsa konumalarn dinlersin. Sanki dayal
ktkler gibidirler. Her grlty aleyhlerine
sayarlar. te dman onlardr. Onlara kar
dikkatli ol. Allah canlarn alsn, nasl da yalana
srkleniyorlar!
Onlara: Gelin; Allahn elisi sizin iin
balanma dilesin dendii zaman, balarn
evirirler. Bakarsn ki; kendilerini byk grerek
geri ekiliyorlar. ster balanmalarn dile, ister
dileme; sonu deimez. Allah onlar balayacak
deildir. nk Allah kartrclar takmn yola
getirmez.
FAZ ve RVET
305
Onlar u sz bile sylediler: Allahn elisinin

yanndakilere bir ey vermeyin, dalp gitsinler.
Oysa gklerin ve yerin hazineleri Allahndr, ama
o mnafklar anlamazlar. yle dediler: Hele
Medineye dnelim, gl olan, gsz olan,
elbette srp karacaktr. Oysa g Allahtadr,
Elisindedir ve inananlardadr, ama mnafklar
bilmezler. (Mnafikun 63/18)
Zeyd b. Erkam bu yetlerle ilgili unlar anlatmtr:
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemle birlikte bir
savaa gitmitik. Ordu skntlar iine girmiti.
Abdullah b. Ubeyy arkadalarna yle dedi: Allahn
Elisinin yanndakilere nafaka vermeyin ki dalsnlar.
Hele Medineye dnelim, gl olan, gsz olan
oradan karacaktr. Bunu hemen Peygambere haber
verdim. Abdullah b. Ubeyyi artp sorgulad. O da
byle bir ey sylemedim diye yemin etti. Zeyd yalan
syledi dediler. Bu bana ok ar geldi. Sonra Allah
Tel Munafikun suresini indirdi. 4 2 2
Elmall Muhammed Hamdi YAZIR zetle u bilgileri
verir:
Abdullahn, kavmi iinde itibar vard; byk saylrd.
seyd b. Hdayr geldi. Ey Allahn Elisi! dedi. Ona
aldrma, nazik davran. Vallahi, Allah seni gnderdii
srada kavmi ona ta giydirmek iin boncuk
diziyordu. O seni, kralln elinden alm grr.
Abdullah b. Ubeyyin olu Abdullah temiz bir mmin

idi. Babasnn yaptklarn renince Allahn Elisinin
huzuruna geldi Ey Allahn elisi! ittim ki Abdullah b.
Ubeyyi size ulaan sznden dolay ldrmek
istiyormusunuz. Eer yapacaksanz bana emredin,
ban getireyim. Vallahi, btn Hazrec bilir ki ilerinde
babasna benden saygls yoktur. Korkarm ki, baka
birine emredersiniz, o babam katleder, ben de
babamn katilinin halk iinde gezmesine tahamml
edemem, tutar onu vururum. Bir mmini bir kfire
422
Buhr, Tefsir Mnfikn Suresi. 4.
306
DORU BLDMZ YANLILAR
karlk ldrm olur bu sebeble atee girerim dedi.

Allahn Elisi yle dedi:
Hayr. Biz ona nazik davranrz. Aramzda olduu
mddete iyi davranrz.423
Abdullahn davran her ne kadar ok kt ise de

krmz izgiden birini inemedii iin yukardaki
yetler gereince Peygamberimiz ona iyi davranmtr.
Bu
gibileri
en
ok
rahatsz
eden,
dorularn
sylenmesidir.
yetlerde
olduu
gibi
yanl
davranlarn sayp dktkten ve cezay hak ettikleri
konusunda kamu oyu olumasn saladktan sonra iyi
davranlmas, onlar yalnzla srkler ve yandalar
dahi
kendilerini
terk
etmeye
balar.
Nitekim
peygamberimizin
iyi
davran,
Abdullahn
evresindekileri slama kazandrmtr.
423
Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili, Cilt, VI, s.
50055008.
YEDNC BLM
NESH VE RECM
308
DORU BLDMZ YANLILAR
I. NESH VE RECM CEZASI

Nesih szlkte, iki eyi yan yana getirip birindeki
yazy dierine aktarma anlamna gelir. Bir eyi
uygulamadan kaldrp yerine baka bir ey koymaya da
nesih denir. Bir yetteki hkmn baka yetle
hafifletilmesi byledir. Birinci yete mensuh ikincisine
nsih denir. 4 2 4
Buna gre bir kiinin, yazd bir yazy bir baka
yere aktarmas nesihtir. Bu kii o yaznn bir blmn
karr, bir blmn deitirir, byk bir blmn de
aynen aktarr. kinci yaz birinciyi nesheder ve onun
yerine geer. Allahn son Kitab, ncekilerin yerine
gemek zere indirilmitir. Allah, ncekilerde olan
hkmlerin bir ksmn son Kitabna almam, bir
ksmn daha iyisi ile deitirmi, byk bir blmn
de aynen aktarmtr. Allah Tel yle buyurur:

Allah, Nuha buyurduunu sizin iin bu dinin
eriat yapmtr. Sana vahyettiimiz, brahime,
Musaya ve saya emrettiimiz udur: Dini ayakta
tutun, o konuda ayrla dmeyin... (r
42/13)
Kuranda yeni yetler vardr. Bunlar, ncekilerde
olan hkmleri hafifletmilerdir. Allah Tel yle
buyurur:
424
el-Ayn mad.
FAZ ve RVET
309
Yanlarndaki
Tevratta
ve
ncilde
yazl
bulacaklar mm Peygambere uyanlara; ite
yasaklar. yi eyleri hell, pis eyleri haram klar.
halkalar kaldrr atar ... (Araf 7/157)
nceki
kitaplarda
olduu
halde
insanlardan
gizlenmi ve zamanla unutulmu yetler vardr.
Bunlarn bir ksm Kurana alnm, bir ksm
alnmamtr. Kuranda olduu halde elimizdeki Tevrat
ve ncilde olmayan yetlerin sebebi budur. Allah Tel
yle buyurur:
Ey Ehl-i Kitap,425 Kitaptan gizlediiniz bir ok eyi

size aklayan bir ounu da affeden Elimiz
geldi. Size Allahtan bir nur ve ak bir kitap
geldi. (Mide 5/15)
nceki Kitaplara, insanlar tarafndan yaplan
ilaveler de vardr. Bunu da u yetten anlyoruz:

.

Vay o kimselere ki, kendi elleriyle yazar sonra
biraz karlk almak iin bu Allah katndandr
derler. Vay o ellerinin yazdndan dolay onlara!
Vay o kazandklarndan dolay onlara!..426 (Bakara
2/79)
Bu tr ilaveler, btnl bozduu iin onlar

anlamak zor olmaz. Ehl-i Kitap, bu ilavelere deil,
425
426
Elinde Allah tarafndan indirilmi kitaplardan olan topluluklara

verilen genel ad.
nsanlar din yoluyla smrenler, kitaplarna kutsallk vermek
iin onlarn kendilerine Allah tarafndan yazdrld havasn
verirler. Bu yolla aldatlanlar olduka fazladr.
310
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn kendilerine indirdiine uymaldr. Allah Tel

yle buyurur:
Tevrat biz indirdik. Onda bir hidayet ve bir nur

vard. Allaha teslim olmu peygamberler
Yahudiler arasnda onunla hkm verirlerdi.
Hocalar ve alimler de Allahn kitabndan
hafzalarnda olanla hkmederlerdi. Onlar bu
hkme ahit idiler. Siz, insanlardan korkmayn;
benden korkun. yetlerimi bir ka paraya
deimeyin. Her kim Allahn indirdii hkmlerle
hkm vermezse onlar kafirlerin ta kendileridir.
(Mide 5/44)
ncili bilenler, Allahn o kitapta indirdii ile

hkm versinler. Kim Allahn indirdiine gre
hkmetmezse onlar fasklarn ta kendileridir.
(Mide 5/47)
ncillerle kiliseler arasnda derin kopukluk vardr.
ncillerin hibirinde sann tanr olduu yazl olmad
halde kiliseler, aldklar konsil kararlaryla bugnk
Hristiyanl
sann
tanrl
inanc
etrafnda
oluturmulardr. Konu ile ilgili ksa bilgiler, Giri
Blmnde Bugnk Hristiyanlk bal altnda
verilmitir.
nceki kitaplara yaplan ilaveleri tespit iin
Kurana bavurmak gerekir. nk o kitaplardaki
dorular koruma grevi Kurana aittir. Allah Tel
yle buyurur:
FAZ ve RVET
311

.

Kendinde olan yetlerle4 2 7 ncekileri tasdik eden
ve koruma altna alan bu kitab, sana hak olarak
indirdik. O halde aralarnda Allahn indirdii ile
hkmet. Sana gelen dorular brakp onlarn
arzularna uyma. Her birinize bir eriat ve bir yol
belirledik. (Gayretiniz olmadan) Allah (imannz)
yaratsayd hepinizi tek bir mmet yapard. Oysa
verdii hkmlerle sizi denemek iin byle yapt.
Artk hayrl ilerde yarn. Hepinizin dn
Allahadr. O, uyumazla dtnz eyleri size
bildirecektir. (Mide 5/48)
Bu yetler gsteriyor ki Kuran, Allah tarafndan
indirilmi kitaplarn son nshas olup nceki kitaplar
neshetmitir. Artk uyulmas gereken odur. Allah Tel
yle buyurur:
427
yette kelimesi muarref bil-lm olarak iki kere

tekrarland iin ikisine de Kuran anlam verilmitir. nk
Kuran, nceki kitaplarda olup kendinde de olan yetleri tasdik
eder; yoksa onlara sokuturulmu eyleri tasdik etmez. Zina
edenin recmedilmesi gibi ar hkmlerin hafifletilmesi de bir
eit tasdiktir. Kuran, Allah tarafndan korunduu iin nceki
kitaplarn bu tr hkmleri de korunmu olmaktadr.
312
DORU BLDMZ YANLILAR
Yanlarndaki
Tevratta
ve
ncilde
yazl
yasaklar. yi eyleri hell, pis eyleri haram klar.
halkalar kaldrr atar. Ona iman eden, onu
saygyla destekleyen, ona yardmc olan ve
onunla beraber indirilen Nura (Kurana) uyanlar
varya, ite umduklarna kavuacak olanlar
onlardr (Araf 7/157)
Snnetin Kurn yetlerini neshedip edemeyecei
konusunda gereksiz tarmalar yaplmtr. Snnet
Kurna
tabidir.
Tabi
olana
ayr
bir
hkm
verilemez. 4 2 8 Allah Tel yle buyurur:
Rabbinden sana ne vahy olunuyorsa ona uy.

Ondan baka ilh yoktur. Sen o mriklere
bakma. (Enam 6/106)
yetlerimiz
onlara
ak
belgeler
halinde
okununca, bizimle karlamak istemeyenler yle
dediler: Ya bundan baka bir Kurn getir veya
bunu deitir. De ki: Onu kendiliimden
deitirmem, olacak ey deildir. Ben, bana ne
vahyolunursa sadece ona uyarm. Ben Rabbime
kar gelirsem, byk bir gnn azabndan
korkarm. (Yunus 10/15)
Bir yet neshedilince, Peygamberimizin onunla ilgili
sz ve uygulamalarnn da neshedilmi olaca aktr.
428
Aklamal Mecelle (Mecelle-i Ahkm-

Himmet Berki, stanbul, 1978, m. 48.
Adliye),
Kont.
Ali
FAZ ve RVET
313
yetin lafznn neshedilip manasnn kald da iddia

edilir.
Bir
yet,
ancak
bir
baka
yet
ile
neshedileceinden sonraki yet, ncekinin lafz gibi
manasn da nesheder.
Neshin tarifini veren yet udur:

Biz bir yeti nesheder veya unutturursak, yerine
daha hayrlsn, ya da dengini getiririz. Bilmez
misin, Allahn gc her eye yeter. (Bakara
2/106)
Bir yet de yledir:

.

Bir yeti bir baka yetle deitirince, ki Allah
neyi indireceini ok iyi bilir, yle dediler: Sen
sadece iftiracsn. Yok, onlarn pek ou
bilmezler. (Nahl 16/101)
Bu yetler, nesih iin iki eyi art koymutur:

1. yetler arasnda olmas.
2. Nesheden yetin, nceki yetle ayn hkm
veya ondan daha hayrl bir hkm tamas.
Sonu olarak Kuran yetlerinin byk bir blm,

nceki kitaplarda olan yetlerle ayn hkmleri
tamakta,
bir
ksm
da
hafifletici
hkmler
iermektedir. Hafifletmeye zina cezas rnek olabilir.
Tevrat ve ncilde zinann cezas lmdr. Bunu
Peygamberimiz de bir sre uygulamtr. Kurn o
hkm nce mebbet hapse evirmi daha sonra da
100 denee indirmitir. imdi bu konu ile ilgili neshin
Tevratta, ncilde ve Kurandaki seyrini izleyelim.
A- TEVRATTA ZNA CEZASI

Levililer Bap 20 de u hkmler yer alr:
314
DORU BLDMZ YANLILAR
10 Biri baka birinin karsyla, yani komusunun

karsyla zina ederse, hem kendisi, hem de zina
ettii kadn kesinlikle ldrlecektir.
11 Babasnn karsyla yatan, babasnn namusuna leke

srm olur. kisi de kesinlikle ldrlecektir. lm
hak etmilerdir.
12 Bir adam geliniyle yatarsa, ikisi de kesinlikle

ldrlecektir.
etmilerdir.
Rezillik
etmiler,
lm
hak
13 Bir erkek baka bir erkekle cinsel iliki kurarsa, ikisi

de irenlik etmi olur. Kesinlikle ldrlecekler.
lm hak etmilerdir.
17 Bir adam anne ya da baba tarafndan vey olan kz

kardeiyle evlenir, cinsel iliki kurarsa, utantr.
Aka aalanp halkn arasndan atlacaklardr.
Adam kz kardeiyle iliki kurduu iin suunun
cezasn ekecektir.
19 Teyzenle ya da halanla cinsel iliki kurmayacaksn.

nk yakn akrabann namusudur.
suunuzun cezasn ekeceksiniz.
kiniz
de
20 Amcasnn karsyla cinsel iliki kuran adam,

amcasnn namusuna leke srm olur. kisi de
gnahlarnn cezasn ekecek ve ocuk sahibi
olmadan leceklerdir.
21 Kardeinin karsyla evlenen adam rezillik etmi

olur. Kardeinin namusunu lekelemitir. ocuk sahibi
olmayacaklardr.
Tesniye Bap 22 de u hkmler yer alr:
22 Eer bir adam baka birinin karsyla yatarken

yakalanrsa, hem kadnla yatan adam, hem kadn,
ikisi de ldrlecek. srailden ktl atacaksnz.
23 Eer bir adam kentte baka biriyle nianl ergen bir

kzla karlar ve onunla yatarsa,
24 kisini de kentin kapsna gtrecek, talayarak

ldreceksiniz. nk kz kentte olduu halde
yardm
istemek
iin
barmad;
adam
da
komusunun karsyla iliki kurdu. Aranzdaki
ktl ortadan kaldracaksnz.
FAZ ve RVET
315
25 Eer bir adam krda nianl bir kzla karlar, onu

yakalayp tecavz ederse, yalnz tecavz eden adam
ldrlecek.
26 Kza hibir ey yapmayacaksnz. nk kzn lm

hak edecek bir gnah yoktur. Bu, komusuna
saldrp onu ldren adamn davasna benzer.
B- NCLDE ZNA CEZASI

Yuhanna 8 . blmde u olay yer alr:
3-4 Din bilginleri ve Ferisiler, zina ederken yakalanm

bir kadn getirdiler. Kadn orta yere kararak saya,
retmen, bu kadn tam zina ederken yakaland
dediler.
5 Musa, Yasada bize byle kadnlarn talanmasn

buyurdu, sen ne dersin?
6 Bunlar say snamak amacyla sylyorlard; onu

sulayabilmek iin bir neden aryorlard. sa eilmi,
parmayla topraa yaz yazyordu.
7 Durmadan ayn soruyu sormalar zerine doruldu

ve, Aranzda gnahsz olan, ona ilk ta atsn!
dedi.
8 Sonra yine eildi, topraa yazmaya koyuldu.

9 Bunu iittikleri zaman, bata yallar olmak zere,
birer birer dar kp say yalnz braktlar. Kadn
ise orta yerde duruyordu.
10 sa dorulup ona, Kadn, nerede onlar? Hibiri seni

yarglamad m? diye sordu.
11 Kadn, Hibiri, efendim dedi. sa, Ben de seni

yarglamyorum dedi. Git, artk bundan sonra
gnah ileme!
sa aleyhisselam bu szyle recmi kaldrmam,

sadece gnahkar insanlarn ahitliine dayanarak bu
kadar ar bir cezay vermemitir. Matta ncilinde
onun u szne yer verilir:
17 Kutsal Yasay ya da peygamberlerin szlerini

geersiz klmak iin geldiimi sanmayn.
geersiz klmaya deil, tamamlamaya geldim.
Ben
316
DORU BLDMZ YANLILAR
18 Size dorusunu syleyeyim, gk ve yer ortadan

kalkmadan, her ey gereklemeden, Kutsal
Yasadan ufack bir harf ya da bir nokta bile
eksilmeyecek.
19 Bu nedenle, bu buyruklarn en kklerinden birini

kim iner ve bakalarna yle yapmay retirse,
Gklerin Egemenliinde en kk saylacak. Ama bu
buyruklar kim yerine getirir ve bakalarna
retirse, Gklerin Egemenliinde byk saylacak.
(Matta 5)
C- HADSLERDE RECM CEZASI

Muhammed
aleyhisselamn
nnden
yz
karartlm ve denekle dvlm bir Yahdi geirildi.
Onlar ard, dedi ki; Kitabnzda zinann cezas
byle
midir?
Evet
dediler.
Sonra
onlarn
alimlerinden birini ard ve Musaya Tevrat indiren
Allah adna soruyorum, Kitabnzda zina cezas bu
ekilde midir? dedi. Dedi ki; Eer byle sormasaydn
sylemezdim, orada recm cezas vardr. Ama st dzey
kiiler
arasnda
zina
oald.
Onlardan
birini
yakalarsak serbest brakrdk, zayf yakalarsak ona o
cezay uygulardk. Dedik ki; gelin, st dzeye de zayfa
da uygulayacamz bir ceza zerinde anlaalm. Sonra
recmin yerine yz karartma ve denek cezas koyduk.
Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem yle dedi:
Allahm! Senin emrini ilk hayata
olacam, nk onlar ldrmler.
sokan
ben
Hemen emir verdi, o Yahdi recmedildi, yani

talanarak ldrld. Sonra Allah Tel u yeti
indirdi:
Kimi Yahdiler szleri yerleik manasndan

kaydrr, tahrf ederler. Derler ki; hakknzda u
karar verilirse uyun, bu karar verilirse uymayn...
(Mide 5/41)
FAZ ve RVET
317
nk diyorlard ki, Muhammede gidin; yz

karartma ve denek cezas verirse uyun, recm yani
talayarak ldrme cezas verirse kan. Sonra btn
kafirlerle ilgili u yetler indi:
... kim Allahn indirdii ile hkmetmezse onlar

kafirlerin ta kendileridir.

zalimlerin ta kendileridir.

fasklarn ta kendileridir. (Mide 5/44-47)429
Bir Yahdi kadnla erkek zina etmilerdi. Biri birine
dedi ki; Bizi u peygambere gtrn. nk o,
hafifletici hkmlerle gnderilmitir. Eer recmden
hafif bir ceza verirse kabul ederiz, Allahn yannda
bize bir dayanak olur, deriz ki; Peygamberlerinden
birinin kararna uyduk. Peygamber sallallahu aleyhi
ve
selleme
geldiler.
Mescitte
ashab
arasnda
430
oturuyordu. Dediler ki; Ebl-Kasm!
Zina etmi bir
erkekle kadn hakkndaki grn nedir? O, hibir ey
sylemeden Beyt-i midraslarna yani Tevrat eitim ve
retimi yaptklar kuruma 4 3 1 geldi. Kapda durdu ve
dedi ki: Musaya Tevrat indiren Allah adna
soruyorum, evli iken zina edenin cezas, Tevratta
nedir? Dediler ki; yz kl ile karartlr, denek
vurulur
ve
eee
ters
bindirilerek
dolatrlr.
lerinden bir gen sessiz kald. Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellem onun suskunluunu grnce yemin
verdirerek srar etti. O gen dedi ki: Allahm! ... Sen
429
430
431
Mslim, Hudud, 28.

Kasmn babas demektir. Araplar bir kiiyi ilk olunun adyla
arrlar. Peygamberimizin ilk olu Kasm idi..
Ahmet nkal, Beytlmidras, DA, c. VI, s. 95.
318
DORU BLDMZ YANLILAR
bize yemin verdin Biz Tevratta recm cezasn

gryoruz Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem
yle dedi: Allahn emrine kar ilk knz nasl
oldu? Dediler ki: Bakanlarmzdan birinin bir yakn
zina etti. O, ona recm uygulamay erteledi. Sonra
halktan biri zina etti. Bakan onu recmetmek istedi.
Onun kavmi araya girdi ve dediler ki, Senin yaknn
getirip recmetmezsen bizim yaknmz recmedilemez.
Sonra
uygulanacak
ceza
konusunda
anlatlar.
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem dedi ki: Ben
Tevratta olan ile hkmediyorum. Emir verdi, ikisi de
recmedildi.
Zhr dedi ki: Bizdeki bilgiye gre u yet bu
konuda inmitir:
Biz Tevrat indirdik. Onda doru yol ve nur

vardr. Allaha teslim olmu peygamberler onunla
hkmederler. (Mide 5/44) Peygamberimiz de
onlardandr.432
Bir gn Muhammed aleyhisselama bir Yahdi erkek
ile
bir
Yahdi
kadn
getirilmiti.
Birlikte
su
ilemilerdi. Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem
dedi ki: Bu konuda Kitabnzda ne buluyorsunuz?
Alimlerimiz yzlerinin klle karartlmas ve hayvana
ters bindirilmeleri cezas koydu dediler.
Abdullah b. Selam dedi ki: Ey Allahn Elisi, syle,
Tevrat getirsinler. Tevrat getirildi. Biri elini recm
yeti zerine koydu. ncesini ve sonrasn okumaya
balad. Abdullah b. Selam; Kaldr elini dedi. Elinin
altnda recm yeti hemen grnd. Allahn Elisi emir
verdi, ikisi de talanarak ldrld. 4 3 3
Allahn Elisinin Yahdilere hkm, ancak Allahn
hkm olabilirdi. Allah Tel yle buyurmutur:
432
433
Eb Davd, Hudud, 26.

Buhr, Hudd, 24.
FAZ ve RVET
319
.

Sana bu Kitab; nceki kitaplar hakl bulur ve
onlar gven altna alr biimde, dorularla dolu
olarak indirdik. yleyse onlarn arasnda Allahn
indirdii ile hkmet. Sana gelen bu dorular
brakp onlarn arzularna uyma... (Mide 5/48)
Aadaki yetin, bu zina olay ile ilgili olduu
bildirilmitir: 4 3 4

.

Seni nasl hakem yapyorlar? Yanlarnda Tevrat
var ve onda Allahn hkm var. Sonra bunun
arkasndan srtlarn eviriyorlar! Onlar inanan
kimseler deillerdir. (Mide 5/43)
Bu yet, Tevrattaki zina hkmnn Allahn hkm
olduunu
kesinletirmitir.
Yahdilerin
Peygamberimize gelmeleri, bu cezadan kamak iindi.

Bu yzden gnderdikleri kiilere; (

) ... Hakknzda u karar

verilirse uyun, bu karar verilirse uymayn...
(Mide 5 / 41 ) demilerdi. 4 3 5
Tevrattaki hkm, Allahn hkm olduuna gre
Peygamberimiz baka bir ceza veremezdi. O, bir sre,
zina eden Mslmanlara da Tevrat uygulamtr. u
hadis bunu gstermektedir:
Eb Hureyre ve Zeyd b. Halid dediler ki, Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellemin yanndaydk. Bir adam
kalkt ve yle dedi: Allah iin, aramzda sadece
Allahn kitabyla hkmetmeni istiyorum. Davals
daha anlaylyd, o da kalkt ve yle dedi; Aramzda
434
435
et-Taber, Tefsir, c. IV s. 583; el-Cesss, Ahkmul-Kurn, c. II,

s. 438; el-Kurtub, el-Cami li ahkmil-Kurn, c. VI, s. 122.
et-Taber, Tefsir, c. IV, s. 577.
320
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn
kitab
ile
hkmet
ve
beni
dinle.
Peygamberimiz, konu dedi, o da yle konutu:
Olum bunun iisiydi, karsyla zina etti. 100 koyun
ile hizmeti kleyi fidye olarak verdim. Bilenlere
sordum, oluma 100 denek ve bir yl srgn, kadna
da recm gerektiini sylediler.
Peygamberimiz dedi ki: Canm elinde olana and

ierim, aranzda elbette an yce Allahn kitab ile
hkmedeceim. 100 koyun ile kle geri alnr. Oluna
100 denek ve bir yl srgn gerekir. neys, u
adamn karsna git, suu kabul ederse recmet. Gitti
kadn suu kabul edince recmetti. 4 3 6
Burada sz edilen Allahn kitab nn Tevrat
olduu kesindir. nk Kurnda zina ile ilgili bir yet
henz inmemiti. nen yetlerin hibirinde de recm
cezas bulunmamaktadr.
Elimizdeki Tevratta denek cezas yoktur. Bu ceza,
Medine Yahdilerinin elindeki nshada olabilir.
D- RECM CEZASININ KALDIRILII

Nisa Suresindeki yetlerle recm, yani talayarak
ldrme cezas, kadnlar iin ev hapsine evrilmi
ayrca kadn ve erkee, kendilerini dzeltinceye kadar
eziyet edilmesi, hkme balanmtr. Allah Teal yle
buyurmutur:
Kadnlarnzdan
fuhu
yapanlara
kar
iinizden drt ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse
onlar evlere kapatn. Bu, lm canlarn alncaya,
ya da Allah onlara bir yol ancaya kadar byle
gitsin.
436
Buhar, Hudd, 30.
FAZ ve RVET
321
inizden bu suu ileyen iftlere eziyet edin.

Eer tevbe edip kendilerini dzeltecek olurlarsa
brakn. Allah tevbeleri kabul eder, ikram boldur.
(Nisa 4/15-16)
Bu yetler hem Tevrattaki recm, yani talanarak
ldrme cezasn kaldrm, hem de bekrlara verilen
100 denek ve srgn cezasn hafifletmitir. Bakire
bir kadnn bir yl srgnde kalmas, yeni bir yetle
nnn almasna kadar evinde kalmasndan zordur.
Burada evli - bekr ayrm da yaplmamtr.
Birinci yette geen, ...Allah onlara bir yol
ancaya kadar... ifadesi, cezann daha da
hafifletileceini gsterir. Hafifletme Nur Suresinin
ikinci yetiyle olmutur. Allah Tel yle buyurur:

Zina eden kadnla zina eden erkekten her birine
yz denek vurun. Eer Allaha ve o son gne
inanyorsanz, Allahn verdii cezay yerine
getirirken
onlara
kar
yumuamayn.
nananlardan bir takm da onlara yaplan azab
gzleriyle grsn. (Nur 24/2)
Bu yet, kadn-erkek, evli-bekr ayrm yapmadan
zina cezasn 100 denek olarak hkme balamtr.
Bu ceza, Nisa suresinde geen, lnceye kadar ev
hapsinden ve kendini dzelttii kanaati douncaya
kadar eziyet grmekten hafiftir.
Kurn, Tevratta yer alan, Peygamberimizin de bir
sre uygulad zina ile ilgili hkmleri neshetmitir.
Peygamberimizin nceki uygulamalarna bakarak Nur
Suresinin, bekrlara verilecek cezay dzenledii,
Kurnda evlilerle ilgili hkm olmad, onlara recm
cezas gerektii kanaatine varanlar olmutur. Halbuki
322
DORU BLDMZ YANLILAR
yette, evlilere verilecek cezann da 100 denek

olmas gerektii aka gsterilmitir.
1. Karsna Zina ftiras

.

Karlarna zina suu atan ve kendileri dnda
ahitleri olmayanlar... Byle birinin ahitlii,
kesinkes doru sylediine dair drt defa Allah
ahit tutmas ile olur. Beincisinde, eer yalan
sylyorsa Allahn lanetine uramay diler.
Kadndan o azab (el-azab) giderecek olan u
ekilde drt defa ahitlik etmesidir: Allah ahit,
kocas kesinkes yalan sylyor. Beincisinde, eer
doru sylyorsa Allahn gazabna uramay
diler. (Nur 24/6-9)
8 . yetteki o azab = el-azab ifadesi, drt yet

nceki 100 denek cezasn gsterir. el taks ahd
iindir;
banda
bulunduu
kelimeye,
nceden
belirlenmi
bir
anlam
ykler.
Zina
konusunda
Kurnda belirlenmi azab 100 denektir. Arapa
bakmndan o kelimenin baka bir eyi gstermesi
mmkn deildir. Yukardaki kadnn evli olduu da
kesindir.
2. Peygamber Eleriyle lgili yet
Ey peygamberin hanmlar! inizden kim ak bir

fahielik yaparsa onun iin o azab (el-azab) ikiye
katlanr. (Ahzab 33/30)
FAZ ve RVET
323
Peygamber hanmlarnn evli olduu aktr. Onlara

verilebilecek bir cezann katlanabilir cinsten olmas
gerekir. lm cezasnn iki kat olmaz ama 100 denek
ikiye katlanabilir.
Bu yetlerde geen el-azab kelimesi de, sadece Nur
suresindeki 100 denei gsterir. nk onlardaki
el taks da ahd iindir.
3. Evli Cariyelerin Zinas
ellerinizin altndaki mmin cariyeler

Evlendikleri zaman fahielik yaparlarsa hr
kadnlara verilen o azabn (el-azab) yars
gerekir... (Nisa 4/25)
Evli hr kadnlarn cezas recm olsa, talanarak
ldrmenin yars olmaz. nk bazlar tek tala lr,
bazlar
iin
ok
sayda
ta
gerekir.
Yarya
blnebilecek olan, sadece yz denektir.
Sonu olarak zina suunun tek cezas 100
denektir. Bu kadar ak delillerden sonra bunun aksi
iddia edilemez. Zaten Allahn Elisi yle demitir:
mkan bulduka phelerle had cezalarn drn. 4 3 7
Bu kadar ak delil varken pheli delile dayanarak
recm cezas savunulamaz.
Bylece Kurn, zina cezas konusunda
Tevrat, hem de ncili neshetmi olmaktadr.
hem
4. Recmin Kalktn Gsteren Hadisler

e-eybn dedi ki; Abdullah b. Eb Evfya Allahn
Elisi sallallahu aleyhi ve sellem recm cezas uygulad
m? diye sordum. Evet dedi. Nur suresinden nce
mi, sonra m dedim. Bilmiyorum dedi. 4 3 8
Ancak aadaki rivayet, recm uygulamasnn Nur
Suresinin inmesinden nce olduunu gstermektedir:
437
438
Tirmizi, Hudud, 2.
Buhr, Hudd, 21.
324
DORU BLDMZ YANLILAR
Bir erkek zina itirafnda bulunmutu. Allahn Elisi

sopa istedi. Krk bir sopa getirildi. Daha iyisi olsun
dedi. Yeni bir sopa getirildi, budaklar yontulmamt.
Bundan hafif olsun dedi. Dzgn, yumuak bir sopa
getirildi. Allahn Elisi emretti, adama sopa vuruldu.
Sonra yle dedi:
Ey insanlar! Artk Allahn koyduu snrlardan
kanmanzn zaman geldi. Kim bu pisliklerden bir ey
yaparsa Allahn rtsyle rtnsn.439 nk bize
yzn gsterene Allahn Kitabn uygularz.440
Burada evli, ya da bekr olduuna baklmakszn,

suluya 100 denek vurulmas, sonra Allahn kitabnn
uygulandnn sylenmesi, btn pheleri kaldracak
mahiyettedir. nk Allahn Kitabnda 100 denek
dnda bir ceza yoktur.
439
440
Tevbe etsin.
Muvatta, Hudd, 2/12.
SEKZNC BLM
KURNI AIKLAMADA USUL
326
DORU BLDMZ YANLILAR
II. KURNI AIKLAMADA USUL

Birok
sure,
Bunlar
o
ak
Kitabn
yetleridir 4 4 1 diye balar. Bir yet yledir:

Biz bu Kitab sana indirdik ki; her eyi aklasn,
doru yolu gstersin, ona balananlara bir ikram
ve bir mjde olsun. (Nahl 16/89)
Kurnn ak olmas, Allahn
benzer. Allah Tel yle buyurur:
rzk
vermesine
.

Sizi yaratan Allahtr; sonra rzknz vermitir.
Sonra cannz alacak ve tekrar can verecektir.
(Rum 30/40)
Rzk, insann yararland yiyecek, iecek, barnak,
evlat, yamur ve ilim anlamlarna gelir. htiyacmz
olan baz eyleri hazr bulabiliriz. Ama rzkn bir
blmne ulamak gayret ister. Bir para ekmek
soframza gelsin diye ne emekler harcanr! Ne ekip
almalar yaplr! Allah; tohumu, suyu, gnei,
topra, ksaca rzk iin gerekli her eyi yaratmtr.
Ama onlar bir araya getirip rzk elde etmek insann
iidir. O, yle buyurur:

.

Senin Rabbin rzk, alan ve gc yeten iin
yayar.4 4 2 O, kullarnn iini bilir ve onlar grr.
(sr 17/30)
Kurndan yararlanmak, rzka ulamak gibidir. Bir
ok yetin aklamaya ihtiyac yoktur. Ama baz
yetlerin aklamasna ulamak gayret ister. Allah,
Kurn aklamay kendi stlenmi ve o aklamalara
441
442
Yusuf 12/1; Hicr 15/1, uar 26/2; Kasas 28/2; Duhn 44/2.
Bkz: Kurnda Meet ve rde balkl yaz.
327
ulamann yolunu da gstermitir. Allah Tel yle

buyurur:
.
.

.

(Ya Muhammed!) Cebrail sana Kurn
bildirirken, aceleyle dilini harekete geirme. Onu
toparlamak ve okutmak bizim iimizdir.
Biz okuduumuzda onun okunuunu takip et.
Sonra onu aklamak da bizim iimizdir. (Kymet
75/16-19)
Geleneimizde Kurn; inan, ibadet ve ahlakla
snrl hkmler koyan bir din kitab saylr. Ama
bunlarla ilgili yet says bini gemez. Bunlarn her biri
baka konularla da ilgili hkmler tar. Kurn her
eyi akladn bildirdiine gre ona snr izmek
yanl olur.
Kurnn aklamalarna ulamak iin yetler aras
ilikileri bilmek gerekir. Bu, rakamlar aras ilikilere
benzer. 0 dan 9 a kadar toplam 10 rakam vardr.
Btn hesaplar onlarla yaplr. nsan, rakamlar aras
ilikileri ne kadar bilirse o kadar hesap yapar. Kimi
onu, gnlk hesaplarn tutacak kadar bilir. Kimileri de
bilgisayarn, uzay teknolojisinin ve daha nice eylerin
hesaplarn
yapacak kadar bilir.
Her insan
o
rakamlardan, kendi bilgisi lsnde yararlanr.
Kurndan yararlanma da yledir. Bazlar Kurn
anlamadan,
sadece
seslendirir
ve
bir
takm
beklentilere girer. Kurn bunlara mm adn verir.
Bazlar
onun
aklamalarna
ulaabilecek
donanmdadr. Onlar salam bilgi sahipleridir. 4 4 3
Bazlar da bu ikisi arasnda bir yerde bulunur.
Mesela,
Sleyman
aleyhisselam
zamannda
Kitaptan bilgisi olan bir kii, Belksn tahtn gz ap
kapayncaya kadar, Yemenden Kudse getirmitir.
443
Bkz: Mtebih ve tevl balklar.
328
DORU BLDMZ YANLILAR
Sleyman ku dilini bilirdi. Kulara, cinlere,

insanlara ve bunlardan oluan ordulara hkmeden
byk bir krall vard. Saba Kraliesi Belks, ona kar
konamayacan
anlam,
Kudse
gelmek
ve
Sleymana teslim olmak zere yola kmt. Onun,
byk ve gsterili bir taht vard. Bu haberi alan
Sleyman, nde gelen adamlarn toplad ve yle
dedi:
Ey nderler! Onlar gelip teslim olmadan nce

sizin hanginiz kralienin tahtn bana getirebilir?
Cinlerden bir ifrit dedi ki: Ben, onu sana sen
makamndan kalkncaya kadar getiririm. Bana
gvenebilirsin, benim buna gerekten gcm
yeter. O Kitaptan bir bilgiye sahip olan kii de:
Ben onu sana gzn ap kapayncaya kadar
getiririm dedi ve getirdi. Sleyman taht, yanna
kurulu grnce dedi ki: Bu beni denemek iin
rabbimin bir ikramdr; kr m edeceim, yoksa
nankrlk m? Kim krederse faydasn grr.
Nankrlk eden etsin. Rabbimin kimseye ihtiyac
yoktur, onun iyilii boldur. (Neml 27/38-40)
Taht, gz ap kapayncaya kadar getiren kiinin
bilgi ald kitap Tevrattr. srail peygamberlerinden
olan Sleymann makamnda O Kitap = el-Kitab
diye bahsedilen kitap bakas olamaz.
Kitab bilen deil de Kitaptan bilgisi olan
ifadesi nemlidir. Demek ki o kiinin Kitabn tamamn
bilmesi gerekmemi, kendi uzmanlk sahas ile ilgili
329
yetleri bilmesi yeterli olmutur. Bu, uzaktaki eyay

getirme bilgisidir. Bugn eyann nlanmas ile ilgili
almalar yaplyor ama uzaktaki bir eyay getirmek
hayal bile edilemiyor.
Kurn, sadece din kitab sayanlar yukardaki
yetleri anlayamazlar. Bu sebeple tefsir bilginleri bu
konuda zorlanmlardr. Kimisi bu olay bir keramet,
kimisi de Sleyman aleyhiss-elamn mucizesi sanm
ve elikiye dmlerdir.
Mucize, bir peygamberin peygamberlik belgesi;
keramet de Allahn bir kuluna ikramdr. Kimse Allah
adna sz veremeyecei iin keramette de mucizede
de iddia olmaz. Allah Tel yle buyurur:
Hibir eli, Allahn izni olmadan bir mucize

getirme yetkisine sahip deildir. (Rad 13/38)
Tahtn getirilmesi olaynda iddia vardr. Kitaptan
bir bilgiye sahip olan kii, Sleymana Ben onu sana
gzn ap kapayncaya kadar getiririm demitir.
Dolaysyla bu olay ne mucizedir, ne keramet. yette
belirtildii gibi Allahn kitabndan alnm bir ilimdir.
Bu ilim Kurnda da olmaldr. Kurnn gsterdii
yntemle hareket edilirse o bilgiyi bulup karmak
mmkn olur.
Kurn bizzat Kurn aklam, Allahn Elisi, sz
ve uygulamalar ile onlarn nemli bir ksmn bize
gstermitir.
Kurn
bize,
nceki
kitaplardan
yararlanma yolunu da gstermitir. slam- ftrat
ilikisine
vurgu
yapan
yetler,
Kurnn
anlalmasnda
ftratn
nemine
iaret
etmitir.
Kurnn Arapa olmas da Arap dilinin nemini
gstermektedir.
te
bu
yntemlerle
yetlerin
aklamalarna ulamak mmkn olur.
A- KURNIN KURNI AIKLAMASI

330
DORU BLDMZ YANLILAR

Elif, Lm, R. Bu yle bir kitaptr ki, yetleri
muhkem klnm, sonra hakm olan ve her eyin
i yzn bilen Allah tarafndan aklanmtr.
(Hd 11/1)
Muhkem; salamlatrlm, lafz ve anlam asndan
phe douracak bir yan olmayan sze denir. Muhkem
yetler Allah tarafndan aklandna gre aklama
dier yetlerle olur. Buna gre Kurn, muhkem
yetler ve onlarla ilgili tafsilat veren yetler olmak
zere ikiye ayrlr. Konuyla ilgili ikinci yet udur:
Allah szn en gzelini, mtebih mesn bir

kitap olarak indirmitir. (Zmer 39/23)
Birbirine benzeyen iki eye mtebih denir. Mesn
( ) ise ikier anlamna gelen mesn ( ) nn
ouludur. 4 4 4 Demek ki, Kurn yetleri birbirine benzer
ikierli kmelerden olumaktadr. Bu, bir yetin bir ok
yetle benzetiini ve ikili iliki iinde olduunu
gsterir. Benzer yetleri herkes bulup karamaz. Allah
Tel yle buyurur:
.

Bu, yetleri bilen bir kavim iin Arapa okuyu
olarak aklanm bir kitaptr. (Fussilet 41/3)
Benzer yetleri bulup karmak bilen bir kavmin
iidir. Kavim; erkekler topluluu demektir ama Kurn
genelinde erkek ve kadnlardan oluan toplum
anlamna kullanlmtr. 4 4 5 Kurnn Arapa olmas,
ilerinde Arap dilini iyi bilenlerin olmasn gerektirir.
Aadaki yette belirtildii gibi bunlar sradan
uzmanlar deil;

= er-rsihne

fil-ilm yani ilimde derinlemi, salam bir yer
444
445
el-Beydv, Tefsrul-Beydv, c. II, s. 323.

331
edinmi ve baz kesin sonulara ulam kimselerdir.

te Kurnn aklamalar, byle bir topluluk iindir.
Konuyu tam olarak ortaya koyan yet udur:

Sana bu Kitab indiren odur. Onun bir ksm
muhkem yetlerdir. Onlar Kitabn anasdr.
brleri ise mtebihtirler. lerinde yamukluk
olanlar, fitne karma istei ve onu tevl istei ile
mtebih olanna uyarlar. Oysa onun tevlini
Allahtan bakas bilmez. Salam bilgi sahipleri
yle derler: Biz buna inanrz. Hepsi de
Rabbimiz katndandr. Byle dnenler sadece
ii temiz olan kimselerdir. (l-i mrn 3/7)
Tevl, bir eyi hedefine evirmektir. 4 4 6 Mtebih

yetlerin
hedefi
muhkemlerdir.
Onlardan
birini
dierine eviren ve birini dieri ile aklayan Allah
Teldr. Bunu bakas yapamaz. Ama .. ilerinde
yamukluk olanlar, fitne karma istei ve onu tevl
istei ile mtebih olanna uyarlar. Yani yetler aras
ilikileri gz ard edip onlar istedikleri hedefe
evirmeye ve fitne karmaya alrlar.
yi niyetli olduu halde yetler aras ilikiyi yanl
kuran alimler de olabilir. lerinde fitne karma istei
ve yetleri kendi arzularna gre tevl istei olmad
iin onlar, yukardakilerden saylmazlar.
Salam bilgi sahipleri derler ki; biz buna inanrz,
hepsi de Rabbimiz katndandr. Yani yetleri muhkem
ve mtebih olarak indiren, onlar birbirine balayp
tevl yapan odur. Biz yetleri tevle deil, Allahn
tevlini bulmaya alrz.
446
332
DORU BLDMZ YANLILAR
yetler aras ilikiler an gremeyenler; tevl,

mtebih ve mesn kelimelerine farkl anlamlar
yklemilerdir. Bu yzden bir ok yet yanl tevl
edilmi ve bu tevller nice slm kurumu, sknt
kayna haline getirmitir. Talak, evlenmede velyet
ve faiz konular 4 4 7 buna rnek olabilir. Aklamasz
kalan veya yanl aklanan ok sayda yet de vardr.
Bunlara iittik ve isyan ettik 4 4 8 yeti ile Hac
Suresinin 15 . yeti 4 4 9 rnek verilebilir.
yetler aras ilikilerin grlememesi, KurnSnnet btnlnn kaybolmasna ve hadislerle
Kurn arasndaki ban, gerei gibi grlememesine
yol amtr. Bu sebeple ounluk Snneti, Kurnn
yannda, ondan bamsz, ikinci delil saym ve
kopukluu derinletirmitir. Bu tavr, Kurn ile
Snnetin zt anlamlar ierebilecei veya farkl sahalar
dzenleyebilecei iddiasn beraberinde getirmitir.
Altn, gm, buday, arpa, hurma ve tuz satlarn
dzenleyen
hadisin
alglan
ile
faiz
yetleri
450
arasndaki ztlk buna rnek olabilir.
Bunlardan
bazlar daha ileri giderek Snnetin Kurn nesh
edebileceini sylemiler, bazlar da Kurn, Kurn,
Snnet Snneti nesh eder; bunlardan biri dierini
neshedemez demilerdir. 4 5 1
KurnSnnet, ilikisinin yanl kurulmasndan
doan skntlar sebebiyle kimi alimler, Snneti dikkate
almazken,
kimileri
de
skntnn
Kurndan
kaynaklandn
sanarak
tarihselci
yaklamla
Kurn, indii zamana ve indii corafyaya veya dn
ve ahlk ilikiler sahasna hapsetme gayretine
girmilerdir. Bu yaklamlar; hem yanl tevllerin
447
448
449
450
451
Bkz: Talak, ftid ve Nikahn Denetlenmesi balkl yazlar.

Bkz: Sk Tutma/syan balkl yaz.
Bkz: irkle man Arasnda Kararszlk (Hac Suresi 11-16.
yetler) balkl yaz.
Bkz: Faiz balkl yaz.
Bkz: Nesih ve Zina Cezas balkl yaz.
333
sahasn geniletmi, hem de baz yetleri grmeme

veya tarihe hapsetme gibi ar sonular dourmutur.
ounluun ortak hatas ise, gvendikleri alimlerin
kitaplarnda yer alan bilgileri, olduu gibi doru kabul
ederek Kitap ve Snnet asndan yeteri kadar
eletirememeleridir. Ama yukardaki yetlerin ortaya
koyduu metot, yanl tavrlarn tamamna engel
olacak niteliktedir.
imdi muhkem, mtebih, mesn ve tevl
kelimelerine, Kurnn verdii anlam ile ulemann
verdii
anlam
karlatrmal
olarak
grmeye
alalm:
1. Muhkem
Muhkem; lafz ve anlam asndan phe douracak
yan olmayan sze denir. 4 5 2 Muhkem yet, yledir
veya deildir diye ak ve kesin hkm bildirir.
Bunun tanmnda bir ihtilaf yoktur.
2. Mtebih
Mtebihin kk, benzerlik anlamna gelen ibh
veya ebehtir. Birbirine benzeyen iki eye mtebih,
aradaki benzerlie tebh denir. 4 5 3 Aadaki sekiz
yette kelime bu anlamdadr.
a. nanan ve iyi iler yapanlara mjde ver;

iinden rmaklar akan cennetler onlar iindir.
Onun her rnnden yararlandka bu daha nce
yararlandmz eydir diyeceklerdir. Onlara
452
453
Mfredt mad.
Lisanul-arab, mad.; el-Halil b. Ahmed el-Ferahidi, KitabulAyn, mad; Mfredt mad.
334
DORU BLDMZ YANLILAR
orada mtebih eyler verilecektir. (Bakara

2/25)

.

b. Bizim iin Rabbine sor, o nasl bir eydir, bize
aklasn. Bize gre, sr sra mtebihtir,
Allahn destei olursa doru olan yaparz
dediler. (Bakara 2/70)

.

c. Kendini bilmezler derler ki: Allah bizimle de
konusa, yahut bize de bir belge gelse ya!.
Onlardan ncekiler de bu az kullanmt.
Kalpleri mtebih oldu. (Bakara 2/118)
d. Gkten su indiren Allahtr. O onunla her trl

bitkiyi karr.4 5 4 Yeillii ondan; st ste binmi
taneleri de yeillikten karr. Hurmadan; onun
tomurcuundan sarkan salkmlar, zm balarn,
zeytini ve nar da mtebih ve gayri mtebih
halde karr. (Enm 6/99)
e. ardakl ve ardaksz bitkileri, yenmeleri farkl

hurma ve ekini; zeytini ve nar, mtebih ve
454
Trkede iltifat sanat olmadndan yetin doru anlalmas

iin bu sanat ihmal edilerek tercme yaplmtr.
335
gayri mtebih halde var eden odur. (Enm

6/141)
f. Yoksa Allahla ortak zellikte varlklar

oluturdular ve onlar, Allahn yaratmas gibi
yarattlar da yaratlanlar kendilerine mtebih
mi grnd? De ki, her eyi yaratan Allahtr. O
tektir, her eye hkimdir. (Rad 13/16)
g. Allah szn en gzelini, mtebih ve mesn

bir kitap olarak indirmitir. (Zmer 39/23)

.

h. Sana bu Kitab indiren odur. Onun bir ksm
brleri ise mtebihtir. (l-i mrn 3/7)
Alimler
mtebihe,
yukardaki
yedi
yette
birbirine benzeyen iki ey anlam vermiler ama
Al-i mran 7 . yetteki mtebihi, hibir delile
dayanmadan, yle tarif etmilerdir: Anlam kapal
olan, Kitap ve Snnette ne kesin ne de zann herhangi
bir delil bulunmadndan alimlerin aklnn onu idrake
yetmeyecei yettir. 4 5 5
Muhkemler Kitabn anas, geriye kalan
mtebih
olduundan,
Kurnn
byk
bir
blmnn mtebih olduu aktr. nk ana her
zaman az, dierleri fazla olur. Bu sebeple yukardaki
tarif, yetlerin byk bir ksmnn anlalamayaca
iddiasn da tamaktadr. Bunu kabul etmek mmkn
olmadndan her alim, yine bir delile dayanmadan
mtebih saysn snrlama gayretine girmitir.
Tabernin bn Abbstan nakline gre muhkem;
Kurnn nsihi, helli, haram, hadleri, farzlar,
455
Muhammed Eb Zehra, Usull-fkh, stanbul, tarihsiz. s. 134
336
DORU BLDMZ YANLILAR
inanlan ve amel edilen yetleridir. Mtebih ise;

Kurnn
mensuhu,
gemi
ve
gelecekle
ilgili
haberleri, yeminleri, rnekleri ile inanlan ama amel
edilmeyen yetleridir. 4 5 6
Ragb el-sfahanye gre mtebih e ayrlr:
1. Kymetin vakti, dbbetl-ard ve k ekli gibi
bilinmesi mmkn olmayan mtebih.
2. Garip
lafzlar
ve
mulak
hkmler
gibi
insanlarn bir ekilde bilebilecekleri mtebih.
3. limde derinlemi alimlerin bilip onlarn dnda
kalanlarn bilemeyecei mtebih. 4 5 7
Elmall Muhammed Hamdi Yazr konuya bilimsel

izah getirme gayretiyle yle demitir: ki eyin
birbirine karlkl ve eit olarak benzemesine tebh,
benzeyenlerden her birine mtebih denir ki, biri
dierinden seilemez, zihin onlar ayrt etmekten aciz
kalr. Tebih ve mabehette bir taraf eksik ve ikinci
derecede, dier taraf tam ve esas olur. Tebhte 4 5 8
ise her iki taraf ayn kuvvette ve eit benzerlikte olur,
benzerlikler farkllklar rter de u yetlerdeki gibi
seilemez olurlar: Muhakkak ki, o inek bize
tebhl oldu. (Bakara, 2 / 70 ), Kalpleri
tebhl oldu. (Bakara, 2 / 118 ), ve onun
mtebihi kendilerine verilecek. (Bakara,
2 / 25 ) Demek ki tebh seilememeye sebeptir.
Seilememek bunun gerektirdii bir anlamdr. 4 5 9
Bu izahn ilm bir yan yoktur. Elmall bunu,
Fahrettin Razden almtr. 4 6 0 Yukardaki yetleri, kendi
tefsir ederken ayn hataya dmemitir. Bakara 25 .
yeti yle tefsir etmitir: Acaba iki lemdeki bu
meyveler gerekte ayn eitten midir? Hayr ayn
eitten deil, benzerdirler, birbirine karlkl olarak
456
457
458
459
460
Taberi, Tefsir, c. 3, s. 172 vd.

Ragp el-sfahani, Mfredt , mad.
Mtebih konusunda.
Elmall, c. II, s. 1037.
Fahrud-Din er-Razi, et-Tefsrul-kebr, c. III, s. 138.
337
bir benzeyileri vardr. Gerekte ise aralarnda byk

farklar vardr. 4 6 1 Yani bir kartrma sz konusu
deildir.
Bakara 70 . yetle ilgili tefsiri yledir: Bu bakara
bize mtebih geldi, hangi bakara olduunu
kestiremedik. Biz onun zelliklerini sorduka
bize
bakalarnda
da
olan
zellikler
aklanyor. 4 6 2 Bakalarnda da olan zellikler,
benzer zelliklerdir.
Elmallnn Bakara 118 ile ilgili tefsiri ise yledir:
Gryorsunuz, ncekilerle bunlarn kalpleri tamamen
birbirine benzemi, duygu ve dnceleri sanki
birbirinin ayn olmutur. 4 6 3 Buradaki benzerlik de
duygu ve dnce benzerliidir; yoksa onlarn
birbirinden seilememesi deildir.
Tefsir uslcleri bir gariplik daha yapm; Hd
suresinin ilk yetini delil gstererek Kurnn hepsini
muhkem, Zmer 23 . yeti delil gstererek hepsini
mtebih, Al-i mran 7 . yeti delil gstererek baz
yetleri
muhkem
bazlarn
da
mtebih
464
saymlardr.
Peygamberimiz
mtebihle
ilgili
aklama
yapmamtr. Aie annemiz dedi ki; Allahn Elisi
sallallahu aleyhi ve sellem, l-i mrn 7 . yeti okudu
ve yle dedi: Kurnn mtebih yetlerine tbi
olanlar grdnzde bilin ki onlar Allahn yette
haber verdii kimselerdir, onlardan saknn. 4 6 5
Hadiste de mtebihin ne olduu aklanmad
iin ona, szlk anlamn vermek gerekir. nk Allah
Tel yle buyurmutur:
461
462
463
464
465
Elmall, c. I, s. 276.
Ragp el-sfahani, Mfredt , mad; Fahrud-Din er-Razi, c.
IX, s: 446.
Buhr, Tefsir l-i mrn, 1; Mslim, lim, 1; Tirmiz, Tefsir l-i
mrn, (2996); Eb Davd, Snne, 2.
338
DORU BLDMZ YANLILAR
.

gnderdik ki, onlara iyice aklasn. (brahim
14/4)
Grld gibi ulemann mtebih anlay, ne
Kurna, ne Snnete, ne Arap diline ne de bilimsel bir
gerekeye dayanr. Bu anlay Kurnn, birka yet
dnda anlalmaz olmasn da gerektirir. Halbuki o,
ak bir kitaptr. Bir ok sure Bunlar o ak
Kitabn yetleridir 4 6 6 diye balar. Bu sebeple bu
anlayn kabul edilebilecek bir yan yoktur.
Mtebih, birbirine benzeyen iki eye denir. Bu,
tebihten farkldr. Tebih, benzerlii gstermek iin
deil, gl ve etkili bir anlatm iin yaplr. Aslan gibi
cesur adam veya tilki gibi kurnaz ocuk derken
adam cesarette aslana, ocuk kurnazlkta tilkiye
benzetilir. Aslnda ne adam aslana, ne ocuk tilkiye
benzer. Yani bunlarn mtebih olmalar gerekmez.
Mtebih olan eyler cinsleri, nevileri ve snflar
oluturur. Eya ancak bu ekilde tannr. limler bu
ekilde oluturulur ve yeni hedeflere ancak bu ekilde
ulalr.
Al-i mran 7 ve Zmer 23 . yetler; Kurn
yetlerinin de mtebih olduunu gsterir. Bunlar
birbirini
akladndan
mtebih
olmalar
kanlmazdr. yleyse Kurn renirken, eyay
renir gibi davranmak, mtebih yetleri kmelere
ayrp
Kurnn
aklamasna
ulamak
gerekir.
Benzerlik en az iki ey arasnda olacandan Kurnda
ikili ilikiler a vardr. Bunu yetlerdeki mesn
kelimesi kuvvetlendirmektedir.
466
Yusuf, 12/1; Hicr, 15/1, uar, 26/2; Kasas, 28/2; Duhn,
44/2.
339
3. Mesn
Mesn ) ) , mesn ( ) nn ouludur.
Mesn,, ikier, mesn de ikierler anlamna
gelir. 4 6 7 Kelime, aadaki drt yette geer:
.
a. Yetim kzlarn haklarn gzetemeyeceinizden
korkarsanz size helal olan dier kadnlardan
ikier (mesn), er veya drder nikah edin. Eit
davranamayacanzdan korkarsanz bir kadnla
veya sahip olduunuz cariye ile yetinin. Bylesi,
skntya dmemeniz iin daha uygundur. (Nisa
4/3)
b. De ki; size bir tek dm var: Allah iin ikier

ikier (mesn) ve teker teker kalkn ve iyi
dnn; arkadanzda bir delilik yoktur, o
sadece iddetli bir azbn ncesinde sizi uyaran
biridir. (Sebe 34/46)
c. Gkleri ve yeri yaratan, melekleri, ikier

(mesn) er ve drder kanatl eliler klan Allah,
neylerse gzel eyler... (Ftr 35/1)
d. Allah szn en gzelini, mtebih ve mesn

bir kitap olarak indirmitir. (Zmer 39/23)
Muhkem ve onu aklayan mtebih yet, iki yet
eder. Bunlar aklayan iki yet daha olur. Baz
467
el-Beydv, Tefsrul-Beydv, c. II, s. 323.
340
DORU BLDMZ YANLILAR
konularda bu yetler iki, drt, alt, sekiz eklinde

uzar gider. Bu yetleri bulup ortaya karanlar, her
konu ile ilgili en ince ayrntya ulaabilirler. Birbirini
aklayan yetler arasndaki ikierli ilikiyi gsteren
kelime mesn kelimesidir.
u yette de mesn geer. Sana o mesnden
yedi tane ve yce Kurn verdik. (Hicr 15 / 87 )
Burada kelime el-mesn eklinde marife olduu iin
Zmer suresindeki anlamdadr. Bylece Hicr 87 ile
Zmer 23 . yetleri bize, btn yetlerin mesn
olduunu gstermi olur.
Hicr 87 , mesnlerden yedisine dikkat ekmitir ki,
onlar Fatihann yetleridir. Bu sebeple Fatiha,
Kurndan szlm bir z ve surelerin en ycesi
olmutur. Eb Sad el-Muall diyor ki, Mescitte namaz
klyordum, Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem
seslendi cevap vermedim. Sonra Ey Allahn Elisi,
namaz
klyordum
dedim.
Allah
Tel;
size
seslendiinde Allaha ve Elisine karlk verin.
demiyor mu? Dedi ve devam etti: Bu Mescitten
kmadan sana bir sure reteceim, o Kurnn en
yce suresidir. Sonra elimden tuttu, mescitten kmak
istedi; dedim ki, Demedin mi, sana bir sure
reteceim ki, o Kurnn en yce suresidir, diye?
Dedi ki; El-hamdu lillah (Fatiha Suresi) bana verilmi
yedi mesn ve yce Kurndr. 4 6 8 Allah onun gibisini
ne Tevratta, ne ncilde indirmitir. 4 6 9
yetler
aras
ilikiler
doru
kurulamaynca
mesnye de doru anlam verilememitir. Ulemann
nemli bir blm ona, tekrar etme, birka kere
tekrarlama
anlam
vermiler;
bunu
Kurnda
kssalarn,
tlerin, hkmlerin,
gemile ilgili
haberlerin
ve
olaylarn
tekrarlanmas,
rahmet
468
469
Buhr, Tefsir, 1; Nes, ftitah, 26.

Tirmizi, Fedilul-Kurn, 1.
341
yetlerinin azap yetlerine bitiik olmas, birbirine zt

eylerden, cennetten, cehennemden, iyi ve kt
kiilerin
zelliklerinden
bahsetmesi
eklinde
aklamlardr. 4 7 0 Fahrettin Rz yle demitir:
Kurnda geen her ey ifttir; emir-nehiy, ammhas, mcmel-mufassal, yer ve gklerin durumu,
cennet- cehennem, karanlk-aydnlk, korku ve mit
gibi ifter ifterdir. Maksat Allahn dndaki her eyin
ift olduunu aklamaktr. Bu da her eyin zddyla
yani kendine ters gelenle imtihan edildiini gsterir.
Tek olan sadece Allah Teldr.471
Rznin
szleri
gzeldir,
ancak
aklanmasna katk salamamaktadr.
Kurnn
4. Tevl
Tevl szlkte, ( ) bir
eyi hedefine evirmektir. 4 7 2 Kurnda bu anlam,
mesn
prensibine
uygun
olarak
drt
yerde
aklanmtr.
a- Musa ve Hzr Olaynn Tevli

Musa aleyhisselam Hzrla 4 7 3 yolculuk yapm, baz
davranlarna dayanamamt. nk Hzr,, nce
bindikleri gemiyi delmi, sonra bir erkek ocuunu
ldrm ve sonra da kendilerini misafir etmek
istemeyen bir kasabada yklmak zere olan bir duvar
dorultmutu. Ayrlmaya karar verdikleri bir srada
Hzr;
...
dayanamadn
anlatacam. (Kehf,
sylemiti:
470
471
472
473
ilerin
tevlini
sana
18/78) diyerek unlar
Taberi, Tefsir, c. X, s. 628-629; Kurtubi, el-Cami li ahkamilKurn, c. VIII, s. 162 ve c. IV, s. 8-14.
Razi, Tefsirul-kebir, c. IX, s. 446.
Rab el-sfahn, Mfredt, mad.
Kurnda Hzr ad gemez. Bu ahsn Hzr olduu hadiste yer
alr. Bkz. Buhr, lim, 44.
342
DORU BLDMZ YANLILAR

.

Gemi, denizde alan ve baka ileri olmayan
birka kiinindi; istedim ki onu kusurlu hale
getireyim. nk arkalarnda salam gemilere
zorla el koyan bir hkmdar vard.
Olana
gelince;
ana
babas
inanm
kimselerdi. Onun onlar azdrmasndan ve inkara
srklemesinden korktuk. stedik ki Rableri
onlara, daha temiz ve daha merhametli birini
versin.
Duvar ise, ehirde iki yetim erkek ocua aitti.
Altnda onlara ait bir hazine vard. Babalar iyi
insand. Rabbin istedi ki; onlar reit olsunlar ve
hazinelerini karsnlar. Bu, Rabbinden bir
ikramdr, bunlar kendiliimden yapm deilim.
Dayanamadn ilerin tevli ite budur. (Kehf
18/79-82)
Her bir olayn tevli, yani ana balants gsterilince
Musa aleyhisselamn aknl gemiti.
b- Rya Tevli
Rya yorumuna tevl denir. Yusuf aleyhisselam
zindanda iken hkmdar yle demiti:
343

.

.

.

Ben, yedi semiz inei yedi zayf inein
yediini; yedi yeil baak ve bir o kadar da kuru
baak gryorum. Ey ileri gelenler! Rya
yorumlamay
biliyorsanz
ryam
doru
yorumlayn.
Dediler ki: Bunlar kark ryalar; biz byle
ryalarn tevlini bilmeyiz.
(Yusuf ile zindanda iken) kurtulan iki kiiden
biri, nice zaman sonra Yusufu hatrlad ve: Ben
size onun tevlini bildireceim, bana msaade
edin. dedi. Sonra, Yusuf, aleyhisselama geldi, o
da ryay tevl etti ve dedi ki:
Yedi yl srekli ekim yapn, btn hasad
baanda brakn; yiyeceiniz az bir ksm baka.
Sonra arkadan yedi ktlk yl gelir, btn
biriktirdiinizi yer tketir; sakladnz az bir ksm
baka. Sonra arkadan, halkn rahat edecei bir yl
gelir, o zaman da skp saarlar. (Yusuf 12/4349)
Rya tevli, gnlk hayattaki olaylardan hangisinin,
ryadaki sembole benzediine baklarak yaplr. Bu
ilgiyi kuramayanlar, o tevli yapamazlar. Hkmdarn
adamlar bunu yapamamlard.
c- Dnyann Tevli
344
DORU BLDMZ YANLILAR
Dnya imtihan yeridir. Buradaki her olayn ahiretle

balants vardr. Doru balanty kuramayanlar
umduklar cennete deil, istemedikleri cehenneme
giderler. Allah Tel yle buyurur:
Cehennem halk
cennet halkna yle
seslenecektir: O sudan ve Allahn size verdii
rzktan bize de aktarn. Onlar diyecekler ki: Allah
Tel bunlar kfirlere haram kld.
Kfirler, oyunu ve elenceyi kendilerine bir din,
bir hayat biimi edinenlerdir. Dnya hayat onlar
aldatt. Bugn biz onlar unutacaz; zaten onlar
da byle bir gnle karlaacaklarn unutmular
ve yetlerimizi bile bile inkr etmilerdi.
Biz onlara bir kitap gndermi ve onu bilgiyle
aklamtk. man edeceklere doru yolu
gstersin ve bir ikram olsun diye gndermitik.
Onlar onun tevlinden bakasn m bekliyorlar?
Tevli geldii gn evvelce onu unutmu olanlar
yle diyeceklerdir: Rabbimizin elileri gerekten
doruyu getirmiler. Bize efaat edecek kimseler
var m ki efaat etsinler. Ya da geri gnderilsek de
yapp ettiimiz ilerden bakasn yapsak. Onlar
kendilerini tketmi kimselerdir. Uydurduklar
345
eyler de ekilip kaybolmu olacaktr. (Araf

7/50-53)
Grld gibi dnyadaki davranlarn hiretle
balants da tevl kelimesi ile ifade edilmitir. Asl ve
kalc olan hirettir. Orada verilecek karlk, burada
yaplanlarn benzeri olacaktr. Allah Tel yle
buyurur:
.

Kim bir iyilikle gelirse ona onun on kat verilir;
kim de bir ktlkle gelirse ona sadece onun
dengi bir ceza verilir. Hibirine bir hakszlk
yaplmaz. (Enam 6/160)
d- yetlerin Tevli
.

Sana bu Kitab indiren odur. Onun bir ksm
brleri ise mtebihlerdir. lerinde yamukluk
olanlar, fitne karma istei ve onu tevl, istei ile
mtebih olanna uyarlar. Oysa onun tevlini
Allahtan bakas bilmez. Salam bilgi sahipleri
yle derler: Biz buna inanrz. Hepsi de
Rabbimiz katndandr. Byle dnenler sadece
ii temiz olan kimselerdir. (l-i mrn 3/7)
Yukardaki olayda olduu gibi bu yette de tevl

ana unsura deil aklamaya balanm ... Onun
tevlini Allahtan bakas bilmez. denmitir. Burada
ana unsur muhkem yetler, onlar aklayanlar ise
mtebih olanlardr. yetler arasnda iliki kurarak
346
DORU BLDMZ YANLILAR
birini dierine balayan Allah Tel olduu iin onlarn

tevlini o yapmtr. Araya benzerlik koymu ki
balantlar takip edip onun tevlini bulabilelim. yetler
arasnda Allahn kurduu ilikiye bakmadan ulalan
tevl, Allahn tevli olamaz. Bunu bilerek yapan, yoldan
kar. nk bu tavr, yetleri balantlarndan
koparmay ve baz yetleri grmemeyi zorunlu klar.
Dini kullanarak insanlar yoldan karmann en ksa
yolu budur. Allah Tel yle buyurur:
ndirdiimiz aklayc yetleri ve ana yolu bu

Kitapta insanlara akladmz halde, gizleyenler
var ya, Allah ite onlara lanet eder. Lanet edecek
olanlar da lanet ederler.
Tevbe edip kendini dzelten ve onlar
aklayanlar baka. Onlarn tevbesini kabul
ederim. Ben tevbeleri kabul ederim, ikramm
boldur. (Bakara 2/159-160)
Tevlde bir ana konu, bir de onun aklamas vardr.
Hzr olaynda ana konu, Musa aleyhisselamn bilmedii
arka plandr. Grd olaylar ise onlarn aklamasdr.
Melikin
ryas
da
ileride
olacak
olaylarn
aklamasyd. Onun adamlar rya ile o olaylar
arasnda ilgi kuramadklar iin yorum yapamamlard.
Dnyadaki her olayn ahiretle balants vardr. Bunlar
ahirette kiinin bana gelecek eylerin habercisidir.
Demek ki tevl; benzerlikten yola karak ana unsur
ile aklayc unsuru bulup aklamaya ulamaktr.
yetlerin tevli iin de benzerlikten yola karak ana
(muhkem) yeti ve aklayc (mtebih) yetleri
bulmak gerekir. Bu yol bizi, yetlerin aklamasna
gtrr.
347
Alimler mtebihe akllarn onu idrake yetmedii

yet-tir 4 7 4 dedikleri iin tevle farkl anlam vermek
zorunda kalm-lar ve Al-i mran 7 deki u blm
anlamada skntya dm-lerdir:
Kendilerine cumhur ad verilen ounluk buna,

u anlam vermitir: Onun tevlini Allahtan
bakas bilmez. Salam bilgi sahipleri yle
derler: Biz buna inanrz. Hepsi de Rabbimiz
katndandr. Bunlara gre mtebihler, Allahn
kendi bilgisine has olmak zere seip ayrd yetler
olduundan hibir lim onlarn anlamn bilemez.
Aznlkta kalan limler yete u anlam vermilerdir:
Onun
tevlini
Allah
ile
salam
bilgi
sahiplerinden bakas bilmez. Onlar yle
derler: Biz buna inanrz. Hepsi de Rabbimiz
katndandr. Bunlara gre salam bilgi sahipleri,
mtebihi
bilirler. 4 7 5
Onlarn
bu
bilgiye
nasl
ulaacaklar, tevl kelimesine verilen anlamda gizlidir.
mam Maturidye gre tevl: Kesinlik ve Allah ahit
tutma olmakszn lafzn muhtemel anlamlarndan birini
tercih etmektir. 4 7 6
Muhammed Eb Zehraya gre: Lafz grnen
anlamndan alp, baka anlam tayan ama
grnmeyen anlamna hamletmek-tir. 4 7 7
Zekiyyddin abana gre ise Lafzn zahir
manasnda anla-lmaktan engellenmesi ve bir
474
475
476
477
Muhammed Eb Zehra, Usull-fkh, s.134.

en-Nesef, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Medrikut-tenzl ve
hakikut-tevl, Beyrut 1989, c. I, s. 203.
Kesinlik
ve
Allaha
kar
ehadet
olmakszn
lafzn
ihtimalatndan birini tercih eylemektir. Muhammed Hamdi Yazr,
Hak Dini Kurn Dili, Mukaddime, c. 1, 28.
A.g.e. s. 135.
348
DORU BLDMZ YANLILAR
delile binaen zahir olmayan baka bir manann

kastedildiine hkmolunmasdr. 4 7 8
Bu
tariflere
gre
tevl,
bir
sz,
grnen
anlamndan alp, grnmeyen anlamna gtrmektir.
Grnmeyen anlam deyince ortaya belirsizlikler zinciri
kar. Ulemann tevl anlaynn doru gerekelere
dayanmad ortadadr.
B- KURNI ALLAHIN ELSNN UYGULAMASI

.

Sizin iin; Allaha ve ahiret gnne umut
balayan ve Allah ok anan (Allahn kitabn ok
okuyan) herkes iin Allahn Elisinde gzel rnek
vardr. (Ahzab 33/21)
Allahn Elisinin yetler aras ilikileri iyi bildiinde

ve uygulamay ona gre yaptnda phe yoktur.
Alimler, bu ilikileri kurmada hata edebilirler. Ama
Allahn
Elisinin,
din
konusundaki
tespit
ve
uygulamalar denetim altnda olduu iin bu konuda
ona tam olarak gvenilir. Allah Tel yle buyurur:

.

.

.
Eer o Eli bize kar bir takm szler uydursayd

onu en gl yerinden yakalardk, sonra ah
damarn koparrdk, artk sizden hibiri bunun
nne geemezdi. (Hkka 69/44-47)

.

478
Zekiyyuddin aban, slam Hukuk lminin Esaslar, Trc. brahim

Kfi Dnmez, Ankara, 1990, s. 320.
349
Ey Eli! Rabbinden sana her indirileni tebli et,

etmezsen onun eliliini yerine getirmi olmazsn.
Allah seni insanlardan korur. Allah kfirleri yola
getirmez. (Mide 5/67)
Tebl; grevi eksiksiz yerine getirmektir. nen
yetleri, Allahn Elisinin insanlara bildirmesi tebli
olduu gibi uygulamas da teblidir. O, Veda
Hutbesinin her blmn, dikkat edin, tebli ettim
mi? szyle bitirmi ve bunu kere tekrarlamt.
Dinleyenler de evet tebli ettin, diye cevap
vermilerdi.
Allahn Elisinin, hangi snnetinin hangi yetlerle
ilgili olduu hemen anlalmayabilir. Kurna ters ya
da kendi iinde elikili grlerek kenara itilmi ok
sayda hadis vardr. Ama onlarn ilgili olduu yet
tespit edilirse eliki ortadan kalkar. Buna ufa yani
nalm hakk ile ilgili hadis rnek verilebilir:
Cbir b. Abdullahn bildirdiine gre Allahn Elisi,
paylalmam her eyde ufa karar vermitir. Snrlar
izilip yollar ayrldktan sonra ufa olmaz. 4 7 9
ufa yle tarif edilir: Satn alnan bir tanmaz,
mteriye kaa mal olduysa o miktar ile kendine mal
etmektir. 4 8 0 Mesela bir arsada ortak iki kiiden biri
kendi payn, ortana sormadan satsa, ortak bu sata
raz deilse, malolu fiyatn deyip o pay mterinin
elinden alabilir. Halbuki mteri, arsadaki payn yeni
sahibi olmutur; onu ondan zorla almak u yete ters
der:
Mminler,
mallarnz
aranzda
hakszlkla
yemeyin; karlkl rzaya dayal bir ticaretle olursa
yiyebilirsiniz. (Nisa 4/29)
479
480
Buhr, fa, 2.
Mecelle m, 950. Madde sadeletirilmitir, asl yledir: fa,
bir mlk-i mteray, mteriye her kaa mal oldu ise ol mikdar
ile temellk etmektir.
350
DORU BLDMZ YANLILAR
Allahn Elisi, Kurna aykr davranamayaca iin

ufa hakk, istisnai bir durum olabilir. nk Allah
Tel yle buyurur:

.

Allah size neyi yasaklamsa
ak ak
bildirmitir; zor durumda kaldysanz baka.
(Enam 6/119)
Demek ki zor durumda kalan iin farkl uygulama
olabilir. Tanmazdaki bir payn bakasna satlmas,
orta zora sokar. ufa hakk bu zorluu giderme
yoludur. Bu hakkn varln bilerek o tanmaz satn
alan, sonucuna katlanr. Peygamberimizin ufa ile ilgili
snneti bu ayetin uygulamas olur.
Snnet Kurna tabidir. Kurndan bamsz bir
kaynak deildir. Allah Tel Elisine yle buyurur:
De ki: Ben sadece bana vahyolunana uyarm.

Ben Rabbime kar gelirsem, byk gnn
azabndan korkarm. (Yunus 10/15)

.

(Ey Eli!) Rabbinden sana ne vahyedildi ise ona
uy. Ondan baka ilah yoktur, mriklerden de
yz evir. (Enam 6/106)
Snnet Kurna tabi olduundan onu Kurndan
ayr deerlendirmek olmaz. Kurn nde, o arkada
olmak zere her konu, Kurn ve Snnet btnl
iinde ele alnmaldr. O zaman, Peygamberimizin
genel kurala aykr veya elikili gibi gzken sz ve
uygulamalarnn farkl alanlarla ilgili olduu ortaya
kar. Snnet konusunda aceleci davranmamal, onun
ilgili olaca yet, mutlaka bulunmaldr. Bu metot,
uydurma hadisler iin de kalkan grevi grr. rnek
351
olsun diye evlenmede velyet

aklamalara baklabilir. 4 8 1
ve
faiz
ile
ilgili
C- KURNI NCEK KTAPLARIN AIKLAMASI

Kurn, kendinden nceki ilahi kitaplar kabul eder.

.

Allah sana bu Kitab, gerekleri ieren ve
kendinden ncekileri kabul eden bir kitap olarak
indirdi. Tevrat ve ncili de o indirdi.
Onlar daha nce, insanlar iin birer rehberdi.
Allah hep doruyu yanltan ayran kitaplar
indirmitir. Allahn yetlerini grmezlik edenler
te onlar iin ar bir ceza vardr. Allah gldr,
ll ceza verir.482 (Al-i mran 3/3-4)
lk peygamberden son peygambere kadar vahiyde
btnlk vardr. Kurn yetlerinin byk bir ksm
Nuha, brahime, Musaya ve saya vahyedilene
denktir. Allah Tel yle buyurur:

.

Allah Nuha ne buyurmusa onu, sizin iin bu
dinin eriat yapmtr. Sana vahyettiimiz,
brahime, Musaya ve saya emrettiimiz udur:
Dini ayakta tutun ve o konuda ayr dmeyin.
Senin ardn ey mriklere ar geldi. Allah
481
482
Bkz. Nikahn Denetlenmesi balkl yaz ile Faiz balkl yaz.

Ayette geen intikam , ukbetle ceza verme anlamndadr.
Ukbet, ilenen sua denk olmaldr (Nahl 16/126) . Bu sebeple
ll ceza verme diye tercme edilmitir.
352
DORU BLDMZ YANLILAR
isteyen kimseyi kendi tarafna alr ve doruya

yneleni de kendine ynlendirir. (r 42/13)
Kurnn bir ksm da sadece Peygamberimize
vahyedilen ve hafifletici hkmler ieren yetlerden
oluur. Allah Tel yle buyurur:
Bir yeti nesheder veya unutturursak, yerine ya

daha hayrlsn, ya da dengini getiririz. Bilmez
misin, Allahn gc her eye yeter. (Bakara
2/106)
Kurn, nceki kitaplar neshetmitir. nk nesih
szlkte; bir eyi bir baka eyle deitirme, onun
yerine bakasn koyma demektir. 4 8 3 Kurn, ilahi
kitaplarn,
Allah
tarafndan
tasdik
edilmi
son
nshasdr. Kurna uymak; Tevrata, ncile ve
peygamberlere inen tm kitaplara uymaktr. Allah
Tel yle buyurur:
Yanlarndaki
Tevratta
ve
ncilde
yazl
yasaklar. yi eyleri helal, pis eyleri haram klar.
halkalar kaldrr atar. Kim ki ona inanr, onu
saygyla destekler, ona yardm eder, onunla
birlikte gnderilen o Nura uyarsa; ite onlar
umduklarna kavuurlar. (Araf 7/157)
483
bn Manzr, Lisanul-arab, mad.
353
nceki kitaplar, ehl-i kitab tanmay salar ve

onlarla ilikilere yn verir. Allah Tela yle buyurur:
De ki: Ey Ehl-i kitap! Aramzda eit seviyede

olan bir sze gelin; Allahtan bakasna kul
olmayalm. Ona bir eyi ortak komayalm. Bizden
biri dierini Allah ile kendi arasna rab olarak
koymasn. Eer yz evirirlerse deyin ki: ahit
olun, biz ona teslim olmuuzdur. (Al-i mran
3/64)
Eski ilah kitaplardan, nceki toplumlarla
bilgiler alabiliriz. Allah Tel yle buyurur:
ilgili

Onlardan
nce
yok
etmi
olduumuz
kasabalarn halk inanmamt. imdi bunlar m
inanacak?
Senden
nce
kendilerine
vahyettiimiz
erkeklerden
baka
eli
gndermedik.
Bilmiyorsanz ehl-i zikre (o kitaplar bilenlere)
sorun. (Enbiya 21/6-7)
Tevrat Kurndan hacimlidir. Kurnda ksa geen

baz konular, Tevratta genie yer alr. Bundan
yararlanlarak ilgili yetler aklanabilir. Mesela
Tevratn bildirdiine gre, ilk Yahdilerin bulunduu
toplumda Apis ad verilen bir boaya taplrd. Bakara
Suresinde de Yahdilere, bir boa kesmelerinin
emredildii ama kesmemek iin bahane aradklar
bildirilmektedir. 4 8 4 Bu iki bilgi birleince onlar anlamak
mmkn olur. Musa aleyhisselamn bir sre ayrlmasn
484
Bkz. Bakara 67-71.
354
DORU BLDMZ YANLILAR
frsat bilerek neden buza heykeli yapp taptklar da

anlalr. 4 8 5
Buradan
hareketle
kurban
bayram
kurbannda, hayvann kann aktmann art olmasnn
sebebi de anlalr.
Buna u yet rnek verilebilir:
.

Bir gn sizden kesin sz almtk. Turu da
tepenize kaldrmtk. Size verdiimiz eye sk
sarln; dinleyin! demitik. Dinledik ve sk
sarldk
demitiniz.
Halbuki,
grmezlikten
gelmeniz sebebiyle o buza tutkusu iinize
ilemiti. De ki: mannz size ne kt emir
veriyor!.. Eer inanm kimselerseniz. (Bakara
2/93)
Dinledik ve sk sarldk diye tercme edilen
(= semin ve asayn) cmlesidir.
Btn tefsir ve meallerde ona Dinledik ve isyan
ettik anlam verilmitir. syan ettik diyenler sz
vermi olamayaca iin tefsirciler bu yeti
aklayamamlardr. Tevrata baknca buradaki (
= asayn)nn sk sarldk diye anlalmas
gerei ortaya kar. Bu, kelimenin szlk
anlamlarndan
biridir.
Geni
bilgi
Sk
Tutma/syan bal alt bal altnda verilmitir.
Eski ilahi kitaplardan yararlanmann en nemli

taraf, Kurnn onlar nasl tasdik ettiini grmektir.
Bu
sayede,
o kitaplara
karan
insan
szleri
ayklanabilir.
D- ARAP DLNDEN YARARLANMA

485
Bkz. Bakara 51, 54, 92 ve 93.
355

gnderdik ki, onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah direneni sapklkta brakr, direneni de yola
(brahim 14/4)
.

.

.

.

Kurn,
gerekten
varlklarn
sahibinin
indirmesiyle inmitir. Onu gvenilir Ruh, Cebrail
indirdi. Senin kalbine Uyarclardan olasn diye.
Apak Arap diliyle. (uar 26/192-195)
Kurn Arapa olduu iin onu anlamada Arap

dilinin nemi aktr. Ama bugn bir ok tefsir ve
mealde dil kurallarna aykr uygulamalar vardr.
Melini verdiimiz brahim 4 . yet buna rnek olabilir.
Ulaabildiimiz tefsir ve mealler yete yle anlam
vermilerdir:

gnderdik ki, onlara iyice aklasn. Bundan sonra
Allah dilediini sapklkta brakr, dilediini de yola
Allah
dilediini yola getirecek ve
dilediini
saptracaksa neden eli gndersin? Bu durumda
elinin, o toplumun dili ile aklama yapmasnn ne
anlam olur? Byle anlamsz bir i doru karar veren
Allaha yaktrlabilir mi? inde ciddi elikiler olan
ifadeler, Allahn sz olabilir mi?
= ister fiilinin faili olan o

elikiler
zamirinin, Arap dili kurallarna aykr olarak, Allah
lafzn gsterir saylmasndan kaynaklanmtr. Halbuki
zamir, yan banda bulunan
= men, kimi gsterir.
356
DORU BLDMZ YANLILAR
Uza gstermesi iin karine yani geerli bir sebep

gerekir. Burada byle bir karine yoktur. yetin doru
anlam yledir: ... Bundan sonra Allah direneni
sapklkta brakr, kabul edeni de yola getirir... Bu
anlam ile her ey yerine oturmaktadr. Yoksa yanl,
yanl
dourmakta
ve
bir
yanllar
zinciri
olumaktadr. Bunlar tefsir ve meallerde oktur.
E- KURN-FITRAT LKS
Varlklarn bir yaps vardr. nsan, hayvan ve
bitkiyi oluturan, gelitiren ve deitiren ilke ve
kanunlar bu yapy gsterir. Buna Ftrat denir. Bilimin,
teknolojinin ve insan ilikilerinin kanun ve kurallar da
bundan karlr.
Din ise insanla Allahn, insanla insann ve insanla
tabiatn ilikilerini dzenler. Dinin ilkeleri, kanunlar ve
hkmleri de Ftrat tr. Allah Tel yle buyurur:
Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn

Ftratna evir. O, insanlar ona gre yaratmtr.
Allahn yarattnn yerini tutacak bir ey yoktur.
te doru din bu dindir. Ama insanlarn ou
bunu bilmezler. (Rum 30/30)
Ftrat, yetlerden renilir. yetler Allahn kitab
ile snrl deildir; Allahn yaratt her ey yettir. 4 8 6
486
lgi duyanlar u ayetleri inceleyebilirler: Bakara, 2/164; Ali

mrn 3/190; Enam 6/97, 99; Araf 7/26, 58; Yunus 10/5, 6, 67,
92, 101; Yusuf 12/7, 35; Rad 13/2, 3, 4; Nahl 16/13, 65, 66,
67, 68, 69, 79; sr 17/12; Kehf 18/9; Meryem 19/10; Th
20/128; Ankebt 29/ 24, 33, 34, 35; Rum 30/21, 22, 23, 24,
28; Lokman 31/31, 32; Secde 32/26; Sebe 34/15; Zmer
39/42, 52; Mmin 40/13; Csiye 45/3, 4, 5, 6; Zariyt 51/22,
23, 35, 36, 37; Kamer 54/12, 13, 14, 15.
357
.

yetlerimizi onlara, hem evrelerinde hem de
kendi ilerinde gstereceiz, sonunda onun
gerek
olduu
onlar
asndan
iyice
anlalacaktr. (Fussilet 41/53)
nsan bu yetleri srekli grr, zerinde dnr ve
kendine gre sonular karr. Evrensel deerler ve
ortak akl byle oluur. nsan yaadka bu bilgiyi
almaya devam eder. Ona zikir denir. Onu kalbe ve dile
getirmek de zikirdir. 4 8 7
O bilgi ile Allahn kitab arasnda tam bir uyum
vardr. lh kitaplarn ortak ad da zikirdir. 4 8 8 Allah
Tel Kurn ile ilgili olarak yle buyurur:

O
Zikri
biz
indirdik.
Ne

olursa olsun onu koruyacak olan da biziz. (Hicr
15 / 9 )
Bu sebeple Kurn okuyup anlayan her insan,
kendindeki zikir ile Kurandaki zikir arasnda byk bir
uyum olduunu grerek Kurna kar tam bir gven
ve tatmin duygusu iine girer. Onun Allahn kitab
olduu hususunda phesi kalmaz. Allah Tel yle
buyurur:
Bilin ki kalplerin yatp rahatlamas Allahn zikri

ile olur. (Rad, 13/28)
nsan, Allahn, tabiattaki ve Kurndaki yetlerini
kavrad lde doru bilgiye ular.
487
488
er-Ragb el-sfahn (. 425 h.), Mfredt (Tahkik: Safvan

Adnan Dvd), Dmak ve Beyrut, 1412/1992 mad.
Bkz. Al-i mran 3/58, Araf 7/63, Hicr 15/6,9; Nahl 16/44,
Enbiya 21/2,50,105; Furkn 25/18, Yasin 36/11, Sad 38/8,
Kamer 54/25.
358
DORU BLDMZ YANLILAR
nsann
dndaki
varlklar
ftrata
aykr
davranamazlar. Allah insan, akl, irade ve baz eyleri
yapacak gte yaratt iin onun ftrata ters
davranlar olabilir. Bu davranlar, insann kendisi ile
dier insanlarla, evresi ile ve Allah ile olan ilikilerini
bozar.
nsan ftrata aykr davrana iten; menfaatleri,
beklentileri veya zentileridir. nsan, bu gibi tutum ve
davranlardan rahatszlk duyar. Fakat zamanla alr,
hatta zevk almaya balar. inde gizlenen rahatszlk
bazen ortaya kar ve onu huzursuz eder. Allah Tel
yle buyurur:

Kurduklar bina, ilerinde bir phe olmaya
devam eder, kalpleri para para olmu baka.
Allah bilir, doru karar verir. (Tevbe 9/110)
Gnahlar, ftrata aykr davranlardr. Sevap ise

ftrata uygun olan ama insana zor gelen davrantr.
Yapt davrann doru mu, yoksa yanl m olduunu
insan, her eyden nce kendi vcudunda hisseder .

.
.

.
(Nefse) isyankrln ve takvsn ilham edenin

hakk iin, onu arndran mutlu olur, kirletip
karartan da kaybetmi olur. (ems 91/8-10)
Ftrata aykr davranan, nce irkilir, sonra ya
vazgeer ya da devam eder. rkilmesi, Allahn (Nefse)
isyankrln
ilhamdr.
Bu
bir
uyar;
yanl
yapyorsun uyarsdr. syandan sonra da bir i
sknts duyar; bu da onu tvbeye teviktir.
Takv, kt duruma dmekten korunmaktr.
Takvya uygun davranlar insann iini rahatlatr. Bu
da Allahtan ona bir ilham, (Nefse) takvsn
ilhamdr.
359
Vabsa b. Mabed diyor ki; Muhammed sallallahu

aleyhi ve selleme gittim; iyilikten ve gnahtan
sormaya m geldin? dedi.
Evet, dedim.
Parmaklarn bir araya getirip gsne vurdu ve
kere yle dedi: Nefsine dan, kalbine dan Vabsa!
yilik, nefsin yatt, kalbin yatt eydir. Gnah da
ie dokunan ve gste tereddt douran eydir.
sterse insanlar sana fetva vermi, yaptn uygun
bulmu olsunlar. 4 8 9
nsanlar, duygular ve ksa vadeli menfaatleri yerine
akllarn ne alsalar byle durumlara dmezler.

nk (

( ) Allah)

pislii akln kullanmayanlarn stne brakr.
(Yunus 10 / 100 )
lmin kayna da ftrattr. Fen ve teknik bilimlerde
uzman olanlar, kanun koymaz, yetlerde var olan
kanunlar kefe alrlar. Bu, onlarn ftrata uymasdr.
Sosyal bilimcilerden de yetleri doru okuyarak
kanunlar kefedenler vardr. Ama birou kanun
koymay tercih eder ve topluma ekil vermeye
kalkrlar. Bu tavr, sosyal alanda ftrata aykr
uygulamalara yol aar. Bunun kt etkisi zamanla
ortaya kar ve dengeler bozulur.
Fen ve teknik bilimlerle ulalan sonular, ftrata
aykr
kullanp
insan
ve
evreyi
bozmak
da
mmkndr. Nitekim asrmzda dnya byle bir felaket
yaamaktadr. Allah Tel yle buyurmutur:

karada ve denizde bozulma grld. Bunun byle
olmas, Allah onlara, yaptklarnn bir ksmn
tattrsn diyedir. Belki vazgeerler. (Rum 30/41)
489
Snen-i Drim, By, 2.
360
DORU BLDMZ YANLILAR
Kurnn hibir hkm ftratla elimez; nk

ftrat slmdr. Ftrat anlamak iin Kurndan,
Kurn anlamak iin de ftrattan yararlanmak gerekir.
Eer bir eliki grlrse, Kurna gerei gibi
uyulmamasndandr. rnek olarak talak konusu ile ilgili
aklamaya baklabilir. 4 9 0
490
Bkz. Talak balkl yaz.
BBLYOGRAFYA
Kuran- Kerim.
Acln,
smail b.
1988/1408.
Muhammed,
Keful-haf, Beyrut
Aklamal Mecelle (Mecelle-i ahkm- adliye), Kont. Ali

Himmet Berki, stanbul, 1978.
Ayn, Bedruddin, Umdet'l-kr erhu sahihil-Buhari,
Msr 1972.
Bayndr, Abdulaziz, Duada Evliyay Arac Koyma ve
irk, stanbul 2001, www.suleymaniyevakfi.org
Benn, Ahmed Abdurrahman, Bluul-emn min
esrril-fethir-rabbn, Daru-ihb, Kahire trs.
Beycr, brahim b. Muhammed (. 1277 h./1860 m.),
erhu cevheretit-tevhd, Beyrut 1403/1983.
Beydv, Kad Abdullah b. mer, Envrut-tenzl ve
esrrut-tevl, (Tefsrul-Beydv), stanbul trs.
Bilmen, Hukuk slamiyye ve Istlahat Fkhiyye
Kamusu, stanbul, 1967.
Bilmen, Kurn- Kerim ve Mel-i lisi, Ankara 1997.
Bilmen, mer Nasuhi, Byk slam lmihali, stanbul
l962.
Buhar, Sahihul-Buhari, stanbul, 1401/1981.
362
DORU BLDMZ YANLILAR
Byk Larousse Szlk Ve Ansiklopedisi, stanbul

1986.
Cesss, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Rz, Ahkmul-Kurn,
stanbul 1917.
Cevheri, smail b. Hammad (. 393 h.), es-Shah, (thk:
Ahmed Abdulgafr Atar), Beyrut 1983.
Darim, Snenu Darimi, stanbul, 1401/1981.
Demirci, Mehmet, Hakikati Muhammediye, DA, c. XV,
stanbul, 1997.
Derdr, Seydi Ahmed, e-erhul-kebr, (thk: Muhammed
Ali), Beyrut. trs.
Derv, Muhyiddin, rabul-Kuranil-Kerm ve Beynuh,
Dmak-Beyrut 1412/1992.
Din, Ali Ramazan, ki Cihan Serveri Peygamberi
Znmz, Yeni Dnya Dergisi, 58-59. saylar,
Austos-Eyll 1998.
Ebu Davud, Snenu Ebi Davud, stanbul, 1401/1981.
Ebu Zehra, Muhammed, Usull-fkh, stanbul, trs.
el-Feyym, Ahmed b. Muhammed b. Ali, (. 770 h.1368 m.), el-Msbahul-Munr, Lbnan 2001.
el-Mubarekfr, Safiyyurrahman, er-Rahkul-mahtm,
Beyrut, 1408/1988.
Esed, Muhammed, Kuran Mesaj, (ev: Cahit Koytak,
Ahmet Ertrk), stanbul 2001.
Flal, Ethem Ruhi, Hariciler, DA. c. XVI, stanbul
1997.
Firuzbdi, Muhammed b. Yakub, Besiru zevit-temyiz,
Beyrut trs.
Gndz, inasi, Pavlus Hristiyanln Mimar, Ankara
2004.
Halil b. Ahmed, (100-175 h.) el-Ayn, (thk: Mehd elMahzm, brahim es-Smr), ran 1409/1988.
Hani, Muhammed b. Abdullah, Adb, (trc. Abdulkadir
Akiek), stanbul, 1396/1976.
BBLYOGRAFYA
363
Hattb, Hamd b. brahim, Kitb melimis-snen,

stanbul 1981, Ebu Davud'un erhi olup onun
hamiinde baslmtr.
Abidn, Haiyet reddil-muhtar aled-drrilmuhtar, K. Kaza, Matbaa-i mire trs.
bn Hacer el-Heysem, Hav e-irvn ve bn Ksm
el-Abbd al tuhfetil-muhtc bi erhil-minhc,
stanbul trs.
bn Hazm, Ali b. Ahmed b. Said el-Endels, elhkm f
uslil-ahkm, (Bir ilim adamlar heyeti tarafndan
tahkik edilmitir) Darul-Hads, Kahire 1404/1984.
bn Hazm, el-Muhall, Beyrut 1988.
bn
Hiam,
Siretun-Neb, (thk: M. Muhyiddin
Abdlhamid), Beyrut, 1401/1981.
bn Hmam, Kemalddin, Muhammed b. Abdilvahid esSivasi (. 681 h.) Feth'l-kadr, Msr l3l5/1897.
bn Hmam, erhu Fethil-kadir, Darul-Firk Beyrut, trs.
bn Kesir, smail b. mer, Tefsrul-Kuranil-Azm,
Beyrut 1401/1981.
bn Kudme, el-Mun, Beyrut l404/l984.
bn Mace, Snenu bn Mace, stanbul, 1401/1981.
bn Manzur, Cemalddin Muhammed b. Mukrim (630711), Lisanul-Arab, Beyrut trs.
bn Rd, Mukaddimt (el-Mdevvenet'l-kbr ile
birlikte), Matbaa-i Hayriyye, 1324/1906.
bn Sad, Muhammed, et-Tabktul-kbr, Beyrut, trs.
bn Teymiyye, Mecmul-fetv, Haz: Abdurrahman b.
Muhammed b. Kasm el-sm, Sud Arabistan,
138271962 ve 1398/1978.
bn'l-Arab, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah,
Ahkm'l-Kurn, Msr 1976.
sfahn, Ragb, (. 425 h.), Mfredt (thk: Safvan
Adnan Dvd), Dmak ve Beyrut, 1412/1992.
Karaman, Hayrettin, Ramazanda Trbe Ziyaretleri, 10.
12. 2000 tarihli Yeni afak Gazetesi, Fkh Kesi.
bn
364
DORU BLDMZ YANLILAR
Karaman, Hayrettin, Ali zek, brahim Kfi Dnmez,

Mustafa arc, Sadrettin Gm, Ali
Turgut,
Kuran Kerim ve Aklamal Meli, TDV yaynlar,
Ankara 2005.
Karaman, Hayrettin, Mustafa arc, brahim Kafi
Dnmez, Sadrettin Gm, Kuran Yolu Trke
Meal ve Tefsir, Ankara, 2004.
Ksn, Aladdin, el-Bedi's-sani fi tertibi-eri,
Beyrut l394/l974.
Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, (ev. Dominik

Pamir), stanbul 2000.
Konev Kasm b. Abdullah Ali, Ensul-fukah fi tariftilelfzil-mtedvile beynel-fukah, (thk. Ahmed b.
Abdurrezzak el-Kubeysi), Cidde 1406/1986.
Kurtub, Muhammed b. Ahmed, el-Cami li-ahkmilKurn, Beyrut 1988.
Kutsal Kitap, Yeni eviri, stanbul, 2001.
Malik b. Enes, el-Muvatta, stanbul, 1401/1981.
Malik b. Enes, el-Mdevvenetl-kbr, Msr trs.
Mslim, Sahihu Mslim, stanbul, 1401/1981.
Mtercim Asm, Kamus Tercmesi (Firuzbdnin),
Bahriye Matbaas, 1305.
Nes, Snenun-Nesai, stanbul, 1401/1981.
Nesef, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Medrikuttenzl ve Hakikut-tevl, Beyrut 1989.
nkal, Ahmet, Beytlmidras, DA, c. VI, stanbul 1992.
Rz,
Fahrud-Din,
et-Tefsrul-kebr,
Lbnan
1420/1999.
Rza, Reid, Tefsiru'l-Menar, Kahire, trs.
Sbn, Nuruddin, el-Bidye f uslid-dn, Ankara 1995.
Serahs, emsddin, el-Mebst, Msr l324/1906.
afi, Muhammed b. dris, el-Um, Beyrut 1393/1973.
evkn, Ebu Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed
el-Havln, Fethul-kadir el-Cmi beyne fenney
er-rivye ved-dirye, Beyrut trs.
365
BBLYOGRAFYA
irbn, Muhammed el-Hatib, Munil-muhtac

marifeti man elfzil-minhc, Msr 1958.
il
Taber, Muhammed b. Cerr, Camiul-beyn f tefsrilKuran (Taberi Tefsiri), Beyrut 1412/1992.

Taftazn, Sad, Mesud b. mer, Muhtasarul-men,
(Muhammed b. Abdurrahman el-azvnin Telhis
adl kitabnn erhi) stanbul, 1304/1887.
Tirmz, Snenut-Tirmizi, stanbul, 1401/1981.
Tmer, Gnay, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi,
Ankara 2002.
Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dini Kuran Dili
Yeni Mealli Trke Tefsir, stanbul 1935.
Yldrm, Suat, Kurn- Hakm ve Aklamal Meli,
stanbul 1998.
Yusuf el- Endels el-Grnt, Eb Hayyn Muhammed b.,
(654754 h.) el-Bahrul-muht ft-tefsr, Beyrut
1412/1992.
Zebidi,
Muhammed
1306/1889.
Murtaza,
Tacul-arus,
Msr
Zekiyyuddin aban, slam Hukuk lminin Esaslar, (trc.

brahim Kfi Dnmez), Ankara, 1990.
Zemaher, Mahmud b. mer, el-Kef, Darul-Marife,
Beyrut, trs.
KARMA NDEKS
A
Ahzab 33/21...................................348
Araf 7/188.....................................179
Ahzab 33/30...................................322
Abbs.....................................180, 285
Ahzab 33/35...................................265
Abdu Yezd............................237, 238
Akaid...............................................12
Abdlkays......................................191
akl.................................................230
Abdullah......30, 51, 83, 189, 192, 193,
Akl...................43, 102, 108, 225, 261
195, 198, 203, 219, 249, 280, 305,
Al-i mran 3/144..............................32
306, 318, 323, 347
Al-i mran 3/145.............................169
Abdullah b. Abbs..................189, 238
Al-i mran 3/154.............................170
Abdullah b. Eb Evf......................323
Al-i mran 3/157.............................173
Abdullah b. Mesd........................239
Al-i mran 3/19................................39
Abdullah b. mer....83, 189, 192, 195,
Al-i mran 3/3-4.............................351
198, 219, 226, 227, 239, 280
Al-i mran 3/64..............................353
Abdullah b. Selam..........................318
Al-i mran 3/7..................................77
Abdullah b. Ubeyy.........................305
Al-i mran 3/79................................77
Abdulmenaf oullar......................180
Al-i mran 3/81................................72
Abdulmuttalib........................180, 285
Al-i mran 3/85................................39
Abdurrahman..........121, 188, 192, 255
Al-i mran 3/86-89.........................302
Abduyaleyl.....................................276
Ali....20, 29, 32, 39, 82, 104, 113, 132,
Adev.............................................203
148, 199, 203, 207, 208, 209, 214,
Adiyy b. Hatim...........................63, 80
220, 243, 249, 251, 256, 257, 303,
Ahiret......................70, 71, 73, 97, 125
312, 356
Ahkaf 46/3.....................................159
Ali b. Zeyd b. Cedn.....................203
Ahkaf 46/4............................28, 29, 87
Ali zek.....................29, 82, 104, 113
Ahkaf 46/4-5....................................87
Alm satm..............................274, 275
Ahmet Araka...............................82
KARMA NDEKS
367
Allah. .4, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 20, 21,
329, 330, 331, 334, 335, 337, 339,
22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31,
340, 341, 344, 345, 346, 347, 348,
32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40,
349, 350, 351, 352, 353, 354, 355,
41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49,
356, 357, 358, 359
50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 58, 59,
Altn........273, 277, 279, 281, 283, 332
60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68,
Ammar b. Yasir..............................197
69, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 78,
Ankebut 29/25............................60, 91
79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87,
Ankebut 29/53................................167
88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96,
Ankebut 29/7..................................100
97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104,
Apis................................120, 121, 353
106, 107, 108, 109, 110, 111, 112,
Arac................................................28
114, 116, 117, 118, 119, 120, 121,
Araclk..........................................180
122, 123, 124, 125, 128, 130, 131,
At b. Eb Rebah....................190, 191
134, 135, 136, 137, 138, 139, 140,
141, 142, 143, 144, 145, 146, 147,

148, 149, 150, 151, 152, 153, 154,
155, 156, 157, 159, 160, 161, 162,
163, 164, 165, 166, 167, 168, 169,
170, 171, 172, 173, 174, 175, 176,
178, 179, 180, 181, 184, 187, 188,
189, 190, 191, 192, 193, 194, 195,
196, 197, 198, 199, 200, 201, 202,
205, 211, 213, 214, 215, 216, 218,
219, 220, 221, 222, 224, 225, 226,
227, 228, 230, 231, 232, 233, 234,
235, 237, 238, 239, 240, 241, 242,
243, 244, 245, 248, 249, 250, 254,
255, 256, 257, 258, 259, 260, 261,
262, 263, 264, 265, 266, 267, 268,
269, 270, 272, 274, 275, 276, 277,
278, 279, 280, 281, 284, 285, 286,
287, 288, 289, 290, 291, 292, 293,
294, 295, 296, 297, 298, 299, 300,
301, 302, 303, 304, 305, 308, 309,
310, 311, 312, 313, 316, 317, 318,
319, 320, 321, 322, 323, 324, 326,
Baba...........................24, 26, 180, 251

Baba Tanr.......................................24
Bahreyn..........................................191
Bakara 2/106..................219, 313, 352
Bakara 2/118..................................334
Bakara 2/133..................................187
Bakara 2/144....................................94
Bakara 2/153..............................78, 93
Bakara 2/154..................................174
Bakara 2/155-157.............................86
Bakara 2/159-160...........................346
Bakara 2/171..........................108, 112
Bakara 2/178..................172, 291, 292
Bakara 2/184..........................216, 217
Bakara 2/185..................154, 217, 224
Bakara 2/187..........................215, 216
Bakara 2/188..........................286, 293
Bakara 2/190..................................299
Bakara 2/194..................................288
Bakara 2/196..................................221
Bakara 2/204-207...........................112
368
DORU BLDMZ YANLILAR
Bakara 2/205..................................115
Bakara 2/93....................121, 130, 354
Bakara 2/22..............75, 213, 242, 255
Bedel........................................89, 102
Bakara 2/222..................................213
Bedir..............................................299
Bakara 2/228..................231, 233, 255
Bekir Sada........................................82
Bakara 2/229..................225, 239, 242
Beled 90/17......................................94
Bakara 2/230..........................235, 251
Belks.....................................327, 328
Bakara 2/231..................................234
Beq................................................280
Bakara 2/232..................248, 251, 253
Beir Eryarsoy..................................82
Bakara 2/233..................................218
Besmele............................................33
Bakara 2/234..........................248, 251
Bor........................259, 260, 275, 281
Bakara 2/25..............................44, 334
Borlu.....................................276, 277
Bakara 2/256....................................44
Boama...................................227, 236
Bakara 2/261..................................175
Bakara 2/27...35, 46, 93, 274, 276, 281

Bakara 2/275..........................274, 281
Bakara 2/278-279...........................276
Bakara 2/2844, 49, 116, 117, 213, 221,
222, 259, 276, 277
Bakara 2/280..........................276, 277
Bakara 2/282..................................259
Bakara 2/284............................44, 116
Bakara 2/286.....49, 117, 213, 221, 222
Bakara 2/30................................67, 69
Bakara 2/34......................................59
Bakara 2/39....................................161
Bakara 2/48....................................178
Bakara 2/6.....70, 73, 97, 118, 120, 287
Bakara 2/61....................................287
Cbir.......181, 198, 199, 201, 202, 349

Cbir b. Abdullah. .198, 199, 201, 202,
349
Cabir b. Semre.............................198
Cahiliye..................152, 236, 275, 285
Csiye 45/23.............................54, 103
Cebrail......................61, 257, 327, 355
Cemel...............................................20
Cevher.....................................38, 191
Ceza..................................38, 178, 296
Cin 72/21-23....................................33
Cls..............................................301
Cuma 62/9..............................189, 191
Cumartesi.......................................194
Bakara 2/62................................70, 73
Bakara 2/67-71...............................120
Davd...................23, 62, 67, 118, 189
Bakara 2/7.......101, 122, 128, 309, 334
Dinar......................................279, 282
Bakara 2/70....................................334
Diyet.......................................290, 292
Bakara 2/75....................................128
Dua...............................28, 29, 30, 150
Bakara 2/79....................................309
Dul.........................................250, 258
Bakara 2/8-9.....................................97
Dnya.................32, 85, 143, 148, 344
Bakara 2/82....................................160
KARMA NDEKS
369
Eb Abd................................131, 191
Eyp Sultan................................78, 86
Eb Bekr.................197, 210, 238, 275
ez-Zevr.........................................197
Eb Davd.....149, 171, 189, 190, 191,
192, 193, 195, 196, 197, 198, 199,

200, 201, 219, 250, 279, 280, 294,
318, 337
Eb Hanfe.....................207, 251, 252
Eb Hureyre...180, 190, 192, 193, 194,
195, 199, 201, 319
Eb hb.........................................264
Eb Musa el-Ear..........................192
Eb Sad el-Hdr...................196, 277
Eb Sfyan.....................................247
Eb Umme b. Sehl b. Huneyf.......197
Eb Vail.........................................198
Ebs-Sib......................................179
Ebbekr el-Cesss..........................220
Efendi Baba......................................80
Ehl-i Kitap......................................309
El kesme.........................................293
el-azab............................266, 322, 323
el-huld..........................................160
el-Ksn.........203, 205, 208, 240, 303
Elmall......82, 84, 113, 129, 277, 305,
336, 337
Enam 6/51.....................................178
Enbiya 21/104..................................13
Enbiya 21/6-7.................................353
Enes b. Malik.........................196, 201
Enfl 8/29.......................................101
Faiz.....2, 274, 275, 278, 284, 332, 351

Faizli ilem.....................................281
Fakih..............................................240
Fas....................................................21
Fatiha 1/1.........................................35
Ftr 35/1................125, 161, 168, 339
Ftr 35/11......................125, 161, 168
Ftr 35/24........................................61
Ferisiler..........................................315
Fetih 48/16.....................................303
Fetih 48/25.....................................245
fidye...............................................234
Fidye..............................................219
Firavun.......54, 55, 56, 57, 58, 59, 108,
164, 165, 166, 168
Fkh.....................................2, 31, 267
Ftrat.................................43, 101, 356
Fuhu......................................225, 231
Furkan 25/30....................................13
Furkan 25/43-44...............................54
Furkan 25/68-70.....................183, 293
Furkan 25/68-71.............................297
Fussilet 41/3.............................50, 330
Fussilet 41/30-33..............................50
Fussilet 41/53.....................18, 40, 357
Fussilet 41/6.....................................33
Enfl 8/48.........................................60
Enfl 8/53.......................................170
Gatafan...........................................199
Ensar..............................179, 242, 269
Gz.................................................110
es-Sib b. Yezid.....................196, 197
Gm......................................29, 223
Esma.............................................131
Evli................................................323
370
DORU BLDMZ YANLILAR
Habb.............................................276
Hatm..............................................103
Habbe....................242, 243, 246, 247
Hattab olu mer...........................195
Habil..............................................115
Havariler..........................................22
Hac.77, 78, 80, 81, 83, 84, 85, 98, 110,
Havf...............................................268
117, 121, 214, 215, 221, 285, 289,
Hayzl............................226, 227, 239
299, 332
Hayrettin Karaman.......29, 31, 82, 223
Hac 22/11-15....................................78
Hazrec............................................305
Hac 22/15.........................................81
helal...............................................234
Hac 22/16.........................................81
Helal.......................................231, 235
Hac 22/31.........................................80
hell...............................................234
Hac 22/37.......................................121
Hendek...........................................299
Hac 22/38.........................................98
Hicr 15/28-34...................................59
Hac 22/46.......................................110
Hicr 15/33........................................99
Hac 22/52.......................................117
Hicr 15/36........................................60
Hac 22/60.......................................289
Hicr 15/87......................................340
Hadid 57/22....................................168
Hicr 15/9............................12, 47, 357
Hadis..............................................278
Hicret.....................................246, 276
Hafsa..............................................280
Hindistan........................................121
Hak.31, 57, 84, 99, 113, 129, 277, 306,
Hizam.............................................249
347
Hakkat-i Muhammediye..................31
Hristiyan..................22, 23, 70, 71, 73

Hristiyanlar. 21, 24, 25, 26, 31, 62, 72,
Hkka 69/44-47..............................348
75, 80, 249
Halife...............................................66
Hzr........................171, 235, 341, 346
Halifelik.....................................66, 69
Hd 11/1...........................69, 163, 330
Hamd............................34, 35, 70, 190
Hd 11/1-3.....................................163
Hamile...........................................228
Hd 11/12........................................69
Hanbel...................................251, 259
Hd 11/42-43.................................165
Hanef....201, 202, 203, 204, 205, 209,
Hdeybiye......................244, 245, 299
224, 239, 250, 252, 282, 284
Hkm...........................................302
Hans.....................................249, 250
Hum.................................................30
Haram.....................241, 288, 299, 300
Huneyn...........................................247
Haris b. Sveyd..............................301
Hseyin............................................20
Harun.......................................57, 121
Huzeyfe..........................................194
Hasan................................82, 187, 203
Hasan Basri antay..........................82

Hasan- Basr..................................203
KARMA NDEKS
ibadet.....25, 27, 28, 29, 30, 38, 42, 44,
371
Kurn 1, 2, 3, 4, 12, 13, 14, 17, 19, 20,
63, 79, 80, 215, 327
21, 24, 25, 27, 29, 30, 32, 33, 34,
iddet...............................................229
39, 40, 43, 46, 47, 49, 60, 61, 63,
Ismet..............................................246
64, 71, 80, 81, 83, 84, 85, 93, 96,
98, 101, 102, 103, 104, 108, 113,

124, 128, 129, 132, 133, 140, 148,
Kabil..............................................115
152, 156, 178, 188, 189, 198, 216,
Kadn.....208, 227, 231, 235, 242, 243,
220, 221, 223, 224, 243, 248, 249,
246, 251, 252, 253, 255, 263, 315
257, 262, 268, 275, 276, 277, 285,
Kadr...............................................281
312, 313, 319, 320, 321, 322, 323,
Kaf 50/16.........................................76
326, 327, 329, 330, 332, 333, 335,
Kfir.........................97, 115, 151, 244
337, 338, 340, 341, 347, 349, 350,
Kahire.....................................120, 257
Kalp............................43, 44, 102, 108
Karine............................................356
Karnca...........................................106
Katolikler.................................63, 180
Kayd................................................18
Kehf 18/23-24........................148, 155
351, 352, 353, 354, 355, 357, 360

Kurn Yolu...........................223, 224
Kurban............................121, 190, 221
Kurey............................................180
Kutsal Ruh......................26, 27, 61, 75
Kutsal Yasa............................315, 316
Kehf 18/29.....................................137
Kehf 18/79-82................................342
Laik........................................202, 249
Kevn...............................................20
Levililer..........................................313
Keyd................................................95
Lin................................................262
Kilise..........................................22, 63
Lokman 31/17..................................92
Kitap. .20, 77, 118, 120, 129, 161, 167,
Lokman 31/33..................................37
249, 257, 303, 309, 327, 328, 329,

333, 335
Kymet.......13, 28, 29, 30, 36, 89, 91,
160, 193, 194, 202, 293, 297, 327
Kymet 75/16-19..........................327
Kle..................................23, 208, 290
Kralie...........................................106
Kudds.............................................70
Kuds.....................................327, 328
Kufe...............................................199
Kul................................23, 52, 60, 180
M
Mabut...............................................90
Mahkeme.......................................242
Mide 5/104.....................................48
Mide 5/106-107............................261
Mide 5/15.....................................309
Mide 5/27-31................................116
Mide 5/35.......................................93
Mide 5/38.....................................293
Mide 5/39.....................................294
Mide 5/41.............................316, 319
372
DORU BLDMZ YANLILAR
Mide 5/43.....................................319
Mesih..............................22, 23, 24, 32
Mide 5/44.....................310, 317, 318
Mesn.............................................339
Mide 5/44-47................................317
Mezhepler......................................301
Mide 5/45.....................................172
Migdol............................................120
Mide 5/47.....................................310
Msr...23, 38, 120, 155, 189, 203, 205,
Mide 5/48.............................311, 319
243, 254, 275
Mide 5/54.....................................301
Muaviye.........................190, 193, 197
Mide 5/6...................64, 71, 213, 349
Mchid.........................................238
Mide 5/67.....................................349
Mucize...........................................329
Mide 5/68.................................64, 71
Mure............................................276
Mide 5/77-78..................................62
Muhlaa.........................................254
Mlik.....................239, 250, 256, 259
Muhammed. .25, 30, 31, 32, 38, 40, 46,
maruf..............................................230
49, 51, 61, 64, 70, 71, 82, 83, 84,
Mruf.....172, 225, 230, 234, 249, 255,
85, 96, 113, 132, 133, 143, 152,
270
155, 188, 195, 200, 203, 209, 210,
Maturid.........................................347
214, 217, 243, 254, 255, 256, 257,
Medine...191, 192, 193, 197, 301, 305,
275, 276, 277, 305, 306, 316, 317,
320
318, 327, 335, 336, 347, 359
mehir..............................................234
Muhammed b. en-Nadr..................210
Mehir......................................249, 259
Muhammed b. Yahya.....................195
Mekke 61, 75, 193, 208, 245, 246, 276,
Muhammed Eb Zehra...........335, 347
299, 301
Muhammed Hamidullah...................82
Mekr................................................95
Muhkem.........................330, 333, 339
Mekruh...........................................241
Muhyiddin ed-Derv.................89, 90
Melik..............................................346
Mukatil b. Sleyman..............301, 302
Memfis...........................................120
Mlk 67/6-11.................................109
Men............................29, 30, 282, 355
Mmin 40/26-27..............................58
Menat...............................................75
Mmin 40/67..................................160
Merinn...............................208, 209
Mminun 23/99-100...............125, 167
Mervan b. el-Hakem.......................239
Mmtahine 60/10...........................244
Meryem..24, 32, 39, 62, 63, 67, 75, 79,
Mmtahine 60/11...........................248
356
Mnafikun 63/1-3............................96
Meryem olu sa..............................62
Musa. .54, 55, 56, 57, 58, 67, 108, 119,
Meryem olu Mesih.............32, 63, 79
121, 132, 152, 171, 235, 287, 288,
Mesn....................................330, 339
308, 315, 316, 317, 341, 342, 346,
Meet.....................133, 151, 156, 326
351, 353
KARMA NDEKS
373
Mrik..................25, 37, 51, 144, 180
Nisa 4/3..........................100, 265, 339
Mustafa Hizmetli.............................82
Nisa 4/31........................................100
Mutaffifn 83/14.............................102
Nisa 4/34........................................265
Mtercim Asm Efendi.....................38
Nisa 4/46........................................128
Mtebih.......327, 331, 333, 336, 338
Nisa 4/48........................44, 47, 76, 94
Mzeyne........................................237
Nisa 4/56........................................161
Nisa 4/85........................................178
Nahl 16/101....................................313
Nahl 16/106..............................45, 103
Nahl 16/106-108............................103
Nahl 16/126............................289, 351
Nahl 16/36.......................................61
Nahl 16/44........................47, 257, 357
Nahl 16/61......................................167
Nahl 16/77......................................125
Nahl 16/89......................................326
Necm 53/19-22.................................76
Nekl..............................................294
Neml 27/13-14.........................54, 108
Nisa 4/93........................................173
Nof.................................................120
Nuh...........67, 163, 165, 168, 308, 351
Nuh 71/1-4.....................................163
Nur 24/11-13..................................267
Nur 24/2.................................296, 321
Nur 24/3.................................268, 296
Nur 24/30-31..................................268
Nur 24/4...........................30, 266, 295
Nur 24/5...........................67, 296, 297
Nur 24/6-9......................262, 267, 322
Nz.............................................268
Neml 27/17-32...............................107
Neml 27/38-40...............................328
dn.....................................274, 279
Nesih..............................219, 308, 332
t.......................................118, 234
Nihle..............................................255
kmenik........................................24
Nikh.....248, 249, 250, 253, 254, 256,
lm cezas....................................323
258, 272
mer. .20, 82, 113, 145, 188, 191, 193,
Nisa 4/110......................................289
195, 197, 203, 204, 209, 210, 226,
Nisa 4/115........................................49
238, 242, 243, 244, 247, 250, 264,
Nisa 4/128......................................268
295
Nisa 4/15..................52, 262, 266, 321
mer b. Abdulaziz.........................239
Nisa 4/15-16...................................321
mer Nasuhi BLMEN. 113, 145, 210,
Nisa 4/17-18...................................164
264
Nisa 4/171........................................62
Oru................215, 216, 217, 219, 221
Nisa 4/25........................................323
Osman......................20, 195, 197, 207
Nisa 4/27........................................134
Osmanl............................21, 209, 279
Nisa 4/29........................................349
374
DORU BLDMZ YANLILAR
Pavlus.............................22, 23, 24, 26
Sehl........................................242, 243
Putlar................................................30
Seleme b. el-Ekva.........................196
Selmn-i Fris...............................194
Ramazan. . .32, 190, 216, 217, 219, 220

Reba..............................................276
Recm..............................................219
Riba................................................285
Ri................................................286
Rzk...............................................326
Ruh...................27, 123, 124, 125, 355
Rukne...................................237, 238
Rum 30/30..................18, 39, 101, 356
Rum 30/39......................................275
Rum 30/40................................51, 326
Semre b. Cndb..................195, 201

Serahs. . .202, 203, 205, 249, 250, 252,
281, 282
Sffin................................................20
Suat YILDIRIM.............................113
Sleyk............................................199
Sleyman. 82, 105, 106, 107, 327, 328,
329
Sleyman Ate.................................82
Sultan......202, 203, 204, 205, 207, 210
Snnet...............14, 257, 312, 332, 350
Rum 30/40-44..................................51
Rum 30/41..............................111, 359
Taber........25, 30, 82, 95, 96, 319, 335
Rvet............................................286
Taha 20/55.....................................123
Taha 20/56-59..................................56
Saba...............................................328
Sabi...............................70, 71, 72, 73
Sbit b. Kays..................242, 243, 246
Sd 38/26.........................................67
Sd 38/76.........................................99
Sd 38/79.......................................100
Sadukt..........................................255
Sff 61/5.........................................104
Sfft 37/139-148...........................162
Safiyye...........................................180
Safvn b. Umeyye..........................247
Sahabe........................................20, 25
Sahih..................................28, 44, 256
Sebe 34/46......................................339
Secde 32/7-8..................................123
Secde 32/7-9..................................104
Secde 32/9................................62, 123
Taha 20/66.......................................57
Taha 20/72-73..................................58
Tahpanhes......................................120
Tahrf..............................128, 129, 131
Taif.........................................191, 276
Takdis........................................65, 70
Takv.......................................45, 358
talak...............................................234
Talak 63, 138, 224, 225, 226, 229, 234,
235, 239, 241, 243, 254, 264, 332,
360
Talak 65/1......................................239
Talak 65/1 .....................................238
Talak 65/1-3...................................226
Talak 65/2..............................239, 264
Tanr..22, 23, 24, 26, 40, 51, 62, 63, 79
Tanr Baba.......................................22
KARMA NDEKS
375
Taoistler...........................................75
Tark b. ihab.................................189
Vabsa b. Mabed.......................46, 359
Tarsus...............................................22
Veda Hacc.....................................285
Tefsir....27, 30, 84, 118, 141, 146, 148,
Vekil..........................................62, 69
223, 224, 284, 305, 319, 336, 337,
Veliyylemr...................................210
340, 341, 356

Tebn 64/11...............................168
Temizlik.................................227, 239
Yahdiler. .62, 118, 128, 249, 287, 316
Tesbih.................................65, 70, 162
Yang.................................................75
Tebih.....................................336, 338
Yasin 36/51-52...............................126
Tevbe...34, 63, 79, 139, 151, 276, 300,
Yasin 36/74-75.................................88
302, 324, 346, 358
Yasin 36/82....................................135
Tevbe 9/1-5....................................300
Yin...................................................75
Tevbe 9/128.....................................34
Yuhanna.........................................315
Tevbe 9/31.................................63, 79
Yunus.....27, 39, 48, 56, 58, 67, 68, 92,
Tevl.......................................331, 341
141, 149, 162, 164, 166, 168, 170,
Tevrat...64, 71, 72, 120, 132, 172, 309,
312, 350, 356, 359
310, 312, 313, 316, 317, 318, 319,
Yunus 10/100...................48, 149, 359
320, 321, 323, 328, 351, 352, 353,
Yunus 10/15...........................312, 350
354
Yunus 10/18.............................27, 180
Teyemmm....................................171
Yunus 10/31.....................................92
Tezekkr..........................................46
Yunus 10/31-32................................92
Tn..................................123, 159, 191
Yunus 10/49...................................170
Tur..................................121, 130, 354
Yunus 10/66.....................................48
Yunus 10/79.....................................56
Yunus 10/90.............................58, 166
talak..........................................238
Yunus 10/90-92..............................166
Uhd......................................169, 299
Yunus 10/98...................................162
Ukbe b. el-Harise...........................264
Yusuf. 23, 39, 42, 79, 80, 95, 134, 155,
mm Habbe................................213
mm Yahya.................................264
mml-Al...................................179
seyd b. Hdayr............................305
217, 326, 338, 342, 343, 356

Yusuf 12/43-49..............................343
Utbe b. Amir..................................269
Zahir mezhebi...............................251
Uyku..............................................125
Zriyat 51/40..................................166
Uzza...........................................75, 76
Zriyat 51/50-60...............................41
Zaviye............................................191
376
DORU BLDMZ YANLILAR
Zebd.......................................38, 157
ddet...............................233, 236, 241
Zekiyyddin aban.......................347
ddeti saymak.................................226
Zemaher...............82, 84, 89, 90, 191
ftid...............................224, 246, 332
Zeyd.......................190, 243, 305, 319
krime.............................................219
Zeyd b. Erkam........................190, 305
mam Kerh....................................207
Zeyd b. Halid.................................319
mam Muhammed..................205, 207
Zina 295, 296, 297, 311, 317, 321, 322,
mam afi..............................205, 206
332
man. 44, 50, 70, 71, 73, 136, 137, 160,
Zhr..............................................318
261, 332, 344
Zuhruf 43/36-37...................17, 19, 64
ncil......22, 23, 24, 27, 64, 71, 72, 309,
Zuhruf 43/54....................................59
310, 312, 313, 315, 323, 340, 351,
Zmer 39/23...................330, 335, 339
352
Zmer 39/3.................................27, 75
rde...............................132, 134, 326
Zmer 39/42.....................39, 124, 356
sa....13, 22, 23, 24, 25, 26, 31, 32, 51,
Zmer 39/44...................................178
61, 62, 75, 80, 180, 308, 310, 315,
Zmer 39/53-54.............................292
351
sfahn. .17, 18, 33, 35, 38, 43, 46, 90,
blis.........................19, 59, 60, 99, 100

bn Abbs.13, 191, 219, 237, 238, 285,
335
bn Battal.......................................197
bn Hazm........................251, 257, 258
bn Huzeyme..................................197
bn Kesr..........................................82
bn Mce 190, 197, 198, 202, 203, 243,
249, 250, 256, 258
bn Manzur. 38, 95, 112, 155, 156, 157
bn Mesud.............................190, 200
bn Teymiyye.........................254, 255
bn-i Hmm..................................240
brahim.13, 29, 47, 60, 61, 66, 91, 141,
142, 143, 148, 163, 187, 190, 223,
308, 338, 348, 351, 355
brahim 14/10.................................163
brahim 14/4...........141, 142, 338, 355
153, 222, 330, 331, 341, 357

smail......................31, 38, 61, 82, 187
smail Hakk Baltacolu..................82
spanya.............................................21
spt- Vcib.....................................25
sr 17/30.......................................326
sr 17/33...............................173, 291
sr 17/56-57....................................88
sr 17/67.........................................98
sr 17/89.........................................98
sr 17/9-10......................................65
srail...24, 55, 58, 62, 67, 71, 121, 130,
132, 165, 314, 328
srail oullar.....24, 55, 58, 62, 67, 71,
121, 130, 165
stifhm..........................................188
syan.......................131, 200, 332, 354
yi niyet..........................................233
KARMA NDEKS
377
afi........................224, 239, 257, 259
uar 26/127....................................65
am..................................22, 190, 301
uar 26/192..................................355
efaat.............................................178
uar 26/23-29.................................56
efaatim.........................................181
uar 26/43-44.................................56
ems 91/8-10............................45, 358
uar 26/45......................................57
eyh...............................................191
uar 26/46-49.................................57
eytan.........................19, 41, 106, 117
ufa........................................349, 350
irbn............................................254
ur 42/40......................................289
irk.............................................28, 94

Abdulaziz Bayındır-Kuran Işığında Doğru Bilinen Yanlışlar PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abdulaziz Bayındır-Kuran Işığında Doğru Bilinen Yanlışlar PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KURN IIINDA

KURN IIINDA DORU BLDMZ YANLILAR, PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR

Litros Yolu Fatih San. Sit. No

Bu eserin tm haklar Sleymaniye Vakfna aittir. Yayncnn izni olmakszn

0(212) 513 00 93Fax: 0 (212) 511 21 69

KTPHANE BLG KARTI

1. Din 2. Nesh 3. Faiz 4. rade ve Meiet 5. Ecel 6. Tahrif

PROF. DR. ABDULAZZ BAYINDIR

(Kurn) bereketli bir kitaptr. Onu

F- NSAN ALLAHIN HALFES M?....................................65

DORU BLDMZ YANLILAR

VI. NSANI NSAN YAPAN ZELLKLER.................104

3. Allah Yolunda Kendini Feda Etmek.......................173

2. Anlam Olumsuza evirenler.................................221

DORU BLDMZ YANLILAR

E- HUDUDULLAH = ALLAHIN KOYDUU SINIRLAR.......232

2. Mal Dokunulmazlna Saldr................................293

3. zel Hayatn Dokunulmazlna Saldr.................295

c- Dinden Dnme (rtidad)..............................................301

B- KURNI ALLAHIN ELSNN UYGULAMASI.............348

Onlara bir yet getirmediin zaman bir yerden

Kurna ters grler bulunur. Bu grler genellikle

O gn Eli diyecek ki, Ya Rabbi, benim kavmim

lkin yaratmaya nasl baladysak ylece

DORU BLDMZ YANLILAR

Prof. Dr. Abdulaziz BAYINDIR

KNC BASKIYA NSZ

Prof. Dr. Abdulaziz

DORU BLDMZ YANLILAR

Kim Rahmann Zikrini (Kurn) bulank grrse

Mtercim Asm, Kamus Tercmesi (Firuzbdnin), Bahriye

DORU BLDMZ YANLILAR

sebeple lh kitaplarn ortak ad Zikirdir. 3 Allah Tel

Bilin ki, kalplerin yatp rahatlamas Allahn zikri

Bu bilgiler ftrata, yani yaratl, deiim ve geliim

Sen yzn dosdoru bu dine, Allahn ftratna

yumurta kabuu gibi sarmasna frsat veririz demek

Allah da yle demiti:

Bkz. Enam 6/112 ve Nas 114/6.

DORU BLDMZ YANLILAR

Sahabe dneminde, bilinen dnyann byk bir

Peygamberimizin yetitirdii bir avu Mslmann

DORU BLDMZ YANLILAR

gsterilmemesini ister 6 sa yle demitir: Tanrn olan

Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, (ev. Dominik Pamir),

Pavlus Rab kelimesini ustaca kullanmtr. Rab

Evinde bulunduu kadn onu kendine ard,

ncil/Pavlusun Romallara Mektubu 1: 1-6.

DORU BLDMZ YANLILAR

sann adyla, Onun araclyla Baba Tanrya

Pavlus, daha ileri giderek u szyle Mesih say

Bugnk Hristiyanlar, irki iyice zmsedikleri iin

ncil/Pavlusun Koloselilere Mektubu 3:17.

II- BUGNK MSLMANLAR

Muhammed b. Cerr et-Taber, Camiul-beyn f tefsril-Kurn

DORU BLDMZ YANLILAR

Allah n ncsdr diyenler tam kafir

Kutsal Ruh ile ilgili olarak Pavlusun Romallara

Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, par. 200 ve 212. Burada

Kutsal Ruh, bizim zayflmza yardm eder, nk

Kurn, Mekkeli mriklerin putlar hakknda yle

Onlara kul olmamz, baka deil sadece bizi

ncil/Romallar 8/26-28. Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri,