Riemann Integrali

T. C.
SELUK N VERS TES

FEN EDEB YAT FAKLTES
MATEMAT K BLM

NTEGRAL
(Ri emann ntegrali)

Ha z r l ayan
Ahme t Re c e p KARAKO

Te z Dan man
Do . Dr . a z i ye YKSEL

KONYA 1 9 9 6

ZET
Riemann integrali Fen Liseleri, Anadolu Liselerinin saysal ve eit arlk
blmlerinde gsterildii gibi; fakltelerde Analiz-I ve Analiz-II derslerinde nemli
bir konu olarak yerini her zaman korumaktadr.
Bu tez almas drt ksmdan olumaktadr.
Birinci blmde belirsiz integral; ikinci blmde belirli integral; nc
blmde belirli integral ile dzlemsel alan hesaplar, dnel cisimlerin hacim
hesaplar ve yzey alan hesaplarnn nasl hesaplanacan anlatan teorik ve pratik
ksmlar yazlmtr. Drdnc blmde ise bir ucu sonsuza giden integral
hesaplarndan bahsedilmitir.

Anahtar kelimeler: ntegral, Riemann, analiz, alan hesab, yzey alan hesab,
dnel cisimlerin hacmi, grafik, leminskat, astroid, kardioid, Bernoulli, Cauchy

NSZ

Bu almann tamamlanmas iin retim grevlisi Sayn Do. Dr. aziye
YKSELden dn alm olduum kitaplar zerinde incelemeler yaparak alt ayda
hazrladm. retmenimin gr ve eletirileriyle olgunlatrmaya altm bu eser
Analiz-I ve Analiz-II derslerine yardmc kaynak olaca dncesindeyim.
Hatta Riemann ntegralinin baz ksmlar da Fen Liseleri ve Anadolu
Liselerinde anlatlan mfredat konular ile rttnden, bu trdeki lise
rencilerine de yarar salayaca kansndaym.
Bu tez yazm ve hazrlk aamasnn her birinde bana yardm etmekten
ekinmeyip, her zaman destek olan Sayn retmenim Do. Dr. aziye YKSELe
teekkrlerimi arz ederim.

Ahmet Recep KARAKO

I
N D E K L E R
BLM 1.............................................................................................................................................. 1
BELRSZ NTEGRAL....................................................................................................................... 1
1.1. TANIM:....................................................................................................................................... 1
1.2. BELRSZ NTEGRALLERN ZELLKLER............................................................................ 2
1.3. TEMEL FORMLLER............................................................................................................... 3
1.4. NTEGRAL ALMA METOTLARI................................................................................................ 5
1.4.1. Deiken Deitirme Metodu: ........................................................................................... 5
1.4.2. Ksm ntegrasyon Metodu ................................................................................................ 7
1.4.3. Rasyonel Fonksiyonlarn ntegrasyonu (veya Basit Kesirlere Ayrma)........................... 9
1.4.3.1.
}
+
dx
b ax
k
Hali:.................................................................................................... 9
1.4.3.2.
( )
}
+
dx
b ax
k
n
Hali: ............................................................................................ 10
1.4.3.3.
) (
) (
) (
x Q
x P
x f = Hali:............................................................................................... 11
1.4.3.4.
}
+ + c bx ax
dx
2
Hali:............................................................................................. 12
1.4.4. Kkl fadelerin ntegrasyonu........................................................................................ 17
1.4.5. Binom ntegralleri ........................................................................................................... 20
1.4.6. ( )
}
+ + dx c bx ax x R
2
, eklindeki ntegrallerin Hesab........................................ 22
1.4.6.1.
}
+ + c bx ax
dx
2
integralinin hesab:................................................................... 22
1.4.6.2.
}
+ +
+
dx
c bx ax
n mx
2
integralinin hesab: ............................................................. 24
1.4.6.3.
( )
}
+ + + c bx ax n mx
dx
2
integralinin hesab: .................................................. 25
1.4.6.4. ( ) x P
n
, n inci dereceden bir polinom olmak zere,
}
+ +
dx
c bx ax
x P
n
2
) (

eklindeki integrallerin hesab: .............................................................................................. 25
1.4.6.5 N e n olmak zere,
( )
}
+ + c bx ax p x
dx
n 2
eklindeki integrallerin hesab: 26
1.4.7.
}
|
|
.
|
\
|
+
+
dx
d cx
b ax
x R
m
, eklindeki ntegrallerin Hesab ............................................... 27
1.4.8. ( )
}
dx x x R cos , sin eklindeki ntegrallerin Hesab ................................................. 29
1.4.9. ndirgeme (Rekrans) Formlleri................................................................................... 30
1.5. ZLM PROBLEMLER................................................................................................... 32
1.6. ZLECEK PROBLEMLER................................................................................................. 37

II
BLM 2............................................................................................................................................ 38
BELRL NTEGRAL....................................................................................................................... 38
2.1. Aralklarn Paralanmas ......................................................................................................... 38
2.1.1. Tanm: .............................................................................................................................. 38
2.2. Merdiven Fonksiyonlar ........................................................................................................... 39
2.2.1. Tanm: .............................................................................................................................. 39
2.3. Merdiven Fonksiyonlarnn ntegrali ....................................................................................... 41
2.3.1. Tanm:............................................................................................................................... 41
2.4. Kapal Bir Aralkta Tanml, Reel ve Snrl Bir Fonksiyonun Riemann ntegrali.................... 42
2.4.1. Tanm:............................................................................................................................... 43
2.4.2. Tanm:............................................................................................................................... 43
2.4.3. Tanm: .............................................................................................................................. 43
2.4.4. Tanm: .............................................................................................................................. 44
2.5. Riemann Anlamnda ntegrallenebilen Baz Fonksiyon Snflar ......................................... 45
2.5.1. Tanm: .............................................................................................................................. 46
2.6. ( )
x
a
f u du
}
nun Sreklilii, lkel Fonksiyonlar, Diferansiyel ve ntegral Hesabnn Temel
Teoremi ........................................................................................................................................... 54
2.6.1. Belirsiz ntegral ile Belirli ntegral Arasndaki Bant. lkel Fonksiyonlar:............... 55
2.6.2. Diferansiyel ve ntegral Hesabnn Temel Teoremi: ...................................................... 55
2.7. Baz Limitlerin ntegraller Yardmyla Hesab....................................................................... 57
2 . 8 . Z L M P ROBL EML ER ............................................................................. 58
2 . 9 . Z L ECE K P ROBL E ML E R .......................................................................... 65
BLM 3............................................................................................................................................ 68
BELRL NTEGRALN UYGULAMALARI................................................................................ 68
3.1. Alan Hesaplar......................................................................................................................... 68
3.1.1. Dik Al Koordinat Sistemlerinde Alan Hesab .......................................................... 68
3.1.2. Kutupsal Koordinat Sistemlerinde Alan Hesab.......................................................... 73
3.1.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Alan Hesab .................... 75
3 . 1 . 4 . ZLM P ROBLE MLER ................................................................. 76
3 . 1 . 5 . ZLECEK P ROBLEMLER .............................................................. 85
3.2. Yay Uzunluunun Hesab ....................................................................................................... 85
3.2.1. Kartezyen Koordinat Sisteminde Yay Uzunluunun Hesab...................................... 85
3.2.2. Kutupsal Koordinatlarda Yay Uzunluunun Hesab .................................................. 87
3.2.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Yay Uzunluunun Hesab
.................................................................................................................................................... 90
3 . 2 . 4 . ZLM P ROBLE MLER ................................................................. 91
3 . 2 . 5 . ZLECEK P ROBLEMLER .............................................................. 93
3.3. Kiri Uzunluunun Eri Parasna Oran ............................................................................. 94
3.4. Hacim Hesaplar...................................................................................................................... 95
3.4.1. Kesit Metodu................................................................................................................... 95
3.4.1.a. Disk Metodu ............................................................................................................ 98
3.4.1.b. Kabuk Metodu ...................................................................................................... 101
3 . 4 . 2 . ZLM P ROBLE MLER ............................................................... 104
3 . 4 . 3 . ZLECEK P ROBLEMLER ............................................................ 113
3.5. Dnel Yzeylerin Alanlarnn Hesaplar .............................................................................. 115
III
3.5.1. Eri Denkleminin Kartezyen Formda Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin Alannn
Hesab ...................................................................................................................................... 115
3.5.2. Eri Denkleminin Kutupsal Olarak Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin Alannn
Hesab ...................................................................................................................................... 119
3.5.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin Alannn
Hesab ...................................................................................................................................... 120
3 . 5 . 4 . ZLM P ROBLE MLER ............................................................... 121
3 . 5 . 5 . ZLECEK P ROBLEMLER ............................................................ 124
BLM 4.......................................................................................................................................... 126
GENELLETRLM NTEGRALLER..................................................................................... 126
4.1. ntegralleme Aralnn Sonsuz Olmas Hali ....................................................................... 126
4.2. ( )
}
+

dx x f in ntegrali ........................................................................................................ 128
4.3. Yaknsaklk Kriterleri. Mutlak Yaknsak ntegraller ........................................................... 129
4.3.1. f nin Negatif Olmamas Halinde ( )
a
f x dx
}
ntegralinin Yaknsakl: .................. 129
4.3.2. Seriler ile Olan Benzerlik: .............................................................................................. 130
4.3.3. Eer ( )
a
f x dx
}
integrali yaknsak ise, ( )
a
f x dx
}
integrali de yaknsaktr. ......... 131
4.3.4. Mutlak Yaknsaklk: ....................................................................................................... 131
4.3.5. Mukayese Kriteri: ........................................................................................................... 131
4 . 4 . Z L M P ROBL EML ER ......................................................................... 135
4 . 5 . Z L ECE K P ROBL E ML E R ........................................................................ 139
4.6. ntegralleme Aralnda Fonksiyonun Sonsuzluk Yerlerinin Bulunmas Hali .................. 139
EK 1............................................................................................................................................ 143
EK 2............................................................................................................................................ 151
EK 3............................................................................................................................................ 152
KAY NAKL AR ........................................................................................................................ 153

BLM 1

BELRSZ NTEGRAL

Bir bakma trev alma ilemlerinin tersi olan integral alma ilemi fen ve
mhendisliin en ok ihtiya duyduu matematik konularnn banda gelir. Biz bu
blmde temel fen derslerinde karlalmas muhtemel olan btn integral trleri
iin zm yollarn etrafl olarak ele alacaz.
Bu blmde matematik ve fizik problemlerinin zmnde nemli bir yer tutan
integral kavramn tantacak, daha sonra eitli integral alma metotlarn vermeye
alacaz.

1.1. TANIM:
Trevi ) (x f veya diferansiyeli dx x f ) ( olan ) (x F ifadesine ) (x f in belirsiz
integrali denir ve
( ) ( ) x F dx x f
}
=

eklinde gsterilir. Bu
( ) ( ) ( ) ( ) x f x F
dx
d
dx x f x F = =
}

olmas demektir. Dier taraftan bir sabitin trevi sfr olduundan
( ) | | ( ) x f c x F
dx
d
= +

yazlabilir ki, bu da ) (x f in integralinin ) (x F eklinde yazlabileceini gsterir.
Demek ki dx x f
}
) ( integralini hesaplamak demek trevi ( ) f x olan fonksiyonu
bulmak demektir.

RNEK 1.1.
}
dx x 2 integralini hesaplaynz.

2
zm:
Bu integrali hesaplamak iin trevi x 2 olan ifadeyi bulmak gerekir. Bu ifadenin
2
x olduunu trev kavramndan dolay syleyebiliriz. u halde
c
x
dx x + =
}
2
2
2

olur.

imdi belirsiz integrallere ait baz zellikleri inceleyelim.

1.2. BELRSZ NTEGRALLERN ZELLKLER

zellik 1: p eR iin
( ) ( )
} }
= dx x f a dx x f a

dir. Yani integral iindeki sabit arpan integralin dna alnabilir.

zellik 2: Sonlu sayda terimlerin toplamndan oluan bir ifadenin integrali, bu
terimlerin ayr ayr integrallerinin toplamna eittir. Yani p eN iin

( ) ( ) ( ) | | ( ) ( ) ( )
} } } }
+ + + = + + + dx x f dx x f dx x f dx x f x f x f
p p
... ...
2 1 1 1

dir. zellik 1 ve zellik 2 gz nne alnrsa;
1 2
, , ,
p
a a a e . R olmak zere,
( ) ( ) ( ) | | ( ) ( ) ( )
} } } }
+ + + = + + + dx x f a dx x f a dx x f a dx x f a x f a x f a
p p p p
... ...
2 2 1 1 1 2 1 1

yazlabilir.
Bir integral alma ileminde, integrali alnacak ifadenin hangi fonksiyonun trevi
olduu grlebiliyorsa, bu fonksiyona bir c sabiti eklemek suretiyle integrali
alnm olur. Buna gre, trev konusunda gsterilen formller yardmyla aadaki
integral formllerini yazabiliriz.

3
1.3. TEMEL FORMLLER
1) c x dx + =
}

2) c
x
dx x + =
}
2
2

3) x ( ) 1 ,
1
1
= e +
+
=
+
}
n R n c
n
x
dx x
n
n

4) c x
x
dx
+ =
}
ln
5) c e a c
a
a
dx a
a
x
x
x
+ = + =
}
log
ln

6) c e dx e
x x
+ =
}

7) c x dx x + =
}
cos sin
8) c x dx x + =
}
sin cos
9) c x
x
dx
+ =
}
tan
cos
2

10)
}
+ = c x
x
dx
cot
sin
2

11) ( ) 1 cos sin
1
2
< + = + =
}
x c x Arc c x Arc
x
dx

12) c x Arc c x Arc
x
dx
+ = + =
+
}
cot tan
1
2

13) c shx dx chx + =
}

14) c chx dx shx + =
}

15) ( ) 0
2
= + =
}
x c chx
x sh
dx

16) ( ) c x x c Arcchx
x
dx
+ + + = + =
+
}
1 ln
1
2
2

17) ( ) ( ) 1 1 ln
1
2
2
> + + = + =
}
x c x x c Arcchx
x
dx

18) ( ) 1
1
1
ln
2
1
1
2
> +
|
.
|
\
|
+
= + =
}
x c
x
x
c Arcthx
x
dx

4
imdi bu formllerden yararlanarak baz integralleri hesaplayalm.

RNEK 1.2.
( )
}
+ dx x x 3 6 9
2
integralini hesaplaynz.

zm:
( )
c x x x
c x
x x
dx dx x dx x dx x x
+ + =
+ + =
+ = +
} } } }
3 3 3
3
2
6
3
9
3 6 9 3 6 2 9
2 3
2 3
2

RNEK 1.3.
}
|
.
|
\
|
+ dx
x
x x
2
1
cos 3
2 3

zm:
3 2 3 2 5 2
1 1 2 1
3cos 3 cos 3sin ln
2 2 5 2
dx
x x dx x dx x dx x x x c
x x
| |
+ = + = + +
|
\ .
} } } }

RNEK 1.4.
} |
|
.
|
\
|
+
+ dx x
x
shx
2
1
3
2 integralini hesaplaynz.

zm:
1 2 3 2
2 2
3 2
2 2 3 2 3 sin
3
1 1
dx
shx x dx shx dx x dx chx Arc x x c
x x
| |
+ + = + + = + + +
|

\ .
} } } }

5
ALI TI RMALAR
Aadaki integralleri hesaplaynz.
1)
}
|
.
|
\
|
+
+ + dx
x
e
x x
2
1
2
5 . 3 2
2)
}

dx
x
x x 2
2

3)
}
|
.
|
\
|
dx
x ch x sh
2 2
1 2

4) 1 < x olmak zere
}
|
.
|
\
|
+ + dx
x
x
x
2
1
1
3 2
5) 1 < x olmak zere
} |
|
.
|
\
|
+ dx
x
x
x
2
2
1
2
1
3
sin

1.4. NTEGRAL ALMA METOTLARI
Bazen integrali alnacak ifadenin (integrandn) hangi ifadenin trevi olduunu
grmek ok zordur. Bunun iin baz integrasyon metotlar gelitirilmitir. imdi bu
metotlardan en kullanll olanlar verelim.

1.4.1. Deiken Deitirme Metodu:
}
dx x f ) ( integralinde ( ) t x = eklinde bir deiken deitirmesi yapldnda,
( ) ( ) ( )dt t t f
}
' . integrali elde ediliyor. Eer bu integral alnabilirse, ( ) x t
1
=
konularak tekrar ilk deiken olan x e dnlr. imdi bu anlattklarmz rneklerle
aklayalm.

RNEK 1.5.
( ) ( )
}
dx x x x 2 3 . 2
2
5
3

zm:
( ) dt dx x t x x = = 2 3 2
2 3
olup deerler yerine yazlrsa,
6
( ) ( )
( )
c
x x
c
t
dt t dx x x x +
= + = =
} }
6
2
6
2 3 . 2
6
3 6
5 2
5
3

RNEK 1.6.
}
dx x e
x
cos .
sin

zm:
du dx x u x = = cos sin
c e c e du e dx x e
x u u x
+ = + = =
} }
sin sin
cos .

RNEK 1.7.
( )
}

dx
x
x Arc
2
3
1
sin

zm:
dt
x
dx
t x Arc =
=
2
1
sin
( ) ( )
c
x Arc
c
t
dt t dx
x
x Arc
+ = + = =
} }
4
sin
4
1
sin
4 4
3
2
3

ALI TI RMALAR
1)
}
dx
x
x) (ln cos

2) ( )
}

+
dx x e
x x
1 .
1 2
2

3)
}
dx
x
x ln

4)
}
+
dx
x
x
2
sin 1
cos

5)
( )
}
+
dx
x x
x
2 2
cos . tan 1
tan

7
1.4.2. Ksm ntegrasyon Metodu
u ile v, x deikeninin birer fonksiyonu olsun. Bir arpnn diferansiyelinden,
( ) ( ) du v v u d dv u u dv v du v u d . . . . . . = + =
olduunu biliyoruz.
( ) du v v u d dv u . . . =
eitliinin her iki tarafnn integralini alrsak,
} }
= du v v u dv u . . .
Bulunur. Eer
}
du v. integralinin hesab,
}
dv u. integralinin hesabndan daha
kolay ise, bu metot olduka fayda salar. Demek ki bu metodu kullanmak iin u
ve dv diye yle iki arpana ayrmaldr ki,
}
du v. integrali
}
dv u. integralinden
daha kolay olsun.

RNEK 1.8.
P dx x x =
}
sin . integralini hesaplaynz.

zm:
)
`
=
=
dv dx x
x u
sin

x v
dx du
cos =
=

( ) ( ) . cos cos .cos cos .cos sin P x x x dx x x x dx x x x c = = + = + +
} }

bulunur.

RNEK 1.9.
}
dx x ln integralini hesaplaynz.

zm:
)
`
=
=
dv dx
x u ln

x v
x
dx
du
=
=

olacandan
8
c x x x
x
dx
x x
x
dx
x x x dx x + = = =
} } }
ln . ln . ln . ln
olur.

RNEK 1.10.
}
dx bx e
ax
cos . integralini hesaplaynz.

zm:
)
`
=
=
dv dx bx
e u
ax
cos

bx
b
v
dx e a du
ax
sin
1
.
=
=

olacandan,
} }
= dx bx e
b
a
bx e
b
dx bx e
ax ax ax
sin . sin
1
cos .
Olur. Sa taraftaki integrale ayn metot uygulanrsa,
_ _
I
ax ax ax
I
ax
dx bx e
b
a
bx e
b
a
bx e
b
dx bx e
} }
+ = cos . cos sin
1
cos .
2
2
2

bx e
b
a
bx e
b
I
b
a
I
ax ax
cos sin
1
2 2
2
+ = +
bx e
b
a
bx e
b
I
b
b a
ax ax
cos sin
1
2 2
2 2
+ =
|
|
.
|
\
| +

bulunur. Her iki taraf
2
2 2
b
b a +
ile blersek,
( )
c e
b a
bx a bx b
dx bx e
ax ax
+
+
+
=
} 2 2
cos . sin .
cos .
elde edilir.

ALI TI RMALAR
1)
}
dx x Arc tan
2)
}
dx x x ln .
3

9
3)
}
dx
x
x ln

4) ( )
}
dx x x
3
1
5) ( ) dx x
}
ln cos
6)
}

dx e x
x 3 2
.

1.4.3. Rasyonel Fonksiyonlarn ntegrasyonu (veya Basit Kesirlere Ayrma)
P(x) ve Q(x), xin polinomlarn gstersinler. P(x) polinomunun derecesi Q(x)
polinomunun derecesinden byk ise,
) (
) (
) (
) (
) (
x Q
x R
x K
x Q
x P
+ =
yazlabilir. Burada K(x) bir polinomdur ve R(x)in derecesi Q(x)in derecesinden
kktr. u halde
) (
) (
x Q
x P
eklinde bir rasyonel fonksiyonun integrallenebilmesi
paynn derecesi paydasnn derecesinden kk olan
) (
) (
x Q
x R
eklinde bir rasyonel
fonksiyonun integrallenebilmesine indirgenir. Dier taraftan
) (
) (
x Q
x R
ifadesi
0 4
2
< ac b ve 1 > n olmak zere,
( ) ( )
n n
c bx ax
B Ax
c bx ax
B Ax
q px
N
q px
M
+ +
+
+ +
+
+ +
2 2
, , ,
eklindeki baz kesirlerin toplamndan ibaret yazlabilir. O halde
dx
x Q
x P
}
) (
) (

eklinde bir integral, N ne olmak zere,
( ) ( )
} } } } }
+ +
+
+ +
+
+ +
dx
c bx ax
B Ax
dx
c bx ax
B Ax
q px
dx
q px
dx
dx x K
n n 2 2
, , , , ) (

eklindeki integrallerin hesabna indirgenmi olur.

1.4.3.1.
}
+
dx
b ax
k
Hali:
10
Bu tr kesirlerde paydann trevi pay ksmnda varsa, logaritmal formlden
yararlanlr.

RNEK 1.11.
}

dx
x 5 2
7

zm:
2
2 5 2
du
dx du dx u x = = =
c x c u
u
du
u
du
dx
x
+ = + = = =
} } }
5 2 ln
2
7
ln
2
7
2
7
2
7
5 2
7

RNEK 1.12.
}
+

dx
x x
x
7 2
1
2

zm:
c x x dx
x x
x
dx
x x
x
+ + =
+

=
+

} }
7 2 ln
2
1
7 2
2 2
2
1
7 2
1
2
2 2

1.4.3.2.
( )
}
+
dx
b ax
k
n
Hali:
b ax u + = dnm ile zlr.

RNEK 1.13.
( )
}

dx
x
6
5 4
3

zm:
4
4 5 4
du
dx du dx u x = = =
11
( )
( )
c
x
c u du u
u
du
dx
x
+
=
+ = = =

} } }
5
5 6
6 6
5 4
1
20
3
20
3
4
3
4
3
5 4
3

1.4.3.3.
) (
) (
) (
x Q
x P
x f = Hali:
Rasyonel ifadedeki payn derecesi paydann derecesinden byk veya eit ise, pay
paydaya blnr.
) (
) (
) (
) (
) (
) (
x Q
x R
x K
x Q
x P
x f + = =
eklinde yazlr ve sonra ayr ayr integralleri alnr.

RNEK 1.14.
}
+
+ +
dx
x
x x
1
3 2 3
2
2

zm:

( ) c x x dx
x
x
dx
x
x x
+ + + =
|
.
|
\
|
+
+ =
+
+ +
} }
1 ln 3
1
2
3
1
3 2 3
2
2 2
2

RNEK 1.15.
}
+
+ +
dx
x
x x x
1
2
3
2 4

zm:

3x
2
+2x+3
x
2
+1
3
3x
2
3
2x
x
4
+2x
2
+x x
3
+1
x
x
4
x
2x
2
12
4 2 2 2 2
3
3 3 3
2 2 2 3 2
ln 1
1 1 3 1 2 3
x x x x x x
dx x dx x dx dx x c
x x x
| | + +
= + = + = + + +
|
+ + +
\ .
} } } }

RNEK 1.16.
}

dx
x
x
2

zm:

c x x dx
x
dx
x
x
+ + =
|
.
|
\
|
+ =
} }
2 ln . 2
2
2
1
2

1.4.3.4.
}
+ + c bx ax
dx
2
Hali:
(A) Eer c bx ax + +
2
polinomu arpanlara ayrlyorsa ifade basit kesirlerine
ayrlarak integre edilir. Basit kesirlerine ayrlmyorsa x Arc tan formlne
benzetilerek zlr.

RNEK 1.17.
}

dx
x
x
1
1 3
2

zm:
( ) ( )
( ) ( ) 1 1
1 1 1 1
1 3
+
+
+
=
+

x x
x
B
x
A
x x
x

( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) 1 1
1 1
1 1
1 3
+
+ +
=
+

x x
x B x A
x x
x

( ) B A x B A x + + = 1 3
iki polinomun eitliinden A ve Byi bulabiliriz. O halde
2 2
1
3
=
=
= +
A
B A
B A
2 , 1 = = B A
x
x 2
1
x 2
2

13
bulunur. Buradan
( )( ) c x x
c x x dx
x
dx
x
dx
x x
dx
x
x
+ + =
+ + + =
+
+
=
|
.
|
\
|
+
+
} } } }
2
2
1 1 ln
1 ln 2 1 ln
1
2
1
1
1
2
1
1
1
1 3

olur.

RNEK 1.18.
}

+
dx
x
x
1
1
3

zm:
( ) ( ) 1 1 1 1
1
2 2
+ +
+
+
=
+ +
+
x x
C Bx
x
A
x x x
x

eitliinden
3
1
,
3
2
,
3
2
= = = C B A bulunur. Buradan
2
3 2
1 2 1 2 1 2 1
ln 1 ln 1
1 3 1 3 1 3 3
x dx x
dx dx x x x c
x x x x
+ +
= = + + +
+ +
} } }

bulunur.

(B)
}
+ + c bx ax
dx
2
halinde c bx ax + +
2
ifadesi arpanlarna ayrlmyorsa, yani
0 4
2
< ac b ise
c
A
t
Arc
A t A
dt
+ =
+
}
tan
1
2 2
veya c x Arc
x
dt
+ =
+
}
tan
1
2

formlnden faydalanarak zm yaplr.

RNEK 1.19.
}
+ 9
2
x
dx

14
zm:
2 2
1 1 1
tan tan
1
9 9 3 3 3
9 1
3
3
dx dx x x
Arc c Arc c
x
x
= = + = +
+ (
| |
+
(
|
\ .
(

} }

RNEK 1.20.
}
+ 5
4
x
dx x

zm:
( ) ( )
} }
+
=
+
2 2
2
4
5
2
2
1
5
x
dx x
x
dx x

du dx x x u = = 2
2

( )
2
2 4
2
1 1 1 1
tan tan
5 2 2 5 5 2 5 5
5
x dx du u x
Arc c Arc c
x
u
= = + = +
+
+
} }

RNEK 1.21.
}
+ + 5 4
2
x x
dx

zm:
0 4
20 16
5 . 1 . 4 16 4
2
< =
=
= ac b

olduundan 5 4
2
+ + x x polinomu arpanlarna ayrlmaz. Bu yzden bu ifadeyi tam
kare ifadeye benzetirsek,
( )
( )
2 2 2
2
tan 2
4 5 4 4 1
2 1
dx dx dx
Arc x c
x x x x
x
= = = + +
+ + + + +
+ +
} } }

15
RNEK 1.22.
( ) ( )
}
+ +
+
dx
x x
x
4 1 2
3 5
2
2

zm:
( ) ( ) 4 1 2 4 1 2
3 5
2 2
2
+
+
+
+
=
+ +
+
x
C Bx
x
A
x x
x

olacak ekilde A, B, C sabitlerini bulalm. (Paydada ikinci dereceden bir ifade olduu
zaman, payn birinci dereceden genel bir ifade olduuna dikkat ediniz). Paydalar
eitlenirse,
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) C A x C B x B A
x C Bx x A x
+ + + + + =
+ + + + = +
4 2 2
1 2 4 3 5
2
2 2

3 4
0 2
5 2
= +
= +
= +
C A
C B
B A

bulunur. Bu sistemin zmnden: 1 , 2 , 1 = = = C B A bulunur. Bunlar
yerine konulursa,
( ) ( )
2
2 2 2 2
2
5 3 1 2 1 2
2 1 4 2 1 4 4 2 1 4
1 1
ln 2 1 ln 4 tan
2 2 2
x x dx x dx
dx dx dx dx
x x x x x x x
x
x x Arc c
+
= + = +
+ + + + + + +
= + + + +
} } } } } }

elde edilir.

RNEK 1.23.
( )
I dx
x x x
x x x
=
+ +
+ +
} 2
2
2 4
1
1 5 2 2

zm:
( ) ( )
2
2
2 2
2
2 4
1
1
1
1 5 2 2
+ +
+
+
+ +
+
+ =
+ +
+ +
}
x x
E Dx
x x
C Bx
x
A
dx
x x x
x x x

yazlr ve katsaylar hesaplanrsa, 4 , 3 , 1 = = = = = E C D B A bulunur. O
halde
16
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
( )
2 2 2 2
2 2
2
2 2
2
2
2 2 2
2 2
2
2
2 1 7 3 4 1 4
ln
1 2 1
1 1
2 1 9 1 7 1
ln ln 1
2 2 1 2
1
2 1 1 7 1 9
ln ln 1
2 2 1 2 2
1 1
1 1 7
ln ln 1
2 2 2 1
x dx x x x
I dx dx x dx dx
x x x x x
x x x x
x dx
x x x dx
x x
x x
x dx dx
x x x dx
x x
x x x x
d
x x x
x x
+
= + + = + +
+ + + +
+ + + +
+
= + + + +
+ +
+ +
+
= + + + +
+ +
+ + + +
= + + +
+ +
} } } } }
} }
} } }
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
2 2
2
2
2 2 2
2
2
2 2
4 3 2
2 2
9
1 2
1
1 1 7 6 9
ln ln 1
2 2 1 2 2 1
1
3 2 1 1 1 7 2 1 2 1
ln ln 1 tan 2 3 tan
2 2 1 2 1 3 3 3
3 2 1 1 1 13 2 1
ln tan
2 2 1 2 1 3 3
x dx
x x
x x
xdx dx
x x x
x x x x
x x
x x x
x x x Arc Arc c
x x x x
x x
x x x Arc c
x x x x
+ +
+ +
= + + +
+ + + +
+ +
+ + +
= + + + +
+ + + +
+ +
= + + +
+ + + +
} }
} }

ALI TI RMALAR
1)
}
5
2
x
dx

2)
( ) ( )
}
+ 2 3 x x
dx

3)
( )( )( )
}
+ + + 3 2 1 x x x
dx

4)
}

dx
x
x
1
4
4

5) dx
x x x
x
}
+
+
1
5 3
2 3

6)
}
+ + 6 7
2
x x
dx

7)
( ) ( )
}
+ +
2 2
2 1 x x
dx x

8)
}
+
+
dx
x x
x
2
2

9)
}
+
+
dx
x x x
x
6
1
2 3

17
10)
( ) ( )
}
+
+
dx
x x
x x
2 1
9 5 2
2
2

1.4.4. Kkl fadelerin ntegrasyonu
(a) Basit kkl integrallerde deitirdiimiz deiken kkl ifadeyi ortadan
kaldracak ekilde ayarlanr.

RNEK 1.24.
}
+ dx x 4 2 integralini hesaplaynz.

zm:
dt t dx dx dt t x t = = + = 2 2 4 2
2

( ) c x c
t
dt t dt t t dx x + + = + = = = +
} } }
3
3
2
4 2
3
1
3
. 4 2

RNEK 1.25.
}
+ 3
2
x
dx x

zm:
dt t dx x dt t dx x t x = = = + 2 2 3
2 2

c x c t dt
t
dt t
x
dx x
+ + = + = = =
+
} } }
3
3
2
2

RNEK 1.26.
}

+
dx
x
x
3
1
1 1
zm:
Kkn kuvvetleri 2 ve 3 olduundan OKEK (2, 3) =6 dr. Dolaysyla 1
6
= x t
dnm yaplr.
18
dx dt t x t = =
5 6
6 1
dir. Bu deerler yerine yazlrsa
( ) ( )
( ) ( ) c x x c
t t
dt t t dt t t dt t
t
t
dx
x
x
+ + = +
|
|
.
|
\
|
+ =
+ = + =
+
=
+
} } } }
3 2 6 7
4 7
3 6 3 3 5
3 6
6
3
1
2
3
1
7
6
4 7
6
6 1 6 6
1
1
1 1

bulunur.

ALI TI RMALAR
1)
}
+1 x
dx x

2)
}
dx x x 1
3) dx
x x
x
}
+
7 5 3
5 6
2

(b) Eer integral operatr altnda aadaki ekilde kkl ifadeler varsa
karlarndaki gibi trigonometrik dnmler yaplr. r sabit ve u deiken olmak
zere
i)
2 2
u r iin t r u sin . =
ii)
2 2
u r + iin t r u tan . =
iii)
2 2
u r iin t r u sec . =

RNEK 1.27.
}
dx x
2
4 9 integralini hesaplaynz.

zm:
( )
} }
= dx x dx x
2 2 2
2 3 4 9
eklinde yazarsak, 3 = r ve x u 2 = olduu grlr. Burada t r u sin . =
dnmn kullanacaz.
19
dt t dx t x cos 3 2 sin 3 2 = =
dir. Bu deerler yerine yazlrsa,
( ) ( )
c t t dt
t
dt t
dt t t dt t t dx x dx x
+
|
.
|
\
|
+ =
+
= =
= = =
} }
} } } }
2 sin
2
1
4
9
2
2 cos 1
2
9
cos
2
9
cos . sin 1 9
2
3
cos
2
3
sin 9 9 2 3 4 9
2
2 2 2 2 2

olur. imdi sonucu x deikenine bal olarak yazmalyz. Bunun iin
3
2
sin sin 3 2
x
t t x = =

2
2
4 9
9
4
2 sin
3
4 9
3
2
2 cos . sin 2 2 sin
x
x
t
x
t t t
=
= =

3
2
sin
x
Arc t =
olup buradan,
c x
x
Arc dx x +
|
.
|
\
|
+ =
}
2 2
4 9
18
4
3
2
sin
4
9
4 9
sonucunu elde ederiz.

RNEK 1.28.
}
+ 9
2 2
x x
dx
zm:
t
dt
dx t x
2
cos
3
tan 3 = = dnm yaplrsa,
} }
=
+
dt
t
t
x x
dx
2
2 2
sin
cos
9
1
9

olur. Burada du dt t u t = = cos sin
20
x
x
c
x
Arc
c
t
c
u u
du
dt
t
t
x x
dx
9
9
3
tan sin
1
9
1
sin 9
1
9
1
9
1
sin
cos
9
1
9
2
2 2
2 2
+
= +
|
.
|
\
|
=
+ = + = = =
+
} } }

bulunur.

1.4.5. Binom ntegralleri
, a beR ve , , p q r e olmak zere, ( )
}
+ dx bx a x
q p r
eklindeki integrallere
binom integralleri denir.
A) Z e q ise r ile p nin paydalarnn en kk ortak kat k olmak zere,
k
t x =
dnm yardmyla integral rasyonel bir fonksiyonun integraline dnr.

RNEK 1.29.
( )
}
+
2
3
1 x x
dx

zm:
( )
( ) dx x x
x x
dx 2
3 1
2 1
2
3
1
1

+ =
+
} }

olduundan 2 ,
3
1
,
2
1
= = = q p r dir. q bir tam say olduundan
6
t x =
dnm yapmak gerekir. O halde
dt t dx t x
5 6
6 = =
olur. Buradan
( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
} } }
} } }
+
=
+
+
=
+
+
=
+
=
+
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3
1
6 tan 6
1
6
1
6
1
1 1
6
1
6
1
t
dt
t Arc
t
dt
t
dt
dt
t
t
t
dt t
x x
dx

bulunur. imdi sa taraftaki yeni integrali hesaplamalyz. Ksm integrasyon metodu
uygulanrsa,
21
( )
( )
c t Arc
t
t
dt
t
t
dt
+ +
+
=
+
+
+
=
+
} }
tan
2
1
1 2
1
1 2
1
1
1
2
1
1
2
2 2 2
2

dir. Bu deer yukarda yerine yazlrsa ve
6 1
x t = konursa
( )
( ) c x Arc
x
x
x x
dx
+ +
+
=
+
}
6
3 1
6 1
2
3
tan 3
1
3
1

bulunur.

B) ( )
}
+ dx bx a x
q p r
. integralinde y x
p
= dnm yaplrsa,
( )
}

|
|
.
|
\
| +
+ dy y y by a
p
p
r
q 1
1
. .
1
integrali elde edilir.
p
r 1 +
tam say ise, q nun
paydas n olmak zere,
n
t by a = + deiken deitirmesini yapmak gerekir.

RNEK 1.30.
}
+
dx
x
x
3 4
1

zm:
Burada
4
1
,
3
1
,
2
1
= = = q p r olup, Z e =
+
2
1
p
r
dir.
( )
4
3 3 4 1
1 1 = = + t x t x
deiken deitirmesi yaplrsa,
( ) ( ) ( )
7 4 3 4
7 3 4 3
6 3 4 4
1 12
12 12 1 3 1
7 4 7
x t t
dx t t dt c x x c
x
| | +
= = + = + + +
|
\ .
} }

C) ( )
}
+ dx bx a x
q p r
. integrali
}
|
|
.
|
\
|
+
+
|
|
.
|
\
| +
dy y
y
by a
q
p
r q
1
1
. eklinde de yazlabilir.
Z e
+
p
r 1
fakat Z e
|
|
.
|
\
|
+
+
q
p
r 1
ise
n
t
y
by a
=
+
dnm ile integral rasyonel
22
fonksiyonun integraline dnr. u halde Z e
|
|
.
|
\
|
+
+
q
p
r 1
ise
n p
t b ax = +

dnmyle rasyonel bir fonksiyonun integrali elde edilir.

RNEK 1.31.
( )
}
+
dx
x
x
11
3
1

zm: Verilen integral ( ) dx x x
2 11
3 1 2 1
1

}
+ eklinde de yazlabileceinden
2
11
,
3
1
,
2
1
= = = q p r dir.
Z e = +
+
1
1
q
p
r

olduundan
t x = +
1
3 1

deiken deitirmesi yapmak gerekir.
( ) ( ) dt t t dx t x
4
2
3
2
1 6 1

= =
deerleri yerine konduunda
( )
( )
c
x
x
c
x
c t dt t dx x x +
+
= +
+
= + = = +

} } 3
3
2 9
3 1
9 10
2 11
3 1 2 1
1 3
2
1
1
3
2
9
6
6 1
bulunur.

1.4.6. ( )
}
+ + dx c bx ax x R
2
, eklindeki ntegrallerin Hesab
1.4.6.1.
}
+ + c bx ax
dx
2
integralinin hesab:
Bu integralin hesaplanmas a, b, c saylarnn deerine gre deiir.
a) 0 4
2
< ac b ve 0 < a ise kk ii
2 2
u k haline dntrlebilir.
c
k
u
Arc
u k
du
+ =
}
sin
2 2

formlyle hesaplanr.
23

b) 0 4
2
> ac b ve 0 > a ise kk ii
2 2
k u haline dntrlebilir.
( ) c k u u
k u
du
+ + =
}
2 2
2 2
ln
formlyle hesaplanr.

c) 0 4
2
< ac b ve 0 > a ise kk ii
2 2
k u + haline getirilir ve
( ) c k u u
k u
du
+ + + =
+
}
2 2
2 2
ln
dantsndan yararlanlr.

d) 0 4
2
= ac b ve 0 > a ise kk ii c bx ax + +
2
bir tam kare olup kk dna
kar.

RNEK 1.32.
}
+ + 3 2
2
x x
dx

zm:
( ) ( )
0 16
13 4
3 . 1 . 4 2 4
2 2
> =
+ =
+ = ac b
ve 0 1< = a
olduundan
( )
2 2 2
1
sin sin
2 2
2 3 4
4 1
dx dx du u x
Arc c Arc c
x x u
x

= = = + = +
+ +

} } }

bulunur.

RNEK 1.33.
}
+ 1 3 2
2
x x
dx

24
zm:
0 1
1 . 2 . 4 9 4
2
> =
= ac b
ve 0 2 > = a
olduundan
2 2
k u haline getirebiliriz.
2
2 2 2
1 1 3 3 1
ln
4 4 16 2 2
2 3 1
3 1 3 1
2
4 16 4 16
dx dx dx
x x c
x x
x x
| |
| |
|
= = = + +
|
|
\ .
+ (
| | | |
\ .

( | |
\ . \ .
(

} } }

olur.

1.4.6.2.
}
+ +
+
dx
c bx ax
n mx
2
integralinin hesab:
}
} }
} }
+ +
|
.
|
\
|
+ + + =
+ +
|
.
|
\
|
+
+ +
+
=
+ +
+
=
+ +
+
c bx ax
dx
a
mb
n c bx ax
b
m
c bx ax
dx
a
mb
n dx
c bx ax
b ax
a
m
dx
c bx ax
m
n
a ax
a
m
dx
c bx ax
n mx
2
2
2 2
2 2
2
2
2
2
2 2
2

olur. 1.4.6.1. tipinde integraldir. Bunun nasl hesaplanacan biliyoruz.

RNEK 1.34.
}
+ +
+
dx
x x
x
2 2
3
2

zm:
( ) c x x x x x
x x
dx
dx
x x
x
dx
x x
x
dx
x x
x
+ + + + + + + + =
+ +
+
+ +
+
=
+ +
+
=
+ +
+
} }
} }
2 2 1 ln 2 2 2
2 2
4
2 2
2 2
2
1
2 2
6 2
2
1
2 2
3
2 2
2 2
2 2

25
1.4.6.3.
( )
}
+ + + c bx ax n mx
dx
2
integralinin hesab:
Bu integralde t
n mx
=
+
1
dnm yaplrsa, 1.4.6.2. tipinde bir integral elde
edilir.

RNEK 1.35.
( )
}
+ + 1 1
2
x x
dx

zm:
t
dt
dx
t
t
x t
x
=
= =
+
1
1
1

olacandan
( )
( )
c
x
x x
c t t t
t
dt
t t
dt
x x
dx
+
+
+ +
= + + + =
+
|
.
|
\
|

=
+
=
+ +
} } }
1
1 2 1
ln
2
1
2
1
2
1
ln
2
1
4
1
2
1
2
1
2 1 1 1
2
2
2 2 2

bulunur.

1.4.6.4. ( ) x P
n
, n inci dereceden bir polinom olmak zere,
}
+ +
dx
c bx ax
x P
n
2
) (

eklindeki integrallerin hesab:
) (
1
x Q
n
, n 1 inci dereceden bilinmeyen katsayl bir polinom ve bir say olmak
zere,
} }
+ +
+ + + =
+ +

c bx ax
dx
c bx ax x Q dx
c bx ax
x P
n
n
2
2
1
2
. ) (
) (

yazlabilir. Yukardaki eitlikte her iki tarafn trevi alnr ve
i
x lerin katsaylar
eitlenirse, ) (
1
x Q
n
in katsaylar ile says bulunur. Bylece 1.4.6.1. tipindeki bir
integralin hesaplanmasna dnr.

26
RNEK 1.36.
}
+
+
dx
x
x x
4
4
2
2 4

zm:
( )
} }
+
+ + + + + =
+
+
4
4
4
4
2
2 2 3
2
2 4
x
dx
x d cx bx ax dx
x
x x

eitliin her iki tarafnn trevi alnr, paydalar eitlenir ve x in kuvvetlerine gre
sralanrsa,
( ) ( ) ( ) + + + + + + + = + c x d b x a c bx ax x x 4 8 12 2 3 4 4
2 3 4 2 4

elde edilir. Kat saylar birbirine eitlenirse,
2 , 0 ,
2
1
, 0 ,
4
1
= = = = = d c b a
bulunur. O halde
( )
1
2 2
3
2
2 4
4 ln 2 4
4
2
4
4
c x x x
x x
dx
x
x x
+ + + +
+
=
+
+
}

olur.

1.4.6.5 N e n olmak zere,
( )
}
+ + c bx ax p x
dx
n 2
eklindeki integrallerin hesab:
Bu integralde t
p x
=
1
dnm yaplrsa,1.4.6.4. tipinde integral elde edilir.

RNEK 1.37.
( )
}
+ + x x x
dx
2 1
2 3

zm: t
x
=
+1
1
dnm yaplrsa
2
1
t
dt
dx
t
t
x =
=
olacandan,
27
( )
} }

=
+ +
2
2
2 3
1 2 1 t
dt t
x x x
dx

bulunur. Bu 1.4.6.4. tipinde bir integraldir.
( )
} }

+ + =
2
2
2
2
1
1
1 t
dt
t B At
t
dt t

her iki tarafn trevini alalm.
( )
2 2
2
2
2
1 1
1
1 t t
t
B At t A
t
t
+ =

2
1
, 0 ,
2
1
2
2 2
= = = + + = B A A Bt At t
bulunur. O halde
c t Arc t t
t
dt t
+ + + =
}
sin
2
1
1
2
1
1
2
2
2

dir. Buna gre
( )
( )
c
x
Arc
x
x x
x x x
dx
+
+
+
+
=
+ +
}
1
1
sin
2
1
1
2
2
1
2 1
2
2
2 3

olur.

1.4.7.
}
|
|
.
|
\
|
+
+
dx
d cx
b ax
x R
m
, eklindeki ntegrallerin Hesab
Burada integral iindeki fonksiyonun x ile kkl ifadenin rasyonel bir fonksiyonu
olduunu belirtmek iin, parantez dna R harfi konulmutur. Bu ifadeyi rasyonel
hale getirmek iin
d cx
b ax
t
d cx
b ax
t
m
m
+
+
=
+
+
=
koyalm.
( ) b ax t d cx
m
+ = + veya b ax t d t x c
m m
+ = +
( ) ( )
m
m
m m
t c a
b t d
t g x b t d t c a x

= = =
dir. Bylece
28
( ) | | ( )
} }
' =
|
|
.
|
\
|
+
+
dt t g t t g R dx
d cx
b ax
x R
m
. , ,
olur ve integral iindeki ifade t nin rasyonel bir ifadesidir. u halde imdiye kadar
ki yntemlerle hesap edilebilir.

RNEK 1.38.
( )
}
+ +
+ +
dx
x x
x
1 1
2 1
2

zm: dt t dx x t 2 1 = + = olur ve
( )
( )
( )
2 4 3 2
2
2
2
2
1 2 2 2 2 2
2 2
1 1 1
1 1
2log 1 log 1
1 3
2 4
1 1 2 2 1 1
log tan
2 1 3 3
t t
x t t
dx dt dt dt
t t t t t t
x x
dt
t t t
t
x x
Arc c
x x
+
+ + + + | |
= = =
|
+ +
\ . + +
= + +
| |
+ +
|
\ .
+ + +
= +
+ + +
} } } }
}

bulunur.

RNEK 1.39.
( )( )
}
+
3
2
1 1 x x
dx

zm:
( )( )
3
2
3
1
1 1
1 1
dx x dx
x x
x x
+
=
+
+
} }

yazlabilir. imdi
3
1
1
+
=
x
x
t
dersek,
29
( )
dt
t
t
dx
t
t
x
2
3
2
3
3
1
6
1
1
+
=
olur. Bylece
( )( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
c
x
x x
Arc
x x
x x x
c
t
Arc
t
t t
t
dt
t
t t
t
dt
t t
dt
dt
t t
t
dt
t t t
t
t
dt
x x
dx
+
|
|
.
|
\
|
+ +
+
(
(
(
|
.
|
\
|
+
+ + +
=
+
+
+
+ +
=
+
|
.
|
\
|
+
+
+ +
=
+ +
+
+ +
+
=
|
.
|
\
|
+ +
+
=
=
+
}
} } } } } }
3 . 1
1 1 2
tan 3
1 1
1 1 1
log
2
1
3
1 2
tan 3
1
1
log
2
1
4
3
2
1
2
3
1
1
log
2
1
1 1 2
3
1
1 2
2
1
1
1
1
2
1
3
1 1
3
2
3
2
3
2
2
3
2
3
2
3
2 2 3
2
2
2
2 2
2
2 2 2 3
3
2

bulunur.

1.4.8. ( )
}
dx x x R cos , sin eklindeki ntegrallerin Hesab
Bu tip integrallerin zm iin t
x
=
2
tan dnm yaplr. Buna gre,
2 2
2
2
1
2
,
1
1
cos ,
1
2
sin
t
dt
dx
t
t
x
t
t
x
+
=
+
=
+
=
olacandan karmza t nin bir rasyonel ifadesinin integrali kar.

RNEK 1.40.
}
+ x
dx x
cos 1
sin

zm: Burada t
x
=
2
tan dnm yapacaz.
( ) c
x
c
x
c t
t
tdt
x
dx x
+
|
.
|
\
|
= +
|
.
|
\
|
+ = + + =
+
=
+
} }
2
cos ln
2
tan 1 ln 1 ln
1
2
cos 1
sin
2 2 2
2

30
RNEK 1.41.
( )
}
+
+
dx
x x
x
cos 1 cos
sin 1

zm: t
x
=
2
tan dnm yapacaz. O halde
( )
c
x x
c t t dt
t
dt
t
t
dx
x x
x
+ + = + + =
|
.
|
\
|
+ =
+
=
+
+
} } }
2
tan 1 ln 2
2
tan 1 ln 2
1
2
1
1
1
cos 1 cos
sin 1

bulunur.

NOT: Trigonometrik ifadeler yukardaki rneklerde olduu gibi toplam deil de
arpm halinde olurlarsa t x = tan dnm yaplr. Buradan
2
2 2
1
,
1
1
cos ,
1
sin tan
t
dt
dx
t
x
t
t
x t x
+
=
+
=
+
= =
olur. Bunun iin bir rnek verelim.

RNEK 1.42.
}
x x
dx
3
cos . sin

zm: t x = tan dnm yapalm.
c x x c
t
t dt t
t
dt
t
t
x x
dx
+ + = + + =
|
.
|
\
|
+ =
+
=
} } }
2
2 2
3
tan
2
1
tan ln
2
ln
1 1
cos . sin

1.4.9. ndirgeme (Rekrans) Formlleri
Ksm integrasyon metodu yardmyla, yksek dereceden baz ifadelerin integrali
daha kk dereceden bir ifadenin integraline dntrlebilir. Bu yolla yksek
dereceli ifadelerin integrali kolayca hesaplanabilir. imdi indirgeme formllerinden
bazlarn verelim.
1) ( ) N e
+ =
} }

n dx x
n
n
x x
n
dx x
n n n 2 1
sin
1
cos . sin
1
sin

31
2) ( ) 1
cos 1
2
cos
sin
1
1
cos
2 1
>
=
} }
n
x
dx
n
n
x
x
n x
dx
n n n

3) N e n m, olmak zere,
} }
+
+
+
+
= dx x x
n m
n
x x
n m
dx x x
m n m n m n
cos . sin
1
cos . sin
1
cos . sin
2 1 1

4) ( ) 1 tan tan
1
1
tan
2 1
>
=
} }

n dx x x
n
dx x
n n n

5)
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) 1
. 2 2
3 2
. . 2 2
1 2 2 2 1 2 2 2 2 2
>
+
+
+
=
+
} }
n
x a
dx
a n
n
x a a n
x
x a
dx
n n n

6) 0 4
2
< ac b ve 1 > n iin
( ) ( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
} }
+ +

+
+ +
+
=
+ +
1 2 2 1 2 2 2
4 . 1
3 2 . 2
. 4 . 1
2
n n n
c bx ax
dx
b ac n
n a
c bx ax b ac n
b ax
c bx ax
dx

7) N e n ve 0 4
2
< ac b iin
( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
}
}

+ +
+
+
+ +
+
+
+ +
=
+ +
+
1 2 2
1 2 2 1 2 2
4 . 1 . 2
2 . 3 2 . 2
. 4 . 1 . 2
2 . 2
. 1 . 2
n
n n n
c bx ax
dx
b ac n a
b ax n a
c bx ax b ac n a
b ax Ab aB
c bx ax n a
A
dx
c bx ax
B Ax

32
1.5. ZLM PROBLEMLER
1)
}
+
|
.
|
\
|
dx e
x
x
x
1
2
1
1 integralini hesaplaynz.
zm:
dt dx
x
t
x
x =
|
.
|
\
|
= +
2
1
1
1

c e c e dt e dx e
x
x
x
t t
x
x
+ = + = =
|
.
|
\
|

+ +
} }
1 1
2
1
1

2)
( )
( )
}
+
=
b ax x c x
dx b ax
I
2 2 2
2

zm: t
x
b
ax = + deiken deitirmesi yaplrsa,
( )
( )
2
1
2 2 2 2 2
2
1 1
sin
sin sin
ax b dx
dt t
I Arc c
c
c t x c x ax b
b
ax
ax bx
x
I Arc c Arc c
c cx
= = = +
+
| |
+
|
+
= + = +
|
|
\ .
} }

elde edilir.
3)
}
+
+
dx
x
x
3
1 3
1
zm:
3
1
1 3
3
2 3

= = = +
t
x dt t dx t x deiken deitirmesi yapalm.
( )
( )
( ) ( ) c x x c t t c t
t
dt t t dt
t t
dt t
t
dt t
t
t
dx
x
x
+ + + + = + + = +
|
|
.
|
\
|
+ =
+ =
+
=
+
=
+
=
+
+
} } } } }
3 2 3 5 2 5 2
5
4
3 3
2
3
3
1 3
3
1
1 3
15
1
3
1
15
1
5 3
1
2
3
1
3
2
3
3 1
1
3
1
1 3
1

4)
}
+ x x
dx
3

33
zm: du u dx u x
5 6
6 = =
( )
( ) c x x x x c u u
u u
u
du
du u u du
u u
u
du
u
u
u u
du u
x x
dx
+ + + = + +
|
|
.
|
\
|
+ =
+
+ =
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
+
=
+
=
+
} } } } } }
1 ln 6 6 3 2 1 ln 6
2 3
6
1
6 1 6
1
1
1
1
6
1
6
6
6 6 3
2 3
2
3 3
3 2
5
3

5)
( )
}
x x
dx
1
zm:
dt t dx t x
dt t dx t x
2 1
2 1
2
2
= =
= =

( )
c x Arc c t Arc
t
dt
t t
dt t
x x
dx
x x
dx
+ = + =
} } } }
2
2 2
1 sin 2 sin 2
1
2
1
2
1 1

6)
( )
}
+
2
cos sin x x
dx

zm: ( ) x x x x cos . sin 2 1 cos sin
2
+ = + dir. Burada t x = tan dnmn
yaparsak,
2
2 2
1
,
1
1
cos ,
1
sin
t
dt
dx
t
x
t
t
x
+
=
+
=
+
=
olur. Bunlar yerine koyarsak,
( ) ( )
c
x x
x
c
x
c
t
t
dt
t t
dt
x x
dx
x x
dx
+
+
= +
+
= +
+
=
+
=
+ +
=
+
=
+
} } } }
sin cos
cos
1 tan
1
1
1
1 2 1 cos . sin 2 1 cos sin
2 2 2

bulunur.

7) ( )
}
dx x ln cos integralini hesaplaynz.
zm: dt e dx dt
x
dx
t x
t
= = = ln
34
( ) ( )
( ) ( ) | | c x x x
c t t e dt e t dx x
t t
+ + =
+ + = =
} }
ln sin ln cos
2
1
sin cos
2
1
. cos ln cos

8)
}
dx
x
x Arcsin
zm: dt t dx t x 2
2
= =
( )
( ) c x Arc x Arc x
c t Arc t Arc t dt t Arc dt t
t
t Arc
dx
x
x Arc
+ + =
+ + = = =
} } }
cos cos 2 sin 2
sin cos sin . 2 sin 2 2
sin sin

9)
( )
}
dx
x
x ln tan
2
zm: dt
x
dx
t x = = ln
( )
( ) c x x c t t dt dt t dt t dx
x
x
+ = + = + = =
} } } }
ln ) tan(ln tan tan 1 tan
ln tan
2 2
2

10) ( )
}
dx x
2
ln integralini hesaplaynz.
zm: Bunun zm iin ksm integrasyon metodundan faydalanalm.
( )

)
`
=
=
dx dv
x u
2
ln

x v
x
dx
x du
=
= ln 2

( ) ( ) ( )
_
I
dx x x x
x
dx
x x x x dx x
} } }
= = ln 2 ln . ln 2 . ln . ln
2 2 2

son integralde yine ksm integrasyon metodunu uygulayalm.
)
`
=
=
dx dv
x u ln

x v
x
dx
du
=
=

x x x dx x x
x
dx
x x x dx x I = = = =
} } }
ln . ln . ln . ln
( ) ( ) c x x x x x dx x + =
}
2 ln . 2 ln . ln
2 2

35
11)
}
+ + +
4
1 1 x x
dx
zm: Bu integralin zm iin ilk nce deiken deitirelim.
dt dx t x = = +1
( ) ( )
} } } }

+ = + =
+
=
+ + +
dt t t dt t t
t t
dt
x x
dx 1
4 1 4 1
1
4 1 2 1
4 4
1
1 1

Bu integral bir binom integrali haline dnm oldu. (Bkz. sayfa 18) Burada
Z e = = = 1 ,
4
1
,
4
1
q p r
olduundan
4
u t =
dnmn kullanacaz.
du u dt u t
3 4
4 = =
( ) ( )
( )
( )
( ) c x x x
c t t t c u u
u
u
du
du u du
u
du
u
u
du
u
u
du u u u dt t t
x x
dx
+ + + + + + =
+ + + = +
(
+ + =
+
+ =
+
+
+
=
+
= + = + =
+ + +
} } } }
} } } }

1 1 ln 4 1 4 1 4
1 ln 4 4 4 1 ln
2
4
1
4 1 4
1
1
4
1
1
4
1
4 4 1 1
1 1
4 4
4 4
2
2
2
3 1 1
1
4 1 4 1
4

12)
}
+ 1 .
2
x x x
dx
zm: ( )
}
+ + dx c bx ax x R
2
, tipinde bir integraldir. (Bkz. s:23)
2
1 1
u
du
dx
u
x u
x
= = =
2 2 2
2
2 1 2
sin sin
5 5
. 1 1
5 1
2 2
dx du du u x
Arc c Arc c
x
x x x u u
u
| |
| |
= = = + = +
|
|
\ . + +
\ .
| |
| |

|
|
\ .
\ .
} } }

36
13)
}
+
dx
x
x
cos 1
cos
zm:
2 2
2
1
2
,
1
1
cos
2
tan
t
dt
dx
t
t
x t
x
+
=
+
= =

( )
2
2
2 2 2
1 2
cos 1
2
1 cos 1 1 1
2 tan tan
2
t
x t dt
dx dt dt dt
x t t t
x
t Arc t c x c
+
= = = +
+ + + +
= + + = + +
} } } } }

14)
}
+ x
dx
sin 2
zm:
2 2
1
2
,
1
2
sin
2
tan
t
dt
dx
t
t
x t
x
+
=
+
= =
c
x
Arc c
t
Arc
c
t
Arc
t
dt
t t
dt
x
dx
+
|
|
|
|
.
|
\
|
+
= + |
.
|
\
| +
=
+
(
(
(
(
+
=
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
=
+ +
=
+
} } }
3
1
2
tan 2
tan
3
2
3
1 2
tan
3
2
2
3
2
1
tan
3
2
2
1
2
3
1 sin 2
2
2 2

15)
}
= dx x e x I
x
sin . .
2 2
zm: Bunun zlebilmesi iin ksm integrasyon metodundan yararlanacaz.
=
=
dv dx x e
u x
x
sin .
2
2
( ) x x
e
v
du dx x
x
cos sin 2
5
2
2
=
=

( )
_
K
x x x
dx x e x x x e x dx x e x I
} }
= = sin . .
5
2
cos sin 2 .
5
1
sin . .
2 2 2 2 2

K integralinin zmn de ksm integrasyon yntemiyle yaparsak
( ) ( )
(
= =
}
x x x x x
e
dx x e x K
x
x
cos sin 3
5
2
cos sin 2
5
sin . .
2
2

olur. O halde sonu
37
( ) ( ) ( )
(
+ + = =
}
x x x x x x x
e
dx x e x I
x
x
cos sin 3
25
4
cos sin
5
4
cos sin 2
5
sin . .
2
2
2 2

dir.

1.6. ZLECEK PROBLEMLER
1) ?
1
2
=
}
x x
dx

7) ?
tan 1
=
+
}
x
dx

2)
( )
?
ln cos .
2
=
}
x x
dx

8) ?
4
2
2
=
+
}
dx
e
e
x
x

3) ? cos .
2
=
}
dx x x
9) ?
1
2
=
+
} x
x
a
dx a

4) ?
cos
sin
2 2
=
+
}
x a
dx x
10) ?
2 2
5
2
=
+

}
dx
x x
x

5)
( ) ( )
?
1 . 1
2 2
=
+ +
}
x x
dx

11) ? sin =
}
dx x
6) ?
1
2 3
4
=
+
+
}
dx
x x
x

12) ?
cos sin 1
=
+ +
}
x x
dx

38
BLM 2
BELRL NTEGRAL
Bu blmde Riemann integralini anlatacaz ve bu integralin zelliklerinden
bahsedeceiz.

2.1. Aralklarn Paralanmas
ntegral teorisinin temel kavramlarndan biri paralama kavramdr. imdi bu
kavram tanmlayalm.

2.1.1. Tanm:
| | b a, araln b x x x a
n
< < < < <
1 2 1
. zelliini salayan
1 2 1
, , ,
n
x x x .
noktalar yardmyla n tane alt arala blelim. Uygunluu salamak iin a
saysn
0
x , b saysn
n
x ile gsterelim.
{ }
n n
x x x x x P , , , , ,
1 2 1 0
= .
cmlesine | | b a, aralnn bir paralanmas veya blnts denir.
| | | | | |
n n
x x x x x x , , , , , ,
1 2 1 1 0
. aralklarna | | b a, aralnn P paralanmasna karlk
gelen kapal alt aralklar; ( ) ( ) ( )
n n
x x x x x x , , , , , ,
1 2 1 1 0
. aralklarna da ak alt
aralklar denir.
1
= A
k k k
x x x saysna | |
k k
x x ,
1
aralnn boyu veya ls denir. Alt aralklarn
boylarnn en byne P paralanmasnn normu veya maksimal ap denir ve
P ile gsterilir. u halde
{ } n k x P
k
, , 2 , 1 max . = A =
Yani + n olmas P nn sfra yaklamasn gerektirmez.
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=

1 ,
2
1
1 , ,
1
1 , ,
2
1
1 ,
2
1
, 0
1 2 2 n
k
P . .
paralanmas gz nne alndnda 2 > n iin 0
2
1
= = P dr.
Eer P paralanmas dzgn ise + n P 0 nermesi dorudur.

39
2.2. Merdiven Fonksiyonlar
Belirli integral kavram birok deiik ekilde verilebilir. Bunlarn en yaygn olan
merdiven fonksiyonlar yardmyla verilenidir. Bu sebeple bu ksmda merdiven
fonksiyonlarn tantmaya alacaz.

2.2.1. Tanm:
| |
: , s a b R fonksiyonu bir merdiven fonksiyonudur. Ancak ve ancak | | b a,
aralnn yle bir P paralanmas vardr ki, s fonksiyonu | | b a, aralnn her ak
alt aral zerinde sabittir.
Yukardaki tanma gre, eer s bir merdiven fonksiyonu ise her bir n k , , 2 , 1 . =
iin yle bir s sabit says vardr ki,
( )
k k
x x x ,
1
e iin
k
s x s = ) (
dir.
s fonksiyonu | | b a, aralnda tanml olduundan
n
x x x , , ,
1 0
. noktalarnda
tanml olmaldr, fakat fonksiyonun bu noktalarda ald deerler s saylarndan biri
olmak zorunda deildir. | | b a, zerinde tanml merdiven fonksiyonlarnn cmlesi
| | b a M , ile gsterilir.

RNEK 2.1.
| | : 0, 4 s R fonksiyonu
( )
s <
=
< <
s <
=
< s
=
4 3 , 3
3 ,
2
5
3 2 , 2
2 1 , 1
1 ,
2
1
1 0 , 0
x
x
x
x
x
x
x s
eklinde tanmlanyor. Bu fonksiyonun grafiini iziniz. Bu fonksiyon bir merdiven
fonksiyonu mudur?

40

zm:
1 0 < < x iin ( ) 0 = x s
2 1 < < x iin ( ) 1 = x s
3 2 < < x iin ( ) 2 = x s
4 3 < < x iin ( ) 3 = x s

RNEK 2.2.
( ) [ ]
f x x = eklinde tanmlanan
| | : 2, 2 f R fonksiyonu bir merdiven
fonksiyonu mudur?
zm:
2 1 x < < iin ( ) 2 f x =
1 0 x < < iin ( ) 1 f x =
0 1 x < < iin ( ) 0 f x =
1 2 x < < iin ( ) 1 f x =
olduundan verilen fonksiyon merdiven fonksiyonudur.

RNEK 2.3.
Posta ile gnderilen kolilerden 3 kga kadar 100 TL, 5 kga kadar 150 TL, 10 kga
kadar 250 TL cret alnmaktadr. 10 kga kadar olan her bir arla bir tama creti
karlk getiren ve Posta cret Fonksiyonu denilen fonksiyonun grafiini iziniz.
Bu fonksiyon bir merdiven fonksiyonu mudur?

zm: Bu fonksiyonu f ile gsterelim.
( ) 0, 3 x e iin ( ) 100 f x =
( ) 3, 5 x e iin ( ) 150 f x =
( ) 5,10 x e iin ( ) 250 f x =
dr. o halde bu fonksiyon bir merdiven fonksiyonudur. Grafii:
41

2.3. Merdiven Fonksiyonlarnn ntegrali
ntegral kavramn verirken nce merdiven fonksiyonlarnn integralini verecek, daha
sonda dier fonksiyonlarn integraline geeceiz.
2.3.1. Tanm:
| | : , s a b R bir merdiven fonksiyonu, { }
0 1
, , ,
n
P x x x = . cmlesi
| | , a b
aralnn bir paralanmas ve ( )
1
,
k k
x x x
e iin ( )
k
s x s = olsun.
( ) ( ) ( ) ( )
1 1 0 2 2 1 1
1
.
b
n
k k n n n
k
a
s x dx s x s x x s x x s x x

=
= A = + + +
}
. (2.3.1)
saysna s merdiven fonksiyonunun adan bye kadar integrali denir, a ve b
saylarnda da integrasyon ad verilir.
u halde bir s merdiven fonksiyonunun
| | , a b aralndaki integralini bulmak iin,
fonksiyonun ( )
1
,
k k
x x
aral zerinde ald

k
s deerleri ile bu aralklarn
uzunluklarn arpp elde edilen saylar toplamaldr.

RNEK 2.4.
( )
0 , 0 1
1
, 1
2
1 , 1 2
2 , 2 3
x
x
s x
x
x
s s
< <
s s

42
eklinde tanmlanan
| | : 0, 3 s R fonksiyonunun
| | 0, 3 aralndaki integralini
bulunuz.

zm:
( ) ( ) ( ) ( )
3
0
0 1 0 1 2 1 2 3 2 0 1 2 3 s x dx = + + = + + =
}

rnekte grld gibi, integralin deeri, fonksiyonun
k
x paralanma noktalarnda
ald deerlerden bamszdr.
imdi merdiven fonksiyonlarnn integrallerinin zelliklerini gsteren baz teoremleri
gstereceiz.

TEOREM 2.3.1. (Toplanabilme zellii):
| |
, , s t M a b e ise ( ) ( ) ( ) ( )
b b b
a a a
s x t x dx s x dx t x dx + = + (
} } }
dir.

TEOREM 2.3.2. (Homogenlik zellii):
| |
, , s t M a b e ve c eR olsun. ( ) ( ) .
b b
a a
c s x dx c s x dx =
} }
dir.

TEOREM 2.3.3. (ntegrasyon Aralna Gre Toplanabilme zellii):
| | , s M a b e ve a c b < < olsun. ( ) ( ) ( )
b c b
a a c
s x dx s x dx s x dx = +
} } }
dir.

2.4. Kapal Bir Aralkta Tanml, Reel ve Snrl Bir Fonksiyonun Riemann
ntegrali
Bu blmde
| |
, M a b merdiven fonksiyonlar yardmyla,
| |
, a b aralnda tanml,
reel ve snrl geliigzel fonksiyonlarn Riemann anlamnda integrallerini
tanmlayacaz.

43
2.4.1. Tanm:
( ) ( ) | | inf : ,
b b
s f
a a
f x dx s x dx s M a b
>

= e
`
)
} }
ve
( ) ( ) | | sup : ,
b b
t f
a a
f x dx t x dx t M a b
s

= e
`
)
} }

saylarna srasyla, st Darboux ntegrali ve Alt Darboux ntegrali denir.
( )
b
a
s x dx
}
integrallerinin en byk alt snr, Alt Darboux ntegrali ise t f s olmak
zere, ( )
b
a
t x dx
}
integrallerinin en kk st snrdr. Aikr olarak
( ) ( )
b b
a a
f x dx f x dx s
} }
dir.

2.4.2. Tanm:
| |
: , f a b R fonksiyonu snrl olsun. Eer ( ) ( )
b b
a a
f x dx f x dx I = =
} }
ise f
fonksiyonu
| |
, a b aralnda Riemann Anlamnda integrallenebilirdir denir ve
( )
b
a
f x dx I =
}
yazlr.
Yukardaki tanm kullanarak bir fonksiyonun integralini hesaplamak ok zordur.
imdi baka trl tanmlamaya alacaz.

2.4.3. Tanm:
| |
: , f a b R fonksiyonu snrl olsun. Eer
| |
, a b aralnn P paralanmas
iin, ( ) { }
1
sup :
k k k
M f x x x x
= s s ve ( ) { }
1
inf :
k k k
m f x x x x
= s s diyelim.
( )
1
, .
n
k k
k
f P M x
=
= A
ve ( )
1
, .
n
k k
k
A f P m x
=
= A
toplamlarna srasyla f
fonksiyonunun P paralanmasna karlk gelen st Darboux Toplam ve Alt
Darboux Toplam ad verilir.

44
TEOREM 2.4.1.
f ,
| |
, a b aralnda tanml, snrl bir fonksiyon ve P de
| |
, a b aralnn bir
paralanmas olsun. ( ) ( ) inf ,
b
a
f P f x dx =
}
ve ( ) ( ) sup ,
b
a
A f P f x dx =
}

dir. Burada infimum ve supremum
| |
, a b aralnn tm P paralanmalar
zerinden alnmaktadr.

TEOREM 2.4.2.
P ve
0
P , | | , a b aralnn iki paralanmas ve | | : , f a b R fonksiyonu snrl
olsun. P ,
0
P dan daha ince ise
(a) ( ) ( )
0
, , A f P A f P s
(b) ( ) ( )
0
, , f P f P >
dir.

2.4.4. Tanm:
( ) ( )
1
,
n
k k
k
R f P f x
=
= A
toplamna f fonksiyonunun P paralanmasna karlk

gelen Riemann Toplam denir.
imdi integrallenebilen fonksiyonlar karakterize eden bir teorem verelim.

TEOREM 2.4.3.
| |
: , f a b R snrl fonksiyonunun
| |
, a b aralnda integrallenebilir olmas iin
gerek ve yeter art 0 c > iin ( ) ( ) , , f P A f P c < ;(Riemann art) kalacak
ekilde
| |
, a b nin bir paralanmasnn var olmasdr.

TEOREM 2.4.4.
f ve g fonksiyonlar
| |
, a b aralnda integrallenebilen fonksiyonlar olsun.
45
(a) , o | eR ise f o ve g | fonksiyonlar da
| | , a b de integrallenebilir ve
( ) ( ) ( ) ( )
b b b
a a a
f x g x dx f x dx g x dx o | o | + = + (
} } }
olur.
(b) 0 f > ise ( ) 0
b
a
f x dx >
}
dir.
(c)
2
f integrallenebilirdir.
() 0 f > ise f integrallenebilir.
(d) f integrallenebilir ve ( ) ( )
b b
a a
f x dx f x dx s
} }
dir.
(e) . f g integrallenebilir.

2.5. Riemann Anlamnda ntegrallenebilen Baz Fonksiyon Snflar
Bu kesimde Riemann anlamnda integrallenebilen fonksiyonlarn nemli baz
snflar verilecektir.

TEOREM 2.5.1.
| |
, a b aralnda srekli her fonksiyon bu aralkta integrallenebilirdir.

TEOREM 2.5.2.
| | , a b aralnda paral srekli ve snrl her fonksiyon | | , a b zerinde
integrallenebilirdir.

TEOREM 2.5.3.
| |
: , f a b R fonksiyonu monoton artan (veya azalan) ise f fonksiyonu
| |
, a b de
Riemann anlamnda integrallenebilirdir.

46
2.5.1. Tanm:
| |
: , f a b R fonksiyonu snrl salnmldr
| |
, a b nin her paralanmas iin
( ) ( )
1
1
n
k k
k
f x f x M
=
s
kalacak ekilde en az bir M says vardr. Supremum

| |
, a b nin tm P paralanmalar zerinden alnmak zere,
( ) ( ) ( )
1
1
, sup
n
f k k
k
s a b f x f x

=
=
geniletilmi reel saysna f nin

| | , a b
aralndaki total salnm ad verilir. u halde ( ) ,
f
s a b < ise f fonksiyonu
snrl salnmldr.

TEOREM 2.5.4.
| |
: , f a b R fonksiyonunun snrl salnml olmas iin gerek ve yeter art iki
monoton artan fonksiyonun fark eklinde yazlabilmesidir.

SONU 2.5.1.
| | , a b aralnda snrl salnml her fonksiyon Riemann anlamnda
integrallenebilirdir.

TEOREM 2.5.5.
f ,
| |
, a b aralnda ve Riemann anlamnda integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
Eer ( ) , x a b e iin ( ) ( ) F x f x ' = olacak biimde srekli bir
| |
: , F a b R
fonksiyonu varsa, ( ) ( ) ( )
b
a
f x dx F a F b =
}
dir.
NOT:
1) ( ) 0
a
a
f x dx =
}

2) ( ) ( )
a b
b a
f x dx f x dx =
} }
( ) b a >

47
RNEK 2.5.
4
2
1
1 x
dx
x
+
}
zm:
( ) ( )
2 3 2
2
1 1 2 x
F x dx x x dx
x x x

+ | |
= = + = +
|
\ .
} }

olacandan
( )
4
2
1
1 1 7
1 1 2
4 4
x
dx
x
+ ( | |
= + + =
| (
\ .
}

olur.
imdi yukardaki teoremin basit bir sonucu olan bir teoremi ifade edeceiz.

TEOREM 2.5.6.
f ,
| |
, a b aralnda integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
(1) ntegralin deeri integrasyon deikeninden bamszdr, yani
( ) ( ) ( )
b b b
a a a
f x dx f t dt f z dz = = =
} } }
.
(2) ( ) ( ) ( )
b c b
a a c
f x dx f x dx f x dx = +
} } }
dir.

TEOREM 2.5.7.
| | : , f a b R fonksiyonu integrallenebilir olsun. | | , a b zerinde
( ) ( )
x
a
F x f t dt =
}
eitlii ile tanmlanan F fonksiyonunun f nin srekli olduu
her noktada trevlidir ve ( ) ( ) F x f x ' = dir.

TEOREM 2.5.8.
Eer
| |
: , f a b R fonksiyonu srekli ise
| |
, a b zerinde trevli bir F
fonksiyonu vardr ve
| |
, x a b e iin ( ) ( ) F x f x ' = dir.

48
TEOREM 2.5.9.
| |
: , a b R srekli bir treve sahip bir fonksiyon ve f de nin grnt
cmlesi ise ( ) ( ) ( ) ( )
( )
( )
.
b
b
a a
f t t dt f x dx
' =
} }
dir.

RNEK 2.6.
1
2
0
1 x dx
}
zm: ( )
2
1 f x x = dir. ( ) sin t t = alalm.
sin 0 0
sin 1
2
t t
t t
t
= =
= =

olduundan 0 a = ve
2
b
t
= dir.
( ) ( ) ( )
2 2
sin 1 sin cos cos f t f t t t t = = = =
olur. 0
2
t
t
s s iin cos 0 t > olduundan ( ) ( )
cos f t t = olur. Buna gre
( )
2 2 1
2 2
0 0 0
1
1 cos 1 cos 2
2 4
x dx t dt t dt
t t
t
= = + =
} } }
olur.

RNEK 2.7.
3
2
0
1 . x x dx +
}
zm:
2
1 x t + = denirse 2 dt x dx = olur. Dier taraftan
0 1
3 4
x t
x t
= =
= =

olacandan
( )
3 4
2 3 2
0 1
4
1 1 1 7
1 . 8 1
1 2 3 3 3
x x dx t dt t + = = = =
} }

elde edilir.
49
Baz integralleri hesaplarken birden fazla deiken deitirmesi gerekebilir. Bununla
ilgili iki rnek aada verilmitir.

RNEK 2.8.
( )
1
2
0
ln 1
1
x
A dx
x
+
=
+
}
zm: tan x = deiken deitirilmesi yaplrsa
( )
4
0
ln 1 tan A d
t
= +
}

olur.
sin
tan
cos
= olduundan
( ) ( )
4 4
0 0
ln cos sin ln cos A d d
t t
= +
} }

bulunur. imdi son integralde
4
t
u = dnm yaparak hesaplayalm.
( )
( )
4 4 4
0 0 0
4
0
cos sin
ln cos ln cos ln
4 2
ln cos sin ln 2
4
d d d
d
t t t
t
t u u
u u u
t
u u u
| | | | | |
= =
| | |
\ . \ . \ .
= +
} } }
}

bulunur. Bu deer yukarda yerine konursa
( ) ( )
4 4
0 0
ln cos sin ln cos sin ln 2
4
A d d
t t
t
u u u = + + +
} }

bulunur. ntegralin deeri integral deikenine bal olmadndan birinci ve ikinci
integraller eittir. O halde
( )
1
2
0
ln 1
ln 2
1 4
x
A dx
x
t
+
= =
+
}

olur.

RNEK 2.9.
0
2
t
o < < iin
2 2
0
. sin
tan
1 tan . sin
x x
dx
x
t
to
o
o
=
+
}
olduunu gsteriniz.
50
zm: x t t = dnm yaplrsa
( ) ( )
( )
2 2 2 2
0 0
2 2 2 2 2 2
0 0 0
. sin
. sin
1 tan . sin 1 tan . sin
sin . sin sin
2
1 tan . sin 1 tan . sin 1 tan . sin
t t
x x
I dx dt
x t
t t t t
dt dt dt
t t t
t t
t t t
t t
o o t
t
t
o o o

= =
+ +
= =
+ + +
} }
} } }

olur. cost u = deiken deitirmesi ile
( )
1
2 2
1
2
1 tan . 1
du
I
u
t
o
=
+
}

bulunur.
sin
u
u
o
= deiken dntrmesi yaplrsa,
( )
sin
2
sin
sin
1
sin
sin 2 tan 2tan 2tan tan
1
d
I Arc
o
o
o
t u t t to
u o o
o o o o o
u
= = = + =
}

sonucu elde edilir. imdi o ya bal baz zel deerler verelim. Mesela
4
t
o = ise
2
2
0
.sin
4
1 sin
x x
dx
x
t
t
=
+
}
bulunur. o ya buna benzer eitli deerler verilebilir.
Baz durumlarda f nin ilkeli olan F fonksiyonu bulunmadan da integral
hesaplanabilir.

RNEK 2.10.
2
3 2
3 3 2 2
0
sin
cos sin
x
I dx
x x
t
=
+
}
zm:
2
x t
t
= dnm yaplrsa,
2
3 2
3 3 2 2
0
cos
sin cos
x
I dx
x x
t
=
+
}
bulunur. O
halde, yukardaki integral ile bu integrali toplarsak,
2 2 2 2
3 3 3 3 2 2 2 2
3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2
0 0 0 0
sin cos cos sin
2.
2
sin cos sin cos sin cos
x x x x
I dx dx dx dx
x x x x x x
t t t t
t +
= + = = =
+ + +
} } } }

olup, dolaysyla
4
I
t
= olur.

51
RNEK 2.11.
| |
: , f a a R fonksiyonu srekli olsun.
a) f tek fonksiyon ise ( ) 0
a
a
f x dx
=
}
dr.
b) f ift fonksiyon ise ( ) ( )
0
2
a a
a
f x dx f x dx
=
} }
dr. Gsteriniz.
zm: ( ) ( ) ( )
1 2
0
0
a a
a a
I I
I f x dx f x dx f x dx

= = +
} } }
_ _
olsun.
1
I integralinde x t =
deiken deitirmesi yaplrsa, integralin deeri deikene bal olmadndan
( ) ( ) ( )
0
1
0 0
a a
a
I f t dt f t dt f x dx = = =
} } }

yazlabilir. O halde
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
0 0 0
a a a a
a
I f x dx f x dx f x dx f x f x dx
= = + = + (
} } } }

olur.
a) f tek fonksiyon olduunda ( ) ( ) f x f x = olacandan
( ) ( ) ( )
0 0
0 . 0
a a a
a
f x dx f x f x dx dx
= = = (
} } }

olur.

a) f ift fonksiyon olduunda ( ) ( ) f x f x = olacandan
( ) ( ) ( ) ( )
0 0
2
a a a
a
f x dx f x f x dx f x dx
= + = (
} } }

bulunur.
imdi de belirli integraller iin ksm integrasyon formln verelim.

52
TEOREM 2.5.10.
f ve g ,
| |
, a b aral zerinde srekli ve ( ) , a b nda trevli olsunlar.
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) . . . .
b b
a a
f x g x dx f b g b f a g a f x g x dx ' ' =
} }

dir. Burada ( ) u f x = ve ( ) v g x = yazlrsa,
.
b b
b
a
a a
u dv u v v du =
} }

eklinde de ifade edilebilir.

RNEK 2.12.
1
ln
e
x dx
}
zm:
ln
dx
u x du
x
dv dx v x
= =
= =

olur. Buradan
( )
1
0 1
1 1 1
ln .ln .ln 1.ln1 1 1 1
e e e
e
x dx x x dx e e dx e e e e = = = = + =
} } }

olur.

RNEK 2.13.
( )
1
2
0
1
n
x dx
}
integralini hesaplaynz. ( ) neN
zm: sin x t = deiken deitirmesi yaplrsa
( )
( )
2 2 2 1
2
2 2 1 2 2 2 2 1
0
0 0 0 0
2 2 2
2 2 1 2 1 2 1 2
0 0 0
1 cos cos . cos sin .cos 2 .sin .cos
2 1 cos .cos 2 cos 2 cos .cos
n
n n n n
n n n
x dx x dx x x dx x x n x x dx
n x x dx n x dx n x x dx
t t t
t
t t t
+

= = = +
= =
} } } }
} } }

olur. Buna gre
53
2 2 2
2 1 2 1 2 1
0 0 0
cos 2 cos 2 cos
n n n
x dx n x dx n x dx
t t t
+ +
=
} } }

yazlabilir. Son integral baa alnr ve her iki taraf 2 1 n + ile blnrse
2 2
2 1 2 1
0 0
2
cos cos
2 1
n n
n
x dx x dx
n
t t
+
=
+
} }

rekrans forml elde edilir. Bu ekilde devam edilirse
( )
( )
2 2
2 1 2 3
0 0
2
0
2
2
2 2 2
cos cos
2 1 2 1
2 2 2 2 4 2
cos
2 1 2 1 2 3 3
2 !
2 2 2 2 4 2
2 1 2 1 2 3 3 2 1 !
n n
n
n n
x dx x dx
n n
n n n
x dx
n n n
n
n n n
n n n n
t t
t
+
=
+

=
+

= =
+ +
} }
}

bulunur. u halde
( )
( )
( )
2
2 1
2
0
2 !
1
2 1 !
n
n n
x dx
n
=
+
}

olur.

Birinci Ortalama Deer Teoremi:
f ve g ,
| |
, a b aralnda tanml ve g ile . f g bu aralkta integrallenebilir
olsunlar. g ,
| |
, a b zerinde her yerde ayn iaretli ve f snrl ise
| |
inf , sup f f
aralnda yle bir k sabiti vardr ki, ( ) ( ) ( ) .
b b
a a
f x g x dx k g x dx =
} }
dir. Eer f
fonksiyonu
| |
, a b de srekli ise
| |
, a b deki en az bir
0
x noktas iin
( ) ( ) ( ) ( )
0
.
b b
a a
f x g x dx f x g x dx =
} }
olur.

RNEK 2.14.
( ) 2 sin f x x = + fonksiyonunun ,
2 2
t t (
(

aralndaki ortalama deerini bulunuz.
Fonksiyon bu deeri hangi noktada alr?

54
zm:
( )
2
2
1 1 1
2 sin 2 cos 2 cos 2 2
2 2 2 2
k x dx
b a
t
t
t t t t
t
t t
( | | | |
= + = = =
| | (
\ . \ .
}

olur.
2 sin 2 sin 0 0 ,
2 2
x x x
t t (
+ = = = e
(

olduundan fonksiyon bu ortalama deeri
0
0 x = noktasnda alr.

kinci Ortalama Deer Teoremi:
f ve g , | | , a b aralnda tanml ve 0 g > , . f g ile g integrallenebilir, f
snrl ve inf sup m f f M s s s ise
| |
, a b aralnda yle bir c noktas vardr ki
( ) ( ) ( ) ( ) .
b c b
a a c
f x g x dx m g x dx M g x dx = +
} } }
dr.

2.6. ( )
x
a
f u du
}
nun Sreklilii, lkel Fonksiyonlar, Diferansiyel ve ntegral
Hesabnn Temel Teoremi
f fonksiyonu | | , a b de snrl ve integrallenebilir olsun. | | , x a b e olarak
aldmzdan ( )
x
a
f u du
}
, x in bir fonksiyonudur.
( ) ( )
x
a
F x f u du =
}
,
| |
, x a b e iin ( ) f x M s olsun.
0
x x > alalm.
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
0
0 0
0 0
x x x x
a a x x
F x F x f u du f u du f u du f u du M x x = = s s
} } } }

u halde ( )
0
x x n
M
c
c < = alrsak, ( ) ( )
0
F x F x c < olur. Yani
( ) ( )
x
a
F x f u du =
}
, x in srekli bir fonksiyonudur.

55
2.6.1. Belirsiz ntegral ile Belirli ntegral Arasndaki Bant. lkel Fonksiyonlar:
Eer
| |
, a b aralnda f integrallenebiliyorsa, grdk ki ( )
x
a
f u du
}
srekli bir
fonksiyondur. Bundan baka ( ) ( )
x
a
F x f u du =
}
fonksiyonu snrl salnmldr.
nk
| | , x a b e iin ( ) f x M s ise
1 i i
x x
< olduuna gre,

( ) ( ) ( ) ( ) ( )
1 1
1 1
i i
i i
x x
i i i i
x x
F x F x f u du f u du M x x

= s s
} }

dir. Yani F nin
| |
, a b aralndaki total salnm en fazla ( ) M b a dr.

2.6.2. Diferansiyel ve ntegral Hesabnn Temel Teoremi:
imdi gsterelim ki, eer f srekli ise, F trevlenebilirdir ve ( ) ( ) F x f x ' = dir.
Gerekten, 0 h > iin
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) .
x h x x h
a a x
F x h F x f u du f u du f u du h f
+ +
+ = = =
} } }

dir. Burada integral hesabnn birinci ortalama deer formln kullandk. deeri:
, , x x h . aralnda alnan uygun bir deerdir. u halde
( ) ( )
( )
F x h F x
f
h

+
=
dir. f fonksiyonu x yerinde srekli olduundan, h yi yeter derecede kk
almakla, ( ) f ile ( ) f x arasndaki fark, istenildii kadar kk bir 0 c >
saysndan daha kk yaplabilir. Yani h n < iin
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
0
lim
h
F x h F x F x h F x
f f x f x F x f x
h h
c

+ +
' = < = =

dir. Byle trevi, integral iareti altndaki f fonksiyonuna eit olan fonksiyonlara,
fnin ilkel fonksiyonlar denir.
Eer F ve G , f nin herhangi iki ilkel fonksiyonu ise, F G de trevlenebilir
ve bu trev besbelli sfrdr. Demek ki f nin btn ilkel fonksiyonlar F c +
eklindedir.
56
Eer f nin bir ilkel fonksiyonu G ise, a x b s s iin ( ) ( )
x
a
f u du G u c =
}
dir,
yani bir sabittir. x a = iin integral sfr olduundan, ( ) c G a = bulunur. O halde,
( ) ( ) ( )
x
a
f u du G x G a =
}
ve x b = iin ( ) ( ) ( ) ( )
x
b
a
a
f x dx G b G a G x = =
}
elde
edilir.
Diferansiyel ve ntegral Hesabn Temel Teoremi: f fonksiyonu | | , a b kompakt
aralnda srekli ise G, f nin orada muhakkak mevcut olduunu bildiimiz bir
ilkel fonksiyonu ise, ( ) ( ) ( ) ( )
x
b
a
a
f x dx G x G b G a = =
}
dr.
Bylece belirsiz integraller hakknda evvelce grdmz btn integralleme
yntemlerini belirli integrallerin hesab iin de uygulayabilir.
Belirli integralin hesab srasnda deiken deitirmesi yaplyorsa, snrlar ya
deiken deitirmesi yaplrken deitirilir, yahut da integral nce belirsiz olarak
hesap edildikten sonra, tekrar eski deikenlere dnlerek, integralin verilen snrlar
zerinden belirli integral hesaplanr. Buna bir rnek vererek aklayalm.

RNEK 2.15.
( )
3 2
2 2
a
a
dx
a x +
}
zm: . tan x a t = deiken deitirmesi yapalm.
2
, tan
cos
a dt x
dx t Arc
t a
= =
olur. Buna gre yeni integralin snrlar
x a = iin
4
t
t
=
x a = iin
4
t
t
=

olur.
57
( ) ( ) ( )
4 4
2
3 2 3 2 3 2 2
2 2 3 2 2 2
4 4
4
4
2 2 2
4 4
1
cos
1 tan cos 1 tan
1 1 2
cos sin
a
a
dt
dx dt
t
a
a
a x a t t t
t dt t
a a a
t t
t t
t
t
t
t

= =
+ + +
= = =
} } }
}

dir. imdi de integrali belirsiz olarak hesap edelim ve yine ayn ekilde . tan x a t =
deiken deitirmesi yapalm.
( ) ( )
3 2 3 2 2 2 2
2 2 2 2
1 1 sin
cos
cos 1 tan
dx dt t
t dt
a a a
a x t t
= = =
+ +
} } }

tan
x
t
a
= koyduumuzdan, demek ki
2 2
sin
x
t
a x
=
+
olur. Yani
( )
3 2 2 2
2 2 2 2 2
1 2
2.
a
a
a
a
dx x a a
a a a
a a x a x

+
= = =
+ +
}

olur.

2.7. Baz Limitlerin ntegraller Yardmyla Hesab
Bu kesimde baz zel tipteki limitlerin integraller yardmyla nasl hesaplanacan
gstereceiz.

TEOREM 2.7.1.
| | : , f a b R srekli bir fonksiyon ise ( )
1
lim
b
n
n
k
a
b a b a
f a k f x dx
n n
=
| |
+ =
|
\ .
}
dir.

RNEK 2.16.
1 2 1
1
lim
n n
n n n n
n
e e e e
n
| |
+ + + +
|
\ .
. limitini hesaplaynz.
zm:
1 1 2 1
1
0
1 1
lim lim 1
n n
n
k n x
n n n n
n n
k
e e e e e e dx e
n n

=
| |
+ + + + = = =
|
\ .

}
.

58
RNEK 2.17.
2 p > iin
1 1 1
lim
1 2
n
n n pn
| |
+ + +
|
+ +
\ .
limitini hesaplaynz.
zm:
( ) ( )
( ) 1 1 1
1 1
1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 2 1 2 2 2 1 2 2 3 1 1 2 2
1 1 1
2 1
1 1 1
n n n
k k k
p p n n
r k r k
n n pn n n n n n n p n p n pn
n k n k p n k
k
r n k n
r
n
= = =

= = = =
| |
| | | |
+ + + = + + + + + + + + + + +
|
| |
|
+ + + + + + + +
\ . \ .
\ .
= + + +
+ + +
| |
| | |
= =
| |
+
\ .
|
+
\ .

olduundan
( ) ( )
1 1 1
1 1 1
0
1
1
1 1 1 1 1 1
lim lim
1 2 1
ln 1 ln ln
p p n
n n
r k r
p
r
dx
k n n pn n x
r
n
r r p

= = =
=
| |
|
| | | |
| + + + = =
| |
+ + + | | |
\ . \ .
+
| |
\ . \ .
= + =

}

olur.
1 1 1
1 2 n n pn
+ + +
+ +
dizisinin yaknsak olduunu biliyoruz. imdi bu
dizinin limitini bulalm.
1 1 1
lim ln 2
1 2 2
n
n n n
| |
+ + + =
|
+ +
\ .

olduu aktr. nk bu limit yukardaki limitin 2 p = iin zel halidir.

2 . 8 . ZLM PROBLEMLER
1)
4
2
1
4 3 x x dx
+
}
zm: nce ( )
2
4 3 f x x x = + fonksiyonunun iaretini inceleyeceiz.

59
Yukardaki tablodan da grld zere 1 1 x s s ve 3 4 x s s aralklarnda
( ) 0 f x > ; 1 3 x s s aralnda ( ) 0 f x < dr. Buradan
( ) ( ) ( )
4 1 3 4
2 2 2 2
1 1 1 3
37
4 3 4 3 4 3 4 3
3
x x dx x x dx x x dx x x dx

+ = + + + + + =
} } } }

olacaktr.

2)
5
sin x dx
t
t
}
zm: nce sin x fonksiyonunun grafiini izelim.

0 x t < < iin sin 0 x <

0 x t < < iin sin 0 x >

dir. Buna gre
0 0
5 5 5 5 5
0 0
0
3 5 3 5
0
sin sin sin sin sin
2 1 2 1
cos cos cos cos cos cos
3 5 3 5
16 16 32
5 5 5
x dx x dx x dx x dx x dx
x x x x x x
t t t
t t t
t
t

= + = +
| | | |
= + + + +
| |
\ . \ .
= + =
} } } } }

elde edilir.

3)
2
2 3
0
2 sin .cos I x x dx
t
=
}
zm:
( )
2
2 2
0
2 sin . 1 sin .cos I x x x dx
t
=
}
yazp ve sin 2 sin x t = deiken
deitirmesi yaparsak,
60
( ) ( )
( ) ( )
( )
4 4
2 2 2 2
0 0
4 4
2 2 2
0 0
4 4 4
2 2 2
0 0 0
4
2
0
2 2sin . 1 2sin . 2 cos 2 cos . 1 2sin .cos
2 cos . 1 2sin .cos 2 cos . 1 2sin
1 cos 2 1 cos 2 1 cos 2
2 cos 2sin . cos 2 4
2 2 2
1
sin 2 1 cos 2
2
I t t t dt t t t dt
t t t dt t t dt
t t t
t t t dt dt dt
t t
t t
t t
t t t
t
= =
= =
+ +
= =
| |
= +
|
\ .
} }
} }
} } }
( )
4 4
0 0
4
0
1 1 cos 4
4 2 4 2
1 1 1 1 1 4
sin 4
2 2 4 2 2 4 8
t
t dt dt
t t
t t
t
t t
t t
+
= + +
+ | |
= + + = + =
|
\ .
} }

4)
[ ]
4
1
x
x dx
}
zm:
1 2 x s < iin
[ ]
1 x =
2 3 x s < iin
[ ]
2 x =
3 4 x s < iin
[ ]
3 x =
olduundan
[ ]
4 2 3 4
2 3
1 1 2 3
619
12
x
x dx x dx x dx x dx = + + =
} } } }

bulunur.

5) ( )
1
2
f x x = +
1
i +
i +
j j
fonksiyonunun
| | 1, 3 aralndaki integralini hesaplaynz.
zm:
1 0 x s < iin ( ) 1 f x =
0 1 x s < iin ( ) 0 f x =
1 2 x s < iin ( ) 1 f x =
2 3 x s < iin ( ) 2 f x =
olduundan
61
( ) ( )
( ) ( ) ( )
3 0 1 2 3
0 2 3
1 2 1
1 1 0 1 2
1
1 0 1 2 2
2
0 1 2 1 2 3 2 1 1 2 4
x dx dx dx dx dx x x x

+ = + + + = + +
= + + = + + =
} } } } }
1
i +
i +
j j
bulunur.

6)
2
0
1 x dx
}
zm:
| |
| |
1 , 0,1
1
1 , 1, 2
x x
x
x x
e
=

e
olduundan
( ) ( )
1 2
2 1 2 2 2
0 0 1
0 1
1 1 1 1
2 2
x x
x dx x dx x dx x x
| | | |
= + = + =
| |
\ . \ .
} } }

bulunur.

7) a b < olduuna gre
b
a
x
dx
x
}
integralini hesap ediniz.
zm:
i) 0 a b < < iin 1
x
x
= olup 1
b b
a a
x
dx dx b a
x
= =
} }

ii) 0 a b < < iin 1
x
x
= olup ( ) 1
b b
a a
x
dx dx a b
x
= =
} }

iii) 0 a b < < iin ( )
0 0
0 0
1 1
b b b
a a a
x x x
dx dx dx dx dx a b
x x x
= + = + = +
} } } } }

N O T :
Belirli integralden faydalanarak, terim says sonsuza giden baz toplamlarn limitleri
de hesaplanabilir. Bunun iin byle toplamlar bir Riemann toplam eklinde ifade
etmek gerekir.
Mesela
| |
0,1 araln
1 2
, ,
n
n n n
. noktalarn blm noktalar alarak n paraya
blerek
1 i i
x x n
= olur. f srekli bir fonksiyonu gstermek zere,

62
( )
1
0
1 1 2
lim
n
n
f f f f x dx
n n n n
( | | | | | |
+ + + =
| | | (
\ . \ . \ .
}

eklinde de ifade edilebilir.

8)
2 2 2
1 2 1
lim
n
n
n n n
| |
+ + +
|
\ .
limitini belirli integralden istifade ederek hesap ediniz.
zm:
2 2 2
1 2 1 1 1 2 1
lim lim
n n
n n
n n n n n n n

| | | |
+ + + = + + +
| |
\ . \ .

eklinde yazabiliriz. Burada ( ) f x x = dir. O halde
1
1 2
2 2 2
0 0
1 2 1 1
lim
2 2
n
n x
x dx
n n n
| |
+ + + = = =
|
\ .
}

olur.

9)
1 1 1
lim
1 2
n
n n n n
| |
+ + +
|
+ + +
\ .
limitini belirli integralden faydalanarak
hesaplaynz.
zm:
1 1 1 1 1 1 1
lim lim
1 2
1 2
1 1 1 1
lim
1 2
1 1 1
n n
n
n n n n
n n n n n
n n n
n
n
n n n

| |
|
| |
+ + + = + + +
|
|
+ + +
+ + +
\ .
|
\ .
| |
|
= + + +
|
|
+ + +
\ .

olup ( )
1
1
f x
x
=
+
dir. Buradan
1
0
1 1 1
lim ln 2
1 2 1
n
dx
n n n n x
| |
+ + + = =
|
+ + + +
\ .
}

elde edilir.

63
10) Belirli integralden yararlanarak
( ) 1
2
lim sin sin sin sin
n
n
n
I
n n n n n
t
t t t t
| |
= + + + +
|
\ .
zm: Burada ( ) sin f x x = dir. O halde
0
0
sin cos 2 I x dx x
t
t
= = =
}

dir.

11)
( )
3
lim 1
3 6 3 1
n
n n n
I
n n n n n
| |
= + + + + |
|
+ + +
\ .
zm:
( )
3
lim 1
3 6 3 1 1 0
1 1
1
n
n n n n
I
n n
n n
n
| |
|
| = + + + + +
+
|
+ +
+
|
\ .

olup ( )
1
1
f x
x
=
+
dir. O halde
3
3
0
0
1
2 1 2
1
I dx x
x
= = + =
+
}

olur.

12) ( )
2
sin g x x = fonksiyonunun
| |
0, 2 daki ortalama deerini bulunuz.
zm: Burada ln
x
e t x t = = koyarsak
dt
dx
t
=
( )
( )
2
2 2
2
1 1 1
1 1 1 1 1 1 2
ln 1 ln
2 1 2 1 2 1 2 1
e
e e
dt t
g dt
t t t t t e
| | | |
= = = = +
| |
+ + + +
\ . \ .
} }

olur.
13) n eN iin
( )( )
2
0
1 4 1
6
n
n n n
t dt
+
=
}
1
i +
j j
olduunu gsteriniz.
spat: ( )
1 2
f t t =
1
i + j j
olsun.
64
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
0 1 0
1 4 1
4 9 2
1 0
f t f t
f t f t
f t f t
n f t n f t
s < =
s < =
s < =
s < =
. .

olduundan
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
( )( )
( )( ) ( )
( )( ) ( )
( )( )
2 2
2
1 4 9
0 0 1 4
1
2
2
2 2
1 1 1 1
0 1 2 1
0 1 4 1 2 9 4 1 1
1.3 2.5 1 2 1
1 2 1 2 3 1 2 3
1 2 1 1
2 3
6 2
1 4 1
6
n n
n
n n n n
k k k k
t dt dt dt dt n dt
n n n
n n
k k k k k k n
n n n n n
n
n n n
= = = =
= + + + +
(
= + + +

= + + +
= = + = +
+ + +
= +
+
=
} } } } }

1
i +
j j
.

bulunur.

14)
2
2
0
5 2 3 x dx =
}
1
i + j j
olduunu gsteriniz.
zm:
( ) ( ) ( )
2 1 2 3 2
2 2 2 2 2
0 0 1 2 3
1 2 3 2
0 1 2 3
0 1 2 3 2 1 2 3 2 3 2 3
5 2 3
x dx x dx x dx x dx x dx
dx dx dx dx
= + + +
= + + + = + +
=
} } } } }
} } } }
1 1 1 1 1
i + i + i + i + i + j j j j j j j j j j

15)
[ ] [ ]
b b
a a
x dx x dx a b + =
} }
olduunu gsteriniz.
zm:
[ ] [ ] [ ] [ ] ( )
b b b
a a a
x dx x dx x x dx I + = + =
} } }

65
| ) | ) , 1, 2 a b = olsun. Buradan
| ) | ) 1, 2 2, 1 x x e e olur.
[ ]
1 x = ve
[ ]
2 x = olup
( ) ( ) 1 2 1
b b a
a
b
a a b
I dx dx dx x a b = = = = =
} } }

olur.

2 . 9 . ZLECEK PROBLEMLER
1) Aadaki eitliklerle tanmlanan fonksiyonlarn
| |
1, 3 aralndaki integralini
hesap ediniz.
a) ( ) [ ]
f x x =
b) ( ) [ ]
2 f x x =
c) ( ) [ ]
1
2
f x x x = + +
1
i +
i +
j j

) ( ) [ ] [ ]
2 f x x x =

2) n eN iin
[ ]
( )
0
1
2
n
n n
x dx

=
}
olduunu gsteriniz.
3)
10
0
2
x
dx
}
4) 0 x > iin ( ) [ ]
0
x
f x t dt =
}
olsun. f nin
| |
0, 4 aralndaki grafiini iziniz.
5)
9
0
t dt
}
1
i +
j j
6- a) n eN iin
[ ]
( )( ) 2
0
1 2 1
6
n
n n n
t dt

=
}
olduunu gsteriniz.
b) 0 x > iin ( ) [ ]
2
0
x
f x t dt =
}
eklinde tanmlanan fonksiyonun
| |
0, 3
aralndaki grafiini iziniz.

66
7) Aadaki eitliklerin doru olup olmadklarn gsteriniz.
a)
( )
8
3
0
100
2
3
x x dx + =
}

b)
4
2
3
4
ln
3 2 3
dx
x x
=
+
}

c)
1 2
6
0
1 1 5
ln
2 2
4
y dy
y
+
=
+
}

) ( )
2
0
2
4
a
x a
dx
a x
t =
}

d)
0
3 2cos 5
dx
x
t
t
=
+
}

e)
( )
1
2
2
1
2
4
1
dx
x
t
+
=
+
}

8) Aadaki eitliklerde 0 c > saysn bulunuz.
a) ( )
0
1 0
c
x x dx =
}

b) ( )
0
1 0
c
x x dx =
}

9) Aadaki limitleri hesaplaynz.
a)
2 2 2 2
lim
1 4 9 4
n
n n n n
n n n n n
t
| |
+ + + + =
|
+ + + +
\ .

b)
( )
2 2 2 2 2
1 1 1 1
lim 2 2 2
2 1
n
n n n n n n n n n
| |
|
+ + + + =
|
+ + + +
\ .

c)
2 1
1
lim 1
n n n n
n
e e e
e
n
| |
+ + + +
= |
|
\ .
.

) ( )
1 2 3 1
lim 0
1
n
n
n

| | + + + +
= >
|
+
\ .
.

d)
1
lim ln 1 2ln 2 1
n
n
n
k
k
n
=
| |
+ =
|
|
\ .

67
e)
( ) 1
2
lim 1 cos cos cos 1
2 2 2 2
n
n
n n n n
t
t t t
| |
+ + + + =
|
\ .

f)
1
2 2
0
1
lim
2
n
n
k n k
t
=
=

10)
2
3 2
0
3 2 x x x dx +
}
11)
3
cos x dx
t
t
}

68
BLM 3
BELRL NTEGRALN UYGULAMALARI

3.1. Alan Hesaplar

3.1.1. Dik Al Koordinat Sistemlerinde Alan Hesab
Belirli integralin, f fonksiyonunun grafii ile, yani
( ) ( ) | | { }
, , , f x y y f x x a b = = e ile x ekseni arasnda kalan blgenin alann
verdiini biliyoruz. ( )
b
a
f x dx
}
integrali, ( ) y f x = erisi ile x ekseni ve
, x a x b = = apsisleri tarafndan snrlanan blgenin alandr. Fakat ou zaman,
kapal bir eri tarafndan snrlanan blgenin alann hesaplamak gerekir. rnein bir
elipsin alann bu eit integral yardmyla bulmak istersek, bu elips blgesini, x
ekseni, ilgili apsisler ve erinin tek anlaml dal tarafndan snrlanan birka alt
blgeye ayrmak icap eder. Bylece,
2 2 2
x y R + = ile verilen bir dairenin alann
bulmak iin, bunun alt ve st yarsn ayr ayr hesaplayabiliriz. Yani aradmz alan
2 2
2
R
R
S R x dx
=
}
dir. Bu integrale ise, sin x R t = konduunda cos dx R t dt =
ve sin
x
t Arc
R
= olup,
2
2 2 2 2
2
2 cos 2
2
S R t dt R R
t
t
t
t
= = =
}

elde edilir.
imdi, kapal bir eri tarafndan snrlanan alanlarn genel olarak hesabn grelim.
Bunun iin nce bu eit alanlara, kenar erilerinin dolam ynne gre bir iaret
verelim: Eer kapal bir blgenin kenar erisi, bu blge sol tarafta kalacak ekilde,
yani saat ibresinin hareketinin tersi ynde dolayorsa, bu erinin dolam ynne
pozitif dolam yn ; aksi halde negatif dolam yn diyeceiz. Kenar erisi
pozitif ynde dolalan bir alan negatif iaretli olarak, kenar erisi negatif ynde
dolalan bir alan ise pozitif iaretli olarak alacaz.
69

ekil 3.1.

ekil 3.1de x ekseni ile eri ve ilgili apsisler arasnda kalan alanlara bakacak
olursak, abM alan negatif ynde dolaldndan pozitif iaretli; MKN alan pozitif
ynde dolaldndan negatif iaretli ve NLb alan negatif ynde dolaldndan
pozitif iaretlidir.

ekil 3.2.

Eri denkleminin parametrik olarak verilmesi halinde, kapal bir eri ile snrlanan
blgenin alann hesaplamada yukarda sylediimiz zorluklar ortaya kmaz.
Gerekten | | , t o | e ii erimizin denklemi ( ) ( ) , x t y t | = = olsun. nce
erinin kapal olmadn kabul edelim. x a = deerine t o = ve x b = deerine
t | = karlk gelsin. Bylece snrlanan blgenin alann bulmak iin ekil 3.2.ye
gre, ( )
b
a
S f x dx =
}
formlnde ( ) ( ) , x t y t | = = koyarsak, alan forml
olarak ( ) ( ) . S t t dt
|
o
| =
}
elde ederiz. Tabii burada biz,
| |
, a b aralna tek
anlaml bir ekilde | | , o | parametre aral karlk geldiini ve bu aralkta
( ) 0 t = olduunu kabul ediyoruz.
70
imdi de erinin kapal olduunu kabul edelim. t parametresi o dan | ya
deerler alrken erinin bir kere dolaldn kabul edersek, kapallktan dolay
( ) ( ) ( ) ( ) , o | | o | | = =
artlar salanmaldr. Erinin ke noktalar olmadn da kabul edersek, ( ) t ' ve
( ) t |' trevlerini mevcut ve srekli kabul edebiliriz. Bundan baka kapal eriyi
konveks olarak dnelim, yani herhangi bir doru tarafndan en fazla iki noktada
kesilsin. Erinin dikey teetleri olduu noktalar, yani ( ) t ` nin sfr olduu noktalar
1
N ve
2
N olsun. t parametresi o dan | ya kadar deerler ald zaman
kapal eri belli bir ynde dolalr. Bu ynn ekil 3.3.de ok ile gsterilen yn
olduunu kabul edelim.

ekil 3.3.

Bu halde
( ) ( ) . S t t dt
|
o
| =
}
(3.1)
integrali ile gsterilen alan, ekilde negatif ynde dolalan
1 2 1
N AN CDN erisinin
snrlad negatif alann toplamna eittir. Yani genel olarak (3.1.) integrali, kapal
bir erinin snrlad alan iaret fark ile verir.
(3.1) formlne ksm integralleme metodunu uygularsak
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
. . .
.
S t t dt t t t t dt
t t dt
| |
|
o
o o
|
o
| | |
|
= =
=
} }
}
`

71
veya
( ) ( ) ( ) ( )
1
. .
2
S t t t t dt
|
o
| | ( =
}
`
` (3.2)
formln elde ederiz.
Burada ne srdmz artlarn salanmadn dnrsek, mesela erinin
konveks olmadn, sonlu oklukta ke noktalar olduunu kabul edersek,
bulduumuz bu forml yine geerlidir, nk byle bir kapal eri konveks erilere
ayrlabilir, sonlu okluktaki ke noktalarnda ise, ( ) t ` ve ( ) t |
`
fonksiyonlarnn
srama eklindeki sreksizlikleri vardr; fakat bildiimiz gibi, byle bir fonksiyon
integrallenebilir.

RNEK 3.1.
| | 0, 2t aralnda sin y x = erisi arasnda kalan alan hesaplaynz.
zm: nce sin y x = erisinin grafiini izelim.

Grafikte de grld gibi, snrlanan alan
| | 0,t aralnda pozitif;
| | , 2 t t
aralnda negatiftir. Demek ki aranlan alan
2
0
sin sin S x dx x dx
t t
t
= +
} }
yahut
| |
| |
sin , 0,
sin
sin , , 2
x x
x
x x
t
t t
e
=

e

olduundan
2
0
sin S x dx
t
=
}

dir. Yani
2
2
2
0
0
sin sin cos cos 2 2 4 S x dx x dx x x br
t t
t t
t
t
= = + = + =
} }

olur.
72
RNEK 3.2.
.cos x R t = , .sin y R t = dairesinin alann hesaplaynz.

zm:
Burada t parametresi
| |
0, 2t araln taramaktadr. 0 t = noktasnn ( ) , 0 A R
noktas,
2
t
t
= noktasna ( ) 0, B R noktas karlk geldiinden, demek ki eri
pozitif ynde dolalmaktadr. O halde alan negatif iaretli olarak kacaktr.
Gerekten .sin x R t = ` olduundan

2
2 2 2
0
sin S R t dt R
t
t = =
}

bulunur. Fakat alan negatif olmayan bir byklk olduu iin, byle hallerde
ifadenin mutlak deeri alnr.

RNEK 3.3.
a yarapl bir ember, 0 x y dzlemi iinde x -ekseni zerinde yuvarlansn. Bu
takdirde ember zerindeki herhangi bir nokta di bir sykloid (sikloid) erisi izer.
Bu erinin denklemi
( ) sin x a t t = , ( ) 1 cos y a t =
dir. Bu erinin bir yay ile x -ekseni arasnda kalan alan hesaplaynz.

zm:
Bu alan besbelli
( ) ( )
2 2
2
2 2 2 2
0 0
1 cos 1 cos 2cos 3 A a t dt a t t dt a
t t
t = = + =
} }

olur.
73
3.1.2. Kutupsal Koordinat Sistemlerinde Alan Hesab

ekil 3.4.

NM erisi kutupsal koordinatlara gre ( ) r f v = denklemiyle verilmi olsun.
OMN diliminin alann hesaplamak istiyoruz.
| |
, v o | e iin ( ) f v , pozitif ve
srekli bir fonksiyon olsun. | o asn aadaki ekilde paralayalm.
0 1 2 1 n n
v v v v v o |
= < < < < < = .

ve gerekli yarap vektrleri izelim. imdi
| |
( )
1
,
sup
i i
i
v v v
f v M
e
= ,
| |
( )
1
,
inf
i i
i
v v v
f v m
e
=
diyelim.
1 i i i
v v v
= A koyalm. Bu i-inci dilimin alan

2
1
.
2
i i
M v A ile
2
1
.
2
i i
m v A
arasndadr. Demek ki aradmz OMN diliminin alann
2
1
1
2
n
i i
i
S M v
=
= A
ile
2
1
1
2
n
i i
i
S m v
=
= A
toplamlar arasndadr. Bunlar ise bildiimiz gibi ( )

2 1
2
f v dv
|
o
(
}

integralinin Darboux toplamlardr. Yani
( )
2
2 2
max 0 max 0
1 1
1 1 1
Diliminin Alan lim lim
2 2 2 i i
n n
i i i i
v v
i i
OMN M v m v f v dv
|
o
A A
= =
= A = A = (

}
(3.3)
dir.

RNEK 3.4.
Leminskat erisinin bir fiyonku tarafndan meydana getirilen alan hesap ediniz.

74
zm:
nce Leminskat erisini geometrik olarak tanmlayalm, bunun dik al
koordinatlara ve kutupsal koordinatlara gre denklemlerini kartalm.
Birbirlerinden 2a uzaklnda
1
F ve
2
F gibi sabit iki noktadan uzaklklar
arpm a ya eit olan noktalarn geometrik yerine bir Leminskat denir.

1
0
. Leminskat erisinin dik al koordinat sistemine gre denklemi:

ekil 3.5.
1 2
F F dorusunu x ekseni,
1 2
F F nin orta
noktasn 0 balang noktas olarak alalm
ve bu noktada
1 2
F F ye dik y eksenini
izelim. Buna gre aranlan denklem:

( ) ( )
2 2
2 2 4
x a y x a y a
( (
+ + + =

bantsndan

( ) ( )
2
2 2 2 2 2
2 0 x y a x y + = (3.4)
olarak bulunur.
2
0
. Leminskat erisinin kutupsal koordinat sistemine gre denklemi:
(3.4.) denkleminde .cos x r = , .sin y r = koyarsak,
( )
4 2 2 2 2
2 cos sin 0 r a r = veya
2 2
2 cos 2 r a =
bulunur.

3
0
. Leminskat erisinin b,ir fiyonkunun bir parasnn snrlad alan:
4 4
2
2 2 2
4
4 4 4
1
cos 2 sin 2
2 2
a
S r d a d a
t t
t
t
t t

= = = =
} }

dir. bu eriyi (Bkz. ekil 3.6.) ilk defa Jaque Bernoulli inceledii iin, buna
ekseriyetle Bernoulli Leminskat denir.
75

ekil 3.6.

3.1.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Alan Hesab
Parametrik denklemi, g trevlenebilir ve h srekli olmak zere,
( )
( )
x g t
y h t
=

olan bir C erisi, x a = ve x b = dorular ile x -ekseni tarafndan snrlanan A
alann hesaplamak iin
( )
b b
a a
A f x dx y dy = =
} }

integralini t cinsinden ifade etmek gerekir. ( ) y h t = , ( ) dx g t dt ' = dir. t nin a
ve b ye karlk gelen deerlerine
1
t ve
2
t dersek,
( ) ( )
2
1
.
t
t
A h t g t dt ' =
}

olur.

RNEK 3.5.

.cos
.sin
x a t
y b t
=

parametrik denklemleriyle verilen elipsin (elips tarafndan evrelenen blgenin)
alann bulunuz.
zm:
nce elipsin drtte bir parasnn alann bulalm.
76

0 x = iin
2
t
t
=
x a = iin 0 t =
olacandan
( )
2 0
2
2 0
1 cos 2
4 sin .sin 4 br
2
t
A b t a t dt ab dt ab
t
t
t
= = =
} }

bulunur.

3 . 1 . 4 . ZLM PROBLEMLER
1) Birinci drtte birde
2 2 2
3 x y a + = dairesinin i ksmnda bulunan ve
2
2 y ax = ,
2
2 x ay = , ( ) 0 a > parabolleri ile snrlanan blgenin alann bulunuz.
zm:

Yukardaki grafikte boyal olan OMNO alann hesap edeceiz. Besbelli bu alan
1 2
2 2 2
2 2
0
2 3
2 2
a a
a
I I
x x
S ax dx a x dx
a a
| | | |
= +
| |
\ . \ .
} }
_ _

( )
3 2
1 2 2 3 2
1
0
1 2 2
2 4 2 1
2 3 6 6
a
a a a
I x x dx a
a a
| |
= = =
|
\ .
}

77
( )
2
2 2 2 3
2 2 2 2
2
2 2 2
2
3
3 sin 3
2 2 2 6 3
3 2 1
sin sin 2 2 1
2 3 6 3 2 2
a
a
a
a
x a x x x
I a x dx Arc a x
a a a
a a a
a Arc Arc
| | | |
= = +
| |
\ . \ .
| |
= +
|
|
\ .
}

2
3 1 2
sin
2 3 3
S a Arc
| |
= +
|
|
\ .

elde edilir.

2) Birinci drtte birde bulunan
2
4 y x = ,
2
4 x y = ve
2 2
5 x y + = erileri ile
snrlanan blgenin alann hesaplaynz.

zm:
nce ekli izelim ve dairenin, parabol kollarn kestii noktalarn koordinatlarn
bulalm.

2
4 5 x x + = denkleminden, daire ile
2
4 y x = parabolnn kesim noktasnn
koordinatlar olarak 1 x = , 2 y = ;
2
4 5 y y + = denklemi yardmyla ise daire ile
2
4 x y = parabolnn kesim
noktasnn koordinatlar olarak 2 x = , 1 y = bulunur. u halde aranlan alan,
paraboller 4 x = noktasnda kesitiklerinden
78
4 1 2 2 2 2
2
0 0 1
4 1 2
2 3 3 3
3 3 2
1 1 0 0
2
2
1
2 2 5
4 4 4
4 4
5
3 12 3 12 12
14
5
3
x x x
A x dx x dx x dx
x x x
x x x dx
x dx
| | | | | |
=
| | |
\ . \ . \ .
| | | |
= +
| |
\ . \ .
=
} } }
}
}

olup imdi
2
2
1
5 I x dx =
}
integralinde 5 sin x t = koyalm. 5 cos dx t dt =
olup buradan,
( )
2 2
2
5
5 1 sin 5 cos 5 cos 1 cos 2
2
5 5 5 5
cos 2 sin 1
2 4 2 2 5 5 5
I t t dt t dt t dt
x x x
t t Arc
= = = +
= + = +
} } }

olduundan
2
2
2 2
1 1
5 5 2 1
5 sin 5 sin sin
2 2 2 5 5 5
x x
I x dx Arc x Arc Arc
| | | |
= = + =
| |
\ . \ .
}

olup burada
( )
2 2
sin sin sin 1 1 Arc Arc Arc o | o | | o =
formlnden faydalanrsak
2 1 3
sin sin sin
5 5 5
Arc Arc Arc =
olup alan hesabnn sonucunun
14 5 3
sin
3 2 5
A Arc =
olduu grlr.

3) 1 y x = + , cos y x = ve 0x -ekseni tarafndan snrlanan alan bulunuz.

79
zm:
( )
0
2 0 2
2
0
1 0
1
2
1 cos sin
2
1 3
1 1 br
2 2
x
A x dx x dx x x
t
t

| |
= + + = + +
|
\ .
| |
= + =
|
\ .
} }

4)
2 2
2 2
1
x y
a b
+ = elipsinin birinci drtte birde OD x = apsisi zerinde bulunan
ODNB blgesinin alann bulunuz.

zm:
2
2
1
x
y b
a
= olduundan aranlan alan
2
2 2
2
0 0
1
.
sin
2 2
x x
t b
A b dt a t dt
a a
a b x xy
A Arc
a
= =
= +
} }

dir.

5)
3
y x = erisi ile 1 x = , 1 x = dorular ve x -ekseni tarafndan snrlanan
dzlemsel blgenin alann hesaplaynz.

zm:
3
3
0 0
0 0
x x
x x
> >
< <

dr. O halde
0 1
0 1 0 1 4 4
3 3 3 3
1 0 1 0 1 0
4 4
x x
A x dx x dx x dx x dx

= + = + = + =
} } } }

bulunur.

80
6) ln y x = erisi, 0 y = , 1 y = dorular ve y -ekseni tarafndan snrlanan
blgenin alann hesaplaynz.
zm:
ln
y
y x x e = =
1 1
1
1 0 2
0
0 0
1 br
y y y
A e dy e dy e e e e = = = = =
} }

7)
1
y
x
= erisi 1 x = ve ( ) 1 x t t = > dorularu ile 0x -ekseni tarafndan
snrlanan alan hesap ediniz.

zm:
( )
2
1
1 1
1
A=A = ln ln br
t t
t dx
t dx x t
x x
= = =
} }

8)
3
y x = erisi ile y x = dorusu tarafndan snrlanan blgenin alann bulunuz.
zm:
( ) ( )
1 0 1
3 3 3 2
1 1 0
1
br
2
A x x dx x x dx x x dx

= = + =
} } }

81
U Y A R I :
Alanlarn simetrik oluundan yararlanarak, sz konusu alan
( )
1
3 2
0
1 1
2 2 br
4 2
A x x dx = = =
}
eklinde de hesaplanabilir.

9)
2
y x = parabol, bu parabole ( ) 1,1 noktasndan izilen teet doru ve y -ekseni
tarafndan snrlanan blgenin alann hesaplaynz.
zm:
nce
2
y x = erisine ( ) 1,1 noktasndan
izilen teet dorunun denklemini buluruz.
( ) ( )
0
0 0
. y y f x x x ' =
formlnden
( ) 1 2.1. 1 y x =
bulunur. u halde problem
2
y x = parabol,
2 1 y x = dorusu, 0 x = ve 1 x = dorular
tarafndan snrlanan blgenin alann bulmaya
indirgenir. Yandaki grafie gre

( ) ( )
1 1
2 2
0 0
1
3
2 2
0
2 1 2 1
1
br
3 3
A x x dx x x dx
x
x x
= = +
| |
= + =
|
\ .
} }

10) ( ) 1 cos r a o = + kardioidi tarafndan snrlanan blgenin alann hesaplaynz.
zm:
Evvela bulunmas istenen alan grafikle
gsterelim. Yandaki grafie gre,
( )
( )
2
2 2
0 0
2 2 2 2
0
1
2 1 cos
2
3
1 2cos cos br
2
A r d a d
A a d a
t t
t
o o o
o o o t
= = +
= + + =
} }
}

olur.

82
11) 2 r = emberinin dnda, ( ) 2 1 cos r = + kardioidinin iinde kalan blgenin
alann hesaplaynz.
zm:
Yandaki grafie gre taral alan ,
2 2
t t (
(

aralndadr.
Bu aralkta
( ) 2 1 cos 2 + >
olduundan

( ) ( )
( )
( ) ( )
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 0
2
1 1
4 4 1 cos 4 1 cos 4
2 2
2 2cos cos 4 2cos cos
8 br
A d d
A d d
A
t t
t t
t t
t

t

= + = +
= + = +
= +
} }
} }

dir.

12)
2
2 y x x = + erisi ile 0x -ekseni tarafndan snrlanan alan hesaplaynz.
zm:
Yandaki ekle gre,
( )
2
2 2 3
2
1
1
2
2 2
2 3
9
br
2
x x
A x x dx x
A

| |
= + = +
|
\ .
=
}

olur.

13)
2
4 y x x = erisi ile 0x -ekseni arasnda kalan alan ka birim karedir?
zm:
( )
4
4 3
2 2
0
0
32
4 2 br
3 3
x
A x x dx x
| |
= = =
|
\ .
}

83
14) sin y x = erisi ile 0 x = ve 2 x = dorular ve 0x -ekseni tarafndan
snrlanan blgenin alann bulunuz.
zm:
Yine her zaman yaptmz gibi, nce
grafiini izelim.
1 2
A S S = +
dir. Fakat
1
S negatif ksmda olduundan
integralin nne ( ) iareti konulmaldr. Aksi
takdirde
1
S ve
2
S eit olduklarndan toplam
sfr olur. O halde
( ) ( )
2
0
2
0
2
sin sin
sin sin
4 br
A x dx x dx
A x dx x dx
A
t t
t
t t
t
= + +
=
=
} }
} }

olur.

15)
2
4
x
y = ile 2
2
x
y = + dorusu tarafndan snrlanan blgenin alann
hesaplaynz.
zm:
Eri ile dorunun kesiim noktalarn
bulup grafiini izelim.

2
2
1 2
2 2 8 0 2 , 4
4 2
x x
x x x x = + = = =
4
4 2 2 3
2
2
2
2 2 9 br
2 4 4 12
x x x x
A dx x

| | | |
= + = + =
| |
\ . \ .
}

olur.

84
16)
3
y x = erisi ile
2
y x = erileri arasnda kalan alan hesap ediniz.
zm:
( )
1
1 3 4
2 3
0
0
3 4
1 1 1
3 4 12
x x
A x x dx
A
| |
= =
|
\ .
= =
}

17)
2
3
x
y = ve
2
2
4
3
x
y = parabolleri ile snrlanan blgenin alann hesaplaynz.
zm:
2 2
1 2
2
2
2
4 4
2 3 3
x
x x
x
x
=
= =

=

( )
2 2 2 2
2 2
2 0
2 32
4 2 4 br
3 3 3
x x
A dx x
| |
= = =
|
\ .
} }

18) 4 y x = erisi, x ekseni ve 2 x = , 2 x = dorular tarafndan snrlanan
blgenin alann hesap ediniz.
zm:
4 , 0
4
4 , 0
x x
y x
x x
>
= =

+ <

( ) ( )
0 2
2
2 0
4 4 12 br A x dx x dx
= + + =
} }

85
3 . 1 . 5 . ZLECEK PROBLEMLER
1) ( )( ) 1 2 y x x x = erisi ile 0x ekseni tarafndan snrlanan blgenin alann
bulunuz.
2)
2
2 y x = erisi ile 4 x y = dorusunun snrlad alan hesaplaynz.
3) y x = , 2 y x = ve 0 x = arasnda kalan blgenin alann bulunuz.
4)
2
2 y x = ve
2
2 x y = arasnda kalan alan hesap ediniz.
5) sin y x = , cos y x = erileri ile
4
x
t
= ve
5
4
x
t
= dorular tarafndan
snrlanan blgenin alann bulunuz.
6)
3
y x x = erisi ile bu eriye 1 x = apsisli noktada teet olan doru arasnda
kalan blgenin alann bulunuz.
7)
2
6 y x x = erisi ile 1 0 y x + + = , 1 x = , 3 x = dorular tarafndan snrlanan
blgenin alann bulunuz.
8) 3 5 23 0 x y + = , 5 2 28 0 x y = ve 2 7 26 0 x y + = dorular tarafndan
snrlanan blgenin alann hesaplaynz.
9)
x
y e
= ,
x
y e = erileri ile 1 x = dorusu tarafndan snrlanan blgenin alann
hesaplaynz.
10) Birinci drtte birde bulunan ve
2
4 y x = parabol ile 1 y x = ve 1 x =
dorular tarafndan snrlanan blgenin alann hesaplaynz.
11) y x = , 2 y x = ve y x = erileri arasnda kalan blgenin alann bulunuz.

3.2. Yay Uzunluunun Hesab
3.2.1. Kartezyen Koordinat Sisteminde Yay Uzunluunun Hesab
( ) y f x = eitlii ile verilen trevli f fonksiyonunu gz nne alalm. Bu erinin
1
x a = ve
2
x b = apsisli noktalar arasnda bulunan parasnn uzunluunu bulmak
istiyoruz.
86

ekil 3.7.

x A kk alndnda
AB yaynn s A uzunluu ile

| | AB doru parasnn
uzunluu yaklak olarak eittir. Buna gre,
( ) ( )
2
2 2
1
y
s x y x
x
A | |
A ~ A + A = + A
|
A
\ .

yazlabilir. Her iki taraf x A ile blnr ve 0 x A iin limit alnrsa,
( )
2
S 1 y ' ' = +
bulunur. Diferansiyel ve integral hesabn temel teoremi gereince
( )
2
S 1
b
a
y dx ' ' = +
}

bulunur.

RNEK 3.6.
R yarapl bir emberin evre uzunluunu hesap ediniz.
zm:
R yarapl
2 2 2
x y R + = emberini gz
nne alalm. Yandaki grafikten de grld gibi
emberine evresi
AB yaynn drt katna eittir.

Buna gre
( )
2
0
4 1
R
S y dx ' = +
}

olacaktr.

87
2 2 2
2 2
2 2 0 x y R x y y
x x
y y
y
R x
' + = + =
' ' = =

2
2 2
2 2
0 0
0
S 4 1 4
S 4 . sin 2 br
R R
R
x dx
dx R
R x
R x
x
R Arc R
R
t
= + =

= =
} }

olur.

RNEK 3.7.
2 3 2 3 2 3
x y a + = astroid erisinin evre uzunluunu hesap ediniz.

zm:
( )
1 3 1 3
1 3 1 3
3 2 1 3
2 3 2 3
2 2
0
3 3
x x
x y y y
y
a x

' ' + = = =

( )
2 3 2 3 2 3
2
2 3 2 3
0 0 0
2 3
1 3 1 3 1 3 2 3
2 3
0
0 0
S 4 1 4 1 4
3
S 4 4 4 6 br
2
a a a
a a
a
y x y
y dx dx dx
x x
a
dx a x dx a x a
x

+
' = + = + =
= = = =
} } }
} }

3.2.2. Kutupsal Koordinatlarda Yay Uzunluunun Hesab
Kartezyen koordinatlarda ( ) y f x = denklemi ile verilen erinin yay
diferansiyelinin
( )
2
1 dx y dx ' = +
olduunu biliyoruz.
( )
2 2
2
1
dy
dy dy d dx dy d
y ds y dx d
dx
dx d dx d d
d

| | | |
' ' = = = = + = +
| |
\ . \ .

dir. Dier taraftan
.cos .sin
dx
r r
d

' = ve .sin .cos

dy
r r
d

' = +
88
olduundan
( )
2 2
2
2
dx dy
r r
d d
| | | |
' + = +
| |
\ . \ .

dir. Buna gre, yay diferansiyeli
( )
2
2
ds r r d ' = +
olur. O halde, eri zerinde noktalarn birletiren yayn uzunluu
( )
2
2
S r r d
|
o
' = +
}
dir.

RNEK 3.8.
R yarapl bir emberin evre uzunluunu hesaplaynz.

zm:
R yarapl emberin kutupsal denklemi r R = olduundan
2 2
2
2
0
0 0
0 2 S R d R d R R
t t
t
t = + = = =
} }

dir.

RNEK 3.9.
( ) 1 cos r a = + kardioidinin
1
0 = ve
2
3
t
= dorular arasnda kalan parann
uzunluunu bulunuz.

zm:

89
( ) ( ) ( ) ( )
2 2
2 2 2 2 2 2
1 cos 1 2cos cos sin .sin r a a r a r a ' ' = + = + + = =

olduundan
( ) ( )
( )
3 3
2 2 2 2 2 2 2
0 0
3 3 3
2
0 0 0
3 3
0 0
S 1 2cos cos sin 1 2cos cos sin
S 2 1 cos 2 1 cos 2 1 2cos 1
2
S 2 cos 4 .sin 2 br
2 2
a a d a d
a d a d a d
a d a a
t t
t t t
t t

= + + + = + + +
= + = + = +
= = =
} }
} } }
}

RNEK 3.10.
( ) 2 1 cos r = kardioidinin 6cos r = dairesi iinde kala parasnn yaynn
uzunluunu hesap ediniz.
zm:

nce bu iki erinin kesiim noktalarn bulalm.
( )
1
2
2
1
3
2 1 cos 6.cos cos
4 2
3
t
= =

olur. Bu alara karlk gelen uzunluk 3 r = dr. O halde kesiim noktalar
2
A 3,
3
t | |
|
\ .
ve
4
B 3,
3
t | |
|
\ .
noktalardr. Dier taraftan
( ) ( ) ( )
2
2
2 2 2
4 1 cos 2cos 4sin 8 1 cos 4.sin
2
r r

| |
' + = + + = =
|
\ .

olduundan
90
4 3
2 3 2 3
4 sin 8 sin 16 cos 8 br
2 2 3
S d d
t t
t t
t
= = = =
} }

olur.

3.2.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Yay
Uzunluunun Hesab
Parametrik denklemi
( )
( )
x g t
y h t
=

olan bir C erisinin zerindeki herhangi iki noktann parametreleri
1
t ve
2
t olsun.
Bu iki noktay birletiren eri parasnn uzunluunu bulmak istiyoruz.
2 2
2 2
x y
s x y t
t t
A A | | | |
A = A + A = + A
| |
A A
\ . \ .

olduundan C erisinin yay diferansiyeli
( ) ( )
2 2
2 2 dx dy
ds dt x y dt
dt dt
| | | |
' ' = + = +
| |
\ . \ .

olur. Dolaysyla
( ) ( )
2
1
2 2
t
t
S x y dt ' ' = +
}

dir.

RNEK 3.11.
3
3
.cos
.sin
x a t
y a t
=

denklemi ile tanmlanan hiposikloid (astroid)in evre uzunluunu hesaplaynz.

91

zm:
2
2
3 .cos .sin
3 .sin .cos
x a t t
y a t t
' =
' =

olduundan
( ) ( )
2 2
2 2 2
9 .sin .cos x y a t t ' ' + =
dir. O halde
2 2
0 0
2
2 2
0
S 4 3 . sin .cos 12 sin .cos
S 6 . sin 6 br
a t t dt a t t dt
a t a
t t
t
= =
= =
} }

neticesi elde edilir.

1) ( ) ( ) , log sin , ,
4 2
f x y y x x
t t (
= = e
`
(
)
fonksiyonunun grafiinin uzunluunu
bulunuz.
zm:
cos
sin
x
y
x
' =
( )
2
2 2
2
2
4 4 4
cos
1 log tan log tan log 2 1
sin sin 2 8
x dx x
S dx
x x
t
t t
t t t
t | | | |
= + = = = = +
| |
\ . \ .
} }

2) ( ) ( ) | |
3 2 1
, 2 , 2, 7
2
f x y x y y

= = + e
`
)
fonksiyonunun grafiinin uzunluunu
bulunuz.
zm:
| | , c d aralnda tanml ( ) x y = fonksiyonu iinde, ' trevi | | , c d aralnda
srekli olmak art ile, yay uzunluu
2
1
d
c
dx
S dy
dy
| |
= +
|
\ .
}
forml ile hesap
edileceinden,
( )
1
97 97 52 52 br
54
S =
bulunur.

92
3) Parametrik denklemi
( )
| |
2 1 cos
2sin
0, 2
x t
y t
t t
=

olan erinin uzunluunu bulunuz.
zm:
Bunun iin ( ) ( )
2
1
2 2
S x y dt
' ' = +
}
formln kullanalm.
2
2
2 2
0
0
2 sin cos 2 4 br S t t dt t
t
t
t = + = =
}

dir.

4) Denklemi
2
16 y x = olan paraboln 0 x = ile 4 x = dorular arasnda bulunan
yayn uzunluunu bulunuz.
zm:
2
16 4 y x y x = =
olup y' trevi
| |
0, 4 aralnda srekli olmadndan erinin denklemini
parametrik olarak
| |
2
, 4 , 0, 2 x t y t t = = e
eklinde yazabiliriz. Buradan
( ) ( )
2 2
2 2
0 0
4 16 2 4 4 2 log 1 2 S t dt t dt = + = + = + +
} }

olup aranlan uzunluk bunun iki katdr, yani
( )
2 8 2 log 1 2 br s
(
= + +

dir.

5)
2 3
y x = semikbik parabolnn 0 x = ile 4 x = dorular arasndaki yayn
uzunluunu bulunuz.
zm:
Erinin parametrik denklemi
93
| |
3 2
0, 4
x t
y t
t
=

olduundan
( )
( )
2
4 4 4
4
3 2
1 2
0
0 0 0
3 3 1 2 8
S 1 1 9 4 9 4 10 10 1
2 2 2 27 27
t dt t dt t dt t
| | | |
= + = + = + = + =
| |
\ . \ .
} } }

sonucu elde edilir.

2
3
3
3
0, 5
x t
y t
t
(
e

olan erinin uzunluunu hesap ediniz.

2) Parametrik gsterimi
| |
3
.sin
.cos
0, 2
t
x e t
y e t
t
=

olan erinin uzunluunu bulunuz.

3) 2 y x = parabolnn 0 x = ve 1 x = arasndaki yay uzunluunu bulunuz.
4)
2
1 1
log
4 2
x y y = erisinin 1 y = ve y e = arasndaki yay uzunluunu hesap
ediniz.
5) log y x = erisinin 3 x = ile 8 x = arasndaki yayn uzunluunu bulunuz.
6)
x
y e = erisinin ( ) 0,1 noktas ile ( ) 1, e noktas arasndaki yay uzunluunu
hesaplaynz.
94
( )
( )
| |
2cos cos 2
2sin sin 2
0, 2
x a t t
y a t t
t t
=

olan erinin uzunluu ka br.dir?
8)
( )
3 2
2
1
2
3
y x = + erisinin 0 x = ve 3 x = dorular arasndaki yayn
uzunluunu hesaplaynz.
9)
( )
3 2
2 3
4 y x = erisinin 0 x = ve 8 x = dorular arasndaki yayn uzunluu
ka br.dir?
10)
3 2 1 2
2 1
3 2
y x x = erisinin 1 x = ve 4 x = dorular arasnda kalan yayn
uzunluu ka br.dir?
11) 4cos r = erisinin | | 0, t e arasndaki yay uzunluunu hesaplaynz.
12)
3
sin
3
r

= erisinin 0 3 t s s aralndaki yay uzunluunu hesaplaynz.
13)
3
cos
r
= erisinin ,
4 4
t t
(
e
(

aralndaki yay uzunluunu hesaplaynz.
14) . r a e
= logaritmik spiralinin 2 r a = emberi iinde kalan parasnn

uzunluunu hesaplaynz.

3.3. Kiri Uzunluunun Eri Parasna Oran
y' trevi srekli olan bir ( ) y f x = erisi dnelim. Bu eri zerinde bir kiri
uzunluunun buna karlk gelen eri paras uzunluuna orannn, eri paras
uzunluu sfra yaklat zaman, limitini arayalm.

1 i i i
x x x
A = ,
1 i i i
y y y
A = olmak
zere,
AB kiriinin uzunluu = ( ) ( )
2 2
i i
x y A + A

ACB eri parasnn uzunluu =
( )
1
2
1
i
i
x
x
f dx
' +
}

95
dir. Bu ise integral hesabnn birinci ortalama deer teoremi gereince
( ) ( ) ( )
1
2 2
1
1 1 , ,
i
i
x
i i i
x
f dx x f x x
' ' + = A + e (
}

dir. u halde aranlan oran ile gsterirsek
( )
( )
2
2 0 0
1
lim lim 1
1
i i
i
x x
i
x f x
AB
S
x f
A A
' A + (

= = =
' A + (

| |
1
,
i i
x x

e ve
| |
1
,
i i
x x x
e olur. nk f ' srekli bir fonksiyon olarak

alnmtr.

3.4. Hacim Hesaplar
3.4.1. Kesit Metodu
Bir B cismi ile bir L dorusu verilmi olsun. Doru zerinde bir 0 balang nokats
alalm (Bkz. ekil 3.9.). L dorusunu t noktasnda dik kesen dzleme
t
D ;
t
D ile B
cisminin arakesitinin alann ( ) A t ile gsterelim.
( ) : A t A t fonksiyonunun
| |
, a b aralnda integrallenebilir olduunu kabul
edelim.

ekil 3.9.

ekil 3.10.

B cismi, a b < olmak zere,
a
D ile
b
D dzlemleri arasnda bulunsun.
a
D ile
t
D
dzlemleri arasnda kalan cismin hacmini ( ) V t ile gsterirsek
( ) 0 V a = ve ( ) V b V =
yani istenen tm hacimdir.
96
( ) ( ) V t h V t + fark, yaklak olarak, ykseklii h , taban alan ( ) A t olan dik
silindirin hacmine eit olur. u halde
( ) ( ) ( ) . V t h V t h A t + ~
buradan da
( ) ( )
( )
V t h V t
A t
h
+
~
yazlabilir. Buna gre
( ) ( ) V t A t ' =
yazlabilir. ntegral hesabnn temel teoreminden
( ) ( )
x
a
V x A t dt =
}

elde edilir. ( ) V b V = olduundan
( )
b
a
V A t dt =
}

bulunur.
Yukardaki incelemelerden u gerek elde edilmektedir: Eer iki cismin bir doruya
dik olan dzelemler ile elde edilen kesitleri eit alan sahip iseler, bu iki cisim eit
hacimlidir. Bu gerek Cavalieri Prensibi olarak bilinmektedir.

RNEK 3.12.
Bir cismin taban, yarap 2 cm olan bir dairedir. Cismin tabana dik dzlemler ile
arakesiti karelerdir. Bu cismin hacmini bulunuz.
zm:
emberin merkezinden geen doruyu L
olarak alalm. emberin merkezinden t kadar
uzaktaki kenar uzunluuna s dersek,
2
2 2 2
4 16 4
2
s
t s t
| |
+ = =
|
\ .

olur.
97

Kesitin alan
( )
2
16 4 A t t =
olacandan
( ) ( )
2 2
2 3
2 2
128
16 4 br
3
V A t dt t dt

= = =
} }

bulunur.

RNEK 3.13.
Bir cismin 0x -eksenine dik dzlemler ile arakesiti, uzun ekseni ksa ekseninin iki
katan eit olan bir elipstir. Bir cisim 0 x y dzlemine paralel kesildiinde elde
edilen en geni kesitin st snr
2
1
1
3
y x =
paraboldr. Bu cismin uzunluunun
3 br olduu bilindiine gre, hacmi nedir?

zm:
Eksen uzunluklar 2a ve 2b olan elipsin alan
ab t dir.
Buna gre 0x -eksenine gre x apsisli noktadan
izilen dik dzlemin cisim ile arakesiti olan elipsin
eksen uzunluklar
2
y
ve y dir. Buna gre
( )
2
2
2
1
2 2 2 3
y x
A x y y
t t
t
| |
= = = +
|
\ .

dir. u halde
( )
3 3 2
3
0 0
36
1 br
2 3 5
x
V A x dx dx
t
t
| |
= = + =
|
\ .
} }

olur.

RNEK 3.14.
Tepe noktasnn taban dzlemine olan uzakl H br. olan bir dairesel koni
veriliyor. Taban jyarap r olduuna gre bu koninin hacmini hesaplaynz.
zm:
98
P tepe noktasndan taban dzlemine
indirilen dikmeye L diyelim. Tabandan
t kadar ykseklikten L ye dik izilen
dzlemin koni ile arakesiti yine bir
dairedir. Dairenin yarapna m dersek,
benzer genlerden

1
m H t t
m r
r H H
| |
= =
|
\ .

olur. Bylece kesitin alan
( )
2
2 2
1
t
A t m r
H
t t
| |
= =
|
\ .

ve dolaysyla koninin hacmi
2
2 2 3
0
1
1 br
3
H
t
V r dt r H
H
t t
| |
= =
|
\ .
}

olur. u halde bir koninin hacmi, taban ile yksekliinin arpmnn te birine
eittir.

Dnel cisimlerin hacimlerini hesaplamada belli bal iki metot vardr:
a) Disk Metodu,
b) Kabuk Metodu.
imdi bu metotlar verelim.
| | , a b aralnda f fonksiyonu pozitif ve
integralenebilir olsun.

3.4.1.a. Disk Metodu
| |
, a b araln
0 1 2 1 n n
a x x x x x b
= < < < < < = . noktalar yardmyla n paraya

blelim. Her bir
| |
1
,
k k
x x
aralnda
k
noktas seelim. Yaraplar ( )
k
f ,
ykseklikleri
k
x A olan disklerin (silindirlerin) hacimleri toplam, yaklak olarak,
dnel cismin hacmine eittir.
99

Dnel Cismin Hacmi Dnel Hacimlerin Toplam
ekil 3.11.

Paralanma ne kadar ince olursa yaklam o kadar ii olur. O halde
[ ]
( )
2
0
1
lim . .
n
k
p
k
V f x t
=
= A

yazabiliriz. f integrallenebilir olduundan
2
f de integrallenebilir. u halde sa
taraftaki limit
2
f t fonksiyonunun | | , a b aralndaki integralidir. Buna gre
havim forml
( )
2
b
a
V f x dx t =
}

olur.
( ) y f x = erisi x a = , x b = ve y k = dorular tarafndan snrlanan dzlemsel
blge y k = dorusunun bir tarafnda kalsn. Bu blge y k = dorusu etrafnda
dndrlrse meydana gelen dnel cismin hacmi, ( ) y f x k = erisinin
0x ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmine eit
olacandan
( )
2
b
a
V f x k dx t =
}

olur.
Benzer ekilde, ( ) x g y = erisi, y c = ve y d = dorular ile 0y ekseni
etrafnda dndrlmesiyle elde edilen cismin hacmi
100
( )
2
d
c
V g y dy t =
}

olur.

ekil 3.12.

ekil 3.12.ye gre
| |
, a b aralnda ( ) ( ) 0 g x f x s s olsun. ( ) y f x = , ( ) y g x =
erileri x a = ve x b = dorular tarafndan snrlanan dzlemsel blgenin
0x ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmi
( ) ( )
2 2
b
a
V f x g x dx t ( =
}

olacaktr. Bu ABFE blgesinin elde edilen hacimden ABCD blgesinin
dndrlmesiyle elde edilen hacmin karlmasndan; yani fakndan baka bir ey
deildir. Buradan
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2 2
b b b
a a a
V f x g x dx f x dx g x dx t t t ( = =
} } }

dir.

RNEK 3.15.
2
15 1 y x = + parabol, 1 x = , 1 x = dorular ile 0x ekseni etrafnda tarafndan
snrlanan dzlemsel blgenin 0x ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen
dnel cismin hacmini bulunuz.

101
zm:
( ) ( )
( ) ( )
1 1
2
2 2
1 1
1 1
2
2 4 2
0 0
V 15 1
V 2 15 1 2 225 30 1 112
f x dx x dx
x dx x x dx
t t
t t

= = +
= + = + + =
} }
} }

olacaktr.

RNEK 3.16.
0 a b < < olsun. Merkezi ( ) 0, b noktasnda bulunan a yarapl bir ember
tarafndan snrlanan blgenin 0x ekseni etrafnda dndrlmesiyle elde edilen
dnel cismin (torun) hacmini bulunuz.
zm:
Verilen emberin denklemi:
( )
2
2 2
x y b a + = dir. Bu eitlikten y
ekilirse
( )
2 2
1
y f x b a x = = + ,
( )
2 2
2
y g x b a x = =
bulunur. Sz konusu blge grafikle yanda
gsterilmitir. Buna gre istenen hacim
( ) ( )
2 2
2 2 2 2
2 2 2 2
0
2 2 3
V
V 4 8
V 2 br
a
a
a a
a
b a x b a x dx
b a x dx b a x dx
a b
t
t t
t
(
= +
(

= =
=
}
} }

olur.

ekil 3.13.

3.4.1.b. Kabuk Metodu
( ) y f x = , ( ) y g x = erileri x a = ve x b = dorular tarafndan snrlanan
blgenin 0y -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel cismin hacmini
bulalm. (Bkz. ekil 3.13)
102
| | , a b aralnn bir paralanmas { }
0 1 2 1
, , , , ,
n n
P x x x x x
= . olsun. Her bir

| |
1
,
k k
x x
aralnda
k
seelim. Boyu ( ) ( )
k k
f g , eni
k
x A olan
dikdrtgenin 0y -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen silindirik
tabakann hacmi

ekil 3.14.

( ) ( ) ( ) ( )
2 2 1
1
V . 2 . .
2
k k
k k k k k k k k
x x
x x f g f g x t t t
+
A = = A
olur. stenen V hacmi, yaklak olarak, bu V
k
A hacimlerinin toplamna eittir. Buna
gre
( ) ( )
1
1
V 2 . .
2
n
k k
k k k
k
x x
f g x t
=
+
~ A

olur. Paralanma ne kadar ince alnrsa yaklaklk o kadar iyi olur.
[ ]
0 P
yaplrsa,
1
2
k k
k
x x
+
~ olacandan
[ ]
( ) ( )
0
1
lim 2 . .
n
k k k k
P
k
V f g x t
=
= A

bulunur. Eer f g integrallenebilir ise sa taraftaki limit
( ) ( ) 2 .
b
a
x f x g x dx t (
}

integraline eit olacandan
( ) ( ) V 2 .
b
a
x f x g x dx t = (
}

103
bulunur.
Benzer olarak ( ) x u y = , ( ) x v y = erileri, y c = ve y d = dorular tarafndan
snrlanan dzlemsel blgenin 0x -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen
dnel cismin hacmi
( ) ( ) V 2 .
d
c
y u y v y dy t = (
}

olur.

RNEK 3.17.
2
y x = ile
2
y x = parabolleri tarafndan snrlanan blgenin 0y -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.
zm:
stteki erinin denklemi: y x =
Alttaki erinin denklemi:
2
y x =
olduundan
( )
1 1
2 3 2 3
0 0
3
V 2 2 b
10
x x x dx x x dx
t
t t = = =
} }

bulunur.

RNEK 3.18.
2
2 y x x = parabol ile 0x -ekseni ve 1 x = ve 2 x = dorular tarafndan
snrlanan dzlem parasnn 0y -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen
dnel cismin hacmini bulunuz.
zm:
( )
2 2
2 2 3 3
1 1
11
V 2 2 2 2 br
6
x x x dx x x dx t t t = = =
} }

104

1)
2
y x = , 0 x = , 2 x = , 0 y = arasnda kalan blgenin 0x -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmini bulunuz.
zm:
2
2 2 5
2 4 3
0 0 0
32
V br
5 5
x
y dx x dx t t t t = = = =
} }

2) Birinci drtte birde
2
y x = , 0 y = , 1 x = ve 4 x = fonksiyonlarnn grafikleri
tarafndan snrlanan blge x ekseni etrafnda dndrlyor. Meydana gelen dnel
cismin hacmini bulunuz.
zm:
4 4
2 3
1 1
15
V br
2
y dx x dx t t t = = =
} }

3) 12 2 3 = + y x , 0 = x , 0 = y fonksiyonlarnn grafikleri ile snrlanan alan
a) x ekseni etrafnda,
b) y ekseni etrafnda,
dndrlyor. Meydana gelen dnel cisimlerin hacimlerini integral yardmyla
hesaplaynz.
zm:
105
a)
4
0
2
1
br 48
2
3
6 V
2
3
6 t t =
|
.
|
\
|
= =
}
dx x x y

b)
6
0
2
2
b 32
3
2
4 V
3
2
4 t t =
|
.
|
\
|
= =
}
dy y y x

4)
3
x y = , 0 = y ve 2 = x fonksiyonlarnn grafikleri tarafndan snrlanan blge
y ekseni etrafnda dndrlyor. Meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.
zm:
3
8
0
3 2
8
0
2
5
96
br dy y dy x V t t t = = =
} }

5)
2
6 x x y = ve 0 = y fonksiyonlarnn grafikleri tarafndan snrlanan blge y 0 -
ekseni etrafnda dndrlyor. Bu dnel cismin hacmini hesaplaynz.

106
zm:
2
6 x x y = fonksiyonunun grafiini izelim. Aranlan
blge y ekseni etrafnda dndrleceinden, dolay, bize
verilen bantdan x i ekmeliyiz. O halde
y x y x
y x y x x
= + =
= = +
9 3 , 9 3
9 3 0 6
2 1
2
)

yazlabileceinden, sz konusu blgenin y ekseni
etrafnda dndrlmesinden meydana gelen cismin hacmi
( ) ( )
9
0
9
0
2 2
9 12 9 3 9 3 t t = =
(
+ =
} }
dy y dy y y V

dir.

6) ( )
3
1 = x y fonksiyonunun grafii ile 0 = y , 1 = x ve 2 = x dorular
tarafndan snrlanan blge x ekseni etrafnda dndrlyor. Meydana gelen cismin
hacmini bulunuz.
zm:
( ) | |
3
2
1
2
3
2
1
2
br
7
129
1 t t t = = =
} }

dx x dx y V

7) Kegenlerinin koordinatlar ( ) 2 , 1 A , ( ) 5 , 4 B , ( ) 0 , 9 C olan bir gen x ekseni
etrafnda dndrlyor. Meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.

107
zm:
| | AB nin denklemi: 1 + = x y
| | BC nin denklemi: 9 + = x y
| | CA nin denklemi:
4
9
4
+ =
x
y
dir. Buna gre aranlan hacim,
( ) ( )
3
4
1
2
4
1
2
2
70
4
9
4
9
4
1
br V
x
x dx
x
x V
t
t t
=

\
|
+ +
(
(
|
.
|
\
|
+ + =
} }

olur.

8)
2
x y = ve
2 1
x y = parabolleri arasndaki blge x 0 -ekseni etrafnda
dndrlyor. Meydana gelen dnel cismin hacmini hesaplaynz.
zm:
( ) ( )
( )
1 1
2 2
2 1 2 2
0 0
1
4 3
0
V
3
V br
10
y dx x x dx
x x dx
t t
t t
(
= =
(

= =
} }
}

9) 2
2
+ = x y ile 10
2
+ = x y fonksiyonlar ile snrlanan blge x 0 -ekseni
etrafnda dndrlyor. Meydana gelen dnel cismin hacmi ka birim kptr?
zm:
2 2
4 8 2 10 2
2 1
2 2 2 2
= =
= = + = +
x x
x x x x

( ) ( ) | |
( ) ( )
3
2
0
2
2
0
2
2
2
2
2
2
2
256 4 48 4 24 2 V
2 10 V
br dx x dx x
dx x x
t t t
t
= = =
+ + =
} }
}

108
10)
2
1 x y = , 0 = x ve 1 = x fonksiyonlar ile snrlanan blgenin y 0 -ekseni
etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen dnel cismin hacmini hesaplaynz.
zm:
( )
3
1
0
1
0
2
2
1 br dy y dy x V
t
t t = = =
} }

11) Bir dzgn piramidin ykseklii cm 100 dir. Bu piramidin tabannn bir
kenarnn uzunluu cm 100 olan bir karedir. Bu piramidin her
3
cm nn arl 3g
dr. Buna gre bu piramidin arl ka kg dir?
zm:
( )
}
+

= dt t A V
forml, dzlem kesitinin alan bilinmesi
halinde, hacmin hesaplanabileceini aklar.
rnein, dik ve kare tabanl bir piramit
verilmi olsun ve t 0 -ekseni piramidin
tepesinden tabana doru ynelmi
olarakseilmi olsun. Piramidin ykseklii
h, tabannn kenar uzunluu a ise, tepeden
t uzaklnda bulunan bir dzlem ile elde
edilen kesitin k kenar uzunluu iin yani
dzleme ait kenar uzunluunun dzleme ait
ykseklie oranlar eittir. O halde
t
h
a
k
h
a
t
k
= =
elde edilir ve
( ) ( )
2
2
2
2
t
h
a
t A k t A = =
dir. u halde
109
( ) h a
t
h
a
dt t
h
a
dt t
h
a
dt t A V
h
h
2
0
3
2
2
0
2
2
2
2
2
2
3
1
3
= = = = =
} } }
+

+

dir. Buradan cm a 100 = ve cm h 100 = olduundan piramidin hacmi
( )
3 2 2
3
1000000
100 100
3
1
3
1
cm h a V = = =
olur. Bu piramidin her bir
3
cm nn arl g 3 olduuna gre bu piramidin
arl: g 1000000 dir. Yani kg 1000 dir.

12) Bir cismin tabannn eksen uzunluklar cm 10 ve cm 8 olan bir elipstir. Bu
cismin byk eksen dik dzlemlerle arakesiti ykseklii cm 6 olan birer ikizkenar
gendir. Bu cismin hacmini bulunuz.
zm:
ABC ikizkenar gen olduundan BC AB =
dir.
cm a 5 = , cm b 4 = , cm h 6 = dir. Bu cismin
taban alan:
2
10
2
4 . 5 .
2
cm
b a
A t
t t
= = =

3
60 6 . 10 . cm h A V t t = = =

13)
2
1 x y = erisi ile 0 = x , 1 = x ve 0 = y dorular tarafndan snrlanan
blgenin x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen dnel cismin hacmini
bulunuz.
zm:
( )
3
1
0
2
1
0
2
15
8
1 br dx x dx y V t t t = = =
} }

110
14)
2
1 x y = erisi ile x y = , 0 = y dorular tarafndan snrlanan blgenin
x 0 ekseni etrafnda dndrlmesi ile oluan dnel cismin hacmi ka birim kptr?
zm:
( ) ( )
3
2
1
0
2
2
1
0
2
2 2
3
1 br dx x dx y V = = =
} }
t
t t

15) 4 . = y x erisi ile 1 = x , 4 = x ve 0 = y dorular tarafndan snrlanan
blgenin x 0 ekseni etrafnda dndrlmesi ile oluan dnel cismin hacmini
bulunuz.
zm:
3
4
1
2
4
1
2
4
1
2
12
16 4
br dx
x
dx
x
dx y V t t t t = =
|
.
|
\
|
= =
} } }

16)
a
x
a y
2
= erisi ile a y x = + dorusu tarafndan snrlanan blgenin
y 0 ekseni etrafnda dndrlmesi ile oluan cismin hacmini bulunuz.
zm:
( ) ( ) | | (
3 3
0 0
2 2
0
2
6
br a V
y ay dy y a ay a dy x V
a a a
t
t t t
=
= = =
} } }

111
17)
2
x x y + = ve 1
2
= x y erileri ile 0 = x dorusu arasnda kalan blgenin
1 = y dorusu etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen cismin hacmini bulunuz.
zm:
( ) ( ) ( |
( )
3
0
1
2 3
0
1
2
2
2
0
1
2
2
3
3 2 3 2
1 1
br dx x x x V
x x x dx k x f V
t
t
t t
== + =
+ = =
}
} }

18)
2
1 x y = erisi ile 3 = y dorusu arasnda kalan blgenin 3 = y dorusu
etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmini bulunuz.
zm:
2 1 3 3
2
) = = = x x y

( ) | | ( )
2
0
2
2
2
2
2
2
15
512
4 2 3 1 dx x dx x V t t t = = =
} }

19)
2
4 2 y x = , 4 2
2
= y x erileri tarafndan snrlanan blgenin 3 = x
dorusu etrafnda dndrlmesiyle oluan cismin hacmi ka birim kptr?

112
zm:
( ) ( )
( )
3
4
0
2
4
0
2
2
2
2
4
0
2
4
4
2
64 4 12
3 2
2
3 2
2
2
3 2 3
br dy y V
dy
y y
V
dy x dy x V
t t
t
t t
= =
(
(
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+ + =
+ = + =
}
}
} }

20)
( )
( )
=
=
t a y
t t a x
cos 1
sin

Sikloidinin bir yay ile x 0 -ekseni tarafndan snrlanan blgenin x 0 -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmini bulunuz.
zm:
( )dt t a dx cos 1 =
( ) ( )
( ) ( )
3 3 2
2
0
3 2 3
2
0
3 3
2
0
2 2
2
0
2
. 5
cos cos cos 1 cos 1
cos 1 . . cos 1
br a V
dt t t t a dt t a V
dt t a t a dx y V
t
t t
t t
t t
t t
=
+ = =
= =
} }
} }

21) x y = 6 dorusu ile 5 = xy erisi tarafndan snrlanan blgenin y 0 -ekseni
etrafnda dndrlmesiyle oluan cismin hacmini
a) Disk metodu ile
b) Kabuk metodu ile
hesaplaynz.
zm:

a)
( )
2
5 5
2
2
1 1
3
5
6
64
3
V x dy y dy
y
V br
t t
t
(
| |
= = (
|
( \ .

=
} }

113

b)
( ) ( )
( )
5 5
1 1
5
2 3
1
5
2 2 6
64
2 6 5
3
V y g y h y dy y y dy
y
V y y dy br
t t
t t
| |
= = (
|
\ .
= =
} }
}

22) 2 = xy , 4 = xy erileri ile 1 = x , 2 = x dorular arasnda kalan blgenin 0y-
ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen cismin hacmini hesaplaynz.
zm:
2 2
2
1
1 1
3
4 2
2 2 2 4
4
V y dy dy y
y y
V br
t t t
t
= = =
=
} }

23) Bir cismin taban 1
2 2
s + y x dairesidir. Bu cismin x 0 -eksenine dik
dzlemlerle arakesiti karelerdir. Bu cismin hacmini bulunuz.
zm:
2 2 2
2
4 4 1
2
t k t
k
= = +
|
.
|
\
|

( )
2 2
4 4 t k t A = =

( ) ( )
3
1
1
2
1
1
3
16
) 4 4 br dt t dt t A V = = =
} }

1)
3
x y = erisi ile 1 = x , 2 = x ve 0 = y dorular tarafndan snrlanan blgenin
x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.
2) x y = erisi ile 0 = x ve 1 = y dorular tarafndan snrlanan blge x 0 -
ekseni etrafnda dndrlyor. Meydana gelen dnel cismin hacmi ka birim kptr?
114
3)
2
3 x x y = parabol ile x y = dorusu tarafndan snrlanan blgenin x 0 -ekseni
etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.
4) px y 2
2
= erisi ile h x = dorusu tarafndan snrlanan blgenin x 0 -ekseni
etrafnda dndrlmesiyle oluan dnel cismin hacmini bulunuz.
5) ( ) x a a y =
2
erisi ile 0 = x ve a y 2 = dorular tarafndan snrlanan blgenin
x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel cismin hacmini bulunuz.
6) Aadaki eri ve dorular tarafndan snrlanan blgenin y 0 -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle oluan cisimlerin hacmini bulunuz.
a) 0 , 4 ,
2
= = = x y x y
b) 1
2
2
2
2
= +
b
y
a
x

7) Aadaki eriler tarafndan snrlanan blgenin karlarnda yazl eksenler
etrafnda dndrlmesiyle oluan cismin hacmini bulunuz.
a) 1 , 1 ,
3
= = = x y x y Eksen: 2 = y
b) 0 , 4
2
= = y x x y Eksen: 4 = y
c)
2 2
2 , y x y x = = Eksen: 1 = x
8) 1
2
+ = x y erisiyle bu eriye 1 = x noktasndan izilen teet ve 0 = x dorusu
tarafndan snrlanan blgenin;
a) x 0 -ekseni,
b) y 0 -ekseni,
etrafnda dndrlmesiyle oluan cismin hacmini bulunuz.
9) x y sin = ve x y cos = erileri 0 = x ve
4
t
= x dorular tarafndan snrlanan
dzlemsel blgenin x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen cismin
hacmini bulunuz.
10)
3 2 3 2 3 2
a y x = + astroid erisi tarafndan snrlanan blgenin x 0 -ekseni
etrafnda dnmesiyle oluan cismin hacmini bulunuz.
11) Aadaki eri ve dorular tarafndan snrlanan blgenin y 0 -ekseni etrafnda
dnmesiyle meydana gelen cismin hacmini bulunuz.
a) 2 , 0 , 0 ,
2
= = = = x x y x y
115
b) t = = = = x x y
x
x
y , 0 , 0 ,
sin

c) 0 , 4
2
= = y x x y
) 4 , 2 , 0 , 4
2
= = = = x x y x y
12) x y sin = , x y cos = erileri ile 0 = x ve
2
t
= x dorular tarafndan
snrlanan blgenin x 0 ve y 0 eksenleri etrafnda dndrlmesiyle oluan
cisimlerin hacimlerini bulunuz.
13) ( ) cos 1 = a r kardioidinin kutupsal eksen etrafnda dndrlmesiyle oluan
cismin hacmini bulunuz.

3.5. Dnel Yzeylerin Alanlarnn Hesaplar
Bilindii gibi bir eri paras bir etrafnda dndrld zaman dnel yzey denilen
yzeyler elde edilir. Bu kesimde bu tip yzeylerin alanlarn hesaplayacaz.

3.5.1. Eri Denkleminin Kartezyen Formda Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin
Alannn Hesab
( ) x f y = eitlii ile verilen | | b a, aralna karlk gelen AB eri parasnn x 0 -
ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen yzeyin alann hesaplayalm.

ekil 3.15. ekil 3.16.

| | b a, aralnda bir ( ) 0 , S x noktas ile ( ) 0 , R x x A + noktasn alalm.
Erinin ( ) ( ) x f x, P ve ( ) ( ) x x f x x A + A + , Q noktalarn birletiren doru parasnn
x 0 -ekseni etrafnda dnmesiyle elde edilen dnel yzeyin A A alan, | | PQ nn
116
dnmesiyle meydana gelen dnel yzeyin (kesik koninin) yzey alanlar yaklak
olarak, eittir. u halde;
( ) ( )
( ) ( ) ( ) | |
( ) ( ) ( ) ( )
x
x
x f x x f x x f
x f x x f x
x x f
A
(
A
A +
+
A + +
= A
A + + A
A + +
= A
+
~ A
2
2 2
1
2
x f
2 A
2
x f
2 A
PQ
2
QR PS
2 A
t
t
t

yazlabilir. Buna gre
( ) ( ) ( ) ( )
2
1
2
x f
2
A
(
A
A +
+
A + +
=
A
A
x
x f x x f x x f
x
t
olur. x A ne kadar kk seilirse bu yaklaklk o kadar iyi olur. f trevlenebilir
olduunda
( ) ( ) | |
2
1 2 A x f x f ' + = ' t
olur. ntegral hesabnn temel teoreminden
( ) ( ) | | ( )
} }
' + = ' + =
b
a
b
a
dx y y dx x f x f
2 2
1 2 1 2 A t t
bulunur. Benzer olarak, denklemi ( ) y u x = , d y c s s olan eri parasnn y 0 -
ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin alan
( ) ( ) | | ( )
} }
' + = ' + =
d
c
d
c
dy x x dy y u y u
2 2
1 2 1 2 A t t
olacaktr.
( ) x f y = , b x a s s eri parasnn k y = dorusu etrafnda dndrlmesiyle
meydana gelen dnel yzeyin alan; ( ) k x f y = , b x a s s eri parasnn
0 = y ( x 0 -ekseni) dorusu etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin
alan ayn olacaktr (Bkz. ekil 3.17.).

117

ekil 3.17.

Dier taraftan ( ) | | ( ) x f k x f ' =
'
olacandan, ( ) x f y = , b x a s s eri
parasnn k y = dorusu etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin
alan
( ) ( ) | | ( )
} }
' + = ' + =
b
a
b
a
dx y k y dx x f k x f
2 2
1 2 1 2 A t t
bulunur. Benzer dnceyle, ( ) y u x = , d y c s s olan eri parasnn p x =
dorusu etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin alan
( ) ( ) | | ( )
} }
' + = ' + =
d
c
d
c
dy x p x dy y u p y u
2 2
1 2 1 2 A t t
eklinde ifade edilebilir.

RNEK 3.19.
( )
2 2
3 9 x x y = erisinin ilmeini oluturan erinin x 0 -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle meydana gelen yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
Dndrlen eri paras olarak
( ) x x y = 3
3
1
veya ( ) x x y = 3
3
1

erilerinin | | 3 , 0 aralndaki paralarn almak
yeterlidir. ( ) x x y = 3
3
1
erisinin | | 3 , 0
aralndaki parasn x 0 -ekseni etrafnda
dndrelim.

118
( ) ( ) ( ) ( )
2
3
0
3
0
3
0
2
3 1 3
3 2
1
3
3
1
2 1 2 br dx x x dx
x
x
x x dx y y A t
t
t t = + =
+
= ' + =
} } }

RNEK 3.20.
2 2 2
a y x = + emberinin b x = ( ) a b > dorusu etrafnda dndrlmesiyle
meydana gelen dnel yzeyin (torun) alann bulunuz.
zm:
2 2
y a x = ve
2 2
y a x =
eri parasnn b x = dorusu
etrafnda dnmesiyle meydana gelen
dnel yzeylerin alanlar toplamdr.
Buna gre,

( )
( ) | |
2 2
2 2 2 2
2 2 2 2
2 2
2
2 2
2 2
2
2 2
. 4 1 sin 1 sin 4 A
sin . 4 4 2 A
1 2 1 2 A
br b a Arc Arc ab
a
y
Arc ab
y a
dy
ab dy
y a
a
b y a b y a
dy
y a
y
b y a dy
y a
y
b y a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
t t
t t t
t t
= =
=
+ + =
+ +
+ =

} }
} }
olur.
Bilindii gibi, ( ) dx y
2
1 ' + , ( ) x f y = erisinin; ( ) dy x
2
1 ' + de ( ) y u x =
erisinin ds yay diferansiyelidir. Buna gre,
a) ( )
}
' + =
b
a
dx y y A
2
1 2t forml
}
=
b
a
ds y A t 2 (3.5.)
b) ( )
}
' + =
b
a
dy x x A
2
1 2t forml
}
=
b
a
ds x A t 2 (3.6.)
c) ( )
}
' + =
b
a
dy y k y A
2
1 2t forml
}
=
b
a
ds k y A t 2 (3.7.)
d) ( )
}
' + =
b
a
dx x p x A
2
1 2t forml
}
=
b
a
ds p x A t 2 (3.8.)

119
3.5.2. Eri Denkleminin Kutupsal Olarak Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin
Alannn Hesab
Eri parasnn denklemi ( ) f r = , | o s s eklinde verilmi olsun. Bu
durumda
( )
2 2
r r ds ' + =
olduunu biliyoruz. cos . r x = , sin . r y = olduu da gz nne alnrsa,
}
=
b
a
ds y A t 2
formlnden, verilen eri parasnn kutupsal eksen etrafnda dndrlmesiyle
meydana gelen dnel yzey alan
( )
}
' + =
|
o
t d r r r A
2 2
. sin . 2
olacaktr. Ayrca erinin
2
t
= dorusu etrafnda dndrlmesiye meydana gelen
yzeyin alan
}
=
|
o
t ds x A 2
formlnde
( )
}
' + =
|
o
t d r r r A
2 2
. cos . 2
olur.

RNEK 3.21.
( ) cos 1 = a r kardioidinin st yarsnn kutup ekseni etrafnda dndrlmesiyle
maydana gelen yzeyin alann hesaplaynz.

120
zm:
( ) ( )
( ) ( )
2
2 2 2 2
2 2 2 2 2
2
sin . 2
2
sin 4 cos 1 2 2
sin cos 1 2
|
.
|
\
|
= = = ' + '
+ = ' + '

a a a r r
a a r r

olduundan
( )
2 2
0
5 2
0
4 2
0
2 2
0
2
0
5
32
2
sin
5
1
32
sin 16
2
sin
2
cos
2
sin
2
sin 2 4
sin . cos 1 4 sin . 2 . sin . 2
br a a A
a d a A
a d a r A
t
t
t

t
t t
t
t t
t t
= =
= =
= =
} }
} }

bulunur.

3.5.3. Eri Denkleminin Parametrik Olarak Verilmesi Halinde Dnel Yzeyin
Alannn Hesab
Eri parasnn denklemi
( )
( )
s s
=
=
2 1
t t t
t v y
t u x

eklinde verilmi olsun. Yzey alann veren formlleri vermek iin (3.5.) ve (3.6.)
formllerinin t parametresine gre yazmak yetecektir. Bilindii gibi, eri
parametrik olarak verildiinde
( ) ( ) dt y x ds
2 2
' + ' =
olur. u halde (3.5.) , (3.6.), (3.7.) ve (3.8.) formlleri
a) ( ) ( )
}
' + ' =
2
1
2 2
2
t
t
dt y x y A t (3.9.)
b)
( ) ( )
}
' + ' =
2
1
2 2
2
t
t
dt y x x A t
(3.10.)
c) ( ) ( )
}
' + ' =
2
1
2 2
2
t
t
dt y x k y A t (3.11.)
121
d) ( ) ( )
}
' + ' =
2
1
2 2
2
t
t
dt y x p x A t (3.12.)
eklini alr. Bu integrallerin hesaplanmasnda x ve y yerine t cinsinden
deerlerin konulmas unutulmamaldr.

RNEK 3.22.
Parametrik denklemi
( )
( )
=
=
t a y
t t a x
cos 1
sin

olan sikloid erisinin bir yaynn x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana
gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.
zm:

Bir yayn izilmesi iin t parametresi | | t 2 , 0 araln taramaldr. Buna gre,
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
2 2
2
0
3 2
2
0
2 2 2
2
0
2
2
0
2 2 2 2
2
0
2 2
3
64
2
sin 8
2
sin 4
2
sin 2 2 cos 1 2 cos 1 2
sin cos 1 cos 1 2 2
br a dt
t
a A
dt
t t
a dt t t a A
dt t a t a t a dt y x y A
t t
t t
t t
t
t t
t t
= =
= =
+ = ' + ' =
}
} }
} }

olur.

1)
3
x y = erisinin 1 0 s s x arasnda kalan parasnn x 0 -ekseni etrafnda
dndrlmesi ile meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
122
( ) ( )
( )
2
1
0
4 3
1
0
2
2 3 2
1 10 10
27
9 1 2
3 1 2 1 2
br dx x x A
dx x x dx y y A
b
a
= + =
+ = ' + =
}
} }
t
t
t t

2) x y 2 = erisinin 8 0 s s x aralndaki paras x 0 -ekseni etrafnda
dndrlyor. Meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
( )
2
8
0
8
0
2
27
208
1 4
1
1 2 2 1 2
br dx x A
dx
x
x dx y y A
b
a
t t
t t
= + =
+ = ' + =
}
} }

3)
2
2
x
y = erisinin | | 0, 3 aralndaki paras y 0 -ekseni etrafnda dndrlyor.
Meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
( )
2
2 3
0
2
3
14
2
1
1 2 2 1 2
br A
dy
y
y dx x x A
b
a
t
t t
=
+ = ' + =
} }

4)
2
x y = parabolnn ( ) 0 , 0 A ve ( ) 2 , 2 B noktalar arasndaki parasnn y 0 -
ekseni etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.

123
zm:
( )
2
2
0
2
0
2
3
13
4 1
4
1
1 2 1 2
br dy y A
dy
y
y dy x x A
b
a
t t
t t
= + =
+ = ' + =
}
} }

s s
=
+ =
1 0
3
1 2
2
t
t y
t x

olan eri parasnn x 0 -ekseni etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen dnel
yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
( ) ( ) ( ) ( )
1 1 1
2 2 2 2
2
0 0 0
1
3 2
2 2
1
2 2 2
0
0
2 2 3 4 3 6 9 16
3 1 3 49
24 24
2 3 2 4
A y x y dt t t dt t t dt
A t t dt t br
t t t
t t t
' ' = + = + = +
(
| | | |
= + = + =
(
| |
\ . \ .
(

} } }
}

6) cos . 2a r = erisi
2
t
= dorusu etrafnda dndrldnde meydana gelen
dnel yzeyin alann hesaplaynz.
zm:
( )
2
2 2 2 2 2
0 0
2 2 2 2 2 2
0 0
2 .cos 2 2 .cos .cos 4 .cos 4 .sin
1 cos 2
4 4 cos 8 4
2
A r r r d a a a d
A a a d a d a br
t t
t t
t | | t | | | | |
|
t | | t | t
' = + = +
+
= = =
} }
} }

124
1) Aada denklemleri verilen eri paralarnn 0x -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeylerin alanlarn hesaplaynz.
a)
( )
3 2
2
1
2
3
y x = + , 0 3 x s s
b) sin y x = , 0 x t s s
2) ln y x = erisinin 1 2 x s s aralndaki paras y 0 -ekseni etrafnda
dndrlyor. Meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.
3) Orjin ile ( ) , h r noktasn birletiren doru parasnn 0x -ekseni etrafnda
dndrlmesiyle oluan koninin yanal alann bulunuz.
4) Yarap R olan bir krenin yzey alann bulunuz.
5)
2 3 2 3 2 3
x y a + = astroid erisinin 0x -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana
gelen dnel yzeyin alann bulunuz.
6)
2 2 2
x y a + = emberinin | |
1 1
, x x h + aralna karlk gelen parasnn 0x -
ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen kre parasnn yzey alann
bulunuz.
7)
2 2
4 4 x y + = elipsinin st yarsnn y 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle
meydana gelen dnel yzeyin alann bulunuz.

3
3
.cos
.sin
x a t
y a t
=

olan astroid erisinin y 0 -ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel
yzeyin alann bulunuz.

3
2
1
3
1
4
2
x t
y t

125
olan erinin koordinat eksenleriyle kesim noktalar arasnda kalan parasnn 0x -
ekseni etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin alann bulunuz.

( )
( )
. sin
. 1 cos
x a t t
y a t
=

olan eri veriliyor.
a) 0y -ekseni,
b) En yksek noktasna teet olan doru
etrafnda dndrlmesiyle meydana gelen dnel yzeyin alann hesaplaynz.

126
BLM 4
GENELLETRLM NTEGRALLER

ntegralleme aralnn sonsuz olmas yahut integralleme aralnda fonksiyonun
snrl olmamas halindeki integraller ortaya kar. Bu eit integrallere
genelletirilmi integraller denir.

4.1. ntegralleme Aralnn Sonsuz Olmas Hali
f fonksiyonu
| ) , a + aralnda tanml ve ( ) , u a e iin
| |
, a u aralnda
integrallenebilir olsun. Eer
( ) lim
u
u
a
f x dx
}

Limiti genelletirilmi bir reel say olarak mevcut ise, bu limite f fonksiyonunun
adan sonsuza kadar integrali denir ve
( ) ( ) lim
u
a a
f x dx f x dx

=
} }
(4.1)
yazlr. Eer bu genelletirilmi reel say sonlu ise, (4.1) integraline yaknsak, sonsuz
ise yahut bu limit mevcut deilse, raksaktr denir.

RNEK 4.1.
0
x
e dx
}
zm:
( )
0
0 0
lim lim 1
u
u
x x x
u u
e dx e dx e

= = =
} }

RNEK 4.2.
2
0
1
dx
x
+
}

127
zm:
2 2
0
0 0
lim lim tan
1 1 2
u
u
u u
dx dx
Arc x
x x
t

= = =
+ +
} }

RNEK 4.3.
0
cos x dx
}
zm:
0
0 0
cos lim cos lim sin
u
u
u u
x dx x dx x

= =
} }

bu limit mevcut deildir. Dolaysyla bu integral raksaktr.

RNEK 4.4.
0
dx
x
}
zm:
0
0 0
lim lim ln
u
u
u u
dx dx
u
x x

= = =
} }

yani bu integral de raksaktr.

Bunun gibi, ( ) f x dx
}
integrali de yle tanmlanr:
( ) ( ) lim
a a
u
u
f x dx f x dx
+

=
} }
(4.2)

RNEK 4.5.
0
2
1
1
x
dx
x
+
+
}
zm:
( ) ( )
0
0 0
2 2
2 2
1 1 1 1
lim lim tan log 1 lim log 1
1 1 2 2 2
u u u
u u
x x
dx dx Arc x x u
x x
t

+ + (
= = + + = +
(
+ +

} }

128
bulunur ki, besbelli yaknsak deildir.

4.2. ( )
}
+

dx x f in ntegrali
(a) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) lim lim
a u a
u u
u a a
f x dx f x dx f x dx f x dx f x dx
+

= + = +
} } } } }

(b) ( ) ( ) lim
u
u
u
f x dx f x dx
+

=
} }

Bunlardan birincisine gz nne alnan genelletirilmi integralin di deeri;
ikincisine ise Cauchy esas deeri denir. Eer ortaya kan genelletirilmi integraller
yaknsak iseler, sonular ayndr. Fakat baz hallerde di deer sonlu olmad halde,
Cauchy esas deeri sonlu olabilir. Bunun sebebi, (a)nn sa tarafnda her iki
integralin raksamas, (b)nin sa tarafnda ise sonsuza giden deerlerin birbirini
gtrmesidir.

RNEK 4.6.
2
1
1
x
dx
x
+
+
}

zm:
0
2 2 2
0
0
2 2
0
1 1 1
1 1 1
1 1
lim lim
1 1
u
u u
u
x x x
dx dx dx
x x x
x x
dx dx
x x

+ + +
= +
+ + +
+ +
= +
+ +
} } }
} }

sa tarafta birinci integralin yaknsamadn son rnekten dolay biliyoruz. Ayn
ekilde sa taraftaki ikinci integral de yaknsamaz. u halde, gz nne aldmz
integralin di deeri sonlu bir say deildir.
Buna karlk
129
( )
( ) ( ) ( )
( )
2
2 2
2 2
1 1 1
lim lim tan log 1
1 1 2
1 1
lim tan log 1 tan log 1
2 2
lim tan tan
lim 2 tan 2
2
u
u
u u
u u
u
u
u
x x
dx dx Arc x x
x x
Arc u u Arc u u
Arc u Arc u
Arc u
t
t
+ + (
= = + +
(
+ +

(
= + + +
(

= (

= = =
} }

bulunur.
Ancak, ( ) f x dx
}
genelletirilmi integralinin hesabnda Cauchy esas deerinin
istendii aka belirtilmemise, yaplacak i, bunun di deerini hesap etmektir.

4.3. Yaknsaklk Kriterleri. Mutlak Yaknsak ntegraller
( )
a
f x dx
}
eklinde bir genelletirilmi integralin hangi artlar altnda yaknsak
olduunu aratralm. Bylece ( )
a
f x dx
}
eklindeki genelletirilmi integrallerin de
incelenmi olaca aktr, nk
( ) ( ) ( )
b
b b
f x dx f x dx f x dx

= =
} } }

dir.

4.3.1. f nin Negatif Olmamas Halinde ( )
a
f x dx
}
ntegralinin Yaknsakl:
Eer
| ) , x a e iin ( ) 0 f x > ve u a > iin f fonksiyonu
| |
, a u boyunca
integrallenebiliyorsa
( ) ( )
u
a
F u f x dx =
}
(4.3)
fonksiyonu u nun monoton artan bir fonksiyonudur. u halde (4.3) integralinin
yaknsamas iin gerek ve yeter art snrl olmasdr.

130
4.3.2. Seriler ile Olan Benzerlik:
Genelletirilmi integraller ile sonsuz seriler arasnda byk benzerlik vardr.
Gerekten,
| ) , a araln geliigzel blm noktalar ile { }
1 2
, , , , ,
n
a x x x . .
eklinde bldmz dnelim. Bu takdirde, bilindii gibi
( ) ( ) ( ) ( )
3 1 2
1 2
x x x
a a x x
f x dx f x dx f x dx f x dx
= + + +
} } } }
. (4.4)
dir. Sa tarafn terimlerini
1 2
, , , ,
n
c c c . . ile gsterirsek, demek ki
1
n
c
sonsuz
serisi sz konusudur. Bu serinin yaknsak olmas iin gerek ve yeter art paral
(ksm) toplamlar dizisinin bir Cauchy dizisi olmasdr. Yani 0 c > iin yle bir
( )
0
n c saysnn bulunmasdr ki, ( )
0
n n c > ve 1 k > iin
1 2 n k n n n n k
S S c c c c
+ + +
= + + + < .
kalmasdr. Bunu (4.4)e uygularsak u neticeye varrz: ( )
a
f x dx
}
integralinin
yaknsak olmsa iin gerek ve yeter art
0 n
x n > ve
0 n k
x n
+
> iin
( ) ( ) ( ) ( )
1 2
1 1
n n n k n k
n n n k n
x x x x
x x x x
f x dx f x dx f x dx f x dx c
+ + + +
+ +
+ + + = <
} } } }
.
olmasdr. Buradan unu bulduk:
( )
a
f x dx
}
yaknsak 0 c > ,
0
u a - > u ve
0
u u ' >
olunca ( )
u
u
f x dx c
'
<
}
olur. Grld gibi, burada f nin negatif olmamas art
yoktur.

131
RNEK 4.7.
0
sin x
dx
x
}
integralinin yaknsak olup olmadn aratrnz.
zm:
0
sin x
dx
x
}
integrali yaknsaktr. nk 0 c > istenildii kadar kk olarak
seilmi bir say olmak zere,
2
u u
c
' < < iin
2
2
sin cos cos
cos cos cos
u
u u
u u u
u
u
x x x
dx dx
x x x
u u x
dx
u u x
'
' '
'
=
'
=
'
} }
}

yani
2 2
sin cos cos cos 1 1 1 1 1 2
u
u u u
u u u u
x u u x dx
dx dx
x u u x u u x u u x c
'
' ' '
'
| |
= s + + = + + =
|
' ' '
\ .
} } }

dir. te yandan
( ) ( )
u u
u u
f x dx f x dx
' '
s
} }

olduundan demek ki
0
sin x
dx
x
}
integrali yaknsaktr.

4.3.3. Eer ( )
a
f x dx
}
a
f x dx
}
integrali de yaknsaktr.

4.3.4. Mutlak Yaknsaklk:
Eer ( )
a
f x dx
}
a
f x dx
}
integrali iin mutlak yaknsaktr,
denir.

4.3.5. Mukayese Kriteri:
132
Eer x a > iin g fonksiyonu negatif deilse, ( )
a
g x dx
}
integrali yaknsak ise ve
ay aan bir yerden itibaren, yani
0
x a a > > iin daima ( ) ( ) f x g x s
bulunuyorsa ve f , her sonlu | | , a b aralnda integrallenebiliyorsa, ( )
a
f x dx
}

integrali mutlak yaknsaktr.
Buradan u kriteri elde ederiz.

4.3.6. Eer ( )
a
f x dx
}
integrali mutlak yaknsak ve g fonksiyonu snrl ise,
rnein
| ) , x a e iin ( ) g x M s oluyorsa ( ) ( )
a
f x g x dx
}
integrali mutlak
yaknsaktr.
Gerekten ( )
a
f x dx
}
integrali mutlak yaknsak olduundan, istenildii kadar kk
bir 0 c > says iin
( )
u
u
f x dx
M
c
'
<
}

yazlabilir. te yandan
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) .
u u u
u u u
f x g x dx f x g x dx M f x dx M
M
c
c
' ' '
s s < =
} } }

dir.

RNEK 4.8.
2 2
0
sin nx
dx
m x
+
}
integralinin yaknsak olup olmadn aratrnz.
zm:
Verilen integral mutlak yaknsaktr. nk,
2 2
0
dx
m x
+
}
mutlak yaknsak ve
( ) sin g x nx = fonksiyonu snrldr.
133
imdi 0 o > olmak zere,
, 0
a
dx
a
x
o
>
}
(4.5)
integralini gz nne alalm. 1 o = iin integralin sonlu bir deere yaknsamadn
biliyoruz. 1 o = iin (4.5) integralini hesap edersek
1 1 1
1 1
1 1
u
u
a a
dx
x u a
x
o o o
o
o o

( = =

}

buluruz. Eer 1 o > ise, sa tarafn u iin limiti sonlu bir saydr. Fakat
1 o < ise bu limit sonsuz olur.
Demek ki (4.5) integrali 1 o > iin yaknsak, 1 o s iin raksaktr. Buradan
yararlanarak aadaki kriterleri verebiliriz:
| ) , x a e iin f fonksiyonu sabit iaretli, rnein pozitif olsun. Eer
x iken f fonksiyonu birinci mertebeden daha yksek mertebeden sfr
oluyorsa, yani yle bir 1 k > says var ki, BeR sabit bir pozitif sayy ifade
etmek zere, x ne kadar byk olursa olsun. ( ) 0
k
B
f x
x
< < kalsn. ( )
a
f x dx
}

integrali yaknsaktr.
Bunun gibi, eer f pozitif ise ve x iken en fazla birinci mertebeden sfr
oluyorsa, yani x sonsuz olurken ( )
M
f x
x
> kalacak ekilde bir M pozitif says
varsa, yukardaki integral raksaktr.
Gerekten, birinci halde u a > iin
( )
u u
k
a a
dx
f x dx B
x
s
} }

dir ve u iin sadaki integral yaknsak olduundan ( )
a
f x dx
}
integrali
yaknsaktr. Ayn ekilde ikinci halde de
( )
u u
k
a a
dx
f x dx M
x
>
} }

134
dir ve u iin sadaki integral raksak olduundan ( )
a
f x dx
}
integrali de
raksaktr.

RNEK 4.9.
( )
0
.sin 0
mx
e nx dx m
>
}
integralini inceleyiniz.
zm:
0 0 0
sin
.sin
u u
mx
mx
nx dx
e nx dx dx
e x
s s
} } }

dir. te yandan v eN iin lim 0
v
mx
x
x
e
= olduundan,
1
mx
e
fonksiyonu istenilen
her mertebeden daha yksek mertebeden sfr olur. O halde bize sorulan integral
yaknsaktr, hatta mutlak yaknsaktr, nk grld gibi, ( )
0
f x dx
}
yaknsak
olmaktadr.
imdi integrali hesap edelim:
( )
0 0 0
2
2
0
0
2
2 2
0
.sin
.sin .cos
.sin .cos
.sin
.sin
1 cos .sin

u
u u mx
mx mx
u
u mu mx
mx
u mu
mu mx
e nx n
e nx dx e nx dx
m m
e nu n e nx n
e nx dx
m m m m
e nu n n
e nu e nx dx
m m m

= +
| |
= +
|
\ .
= +
} }
}
}
( )
2
2 2 2 2
2 2 2 2
sin cos

.sin .cos
mu
mu
m n nu n nu
e
m n m m m
n e
m nu n nu
m n m n
( | |
= +
| (
+
\ .
= +
+ +

olup
( )
2 2 2 2 2 2
0
.sin .cos
.sin lim
mx
mu
u
n m nu n nu n
e nx dx
m n m n e m n
| |
+
| = =
|
+ + +
\ .
}

buradan sonucunu elde ederiz.

135
RNEK 4.10.
2
2
1 1
sin dx
x x
t
}
zm:
Bu integralin mutlak yaknsak olduu aktr. Deeri ise
2
2
2
1 1 1
sin cos 1 dx
x x x
t
t
= =
}

dir.

4 . 4 . ZLM PROBLEMLER
1)
2 3
0
1 3
dx
x x
+ +
}
integrali yaknsak mdr?
zm:
ntegral iindeki x iken nc mertebeden, yani 1den byk, sfr olduu
iin yaknsaktr.

2)
2
1
cos
dx
x x
+
}
integrali yaknsakln inceleyiniz.

zm:
ntegral iindeki ifade sreklidir, yani integrallenebilir. Ayn zamanda 1 x > iin
pozitiftir. x iken bu ifade birinci mertebeden sfr olduundan, 4.3.6.dan
dolay bu integral raksaktr.

3)
( )( )( ) 4
1 2 3
dx
x x x

}
zm:
ntegral iindeki ifade 4 x > iin srekli ve pozitiftir. Bu ifade x iin
3
2
nci
mertebeden sfr olduundan verilen integral yaknsaktr.

136
4)
1
2
1 cos dx
x
| |
|
\ .
}
zm:
2
2 1
1 cos 2sin
x x
=
dir ve x iin, yani a ok kldnde, bu ifade yaklak olarak
2
2
x
dir. O
halde integral yaknsaktr.

5)
( )
2
0
sin x dx
}
zm:
x t = koyalm. Buradan
( )
2
0 0
1 sin
sin
2
t
x dx dt
t

=
} }

olup imdi
2
0 0 2
sin sin sin t t t
dt dt dt
t t t
t
t

= +
} } }

olarak yazalm. Sadaki ilk integral di integraldir, nk
0 0
sin sin
lim lim 0
t t
t t
t
t t

= =
dr. kinci integral ise, paral integralleme ile
3 2 3 2
0 2 2 2
sin cos 1 cos 1 cos
2 2
t t t t
dt dt dt
t t t t
t t t

= =
} } }

olur. Fakat bu son integral 4.3.5. gereince mutlak yaknsaktr, nk
3 2 3 2
cos 1 t
t t
s
dir.
( )
2
0
sin x dx
}
ve
( )
2
0
cos x dx
}
integrallerine Fresnel integralleri denir.
137
3 2
1
t
fonksiyonunda
3
1
2
> olduundan yaknsaktr. Bylece
( )
2
0
sin x dx
}

integralinin yaknsak olduu gsterilmi oldu.

6)
2
1
cos
dx
x x
+
}
genelletirilmi integralini hesaplaynz.

zm:
log
lim 0
x
x
x
= olduundan, demek ki log x birinci mertebeden daha kk

mertebeden sonsuz olur. O halde x iken
2
log
1
x
x +
ifadesi 1den byk
mertebeden sfr olur, yani integral yaknsaktr.
stenilen deeri hesap etmek iin tan x t = koyalm. Buradan
( )
2
1 tan dx t dt = +
olur. O halde
( ) ( )
2
2
0 0
log
I log sin log cos
1
x
dx t t dt
x
t
= = (

+
} }

olur. Sa tarafta ikinci integralde
2
t z
t
= koyalm.
( ) ( )
2 0
0 2 0
log cos log cos log sin
2
t dt z dz t dt
t
t
t

( | |
= =
| (
\ .
} } }

olduundan
( ) ( )
2
0
I log sin log cos 0 t t dt
t
= = (
}

elde edilir.

7) f ve g fonksiyonlar x u a > > iin integrallenebilsinler. Eer bu x ler iin
( ) ( ) f x g x s , f negatif deil ve ( )
a
g x dx
}
yaknsak ise, gsteriniz ki ( )
a
f x dx
}

138
integrali de yaknsaktr. Fakat, eer ( )
a
f x dx
}
integrali raksyor ise, ( )
a
g x dx
}

integrali de raksar.
zm:
Gerekten ( )
a
g x dx
}
integralinin yaknsak olmas demek, 4.3.1.den dolay bu
integralin snrl olmas demektir. ( ) ( )
u u
a a
f x dx g x dx s
} }
olduundan ve u
iin ( )
a
g x dx
}
integrali snrl bulunduundan, ( )
a
f x dx
<
}
olur, yani
yaknsaktr.
Eer ( )
a
f x dx
}
integrali raksyorsa, ( )
a
g x dx
}
integrali de raksamak zorundadr,
nk yaknsak olsayd, ( ) ( )
u u
a a
f x dx g x dx s
} }
den ve biraz nce
belirttiklerimizden dolay ( )
a
f x dx
}
integralinin de yaknsak olmas gerekirdi. Bu
kritere Mukayese Kriteri denir.

8) f ve g fonksiyonlar x u a > > iin integrallenebilsinler. 0 f > , 0 g >
olmak zere,
( )
( )
lim
x
f x
L
g x
= olsun. ( ) 0, Le ise, ( )
a
f x dx
}
ve ( )
a
g x dx
}

integrallerinin ya her ikisi de yaknsak yahut her ikisi de raksaktr.
zm:
Gerekten, 0 c > saysn nceden istenildii kadar kk seelim. Limitin tanm
gereince, yeter derecede byk x ler iin, rnein x u > iin
( )
( )
f x
L
g x
c < + veya ( ) ( ) ( ) . f x L g x c < +
139
dir. te yandan, eer ( )
a
g x dx
}
yaknsak ise, c sabit bir say olmak zere
( ) .
a
c g x dx
}
de yaknsaktr ve
( ) ( ) .
a a
c g x dx c g x dx

=
} }

dir. bu kritere Limit Kriteri denir.

4 . 5 . ZLECEK PROBLEMLER
1)
4
0
1
x
dx
x
+
}

2)
( )
12
3
5 3
0 2 3
x
dx
x x
+ +
}

3)
( )
2
0
1
x
dx
x
+
}

4)
3
4
0
1 x
dx
x
+
}

4.6. ntegralleme Aralnda Fonksiyonun Sonsuzluk Yerlerinin Bulunmas Hali
Bir f fonksiyonu bir
| |
, a b aralnda tanml olsun ve u b < olmak zere,
| |
, a u aral zerinden integrallenebilsin. Eer fonksiyon
| ) , u b aralnda, yani
b nin bir sol komuluunda snrl deilse,
( )
b
a
f x dx
}
(4.6)
integraline yine genelletirilmi integral denir. a nn bir sa komuluunda snrl
olmayan bir f fonksiyonu iin de (4.6) integrali bir genelletirilmi integraldir.
140
rnein 0 o > olmak zere
1
0
dx
x
o }
integrali bir genelletirilmi integraldir, nk
0 x iin integral iindeki fonksiyon sonsuza gider.

TANI M:
f fonksiyonu
| |
, a b kompakt aralnda b bitim noktas hari, srekli olsun. Bu
takdirde (4.6) genelletirilmi integrali, sadaki integral mevcut olmak artyla,
( ) ( ) lim
b b
a a
f x dx f x dx
o
o
=
} }

olarak tanmlanr. u halde soldaki genelletirilmi integral iin yaknsaktr deyimi
kullanlr. Eer sadaki limit mevcut deilse, genelletirilmi integral iin
raksaktr denir.
| |
, a b boyunca integrallenebilen fakat b noktasnda bir sonsuzluk yeri olan
bir f fonksiyonunun ( )
b
a
f x dx
}
genelletirilmi integralinin mevcut olup
olmadn anlamak iin aadaki kriter ok faydaldr.

TEOREM:
| |
, x a b e iin f fonksiyonu pozitif olsun ve u b < olmak zere her
| |
, a u
aral boyunca integrallenebilsin. Ayrca ( ) lim
x b
f x
= olsun. Eer 0 1 < <

artn salayan bir says ve x e bal olmayan sabit bir K says varsa yle ki,
| ) , x a b e iin ( )
( )
K
f x
b x

s
olsun. ( )
b
a
f x dx
}
genelletirilmi integrali
yaknsaktr.
Buna karlk ( )
( )
K
f x
b x

>
olacak ekilde bir says ve bir K pozitif sabiti

varsa ( )
b
a
f x dx
}
genelletirilmi integrali raksaktr.

141
SPAT:
nce yaknsaklk halini gsterelim.
( ) 0,1 e ve 0 K > saylarn
| ) , x a b e iin ( )
( )
K
f x
b x

s
olacak
ekilde aldmz dnelim. u halde
( )
( ) ( ) ( )
1 1 1
1 1 1
0
1 1
b
b b
a a
a
dx K K
f x dx K
b x b x b a
o
o o

o

( (
s s = = ( (

( (

} }

dir. 0 o iin son ifadenin limiti
( )( )
1
1
K
b a

dir, yani genelletirilmi integral yaknsaktr.
Eer 1 > ise, 0 o iin son ifadenin limitinin sonlu olmad
grlmektedir.
1 = olmas halinde ise,
( ) ( ) .log log log
b
a
b
a
dx
K K b x K b a
b x
o
o
o
= = (

}

olduundan 0 o iin limit yine sonlu bir say deildir.
Bu kriteri yle ifade edebiliriz.
( )
b
a
f x dx
}
integrali b noktasnda genelletirilmi bir integral, yani f
fonksiyonu x b = iin sonsuz olsun. Eer f fonksiyonu x b = yerinde birinci
mertebeden daha kk mertebeden sonsuz oluyorsa, bu genelletirilmi integral
yaknsaktr. Eer bu noktada en az birinci mertebeden sonsuz oluyorsa, bu
genelletirilmi integral raksaktr.

RNEK 4.11.
1
2
0
1
dx
x
}
zm:
Verilen integral genelletirilmi integraldir. nk integral iindeki
fonksiyon st snrda sonsuz olmaktadr.
142
1 x = iin integral iindeki ifade
1
2
nci mertebeden sonsuz olduundan, bu
integral yaknsaktr.

RNEK 4.12.
1
0
dx
x
}
integralinin yaknsak olup olmadn bulunuz.
zm:
Yukardaki zmde anlatlan sebepten dolay bu integral de yaknsaktr.

RNEK 4.13.
1
0
dx
x
}
zm:
Bu integral mevcut deildir. nk integralin iindeki fonksiyon alt snrda birinci
mertebeden sonsuz olur.

RNEK 4.14.
( )( )
( )
1
2
2 2 2
0
1
1 1
dx
k
x k x
<

}
zm:
Verilen eliptik integral yaknsaktr, nk integral iareti altndaki fonksiyon
1
2
nci
mertebeden sonsuz olur.

143
EK 1
RASYONEL FONKSYONLARI NTEGRAL
1) ( )
( )
( )
( )
1
1
1
n
n
ax b
ax b dx c n
a n
+
+
+ = + =
+
}

2)
1
ln
dx
ax b c
ax b a
= + +
+
}

3) ( )
( )
( )
( )
( )
( )
2 1
2 2
1 2
2 2
n n
n
ax b b ax b
x ax b dx c n n
a n a n
+ +
+ +
+ = + = . =
+ +
}

4)
2
ln
x dx x b
ax b c
ax b a a
= + +
+
}

5)
( )
( )
2 2 2
1
ln
x dx b
ax b c
a ax b a
ax b
= + + +
+
+
}

6)
( ) ( )( ) ( )( )
1 2 2
1 1
1 2
n n n
x dx b
c
a
ax b n ax b n ax b

(
= + (
+ + +
(

}

7)
( )
( )
2
2
2
3
1
2 ln
2
ax b
x dx
b ax b b ax b c
ax b a
(
+
= + + + + (
+
(

}

8)
( )
2 2
2 3
1
2 .ln
x dx b
ax b b ax b c
a ax b
ax b
(
= + + +
(
+
+

}

9)
( ) ( )
2 2
3 2 3
1 2
ln
2
a dx b b
ax b c
a ax b
ax b ax b
(
= + + + (
+
+ +
(

}

10)
( ) ( )( ) ( )( ) ( )( )
2
3 2 1 3
1 1 1 1
3 2 1
n n n n
x dx
c
a
ax b n ax b n ax b n ax b

(
= + + (
+ + + +
(

}

11)
( )
1
ln
dx ax b
c
x ax b b x
+
= +
+
}

12)
( )
2 2
1
ln
dx a ax b
c
x ax b bx b x
+
= + +
+
}

13)
( )
( )
2 2 2 3
2
1 1 2
ln
dx ax b
a c
b ax b ab x b x
x ax b
(
+
= + +
(
+
+

}

14)
2 2
1
cot
dx x
Arc c
x a a a
= +
+
}

144
15)
2 2
1
ln
2
dx a x
c
x a a a x
= +
+
}

16)
( )
2
1 2
2 2
2 2
tan 4 0
4 4
dx ax b
Arc c ac b
ax bx c
ac b ac b
+
= + >
+ +

}

2
1 2
2 2
1 2 4
ln
4 2 4
dx ax b b ac
c
ax bx c
b ac ax b b ac
+
= +
+ +
+ +
}

17)
2
1 2 2
1
ln
2 2
x dx b dx
ax bx c c
ax bx c a a ax bx c
= + + +
+ + + +
} }

18)
( ) ( )( )( )
( )
( )( )
( )
1 1 1 2
2 2 2 2
2 3 2 2
1 4
1 4
n n n
n a dx ax b dx
c
n ac b
ax bx c n ac b ax bx c ax bx c

+
= + +

+ + + + + +
} }

19)
( )
2
1 2 2 2
1
ln
2 2
x dx x b dx
c
c ax bx c c ax bx c x ax bx c
= +
+ + + + + +
} }

KKL FADELERN NTEGRAL
1)
2 2 2 2 2
1
. sin
2
x
a x dx x a x a Arc c
a
| |
= + +
|
\ .
}

2)
( )
2 2 2 2 2 2
1
3
x a x dx a x a x c = +
}

3)
2 2 2 2
2 2
.ln
a x a a x
dx a x a c
x x
+
= +
}

4)
2 2
sin
dx x
Arc c
a
a x
= +
}

5)
2 2
2 2
2 2
sin
2 2
x dx x a x
a x Arc c
a
a x
= + +
}

6)
2 2 2 2 2
1
.
2
x
x a dx x x a a Arcsh c
a
| |
+ = + + +
|
\ .
}

7)
( )
2 2 2 2 2 2
1
3
x x a dx x a x a c + = + + +
}

8)
2 2 2 2
2 2
.ln
x a a x a
dx x a a c
x x
+ + +
= + +
}

145
9)
2 2
2 2
ln
dx
x x a c
x a
= + + +
+
}

10)
2 2
2 2
x dx
x a c
x a
= + +
+
}

11)
2 2
2 2 2 2
2 2
ln
2 2
x dx x a
x a x x a c
x a
= + + + +
+
}

12)
2 2
2 2
1
ln
dx a x a
c
a x
x x a
+ +
= +
+
}

13)
2 2
2
2 2 2
dx x a
c
a x
x x a
+
= +
+
}

14)
( )
2 2 2 2 2 2 2
1
. ln
2
x a dx x x a a x x a c = + +
}

15)
( )
2 2 2 2 2 2
1
3
x x a dx x a x a c = +
}

16)
2 2
2 2
cos
x a a
dx x a a Arc c
x x
= +
}

17)
2 2
2 2
ln
dx x x a
c
a
x a
+
= +
}

18)
2 2
2 2
x dx
x a c
x a
= +
}

19)
( )
2
2 2 2 2 2
2 2
1
ln
2
x dx
x x a a x x a c
x a
= + + +
}

20)
2
1
2
1
ln 2 2
dx
ax bx c ax b c
a
ax bx c
= + + + + +
+ +
}

TRGONOMETRK FONKSYONLARIN NTEGRAL
1)
1
sin cos ax dx ax c
a
= +
}

2)
1
2
sin .cos 1
sin sin
n
n n
ax ax n
ax dx ax dx
na n
= +
} }

3)
2
sin .cos
sin
ax x ax
x ax dx c
a a
= +
}

146
4)
1
sin cos cos
n
n n
x n
x ax dx ax x ax dx
a a

= +
} }

5)
( ) ( )
3 5
sin
3.3! 5.5!
ax ax
ax
dx ax
x
= + +
}
.
6)
1 1
sin 1 sin cos
1 1
n n n
ax ax a ax
dx dx
x n x n x

= +

} }

7)
1
ln tan
sin 2
dx x
c
ax a
= +
}

8)
( )
1 2
1 cos 2
sin 1 sin 1 sin
n n n
dx ax n dx
ax a n ax n ax

= +

} }

9)
1
tan
1 sin 2 4
dx ax
c
ax a
t | |
= +
|
\ .
}
)
)

10)
2
2
tan ln cos
1 sin 2 4 2 4
x dx x ax ax
c
ax a a
t t | | | |
= + +
| |
+
\ . \ .
}

11)
2
2
cot ln sin
1 sin 4 2 4 2
x dx x ax ax
c
ax a a
t t | | | |
= + +
| |
\ . \ .
}

12)
sin 1
tan
1 sin 4 2
ax ax
dx x c
ax a
t | |
= + +
|
\ .
}
) )
)

13)
1
cos sin ax dx ax c
a
= +
}

14)
1
2
cos sin 1
cos cos
n
n n
ax ax n
ax dx ax dx
na n

= +
} }

15)
2
cos sin
cos
ax x ax
x ax dx c
a a
= + +
}

16)
1
sin
cos sin
n
n n
x ax n
x ax dx x ax dx
a a

=
} }

17)
( ) ( )
2 4
cos
ln
2.2! 4.4!
ax ax
ax
dx ax
x
= + +
}
.
18)
( )
1 1
cos cos sin
1 1
n n n
ax ax a ax
dx dx
x n x n x

=

} }

19)
1
ln tan
cos 2 4
dx ax
c
ax a
t | |
= + +
|
\ .
}

147
20)
( )
1 2
1 sin 2
cos 1 cos 1 cos
n n n
dx ax n dx
ax a n ax n ax

= +

} }

21)
1
tan
1 cos 2
dx ax
c
ax a
= +
+
}

22)
1
cot
1 cos 2
dx ax
c
ax a
= +
}

23)
2
2
tan ln cos
1 cos 2 2
x dx x ax ax
c
ax a a
= + +
+
}

24)
2
2
cot ln sin
1 cos 2 2
x dx x ax ax
c
ax a a
= + +
}

25)
cos 1
tan
1 cos 2
ax dx ax
x c
ax a
= +
+
}

26)
cos 1
cot
1 cos 2
ax dx ax
x c
ax a
= +
}

27)
1
ln tan
cos sin 2 8 2
dx ax
c
ax ax a
t | |
= + +
|
\ .
}
)

28)
( )
2
1
tan
2 4
cos sin
dx
ax c
a
ax ax
t | |
= +
|
\ .
}
)
)

29)
cos 1
ln cos sin
cos sin 2
ax
dx ax ax ax c
ax ax a
= + ( +
}
) )
)

30)
sin 1
ln cos sin
cos sin 2
ax
dx ax ax ax c
ax ax a
= ( +
}
) ) )
)

31)
1
tan ln cos ax dx ax c
a
= +
}

32)
( )
1 2
1
tan tan tan
1
n n n
ax dx ax ax dx
a n

=
} }

33)
( )
1
2
tan 1
tan
cos 1
n
n
ax
dx ax c
ax a n
+
= +
+
}

34)
1
ln sin cos
tan 1 2 2
dx x
ax ax c
ax a
= + +
}
) )
)

35)
tan 1
ln sin cos
tan 1 2 2
ax dx x
ax ax c
ax a
= +
}
) )
)

148
36)
1
cot ln sin ax dx ax c
a
= +
}

37)
( )
1 2
1
cot cot cot
1
n n n
ax dx ax ax dx
a n

=
} }

38)
( )
1
2
cot 1
cot
sin 1
n
n
ax
dx ax c
ax a n
+
= +
+
}

39)
tan
1 cot tan 1
dx ax dx
ax ax
=
} }
) )

STEL FONKSYONLARIN NTEGRAL
1)
1
ax ax
e dx e c
a
= +
}

2) ( )
2
1
ax
ax
e
x e dx ax c
a
= +
}

3)
2
2
2 3
2 2
ax ax
x x
x e dx e c
a a a
| |
= + +
|
\ .
}

4)
1
1
n ax n ax n ax
n
x e dx x e x e dx
a a

=
} }

5)
( )
2
ln
1.1! 2.2!
ax
ax
e dx ax
x
x
= + + +
}
.
6)
1 1
1
1
ax ax ax
n n n
e dx e e dx
a
x n x x

| |
= +
|
\ .
} }

7)
1
ln ln
ax
ax ax
e dx
e x dx e x
a x
| |
=
|
\ .
} }

8) ( )
2 2
sin .sin cos
ax
ax
e
e bx dx a bx b bx c
a b
= +
+
}

9) ( )
2 2
cos .cos sin
ax
ax
e
e bx dx a bx b bx c
a b
= + +
+
}

10) ( )
( )
1
2
2 2 2 2
1
sin
sin .sin .cos sin
ax n
ax n ax n
n n
e x
e x dx a x n x e x dx c
a n a n
= + +
+ +
} }

11) ( )
( )
1
2
2 2 2 2
1
cos
cos .cos .sin cos
ax n
ax n ax n
n n
e x
e x dx a x n x e x dx c
a n a n
= + + +
+ +
} }

149
LOGARTMK FONKSYONLARIN NTEGRAL
1) ( ) ln ln 1 x dx x x c = +
}

2) ( ) ( )
2 2
ln ln 2 ln 2 x dx x x x x x c = + +
}

3) ( ) ( ) ( ) ( )
1
ln ln ln 1
n n n
x dx x x n x dx n
= =
} }

4) ( )
( ) ( )
2 3
ln ln
ln ln ln
ln 2.2! 3.3!
x x
dx
x x
x
= + + + +
}
.
5)
( ) ( )( ) ( )
( )
1 1
1
1
1
ln 1 ln ln
n n n
dx x dx
n
n
x n x x

= + =
} }

6)
( )
( )
1
2
ln 1
ln 1
1
1
m m
x
x x dx x c m
m
m
+
| |
= + = |
|
+
+
\ .
}

7)
( )
( )
( ) ( )
1
1
ln
ln ln 1 1
1 1
n
m
n n
m m
x x n
x x dx x x dx c m n
m m
+
= + = . =
+ +
} }

8)
( ) ( )
1
ln ln
1
n n
x dx x
c
x n
+
= +
+
}

9)
( )
( )
( )
2 1
1
ln ln 1
1
1
1
m m
m
x dx x
c m
x m x
m x

= + =

}

10)
( ) ( )
( )
( )
( )
1
1
ln ln ln
1 1
1 1
n n n
m m m
x dx x x dx
n
m n
x m x m x
= + = . =

} }

11)
( ) ( )( ) ( )
( )
1
1
1
1
1
ln 1 ln ln
m m m
n n n
x dx x m x dx
n
n
x n x x
+
+
= + =
} }

12) ln ln
ln
dx
x c
x x
= +
}

13) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 3 3
1 ln 1 ln
ln ln 1 ln
ln 2.2! 3.3!
n
n x n x
dx
x n x
x x

= + +
}
.
14)
( ) ( ) ( )
( )
1
1
1
ln 1 ln
n n
dx
c n
x x n x

= + =

}

15) ( ) ( ) ( ) sin ln sin ln cos ln
2
x
x dx x x c = + (
}

16) ( ) ( ) ( ) cos ln sin ln cos ln
2
x
x dx x x c = + + (
}

150
17)
1
ln ln
ax
ax ax
e dx
e x dx e x
a x
| |
=
|
\ .
} }

151
EK 2
TERS TRGONOMETRK FONKSYONLARIN NTEGRAL
1)
2 2
sin sin
x x
Arc dx x Arc a x c
a a
= + +
}

2)
2 2
2 2
sin sin
2 4 4
x x a x x
x Arc dx Arc a x c
a a
| |
= + +
|
\ .
}

3)
3 2 2
2 2 2
2
sin sin
3 9
x x x x a
x Arc dx Arc a x c
a a
+
= + +
}

4)
2 2
2 2
cos cos
2 4 4
x x a x x
Arc dx Arc a x c
a a
| |
= + +
|
\ .
}

5)
2 2
cos cos
x x
x Arc dx x Arc a x c
a a
= +
}

6)
3 2 2
2 2 2
2
cos cos
3 9
x x x x a
x Arc dx Arc a x c
a a
+
= +
}

7)
( )
2 2
tan tan ln
2
x x a
Arc dx x Arc a x c
a a
= + +
}

8)
2 2
tan tan
2 2
x a x x ax
x Arc dx Arc c
a a
+
= +
}

9)
( )
3 2 3
2 2 2
tan tan ln
3 6 6
x x x ax a
x Arc dx Arc a x c
a a
= + + +
}

10) ( )
1 1
2 2
tan tan 1
1 1
n n
n
x x x a x
x Arc dx Arc dx n
a n a n a x
+ +
= =
+ + +
} }

11)
( )
2 2
cot cot ln
2
x x a
Arc dx x Arc a x c
a a
= + + +
}

12)
2 2
cot cot
2 2
x x a x ax
x Arc dx Arc c
a a
+
= + +
}

13)
( )
3 2 3
2 2 2
cot cot ln
3 6 6
x x x ax a
x Arc dx Arc x a c
a a
= + + +
}

14)
1 1
2 2
cot cot
1 1
n n
n
x x x a x
x Arc dx Arc dx c
a n a n a x
+ +
= + +
+ + +
} }

152
EK 3
HPERBOLK FONKSYONLARI NTEGRAL
1)
1
shax dx chax c
a
= +
}

2)
1
chax dx shax c
a
= +
}

3)
2
1
2
4 2
x
sh ax dx sh ax c
a
= +
}

4)
2
1
2
4 2
x
ch ax dx sh ax c
a
= + +
}

5)
1
ln
2
dx ax
th c
shax a
= +
}

6)
( )
2
tan
ax
dx
Arc e c
chax a
= +
}

7)
2
1 1
x shax dx x chax shax c
a a
= +
}

8)
2
1 1
x chax dx x shax chax c
a a
= +
}

9)
1
ln thax dx chax c
a
= +
}

10)
1
ln cthax dx shax c
a
= +
}

11)
2 2
x x
Arcsh dx x Arcsh x a c
a a
= + +
}

12)
2 2
x x
Arcch dx x Arcch x a c
a a
= +
}

13)
2 2
ln
2
x x a
Arcth dx x Arcth a x c
a a
= + +
}

14)
2 2
ln
2
x x a
Arccth dx x Arcth x a c
a a
= + +
}

153
KAYNAKLAR

1) YURTSEVER Berki, Matematik Analiz Dersleri, cilt:1 (Birinci Ksm). Bir
Deikenli Fonksiyonlar.
stanbul: Matbaa Teknisyenleri Basmevi 1978

2) YURTSEVER Berki, Matematik Analiz Dersleri, cilt:1 (kinci Ksm). Bir
Deikenli Fonksiyonlar.
Ankara: Ekonomist Basmevi 1981

3) BALCI Mustafa, Matematik Analiz, cilt:1
Ankara: Ankara niversitesi Basmevi 1985

3) SABAN Giacomo, Analize Giri
stanbul: stanbul niversitesi Fen Fakltesi Basmevi 1989

Riemann Integrali

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Riemann Integrali

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T. C.

SELUK N VERS TES

aral zerinde ald

toplamna f fonksiyonunun P paralanmasna karlk

kalacak ekilde en az bir M says vardr. Supremum

geniletilmi reel saysna f nin

< olduuna gre,

= olur. f srekli bir fonksiyonu gstermek zere,

= < < < < < = .

= A koyalm. Bu i-inci dilimin alan

toplamlar arasndadr. Bunlar ise bildiimiz gibi ( )

AB yaynn s A uzunluu ile

AB yaynn drt katna eittir.

' = ve .sin .cos

= logaritmik spiralinin 2 r a = emberi iinde kalan parasnn

e olur. nk f ' srekli bir fonksiyon olarak

= < < < < < = . noktalar yardmyla n paraya

= . olsun. Her bir

= olduundan, demek ki log x birinci mertebeden daha kk

= olsun. Eer 0 1 < <

olacak ekilde bir says ve bir K pozitif sabiti

You might also like