Eker S.

Ankara/Trkiye SOD DILI VE KLTRNN ESKI TRK YAZITLARINDAKI ZLERI ZERINE Orta ranca dnemi dillerinin Hotanca/Sakaca, Tumuka, Harezmce ve Baktirce ile birlikte kuzeydou grubunu oluturan Sodca, Buharadan in Seddine dein uzanan ok geni bir corafyada konulanan Sodlularn ana dilidir. Sodlularn, eski Pers yaztlarndan ve eski Yunan kaynaklarndan itibaren bilinen ana yurdu, Bat literatrndeki adyla, Sogdiana, Buhara ve Semerkand (Marakanda) arasndaki Zerafan Vadisidir. Sodca yazl kaynaklar ve arkeolojik buluntularla iyi belgelenmitir, nitekim kada mrekkeple yazlan ilk belge, Sodcadr. Lop lnde bulunan bu belge MS 313te tarihli zel bir mektuptur. Sod dili yaklak bin yl boyunca, Sodlarn yan sra farkl topluluklar tarafndan da din, devlet ve ticaret dili olarak olarak kullanlmtr. inden rana dein yaylan Sodlu koloniler ve kervanlar Sod dilini pek Yolunun lingua francas haline getirmitir. Farkl corafyalarda, farkl halklarla ve kltrlerle dorudan barl ticari ilikiler iinde bulunan Sodlular dinlerin ve kltrlerin harmanlanmasnda nemli bir rol oynamtr.Bu bildiride Orhon Yaztlar dnda kalan Irk Bitig ile Terhin, Moyun or, dilli Karabalgasun vd. bengtalarda Sod dili ve kltrnn izleri ele alnacaktr. Bilindii gibi, Sod dili ve kltrnn Trk dili, kltr, diplomasisi, inan sistemi vb. zerindeki etkileri en ge Birinci Trk Kaanl dnemine dein uzanmaktadr. Trk-ran ortak kltrel yaamnn belgelenen ilk aamas Sod diliyle yazlan Bugut Ant ile balar. Trklerle ranl Sodlar arasnda her alandaki ve dzeydeki yakn ilikiler, Sodlarn dilleri, alfabeleri ve dinlerinin Trk devletlerince benimsenmesini salayacak kadar yakn olmutur. Trk ve ran dilleri arasndaki uzun sreli dilbilimsel temaslar her iki dilde nemli deiikliklere yol am, sre iinde, Kagarlnn ifadesiyle Trk huyuyla huylanan, Trk klyla klklanan Sodlar ve Sodca tarih sahnesinden ekilirken, Pehlevinin mirass, slami dnemin Yeni Farsas tipolojik bakmdan Trkeye yaknlam (ng. convergence) olarak tarih sahnesine kmtr.