Makaldar Men Metelder / Ataszleri ve Deyimler

Tuvan Jer, Otan Tuvral Tuvan jerge tuv tik. Er elinde, Gl jerinde. Kisi elinde sultan bolana, z elide ultan bol. Esi barda el tap At aynalp kazn tabar, Er aynalp elin tabar. Pelen jerde payda bar, z jeridey kayda bar. Tuvan jerdey jer bolmas, Tuvan eldey el bolmas. z elim le tsegim. Sanan elin asayd, Sar ala kaz klin asayd. Tuvan jerdi kni de stk, Tni de stk. El ii - altn besik. Elinen bezgen el obas, Klinen bezgen kaz obas. Otan ottan da stk. Otansz adam - ormansz bulbul. Tuvan jerdi kadirin, ette jrse bilersi. Tuvan jerdi jeri de krikti, Eli de syikti. zge elge ul bolana, z elie kul bol. Baka klinde pata, Jigit elinde pata. Memleket, Vatan Hakknda Doduun yere, vatanna tuunu dik. Yiit memleketinde, iek yerinde (ardr, deerlidir). Yabanc memlekette sultan olacana, Kendi memleketinde ultan1 ol. Akln varken memleketini bul. At dnp kazn bulur, Yiit dnp vatann bulur. Filan yerde fayda var, Memleketin gibi yer nerede var? Vatann gibi yer olmaz, Halkn gibi halk olmaz. z memleketim, yumuack imen deim. zleyen memleketini zler, Sar ala kaz gln zler. Vatannn gndz de scak, Gecesi de scak. Halk, altn beiktir2. Vatanndan halkndan bezen yiit adam olmaz, Glnden bezen kaz bahtl olmaz. Vatan ateten de scaktr. Vatansz insan, ormansz blbldr. Vatannn kymetini, Yd eldeyken anlarsn. Vatann yeri de gzel grnr, nsanlar da sevimli. Baka bir memlekete oul olacana, Kendi memleketinde kul ol. Kurbaa glnde padiahtr, Yiit memleketinde padiahtr.

1 Ultan: Ayakkabnn iine konan kee, ksele 2 Toplumun iindeysen, altn beiktesin.

Mal kons izdeydi, Er tuvsn izdeydi. Esi btin elden kpayd. *** Ebek Pen Kesip Tuvral Ebek tbi - bereke, Kpti tbi - mereke. Beynet, beynet tbi - zeynet. Ebek etse emersi. Er kadirin el biler, Zer kadirin zerger biler. Kesip, kesip tbi - nesip. Ebek klsa erinbey, Toyad karn tilenbey. Ebegi azd, nbegi az. Jan kynalmay Jums bitpes, Talap klmay Muratka jetpes. Er devleti - ebek. Beyneti katt bolsa, Tatkan tetti bolad. Kezi kelse ketpen ap, Mayrlmasa kayrlsn. Tek jrgene, Tegin iste. Erte turan jigitti rs artk, Erte turan eyeldi bir isi artk. Ebeksiz is bitpeydi, Erinekti kol jetpeydi. Kie senbe, sie sen. Ebegin sayl bolsa, keni mayl bolar. Oray kelse orak or, Kezi kelse ketpen ap.

Mal mekn arar, Yiit akrabasn arar. Akl banda bir insan memleketinden kmaz1. *** alma ve Meslek Hakknda Emein neticesi berekettir, oun neticesi bayramdr. Zorluk, zorluun neticesi kazantr. Emek harcarsan emersin. Yiidin kymetinden halk anlar, Altnn kymetinden kuyumcu anlar. Meslek, meslein neticesi nasiptir. alrsan enmeden, Doyar karnn dilenmeden. Emei azn, Ykselmesi de azdr. Zorlanmadan bitmez. Gayret etmeden, Murada ermez. Yiidin devleti, emektir. ektiin zorluk ar ise, Tattn tatl olur. Sras geldiyse apa vur, Kertilmezse yamulsun. Bo gezmektense, Bedava al. Erken kalkan yiidin rzk fazla olur; Erken kalkan kadnn bir ii fazladan biter. Emeksiz i bitmez, Tembelin eli ulamaz. Gcne gvenme, ine gven. Emein uygun ise, Yediin yal olur. Frsat geldiinde orak bi, Sras geldiinde kazma vur.

Erinbese ebegi nedi. Egini bitkenni Krmanna kdr konad. Ebek erdi yratad. mir yretedi. Ebek adamn ekini anas. Bakt kilti ebekte. Ebek mirdi ajarlayd. Azmen jer msindi, Ebegimen er msindi. Ebek te eptilikti tileydi, Erlik te eptilikti tileydi. Erinbey ebek kl, Jalnbay ner bil. Jigitti jumsaan kin surama, Bitirgen isin sura. Ebeksiz elge symas. Intmak - Birlik Tuvral Irs ald - ntmak. Birlik bolmay, Tirlik bolmas. Altav ala bolsa, Avzda ketedi. Trtev tgel bolsa, Tbedegi keledi. Keespen piken ton, Kelte bolmas. Aayn tatuv bolsa, at kp, Absn tatuv bolsa, as kp. Tege - tynnan, Intmak uymnan. Intmak tbi - birlik. Birlik, ntmak - baylk, bak. Kp kuvalasa javd jeedi. Tatuvlk - tablmas bakt.

enmezsen emein yeerir. Ektii yeerenin, Harmanna Hzr konaklar. Emek yiidi evikletirir, mr retir. Emek, insann ikinci anasdr. Mutluluun anahtar almadadr. almak hayat gzelletirir. Azyla yer biimli, gzel, Emeiyle er1 biimli, gzel. Emek de beceriklilik ister, Yiitlik de beceriklilik ister. enmeden al, Yalvarmadan hner ren. Yiidin harcad gcn sorma, Bitirdii iini sor. Emeksiz, isiz yurduna smaz2.. Birlik ve Bar Hakknda Rzkn, bereketin ilk art birliktir. Birlik olmadan, Dirlik olmaz. Alt3 kavgal olursa, Azdaki gider. Drt4 tam olursa, birlikli olursa, Tepedeki gelir. Danarak biilen krk Ksa olmaz. Akrabalar bar iinde yaarsa, at ok olur, Eltiler bar iinde yaarsa, a ok olur. Tenge5 tyndan6 oluur; birlii, dayanma ise rgtlenmekten oluur. Karlkl anlamann neticesi birliktir. Birlik, karlkl anlamak, zenginliktir; mutluluktur. ok, kalabalk kovalarsa dman yener. Bar, bulunmaz bir mutluluktur.

1 2 3 4 5 6

Yiit. almayan kendi milleti de dlar. Karde, akraba veya ayn milletten insanlar. Bkz. Bir stteki dipnot. Tenge: Para. Gnmzde Kazakistan'n para birimi. Tyn: Kuru; madeni para.

Kpten koyan kutlmas. Intmak - ok tpes savt, Tatuvlk - tamaa savk. Akldassa eersi, Akldaspasa kem kesersin. Avl bolsa kavm bol. Batrlk-Erlik Tuvral Er karuv - bes karuv. Er azamat belgisi, Tzde mrza, yde kul. Mal jok dep erden tilme, bi jok dep, jerden tilme. Nar tevekel er isi. Eregiste er ler, Eki batr egesse, Ekevini biri ler. Erlik bilekte emes jrekte. Aylal batr aldrmas. Bri az men er az jolnda. Ok jetpes jerge kl suvrma. Eli kelgen alp ta jad, alp ta jad. n er jese tasmas, Jeilse jasmas. Tokmsz erdi batkann, yesi bilmes at biler. Er jigitti kadirin, Aayn bilmes jat biler. Erdi krse kdr tut, Ast krse kadir tut. Tevekel tav jad. Er arsa - aruvak, At arsa - tuvlak. Er jetpeyin demeydi, Mal jetkizbeydi. Bolarda bolp t, Boz torayday jelip t. Alssa ata bolsa da jk. Ayasa kterip jiber.

oun elinden tavan kurtulamaz. Karlkl anlama, dayanma, ok geirmez bir zrhtr, Bar, muhteem bir nee, elencedir. Akl danrsan zersin, Akl danmazsan eksik kesersin. Ky olacaksan, topluluk ol. Yiitlik Hakknda Yiidin silah, be silahtr. Has yiit, has erkek, Darda bey, evde kul olandr. Mal yok diye yiitten midini kesme, Otu yok diye yerden midini kesme. Gz peklik, saknmazlk yiidin iidir. Kavgada yiit lr, ki yiit kavga ederse, kisinden biri lr. Yiitlik bilekte deil, yrektedir. Kurnaz yiit yenilmez. Kurt az ile yiit az yolundadr. Okun yetimeyecei bir hedef iin klcn ekme. Gc yeten isterse kaldrarak yere alar, sterse elme takarak ykar. Gerek yiit yendiinde ar vnmez, Yenildiinde cesaretini kaybetmez. Keesiz eyerin battn, Sahibi deil at bilir. Yiidin kymetini, Akraba deil yd bilir. Yiit grdysen Hzr bil, A grdysen hrmet gster. Tehlikeyi gze alabilen da devirir. Yiit zayflarsa ervah; At zayflarsa post gibi olur. Yiit yetiemem demez, Mal yetitirmez. Devrannken, saltanatn srdr, Boz sere gibi gkte szl. Gretiinde baban olsa da yere yk, Acyorsan kaldrver.

Bak keldi dep taspa, Jav keldi dep saspa. Arman jok jigitti, permeni jok. Erlik tbi - birlik. Er nams - el nams. El konsnan ayrlsa, Er rsnan ayrlad. Erdi jakss, elmen oylasad. Eyeldi jakss, erimen oylasad. As -Tamak, Tazalk - Densavlkka Baylanst Makal-Matelder: As admn arkav. As iyesimen tetti, Tabamen jaks. St suray kelip elegidi jasrma. M "siz", "biz" den, Bir j-bj artk. Aarlkta jegen Kuykan demi ketpes. Karn akan karaa yge abad. Bir avlda bir y a bolsa, Bar y a bolad. At bard tns bar, As bard rs bar. Barnda batp i, Jonda satp i. Bal ustaan barman jalayd. Tarta jese tay kalar, Koymay jese ne kalar. Savp ise m kndik, Soyp jese bir kndik. Az kayn as basad, Kp kayn dos basad. Karn asa kazan as, Et bolmasa sazan as. Sazan tamak emes pe, Sazand jurt jemes pe?

Baht geldi diye ar vnme, Dman geldi diye aknla dme. Arzusu olmayan yiidin gc yoktur. Yiitlik, yiitliin neticesi birliktir. Yiidin erefi, milletin erefidir. Millet oturduu topra kaybederse, Yiit rzkn kaybeder. Yiidin iyisi, milletine danarak i yapar, Kadnn iyisi, kocasna danarak i yapar. Yemek, Temizlik ve Salkla lgili Ataszleri A,, insan iin hayat kaynadr. A, sahibiyle birlikte lezzetli, Tabayla gzeldir. St istemeye geldiinde kovan gizleme. Bin "siz", "biz"den, Bir tela daha iyidir. Alkta yenen tlenmi derinin tad unutulmaz. Karn ackan yoksul eve koar. Bir kyde bir ev a ise, Kyn btn evleri a olur. At olan rahat soluk alabilir, A olann rzk vardr. Varken istediin kadar ye, Yokken satn alp ye. Bal tutan parman yalar. Tasarruflu yersen tay kalr, Durmadan yersen ne kalr? Sap iersen bin gnlktr, Kesip yersen bir gnlktr. Az hzn (derdi) a datr, ok hzn (derdi) dost datr. Karnn asa kazan atee koy, Et yoksa sazan piir. Sazan yemek deil mi, Sazan millet yemez mi?

Birevge ashana kerek, Birevge baspana kerek. Nan - tamakt anas, Intmak - kpti batas. Avruv astan, dav karndastan. Tazalk - savlk negizi, Savlk - baylk negizi. Bas amann mal tgel. Jalkavlk - jaman avruv. Uyk jastk tadamayd. Bas amanda mal tetti, Bas avrsa jan tetti. Avruv atand da ktirer. El-Halk Tuvral Elde bolsa eringe tiyedi, Avlda bolsa avza tiyedi. El javsz bolmas, Jer davsz bolmas. Jeri bayd - eli bay. Kasd bldire bilse, Dosd kldire bil. Edil el bolp kelgenge suv bolad, Edireyip kelgenge uv bolad. Kregen bas eldi siredi. Java jalnba, Doska jarlma. Ala da bas, keyin de egin, Aylamen z javd ebin. Erlikti art - eline sengendik. Aybnd saltn el buzbas, Adamdk saltn er buzbas. Elv jlda el jaa, Jz jlda kazan. Jutaan jurtn maktayd. Eki tentek elge symas.
1 Atan: Erkek deve.

Kimine yemekhane lazm, Kimine hane lazm. Ekmek, yemein anasdr, Birlik ve dayanma, oun hayr duasdr. Hastalk atan; dava (kavga) kz kardeten. Temizlik, saln temeli, Salk, zenginliin temelidir. Sal iyi olann mal mlk de tamdr. Tembellik, kt bir hastalktr. Uyku yastk semez. Saln iyi iken, mal tatl, Ban ardnda can tatl olur. Hastalk, atan1 bile kertir. Halk ve Yurt (Memleket) Hakknda Memlekette varsa dudana; Kyde varsa azna ksmet olur. Memleket dmansz olmaz, Yer (toprak) davasz olmaz. Yeri (topra) zenginin, halk da zengindir. Dmann bozguna uratabiliyorsan, Dostunu gldrmeyi bil. dil dostun olarak geldiinde su oluyor; Kalarn atp geldiinde a (zehir) oluyor. Bilge nder, memleketi yeertir. Dmana yalvarma, Dostuna her eyini anlatma. leriye de adm at, gerile de, Taktikle boz dman kuatmasn. Kahramanln art, halkna gvenmektir. Heybetli yiidin tresini halk bozmaz, nsanlk tresini yiit bozmaz. Memleket elli ylda yeni, bambaka bir memleket olur, Yz ylda ise hazan olur. Alk ekmi insan halkn ver. ki yaramaza memleketi dar gelir.

El aasz bolmas, Ton jaasz bolmas. Eldestirmek eliden, Javlstrmak javdan. Blingen elden bldirgi alma. El krki - mal, zen krki - tal. El ulsz bolmas, Jer glsiz bolmas. Halk katesiz sn. Jans ketse, Ornna Jappas konar. Eldi kzi - elv. Eldi eldigi erinen tanlar. Bilek tr de ebek et, Etek tr de elge jet. Katardan assa da, Halktan aspak jok. Ke kiyim tozbayd, Keesti el azbayd. Adam Jene On Kasiyetteri Tuvral Jaks adam - eldi rs, Jaks jer jann tns. Adam alas iinde, Mal alas srtnda. Ak jrek adam azbas. Kokar bolar kozn, Maday ja d keler. Adam bolar balan Etek-jei ke keler. Adam bolatn bala Alska karayd. At-ton bar kiside Eziretelini ki bar. Eki kisi kassa, Bir kisillik orn bar. At bolatn kulnn, Mesinen belgili.

Memleket aasz (yneticisiz), Krk yakasz olmaz. Bartrmak elinin grevi, Dman etmek ulan grevidir. Bozulmu memleketten kam alma. Memleketi gzel klan maldr, Dereyi gzel klan aatr. Memleket (halk) oulsuz olmaz, Yer (toprak) ieksiz olmaz. Halk, hatasz eletirmendir. Jans giderse, Yerine Jappas yerleir1. Milletin gz, ellidir. Milletin millet olduu yiidinden belli olur. Bileini sva da al, Eteini sva da halka yeti. Akranlarn gesen de, Halk geemezsin. Geni giysi eskimez, Mevereti var millet azmaz. nsan ve Onun zellikleri Hakknda yi insan, milletine (memleketine) rzktr, yi yer (toprak) insana hayattr. nsann alas2 iindedir; Maln alas dndadr Yrei temiz insan azmaz. Ko olacak kuzunun, Aln ksm tmsek olur. Adam olacak ocuun, Hareketleri evik olur. Adam olacak ocuk, Uzaa bakar. At kaftan sahibi kiide3, Hazreti Ali'nin gc olur. ki kii kayarsa, Bir kiilik yer alr. At olacak tay, Uzuvlarndan belli olur.

1 Jans, Jappas: Boy adlar. 2 nsann ala, yani drst olup olmadn iine, ruh dnyasna bakmadan bilemezsin; hayvann ala olup olmad ise dndan, d grnnden de bellidir. 3 Arac ve binei olan insanda.

Adam krki - berek, Aa krki - japrak. Kisini kzine kzi tsse, Kili jibip, meyiri tser. Tav tava koslmas, Adam-adama erkez koslar. Kisidegini kilti aspanda, Bolan kisi boldm demes, Boldm dese bolan emes. Ay tolann bilmes, Jigit bolann bilmes. Bazarda m kisi bar, Erkim sygenine selem beredi. Kisi bolar balan, Kisimenen isi bar. Kisi bolmas balan, Kisimenen ne isi bar? Bilgen adam tavp aytad, Bilmegen adam kavp aytad. Jigitti kun jz jlk, Ar m jlk. Adal adamn at armas, Ton tozbas. Adam degen ardakt at. Edeptilik ar-uyat, Adamdkt belgisi. Turpay minez, ta jat, Nadandkt belgisi. Tsekti tarl tarlk, Kildi tarl korlk. Dniyekor dniyeni kul. Tab birdi teirisi bir. Kre-kre ksem bolars, Syley-syley een bolars. Adamn jrgen jeri glistan. Aklsz adam aykaylay keledi, Jan-jan jaypay keledi. Akld adam jay-jay keledi, Jan-jan baykay keledi.

nsan gzel klan kyafettir, Aac gzel klan yapraktr. nsann gzne baktnda, Gnlndeki buz zlp, efkati uyanr. Da dala kavumaz; nsan insanla her zaman kavuur. Bakasnn elinde olann anahtar gkyzndedir. yi bir mevki sahibi olan kii, "oldum" demez; "Oldum" derse, o olduu deildir. Ay dolduunu bilmez, Yiit olduunu1 bilmez. Pazarda bin kii var, Herkes sevdiine selam verir. Adam olacak ocuun, Bakasyla ii var. Adam olmayacak ocuun, Bakasyla ne ii var? Bilen insan sylenecek eyi bulup syler, Bilmeyen insan havlar gibi syler. Yiidin deeri yz ylk, erefi bin ylk. Drst insann at zayf ve bitkin dmez, Kyafeti eskimez. "nsan", deerli, yce bir isimdir. Edeplilik, eref, utan, nsan olmann gstergesidir. Huysuzluk, yaban olma, Cahil olmann gstergesidir. Yatan darl, darlktr, Gnln darl2, eziyettir. Mal mlk tutkunu, maddiyatn kuludur. Kabilesi (soyu) ayn olanlarn, Tanrs da ayndr. Gre gre bilge olursun, Konua konua hatip olursun. nsann yrd yer glistandr. Aklsz insan, bara bara gelir, Etrafndakileri ite kaka gelir. Akll insan yava yava gelir, Etrafna dikkatle baka baka gelir.

1 Olgunlatn; iyi bir mevkiye sahip olduunu. 2 Kskanlk.

Karav adam knil, Meker adam minil. Jerik talamayd, Ak aldamayd. Sanal adam sad sndrmas, Sanasz adam jad tndrmas. Kaaza til bitirgen - kalam, Jansza jan bitirgen - kadam. Elsiz adam srinek. Aklsz adam erinek. Jni jlann kni jlad. Sylk kmbat emes, syv kmbat. Tenim - janm sadaas, Janm - arm sadaas. Kp izdegen kmbe stinen ad. Arman adama kanat. Armansz adam alska barmas. Tar jerde tabskan, Ke jerde kelisedi. Elin satp asaan, Eki kn-ak jasaan. Suv da tmen karay aad, Kiipeyildilik adama jaad. Bolar adam jeti jastan bas bolar, Bolmas adam krkka kelse de jas bolar. ner-Bilim Tuvral nerli jigit rde ozar, nersiz jigit jer soar. nerli rge jzer. eberdi kol kpke ortak. nerdi yren de jiyren. Ata krgen ok jonar, Ana krgen ton pier. Kerek tast avrl jok.

Cimri insan, kskan olur, Zalim insan, kusurlar sayar durur. A erme, semez, k aldatmaz. Anlayl insan, cesaretini krmaz, Anlaysz insan, eneni yorar. Kada dil veren kalemdir, Cansza can veren admdr. Hlsiz insan hep tkezler, Aklsz insan engetir. Cesareti krlann, gnei sner. Hediye deerli deildir, sevmek deerlidir. Tenim canm iin sadaka olsun, Canm erefim iin sadaka olsun. ok arayan gmye rastlar. Arzu (hayal), insan iin kanattr. Arzusu, hayali olmayan insan, uzaa gidemez Dar yerde (zor anda) kavuan, Geni yerde (rahat bir anda) anlar. Memleketi satp yiyen, Sadece iki gn yaayabilmitir. Su da aaya doru akar, Alakgnlllk insann houna gider. "Olacak" insan yedi yandan ba1 olur, "Olmayacak" insan krkna gelse de gen olur. Sanat ve Bilim Hakknda Hnerli yiit yokuta ne geer; Hnersiz yiit kaybeder. Hnerli yukarya doru yzer. Ustann eli (rn), kalabala ortaktr. Hneri ren, rendiin hnerle yetinmeyip baka hnerleri renmeye devam et. Baba(sndan) gren ok yontar, Ana(sndan) gren kaftan bier. Lazm olacak ta arlk etmez.

1 nder.

Jaman erden jaydam jaks, Jaman katnnan boydam jaks. Ustamen jakn bolsa, si bitedi. Jigit adama jetpis ner de az. Talaptmen talaspa. ner - erdi kanat. Akl kpke jetkizer, ner kkke jetkizer. nerlini kol altn, leini szi altn. neri bolsa lemin deme. ner - tavslmas azk, jutamas baylk. Bilekti birdi jar, Bilimdi md jar. Bilimdi lse, Kaazda at kalar. Usta lse, stegen zat kalar. Bilimdiden akl ar, Akld karttan nakl ar. Karst e jaman, zi bilme, bilgenni tilin alma. Akl azbayd, Bilim tozbayd. Kitap alm - tilsiz mualim. Akl - dariya, alsa da tavslmayd, Jer - kazna, savsa da tavslmayd. Okuv tbi - tokuv. Okuv - bilim bula, Bilim - mir ra. Ok da bil, Oyna da kl. Oyna, birak jumst da oyla. Ustaz jaksn - ustam jaks. Kitap, kzi jumkka - arzan. Kzi akka - marjan.

Kt eyerden, eyersiz binmek daha iyidir, Kt kadnn kocas olmaktansa, bekrlk daha iyidir. Ustayla yakn olursan, in biter. Yiit insana yetmi hner de az. Gayretliyle (onun gayret ettii ey iin) tartma. Hner (zanaat), yiidin kanaddr. Akl oa ulatrr, Hner ge ulatrr. Hnerlinin eli altn, arkcnn sz altn. Hnerin (zanaatn) varsa leceim deme. Hner (zanaat) tkenmez azk; bitmez zenginliktir. Bilei gl biri yener, Bilgili bini yener. Bilgili lrse, Katta ad kalr. Usta lrse, Yapt i kalr. Bilgiliden akl kar, Akll ihtiyardan atasz kar. Kargn en kts, "Kendin bilme; bileni dinleme"dir. Akl azmaz, Bilgi eskimez. Kitap lim, dilsiz muallim. Akl deryadr; ne kadar alsan da tkenmez Yer (toprak) hazinedir; ne kadar sasan da bitmez. Okumak, okumann sonucu aklda tutmaktr. Okumak, bilgi pnardr; Bilgi, mrn dr. Oku da bil, Oyna da gl. Oyna, ama ii de dn. stad (reteni) iyi olann, tutuu (yaklam) da iyi olur. Kitap, gz kapal olana ucuzdur, Gz ak olana incidir.

nerli kol - baktka jol. lim - bulak, Bilim - rak. Bilim - arzan, bilv - kmbat. lim - tpsiz tere kl, Nadandk - nersiz jazira l. Til neri Men Oy-Pikir Tuvral ner ald - kzl til. Tizemnen srindirse, srindir, Tilimnen srindirme. Til kltan tkir. Til erdi kabirge salad. Anan ur bolar. Pil ktermegendi, Til kteredi. Adam kilinen azad, Tilinen jazad. Til - akld lemi. Til buvnsz, oy tpsiz. Tili jetkene sylegen een, Kol jetkene nuskaan ksem. Tilimenen jgirme, Bilimmen jgir. Til tetti, bavr katt. Oy oylasa, kp oyla, Ald-artn ke oyla. Oylap-oylap babalar, Szdi drge teegen. Til - tiyeksiz. Sgini jaras biter, Til jaras bitpes. At jyrigi aska, Til jyrigi baska. Bas kespek bolsa da, Til kespek jok.
1 Gc ve imkan yettii kadar.

Hnerli (becerikli el), mutlulua gtren yoldur. Bilim, pnar, Bilgi, ktr. Bilgi ucuz, renmek pahaldr. Bilim, dipsiz derin gldr, Cehalet, susuz engin ldr. Hitabet Sanat ve Fikir Hakknda Sanatlarn en nde geleni, kzl dildir (sz, hitabet sanatdr). Dizimden (elme takp) tkezleteceksen tkezlet, Yeter ki dilimden tkezletme. Dil (sz), kltan da keskindir. Dil (sz) yiidi kabre yollar. ncinen (canna tak eden), hrsz olur. Filin kaldramadn, Dil kaldrr. nsan, gnlnden dolay azar, Dilinden dolay kabahatli olur. Dil, akln lsdr. Dil eklemsiz, dnce dipsizdir (sonsuzdur). Dili (szleri) yettii kadar konuan hatip, Eli yettii1 kadar yn gsteren nderdir. Dilinle koma, Bilgiyle ko. Dil tatl, cier serttir. Fikir dneceksen, ok dn, nn arkasn geni dn. Dnp dnp dedeler, Sz inciye benzetmiler. Dil, kilitsizdir. Sng yaras iyileir, Dil yaras iyilemez. Atn yr dn dernekte ie yarar, Dilin yr halka nder olmada ie yarar. Ba kesmek varsa da, Dil kesmek yoktur.

Kzl til - jann myat, Abroy erdi kuvat. Auv kelse kold tart, Aytpas jerde tilidi tart. Kotr koldan juad, Pele tilden juad. Til jyrik emes, n jyrik. Sz tapkana kolka jok. Adamay sylegen, Avrmay ledi. Kp sz - kmis, Az sz - altn. Kaharl sz - kamal buzar. Tildi mayn tamzp, Szdi baln azp, Kas eender sz aytar. Tgel szdi tbi bir, Tp atas Mayk biy. Oy oylasa te oyla, Te oylasa ke oyla.

Kzl dil (sz), cann lsdr, eref, onur, yiidin kuvvetidir. fken kabardysa elini tut, Sylenmeyecek yerde dilini tut. Kant el ile bular, Bel dil ile bular. Dil, yrk deil, Gerek, yrktr. Sylenecek sz bulup konuana srar (itiraz) yok. Dnmeden konuan, Hastalanmadan lr. ok sz gm, Az sz altndr. fkeli sz, kale bozar. Dilin yan damlata damlata1, Szn baln akta akta, Has hatipler konuur. Btn szlerin kk ayndr, Hepsinin atas bilge hakim Mayk'dr. Dndysen eit dn, Eit dndysen geni dn.

y-i, Otbasna Baylanst Makal-Metelder: Erin bakkan katn, Elin de baad. Eyel jerden kkan jok, O da erkekti balas. Erler kkten tsken jok, Eyel on anas. Jaks eyel - rs, Jaman eyel - urs. Atadan ul tuvsa iygi, Ata joln kuvsa iygi. Atadan bala tuvar, Atasn joln kuvar. Ata - beyterek, Bala - japrak. Ey deytin eje jok, Koy deytin koja jok.

Ev, Aile ile lgili Ataszleri Kocasna bakan kadn, Halkna da bakar. Kadn yerden kmad, O da erkein ocuudur. Erkek gkten inmedi, Kadn onun anasdr. yi kadn, rzk, Kt kadn, kavgadr. Babadan oul doarsa iyi, Babasnn izini takip ederse iyi. Babadan oul doar, Babasnn izinden gider. Baba, byk am aac, ocuk, yapraktr. "Ey" diyen nine yok, "Yapma" diyen hoca yok2.

1 Tildin mayn tamzuv "mayn tamza sylev" (Dilin yan damlatmak) : Gzel konumak, ustaca konumak; hitabet sanatna hakim olmak. 2 stediini yapyor; zgr.

Alt ul tuvan anan Hanm dese bolad. Kezek sylaskan aaynd Janm dese bolad. Balal y bazar, Balasz y kuv mazar. Er bala on beste otav iyesi. Bala - adamn bavr eti. Jetim bala - kekil. Kz avld - krki, Jigit avld - erki. Kz bard naz bar. Ul - ornda tuv, Kz - aydnnan uatn kuv. Jalz balas bard ar kpas jan bar, Eki balas bard kpe bavr, jal bar, balas bard Bukarada kut, Korasanda kol var. Bak konatn adamn, Ul epti, kz krikti bolad. Keri kz er tadamayd, lgen adam jer tadamayd. Kapka tsken katndiki. Olak katn ul tuvsa, Ya megi, ya tbegi jok. Jaman katn alann jav yinde. Eki katn algann dav yinde. Atasz ul - batasz, Anasz ul - panasz. Trt Tlikke Baylanst Makal-Metelder Koy kp bolsa koy aram ledi. Koy risi koradan. Ala koyd ble krkkan, Jnge jarmayd. Kara kurt jese, koy semiredi.

Alt olan douran anneye, "Hanm" desen yakr. Sayg gsterip sayg grdn akrabaya, "Canm" desen yakr. ocuklu ev pazar, ocuksuz ev ssz mezar. Erkek ocuk, on beinde aile reisidir. ocuk, insann cierparesidir. Yetim ocuk, kincidir. Kz, kyn ss, Yiit, kyn iradesidir. Kz olann naz var. Olan, durduu yerde tu, Kz, glden uan kuu. Tek ocuu olann uacak gibi duran can var, ki ocuu olann destei, kolu kanad var. ocuu olann Buhara'da kutu, Horasan'da eli var. Bahtn konaklayaca insan, Olu becerikli, kz gzel olur. htiyar kz koca semez, len insan yer semez. uvala den kadnndr. Beceriksiz kadn olan dourursa, Ya mei1 ya tbei2 yoktur. Kt kadnla evlenenin dman evindedir, ki kadnla evlenenin davas (kavgas) evindedir. Babasz oul, hayr duasz, Anasz oul, korumaszdr. Drt eit Evcil Hayvanla lgili Ataszleri oban ok olursa koyunlar helk olur. Koyunlarn otla ahrdan. Ala koyunun ynn ayrp krkan, Doru drst yn alamaz. Karakurt3 yerse, koyun semirir.

1 Beikte yatan bebein idrarnn tbee ulamasn salayan koyun kemiinden yaplan alet. 2 Tbek : Beie yatrlan bebein altn kirletmemesi iin beiin altnn oyularak yerletirilen kee, bez. 3 Karakurt : 1. Zehirli rmcek. 2. mec. Cad, yamac, zalim.

Ark mald asrasa, Avz-basd may eter. Jaman adamd asrasa, Avz-murnd kan eter. Toksan kabat torkadan, Toktam terisi artk. Koy semizi koydan. Jaks koyn, Kozs tlep turanda, Jaman koyn Kunan koy jdep turad. Mal sirse koy sir, nimi on kl-ksir. Koy eldi bolmay, Tldi bolmayd. s ona basarda, b laktap, koz tuvar. Koy bolmasa, Baylkta oy bolmasn. Koydan kalan koz, Kaskra tap bolad. Koyd koradan sat, Astkt uradan sat. Koy egiz tuvlad, Biri konakka soylad. Biri kokar koylad. Ekini tlen trtkende, opann tayana sykener. Esi ketken eki jyar, Ekimenen esin jyar. Tokal eki myiz suraymn dep, Kulanan ayrlpt. Kasapa mal kay, Kara ekige jan kay. Eki jeydi ebelek, Ekini jeydi kebenek. Jaman teke sziskek, Jaman jigit urskak. Eki soyann eki mal bar: Myizi - pana sap, Terisi - mossna sap.
1 2 3 4 b: Bir yana gelmi erkek kei. Tokal eki: Boynuzsuz kei. Kumlu yerlerde yetien bir ot tr. Kebenek: 1.Sadece keilerde rastlanan bir hastalk. 2. Keiye sylenen karg.

Zayf mal beslersen, Azn ban ya eder. Kt insan beslersen, Azn burnunu kan eder. Doksan kat kadifeden, Toklumun derisi daha iyidir. Koyunun semizi koyun obanndandr. yi obann Kuzusunun yn l l parlarken, Kt obann ki yandaki koyunu zayf, bitkin durur. Mal yetitireceksen koyun yetitir, Kazanc onun oktur. Koyun gzne perde inmeden Kuzulu olmaz. olaca zaman, b1 olak dourur, kuzu kuzular. Koyun yoksa, Aklnda zenginlik dncesi olmasn. Srden geri kalan kuzu, Kurda rastlar. Koyunu ahrdan sat, Mahsul ambardan sat. Koyun ikiz doar, Biri konuk iin kesilir, Biri ko (damzlk) olarak braklr. Kei eytan drttnde, obann sopasna srtnr. Akln arm olan kei toplar, Keiyle akln bana toplar. Tokal eki2 boynuz isteyeceim derken, Kulandan olmu. Kasap mal derdinde, Kara kei can derdinde. Kei yer ebelek3, Keiyi yer kebenek4. Kt teke ssc, Kt yiit kavgac (olur). Kei kesenin iki kazanc var: Boynuzu, bana sap, Derisi sacayana saptr.

Ksr kalan ekiden, Laktaan b artk. Nar jolnda jk kalmas. Tye tzge keledi, Kyev kza keledi. Elsizde eki tye ayda. Atan lse soylar, Ata lse koylar, Kansonar kaydan tablar? Bakravk demese, Baal klik tye oy. Tyesin kuv bas dese, yesine tiyedi. Kabral kara nar, Kabrasn skse bak etpes. Tye karaan java jolar, Syr karaan toya jolar. Tye boyna senip, Jldan kur kalpt. K jre tzeler. So tyeni jgi avr. Bir tege biye bolmayd, Eki tege tye bolmayd. lgenimdi karaymn dep, Mingenimnen ayrldm. Tyeli kisi kra, Tyesiz kisi sra. Tye jkten kap kutlmas. Jalz apkan at jyrik. Aznaan ayrd yirin kr, Menmensigen jigitti yin kr. Srn bilmegen att srtnan jrme. At jaks bolsa, Bul dniyeni pra. Katn jaks bolsa, Bul dniyeni ra. Jlkda t jok, Kusta st jok.

Ksr kalm keiden, Olak douran b daha iyidir. Narn1 yolunda yk kalmaz. Deve dze gelir, Damat kza gelir. Isszda iki deve sr. Bura lrse kesilir, Baban lrse defnedilir, Kansonar2 nereden bulunsun? Hep barr durur demezsen, Deerli binek deve deil mi? Devesine yavrusuz dersen, (Szn) Sahibine dokunur. Kaburgal kara nar, Kaburgasn sksen gk demez. Deve arayan dmana rastlar, nek arayan dne rastlar. Deve boyuna gvenip, Ylba olamam. G yrye yrye dzelir. Sonuncu devenin yk ar. Bir tenge ksrak olmaz, ki tenge deve olmaz. Yakaladma bakacam derken, Bindiim (binekten) oldum. Develi kii kra (kar), Devesiz kii srra (dalp gider). Deve ykten kap kurtulamaz. Yalnz koan at yrktr. Yksek sesle kineyen aygrn srsn gr, Bbrlenen yiidin evini gr. Srrn bilmediin atn arkasndan yrme. Atn iyi olursa, Bu dnyann kanaddr. Karn iyi olursa, Bu dnyann dr. Ylkda d yok, Kuta st yok.

1 Nar: 1.Tek hrgl asil cins deve.2. mec. Dayankl, gl, yiit insan. 2 Kansonar: Kn karn olduka ok yap hayvan (av) izlerinin grnd devreleri.

Kas jyrikte sn bolmas, Kas suluvda min bolmas. Bar kaaan kutlmas, Jok kaaan jetkizbes. Jora jrisinen pul bolad, Jaman jrisinen kul bolad. Tay tuvlap yirinen kpas. Ark att tsip bak, Karp tursa kanat. At tuyan tay basar. Ayrd neden salsa, Att sodan minersi. iderli at z at, Tusavl at bos at. Tayak taya jetkizer, Tay kunana jetkizer. Jlk mald patas, Tye mald kaskas. Tulpar tbin tabad, Jaks adam elin tabad. At srinbey jer tanmas. Att beri tulpar bolmas, Kust beri sukar bolmas. Aluvan-aluvan jyrik bar, Eline karay abad. At arkasna er batsa, Ayal bolad. Erge jatt tizesi batsa, Aaynl bolad. Eki biye - el as, biye - bulak bas, Bir biye jokt kas. Attan ayrlsa da, Er tokmnan ayrlma. At appayd, bak abad, Bak appayd, bap abad. At kadirin jok bilmes, As kadirin tok bilmes.

Has yrkte bir zr olmaz, Has gzelde bir kusur olmaz. Mevcut kaak1 kurtulmaz, Olmayan kaak yetitirmez. Yorga yrynden para olur, Kt insan yrynden2 (dolay) kle olur. Tay (ne kadar ok) asilese de srsnden kmaz. Ark ata in de bak, Yerinden frlayarak kalkyorsa kanadndr. Atn izinden tay gider. Aygrn nasl bir aygrsa, Binecek atn da yle olur. iderli3 atn kendi atndr, Kstekli atn bo atndr. Dayak(dal) taya kavuturur, Tay, kunana kavuturur. Ylk, maln padiah, Deve, maln en sekini. Kheylan soyunu bulur, yi insan halkn yurdunu bulur. At tkezlemeden yer tanmaz. Atlarn hepsi kheylan olmaz, Kularn hepsi sungur olmaz. eit eit yrk var, (Hepsi) Gcne gre koar. At srtna eyer batarsa, Ar yrr. Yiide ydn dizi batarsa, Akrabaya dkn olur. ki ksrak, halkn a, ksrak, pnar ba, Bir ksrak neredeyse yok demektir. Atn kaybetsen de, Eyerini keeni kaybetme. At komaz, baht koar, Baht komaz, hazrlk koar. Atn kymetini (at) yok bilmez, An kymetini tok bilmez.

1 Buradaki "kaak", bir yerde durmayan, hep kap duran hayvan anlamndadr. 2 Hayat tarzndan. 3 ider: Atn n ayaklaryla bir arka ayan birlikte balayan ip.

Armak att balas, Az ottap kp juvsayd. Asl erdi balas, Az sylep kp tdayd. Jlkn bas m kaladan kaytad. Jyrik bestiden ar, Kees kelbettiden ar. Kulndaan biyeden, Kudkta suv artk. Att joldas bolmayd, Arbalmen. Jortak joldas bolmayd, Joralmen. Att knde minse - tuvlak, Aptada minse - kuvnak, Aynda minse - at, Jlnda minse - tulpar. Kam - kanat, Kuyskan - kuvat. Mingespe, mingesse ndespe. Syr alsa tanp al, Tanmasa tarl al. giz lgene sedi. Syr myizinen jazad. t - rs. tpen kuda bolsa, Bokpen toy etersi. t itayan jalamay, Kili knimes. Jaks it limtigin krsetpeydi. tti rldaskan - amandaskan. Avld iti ala bolsa da, Bri kelgende birigedi. Knine jz tlki alsa da Tazn it at kalmayd. Ak it, kara it, beribir. Kik kyev bolana, tti kigi bol.

Kheylan atn yavrusu, Az otlayp ok dolar (sindirmek iin). Asil yiidin olu, Az konuup ok dinler. Ylknn ba bin ehirden dner. Yrk bestiden1 kar, Tavsiye gzelden (yakkldan) kar. Dourmakta olan ksraktan, Kuyudaki su daha iyidir. Atl arkada olmaz, Arabalyla. Drt nala giden arkada olmaz, Yorgalyla. At her gn binersen, post, Haftada bir kez binersen, canl, atak, Ayda bir kez binersen, at, Ylda bir kez binersen, kheylan (olur). Kam kanat, Kuskun kuvvettir. Bir ata iki kii binmeyin; bineceksen sesinizi karmayn. nek alacaksan tan da al, Tanmazsan beneklisini al. kz lnceye kadar byr. nek, boynuzunda kabahatli olur. t, rzktr. tle dnr olursan, Bokla dn yaparsn. t yalan yalamadan, Rahat edemez. yi it lsn gstermez. tlerin hrlamalar, selamlamalardr. Kyn itleri kavgal olsa da, Kurt geldiinde birlik olurlar. Her gn yz tilki yakalasa da, Taznn it ad ortadan kalkmaz. Ak it, kara it, hepsi ayndr. gveysi olacana, tin enii ol.

1 Besti: Be yandaki at.

t te iyesin sylayd. t jeti kaznan biri. Belgili mal bolsa, Belidi buv da mala bar. tti iyesi bolsa, Brini teirisi bar. Mal jysa konsn tap, As jysa dsn tap. Eginilikke Baylanst Makal-Metelder Jeri bayd - eli bay. Jerdi seni egin, Erdi seni bilim. Jer toymay el toymayd. Ekse egin iersi tegin. Arpa biyday as eken, Altn kmis tas eken. Kos jre tzeler. Ne ekse son orars. Egindikti kz suvar, Kz suvarsa jz suvar. Jabay p jerdi azdrar, Erinektik erdi azdrar. Suvl jer kuraksz bolmas, Tavl jer bulaksz bolmas. Suvl jer - nuvl jer, Bulakt jer - turakt jer. Erinek eginiden, Elgezek masak artk. Sor bar jigitke sorta jer kezdeser. Mevesi bard evesi bar. Sevir bolsa kn krkirer, Kn krkirese kk drkirer. Dihan bolsa, Jerini basnda bol. Dihan bolsa, Kos gizi te bolsn.
1 Ekin tarlasnda kalan baaklar toplayan kii.

t de sahibine sayg duyar. t, yedi hazineden biridir. Mehur obann varsa, Belini smsk bala da srye git. tin sahibi varsa, Kurdun Tanrs vardr. Mal (hayvan) toplayacaksan, otlan ahrn bul, A (gda) toplayacaksan kabn kacan bul. iftilikle lgili Ataszleri Yeri (topra) zengin olann, halk da zengin olur. Yerin (topran) ss ekin, Yiidin ss bilgidir. Yer (domadan) halk doymaz. Ekersen ekin yersin bedavadan. Arpa buday a imi, Altn gm ta imi. Grup yrye yrye dzelir. Ne ekersen onu biersin. Ekinlii gzn suvar, Gzn suvaracaksan yz kez suvar. Yabani ot yeri (topra) bozar, Tembellik yiidi bozar. Sulu yer kamsz olmaz, Dalk yer pnarsz olmaz. Sulu yer, ormanlk yer, Pnarl yer, meskenlik yer. enge iftiden, Atak masak1 daha iyidir. Uursuz yiide orak yer denk gelir. Meyvesi olann vnme kayna vardr. Nisan geldiinde gk grler, Gk grlerse otlar fkrr. ifti isen, Tarlann banda ol. ifti isen, ift kzn (birbiriyle) eit olsun.

aruva bolsa, Kos etegi ke bolsn. Dihan javnda tnad, Balk davlda tnad. Saada suv iedi, Ayakta uv iedi. Erbir toprak, ayalasa iyedi, Erbir japrak sypaand syedi. Ks mald bak, Jaz jeridi ap. Eveli teir jerge beredi, Jerge berse elge beredi. Elge berse erge beredi. Katn erimen, Dihan jerimen. Berse alas, Ekse oras. Jer kdi jaks kredi, At jemdi jaks kredi. Egin ekse ta, ktm dey ber a. Katt jerge egin kpas, Kasan baska bilim jukpas. Jakslap jrtp jeridi, Kezinde ekse egindi, Alars mol nimdi. Toktatsa jerge kal kar, Dey ber jaks nim bar. Jeride jakslk klan Tast dey ber krman. Krman bas - bereke, Kp jrgen jer mereke. Kst kamn jaz oyla, Bir oylama, oyla. Traktor men kombayn, Mollkka jol dayn. Ne berse, son alas, Ne sepse, son orars. Terlep-tepip ark kazsa, Kle-kle suv iersi.
1 Burada hayvanclk veya tarmla uraan kimse anlamndadr. 2 evik ol.

i1 isen, Etein geni olsun2. ifti yal gnde durur, Balk frtnal gnde durur. (Su akan) Yatan boyundaki su ier, Ayak ksmndaki zehir iir. Her toprak efkat gsterirsen meyve verir, Her yaprak okanmay sever. Kn hayvanlarn gt, Baharda tarlan ile. nce Tanr yere verir, Yere verirse halka verir, Halka verirse yiide verir. Kadn kocasyla, ifti tarlasyla (gzeldir). Verirsen alrsn, Ekersen biersin. Yer gbreyi sever, At yemi sever. Ekin ekmisen bakir topraa, ktm diyebilirsin dorua. Sert yerde ekin kmaz, Kurumu kafaya bilgi girmez. yi srp tarlan, Zamannda ekersen ekinini, Alrsn bol mahsul. Tutturursan yere ok kar, Diyebilirsin iyi mahsul var. Topranda (memleketinde) iyilik yapman, Tamas demektir harmannn. Harman ba bereket, oun yaad yer bayramdr. K hazrln yazn dn, Bir deil kere dn. Traktr ile bierdver, Bollua gtrecek yol hazr. Ne verdiysen, onu alrsn, Ne serptiysen, onu biersin. Ter iinde kalarak ark kazmsan, Gle gle su iersin.

Jer -rst kindigi, Ebek rst kaz. Er jerge karayd, Kus kkke karayd. Suv kp bolsa, jer azad, Kay kp bolsa er azad. Jakslk, Jamandk, Dostk, Kastk, Saktkka Baylanst Makal-Metelder Jaks zi lgenimen szi lmeydi. Jaks jalnsa keer, Asl jansa ter. Jaks kisi kartaysa da Aklnan tanbas. Jaks at kartaysa da, Jrisinen tanbas. Asl eyel eri erkek, eri katn. Jaksn at lmeydi, Jazuvn hat lmeydi. Jaks kz - jaada kundz. Jaks tuvsa el rs, Jabr javsa jer rs. Jaks at jatrkamayd, Akav adamayd, Egdik tdamayd. Jaks keldi degene, Jark keldi deseyi, Jakslkt uvtn alp keldi deseyi. ndk segiz, Bakt egiz. Jakslard lgisi, Janp turan amday, eenderdi szderi, Ap turan balday. Jamana jalnba, Adama tabnba. Jamana srd aytsa, Jara jad. Jaman erden jaydam jaks, Jaman katnnan boydam jaks.

Yer (toprak) rzkn gbei, Emek (alma) rzkn kazdr. Yiit yere bakar, Ku ge bakar. Su ok olursa, yer azar (toprak bozulur), znt ok olursa yiit azar (yiit bozulur). yilik, Ktlk, Dostluk, Dmanlk ve Gvenlikle lgili Ataszleri yi insan kendisi lse de sz lmez. yi insan yalvarrsan affeder, Asil (silah) bilersen keser. yi insan ihtiyarlasa da, Akln kaybetmez (bunamaz). yi at ihtiyarlasa da, Yryn kaybetmez. Asil kadn, hem erkek, hem kadn(dr). yi insann ad lmez, Yazarn yazs lmez. yi kz, yakadaki kunduz (krktr). yi (bir insan) doarsa, milletin rzk, Yamur yaarsa, topran rzk (olur). yi at yadrgamaz, Saf farkna varmaz, Kaba dinlemez. yi insan gelmise, Demek k gelmitir, yiliin tesirini getirmitir. Gerek sekizdir, Baht ikizdir. yilerin rnei, Yanan kandil gibidir, Hatiplerin szleri, Akan bal gibidir. Ktye yalvarma, nsana tapma. Ktye srrn sylersen, Uuruma atar. Kt eyerdense eyersiz binmek daha iyidir, Kt kardansa bekarlm daha iyidir.

Halkn aydaan biy obas, Katn salak y obas. Jamana srd aytpa, Srd aytsa da nd aytpa. Japalak krse atp al, Jamannan basd satp al. Jaman adam zi bola almayd, Boland kre almayd. Jamand jakna sanama, Jaman jold jakna sanama. Joldas jaman bolsa, Als jrip tn katpa. Katn jaman bolsa, Kisi aldnda til katpa. Jaman dos javmen birge abad. Kas jaman kasndasn karaktayd. Jaman isinen krmeydi, Kisiden kredi. Aramn isi rge baspayd, rge bassa da rden aspayd. Jaksdan kapa, Jamana baspa. Jaks jrgen jerine kent salad, Jaman jrgen jerine rt salad. Jaksdan yren, Jamannan jiyren. Jaks kisi krknda tolad, Jaman kisi krknda solad. Jamanmen egeskene, Jaksmen kees. Jaks adam eldi rs, Jaks sz jann tns. M javdan bir jansz jaman. Dos kppen sylas, Dos azben srlas. Jav jatkan jerin belgili deme, Jansz janda turmasn. Eki jaktama, bir jakta, Eli kelse sr sakta.

Halkn sren bey olmaz, Kadn pasakl ev adam olmaz. Ktye srrn syleme, Srrn sylesen de gerei syleme. Yabalak grdnde at da al, Ktden ban (huzurunu) satn al. Kt insan kendisi olamaz, Olan da kskanr. Kty yakndan (akrabadan) sayma, Kt yolu yakn sanma. Arkadan kt olursa, Uzun bir yola kp gece yol alma. Karn kt olursa, Baka birinin nnde ona seslenme. Kt dost, dmannla birlikte koar1. Has kt, yanndakini kskanr Kt, (kabahati) yapt ite deil, nsanda (bakasnda) grr. Kt niyetlinin ii (zirveye doru) ilerlemez, lerlese de zirveden geemez. yiden kama, Ktye adm atma. yi, getii (yaad) yere kent ina eder, Kt, getii yeri atee verir. yiden ren, Ktden iren. yi insan krknda dolar (olgunlar), Kt insan krknda solar. Ktyle tartacana, yiye dan. yi insan halkn yurdun rzk, yi sz cann nefesidir. Bin dmandan tek casus ktdr. Dostu ok olanla saygl iliki kur, Dostu az olanla srrn payla. Dmann bulunduu yere "biliyoruz" deme, Casusu yannda durmasn. ki kez savunma, bir kez savun, Gcn yetiyorsa srr sakla.

1 Kt dost dmannn tarafna geiverir.

Koam mirine Baylanst Makal-Metelder Zamanna karay amal. Zaman birdi amal bir. Hann isi karaa tsipti. Han bolsa, jav kp, Biy bolsa, dav kp. Zamanna karay za, Toayna karay a. Akmakka arnap za jazlmas. Elige lim jok. Biy bolmasa bolma, Biy tsetin y bol. Biy ekev bolsa dav trtev. Akka kara jok, Karaa ara jok. Mskld tbi mkil. Keriskenni kesiri, Kelgen bakt kayrar. Urlk, urlk tbi - korlk. Ajarl mal - bazarl. Karz, karzd berv parz. Jarl bolsa, kentti jerdi sala, Jalz bolsa bir jaksn aala. irkin meni z yim, Ke sarayday boz yim. Kyev jz jldk, Kuda m jldk. Toya barsa toyp bar, Bar jumst koyp bar. At-ton say kisi, Jyn-toya barsar. Ul-kz bar kisi, Kudalkka barsar. akran jerden kalma, akrmaana barma,

Toplum Hayatyla lgili Ataszleri Zamanna gre ameli. Zaman (dnemi) bir olanlarn, ameli de birdir. Hann ii avama dm. Han ise, dman ok, Hakim ise, dava ok. Zamanna (devrine) gre kanunu, Ormanna gre hayvan (av). Aptal iin kanun yazlmaz. Eliye lm yok. Hakim olmayacaksan olma, Hakimin misafir olaca ev ol. Hakim iki ise, dava drt (olur). yiye iftira yoktur, Ktye ise are yoktur. Kmsemenin neticesi mklttr. natla kavga etmenin olumsuzluu, Gelen baht geri evirmesidir. Hrszlk, hrszln neticesi horluktur, eziyettir. Gzel mal, pazarda iyi geer. Bor, borcu vermek farzdr. Yoksul isen, kentli yerlere sn, Yalnz isen bir iyi aabey edin. Ah, benim z evim, Geni saray gibi boz evim1. Damat yz yllk, Dnr bin yllk(tr). Dne gideceksen karnn doyurup yle git, Tm ilerini brakp yle git. At kaftan uygun olan kii, Dn derneklere gider. Olu kz olan kii, Dnrle gider. aran yerden kalma (mutlaka git), armayana gitme.

1 Boz y: Keeden adr, ota.

Toya barsa burn bar, Burn barsa orn bar. Dalaa tnegene, Molaa tn. Kp akmakt aas bolana, Bir akldn inisi bol. Tuvs jakn jakn emes, Kons jakn jakn. "Siz", "biz" degen jl sz, Aayna jaraskan. Ata -askar tav, Ana - bavrnda bulak, Bala - jaasnda kurak. Esebin tapkan eki asar. Pa bar sygenin jer, Pa jok tiygenin jer. As stinen attama Astan lken emessi. Kmbeni iyesi ekev, Birevi kmgen, Birevi krgen. At akl tamanda. At bard tns bar, As bard rs bar. Aya jetpes asd, avldastan ayama. Saluvl avz saktaand jeydi. As bar ayaktan attama. Kevdeden jan ketpese, Avzdan nan ketpeydi. Avrp jazlan jan olja, Joalp tablan mal olja. Avruvn jasran ledi. Jalkavlk jaman avruv. Ark semiredi, Avruv jazlad. Azan denege avruv yir. Kay jeri avrsa jan sol jerde.

Dne lene gideceksen nce git, nce gidersen yer var. Darda geceyi geireceine, Mezarlkta geceyi geir. Kalabalk aptallarn aabeyi olacana, Bir akllnn erkek kardei ol. Akrabas yakn, yakn deil, Meskeni yakn, yakn(dr). "Siz", "biz" denilen scak szler, Akrabalara yakmtr. Baba, yksek da, Ana, yamacndaki pnar, ocuk, kenarndaki kamtr. Yolunu bulan iki kez yer. Ba olan sevdii paray kesip yer, Ba olmayan payna deni yer. An zerinden atlama, Atan byk deilsin. Gmnn sahibi ikidir, Biri gmen, Dieri grendir. An akl boazndadr. At olann hayat vardr, A olann rzk vardr. Bir aya yetmez an, kylnden kskanma. Uurlu az (kii) saklanan yer. A olan kabn stnden atlama. Gvdeden can uup gitmemise, Azdan ekmek gitmez. Hastalanp iyileen can ganimettir, Kaybolup bulunan mal ganimettir. Hastaln gizleyen lr. Tembellik, kt bir hastalktr. Zayf imanlar, Hastalk iyileir. Zayf bedene hastalk dkn olur. Bedeninin neresi aryorsa, can oradadr.

Kustar Men Jendikter Jene Tabiat Kublstarna Baylanst Makal-Metelder aban yrek burn uar. Smbile tuvsa su suvr. rkerli ayd beri ks. Karan bir kzi okta bolsa, Bir kzi bokta. aala kelmey jaz bolmas. Jaz saya konba, Ks kra konba. Jut - jeti aaynd. Mekre balkt tums, Taska tiymey kaytpayd. Balkn yine barsa, Karma jersi, Eginini yine barsa, Jarma jersi. Eki kara talassa, Bir kuzna jem bolar. Mezgilsiz akran, Korazd basn julmak kerek. Savskan tot bolamn dep, Jrisinen jalpt. Ks kstn klmasa, Jaz jazdn klmayd. Sakrlaan ayazda, Sar kamst saala. Jayk basnan jel tursa, Jaz da bolsa ks bolar. Batar knni atar ta bar. Er ayd at baska. Jar kulasa jayn ledi. Sumray kelse suv kurr. Tavkt tsine tar kiredi. Ksta kar, jazda jabr Jerge javan nur.

Kular, Bcekler ve Tabiat Olaylar ile lgili Ataszleri Hantal rdek nce uar. Smbile1 doarsa su sour. lker yldzn grnd aylarn hepsi ktr. Kargann bir gz okta olursa, Bir gz bokta olur. Mart gelmeden yaz (bahar) olmaz. Baharda vadiye yerleme, Kn kra yerleme. Ktlk, yedi kardetir. Mersin balnn burnu, Taa demeden (inadndan) vazgemez. Balknn evine gidersen Karma2 yersin. iftinin evine gidersen, Yarma yersin. ki karga kavga ederse, Bir kuzguna yem olur. Vakitsiz ten Horozun kafasn koparmak lazm. Saksaan tut (papaan) olacam diye Yrynden am. K kln etmezse, Yaz yazln yapmaz. Sert ayazda, Sar kama (kamla) sn. Yayk'n bandan yel eserse, Yaz ise de k olur. Batacak gnn (gnein) atacak sabah vardr. Her ayn ad baka. Kaya devrilirse yayn lr. Uursuz gelirse, su kurur (ekilir). Tavuun dne dar girer. Kn yaan kar, baharda yaan yamur, Topraa yaan nurdur.

1 Smbile: 1. Austos ay. 2. Austos aynda grnen parlak bir yldz. 2 Karma: Kavrulan ve el deirmeninde ekilen msr unu

Ordal jlanmen oynama. Kline karay kaz, Zamanna karay saz. Balkta st jok, Balasn teiz asrayd. Kuzn as tadamayd. Ksta suvk, jazda stk. Ay betinde de sepkil bar. Baka batpana, Balk kline. Kldi kut ketse, Kutan kn burn ketedi. Ayd on besi jark, On besi kara. __________

Yuval ylanla oynama. Glne gre kaz, Zamanna gre saz1. Balkta st yok, Onun yavrusunu deniz besler. Kuzgun a (yiyecek) semez. K mevsimindeki souk, yaz mevsimindeki scak. Ayn yznde de il vardr. Kurbaa batana, Balk glne. Gln kutu kaybolursa, Leylei gn nce gider. Ayn on bei aydnlk, On bei karanlk. __________

Latin Harflerine ve Trkiye Trkesine aktaran : Dr. Metin Arkan

1 Makam, ezgisi.