Endstriyel Sensrler ve Uygulama Alanlar

Kalite kontrol amal lme sistemleri, retim ve montaj hatlarnda imalat srecinin en nemli aamalarndandr. Gnmz teknolojisi mkemmellii ve retimdeki hassasiyeti otomasyon sistemleriyle ortaya koyar. Bu almada Otomasyonda nemli yer tutan Endstriyel sensrlerden ndktif ve kapasitf sensrler incelenmi ve bu sensrlerin uygulama alanlarna deinilmitir.

Sensr ve Transdser terimleri birbirlerinin yerine kullanlan terimlerdir. Transdser genel olarak enerji dntrc olarak tanmlanr [1]. Sensr ise eitli enerji biimlerini elektriksel enerjiye dntren cihazlardr. Ancak 1969 ylnda ISA (Instrument Society of America) bu iki terimi e anlaml olarak kabul etmi ve "llen fiziksel zellik, miktar ve koullarn kullanlabilir elektriksel miktara dntren bir ara" olarak tanmlamtr [3].

Sensrlerle Uzunluk, alan, miktar, ktlesel ak, kuvvet, tork (moment), basn, hz, ivme, pozisyon, ses dalga boyu ve younluu, Scaklk, s aks, Voltaj, akm, diren, indktans, kapasitans, di elektrik katsays, polarizasyon, elektrik alan ve frekans, Alan younluu, ak younluu, manyetik moment, geirgenlik, Younluk, dalga boyu, polarizasyon, faz, yanstma, gnderme, younlama, ierik, oksidasyon/redaksiyon, reaksiyon hz, pH miktar lmleri gibi birok uygulama alan gelimitir [3-5].

ndktif ve Kapasitif Sensrler Tm otomatik ilemlerde retimin ak ve makine hareketlerinin, geri besleme bilgisi olarak denetleyici birimlere aktarlmas iin sensrlere kesinlikle gerek vardr. Sensrler konum, snr, seviye bilgileri verirler veya darbe iletici olarak grev yaparlar. Elektronik sensrler iinde iki tanesi endstri uygulamalar iin ok gvenilir olduklarn kantlamlardr. ndktif ve kapasitif sensrler ok geni bir malzeme eidini dokunmadan alglarlar. ndktif ve kapasitif sensrlere alglayc, dokunmasz konum gsterici, yaklam anahtar gibi isimlerde verilmektedir [1-2].

ekil1. Sargda oluan manyetik alan

ekil 2.1.2 ndktif Sensrde oluan manyetik alan

ekil 2.2.1 ndktif Sensrn Kesiti

ndktif Sensrler ndktif sensr, iletken malzeme ierisinde girdap akm kayplarnn neden olduu bir rezonans devresinin kalite faktrndeki deiikliin fiziksel etkisinden yararlanr. Bir LC osilatr 100 kHz. ile 1 MHz. arasnda yksek frekansl bir elektromanyetik alan oluturur ekil 2.1.1'de grld gibi alan herhangi bir yne ynelmeden sarg eksenine gre simetrik biimlenir. Gerekte, yalnzca akm tayan iletkenden oluan bir sarg kullanlmaz ve yksek geirgenlii olan ferit malzeme yardmyla elektromanyetik alana istenilen dorultuda bir yn vermeye allr.
ekil 2.2.2 ndktif Sensrn Yaps

Ferit ekirdek zerine yerletirilen sargnn manyetik alan sensr etrafnda younlam olur (zellikle duyarl bir hale gelen sensrn etkin alannn n tarafnda). Eer sarg ve ferit ekirdek ayrca bir metal ekranla evrilmi ise ekil 2.2.2'de manyetik alan tmyle sensrn n tarafndaki alanda snrlanm olur. Bylece sensrn kenarlar anahtarlama zelliini etkilemeden tmyle metalle evrilebilir.

Eer bir iletken malzeme, oluan elektromanyetik alan iine girerse, indksiyon yasasna gre malzeme iinde girdap akmlar oluur ve osilatr devresinden enerji eker. Bu sistem birincil sargsnn indktans L, ikincil sargsnn ve ykn iletken malzeme ile gsterildii bir transformatr ile karlatrlabilir. Birincil ve ikincil sarglar arasndaki tek balant havada oluturulan alandr.

ndktif Sensrn zellikleri ndktif sensrler; kendisine yaklaan metalik malzemeleri temas olmadan alglarlar. Osilasyon devresindeki L bobininde yksek frekansl manyetik alan yaratlr.Bu manyetik alana yaklaan metal parada eddy akmlar oluur ve bu akmlar para yaklatka artar. Bu osilasyon devresinde yk artna sebep olur ve osilayon azalr yada durur. Sensrdeki ''Genilik lm devresi'' bu deiimi alglar[6].

Sensrn cisim zerinde manyetik bir etkisi yoktur. Tm pratik uygulamalarda hedef cisim her trl etkiden uzaktr. ndktif sensrler uzaklk ile orantl bir sinyal iletmede yalnzca snrl bir kullanma sahiptir. Bu yzden asl uygulama alan bir saysal anahtar olarak kullanlmasdr [3-4].

ekil 2.2.1 ve 2.2.2 de bir sensrn i yapsn gstermektedir. Muhafaza, kablo veya soket paralarndan meydana gelir, devre kart veya esnek filmde SMD (yzeye monte edilen) elektronik devre, ferit ekirdekli paralardan oluur.

Bu, sensre vibrasyon ve darbelere kar ayrca neme kar da iyi bir koruma salar. Bylece endstrinin her yerinde kullanlabilir ve salam sivi gereksinimini karlar [2].

ekil 2.3. Uygulama kullanlan LVDT ve RVDT modelleri

LVDT ve RVDT LVDT (dorusal deiken fark transformatr), RVDT (dner deiken fark transformatr) ve ortak indktansl yaknlk sensrlerinin almasnn temelidir. LVDT mekanik olarak hareketlendirilmi nvesi ile bir transformatrdr. LVDT'nin ani yer deiimlerini lebilmesi iin osilatr frekansnn hareketin en yksek frekansndan en azndan 10 kat daha byk olmas gerekir. Yava yer deiim ileri iin kararl osilatr yerine 50-60 Hz'lik besleme kayna frekans kullanlabilir [3-4].

LVDT ve RVDT lerde; Sensr ok az srtnme direnci ile kontaksz bir aygttr. Manyetik ve mekanik histerezis ihmal edilebilir. k direnci ok dktr. Grlt ve parazitlere kar az duyarllk. Sonsuz kademede znrlk mmkndr. LVDT sensrnn kullanl uygulama yerlerinden birisi de aygtlarn kalite kontrol ve lekleme aygt (gauging) olarak kullanlmasdr. Bu durumda LVDT nvesine lme balnn nceden ayarlanm referans pozisyonuna gelebilmesi iin bir yay monte edilmitir.

Uygulama rnekleri Aadaki indktif ve kapasitif sensrlerin en genel uygulamalarna rnekler verilmitir [2]. ekil 3.1'deki sistemde indktif sensr ile metal kapak kontrol yaplmaktadr. Bu sistem de indktif sensrler ienin zerinde kapan var yada yok oluunu alglar ve kontrol sistemine sinyal gnderirler. Kontrol sistemi bu sinyale gre pistonun ileri yada geri konuma getirir. Eer kapaklar tam ise piston geri konumda kalr ve kutu banttan ileriye doru hareket eder, ayet kapaklardan biri yok ise piston ileri konuma geerek ielerin bulunduu kutuyu dier banda srer.

ekil 3.1 ndktif Sensr ile Metal Kapak Kontrol [2].

ekil 3.2 Kapasitif Sensr ile Seviye Kontrol

ekil 3.2'deki sistemde kapasitif sensr ile seviye kontrol yaplmaktadr. Sistemin almas, iki prob arasnda hava olduundan sensrn kapasitesi sabit bir deerdedir. Problar arasna toz paracklar girdiinde problar arasndaki madde deitiinden kapasite deeri deiecektir. Bu deiim sonucunda kontrol sistem kabn iinde toz paracklar olduunu bir sinyal verecektir.

ekil 3.3'deki sistemde pistonun konumunun manyetik sensrle alglanmaktadr. Pistonun ileri yada geri konumda oluununa gre manyetik sensrler sinyal verir. Bu uygulamalarda manyetik sensr ok kullanldr manyetik sensr yerine baka alglama eleman yerletirmek hem montaj zorluklar karacak hem de maliyeti fazla olacaktr. ekil 3.3 Manyetik Sensr ile Pnmatik Silindirin Pozisyon Kontrol [2].

Sonu Son yllarda endstri ve otomasyon sistemlerindeki gelimeler sensr ve transdserlerle ok geni uygulama alan bulmulardr. Sensrler fiziksel ortam ile endstriyel amal elektrik-elektronik cihazlar birbirine balayan bir kpr grevi grrler. Bu cihazlar endstriyel proses kontrol, koruma ve grntleme gibi ok geni bir kullanm alanna sahiptirler. Gnmzde yzlerce tip sensrden sz edilebilir, mikroelektronik teknolojisindeki hzl gelimeler yeni uygulamalarn olumasna olanak salamaktadr. Bu almada sensrlerin en geni endstriyel uygulama alanlarna ve rneklerine yer verilmitir.