20.

yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler

Matematikiler Dernei Matematik Etkinlikleri - 2004
arl Konuma, 05-07 Mays 2004, Milli Kt!ane, "nkara
#ilim $ari!i, %else&esi 'e (osyolo)isi **+,lusal (emo-yumu , "ssos, .a-iran 2004+
20.yyda Matematiin Temellerini
Sarsan Dnceler
1
Merhaba! Hepinize ho eldiniz diyor !e b" zel bahar nnde
matematik dinleme cesaretini #sterdiiniz i$in sizleri %"tl"yor"m.
Matemati%&200' et%inli%lerinde matematiin onca zelli%lerini( cn
anlatmaya $al)m)t)m. Matemati%&200* et%inli%lerinde( ayn) s#zleri
yineleme% yerine( 20.yyda matematiin temellerini derinden sarsan
dnceleri %on" edinme% istiyor"m. +mar)m( s#yleyece%lerim( ona olan
!enimizi sarsmayaca%, yaln)zca insan a%l)n)n yaratt)) #r%emli bir
tiyatroy" seyretmemizi salayaca%t)r
2
.
20.yy balar)nda bizler( so%a%ta%i adamlar( bilim adamlar) matematiin
salam yap)s)ndan asla %"%"lanmadan rahat yaant)m)z) srdrr%en( o
#r%emli yap)n)n temellerine s"lar inmeye balad).
-imdi( b"n"n #y%sn %)saca #zetlemeye $al)aca)m. ./)saca
diyor"m( $n% e$en yzy)lda matemati%te%i her eliim bal)ba)na bir
o%"ld"r. 0" o%"llar) $ ana r"ba ay)r)rsa% $o% %)s)tlay)c) olmay)z1
'
Matemati% Dnyas)( '2 324( pp. 56&72( 200*.
2
/on"mama e$meden #nce( bir eyi a$)%lamam ere%iyor. 0" %on"may) haz)rlamaya
ha8talar #nce balad)m. 9nlerce( %a8amda %"r"s"n" yapt)m. Sonra yazmaya balad)m. 0ir
%on"da yazar%en( b#yle yapmay) al)%anl)% edinmiim. /"r"y" yapar%en( a$)l)a elece%
!e $o"nl"" matemati%$i olmayabilece% dinleyicileri s)%mama% i$in( a)r matemati%sel
dnceleri ha8i8letere%( biraz da lmece ha!as)na so%ara% anlatmay) dndm. Hari%a bir
i yapman)n heyecan)n) yaar%en Matemati% Dnyas)n)n * n"maral) 2002 (2004 olmal) /)
say)s) elime e$ti. :li ;esin b" ii benim asla yapamayaca)m zelli%te !e sab)rla yapm).
<limde olsa( b" %on"may) ona yapt)rara% cezaland)rma% isterdim. 0" arada( :li ;esini !e
deri e%ibini %"tlar%en( bir matemati% derisini b" denli ilin$ %)lan t)ls)m) bilebilmeyi $o%
istediimi belirtmeliyim.
'
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
'. +sbilimselli% 3loicism & ="ssell o%"l"4
2. Seziselli% 3int"itionism & 0ro">er o%"l"4
2. 0i$imselli% 38ormalism & Hilbert o%"l"4
0" o%"llar aras)nda by% tart)malar old". Tart)malar by% dnceler
do"rd". :ma btn b" tart)malardan #nce ya da sonra( san)r)m( %imse
Neden matematik? sor"s"n" sormad). ?n"n yads)namaz !arl))(
ere%lilii !e c asla %"%" "yand)rmad). ?( doal olara% insanol"n"n
yaant)s)na irmitir. ? dildir( sanatt)r( bilimdir. ?( b" n i$inde
yaad))m)z bilimi( te%nii( te%nolo@iyi yaratm)t)r. +yarl)%lar)m)z)n
temelinde o !ard)r. Ansanl))n re8ah) !e m"tl"l"" i$in ortaya %onan her
$aba i$inde o !arolm"t"r( !arolmay) srdrece%tir.
0ilim on" salam !e !enilir bir ara$ olara% #rmtr. ? %adar %i(
$o"nl"%la( bir b"l"ya( bir %"rala bilimseldir nitelemesini !erme%
i$in( on"n matemati% diliyle s#ylenmi olmas) ere%li !e yeterli
say)lm)t)r. ?n"n ortaya %oyd"" %"rallardan 3teoremler4 hi$ %imsenin
phesi yo%t"r. ?na !erdiimiz zel nitelemelerin hepsini 8azlas)yla ha%
etmitir. ?( %"%"s"z( insan a%l)n)n yaratt)) en yce( en deerli yap)tt)r.
;eden #yledirB 0"na !erilen yan)tlar 8ar%l)d)r. Co"m"z"n benimsedii
yan)t "d"r1 Matemati% tmdenelimli 3ded"cti!e4 dir. +sbilimsel $)%ar)m
3in8erence4 %"rallar)n) %"llan)r. /"lland))m)z "sbilim 3mant)%( loic4
dor" #nermelerden yanl) #nermeler $)%armaz. A%i bin y)l #nce dor" bir
#nermeden yola $)%m) ise%( i%i bin y)l sonra "laaca)m)z yeni #nerme
de dor"d"r. A%i bin y)l #nce ortaya %onm" olsa bile( matemati%sel
$)%ar)mlar b" n%ler %adar taptazedir. A%i bin y)l sonra%iler de #yle
olaca%t)r.
0" #r( btn matemati% sistemimizi %"lland))m)z "sbilime 3loic4 !e
en bata !arsayd))m)z belitlere 3aDiom4 balar. 0elitleri
deitirdiimizde $o% 8ar%l) sistemler elde ettiimizi $o%tan beri
(klityen olmayan geometrilerin ortaya kyla) biliyor"z. 0elitleri
deitirmeyi $o% yad)ram)yor"z. Ee%i( %"lland))m)z "sbilim deiirse
ne ol"rB ?n" henz dnme% istemiyor"z. ? ii $o% yad)r)yor"z. Hi$
deilse( matemati%$ilerin by% $o"nl""( "sbilimi deitirme
2
:ristoteles 3M.F. 2G*&2224
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
dncesine %ar)d)rH /on"mam)n bir yerinde 8ar%l) "sbilim %on"s"na
biraz deineceim.
Matematiin Temelleri
Matematiin %"r"labilmesi i$in ona bir temelin ol"mas) erei a$)%t)r.
Matematiin temellerinin neler old"" %on"s"nda da matemati%$iler
aras)nda bir "zlama yo%t"r. Daha dor"s"( matematii nas)l %"rma%
istediimize #re temel deiece%tir. Iaten btn tart)malar da b"radan
$)%m)t)r. ? nedenle( temel tan)mlama% yerine( o temelde ya da o temele
dayal) olara% %"r"laca% yap)3lar4da yer alan bal)ca %a!ramlar) s)ralama%
daha "y"n ol"r. Hemen a%l)m)za eli!erenler "nlard)r1 say)lar( %meler(
%ateoriler( 8on%siyonlar( sons"zl"%( tme!ar)m( "sbilimsel 3loic4
ara$lar( matematiin dallar)( H
Araylar!
0"rada matematiin tarihini
!erece% deilim. :ma
matematiin temellerini sarsan
dncelere "laabilme% i$in(
matemati%sel "sbilime eliin
%)sa resmie$itini s#ylemeden
olmayaca%.
ristoteles(!""#$4%#22)1 A%i&
deerli "sbilimin 3mant)%( loic4
%"r"c"s"d"r. &rganon (alet) adl)
yap)t) insanl)a miras %alan en
by% yap)tlardan biridir.
:ristotles '* sylloism
3"sa!"rma %"ral)4 !erdi. 0"
%"rallar b" n% bi$imsel
mant))n temelidir. 0" %"rallar(
2000 y)l) a%)n bir zaman dilimi i$inde insanol"n"n dnme !e
dor"y" b"lma eylemini et%isi alt)nda t"tm"t"r. /"%"s"z( matemati% de
b"ndan nasibini alm)t)rH
2
0laise Eascal 3'722&'7724
9ott8ried Jilhelm !on Keibniz
3'7*7 L '6'74
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
'laise (as)al (*+2#%*++2 ),
Her%esin #rd( bildii bir
apa$)% er$ei( Eascal(
matemati% diliyle i8ade etti1
Bir para atldnda,
ya yaz ya tura gelir.
Yaz gelme olasl
, tura gelme
olasl da dir. Bu
iki olasln toplam
+ = 1 eder.M 0"
basit er$e%( olaslk k-ram
(.robability t/eory) adl) bilim
dal)n) do"rd". 0" bilim dal)n)n(
bi$imsel "sbilimle ya%)n ili%isi
o nlerde hi$ sezilmiyord",
$n% bi$imsel "sbilime
matemati%sel y#ntemler henz %ar)mam)t).
0ott1ried 2il/elm 3on 4eibni5
(*+4+%*6*+), Matemati%te
"sbilimselliin 3loicism4 il%
belirtileri on"nla ortaya $)%m)t)r.
+sa!"rma srecini %on""lan
dilden ba)ms)z %)lara% ona
matemati%sel bir yap)
%azand)rmaya $al)an il% %ii
olan :lman matemati%$i
KeibnizNin yapt)) iin #nemi
#lmnden i%i yzy)l sonra
anla)labilmitir. 7issertatio de
rte 8ombinatoria9 *+++( adl)
eserinde semboli% bir dil
yaratmay) dnd. <!rensel tam
notasyon sistemi dedii b" dilde(
her %a!ram en %$%
bileenlerine ayr)aca%(
%a!ramlar b" bileenler
*
Omman"el /ant 3'62*&'G0*4
9eore 0oole 3'G'5&'G7*4
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
cinsinden i8ade edilece%tir. 4ing-a
)/ara)teristi)a -ni3ersalis9 8al)-l-s
ratio)inator (kl y:r:tmenin /esab) adl)
pro@eleri %"ramsal olara% bile er$e%leemedi.
.Koic %on"l" olan !e yaar%en
yay)mlanmam) ma%alelerinin #nemi(
#lmnden $o% sonra anla)laca%t)r.
;mman-el <ant (*624%*$04)( mant))n
tamamen ilenmi( bitirilmi( sona erdirilmi
bir do%trin old""n" '6P* y)l)nda i8ade
etmitir. :ma /ant yan)l)yord". Mant))n
#r%emli d#n henz balamam)t). (<ant
/akl ksayd9 matematik iin 3e dolaysyla
bilim iin ok ya5k ol-rd-")
0eorge 'oole (*$*=%*$+4)1 Aniliz
matemati%$isi 0oole( Keibnizin balad))
ii ba%a bir matemati%sel yap) ile
er$e%letirdi. A%i&deerli :ristotles
mant))n) matemati%sel temellere ot"rtan
simesel mant)) yaratm)tt). 0"na 'oole
mant>9 'oole )ebiri9 matematiksel
mantk9 simgesel mantk9 !b adlar
!erilme%tedir. 0oole mant))nda b" n
%"lland))m)z simeleri yaratan %ii <rnst
Schr#der 3'G*'&'P024dir. :%)l yrtmede
%"llan)lan simeler s#zc%lere( nesnelere(
d"y"lara bal) deildir. Soy"t simeler !e
o simeler aras)nda matemati%sel ilemler
%"llan)lara% akl y:r:tme s:re)i tamamlanma%tad)r. /"lland)) cebirsel
yap)( mant))n istedii salaml)) salama%tad)r.
5
Qan K"%asie>icz 3'G6G&'P574
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
(redi)ate )al)-l-s, nermeler mant !e predicate
calculus simesel mant))n birisi #te%ine %enetlenmi i%i ayr) dal)d)r1
0irincisi( #nermeleri te% te% ele al)r !e onlar)n dor" ya da yanl)
old"%lar)n) belirler. A%incisi ise( bir %me zerinde tan)ml) #nerme
8on%siyonlar)n) ele al)r. redicate terimi( matemati% dilinde%i
!onksiyondan ba%a bir ey deildir.
'G20 lerden sonra 0ernard 0olzano( ;iels :bel( Ko"is Ra"chy and /arl
Jeierstrass ibi nllerin( %endi zamanlar)nda matemati%te beliren baz)
belirsizli%leri ideren #nemli b"l"lar) old". 'P.yy sonlar)nda Jilliam
Hamilton %arma)% say)lar) temsil etme% i$in er$el say) $i8tlerini
%"lland). =asyonel say)lardan hare%etle irrasyonel say)lar) retme%
amac)yla /arl Jeierstrass( =ichard Dede%ind !e 9eor Rantor y#ntemler
elitirdiler. H.9. 9rassmann !e =ichard Dede%indin $al)malar)na
dayanan( 9"iseppe Eeano doal say)lardan hare%etle rasyonel say)lar)
elde eden y#ntemini elitirdi. 9#rlyor %i Sree zaman)nda(
matematiin #receli olara% %$% %melerden 3%a!ramlardan4
$)%ar)labilecei #r a)rl)% %azanm)t).
'elirsi5lik (-n)ertainty), Matemati%sel 3simesel4 mant))n salam !e
soy"t cebirsel bir yap) olara% ortaya %onmas)( %lTsi% 3s#zel4 mant)%tan
anca% 2000 y)l sonra yap)labilen $o% by% bir aamad)r. :ma( 0oole
mant)) da %lTsi% mant))n ortaya %oyd"" i%i&deerlilii %or"ma%tad)r.
A%i&deerli mant)%ta belirsizli% olamaz. ?rada bir #nerme ya do>r- ya da
yanlt)r. ?ysa( er$e% yaamda #nermeler hem dor"( hem yanl) ya da
biraz dor"( biraz yanl) olabilir. Daha #tesi( #zlemlere dayal)
#nermelerin dor"l"" belli bir olas)l)% %atsay)s)na bal)d)r. M.F.*00 l
y)llardan beri( dor" !e yanl) aras)nda bir eylerin daha olmas) ere%tii
seziliyord". Cn% i%i&deerli mant))n $at)%)lar 3paradoD4 yaratt)) da
#rlyord".
?an 4-kasie@i)5 (*$6$ % *A=+), 0" sor"n"
ama% i$in $al)anlar aras)nda Eolonyal)
K"%asie>iczi anma% ere%ir. K"%asie>icz
e$en yzy)l)n ba)nda $o%&deerli mant))
%"rd". Fnce do>r- !e yanl aras)na bir ara%
de>er (bilirsi5%de>er) %oyara% $&deerli
7
Kot8i :. Iadeh 3'G2'& 4
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
mant)) belitsel bi$imde ortaya %oyd". 0" sistem i%i&deerli mant))
%apsayan daha enel bir sistem old". :ma b" iin $ deerle
%)s)tlanamayaca)( sons"z&deerli mant)a e$iin doall)) da ortaya
$)%)yord".
Fuzzy Mant Doa olaylar)n) a$)%lama%
i$in %"lland))m)z matemati%sel y#ntemlerin
!e modellerin yarar)( c !e heybeti
tart))lamaz. :nca%( matematiin %esin
deterministi% niteliinin "y"lamada er$ee
$o"nl"%la "ymamas)( yzy)llar boy"nca bilim
adamlar)n) !e dnrleri "rat)rm)t)r.
Matemati%sel temsiller( e!renin %arma)%l))
!e s)n)rs)zl)) %ar)s)nda daima yetersiz !e $o%
yapay %alma%tad)r. 0" nedenle( doa
olaylar)n) a$)%lar%en( $o"nl"%la( %esinlii
3eDactness & certainty4 deil( belirsizlii
3!a"eness & "ncertainty4 %"llan)r)z. Doal
diller( doal %a!ramlar) a$)%lama%ta
$o"nl"%la matemati%sel modellerden daha
et%ilidir. 'P75 y)l)nda Kot8i Iadeh il% ces"r ad)m) att) !e 8"zzy %melerini
!e 8"zzy mant))n) tan)mlad).
:nti%&$a matemati%$ilerinin e%si%liini sezdi%leri ama "ssal biliye
d#ntremedi%leri #nemli bir %a!ram !ard)r1 S!nsuzlu"# '6. !e 'G.
yzy)lda( 8izi%sel olaylar)n a$)%lanabilmesi i$in ortaya at)lan s!nsuz
"$"ler %in&initesimal' hesab)( b" y#nde%i by% bir ad)md)r. 20.
yzy)l balar)nda "ssal !e sistemli bililer disiplini olara% ortaya %onan
sons"zl"% %a!ram)( 7000 y)ll)% matemati%te er$e%leen en by%
aamad)r( en by% de!rimdir!... Sons"z"n do""n" salayan
etmenlerden biri olan limit %a!ram)n)n( d#rt ileme e%lenen beinci bir
ilem olara% matematie irii( (analiz) ad)yla an)lan by% !e #nemli
bir bilim dal)n) do"rm"t"r. :nalizin do""n" !e eliimini salayan
zorlay)c) etmenlerin ba)nda 8izi% elir. /lasi% 8iziin hemen her
probleminin $#zm( analizin bili s)n)rlar)n) zorlam) !e on" elimeye
itmitir. 0"n %lasi% 8izi%te doa olaylar)n)n a$)%lanmas)( analiz bilim
dal)n)n %esin eemenlii alt)ndad)r. 0enzer ol"( $ada 8izi% i$in de
olma%tad)r. /lasi% 8iziin $#zmleyemedii baz) doa olaylar)n)n
a$)%lanabilmesi i$in yeni %"ramlara ere%seme d"y"lm"t"r. 0" y#nde%i
6
9eor Serdinand K"d>i Ehilipp
Rantor 3'G*5 L 'P'G4
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
$abalar son"nda( 'P2*&2G y)llar) aras)nda *uantum Fizii %"r"lm"t"r.
0" yeni %"ram)n temelleri de ad)na (+ada Analiz) ya da
(F!n"siy!nel Analiz)denilen matemati% dal)n)n ortaya $)%mas)n)
salam)t)r. 0" eliim( doa olaylar)n)n matemati%sel modellerle
temsiline yeni !e #nemli #rne%ler etirmitir. Frnein( )))n niteliini
Sc,r-din.erin Dal.a Me"anii *uram ile /eisen0er.in Matris
Me"anii *uram 8ar%l) bi$imlerde ama dor" olara% a$)%l)yorlard).
/"ant"m Siziinin b" #nemli problemine( Bonksiyonel nali5 bilim
dal)( m%emmel !e zari8 bir $#zm etirmitir1 Schr#dinerin %"ram) KU&
8on%siyon "zay) i$ine( Heisenberin %"ram) ise lU&dizi "zay) i$ine
yerletirilme%te !e b" modeller i$inde a$)%lanma%tad)r. A%i %"ram)n 8ar%l)
#rnts b"radan elme%tedir. :ma( b" i%i "zay( matemati%sel a$)dan
yap)lar) biribirlerine den% olan i%i "zayd)r. Dolay)s)yla i%i %"ram birbirine
den%tir.
0" %)sa resmie$itten sonra as)l %on"m"za d#nebiliriz.
Topl"mlarda liderler( by% %ahramanlar zor zamanlarda 3dor"
zamanlarda4 ortaya $)%ar. ?nlar) $e!re %o"llar) yarat)r. 0ilimde de
b#yledir. C#zm zaman) elen by% problemleri $#zece% by%
bilinler daima 3dor" zamanda4 ortaya $)%ar. 20. yzy)l)n il% yar)s)(
matematiin temellerinin yeniden %"r"lmas) $abalar)yla dol"d"r.
Matemati% b#yle zor bir d#neme irince( on" %"rtarma% i$in %ollar)
s)!ayanlar $o% old". Hari%a iler baard)lar. 0"nlar)n hepsini #nem
s)ras)yla !erebileceimi sanm)yor"m. :ma 20.yy matemati% tarihinin hi$
"n"tamayaca) adlardan baz)lar) "nlard)r1 Rantor( Iermelo( S%olem(
Sraen%el( Monta"e( ="ssell( Jhitehead(
0ernays( !on ;e"mann( Hilbert( 9#del(
T"rin( Iadeh(H
0" %on"man)n amac) a$)s)ndan(
b"nlardan baz)lar)ndan s#zetmemiz
ere%iyor.
*meler *uram 1e S!nsuzlu"
Doal diller( %"%"s"z bir eylerin
to.l-l-klar)n) %a!ram olara% biliyor !e
yerinde %"llan)yord". Matemati%$iler de
G
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
sons"z %$% !e sons"z by% %a!ramlar)n) %"llanara% analiz dediimiz
hari%a arac) yaratm)lard). :nalizi %"llanan 8izi%( doa olaylar)n) bir bir
a$)%lamaya balam)t). Her ey yol"nda idiyord". :ma( e$en yzy)la
irilir%en :lman matemati%$i 2e!r. 3ant!r %145671814' kme
%a!ram)n) ortaya att). ?na dayal) yeni bir potansiyel sonsuz %a!ram)
dod". 0" %a!ramlar matemati%te bir de!rim yaratt). Her de!rim( %"r"l"
dzende bir %armaa yarat)r. Matemati%te de b" ol" %a$)n)lmaz olara%
er$e%leti, be%lenmedi% !e istenmedi% bir zamanda by% bir %armaa
dod".
Doan %armaay) a$)%lama% i$in imdi hepimizin iyi bildii
N="#,1,$,%,&' doal say)lar %mesinden balayal)m !e Rantor"n
yapt)%lar)n) an)msayal)m1 Rantor
' ( 2 ( 2 ( H
say)lar)na ile #sterdii 3bir4 sons"z say)y) e%ledi1
' ( 2 ( 2 ( H (
0"rada d"rmas) i$in bir nedeni yo%t". Say) e%lemeyi srd1
' ( 2 ( 2 ( H ( , +1 , +2 , +3 , ...
HHHHH..
' ( 2 ( 2 ( H ( ,... , 2 , ... , 3 , ... , 4 , ... , , ...
HHHHH..
' ( 2 ( 2 ( H ( , ... ,
2
, ... ,
3
, ... ,
4
, ... ,
5
, ...
HHHHH..
' ( 2 ( 2 ( H ( , ... ,
2
, ... ,
3
, ... ,
4
, ... ,

, ... ,
+
, ...
HHHHH..

(... (...( (...( (...( (...( 2 ( 2 ( '

Son"nda "lat)) 3sonl" #tesi4 say)lar( analizin bildii sons"z say)
%a!ram)n) !e baz)lar)n)n hayal s)n)rlar)n) $o% $o% a)yord".
Matemati%$iler #nceleri b"na pe% ald)r) etmediler, #nemini de
anlamad)lar. :ma idere% iin !ehametini anlad)lar1 temel sars)l)yord"!..
P
0ertrand :rth"r Jilliam ="ssell
3'G62 L 'P604
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
Dnyan)n en a%)ll) adamlar) aras)nda( yani matemati%$iler aras)nda by%
bir tart)ma balad). /imileri Rantor"n s#yledi%lerinin er$e%le ilisi
olmad))( %a8a yormaya demeyece% %"r"lar 38anteziler4 old""
#rndeydi. /imileri ise b" ibi eylerin matemati%$ilerin deil(
teolo@istlerin dnecei sa$mal)%lar old""n" sa!"nd". <n radi%al %iiler
ise( Rantor"n bir t)marhaneye %apat)lara% ortaya $)%an sor"n"n
yo%edilmesi ere%tiini s#yledi. Fyle de old". Rantor son y)llar)n) a%)l
hastanesinde e$irdi. :ma sor"nlar $#zlmedi. Rantor"n ortaya att))
%meler %"ram)( matemati%te yepyeni bir $))r a$t). C))r deme% az( tam
anlam)yla bir de!rim yaratt)! 0"ndan sonra matematiin temelleri
%meler zerine %"r"lmal)yd)!..
9s0ilimselli" %l!.icism'
0ertrand ="ssell( en$liine matemati%$i
olara% balad)( sonradan 8ilozo8l"a %adar
dt3!4. ?n"nla da yetinmedi( son
y)llar)nda hmanist a%)mlara %ap)ld)(
sa!a %ar)t) eylemlere %ar)t)3!4. D"r"p
d"r"r%en( neredeyse( yaam)n)n son
y)llar)n) zora so%aca%t). Her neyse(
matemati%le balad))na #re( ="ssel)n(
insanl)a #nemli hizmetlerde b"l"nm"
bir Aniliz dnr old""n" %ab"l
edebiliriz. Matematiin temellerinin
sars)ld))n) il% #ren %ii deilse bile(
san)r)m( il% #steren %iidir. ? nedenle(
baz) matemati%$ilerin on" se!memesini
anlay)la %ar)lama% ere%ir. Hatta( insanl)% ad)na s#yledii !e yapt))
zel eyleri matemati%$i olara% yapt) diye on"nla #nebiliriz.
Co% .pop"larize edilmi olara% bildiimiz $at)%)lar)n 3paradoD4 $o"n"n
="ssel tara8)ndan ortaya %ond"" bilinme%tedir. 0"nlar)n $o"
!atematik 7:nyasnda $)%m)t)r, b"rada yinelemenin ereini
#rmyor"m. Valn)zca bir #rne% !erme% i$in /er/er $at)%)s)n) :li
;esinin dilinden a%taraca)m1 <Cy:n birinde bir berber 3arm" '-
berber9 o kCyde kendini tra etmeyen /erkesi tra edermi9 kendini tra
edenleriyse tra etme5mi" Dor- -, b- berber kendini tra eder mi?
<endini tra etme5se9 kendini tra etmeyen /erkesi tra etti>inden9
'0
K"itzen <bert"s Qan 0ro">er
3'GG' L 'P774
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
kendini tra etmeli" <endini tra ederse9 kendini tra edenleri tra
etmedi>inden9 kendini tra etmemeli" =ahat)na d%n %iiler olara%(
.berberin %endini tra edip etmemesinden bize ne! diyebiliriz. :ma b"
$at)%)lar)n birer oy"n( birer bilmece olmay)p( matematiin temellerini
derinden sarsan stn dnceler old""na inananlar $)%t) orta yere.
(rin)i.ia !at/emati)a, ="ssel !e Jhitehead matematiin temellerinde
ol"an sars)nt)y) #rme% !e s#yleme%le yetinmediler. Matemati%te doan
$eli%iyi yo%edece% y#ntem arad)lar. S)ras)yla 'P'0( 'P'2 !e 'P'2
y)llar)nda yay)mlanan $ ciltli% (rin)i.ia !at/emati)a .da btn
matematiin "sbilimsellie 3loicism4 indirenebileceini sa!"nd"lar.
Tezlerini i%i b#lme ay)rabiliriz. 0irincisi( btn matemati%sel dor"lar
"sbilimsel dor"lara 3loical tr"ths4 d#ntrlebilir. 0a%a bir deyile(
matemati%sel deyimler "sbilimsel deyimlerin bir alt %mesidir. A%incisi(
btn matemati%sel %an)t 3proo84 y#ntemleri "sbilimsel %an)t
y#ntemleriyle i8ade edilebilir. 0a%a bir deyile( matemati%sel teoremler
"sbilimsel teoremlerin bir alt %mesidir. ="ssellin s#zleriyle #zetlerse%(
btn 3p"re4 matematiin "sbilimsel %"rallarla elde edilebileceini
#sterme% "sbilimcinin iidir. Fyleyse( matemati% "sbilimdir(
matemati%$i de "sbilimcidir. (rin)i.ia !at/emati)a modern
matemati%sel "sbilimin domas)na neden olm"t"r. Al% yay)m) paras)zl)%
yznden eci%en (rin)i.ia !at/emati)a9 :ristotleNin &rganon adl) nl
yap)t)ndan sonra( "sbilim alan)nda yaz)lm) en #nemli yap)t olara% %ab"l
edilir.
Sez.iselli" %intuiti!nism'
Matematii sezisel olara% %"rmay)
ama$layan b" o%"l esas olara%
K"itzen <bert"s Qan 0ro">erin
3'GG'&'P774 ortaya %oyd""
sistemdir. Rantor"n %meler
%"ram)na dayal) yap)y) iddetle
yads)r%en( ="ssellin "sbilimselliine
de %ar) d"r"r. Tart)ma( akl
oy-nlarn)n serilendii #r%emli
bir tiyatroya d#nr. Serilenen
oy"na seyirciler de %at)l)rH Eoincare
''
Da!id Hilbert 3'G72&'P*24
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
matematiin temellerini !arsay)mlara dayama% ister%en( /ronec%er
teolo@iye s))n)yord".
:i$imselli" %&!rmalism'
Da!id Hilbert 3'G72&'P*24( akl
oy-nlarn)n son perdesini indirme%
istedi. :d)na <ant <-ram ((roo1
E/eory) dedii bi$imsel bir matemati%
dili elitirdi 3'P264. ?na #re sezisel
matemati% yapar%en %on"t""m"z dil(
d"y"lar)m)z( #zne 3madde4 elene%sel
$)%ar)m y#ntemlerimize d)ar)dan et%i
etme%tedir. D) et%ileri yo%etme% i$in bir
matemati% dili( yapay bir dil ol"t"rd".
Vedi ana r"pta toplad)) '6 8orml ile
matemati% teoremlerini
%an)tlayabiliyord". ?rtaya att)) %"ram)n
il% s"n"m"n" yapar%en #yle diyord"1
!atematik Cnyargs5dr" &n- b-lmak iin <rone)kerin ya.t>
gibi Eanrya9 (oin)arenin ya.t> gibi yeteneklerimi5e /itabeden
3arsaymlara9 'ro-@erin ya.t> gibi temel se5gilere9 F-ssellin
ya.t> gibi belitlere gereksinim yokt-r" !atematik 1orm:llerden
ol-an kendi iinde ka.al bir sistemdir"
Hilbert by% bir matemati%$idir. 20. yzy)l matematiine damas)n)
!"rm"t"r. 'P00 y)l)nda Eariste yap)lan +l"slararas) Matemati%
/onresinde ortaya att)) problemler( aradan e$en '00 y)lda tam
$#zlememitir( ama b" problemler yzy)l)n matematiine y#n !ermitir.
Her%es b#yle bir dahinin akl oy-nlar i$in yazd)) son perdeyle
temsilin bittiine inanma%tad)r. Ta %i 9#del denen biri $)%)p oy"na hi$
bitmeyece% bir perde daha e%leyene %adar!...
2-del diye 0iri!
0ir M matemati% sisteminde i%i niteli% arar)z. 0irincisi( taml)%
3completeness41 A$inde%i her teorem %an)tlanabiliyorsa sistem tamd)r.
0a%a bir deyile( sistemde%i her p #nermesi i$in ya . do>r-d-r ya da
. yanltr teoremlerinden biri %an)tlanabiliyorsa M sistemi tamd)r.
'2
/"rt 9#del !e :lbert <instein
3Erinceton 'P504
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
A%incisi( t"tarl)l)% 3$eli%isizli%( consistency41 M sisteminde%i her p
#nermesi i$in ya .
do>r-d-r ya da . yanltr
teoremlerinden anca% birisi
e$erliyse M sistemi t"tarl)(
her i%isi ayn) anda !arsa M
sistemi t"tars)zd)r.
'P2' y)l)nda /"rt 9#del
3'P07&'P6G4 ortaya $)%)p
ortal)) toz d"mana %atana
%adar Hilbertin 8ormal
sisteminin matemati%te%i
%rizi tamamen $#zd
san)l)yord". Gksiklik
(in)om.leteness) teoremi
ad)n) !erdii teorem( bir
sistemin t"tarl) ol"p
olmad))n)n o sistem i$inde
%an)tlanamayaca)n)
s#ylyord". 0" son"$(
matematiin t"tarl)
old""n"n 3matemati%le4
%an)tlanamayaca)n)n %an)t)yd). Dolay)s)yla( %endi i$inde %apal) bir
sistem ol"t"rd"" san)lan Hilbert 8ormalizminin $#% anlam)na
eliyord". ? zamana %adar %imse Hilbertin yan)lm) olabileceini
dnmyord". Dahi matemati%$i !on ;e"mann bile 9#delin yapt))n)
#renince Hanldm9 gemiyi kardmI diye hay)8lanm)t)r. (rin)i.ia
!at/emati)a( ?ranondan sonra "sbilimde yaz)lan en by% yap)t
say)l)yor( demiti%. 0enzer olara%( <-rt 0Cdel9 :ristotelesten sonra
elmi en by% "sbilimci nn %azanm)t)r. 0"rada ilin$ olan ey(
9#delin %an)t)n)n bir bilisayar dili olan Kispin yap)s)na benzemesidir.
0enzer i T"rin ma%inas) i$in de s#z %on"s"d"r. 0az) bilisayarc)lar)n
ho"na itmese de( b" ol"( matemati%$ilerin yaratt)) bilisayar
biliminin matemati%ten %opamayaca)n)n bir #steresidir.
Alan Mat,is!n Turin. %181271865' KeibnizNin dn er$e%letirece%
bir ma%inay) tasarlad) 3'P274. E-ring ma)/ine diye an)lan b" hayal
'2
:lan Mathison T"rin 3'P'2&'P5*4
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
ma%ina( her matemati% problemini $#zece% me%ani% bir alet olara%
dnld. T"rin( b"
n% bilisayarlar)n
$al)ma il%elerine $o%
benzeyen bir y#ntemle(
btn problemleri $#zen
me%ani% bir ma%inan)n 3ya
da aloritman)n4 !ar
olamayaca)n) %an)tlad).
0" son"$( 8ar%l) bir
ya%la)mla 9#deli
dor"lama%tad)r. Hatta(
9reory Rhaitine #re(
9#delin yapt)) iten daha
by%tr.
0" y#nde yap)lan $o%
#nemli b"l"lardan birisi
de "d"r1 'P60 y)l)nda(
Di!;,ant den%lemlerini
$#zece% bir aloritman)n
olmad)) ispatland). 0"
son"$( 'P00 y)l)nda%i
Matemati% /onresinde
/il0ertNin s"nd"" nl '0. problemin $#zmszln ortaya
%oym"t"r.
S!nu$ kl &y-nlar sryor, henz son perdesini %imse yazamad).
<!renin %armaas) o son perdenin yaz)lmas)na bel%i hi$ izin
!ermeyece%tir. 0#yle olmas)( elece% i$in "m"d"m"z olmal)d)r, $n%
insan soy"na stnl% salayan ey e!renin izlerini tmyle biliyor
olmas) deil( o izleri d"rma%s)z)n arama iradesine sahip olmas)d)r.
/imbilir( bel%i b" oy"na erdemi de %atabilir.
*ayna"lar
'. :aum<=. (/iloso./y and !at/emati)s" San Srancisco1 Sreeman( Rooper( 'P62.
'*
20. yyda Matematiin Temellerini Sarsan Dnceler
2. :enacerra&<> and >utnam< /. (/iloso./y o1 !at/emati)s9 Dele)ted Feadings"
Rambride1 Rambride +ni!ersity Eress( 'PG2.
2. :!yer< 3arl :. E/e Jistory o1 E/e 8al)-l-s and its 8on)e.t-al 7e3elo.ment"
;e> Vor%1 Do!er( 'P*P.
*. 3!urant<=. and =!00ins</. 2/at is !at/emati)s? ?D8ord1 ?D8ord +ni!ersity
Eress( 'P6G.
5. Fre.e< 2!ttl!0 3'GP2( 'P024 0r-ndgeset5e der rit/metik9 0and O 3'GP24( 0and
OO 3'P024( Qena1 Werla Hermann Eohle. <d.
7. *line< M. !at/emati)s9 t/e 4oss o1 8ertainty" ?D8ord1 ?D8ord +ni!ersity Eress(
'PG0.
6. ?a.el< @. and ?eAman<B.=. 0odelKs (roo1" ;e> Vor%1 ;e> Vor% +ni!ersity
Eress( 'P5G.
G. Cuine< D.E . 2ays o1 (aradoL( ;e> Vor%1 =andom Ho"se( 'P77.
P. =and< A. ;ntrod-)tion to &bMe)ti3ist G.istemology" ;e> Vor%1 Een"in 9ro"p(
'PP0.
'0. =!ss<D. XThe Roniti!e 0asis o8 :rithmetic.X Eo"h%eepsie( ;.V.1 Onstit"te 8or
?b@ecti!ist St"dies 38orthcomin4 .
''. =ussell< :ertrand (rin)i.les o1 !at/emati)s9 Rambride1 Rambride
+ni!ersity Eress('P02.
'2. =ussell< :ertrand ;ntrod-)tion to !at/emati)al (/iloso./y9 Kondon1 9eore
:llen and +n>in('P'P.
'2. Sir T,!mas /eat,. !at/emati)s in ristotle. ?D8ord1 Rlarendon Eress( 'P*P.
'*. Ste;,an *!rner. E/e (/iloso./y o1 !at/emati)s9 an ;ntrod-)tory Gssay" ;e>
Vor%1 Do!er( 'PG7.
'5. Eeatc,< /enry. ;ntentional 4ogi)" ;e> Ha!en1 Vale +ni!ersity Eress( 'P52.
'7. D,ite,ead< Al&red ?!rt, Ereatise on Nni3ersal lgebra9 Rambride1
Rambride +ni!ersity Eress( 'GPG.
'6. D,ite,ead< Al&red ?!rt, &n !at/emati)al 8on)e.ts o1 t/e !aterial 2orld9
Kondon1 D"la"( 'P07.
'G. D,ite,ead< Al&red ?!rt,< and :ertrand =ussell 3'P'0( 'P'2( 'P'24 (rin)i.ia
!at/emati)a( 2 !ols( Rambride1 Rambride +ni!ersity Eress. Second edition(
'P25 3Wol. '4( 'P26 3Wols 2( 24. :brided 3'P724.
'P. Dalley< >. Dtatisti)al Feasoning @it/ ;m.re)ise (robabilities( Rhapman and
Hall( Kondon( 'PP'.
20. Dillaeys< D. 7 Mal1ac,e< ?. E/e -se o1 (robability B-n)tions 1or t/e Ereatment
o1 B-55y ;n1ormation by 8om.-ter( Erobability S"nctions and Systems( 5( 222&
22G( 3'PG'4.
2'. Dils!n< ? 7 M!ral<S. 4ogi)al Oie@ o1 (robability( Eroc. o8 the ''th <"rop.
Ron8. on :rti8icial Ontellience 3<R:ONP*4 3<d. :.9. Rohn4( :msterdam( The
;etherlands( :". G&'2( Jiley( ;e> Vor%( 2G7&2P0( 3'PP*4.
22. Fade,<G.A. P-antitati3e B-55y Demanti)s( On8ormation Sciences( 2('5P&'67(
3'P6'4.
'5