Bilindii gibi, lkemiz, zellikle son yllarda, gittike artan bir hzla endstrileme yolundadr.

stemez alkantlara sebebiyet veriyor.

Gsterilen abalar ister girmemekte, ehir-

Birtakm kalntlar ayak uydurmak istediimiz dzen dililerine

eitli alanlarda beliren ekillenmeler de bu yzden hl eskinin tutucu damgasn tamaya devam etmektedir. yabiliriz.

den abajura kadar uzanan muhtelif dizayn kollarnda durumumuzu Batfnn 1910-25 yllar arasndaki durumuyla kyaslaBaz kavramlar yeniden deerlendirmek, tanmlamak zorunda olduumuz muhakkak. Bylece, 19 uncu Yzyl Sunulan yaAvrupas'mn kokumu formlarn ortadan silip sprerek endstri uygarl toplumunun duygusalln yanstan gerek makina a formlarn gelitiren Bauhaus felsefesi bizler iin bugn aktel bir deere sahip olmaktadr. nn makina ve toplum karsndaki durumunu incelemektedir. z, tarih gelimenin zerinde anahatlaryla durduktan sonra, Bauhaus felsefesine gemekte, orijinal bir adan dizayncBu arada, amzda gzellik kavram ile endstri dizayn ve standartlama karsnda sanat deeri problemi gibi sorunlarn da, yine orijinal bir bakla, (makina retimi) le (toplum) faktrlerinden hareket edilerek ele alnm olmas aktel bir deere sahiptir.

BAUHAUS
Blent zer 1. BAUHAUS KAVRAMI ZERNE
Mahiyeti ynnden, Bauhaus, nl Alman mimar VValter Gropius (1883, Berlin) tarafndan iki ayr eitim messesesinin, VVeimar Gzel Sanatlar Akademisi'yle yine VVeimar'daki Tatbik Gzel Sanatlar Okulu'nun birletirilmelerinden meydana gelen bir dizayn enstitsdr. 1919-25 yllar arasnda kurulduu ehirde faaliyet gsteren Bauhaus, politik sebepler yznden ilknce Dessau'a (1925-32), daha sonra da Berlin'e tanmak zorunda kalm, ve nihayet 1933 ylnda kendikendini feshetmek yoluna gitmitir. Avrupa ve Amerika'daki birok sanat okullar Bauhaus'un retim ve eitim anlayn benimsemiler, bu anlayla ilgili metodlar kendi bnyelerinde baaryla uygulayabilmilerdir. Bauhaus esprisi bugnk btn Industrial Design realizasyonlarnn temelini tekil eder. 1930 yllarnda, Chicago'da Moholy-Nagy tarafndan kurulup daha sonra Institute of Design adn alan New York'taki Laboratory School of Industrial Design, ve nihayet Gney Kaliforniya'daki School of Design Bauhaus esprisini Birleik Amerika'da gelitiren balca eitim messeseleridir. Gzellik kavramnn bugnk anlamna kavumasnda bir hayli emei geen VValter Gropius Bauhaus'u 1928 ylna kadar ynetmi, 1934'e kadar Almanya'da zel faaliyette bulunduktan sonra, artan politik bask karsnda nihayet Londra'ya gemek zorunda kalmtr. 1937 ylnda Atlantik'i aan nl mimar, o tarihten itibaren Birleik Amerika'ya yerlemi, bu arada Amerikan vatandaln da kabul etmitir. Dier btn devrimler gibi, Bauhaus da belirli bir krizin sonunda, bir boluu doldurmak amacyla orta yere kacaktr. Nitekim, fonksiyonu ve faaliyetinin mul bakmlarndan Bauhaus'u, ksaca, sanat, zanaat ve mimarideki belitli bir yetersizlie kar beliren bir tepki, ya da belirli bir dzensizlie kar alnan dzen tedbirlerinin btn halinde tarif edebiliriz.

DIZAYNLAMADA RASYONALST FELSEFE ZERNE BR DENEME

Gzel ve tatbik sanatlarda, bu arada da mimaride yeni bir dzen merkezinin kurulmasn, daha dorusu bu alanlarda mdahaleye giriilmesini gerektiren sebepler dnp dolap Rnesans'a, Rnesans'la birlikte kltr ve sanat alanna etkili bir ekilde yerleen bilimsel dnya grne dayanr. Rnesans'tan aa yukar 1760 yllarna kadar uzanan devreyi, -Bertrand Russell'in da ne srd gre gre-, kltr tarihi ynnden balca iki devreye ayrabiliyoruz. Bunlardan birincisi -ki takriben Copernicus teorisinin yaymland yla, yani 1543'e kadar gtrlebiliyor-, teorik bilimin hkim olduu bir devredir. Bilim daha ziyade bir avu insann zerine eildii bir konudur, belirli bir kapsl iindedir, darya vuramaz, birtakm belirtileriyle halk ynlarna kadar inemez. Russell, bu safhaya, dnyay anlama abalarnn (an attempt to understand the world) yer ald bir zaman paras olarak bakyor. Bundan sonraki iki yz yllk safhada, bilim yava yava pratik bir mahiyete brnecek, baka bir deyimle teknik haline gelecektir. Russell bunu da dnyay deitirme teebbs (an attempt to change the vvorld) olarak gryor. Bu devrede artk pratik bir bilim anlay revatadr. Bundan sonraki safhada, yani 1760'tan itibaren uzanan yllarda .teknik endstri haline gelecek, baka bir deyimle bilim teknikten geerek endstri olacaktr. Bilim endstri haline gelinceye kadar, takriben yz yllk bir srede, toplumsal hayat homogenliinden ve insicamndan pek bir ey kaybetmemi, reform-karreform diyalektiinin getirdii deiiklikler yine bu homogenliin ve insicamn snrlar, determinizmi iinde gelimee devam etmitir. Sanat, belirli bir ada, o aa ait gereklerle temasa gemek, ve bu gerekleri mimar, plstik, auditif, v.s. imknlarla aa vurmak eklinde ksaca tarif edersek, yukardaki yz yllk devrede, sanatnn daima homogen ve insicaml bir toplumsal dzene ait gereklerle karlatn, daima bu gereklere cevap verebilecek bir tarzda yaratmaa altn da nceden kolayca tahmin edebiliriz. Nitekim, sanat tarihisinin geriye bakmak suretiyle bugn tesbit ettii oiayla ve sonular bu tahmini dorulamtr. Bu yz, yz elli yllk srede, bugn hl yrrlkte olan bir snflandrma esasna gre, byk ,-hatt Rokokoyu da Barok'un ileri ve ayr bir safhas olarak kabul edersek-, drt ana slba rastgeliyoruz. Bunlar, Rnesans, Manierizm, Barok ve Rokoko'dur. Bu slplar gerek, soylu, kendi aslna uygun bir sanat yaratmasnn iaretleri olmulardr. Baka bir deyimle, bahis konusu slplardan her biri spontane bir tarzda ait bulunduu devrin gerekliini eitli sanat kollarnda yanstmaa alacaktr.

2. BAUHAUS'U GEREKTREN SEBEPLER : SANAT VE MMARDEK KRZE GENEL BAKI

Yukardaki tariflerde, Bauhaus'un bir yetersizlie, bir dzensizlie kar kurulduunu kabul etmi olduk. Bu yetersizlik ve dzensizlik, sanatlarn, mimarlarn, zellikle de sanat ve mimarlk tarihilerinin yakndan bilip tandklar kavramlardr. Ancak, ilk bakta da iaret ettiimiz zere, Bauhaus'u geni aydnlar ktlesine tantmak arzusu ister istemez yukardaki yetersizliin, dzensizliin kklerine inmeyi de kanlmaz bir mahiyete sokmaktadr.

* B a u h a u s , A l m a n c a ' d a k i B a u ve H a u s , y a n i y a p , i n a a t , v e ev, m e s s e s e gibi iki a y r k e l i m e n i n b i r l e m e s i y l e m e y d a n a gelen b i l e i k bil k e l i m e d i r . Yap, i n a a t m e s s e s e s i a n l a m n a gelir.

Sanatn soysuzlamas iin, Bat dnyasndaki toplumsal dzenin homogenliini ve insicamn kaybetmesini beklemek gerekiyor. Bu olay, tekniin toplum yaayn altst edebilecek kadar gelimesine, dallanp budaklanmasna, gnlk hayat etkileyebilecek hale gelmesine, yani Endstri Devrimine baldr. Sz konusu devrim, o gne kadar sanat ve mimarlk almalarn tevik eden, destekleyen iki byk snfn, asillerle kilisenin yannda, nc bir kuvvetin, burjuva snfnn domasna sebebiyet verecektir. Aa yukar iki yz yldan beri iin iin gelien bir kmldanmay fiilen sonulandran Fransz htilli ise, burjuvazinin ni ve kesin bir darbeyle i bana gelii olaydr. Endstri devrimini politik alanda olgunlatran ve onu ihtille doru srkleyen Aydnlanma kltr, 19 uncu Yzyl sanatna da temel ilkelerini salamtr. Bu bakmdan, bugnk dnyann biimlenmesinde, eitli ynlerden karlat problemlerde Endstri Devrimi - Aydnlanma Kltr iftinin oynad belirleyici rol zihinlerden karmamak gerekir. zetlediimiz takdirde, endstrinin burjuvaziyi dourduunu, burjuvazinin de Aydnlanma ilkelerini izleyerek politik ve sosyal zgrle kavutuunu, ve daha sonra da ayn akmn etkisi altnda d dnyasn biimlendirmee baladn ifade edebiliriz. Mant esas kabul eden, kltr alann Kilise'nin etkisinden, mistik dnceden kurtarmak amacn gden sz konusu hareket, ilhamn ister istemez yine antik dnyada arayacak, bu arada Ortaaa ayrc karakterini kazandran birtakm messeseleri de ortadan kaldrmak yoluna gidecektir. Fransa'da alma hrriyetinin iln (Proclamation de la Liberte du Travail, 1791) bu konuda atlan en nemli admdr. Bylece, kltr tabi oluum vetiresi iinden izleyen sanat koruyucularyla, loncalarn yetitirdii ve belirli bir ortamn duygusunu, dncesini benimsemi sanatlar da bu arada tarihe karmlardr. Loncalarn kaldrlmasndan hemen sonra kurulan Ecole Polytechnique (1795), Conservatoire des Arts et Metiers (1798) ve o sralarda alan ilk Ulusal Endstri Sergisi yeni dzenin tipik belirtileridir. Nitekim, el zanaat yerine endstri, Fransa'daki Halk Snf'nn (tiers-etatnn) balca gayesi olacaktr.

LEO VON KLENZE. zesi), 1816-34.

Mnih'te Glyptothek

(Antik Eserler M-

^i^.a^j^^v.^j^rii^^It'V''ff-'jt) L j,

T ';^ ,,.

.sfi^j^.

Yukardaki evrimin sonunda duyguyla dnce metodlar birbirinden ayrlm, bilimle endstri, ve bilimle felsefe arasndaki bantlar da byk lde deiiklie uramlardr. Tek kelimeyle, yazmzn banda iaret ettiimiz kriz orta yere kmtr. Bylesine bir ortamda sanatn dzgn, homogen .spontane bir seyir izlemesine de imkn kalmaz. Sz konusu kaosun ierisinde gelien sanat, devrin tarih ve arkeolojik almalarndan ilham alan, bu suretle gemie ynelip birtakm kopyalara bavuran bir sanattr. Bu sanatta, speklsyon yaratmaya galebe alar. Nitekim, zaman ve mekn bakmlarndan uzaktakine duyulan hasret ve zenti, 19 uncu Yzyl sanatnn temelini tekil edecektir. Mimari, gemiteki rneklerden seilen birtakm elemanlarn birbirlerine eklenmeleriyle meydana getirilecek, eklektisist davran 19 uncu Yzyl mimarisini eitli ekil ve eilimleriyle etkisi altnda bulunduracaktr. Resim ve heykel sanatlarnda da ayn anlayn geer-alce olduunu grmekteyiz. Ne var ki, dorudan doruya toplumun kesesinden beslenen mimariyle, yine toplumun byk lde mal desteini gerektiren heykel sanatnn yann da, resim sanat ikiye blnm, bir akm eklektisist ve romantik ihtiyalara cevap vermeye alrken, dier bir akm byk bir yalnzlk ierisinde devrimci gidiinde srar etmitir.

Eklektisizm'in ilk belirtisi, Aydnlanma esprisinin hazrlad ortamdan beklenecei zere, Antik dnyay diriltme. Antikitenin normlarn ada artlara adapte etme eklinde ortaya kar. Greek Revival adn alacak bu eilim klsik romantizme tercman olacak, bylesine bir anlayla beslenen toplumda kadn salar la Diane taranacak, mblelerin, ziynetlerin, hatt enfiye kutularnn dahi la Grecque olmasna allacaktr. Devrin nl kompozitr Gluck, Iphigenie in Aulis ve Iphigenie auf Tauris eserleriyle hretinin zirvesine ulamtr. Bu arada Tischbein, Fger, Kaufmann, Carstens, David, Prud'hon, Guerin ve Canova gibi ressam ve heykeltralar da ya antik temalar ileyecekler, ya da modern konular antik bir espri ve gzellik anlay ierisinde sunmaa alacaklardr. Mimaride de, Grek eleman yeni slbun temeli kabul edilmi, antik rneklerin ilham ettii kolon dizileri, tapnak frontonlar, v.s. saraylarda, mzelerde, borsa binalarnda, parlmentolarda, kahvehanelerde ve hatt evlerde yeni slbun karakteristikleri olarak orta yere kmtr.

mmmmem

Greek Revival n klsik romantiklii karsnda, pitoresk bir eilimi temsil eden Gothic Revival n gelitiini grmekteyiz. Bu akm Ortaa' aktel hale getirmee alacaktr. Gotik eleman Bat kltrnn ortak bir devresine ait olduundan, eitli lkelerde kendi gemiine dn karakterini almtr. 19 uncu Yzyl toplumu iin Gotik evrensel bir Avrupa slbu deil, fakat bir erken ngiliz (early English), veya bir eski Alman (altdeutsch), ya da bir Fransz mimarisiydi (Architecture Franaise). Pitoreks romantisizm'in etkisi altnda toplumun ilk yneldii ey Tabiat tr. Rousseau'nun fikr ynden tohumlarn att elleli, kayal, dal tepeli, inili yokulu sun' orman-baheler, ar bir mehtap sevgisi Gothic Revival' tayan toplumsal dzenin biiyk lde sempatisini kazanan konulard. Fransz htilli'nin etik alanda yaratt zlmelerin bir tepkisi olarak tekrar dirilen Hristiyanlk da, Ortaa kltrn aktel bir mahiyete sokacaktr. Bylece, sanat ve mimaride pitoresk romantizmin baarsn salayabilecek bir zeminin hazrlandna ahit olmaktayz. Ortaya kan eserler mevcut ortam kuvvetle yanstabilecek niteliklere sahiptirler. Greek Revival'la Gothic Revival'n yetersizlii karsnda, Rnesans ve Barok slplarnn da yeniden canlandrlmasna gidilecek, birtakm egzotik rneklerin de form-verme eylemine katlmalaryla, 19 uncu Yzyl sanat ve mimarisi tamamiyle kaotik bir mahiyete brnecektir. Gzel sanatlarla mimaride bu ekilde tezahr eden kriz, zanaat alannda da kt sonulara gtrmtr. Eklektisizm pek tabi ki burada da kendini gstermi, stelik yeni dzenle birlikte gelen, ve sanatn akademik bir tarzda yorumlanmasn gerektiren anlay, zanaata ikinci derecede bir rol tanmtr. Ayrca, tedenberi el iiliine dayanan tatbik gzel sanatlar, el'den makina'ya geite de byk bir darbe yiyeceklerdir. Nitekim, endstri, el iiliiyle meydana gelen bir formu mekanik bir tarzda oaltarak sanat eylemine ait spritaliteyi ortadan kaldracak, kltr ve zevkin kntye uramasna sebep olacaktr. 19 uncu Yzyl'da eitli sergilerde tehir olunan rnekler ad geen knty aka karakterize edebilecek mahiyettedirler.

Sir CHARLES BARRV ve W. PUGN. Londra'da Parlamento Binas. 1840. Osbert Lancaster'den bir karikatr : Rotschild slbu. 1897 ylnda iml edilmi dkme demir ayakl bir lavabo (AdamsLondra).

3. BAUHAUS'A DORU: 1850-1920 YILLARI ARASINDA SANAT VE MMARDE OLUMLU GELMELER

Sanat, zanaat ve mimarideki bu yanl tutum, zellikle de Yzyl n ikinci yarsnda, birtakm mnferit tepkilerin domasna yol amtr. Birinci Dnya Sava'nn sonuna kadar kh yanyana, kh pepee, kimi zaman da karkarya geliecek olan bu akmlar 1920'den bu yana, zellikle de Bauhaus'da mutlu bir senteze kavuacaklardr. Mimaride, gerek ihtiyalarla gerek imknlar arasnda denge aranmas olaynn eitli belirtileri yukardaki akmlarn erevesine girerler. Devrin belli bal ihtiyalar arasnda yksek bir bro binalar, sergi salon ve galerileri, al-veri merkezleri gibi konulara rastlamaktayz. Demir ve elik konstrksiyon sistemlerinin ad geen aktel ihtiyalar karlayabilmek bakmndan vardklar ilk nemli sonulardan biri de mehur Crystal Palace tr Sir James Paxton tarafndan 1851 ylnda dizaynlanan bu tehir galerisi yetmi bin metre karelik bir alan kaplyordu. Tamamen standardize elemanlardan istifade edilip bunlarn yap mahallinde monte edilmeleri inaat sresini 16 haftaya indirmitir. Be bin metre kare zerine ina edilen St. Paul Katedralinin (1675-1710) ancak 35 ylda tamamlanabilmi olmas, yeni malzeme ve yeni inaat metodlar lehinde byk bir adm atlabilmesini mmkn klacaktr. 1855, 1867,

1878 ve nihayet 1889 Paris uluslararas sergileri, tehir kavramyla elik konstrksiyon arasndaki bantnn durmadan islh edilmesine sebep olacak, ve nihayet 1889'da 115 metre aklkl Galerie des Machines ile 300 metre yksekliindeki Eiffel kulesine varlacaktr te yandan, Birleik Amerika'da, zellikle de New York ve Chicago'da, byk lde i faaliyetini asgar alanda younlatrabilme abalar, elik iskeletin bu ihtiyala birletirilmesine ve gkdelenlerin domasna sebep olmutur. Demir ve eliin yannda gelen dier nemli malzeme betonarmedir. Betonarme eitli deneysel safhalar geirdikten sonra, kendi bana mimar anlamda bir konstrksiyon malzemesi olarak ilk defa 1892 ylnda Franois Hennebique tarafndan kullanlacaktr. Betonarme'nin salad imknlarla planlamada yeni bir fleksibiliteye gidilmesi ise Auguste Perret'ye ait bir baardr. 1903 ylnda, Paris'te, Rue Franklin'de ina ettii apartman tayc kolonlarnn azlyla dikkati ekmekte, hacimden hacime gei hafif blme duvarlarla son derece serbest bir karakter arzetmektedir. Yeni malzeme ve konstrksiyon metodlarnn modern konularla badatrlmasna ynelen yukardaki almalara paralel olarak, eklektisizm'in geleneksel konulardaki gidiine kar tepki, gerek ifadesini

daha ziyade fonksiyonel ve estetik ynlerde bulacaktr. Fonksiyon, gayeye uygunluk kavramlarnn eklektisist mimarinin takliti kalbndan kurtularak mimar dizaynlamada deer kazanmalar olay, genel olarak VVilliam Morris'le balayan bir cereyann erevesine girer. VVilliam Morris aslnda makinaya kar isyan bayran eken bir kimsedir. Onca yaplacak i, makinaya dur demek, ve yeni batan Ortaa'n alma sistemine dnmekti. Bu anlay ierisinde gelien Arts and Crafts akm makinay reddetmekle bir bakma aktel deerleri de inkr etmi, bu yzden zanaatn rejenere edilmesinde olumlu sonulara varamamtr. Grld zere, Morris'in amac, endstri ann aktel imknlarn hesaba katan ,bu imknlarn etkisinde biimlenen bir dizayn tarz aramak deildi. Ne var ki, eitli dizayn alanlarnda varlan ada zmleri yetersiz bulmas, stelik sanat ve zanaatta taklitten nefret edip aslna uygunluk aramas, onu ister istemez hatr saylr nclerden biri yapmtr. 1859'da Philip VVebb'e ina ettirdii ve sonradan Red House ad altnda mehur olacak olan ev, gayesine uygun, ada yaay tarzn ifade edebilen bir mimariye doru atlan kararl bir admdr. Webb btn dier projelerinde de ayn yolu izlemi, eserlerine daima hizmet edecekleri gayenin mantk bir sonucu olarak bakm, planlarn her eyden nce muhtelif blmler arasnda uygun bir balant salanabilecek tarzda dizaynlamtr. Revival'larla dier eklektisist akmlarn karsnda beliren baka bir tepki de yeni bir slbun aranmas eklinde tezahr etmi, ve yerine gre Art Nouveau, Jugendstil ya da Stile Liberty eklinde isimlendirilmitir. Brksel ve Viyana'dan btn Bat lemine yaylan bu akm tarih slplara bal olmayan bir slp yaratmak gayesine yneliyor, aktel ihtiyalarla imknlardan ziyade stilistik mlhazalara dayanarak, ritmik ve bitkisel hatlar sanat halinde, kitap resimlendirmeden mimariye kadar eitli dallar kapsayan yeni bir slp tarznda beliriyordu. Jugendstil, dekoratif zevk ve anlaya dayanan eklektisizm'i, yine ayn mahiyetteki ,fakat bu defa tarihte ei bulunmayan bir gerekeyle malp etmek istemitir. Bu arada, zellikle dekoratif alanlardaki almalara nem vermi, yap sanatnda da yine bu ereve iinde faal ve baarl olabilmitir. Gerekesini toplumsal ve ekonomik artlarda bulamayan Jugendstil, ilk anda ne derece tutunmu olursa olsun, yine de ksa mrl olmaa mahkmdu. Fakat, mimar alanda rettikleri fevkalde nemlidir. Zira, Horta ile Van de Veldenin verdikleri rnekler, aktel imknlarn stilistik ynden de eitli anlaylarla ne derece badaabileceklerini gstermi, bundan sonraki almalar iin de birer cesaret ve mit kayna olmutur. 19 uncu Yzyl'n sonlarna doru estetik anlayn hzla basitlie ynelmesi olay da eklektisist akmlara byk bir darbe indirecektir. Bu hareketin en nemli odak noktalar Hollnda'yla Avusturya'dr. plak duvar mcell gzelliiyle tehir etmeliyiz diyen Hollndal mimar H.P. Berlage'nin yannda, Jugendstil'in dekoratif karakterine isyan eden Viyanal Adolf Loos, tezyinat cinayettir diyebilecek kadar ileri gidecektir. Viyana'da ina ettii Steiner Evinde (1910), Loos her trl ss ve profilden vazgemi, pencereleri keskin kenarlaryla plak yzeye yerletirmitir. VViiam Morris'in fikirlerini ada artlara gre yeni batan ele alp gelitiren akm Alman Zanaatlar Birlii (Deutscher VVerkbund) nam altnda 1907 ylnda teekkl eden bir kurulutur. Deutscher Werkbund'u her bakmdan Bauhaus'un gerek anlamdaki ncs sayabiliriz. Kurucu ve yneticiler arasnda, bata Herannn Muthesius olmak zere, Kari Schmidt, Theodor Fischer, Richard Riemerschmid, Hans Poelzig, Heinrich Tessenow, Joseph Hoffmann ve Henry van de Velde gibi devrin nl isimlerine rastlamaktayz. Deutscher Werkbund'un temel fikrini, 1896-1903 yllar arasnda atae olarak bulunduu Londra'dan getiren ve yayan Muthesius, Morris'in grn hakl ve ilgi ekici bulmakla beraber, zanaat eski ekonomik ve toplumsal tabanyla yeniden ihya etmek arzusuna kaplmayacaktr. Kendisi ilerlemenin n art olarak endstriyi kabul etmitir. Ancak, endstrinin grevi zanaatlarn artk baaramadklar bir ii yapmaktan, yani topluma sanat eseri salamaktan ibaretti. Bir boluu doldurmak sz konusuydu. Morris'le balayan Arts and Crafts hareketini bylesine bir anlaya gtrebilen Deutscher VVerkbund, endstri almalarnda kaliteye ulaabilmek iin mevcut btn kuvvetlerin seferber edilmelerini talep edecekler. Nitekim al konumasnda Theodor Fischer'in u szlerini iitiyoruz : Bir iin deerini haddinden

fazla dren ey makina deil, fakat onu kullanmaktaki beceriksizliimizdir. Bylece, Deutscher VVerkbund, el zanaatnn meydana getirdii tipleri seri halinde tekrarlamak yerine, makina endstrisi iin yeni formlar idhas etmek gerektiini uurlu bir tarzda sezecektir. ada ekonomik bnyenin ihtiyalarn karlayabilmek zere, yine ayn endstrinin ister istemez standardizasyona gitmek zorunda olduunu, bundan kanlmayacan hararetle savunan kimse de Muthesius'tur. Fakat bu fikirler o zamanki ferdiyeti sanat atmosferi iinde pek rabet bulamayacak, zellikle Van de Velde'nin muhalefetiyle karlaacaktr. Btn bu akmlarn yansra, biimsel ynden Bauhaus'u en fazla etkileyecek olan phesiz De Stijl'dir. nl sanat Theo van Doesburg'un yresinde toplanan, ressam Piet Mondrian, Van der Leck, heykeltra Vantongerloo, mimar Oud, Rietveld, Van Eesteren gibi gl kiilerden mteekkil bir grup resimden mimariye kadar uzanan geni bir skalada devrimci bir anlayla ortaya atlacaktr. 1917 ylnda De Stijl adl dergiyle youn bir propagandaya girien sz konusu akm, ksaca, sanatta kiiselliin, bireyselliin yerini evrenselliin almas grn savunmutur. Bylesine bir tezden hareket eden De Stijl'in, asal renklerle temel geometrik formlara dayanarak, hemen her alanda ar derecede rasyonel ve objektif zmlere ulatn grmekteyiz. Evrensellik fikrini ifade eden bu formlarla makina iin dizaynlananlar arasnda -her ikisinde de ama ntr formlar elde etmek olduundan- byk bir benzerlik sz konusuydu. Bu bakmdan, De Stijl Bauhaus almalarn bir hayli etkilemitir. 1850-1920 yllar arasndaki devre, resim sanatnda da fevkalde hareketli ve srprizli olaylara sahne olmutur. 1855'de nl ressam Courbet, geleneksel ve konvansiyonel eserlerin sergilenme mahalli olan Salon a alnmayacak, bylece Salon de Realisme doacaktr. Manet'nin de 1859'da ayn kbete uradn grmekteyiz. Btn bu gelimeler, ilk defa Manet, Pissarro, Cezanne, v.s. gibi kiiliklerin eserlerini bir araya getirecek bir galerinin Salon des Refusees nin kurulmasna yol aacaktr. Bundan sonraki ilk byk adm 1874 ylndaki Empresiyonistler sergisidir. 1877, 1879, 1880, 1881, 1882 ve 1886 yllarnda alan dier sergiler Empresiyonizm'in kkl bir ekilde oturmasna yardm edeceklerdir. 1885'de baka bir izm in, Neo-Empresiyonizm'in orta yere kmas, bunun ardndan Fovizm, Kbizm, Ftrizm, v.s. gibi yepyeni akmlarn byk bir hzla birbirini izlemesi modern sanatn dinamik ve her trl konvansiyondan uzak durmak isteyen karakterini aka belirten nitelikteydiler. Birinci Dnya Sava'ndan hemen sonraki devre, zellikle de Bauhaus'un hitap ettii ortamda, daha ziyade Ekspresiyonizm, Srrealizm, Dadaizm gibi ekollerle, ancak on yllk bir gemie sahip Soyutlama eiliminin kuvvetli etkisi altndayd. Modern sanattaki kklerini 1880 yllarna kadar gtrebileceimiz ekspresiyonist eilim, bir bakma dier izm lerin karsnda bir tepki olarak belirmitir. Bu akm, duygular n plana alp tabiat gerekiliine srtn eviren, d dnyay hie saymaa kadar varabilen bir sanat anlayn temsil eder. Ekspresiyonist sanat, kendinde uyanan kiisel duygular dile getirmek abasndadr Bylece kiisel ifade, znel (sbjektif) gereklik n plana geer. Ekspresiyonizm'in mimarideki belirtilerini de unutmamak gerekir. Peter Behrens, Hans Poelzig, Max Berg gibi nl isimlerle ortaya kan bu eilim Bauhaus'un kurulmasndan bir iki yl nce, en gl ifadesine nl Alman mimar Erich Mendelsohn'la kavuacaktr. Srrealizm'e gelince, bu akm, adndan da anlalaca zere, gerekstnn tasvirini ama edinen, o zamana kadar paradoksal saylan rya ve gerek kavramlarn mutlak anlamdaki bir gerek, daha dorusu bir gerekst halinde birletirmee (Andre Breton) alan, bylece kiisellik ve znellik bakmndan Ekspresiyonizm'in bir hayli tesine atlayan bir akmdr. 1916 ylnda Hugo BalI ve Richard Hlsenbeck adl yazarlarla, air Tristan Tzara ve Jean Arp'n Zrich'te kurduklar Dadaizm, o gne kadar toplumun benimsedii btn yasa ve kurallara kar isyan bayran eken bir eilimin temsilcisi olmutur. Bu anlayn belli bal uygulayclarndan Marcel Duchamp, Dada akmnn fizik tesi bir davran... bir eit nifilizm... belirli bir fikr durumdan kurtulmann, yakn evrenin ya da gemiin etkisinden syrlmann, zgrle erimenin bir yolu olduunu syler. Yine ayn sanat, kendi zevkime boyun ememek iin, kendimi kendime kar gelmee zorladm demekle topluluun karakterini bir bakma aklam olur. Soyutlamann, Abstraksiyon'un pratik alanda ortaya k

ise 1910 ylna rastlar. O tarihlerde Fovizm ve Kbizm gibi akmlar biim ve renklerin zgrle kavumalar ynnde byk bir faaliyet gsteriyorlard. Bu zgrle gerek anlamda kavuabilmek, 1910 ylnda Kandinsky'nin, hibir figratif ama gtmeksizin, dinamik fra hareketleriyle yanyana getiriverdii birtakm lekelerden meydana gelen suluboya resimle mmkn olabilmitir. Bylece soyut resmin doduunu grmekteyiz. Soyut sanat, Michel Seuphor'a gre, gerei -bu gerek ister sanatnn hareket noktas olsun, ister olmasnhibir ynden hatrlatmayan, akla getirmeyen bir sanattr. Baka bir deyimle, her trl tannabilen gerein yokluu karsnda, resmi yalnz resim olarak, tahayyl yoluyla edinilebilecek btn llerin dndaki llerle deerlendirmek zorunda kaldmz andan itibaren herhangi bir resme soyut resim diyebiliyoruz. 1910'dan sonraki yllarda, soyut sanat, hem resim hem de heykel alanlarnda, geometrik ve geometrik olmayan iki ayr ynde geliecektir.

GROPUS - MEYER. Fagus Ayakkab Kalb Fabrikas, 1911. GROPUS -MEYER. Werkbund Sergisi. Kln, 1914. GROPUS. Knigsberg Vagon Fabrikas iin Motrl Tren,
1914.

Werkbund den ksm

Sergisi'ndeki grn.

rnek fabrika

binas idare

blmn-

4. VVALTER GROPIUS'UN KL

Bylece ,aa yukar 1920 ylna kadar gelmi oluyoruz. Yukarda da belirttiimiz zere, zetleyici bir ifadeyle, Bauhaus'un Deutscher Werkbund'la De Stijl akmnn bir bilekesi olduu sylenebilir. Ancak, oradaki ortak ve benzer noktalar aklamadan nce, Bauhaus'un kurucu ve srkleyicisi Gropius'un, mimarlk renimini bitirdikten sonra, aradaki 12-13 yllk zaman parasnda ne gibi konulara el attn, ilgisini nelere ynettiini incelemek gerektiine inanyoruz. Gropius, 1903-05 yllar arasnda Mnih'te, daha sonra da Berlin'de okumu, 1907'de de Peter Behrens'in atlyesine girmitir. Behrens, o yllarn -Orta Avrupa bahis konusu olduu srece- belki de en yaratc, ve ayn zamanda da ok ynl bir mimardr. Gropius'la beraber Mies van der Rohe ve Le Corbusier gibi dehlarn da Behrens'in atol yesini semi olmalar herhalde kuru bir tesadf olmasa gerek. Kendisi, tpk Van de Velde gibi, her eyden nce ressamd. Nitekim mimariye balamadan evvel, tatbik sanatlara kar byk bir ilgi beslemi, afiiliin eitli kollarnda uram, 1898 den itibaren de endstri formlarna yaklamaa balamtr. Bylece, deta adm adm, Behrens'in btne, yani bizzat mimarinin kendisine yneldiini mahede etmekteyiz. Bu yneli, ideal ve kararl bir ritme sahip olacaktr. 1903 ylnda Muthesius'un araclyla Behrens Dsseldorf Tatbik Sanatlar Okulu'nun bana getirilir. 1907'de buradan ayrlp, temelli olarak Berlin'e yerleir. Buradaki faaliyeti, AEG iin ina ettii ve dizaynlad eylerin etrafnda dnp dolaacaktr. Trbin fabrikas (1908). Yksek Akm Santral (1910) ve Kk Motrler

Fabrikas (1910-11), ve yine ayn yllara rastlayan ii sitesi gibi. Bundan baka, Mannesmann iin Dsseldorf'taki idare binas (1911-12), Petersburg'taki Alman Bykelilii (1911-12) o yllardaki nemli mimar almalarndandr. Behrens'in AEG'deki grevi, ayn zamanda elektrikli cihazlar, lmbalar, kataloglar, afiler, mektup ktlar, sergi hacimleri, ksaca firmann satt ve kulland hemen her eyi dizaynlamakt. Bu bakmdan, endstrinin teknii insanslatrmak ama ve iradesiyle ilk defa pratik alanda ortaya k Beh rens'in atlyesinde vukubulacaktr. Nitekim, Gropius'un, Mies van der Rohe'nin veya Le Corbusier'in eserlerini irdelemeden nce, Peter Behrens'in getirdii ve uygulayabildii anlay aklamak ihmal edilmemesi gereken bir husustur. 1910 ylnda mimar ve endstri dizayncs olarak serbest hayata atlan Gropius, daha byk bir form bir yandan Fagus Fabrikasyla (1911) Kln'deki VVerkbund sergisi iin rnek fabrika binas ina ederken, br yandan da i mimari, mobilya, otomobil karoserisi, lokomotif kabilinden dizaynlamalara giriecektir. Savaa fiilen katlmasyla son bulan bu devrenin hemen arkasndan, 1919 ylnda, Gropius'u Bauhaus'un kurucusu olarak tanyacaz.

5. BAUHAUS FELSEFES
Gropius yetime tarzn, dnya grn, gayesini, tek kelimeyle kiiliinin mahiyetini, 1919 Nisan'nda VVeimar'da yaymlanan Bauhaus bildirgesinde olanca aklyla ortaya koyacaktr. Vizel sanatlarn yneldii temel gaye yapnn btndr, dedikten sonra, yle devam ediyor : Bu sanatlarn bir zamanki fonksiyonlar binalarn sslenmesine mnhasr kalmt. Bugnse birbirinden kopmu, ayrlm durumdadrlar. Kurtarlmalar btn sanatlarn elele vererek giriecekleri uurlu almalara baldr. Mimarlar, ressamlar ve heykeltralar bir yapnn btn halindeki karakterini yeni batan idrak etmek zorundadrlar. Ancak bu ekilde, salon sanat durumuna gelerek mimar espisini kaybeden yap tekrar ad gee espriye kavuabilecektir. Mimarlar, heykeltralar, ressamlar, hepimiz zanaata dnmek zorundayz I Sanat denilen ey bir meslek saylamaz. Sanat ile zanaat arasnda esasl bir fark gzetilemez. Sanat vecde kaplan bir zanaatdr. radesinin kontrol dnda kalan nadir ilham anlarnda, Tanr'nn inayetiyle ortaya koyduu eser bir sanat eseri haline gelir. Aslnda her sanatya lzm olan ey zanaatnda maharet sahibi olmasdr. Bu maharet, bir nevi yaratc tasavvur kaynadr.

stte : Dessau'daki Bauhaus binas, 1926. Odas, 1923.

Altta : IVeimar'daki Bauhaus'da

Mdr

M arc el Breuer, 1923. Gropius, 1923.

O halde, zanaatyla sanat arasnda marur bir tahtaperde meydana getiren snf ayrntlar dncesinden arnm yeni bir zanaatlar loncas kuralm. Mimariyi, heykeli, resmi bir btn halinde kapsayabilecek, ve gnn birinde yepyeni bir inancn kristal sembol olarak milyonlarca iinin ellerinden ge ykselecek gelecein mimarisini beraberce tasarlayp yaratalm. Bir yandan eitli sanat kollarnn kendi aralarnda, te yandan de sanatla zanaat arasnda bir birlemeyi, bir integrasyonu ileri sren yukardaki szler, Bauhaus'u Behrens'e, oradan da dorudan doruya VVerkbund'a gtren balardr. ntegrasyon arzusu, sanat eserinde teori ve pratii, baka bir deyimle o eserin projelenme ve ortaya konma safhalarn birbirinden ayrlmaz bir btn halinde grecei gibi, eitli anlamlardaki devir belirtilerini de deimeyen bir gerein baka baka grnleri halinde yorumlamak isteyecektir. Bauhaus'un kbizm, ftrizm .ekspresiyonizm, srreaizm .neoplstisizm, sprematizm, v.s. gibi akmlar hem tanyp

hem de tanmamas, ancak yukarda aklamaa altmz hususlarla aydnla kavuabilen bir srdr. Bauhaus, ad geen akmlar devrin gerek elemanlar, yani devrin bileenleri halinde, btne, devir esprisine gtren birtakm yollar olarak kabul etmitir. Yine Bauhaus, ayn akmlar devrin btnln blebilecek merkezka hareketler olarak reddetmek istemitir. Bata Klee ve Kandinsky olmak zere, sanatlarnda zellikle kiisel yaantlarn gstermek isteyen birok sanatnn, rasyonalist ve bir hayli somut bir programa sahip Bauhaus'da kilit mevkilere sahip olmalar, bahis konusu integrasyon fikrinin mutlu bir sonucudur. Gerekte, Gropius'un esas iddias bir krizi ortadan kaldrmak, belirli bir alma tarz ihdas etmek, ve sanatn araclya toplumun birlikte yaratabilme kabiliyetini -ada artlar altnda- yeni batan dzenlemek ynnde toplanyordu. Bauhaus'u belirli bir stil e balamak, yeni bir dogmann esiri yapmak, ksaca kat bir form teorisi gelitirip desteklemek hi bir zaman sz konusu olmayacaktr. Der Monat dergisinde yaymlanan, Einfalt in der Vielfalt balkl, son derece nemli bir makalesinde, Gropius bu gerei u ekilde aklar: Bauhaus eyada moda yaratmaa almamtr. Bu okul, daha ziyade dizayn aratrmalar iin bir lboratuar tekil ediyordu. Bu laboratuarda, retmen ve renciler almalarna homojen bir karakter verebilmeyi baarmlardr. Bu homojenlik, yzeyde kalan slpu bir homojenlik olmayp temelli bir dizaynlama metoduna dayanyordu. Bylece, ortaya moda olan eyalar deil, fakat standart mamller kmtr. Ksacas, Bauhaus herhangi bir stil, bir sistem, ya da bir dogma yaratmak grevini benimsememi, aksine sanat dizaynlamasn canl bir ekilde etkilemek istemitir.

Gropius'un

Dessau'da

kendisine

ina ettii ev. veranda.

Ayn evden yemek ve yatak odalaryla

Gropius'un da iaret ettii zere, Bauhaus bir dizaynlama metodu orta yere koymu, ancak bu metodu somut ve aktel gereklere dayanmak suretiyle zorunsuz, kendiliinden gelitirmitir. Ortaya kan homojenlik, gerek anlamdaki sanat yaratmas devrelerinde grld zere, zorunsuzluun, kendilindenliin, yaratlan eitli formlarla bunlarn fonksiyonlar arasndaki sk beraberliin, uyumann, uygunluun sonucudur. Durumu daha iyi aklayabilmek iin Bauhaus'un izledii yolu, geirdii geliimi fikr ynyle burada bir kere daha sz konusu etmek gerektii kansndayz.

5.1. BAUHAUS SSTEM VE ENDSTR DZAYNININ TEMEL LKELER Bauhaus faaliyetinin zmnen iki temel kabule dayand sylenebilir. Bunlardan birincisi, makinann, tekniin, endstrinin, ve nihayet seri retim ilkesinin ada uygarlk iin kanlmaz bir zorunluluk olduudur. kinci zmn kabul, mimarn, daha geni bir anlamda da sanat ve zanaatn btnln benimseyecek dizayncnn toplum karsndaki grev ve sorumluluuyla ilgilidir. Buna gre, dizaync topluma sanat eseri salamak durumundadr. Bata mimari olmak zere, gnlk yaayn btn alanlarna yaylacak olan bu dizaynlama faaliyeti ada ve aktel bir karaktere sahip klnacaktr.

Yukardaki iki zmn kabul, birtakm gelimelerden sonra, Bauhaus metodunu homojen form dnyasn yaratacaktr. Topluma sanat eseri salamak hususu gzellik meselesini de orta yere atar. Nitekim, sanat eseri salamak, bir bakma gzel eser salamak anlamna da gelmektedir. Bylece, gzel in felsef deerini olduu kadar, makinayla nasl ortaya konmas gerekecei hususunu da burada tartmak istiyoruz. Sanatn estetiki bir klfn iinden kp, her trl a priori kural ve yasadan da syrlmasyla, sanat eseri yeniden toplumsal gereklerin dinamiine terkedilmi oluyordu. Bu anlay, 19 uncu Yzyl'n statik ve speklatif anlamdaki estetiine son veren, mevcudiyeti bizzat modern akmlarca yaratlp onaylanan dinamik bir

Kar sahifede : EUGENE GAILLARD. skemle, 1900. BREUER. elik Sandalye Etd, 1928. VAN DE VELDE. Semaver, 1902. JOSEF KNAU. Semaver, 1924.

Yukarda : 1673-74 ve 1702-03 yllarna ait rnekler. Gnmzn Alminyum Tencere Dizayn.

19'unc Yzyl'm tarihi anlay karsnda yepyeni bir slp gelitirmek isteyen Art Nouveau akm makinay sanat retimi arac olarak kabul etmemi, el iiliine dayanan, sbjektif yn kuvvetli bir form dnyasna ynelmitir. Bylece, Art Nouveau'nun orta yere koyduu biimlerle Bauhaus'unkiler arasnda yaplacak bir kyaslama iki ayr yaratma dnyasnn ayrc niteliklerini aka belirtebilecek niteliktedir. El iilii yerini makinaya brakt andan itibaren maddeyle, teknikle, ekonomikle, imalt tarz ve vetiresiyle ilgili btn problemler de i henz proje saf basndayken kesin zmlere kavuturulmak zorundaydlar. Baka bir deyimle, zanaatnn ara mdahalelerini yanstmayan, tasarlandktan sonra yapmlarnn btn btne makinaya t erk edildiini grnleriyle aa vuran formlar ortaya koymak gerekiyordu. Bylece, sbjektif mdahalelere yer veren bir projeleme yerine, objektif bir dizayn tarzna ynelinmitir. Bu eit bir tasarlama bugnk endstri dizaynnn ekirdeini tekil eder. Bauhaus almalarnda grlen rasyonel ve soyut formlar, ya da bu gibi temel formlardan meydana gelen toplamsal (additif) btnler objektif dizaynlamamn en tipik rneklerindendir.

Josef Hartuig'den Satran Takm, 1924. Satran oyununun tedenberi bilinen figrleri burada fonksiyonlarnn soyut sembolleri halinde ifade edilmek istenmilerdir. Bu sembollerin evrensel birtakm iaretlerle orta yere konmas Bauhaus felsefesinin olduka karakteristik bir tezahrdr.

Yanda : Jucker. Duvar Lmbas, 1923.

sanat anlayn temsil edecektir. Ve ancak bylesine bir anlayn erevesinde, gzel var olan deil, fakat daima oluan bir nitelik haline gelerek yeniden aktel hayatn gerekliine ve fonksiyonuna balanm, baka bir deyimle, ortaya konan nesnenin fonksiyonunu tebarz ettiren bir eleman olmutur. Gzellik kavram dondurulmu karakterinden kurtulur kurtulmaz, endstri metodlaryla meydana getirilecek eylerin de ada anlamda pekl gzel olabilecekleri yadrganmayan bir mahiyete kavuur. Bauhaus'un abas da, bylesine bir gzellii organik bir almayla aramak ve yaratmak ynnde toplanr. Ktlesel endstri retiminin izledii yol, nesnelerin el iiliine dayanlarak teker teker yaplmalarna kyasla bambaka bir karakter arzeder. Nitekim, zanaat nesneyi belirli bir malzeme ve belirli bir fonksiyona gre dizaynlar. Buna ramen, alma esnasnda esas dizayn her an deitirebilme imknna sahiptir. Bu imkn alma tarznn tabi bir sonucudur. Gerekten, ortaya koyma eylemi belirli bir zaman gerektirir, ve nesne bu zaman iinde birbirini izleyen belirli safhalar ahlinde gerekleir. Bu safhalardan her biri, gelecek defa hesaba katlabilecek bir deney demektir. Bylece, retimin btnnde ilerleme kaydedildii gibi, tipten tipe, ayn tipin bir rnei\ den dier rneine, ayn rnein bir safhasndan dier safhasna geerken de terakki sz konusudur. Baka bir deyimle, el iiliine dayanan herhangi bir nesne daima kendine ait bir zellik, bir kendindenlik tar. Ad geen zellik, zanaatnn bir ncekinden farkl davranyla aklanabilir, ve srf bu znel (sbjektif) karakteri yznden kendi bana byk bir deere sahiptir. Buna mukabil, meydana getirme eylemi makinaya brakld andan itibaren ara mdahaleler de imknsz hale gelecektir. Bu bakmdan, zanaatnn alrken edindiii grg ve bilgilerin de nceden hesaba katlmas, dizaynlama safhasnda sentetik bir zme kavuturulmu olmas gerekir. Daha dorusu maddeyle, teknikle, ekonomiklikle, retim tarz ve vetiresiyle ilgili btn problemler henz proje safhasnda zme ulamak zorundadrlar. Bu alma, amzn gerek anlamdaki gzellik kavramna gtrebilecek metoda iaret etmektedir. Bylece, sbjektif mdahalelere yer veren bir projeleme yerine, objektif bir dizaynlama gelitirmek gerekiyordu. Bu eit bir dizaynlama, bugnk endstri dizayn'nn (Industrial Design'n) ekirdeini meydana getirmitir.

pozisyon anlay, endstri dizaynnn bir ekip almas halinde yaplabilmesini de mmkn ve meru klacaktr. Bylece, teamvvork Bauhaus'un getirdii, zellikle de Gropius'un Birleik Amerika'da yaygn bir mahiyete kavuturduu belirli bir ekip alma sisteminin sembol olmutur. Bauhaus'un zerinde nemle durduu dier bir konu da standart kavramdr. Yine mevcut artlar, herkes iin meydana getirilen ortalama bir eleman, yani standard kanlmas g bir gereklilik haline sokmutur. Ekonomik ynden, standart en az masrafla en ok etkiyi salamak amacna ynelir. Sosyolojik bakmdan da .eitli snflar arasndaki tketim tarz farklarnn minimuma indirilmesi bahis konusudur. Bylece, standart maln sebep olabilecei aksaklklardan balca iki tanesi yukardaki tariflerle kendiliinden aa vurulmaktadr. Birinci aksaklk, en az masraf kavramnn kalitesizlie kadar uzanabileceidir. kincisiyse, farklarn minimuma indirilmesi abasnn, toplumsal hayat feci bir renksizlie srkleyebilme ihtimaline dayanmaktadr. Biz bu iki hali de burada ksaca tartmak istiyoruz. Standart, toplumun her gn artan ihtiya ve talebiyle, bunu karlayabilecek imknn, baka bir deyimle mekanik seri retiminin arasndaki uygunluun tabi sonucudur. Bu bakmdan, her eyden nce standart kavramn reddedebilmek iin, bizce yukardaki iki gerekten en az birini de yok farzetmek gerekir. Bunlar var olduu srece, standart da ister istemez pelerinden gidecektir. Ancak, bahis konusu aksaklklar da gz nnde bulundurmakla grevliyiz. Kalitesizlie sapmak sk sk rastlanan bir olay. are, spontane kontroln gelitirilmesindedir. Bylesine bir kontrol ise, her eyden nce, standart mal dizaynnn bir an nce ehil kimselerin eline gemesiyle gerekleebilir. Burada, toplumun alc ve tketici niteliiyle seici kuvvet olarak oynayaca rol de unutulmamaldr. Aslnda, toplumun bu rol grgyle, kaliteli maln ekiciliiyle, reticiliiyle dorudan doruya ilgili bir husustur. Bizce en nemli nokta, standart mal dizaynlama tarznn, yani endstri dizaynnn, imdiye kadarki szlerimizle de ispatlamaya altmz zere, bugnk artlar altnda en doru yol olduudur. Biteviyelik tehlikesine gelince, iddia her ne kadar paradoksal grnyorsa da, standart gerek anlamdaki biteviyelik tehlikesine kar da bir korunma tedbiridir. Ortaa'n, endstrilememi toplumlarn sbjektif eitliliine dnmek istemek, geriye evrik, retrospektif bir romantizm arzusundan baka bir ey olamaz. Bu arzu, zamann gidiini tersine srklemek isteiyle ayn mahiyete sahiptir. Nitekim, bugnk artlar kabullendiimiz takdirde, standart da bir bakma kurtarc olarak grmek zorundayz. Gerek anlamdaki biteviyelik, balarda da iaret ettiimiz gibi, yapm el iiliine gre tasarlanan birtakm sbjektif iaretleri endstrinin objektif imknla, hadsiz hesapsz oaltmasndan domutur. Baka bir deyimle, znel biimlerin tekrarndan biteviyelik meydana kmtr. Bauhaus'a, endstri dizaynna ulaabilmek iin giriilen mcadelelerin ise, byk lde bylesine bir biteviyelik karsnda uyanan tepkilere dayand balangta aklamaa allan bir husustur. eitli fonksiyonlar gereince idrak edebien, malzemeyi, teknii ve gnn artlarn tanyan kimselerce uyguland srece, standart demokratik dzenin belirtisi halinde zdelii ifade edecek, ve gerek biteviyeliin karsnda daima garanti unsuru olarak kalacaktr.

5.2. ENDSTR DZAYNI VE STANDARTLAMA KARISINDA SANAT DEER PROBLEM Endstri dizayn Bauhaus'un alma tarzn, metodunu aklar. Ad geen metod, yukarda iaret ettiimiz homojen form dnyasn douracaktr. Fonksiyona, malzemeye, teknie ve iinde bulunduu devrin zevkine uygun bir tarzda biimlendirilmi nesneler, ou kimse lerce Bauhaus slbu diye adlandrlan bu dnyann sembolleri haline gelmilerdir. Nitekim, nesneyle fonksiyonunu, formla grd ii kesin bir beraberlie srkleyecek olan davran, saf ve rasyonelkonstrktif bir dzenin temelini tekil eder. Bu dzen, sanatta yeni bir Sachlichkeit'n, yani nesnellikle (objektiflikle) somutlua (konkrelie) dayanan bir eilimin temsilcisi olacaktr. Grld zere, Bauhaus'un form dnyas topluma ada artlar altnda sanat eseri salamak kaygusundan, tamamen organik, zorunsuz ve spontans bir gelimeye ayak uydurarak gereklemi, a priori ilkelerden hareket etmemitir. Bauhaus metoduyla, daha dorusu endstri dizaynyla meydana gelen bir eserin sanat deeri acaba ne olmaktadr ? Yazmzn balangcnda temas ettiimiz mekanik oaltma olay burada ne gibi bir rol oynayacaktr ? Bu iki soruyu cevaplandrabilmek iin, yukardaki aklamalara eilmenin yeterli olaca kansndayz. Nitekim, srf sbjektiflii, her defaya mahsus zellii bakmndan, el iiliiyle meydana getirilmi bir eserin mekanik rprodksiyona tbi tutulmas yersiz ve mahzurlu saylyordu. Oysa, objektif metoda gre dizaynlanan herhangi bir nesne teorik ve pratik anlamdaki btn nitelikleriyle nceden tesbit edildii iin, bunun mekanik tarzda oaltlmas sanat deerini ortadan kaldramaz. Ara mdahalelerin kaybolmas, stelik rasyonel- konstriktif bir kom-

6. SONU
Yukarda aklamaa altmz hususlardan sonra, Bauhaus'un endsLri uygarlndaki vazgeilmez yeri btn aklyla belirmi olmaktadr. Tarmsal an teknik, ekonomik, sosyolojik ve estetik bakmlardan bambaka koullara gre ortaya km formlarn makinayla oaltmaa kalkan 19. uncu Yzyl burjuvazisi endstri uygarl toplumunu tmyle kendine zg sembollerden yoksun klmt. Bauhaus ve onu izleyen dier messeseler topluma yepyeni bir uygarln teknik, ekonomik ve sosyolojik koullaryla belirlenen formlar getirmiler, ve bylece toplumsal duygusall dn olmayan bir ilericilie, dinamik ve fonksiyonel bir gzellik anlayna balamasn bilmilerdir. Adedi verileri, -bata mimari gelmek zere-, deiik alanlarda eitli biimlerle ifade etmek grevini yklendiimiz u sralarda Bauhaus esprisinin bizlere byk lde yararl olaca kansndayz.