1.

MANN-WHTNEY U TEST

Mann-Whitney U testi parametrik olmayan ift tarafl bir testtir. Bamsz iki rneklem t
testinin parametrik olmayan alternatifidir.
Ana ktle dalmlar hakknda varsaymlara dayanmad ve kk rnekler sz konusu olduunda
uygulanabildii iin parametrik alternatiflerine oranla kullanm alan daha genitir.

Uygulama rnei
Bir endstri mhendisi uygulad yeni sistemin memnuniyet derecelerini renmek iin
fabrikann retim ve ynetim ksmlarnda alanlara bir soru sorumutur. 1den 50a kadar olan
izelgede memnuniyet puanlarn iaretlemeleri istemitir. 19 veri rastgele seilmi ve aada
verilmitir. %5 anlamllk seviyesinde memnuniyet puanlamas bakmndan retim ve ynetim
departmanlarnn arasnda fark var mdr? Test ediniz.

Ynetim departman retim departman
32 45 26 37 18 33 36 35 31 27
44 36 25 35 27 15 40 28 28

Hipotezin Kurulmas :
H
0
: retim ve ynetim departmanlar arasndaki memnuniyet puanlamas bir fark
yoktur.
H
1
: Ynetim departmanlarnda memnuniyet puanlamas retimden dktr.

ZM:
lk nce yaplmas gereken ilem, gruplarn sra numaralarnn belirlenmesidir. Bu
ilem iin iki grubun verileri birlikte alnr ve en kk deere 1 denilerek sralama yaplr.
Ayn deere sahip veriler iin sra numaralarnn ortalamas alnr ve her iki gruba yeni sra
numaralar yerletirilir.
Ynetim Sra No: retim Sra No:
32 8 33 9
45 14 36 11,5
26 4 35 10,5
37 12 31 7
18 2 27 5
40 13,5 15 1
36 11,5 40 13,5
25 3 28 6,5
35 10,5 28 6,5
S = 78,5
T
h
=

T
h
=

= 23,5 ( kullanacamz deer )

n
1
= 10, n2 = 9 ve hipotezimiz tek tarafl olduundan = 0,05 alnr:

Tablodan grld gibi 25dir.

W = 25 > T
h
= 23,5 olduuna gre H
0
reddedilir.

Karar: Fabrikann ynetim ve retim departmanlar arasnda, bu yeni kurulan sistem
bakmndan memnuniyet asndan fark vardr. Ynetim departman alanlar bu sistemden
puanlama bakmndan daha dk oylar kullanmtr.
retimde alanlar daha memnundur diyebiliriz.







2. FRIEDMAN TEST (K YNL VARYANS ANALZ)
Friedman Testi, iki ynl varyans analizinin non-parametrik alternatifi olan bir testtir. Normal
ve simetrik dalmlarda, varyans eitlii olamad durumlarda kullanlr. Birbirleriyle ilgili iki veya
daha fazla rneklemi karlatrmak iin kullanlr. Verileri en azndan sralayc bir lekle elde edilmi
k sayda rneklemin, ayn evrenden gelip gelmedikleri test edilmektedir.
Uygulama rnei
Be farkl niversitenin Endstri mhendisi rencilerinin mhendislik dalnda 6 farkl dersten
aldklar notlarn okuduklar okulla ilgisi olup olmadn aratrlyor. 6 ders seiliyor. Standart
dzeydeki rencilerin notlar kaydediliyor. Veriler aada verilmitir:

Ders ad Karadeniz
T.
Yldz T.

Karabk . ODT Kocaeli .
statistik
33 34 69 59 58
Veri
Madencilii
100 49 88 67 90
etd
100 95 95 88 87
Maliyet
Muhasebesi
83 95 95 87 84
YA
Aratrmas
68 79 83 69 69
Programlama
41 69 79 65 49

Verilere gre seilen dersler ile okunan okullar arasnda balant var mdr? = 0,05 iin test ediniz.


ZM:

lk nce satrlar ve stunlar kendi aralarnda en kk veriye 1 sra numaras
verilerek sralanr. E veriler iin ortalama sra numaras alnr. Her bir ilemin stunlara gre
sra numaralar toplanr.


H
0
: Verilen derslerin notlarnda niversiteye gre bir fark yoktur.
H
1
: En az bir niversiteden kaynaklanan farkllk vardr.

Ders ad Karadeniz
T.
Yldz T.

Karabk . ODT Kocaeli .
statistik
33 (1) 34 (2) 69 (5) 59 (4) 58 (3)
Veri
Madencilii
100 (5) 49 (1) 88 (3) 67 (2) 90 (4)
etd
100 (5) 95 (3,5) 95 (3,5) 88 (2) 87 (1)
Maliyet
Muhasebesi
83 (1) 95 (4,5) 95 (4,5) 87 (3) 84 (2)
YA
Aratrmas
68 (1) 79 (4) 83 (5) 69 (2,5) 69 (2,5)
Programlama
41 (1) 69 (4) 79 (5) 65 (3) 49 (2)
TOPLAM
14 19 26 16,5 14,5

Toplam 5 grup olduuna gre k = 5, alt farkl ders olduuna gre n= 6dr.

) 1 ( 3 *
) 1 ( *
12
2
+
+
=

k n R
k k n
S
i
Formln kullanrz.

S = 114,36-108 = 6,36
n= 6, = 0,05 iin tablo deerimiz: 6,33 kar.

d
S = 6,36 > d =6,33 olduuna gre H
0
hipotezi reddedilir.
Karar: Endstri mhendisi rencilerinin mhendislik dalnda 6 farkl dersten aldklar notlarn
okuduklar okulla ilgisi bulunmutur.


3. ARET TEST

Bu test baml gruplar aras farkllklar lmeye ynelik olan t-testinin non-parametrik
edeeridir. Bu analiz ile, iki deikenin dalmlar ayndr hipotezi test edilmektedir. Bu test iin
herhangi bir veri dalm art yoktur. aret testinin hesaplanmas ise ilki gruba ait deerlerin farklar
alnarak bu farkllklara gre gruplarn byk veya kk olanlarn says belirlenir.


Uygulama rnei

Bir retim fabrikasnda 10 iinin yeni ie alnan endstri mhendisinin almalarnn ncesi
ve sonras farklar +, - eklinde belirtmeleri istenmitir. + lar verimin arttn, - ler de azaldn
belirtmektedirler. Endstri mhendisinin verimi artrd sylenebilir mi? = 0.05 iin testi yapalm.


i no Verimin fark(Sonra-nce)
________ ____________
1 +
2 -
3 +
4 -
5 +
6 +
7 0
8 0
9 +
10 +
________ ____________



ZM:


H
0
: Fabrikann veriminde Endstri mhendisinin etkisi yoktur.
H
1
: Hayr Endstri mhendisinin etkisi vardr.

Burada dikkat edilmesi gereken ilk ey; 2 ii + veya deer kullanmam. Bu durumda ileme girecek
ii says n = 10 2 den 8 olacaktr.

Bu verilerin 2 si geri kalan 6 s + deerdir. Yani k
h
= 6 olur.imdi tablo deerimize bakalm;


k
h
=7, n=8 olduunda tablo deerimiz 0,0313 dr.

= 0.05 > 0,0313 olduundan H
0
reddedilir.

Karar: Bir Endstri mhendisinin alt fabrikadaki verime etkisi vardr. Endstri
mhendisi altrmak ise akllca bir karardr.



4. WLCOXON TEST

Bu testte, baml iki ana ktle aritmetik ortalamasnn belirli bir nem derecesinde
birbirinden nemli derecede farkl olup olmad test edilir. Bu testin ana ilkesi, deerlere sra
dnm uygulanmasdr. Bu testte baml iki grubun ortalamalar deil, ortancalar arasndaki
farkn nemli olup olmad test edilir. Yani evren medyan fark hakkndaki hipotezi test eder. Genel
olarak, normal dalm gstermeyen deerler iin Wilcoxon testi, t testine gre daha gldr, yani
nce ve sonra deerleri arasnda fark varsa, daha doru olarak saptar.

Uygulama rnei

ok byk bir firmann Endstri mhendisi 30 departmanda iyiletirme almalar yapyor.
etd yaptktan sonra birok alanda zamandan tasarruf salamtr. Aada departmanlarn ve
uygulanan iyiletirme almalarnn deerleri verilmitir.

yiletirmeden nceki ve sonraki zamanlar arasnda fark var mdr? 0.05 gven dzeyinde test edelim.






yiletirmeden
nce Sonra Fark Sra
___________________________________________________
88 84 -4 18
87 85 -2 9.5
86 87 -1 3.5
85 86 1 3.5
94 95 1 3.5
100 99 -1 3.5
97 97 0 -
96 94 -2 9.5
86 88 2 9.5
90 88 -2 9.5
92 95 3 14
90 94 4 18
92 97 5 21.5
98 92 -6 23.5
80 88 8 26
81 86 5 21.5
82 84 2 9.5
82 85 3 14
83 87 4 18
88 94 6 23.5
81 80 -1 3.5
87 91 4 18
79 82 3 14
80 87 7 25
80 90 10 28
82 82 0 -
87 86 -1 3.5
87 91 4 18
86 84 -2 9.5
100 91 -9 27



ZM:


H
0
: Fabrikann iyiletirmeden sonraki durumda fark yoktur.
H
1
: Fabrikann iyiletirmeden sonraki durumda fark vardr.

Art ve eksi deerlerin sra saylarnn toplam:
T
-
= 120,5 ve T
+
= 285,5 olur. Bu testte saysal deeri kk olan deer kullanlr. Yani T

ilemde kullanmamz gereken deerdir.
N = 30 > 25 ise :
T, Ortalamas ve Varyans olan bir normal dalma yakn bir dalm verir. Buna gre gzlenen T
deerinin birim normal dalmdaki deeri olan Z forml ile bulunur. Elde edilen Z deeri bir ve iki
yanl Z tablolarndaki kritik deerlerle karlatrlarak hipotez kontrol edilir.

Kullanlacak olan forml de:

dir.
Formlden yararlanarak Z = - 1,876 bulunur.
ift ynl bu testte 0,05 deeri ise 1,64 olur.
-Z < < + Z

olduuna gre H
0
hipotezi kabul edilir.
Karar: Maalesef Endstri mhendisi yapt iyiletirme almalarnda ok da baarl olamamtr.
Yani iyiletirme sonrasnda zamandan tam anlamyla tasarruf salanamamtr. Mhendisin tekrar
aratrma yapp almalarn kontrol etmesi gerekir.

5. KRUSKAL WALLIS VARYANS ANALZ
Kruskal Wallis varyans analizi, tek ynl varyans analizinin parametrik olmayan karldr.
Veriler lmle belirtildii halde parametrik test varsaymlar yerine gelmiyorsa (denek says az ve/ya
da gruplar normal dalmyor ve/ya da varyanslar homojen deil ve/ya da veriler kesikli saysal veri
tipinde ise) tek ynl varyans analizi yerine Kruskal-Wallis varyans analizi kullanlr.

Uygulama rnei

18 fabrika iisi rastgele gruba ayrlm, her gruptaki iilerin farkl ihtiyalara dayal
dinlenme sreleri dakika cinsinden llmtr. htiyalar ve Dinlenme sreleri arasnda fark var
mdr? Test ediniz = 0,05dir.



Dinlenme Sreleri
htiya 1 htiya 2 htiya 3
Dinlenme
sresi(dk)
Sra
no
Dinlenme
sresi(dk)
Sra no Dinlenme
sresi(dk)
Sra no
10 13,5 7 7,5 4 3
11 15 8 9,5 5 4,5
10 13,5 9 11,5 6 6
12 16 8 9,5 3 1,5
13 17 7 7,5 5 4,5
14 18 9 11,5 3 1,5 TOPLAM
R
i
93 57 21 171 R
n
i
6 6 6 18 N
15,5 9,5 3,5 9,5


ZM:
Dinlenme sresi: 3 3 4 5 5 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 12 13 14
Sra No: 1,5 1,5 3 4,5 4,5 6 7,5 7,5 9,5 9,5 11,5 11,5 13,5 13,5 15 16 17 18

H
0
: Gruplar arasnda fark yoktur.
H
1
: En az bir grup dierlerinden farkldr.

Bu testteki kullanlan forml ise:

) 1 ( 3
) 1 (
12
1
2
+
|
|
.
|

\
|

+
=

=
n
n
R
n n
KW
k
i
i
i


15,16 ) 1 18 ( 3
6
21
6
57
6
93
) 1 18 ( 18
12
2 2 2
= +
|
|
.
|

\
|
+ +
+
= KW

=0,05 olduunda, 2 serbestlik dereceli ki-kare tablo deeri:


5,99dur.


KW = 15,16 > X
2
= 5,99 olduu iin H
0
hipotezi reddedilir.

Karar: htiyalar ile dinlenme sreleri arasnda fark yoktur. Yani dinlenme srelerini ihtiyalarn ne
olduuna bal olarak belirlemek yanl olur.