VII.

ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

463

_______

KAPALI YZME HAVUZLARININ KLMA DZAYNI

Veli DOAN

ZET Turizm sektrndeki hzl gelime, lkemizde turistik konaklama amal yatrmlar arttrmtr. nsanlarmzn ekonomik durumunun iyilemesine paralel olarak i turizm; i seyahati ve toplantlar ciddi bir konaklama tesisi ihtiyacna yol amtr. Son yllarda inaa edilen yzlerce otelde kapal ve ak yzme havuzlar nemli yer tutmakta, zellikle k aylarnda kapal yzme havuzlar vazgeilmez elence yerleri olmaktadr. Bu yazda kapal havuzlarda nem kontrolnn nasl yaplaca, yap elemanlarna zarar vermemek iin alnacak tedbirler ve havuzlardaki konfor artlar tartlacaktr. Anahtar Szckler : Kapal yzme havuzu, konfor artlar, nem oran, hava datm ABSTRACT Caused by speedy grow up of tourism sector, raised the investments of tourist type hotels. Also economic situation of our people had improved and parallels of these improvements increase the business type meeting and journeys. This increases the need for more hotels. At the recent years buildings of hundreds of hotels, open and closed type swimming pool, which play now major role. Especially wintertime closed type swimming pools have become an important fun center. In this paper I will discuss that how to arrange control of humidity ratio, feasibility of precaution for building components and the comfort condition at the closed type swimming pools. Keywords : Close type pool area, comfort condition, humidity ratio, air distribution

GR Kapal havuzlardaki klima sistemlerinde yaplacak olan hatalar konfor artlarn bozaca gibi, duvar ve asma tavanlarn zarar grmesine yol aacaktr. Havuz yzeyinde buharlaan su kapal olan havuz mekanndan atlmal ve ierinin bal nemin %60n altnda tutulmaldr. Aksi takdirde zellikle cam yzeyleri ve srasyla tavan ve duvarlarda buharlaan su younlaacak ve yapy tahrip edecektir. Temel ama, havuz dinlenme alanlarnda ve havuz yzeyinde, rahatsz edici hava akmlar yaratmadan, havuz suyu yzeyinden ve evreden buharlaan suyu ortamdan uzaklatrlmasdr. Mimar ve makine mhendisi beraber almal ve sonuta aadaki artlar salanmaldr. --- Havuzda yzme iin gerekli konforu salamal. --- Havuz duvar ve cam yzeylerinde youmay nlemeli. --- Buharlaan su miktarn minimuma indirilmelidir.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

464

_______

HAVUZ ERSNDE HAVA DAILIMI Cam yzeylerine kuru ve lk hava fleyerek youma nlenir.ancak skylights (havuz st cam kapl) gibi camlara hava flemek kolay deildir. Bu nedenle havuzu oluturan yap elemanlarnn s kprs oluturmamasna ve yap malzemelerin nemden etkilenmeyecek ekilde dizayn edilmesine dikkat edilmelidir. Ayrca havuz yzeyinde oluturulacak hzl bir hava akmnn buharlamay hzlandraca unutulmamaldr. Eer yksek tavana haiz bir yzme havuzunda tavan seviyesinde hava duraan kalrsa kanlmaz olarak bu blmlerde, youma olacaktr. Bu nedenle dn havas olduunca en yksek noktalardan alnmal, havuz su yzeyine dorudan hava flemekten kanlmaldr.

ekil 1-a. Tavsiye edilen hava sirklasyonu

ekil 1-b.

ekil 2. Tavsiye edilmeyen hava sirklasyonu ekil 1(a,b) havann su yzeyindeki sirklasyonu byk oranda engellenmitir, ve buharlaan suyun dn kanal ile en yksek noktadan uzaklatrlmas salanmtr. ekil 2de ise havann kar taraftaki cam yzeyine kadar ulamas ve ksa devre yapmamas iin hzl flenmesi gerekir. Bu ise havuz yzeyindeki buharlamay hzlandracaktr. ekil 1-a ve 1-bdeki durumu salamak her zaman kolay deildir. Kapal yzme havuzlarnn byk bir ounluunda yaz aylarnda camlar alr. Bu nedenle fleme kanallarn yer seviyesinde demek ounlukla mmkn olmaz. Bu durumda yaygn olarak ekil 3de tanmlanan hava dalm geerli olur.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

465

_______

ekil 3. Kabul edilebilir hava sirklasyonu

NEM KONTROL VE KLMA SSTEM SEM 29 0C ve %50 bal nem istenen bir havuzda i noktas psikometrik diyagramda grlecei gibi 17,50Cdir (ekil-4). Havuz ierisinde her hangi bir yzeydeki scakln bu deerin altna dmesi durumunda, o yzeyde youma balayacaktr.

ekil 4. i noktas Genellikle yaplarda youmann hangi noktada duvar katmann hangi yzeyinde oluaca hesaplanmad iin yaplar byk zarar grmektedir. imdi bir havuz duvarnn aadaki yap malzemelerinden olutuunu varsayalm. Yukardaki rnee gre 17,5 0Cnin altnda bir scakla sahip olan yap eleman yzeyinde youma balayacaktr.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

466

_______

ekil 5. Havuza ait duvar kesiti

q=

Ti Td = U . A(Ti Td ) R

1 1 0,02 0,10 0,03 0,1 0,02 1 = + + + + + + U 25 0,22 0,72 0,026 1,2 922 8 U = 0,58 w m C
20

q = 0,58x1x[20 ( 10)] = 17,41W

T1 yzeyindeki scakl kontrol edelim.

q=

T1 ( 10) 1 0,02 0,1 0,03 + + + = 17,41W 25 0,22 0,72 0,026

T1=14,78 0C Bu durumda youma bariyerin i ksmnda kalan beton ierisinde oluacaktr. Yaplmas gereken izolasyon kalnln artrmaktr. Su yaltmn salayan mebrann souk tarafn 180C olarak dnecek olursak.

q=

18 ( 10 ) R = 1,60 0 C W R

R=

1 0,02 0,1 izole + + + = 1,60 25 0,22 0,72 0,026

Lizoler=3,34 ~3,5 cm kalnlnda izolasyon yaplmas durumunda youma mebrann souk tarafnda kalacaktr.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

467

_______

Havuz ortamndan klima santrali ile nemi almann iki yntemi vardr. Birincisi klima santralinin karml seilerek insanlar iin gerekli taze havann resirklasyon havasna ilave edildikten sonra belirli scakla kadar soutulmas ile hava iindeki nemin alnmas ve tekrar stlmasdr. kinci ve daha pratik yntem ise klima santralinin %100 taze haval seilerek d ortamdan alnan taze havann i ortam bal nemini gerekli deerde tutacak ve i ortam s kayplarn yenecek ekilde stlmasdr. Taze Hava Egzos

Istma Serpantini

Istma Eanjr

ekil 6. %100 Taze haval sistem Nemi ok dk olan stlm ve yeterli debideki taze havann i ortamda dolatrlp tekrar darya atlmas ile ortamdaki nem alnarak yapdan uzaklatrlr (ekil 7)

ekil 7. %100 TazeHaval Sistem psikometrik diyagram D ortam scakl ok dk olan yerlerde Taze hava klima santrallerinde havadan havaya s geri kazanm eanjr kullanlarak enerji tasarrufu salanabilir (ekil-8, ekil-9).

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

468

_______

fleme

Dn

Istma Eanjr ekil 8. %100 Taze haval, havadan havaya s geri kazanml sistem

ekil 9. %100 Taze Haval havadan havaya Is geri kazanml sistem pisikometrik diyagram Dier bilinen bir yntem ise nem alma cihaz ile havuz ortamndaki nemin alnmasdr.Is pompas esasna gre alan bu cihazlardan nem alma esnasnda kondanserlerinde aa kan s havann ve havuz suyunun stmasnda kullanlmaktadr. Baz firmalar klima santralleri ile bu cihazlar birletirerek kapal yzme havuzlar iin compact klima santralleri retmilerdir. Bu santraller ile nem alma, s geri kazanm, havuz suyu stma, taze hava salama gibi tm ilemler yaplabilmektedir.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

469

_______

Havuz Suyu Istc Dn Havas fleme Havas Hava Yeniden Istma

Nem Alma Serpantini

ekil 10. Nem alma cihaz ile nem alma ve havuz suyu stlmaskapal devre enerji evrimi Nem alma cihaz ile nemin ortamdan alnmas ve enerji kayb olmadan snn havuza aktarlmas salanabilmektedir. (ekil 10.) Bu makalenin amac %100 taze hava ile bir kapal yzme havuzunun klima ve nem kontrolnn pratikte nasl yaplacadr. Pratik bilgi olarak havuz mekan hacminin bir saatte en az 4-6 defa deitirilmesi yeterli olacaktr. DZAYN KRTERLER Kapal yzme havuzlarnn klima-havalandrma sistemlerinin projelendirilmesinde hesaplanan s, nem ve hava miktarlar, havuzda yzen ve havuz dnda dinlenen kiilerin kendilerini rahat hissetmelerini salamal ve yap elemanlarna zarar vermemelidir. Bunun iin klima sistemi; En iyi konfor ve salk koullarn salayacak bir hava scakl ve hava nemlilii vermelidir. Yap elemanlarna zarar verici ar bir nem oluturmamaldr. Kapal yzme havuzundaki insanlarn plak vcudu ile i ortam havas arasnda s al-verii olmakta ve bu s al-veriinde, i ortam havasnn scakl ve nem oran byk rol oynamaktadr. plak bir insan vcudundaki Termik Rahatlk Duygusu; havann scakl, bal nem oran ve hava hzna baldr. ekil-11deki eride kapal yzme havuzu gibi bir yerdeki havann harekesiz bir insan zerindeki etkisini gstermektedir. Erinin st ksmndaki hava insana bunaltc ve psikolojik olarak rahatsz edici bir etki yapmaktadr.

BUNALTICI ORTAM

KONFOR ORTAMI

ekil 11.Cartens-Lancester-Rugenin Bunaltc hava erisi

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

470

_______

Kapal yzme havuzlarnda hava scakl genellikle 24 ile 27 C arasnda seilir. Havann bal nemi ise %30 ile %60 arasnda olmaldr. Ancak camlarda, duvarlarda ve tavanda kondensasyon olumasna izin vermemek iin ortam bal neminin max. deerini hesaplamak gerekmektedir. Klima dizayn yaplrken en nemli kriter budur. Havuz suyu scakl da 20 ile 28 C arasnda seilir. KONDENSASYON Kapal yzme havuzu mekanlarnda toplam alann %60 su ile kapldr. nsanlarn havuzdan knca me hissi duymamas iin ortam scaklnn havuz scaklndan daha yksek olmas gerekmektedir. Bundan dola da havadan su yzeyine s transferi olacak ve buharlama meydana gelerek sudan havaya ktle transferi olacakr. Eer klima sistemi doru dizayn edilmez ise i ortam havasnn bal nemi artacak ve en souk yap elemanlar olan pencere cam ve erevelerinde, duvarlarda, hatta tavanlarda kondensasyon (youma) meydana gelerek yap malzemeleri zarar grecek ve kt bir grnt oluacaktr. CAM YZEY SICAKLII HESABI: K klimas iin; mekanda en yksek s transfer katsaysna sahip d cephe elemannn yzey scakln hesaplamak gerekiyor. Genellikle bu mekanlarn darya bakan penceresi ve/veya atsnda effaf aydnlklar bulunur. Kondensasyonun en kolay oluaca yzeyler bunlardr.

ekil 12. Camn i yzey scaklnn hesaplanmas Faorier Kanunundan Tci Ti Td hi hd Lc kc

q = k.A

: Cam i yzey scakl [0C] : ortam kurutermonte scakl [0C] : D ortam kurutermonte scakl [0C] : yzey s tanm katsays = 8 [w/m2 0C] : D yzey s tanm katsays = 25 [w/m2 0C] : Cam kalnl [m] : Cam s iletim katsays [w/m 0C]

dt dx

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

471

_______

q=

Ti Td 1 1 Lc + + hiA kcA hdA

q = hiA.(Ti Tci )
Tci = Ti + q hiA
denkleminden cam i yzey scakl bulunur.

Yukardaki hesaplarla bulunan Tci scaklndaki cam i yzeyinde kondensasyon olumas iin bu yzeydeki bal nemin %100e ulamas gerekmektedir. Yani i ortam havasndaki mutlak nem miktarnn doymu Tci scaklndaki mutlak nem miktarndan daha az tutulmas ile yzeydeki kondensasyon nlenmi olur. Sonu olarak i ortam havasnn i noktas Tci scaklnn altnda tutulmas gerekmektedir.

ekil 13. Psikometrik diyagramda grld gibi i ortam artlarnn Ti kuru term. Scaklnda ve Xmin. Xmax.. arasnda mutlak neme sahip olmas gerekiyor

KTLE TRANSFER Kapal yzme havuzunda, havuz yzeyinden ve evresinden suyun buharlamasndan dolay i ortam havasna ktle transferi olmaktadr. Hava iine geen su buhar da havann bal nemini ykseltmekte ve havann i noktas scakln arttrmaktadr. ortam havasnn kuru termometre scakln sabit tutacak ve nem miktarn da kontrol altnda tutabilecek ekilde klima santralinin hava (taze hava) debisi hesaplanmaldr. nce havuz yzeyinden i oram havasna geen ktle transferini hesaplayalm;

Wp =

A.(0.0887 + 0.07815.V )

.[Pw Pa ]

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

472

_______

WP V Pa Pw A Y

: havuzdan buharlaan su miktar [kg/sn.] : hava ile su arasndaki relatif hz [m/s] : i ortam i noktasndaki doyma basnc [kPa] : su yzeyi scaklndaki doymu buhar basnc [kPa] : havuz su yzeyi alan [m2] : su yzeyi scaklndaki suyun buharlamas iin gerekli gizli s [kJ/kg] (~2330 kJ/kg)

Havuzun suyu hi hareket etmiyorsa (havuz kullanlmad zaman) V = 0.1 m/s Havuzun suyu az hareketliyse (zel veya otel havuzlar) V = 0.3 m/s Orta derecedeki hareketli havuzlar (normal, olimpik, yar olimpik) V= 0.5 m/s ok hareketli havuzlar (su sporu) V= 1 m/s Su scaklndaki doymu havann ve i ortam havasnn mutlak nem miktarlar aadaki tabloda belirtilmitir. Tablo 1. Deniz Seviyesindeki havann mutlak nemi [g/kg] Kuru Term. Sc. (0C) 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Bal Nem % 40% 45% 5,7964 6,5286 6,1690 6,9488 6,5627 7,3928 6,9784 7,8618 7,4173 8,3570 7,8806 8,8797 8,3692 9,4313 8,8846 10,0131 9,4279 10,6266 10,0050 11,2733 10,6038 11,9548 Doymu %100 14,6965 15,6554 16,6705 17,7447 18,8811 20,0831 21,3541 22,6978 24,1182 25,6192 27,2052 sularn

30% 4,3370 4,6153 4,9091 5,2192 5,5465 5,8918 6,2559 6,6397 7,0443 7,4704 7,9191

35% 5,0660 5,3912 5,7348 6,0976 6,4805 6,8846 7,3108 7,7602 8,2338 8,7329 9,2586

50% 7,2624 7,7304 8,2250 8,7476 9,2994 9,8820 10,4969 11,1456 11,8297 12,5511 13,3115

55% 7,9980 8,5141 9,0595 9,6359 10,2447 10,8875 11,5661 12,2821 13,0375 13,8341 14,6741 insanlarn

60% 8,7353 9,2996 9,8962 10,5267 11,1928 11,8962 12,6389 13,4228 14,2499 15,1224 16,0425

Havuz evresindeki yzeylerdeki ve havuza girip kan buharlamasyla havaya geen buhar miktarnn hesaplanmas;

vcudundaki

Wu =
WU VU FU d

Fu .d .(0.887 + 0.77815.Vu ) .[Pw Pa ] Y

: havuz evresindeki yzeylerden ve insan vcudundaki sulardan buharlaan su miktar [kg/sn.] : relatif hava hz = 0.1 [m/s] : havuz evresindeki gezinti sahas yzey alan [m2] : slak yzey faktr = 0.5 0.9 aras

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

473

_______

HAVA DEBS Klima santralinin hava debisi k iletmesi ve yaz ilemesi olarak iki kez hesaplanmaldr. Ayrca kii bana verilmesi gereken taze hava miktar, i ortam havasnn bal nem snr gz nne alnmal ve i yzelerde kondensasyon olumas nlenmelidir. Kondensasyonun nlenmesi iin gerekli hava debisi;

Gk =
GK Xi XS

.( X i X s )

(W

+ Wu )

.3600

: kondensasyonu nlemek iin gerekli min. taze hava debisi [m3/h] : havann younluu = 1.2 [kg/m3] : i ortam havasnn mutlak nemi [kg/kg] : fleme havasnn mutlak nemi [kg/kg]

ortam stmak iin gerekli hava debisi;

GH =
GH QH TS Ti

QH 0.29.(Ts Ti )
: stmak iin gerekli min. hava debisi [m3/h] : mekann s kayb [kcal/h] : fleme havas scakl [C] (max. 40C) : i ortam scakl [C] (24 30 C aras)

nsanlar iin ortama verilmesi gereken taze hava debisi; GF=P.f GF P F : insanlar iin gerekli min. taze hava debisi [m3/h] : insan says (100m2 gezinti sahas iin 50 kii) : kii bana taze hava debisi (10 m3/h.m2 [su yzeyi] sporcular iin, Seyirciler iin 25 m3/h.kii)

Yukardaki formllerle hesaplanan hava debilerinden en yksek olan k iletmesi iin gerekli stmahavalandrma debisi olarak seilir.

SONU Kapal yzme havuzlarnda klima ve nem alma ileminin nemi ok ak olarak grlmektedir. Kapal havuz iin alnmas gereken karalarn mimar ve makine mhendisinin yapaca koordineli almalar sonucunda alnmas gerekmektedir. Havuz ortamnda konforu salamann yannda buharlaan su miktarnn kontrol ve bu buharn ortamdan uzaklatrlmas almalar ok hassas olup, yanl dizayn edilen sistemlerde; enerji kaybnn yannda kapal havuzu oluturan yap yzeylerinde youmaya bunun sonucunda da onarlmas zaman ve maliyet gerektiren tahribatlara sebep olacaktr.

VII. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES

___________________________________________

474

_______

KAYNAKLAR [1] [2] [3] [3] [4] [5] [6] ASHRAE Handbook, HVAC Systems and Applications, 1987 ASHRAE Handbook, Fundamentals,1993 Do. Dr. Semra LK, Ktle Transferi,DEU Mh. Mim. Fak. TMMOB Kimya Mh. Od. ,Momentun Is ve Ktle Aktarm zmir;1980 Prof. Dr. Alpin Kemal DASZ,Is Geii /Transferi T Mak. Fak. Is Transferi Ekonomisi Prof. Dr. Kemal ONAT,Ktle Transferi T M.M.L.S. Ders Notlar Dectron Firmasna ait teknik yayn;1984

ZGEM Veli DOAN 1958 Malatya doumludur. 1980 ylnda Ege niversitesi Makine Fakltesini Makine Mhendisi olarak bitirmitir. 1982 ylnda T Makine Fakltesinde Enerji dalnda mastr yapmtr. 1986 ylna kadar yurt ii ve yurt dnda zel sektrde almtr. 1986 ylnda Vemeks Mhendislik Ltd. ti.ni kurmutur. 9 Temmuz 2001 ylnda doktora almasn tamamlamtr. Halen Yurt iinde ve Yurt dnda HVAC konusunda proje ve taahht yapan Vemeks Mhendislik Ltd. ti.nin yneticisi olarak almalarna devam etmektedir.