Aktivnosti Zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

(Diplomski rad)

Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

SADRAJ
Strana:

1. Uvod

3 4 2 0 22

2. Aktivnosti Zavoda za

transfuzijsku

medicinu

Banja

Luka 3. Zakljuak .. Literatura.

2 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

1.

UVOD

Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske, Banja Luka je javna zdravstvena ustanova, koja je poela sa radom 1. januara 2009. godine. ZZTM je referentna i nadlena institucija za transfuzijsku medicinu, odnosno za voenje dobrovoljnog davalatva krvi u RS, sa sjeditem u Banjaluci. ZZTM vri prikupljanje, testiranje, pripremu komponenti krvi, uvanje i distribuciju krvi namijenjene za transfuziju i pokriva potrebe za transfuziolokim lijeenjem stanovnitva RS. Slika 1. Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske (Banja Luka)

Zavod se nalazi u blizini Klinikog centra (stara bolnica), preko puta Fonda zdravstvenog osiguranja RS. Formiranjem ZZTM RS sve jedinice i slube organizaciono se nalaze u sastavu Zavoda. Organizacione jedinice Zavoda rasporeene su u 10 gradova RS.

3 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

2.

AKTIVNOSTI ZAVODA ZA TRANSFUZIJSKU MEDICINU BANJA LUKA

Sluba za transfuzijsku medicine Republike Srpske organizovana je po savremenom modelu i potujui principe samodovoljnosti, u svom radu oslanja se na dobrovoljne (neplaene) davaoce krvi. To je u skladu sa Strategijom obezbjeenja sigurne krvi u RS, a politiku i etike principe definiu Meunarodna organizacija za transfuziju krvi (ISBT), Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) i Savjet Evrope, koji to definie u Preporuci br. R95 i glasi: Donacija se smatra dobrovoljnom i nenaplativom, kada osoba daje krv, plazmu ili elijske komponente svojom voljom i kada za to ne prima nadoknadu, bilo novanu ili neku koja se moe smatrati zamjenom za novac. Zamjenom za novac smatra se uzimanje slobodnih dana na poslu, osim kada to nije neophodno zbog davanja ili putovanja. Simbolini poklonii, osvjeenje ili nadoknada putnih trokova u skladu su sa dobrovoljnim i nenaplaenim davalatvom. Djelatnost transfuzijske medicine u Republici obavljaju:
1. Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske, kao referentna i

samostalna zdravstvena ustanova koja vri prikupljanje, obradu i distribuciju krvi i krvnih komponenti, sa sjeditem u Banjoj Luci, 2. centri za transfuzijsku medicinu u sastavu Zavoda koji imaju sjedite u Banjoj Luci, Doboju, Bijeljini i Trebinju (u daljem tekstu: centri) i 3. bolnike slube za transfuzijsku medicinu.

4 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka sprovodi razliitu transfuzioloku djelatnost, to obuhvata planiranje, prikupljanje, testiranje, preradu krvi i komponenata krvi bez obzira na njihovu namjenu, kao i uvanje, upravljanje, distribuciju, snadbjevanje i izdavanje krvi, te komponenata krvi namjenjenih transfuziji. Zavod, osnovan za teritoriju Republike Srpske, pored poslova utvrenih zakonom kojim se ureuje zdravstvena zatita, obavlja i sljedee aktivnosti: koordinira, usklauje i povezuje rad ovlaene transfuzioloke ustanove i bolnike banke krvi pri stacionarnim zdravstvenim ustanovama; usklauje obavljanje transfuzioloke djelatnosti vezane za izbor davaoca krvi, prikupljanje, testiranje, preradu, uvanje, distribuciju i izdavanje krvi i komponenata krvi za kliniku upotrebu, kao i nadzor nad ozbiljnim neeljenim dogaajima odnosno ozbiljnim neeljenim reakcijama u vezi sa transfuzijom krvi;

vodi

jedinstveni

zdravstveni

informacioni

sistem

oblasti

transfuzioloke djelatnosti; prikuplja krvnu plazmu i vri prijem krvne plazme od ovlaenih transfuziolokih ustanova za proizvodnju lijekova iz krvne plazme; sarauje sa meunarodnim organizacijama u oblasti transfuzioloke djelatnosti. Slika 2. Aktivnost prilikom dobrovoljnog davanja krvi

5 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Zavod

za

transfuzijsku

medicinu

Banja

Luka

je

ovlaena

transfuzioloka ustanova i bolnika banka krvi koja je duna da uspostavi i odrava sistem kvaliteta obavljanja transfuzioloke djelatnosti, odnosno odreenih poslova transfuzioloke djelatnosti i da se u svom radu pridrava Dobre proizvoake prakse, odnosno Dobre laboratorijske prakse. U Republici Srpskoj se godinje prikupi oko 24 hiljade jedinica krvi, to ini neto manje od 18 donacija na 1000 stanovnika Od toga oko 30% krvi prikupi se dobrovoljnim darivanjem krvi, a ostatak od 70% od namjen skih (porodinih) davalaca krvi. Takav odnos je nepovoljan, oteava funkcionisanje i ne omoguava postojanje stalnih rezervi krvi. Prema preporukama SZO i Savjeta Evrope, svu krv bi trebalo prikupiti od dobrovoljnih davalaca krvi. Najvei dio te krvi sakupi se u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja Luka. Statistika u RS je pokazala da krv prikupljena od dobrovoljnih davalaca krvi sigurnija, da postoji znatno manji procenat reaktivnosti na rezultate testiranja na transmisivne bolesti u odnosu na porodine (namjenske) davaoce krvi. Osim toga i sa etikog aspekta je opravdano

6 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

da krv daje onaj ko eli da daruje taj lijek dobrovoljno i bez koristoljublja, a ne zato to je na to na neki nain obavezan. U svim transfuziolokim jedinacama u RS ukupno je zaposleno 96 zdravstvenih radnika. Struktura medicinskog kadra izgleda ovako:

15 doktora medicine specijalista transfuziologije 5 doktora medicine na specijalizaciji iz transfuziologije 2 doktora medicine 8 viih medicinskih sestara (tehniara) 66 srednjih medicinskih sestara (tehniara) U odnosu na zemlje u okruenju, Republika Srpska ima manji broj

transfuziologa, tj. ima 1,02 specijalistu transfuziologa na 100 000 stanovnika (Srbija ima 2,7/100,000, Crna Gora 2/100,000, Hrvatska 1,8/100,000). Manji broj transfuziologa se ogleda i kroz odnos broja zaposlenih medicinskih sestara (tehniara) i broja transfuziologa, koji iznosi 4,93 prema 1. U okolnim zemljama taj odnos je manji i iznosi i u Srbiji i u Crnoj Gori oko 3,6:1. Najvei broj ljekara zaposlen je upravo u Zavodu za transfuziju krvi u Banja Luci (6 specijalista transfuziologije i 2 doktora medicine na specijalizaciji iz transfuziologije). Uglavnom isto osoblje radi i po vie poslova u slubi. Nema posebnih mobilnih timova za rad na terenu, ve prema rasporedu i rotaciji uestvuju u akcijama dobrovoljnog darivanja krvi na terenu. Prostorni uslovi u kojima se nalazi Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka su obnovljeni. Pravilnikom o uslovima za osnivanje

7 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

zdravstvenih ustanova definisani su i prostorni standardi za osnivanje transfuziolokih bolnikih slubi. Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka vri kolekciju krvi, imunoseroloko i testiranje na markere transmisivnih bolesti (AIDS, hepatitis B i C, sifilis). Oprema kojom se testira je razliita: Banja Luka, Foa, Kasindo vri testiranje automatskim aparatima, Bijeljina i Doboj testiraju krv i automatskim i poluautomatskim aparatima, a u ostalim transfuziolokim Nevesinje) transfuziolokih jedinicama je slubi (Prijedor, ima Gradika, Zvornik, to Trebinje, Veina omoguuje testiranje poluautomatskim aparatima.

(8/10)

kriocentrifuge,

pripravljanje komponenata od krvi, i primjenu komponentne terapije u transfuziolokom lijeenju. Zavod za transfuziju krvi u Banja Luci od maja mjeseca 2006. ima u upotrebi elijski sepatator, koji omoguuje aferezno prikupljanje pojedinanih komponenata od krvi. Laminarnu komore, friidere za duboko zamrzavanje (-80C) i vage mijealice za uzimanje krvi, imaju samo Banja Luka i Trebinje. Mijealicu za trombocite, koja omoguava uvanje trombocita do 5 dana, imaju samo Banja Luka, Kasindo i Trebinje. Ukupno ima 18 friidera za uvanje krvi i 13 zamrzivaa za uvanje plazme. Jedino Zavod za transfuziju krvi u Banja Luci posjeduje vozilo za teren, ali je i ono staro preko 20 godina i nije adekvatno. Ni jedna transfuzioloka jedinica ne posjeduje mobilne friidere za terene sa kontrolisanim temperaturama, koji su neophodni da bi se krv uzeta na terenu na bezbjedan nain transportovala. Postoji znaajna razlika u specifinim medicinskim sredstvima (testovima, reagensima, kesama za krv) koje se koriste u pojedinim bolnikim transfuziolokim slubama. Svaka bolnica ih zasebno uzima, i s obzirom da mnoge bolnice nemaju

8 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

dovoljno materijalnih sredstava da kupe najkvalitetnije proizvode (koji su i najskuplji), deava da se koriste i proizvodi nedovoljno visokog kvaliteta. Izbor davalaca krvi jedan je od najvanijih postupaka za

obezbjeenje sigurne (bezbjedne) krvi i krvnih komponenata u Zavodu. Cilj je da se odredi da li je potencijalni davalac krvi zdrav, radi zatite davaoca i primaoca krvi. Samo zdrava osoba sa negativnom anamnezom podesna je za davanje krvi. Svaki potencijalni davalac krvi, nakon registracije, treba da se podvrgne proceduri provjere zdravlja. Neophodno je slijediti propisane postupke i procedure za efikasan skrining davalaca. Adekvatan pristup davaocu i dobra komunikacija znaajni su za dobijanje vanih informacija. Izbor davalaca zasniva se na medicinskoj anamnezi i pregledu doktora medicine. Djelatnosti Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske su: Uee u promociji dobrovoljnog davalatva krvi; Prikupljanje, procesiranje, uvanje i distribucija krvi i krvnih komponenti; Laboratorijska ispitivanja; Edukacija i obuka kadrova; Nauna istraivanja; Kontrola racionalne primjene krvi i krvnih komponenti; Monitoring i praenje efekata transfuzije i neeljenih reakcija; Donorske i terapijske aferezne procedure; Autologne transfuzije i Ispitivanje poremeaja hemostaze.

9 |Strana
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Registracija

dobrovoljnih

davalaca

podrazumijeva

dobru

identifikaciju i to je jedan od osnovnih ciljeva Zavoda. Preporueni nain je u okviru informacionog sistema pomou bar-kodova, kod nas slube podatke upisuju u karton davaoca krvi. Prijem i registraciju davalaca vre medicinski tehniari, koji su za to edukovani u slubi. Neophodni podaci prilikom registracije su: ime i prezime, ime jednog roditelja, datum roenja, pol, adresa, kontakt telefon, prethodno davanje, eventualno ranije odbijanje i razlozi. Mogui razlozi odbijanja davalaca prilikom registracije:
1. Ako je davalac mlai od 18 ili stariji od 65 godina (za 1. davanje ne

smije biti stariji od 60 godina). Prihvatanje davalaca izvan ovih granica diskreciono je pravo doktora specijaliste transfuziologa. 2. Tjelesna teina manja od propisanih 50kg.
3. Ako od prethodnog davanja krvi nije prolo 3 mjeseca za mukarce

ili 4 mjeseca za ene. 4. Ako je evidentirano da je davalac trajno odbijen ili privremeno, a da taj period nije istekao. Medicinski tehniar zaposlen u Zavodu mora biti edukovan da u sluaju potrebe da odbije davaoca na registraciji, to uradi krajnje ljubazno, uz pokazano potovanje i zahvalnost, a sve da se davalac ne bi osjeao neprijatno. Sva ostala zapaanja, vezana za poremeaj ponaanja i neobinosti, tehniar treba da prijavi doktoru koji je na pregledu davalaca.

10 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Aktivnosti tehniara u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja Luka je da podijeli uesnicima ve pripremljene upitnike i zamoliti ih da ih popune. Dobro uzeta medicinska anamneza prvi je i osnovni korak ka sigurnoj krvi. Najsigurniji nain provjere da su sva potrebna pitanja postavljena davaocu krvi i da je na sve iskreno odgovorio jeste koritenje Upitnika za davaoce krvi. U RS postoji standardizovan i jedinstven za sve slube za transfuzijsku medicinu RS. On sadri osnovne podatke o davaocu krvi, opta pitanja i pitanja vezana za infektivne rizike od HIV, HBV, HCV i uzronika sifilisa, saglasnost davaoca i potpis kojim potvruje sve navedeno. Prilikom izrade profila davaoca, koristi se metoda upitnika. Upitnik mora biti pisan jezikom koji svi razumiju, pitanja moraju biti konkretna i da podrazumijevaju odgovore sa DA i NE. Upitnike davaocima treba da podijeli tehniar na prijemu i da im bude na usluzi oko naina popunjavanja. Nakon registracije, svakom davaocu treba da se uradi odreivanje nivoa hemoglobina u krvi ili hematokrit. U RS radnim uputama standardizovana je i ova procedura i sve slube rade odreivanje nivoa hemoglobina iz kapilarne krvi jagodice prsta, pomou aparata koji se zove hemoglobinometar. Nivo hemoglobina u krvi mogue je odrediti i pomou rastvora bakarnog sulfata specifine teine 1035 za mukarce i 1025 za ene. Po evropskim standardima minimalne vrijednosti hemoglobina prije davanja krvi za mukarce treba da bude 135g/L ili 8,4mmol/L, a za ene 125g/L ili 7,8mmol/L i takva je praksa i u Zavodu. Hematokrit za mukarce mora biti vei od 0,40, a za ene vei od 0,38. Razlozi za odbijanje davalaca na laboratorijskom pregledu su: 1. Za mukarce ako je hemoglobin manji od 135g/L
11 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

2. Za ene ako je hemoglobin manji od 125g/L. Ponovljene niske vrijednosti hemoglobina ili ekstremno visoke, kao i pad hemoglobina za vie od 20g/L izmeu dva uzastopna davanja, zahtijevaju hematoloko ispitivanje davaoca i potrebno ga je uputiti porodinom doktoru. Svi davaoci krvi koji prou laboratorijski pregled idu na pregled doktora medicine. Klasian fizikalni pregled davaoca nije mogu u praksi. Sutina je u dobroj anamnezi, izgledu davaoca krvi i propisanom pregledu. Inspekcijom obratiti panju na sljedee: psihiku nestabilnost intoksikaciju alkoholom ili drogama slabu tjelesnu grau i malaksalost pothranjenost aneminost, utilo i cijanotinost malokrvnost ili punokrvnost oteano disanje promjene na koi i sluznicama (koa naroito u kubitalnom predjelu, gdje e se vriti venepunkcija)

poviena tjelesna temperature, koju treba izmjeriti elektronskim toplomjerom, koja ne smije biti vea od 37,5oC, dok nia nema znaaja Svi nabrojani znaci razlog su za odbijanje davaoca, to treba uraditi

na nain da ne izazovemo protivljenje davaoca ili ga destimuliemo za ponovni dolazak. Podatak ili sumnja na injekciono uzimanje opojnih sredstava razlog su da davalac bude trajno odbijen.

12 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Popunjeni Upitnik za davaoce doktor zaposlen u TZTM Banja Luka mora detaljno analizirati i naroito obratiti panju na odgovore koji upuuju na razloge za odbijanje davaoca. Zadrati se na tim odgovorima i jo jednom davaocu postaviti isto pitanje, da bi potvrdio svoj odgovor. Ukoliko je negativna medicinska anamneza, pristupiti pregledu davaoca. Puls mjeriti tokom 15 sekundi, izmjereni broj pomnoiti sa 4, uz regularan ritam frekvencija treba da bude izmeu 50 i 100 otkucaja u minuti. Kod sportista moe da bude i nii od 50. Krvni pritisak poremeaj vrijednosti krvnog pritiska, u smislu hipo- ili hiper-tenzije, razlog su za odbijanje davalaca. Po prihvaenim standardima, sistolni pritisak ne smije biti manji od 90mmHg, niti vei od 180mmHg, dok dijastolni mora biti izmeu 50 i 90mmHg. Auskultacija srca i plua omoguava da se uoe sve promjene i patoloka stanja, zbog kojih bi davalac krvi trebao biti odbijen, radi zatite njihovog zdravlja i zdravlja primaoca. Kod svakog patolokog nalaza, davaoca uputiti porodinom doktoru radi dijagnostike i potrebne terapije. Doktor medicine (specijalizant ili specijalista transfuziologije) nakon pregleda odobri davanje, ime snosi odgovornost za svakog davaoca krvi. Kod svakog patolokog nalaza, doktor je u obavezi da to zabiljei u dosije davaoca i ovjeri potpisom. Davaocima koji ne ispunjavaju uslove moraju se objasniti razlozi odbijanja, kao i da li ikada mogu ponovo doi kao davalac. Medicinska anamneza i Upitnik za davaoce krvi, laboratorijski i fizikalni pregled pri izboru davalaca imaju za cilj zatitu davaoca i primaoca krvi. Od velikog znaaja je podatak da li je davalac ranije davao krv, plazmu ili trombocite, ime bismo odredili pristup davaocu. Za davaoce koji prvi put daju krv procedura mora biti kompletna i detaljna.

13 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Za viestruke davaoce koristimo krau proceduru, u principu sva pitanja se odnose na period od posljednjeg davanja do momenta pregleda. Propisani normativi koji se moraju potovati u svim jedinicama ZAvoda za transfuzijsku medicinu RS slue da zatite zdravlje davaoca. Podsjetiemo na neke koje smo ve opisali i koji se potuju u ZZTM Banja Luka: 1. starosna dob (18-65 godina, za 1. davanje do 60 godina) 2. tjelesna teina (vea od 50 kilograma) 3. interval izmeu dva davanja (za mukarce - najmanje 3 mjeseca, za ene - najmanje 4 mjeseca)
4. koliina darovane krvi po svjetskim standardima koliina uzete krvi

ne smije prei 500ml krvi (450 + 20-30ml za analize) ili 13% od procijenjenog volumena krvi trudnice ne mogu davati krv, porodilje nakon godinu dana, a est mjeseci nakon abortusa, niti za vrijeme menstrualnog ciklusa 5. davaoci nakon veih hirurkih intervencija mogu dati krv poslije est mjeseci, a ako su primali krv ili krvne komponente nakon godinu dana 6. ozbiljna oboljenja srca (koronarna bolest, srani infarkt, aritmije, miokardiopatije) razlog su odbijanja davaoca 7. oboljenja plua (aktivna tuberkuloza, hronini bronhitis, astma, upale plua) 8. upalne i hronine bolesti jetre razlog su za odbijanje davaoca 9. hronine upale bubrega su kontraindikacija za davanje krvi 10. epilepsija i konvulzivni poremeaji su razlog za vraanje

14 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

11.

uzimanje lijekova u principu nije tetno za primaoca, ali je bitno

odrediti razlog uzimanja lijeka, tako da odbijanje zavisi od prirode i toka bolesti, tako da procjenu i konanu odluku donosi transfuziolog. Najvei broj jedinica krvi prikupi se upravo u Zavodu za

transfuzijsku medicinu u Banja Luci. U 2006. godini u toj ustanovi prikupljeno je 8.138 jedinica krvi, to ini 33,65% prikupljenih doza u Republici Srpskoj. Prosjeni dnevni broj prikupljenih doza krvi u Republici Srpskoj je 67, od toga u Banja Luci prosjeno dnevno se prikupi 22 jedinice krvi. Od ukupno prikupljene krvi oko 29 % jedinica krvi prikupi se u akcijama dobrovoljnog darivanja krvi, i drugim vidovima dobrovoljnog darivanja.Ostatak se odnosi na tzv. namjenska ili porodina davanja. Velike su razlike u zastupljenosti dobrovoljnog davalatva krvi, i ono se razlikuje. Transfuzioloke slube su u prolom periodu, ukljuujui i ZZTM Banja Luka bile razliito tehniki opremljene i imaju razliite tehnike mogunosti, naroito u pripremanju komponenti krvi. Formiranjem Zavoda, centralizovana je nabavka materijala za rad (kese za krv, serumi za laboratorijski rad, testovi za transmisivne bolesti itd.). Na taj nain omogueno je da sve slube za transfuziju dobiju isti kvalitetan materijal za rad u potrebnim koliinama. Tabela 1. Pregled prikupljenih doza krvi i pripremljenih komponenti od krvi po transfuziolokim jedinicama

15 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Nabavka nove opreme je omoguila standardizaciju rada u svim laboratorijama i uvoenje novih procedura u rad, npr. za sve slube su nabavljene vagice-mjealice za uzimanje krvi, koje mjere protok uzete krvi od davaoca, to je omoguilo standardizaciju uzetih doza krvi uz optimalan omjer uzete krvi i antikoagulantne otopine u kesi za krv. Takoe, za sve slube su nabavljeni sileri za zavarivanje crijeva na kesama za krv. Time smo unaprijedili pripremanje komponenti krvi na siguran i kvalitetan nain. Nabavljeni kontrolisanom su prenosivi, transportni to olakava friideri za krv, krvi sa do

temperaturom,

transport

najudaljenijih slubi Zavoda, a na siguran nain. Nabavljeno je i nekoliko namjenskih friidera za krv, zamrzivaa za brzo zamrzavanje plazme, mjealice za trombocite, aparati za suvo otapanje plazme. dobio aparat za intraoperativno spasavanje krvi, kao donaciju. Za obavljanje imunoserolokih analiza u laboratoriji, uvedena je nova metoda aglutinacije u gelu (za krvne grupe davalaca, pacijenata i beba, skrining (screening) antitijela i identifikacija kliniki znaajnih antitijela, a nabavljen je i aparat za automatsko izvoenje interreakcija pri izdavanju krvi pacijentima). filtraciju krvi za Nabavljene su kese za inlajn (in line) Takve doze krvi su namijenjene leukodepleciju. Zavod je

prvenstveno djeci, pacijentima senzibilisanim na leukocitne antigene,

16 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

imunokompromitovanim pacijentima i pacijentima koji se pripremaju za transplantaciju organa. U strunom pogledu, uoene su velike razlike u strunom radu izmeu pojedinih slubi za transfuziju. Zajednikim trudom svih transfuziologa uraene su radne upute prema preporukama Evropske unije i Svjetske zdravstvene organizacije, koje treba da pomognu da se ujednai nain rada i pobolja kvalitet rada u svim organizacionim jedinicama Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Zavod radi i na uvoenju sistema kvaliteta u oblasti transfuzijske medicine. U toku je instalacija softverskog programa u svim slubama, kako bi se ostvario jedinstven informacioni sistem. Prema Strategiji i Zakonu, planirano je postojanje dva tipa transfuziolokih ustanova: Centri za transfuzijsku medicinu koji bi radili na prikupljanju, procesiranju, testiranju, uvanju i distribuciji krvi (Banjaluka, Doboj, Bijeljina i Trebinje) i Bolnike slube u postojeim gradovima (10) koje bi radile izdavanje krvi i praenje posttransfuzionih reakcija. Da bi ovakva organizacija zaivjela, potrebno je obezbijediti adekvatnu opremu, prostor i kadar, a prema Strategiji obezbjeenja adekvatnih koliina sigurne krvi u Republici Srpskoj do 2015. godine. Takoe, potrebno je raditi na uvoenju standarda kvaliteta u svim segmentima rada Zavoda (prikupljanje, testiranje, obrada, uvanje i distribucija krvi i komponenti krvi). Potrebno je uraditi i usvojiti nacionalni program u oblasti davalatva krvi i sprovoditi kontinuiranu kampanju na promociji dobrovoljnog davalatva krvi. Zahvaljujui angamanu, dovitljivosti, idejnosti i istrajnosti direktora dr Gordane Guzijan, Zavod se takoe moe pohvaliti na saradnji koja je ostvarena sa:
17 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite od kojeg Zavod ima izuzetno veliku podrku, razumijevanje i pomo ministra i njegovih pomonika da se oblast transfuzijske medicine regulie u skladu sa savremenim direktivama Evropske unije i Svjetske zdravstvene organizacije;

U saradnji sa Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske FZO, prvi put se usluge transfuzije posebno fakturiu to je regulisano Ugovorom sa Fondom to je, takoe, veliki napredak u oblasti regulisanja i izmirenja obaveza Fonda prema Zavodu;

Zdravstvenim ustanovama - poetkom godine potpisani su ugovori o saradnji Zavoda i klinikih centara i bolnica, to je znatno doprinijelo ostvarivanju stratekih ciljeva Zavoda i

Crvenim krstom Republike Srpske i Udruenjem dobrovoljnih davalaca krvi gdje se redovno sarauje na planu organizacije i sprovoenja akcija dobrovoljnog davanja krvi. S obzirom na to da se samo zajednikim radom moe doprinijeti poboljanju statusa dobrovoljnih davalaca krvi i poveati njihov broj Uprkos velikim tranzicionim promjenama u naoj zemlji, procesu

privatizacije i tekoj ekonomskoj situaciji, u RS ipak postoji porast broja davanja krvi iz godine u godinu, a profil prosjenog davaoca je mukarac, star izmedju 35 i 40 godina, srednjeg strunog obrazovanja. Aktivnosti Zavoda ukljuuju i neke obaveze. Zavod je duan da uspostavi obavljanju i odrava sistem kvaliteta obavljanja transfuzioloke poslova djelatnosti. Standardi i mjere za uspostavljanje sistema kvaliteta u transfuzioloke djelatnosti djelatnosti, moraju biti odnosno odreenih sa transfuzioloke usklaeni standardima

medicinske struke u obavljanju transfuzioloke djelatnosti.

18 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

Zavod takoe utvruje mjere koje obezbjeuju da se krv i komponente krvi prikupljaju, testiraju, prerauju, uvaju, distribuiraju i izdaju na teritoriji RS, na nain koji omoguava praenje krvi i komponenata krvi od davaoca krvi do primaoca krvi i obratno. Zavod je duan da obezbjedi sistem za identifikaciju svakog pojedinanog uzimanja krvi i svake pojedinane jedinice krvi i komponente krvi, to omoguava potpuno praenje krvi i komponente krvi od davaoca krvi do primaoca krvi ili komponente krvi. Zavod mora utvrditi mjere kojima se garantuje da je sistem koji se upotrebljava za oznaavanje krvi i komponenata krvi, kao i svake pojedinane jedinice krvi, koje se prikupljaju, testiraju, prerauju, uvaju, distribuiraju i izdaju u skladu sa sistemom za identifikaciju. Sistem praenja, nain oznaavanja, kao i druga pitanja od znaaja za identifikaciju svakog pojedinanog uzimanja krvi, odnosno svake pojedinane jedinice krvi, propisuje ministar. Zavod je duan da podatke kojima se obezbjeuje potpuno praenje svakog pojedinanog uzimanja krvi i svake pojedinane jedinice krvi, uva najmanje 30 godina. Ukoliko pri upotrebi krvi ili komponenata krvi doe do ozbiljnih neeljenih dogaaja, odnosno ozbiljnih neeljenih reakcija, nadleni doktor medicine duan je da o tome obavjesti bolniku transfuzioloku komisiju pri stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi. Jedan od ciljeva Zavoda je i promovisanje dobrovoljnog, anonimnog i neplaenog davalatva krvi. U Zavod za transfuzijsku medicinu takoe dolaze ene u trudnoi, pacijenti (u svrhu preoperativne obrade) i graani koji ele da utvrde svoju krvnu grupu i Rh faktor. Potrebni dokumenti za ene u trudnoi, pacijente i graane su: uputnica od porodinog ljekara koja je adekvatno ispunjena; ovjerena zdravstvena knjiica i l

19 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

lina karta (rodni list kod maloljetnih lica). Primjenjivanje preporuka Svjetske zdravstvene organizacije,

Savjeta Evrope i Standarda Internacionalnog udruenja za transfuziju krvi predstavlja imperativ za sve zemlje. Zadatak Vlade i slube za transfuziju svake zemlje je da preduzme neophodne mjere kako bi priprema, primjena i obezbjeenje sistema kvaliteta kontrole bile u skladu sa preporukama. Na osnovu ovih dokumenata, pokrenuta je izrada zakonske regulative u oblasti transfuzijske medicine u Republici Srpskoj:
1. Strategija obezbjeenja adekvatnih koliina sigurne krvi u Republici

Srpskoj do 2015. god. (Slubeni glasni RS br. 82/07) 2. Zakon o transfuzijskoj medicini (Slubeni glasnik RS br. 1/08) 3. Pravilnik o privremenom iskljuivanju davaoca krvi (Slubeni glasnik RS br. 111/09) 4. Pravilnik o sastavu i nainu rada Republikog Komiteta za transfuzijsku medicinu (Slubeni glasnik RS br. 107/09) 5. Pravilnik o utvrivanju uslova na mjestu prikupljanja krvi (Slubeni glasnik RS br. 107/09) 6. Pravilnik o vrsti i sadraju zahvalnog obroka (Slubeni glasnik RS br. 107/09) 7. Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o sadraju i obimu prava na zdravstvenu zatitu i participaciju (Slubeni glasnik RS br. 38/10) 8. Zakon o radu 9. Zakon o zdravstvenoj zatiti (Slubeni glasnik RS br. 106/09) 10. Strategija razvoja zdravstva Republike Srpske za period 2009-

2014. god. (Slubeni glasnik RS br. 102/09)

20 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

11.

Zakon o evidencijama i statistikim istraivanjima u oblasti

zdravstvene zatite (Slubeni glasnik RS br. 53/07). Aktivnosti Zavoda na ovom polju su potovanje i primjena standarda iz ovih dokumenata i adekvatno tumaenje istih. Radi zatite od bolesti koje se mogu prenijeti krvlju, u Zavodu se svakodnevno sprovode mjere od kojih je najvanije obuavanje zdravstvenih radnika o epidemiologiji, nainu prenoenja i prevenciji infekcija HIV-om, virusima hepatitisa i dr. infektivnim agensima koji se mogu nai u krvi. Rutinska primjena optih mjera predostronosti pri radu sa materijalom koji sadri krv, to je obaveza svih zdravstvenih radnika, predstavlja polaznu osnovu u prevenciji navedenih infekcija i na minimum svodi rizik kontakta sa infektivnim agensima. Mjere predostronosti koje se potuju u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja Luka se dijele na mjere koje treba preduzeti u cilju zatite davalaca krvi i mjere zatite zdravstvenih radnika koji vre uzimanje krvi, njenu laboratorijsku obradu i primjenu. U cilju zatite davalaca krvi, neophodno je:

da sav materijal koji se koristi za uzimanje krvi bude za jednokratnu upotrebu (lancete, igle, kese i dr);

prije punkcije, obavezno prati ruke sapunom i toplom vodom, a zatim i u rastvoru nekog dezinfekcionog sredstva, kao i poslije svake kontaminacije sa krvlju;

sav upotrebljeni materijal (tupferi, igle i sistemi) koji je bio u kontaktu sa krvlju, treba staviti u vrste plastine kese i odlagati u metalne kontejnere do unitavanja, shodno propisima;

21 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

povremeno obavljati bakterioloke kontrole prostorija i vazduha u prostorijama u kojima se uzima krv, radnih povrina, opreme, kao i brisevi grla i ruku zaposlenih.

3. ZAKLJUAK

Statistika u RS je pokazala da krv prikupljena od dobrovoljnih davalaca krvi sigurnija, da postoji znatno manji procenat reaktivnosti na rezultate testiranja na transmisivne bolesti u odnosu na porodine (namjenske) davaoce krvi. Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka sprovodi razliitu

transfuzioloku djelatnost, to obuhvata planiranje, prikupljanje, testiranje, preradu krvi i komponenata krvi bez obzira na njihovu namjenu, kao i uvanje, upravljanje, distribuciju, snadbjevanje i izdavanje krvi, te komponenata krvi namjenjenih transfuziji. Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka je ovlaena transfuzioloka ustanova i bolnika banka krvi koja je duna da uspostavi i odrava sistem kvaliteta obavljanja transfuzioloke djelatnosti, odnosno odreenih poslova transfuzioloke
22 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

djelatnosti i da se u svom radu pridrava Dobre proizvoake prakse, odnosno Dobre laboratorijske prakse. Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka vri kolekciju krvi, imunoseroloko i testiranje na markere transmisivnih bolesti (AIDS, hepatitis B i C, sifilis). Zavod u Banja Luci od maja mjeseca 2006. ima u upotrebi elijski sepatator, koji omoguuje aferezno prikupljanje pojedinanih komponenata od krvi. Banja Luci posjeduje vozilo za teren. Najvei broj jedinica krvi u RS prikupi se upravo u Zavodu za transfuzijsku medicinu u Banja Luci. U 2006. godini u toj ustanovi prikupljeno je 8.138 jedinica krvi, to ini 33,65% prikupljenih doza u Republici Srpskoj. Prosjeni dnevni broj prikupljenih doza krvi u Republici Srpskoj je 67, od toga u Banja Luci prosjeno dnevno se prikupi 22 jedinice krvi. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Zavod radi i na uvoenju sistema kvaliteta u oblasti transfuzijske medicine. U toku je instalacija softverskog programa u svim slubama, kako bi se ostvario jedinstven informacioni sistem. Zavoda je i promovisanje dobrovoljnog, Jedan od ciljeva i neplaenog anonimnog Jedino Zavod za transfuziju krvi u

davalatva krvi. U Zavod za transfuzijsku medicinu takoe dolaze ene u trudnoi, pacijenti (u svrhu preoperativne obrade) i graani koji ele da utvrde svoju krvnu grupu i Rh faktor. Zavod je duan da obezbjedi sistem za identifikaciju svakog

pojedinanog uzimanja krvi i svake pojedinane jedinice krvi i komponente krvi, to omoguava potpuno praenje krvi i komponente krvi od davaoca krvi do primaoca krvi ili komponente krvi. komponenata krvi, Zavod mora utvrditi mjere koje se kojima se garantuje da je sistem koji se upotrebljava za oznaavanje krvi i kao i svake pojedinane jedinice krvi,

23 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

prikupljaju, testiraju, prerauju, uvaju, distribuiraju i izdaju u skladu sa sistemom za identifikaciju. Radi zatite od bolesti koje se mogu prenijeti krvlju, u Zavodu se svakodnevno sprovode mjere od kojih je najvanije obuavanje zdravstvenih radnika o epidemiologiji, nainu prenoenja i prevenciji infekcija HIV-om, virusima hepatitisa i dr. infektivnim agensima koji se mogu nai u krvi.

LITERATURA

1. Strategija sigurne krvi u Republici Srpskoj do 2015. godine, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RS, 2007.

24 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RAD Aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

2. Balint B., Transfuziologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004., 3. Grgievi D., Labar B. , Transfuzijska medicina u klinikoj praksi, Medicinska naklada, Zagreb, 2006. 4. Guide to the preparation, use and quality assurance of blood components, Council of Europe Publishing, 2006.
5. Zakon

o transfuzijskoj

medicini

("Slubeni

glasnik

Republike

Srpske" br. 1/08)

6. http://www.ezdravlje.org/sr-Latn-BA/ustanove/republikasrpska/detalji/e03fc5fa-ef4b-4950-9107-9efb00ee7ec0

25 | S t r a n a
Banja Luka, maj, 2012. godine