ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|1

SLMIN METAFZK BOYUTLARI

Frithjof Schuon Derleyen: zzet Er

slmn varolusal, algsal ve varlksal dzeyleri slmn durumunda, biz mertebe grebiliyoruz: lk olarak, tabi slm. Bu, eyann ontolojik Sebebine eyann zorunlu, edilgen ve bilinsiz uygunluudur. te bu ontolojik Sebep gereincedir ki her mmkn (contingent) varlk mslimdir, yani Ona boyun emi, teslim olmu durumdadr. kinci olarak, irad slm. Bu, isteyerek, zgr iradeyle ve serbeste seilerek kabul edilen slmdr. Bu, kutsal yasaya dinsel (ritelle) ve ahlksal bir uygunlukla ifade edilebilir. Ayrca bu, kendi zgr iradeleriyle o yasaya boyun emi olan kimseleri, (mslimn) yani Mslmanlar kapsamaktadr. Bunlar kendi dinlerine balanm kimseler olarak Mslmanlardr, ya da slm eklin dnda bu fikri uygulamak iin bu kutsal yasaya bal olan insanlardr. Ve nihayet nc olarak, ruh slm. Bu, ne ise o ekliyle hibir topluluu kapsamaz, nk bunu gerekletirenler lh Akn iinde birlemilerdir. Bunlar ruhsal gerekletirimlerinin etkisiyle ruhen o kutsal yasaya teslim olmulardr, kendilerinden az ya da ok ayrlm bir iradeyle deil. lem objesi son tahlilde var olan her eyin lh Prototipi olan, sonsuz derecede farkllam bir grntdr (vision); ve bunun tam tersi bir sembolle Tanr, lemi gren ve ayrca yaratlm varln pasif olduu yerde, grmesiyle lemi yaratan gzdr; onun grmesi bir eylemdir, aktifliktir, pasiflik deil. Kalb, Tanrnn iki grnm arasnda yer alm bir halde bulunur; bu iki grnmden biri zhir ve dolayldr; dieri ise, btn ve nisb olarak dorudan doruyadr. Bu gr asndan, kalbe bir ift rol ykleyebiliriz ve bir ift anlam verebiliriz: Birincisi, kalb bireyin ne ise o ekliyle merkezdir ve bireyin temel snrn ve dolaysyla btn tl snrlarn temsil eder. kincisi, birey esrarengiz bir ekilde kendi aknn ilkesine bal olduundan kalb bireyin merkezidir. te, o zaman kalb Aklla (intellect) Tanry gren ve dolaysyla Tanr olan Gzle zdelemektedir. Tanr insan onunla grr. Aslnda insanda gren kalbden baka bir ey yoktur. yle ki: Darda, zihin ve duyular araclyla lemi grr; ieride ise, Akln (intellect) iinde lh Hakikati grr. Fakat her iki grme de, hem zhir grme hem de btn grme, eer tam tamna syleyecek olursak, aslnda tek bir grmedir, Tanry grmedir. lh lkenin gzdr.

Tefekkre Dair Genellikle kabul edilenin tersine, tefekkr kendiliinden aydnlanmalara yol aacak erdeme sahip deildir; tefekkrn amac daha ziyade olumsuzdur, yani tefekkr, yeni olmayan, aksine nceden var olan ve doutan olan ve renilmesi gereken bir bilgiye kart olan i

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|2

engelleri ortadan kaldrlmaldr. O halde, tefekkr, karanlk bir oda iinde yaklan bir a deil de, bu odann iine n girmesini salamak iin, bu odann duvarnda alacak bir delie benzetilebilir k darda nceden vardr ve duvar delme eyleminin bir rn deildir. Her manev yolun byk aamas vardr: Birincisi, tasfiye (arnma); bu aamada dnya insann dna kar. kincisi; inkiaf; bu aamada Tanr insann iine girer. Ve ncs, tevhid; bu aamada insan Tanrda fani olur (fena fillah). Tefekkrn ilevi ruhu (lme), ilk olarak insan dnyadan uzaklatracak olan, nc olarak da, insan Tanrda yeniden btnletirecek olan ltuf ve hidayete amaktr. Yaratklardaki gzellik her eyden nce zhir bir sfattr ve ancak bir anlam genilemesiyle, aslnda ruhun gzelliinden sz edebiliriz; fakat bu durumda da gene gzellik, daha derin bir gereklii, yani bir tr i hakikati rten bir d grntr. Tek kelimeyle, gzellik bizim iin en dolaysz bir ekilde yakalanabilen bir eydir. Saf entelektalite plnnda, tutku plnndan vazgemeye tekabl eden ve deta onun ekirdei, z olan olumsuz bir tutum vardr; fakat irade iin vazgeme olan ey, akl iin ayrdetme olur: Bu durum Reel ile irreel arasndaki ayrmdr ve dolaysyla ben de dahil, dnyann olumsuzlamasdr. Bu bak asna gre, sadece Tanr vardr; evren, mikrokozmos olarak sadece bir yanlsama ya da yokluktur; makrokozmos olarak da byledir. Vazgemeye de gerek yoktur, nk hibir ey var deildir; bu balamda, sadece Aklla hibir eyin reel olmadn bilmek yeterlidir.

Bilgiye Dair Her bilgi, tanm olarak, Mutlak Hakikatin bilgisidir. Bu demektir ki Hakikat, her mmkn bilginin zorunlu, biricik ve temel konusudur. lem, o Hakikat olmadndan, ancak o Hakikatin bir ifadesidir ve dolaysyla bir snrlandrldr. yleyse, o Hakikattir, ne ise o ekliyle deil, fakat benzer snrlarda o Hakikatin kendisini gstermesi olarak, bir Hakikattir. Kim lem diyorsa, zmnen Tanr diyordur. lem, Tanr olmadndan, eer tam tamna syleyecek olursak, yoklua indirgenmektedir; fakat lem yokluk olmadndan, esas olarak Tanrdr. Eer Onu inkr ederse ya da daha ok Tanry inkr ettiini zannederse, inkr edenin varoluu bile onun inkr ettii Varl tasdik eder. nsan belki hayr, hayr diyebilir, ama onun varoluu evet der. Kim Tanry inkr ederse, kendi varoluunu inkr eder ve bu nedenle de onun varoluu ondan kaldrlr nk o kimse kendi varoluunu kendinden kendisi kaldrmaktadr ancak bununa birlikte yine de onun varoluu gerekten ondan kaldrlmaz, yani sembolik bir tarzda kaldrlr. Her varlk deta Tanrnn Kelimesinin (Le Verbe) bir zuhurudur, nk hibir varlk Tanry (La Divinit) tasdik etmemezlik edemez. Her varlk bir kusur ierir, fakat sadece ksm olarak, hibir zaman btn olarak deil. Yokluk da ancak, nisbet ya da ilgi olarak, ksm olarak mmkndr, kendinde btn olarak deil. Sadece Mutlak Varlk mutlaktr ve eer yokluk

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|3

mevcut deilse, bunun nedeni, nk o zaman gerein ya da varoluun mutlak yokluu olurdu; bununla birlikte gerein ya da varoluun nisb yokluu mevcuttur, daha nce dediimiz gibi, kendi imknszlnn eitli imknn da kendinde bulundurmak zorunda olan Kll mkn nedeniyle bu nisb yokluk mevcuttur. Her ey Tanry tasdik eder, nk her ey Tanr tarafndan tasdik edilir ve nk yokluk ya da ktlk ancak Tanry tasdik ettikleri oranda mevcutturlar. Yokluun var olduunu sylemek bir elikidir, fakat bu tasdik, yokluun ontolojik anlamn anlayan bir kimse iin apak ortadadr. yilikten bir yoksunluk olan ktlk, nisb bir gayr-i tasdik ya da inkr aracyla, Tanry tersinden tasdik eder. Rahmetim Gazabmn nne geti. (nne rahmet sebakat gadab) Bu iki letin ortak eyleminin iki grnm vard: Biri ftr (principielle), dieri fiil (effectif). Bu, hadis metinlerinin ifade ettii eye tamamen uygundur: Gerekten Kalem Kyamet Gnne kadar olacak eyleri o anda yazd. Ayrca Allah gkleri ve yeri yaratmadan elli bin yl nce kaderleri yazd; fakat te yandan, Mrekkeb Kyamet gnne kadar akar yani Kalem sadece bir kez yazmakla kalmad, fakat ayn zamanda eya ve varlklar zuhur ettike devaml bir tarzda Kalem yazar. Birinci durumda, Kalem ftr (principielle) dzen iinde zuhur imknlarn belirler. kinci durumda ise, onun an eylemiyle zuhur etmi dzen iinde onlar gerekletirir. Burada unu da ilve edelim ki, Levhann iki yz simgesel olarak iki denize (bahreyn), yani yksek sulara ve engin sulara eittir. Bunlar ise, karlkl olarak gayr-i sur (informelle) ya da suret st (supra-formelle) imknlar ve sur (formelle) imknlar temsil ederler. Hint retisine gre Budi (ya da Mahat) zuhur eden btn her eyin ilkidir. Bizzat Brahmann zuhuru da evrensel Akl (Intellect universel) olarak kabul edilir. Nur konusuna gelince, kozmosun temel derece ierdiini bilmek gerekir: Bunlardan birincisi topraktr (Tin); ikincisi, atetir (Nr); ncs de nurdur (Nr). Allah lm yarattnda, Allah ona lm melei stadln verdi. Bu kez o, Ey Rabbim lm nedir? dedi. O zaman Allah, melek perdeyi grsn diye, perdelere lm aa karmalarn emretti ve Allah meleklere yle buyurdu: Durun ve bakn, ite lm budur! Ve btn melekler ayakta kaldlar ve Ey Rabbimiz, bundan daha korkun bir ey yarattn m? dediler. Allah yle buyurdu: Onu yarattm ve Ben ondan daha bym ve her yaratk mutlaka lm tadacaktr. Es-Suyt, Kitabd-dreril-hisan fil-basi ve namil-cinan adl eserinde yle demektedir: lm meleinin drt tane yz olduu sylenir: Bir yz nnde; bir yz banda, bir yz srtnda; bir yz de ayaklar altndadr. Peygamberlerin ve meleklerin ruhlarn, onlara bandaki yzle bakarak teslim alr. Mminlerin ruhlarn, onlara nndeki yzle bakarak teslim alr. Kfirlerin ruhlarn, onlara srtndaki yzle bakarak teslim alr; ve nihayet eytanlarn ruhlarn da, onlara ayaklarnn altndaki yzle bakarak teslim alr. Ve yine denilmektedir ki; tpk bir lml insann elinde bozuk parasn evirip evirip oynatt gibi, lm melei de dnyay elinde evirir evirir. Ve onun vcudu yaratklar saysnca gzlerle

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|4

kapldr. Bu dnyada bir kimse ld zaman, melein vcudu zerindeki bir gz kapanr. Hadislerde bize retilmektedir ki Allah Arn altnda bir aa yaratmtr. Bu aacn yapraklar yaratklarn says kadardr. Bu aacn ad Sidretl mntehadr. Bir kulun lmesi gerektiinde ve mrnn sona ermesi iin sadece krk gn kaldnda, bu aacn bir yapra Azrailin zerine der. Her ne kadar da o adam krk gn daha yaayacak olsa da, melekler onu lm kabul ederler. Bu krk says, farkl geleneksel ekillerde de mevcuttur, fakat lmden sonraki durumlarla balantl olarak gemektedir. Ve Mm harfinin saysal deerini tekil eder. Mim harfinin, daha baka anlamlar olmakla birlikte, anlam lmdr (el-mevt) Hibir yerde evirisine rastlamadmz, eitli Arapa eserlerden aldmz, bu zikrettiimiz metinler ok karmak ve slm iin belirleyici olan tasvr bir simgecilikten kaynaklanmaktadr. Bu, genel olarak, Smi dinleri ruh yaps iin de geerlidir. Resim ve heykel sanatnn yokluunu dengeleyen byle bir simgecilik, rnein Hindularn gelenei gibi bir gelenekte varolu nedenini kukusuz bulamaz. Hindularn geleneinde kutsal resimler simgesel dilin hkim ekilleri olmutur. Hz. Peygambere, Rabbimiz yaratklar yaratmadan nce neredeydi? diye sordular. O da yle cevap verdi: Allah bir bulutun (amn) iindeydi; onun stnde hava yoktu; onun altnda da hava yoktu. O zaman Allah su zerinde Arn yaratt. Mademki lk (el-Evvel), Zuhurdan ncedir, yleyse, O, lkedir. Mademki Son (el-hir) Zuhuru takib ediyor, yleyse O da lkedir. Buna gre lke Kendini Zuhur ya da varolu iinde izhar etmektedir, da vurmaktadr. Fakat O, ayn zamanda perdelenmi olduu kadar Btndr, yani gizlenmitir, dolaysyla, her ne kadar gerekte zuhuru ieriyorsa da O grnmez bir merkez gibidir. Ancak lh lke sadece Evvel ve hir deildir, fakat ayn zamanda lh lke Kendi iinde balangc ve sonu olmayandr. Ezel olarak O, bizzat kendi asldr ve ayn zamanda kendi gayesidir; kendi Sebebi ve Sonucudur; kendi mutlakldr ve kendi sonsuzluudur. Allah, yaratt eylere nisbetle Evveldir ve hirdir(10)-; fakat kendi btnl iinde ele alnan kinata nisbetle, O Kadmdir; kinata hayat verip mrn srdrd anlamda da O, Dimdir. te btn bu isimler deiik yollarda ve tarzlarda lh lkenin aknln gstermektedir. razlar bizzat kendimizdeymi gibi alglamak ve Cevheri gzden kaybetmemek gerekir. nsanlk artnn z kulluktur, zhd ve takvadr. Cennet nedir? Saf, varoluun i tabiat; bu tabiata uygun olmak demek, olu (devenir/becoming) dalgas tarafndan sonsuz ahiret mutluluuna (betitude) doru tanmak demektir. Varoluun z mutludur. Ahiret mutluluunun yokluu cehennemden baka bir ey olamaz, nk zevkin, sevincin olmad yerde onun tersi vardr. Kitb- Mukaddes dnyasn gnmze kadar slm srdrmtr. Bir kez Avrupallanca bu dnyay artk Hristiyanlk temsil edemezdi. slm olmasayd, Katoliklik btn Orta Douyu abucak istil ederdi. Bu durum, Ortodoksluun ve teki Dou Kiliselerinin ve ayrca t Hindistan ularna kadar dnyamzn Romallamasnn dolaysyla Avrupallamasnn ortadan kalkmas anlamna gelirdi; Kitab- Mukaddes dnyas l olurdu.

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|5

lh radeye boyun ei olarak, slm bir yoksulluktur (fakr); fakat bu yoksulluk kendi iinde bir gaye deildir ve kendi olumlu btnlnde btn varlk sebebine sahiptir, yle ki mkemmel yoksulluk zenginlik zerine alr ki biz onu bizzat kendimizde tayoruz, nk Akn Varlk ayn ekilde kin Varlktr. Aknlk iin lmek demek, ikinlie domak demektir. Sem (ciel) kelimesi Suret st (supra formelle) zuhurun btndr. Bizim ruhumuz Krsy; vcudumuz ise Arz, yeryzn yanstr.

Frithjof Schuon, slamn Metafizik Boyutlar, z Yaynclk