T.C.

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII TRKYE KURUMU GENEL MDRL

STHDAM KONUSUNDA KOBLERN NEM VE KOB ALANINDA ETM STHDAM LKS AISINDAN KAMU STHDAM KURUMUNUN ROL

zkan ZTRK stihdam ve Meslek Uzman Yardmcs

Ankara 2007

T.C. ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII TRKYE KURUMU GENEL MDRL

STHDAM KONUSUNDA KOBLERN NEM VE KOB ALANINDA ETM STHDAM LKS AISINDAN KAMU STHDAM KURUMUNUN ROL
(Uzmanlk Tezi)

Hazrlayan zkan ZTRK stihdam ve Meslek Uzman Yardmcs

Tez Danman Ferudun GRESUN gc Uyum Dairesi Bakan

Ankara 2007

TRKYE KURUMU GENEL MDRLNE

stihdam ve Meslek Uzman Yardmcs zkan ZTRKe ait stihdam Konusunda KOBlerin nemi ve KOB Alannda Eitim stihdam likisi Asndan Kamu stihdam Kurumunun Rol adl bu Tez, Yeterlilik Snav Kurulu Tarafndan UZMANLIK TEZ olarak kabul edilmitir.

Unvan

Ad Soyad

mzas

Bakan

ye

ye

ye

ye

Tez Savunma Tarihi: //200.

TEZDEN YARARLANMA

Trkiye Kurumu Genel Mdrl stihdam ve Meslek Uzman Yardmcs zkan ZTRK tarafndan hazrlanan bu Uzmanlk Tezinden yararlanma koullar aadaki ekildedir:

1. Bu Tez fotokopi ile oaltlabilir. 2. Bu Tez, pdf formatnda internet ortamnda yaynlanabilir. 3. Bu Tezden yararlanrken kaynak gsterilmesi zorunludur.

zkan ZTRK stihdam ve Meslek Uzman Y. //20

NDEKLER NDEKLER ............................................................................................................i TABLOLAR LSTES ...............................................................................................iv EKLLER LSTES ..................................................................................................v KISALTMALAR .......................................................................................................vi GR...........................................................................................................................1 BRNC BLM KK VE ORTA LEKL LETME (KOB) KAVRAMI 1.1. KOBLERN TARH GELM .....................................................................3 1.2. GRMCLK VE KOB KAVRAMLARI ......................................................5 1.2.1. Giriimcilik Kavram .................................................................................5 1.2.2. Kk ve Orta lekli letme (KOB) Kavram .....................................6 1.3. KOB TANIMINDA KULLANILAN LTLER ...........................................7 1.3.1. Niteliksel (Kalitatif) Kriterler....................................................................7 1.3.2. Niceliksel (Kantitatif) Kriterler.................................................................7 1.4. ULUSLARARASI LEKTE KULLANILAN BAZI KOB TANIMLARI ....8 1.4.1. OECD Tarafndan Kullanlan KOB Tanm ...........................................8 1.4.2. Avrupa Birlii (AB) Tarafndan Kullanlan KOB Tanm .....................9 1.5. TRKYEDE KULLANILAN KOB TANIMLARI ........................................9 1.5.1. KOB Tanmna Ynelik Ynetmelik .....................................................11 1.6. KOB TANIMININ NEM..............................................................................12 KNC BLM KOBLERN EKONOMK VE SOSYAL HAYATA KATKILARI, YAADIKLARI SORUNLAR 2.1. KOBLERN EKONOMK VE SOSYAL HAYATA KATKILARI ..............14 2.1.1. Ekonomik Gelimeye Salanan Katklar ................................................16 2.1.1.1. Giriimciliin Geliimi........................................................................17 2.1.1.2. Verimlilik Art..................................................................................19 2.1.1.3. Yeniliklerin Artmas............................................................................19 2.1.1.4. Rekabeti Bir Ekonomik Yapnn Olumas ........................................20

2.1.1.5. Byk letmelerle Olan Tamamlayclk likisi .................................21 2.1.1.6. Tketici Taleplerinin Karlanmas......................................................22 2.1.1.7. Ekonomik Krizlerin Etkisinin Azaltlmas ...........................................22 2.1.2. Sosyal Geliime Salanan Katklar .........................................................23 2.1.2.1. Gelir Dalmnda Adaletin Salanmas...............................................24 2.1.2.2. Blgesel Farkllklarn Azaltlmas ......................................................24 2.1.2.3. Gn ve G Sonucu Oluan Olumsuz Etkilerin Azaltlmas .............25 2.1.2.4. Sosyal Dlanmann nlenmesi ...........................................................26 2.1.3. Kk ve Orta lekli letmelerde stihdam ........................................26 2.1.3.1. stihdam Asndan Gelien Sektrler..................................................28 2.1.3.2. KOBler de Yaratlan stihdamn zellikleri ......................................29 2.1.4. KOBlerin AB, Trkiye ve Baz lke Ekonomilerinde nemi .............31 2.1.5. Trkiyede letmelerin Sektrlere Gre Dalm .................................34 2.2. KOBLERDE YAANAN TEMEL SORUNLAR ...........................................35 2.2.1. retime likin Sorunlar..........................................................................37 2.2.2. Kurumsallamann Salanamam Olmas .............................................37 2.2.3. Teknolojik Yapya likin Sorunlar ........................................................39 2.2.4. Yatrma likin Sorunlar ........................................................................39 2.2.5. Ynetimle lgili Sorunlar .........................................................................40 2.2.6. Finansman Sorunu...................................................................................42 2.2.7. Pazarlama Sorunu ...................................................................................42 2.2.8. D Ticaret ................................................................................................ 44 NC BLM ETM STHDAM LKS VE KOBLER 3.1. BLG TOPLUMU VE GC PYASASINA YANSIMALARI .................46 3.2. ETM KAVRAMI VE YAAM BOYU RENME ...................................48 3.2.1. Eitimde Niteliin gc Piyasasna Yansmalar .................................50 3.2.2. Dezavantajl Gruplarn stihdamnda Eitim.........................................52 3.3. GC PYASASI ...........................................................................................53 3.3.1. stihdam ve sizlik ..................................................................................54 3.3.2. Dnyada gc Piyasasnn zellikleri..................................................55 3.3.3. Trkiyede gc Piyasasnn zellikleri ..............................................57

ii

3.4. ETM VE STHDAM LKS ..................................................................59 3.4.1. lkelere Gre stihdam ve Eitim Arasndaki liki ..............................60 3.4.2. Trkiyede Eitim ve stihdam Arasndaki liki...................................61 3.5. YAYGIN ETM FAALYETLER ............................................................... 63 3.5.1. Milli Eitim Bakanl .............................................................................64 3.5.2. Kk ve Orta lekli Sanayi Destekleme daresi Bakanl ..............66 3.5.3. Kamu Kurum ve Kurulularnn Yaygn Meslek Eitim Faaliyetleri...67 3.6. Aktif stihdam Politikalar .................................................................................68 3.6.1. Kamu stihdam Kurumu Olarak Trkiye Kurumu (KUR) ...........71 3.7. KOBLERDE ETM STHDAM LKS ...............................................76 3.7.1. KOBlerde Eitim htiyac .....................................................................78 3.7.2. KOBlerde htiya Duyulan Eitim Konular .......................................82 3.7.3. ABde KOBlerin Eitim htiyac ve Baz Dzenlemeler ......................85 3.7.4. Eitimin KOBlere Salad Faydalar .................................................90 SONU ...................................................................................................................... 92 KAYNAKA............................................................................................................. 95 ZGEM .............................................................................................................. 99

iii

TABLOLAR LSTES Tablo 1: (1927-1985 Yllar) letmelerin leksel Dalm .........................................5 Tablo 2: OECD Tarafndan Kullanlan KOB Tanm....................................................8 Tablo 3: ABde Kullanlan KOB Eik Deerleri...........................................................9 Tablo 4: Trkiye'de bulunan eitli KOB tanmlar ....................................................10 Tablo 5: Ynetmelie Gre KOBlerin Snflandrlmas............................................11 Tablo 6: AB 19da KOBlerin Rollerindeki Yllk Deiim (1988-2003)....................15 Tablo 7: ABde KOBlerin Rol (AB-19, 2003).........................................................17 Tablo 8: ABde KOBlerin Ekonomide Sahip Olduklar % Pay (AB-25, 2003) ..........27 Tablo 9: AB 19 ve ABDde letme Byklne Gre stihdamda Yllk Deime...28 Tablo 10: Sektrlere Gre stihdamda % Deiim (AB 25, 2001-2003).....................28 Tablo 11: Seilmi Baz lke Ekonomilerinde KOB'lerin Rol..................................32 Tablo 12: KOB'lerin lke Ekonomilerinde Etkinlik Dzeyi .......................................34 Tablo 13: Trkiyede letmelerin Sektrel Dalm ...................................................35 Tablo 14: letmelerin Hukuki Durumlarna Gre Dalm (2002)..............................38 Tablo 15: KOBlerde letme Ynetimi......................................................................41 Tablo 16: 1996 ve 2006 Yllarnda Dnyada gc Piyasas.......................................54 Tablo 17: Blgelere Gre Dnyada Byme, stihdam, sizlik (%) ............................55 Tablo 18: Baz lkelerde sizlik Oranlar...................................................................56 Tablo 19: Trkiyede stihdamn Yaps ......................................................................57 Tablo 20: Trkiyede Sektrlere Gre stihdamn Dalm .........................................58 Tablo 21: Eitim Durumuna Gre sizlik Oranlar .....................................................61 Tablo 22: Trkiyede Eitim Durumu ve Cinsiyete Gre stihdam ve sizlik..............62 Tablo 23: Mesleki Eitim Merkezlerinin Saysal Verileri ............................................65 Tablo 24: Halk Eitimi Merkezlerinin Son Be Yla likin Saysal Verileri ................66 Tablo 25: KUR Tarafndan 2003-2007 Yllar Arasnda Dzenlenen Kurslar ...........74 Tablo 26: SDP Kapsamnda Yrtlen Faaliyetler....................................................75 Tablo 27: letmelerde Eitim Seminerleri (2002-2006) ..............................................76 Tablo 28: Giriim Sermayesi ve alanlarn Eitimine Verilen ncelik ndeksi .........82 Tablo 29: KOB'lerde Eitime En ok htiya Duyulan Alanlar ..................................83 Tablo 30: KOBlerde Talep Edilen Eitim Konular...................................................84

iv

EKLLER LSTES ekil 1: Toplam letme Saysnn Byklk Grubuna Gre Dalm (2002) ..............32 ekil 2: letmelerin Hukuki Durumlarna Gre Dalm ............................................39 ekil 3: Trkiyede gc Piyasasnn Genel Durumu ................................................58 ekil 4 : ngilterede 1990-1995 Yllar Arasnda Kapanma Oranlar ...........................79

KISALTMALAR a.g.e. a.g.m. AB ABD BT ev. DPT Eximbank HHA ILO KUR TO KK KOB KOSGEB Bakanl MEB MPM OECD SDP TSK TOBB TK TYP vb. vd. : Milli Eitim Bakanl : Milli Prodktivite Merkezi : Organisation for Economic Co-operation and Development : zelletirme Sosyal Destek Projesi : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii : Trkiye statistik Kurumu : Toplum Yararna alma Program : ve benzeri : ve dierleri : ad geen eser : ad geen makale : Avrupa Birlii : Amerika Birleik Devletleri : Bilgi lem Teknolojileri : eviren : Devlet Planlama Tekilat :Trkiye hracat Kredi Bankas : Hane Halk gc Anketi : International Labour Organization : Trkiye Kurumu : stanbul Ticaret Odas : Kamu stihdam Kurumu : Kk ve Orta lekli letme : Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi

vi

GR Yaanan ekonomik gelimeler sonrasnda byk iletmeler uyum sorunu yaarken, kk ve orta lekli iletmeler (KOB) esnek yaplaryla deiimlere ok abuk uyum salayabilmektedirler. Bu uyum becerisi nedeniyle KOBler ekonomik ve sosyal hayatn nemli aktrleri durumuna gelmilerdir. KOBlerin, gnmzn en nemli sorunlarndan biri haline gelen, ekonomik ve sosyal yaam da nemli lde etkileyen istihdam konusunda oynadklar rol; KOBleri zerinde durulmas ve desteklenmesi gereken birimler haline getirmektedir. KOBler, ekonomik ve sosyal hayata saladklar nemli katklara ramen gerek iletmelerin sahibi konumunda olan yneticileri gerekse alanlar asndan bilgi ve nitelik eksiklii nedeniyle sorunlar yaamaktadrlar. Bilgi ve nitelik eksikliinden kaynaklanan bu sorunlarn zlebilmesi eitim faaliyetlerinin iletmelerin ihtiyalar dorultusunda yaplandrlmasna bal grlmektedir. Trkiyede eitim ve istihdam arasnda gereken ba kurulamad iin igc piyasasnn ihtiyac olan nitelikte igc yetitirilememektedir. Eitim dzeyi isizlik oranlarn etkileyen nemli unsur olmas gerekirken, Trkiyede eitim dzeyi isizlik oranlarna yansmamaktadr. Bu durum eitim dzeyi yksek bir ok kimsenin isiz kalmasna neden olduu gibi zellikle ekonomik gelimenin nnde nemli bir engel tekil etmektedir. stihdama, ekonomik ve sosyal geliime azmsanmayacak oranda katklar olmalarna ramen, KOBlerde bilgi ve eitim eksiklii bir ok adan nemli oranda sorun olma zellii tamaktadr. KOBlerin nemli bir ksmnda gerekli eitim dzeyi ve bilgi birikimi bulunmamaktadr. KOBlerin geliiminin salanabilmesi ve istihdamn istenilen dzeyde gerekleebilmesi asndan eitim konusuna gereken nemin verilmesi ve bu konuda dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Eitim sisteminin igc piyasasnn ihtiyalar dorultusunda

yaplandrlmam olmas eitimli nfusun isizlik sorunuyla kar karya kalmasna

neden olabilmektedir. Ayrca igc piyasasnn dinamik yaps eitim sistemi ierisinde edinilen vasflarn zaman ierisinde yetersiz kalmasna neden olmaktadr. Gerek mevcut eitim sistemiyle igc piyasas arasndaki kopukluk, gerek ekonomik hayatn dinamik karakterli yaps gerekse ksa dnemde iletmelerin ihtiyac olan nitelikte igcnn yetitirilmesi, aktif istihdam politikalar ve yaygn eitim faaliyetleri erevesinde igc piyasann ihtiyalar dorultusunda eitime ynelik almalar zorunlu klmaktadr. almann amac, yaynlanm eitli istatistiksel verileri, interneti, yaynlanm makale kitap ve raporlar kullanarak, zellikle lkemiz asndan KOBlerin istihdam konusundaki nemini, eitim istihdam arasndaki ilikiyi ve KOBlerin eitim ihtiyalar dorultusunda Trkiyenin Kamu stihdam Kurumu olarak Trkiye Kurumunun oynad/oynayabilecei rol ortaya koyabilmektir. almann ilk blmnde KOBlerin ksaca tarihsel geliiminden bahsedilerek KOB tanmlamalarna ve tanmlamann nemine; ikinci blmde KOBlerin istihdam konusuyla yakndan ilgili olarak ekonomik ve sosyal alanda katklarna, KOBlerde yaanan temel sorunlara; nc blmde bilgi toplumu erevesinde eitim istihdam ilikisine, aktif istihdam politikalar ile yaygn eitim faaliyetleri kapsamnda yrtlen almalara ve KOBlerin eitim ihtiyacna deinilecektir.

BRNC BLM KK VE ORTA LEKL LETME (KOB) KAVRAMI

1.1. KOBLERN TARH GELM Kk ve orta lekli iletmeler, sanayi devrimine kadar temel retim birimi olmulardr. lek ekonomilerinin nemin artrmas nedeniyle retimin byk iletmelere kaydrmasndan sonra bile, kendilerine zg avantajlar sebebiyle, kk ve orta lekli iletmeler, lkelere gre farkllklar gstermekle beraber nemlerini korumulardr. Sanayi devrimi ile birlikte byk iletmelerle rekabet edemeyen kk iletmeler, gelimi lkelerde temel retim birimi olma zelliini kaybetmelerine karn, bir ok lke asndan retim ve istihdam konusunda kaynak olma zelliklerini srdrmlerdir1. 1970lerden itibaren gelimi lkelerde balayan durgunluk ve krizler sonrasnda byk iletmelerin kitlesel ii karmalar ve kapanan fabrikalar nedeniyle artan isizlik, bu dnemde nemleri fark edilen KOBler cephesinde daha kabul edilebilir dzeylerde seyretmitir. stelik retimin daha kk lekli iletmelerde devam ettirilmesi, KOBlerin istihdam yaratma potansiyellerini bytmtr. Bu nedenle kk giriimlerin teviki ve desteklenmeleri, lke ekonomileri bakmndan yaamsal nem kazanmtr. Kk desteklerle byk istihdam yaratlm, entegre byk sanayi iletmelerinden bir ksmnn devre d kalmas yznden tm sektrn muhtemel kn nleyen KOBler kurtarc haline gelebilmi, ykmn bymesini engellemilerdir2. Sanayi devrimine kadar temel iletme biimi olan ve 1970lerden sonra istihdam asndan nemleri fark edilen KOBler, Avrupa Topluluunda 1985 ylnda i isteyen her 25 kiiden 3nn ya da baka bir ifadeyle %12sinin isiz kalmasyla daha da nemlerini artrmlardr. zellikle ngilterede ok ak biimde grld gibi, Avrupada nemli istihdam artn yanstacak, bir mucizevi i ve istihdam yaratc
1

zdemir, Sleyman - Halis Yunus Ersz - brahim Sarolu; sizlik Sorununun zmnde KOBlerin Desteklenmesi, stanbul Ticaret Odas Yaynlar, stanbul, 2006, s.41. 2 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s. 52

bulmak iin aratrma yaplmtr. Yaplan aratrma sonrasnda, kk ve orta lekli iletmelerin karlalan sorun asndan bir zm olarak grld belirtilmitir 3. Trkiyede KOB'lerin tarihi geliimi 13. yzyla kadar dayanmaktadr. 13. yzylda eyh Mahmut Ahi Evran tarafndan kurulan Ahilik Sistemi bir taraftan esnafn mesleki eitim, sosyal gvenlik gibi hizmetlerini yerine getirirken; dier taraftan esnaf salam duygularla birbirine balayan mesleki ve insani ahlak kurallarna dayanan manevi bir birlii temsil etmekteydi, zamanla meydana gelen deiiklikler neticesinde bu birlik, yerini Lonca Sistemine brakmtr. Her i kolunda kurulmu birlik manasna gelen "Lonca", gnmzdeki retim kooperatiflerine benzer bir yapya sahipti ve en nemli fonksiyonu, maln kalitesini yksek tutmak ve standart retimi gerekletirmekti. Ayrca usta iinin yetimesi, i ve ticaret ahlaknn korunmas, iinin elinden tutulmas, belirli zamanda bamsz sermaye sahibi olmas, elde edilen maln mterinin eline en ksa yoldan gemesi, maln deerlendirilmesi, deerini korumas loncalarn grd ilerdendi. Loncalar, esnaf ve sanat sahiplerini sk bir disiplin iinde tutan kurululard4. Trkiyede tarihi 13. yzylda kurulan Ahilik sistemine kadar uzanan KOBler, 1950li yllara kadar tketicinin taleplerine anca cevap verebilen duraan bir yapya sahipken, 1980lerden sonra zellikle Avrupa Birlii almalaryla birlikte nemleri artmaya balamtr. 1929'da dnyada yaanan byk ekonomik bunalm sonucunda gelimi bir ok lkede olduu gibi Trkiyede devletin daha mdahaleci olduu ve piyasada arln hissettirdii ekonomik modelin uygulanmas 1950li yllarda, yeterli dzeyde olmasa da zel giriimlere verilen nemin artt dneme kadar, KOBlerin geliimini olumsuz ynde etkilemitir. 1950li yllara kadar KOB alannda geliimin salanamam olmasnn altnda yatan nemli nedenlerden bir dieri ise ihtiya duyulan retimi gerekletirebilecek dzeyde zel sermaye birikiminin salanamam olmasdr. zel giriimlerin ve KOBlerin gerek anlamda nemlerinin artt dnem ise piyasa ekonomisine geiin yaand 1980 sonras dnem olarak grlmektedir.
3

Oktay, Ertan - Alptekin Gney; Trkiye'de KOB'lerin Finansman Sorunu ve zm nerileri, 21.Yzylda KOBler: Sorunlar, Frsatlar ve zm nerileri, Sempozyumu, Dou Akdeniz niversitesi, K.K.T.C., 03-04 Ocak 2002, s.2, http://www.emu.edu.tr/smeconf/turkcepdf/ertan_oktay.pdf, (15.06.2007) 4 KOSGEB; KOB Ekonomisi (Tarihi Geliimi), KOSGEB, Ankara, 2003, s.3.

Tablo 1: (1927-1985 Yllar) letmelerin leksel Dalm Yllar 10dan az ii 10-49 i 50+ ii 1927 1950 1963 1970 1980 1985 63.185 79.713 157.759 170.123 177.175 183.573 2.060 2.618 3.012 3.391 6.573 8.035

Toplam 65.245 82.331 160.771 175.299 185.869 194.219

1.785 2.121 2.611

Kaynak: Grses, zge Gaye; Avrupa Birlii le Mukayese erevesinde KOBlerde Eitim ve stihdam likisi, Gazi niversitesi, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s.94.

1.2. GRMCLK VE KOB KAVRAMLARI Giriimcilik ve KOB kavramlar birbiriyle yakndan ilikili kavramlar durumundadr. Dolaysyla bu her iki kavramn birbirinden bamsz olarak dnlmesi sz konusu deildir. 1.2.1. Giriimcilik Kavram Giriimcilik kavramna eitli anlamlar yklenmekle birlikte; genel olarak ekonomiyi srekli izleyerek yeni i olanaklarn saptayan; sermayesini ve retim iin gerekli teki kaynaklar (igc, hammadde, ara-gere, retim yeri vs), bu yeniliki faaliyetin gerekletirilmesi hedefine ynlendiren; bu amala rgtsel bir yap kuran ve ileten gerek ya da tzel kii veya kiiler giriimci, bu srecin btn ise giriimcilik olarak tanmlanmaktadr5. Giriimcilik bu ynyle ekonomik hayatta yenilikleri takip etmeye ve bunlar hayata geirmeye ynelik faaliyetleri iermektedir. Ekonomik yaamda dinamizmin salanmas da byk lde giriimcilere ve giriimcilie baldr. KOBler asndan, iletmenin kurulmasndan, iletmenin srekliliinin salanmasna kadar gerekletirilen faaliyetlerinin tmnde, giriimcilik ve bir giriimcide bulunmas gereken zellikler en nemli unsurlar olma zellii tamaktadr.

Kktekin, Kevser; Giriimcilik Politikas erevesinde Avrupa Birlii'nin KOB Politikas ve Avrupa Birlii Mktesebatna Uyum erevesinde Trkiye'nin KOB Politikas, Atlm niversitesi, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s.6.

Giriimcilik yn bulunan genlerin, kendi potansiyellerini kefetmelerini salayan eitim ve retim politikalar, yaratc ve retken i fikirlerinin yaama geirilmesinde nc unsur olmaktadr. Ayrca, KOBlerde igcnn niteliini artrmaya ynelik ya da AR-GE faaliyetlerini ve teknolojik gelimeyi destekleyici eitim programlar da retimin niteliini ykselten aratrmalarn ve teknolojik yenilik almalarnn artmasna, yeniliki i fikirlerinin ortaya kmasna ve baaryla ticariletirilmesine (krllk ve rekabet gc kazandrc biime dntrlmesine), teknolojik zellikleri ya da kullanm alan daha nce retilen rnlerden belirgin bir biimde iyiletirilmi ya da yepyeni bir teknoloji kullanlarak retilmi, pazarda rekabet gc daha yksek olan rn gelitirilmesine olanak tanmaktadr 6. KOBlerin kuruluunda katlanlacak olan maliyet dzeyinin byk iletmelere oranla daha dk olmas ve esnek yaplar ile deiimlere ok daha hzl uyum salama becerileri, istihdam yaratma konusunda sahip olduklar zellikleri uygulanmakta olan giriimcilik politikalarnn KOBler zerinde younlamasnn en nemli nedenleri olarak gsterilebilir. 1.2.2. Kk ve Orta lekli letme (KOB) Kavram KOBlerin tm dnyada genel kabul grm, standart bir tanm yoktur ve olmas da mmkn grlmemektedir. lkelerin, zellikle iletmeler balamnda, byklk/kklk anlaylar farkl olabildii ve zaman iinde deiime urad gibi, tanmda kullanlan kriterlerin farkll da ayr KOB tanmlarnn benimsenmesine neden olmaktadr7. Baz lkeler KOBleri 500den az iiyle tanmlarken baz lkeler bu sayy 250 ile snrlamaktadr. KOB tanmlamasnda personel says olarak 250 alan model olan 54 lke bulunmaktadr. Bu lkelerin 13 dk gelir, 24 orta gelir, 17si yksek gelir dzeyine sahip bulunmaktadr8. Uluslararas alanda, lkelerin faaliyet alanlar, alan says vb. kriterlere gre KOBleri farkl olarak tanmladklar ve uluslar aras standart bir KOB tanmnn
6 7

Kktekin; a.g.e., s.28 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.30. 8 Ayyagari, Meghana Thorsten Beck - Asli Demirg-Kunt; Small and Medium Enterprises Across The Globe: A New Database, August 2003, s.5. http://www.worldbank.org/research/bios/tbeck/abd.pdf (01.06.2007)

olmad grlmektedir. lkelerin kullanm olduklar farkl tanmlamalar yannda lkemiz rneinde olduu gibi farkl kurumlar farkl tanmlamalar

kullanabilmektedirler. 1.3. KOB TANIMINDA KULLANILAN LTLER KOBlerin lkeler ve blgeler arasnda farkl tanmlamalar nedeniyle tm dnya genelinde ortak bir tanm bulunmamakla birlikte genel olarak baktmzda KOBleri tanmlamada iki ltn kullanld grlmektedir. 1.3.1. Niteliksel (Kalitatif) Kriterler Kk iletmeleri tanmlarken niteliksel ltler olarak u esaslar gz nne alnmaktadr9; Bamsz ynetim (genellikle iletmenin yneticisi ayn zamanda iletmenin sahibidir), letmenin abalarn yresel olarak srdrmesi, letmenin almalarn srdrd i kolu ierisinde kk bir yere sahip olmas, letme sermayesinin tmnn veya byk bir blmnn iletme sahibine ait olmas. 1.3.2 Niceliksel (Kantitatif) Kriterler Niceliksel kriterler de, niteliksel ltlerde olduu gibi lkenin ve sektrn sosyo-ekonomik durumlarna gre farkllk gstermekle birlikte iletmelerin llebilir, istatistiki olarak ifade edilebilir byklklerini gsterir ve karlatrmalara olanak tanr. KOBlerin tanmlanmasnda kullanlan belli bal niceliksel ltler unlardr 10; Personel says, letme sermayesinin tutar, Kullanlan makinelerin miktar ve gleri,

Koel, Tamer; Byyen letmelerde Karlalan Ynetim ve Organizasyon Sorunlar, stanbul Ticaret Odas Yaynlar, stanbul, 1993, s.10. 10 Koel; a.g.e., s.12.

 retim miktar, Sat haslat, Belirli bir sre ierisinde kullanlan hammadde tutar, Personele denen cret, Enerji kullanm, Aktifler toplam Bu saylan kriterlere ilavelerin yaplmas da mmkndr. Tanmlamalarda kullanlan kriterlere yaplan ilaveler KOBlerin tanmlanmasnda karmakla yol amaktadr. KOB tanmlamasnda kullanlan kriterlere baktmzda ana unsur olarak ve iletmelerin snflandrlmasnda genel olarak personel saysnn kullanldn, dolaysyla nicel ltlere daha fazla bavurulduunu grmekteyiz. 1.4. ULUSLARARASI LEKTE KULLANILAN BAZI KOB TANIMLARI

1.4.1. OECD Tarafndan Kullanlan KOB Tanm OECD KOBleri snflandrrken 1-4 arasnda ii altranlar mikro, 5-19 arasnda ii altranlar ok kk, 20-99 arasnda ii altranlar kk 100-500 arasnda ii altranlar orta byklkte iletme olarak tanmlamaktadr. OECD lkelerinde genel olarak kullanlan tanmlamada KOBler 500den daha az ii altran iletmeler olarak ifade edilmektedir 11. Yaplan aklamadan da anlalaca zere OECD iletmeleri altrm olduklar ii saysna gre snflandrmaktadr. Tablo 2: OECD Tarafndan Kullanlan KOB Tanm
letme Bykl Mikro alan Says 14 ok Kk 5 19 Kk 20 99 Orta 100 500

11

Ayyagari vd; a.g.e., s.8. http://www.worldbank.org/research/bios/tbeck/abd.pdf

1.4.2. Avrupa Birlii (AB) Tarafndan Kullanlan KOB Tanm Komisyon 1 Temmuz 2005ten itibaren geerli olmak zere 6 mays 2003te, KOBlere ilikin olarak 1996 ylnda yaymlanan tavsiye kararnn yerine (Recommendation 96/280/EC) yeni bir tavsiye karar (Recommendation 2003/361/EC) benimsemitir. Bu dzenleme 1996dan itibaren gerekleen ekonomik gelimeler gz nnde bulundurarak yaplmtr12. Bu tanmlamaya gre 10dan az alan olan ve toplam btesi yada i hacmi 2 milyon Avronun altnda olan iletmeler mikro, 50den az alan olan, toplam btesi veya i hacmi 10 milyon Avronun altndaki iletmeler kk, 250den az alan olan, toplam i hacmi 50 milyon veya toplam btesi 43 milyon Avronun altnda olan iletmeler orta byklkte iletme olarak

tanmlanmaktadr. Tablo 3: ABde Kullanlan KOB Eik Deerleri

letme Bykl Kii Says Toplam Hacmi veya Toplam Bilano 50 milyon Orta < 250 1996da 40 milyon 10 milyon Kk < 50 1996da 7 milyon 2 milyon Mikro < 10 1996da tanmlanmam 1996da tanmlanmam 1996da 5 milyon 2 milyon 1996da 27 milyon 10 milyon 43 milyon

Kaynak:http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/03/652&format=HTML&aged=0&l anguage=EN&guiLanguage=en (21.06.2007)

Belirtilen ltlere ilave olarak AB tavsiye kararnda (Recommendation 2003/361/EC), KOB tanmlamasnda bu snflamaya dahil olacak iletmeler iin, hisselerinin ve irket ynetim hakknn %25inden fazlasnn baka bir irkete ait olmamas gerekmektedir. 1.5. TRKYEDE KULLANILAN KOB TANIMLARI Trkiyede uzun sre KOBler iin farkl Kurum ve Kurulularca farkl tanmlamalar kullanlmtr. KOBler iin kullanlan bu farkl tanmlamalar karmaaya ve farkl uygulamalara neden olduu grlmektedir. Ancak tanmlamada farkllklar
12

http://ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/index_en.htm (23.05.2007)

bulunmasna karn Trkiyede KOBler iin en belirleyici unsurlardan birinin iletme sahibi ile iletmenin btnlemi yaps karmza kmaktadr13. Tablo 4: Trkiye'de bulunan eitli KOB tanmlar
lgili Kurum KOSGEB Hazine Mstearl Halk Bankas Eximbank D Ticaret Mstearl 10 En Fazla alan Says Mikro Kk 50 50 Orta 150 150 950 milyar TL malat Sanayi Byk iletmelere ait sermaye miktar %25'i gemeyecek retim ve Onarm Faaliyetlerinde bulunanlar malat Sanayi malat Sanayi Sabit yatrm Dier Kriterler

250 200 200

600 milyar TL 2 milyon $ 2 milyon $

Kaynak: http://www.fp6.gazi.edu.tr/kobitanimi.htm (28.05.2007)

KOBler iin ortak bir tanmlama yaplmasna ynelik ynetmelik kmadan nce baz kurum ve kurulularca kullanlmakta olan tanmlamalar u ekilde sralanabilir; KOSGEB: 3624 Sayl Kanuna gre, imalat sanayi iletmelerinden; 1-50 ii altranlar kk lekli, 51-150 ii altranlar orta lekli iletme olarak tanmlanmaktadr. Halk Bankas: 1-250 arasnda ii altran, sabit yatrm tutar 600 milyar TLyi gemeyen imalat sanayi iletmeleri KOB olarak tanmlanmaktadr Trkiye hracat Kredi Bankas (Eximbank): Ksa vadeli TL krediler kapsamnda KOB ihracat kredisi iin 1-200 ii altran sabit sermaye yatrmlar 2 milyon ABD Dolarn gemeyen imalat sanayi iletmeleri KOB olarak tanmlanmaktadr. Hazine Mstearl: malat sanayinde faaliyette bulunan ve yasal defter kaytlarnda arsa ve bina hari net sabit yatrm tutar 950 milyar TLyi amayan iletmelerden 1-9 ii altran iletmeler ok kk lekli, 10-49 ii altran iletmeler kk lekli, 50-250 ii altran iletmeler orta lekli iletme olarak snflandrlmakta ve tanmlanmaktadr.

13

Gk, Mehmet; gc Piyasas ve KOB'ler, Roma Yaynlar, Ankara, 2004, s. 166.

10

D Ticaret Mstearl: Toplam alan says 200 amayan ve sabit yatrm tutar 2 milyon ABD Dolar olan imalat sanayi iletmeleri KOB olarak tanmlanmaktadr. 1.5.1. KOB Tanmna Ynelik Ynetmelik Tm Kurum ve Kurulular tarafndan kullanlmak, uygulamalarda esas alnmak ve hazrland tarihten alt ay sonra yrrle girmek zere, Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda

Ynetmelik 18.11.2005 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmtr. Ynetmelie gre; on kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat yada mali bilanosu bir milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler mikro iletme, elli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu be milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler kk iletme, ikiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler orta byklkte iletme olarak snflandrlmaktadr14. Tablo 5: Ynetmelie Gre KOBlerin Snflandrlmas letme Kii Says Yllk Net Sat Haslat Bykl Mikro Kk Orta Byk 0 -9 10 - 49 50 - 249 250 + 1 Milyon YTL 5 milyon YTL 25 Milyon YTL > 25 Milyon YTL

Yllk Mali Bilanosu 1Milyon YTL 5 Milyon YTL 25 Milyon YTL > 25 Milyon YTL

Ayrca Ynetmelik sermayesinin yada oy hakknn % 25inden fazlas, dorudan ya da dolayl olarak, ortaklaa yada tek bana bir yada birden fazla kamu kurum ve kuruluunun denetiminde olan iletmelerin KOB saylamayacan ifade etmektedir.

14

2005/9617, Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik, Resmi Gazete, 18.11.2005 - 25997

11

letmelerin mali durumlarna ve alan saylarna ilikin kriterler yllk olarak hesaplanan en son verilere gre yaplmaktadr. Yeni kurulan ve ilk yl hesaplar henz onaylanmam iletmelerde ise sadece alan says dikkate alnmaktadr Bir iletmede alanlarn toplam says, o iletmedeki yllk i birimlerinin toplam saysna gre belirlenmektedir. Hangi sre ile olursa olsun, yln veya gnn belirli blmlerinde veya mevsimlik ilerde alan kiiler yllk i biriminin kesirlerini oluturmaktadr. Doum izni ve birinci dereceden yaknlarn lm veya hastalk sebebiyle kullanlan izinler hesaba katlmamaktadr. Kk ve orta byklkteki iletmeleri ilgilendiren mevzuatn uygulanmasnda kamu birimlerini balayc olan bu Ynetmelik, KOBlere destek salayan kurulularn zorlanabilecei dncesiyle, ilgililere tanmda yararlanlan kriterlerini esnekletirme yetkisi de tanmaktadr. Bu Ynetmelikte belirtilen snrlar amamak kaydyla, kendi sektr ve byklk nceliklerini belirleyebilirler. Buna gre, rnein, bilgisayar operatr yetitirme kurslarndan yararlanabilecek KOBlerin hangi kapsadnn belirlenmesi mmkndr . 1.6. KOB TANIMININ NEM Tanmlamalarda oluan farkllklar iletmelerin, ulusal ve uluslararas
15

gruplar

desteklerden yararlanmada sorunlarla karlamalarna neden olmaktadr. Ayrca farkl tanmlamalar yaplacak aratrmalarda salkl sonularn alnmasn ve uygun politikalarn belirlenmesini de engellemektedir. KOBler iin ortak bir kavramsal tanmlama, lkelerin sosyal ve ekonomik geliiminde nemli bir yere sahip olan bu iletmeler iin politikalarn belirlenmesi, bu politikalarn uygulanmas, kaynaklarn etkin ve verimli kullanm ve iletmelere salanacak olan desteklerde kullanlacak istatistiksel alt altyapnn oluturulmas asndan son derece nemlidir. Btn iletmeler iin oluturulmu olan ortak bir KOB tanmyla birlikte, tanmlamalardan kaynaklanan uygulama farkllklar ortadan kaldrlarak iletmeler iin uygulama birlii saland gibi desteklerden yararlanmak KOBler iin daha kolay hale gelmektedir.
15

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.37

12

lkemiz asndan KOBler iin oluturulan tanmlama sonucunda lkemizdeki iletmelerin ok az bir ksm dnda iletmelerin tamamna yakn KOB tanm kapsamna girmi ve bu iletmelerin Avrupa Birlii (AB) tarafndan salanan desteklerden yararlanma olanan da artm bulunmaktadr.

13

KNC BLM KOBLERN EKONOMK VE SOSYAL HAYATA KATKILARI, YAADIKLARI SORUNLAR Tm iletmeler ierisindeki saylar, retimde saladklar katma deer, ulusal ve uluslar aras ticarette, milli gelir iinde sahip olduklar pay ve istihdam ettikleri kii says, KOBleri ulusal ve kresel anlamda son derece nemli aktrler durumuna getirmektedir. Ancak KOBler ekonomik ve sosyal hayatta saladklar katklar yannda nemli sorunlarla da kar karya kalmaktadrlar. 2.1. KOBLERN EKONOMK VE SOSYAL HAYATA KATKILARI Ekonomik ve sosyal gelime ile istihdam arasnda son derece yakn ilikiler bulunmaktadr. Bu alandan herhangi birinde yaanan gelime bir dierini dorudan etkilemektedir. Dolaysyla bu alanlarda KOBlerin sahip olduklar roller onlar son derece nemli birimler haline getirmektedir. rnein; yaanan durgunluk ve kriz dnemlerinde byk iletmelerin iflaslar yada klmeye gitmeleri nedeniyle ekonomik ve sosyal anlamda neden olduklar olumsuzluklar, KOBlerin bu tr durumlara uyum becerileri sayesinde daha az hissedilir hale gelmektedir. Bu uyum becerisinin altnda yatan en nemli unsur KOBlerin sahip olduklar esnek yaplardr. KOBlerin sahip olduklar bu esnek yap, zellikle bilgi toplumuna geile birlikte daha da nemli hale gelmitir. Sanayi devrimiyle birlikte ortaya kan lee gre getirinin hakim olduu yap yerini daha esnek hareket edebilen, bilgiye dayal, mekansal bamlln ortadan kalkt ve kk lekli iletmelerin arlk kazand bir yapya brakmtr. Byle bir yap ise ekonomik ve sosyal geliimin salanabilmesi ve istihdamn artrlabilmesi iin KOBlerin nemini daha da artrm ve rekabeti bir yapnn oluturulmas asndan bu iletmelere ynelik politikalar gelitirilmeye balanmtr.

14

Tablo 6da Avrupa Birliine (AB) ye 19 lkede 1988 ve 2003 yllar arasnda KOBlerde ve byk iletmelerde gerekleen deiimler gsterilmektedir. Tablodan da anlalaca zere KOBlerde gerekleen deiimlerin genel olarak byk iletmelere oranla daha olumlu olduu grlmektedir. Tablo 6: AB 19da KOBlerin Rollerindeki Yllk Deiim (1988-2003)
Mikro Net Ciro Yurtii Satlar Tketim Mallar Yatrm Mallar Ara Mallar Toplam hracat Toplam Katma Deer (reel) gc Verimlilii stihdam letmeler alan Bana gc Maliyeti Reel cret Oran gcnn Birim Maliyeti KOB Kk Orta Byk Toplam Toplam

1,4 1,9 2,7 2,1 5,8 2,4 1,9 1,6 0,3 0,4 4,3 1,0 -0,6

1,0 1,3 2,7 1,9 5,8 2,4 2,1 2,0 0,1 0,1 4,4 1,1 -0,9

0,5 0,8 2,7 1,7 6,2 2,4 2,2 2,4 -0,2 -0,1 4,4 1,4 -0,9

1,1 1,5 2,7 1,9 6,0 2,4 2,1 1,9 0,2 0,4 4,3 1,2 -0,7

0,2 0,7 2,8 1,8 6,2 2,7 2,6 2,7 -0,1 -0,2 4,4 1,6 -1,1

0,8 1,2 2,7 1,9 6,1 2,5 2,3 2,2 0,1 0,4 4,4 1,4 -0,8

0,2 0,4 0,3 0,3 0,2 0,3 Karllk Kaynak: European Commission; Observatory of European SMEs, No. 7, SMEs in Europe, Luxembourg, 2003, s.34

Trkiyede kk ve orta byklkteki iletmeler bir dnm sreci yaamaktadrlar. Bu dnm sreci ile geleneksel izgide retim yapan, yalnz yerel pazarlara ynelik faaliyet gsteren, bymekten ekinen, demode teknoloji kullanan ve serbest rekabetten kanan klasik kk ve orta byklkteki iletmecilik anlay tm yapsal ve fonksiyonel alanlarda yeniliklere ak, bilgiye ve bilgilenmeye nem veren, pazar kresel olarak alglayan, rekabeti olmazsa olmaz sayan bir kk ve orta byklkte iletmecilik felsefesine dnmektedir. Bu dnm gerekletirmi bir

15

kk ve orta byklkte iletmeler sistemi, Trkiye zelinde toplumsal barn, ekonomik dinamizmin ve siyasal istikrarn kanlmaz kouludur16. zelletirmeler sonucu devletin ekonomi ierisindeki paynn giderek

azalmasyla oluan boluun doldurulabilmesi asndan, lkemiz iletmelerinin %99,89unu oluturan KOBlerin nemli bir rol stlenebilecekleri dnlmektedir. KOBler, Trkiye ekonomisi asndan zellikle istihdamn artrlmas, gnn ihtiyalar ve tketici talepleri dorultusunda deiimin ve geliimin salanmas konularnda kilit rol oynamaktadrlar17. KOBlerin ekonomik ve sosyal hayata katk saladklar alanlar genel olarak u balklar altnda toplayabiliriz; stihdamn artrlmas Giriimciliin geliimi Verimlilik Art Yeniliklerin artmas Rekabeti bir ekonomik yapnn olumas Byk iletmelerle tamamlayclk ilikisi Tketici taleplerinin karlanmas Kreselleme Krizlerin etkilerinin azaltlmas Gelir dalmnda adaletin salanmas Blgesel gelimilik farklarnn azaltlmas Gn ve g sonucu oluan olumsuz etkilerin azaltlmas Sosyal iermenin salanmas 2.1.1. Ekonomik Gelimeye Salanan Katklar nemli sayda ii istihdam eden byk iletmeler kapanma yada klme nedeniyle ok sayda iinin isiz kalmasna ve dolaysyla isizlik oranlarnn

16

raz, Rfat; Kresel Rekabet Ortamnda Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Ulusal SosyoEkonomik Sisteme Katklar Asndan Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2005, Say 13, s.228. 17 TESK; Avrupa Topluluuna Giri Aamasnda Trk Kk letmelerinin Durumu, Karlaacaklar Sorunlar ve zm Yollar, No: 11, TESK Yaynlar, Ankara, 1998,. s.14

16

kmsenemeyecek oranlarda artmasna neden olmaktadrlar. Bu durum retimde nemli bir faktr olan insan kaynann etkin kullanmn engellemekte ve nemli ekonomik kayplarn yaanmasna neden olmaktadr. KOBlerin kapanma, ii karma gibi sebeplerle neden olduklar isizlik oranlar byk iletmelerle karlatrldnda daha makul seviyelerde seyretmektedir. Ayrca byk iletmelerce boaltlan ekonomik alanlar KOBler tarafndan doldurulabilmektedir. KOBler byk iletmelere oranla sahip olduklar esnek yaplar ile krizler sonucu oluan durumlara ve kreselleme sonucu ortaya kan gelimelere ok abuk uyum salayabilmektedirler. Bu uyum becerisi sayesinde ekonominin vazgeilmez unsuru haline gelmektedirler. ABde (AB-19) 19 milyonun zerindeki KOB, yaklak 97 milyonun zerinde kiiye istihdam salamaktadr ve bu rakam yaklak olarak tm istihdamn te ikisini (2/3) oluturmaktadr. 19.310.000 iletmenin sadece 40.000i byk iletmedir ve bu tm iletmelerin sadece %0,2sini oluturmaktadr. KOBler 2003 ylnda ABye ye 19 lkede tm iletmeler iinde sahip olduklar %99,8lik oranla ekonominin neredeyse tamamn oluturmaktadrlar. KOB tanmlamas ierisinde yer alan iletmelerin yaklak olarak %90n 10dan az ii altran mikro lekli iletmeler oluturmaktadr. KOBlerde kii bana 55.000 Avro dzeyinde katma deer retilmektedir. Tablo 7: ABde KOBlerin Rol (AB-19, 2003)
KOB Mikro letme Says stihdam letme Bana alan Says letme Bana Hacmi letme Bana Katma Deer Hacminde hracatn Pay alan Bana Katma Deer Yaratlan Katma Deerde gc Maliyetlerinin Pay 1 000 1 000 1 000 () 1 000 () % 1 000 () % Kk Orta 180 18 100 98 25 680 8 860 17 90 55 Toplam 17 820 1 260 55 040 24 280 3 19 440 3 610 120 9 40 57 1 180 13 60 57 Byk Toplam 19 310 139 710 7 1 550 540 17 75 52

19 270 40 97 420 42 300 5 1 052 890 319 020 280 126 030 12 55 56 23 120 47

Kaynak: European Commission; Observatory of European SMEs, No. 7, SMEs in Europe, Luxembourg, 2003

17

2.1.1.1. Giriimciliin Geliimi Ekonomik sistemlerde iletmeler, retim iin gerekli faktrlerin giriimciler tarafndan bir araya getirildii, gereksinim duyulan rnlerin retiminin

gerekletirildii ve bu rnlerin ihtiya sahiplerine ulatrld birimlerdir. Bu anlamda iletmelerin lke ekonomileri iin yadsnamaz bir neme sahip olduklar bir gerektir. Giriimcilik, KOBlerin geliimi asndan olamazsa olmaz koullardan biridir. Baka bir anlatmla, KOBlerin varl ayn zamanda giriimcilerin varlna baldr. Burada dikkat edilmesi gereken husus, yeterli bilgi birikimine sahip olmayan kiilerce kurulan iletmelerin kolaylkla kapanma durumuyla kar karya kalabilmeleridir. Giriimcilik, KOB, ekonomik ve sosyal gelime, istihdam birbiriyle ilikili kavramlar olup, birbirinden bamsz olarak dnlemez. KOBlerin yaratlmas ve bu sayede istihdamn artrlmas, giriimci ruha sahip yenilikleri takip edebilen, iletme ynetimi konusunda gerekli niteliklere sahip bireylerin varlyla mmkndr. Ekonomik alanda yaanan rekabet mteri odakl felsefenin gelimesine yol aarak nitelikli mal veya hizmet sunumunu salamakta, katlm ise alternatif i ve hizmet alanlarnn oluturulmasnda, giriimcilik ruhunun gelimesinde, gerekletirilen iktisadi faaliyetten yksek doyum elde edilmesinde etkin rol oynamaktadr 18. KOBler ve istihdam ilikisi, yalnzca KOB'lerin daha az sermaye ile daha ok sayda igcne istihdam olana sunmas, ok sayda insana cretli olarak alabilme frsat vermesi ile snrl olmayp, giriimci ruhu olan ok sayda insann, kendi iletmelerini kurarak igcne giriimci olarak katlmalarna olanak salamas ve bu yolla da bir lkedeki istihdam seviyesini ykseltmesidir19.

18 19

raz; a.g.m., s.229. Gk; a.g.e., s.117.

18

2.1.1.2. Verimlilik Art KOBler onlara imkan verilmesi halinde nemsiz retim faaliyetlerinin braklmasn ve gereksiz alanlarn emilmesini salayarak devlete ait iletmelerin yeniden yaplanmasna ve verimlilik dzeyinin artrlmasna yardmc olabilmektedir 20. KOBlerin byk ounluunda giriimcinin ve yneticinin ayn kii olmas, byk iletmelerin yerine getirmekle ykml olduu yasal dzenlemelerin bir ksmnn KOBler iin uygulanmamas veya daha esnek olmas gibi faktrler, sabit retim giderlerini drerek, retim maliyetlerin dmesini ve byk iletmelere oranla kaynaklarn daha verimli kullanlmasn salamaktadr. Uluslar aras rekabet asndan yerli sermayeye dayanan KOBler, elde ettikleri karlarn ounlukla ilave yatrm yaparak deerlendirmektedirler. Bylece hem tasarruf yatrm oran ykselmekte, hem de yatrmlarn finansman maliyeti dmektedir 21. ABde mikro lekli iletmeler toplam katma deerin yaklak bete birini salarken, Trkiyede MPM 2006 yl verimlilik raporuna gre imalat sanayi iyerlerinin byk bir ounluunu oluturan, 1-9 arasnda alana sahip mikro lekli iletmelerin katma deer iindeki pay sadece %6 dzeyindedir. 2.1.1.3. Yeniliklerin Artmas letmelerin piyasada ayakta kalabilmeleri onlarn dier firmalarla rekabet edebilme yeteneklerine baldr. letmeler daha fazla kar elde edebilmek, byyebilmek iin dk maliyetli retimle daha fazla sat yapmak zorundadrlar. Bunu gerekletirebilmenin artlarndan biri ise piyasa koullarnda srekli kendini yenilemektir. Trkiyede KOBler geleneksel yapdan kopamayan ve yeniliklerden uzak iletmeler olmayp, deiime ve geliime ak yaplaryla ekonomik ve sosyal hayatn vazgeilmez unsuru haline gelmilerdir. Trkiye'nin son eyrek yzylda alm gsteren kk ve orta byklkteki iletmeleri, alma yntemlerindeki esneklik

20

UN ECE; SMEs Their Role in Foreign Trade, Kyiv (Ukraine), 1997, http://www.unece.org/indust/sme/foreignt.htm , (20.07.2007) 21 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.48-49.

19

dolaysyla dinamik, mekanik ve brokratik olmaktan ok adhokratik22, yaln ve organik yapl, mesleki formasyonlu bireylerin giriimcilik ruhuyla yeniliklere ak bir grnme kavutuklar birimlerdir23. Yeniliklere ak, yaratc grlerden yararlanan KOBler, bu ynleriyle de ekonomiye ve gndelik yaama canllk katmaktadrlar. Yeni rnlerin ok nemli bir ksm ilk kez modern retim ara ve yntemlerinin kullanlmasnda istekli ve gayretli olan KOBler tarafndan gelitirilmektedir 24. Kk ve orta byklkteki iletmeler tketici tercihlerine daha esnek yaklatklar, yeniliklere daha yatkn ve alanlaryla daha yakn iliki iinde olduklarndan, deiime hzl bir ekilde uyum salayabilmekte ve ekonomiye canllk kazandrmaktadrlar. Kk ve orta lekli iletmeler yenilik kapasiteleri sayesinde ekonomik deimeyi salama ve gelecekteki pazar gereksinimlerini karlamada ana kaynak roln stlenmektedirler25. KOBler, mterileriyle kurduklar yakn ilikileri sayesinde tketicilerin gereksinimlerini daha kolay belirleyebilmekte ve tketicilerin ihtiyalar dorultusunda yeni rnlerin tasarmnda byk iletmelere gre daha avantajl olmaktadrlar 26. 2.1.1.4. Rekabeti Bir Ekonomik Yapnn Olumas Tam rekabet piyasasndan sz edebilmek iin birbirine etki edemeyecek kadar ok sayda iletmenin varl gerekmektedir. Tam rekabet piyasasnn olumas, verimliliin, yeniliklerin, kalitenin, retimin artmas gibi anlamlara gelmektedir. Piyasaya giren her yeni firma dierlerinin piyasa payn azaltmas nedeniyle daha fazla rekabeti bir yapnn olumasna neden olmaktadr. Byle bir durumda her firma mevcut piyasa ierisindeki elinde bulundurduu pay korumak yada daha fazla pay alabilmek amacyla daha yaratc olmak durumundadr. Byle bir durum ise verimlilik ve kalitede art, fiyatlarda ise d salamaktadr.

22 23

Adhokratik, geici ve zel amalarla kurulan rgt anlamnda kullanlmaktadr. raz; a.g.m., s.231 24 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.46. 25 raz; a.g.m., s.227. 26 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.48.

20

retimde KOBlerin paynn fazla olmas sermayenin ok az sayda iletmenin elinde toplanmasn engellemekte ve kk birikimlerin yatrma dnmesini salamaktadr. KOBlerin ekonomik yap ierisinde sahip olduklar pay onlarn rekabeti bir ekonominin olumas asndan nemlerini ortaya koymaktadr. Kresellemenin gittike hzlanmas sonucunda dnyada rekabet koullarnn hzla deimesi, bata gelimi lkeler olmak zere tm lkelerde rekabet gcn artrmak amacyla birtakm politikalar ve programlarn izlenmesine yol amtr. KOBlerin sahip olduklar esnek yap, byk iletmelerden farkl olarak onlarn kresel rekabet ortamnda piyasa koullarna ok abuk adaptasyonunu salayarak rekabet edebilirliklerini artrarak ekonomiye dinamizm kazandrmaktadr. Giriimcilik ve KOBler bu zellikleri nedeniyle son yllarn zme ynelik en nemli kavramlar durumuna gelmilerdir27. evresel deiimlere verilen hzl tepkiler kresel rekabetin olumsuz etkilerinden korunmada olduka etkili bir rol oynamaktadr28. Tarihsel sre iinde giriimcilik ve genel yneticilik karakterlerine sahip olan bireylerin yalnz kendi iletmelerinin baarsnda deil, yresel, blgesel ve ulusal kalknmada da etkin rol sahibi olduklar grlmektedir29. KOBler sahip olduklar esnek yap sayesinde gelimelere ok daha abuk uyum salayabilmekte, byk iletmelere oranla ok daha hzl byyebilmektedirler. 2.1.1.5. Byk letmelerle Olan Tamamlayclk likisi KOBler byk iletmelerle bir taraftan rekabet halinde iken dier taraftan bu iletmelerle nemli lde tamamlayclk ilikisi ierisindedirler. Byk iletmeler zellikle kendilerine gre daha fazla maliyet avantajna sahip olmalar nedeniyle retimlerinin bir ksmn KOBlere yaptrmakta yada yar mamul, mamul rnlerin bir ksmn bu iletmelerden almaktadrlar. Bylece KOBler byk iletmeler iin yan sanayi grevi stlenerek byk iletmeleri tamamlamakta ve bu iletmelerin daha retken bir yap kazanmalarna nemli katk salamaktadrlar. Firmalar, retimlerinin bir ksmn daha dk maliyetli retim yapan kk lekli iletmelere yaptrarak (fason retim), yatrm yapmakszn byme olanana da

27 28

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.20. raz; a.g.m., s.223. 29 raz; a.g.m., s.229.

21

kavumaktadrlar. Bu retim biimi ayn zamanda firmalarn hzl bir ekilde sermaye birikimini artrmakta ve ana firma tezgah, bina, personel yatrm yapmadan byme olanana kavumaktadr. Amerikada dar i veren tm ana firmalar iin bu sistem sermaye birikimini hzlandran esas faktrlerden biri olmutur30. 2.1.1.6. Tketici Taleplerinin Karlanmas Kk ve orta lekli iletmeler, daha fazla mteri odakl retim yapmakta, mteri tercihlerindeki deiimi daha ksa srede fark ederek, retimlerini ve gerektiinde retim srecini deitirerek taleplere kar esneklik gstermektedirler. Pazarlamay ou zaman dorudan kendileri yapan bu iletmeler, mteri taleplerine gre davranmakta, nispeten daha basit ve az ilave yatrm gerektiren deiikliklerle talepleri ksa srelerde karlamaktadrlar31. Dnyada ve Avrupa Birliinde istihdamn nemli bir blmn karlayan KOBler, kk ve esnek yaplar sayesinde gelimelere hzla uyum

salayabilmektedirler. lek retim yerine butik retim yaparak mteri memnuniyetini daha iyi salayabilmektedirler. Uluslararas alanda iletiim aralarnn etkisiyle tketici bilinci deimi ve reticiler iin daha esnek bir retim yaps sayesinde hzla tketici isteklerine cevap verme zorunluluu domutur 32. KOBler, tketici taleplerinin dahil edildii retim yntemi sayesinde taleplerin en hzl ekilde karlanmasn salamaktadrlar. 2.1.1.7. Ekonomik Krizlerin Etkisinin Azaltlmas KOBlerin saysal anlamda okluu ve istihdam ettikleri kii says, bu iletmelerin piyasadan klar nedeniyle oluabilecek olan olumsuz ettikleri, byk iletmelere oranla daha az hissedilir hale getirmektedir. Bu iletmeler piyasadan ekildiklerinde boaltm olduklar alan yeni iletmelerce kolaylkla doldurulmaktadr. zellikle byk iletmelerin piyasadan ekilmeleri nedeniyle oluabilecek olumsuz etkiler ve krizler, kk iletmelerin ekonomik yapdaki arlklar orannda azalmaktadr.

30

Demirez, Murat Rfat Cebeci; Trkiyede Giriimciliin Tarihesi ve Giriimcilerin Sosyolojik Profili, Ulusal Giriimcilik Raporu, Blm II, KOSGEB, Ankara, 2005, s.92 31 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.48. 32 Oktay - Gney; a.g.m., s.2.

22

Byk iletmelerin ekonomik kriz yada durgunluk dnemlerinde ii karma yada cretsiz izin gibi nlemleri nedeniyle neden olduklar isizlik sorunu, KOBlerde alanlarla iverenler arasnda varolan, gl ilikiler nedeniyle daha az hissedilir hale gelmektedir. Byk iletmelerle KOBlerin farknn anlalmasnda kukusuz en nemli gelime, petrol oklar sonras yaanan krizler olmutur. lek ekonomisine dayanan Fordist / Taylorist retim modelinin azalan talepler karsnda gerekli esneklii gsterememesi, dikkatlerin KOBlere ynelmesini salamtr. Byk iletmelerin klerek varlklarn srdrme abalar yannda, KOBlerin deien taleplere uyum yeteneklerinden yararlanmak suretiyle krizler almaya allmtr 33. 2.1.2. Sosyal Geliime Salanan Katklar Sosyal hayat artk gnmz toplumlarnn zerinde durduklar nemli bir alan haline gelmi durumdadr. yle ki gnmzde toplumun refah dzeyinin artrlmas dezavantajl gruplarn korunmas konularnda zel politikalar gelitirilmeye balanm hatta bu konularda zel yasal dzenlemeler dahi yaplmaya balanmtr. Tm dnyada 1 dolarn altnda yaayanlarn says tahmini olarak 1996 ylnda 594,6 milyon iken 2006 ylnda bu say 507 milyon civarnda gereklemitir. stihdam edilenler arasnda 1 dolarn altnda gelirle yaayanlarn oran %24,0dan %176ya dmtr. 2006 ylnda dnyada yaklak 2,9 milyar alann 1,4 milyar 2 dolarlk gelirle yoksulluk snrnn altnda yaamaktadr. Her ne kadar yllar ierisinde yoksulluk konusunda ilerleme kaydedilmi olsa da halen nemini korumaktadr34. stihdam alannda salanan gelimeyle doru orantl olarak yoksulluk sorununda da iyilemelerin saland grlmektedir. Ekonomik byme, istihdam ve yoksulluk arasnda yakn bir ba bulunmaktadr. Ancak ekonomik gelime istihdam artrmasna ramen, ekonomik bymeyle istihdamdaki bymenin ayn oranda olduunu sylemek mmkn deildir. Bugn dev boyutlara ulaan kresel bir istihdam krizi yaanmaktadr ve bu koullarda uygun i a kendi kendine ortadan

33 34

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.45. ILO; Global Employment Trends Brief, ILO, January 2007

23

kalkmayacaktr. Bu konularda yeni politikalara ve uygulamalara gereksinme duyulmaktadr. KOBlerin ekonomik byme yannda istihdamn geliimine saladklar katk, istihdam ve yoksulluk arasndaki iliki, bu alanlarda gelime salanabilmesi iin, KOBlere ynelik almalarn etkin hale getirilmesini zorunlu klmaktadr. 2.1.2.1. Gelir Dalmnda Adaletin Salanmas Gelir dalmnda adaletin salanmas sosyal devlet anlaynn bir gerei olarak grlmektedir. Gelir dalmnda adaletin salanmas ise gl bir orta snfn yaratlmasn gerekli klmaktadr. Orta snfn gl olduu toplumlarda, gelir dalmnda snflar arasnda oluan farklar da azalmaktadr. Dolaysyla bir toplumda orta gelir grubunu oluturan bireylerin fazlal o toplumda adil bir gelir dalmnn varlna da iaret etmektedir. KOBler, sosyal dlanma ve yoksulluun nlenmesinde, adil bir gelir dalmnn salanmasnda, toplam istihdam ierisinde sahip olduklar pay ve orta gelir grubunu temsil etmeleri nedeniyle nemli bir etken durumundadrlar. Gelir dzeylerine gre snflandrmalarda gelir gruplar alt, orta ve st olmak zere e ayrlmaktadr. Orta gelir grubunun ounlukta olduu lkeler gelir dalmnda adaletin nemli lde saland lkelerdir. Orta snf temsil etmeleri nedeniyle KOBler, ekonomideki arlklar orannda gelir dalmnda adaletin salanmasna katkda bulunmaktadrlar. Bireysel refaha olan katklar asndan bakldnda, isizliin ok yksek olduu bir ekonomik yapda, KOB'lerin gerekletirdii yatrmlar sonucu istihdama yaptklar katklarn, bireylerin refahn direkt olarak etkiledii bilinmektedir. Bu yolla, birok kii isizken istihdam edilir hale gelmektedir35. KOBlerce gerekletirilen yatrmlarn bir sonucu olarak, bireyin bir taraftan gelir sahibi olmas salanrken dier taraftan toplumsal hayata katlm da salanm olmaktadr. 2.1.2.2. Blgesel Farkllklarn Azaltlmas Gelimilik farklarnn azaltlmas ve blgesel anlamda ekonomik ve sosyal refahn dengeli hale getirilmesi iin, geri kalm blgelerde gelir dzeylerinin

35

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.58.

24

artrlmas, yerel ynetimlerin glendirilmesi, kaynaklarn etkin bir ekilde kullanlmasnn salanmas vb. yannda, bu blgelerde ekonomiyi canlandrmak ve ekonomik faaliyetlerin eitliliini artrmak zere giriimciliin tevik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir36. KOBlerin yeni i yaratma potansiyellerinin ykseklii ve istihdam iin gerekli yatrmn byk iletmelerden kat daha dk olmas sayesinde ve tm corafi alana yaylmalar nedeniyle, bulunduklar blgelerde isizlik sorununu azaltc bir etki salamaktadrlar. Bu zellikleri nedeniyle faaliyette olduklar blgelerde isizlik sorununu hafifletmekte ve byk kentlere g engellemektedirler 37. Byk iletmeler genel olarak byk ehirlerin evrelerinde yerlemekteyken, KOBler kurulma aamasnda sahip olduklar sermaye, iyeri bykl gibi nedenlerle gelimemi yrelerde de kurulabilmekte bu sayede gelimemi olan bu yrelerde istihdam artna katk salayarak hem isizlik nedeniyle toplumsal anlamda ortaya kabilecek olumsuzluklara hem de gelimemi yrelerden gelimi olan byk ehirlere gn nlenmesine olumlu katklar salayabilmektedirler38. 2.1.2.3. Gn ve G Sonucu Oluan Olumsuz Etkilerin Azaltlmas Blgesel gelimilik farklar, bireylerin kra oranla daha fazla ekonomik ve sosyal olanaklara sahip olan byk ehirlere g etmelerine neden olmaktadr. Krsal alanda tarmsal faaliyetlerde bulunurken byk ehirlere g eden bireylerin nemli bir ksm ekonomik ve sosyal anlamda marjinallemektedir. zellikle gecekondulama ve ekonomik faaliyetlerin marjinal olarak ifade edilen ve verimlilii ok dk yada sfra yakn olan sektrlerde younlamas kentleri olumsuz etkileyen nemli faktrlerdir. KOBler bir taraftan blgesel kalknmlk farklarnn ortadan kalkmas yoluyla g nleyici etki yaparken, krsal alandan kentsel alana g eden bireylerin, ekonomik ve sosyal hayata kazandrlmalar ve retken hale gelebilmeleri konusunda, organizasyon yaplar ( iletme sahibi ve ynetici vasflarnn ayn kiide birleiyor olmas nedeniyle ii ve iveren arasnda oluan ilikiler a ), emek youn retimleri, i

36 37

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.55. zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., 142 38 Gk; a.g.e., s.142.

25

deneyiminin kazanlmasnda sahip olduklar rollerle etkili bir zm mekanizmas olma imkanna sahip bulunmaktadrlar. 2.1.2.4. Sosyal Dlanmann nlenmesi Toplum ierisinde sosyal dlanmayla karlaan gruplar genel olarak, bir i sahibi olamadklar iin kendilerine ait gelirleri olmayan yallar, genler, kadnlar ve zrller gibi gruplardr. Kendilerine ait yada yeterli dzeyde gelirleri olmayan bu gruplar sosyal dlanma ve yoksulluk riskiyle kar karya bulunmaktadrlar. Sosyal dlanma ve yoksullukla mcadelede en nemli ara, istihdamn artrlmas ve sosyal koruma sisteminin gelitirilmesidir. KOBler blgesel anlamda dalmlar, yerel olma zellikleri ve orta snf temsil etmeleri39 nedeniyle sosyal dlanmann nlenmesinde nemli lde etkili olmaktadrlar. KOBler, sosyal dlanmaya maruz kalan yada byle bir risk altnda olan bireyleri ve gruplar istihdam yoluyla ekonomik ve sosyal yaama katarak, onlarn durumlarnn iyiletirilmesine ve yaam kalitelerinin ykseltilmesine katk salamakta, bylece toplumda sosyal dlanma ve yoksulluk riskinin azaltlmasnda nemli bir rol oynamaktadrlar40 . 2.1.3. Kk ve Orta lekli letmelerde stihdam Dnya genelinde ve Trkiyede iletmelerin hemen tamamna yaknnn KOBlerden olumas ve toplam istihdam iindeki paylar, ekonomik, sosyal yaamla birlikte istihdam konusunda bu iletmelerin nemini giderek artrmaktadr. zellikle lek ekonomilerinin giderek nemini yitirmeye balamas, bu iletmeleri ekonomik gelime ve gnmz toplumlarnn en nemli sosyal sorunlarndan biri haline gelen istihdam konusunda daha da dikkate deer klmaktadr. sizliin, ekonomik ve sosyal etkileri nedeniyle gelimi ve gelimekte olan tm lkeler iin yeni ilerin yaratlmas nemli konulardan biri haline gelmitir. Gnmzde yeni ilerin ou, byk iletmelerden ziyade, yeni ve kk iletmeler tarafndan yaratlmakta ve bu eilim giderek glenmektedir 41.

39 40

raz; a.g.m., s.223 DPT; 2006 Yl Program, s.91., http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2006.pdf , (17.08.2007) 41 TSK; Trkiyeye Yol Gsteren lke, Politika ve Uygulamalar, Avrupa Birliinde Giriimciliin Gelitirilmesi, Ankara, 2004, s. 8.

26

Avrupa Birliinde genilemeyle birlikte KOBlerin AB ekonomisinde sahip olduklar arln deimedii ve dolaysyla birlie sonradan katlan ye lkelerin ekonomilerinde de KOBlerin nemli bir yere sahip olduklar ifade edilebilir. Birlie sonradan katlanlar ilave edildiinde ortaya kan durum ise u ekildedir; AB (AB 25) lkelerinde 2003 ylnda toplam iletmelerin %99,5i mikro lekli iletme olmak zere %99.8i KOB tanm kapsamndaki iletmelerden olumaktadr; Toplam istihdamn yaklak olarak te ikisi (%67,1), yaratlan toplam katma deerin yarsndan fazlas (%57.3) bu iletmelerce gerekletirilmektedir; %67,1lik oranla toplam istihdamn yaklak olarak te ikilik ksm KOBlerce salanmaktadr. KOBlerce salanan bu %67,1lik istihdamn, %29,8i mikro lekli iletmelerde, %20,8i kk lekli iletmelerde, %16,5i orta lekli iletmelerde gereklemektedir. Tablo 8: ABde KOBlerin Ekonomide Sahip Olduklar % Pay (AB-25, 2003) letme Bykl letme says Mikro (1-9) Kk (10-49) Orta (50-249) Toplam Byk (250+) 91.3 7.3 1.2 99.8 0.2 stihdam 29.8 20.8 16.5 67.1 32.9 hacmi 19.4 19.3 19.2 57.9 41.9 Katma Deer 20.5 19.1 17.8 57.3 42.7
SMEs and

Kaynak: Schmiemann, Manfred; Statistics in Focus, Industry Trade and Services, Entrepreneurship in the EU, 24/2006, eurostat, 2006

1993 - 2008 yllar ile 1998 - 2001 yllar arasnda istihdam alannda yaanan gelimelere bakldnda Amerika Birleik Devletleri (ABD) ile AB arasnda iki fark gzlenmektedir. Bunlardan birincisi ABDde her iki dnemde ABye oranla daha fazla byme salanm olmas; ikincisi, KOBlerde istihdam konusunda yaanan gelimenin, ABDye oranla AB lkelerinde daha yksek olmasdr. ABD ve ABde istihdamdaki byme oranlarnda farkllk olmasna karn KOBlerin istihdama olumlu ynde katkda bulunduklar grlmektedir.

27

Tablo 9: AB 19 ve ABDde letme Byklne Gre stihdamda Yllk Deime 1993/1998 (%) 1998/2001 (%) AB - 19 KOB - Mikro - Kk - Orta Byk Tm letmeler 0.5 0.6 0.4 0.3 0.3 0.4 ABD 1.8 1.1 1.9 2.2 3.5 2.7 AB 19 1.3 1.4 1.2 1.0 1.0 1.2 ABD 1.7 0.3 1.9 2.5 3.5 2.7

Kaynak: European Commission; Observatory of European SMEs, No. 7, SMEs in Europe, Luxembourg, 2003, s.36

2.1.3.1. stihdam Asndan Gelien Sektrler ABde 2001 ve 2003 yllar arasnda reel sektrde, istihdamdaki bymenin KOBler arasnda byk iletmelere oranla daha byk olduu grlmektedir. Ayrca genel anlamda olumlu gelimeler olmasna karn istihdamda yaanan olumsuz gelime olarak ifade edebileceimiz baz sektrlerdeki dlerin KOBler arasnda byk iletmelere gre daha yava olduu grlmektedir. KOBlerde, byk lekli iletmelere oranla grece olarak en fazla artn yaand sektr inaat sektr olmutur. KOBlerde istihdam asndan nemli bir konuda, 2005 ylnda kendi hesabna alanlarn orannn yksekliidir. stihdamn yaklak olarak %16s kendi hesabna alanlardan olumaktadr ve bu alanda istihdam edilen erkeklerin oran kadnlardan yaklak olarak kat daha fazladr. Tablo 10: Sektrlere Gre stihdamda % Deiim (AB 25, 2001-2003) Sektrler Madencilik ve ta oca malat Enerji naat Datm leri Otel ve Lokantalar Tama ve letiim Ticaret Toplam Deiim -5,7 -3,2 -3,2 3,0 4,8 8,3 2,8 3,6 Mikro (1-9) -1,0 -0,4 1,8 7,8 5,5 9,6 9,0 5,4 Kk Orta KOB (10-49) (50-249) (1-249) -7,0 -1,3 0,8 0,7 5,6 12,5 3,8 1,8 1,5 -2,5 -0,1 1,1 2,7 4,8 5,0 3,8 -2,6 -1,6 0,3 4,0 5,1 9,8 6,2 4,0 Byk (250+) -7,2 -5,6 -4,2 -4,4 4,1 1,9 0,2 2,8

Kaynak: Schmiemann, Manfred; Industry Trade and Services, Entrepreneurship in the EU, Eurostat, 24/2006,

Statistics in Focus, SMEs and

28

Avrupa Birliinde, 1988 ile 1995 yllar arasndaki dnemde KOB'lerin yaratt net istihdam ayn dnemde byk lekli iletmelerde grlen istihdam kaybn karlamann tesine gemitir. Bu dnemde yaratlan yeni istihdamn neredeyse tm 100'n altnda ii altran iletmelerden kaynaklanmtr 42. 2.1.3.2. KOBler de Yaratlan stihdamn zellikleri KOBler hem AB lkelerinde hem de Trkiyede yaklak olarak istihdamn 2/3sini karlamaktadrlar. KOBleri istihdam asndan nemli klan bir ok etmen bulunmakla birlikte bu etmenlerin en nemlilerinden biri retim srecinde teknolojiye arlk veren, ancak sermayesi dk olan KOBlerin, ticari potansiyeli yksek rnler gelitirme konusunda bilgi birikimine ve uzmanla sahip igc istihdam etmesi, diplomal ve nitelikli igcnn lke iinde kalmasna olanak tanmalardr 43. Dnya Bankas tarafndan yaplan aratrmalara gre KOBlerin istihdama katklarnn boyutu u ekilde ifade edilmektedir: Kk iletmelerde bir kiilik istihdam yaratabilmek iin harcanacak miktar, byk iletmelerde harcanann 1/3dr. Dolaysyla, Trkiye gibi sermayenin kt olduu ve isizliin yaygn olduu lkelerde, KOBlerin sahip olduu bu avantaj, onlarn nemini artrmaktadr 44. KOBlerin nemli bir ksmnn emek youn retim yapan birimler olmalar bu iletmeler iin istihdam maliyetini byk iletmelere oranla drmektedir. Emek youn retimin arlkta olmas sebebiyle ilave istihdam iin yaplmas gereken harcama miktar da dmektedir. KOBlerin bir dier zellii, isizliin drlmesine olan katklar yannda, zellikle niteliksiz iilerin istihdamna olanak salayan ekonomik birimler olmalardr. lkemizde baz blgelerde nitelikli ii says son derece snrldr. Bu kiiler KOBler tarafndan istihdam edilerek alma yaamna katlmaktadrlar. Byk iletmeler vasfl ve yar vasfl iiler altrmay tercih ederken, KOBler vasfl iilerin yksek cretleri dolaysyla, ancak dk ve orta vasf seviyesindekileri altrabilmektedirler. Vasfl/kalifiye elemanlarn bu iletmelerde istihdam edilme oranlar, byk lekli

42

Sayn, Meral - Mustafa Akan Fazlolu; Avrupa Birliinde KOB Destekleme Programlar ve Dier Tevik Aralar, Ankara, ubat 1997, Ek 1 43 Kktekin; a.g.e., s.30 44 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., 62

29

iletmelere gre ok dktr. KOBler, bydke ve gelitike vasfl iileri de istihdam edebilir hale gelmektedir. Bunun nedenleri olarak unlar belirtilebilir 45; Birok kk iletmede vasfl elemana gereksinim duyulmayabilir. Vasfl elemanlarn cret dzeyleri ve iverene maliyeti yksek olduundan, KOBler bu tr igcnn istihdamn ekonomik olarak

karlayamamaktadrlar. Vasfl alanlar birtakm nedenlerden tr (prestij, i gvencesi, yksek cret ve haklar, kariyer vb.) kkler yerine byk iletmeleri tercih etmektedirler. Birok KOB, kurulduktan sonra bir mddet az sayda ve dk vasf dzeyinde alanlar ile ilerini yrtebilmektedir. KOBlerde i hacmi geniledike ve iler daha karmaklatka, hem alan says, hem de bunlarn vasf dzeyleri ykselme eilimi gstermektedir . stihdam imkanlar yaratmada olduka etkin olan KOBler ayn zamanda mesleki deneyim okullardr46. KOBler, ilk kez alma hayatna atlanlarn daha fazla istihdam frsat bulduu iletmeler olduu gibi, alanlar, zamanla tm retim srelerini grmekte, hatta fiilen almakta, bu sebeple ok ynl esnekuzmanlama artmaktadr. Bu durum, iletmenin ksa sreli eleman anda dier alanlardan yararlanmasn salarken, alanlara da isiz kalmalar halinde daha kolay i bulma ans kazandrmaktadr. alanlarn sadakati ve motivasyonu yksektir. 47 Kk iletmeler, giriim zgrlnn yannda giriim kapasiteleri ve kolayca uyum salayabilme zellikleri sayesinde teknolojik gelimeleri izler hatta bir anlamda yeniliklerin denendii alanlar olarak ilev grrler. Esnek yaplar sayesinde byk teknolojik sramalarda, yeni teknolojiye geite, toplumda taleplerde meydana gelen deiimlerde nemli grevler yklenirler48. Kriz dnemlerinde isizliin artmasnn nedeni, zellikle byk lekli iletmelerin krizle baa kamayp faaliyetlerini sona erdirmeleri ya da kstlamalardr.
45 46

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., 63-64 raz; a.g.m., s.229. 47 zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.47. 48 raz; a.g.m., s.228.

30

Bu tr dnemlerde KOBler, esnek yaplar dolaysyla kendilerini yeni koullara uydurmu ve varlklarn devam ettirebilmilerdir. Dolaysyla, KOBler kriz dnemlerinde kendi istihdamlarn koruyabilmi, hatta byk iletmelerden boalan pazarlara girerek, istihdam artna bile yol amlardr. Gerekten, byk iletmeler istihdam salama asndan sadece ekonominin gelime dnemlerinde baarl olabilirken, kk iletmeler hem daralma hem de genileme dneminde istihdama katkda bulunabilmektedir49. alanlarla iverenler arasnda oluan ilikiler ve yetimi nitelikli alanlarn kaybetmek istemeyen KOBler, mmkn olduunca mevcut alan saylarn muhafaza etmeye almaktadrlar. KOBlerin isizliin zmne ynelik katklarndan bir tanesi de, blgesel isizliin azaltlmasnda stlendii roldr. lkemizde, iletmelerin blgelere gre dalmnn bozuk olmas, baz blgelerde isizlik oranlarn yksek seyretmesinin nedeni olurken (birok Gneydou, Dou, Karadeniz ve Anadolunun douda kalan blgeleri), baz blgelerde KOBlerin saylarnn yksek olmas ise, burada yer alan illerde isizlik oranlarn Trkiye ortalamasnn bile altna drmektedir (Konya, Gaziantep, Kahramanmara vb.)50. Yeni i yaratma ve istihdam salama kapasiteleri asndan ok nemli birimler olmalar nedeniyle, gelimi lkeler de dahil olmak zere tm lkeler KOBlerin korunmas ve yeni KOBlerin kurulmas amacyla tevik politikalar uygulamaktadrlar . 2.1.4. KOBlerin AB, Trkiye ve Baz lke Ekonomilerinde nemi KOBler dnya genelinde birok lke asndan nemli bir yere sahiptir. stihdam ve katma deerin nemli bir ksm KOBlerce yaratlmaktadr. Tablo 11de ve ABde grld zere lkesel ve blgesel anlamda kurulu iletmelerin hemen tamamna yakn KOBlerden olumaktadr. 2000 ve 2003 yllar arasnda oransal olarak bakldnda deiiklikler olmakla birlikte AB lkelerinde KOBlerin nemli katklara sahip olduklar grlmektedir. 2003 ylnda ABde yaklak 19.5 milyon iletme 140 milyon kiiye
49 50

zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.62. zdemir Ersz Sarolu; a.g.e., s.64.

31

istihdam salamtr. Bu iletmelerin %92si on kiiden daha az alan olan mikro lekli, %7si 10 ile 49 arasnda alan olan kk lekli, %1i 50 ile 249 arasnda alan olan orta lekli ve %0.2si 250 ve zerinde alan olan byk lekli iletmelerdir. KOB statsndeki iletmeler istihdamn yaklak olarak te ikisini salamaktadr ve bu te ikilik istihdamn nemli bir ksm (%56) mikro lekli iletmeler tarafndan salanmaktadr51. Tablo 11: Seilmi Baz lke Ekonomilerinde KOB'lerin Rol
DEVLET Tm letmeler indeki Yeri (%) Toplam stihdam indeki Yeri (%) Toplam Yatrm indeki Yeri (%) Katma Deer indeki Yeri (%) Toplam hracat indeki Pay (%) Toplam Kredilerden Ald Pay (%)

A.B.D. 97,2 50,4 38,0 36,2 32,0 42,7 Almanya 99,8 64,0 44,0 49,0 31,1 35,0 Hindistan 98,6 63,2 27,8 50,0 40,0 15,3 Japonya 99,4 81,4 40,0 52,0 38,0 50,0 ngiltere 96,0 36,0 29,5 25,1 22,2 27,2 G.Kore 97,8 61,9 35,7 34,5 20,2 46,8 Fransa 99,9 49,4 45,0 54,0 23,0 48,0 talya 97,0 56,0 36,9 53,0 Trkiye* 99,8 76,7 56,5 37,7 9,0 24,3 Kaynak: Akgemci, Tahir; KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler, KOSGEB, 2001, Ankara - * KOSGEB ile yaplan grme (2002 TK GSS verilerinden derlenmitir)

Trkiyede dier lke rneklerinde olduu gibi ekonomi ierisinde KOBler nemli bir yere sahiptir. Trkiyede tm iletmeler asndan bakldnda neredeyse ekonominin tamamn oluturan bu iletmeler, AB lkeleri ortalamasyla

karlatrldnda yaratlan katma deer asndan %37,7 ile son derece dk bir paya sahip grlmektedirler. Birok lkede olduu gibi Trkiyede KOBlerin ekonomik hayat asndan nemli bir yere sahip olduu ancak 2002 ylnda yaplan sayma gre, iletmeler ve istihdam asndan yksek oranda paya sahip olan KOBlerin, retilen katma deerdeki paylar olduka dk dzeydedir. ABye ye 25 lkenin ortalamasna bakldnda ise 2003 yl verilerine gre KOBlerin yaratlan katma deerdeki pay %57,3lk oranla toplam katma deerin yarsndan fazladr. ekil 1: Toplam letme Saysnn Byklk Grubuna Gre Dalm (2002)
51

European Commission; Observatory of European SMEs 2003.No.6: The Impact of EU Enlargement on European SMEs, Luxemburg, 2003, s.55 - European Commission; Observatory of European SMEs 2003, No.1: Competence Development in SMEs, Belgium, 2003, s.49,

32

M ik ro 9 6 ,3 2 %

B y k 0 ,1 1 %

O rt a 0 ,4 8 %

Kk 3 ,0 9 %

Kaynak: KOSGEB; 2002 Yl Genel yeri Saym malat Sanayi Deerlendirmesi, KOSGEB, Ankara, ubat 2005, s.6.

TK tarafndan 1992 ve 2002 yllarnda yaplan Genel Sanayi yeri Saymlarndan elde edilen bulgulara gre KOBler neredeyse iletmelerin tamamn oluturmaktadr. 2002 yl verilerine gre Trkiye'deki iletmelerin % 99,89'unun AB uyumlu KOB tanmna girdii grlmektedir. Byk iletmelerin tm iletmeler ierisindeki pay ise sadece %0,11dir. KOB'lerin nemli bir blmnn de mikro lekli firmalar olduu grlmektedir. zellikle 1 ila 9 arasnda ii altran mikro lekli iletmelerin tm iletmeler iindeki paynn %95in zerinde olduu grlmektedir. Trkiyede mikro lekli iletmelerin tm iletmeler iinde sahip oldu pay, AB ekonomisinde mikro lekli iletmelerin sahip olduu payn dahi zerindedir. KOB'lerin lke ekonomilerindeki etkinlik dzeyi karlatrldnda ABD ve Almanyada KOB'lerin lke ekonomisi iin tad nem dier lkelere gre ok daha fazladr. Trkiyede ise KOBler 10 lke arasnda yaplan sralamada Yunanistan, in, Romanya ve Japonya'nn zerinde bir srada yer almaktadr. Tablodan da anlalaca zere KOBler gelimi lkelerde dahil olmak zere, lke ekonomileri iin son derece nemli bir yere sahiptir ve ekonomi ierisindeki etkinliklerinin azalmas sz konusu deildir.

33

Tablo 12: KOB'lerin lke Ekonomilerinde Etkinlik Dzeyi Sra lke Etkinlik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ABD Almanya talya srail Fransa Trkiye Japonya Romanya Yunanistan in 8,10 7,45 6,63 6,06 5,91 5,35 4,68 4,50 4,44 4,42

Kaynak: Akta, Ramazan; KOBlerin lke Ekonomisi Asndan Tad nem, Sorunlar ve zm nerileri, TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi , s.8. http://www.sbe.yildiz.edu.tr/Kobi.pdf

2.1.5. Trkiyede letmelerin Sektrlere Gre Dalm Dokuzuncu Kalknma Plan KOB zel htisas Komisyonu Raporuna gre, Trkiyede iletmelerin, %46,19u, alanlarn ise %32,38i ticaret faaliyet kolunda younlam durumdadr. Tm iletmelerin %14,35ini oluturan imalat sanayii, iletme says olarak dk bir orana sahip olmasna karn, alanlarn %32,31ini istihdam etmektedir. Dolaysyla bu iki faaliyet kolunun toplam istihdamn %64,69unu karladklar ve bu alanlarda faaliyet gsteren iletmelerin istihdam asndan son derece nemli olduu grlmektedir. stihdam asndan younlamann en fazla olduu, malat Sanayi ile Ticaret alannda faaliyet gsteren iletmelerden sonra srasyla, %8,33 ile Otel ve Lokantalar, %7,91 ile Ulatrma, Depolama, Haberleme, 5,15 ile Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri, 3,63 ile naat, 3,37 ile Dier Hizmet Faaliyetleri, 1,95 ile Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri, 1,58 ile Salk leri ve Sosyal Hizmetler, 1,27 ile Madencilik ve Taocakl, 1,21 ile Eitim Hizmetleri, 0,91 ile Elektrik, Gaz ve Su sektrleri yer almaktadr.

34

Tablo 13: Trkiyede letmelerin Sektrel Dalm

Sektrler yeri Says % alan Says %

Ticaret 794.715 46,19 2.048.264 32,38 malat 246.899 14,35 2.043.815 32,31 Otel ve lokantalar 163.112 9,48 526.845 8,33 Ulatrma, Depolama, Haberleme 244.490 14,21 500.104 7,91 Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri 90.473 5,26 325.697 5,15 naat 35.702 2,07 229.400 3,63 Dier Hizmet Faaliyetleri 90.919 5,28 213.400 3,37 Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri 13.538 0,79 123.178 1,95 Salk leri ve Sosyal Hizmetler 31.546 1,83 99.966 1,58 Madencilik ve Taocakl 1.809 0,11 80.341 1,27 Eitim Hizmetleri 5.692 0,33 76.435 1,21 Elektrik, Gaz, Su Datm 1.703 0,10 57.591 0,91 Toplam 1.720.598 100,00 6.325.036 100,00 Kaynak: DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013), KOB, zel htisas Komisyonu Raporu, s.3

stihdamn en youn olduu imalat sanayi alt sektrlerinde istihdamn dalmna bakldnda, %19,31 oranla tekstil rnleri imalatnn ilk srada yer ald grlmektedir. Tekstil rnleri imalatndan sonra gelen iki nemli alt sektr ise %14,59 ile giyim eyas imalat ve %12,41 ile gda rnleri ve iecek imalatdr. malat sanayinde yaratlan toplam istihdamn yaklak olarak yars bu alt sektr tarafndan salanmaktadr. 2.2. KOBLERDE YAANAN TEMEL SORUNLAR Batl ekonomilerde olduu gibi lkemizde de istihdam, retim, kaynaklarn yerinde ve etkin ekilde deerlendirilmesi ve blgeler arasndaki mevcut dengesizliin giderilmesi konularnda kk sanayinin etkisi olduka yksektir. Kk sanayi iletmeleri hem say ve retim hacmi itibariyle, hem de istihdam ve katma deer ynnden lkemiz ekonomisinde ok nemli bir yer tutmaktadr. Bu iletmelerin karakteristik ve yapsal zelliklerinden ileri gelen ve zm bekleyen bir dizi sorunlar mevcuttur. Sorunlarn zm iin atlacak her adm kk sanayi kesiminin lkemiz kalknmasndaki roln artracaktr52. KOBleri olumsuz etkileyen faktrlerden biri Trkiyenin rekabet koullar asndan iinde bulunduu durumdur. Dnya rekabet yllna gre toplam rekabet gc sralamasnda Trkiye 48. srada yer almaktadr. Bu sralamaya gre rekabet

52

TO; 2004 Yl stanbul Kk Sanayi Kapasite Kullanm Aratrmas, TO, stanbul, 2005, s.1.

35

asndan Trkiye neredeyse tm AB lkelerinin gerisinde kalm durumdadr. Yllar itibariyle bakldnda Trkiye 2001 ylnda 48. srada, 2002 ylnda 49. srada, 2003 ylnda 56. srada, 2004 ylnda 55. srada, 2005 ylnda 48. srada yer almtr. 105 lke arasnda yaplan rekabet gc sralamasnda da Trkiye 52. srada yer almaktadr53. KOBler Trkiyede geni istihdam olanaklar salarken, retim faaliyetlerinde gerektii kadar yer alamamaktadr. lke ekonomisinde bu kadar geni yer tutan KOBler bata finansman, pazarlama, kalifiye i gc, teknoloji, alt yap sorunlar olmak zere ok fazla sorunla kar karya kalmaktadrlar. KOBlerde yaanan tm sorunlar birbiriyle ilikili olup, tmnn temelinde de ounlukla nitelikli igc eksiklii ve bilgi birikiminin eksiklii grlmektedir 54. KOSGEB'in 2004 yl ierisinde yapt ve 40.000 iletmeyi kapsayan saha almasnda eitim eksiklii aka grlmektedir. Yaplan almaya gre, iletme sahiplerinin byk bir ounluunu ilkretim mezunlar oluturmaktadr, niversite mezunlar yaplan anket almasnda nc srada gelmektedir. letme sahiplerinin eitim dzeyi ilkretim seviyesinde kmasna ramen, altrdklar yneticilerin byk bir ounluu niversite mezunlarndan olumaktadr. Buradan da aka grlyor ki iletme sahipleri genellikle niversite mezunu yneticiler ile almay tercih etmektedirler. Nitelikli eleman bulma sorunu KOB'ler asndan olduka nemli bir konudur. KOSGEB'in yapm olduu saha almasndan kan sonulara baktmzda iletmelerde alanlarn byk bir ksmn ilkretim mezunlar oluturmaktadr. Ankete katlan 604.000 alann yaklak %50'den fazlasnn ilkretim mezunlarndan olutuu grlmektedir 55. KOB'lerin rekabet gcn artrmak iin igcnn niteliinin artrlmas ve eitim faaliyetlerinin teknolojideki gelimeler dorultusunda yrtlmesi

gerekmektedir. Mesleki ve teknik eitime zellikle nem verilmesi, eitim kurumlar ile KOBler arasnda ibirliinin salanmas ve KOB'lerin rgt yaplarnn insan kayna nitelikleri dzeyinde yeniden yaplandrlmas gerekmektedir56.

53 54

DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) KOB, zel htisas Komisyonu Raporu, s.13-14 Oktay - Gney; a.g.m., s.16. 55 KOSGEB; 2004 Saha Aratrma almas n Deerlendirme Raporu, Ankara, Aralk 2004, s.22 56 Uzunolu, Sadi - Apak, Sudi Akgz, Ali Faruk; AB Mzakere Srecinde KOBlerin Korunmas ve Uyum Stratejileri, TO, stanbul, 2005, s.10

36

2.2.1. retime likin Sorunlar Finansman, yatrm ve ynetim konusunda yaanan sorunlar, yeni retim, yntem ve tekniklerine uyum salanmas ve iletmelerin rekabet edebilirlikleri konusunda olumsuz etkilere neden olmaktadr. Teknolojik gelime dzeyinin dk kalmas ve bu anlamda gerekli deiimlerin salanamamas kalitesiz retime, maliyetlerin ykselmesine ve hammadde, makine, igc gibi kaynaklarn israfna neden olmaktadr. Genel olarak teknik eitim dzeyine sahip KOB yneticileri, gerekli n almalardan uzak yatrm yaparak retime getikleri iin iletmeler asndan retilen rnlerin piyasa ihtiyalarndan uzak olmas gibi bir sorunla karlama riski sz konusu olabilmektedir. retim srecinin ilk aamasn oluturan satn alma faaliyeti byk iletmelerde ayr bir departman tarafndan yrtlrken KOBlerde ise bu faaliyet genellikle KOB patronu tarafndan yrtlmektedir. Ayrca bu iletmeler siparie dayal retim gerekletirmeleri nedeniyle byk iletmelerin sahip olduklar daimi tedarikilere sahip deillerdir57 dolaysyla nitelikli bir personel tarafndan gerekletirilmeyen ve siparie dayal olan bu faaliyet iletme asndan girdi maliyetlerinin ykselmesine, retimde kalitenin dmesine neden olabilmektedir. Kk ve Orta lekli iletmelerde piyasa ihtiyalar dorultusunda stoklama konusundaki yetersizlik, bu iletmeler tarafndan gereinden fazla stoklama sonucu, retilen rnn israfna veya yetersiz stoklama sonucu gerekli miktarda rn bulundurulamad iin taleplerin karlanamamas ve mteri kaybna yol

aabilmektedir. Bu iletmelerin yneticileri doru stok denetimi yapmann nemini alglayamadklar veya bu konuda yeterli niteliklere sahip olmadklar iin piyasa koullar ierisinde bir ok frsat karma riskiyle kar karya kalabilmektedirler. 2.2.2. Kurumsallamann Salanamam Olmas KOBlerde iletme sahiplerinin ynetimdeki hakimiyeti, kurumsallamann nndeki en byk engellerden birini oluturmaktadr. KOBlerin byme srecine

57

Ylmaz, Tolga; Trkiyedeki KOBlerin Sorunlar, zm nerileri ve Salanan Destekler, Gebze leri teknoloji Enstits, Gebze, 2005, s.8.

37

girmesi ile birlikte iletme sahibi ynetici olarak yetersiz hale gelmektedir. Dolayssyla bu aamada iletmelerde profesyonel yneticilerin istihdam ve kurumsallama ihtiyac ortaya kmaktadr. Trkiyede byme srecine girdiklerinde iletmelerin

kurumsallaamamas ve ynetimin iletme sahibiyle snrl kalmas nedeniyle, mevcut yap yetersiz hale gelmekte ve iletme kapanma durumuyla kar karya kalmaktadr. letmeler iin kurumsallam bir yapnn oluturulamamas ve sonra gelen kuan iletme sahibi kadar iletme ile ilgisinin olmay, ald eitimi iletmenin geliimi yerine farkl alanlarda kullanmas gibi nedenlerle Trkiyede orta lekli iletmelerde yaam sresi 30 ylla snrl kalmtr58. Tablo 14: letmelerin Hukuki Durumlarna Gre Dalm (2002) Hukuki Durum Ferdi Mlkiyet Adi Ortaklk Kolektif irket Komandit irket Limited irket Anonim irket Kooperatif Dier Toplam letme Says 1.386.491 28.607 3.970 197 233.193 34.843 14.213 19.084 1.720.598 Dalm (%) 80,58 1,66 0,23 0,01 13,55 2,03 0,83 1,11 100,0

Kaynak: KOSGEB; 2002 Yl Genel yeri Saym malat Sanayi Deerlendirmesi, KOSGEB, Ankara, ubat 2005, s.7

Trkiyede iletmelerin %80,58i ferdi mlkiyete sahip olup, kurumsallam bir yapdan uzak iletme sahibi ve aile bireylerinin ynetiminde faaliyette bulunmaktadr. letmeler ierisinde sadece %19,42si kurumsal bir yapya sahip bulunmaktadr. Bu kurumsal yapya sahip iletmelerin %15,58i sermaye irketi, %3,84 ahs irketi yada dier irket yapsna sahip iletmelerden olumaktadr.

58

Mftolu, M.Tamer - Tlin Durukan; Giriimcilik ve KOBler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004, s.118

38

ekil 2: letmelerin Hukuki Durumlarna Gre Dalm

Ferdi M lkiyet; 80,58%

Dier; 1,11% Adi Ortaklk; 1,66% Limited irket; 13,55% Komandit irket; 0,01% Kolektif irket; 0,23%

Kooperatif; 0,83% Anonim irket; 2,03%

Kaynak: KOSGEB; 2002 Yl Genel yeri Saym malat Sanayi Deerlendirmesi, KOSGEB, Ankara, ubat 2005, s.7

2.2.3. Teknolojik Yapya likin Sorunlar letmelerde kurumsallam bir yapnn olmay, ynetim fonksiyonunun iletme sahibince kiiselletirilmesi sonucu iletmelerin yaam sresinin ksalmas ve iletmede yaamsal srekliliin salanamamas, iletmeler iin teknolojik birikimlerin bir sonraki kuaa aktarmn da engellemektedir. letmelerin yeterli sermaye yapsna sahip olmamalar ve gerekli sermaye ihtiyacn karlamaya ynelik finansman faaliyetleri konusundaki bilgi ve nitelik eksiklikleri, bu iletmelerce yeni teknolojiye yaplacak olan yatrmlarn nndeki en byk engeldir. Emek youn retim tekniklerin kullanlmas biliim ve teknoloji konusunda yeterli dzeyde personel istihdam edilememesi yaratlan katma deer ve verimlilik dzeyinin dk dzeyde kalmasnn nedenlerindendir. 2.2.4. Yatrma likin Sorunlar KOBler, ounlukla yapacaklar yatrmlar iin, fiyat, hammadde, kullanlan teknoloji gibi konularda yeterli bilgiye sahip bulunmamaktadrlar. Bunun doal sonucu olarak iletmeler genellikle yapacak olduklar yatrmlar fizibilite ve piyasa aratrmas

39

gibi gerekli n almalardan uzak gerekletirmektedirler 59. Ayrca bu iletmeler ounlukla dk sermaye ile kurulmalar nedeniyle teknoloji arlkl retime yatrm yapamadklarndan emek youn retim teknikleri kullanmaktadrlar. Kk ve orta lekli iletmelerde genel olarak, iletme sahiplii, giriimcilik, yneticilik ve mlkiyete ilikin nitelikler ayn kiide toplanmaktadr. Tm bu zelliklerin ayn kiide toplanmas belli alardan avantajlar salamakla birlikte giriimci ve ynetici vasflarnn ayn kiide toplanmasnn nadir olarak grlmesi nedeniyle kk ve orta lekli iletmeler iin bu birleme nemli bir sorun haline gelmektedir. Mali adan iletme kuracak mali gce sahip bireylerce, iletme ynetimi asndan gerekli bilgi ve deneyime sahip olmakszn kurulan iletmelerin ve yaplan yatrmlarn bir ou ksa srede baarszlkla sonulanmakta ve kaynaklarn israfna neden olunmaktadr60. letme kuracak mali gce sahip bireylerin kurduklar kk ve orta lekli iletmelerin birounda kurulduktan sonra z sermaye eksiklii nedeniyle sorunlar yaanmaktadr. Kuruluta varolan bu eksiklik, d kaynak bulunmas konusundaki sorunlarla ve ynetimsel sorunlarla birletiinde, iletmelerin gelecek dnem yatrm ve faaliyetlerini kstlamakta, teknolojik geliimi engellemekte, hatta uzun dnemde iletmenin kapanmasna kadar varan sonulara neden olabilmektedir. Bunlarla birlikte giriimcilik ve yneticilik vasflarnn birletii iletme sahiplerinin varl KOBlerin geliimi ve ekonomik yap ierisinde glenmeleri asndan nemlidir. Giriimcilik ve yneticilik konusunda gerekli donanma sahip bireylerin yapacak olduklar yatrmlar KOBlerin geliiminin yannda ekonomik geliimi de beraberinde getirecektir. 2.2.5. Ynetimle lgili Sorunlar KOBlerin ounluunda iletme sahibi ve ynetici vasflar ayn kiide birlemektedir. letme sahibi ve ayn zamanda ynetici olan bu kiilerin hemen tamamna yakn teknik alanlarda donanml ancak iletme ynetimi konusunda gerekli

59 60

Gk; a.g.e., s.141. Mftolu - Durukan; a.g.e., s. 109-111

40

niteliklere sahip deillerdir ve bu bilgilerin uzman kiilerden salanmas konusunda imkanlar kstldr61. KOBlerde alanlar ve yneticiler arasnda varolan kiisel ilikiler iletme ve alanlar iin baz avantajlar salamasna karn, belirli bir rgt anlaynn olmay bu iletmeler iin sorunlarn ortaya kmasna neden olmaktadr. Ayrca bu iletmelerde ynetim kademesi genellikle iletme sahibi ve aile bireyleri tarafndan

oluturulmaktadr, dolaysyla iletmelerde ynetimin temel ilevleri olan planlama, organizasyon, yneltme, koordinasyon, denetim konularnda gerekli bilgi birikimi bulunmamaktadr ve tm bu ilevler ayn zamanda iletme sahibi olan ve aile bireylerinden oluan yneticiler tarafndan yerine getirilmektedir. KOSGEB tarafndan yaplan saha aratrma almasnda, kk ve orta lekli iletmelerin tepe yneticilerinin %71'inin ayn zamanda iletme sahibi olduklar tespit edilmitir. Profesyonel anlamda ynetici istihdam eden iletmelerin oran ise sadec e %21 dzeyindedir. Tablo 15: KOBlerde letme Ynetimi letme Says Sahip Profesyonel Ynetici Dier 26.530 7.662 3.016 Yzde %71,30 %20,59 %8,11

KOSGEB; 2004 Saha Aratrma almas n Deerlendirme Raporu, Ankara, Aralk 2004, s.13.

letme sahiplerinin teknik kkenli olmalar sanayi retimi konusunda nemli avantajlar salarken sahip olunan bu teknik bilgi piyasa ynelik faaliyetlerin yrtlmesinde yetersiz kalmaktadr. letme ynetimine ilikin yeterli niteliklere sahip olmamalarna karn iletme iin gerekli kararlar bu iletme sahiplerince verilmektedir. Dolaysyla her ne kadar ynetici ve iletme sahiplii belli alardan avantajlar

salamaktaysa da ada ynetim anlayndan uzak bu tr ynetim biimi nedeniyle ynetimsel anlamda etkinlikten uzak bir yaplanmayla karlalmaktadr.

61

Ylmaz; a.g.e., s.52-53.

41

2.2.6. Finansman Sorunu Enflasyon ve dnemsel dalgalanmalar gibi nedenler iletmelerin nemli oranda finansman sorunlaryla karlamasna neden olmaktadr. Bu tr dnemlerde iletmeler, girdi maliyetleri ykselirken bunu fiyatlarna yanstamamaktadrlar, ayrca bu gibi dnemlerde maliyetteki artlarn fiyatlara yanstlamamas yannda, tahsilatta karlalan glkler, nakit sknts nedeniyle KOBlerin kaynaklarnn ve z sermayelerinin azalmasna neden olmaktadr. Finansman konusunda gerekli niteliklere sahip eleman istihdam edemediklerinden ve genelde bu tr konularla ilgili olarak yeterli bilgi birikimine sahip olamayan iletme sahiplerinin ve yneticilerin kararlar vermesinden, genellikle finans birimi ve finansman sorumlularnn olmamasndan dolay iletmeler byk mali kayplarla karlaabilmektedirler 62. Dk sermaye ile kurulmalar ve finansman konusunda yaadklar sorunlar nedeniyle gelimi teknolojilere sahip olamayan KOBler, ounlukla eski teknoloji ile emek youn retim gerekletirmek durumuyla kar karya kalmaktadrlar. Bunun sonucu olarak rn kalitesi debilmekte, byk iletmelerle rekabet gc olumsuz ynde etkilenebilmektedir. 2.2.7. Pazarlama Sorunu Pazarlama, mal ve hizmetlerin reticiden tketiciye doru akmn yneltme konusunda yrtlen faaliyetlerdir. Bu ynyle pazarlama kiisel ve rgtsel amalara ulamay salayacak deiimleri gerekletirmek zere fikirlerin, mal ve hizmetlerin gerekletirilmesi, fiyatlandrlmas, tutundurulmas, datmnn planlanmas ve yrtlmesi srecini ifade etmektedir. Dolaysyla pazarlama faaliyetleri retimden nce balayan, rnn tasarmn, gelitirilmesini, retilmesini, sata sunulmasn ve sat sonras verilen hizmetleri iermektedir63. letmelerin kaliteli ve tketicilerin ihtiyalar dorultusunda retim yapmalar yannda rettikleri rnleri pazarlamalar da iletmelerin varlklar iin son derece hayati neme sahiptir. Dolaysyla iletmeler iin her iki ilevin de birbirinden ayr dnlmesi sz konusu olamaz. zellikle kresellemenin de etkisiyle, i pazarda olduu kadar iletmelerin uluslar aras pazarda da rekabet edebilirlikleri asndan
62 63

Oktay - Gney; a.g.m., s.16 Mftolu Durukan; a.g.e., s. 137

42

pazarlama son derece nemli hale gelmi durumdadr. Pazarlama, Trkiyede gmrk birlii sonrasnda daha da nemli hale gelmi durumdadr ve yaplan aratrma sonularna gre KOBler iin en nemli sorunlardan biri olarak karmza kmaktadr. KOBlerin sralanabilir ; KOBlerde pazarlama konusunda uzman kiilerin istihdam edildii ayr bir pazarlama blm yoktur. Bu adan KOBlerde az gelimi bir pazarlama anlayndan sz etmek mmkndr. KOBler pazarlama aralarndan yeterince yaralanamamaktadrlar. KOBlerde dzenli bir pazarlama aratrmas yaplmamaktadr. Genel olarak KOBlere ihracat pazarlar iletmelerin ihracat pazarlarna girmeleri ok zordur KOBler, genellikle rnlerinin pazarlamasnda pahal ve karmak sat kanallar ve sat rgtleri kullanamamaktadrlar. Byk iletmeler kitle retiminin avantajlarndan yararlanrlarken, KOBler yararlanamamaktadrlar. KOBler daha ok yerel pazarlara hitap etmektedirler. KOBler genellikle snrl bir pazar payna sahiptir. Yan sanayi olarak byk bir iletmeye yar mamul veya para imal eden kk iletmeler, pazarlama asndan olduka dezavantajl bir konumda bulunurlar. Talep tekeline sahip byk iletme, KOBye istedii artlar empoze etmekte, maliyetin altnda bir fiyat bile kabul ettirebilmektedir. KOBlerin pazarlama konusunda yaadklar sorunlar, byk iletmelere gre sahip olduklar birok stn ynlerine ramen, bu stn ynlerin yeterince kullanlmasn engellemektedir. Genel olarak KOBlerin pazarlama konusunda ayr birimlerinin olmay ve bu konuda nitelikli igcne sahip olmamalar gibi nedenler iletmelerin pazar paylarn olumsuz ynde etkilemektedir. kapaldr veya bu
64

pazarlama

ilevine

ilikin

zellikleri

aadaki

gibi

64

Akgemci, Tahir; KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler, KOSGEB, Ankara, 2001, s.33

43

2.2.8. D Ticaret Bilgi eksiklii, uluslararas pazar oluturmaya, uluslararas i balantlar kurma ihtiyacn karlamaya, olas kayplar, uzun dnemli kredi maliyetlerini karlayacak ticari finans hizmetini salamaya ynelik sermaye eksiklii; piyasaya ynelmekten daha ok retim ve teknolojiye ynelen ynetim yaps ve uluslar aras deneyime ve yabanc dil bilgisine sahip yneticilerin olmay KOBlerin d ticaretinde en nemli engellerdir65. D pazarlara almak isteyen iletmeler ncelikle iletmelerinde d pazarlara alma konusunda deneyimli, bilgi sahibi ve dil bilen kiileri istihdam etmek durumundadrlar. lkemiz KOBleri asndan yetimi, uzman personel istihdam ok nemli bir sorundur. Genellikle kk ve orta lekli sanayi iletmeleri insanlarn zorunlu olarak grdkleri ilkretimden sonra yetitirildikleri ve meslek sahibi edindirildikleri yerler olarak kabul edilmektedir. Bu sebepten dolay d ticaret olduka dk dzeylerde kalmaktadr. KOSGEB'in 2004 ylnda yapm olduu saha aratrmas sonularna gre KOBlerdeki eitim seviyesi dk olduu gibi, 40.000 iletme sahibinden 15.389'unun yabanc dil bilgisi

bulunmamaktadr. stihdam edilen profesyonel yneticilerde ise sadece %8lik bir oranda yabanc dil bilgisi eksiklii grlmektedir. Buradan da anlalaca zere KOB sahipleri yabanc dil konusundaki eksikliklerini istihdam ettikleri profesyonel yneticiler ile telafi etmeye almaktadrlar. Ancak bununda yeterli dzeyde olduunu sylemek mmkn deildir66. Dil sorunu rnleri d pazarlarda satmak isteyen tm iletmecilerin ortak bir sorunudur. Yurtdndaki iletmelerle yaplacak yazmalar, mteri ikayetlerini, datm kanallaryla olan ilikileri dil sorunu olduka gl bir ekilde etkilemektedir. Bu sorun ancak iletmelerde nitelikli ve dil bilen eleman istihdam ile zlebilir67.

65

UN-ECE; SMEs Their Role in Foreign Trade, Kyiv (Ukraine), 1997, http://www.unece.org/indust/sme/foreignt.htm 66 KOSGEB; Aralk 2004, s.18. 67 Ylmaz; a.g.e., s.22.

44

NC BLM ETM STHDAM LKS VE KOBLER Yapsal dnmle beraber Taylorist retim sisteminin yerini Post-fordist dnce akmnn almasyla; beden gcyle alan dk motivasyonlu igrenden, beyin gcyle alan yksek motivasyonlu igrene; yn ve standart retim modelinden rn farkllamas, yenilik, yaratclk, verimlilik ve esnekliin olduu yaln retim modeline; tarm sektrnden hizmetler sektrne; fiyat rekabetinden kalite rekabetine; hareketli montaj hattndan modl retime; hiyerarik ynetimden katlmc ynetime; dikey ve yatay iblmnden i zenginletirme ve i geniletmeye; bireysel almadan takm almasna; ksacas teknolojilerin destekledii kresel rekabete dayal bir dnyaya dn yaanmtr. Fordist ve Taylorist akmlarn yerini Post-fordist akma brakmasyla birlikte Fordizmin, retimde geni apl i blm ve kstl nitelikler kullanan, ynetimde kat merkeziyeti ve hiyerarik bir yaplanma anlay yerine, nitelikli alanlardan oluan ekip almasn; seri ve smarlama retimi sentezleyen, kk lekli, esnek ve adem-i merkeziyeti rgt ve ynetim tarzn ngren bir sistem ortaya kmtr 68. Sanayi devrimi sonrasnda yaanan dnmler sonucu oluan, kresel ekonominin srekli kendini yenileyen rekabeti yaps ve igc piyasas hem mevcut istihdam iin hem igc piyasasna yeni girecek olanlar iin hem de iletmeler iin eitim ihtiyacn beraberinde getirmektedir. Klasik hammadde ekonomisinin yerini alan bilgi ekonomisi sonrasnda, hammaddeye dayal olarak retimde bulunan rgtler yerlerini bilgiye dayal rgtlere brakmak durumuyla karlamlardr. Bilgiye dayal bu ekonomik yap lek ekonomileri yerine daha esnek hareket edebilen ve bilgiye dayal kk yaplar n plana karm bulunmaktadr. Kreselleme, bilgi toplumu ve teknolojiden sz edilen bir toplumsal yaamda sermaye temel retim arac olmaktan km durumdadr. Gnmz toplumlar iin bilgi geliimin ve ekonomik hayatn ana kayna durumuna gelmi bulunmaktadr. Bilgi ise

68

Grses; a.g.e., s.8.

45

verimliliin ve yeniliklerin artna salad katk ile deer yaratan ana unsur olma zellii kazanm durumdadr. Bilgi ve iletiim konusundaki gelimeler tm ekonomik yaam etkileyerek, herhangi bir alanda faaliyette bulunan bir iletmenin hem ulusal hem de kresel lekte varln srdrebilmesi, bilgiye sahip olma dzeyine baml hale gelmitir. Dolaysyla bilginin srekli olarak geliimi ve kendini yenileyen yaps kresel ekonomi ierisinde rekabet edebilmenin n koullarndan biri olarak, kresel ekonominin gereklerine uygun tm yaam ieren bir eitim sistemini zorunlu hale getirmektedir. 3.1. BLG TOPLUMU VE GC PYASASINA YANSIMALARI 196Ol yllardan itibaren ABD ve Japonya gibi ileri dzeyde sanayilemi lkelerde toplumun temel niteliklerinde kkl deiim eilimi gzlemlenmitir. Bir ok ynden sanayi toplumundan farkllk gsteren bu yeni toplumu tanmlayabilmek iin kinci Dnya Sava sonrasnda yaygn olarak kullanlan Sanayi Toplumu yerine ok sayda kavram ortaya atlmtr. Sz konusu dnem, farkl sosyal bilimciler tarafndan Post-modern Dnem, Sanayi Sonras Toplum, Bilgi Toplumu, Kapitalist tesi Toplum, Teknokratik a veya Biliim Toplumu gibi olduka fazla isimle anlmtr. Kavramlarn eitliliine karn, ieriklerinin daha ok ayrntya dnk olmas, zde bu yaklamlarn byk benzerliklere sahip olduklarn gstermektedir. Son yllarda ise, zellikle biliim ve iletiim teknolojilerindeki arpc ilerlemeler ve sratli yaylma eilimi sonucunda gnmz ekonomisi "dijital ekonomi" olarak da adlandrlmtr69. Farkl isimler kullanlsa da sanayi devriminden bu gne bir dnmn yaand ve bu dnmn ekonomik ve sosyal yaam etkisi altna ald, bilginin amzn en nemli faktr olduu bir gerektir. Bilgi toplumu kavramnn kullanlmasnn temelinde bilgi faktrnn neminin artmas, retim srecinde bilgininin kullanm bulunmaktadr. Bilgi toplumunun zelliklerine bakldnda, mal retiminden hizmet retimine doru bir kaymann olduu, teknik ve profesyonel snfn, P. Drucker tarafndan bilgi iisi olarak nitelenen bilim adamlarnn, teknisyenlerin, mhendislerin,

retmenlerin sayca artt ve rekabet stnlnn ve gcn bilgiye sahip olma, bilgiyi

69

KOSGEB; Dnya Ekonomisi (Tarihi Geliimi), KOSGEB, Ankara, Ocak 2004, s.17

46

retme ve onu kullanma becerisine bal olduu, retimde nitelik dzeyi daha yksek igcne gereksinim duyan biliim teknolojilerinin hakim olduu grlmektedir70. Son 20 yldr gelimi lkelerde yaanan ekonomik ve teknolojik gelimeler, kreselleme, hzla gelien ticaret ve rekabet ortam geleneksel endstri ilikilerini deiime zorlam ve yeni standart d ve daha esnek istihdam modellerini ortaya karmtr71. Bilgi toplumu erevesinde yaanan gelimelerin en nemli zelliklerinden biride bilgi ilem teknolojilerinin (BT) yaygnlaarak alma biimlerini de etkilemesidir. BTlerinin yaygnlamasyla mekansal bamlln ortadan kalkt yeni alma trleri de ortaya kmaya balamtr. Bu alma trleri, tele alma olarak da adlandrlan iin fiziki mekandan tamamen veya ksmen ayrld evden alma, telemerkezlerde alma, telefon veya internet hatt zerinden farkl hizmetler sunma gibi alma biimleridir. BTin yaygnlamasyla gelimeye balayan bu alma trleri bata kadnlar ve genler olmak zere farkl nedenlerle alma hayatnn dnda kalm kiilerin igc piyasasna ekilmesi bakmndan nemli katklar salamaktadr. Ayrca, bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaygnlamasyla ofis dnda alma imkan gibi esnek alma biimlerinin artmas tam zamanl olarak alamayacak kiilerin istihdamn da kolaylatrmaktadr72. Bilgi toplumunun sosyo-ekonomik hayatta neden olduu deiiklikler73; Hizmet sektrnn neminin artmas, niteliklerinin ve karakterlerinin deiimi, gcnde teknik eleman ve profesyonellerin, yani bilgi snfnn neminin artmas, Yksek teknolojilere doru teknolojik deiim, mikro elektronik ve yar iletkenler araclyla bilginin toplanp ynetilmesine yarayan kk ve yetenekli makinelerin yaylmas,
70 71

KOSGEB; Ocak 2004, s.18-20 DPT; Nitelikli nsangc Meslek Standartlar Dzeni ve Sosyal Sermaye Birikimi zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, DPT, Ankara, 2001, s.6, http://ekutup.dpt.gov.tr/insanguc/oik590.pdf 72 Gder, Gkhan Kamil Ta; Avrupa Birlii Ve Trkiyede Bilgi ve letiim Teknolojileri stihdam likisi, 5. Uluslararas Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, Kocaeli, 3-5 Kasm 2006, s.3., http://paribus.tr.googlepages.com/guder_tasci.pdf 73 KOSGEB; Ocak 2004, s.18.

47

Yeni biliim teknolojilerinin yaylmas ve bilgisayarlarn gelimesine paralel olarak uzak noktalarla koordinasyon amacyla telekomnikasyonun ileri llerde kullanlmasdr. Aklamalardan da anlalaca zere bilgi toplumunun ekonomik hayata en nemli yansmas, emek youn retimin yerine nitelikli igcne ihtiya duyan, teknoloji ve bilgi arlkl retimin hakim olmaya balamasdr. Bunun en nemli sonular, bilginin ekonomik ve toplumsal hayattaki egemen g olmas, bilginin srekli kendini yenilemesine bal olarak eitimin ve yaam boyu renimin retimde srekliliin salanabilmesi ve rekabet edebilirlik asndan nemli faktrler haline gelmesidir. 3.2. ETM KAVRAMI VE YAAM BOYU RENME Belirli amalar dorultusunda bireylere yeni yetenekler, bilgiler ve tecrbeler kazandrarak toplumsal gelimeyi ve ekonomik kalknm ay hzlandran ve ulusal deerleri koruyup nesilden nesile aktararak ulusal btnl salamadaki en etkili faaliyet olarak tanmlanan eitim ayn zamanda bireylerin bilgi, beceri, tutum ve davranlarnda kalc bir deiim yaratma faaliyetleridir. retim ise bilginin aktarlma srecini ifade etmektedir ve bireylerin davranlarnda deiiklie yol at zaman eitime dnm olmaktadr74. 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu ile tanmlanm olan Milli Eitim Sistemi rgn eitim ve yaygn eitim olmak zere iki ana blmden olumaktadr. Tamamlandnda belgelendirilen, eitli kademelerde ya gruplarnn

snflandrld, Belirli ya grubundaki ve ayn seviyedeki bireyler iin gelitirilmi mfredata uygun olarak okullarda verilen, okul ncesi eitim, ilkretim, orta retim ve yksek retimi kapsayan eitim programlarna rgn eitim; rgn eitim sistemine girememi veya herhangi bir nedenle rgn eitimin bir ksmndan km bireylere, eitimlerinin devamn salamak ve beceri kazandrmak amacyla, ihtiya duyulan konularda rgn eitim sistemine paralel olarak ya da onun tamamlaycs olarak yaam boyu srecek ekilde dzenlenen her trl eitim yaygn eitim olarak tanmlanmaktadr. 1739 sayl kanuna gre yaygn eitim faaliyetleri resm ve zel tm

74

Grses, zge Gaye; Avrupa Birlii le Mukayese erevesinde KOBlerde Eitim ve stihdam likisi, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s.60.

48

kurum ve kurulular tarafndan verilebilmektedir75. Yaam boyu renim ise genellikle yaygn eitimle ayn anlamda kullanlmakla birlikte, rgn, yaygn her trl eitim faaliyetini kapsayan, bilgi, beceri ve yeterlilii gelitirmek amacyla belirli bir sreyle yaplan eitim faaliyetlerinin tm olarak tanmlanmaktadr 76. Bireysel ve toplumsal yaam iin zorunlu olan belirli bir meslein gerektirdii bilgiyi, beceriyi ve pratik uygulama yeteneklerini; toplumun talepleri ve hedefleri dorultusunda, bireyin zihinsel, duygusal, sosyal, kiisel ve ekonomik ynleri ile dengeli biimde gelitirme sreci olarak tanmlanan mesleki eitim, ILO'ya gre de; nitelikli personeli bir i, alma alan ya da meslek iin hazrlamaya ynelik retim programlar olarak kabul edilmektedir. Yaygn eitim sistemi ierisinde yer alan mesleki eitim, raklk eitimine dayal, okula dayal ve hem okula hem iletmeye dayal ikili (dual) sistem olarak gruba ayrlabilmektedir 77. Dualist Sistem olarak adlandrlan Alman meslek eitim sistemi esas olarak teorik eitim ile uygulamal eitim programlarnn btnletirildii bir temele oturtulmutur. Avrupa Topluluu iinde en gelimi meslek eitim sistemlerinden birine sahip olan Alman sistemini gl klan unsur, eitim ile istihdam arasnda gelitirilmi olan sk uyumdur. letme ii eitimle, bir meslek okulunda haftada 1-2 gn sreli teorik eitimin birlikte yrtld Dualist Sistem daha sonra srdrlecek olan meslee ynelik deneyim salamakta ve bu tr eitimden geen genler asndan istihdam imknlar artmaktadr. Meslek eitimin ok yaygn olduu Almanyada genel diplomalarn ve meslek diplomalarnn birinin dierinden daha stn olduunun sylenmesi sz konusu deildir78. ILOnun 1975 tarihli nsan Kaynaklarnn Deerlendirilmesinde Mesleki Eitim ve Ynlendirmenin Yeri Hakknda 142 sayl Szlemede her ye lke tarafndan, zellikle kamu istihdam kurumlar (KK) aracl ile, istihdam ile yakndan ilikili olarak kapsaml ve koordineli olarak mesleki rehberlik ve mesleki eitim politika ve programlarnn kabul edilip gelitirilmesi ngrlm ve bu erevede; resmi eitim
75 76

1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanunu, Resm Gazete: 24.6.1973/14574 Akpnar, Aie - Hakan Ercan; Mesleki ve Teknik Eitim Sistemi Raporu, ev. Nelin Lyons, Avrupa Eitim Vakf, Ankara Mays 2002, s.49. 77 Grses; a.g.e., s.61-62. 78 Ayka, Necdet; Trkiye'de ve Baz Avrupa Birlii lkelerinde Mesleki Teknik Eitim (Almanya, Fransa, svire, spanya, Yunanistan rnei), Milli Eitim Dergisi, say 155-156, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/155-156/aykac.htm (10.11.2007)

49

sistemi iinde veya bunun dnda yer alacak ekilde genel, teknik ve mesleki eitime, eitim ve mesleki rehberlie, mesleki eitime ilikin ak, esnek ve tamamlayc sistemler oluturulmasnn ve gelitirilmesinin gereklilii ifade edilmitir 79. Teknolojinin srekli kendini yenilemesi ve bu teknolojinin gerektirdii

becerilerin ok hzl bir biimde deimesiyle birlikte okul veya benzeri resmi kurumlarda hayatn ilk evrelerinde edinilen tam zamanl eitim yetersiz kalmakta, hayat boyu eitim ve i yerinde yaparak renme metoduyla mesleki beceri elde edilmesi gibi yeni beceri edinme yntemleri ne kmaktadr. Nitekim, Birleik Krallkta 2001 ylnda gerekletirilen bir beceri anketine gre, alanlar normal dzey biliim becerilerini edinmenin kayna olarak i yerinde renme, i yerinde tecrbe etme, bir meslektandan yardm alma ve evde tecrbe etme gibi beceri edinme yntemlerine yzde 50nin zerinde nem atfetmektedir. Buna karn ayn ankete gre normal dzey biliim becerilerinin elde edilmesinde tam zamanl olarak eitim alnmas yzde 10lar seviyesinde nemli grlmektedir80. Eitim, gnmz toplumlarnn geirmi olduu dnm sonucunda sadece eitim kurumlarnn grevi olmaktan karak bireylerin tm yaamn kapsayan bir olgu haline gelmitir. Yaanan gelimeler eitimi kurumlara bal olmaktan kard gibi belirli bir zaman aralna bal bir etkinlik olmaktan da karmt r. 3.2.1. Eitimde Niteliin gc Piyasasna Yansmalar Kii asndan eitim, amalara ulama becerisini arttrmaya ynelik bireysel davran, bilgi, yetenek ve gdlenmeleri deitirme; rgtsel adan, rgtn etkililik, etkinlik ve verimlilik baarsn amalama ve ynetimi gelitirme; yneticiler asndan ise rgtte baarl liderler olarak kalmalar iin deneyim yetenek ve baar kazanmalar sreci olmaktadr81. Eitim bireylerin gelecekteki yaam biimini belirleyecek en nemli faktrlerden biridir. Ancak eitim alannda salanan gelimelere nicel anlamda bakmamak gerekir. Eitim alannda yksek okullama dzeyi aktarlan mali kaynaklarn bykl, eitim alan kii says bir toplum iin gerekli eitim dzeyinin
79

Sayn, Ali Kemal; Emek Piyasalarn Dzenleyen Uluslararas Normlar, s.77, http://www.isguc.org/ssk/kitap48/02.pdf, (15.08.2007) 80 Gder, Gkhan Kamil Ta; a.g.m., s. 3 81 Grses; a.g.e., s.60

50

yeterliliini ortaya koymamaktadr. Saysal anlamda gelime her zaman beraberinde kaliteyi getirmemektedir ve ounlukla saysal anlamda gelime yaanrken bunun maliyeti kalite olarak karmza kmaktadr. Saysal olarak salanan baarya karn ayn baar niteliksel olarak ounlukla salanamamaktadr82. Bir toplumda ekonomik ve sosyal geliimin salanabilmesi iin eitimli nfusun toplum ierisindeki pay artrlrken, kalite konusunda da ayn dzeyde baarnn salanmas gerekmektedir. gc piyasas asndan ele alndndaysa durum daha da nemli hale gelmektedir. Eitim ve istihdam arasnda ba kuramayan lkelerde ounlukla iverenlerin taleplerini karlayacak dzeyde niteliklere sahip igc

yetitirilememektedir. Eitim ve istihdam arasnda ban kurulamam olmas, igc piyasasnn ihtiya duyduu vasf dzeyiyle igcnn sahip olduu vasf dzeyi arasnda farklarn olumasna, isizlik bata olmak zere birok sosyal ve ekonomik sorunlarn yaanmasna neden olmaktadr. letmelerin kresel rekabet ortamnda baars iin, dnya pazarlarna sunduklar mal ve hizmetlerin kalitesinin yannda, fiyatlar da byk nem tamaktadr. Fiyatlarn drlebilmesi iin maliyetlerin drlmesi, maliyetlerin drlebilmesi iin de verimliliin arttrlmas gerekmektedir. Verimlilik art salayan iletmeler de maliyetlerini drerek, hem kalitelerini arttrmakta hem de fiyatlar ile kresel rekabetteki anslarn ykseltmektedir83. Verimlilik dzeyi, maliyetler ve igc arasndaki yakn iliki iletmelerin igc taleplerinin, nitelikli igc dorultusunda kaymasna neden olmaktadr. letmeler asndan, zellikle kresel anlamda rekabet edebilmenin nemli

koullarndan biri verimlilik artn salayabilecek ve gnn koullarnda retim yapabilecek nitelikte igcn istihdam etmektir. letmelerin gereksinim duyduklar nitelikli igcnn salanabilmesi ve istihdam edilen kii saysnn artmas bireylerin alm olduu nitelikli eitim ile doru orantl olarak artmaktadr. Mesleki eitim faaliyetleri ve gnn ihtiyalar dorultusunda dzenlenen igcne ynelik yaygn eitim faaliyetleri bir taraftan iletmelerin gereksinim duyduklar igcn karlamalarn salarken dier taraftan igcnn istihdam
82 83

Dnya Bankas; Dnya Kalknma Raporu, Dnya Bankas, Washington DC., 2007, s.11 Grses; a.g.e., s.5

51

edebilirliini artrarak istihdam edilen kii saysndaki arta katk salamaktadr. Nitelikli eitim, igcnn bilgi ve beceri kazandrarak, istihdama salayaca katknn yannda, ekonomik ve sosyal geliime de nemli bir katk salamaktadr. Kreselleme sreci ile grlen pek ok deiiklik istihdam hizmetlerinde yeni oluumlarn ortaya kmasna da neden olmutur. Vasfl igcne duyulan talep art mesleki eitimin nemini artrmaktadr. gcne verilen mesleki eitimin nitelii farkllamakta, yeniden eitim, iletme ii eitim genel mesleki eitim kadar nemli hale gelmektedir84. 3.2.2. Dezavantajl Gruplarn stihdamnda Eitim Bireylerin i bulmalar iyi bir eitim dzeyi ve igc piyasas asndan ihtiya duyulan becerilere sahip olmalaryla mmkndr. Eitim dzeyi arttka insanlarn isiz kalma riski azalmakta ve bireyler ekonomik anlamda kendi kendilerine yetebilmelerini salayan bir gelir elde etme yeteneine sahip olmaktadrlar. yi bir eitim ve beceri dzeyine sahip olmayanlar ise isizlik sorunuyla kar karya kalmaktadrlar. Dezavantajl gruplar isizlik sorununun bir sonucu olarak, yoksulluk, sosyal gvenlikten yoksunluk, mali anlamda bamllk, sosyal dlanma, aile ii sorunlar, psikolojik sorunlar gibi bir ok sorunla yzlemek durumunda kalmaktadrlar. Avrupa Komisyonu Beyaz Kitapta yatay politika alanlar olarak ifade edilen eitim, yaam boyu eitim, istihdam, sosyal entegrasyon konular 85, sosyal dlanma riskiyle kar karya bulunmakta olan kadnlar, genler ve zrller gibi dezavantajl gruplar asndan son derece nemli konular olarak karmza kmaktadr. Bu yatay politika alanlarnda salanacak olan gelime, dezavantajl gruplarn toplumsal hayata katlmlarn salad gibi retken hale gelmelerini de salayacaktr. Genlerin istihdam ierisindeki paylarnn artrlabilmesi onlarn igc piyasas ihtiyalar dorultusunda niteliklere sahip olmalarna baldr. zellikle genlerin erken alarda edindikleri bilgilerin gelecekteki yaam biimlerini ekillendirdii

84

Yney Frat, Zerrin; stihdam Hizmetlerinin Deien Yaps ve zel stihdam Brolar, -G, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, Cilt 2, Say 1, 2007, http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=100&inc=arc&cilt=2&sayi=1&yea 85 Youth Forum Jeunesse; Genliin zerklii zerine Politika Belgesi, ev. Ylmaz, Volkan; Brksel (Belika), 2004, s.5, http://genclik.bilgi.edu.tr/docs/agf_-_gencligin_ozerkligi.pdf (14.05.2007)

52

dnldnde, bu gn verilecek olan eitimin onlarn tm hayatn etkileyecei kanlmaz bir gerek olarak karmza kmaktadr. Genlerin igc piyasas asndan ihtiya duyulan temel bilgi birikimine sahip olmalar sosyal dlanma riskini azaltc bir unsurdur. zellikle yaanan gelimelere uygun olarak verilecek olan eitimler sosyal dlanma riskiyle kar karya bulunan gruplar asndan riski azaltc bir etki oluturacaktr. Sosyal dlanma riskiyle kar karya kalan gruplar asndan yeni gelien ve ihracat eilimli olan sektrler nemli oranda istihdam olana yaratmaktadr. Malezyada gen kadnlarn 20-30 yl nce igc piyasasna girmi olmalar yeni gelimekte olan elektronik sektrndeki bymeyi artrd gibi kadnlar zerinde olumu olan sosyal yarg kalplarnn deimesini de salamtr 86. 3.3. GC PYASASI ktisadi anlamda retimin gerekletirilebilmesi emein, doal kaynaklarn ve sermayenin giriimciler tarafndan bir araya getirilmesiyle mmkndr. retimi gerekletirmek iin giriimciler emek talebinde bulunurken, iiler emeklerini arz etmektedirler, giriimcilerin talep ettii iilerin ise arz ettii emein karlat, cret haddi ve alma koullarna ilikin szlemelerin yapld alan igc piyasas olarak ifade edilmektedir87. gc ise almak arzusunda ve alabilir durumda olan, 15-64 ya aralndaki, iveren, cretli, kendi hesabna alan, cretsiz aile iisi ve isizlerin dahil olduu grubu ifade eden bir kavram olarak kullanlmaktadr. ILO verilerine gre dnyada 2006 ylnda yaklak olarak 6,5 milyarlk dnya nfusunun igc 3 milyar, istihdam edilen kii says 2 milyar 900 bin, isiz says ise 195 milyondur. gcne katlma oran kadnlarda %52,4, erkeklerde 78,8, toplamda 65,5, isizlik ise %6,3 olarak gereklemitir. ILO, istihdamn nemli bir sorun haline geldii dnyamzda, KOBleri, istihdamn artrlmasnda ve yoksulluun nlenmesinde, ekonomik ve sosyal geliimde nemli roller stlenen birimler olarak grmektedir. ILO tarafndan, KOBlerin yeni i frsatlarnn yaratlmas konusundaki nemleri yannda, isizliin ve yoksulluun nlenmesinde salad katkya vurgu yaplmaktadr.
86 87

Dnya Bankas; a.g.e., s.13 Zaim, Sabahattin; alma ekonomisi, Filiz Kitabevi, stanbul, 1997, s. 11

53

Tablo 16: 1996 ve 2006 Yllarnda Dnyada gc Piyasas

Kadn 1996 2006 gc (milyon) stihdam (milyon) sizlik (milyon)) gcne Katlma Oran (%) stihdamn Nfusa Oran (%) sizlik Oran (%) 1,052.0 1,238.9 985.4 1,157.1 66.7 81.8 1996 Erkek 2006 1,852.0 1,738.6 113.4 1996 Toplam 2006 3,090.9 2,895.7 195.2

1,592.2 1,497.5 94.7

2,644.2 2,482.8 161.4

53.0 52.4 80.5 78.8 66.7 65.5 49.6 48.9 75.7 74.0 62.6 61.4 6.3 6.6 5.9 6.1 6.1 6.3 Kaynak: ILO; Global Employment Trends For Women Brief, ILO, Geneva, March 2007, s.14

3.3.1. stihdam ve sizlik Ekonomik anlamda retim faktrlerinin retimde kullanlan ksm olarak ifade edilen istihdam, igc piyasasnda emein retimde kullanlan ksm olarak ifade edilmektedir. sizlik emek arz ile emek talebi arasnda oluan denge fark olarak ifade edilebilir. Ancak emek arz ile emek talebi arasnda dengenin varolduu durumda dahi isizlik sorunu karmza kabilmektedir. Saysal anlamda dengenin varolduu durumda isizliin sebebi, talep edilen igc ile arz edilen igc arasnda ortaya kan nitelik farkdr. Nitelik farknn olumasndaki en nemli neden ise eitim ve igc piyasas arasnda yeterli dzeyde ban kurulamam olmasdr. Trkiye statistik Kurumuna (TK) gre, referans dnemi iinde istihdam edilemeyen kar karl, cretli yada cretsiz olarak hibir ite 1 saat dahi almayan ve byle bir ile balants olmayan kiilerden i aramak iin son 1 ay iinde i arama kanallarndan en az birini kullanm ve 15 gn iinde ibas yapabilecek durumda olan 15 ve daha yukar yalardaki kiiler isiz olarak kabul edilmektedir. sizlik ekonomik anlamda kayplara yol aarken ayn zamanda sosyal sorunlarn da kaynan oluturmaktadr. sizlik zamanla bireylerin, sahip olduklar vasflar yitirmelerine, toplumsal hayattan kopmalarna, yoksulluk sorunuyla kar karya kalmalarna, psikolojik sorunlar yaamalarna yol aabilmektedir. Bu sorunlarn yansmalar ise bireysel, ailevi ve toplumsal boyutta olmaktadr. Harvard niversitesi profesrlerinden Amartya Sen, isizliin neden olduu baz sorun ve olumsuzluklar; retim kayb, bteye klfet, zgrlk kayb, toplumsal

54

dlanma, vasf kayb, entelektel yeteneklerin zedelenmesi, psikolojik etkiler, ortalama mrn ksalmas, isteklilik kayb ve mesleki kmaz, toplumsal ilikilerde kopu, aile yaamnda zlme, topluluklar arasnda, kadn ve erkek arasnda ayrmalar, toplumsal deerlerde ve sorumluluk duygusunda gerileme, iin rgtlenmesi ve yenilikler alanlarnda engeller eklinde belirtmektedir88. 3.3.2. Dnyada gc Piyasasnn zellikleri Ekonomik byme ve istihdam arasnda doru orantl bir iliki olduu bilinmektedir. Dnya genelinde 1996-2006 yllar arasnda %4,1 orannda yaanan bymeye karn isizlik oranlarnda 2001-2006 yllar arasnda sadece %0,2 orannda d yaanmtr. Buradan da anlalaca zere ekonomik anlamda byme isizlik oranlarna olumlu ynde katk salamakla birlikte tek bana isizliin zmnde istenilen sonucu vermemektedir. Tablo 17: Blgelere Gre Dnyada Byme, stihdam, sizlik (%)
sizlik Oranlarnda % deiim Blgeler Dnya Gelimi Ekonomiler ve AB Merkez ve Dou Avrupa (AB) D Dou Asya Gneydou Asya ve Pasifik Gney Asya Latin Amerika ve Karayip Orta Dou ve Kuzey Afrika Sahra Alt Afrika 2001-2006 -0,2 -0,4 -0,5 -0,3 0,7 0,2 -0,5 -1,1 -0,4 sizlik oran (%) 1996 2005 6,1 7,8 9,7 3,7 3,7 4,4 7,9 13 9,2 6,4 6,8 9,4 3,5 6,6 5,2 8,1 12,3 9,7 2006 6,3 6,2 9,3 3,6 6,6 5,2 8 12,2 9,8 stihdamn Nfusa Oran (%) 1996 62,6 55,9 54,8 75,1 67,5 58,4 58,5 44,9 68,8 2006 61,4 56,7 53 71,6 66,1 56,5 60,3 47,3 67 gcnde art (%) 1996-2006 1,6 0,7 0,3 0,9 2,2 2,1 2,4 3,5 2,5 Yllk Byme Oran 19962006 4,1 2,6 4,3 8,2 4,1 6,1 3 4,6 4

Kaynak : ILO; Global Employment Trends Brief, ILO, January 2007, s.11.

88

Grsel, Seyfettin - Veysel Ulusoy; Trkiye'de sizlik ve stihdam, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1999, s. 11.

55

Dnya genelinde istihdamn sektrler itibariyle dalmna bakldnda, 2006 yl tahminlerine gre %40 ile hizmetler sektrnn en fazla paya sahip olduu bunu srasyla %38,7 ile tarmn, %21,3 ile endstrinin izledii grlmektedir OECD 2006 yl verilerine gre Norve ve Kore %3,5lik isizlik oranlaryla en dk isizliin grld lkelerdir. Norve ve Koreden sonra isizlik oranlarnda srasyla %3,6lk oranla Meksika, %3,8lik oranla Yeni Zelanda, %3,9luk oranla svire, %4,1lik oranla Japonya en iyi be lke arasndadr. 2004, 2005 ve 2006 yllarnda en yksek dzeyde isizliin yaand lkelerden biri Trkiye olarak grlmektedir. Tablo 18: Baz lkelerde sizlik Oranlar Yllar lke Kore Norve Meksika Yeni Zelanda svire Japonya rlanda ABD Avusturya Avustralya sve ngiltere Hollanda Kanada talya Portekiz Finlandiya spanya Fransa Trkiye Almanya 2004 3,7 4,5 3,9 3,9 4,2 4,7 4,4 5,5 5,0 5,4 5,5 4,8 6,5 7,2 8,1 6,6 8,9 11,0 10,0 10,3 9,8 2005 3,7 4,6 3,6 3,7 4,3 4,4 4,4 5,1 5,2 5,1 5,8 4,8 6,5 6,8 7,7 7,6 8,4 9,2 9,9 10,3 11,1 2006 3,5 3,5 3,6 3,8 3,9 4,1 4,4 4,6 4,7 4,8 5,3 5,4 5,5 6,3 6,8 7,7 7,8 8,5 9,0 9,9 10,2

Kaynak: OECD Statistics - TK, HHA - eurostat

ILOnun tahminlerine gre isizlik rakamlar dnya genelinde 2003 yl itibariyle en yksek seviyeye ulaarak 186 milyon dzeyinde gereklemi ve dnyann en nemli sorunlarndan biri olma zelliini srdrmtr. Yaklak olarak 186 milyon isizin 88

56

milyonu gen isizlerden olumaktadr ve gen isizler yaklak olarak tm isizlerin yarsn oluturmaktadr. 3.3.3. Trkiyede gc Piyasasnn zellikleri Trkiyede i gc piyasas genel anlamda, dk i gcne katlm oranlarna sahip, kadnlarn i gcne katlmnn olduka dk olduu, isizlik oranlarnn genlerde yksek olduu, istihdamn nemli bir ksmnn tarmsal alanda younlat ve bu alanda zlmenin yaand, eitim dzeyinin dk olduu, isizliin nemli bir sorun olma zellii tad bir yapya sahiptir. Tablo 19: Trkiyede stihdamn Yaps
2001 Toplam Nfus (Bin) 15 ve daha yukar yataki nfus gc (Bin) stihdam Edilenler (Bin) gcne Katlma Oran (%) siz (Bin) sizlik (%) Gen Nfusta sizlik (%) stihdam (%) Kayt d stihdam(%) Eksik stihdam (%) 67.296 47.158 23.491 21.524 49,8 1.967 8,4 16,2 45,6 52,8 6 2002 68.393 48.041 23.818 21.354 49,6 2.464 10,3 19,2 44,4 52,1 5,4 2003 69.479 48.912 23.640 21.147 48,3 2.493 10,5 20,5 43,2 51,7 4,8 2004 70.556 49.906 24.289 21.791 48,7 2.498 10,3 19,7 43,7 53 4,1 2005 71.611 50.826 24.565 22.046 48,3 2.520 10,3 19,3 43,4 50,1 3,3 2006 72.606 51.668 24.776 22.330 48,0 2.446 9,9 18,7 43,2 48,6 3,6 26.892 2007* 73 643 52 644 25 931 23 548 49,3 2,383 9,2 19,2 44,7 48,7 2,8 26,712

gcne dahil olmayanlar (Bin) 23.667 24.223 25.272 25.617 26.260 Kaynak: TK; HHA * 2007 yl Austos dnemine ait verileri iermektedir.

Trkiye statistik Kurumu Hane Halk gc Anketi verilerine gre 2003 ylnda 69 milyon 479 bin olan Trkiye nfusu 2007 yl Temmuz aynda 73 milyon 567 bine ykselmitir. Buradan da anlalaca zere Trkiye nfusu srekli artmaktadr ve zellikle gen nfus younluluunun ykseklii ekonomi asndan frsat olarak deerlendirilebilir. Ancak igcne katlma oranlarna bakldnda alabilir durumda olan nfusun, yaklak olarak yarsnn igc piyasasnn dnda kald

grlmektedir. Bu durum kt kaynaklarn zellikle de insan kaynann yeterince deerlendirilemedii anlamna gelmektedir.

57

2030 ylna kadar Avrupada %5 orannda artmas beklenen toplam igcnn, AB yesi lkelerde igc ann ortaya kmasna neden olmas beklenmektedir. Trkiyede ise ayn dnemde igc artnn %68 olaca tahmin edilmektedir 89. ekil 3: Trkiyede gc Piyasasnn Genel Durumu
80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Kurumsal Olmayan Sivil Nfus

15+ Ya Nfus

Toplam gc

Kaynak: TK; HHA

* 2007 yl Austos ayna ait verileri iermektedir.

Sektrler itibariyle istihdamn yapsna bakldnda tarmsal alandaki istihdamn srekli olarak dt grlmektedir. 1988 ylnda yaklak %46 olan tarmsal alandaki istihdam 2004 ylnda %34, 2007 yl Austos dnemi itibaryla 28,0 dzeyinde gereklemitir. Dolaysyla elde edilen verilerden tarmsal alanda istihdam edilen nfusun dier sektrlere kayd sylenebilir. zellikle hizmetler sektrnn gelien yaps, tarmdan kopan bu nfus iin nemli bir istihdam olan olabilir. 2003 ve 2007 yllar arasnda hizmetler sektrnn paylarna bakldnda istihdamn yaklak olarak %45inin bu sektrde gerekletii ve sektrn istihdam konusunda nemli bir arla sahip olduu grlmektedir. Tablo 20: Trkiyede Sektrlere Gre stihdamn Dalm 2003 Tarm Hizmetler Sanayi naat
Kaynak: TK; HHA
89

2004 34,0 43,0 18,3 4,7

2005 29,5 45,8 19,4 5,3

2006 27,3 47,3 19,7 5,7

2007* 28,0 46,5 19,1 6,5

33,9 43,4 18,2 4,6

* 2007 yl Austos dnemine ait verileri iermektedir.

DPT; 2001, s.10,

58

3.4. ETM VE STHDAM LKS Bilgi toplumunun en nemli zelliklerinden biri srekli yenilenen bir yapya sahip olmasdr. Bu yapnn igc piyasasna yansmas ise, retimde emek youn igcnn kullanm yerine nitelik dzeyi yksek igcnn kullanlr hale gelmesidir. gc piyasasnn gerektirdii vasflar verebilen nitelik dzeyi yksek bir eitim sistemi igcnn istihdam edilebilirlii zerinde olumlu etkilere sahiptir. Ayrca eitimin isizlik riskini azaltan bir unsur olduu kabul edilmektedir. letmeler tarafndan uygulanan eitim faaliyetleri igcnn nitelik dzeyinin ykselmesini salamakta, alanlarn motivasyonunu artrmakta ve bu ynleriyle hem verimlilie katkda bulunmakta hem de alanlarn iletmeye olan ballklarn artrmaktadr. Rekabetin hzla artmas ve yaanan teknoloji devriminin uyum yetenei yksek, yeni beceriler kazanm ve renmeye ak igcne olan talebi artrmas verimlilie, eitime ve aratrma-gelitirmeye (ARGE) ynelik yatrmlara arlk verilmesi sonucunu dourmutur. Gnmzde insan kaynaklarna yaplan yatrm sermayeye yaplan yatrmdan daha nemlidir. Zira gnmzde Gvencesi kavram artk stihdam Edilebilme Gvencesi olarak anlalmaktadr. Bu nedenle, yaam boyu eitime nem verilmekte, temel eitimin niteliinin ykseltilmesine allmakta, eitim sistemi ile igc piyasas arasndaki ilikilerin glendirilmesine arlk verilmektedir90. OECD eitim, istihdam ve isizlik arasndaki ilikinin ortaya konulmasnda faktrden yararlanmaktadr. Bu faktrler srasyla eitim dzeyine gre igcne katlma oranlar, cinsiyet ve yaa gre isizlik oranlar, eitim dzeyine gre isizlik oranlardr. Uluslar aras farkllklar olmakla birlikte eitim dzeyi ykseldike igcne katlma oranlarnn artt ve kadnlarn istihdamnda olumlu gelimelerin yaand ve eitimin isizlik riskini azaltan bir unsur olduu grlmektedir 91. yi yetimi insan gc, teknolojik ilerlemenin ortaya karaca toplumsal ve bireysel uyumsuzluk sorunlarn daha aza indirebilecek, lke ekonomisi dolayl olarak bu durumdan yararlanabilecektir. Ancak yetimemi yada baka bir ifadeyle vasfsz insan gc o lke iin nemli bir isizlik sorununu ortaya karacaktr. zellikle
90 91

DPT; 2001, s.3. Kavak, Yksel; Eitim, stihdam ve sizlik likileri, Hacettepe Eitim Fakltesi Dergisi, Say 13, 1997, s. 21-25

59

Trkiye gibi gelimekte olan lkeler, vasfsz insan saysnn artmas nedeniyle isizlik sorunu yaamaktadrlar. Eitim yoluyla, igc piyasasnn ihtiyalar erevesinde vasflara sahip iyi yetimi insan gc isizliin azaltlmasnda lkelerin nemle zerinde durmas gereken konulardan biri haline gelmi bulunmaktadr. 3.4.1. lkelere Gre stihdam ve Eitim Arasndaki liki Yaanan ekonomik dnm, bilgi toplumuna gei teknolojik gelimelerle birlikte beyaz yakal olarak ifade edilmekte olan nitelik dzeyi yksek igcne olan talebi artmtr. Bu deiimin sonrasnda ortaya kan bu igc talebini karlayabilecek unsur ise niteliksel olarak yksek bir eitim dzeyidir. Dolaysyla eitim iletmeler asndan verimlilik ve rekabet edebilirlik artn salarken, igc asndan daha kolay i bulma ve isiz kalma riskini azaltma anlamna gelmektedir. OECD lkelerinin tmnde eitim seviyesi ykseldike isizlik oranlar derken Trkiyede ilkokul ve ilkretim mezunlaryla yksekokul mezunu kiilerin isizlik oranlarnn yaklak olarak birbiriyle ayn olduu grlmektedir. Trkiye'de isizlik oran lise alt eitim seviyesindeki kiilerin %8,2, lise mezunlarnda %11,6 ve yksekokul mezunlarnda %11,5dir. Trkiye, OECD lkeleri ierisinde yksekokul mezunlarnn isizlik oran asndan %11,5lik oranla ilk srada yer almaktadr.

60

Tablo 21: Eitim Durumuna Gre sizlik Oranlar

Eitim seviyesi lkokul ve Lise Yksekokul lkretim Trkiye* 8,2 11,6 11,5 spanya 11,0 9,5 7,3 Yunanistan 8,4 9,7 6,9 Fransa 12,1 7,6 6,2 Polonya 27,8 17,4 6,2 Almanya 20,5 11,2 5,5 talya 7,8 5,3 4,8 Slovakya 47,7 14,6 4,8 Kanada 9,9 6,1 4,7 Finlandiya 12,0 8,2 4,7 Portekiz 6,4 5,6 4,4 sve 6,5 5,8 4,3 Belika 11,7 6,9 3,9 Danimarka 7,8 4,8 3,9 Japonya 6,7 5,4 3,7 ABD 10,5 5,6 3,3 Lksemburg 5,0 3,8 3,0 Meksika 1,9 2,8 3,0 Avusturya 7,8 3,8 2,9 Kore 2,6 3,5 2,9 Avustralya 6,2 3,9 2,8 Hollanda 5,7 3,9 2,8 svire 7,2 3,7 2,8 Yeni Zelanda 4,2 2,4 2,4 Norve 3,6 3,8 2,4 ngiltere 6,6 3,7 2,2 rlanda 6,4 3,2 2,1 ek Cumhuriyeti 23,0 6,4 2,0 Macaristan 10,8 5,0 1,9 zlanda 3,1 2,8 1,0 OECD 10,3 6,2 3,9 Kaynak : TSK; http://www.tisk.org.tr/duyurular.asp?ayrinti=True&id=2450 (22.06.2007) * TUK; HHA 2007 yl Austos dnemi verileri lkeler

3.4.2. Trkiyede Eitim ve stihdam Arasndaki liki Kresel ekonominin snrlar ortadan kaldrd ve lkeler arasnda rekabetin hzla artt bir yap ierisinde Trkiye, igc piyasasnn ihtiyalarna uygun ve duyarl bir eitim retim sistemi kurma, aratrma gelitirme almalarna gerekli nem ve arl verme, alan ve isiz kesimin istihdam ansn piyasa koullarna bal olarak ykseltme, yaam boyu eitimi insan kaynaklar planlama ve yetitirme sisteminin bir paras haline getirme gibi konularda rekabet etmekte olduu lkelerin ok gerisinde kalmtr92.

92

DPT; 2001, s.6.

61

Trkiyede eitim dzeyi arttka kadnlarda eitim dzeyiyle birlikte igcne katlma orann artmaktadr. 2007 yl Austos dnemi verilerine gre kadnlarda igcne katlma oranlar eitimle doru orantl olarak artarak, okur-yazar olmayan kadnlarda %17,6, lise alt eitime sahip kadnlarda %22,7, lise ve dengi okul mezunlarnda %32,8, yksekretim mezunlarnda %70,6 dzeyinde gereklemitir. Yllar itibariyle deerlendirildiinde de ayn ynde bir ilikinin varl grlmektedir. Elde edilen verilere gre igc piyasas asndan, eitimin kadnlarn igcne katlma oranlar zerinde olumlu bir etkiye sahip olduu sylenebilir. Ancak isizlik oranlar deerlendirildiinde igcne katlma oranlarnda grlen bu doru orantl ilikinin varolmad grlmektedir. 2007 yl Austos dnemi verilerine gre yksekretim mezunlarnn isizlik oranlarnn lise ve dengi okul mezunlar ile hemen hemen ayn olduu grlmektedir. Dolaysyla igc piyasas ve eitim arasndaki ban ok zayf olduu ifade edilebilir. Tablo 22: Trkiyede Eitim Durumu ve Cinsiyete Gre stihdam ve sizlik
2005 Eitim Dzeyi Okur-Yazar olmayanlar g. Katlma O. sizlik Oran Lise alt g. Katlma O. sizlik Oran Lise ve Dengi g. Katlma O. sizlik Oran Yksek retim g. Katlma O. sizlik Oran Erkek 43,5 9,5 71,8 10,4 73,8 11,0 84,7 8,1 Kadn 17,5 2,0 21,8 7,1 30,9 23,3 70,0 14,2 Toplam 21,9 4,5 47,4 9,6 57,1 13,6 79,1 10,2 Erkek 40,4 10,4 70,8 9,8 73,6 10,3 84,1 7,8 2006 Kadn 16,2 1,4 21,8 7,7 31,4 22,1 69,8 13,0 Toplam 20,3 4,4 46,9 9,3 57,0 12,8 78,5 9,5 Erkek 36,1 10,3 72,8 8,7 74,6 9,2 83,4 8,0 2007* Kadn 17,6 1,5 22,7 6,8 32,8 19,7 70,6 18,1 Toplam 20,6 4,0 48,1 8,2 57,9 11,6 78,5 11,5

Kaynak: TK, Hane Halk gc Anketi

* TK; HHA 2007 yl Austos dnemi verileri

TK verilerine gre toplam nfus iinde alma andaki nfusun ve yal nfusun pay artarken 0-14 ya grubundaki nfusun pay azalmaktadr. Bu durum, zellikle istihdam ve eitim alannda yeni politikalarn gelitirilmesini gerektirmektedir. Bu balamda, nfus yapsndaki deimelere ve igc piyasasnn ihtiyalarna uygun olarak eitim ve istihdam politikalarnn gelitirilmesi gerekmektedir. Eitim ve istihdam arasnda bilgi toplumunun gerektirdii yeterlilikte ban kurulamamas, isizliin azaltlmas, istihdamn ve rekabet gcnn artrlmas konularnda nemli sorunlara neden olmaktadr.

62

Trkiyede eitim istihdam bann kurulamamasnda karmza kan en nemli sorunlardan biri zorunlu eitimden sonra rencilerin, 1739 Sayl Milli Eitim Temel Kanununda belirtildii gibi ilgi, yetenek ve lke ihtiyalarna gre

ynlendirilememesidir. Mesleki ve Teknik Liselerden mezun olanlarn istihdam edilme ans dier liselere gre ok fazla olmasna ramen bu liselere talep halen dk dzeylerdedir. 3.5. YAYGIN ETM FAALYETLER Yaygn eitim; rgn eitim sistemine hi girmemi ya da rgn eitimin herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden km fertlere, ihtiya duyduklar bilgi, beceri ve davranlar kazandrmak iin rgn eitimin yannda veya dnda, onlarn ekonomik, toplumsal ve kltrel gelimelerini salayc nitelikte, eitli sre ve dzeylerde, yaam boyu yaplan eitim-retim-retim-rehberlik ve uygulama faaliyetlerinin tm olarak tanmlanmaktadr. Mill Eitim Temel Kanununda yaygn eitim, bireylerin yaamlarnn tmnde ihtiya duyacaklar her trl eitim ve retimi kapsayacak biimde tanmlanmtr. Milli Eitim Bakanlna (MEB) gre yaygn eitim93; Okuma-yazma retmek, bireylerin eksik eitimlerini tamamlamalar iin srekli eitim olana hazrlamak, Bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal ve kltrel gelimelere uyumu kolaylatrc eitim olana salamak, Mill kltr deerlerimizi koruyucu, gelitirici, tantc ve benimsetici nitelikte eitim yapmak, Toplu yaama, dayanma, yardmlama, birlikte alma ve rgtlenme anlay ve alkanlklar kazandrmak, Ekonominin geliimi dorultusunda ve istihdam politikasna uygun meslek edinmeyi salayc olanaklar hazrlamak, Beslenme ve salkl yaam tarzn benimsetmek, eitli mesleklerde alanlara, gelimeleri iin gerekli bilgi ve becerileri kazandrmak, Bo zamanlarn yararl bir biimde deerlendirme ve kullanma alkanlklar kazandrmak amacyla verilen eitimleri kapsamaktadr.
93

http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/meb_istatistikleri_orgun_egitim_2006_2007.pdf, (19.11.2007)

63

Yaygn eitim iin yaplan bu tanmlama yaam boyu renimi de iermektedir. Buradan da anlalaca zere ou kez yaam boyu renim ve yaygn eitim kavramlar birbirinin yerine kullanlmaktadr. 1739 sayl Mill Eitim Temel Kanununda, yaygn eitimin rgn eitim ile birbirini tamamlayacak, gereinde ayn vasflar kazandrabilecek ve birbirinin her trl imknlarndan yararlanacak biimde ve btnlk ierisinde dzenlenecei hkmne yer verilmitir. Yaygn eitim faaliyetleri sre, yer, dzey bakmndan ok esnek bir yapya sahiptir. alanlar ierisinde eitim ihtiyac hissedenler, yetersiz eitimleri nedeniyle i yerlerinde sorun yaayanlar, mevcut i hayatlarnn youn temposu iinde okullardaki devam zorunluluuna uyamayanlar iin e-MYO gibi uzaktan eitim programlar eitim ihtiyacnn karlanmasnda nemli katklar salamaktadr 94. 3.5.1. Milli Eitim Bakanl Milli Eitim Bakanlnca alan yaygn eitim kurumlarndan bazlar sadece meslek ve teknik retim alannda faaliyet gsterirken, bazlar da genel ve meslekteknik retim hizmetlerini birlikte sunmaktadr. Bu faaliyetler, ilelerde oluturulan ve ilgili taraflarn katlmyla toplanan kurullarca plnlanmaktadr. Bir ilin ilelerinde yaplan plnlama almalar bir araya getirilerek il dzeyindeki yaygn eitim plnlamas oluturulmaktadr. Ayrca MEB, ak retim yntemiyle de meslek ve teknik yaygn eitim faaliyetlerinde bulunmakta, bu eitimi tamamlayanlara meslek lisesi diplomas vermektedir. Mill Eitim Bakanlna bal rgn eitim kurumlarnn, sahip olduklar atl fiziki kapasite ihtiya duyulmas hlinde yaygn eitim hizmetlerinde kullanlabilmektedir. 3308 sayl Meslek Eitim Kanunu ile meslek ve teknik orta retim

rencilerinin beceri eitimlerini i yerlerinde yapmalarna frsat tannmtr. renciler eitimlerinin belirli bir blmn okulda, belirli bir blmn ise iletmelerde gerekletirmektedirler. 3308 sayl Kanun beceri eitimi konusunda 20den fazla alan bulunan iletmelere alanlarnn %5inden az %10undan fazla olmamak

94

Razbonyal, Mesut; ncelikli Ama, Okuma Frsat Yaratmak, http://egitim.insankaynaklari.com/BlogDetay.aspx?cntId=6967 (13.09.2007)

64

zere rencilere beceri eitimi verme ykmll getirmektedir. 200n zerinde alan olan iletmeler ise beceri eitimi verecek birimler kurmak ve eitici personel bulundurmakla ykmldrler. Mesleki Eitim Kanuna gre, 14-19 ya aralndaki en az ilkretim dzeyinde eitim alm olanlarn, meslek renmelerini salamak amacyla, pratik eitimleri iyerinde, teorik eitimleri mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda veya Bakanlka uygun grlen iyerlerinde tamamlanmak zere raklk eitimi verilmektedir. 2006-2007 retim ylnda 162.832si ilkretim, 12.826s lise, 2254 mesleki teknik lise, 376s yksek renim mezunu olmak zere toplam 178.279 kii mesleki eitim merkezlerinin dzenledii aday rak, rak ve kalfa eitimlerinden faydalanmtr. Tablo 23: Mesleki Eitim Merkezlerinin Saysal Verileri
Eitime Alnan Aday rak, rak ve Kalfa Says

retim Yl

Kapsamdaki Meslek Says

Mesleki Eitim Merkez Says

retmen Says

Belge Alanlarn Says

2002-2003 110 345 4799 198.499 94.431 2003-2004 113 293 4548 195.910 83.943 2004-2005 112 297 4555 184.761 139.011 2005-2006 112 300 4532 183.200 107.454 2006-2007 133 300 4460 178.279 225.184 Kaynak: MEB; http://cygm.meb.gov.tr/birimler/istatistik/mem/memistat.htm (19.11.2007)

MEBin yaygn eitim kurumlarndan biri olan Halk eitimi Merkezleri tarafndan 2001 ve 2006 yllar arasnda meslek kurslar, okuma yazma kurslar olmak zere toplam 173.700 kursta 4.240.500 kiiye hizmet verilmitir. Sosyal ve kltrel kurslarla birlikte toplam kurs says 242.488e, hizmet verilen kii says ise 6.342.231e kmaktadr. Elde edilen verilerden tm yllar itibaryla meslek kurslarnn dier kurslara oranla daha fazla ald ve dier kurslara gre daha fazla kiinin bu kurslardan yararland grlmektedir. Meslek kurslarna katlm zellikle 2005-2006 retim ylnda en yksek seviyeye ulamtr.

65

Tablo 24: Halk Eitimi Merkezlerinin Son Be Yla likin Saysal Verileri
Yllar Meslek Kurslar Kurs 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 28.162 11.143 12.379 35.505 42.004 Kursiyer 557.000 510.128 552.756 678.842 894.406 Sosyal Kltrel Kurslar Kurs 13.579 4.726 6.017 18.439 26.027 Kursiyer 346.368 312.572 398.897 458.547 585.347 Okuma Yazma Kurslar Kurs 17.828 2.295 2.175 10.605 11.604 Kursiyer 354.754 172.647 150.133 175.229 194.605 Kurs 59.569 18.164 20.571 64.549 79.635 Toplam Kursiyer 1.258.122 995.347 1.101.786 1.312.618 1.674.358 6.342.231

Toplam 129.193 3.193.132 68.788 2.101.731 44.507 1.047.368 173.700 Kaynak: MEB; http://cygm.meb.gov.tr/birimler/istatistik/hem/hemistat.htm (19.11.2007)

1960l yllarda Trkiye, becerili i gcn i banda yetitirme yaklamna nem ve ncelik vermitir. Bu kapsamda iilerin i banda eitilmelerinden sorumlu olacak yetimi teknik personele eiticilik formasyonu kazandrmak amacyla yetitirme kurslar almtr. MEB Ankara Meslek Eitim Merkezinde bu kurslar hlen devam etmektedir95. 3.5.2. Kk ve Orta lekli Sanayi Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) Kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin teknolojik yeniliklere hzla uyumlarn salamak, rekabet glerini ykseltmek ve ekonomiye katklarn artrmak amacyla kurulan KOSGEB, bu kesime ynelik eitim hizmetleri de sunmaktadr. KOSGEB, deien koullara gre belirlenen eitim ihtiyalarna ynelik, snf ii, laboratuvar veya i ba olmak zere teknik, ynetim, mal ve mevzuat konularnda ksa sreli eitim faaliyetleri dzenlemektedir. Sz konusu eitimlere KOB sahipleri, yneticileri ve alanlar katlabilmektedir96. KOSGEB, iletmelerin eitim ihtiyalarnn karlanmasna ynelik iki tr eitim program uygulamaktadr; bunlardan biri zel eitim destei, dieri ise genel eitim programlardr. Her iki desteinde amac, iletmelerin, yurtii - yurtd pazarlarda rekabet edebilir dzeye gelmelerini temin etmek, istihdam ve katma deeri artrabilmek iin; planlama, yatrm, modernizasyon, teknolojik aratrma gelitirme, teknoloji adaptasyonu, retim, pazarlama, finansman, enformasyon, ynetim, mevzuat, giriimcilik gibi konulardaki bilgi ve becerilerini gelitirmeye ynelik ihtiyalarn eitim yoluyla karlanmasdr.
95 96

Akpnar - Ercan; a.g.e., s.89 Akpnar Ercan; a.g.e., s.91.

66

KOSGEB iletme bana salayaca zel eitim destei parasal st limiti 6.000 (altbin) YTLdir. Destek oranlar iletme bana salanacak olan st limiti amamak koulu ile, gelimi yrede %60, normal yrede %70 ve kalknmada ncelikli yrede %80 oranndadr. Genel eitim programlarnda salanan destek miktar ise gelimi yrede %80, normal yrede %90 ve kalknmada ncelikli yrede %100 oranndadr. Normal yrede ve gelimi yrede yer alan iletmeler iin; sresi 6 (alt) saate kadar olan genel eitim programlar %100 desteklenebilmektedir97. KOSGEB tarafndan 2003 ylnda 11,509 adet, 2004 ylnda 7,705 adet, 2005 ylnda 135 adet, 2006 ylnda 43 adet, 2007 ylnda Haziran ay itibariyle 18 adet olmak zere toplam 19,410 adet eitim destei salanmtr 98. 3.5.3. Kamu Kurum ve Kurulularnn Yaygn Meslek Eitim Faaliyetleri Tarm ve Kyileri Bakanl kylere ziraat, ev ekonomisi ve el sanatlar

konularnda eitim vermek zere, bal tara kurulular ve eitim merkezleri yoluyla Milli Eitim Bakanlna benzer bir yap oluturmutur. Buna benzer olarak birok kamu kurum ve kuruluu tarafndan yaygn eitim faaliyetleri yrtlmektedir. Bu kurum ve kurulular99; niversiteler: niversiteler, ayn zamanda yaygn eitim sunma ile de grevlendirilmi kurumlardr. Bu faaliyetlerini genelde ilgili kurum ve kurulularla i birlii yaparak yrtmektedirler. Yaygn meslek eitim hizmetlerini kurumsallatrmak isteyen baz niversitelerde srekli eitim merkezleri almaktadr. Belediyeler: Belediye Kanunu meslek ve beceri kazandrma hizmetlerini belediyelerin grevleri arasnda saymtr. Anacak bu hizmetler Belediyenin mali durumu ve hizmetin ivedilii dikkate alnarak yaplmaktadr. Baz belediyeler, bu grevlerini yerine getirmek iin daha istekli davranmakta, Mill Eitim Bakanlna bal kurumlar veya niversiteler ile i birlii yaparak meslek kazandrc kurslar amaktadrlar.

97 98

http://www.kosgeb.gov.tr/Destekler/destek.aspx?dID=7 (12.11.2007) http://www.kosgeb.gov.tr/dosyalar/istatistik/2003-2007%20DESTEKLER.xls (14.11.2007) 99 Akpnar Ercan; a.g.e., s.91.

67

Meslek Kurulular: Meslek kurulular, genelde, yelerinin ihtiyalarna cevap verecek yaygn meslek eitim faaliyetlerinde bulunmaktadrlar. Baz meslek kurulular yeleri olmayanlara da yaygn meslek eitim hizmetleri sunarken, bazlar ise ileride yeleri olma ihtimali yksek hedef kitlelerle ilgilenmektedirler. Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonunun raklk eitimi hizmetleri bu tr almalara rnek gsterilebilir. Gnll Kurulular: Genelde vakf statsndeki baz gnll kurulular, yaygn meslek eitim hizmeti sunmaktadrlar. Bu hizmeti sunan kurulularn alma konular ve hedef kitlelerinin genelde iyi tanmland sylenebilir. Yaygn meslek

eitim sunan vakflarn byk ounluu meslek kurulularnn kurduu veya kurucular arasnda yer ald vakflardr. zel Kurulular: zel kurulularn yaygn meslek eitim faaliyetlerinde iki tr yaplanma grlmektedir. Bunlardan bir ksm, Mill Eitim Bakanlndan izin almak suretiyle faaliyetlerini yrten zel retim kurumlardr. zel retim kurumlar, Mill Eitim Bakanlnca onaylanan programlar uygularlar ve yine Bakanlk onayl sertifika verirler. Dier zel kurulular ise, genelde iletmelerin satn alma yoluyla karlad yaygn meslek eitim faaliyetlerine odaklanmlardr. Saylar her geen gn artan eitim, danmanlk, insan kaynaklar vb. firmalarn faaliyetleri bu kapsamda saylabilir. 3.6. Aktif stihdam Politikalar Ksaca hizmete almak ve altrmak olarak tanmlanan istihdam politikas, herhangi bir lkede ekonomik bymeyi ve istikran salayarak refah dzeyini artrmak, sosyal adalet ve frsat eitlii salayacak biimde retim faktrlerinin etkin kullanmyla yaratlacak gelirin eit ve adil dalmn gerekletirmek, yoksulluu nlemek amacyla isizlik ve yaratt olumsuz sonularla mcadele etmek ve kiilerin insan onuruna yarar biimde yaamalarna olanak tanyacak kurum, ilke, kural ve usulleri kapsamaktadr100.

100

Karaduman, zce; Avrupa Birliinde Aktif stihdam Politikalar ve Trkiye, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, 2006, s.4.

68

zellikle ekonomik bymenin tek bana istihdam konusunda yaanan sorunlarn zmnde yetersiz kalmas, ekonomik byme yannda, retim faktrlerinin etkin kullanm, istikrar, gelirin adil dalm, isizlikle mcadele ve yoksulluk gibi konular da istihdam politikasnn unsurlar haline getirmektedir101. stihdam ve insana yakr i olanaklarn azamiye karmay hedefleyen politikalarn gelitirirken Kamu stihdam Kurumlarnn nemini srekli olarak vurgulayan ILOnun, 122 sayl Szlemesi, 1960'l yllarda yaanan gelimelerin sonucunda 1964 ylnda imzalanm, szleme ile isizlik ve eksik istihdam sorununun zm iin aktif bir politika izlenmesi102 ve her iinin kendisine elverili bir ite almas iin gerekli nitelikleri kazanmas ngrlmtr103. sizlik sorununu ortadan kaldrmaktan ok, isizlik sigortas, isizlik yardm bata olmak zere sosyal yardmlar, kdem tazminat, erken emeklilik gibi isizliin yaratt bireysel ve toplumsal alandaki olumsuz sonular gidermeye ynelik gelir destei salamay amalayan politikalar pasif istihdam politikalar olarak

adlandrlmaktadr. Aktif istihdam politikalar ise, yapsal isizlikle mcadeleyi amalayan, igc yetitirme, iba eitimi ve cretlerin sbvanse edilmesi gibi programlar kapsamaktadr. gc yetitirme programlar, kamu istihdam kurumlar tarafndan organize edilen mesleki beceri kazandrma kurslardr. ba eitim programlar, kamu istihdam kurumlarnn iletmelerle ibirlii yaparak isizlerin bir ksmnn iba eitiminden geirmelerine ve ardndan iletmenin ihtiya duyduu kiileri istihdam etmelerine araclk etmeye yneliktir. Sbvanse destei ise devletin gelime eilimi gsteren fakat yeterli sermayesi olmayan iletmelerde alanlarn ilerini korumalarn salayabilmek amacyla, bir sre zorunlu alma karlnda, cretlerinin bir sre sbvanse edilmesini kapsamaktadr. Bu balamda, pasif igc politikalar, isizlii azaltmaktan ok onun getirdii ekonomik ve sosyal basky hafifletici sonular ortaya koyarken aktif istihdam politikalar istihdamn artrlmasna ynelik sonulara ynelmektedir. 1997 Luxembourg Zirvesi ile Avrupa Birliine ye lkelerin istihdam stratejilerine dahil edilen aktif igc politikalarnn amac, igcne

101 102

Karaduman; a.g.e., s.4. Yney Frat, Zerrin; ve ii Bulma Kurumu'ndan KUR'a -e Yerletirme Hizmetleri http://www.isguc.org/?avc=arc_view.php&ex=160&hit=zend&pg=m (16.08.2007) 103 Sayn; a.g.m., s.76,

69

nitelik kazandrlarak emek arz ve talebinin eletirilmesi yoluyla isizlie zm salamaya almaktadr104. 1997 Luxembourg Zirvesinde oluturulan Avrupa stihdam Stratejisi iin drt temel ayak belirlenmitir. Bular; istihdam edilebilirlik, giriimcilik, geliim ve deiim srecine uyum salayabilme ve igc piyasasnda herkese eit frsatlar

salayabilmedir. Mays 2003te kabul edilen Yenilenmi stihdam Stratejisi Lizbon Stratejisiyle uyumlu olarak 10 ncelik belirlemitir105; 1. sizler ve igc piyasas dnda bulunanlar iin aktif ve nleyici tedbirler; 2. yaratlmas ve giriimcilik; 3. gc piyasasnda iyeri deiiklii, adaptasyon ve mobilitenin artrlmas; 4. Beeri sermayenin ve yaam boyu renmenin gelitirilmesi; 5. gc arznn artrlmas ve aktif yalanmann gelitirilmesi; 6. Kadn erkek eitlii; 7. gc piyasasnda dezavantajl insanlara kar ayrmclkla mcadelenin ve bu kiilerin entegrasyonunun artrlmas; 8. stihdama ekicilik kazandrmak iin tevikler yoluyla istihdamn daha kazanl hale getirilmesi 9. Kayt d istihdamn kaytl ve dzenli istihdama dntrlmesi; 10. Blgesel istihdam eitsizliklerinin ele alnmas. Pasif istihdam politikalar isizliin olumsuz etkilerini belirli lde ortadan kaldrmakta ise de isizlik sorununa bir zm getirmemektedir. sizlik sorununa etkin bir zm getirilebilmesi iin aktif ve pasif istihdam politikalarn birlikte uygulanmas gerekmektedir. ABde pasif istihdam politikalarn uygulamakla birlikte; istihdamn artrlmas, istihdamda kalite verimliliin artrlmas, ekonomik bymenin

salanabilmesi ve uluslar aras rekabet asndan aktif istihdam politikalarna daha fazla nem vermektedir.

104

Arslan, H. Bader - Dilber Ula; stihdamn Korunmas ve ten karlanlara Uygulanan Yardmlar, http://eab.ege.edu.tr/pdf/4/C4-S1-2-%20M10.pdf (06.11.2007) 105 Kretschemer, Hans Jrg; Yeni Avrupa stihdam Stratejisinin ye Ve yelii Kesinleen lkelere ve Trkiyeye Etkileri, veren Dergisi, Ekim 2003, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=801&id=48

70

Deien igc piyasasna uyumu ieren aktif istihdam politikalar isizliin azaltlmasnda nemli katklar salayaca gibi, KOBlerin nitelikli igc ihtiyac da karlanm olacaktr. KOBlerin geliiminin salanmas ve daha fazla yeni i alannn yaratlabilmesi iin tevik ve destek politikalar yannda aktif ve pasif igc politikalarnn birbirini tamamlayan ve destekleyen politikalar olarak uygulanmalar gerekmektedir. AB ekonomik bymenin gerekletirilmesi ve sreklilii yoluyla, yoksulluun nlenmesi, refah artracak nlemlerin alnmasn kabul etmitir. Bu anlamda, ABnin izledii yollardan biri de ekonomik bymenin ve istihdamn itici gc kabul edilen kk ve orta boy iletmelerin desteklenmesidir106. Kreselleme srecinin sonucu olarak igcne verilen mesleki eitimin niteliinim farkllamas, yeniden eitimin ve iletme ii eitimin genel mesleki eitim kadar nemli hale gelmesi, aktif istihdam politikalarnn uygulaycs olarak kamu istihdam kurumlarnn nemini artrmtr. 3.6.1. Kamu stihdam Kurumu Olarak Trkiye Kurumu (KUR) Sanayilemenin geliimiyle birlikte, ii sendikalarnn ve iverenlerin igc piyasasna ii ekmek amacyla kurduklar rgtlerin saylar artmtr. i rgtleri tarafndan kurulan bir arac kuruluun ii karlarn, iverenler tarafndan kurulan kuruluun ise iveren karlarn gzetecei varsaym nedeniyle oluan olumsuz dnceler, isizliin, yoksulluun ve toplumsal huzursuzluklarn kaynaklarndan biri olduuna ve igc arzyla talebini daha iyi uyuturacak mekanizmalar araclyla azaltlabileceine ilikin inan, igc piyasasna gerek bir saydamlk kazandrmann ve hareketlilii artrmann bir yolu olarak tad potansiyelin grlmeye balamas gibi nedenler kamu otoritesinin igc piyasasna mdahalesini ve dolaysyla kamu istihdam kurumlarnn ortaya kn salayan etmenlerdir. Kamu istihdam kurumlar (KK) ile ilgili en nemli adm, ILOnun 1919 ylnda kurulmasdr107. Kamu stihdam

Kurumlarnn kuruluu temel olarak igc piyasas arz ve talebinin buluturulmasna, i ve ii bulma konusunda araclk faaliyetlerine dayanmaktadr.

106 107

Karaduman; a.g.e., s.9. Tuy, Phan - Ellen Hansen, David Price; Deien gc Piyasasnda Kamu stihdam Hizmeti, ev: Metin uhaolu,, LO, Ankara, 2001, s.1-4

71

1970'li yllarda yaanan gelimeler ve isizliin artmas, isizlik sorunlarn zme konusunda resmi politikalarn ve igc piyasas uyum programlarnn neminin artrmasyla birlikte KKler bu almalarn yrtlmesinde nemli roller

stlenmilerdir. Yaanan gelimeler sonucunda KKin ilevi sadece i ve ii bulma hizmetlerine araclk etmek ve pasif istihdam politikalarn yrtme ilevinin tesine geerek, zellikle kreselleme ve bilgi toplumu sonrasnda vasfl igcne talebin artmas, rgn eitim faaliyetleri yannda ve dnda gerekletirilen eitim

faaliyetlerinin nemini artrmas sonrasnda KKlerde yeni ilevler stlenmeye balamlardr. Bunlar108; arayanlarla iverenler arasnda bilgi alveriinin salanmas ve igc piyasasnn effaflatrlmas, sizler ile isizlik riski altnda olanlara vasf arttrc, kazandrc, yenileyici eitim programlarnn uygulanmas ve ynlendirilmesi, gc arz ve talebinin uygun koullarda buluturulmas iin danmanlk hizmetlerinin verilmesi, stihdam gelitirecek dier igc programlarnn gelitirilmesidir. OECD'nin Jobs study of 1994 almasnda, OECD lkelerinde grlen isizliin nedeni olarak, ekonomilerin uyum salama ve yeniliklere ynelme zorunluluu ile bunu yapabilme kapasitesi, hatta isteklilii arasndaki ann giderek bymesi olarak ifade edilmi, igc piyasas politikalarnda odak noktasnn gelir desteini ngren edilgen konumdan, igcnn yeniden sefe rber edilmesini ngren aktif konuma kaydrlmas ngrlmtr 109. Trkiyede, 21 Ocak 1946 tarihinde, 4837 sayl Kanun ile i ve ii bulmaya araclk etmek amacyla, kamu istihdam hizmetlerini vermek zere ve i Bulma Kurumu (BK) kurulmutur. Kurum 1960l yllarla birlikte bata Almanya ve Avrupa lkeleri olmak zere gelimi lkelerin artan igc ihtiyalarn yabanc iiler yoluyla karlamaya balamalar zerine yurtdna ii gnderme faaliyetine younlamtr. Bu younlama 1980'li yllarn sonuna kadar srmtr. Bunun yannda BK, kamu kesiminde ie yerletirme hizmetlerini, zellikle dezavantajl gruplarn (kadnlar, zrller ve gmenler gibi) bir meslek edinmeleri ve ie yerletirilmelerinde
108 109

http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=100&inc=arc&cilt=2&sayi=1&yea Tuy Hansen Price; a.g.e., s.7.

72

kaynaklarnn elverdii lde almalar yrtmtr110. Yaanan gelimeler karsnda yetersiz kalan BK kapatlarak yerine 2003 ylnda 4904 sayl Kanunla Trkiye Kurumu (KUR) kurulmutur. Tm KKlerin k noktas ve temel ilevlerinden olan i ve ii bulma hizmetlerine araclk faaliyetlerinin yannda, igc piyasasna ilikin verileri toplamak, deerlendirmek, yaynlamak, i gcnn istihdam edilebilirliini artrmak amacyla ve yapsal isizlikle mcadeleyi amalayan; meslek aratrma gelitirme, i ve meslek danmanl, igc yetitirme, istihdamdaki igcne eitim seminerleri gibi aktif politikalar ile pasif i gc politikalarndan olan isizlik sigortas hizmetleri KUR tarafndan yrtlmektedir. Ayrca aktif ve pasif politikalarn belirlenmesinde ve uygulanmasnda hem merkezi hem de yerel dzeyde ilgili tm kamu kurum ve kurulularn katlmnn saland bir yap oluturulmutur. gc yetitirme ve mesleki eitim faaliyetleri herhangi bir meslei olmayan ya da bir meslei olmakla birlikte mesleinde i bulamayan veya mesleinde yeterli olmayan isizlerin ve hkmllerin, istihdamlarna yardmc olmak amacyla, aktif istihdam politikalar erevesinde KUR tarafndan yrtlmektedir. Dzenlenen igc yetitirme kurslar ile, isizlikten en fazla etkilenen ve bu nedenle igc piyasasnda dezavantajl guruplar olarak grlen genlerin, kadnlarn, zrllerin, eski hkmllerin, uzun sreli isizlerin ve isizlik sigortas kapsamndaki isizlerin i piyasasnda ihtiya duyulan mesleklerde yetitirilerek istihdam

edilebilirlikleri artrlmaya allmaktadr. gc yetitirme kurslar yannda isizliin youn olduu dnemlerde isizlerin ksa sreli istihdam ve eitimini amalayan, toplum yararna alma programlar (TYP) yrtlmektedir. Yrtlen bu faaliyetler; stihdam Garantili Kurslardan, Kendi ini Kuracaklara Ynelik Kurslardan, zrllere Ynelik Dzenlenen Kurslardan, Eski Hkmllere Ynelik Dzenlenen Kurslardan, sizlik Sigortas Kapsamnda Dzenlenen Kurslardan, Toplum Yararna alma Programlarndan olumaktadr

110

http://www.isguc.org/?avc=arc_view.php&ex=160&hit=zend&pg=m

73

KUR tarafndan 2003ten 2007 yl Ekim ayna kadar; istihdam garantili 341 kurs, kendi iini kuracaklara ynelik 156 kurs, zrllere ynelik 195 kurs, eski hkmllere ynelik 319 kurs, isizlik sigortas kapsamnda 254 kurs olmak zere toplam 1.265 kurs dzenlenmi ve bu kurslara toplam 24.291 kii katlmtr. Tablo 25: KUR Tarafndan 2003-2007 Yllar Arasnda Dzenlenen Kurslar
stihdam Garantili Kurslar Kurs Says 2003 2004 2005 2006 2007* 22 10 28 246 Kendi ini Kuracaklara Ynelik Dzenlenen Kurslar zrllere Ynelik Dzenlenen Kurslar Eski Hkmllere Ynelik Dzenlenen Kurslar sizlik Sigortas Kapsamnda Dzenlenen Kurslar

Yllar

Katlan Kurs Katlan Kurs Says Says Says Says 374 191 579 5.025 6.906 18 33 29 38 341 578 448 648 1.495 195 21 20 42 94

Katlan Kurs Katlan Kurs Katlan Says Says Says Says Says 241 302 1.710 3.047 6.919 5.636 319 23 23 90 126 358 402 1.402 2.019 4.190 5.034 254 9 11 89 118 167 168 1.379 1.687 3.141 3.853

Toplam 341 7.434 156 2.334 Kaynak: KUR *2007 yl verileri 2 Ekim tarihine aittir.

Ayrca KUR tarafndan, zelletirme programndaki hedeflerin baaryla tamamlanmasna destek olmak, kamu kurulularnn zelletirilmesinden doan olumsuz ekonomik ve sosyal etkileri hafifletmek amacyla oluturulan zelletirme Sosyal Destek Projesi (SDP) kapsamnda, eitim ve TYP faaliyetleri

yrtlmektedir. Trkiye Kurumu, SDP kapsamnda, zelletirme sebebiyle isiz kalanlara ve i hayatna katlmakta glk eken dier isizlere ynelik yaygn meslek eitim hizmetlerine balamtr. Projenin balam olduu 2002 ylndan 2007 yl Kasm ayna kadar 29.174 kii proje kapsamnda yrtlmekte olan danmalk, eitim ve TYP hizmetlerinden faydalanmtr.

74

Tablo 26: SDP Kapsamnda Yrtlen Faaliyetler

Danmanlk Yllar Program Says 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Toplam 14 Eitim Toplum Yararna alma Programlar

Katlan Kii Says 560 2.886 1.420 298 300 5.464

stihdam stihdam stihdam Katlan Katlan Edilen Program Edilen Program Edilen Kii Kii Kii Says Kii Says Kii Says Says Says Says Says 59 173 135 30 30 427 38 269 177 196 87 89 856 1.777 7.353 4.815 4.921 1.787 1.828 22.481 1.185 4.023 2.872 3.049 1.096 1.133 13.358 4 29 22 21 9 12 97 34 417 260 259 114 145 1.229 14 77 45 47 13 15 211

1 7 4 1 1

Kaynak: KUR

Kurumca yaplan igc yetitirme faaliyetlerinden biri de alan igcne ynelik iletmelerde eitim seminerleri almalardr. Bu almalarda; igcnn, iletme ve verimlilik kltr ile kalite, i gvenlii bilinci artrlarak yksek performansa ulamasna katk salanmakta, ayrca ilk ve orta kademe yneticilerinin de yneticilik ve eiticilik niteliklerinin gelitirilmesine ynelik eitimler verilmektedir. KUR tarafndan 2002 ylnda dzenlenen 48 seminerde 1.055 katlmcya, 2003 ylnda dzenlenen 171 seminerde 3.579 katlmcya, 2004 ylnda 230 seminerde 4.901 katlmcya, 2005 ylnda 342 seminerde 7.337 katlmcya, 2006 ylnda 434 seminerde 9.732 katlmcya, Sal ve Gvenlii, i Gelitirme, nsan likileri ve letiim, nsan likileri ve Stres, lk Kademe Yneticilik, Zaman Ynetimi, Toplam Kalite Ynetimi, Orta Kademe Yneticilik konularnda eitim verilmitir. Yllar itibaryla iletmelerin eitim konusundaki duyarllnn ve dolaysyla dzenlenen eitim faaliyetlerine talebin artt sylenebilir.

75

Tablo 27: letmelerde Eitim Seminerleri (2002-2006) Seminer Says Sal ve Gvenlii Semineri i Gelitirme Semineri nsan likileri ve letiim Semineri nsan likileri ve Stres Semineri lk Kademe Yneticilik Semineri Zaman Ynetimi Semineri Toplam Kalite Ynetimi Semineri Orta Kademe Yneticilik Semineri Toplam
Kaynak: KUR

Katlan Says 1.1004 6.822 2.610 1.594 1.400 1.152 1.088 984 26.654

493 299 121 73 77 55 52 58 1.228

3.7. KOBLERDE ETM STHDAM LKS Kresel ekonomi ticaretin ve sermaye hareketlerinin uluslar aras alanda serbestlemesine olanak salamaktadr. Bu serbest yap ierisinde iletmelerin rekabet gc lkelerin rekabet gcyle edeer olmaya balamtr. AB lkeleri de iletmelerin rekabet gcyle lkelerin ekonomide ki arlklar arasndaki bu yakn iliki ve lek ekonomileri yerine bilginin hakim olduu bir yap nedeniyle KOBleri, rekabet avantajlar nedeniyle, oluturulan politikalarn merkezine oturtmaktadr. Trkiyede igc piyasasnn ihtiyac olan kalifiye eleman skntsnn almas iin eitim sisteminin btnyle gzden geirilmesi gerekmektedir. zellikle son yllarda mesleki-teknik eitim alanndaki dzenlemeler, bu okullarn tercih edilmemesine ya da yksek retime devam etme olasl zayf olan orta baar dzeyindeki renciler tarafndan tercih edilmesine yol amtr. lkemizde mesleki-teknik eitime devam eden renci says srekli azalm ve 1990'l yllarn ortalarndaki % 40'lara yakn dzeyden % 30'lara kadar gerilemitir. Oysa, ek Cumhuriyeti, Avusturya, Almanya, Macaristan, talya ve Hollanda gibi lkelerde ortaretim rencilerinin % 70'lerin zerindeki blm mesleki-teknik eitim veren ortaretim kurumlarna devam etmektedir111. Yaanan gelimelerin sonucu olarak, eitim kurumlarnn grevi olmaktan kan eitim, srekli yeniden mesleki eitimi zorunlu klmakta ve eitim kurumlaryla
111

DPT; Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Ortaretim: Genel Eitim, Meslek Eitimi, Teknik Eitim zel htisas Komisyon Raporu, Ankara, DPT Yayn, 2001, s. 2-3

76

iletmeler arasnda ibirliinin de nemini arttrmaktadr. Devlet, ii ve iveren kurulularnn birlikte dzenledii ikili (ibirlii) modelde KOB'lerin nemli bir role sahip olduu grlmektedir. Mesleki eitimin teorik ksm ncelikle meslek okulunda, uygulamal taraf ise KOB'lerde usta yannda meydana gelmektedir. KOBler bu ynyle kalifiye elemanlarn teknik anlamda eitimlerini almalar konusunda nemli bir ileve sahiptir 112. 3308 sayl Mesleki Eitim Kanunu mesleki ve teknik okullarda okuyan genlerin beceri eitimlerinin iletmelerde yaplmasn ngrmektedir. raklk eitimi ise, belirli gnlerde teorik olmak zere, usta retici bulunduran iletmelerce verilmektedir ve ounlukla mikro ve kk lekli iletmelerce gerekletirilen bir eitim trdr113. Eitim ve igc piyasas arasnda ba kurulmasnda nemli bir role sahip olmalarna karn KOBlerin karlatklar nemli sorunlar arasnda insan kaynaklar ynetimi problemleri, kalifiye eleman bulunamamas ve bulunan kalifiye elemanlarn firmada tutulamamas yer almaktadr114. lkemizde Mesleki ve Teknik eitim ile raklk eitimi teorik ve uygulamal olmak zere ikili bir yapda gerekletirilmektedir. Eitimin teorik blm okullarda uygulama blm ise iletmelerde gerekletirilmektedir. Eitimin uygulama ksmnn gerekletirildii iletmeler genel olarak KOBlerden olumaktadr. Sanayi sitelerinde, iyerlerinde, kurum ve kurulularda; srekli ve uygulamal eitim programlar hazrlanmas, teknolojik yenilikleri ksa srede yayacak uluslararas bilgi iletiim sistemlerinin tesis edilmesi ve yneticiler ile alanlarn yeniden eitilmesi, hazrlanacak ortama uygun entegrasyonun gereklemesini salamaktadr. dnyas ile eitim kurumlar arasnda karlkl bilgi ve deneyim aknn salanmas, teori ve pratiin birlikte yrmesine imkan tanmaktadr. Bylece eitimden sonra i bulma veya uygulama yapma olana salanmaktadr115. Bu anlamda KOBler igc piyasasna dahil olan genlerin mesleki deneyim kazanmalarnda nemli rol oynamaktadrlar. Eitim ve istihdam arasndaki ba
112

Balolut, Zekai; Trkiye'de Eitim Sorunlar ve Deiime Yapsal Uyum nerileri, TSAD, stanbul, 1990, s.151. 113 Akpnar Ercan; a.g.e., s.119. 114 Akay, Diyar vd; Trkiyede KOBler in Eitim Hizmetleri Pazar, KOSGEB, Ankara, 2003, s.15 115 Grses; a.g.e., s.68.

77

asndan bakldnda, KOBlerin igc piyasasna saladklar katkya en nemli rnek baz Trk i adamlarnn durumu gsterilebilir; Trk iadamlarnn nde gelenlerinden bazlar kendi yaadklar dnemlerin koullar asndan bakldnda gl bir formel eitime sahip olduklar ve bu i adamlarnn gen yalarda iletmelerde almaya baladklar grlmektedir116. Buradan da anlalaca zere formel anlamda alnan eitim kadar yaplan i hakknda sahip olunan bilgi, zelliklede alma hayat ierisinde edinilen deneyimler i dnyasnda baarnn anahtar faktrlerinden biri durumundadr. Bu durum i adamlar iin geerli olduu kadar alanlarn i hayatndaki baars ve istihdamlarndaki sreklilik asndan da son derece nemlidir. 3.7.1. KOBlerde Eitim htiyac letmeler asndan bu gnn ekonomik yapsnn en temel zellii kresel rekabettir. Bu rekabet ortamnda bilgi ve teknoloji srekli olarak yenilenmekte, tketici talepleri srekli deiime uramaktadr. Bunun sonucu olarak insan kayna, bu karmak rekabeti yap ierisinde iletmelerin varln srdrebilmeleri ve ekonomik bymenin salanabilmesi asndan son derece nemli bir unsur haline gelmitir. KOB yneticilerinin ve KOBlerde her dzeyde alan personelin beceri ve niteliklerinin gelitirilmesi, firma performansn artrmak asndan anahtar rol oynayan konulardan biridir. Snrl kaynaklarla hzla deien ve yeni gelien pazarlara uyum salamak zorunda olan KOBlerde, ynetim becerilerinin ve ynetimde kalitenin artrlmas zel bir neme sahiptir. Storeyin aratrmasna gre, eitim destei salayarak, firmalarn ilk 3 yldaki kapanma orann %30'lardan %10'lara indirmek mmkndr. OECD verilerine gre, firma kapanma hzlarnn en yksek olduu iletmeler grubu, kk lekli firmalardr ve bu oran iletme lei bydke dmektedir117. letme lei kldke iletmelerin kapanma oranlar da artmaktadr. 19901995 yllar arasnda ngilterede kapanan iletmeler arasnda deerlendirme yapldnda kapanan iletmelerin en youn olarak grld iletme lei mikro dzeydeki iletmeler olarak saptanmtr.

116 117

Demirez - Cebeci; a.g.e., s.99. Akay vd.; a.g.e., s.16.

78

ekil 4 : ngilterede 1990-1995 Yllar Arasnda Kapanma Oranlar

40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 0-9 10-19 20-40 50-99 100-199 200-499 16,5% 27,1% 27,4% 24,3% 18,3% 35,1%

Kaynak: Akay vd.; a.g.e., s.16

letmelerin eitim ihtiyacnn karlanmasnda iletmelerin byklkleri ve sahip olduklar imkanlar belirleyici olmaktadr. Byk lekli iletmeler eitim ihtiyalarnn farknda olup, bu ihtiyalarn bazlar kendi bnyelerinde oluturduklar insan kaynaklar ve eitim birimleri yoluyla, bazlar ise dardan hizmet satn alm yoluyla karlamaktadrlar. KOBlerde ise durum daha farkldr, ounlukla eitim ihtiyalarnn farknda olmaylar ve imkanlarnn kstl olmas nedeniyle eitim konusunda sorun yaamaktadrlar. Mikro ve kk lekli iletmelerde durum genel olarak byleyken orta lekli iletmelerde ise durum byk lekli iletmelerle benzer zellik gstermektedir. Orta lekli iletmelerden imkanlar yeterli dzeyde olanlar, byk lekli iletmelere benzer ekilde eitim ihtiyalarn karlamaktadrlar118. Mevcut aratrmalar, kk firmalarn byk firmalara oranla daha az dzeyde eitim imkanlarndan yararlandn gstermektedir. ABD alma statistiklerine gre, 500'den fazla alan olan firmalarda, alan bana haftalk formal eitim sresi 0,29 saat iken, 50-100 kii altran iletmelerde bu rakam 0,18 saattir. ngilterede ise, 10 kiiden az alan olan kk firma yneticilerinin firma d eitimlerden yararlanma oran %37 iken, byk firmalarda bu oran %82'ye ykselmektedir119. KOSGEB tarafndan 2004 ylnda gerekletirilen saha aratrmas sonularna gre Trkiyede KOB sahipleri ve alanlarnn eitim seviyesi olduka dktr. Aratrma sonularna gre, ounlukla iletmelerin yneticisi durumunda olan iletme

118 119

Akpnar Ercan; a.g.e., s.146 Akay vd; a.g.e., s.17

79

sahiplerinin ve alanlarnn yaklak olarak yars ilkretim dzeyinde eitime sahiptir. Mikro ve kk lekli iletmelerde yaanan eitim ihtiyacna ilikin sorunlarn bazlar unlardr120; letmelerin eitim ihtiyalarnn farknda olmamalar ve eitimin faydasna inanmamalar nedeniyle, mikro ve kk lekli iletmelerin eitim faaliyetlerine olan talepleri olduka dk dzeydedir. letme sahipleri ve yneticiler, insan kaynaklarn srekli yatrm yaplmas ve gelitirilmesi gereken bir deer olarak deil, kolaylkla ikame edilebilir bir girdi olarak grmektedirler. letme sahipleri ve yneticiler, iletme faaliyetlerine bizzat katlmalar nedeniyle eitime zaman ayramamaktadrlar. Kstl imkanlarla ve zorlu rekabet ortamnda yaam mcadelesi veren iletmeler eitim faaliyetlerini ek mali yk olarak grmektedirler. letmelerin eitim faaliyetlerine katlmn desteklemek iin uygulanan tevik aralar olduka snrl olup yeterince yaygnlatrlamamtr. zel eitim kurumlar mikro ve kk lekli iletmelere ynelik eitim faaliyetlerini zor, riskli ve dk karl grmeleri nedeniyle arzlarn orta ve byk lekli iletmelere yneltmektedirler. Sunulan eitim hizmetlerine ynelik herhangi bir kalite kontrol ve akreditasyon sistemi mevcut deildir. Bu nedenle sunulan hizmetlere

kukuyla baklmaktadr. Byk iletmelerdeki yneticileri eitmek zere kullanlan yntemler, KOBlerin mevcut durumlar gzetilmeksizin byk iletmelerde olduu gibi aynen uygulanmaktadr. KOBlerin eitim ihtiyalarnn ok eitli olmas, hemen her lkede sayca fazla ve lke apnda dank olarak yerlemi olmalar nedeniyle KOBlerin eitim ihtiyalarnn belirlenmesi olduka zordur. Eitim ihtiyalarnn belirlenmesinde KOBlere yaknl bilinen baz kaynak kurumlarla ibirlii yaplmas, anlan zorluklarn almasnda sk bavurulan bir yntemdir. Bu konuda bilgi ve deneyimine

120

Akpnar Ercan; a.g.e., s.147.

80

bavurulabilecek kurulular arasnda, KOB destekleme kurulular, KOB dernekleri, danmanlar, finansal kurumlar, odalar ve birlikler, niversitelerin eitim merkezleri, aratrma kurulular vb. saylabilir121. Trkiyede KOBlere salanan destekleri etkin hale getirmek ve hizmetlere ulam kolaylatrmak amacyla ibirliine ynelik almalar yaplmaktadr ancak bu konuda istenilen dzeyde baar elde edilemedii grlmektedir. Birlikteliin salanmas ynnde atlan en nemli admlardan biri ise 5 ubat 2005 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan 2005/2 sayl Genelgeyle, Yatrm Ortamnn yiletirilmesi Reform Program" erevesinde, kk ve orta byklkteki iletmelerce (KOB), kurulum ve iletme faaliyetlerine ilikin olarak ihtiya duyulacak tm bilgilere hzl ve etkin bir ekilde ulalabilmesi amacyla, internet ortamnda tek elden organize edilecek ekilde ve kurum ve kurulularn sunmu olduklar hizmetlere ilikin bilgilerin ortak bir adreste kullanma sunulmas dorultusunda bir ok kurum ve kuruluun yer ald ve bilgilerini gncelledii ortak bir internet sitesinin almasdr. alanlarn Eitimine Verilen ncelik ndeksi, iletmelerimizin alanlarnn eitimine giderek daha fazla ncelik ve nem verdiini gstermektedir. letmelerce eitim konusundaki duyarllk artmasna ramen halen gelimi lkelerin olduka gerisinde kalnmtr. Bu durum ise, iletmelerimizin yeni teknolojileri takip etmelerini ve modern iletmecilik, ynetim anlayna ynelik uygulamalar konusunda gelimi lkelerin gerisinde kalmalarna neden olan en nemli etken olarak karmza kmaktadr.

121

Akay, vd.; age., s.21

81

Tablo 28: Giriim Sermayesi ve alanlarn Eitimine Verilen ncelik ndeksi

Giriim Sermayesi ndeksi alanlarn Eitimine Verilen ncelik ndeksi

lke 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Danimarka 5,59 6,19 6,43 7,17 7,79 7,75 Finlandiya 7,19 6,8 6,92 8,00 7,94 7,64 svire 4,94 4,77 4,49 7,29 7,32 7,40 zlanda 4,63 5,52 5,27 6,29 7,12 7,27 sve 5,63 6,14 6,03 6,95 7,49 7,21 Avusturya 4,98 4,91 4,69 7,18 7,37 6,98 Almanya 4,31 4,17 4,50 7,04 6,75 6,91 Hollanda 6,42 6,18 6,29 6,45 6,73 6,70 Norve 4,89 4,74 5,91 7,00 7,11 6,65 rlanda 6,07 6,33 6,09 6,37 6,53 6,45 Belika 5,54 5,80 5,44 6,48 6,43 6,39 Fransa 5,35 5,36 4,99 5,60 6,06 6,37 srail 5,55 6,32 6,81 6,29 5,68 6,30 Lksemburg 5,89 5,33 5,19 6,42 6,94 6,13 Estonya 4,56 4,89 4,93 5,78 6,29 5,93 Macaristan 3,88 4,25 4,73 5,35 5,64 5,91 skoya 5,25 5,37 6,00 5,84 ek Cumhuriyeti 4,28 3,95 4,00 5,49 5,70 5,63 Slovenya 3,67 3,89 3,05 6,07 6,74 5,49 ngiltere 5,83 6,46 6,36 5,20 5,56 5,48 Trkiye 2,67 2,12 3,09 4,47 4,95 5,26 Slovakya 3,25 4,49 5,22 5,31 5,83 4,87 Romanya 3,70 4,00 3,42 5,55 5,36 4,67 Yunanistan 4,39 4,37 3,73 4,51 4,35 4,38 spanya 4,96 5,16 4,58 4,71 4,89 4,18 Rusya 2,96 3,95 3,12 4,21 4,66 4,16 Polonya 3,96 3,87 3,64 4,18 5,24 3,82 talya 3,32 3,17 2,98 4,71 4,52 3,80 Portekiz 3,71 4,31 4,08 3,90 3,85 3,76 lke Ortalamalar 4,72 4,92 4,87 5,86 6,10 5,84 Kaynak: DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013), KOB zel htisas Komisyonu Raporu, s.15

3.7.2. KOBlerde htiya Duyulan Eitim Konular Eitimin igc piyasasnn ihtiyalar dorultusunda planlanmam olmas, bilgi toplumunun gerei olan bilgiye sahip olma ihtiyac ve bilginin srekli kendini yenileyen yaps, teknolojik gelimeler, ekonomik hayata birok ynden nemli katklar salamakta olan KOBlerin tm sorunlarnn temelinde bata eitim olmak zere, bilgi, teknoloji, nitelikli i gc gibi unsurlar karmza karmaktadr. Bilgi toplumuyla birlikte eitimin neminin artmas, eitimin uygulamaya ynelik ksm asndan KOBlerin nemini artrmtr. Beceri ve meslek kazandrmaya ynelik eitimler, isizliin nlenmesi, KOBlerin geliiminin salanmas asndan son derece nemli hale gelmi durumdadr. 82

Klasik retim faktrlerinin yerini bilgi ve teknolojinin alm olmas, iletmelerin geliimi ve rekabet edebilirlikleri asndan bilgiye sahip olma becerisini n plana karmaktadr ve retilen katma deerin nemli bir ksm bilgi temelli olmaktadr. Bilginin uluslar aras snrlar kolayca aabilmesi ve i gcnn kresellemesi, bilgi ve becerilerin btn dnya zerinde kolayca tanabilmesi ve irketlerin kazand btn avantajlarn bir sonraki gnde kaybedilebilme riski, iletmelerin bilgi teknolojisi alannda alanlarn yaratc becerileri ve bilgiyi katma deere evirebilme kapasitesini nemli unsur haline getirmitir122. ABde, yaanan gelimeler karsnda KOBlerin eitim ihtiyacnn

giderilmesinde formal olmayan eitim yntemleri nemli bir yer tutmaktadr. zellikle Danimarkada yapldnda, yeni iletme alnan personelin eitiminde, deiiklie yeni teknolojilere yatrm

organizasyonunda

gidildiinde,

alanlarn

becerilerinin gelitirilmesinde youn olarak formal olmayan eitim yntemlerine bavurulmaktadr123. Tablo 29: KOB'lerde Eitime En ok htiya Duyulan Alanlar
Ynetim Organizasyon Personel seimi Motivasyon Rekabet Stratejisi Planlama Yabanc dil Denetleme Personel seimi Ynetim psikolojisi Baar deerlendirme Duyarllk eitimi ngrme yntemleri D ticaret politikalar Finans/ Bilgisayar Enflasyon muhasebesi Bilgisayar ynetimli muhasebe teknikleri Bte denetimi ada bteleme Karllk analizi Para ve sermaye piyasalar statistik-ekonometri Ekonomik yap Bilano ynetimi Bilgi ilem Programlama dilleri statistik Uluslar aras finansman retim/ Pazarlama etd Standardizasyon Kalite kontrol Stok kontrol yeri dzenleme Teknoloji seimi Sre tasarm Yneylem teknikleri Sat ynetimi Pazar aratrmas Reklam Talep tahmini retim ynetimi Mevzuat / evre / Eitim hukuku Kredi Toplu szleme Verimlilik ynetimi i iveren ilikileri Sigorta Ergonomi gvenlii Yeniden kullanm Atk ynetimi ba eitimi Pedogoji

Kaynak: Grses, a.g.e., s.73

122

oker, ahan; Yaam Boyu renim, KOB Dnyas, KOBDER, Yl. 2, Mays -Haziran 2007, http://www.kobider.com/ 123 European Commission; Observatory of European SMEs No. 1, Competence development in SMEs European Commission, Belgium, 2003, s. 21.

83

Milli Prodktivite Merkezince yaplan KOBlerde Eitim ve Danmanlk htiyalar Analizi aratrmasna gre; en ok ihtiya duyulan on eitim konusu, %61,6 ile retim Planlama ve Kontrol, %57,0 ile Sat ve Pazarlama, %54,9 ile Mteri Memnuniyeti, %51,7 ile Toplam Kalite Ynetimi Performans, %47,8 ile Ynetim Sistemi, %43,3 ile D Ticaret, %42,0 ile Kurumsallama, %40,0 ile ISO 9001:2000 Kalite Ynetim Sistemi, %38,5 ile Ekip almas ve Liderlik ve %38,2 ile alan Memnuniyeti olarak saptanmtr. Tablo 30: KOBlerde Talep Edilen Eitim Konular
Eitim Konusu retim Planlama ve Kontrol Sat ve Pazarlama Mteri Memnuniyeti Toplam Kalite Ynetimi Performans Ynetim Sistemi D Ticaret Kurumsallama ISO 9001:2000 Kalite Ynetim Sistemi Ekip almas ve Liderlik alan Memnuniyeti Surun zme Teknikleri Motivasyon rn Hizmet Tasarm Srecinde Kalite yiletirme (QFD) Organizasyonel Yeniden Yaplanma Maliyet ve Ynelim Muhasebesi Aile irketleri Ynelimi Etd Deerlendirme ve cretlendirme Zaman Ynetimi Marka Ynetimi Yatrm Tevikleri ve Yeni Yatrm Rejimi ile Yatrmclara Salanan Kolaylklar ve Yararlar OHSAS 18001 / Sal ve Gvenlii Finansal Ynetim E-Ticaret Verimlilik lme ve Deerlendirme Ynetim Becerilerinin Gelitirilmesi % 61,6 57,0 54,9 51,7 47,8 40,4 42,0 40,0 38,5 38,2 37,5 35,0 34,9 34,7 33,6 32,7 31,0 30,5 24,4 24,0 22,4 20.9 19,2 17,9 17,7 16,9 Eitim Konusu Etkili iletiim Teknikleri Yaratclk Teknikleri Stratejik Ynetim letme Sermayesi Ynetimi Lojistik Ynetimi Proje Ynetimi Kriz Ynetimi Bilgi Ynetimi Toplant Ynetimi Stres Ynetimi ISO 14000 evre Ynetim Sistemi Enflasyon Muhasebesi Finans Olmayan Yneticiler in Finansman Bro Ynetimi Teknikleri Kyaslama (Benchmarking) 5 S Endstriyel Temizlik ve Dzen Deiim Ynetimi ve Dzen Gda Gvenliinde Sistem Yaklam -HACCP Toplam Verimli Bakm Eiticilerin Eitimi retme Yntem ve Teknikleri renen Organizasyonlar Ergonomi Alt Sigma Sekreterlik Hizmetlerinin Gelitirilmesi % 15,7 15,4 15,1 15,0 15,0 14,5 13,7 13,2 12,6 12,2 12,1 11,5 11,2 10,9 9,9 9,6 9,4 9,3 8,9 8,3 8,0 7,6 7,4 6,7 6,1

evresel Etki Deerlendirmesi 5,1 Dier 0,7 Kaynak: Karakaya, akir; KOB'lerde Eitim ve Danmanlk htiyalar Analizi, Anahtar Gazetesi, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Austos 2007

84

3.7.3. ABde KOBlerin Eitim htiyac ve Baz Dzenlemeler ABde KOBlerin nemli bir ksm insan kaynaklarnn kalitesinin

ykseltilmesini ncelikli konular arasnda grmektedir. Elde edilen baz verilere gre, Avusturyadaki KOBlerin %40 iletmelerin gelecekteki baars iin uzaktan eitimi anahtar faktrlerden biri olarak, %18i ise en etkili faktr olarak grmektedir. Belikada KOB yneticilerinin %86sndan fazlas verimli alma ve eitim arasnda iliki olduuna inanmaktadrlar. KOBler insan kaynaklarnn rekabeti yapya uygun hale getirilmesi amacyla, sergi, fuar, dardan yada kendi personelinin grev ald kurs, seminer ve konferans, alma ziyaretleri, i rotasyonlar, bilgi paylamna ynelik personel arasnda toplant gibi yntemlere bavurmaktadrlar 124. stihdam ve mesleki eitim erevesinde 1960 ylnda kurulan Avrupa Sosyal Fonunun grevleri, istihdam kolaylatrmak, nfus ve meslek hareketliliini hzlandrmak, iilerin mesleki adan eitilmelerine yada yetitirilmelerine destek salamaktr. KOBler, personelin mesleki ve yeni teknolojilere uyum salanmasna ynelik eitim programlar ve henz KOBlerde almayan, ancak, ileride alacak olanlara verilen mesleki eitim programlar iin Avrupa Sosyal Fonundan yardm alabilmektedirler125. Madrid KOB Politika Belgesinde Avrupal KOBlerin rekabet gcn ve rekabet ortamlarna girilerini engelleyen unsurlar arasnda KOBlerde eitim konusuna yeterli nemin verilmemesi de yer almaktadr 126. Birlie ye lkelerin KOBleri ynlendirme ve destekleme faaliyetleri ierisinde eitim ve danmanlk hizmetleri dier hizmetler kadar zel bir neme sahiptir. KOBlere ynelik olan eitim faaliyetlerindeki temel ama, bu iletmelerin teknolojik gelimelere kolay bir ekilde uyumunu salamaktr. Yeni teknolojilerin retilmesi ve bu teknolojilerin izlenerek retim sistemlerine uyarlanmas iletmeler asndan mali kaynaklar kadar, yeni teknolojinin gerektirdii vasfl igcn de gerekli klmaktadr. ABde uygulamaya konulan programlarla sadece eitimin yeniliki faaliyetlere katk salamas deil, ayn
124

European Commission; Observatory of European SMEs No. 1, Competence development in SMEs European Commission, Belgium, 2003, s.15-20. 125 Ba, E. Yasemen; Avrupa Birliindeki ve Trkiyedeki KOBlerin Yapsal zellikleri ve Uygulanan Tevik Politikalar, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Uluslararas letmecilik Program Yksek Lisans Projesi, 2007, s.26. 126 Sayn, Meral - Mustafa Akan Fazlolu; Avrupa Birliinde KOB Destekleme Programlar ve Dier Tevik Aralar, Ankara, ubat 1997, Ek 1

85

zamanda mesleki alanda entegrasyonu kolaylatrmas ve her trl ayrmcl ortadan kaldrlmas da amalanmaktadr. Trkiyenin ABye aday lke olarak kabul edildii Helsinki Zirvesinde, AB ekonomisinin daha rekabeti olmasna, istihdam yaratmasna ve srdrlebilir bymeyi salamasna ynelik Binyl Bildirgesi kabul edilerek genileme srecinde yeni bir aamaya iaret eden kararlar alnmtr. Bu erevede; AB genileme srecinde127; Bilim-aratrma-teknoloji retiminin artrlmas, Mesleki eitimin hzla gelitirilerek, yenilenmesi ve yaygnlatrlmas, KOBlerin gelitirilmesi ve desteklenmesi, Blgesel kalknmaya nem verilmesi hususlarna ncelik verilmesi ngrlmtr. Giriimcilerin ve KOBlerin, yeniliki i fikirlerinin yaama geirilmesinde karlatklar zorluklarn giderilmesi ve gereksinimlerine yant verilmesi; bu erevede, kyaslama (benchmarking) ya da teki yntemlerle i ortamnda srekli geliimi destekleme amacna ynelik olarak, ye devletlerdeki en iyi uygulama rneklerinin deiiminin salanmas, lkelerin birbirlerinin deneyimlerinden yararlanmalar ve mevzuat kalitesinin iyiletirilmesi projeleri iin bir ereve salamak zere, BEST alma Grubu ( Ortamnn Basitletirilmesi Grev Gc - Business Environment Simplification Task Force) oluturulmutur128. BEST alma Grubu tarafndan hazrlanan rapora dayanarak AB Komisyonu, bir Eylem Plan hazrlamtr. Giriimciliin ve rekabet edebilirliin desteklenmesine ynelik Eylem Plan, u alanlar kapsamaktadr129; Eitim ve staj, Finansmana eriim, Aratrma ve yenilik, Destek hizmetlerinin saydaml, Kamu ynetimi,
127 128

DPT; KOB Stratejisi ve Eylem Plan, DPT, Ankara, Ocak 2004, s. 30 Kktekin; a.g.e., s. 39 129 DPT; Ocak 2004, s. 30

86

stihdam ve alma artlar. BEST uygulamasna karn, ABD ve Japonyann ekonomik ve teknolojik kalknmas karsnda rekabet gc azalan AB, 23-24 Mart 2000 tarihli Lizbon Zirvesinde Lizbon Stratejisiolarak adlandrlan belgeyi kabul etmitir. 2010 ylna kadar AByi dnyann en rekabeti, dinamik ve bilgiye dayal ekonomisine sahip bir topluluk haline getirmeyi hedefleyen strateji erevesinde, KOBlerle ilgili olarak uygulanacak politikalar u biimde belirlenmitir130; pazarn geniletilmesi ve derinletirilmesi, irketlerin i ve d pazarlara almasnn ve rekabet edebilmesinin salanmas, ortamnn iyiletirilmesine ynelik olarak ulusal dzenlemelerin ve Topluluk dzenlemelerinin gelitirilmesi, AR-GE yatrmlarnn artrlmas ve gelitirilmesi, yeniliki faaliyetlerin ve bilgi teknolojileri alanndaki almalarn desteklenmesi yoluyla

srdrlebilir kaynak kullanmnn salanmas, Gl bir sanayi altyapsnn oluturulmas, stihdam olanann ve kii bana den gayri safi mill haslann artrlmas, gcnn ve irketlerin deiikliklere uyum becerisinin artrlmas, Daha iyi eitim olanaklaryla becerilerin gelimesinin salanmas. AB yesi lkelerin KOB politikalarnda birliktelik salamak amacyla balattklar CC BEST almas ve Lizbon Zirvesinde yaplan arnn ardndan, AB, 13 Haziran 2000de Genel ler Konseyinde Kk letmeler in Avrupa artn kabul etmi; 19-20 Haziran 2000 tarihli Feira Zirvesi ile artn uygulanmas resmen balatlmtr. 23 Nisan 2002 tarihinde ye lkelerle birlikte Trkiyenin de onaylad artn ierdii unsurlar131; Giriimcilerin eitimi ve retimi. Daha ucuz ve daha hzl i kurma sreleri gelitirilmesi. Daha iyi kanunlar ve mevzuat dzenlemesi yaplmas. Nitelikli personel eitiminin gerekletirilmesi.
130 131

Kktekin; a.g.e., s. 40 DPT; Ocak 2004, s. 31

87

nternette annda ilem imkanlarnn yaygnlatrlmas. Tek pazardan daha ok yararlanlmas Vergilendirme ve finansal konularda iyiletirmeler yaplmas. KOBlerin teknoloji ve yenilikilik kapasitesinin gelitirilmesi. E-ticaretin ve teknoloji tabanl iletmelerin desteklenmesi. Ulusal ve uluslar aras platformlarda KOBlerin daha etkin ve daha gl temsil edilmesidir. Kk letmeler in Avrupa art ile AB, giriimci ruhun kk yalardan itibaren gelitirilmesi ve kk iletmelere mr boyu eitim ve danmanlk hizmeti sunulmas amacyla, zellikle ilkretimde ve niversitelerde, giriimcilik ruhunun ve yeni/nitelikli becerilerin gelitirilmesine ynelik retim programlarn, yeniliki i alanlarnda staj olanaklarn ve kk iletmelerde yneticilere ynelik eitim programlarn ve danmanlk hizmetlerini gelitirmeyi amalayan eitim ve retim programlarn yaygnlatrmay hedeflemektedir132. gcnn eitim dzeyinin ykseltilmesi ve yeniliki becerilerinin

gelitirilmesi, Yenilenmi Lizbon Stratejisinin ve ok Yll Programn da zerinde nemle durduu bir konudur. Bununla birlikte AB, Lizbon hedeflerine ulamaya katk salayacak biimde eitim desteklerini yenilemeyi ve 2007-2013 dneminde Btnletirilmi Program ad altnda yeni bir eitim program uygulamay hedeflemektedir133. ngilterede uygulanan aratrma ve gelitirme teknikleri kapsamnda EitimTeebbs konseyleri kurulmutur. Bu kurulular firmalara bilgi temin etmek, yol gstermek, mavirlik ve eitim merkezleri hizmetleri vermekle sorumludurlar. Portekizde yeni teknik gelimeler hakknda bilgi verilmekte, KOBlerde teknik personel iin seminerler dzenlenmektedir134. ABde devletlerin eitim yardm; elemanlarnn vasflarn ykseltmek iin gerekletirilecek olan eitimin, iletmelerin kendi imkanlar ile ya da kamu veya zel sektr eitim merkezlerinden salanmasna baklmakszn iletmelerin veya bir endstri dalnn maliyetlerini drecek, iilerinin mevcut bilgi veya beceri seviyesini
132 133

Kktekin; a.g.e., s. 62 Kktekin; a.g.e., s. 62 134 Ba; a.g.e., s.30-32

88

ykseltecek, tek balarna veya bir arada gerekletirecekleri eitim iin geerli giderlerine verilecek destei kapsamaktadr. Destek salanan iki tr eitim bulunmaktadr135; zel Amal Eitim; stihdam edilen kiinin ietmenin zel bir alannda teorik veya pratik bilgi birikimini ykseltmeyi hedefleyen, kiinin firmadaki mevcut veya ileride yer alaca pozisyonunun gereklerini karlayacak eitim programlar. Genel Amal Eitim; stihdam edilen kiinin genel anlamda teorik veya pratik bilgi birikimini ykseltmeyi hedefleyen, kiinin firmadaki mevcut veya ileride yer alaca pozisyonunun gereklerini karlamas mecburi olmayan eitim programlar. letmelerin eitim yardmlar kapsamnda salanan desteklerden

faydalanabilecekleri maliyetler, eitilen kiinin kiisel eitim maliyeti, eitilen veya eiticinin ulam giderleri, eitimin dier iletme giderleri (Malzeme eitim ara ve gereleri...), eitim srasnda kullanlan alet, ekipman ve cihazlarn, anma veya amortisman giderlerinden olumaktadr. KOBler zel amal eitim faaliyetlerinde bu maliyetlerin %35i orannda, genel amal eitimlerde ise %70i orannda yardmlardan yararlanmaktadrlar136. Ayrca iletmelere, yeni oluturduklar istihdam veya istihdam ettikleri personelin nitelik dzeyinin ykseltilmesi konusunda istihdam yardm salanmaktadr. Yardmlar sreli olarak, ye lkelerin istihdam bana uygulanan yardmn belirlenmesinde belirli bir belgeleme sistemi uygulamalar kouluyla, yeni yaratlan veya vasf ykseltilen istihdam iin oluan giderleri ve firmann toplam retim maliyetinin en yksek orann gemeyecek ekilde verilmektedir 137. Yaplan dzenlemeler rekabet edebilirlik ve istihdam yaratabilmek iin ABnin KOBlere zel bir nem verdiini gstermektedir. Dinamik yaplar ve esnek karar alma mekanizmalar ile yeniliklere ak olan, talep ve teknolojideki deiiklikler ile retimdeki deiikliklere daha kolay uyum salayabilen, daha d k yatrm
135

St, M.Atilla; Avrupa Birliinde Devlet Yardmlar ve malat Sanayinde Uygulamalar, KOSGEB, Ocak 2001, s.48-49 136 St; a.g.e., s.49 137 St; a.g.e., s.46

89

maliyetleriyle istihdam yaratan ve ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenen KOBler istikrarl ve srdrlebilir bir byme hedefinin gerekletirilmesinde temel unsur olarak grlmektedir. Ancak KOB'lerin yapsal zelliklerini ekonomiye etkin bir ekilde yanstabilmeleri sadece idari, yasal ve mali ortamn basitletirilmesi ve iyiletirilmesini deil, ayn zamanda istihdam artrmak iin, mesleki eitim dahil, eitli dzenlemeleri de kanlmaz klmaktadr 138. 3.7.4. Eitimin KOBlere Salad Faydalar gc piyasas ve eitim sistemi arasnda ban kurulamam olmas tm iletmeler gibi KOBlerin nitelikli igc ihtiyac asndan da nemli bir sorun olmaktadr. KOBlerin yaamakta olduklar sorunlarn zmnde en nemli unsur eitimdir. rgn eitim sisteminde varolan aksaklklar ve igc piyasasnn srekli kendini yenileyen yaps zellikle yaygn eitim

faaliyetlerini ve aktif istihdam politikalarn sorunlarn zmnde nemli bir unsur haline getirmektedir. Trkiyede KOBlere ynelik eitim hizmetleri eitli kurum ve kurulular araclyla salanmaktadr. KOBlere eitim destei salayan kurum ve kurulular bata KOSGEB olmak zere, hracat Gelitirme Etd Merkezi (GEME), Milli Prodktivite Merkezi (MPM), Trk Standartlar Enstits (TSE), MEB-TBTAK Trkiye Sanayi Sevk ve dare Enstits (TSSDE), Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), Ticaret Odalar, Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK), Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), Trkiye Metal Sanayicileri Sendikas (MESS) Eitim Vakf, Mesleki Eitim ve Kk Sanayi Destekleme Vakf (MEKSA), Kalite Dernei (KALDER), Ynetim Danmanlar Dernei (YDD) gibi eitli kurum ve kurululardan olumaktadr139. Bir ok kurum ve kurulu tarafndan eitim faaliyetleri yrtlmesine ve eitimin iletmelere nemli kazanmlar salamasna ramen KOBler eitim ihtiyac konusunda yeterli duyarla sahip deillerdir ve eitim faaliyetlerini byk lekli iletmelere oranla daha az nemsemekte, ikame edilebilir olarak grmektedirler. Yaplan baz aratrmalara gre, eitimin rgtsel ballk zerinde olumlu etkilerinin olduu grlmtr. Eitim faaliyetleri alanlara, rgtn
138 139

Karaduman; a.g.e., s.4 Akay, vd.; a.g.e., Ek 6

90

kendilerine deer verdii mesajn gndermekte ve bunun karlnda onlarn da rgtlerine daha fazla ballk hissetmelerine yol amaktadr. Eitim alann iinde tm potansiyelini kullanabilmesini ve buna bal olarak da rgt iinde ve dnda her ynden daha baarl olmasn salamakta, alanlarn dier kiilerle iletiim kurmasna, ilerini daha iyi yapabilmelerine, kiisel geliimlerine, bilgi ve beceri eskimesinden korunmalarna yardmc olmaktadr 140. Dzenli uygulanan firma ve teknoloji destekli eitim yntemlerinin KOBlere salad bir ok yarar aadaki ekilde sralanabilmektedir141; nemli planlama hatalarna dlmesi engellenecektir. letme iindeki beceri ve bilgiler artmaktadr. alanlarn morali dzelecektir. dareci ve alan ilikisi iyileecektir. Karlalan sorunlarn zmnde karar verme kolaylaacaktr. alanlarn deiime intibak daha kolay olacaktr. letme iindeki anlamazlklar kolayca zlecektir. tatmini salanacaktr. alan stres atarak kendine gvenini arttracaktr. Yeni giriimler iin cesaret kazanlacaktr. alann gelecekte ne yapacana karar vermesi kolaylaacaktr. Verimlilii ve karllk ykselecektir. Performans artacaktr. Personel st kadrolara hazrlanacak, eleman ihtiyac rgt iinden salanacaktr. kazalar ve iten kaynaklanan hatalar azalacaktr. rgt dinamizm ve saygnlk kazanacaktr. rgt yaps d evreden gelen deiimlere kar esnek hale gelecektir. Kiiler ve blmler aras iletiime katkda bulunacaktr. Bakm ve onarm giderleri azalacaktr. e ge kalma ve devamszlklar en aza inecektir. Yneticilerin denetim ykleri azalacaktr.
140

Sabuncuolu, Ebru Tolay; Eitim, rgtsel Ballk ve ten Ayrlma Niyeti Arasndaki likilerin ncelenmesi, Ege Akademik Bak, Cilt 7, Say 2, Bornova, Temmuz 2007, s. 623-625 141 Grses; a.g.e., 78-79

91

SONU Sanayi devrimi ncesinde temel retim biimi ve istihdam alan olan kk ve orta lekli iletmeler, sanayi devrimiyle birlikte gelimi lkelerde nemlerini kaybetmi olmalarna karn gelimekte olan lkeler iin temel retim biimi ve istihdam alan olma zelliklerini srdrmlerdir. 1960l yllarla birlikte yaanan deiimler sonucu ortaya kan ve bilgi toplumu olarak ifadesini bulan yeni yap zellikle bilgi teknolojilerindeki geliimle birlikte istihdam biimlerini deitirmitir. Ekonomik yapnn deiimiyle birlikte, lee gre getiri anlaynn hakim olduu byk iletmelerin yerini, esnek hareket etme yeteneine sahip olmalar nedeniyle, kk ve orta lekli iletmelerin almaya balad grlmektedir. Teknolojik gelimeler, snrlarn ortadan kalkmas ve uluslar aras rekabetin hzla artmasyla birlikte kk ve orta lekli iletmeler sahip olduklar esnek ve gelimelere kar duyarl yaplaryla ekonomik ve sosyal hayatn nemli aktrleri durumuna gelmilerdir. Kk ve orta lekli iletmelerin ekonomik ve sosyal hayat asndan stlendikleri nemli rollerden biri igc piyasasna yeni dahil olanlara mesleki deneyim kazandrmalardr. Trkiyede mesleki eitim sisteminde uygulanmakta olan beceri eitimlerinin tamamna yakn bu iletmelerde gerekletirilmektedir. KOBler ekonomik, sosyal hayata ve istihdama nemli katklar salamalarna ramen bilgi toplumuyla birlikte retimin en nemli unsuru haline gelen bilgi ve nitelikli igc konularnda sorunlar yaamaktadrlar. KOBlerin yaamakta olduu tm sorunlarn temelinde bilgi ve beceri kazanmann ana unsuru olan eitim yer almaktadr. Toplumlarn sahip olduu eitim dzeyi arttka istihdama katlma oranlar artmakta isizlik oranlar ise dmektedir. Gelimi lkelerde eitim ve istihdam arasnda oluturulan ba, igc piyasasnn gerektirdii nitelikte igc arznn

92

oluturulmasna olanak salamakta ve eitim seviyesi ile birlikte isizlik oranlar dmektedir. Trkiyede ise eitim sistemi ve igc piyasas arasnda ba kurulamad iin yksek renimli nfusta dahi isizlik oranlar olduka yksek dzeyde seyretmektedir. Eitim sistemi ile igc piyasas arasnda ban kurulamam olmas bir taraftan isizlik oranlarnn eitimli nfusta yksek dzeylerde seyretmesine neden olurken dier taraftan iletmelerin ihtiyac olan nitelikli igcnn karlanmasn da engellemektedir. Bu durum genellikle biri dierinin yerine kullanlmakta olan yaygn eitim ve yaam boyu renim uygulamalaryla birlikte aktif istihdam politikalar erevesinde yrtlmekte olan eitim faaliyetlerinin nemini artrmaktadr. Bu erevede aktif istihdam politikalarn yrtmekte olan kamu istihdam kurumu olarak Trkiye Kurumunun etkinliinin ve dier kurumlarla ibirliinin artrlmas zorunluluu ortaya kmaktadr. Tm iletmelerin neredeyse tamamn, istihdamn yaklak olarak te ikilik ksmn (%76,7) oluturan KOBler, gerek eitim sistemi ile igc piyasas arasnda ban kurulamam olmas, gerekse toplumsal dnmle birlikte bilginin ve nitelikli igcnn retimde nemli faktrler durumuna gelmeleri nedeniyle eitim ihtiyalar artmasna ramen, eitime yeterince nem vermemektedirler. KOBlerin yneticisi konumunda bulunan iletme sahiplerinin, eitim dzeyi olduka dktr ve ynetim becerileri konusunda nemli eksiklikleri bulunmaktadr. Bu gruba ynelik eitim faaliyetleri birok kurum ve kurulu tarafndan yrtlmekle birlikte, eitime ynelik taleplerin ve verilen eitimlerin yeterli dzeyde olmad grlmektedir. KOBlerde ynetim becerilerinin gelitirilmesi konusunda kamu istihdam kurumu tarafndan yrtlmekte olan iletmelerde eitim seminerlerinin artrlmas nemli katklar salayacaktr. KOBlerin daha rekabeti bir yap kazanabilmesi, iletme yaam sresinin uzatlabilmesi, istihdamda srekliliin salanabilmesi ve iletmelerin byyerek yeni istihdam alanlar yaratabilmesi asndan, ncelikle iletmelerin eitim talebinin artrlmas, ihtiya duyulan eitim konularnn doru tespit edilmesi, eitim desteklerinin ve eitim faaliyetlerin yrtlmesinde kurumlar arasnda ibirliinin artrlmas gerekmektedir.

93

KOBlerin eitim konusuna yeterince duyarl olmamalarnn en nemli nedenleri arasnda eitim faaliyetlerini zaman kayb ve maliyet unsuru olarak, ikame edilebilir grmeleri bulunmaktadr. Dolaysyla bu iletmelerin eitimin salayabilecei faydalar konusunda bilgilendirilmeleri, zaman kaybn ve maliyeti en aza indirecek ekilde eitim programlar hazrlanmas gerekmektedir. zellikle uzaktan eitim programlarnn bu konuda nemli oranda etkili olabilecei dnlebilir. Yaplan almalar neticesinde KOBlerde yneticiler gibi alanlarn da nemli bir ksmnn eitim dzeyinin olduka dk olduunun tespit edilmesi nedeniyle; KOBlerin gerek ynetim becerileri gerekse nitelikli igc konusundaki gereksinimlerinin karlanabilmesi asndan kamu istihdam kurumu olarak Trkiye Kurumu tarafndan aktif istihdam politikalar erevesinde yrtlmekte olan, iletmelerde eitim seminerlerinin ve igcnn beceri dzeyinin artrlmasna ynelik eitim faaliyetlerinin artrlmas zorunluluu ortaya kmaktadr. KOBlerin ve dier iletmelerin nitelikli igc ihtiyalar ile ilgili olarak bir dier konu ise yerel ihtiyalarn tespiti ve karlanmas ile ilgili almalardr. l dzeyinde igcnn eitimine ynelik almalar yrtmekte olan, raklk ve Meslek Eitimi Kanunu ve Trkiye Kurumu Kanunu erevesinde kurulan, benzer grev ve yelere sahip farkl kurullarn birletirilmesi almalarn yrtlmesinde etkinlik salayacaktr.

94

KAYNAKA
Akay, Diyar ve dierleri; Trkiyede KOBler in Eitim Hizmetleri Pazar, KOSGEB, Ankara, 2003 Akgemci, Tahir; KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler, KOSGEB, Ankara, 2001 Akpnar, Aie - Hakan Ercan; Mesleki ve Teknik Eitim Sistemi Raporu, ev. Nelin Lyons, Avrupa Eitim Vakf, Ankara Mays 2002 Arslan, H. Bader - Dilber Ula; stihdamn Korunmas ve ten karlanlara Uygulanan Yardmlar, http://eab.ege.edu.tr/pdf/4/C4-S1-2-%20M10.pdf Ayka, Necdet; Trkiye'de ve Baz Avrupa Birlii lkelerinde Mesleki Teknik Eitim (Almanya, Fransa, svire, spanya, Yunanistan rnei), Milli Eitim Dergisi, say 155-156, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/155-156/aykac.htm Ayyagari, Meghana Thorsten Beck - Asli Demirg-Kunt; Small and Medium Enterprises Across The Globe: A New Database, August 2003, http://www.worldbank.org/research/bios/tbeck/abd.pdf Balolut, Zekai; Trkiye'de Eitim Sorunlar ve Deiime Yapsal Uyum nerileri, TSAD, stanbul, 1990 Ba, E. Yasemen; Avrupa Birliindeki ve Trkiyedeki KOBlerin Yapsal zellikleri ve Uygulanan Tevik Politikalar, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Uluslararas letmecilik Program Yksek Lisans Projesi, 2007 oker, ahan; Yaam Boyu renim, KOB Dnyas, KOBDER, Yl. 2, Mays -Haziran 2007, http://www.kobider.com/ Demirez, Murat - Rfat Cebeci; Trkiyede Giriimciliin Tarihesi ve Giriimcilerin Sosyolojik Profili, Ulusal Giriimcilik Raporu, Blm II, KOSGEB, Ankara, 2005 DPT; Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) KOB zel htisas Komisyonu Raporu DPT; KOB Stratejisi ve Eylem Plan, DPT, Ankara, Ocak 2004 DPT; Ortaretim: Genel Eitim, Meslek Eitimi, Teknik Eitim zel htisas Komisyon Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Ankara, DPT Yayn, 2001 DPT; 2006 Yl Program, http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2006.pdf DPT; Nitelikli nsangc Meslek Standartlar Dzeni ve Sosyal Sermaye Birikimi zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, DPT, Ankara, 2001, http://ekutup.dpt.gov.tr/insanguc/oik590.pdf Dnya Bankas; Dnya Kalknma Raporu, Dnya Bankas, Washington DC., 2007 European Commission; Observatory of European SMEs No.1: Competence Development in SMEs, Belgium, 2003

95

European Commission; Observatory of European SMEs, No. 7, SMEs in Europe, Luxembourg, 2003 European Commission; Observatory of European SMEs No. 6: The Impact of EU Enlargement on European SMEs. Luxemburg, 2003 Gk, Mehmet; gc Piyasas ve KOB'ler, Roma Yaynlar, Ankara, 2004 Gder, Gkhan Kamil Ta; Avrupa Birlii Ve Trkiyede Bilgi Ve letiim Teknolojileri stihdam likisi, http://paribus.tr.googlepages.com/guder_tasci.pdf Grsel, Seyfettin - Veysel Ulusoy; Trkiye'de sizlik ve stihdam, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1999 Grses, zge Gaye; Avrupa Birlii le Mukayese erevesinde KOBlerde Eitim ve stihdam likisi, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006 ILO; Global Employment Trends For Women Brief, ILO, Geneva, March 2007 ILO; Global Employment Trends Brief January 2007 raz, Rfat; Kresel Rekabet Ortamnda Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Ulusal SosyoEkonomik Sisteme Katklar Asndan Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say 13, 2005 TO; 2004 Yl stanbul Kk Sanayi Kapasite Kullanm Aratrmas, TO, stanbul, 2005 Karaduman, zce; Avrupa Birliinde Aktif stihdam Politikalar ve Trkiye, Yksek Lisans Tezi, 2006 Karakaya, akir; KOB'lerde Eitim ve Danmanlk htiyalar Analizi, Anahtar Gazetesi, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, Austos 2007 Kavak, Yksel; Eitim, stihdam ve sizlik likileri, Hacettepe Eitim Fakltesi Dergisi, Say 13, 1997 Koel, Tamer; Byyen letmelerde Karlalan Ynetim ve Organizasyon Sorunlar, stanbul Ticaret Odas Yaynlar, stanbul, 1993 KOSGEB; 2002 Yl Genel yeri Saym malat Sanayi Deerlendirmesi, KOSGEB, Ankara, ubat 2005 KOSGEB; 2004 Saha Aratrma almas n Deerlendirme Raporu, KOSGEB, Ankara, Aralk 2004 KOSGEB; Dnya Ekonomisi (Tarihi Geliimi), KOSGEB, Ankara, Ocak 2004 KOSGEB; KOB Ekonomisi (Tarihi Geliimi), KOSGEB, Ankara, 2003 Kretschemer, Hans Jrg; Yeni Avrupa stihdam Stratejisinin ye Ve yelii Kesinleen lkelere ve Trkiyeye Etkileri, veren Dergisi, Ekim 2003, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=801&id=48 Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik

96

Kktekin, Kevser; Giriimcilik Politikas erevesinde Avrupa Birlii'nin KOB Politikas ve Avrupa Birlii Mktesebatna Uyum erevesinde Trkiye'nin KOB Politikas, Atlm niversitesi, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2006 Mill Eitim Temel Kanunu Mftolu, M.Tamer - Tlin Durukan; Giriimcilik ve KOBler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004 Oktay, Ertan - Alptekin Gney; Trkiye'de KOB'lerin Finansman Sorunu ve zm nerileri, 21.Yzylda KOBler: Sorunlar, Frsatlar ve zm nerileri, Sempozyumu, Dou Akdeniz niversitesi, K.K.T.C., 03-04 Ocak 2002, http://www.emu.edu.tr/smeconf/turkcepdf/ertan_oktay.pdf zdemir, Sleyman - Halis Yunus Ersz - brahim Sarolu; sizlik Sorununun zmnde KOBlerin Desteklenmesi, stanbul Ticaret Odas Yaynlar, stanbul, 2006 Razbonyal, Mesut; ncelikli Ama, Okuma Frsat Yaratmak, http://egitim.insankaynaklari.com/BlogDetay.aspx?cntId=6967 Sabuncuolu, Ebru Tolay; Eitim, rgtsel Ballk ve ten Ayrlma Niyeti Arasndaki likilerin ncelenmesi, Ege Akademik Bak, Cilt 7, Say 2, Bornova, Temmuz 2007 Sayn, Ali Kemal; Emek Piyasalarn Dzenleyen Uluslararas Normlar http://www.isguc.org/ssk/kitap48/02.pdf Sayn, Meral - Mustafa Akan Fazlolu; Avrupa Birliinde KOB Destekleme Programlar ve Dier Tevik Aralar, Ankara, ubat 1997 St, M.Atilla; Avrupa Birliinde Devlet Yardmlar ve malat Sanayinde Uygulamalar, KOSGEB, Ocak 2001, s.48-49 Schmiemann, Manfred; Statistics in Focus, Industry Trade and Services, SMEs and Entrepreneurship in the EU, 24/2006, eurostat, 2006 TESK; Avrupa Topluluuna Giri Aamasnda Trk Kk letmelerinin Durumu, Karlaacaklar Sorunlar ve zm Yollar, No: 11, TESK Yaynlar, Ankara, 1998

TSK; Trkiyeye Yol Gsteren lke, Politika ve Uygulamalar, Avrupa Birliinde Giriimciliin Gelitirilmesi, Ankara, 2004 Tuy, Phan - Ellen Hansen, David Price; Deien gc Piyasasnda Kamu stihdam Hizmeti, ev: Metin uhaolu,, LO, 2001 UN-ECE; SMEs Their Role in Foreign Trade, Kyiv (Ukraine), 1997, http://www.unece.org/indust/sme/foreignt.htm Uzunolu, Sadi - Sudi Apak Ali Faruk Akgz; AB Mzakere Srecinde KOBlerin Korunmas ve Uyum Stratejileri, TO, stanbul, 2005 Ylmaz, Tolga; Trkiyedeki KOBlerin Sorunlar, zm nerileri ve Salanan Destekler, Gebze leri teknoloji Enstits, Gebze, 2005 Youth Forum Jeunesse; Genliin zerklii zerine Politika Belgesi, ev: Ylmaz, Volkan; Brksel (Belika), 2004, http://genclik.bilgi.edu.tr/docs/agf_-_gencligin_ozerkligi.pdf

97

Yney Frat, Zerrin; stihdam Hizmetlerinin Deien Yaps ve zel stihdam Brolar, -G, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, Cilt 2, Say 1, 2007, http://www.isgucdergi.org/index.php?arc=arc_view.php&ex=100&inc=arc&cilt=2&sayi=1&yea Yney Frat, Zerrin; ve ii Bulma Kurumu'ndan KUR'a -e Yerletirme Hizmetleri http://www.isguc.org/?avc=arc_view.php&ex=160&hit=zend&pg=m Zaim, Sabahattin; alma ekonomisi, Filiz Kitabevi, stanbul, 1997 http://www.tisk.org.tr/duyurular.asp?ayrinti=True&id=2450 http://cygm.meb.gov.tr/birimler/istatistik/hem/hemistat.htm http://cygm.meb.gov.tr/birimler/istatistik/mem/memistat.htm http://ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/index_en.htm http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/03/652&format=HTML&aged=0&language =EN&guiLanguage=en http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/meb_istatistikleri_orgun_egitim_2006_2007.pdf http://www.kosgeb.gov.tr/Destekler/destek.aspx?dID=7 http://www.kosgeb.gov.tr/dosyalar/istatistik/2003-2007%20DESTEKLER.xls

98

ZGEM

zkan ZTRK 1978 ylnda Kastamonuda domutur. lk ve Orta renimini doum yeri olan Kastamonuda Lise renimini stanbulda, Lisans eitimini Uluda niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Kamu Ynetimi Blmnde tamamlamtr. 2004 ylnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Trkiye Kurumu Genel Mdrlnn am olduu stihdam ve Meslek Uzman Yardmcl snavn kazanarak, Trkiye Kurumu Genel Mdrlnde stihdam ve Meslek Uzman Yardmcs olarak greve balayan zkan ZTRK halen ad geen Kurumda grevine devam etmektedir.

99