Krt Airet Alaylar Hakknda ki Rapor (1914) Ali Haydar Ko Birinci dnya sava (1914) ncesinde Krdistanda ortaya

kan ulusal eylemler, Trk ttihat ve Terraki cemiyetinin kadrolarn tedirgin ediyordu.1913ten sonra, bu tedirginliklerini giderebilmek ve Krt toplumunun i ileyii hakknda bilgi sahibi olabilmek iin, Krdistan iyi bilen uzmanlara ettler yaptrarak, raporlar hazrlatyordular. Uzman mfettiler tarafndan yaplan ettler sonucunda hazrlanan bu raprolardaki bilgilerle, Krtlere kar askeri ve siyasi tedbirler alyordular. Ayrca 1913-1914te Krdistannn Musul, Bitlis, Mardin ve Dersim blgelerinde ortaya kan milli hareketler,ttihatlar kayglandran nemli olaylar idi. ttihatlar, Krdistandaki Tekilat- Mahsusa elemanlar araclyla, Krtlerin glenen i dinamiklerini datmak ve Krtlerin askeri gcn birinci dnya savanda kullanmak amacyla, daha nce II.Sultan Abdulhamit (1891) ve II.Mesrutiyetten (1910)sonra krtlerden oluturulan airet alaylarrgtlemesini 1914te daha ok nemsemeye balamlard. Krtlerden oluturulan askeri birliklerle ilgili, bir ok Osmanl arsiv belgesinde, birinci dnya savanda (1916) airet alaylar kavramnn yannda htiyat Svari Tmenleri, Milis tekilat, Milis birlikleri, eteler,gnll mfrezeler gibi isimlerde dikkat ekmektedir. rnein; Kafkas cephesinde Alman kkenli subaylarn talimatyla savaan Krt airet mensuplari, ariv belgelerinde genellikle milis birlikleri olarak anlmaktadr. ttihat ve Terraki hkmetinin, Krdistanda gerekletirmek istedigi asimilasyon politikasna bal olarak, airet alaylarna Trkl artran ouz alaylar adn vermek istemi ise de, fakat daha sonralar sava esnasnda Krtlerden doabilecek baz siyasi tepkilerden dolay, bu isimden vazgemi idi.Gizli bir ekilde btn talimatlar Tekilat- Mahsusann kadrolarndan alan airet alaylar,resmi dzeyde ise, 2. ve 3. orduya bal olarak grnyordu. Krdistan tarihinin son yzylnda srekli bir ekilde varln koruyan ve Krt ulusal hareketlerine kar rgtlendirilen Hamidiye hafif svari alaylar, airet alaylar,eteler, milisler ve

korucular, hala iinde yaadmz yirmibirinci yzylda da Trk smrgeciliine byk askeri destek sunmaktadrlar. Bu yazda,1914 yllnda Harbiye nezaretinin airet alaylarnn rgtlendirilmesiyle iligili iki uzman airet mfettiine hazrlatt iki rapordan szedeceim. Mustafa Balcoglunun ATASE yani genelkurmay arivinden yararlanarak hazrladTekilat- Mahsusadan Cumhuriyeteadl incelemesinden yararlanlmtr. ttihatlar,Krdistan kaybetmemek iin, airet alaylarn rgtleyerek,onlar hakknda detayl ettler yaptrarak, tehlike olmaktan karmay dnyordular. Harbiye ve iileri nazrlklar tarafndan verilen talimatlarla, airet alaylar ad altnda planl bir ekilde yaplan ettler ve hazrlatlan raporlara dair bilgiler,1916 ve sonrasnda Krt airet alaylarna mensup olanlarn tehcir edilmesinde kullanlmt. Yani bu ynde yaplan almalar, Krt airetlerinin (airet alaylar mensuplar da dahil) tehcir edilmesini kolaylatrm idi. 22 Nisan 1914de Harbiye nezaretinin iki uzman mfettie hazrlatt ve ayn tarihi taiyan bu iki rapor konumuza en iyi rnek tekil etmektedir. rnein birinci raporun hazrlaycs airet mfettii Mirliva Emin, airet alaylar raporunda u bilgileri aktarmaktadr:..tekilat ve tenkisat- hazra airet alaylar tekilatndaki esasl maksada vakf olmayan baz avamn merakna mucip olmakta bulunduklar duyulmutur. Rusya hkmetinin airet arasna nifak ve fesat atarak kendisine meylettirmee alt ve daha gayr-i tabii bazi ahvalin olaca 1891-1892 senelerinde aairden hafif svari alaylar tekilat Rusyann ameli siyasetine byk bir set ekmi .., bu airet alaylarnn talim ve terbiyelerine itina edilmek artyla bunlara kar bir kuvvet tekil edeceine tereddt edecek hibir kimse yoktur zannederim...,arkta sahib-i emlak ve arazisi olanlar umumiyetle resa ve agavat olup, efrad ve avam hemen umumiyet zere yar plak ve marabalk, hizmetkarlkla temin-i idare ve maiet etmekle yani bu vatan ve toprakla alakadar olanlar pek az bulunmaktadr...(Mustafa Balcoglu,Tekilat- Mahsusadan Cumhuriyete). Raporda,Bitlis Krt milli hareketi (1914) kastedilerek,Krtlerin Rusyann desteini almamas iin,airet alaylarna duyulan ihtiyatan szedilmektedir. Ayrca asimilasyon siyaseti iinde Terraki okullarnda eitime tabi tutulmas da

raporda ilenmektedir. Ayrca raporun hazrlaycs mfettis, ..baz airetler hakknda ki mtalaatm da ifade etmek isterim: ksmen Kuruay,emigezek,arsancak, Mazgirt, Hozat, Ovack kazalarnda meskun olan Dersim aairi teden beri bunlarn hkmete kar alm olduklar vaziyet malumdur. Bir ok defalar zerine sevkiyat- askeriye icra olunduu halde istihsal olunan netice bir hiten ibaret kalm ve hibir sretle hkmete sndrlamamlardr...,geri Dersim umumen ahz- askere tabiyse de aairin meskun olduu mahallerden imdiye kadar silah altna davete vaki icabetin yzde bir nisbetinde noksan olduuna phe yoktur..., bu vesile ile nfuzlar taht- zabda alnaca gibi resa ve agavatna rtbe ve tevicih etmek suretiyle elde edilmelerine imkan hasl olaca .. Raporda,Dersim ve Dersm airetleri hakknda geni bilgiler verilerek, alnabilecek tedbirlere ynelik nerilerde bulunulmaktadr. kinci raporun hazrlaycs airet mfettii Kaymakam Yusuf zzet ise, arlkl olarak airet alaylarnn rgtleme ileyii, kullanlacaklar blgeler, eitimleri, seferberlik zamanlarnda nasl mobilize edilecekleri ve kullanacaklar zorunlu diller hakknda geni bilgiler aktarmaktadr. rnein: bir ksm- azami hudud karib araziyi ihtiva eden menatkta meskun ve ahalinin taaruz yapabilecek harplerde...,efrad- aar hemen kamilen din ve diyaneti derecesiyle cehl-i mutlakada ilim ve maarif cihetiyle devre-i evvelde bulunduklarndan kendilerinden dini ve beeri hissiyat- vataniyye aramak pek de muvafk olamayacaktr... kinci rapor daha ok nizamname zellii tamaktadr. Her iki raproda geen bilgiler, Krdistanda baka amalar iin hazrlanm olmalarna ramen,Krt toplumunun sosyal ve siyasal yaps hakknda bilgi verme zelliine sahiptirler. Krt tarihinin son yzylna ait nemli olaylarn i yzn,Trklerin,osmanl devletinin son dnemi ile Cumhuriyet devrinde hazrlattklar gizli raporlardan grenmekteyiz. Bu yaz Dema Nu Gazetesinin 31.01.2008 saysnda yaynlanmtr