Beni sulayanlarn zerinizde nasl bir etki braktklarn bilemem, Atinallar; ama ylesine inandrc konutular ki, neredeyse

bana kendimi unutturdular; ve gene de sylediklerinin hemen hemen tek bir szc bile doru deil. Ama syledikleri saysz yalan arasnda beni en ok biri artt: Sizlere benim tarafmdan aldatlmamak iin kendinizi kollamanz gerektii nk ok inandrc bir konumac olduum sylendi. Aslnda azm aar amaz byk bir konumac olmaktan nasl uzak olduumu gstereceimi bile bile bunu sylemeleri bana ok utanmazca grnd hi kukusuz usta bir konumac ile demek istedikleri ey gereklii dile getiren biri deilse. Ama demek istedikleri buysa, usta bir konumac olduumu kabul ederim, hi kukusuz onlarla ayn tarzda olmamak zere. Evet, dediim gibi, syledikleri arasnda gerek tek bir szck bile yok; ama benden yalnzca gerei iiteceksiniz. Gene de, Atinallar, onlarnki gibi gzel szlerle ve deyimlerle sslenmi bir konuma biiminde deil. Hayr, hi de deil; benden duyacaklarnz dosdoru o anda aklma gelen szler ve uslamlamalar olacaktr; nk sylediklerimin hakllna inanyorum. Aslnda, benim gibi yal bir insana sizlerin karsna szlerini ho gstermeye abalayan gen bir sylevci gibi kmak yakmaz

ve kimse benden bunu beklemesin. Ama, Atinallar, sizlerden bir ricada bulunmam gerekiyor: Eer kendimi alldk tarzmda savunursam, ve eer pazar yerlerinde ya da baka yerlerde kullanma alkanlnda olduum szleri kullandm duyarsanz, armamanz ve bu yzden szm kesmemenizi isteyeceim. nk yam yetmiin stnde, ve imdi ilk kez bir mahkeme nne ktm iin burann diline olduka yabancym. Bu yzden bana sanki gerekten de bir yabancymm gibi, eer byrken iittii kendi lehesinde ve kendi lkesinin tarznda konuursa balayacak olduunuz biri gibi bakmanz istiyorum. Sizlerden haksz bir istekte mi bulunuyorum? Ltfen tarzma aldrmayn, iyi olabilir ya da olmayabilir; ama yalnzca szlerimin hakl olup olmadn dnn ve yalnzca bunu dikkate aln. nk yargcn erdemi budur, tpk konumacnn erdeminin gerei sylemek olmas gibi. Benim iin doru olan ey ilkin bana yneltilen ilk yalanc sulamalara ve beni ilk sulayanlara kar savunma yapmaktr, ve ardndan daha sonraki sulamalara ve sulayclara geeceim. Bu ayrm yapyorum nk sizden nce biroklar tarafndan yllarca yalan yanl sulandm; ve bunlardan Anitus ve arkadalarndan olduundan daha ok korkarm, stelik onlarn da kendi yollarnda olduka tehlikeli olmalarna karn. Ama sizleri daha birer ocukken yakalayp kafalarnz bana kar doru olmayan sulamalarla dolduran tekiler ok daha tehlikelidir. Bunlar bir Sokrates'ten, yukarda gkyzndeki eyler hakknda kafasn yorup aada yeraltndaki eyleri aratran, zayf uslamlamay kuvvetliye eviren bir bilge insandan sz ettiler. Beni korkutan sulayclar bu masal yayanlardr, Atinallar; nk onlar dinleyenler byle eyleri aratranlarn tanrlara tapnmaya bile inanmadklarn sanrlar. Dahas, bunlar sayca kalabalktr, ve bana kar sulamalar eskilere gider, ve stelik bu sulamalar onlara en kolay inanabileceiniz ada yaptlar ocukluunuzda, ya da belki de genliinizde; ve yarg gyaben verildi, nk beni savunacak kimse yoktu. Ve tm bunlarn iinde en usd olan sulayclarmn pekounu tanmamam ve adlarn bile bilmememdir tek bir durum, bir gldr ozannn2 durumu dnda. Kskanlk ve ekememezlikten sizi bana kar dndrm olanlarn tm ki bunlardan bir blm yalnzca bakalarndan duyup inandklarn yinelemilerdir tm bu insanlar uralmas en g olanlardr; nk onlar buraya getirtemem ve

yakndan sorgulayamam; bu yzden kendimi savunmak iin bir bakma glgelerle savamak ve yantlayacak kimse yokken sorgulamak zorundaym. O zaman ltfen, sylediim gibi, kartlarmn iki snfa dtn anmsayn; birinciler sulamalarn imdi getirmi olan yeniler, tekiler ok nceden getirmi olan eskiler. Ve umarm kendimi ilkin ikincilere kar savunmamn yerinde olduunu kabul edeceksiniz, nk bunlarn sulamalarn yenilerden ok daha nce ve ok daha byk bir iddetle yaptklarn duydunuz. Evet, imdi savunmam yapmalym, Atinallar, ve bylesine uzun bir zamandr kafalarnza yerletirilen bu iftiray elimdeki bu ksa srede gidermeye almalym. Aslnda eer benim iin olduu gibi sizler iin de iyi olacaksa bunu baarabilmeyi ve savunmamda baarl olmay isterim. Ama sanrm bu g olacak, ve grevin doasnn ne olduunu ok iyi anlyorum. Ne olursa olsun Tanrnn istedii olacaktr, ve imdi yasaya boyun emeli ve savunmam yapmalym. imdi batan alarak bana yneltilen iftiraya yol aan ve gerekte bana kar bu davay aarken Meletos'un inand sulamann ne olduunu soracam. Evet, sulamaclar beni sulamak iin neler dediler? Onlar sanki savclarmm gibi grelim, ve yeminli bildirimlerini ben okuyaym: ''Sokrates herkesin iine burnunu sokan bir suludur, yerin altndaki ve gkteki eyleri aratrr, zayf uslamlamalar gl klar ve yukarda sz edilen retileri bakalarna retir.'' Sulamalarn doas byle bireydir, ve bunlar Aristofanes'in komedisinde kendiniz grdnz. Bir Sokrates sunar ki, ortalarda dolanp havada yrdn syler ve haklarnda az ya da ok hibirey bilmediim konular zerine bir yn sama sapan szler eder. Eer [fizikle ilgili] bu konularda bilgili olanlar varsa sanmasnlar ki bunu sylerken bu tr bilgiyi kmsyorum. Eer Meletos bana kar bylesine ciddi bir sulama getirecek olsayd, bu beni gerekten ok zerdi! Ama, ey Atinallar, iin asl bu [tr fiziksel] konularla hibir ilgimin olmaddr. Burada bulunanlarn pek ou bunun doruluuna tanktr, ve onlara, beni syleilerimde dinlemi olan pekounuza sesleniyorum. Anlatn o zaman; imdi birbirinize aranzdan birinin beni bu tr konular zerine ister uzun uzadya olsun isterse ksaca bireyler sylerken duyup duymadn syleyin. Yantlarn duyuyorsunuz. Ve bundan kalabaln hakkmda syledii baka eylerin de doru olmadn anlayacaksnz.

Ama gerekte bunlarn hi birinin doru olmamas gibi, eer birinden benim insanlar eittiimi ve karlnda para aldm duymusanz, bu da doru deildir. Gene de, eer biri gerekten de insanlar eitebilirse bence bu iyi bireydir. te Leontiumlu Gorgias, Keoslu Prodikus, ve Elisli Hippias. Bu insanlarn her biri herhangi bir kente gidebilir ve genleri onlara karlksz retim verebilecek olan kendi yurttalarn brakp kendilerine katlmaya, bunun iin para demeye, ve bunun stne bir de minnettar kalmaya inandrabilirler. Aslnda bu sralar burada bir baka bilge, Atina'da kaldn rendiim Parioslu biri var, ve onu duymam yle oldu. Bir gn Sofistlere dnyalar denli para demi biriyle, Hipponikus'un olu Kallias ile karlatm ve iki olu olduunu bilerek unlar sordum: ''Kallias,'' dedim, ''eer iki olun iki tay ya da iki buza olmu olsalard, onlara bir bakc bulmamz g olmazd. Onlara bir at yetitirici, ya da belki de bir ifti tutardk ve onlar kendilerine zg stn yanlarnda gzelce ve eksiksizce yetitirirdi. Ama insan olduklarna gre, onlar kimin yetitirmesi gerektiini dnyorsun? Kim bir insann ve bir yurttan erdemlerini bilir? Bu konuda dnm olmalsn, nk oullarn var. Byle biri var m yok mu?'' ''Var,'' dedi. ''Kimdir o,'' dedim, ''ve nereden gelir ve rettikleri iin creti nedir?'' '' Evenos'' dedi, ''Parios'tan, sevgili Sokrates, ve be mina.'' Ve Evenos mutlu biri olmal, dedim kendi kendime, eer gerekten de bu bilgelik ondaysa ve byle alakgnll bir cretle retiyorsa. Eer ayn ey bende olsayd, en azndan burnu byk ve kendini beenmi biri olurdum; ama iin gerei benim bu tr bir bilgimin olmaddr, ey Atinallar. O zaman, Atinallar, belki de aranzdan biri kp bana unu syleyebilir; ''Evet, Sokrates, ama sana kar getirilen bu sulamalarn kayna nedir? Yapmakta olduun tuhaf birey olmal. Eer bakalar gibi olmu olsaydn, hakknda tm sylentiler ve konumalar hibir zaman domazd. O zaman nedir bunlarn nedeni, syle ki hakknda yanl bir yargda bulunmayalm.'' Bu bana btnyle hakl grnyor, ve bana byle yanl bir n kazandrm olann ne olduunu aklamaya alacam. Ltfen kulak verin. Ve belki de kimilerinize aka yapyor gibi grnsem de hi kukunuz olmasn sizlere btn gerei anlatacam.

Atinallar, bu n bana kazandran yalnzca bir tr bilgelikten bakas deildir. Ne tr bir bilgelik diye sorarsanz, yantm bunun belki de insan bilgelii olduudur, nk gerekten de bu dzeye dek bilge olduuma inanyorum. Buna kar szn ettiim kimselerin insan-st bir bilgelikleri olabilir; ama bunu nasl tanmlayabileceimi bilmiyorum, nk bende byle bir ey yok; ve kim bunu bildiimi sylerse yalan sylyor ve bana kar nyarg yaratmak iin konuuyor olacaktr. Ve ltfen burada szm kesmeyin Atinallar, stelik size vnyor gibi grnsem bile; nk syleyecek olduklarm benim kendi szlerim deildir. Size gvenilmeye deer bulacanz bir tann szlerini aktaracam. Bilgeliim iineer buna bilgelik diyecekseniz, ve doas iin, sizlere tank olarak Delfi Tanrasn6 gstereceim. Kairefon'u tanm olmalsnz. ocukluumdan bu yana arkadam oldu ve ayrca sizin demokratik partinizin de bir dostudur, nk yaknlarda sizlerle birlikte srgne gitti ve sizlerle birlikte geri dnd. Nasl bir insan olduunu, yapt hereyde nasl atlgan olduunu hi kukusuz bilirsiniz. Evet, bir keresinde Delfi'ye gitti ve yrekli bir biimde biliciye, ltfen, sizden bunlar sylerken szm kesmemenizi istemitim, benden daha bilge birinin olup olmadn sordu. Ptia Rahibesi daha bilge hi kimsenin olmad yantn verdi. Kairefon'un kendisi ld; ama kardei burada mahkemededir ve sylediklerimin gerekliini dorulayacaktr. Bundan niin sz ediyorum? nk sizlere bana kar bu iftirann nereden doduunu syleyeceim. Yant duyduum zaman, kendi kendime yle dndm: ''Tanr ne demek istemi olabilir acaba? Ve nedir bu bilmecenin yorumu? nk byk ya da kk hibir bilgeliimin olmadn biliyorum. yleyse insanlarn en bilgesi olduumu sylerken ne demek istemi olabilir? Hi kukusuz yalan sylyor olamaz, nk bir tanrdr; bu doasna aykr olurdu.'' Uzun bir sre ne demek istediini dnp durdum ve sonunda soruyu bir denemeden geirecek u yntemi buldum. Dndm ki eer kendimden daha bilge birini bulabilirsem, rahibeye elimde onu rten bir kantla gidebilir ve ona ''te benden daha bilge bir insan, ama sen benim en bilge olduumu sylemitin'' diyebilirdim. Buna gre bilgelii ile nl birine gittim ve onu gzledim adndan sz etmem gereksiz; yoklamak zere kendisini setiim insan, Atinallar, devlet

adamlarmzdan7 biriydi; kendisiyle konumaya baladktan sonra aslnda bilge olmadn dnmeden edemedim, stelik hem baka biroklarna hem de zellikle kendisine bilge olarak grnmesine karn; ve sonra ona bilge olduunu dndn, ama gerekte olmadn aklamaya altm. Sonu benden nefret etmesi ve dmanlnn orada olan ve beni dinleyen biroklar tarafndan paylalmas oldu. Bylece oradan bu adamdan daha bilge olduumu dnerek ayrldm. Kendime, aslnda dedim, ikimizden hibirinin gzel ve doru herhangi birey bildiini sanmyorum, ama o bilmezken bildiini dnyor, ben bilmiyorum ve bildiimi de dnmyorum. Bylece ondan salt u kck noktada, bilmediimi bildiimi dnmememde biraz stn gibi grndm. Ondan sonra bilgelik konusunda n ondan daha byk bir bakasn denedim, ve ayn eyler tam olarak bir kez daha doru kt. Bunun zerine onun ve yansra baka biroklarnn da dmanln kazandm. Bundan sonra birbiri ardna bakalarna gittim, ve dmanlk yarattm grerek bundan zldm ve korktum. Ama gene de tanrnn iine hereyden daha fazla nem vermek zorunda olduumu dndm. Bylece kendime Bilicinin ne demek istediini anlamak iin bireyler bilmekle nl herkese gitmeliyim dedim. Ve yemin ederim Atinallar, Kpein adna , nk sizlere gerei sylemeliyimgrevimin sonular unlard: En nllerin en yetersiz kafallar olduklarn buldum, ve daha az sayg gren bakalar ise gerekte daha bilge ve daha iyi idiler. Size sonunda yalnzca Bilicinin rtlemez olduunu tantlamakla sonulanan dolamalarmn ve, deyim yerindeyse, ''Herklvari'' abalarmn yksn anlatacam. Politikaclardan sonra ozanlara gittimtrajik, ditirambik, ve her trden. Ve orada, dedim kendime, kendini hemen ele verecek ve onlardan daha bilgisiz olduunu greceksin. Bylece kendi yazlar arasnda en inceden inceye ilenmi pasajlardan kimilerini aldm ve bireyler renme umudu iinde onlara anlamlarnn ne olduunu sordum. nanr msnz, neredeyse gerei sylemeye utanyorum! Ama sylemeliyim. iirleri zerine kendi yaptklar konumalardan daha iyisini yapamayacak tek bir insan bile yoktur. O zaman ozanlarn iirlerini bilgelikle deil ama doal olarak ve bir tr esinle yazdklarn rendimtpk pekok gzel ey syleyen, ama sylediklerinden hibirey anlamayan falclar ya da biliciler gibi. Ozanlar da bana aa yukar ayn durumda grndler; ve aka anladm ki, iirlerinin gcne

dayanarak, hi de yle olmamalarna karn, kendilerinin baka eylerde de insanlarn en bilgeleri olduklarna inanyorlard. Bylece beni politikaclara stn klan ayn nedenle onlardan da stn olduumu dnerek ayrldm. Sonunda el sanatlarna gittim, nk diyebilirim ki hibirey bilmediimin bilincindeydim, ve onlarn pekok gzel ey bildiklerini bulacamdan emindim. Ve bunda aldanmadm, nk benim bilmediim pekok eyi biliyorlard, ve bu yolda hi kukusuz benden daha bilgeydiler. Ama, Atinallar, iyi zanaatlarn bile ozanlarla ayn yanlgya dtklerini gzledim; iyi ustalar olduklar iin baka ok nemli konular da bildiklerini dnyorlar ve bu eksiklik bilgeliklerini glgeliyordu. Ve bylece kendime bilici adna unu sordum: Ne bilgileri ne de bilgisizlikleri bende olmakszn olduum gibi olmay m isterdim, yoksa her ikisinde de onlar gibi mi? Ve kendime ve biliciye benim iin olduum gibi olmann en iyisi olduu yantn verdim. Bylece Atinallar, bu sorgulamalar beni en kt ve en tehlikeli trden dmanlar kazanmaya gtrd, ve o gnden bu yana saysz iftiraya uradm. Bana bilge denir, nk beni dinleyenler her zaman bakalarnda eksik olduunu bulduum bilgeliin bende olduunu sanrlar. Ama gerek udur ki, Atinallar, yalnzca Tanr bilgedir, ve bu yantyla demek istedii insanlarn bilgeliinin deerinin ya ok az ya da bir hi olduudur. Ve yle grnyor ki gerekte bunu zellikle Sokrates iin sylemez, ama yalnzca sanki unu syleyecekmi gibi benim adm bir rnek olarak kullanr: ''Aranzdan en bilgesi, ey insanlar, Sokrates gibi gerekte bilgeliinin hibir deerinin olmadn bilendir.'' Ve bylece imdi bugn bile Tanrnn istei zerine yeryznde dolamay srdrr, ve ister yurtta isterse yabanc biri olsun bilge grnen herkesin bilgeliini aratrp sorgularm; ve ne zaman yle olmadn bulsam, Biliciyi dorulamak iin ona bilge olmadn gsteririm. Ve bu ura yznden devletin ilgiye deer sorunlarn izleyecek ya da kendi sorunlarma ayracak zaman bulamam, ve Tanrya hizmetimden tr tam bir yoksulluk iinde yaarm. Ve bunlara ek olarak, en varsl snflardan yapacak pek bir ii olmayan genler kendiliklerinden yanma gelirler; insanlarn sorgulanmasn dinlemek holarna gider; sk

sk bana yknerek bakalarn sorgulamaya giriirler; ve sonra abucak ok az ey bilirken ya da hibirey bilmezken birey bildiklerini dnen ok sayda insan bulurlar. Bu yzden sonuta onlar tarafndan sorgulananlar kendilerine kzmak yerine bana kzarlar ve ''Bu rezil Sokrates,'' derler, ''genleri yozlatryor!'' Ve biri onlara ''ne yaparak ya da neyi reterek?'' diye sorduunda, ne syleyeceklerini bilemediklerinden verecekleri hibir yant yoktur; ama bir kmaza dm grnmesinler diye tm felsefecilere kar yneltilen el altndaki sulamalar yinelerler''bulutlarn stndeki ve yerin altndaki eyler'' ve ''tanrlara inanmamak'' ve ''zayf uslamlamay kuvvetli uslamlamaya evirmek'' gibi. nk gerei sylemek, biliyor grnrken hibirey bilmediklerinin ortaya karldn kabul etmek holarna gitmez. Ve bylece kendi nlerine dkn, enerjik ve kalabalk olduklar ve hakkmda bir sava dzeni iinde inandrc bir dille konutuklar iin, hem ok nceden beri hem de imdi kulaklarnz grltl ve amansz iftiralaryla doldurdular. Ve sulaycmn, Meletos ve Anitus ve Likon'un zerime atlmalarnn nedeni budur; Meletos benimle ozanlar yznden ekiti; Anitos el-sanatlar ve devlet adamlar adna, ve Likon sylevciler adna. yle ki, banda sylediim gibi, bylesine bytldkten sonra bu iftiray ksa bir zamanda tmyle silmeyi bekleyemem. Gereklik, ve tm gereklik budur, ey Atinallar, ve sizlerden kk ya da byk hibir eyi saklamadan, hibir eyi rtmeden konutum. Ve gene de ok iyi biliyorum ki konumadaki tam bu aklk ve yalnlm benden nefret etmelerinin nedenidir; ve bu bile gerei sylediimin bir kant deil de nedir? Bana kar iftira bu yzden domutur, nedeni budur, ve ister imdi ister daha sonra aratrn byle olduunu bulacaksnz. Savunmamda sulayclarmdan ilk kmeye kar yeterince konutum; imdi ikinci kmeye dnyorum. Bunlarn bandakendi szleriyleo iyi insan ve yurtsever Meletos gelir. Bunlara kar da bir savunma yapmaya almam gerek, ve brakalm kendi sulamalar okunsun: una benzer bireydir: Der ki Sokrates suludur, nk genlii yozlatrr ve devletin inand tanrlara deil, ama bunlarn yerine baka tinsel varlklara inanr. Sulama byledir; ve imdi tek tek her noktasn inceleyelim. Genleri yozlatran bir sulu olduumu syler; ama ben diyorum ki, ey Atinallar, Meletos bir suludur, nk ciddi eyleri hafife alr ve gerekte hibir zaman en kk bir ilgisinin bile

olmad sorunlarda szde bir ciddiyet ve gstermelik bir kayg ile insanlar mahkemeye getirmek iin snrsz bir istek duyar. Bunun byle olduunu size tantlamaya alacam. Buraya gel Meletos, ve yantla: Gen kuan olanakl olduu lde daha iyi olmasnn ok nemli olduunu dnmez misin? Evet, dnrm. yleyse yarglara syle, onlar daha iyi yapan kimdir; nk onlar yozlatran bulabilmek iin bylesine skntya girdiine ve beni bu mahkemenin nne getirip suladna gre, bunu biliyor olmalsn. Konu o zaman, ve yarglara onlar daha iyi yapann kim olduunu syle. Gryorsun Meletos, sesin kmyor ve syleyecek hibireyin yok. Ama bu ok utandrc deil mi, ve sylediim gibi senin soruna hibir ilginin olmadnn ok nemli bir kant deil mi? Konu dostum, ve onlar daha iyi yapann kim olduunu syle. Yasalar. Ama dostum, demek istediime yant bu deil. Bunlar, yasalar herkesten nce bilenin, bu insann kim olduunu soruyorum. Mahkemede bulunan bu yarglar, Sokrates. Ne demek istiyorsun, Meletos, onlarn genlii yetitirip daha iyi yapabileceklerini mi? Elbette. Tm m, yoksa bakalar deil de yalnzca bir blm m? Tm.

Tanra Here adna, bu iyi bir haber! Demek ki onlar gelitiren ok sayda insan var. Ve bizi burada dinleyenler iin ne diyeceksin; onlar da genleri eitip gelitirirler mi? Evet. Ve senatrler? Evet, senatrler de. Ama Meletos kukusuz meclis yeleri onlar yozlatrmazlar deil miyoksa onlar da m gelitirirler? Onlar da gelitirirler. O zaman yle grnyor ki her Atinal, benden baka hepsi onlar gelitirir ve ykseltir, ve onlar yalnzca ben yozlatrrm. leri srdn bu mu? Evet, demek istediim tam olarak bu. Eer haklysan ok talihsizim. Peki, imdi sana baka bir soru soraym: Atlar konusunda ne dnrsn? Dnyadaki herkes onlara kar doru davranrken yalnzca tek bir insan m onlara zarar verir? in dorusu tam tersi deil midir? Tek bir insan onlara iyilik yapabilir, ya da hi olmazsa ok az insan bunu yapabilir: At yetitiricileri. Ve onlarla ilgilenen bakalar ise tersine onlara zarar vermezler mi? Atlar iin ve baka her hayvan iin doru olan bu deil midir, Meletos? Hi kukusuz budur; sen ve Anitus evet deseniz de demeseniz de. Genler, eer onlar yozlatran yalnzca bir kii olsayd, ve dnyann geri kalan onlar gelitiriyor olsayd, aslnda ok mutlu olurlard. Ama sen, Meletos, genler zerine hibir zaman dnmemi olduunu yeterince gsterdin: Kaygszln, bana kar sulamalar olarak ynelttiin eyler konusunda senin kendinin kayg duymadn ortada. imdi sana bir baka sorum daha var, MeletosTanr adna dinle: Hangisi daha iyidir,

kt yurttalar arasnda yaamak m, yoksa iyiler arasnda m? Yantla, dostum. Soruda hibir glk yok. yiler komularna her zaman iyilik, ve ktler her zaman ktlk yapmazlar m? Elbette. Ve kendisi ile birlikte yaayan birinden iyilik deil de ktlk grmeyi isteyen biri var mdr? Yantla, sevgili dostum, yasa yantlaman buyuruyor. Ktlk grmeyi isteyen biri var mdr? Elbette yoktur. Pekala. Beni burada genleri yozlatrmak ve bozmakla sularken, onlar bilerek mi yoksa bilmeden mi yozlatrdm ileri sryorsun? Bilerek olduunu sylyorum. Ama tam imdi iyilerin komularna iyilik, ve ktlerinse ktlk yaptn kabul etmitin. imdi, bu senin stn bilgeliinin yaamda byle erkenden kabul ettii bir gerek, ve ben, bu yamda, ylesine karanlk ve bilgisizlik iindeyim ki, eer kendisiyle birlikte yaamam gereken bir insan yozlatrlacak olursam, ondan pekala zarar grebileceimi bilmem; ve gene de onu yozlatrr, ve stelik, dediin gibi, bunu bile bile yaparm. Sana inanmyorum, Meletos, ne de sanrm dnyada baka herhangi bir insan inandrman olanakl. Ama ya onlar yozlatrmyorum, ya da onlar bilmeden yozlatryorum; ve her iki durumda da yalan sylyorsun. Eer bunu amalamadan yapyorsam, yasa byle kastsz yanllklar yapanlar mahkeme karsna karmaz: Tersine, yasaya gre beni zel olarak karna alman ve uyarp t vermen gerekirdi; nk aktr ki eer doru tler alm olsaydm, kastsz olarak yapmakta olduuma son verirdim. Ama senin bana syleyecek hibireyin yoktu ve beni bilgilendirmekten kandn. Bunu yapmadn ve imdi beni bir retim yeri deil ama bir cezalandrma yeri olan bu mahkemeye getirdin.

Dediim gibi, Atinallar, Meletos'un sorun hakknda az ya da ok kayg duymam olduu imdi yeterince ak. Ama gene de, Meletos, genleri nasl yozlatrdm ileri sryorsun, bunu bilmek isterim. Savcandan kardm gibi, sanrm onlara devletin inand tanrlara deil, ama onlarn yerine daha baka tinsel varlklara inanmay rettiimi sylemek istiyorsun. Genleri onlara bunlar reterek yozlatrdm sylemiyor musun?. Evet, kesinlikle bunu diyorum. O zaman Meletos, kendileri hakknda konutuumuz tanrlar adna, bana ve mahkemeye ne demek istediini biraz daha ak olarak syle! nk ne dediini anlayamyorum. Baka insanlara kimi tanrlar tanmalar gerektiini rettiimi ve dolaysyla tanrlara inandm ve tam bir tanrsz olmadm m ileri sryorsunki bu anlamda bir sulu olmam sz konusu olmayacaktr? Ya da yalnzca bunlarn kentin tand ayn tanrlar olmadn m demek istiyorsunki o zaman sulama onlarn baka tanrlar olmalaryla ilgili olacaktr. Yoksa dorudan doruya benim hibir tanrya inanmadm ve baka insanlara bunu rettiimi mi demek istiyorsun? kincisini, hibir tanrya inanmadn sylemek istiyorum. Ne olaanst bir bildirim! Niin byle dnyorsun, Meletos? Baka insanlar gibi gnein ya da ayn bile tanr olduklarna inanmadm m sylyorsun? Sizi temin ederim ki, yarglar, inanmaz: nk gnein bir ta, ayn toprak olduunu syler. Aanxagoras' suladn m dnyorsun, sevgili Meletos? Ve yarglarn Klazomeneal Anaxagoras'n kitaplarnn byle retilerle dolu olduunu bilmeyecek denli bilgisiz olduklarn m sanyor, onlar bu denli mi kmsyorsun? Ve bylece genlere onlarn gya Sokrates tarafndan retildiini sylyorsun, stelik orkestrada sk sk bunlar

zerine gsteriler varken (ki giri olsa olsa bir drahmadr), ve paralarn deyip bu olaanst grlerin kendisinin olduunu syleyen Sokrates'e glebileceklerken. Ve bylece, Meletos, gerekten de hibir tanrya inanmadm m dnyorsun? Zeus adna yemin ederim ki kesinlikle hi birine inanmyorsun. Hi kimse sana inanmayacak, Meletos, ve hi kukum yok ki kendin de inanmyorsun. Meletos'un patavatsz bir kabaday olduunu ve bu savcay arsz bir delikanllk ruhuyla yazm olduunu dnmeden edemiyorum, Atinallar. Beni denemek iin bir bilmece yazm gibi grnyor. Bakalm bilge Sokrates benim alayc elikimi anlayacak m, yoksa onu ve geri kalanlar aldatabilecek miyim? nk savcasnda bana aka kendisi ile eliiyor gibi grnyor: Sokrates tanrlara inanmamakla, ve gene de inanmakla suludur. Ama bu hi kukusuz drst bir insann yapaca bir sulama deildir. Sizlerin, ey Atinallar, onun tutarszl olarak grdm eyi irdelemede bana katlmanz isterim; ve sen Meletos, imdi yantla bizi. Ve dinleyicilere eer alldk yolumda konuacak olursam grlt yapmamalar konusundaki isteimi anmsatmalym. Herhangi bir insan olmu mudur ki, Meletos, insanlarn yaptklar eylerin olduuna inansn da insanlarn olduuna inanmasn? Yantlamasn istiyorum, ey Atinallar, her zaman bir kesinti yaratmaya almasn deil. Hi svarilie inanp ta atlara inanmayan, ya da flt almaya inanp ta flt alanlara inanmayan biri olmu mudur? Hayr, dostum; kendin yantlamay reddettiine gre sana ve mahkemeye yant ben vereceim. Bunlara inanan tek bir insan olmamtr. Ama ltfen imdi u soruyu yantla: Tinsel ve tanrsal eylerin olduuna inanan, ama tinlere inanmayan biri olabilir mi? Olamaz. Mahkemenin yardmyla alnan bu yant iin ok teekkrler. Ama o zaman savcanda tinsel varlklara inandma ve bakalarna onlara inanmay rettiime yemin ediyorsun ve eski ya da yeni olmalarnn hibir nemi yok; ne olursa olsun tinsel varlklara

inanyorum, ve yeminli bildiriminde bunu sylyor ve doruluyorsun; ve gene de, eer tinsel varlklara inanyorsam, tinlere ya da yar-tanrlara inanmann nne nasl geebilirim; onlara inanmam gerekmez mi? Hi kukusuz evet, ve dolaysyla suskunluunun onay demek olduunu kabul edebilirim. Ama tinler ya da yar-tanrlar nedir? Tanrlar ya da Tanrlarn oullar deil mi? Hi kukusuz. Ama bu senin sylediin benim gln bir bilmece dediim eyin ta kendisidir: Yartanrlar ya da tinler Tanrlardr; ve ilkin Tanrlara inanmadm sylyorsun; sonra yine Tanrlara inandm, nk yar-tanrlara inanyorum. te yandan eer yar-tanrlar tanrlarn sylendii gibi perilerden ya da baka analardan yasal olmayan oullar iseler, eer tanrlarn oullar iseler, o zaman tanrlarn oullarnn olduuna ama tanrlarn olmadna hangi insanolu inanacaktr? Benzer olarak, katrlarn varoluunu ileri srebilir, ve atlarn ve eeklerin varoluunu yadsyabilirsin. Byle samalklar, Meletos, ancak senin tarafndan beni yarglatmak iin uydurulabilirdi. Bunu savcanda belirttin, nk beni sulamak iin ie yarar hibireyin yoktu. Ama bir para bile olsa anlama yetisi olan hi kimseyi tanrsal ve insanst eylere inanabilen ayn insann gene de tanrlarn, yar-tanrlarn ve kahramanlarn olduuna inanmadna kandramayacaksn. Bana Meletos'un sulamasna gre bir sulu olmadm yeterince gsterdim gibi geliyor, Atinallar, ve daha te bir savunma gereksiz olacaktr; ama nceden sylediklerimin gerek olduunu ve yarattm dmanlklarn ne denli ok olduklarn olduka iyi biliyorum. Eer yokedilirsem beni yokeden bu olacaktr. Meletos deil, ne de Anitus, ama insanlarn byk bir blmnn haseti ve ekitirmesi; bir olgu ki pekok iyi insann lmne neden oldu, ve byk bir olaslkla daha pekoklarnn lmne neden olacaktr; onlarn sonuncusu olmam gibi bir tehlike sz konusu deil. Biri kp dese ki, Seni zamansz bir sona gtrebilecek bir yaam yolunu izlemekten utanmyor musun, Sokrates? Ona hakl olarak u gzel yant verirdim: Bunda yanlyorsun dostum: inde bir drstlk kvlcm olan bir insann lme ya da yaama

ansn hesaplamakla uramamas gerekir: Hesaplamas gereken biricik ey bir eyi yaparken doru mu yoksa eri mi, iyi bir insan olarak m yoksa kt bir insan olarak m davranddr. Sana kalrsa onursuzluk karsnda tehlikeyi btnyle kmseyerek Truva'da den kahramanlar, ve hepsinden nce Thetis'in olu, [Ailles] birer zavall olacaktr; o ki Hektor'u ldrme isteiyle yanp tutuurken tanra annesi ona eer dostu Patroklus'un ldrlmesinin cn alr ve Hektor'u ldrrse, ''Hektor'dan sonra Yazg seni bekliyor'' szlerinde kendisinin leceini bildirdii zaman, bu uyary dinledikten sonra tehlike ve lm btnyle kmsedi, ve onlardan korkmak yerine onursuzluk iinde yaamaktan ve dostunun cn alamamaktan korktu. ''Bundan sonra hemen lebilirim,'' diye yantlad, ''yeter ki dmanmdan cm alaym. Burada gemilerin yannda gln bir yaratk ve topraa bir yk olarak kalmak istemiyorum.'' Ailles lm ve tehlikeyi hi dnm myd? nk kiinin yeri neresi olursa olsun, ister kendi setii olsun isterse bir komutan tarafndan gsterilen yer olsun, tehlike saati geldiinde orada kalmal, onursuzluk dnda ne lm ne de baka herhangi bireyi dnmelidir. Ve btn bunlar, Atinallar, hi kukusuz dorudur. Potidaea'da ve Amfipolis ve Delium'da komuta etmek zere setiiniz generaller bana buyurduklarnda, yerletirildiim yerde baka herkes gibi lmle yz yze kalan ben, eer imdi, Tanrnn bana felsefeci yaamn srdrme, kendimi ve baka insanlar aratrma grevini yerine getirmemi buyurduunu dnr ve inanrken, lm korkusundan ya da baka herhangi bir korkudan yerimi terkedecek olsaydm, davranm gerekten de tuhaf olmaz myd, ey Atinallar? Eer lmden korktuum iin Biliciye boyun emeseydim bu gerekten de tuhaf olurdu ve tanrlara inanmamann ve bilge deilken bilge olduumu dnmenin hesabn vermek iin hakl olarak mahkeme nne karlabilirdim. nk lmden korkmak aslnda yalnzca bilgelik taslamaktr, gerek bilgelik deil, nk bilmediini bildiini dnmektir; hi kimse insanlarn korkularnda en byk ktlk olarak grdkleri eyin en byk iyilik olup olmadn bilmez. Bu bilgisizlik utan verici bir bilgisizlik, bilmediini biliyor gibi grnen kibir deil midir? Ve yalnzca bu bakmdan genel olarak insanlardan ayr olduuma inanyorum, ve belki de bireyde onlardan daha bilge olduumu ileri sreceksem, bu aadaki dnya konusunda yalnzca ok az ey bilirken bildiimi dnmediim olgusudur; ama ister

Tanr ister insan olsun benden daha iyi birine hakszlk yapmann ve boyunememenin kt ve onursuz birey olduunu biliyorum, ve kt olduunu bildiim kt eyler karsnda olanakl bir iyiden hibir zaman korkmayacak ya da kanmayacam. Bu yzden, eer imdi beni brakrsanz, ve sizlere sulandma gre lmle cezalandrlmam gerektiini, yoksa mahkemeye btnyle gereksiz olarak karlm olacam syleyen Anitos'u, eer imdi kaacak olursam ocuklarnzn szlerimi dinlemekle btnyle yozlaacaklarn syleyen bu adam dinlemeyi reddederseniz, ve eer bana bu kez, Sokrates, Anitos'a aldrmayp seni brakacaz, ama tek bir koul zerine, bundan byle bu yolda aratrmaya ve felsefe yapmaya son vereceksin, ve eer bir kez daha bunlar yaparken yakalanrsan leceksin derseniz, eer beni brakma koulunuz bu olursa, yantm u olacaktr: Ey Atinallar, sizleri sayyor ve seviyorum, ama sizlere olmaktan ok Tanrya boyun eecek ve yaamm ve gcm srdke hibir zaman dnmeye ve sizleri zorlamaya son vermeyeceim, karlatm herkese gerei gsterecek ve ona kendime zg konuma yolumda unlar syleyeceim: Sen, dostum, byk ve gl ve bilge Atina kentinin bir yurttaen byk paray, en byk onuru, en byk an kazanmak iin snrsz bir kayg gstermekten, ve hibir zaman saymadn ve zen gstermediin bilgelik ve gereklik ve ruhunun en byk geliimi konusunda bylesine az kayglanmaktan utanmyor musun? Ve eer tarttm kii ''Evet, ama kayg duyuyorum'' derse, o zaman hemen gitmesine izin vermeyecek ve onu inceden inceye sorgulamaya ve snamaya geecek, ve eer kendisinde hibir erdemin olmadn, ama yalnzca olduunu sylediini bulursam, en deerli olan deersizletirdii ve baya eylere ar deer verdii iin onu knayacam. Ve yal ya da gen, yurtta ya da yabanc karlatm herkese ayn szleri yineleyeceim, ama zellikle sizlere, yurttalarm, nk sizler bana daha yaknsnz. nk bu bana Tanrnn buyruudur; ve inanyorum ki kentte benim Tanrya hizmetimden daha byk hibir iyilik olmamtr. nk yapmaya altm tek ey yal ya da gen tmnz de ilkin bedenleriniz ya da paralarnz iin deil, ama hereyin stnde ruhunuz iin ve onu olanakl en iyi ruh yapmak iin kayg duymaya inandrmaktr. Sizlere varslln erdem getirmediini, ama erdemin hem bireyi hem de devleti varsllk ve baka her trl iyilie ulatrdn sylyorum. rettiklerim bunlardr, ve eer genlii yozlatran reti buysa, zararl bir insanm. Ama eer biri retimin bu olmadn sylyorsa, syledii samadr. Bu

yzden, Atinallar, ister Anitus'u dinleyin ister dinlemeyin, ister beni brakn ister brakmayn, ama ne yaparsanz yapn birok kez lmem gerekse bile yolumu hibir zaman deitirmeyecek olduumu anlayn. Szm kesmeyin Atinallar, dinleyin; beni sonuna dek dinleyeceiniz konusunda anlamtk. Syleyeceim birey daha var ki, belki de barlara yol aacak; ama beni dinlemenin sizler iin iyi olacana inanyorum, ve bu yzden ltfen grlty kesmenizi istiyorum. Bilmenizi istiyorum ki, eer ben dediim gibi biriysem ve siz beni ldrrseniz, beni incittiinizden ok kendinizi inciteceksiniz. Beni hibirey incitmeyecekne Meletos ne de Anitus bunu yapabilir; bunu yapamazlar nk inanyorum ki Tanr yasas kt bir insann kendinden daha iyi birini incitmesine izin vermez. Anitus'un belki de onu ldrebileceini, ya da srgne gnderebileceini, ya da yurttalk haklarndan yoksun brakabileceini yadsmyorum; ve bylelikle o ve bakalar ona ok byk bir ktlk yaptklarn sanabilirler; ama ben ayn grte deilim. nk imdi yapmakta olduu ktln, haksz olarak bir bakasnn yaamn alma ktlnn ok daha byk olduuna inanyorum.

Ve imdi, Atinallar, savunmam ounuzun sanabilecei gibi kendi adma deil, ama sizin adnza yapacam, yle ki sizlere tanr armaan olan beni mahkum ederek bir yanllk yapmayasnz. nk eer beni ldrrseniz, geri bunu sylemek tuhaf olsa da, tanr tarafndan devletin bana sarlm benim gibi bir bakasn daha kolay kolay bulamayacaksnz; devlet byk ve soylu bir at gibidir ki, tam bu byklnden tr devimlerinde ardr ve onu irkitecek atsinei gibi bireye gereksinir. Ben Tanrnn devletin bana sard o atsineiyim, ve gn boyunca ve her yerde srekli olarak zerinize yapr, sizi uyandrr, inandrr, ve knarm. Benim gibi bir bakasn kolay kolay bulamazsnz, ve bu yzden sizlere beni saknmanz salk veririm. Uykudan birden uyandrlan biri gibi cannzn skldn duyabilir, ve Anitus'un tledii gibi kolayca beni bir vuruta ezebileceinizi dnebilirsiniz; ama o zaman yaamlarnzn geri kalan boyunca uyuyacaksnz, ta ki Tanr sizlerden kayglanarak bir baka atsinei gnderinceye dek. Size sizin iin Tanrnn armaan olduumu sylediim zaman, bu devin tant yledir: Eer baka insanlar gibi olmu olsaydm, tm kayglarm gzard

etmemem ya da btn bu yllar boyunca sizin karlarnz gzetirken kendiminkilerin gzard ediliini dayanla seyretmemem gerekirdi; sizlere tek tek bir baba ya da byk karde gibi gelip erdem iin zen gstermenizi tlememem gerekirdi; byle davran insan doasna aykrdr. Eer herhangi birey kazanm olsaydm, ya da eer tlerim karln vermi olsayd, bunlar yapmamda bir anlam olurdu; ama, kendinizin de grebildiiniz gibi, sulayclarm yzleri kzarmadan bana baka her trl suu yklemelerine karn herhangi bir kimseden demede bulunmasn beklediimi ya da bunu istediimi syleyemezler; bunun iin hibir tanklar yoktur. Ve sylediimin gereklii iin yeterince gl bir tanm varyoksulluum. Kimileri niin ortalarda dolap kiisel tler verdiimi ve bakalarnn kayglar ile oyalandm, ama kamu toplantlarnza katlp devlete nerilerde bulunmadm merak edebilir. Size nedenini syleyeceim. Bana gelen ve Meletos'un savcasnda alay konusu yapt tanrsal ve tinsel bir sesten eitli zamanlarda ve eitli yerlerde sz ettiimi duymusunuzdur. Bana ilkin ocukluumda gelmeye balayan bu ses ne zaman gelse beni yapmay dndm eyde durdurur, ama hibir zaman birey yapmam buyurmaz. Politikayla uramamn nne geen ey budur. Ve sanrm hakl olarak. nk hi kukum yok ki, ey Atinallar, eer gemite politik ilerle uram olsaydm, oktan yokolmu olurdum, ve ne sizlere ne de kendime bir yararm olurdu. Ve size gerei sylememden rahatsz olmayn; nk gerek udur ki, size ya da baka herhangi bir kmeye kar kp bir devlette yaplan yasasz ve haksz ilere kar drst olarak abalayan hibir insan yaamn kurtaramayacaktr; hak iin decek olan, eer ksa bir zaman iin bile yaayacaksa, kamusal bir kii deil ama bamsz bir birey olmaldr. Size dediklerimin inandrc kantn verebilirim, yalnzca szlerde deil, ama ok daha fazla deer verdiiniz eydeeylemlerde. Yalnzca bama gelen birka eyi anlatmama izin verin, ve hibir zaman lm korkusundan hakszla boyun emediimi, ve boyun emektense hemen lmeye hazr olduumu greceksiniz. Size mahkemelerden belki de ok ilgin olmayan ama gene de gerek olan bir yk anlatacam. Yaptm biricik devlet grevi, Atinallar, senatrlkt. Antiokhis soyu, ki benim soyumdur, Arginusae savandan sonra denlerin bedenlerini toplamayan generallerin mahkemesinde

bakanl stlenmiti; ve onlar, daha sonra hepinizin yasad olduunu kabul ettiiniz bir yolda toplu olarak yarglamay nermitiniz; ama o zaman bakanlar arasnda bu yasad tutuma kar kan yalnzca ben oldum ve oyumu size kar kullandm; ve konumaclar beni sulayp hemen orada tutuklamakla tehdit ettikleri ve sizler bararak bunu yapmalar gerektiini sylediiniz zaman, hapis ya da lm korkusuyla hakszlnza katlmaktansa benden yana olan yasa ve tre adna riski gze almaya karar verdim. Bu demokrasi gnlerinde oldu. Ama Otuzlar oligarisi erke geldii zaman, bana ve rotundadaki baka drt kiiye daha haber salarak lmle cezalandrmay dndkleri Salamisli Leon'u Salamis'ten getirmemizi buyurdular. Bu her zaman sularna olabildiince ok sayda insan kartrabilme amacyla verdikleri buyruk trnn bir rneiydi; ve o zaman, eer anlatm kullanmama izin verilirse, lme aldrmadm, ve byk ve biricik kaygmn hakl olmayan ya da kutsal olmayan hibirey yapmamak olduunu szde deil ama eylemde gsterdim. nk o ezici erkin gl kolu korkutarak bana haksz hibirey yaptramazd; ve rotundadan ktmz zaman teki drd Leon'u tutuklamak iin Salamis'e giderken ben sessizce eve gittim. Eer Otuzlarn erki ksa bir sre sonra devrilmemi olsayd bu yzden yaamm yitirebilirdim. Ve pekok insan szlerime tanklk edecektir. imdi eer kamu yaamna katlm olsaydm ve iyi bir insan olarak her zaman doruyu ileri srm ve hereyden nce yapmam gerektii gibi hakl olan savunmu olsaydm, gerekten de tm bu yllar boyunca sa kalabilir miydim sizce? Gerekten de hayr, Atinallar, ne ben ne de bir bakas. Ama ister kamusal isterse kiisel olsunlar tm eylemlerimde her zaman ayn kaldm, ve ne iftiraclarmn izleyicilerim olarak adlandrdklar kimselere, ne de bakalarna kar bir uyuumculuk tutumuna girmedim. Herhangi bir dzenli rencim de olmu deildir. Ama eer ister gen ister yal olsun herhangi biri grevimi yaparken gelip beni dinleyecek olursa, dlanmaz. Ne de yalnzca demede bulunanlarla syleide bulunmam diye birey sz konusudur; tersine, ister varsl ister yoksul olsun herkes bana soru sorabilir ya da yant verebilir ve szlerimi dinleyebilir; ve sonunda ister kt ister iyi bir insan olsun, her iki durumda da bunun sorumluluu hakl olarak bana yklenemez; nk hibir zaman herhangi birey retmedim ve retmeyi ileri srmedim. Ve eer biri benden kiisel olarak tm

dnyann iitmemi olduu herhangi bireyi rendiini ya da iittiini syleyecek olursa, sylediinin doru olmadndan kukunuz olmasn. Ama bana ''Niin kimi insanlar zamanlarnn ounu seninle birlikte geirmekten holanyorlar?'' diye sorulacaktr. Size daha imdiden bu konudaki btn gerei syledim, Atinallar: bilge olduklarn dnen ama yle olmayanlar nasl sorguya ektiimi dinlemeyi severler; bunda elenceli bir yan vardr. Dediim gibi Tanr bana insanlar sorguya ekme grevini verdi; ve bunu yapmam biliciler ve dler tarafndan, ve tanrsal gcn istencinin herhangi birine antrld her yolda imlendi. Bu, Atinallar, hem dorudur hem de kolayca snanabilirdir. Eer genleri yozlatryorsam ya da yozlatrmakta idiysem, aralarndan imdi bym ve genlik gnlerinde onlara kt tler vermi olduumu anlam olanlar sulayclar olarak ortaya kmal ve lerini almaldrlar; ya da eer kendileri gelmeyi istemiyorlarsa, akrabalarndan, arkadalarndan, babalarndan, kardelerinden ya da baka yaknlarndan birileri ailelerinin benden hangi ktl grdn sylemelidir. Bunun zaman imdidir. Onlardan pekounu mahkemede gryorum. te benimle ayn yata ve ayn mahalleden olan Kriton; ve ayrca olu Kritobulus'u da gryorum. te yine Aeskhines'in babas Sphettuslu Lisaniaso da burada; ve ayrca Epigenes'in babas olan Kephisuslu Antifon; ve tandm pekoklarnn kardeleri. Theosdotides'in olu Nikostratus, ve Theodotus'un kardei (imdi Theodotus'un kendisi ldne gre ne olursa olsun onun konumasnn nne geemeyecektir); ve orada Demodokus'un olu ve Theages'in kardei olan Paralus; ve Ariston'un olu Adeimantus ve kardei Platon; ve Apollodorus'un kardei Aentodorus'u da gryorum. Baka biroklarndan da sz edebilirdim, ki bunlardan kimilerini konumas srasnda Meletos'un tank olarak gstermesi gerekirdi; ve eer unutmusa gene de gsterebilir, ona yerimi brakacam. Ve eer byle bir kant varsa, hi durmasn sylesin. Hayr, Atinallar, gerek bunun tam tersidir. nk onlarn tm deMeletos'un ve Anitus'un deyimiyleyozlatrcdan yana, en deerli ve en yakn akrabalarn incitenden yana tanklk etmeye hazrdr; yalnzca yozlatrlan genlik deil nk beni desteklemeleri iin bir gd olabilir, ama yozlatrlmam yal akrabalar da. Niin tanklklar ile beni desteklesinler? Bunun nedeni gereklik ve doruluk uruna olmann dnda, benim gerei sylediimi ve Meletos'un yalanc

olduunu bilmelerinin dnda baka birey olabilir mi? Evet Atinallar, savunmam iin syleyebileceimin tm bu ve buna benzer eyler. Gene de bir sz daha ekleyebilirim. Belki de aranzdakilerden biri kendisinin benzer bir durumda, ya da stelik daha da az dramatik bir durumda, yarglara nasl yal gzlerle yalvarp ricalarda bulunduunu, nasl duygulandrc bir tavrla ocuklarn ve onlarn yansra daha birok akrabasn ve dostunu mahkemeye gsterdiini anmsadnda, benim byk bir olaslkla yaamm tehlikedeyken byle eylerden hi birini yapmayacam grdnde bana gcenebilir. Ztl gren biri belki de bana kar dnebilir ve bu noktada benden holanmayarak fke ile bana kar oy verebilir. imdi, eer aranzda byle bir insan varsa,ltfen dikkat edin, var demiyorum, ona hakl olarak u yant veriyorum: Dostum, ben bir insanm, ve baka insanlar gibi etten ve kemikten bir yaratm, Homer'in dedii gibi, ''tahtadan ya da tatan'' deil ama insan ana babadan dodum ve sonu olarak akrabalarm var; ve evet Atinallar, bir ailem, olum var, biri hemen hemen yetikin, ve teki ikisi henz gen; ve gene de sizlerden bir balama dilenmek iin onlardan hi birini buraya getirmeyeceim. Ve niin mi getirmeyeceim? Herhangi bir dikballktan ya da sizlere saygszlktan deil. lmden korkup korkmadmn bu konuyla hi ilgisi yok. Ama, kamu oyuna duyduum sayg yznden byle bir davran bana benim kendim iin, sizler iin ve btn devlet iin utandrc grnyor. Benim yama ulaan ve hak etmi olsun ya da olmasn bir bilgenin nn tayan biri iin bu yntemleri kullanmak doru olmaz. nk ne olursa olsun dnya Sokrates'in herhangi bir yolda baka insanlarn oundan stn olduuna karar vermitir. Ve eer aranzda bilgelik ve yreklilikte ve herhangi bir baka erdemde daha stn olduu sylenenler byle yaparak kendilerini bayalatracak olurlarsa, davranlar nasl utandrc olur! Mahkum edildiklerinde ok tuhaf davranlar gsteren birok nl insan grdm; eer lecek olurlarsa balarna korkun birey geleceini, ve eer yaamalarna bir izin verecek olursanz lmsz olacaklarn sanyor gibi grndler; ve bana kalrsa byle eyler kentimizin onurunu drr, ve yolu buraya decek bir yabancya Atina'nn en sekin erkeklerinin, onlara Atinallarn kendileri tarafndan onur ve yetki verilmesine karn, kadnlardan daha iyi olmadn dndrr. Ve diyorum ki aramzda bir saygnl olanlar tarafndan bu tr eylerin yaplmamas

gerekir; ve eer yaparlarsa, onlara izin vermemeniz gerekir; tersine, ackl bir sahne yaratan ve kenti gln dren insan mahkum etmeye sessizce davranan birinden daha hazr olduunuzu gstermelisiniz. Ama saygnlk sorununu bir yana atarsak, bir yargc bilgilendirmek ve inandrmak yerine ondan bir iyilik istemede, ve bylece bir balanma elde etmede sanrm yanl birey vardr. nk onun devi bir tre armaan sunmak deil, ama yargda bulunmaktr; ve kendi keyfine gre deil ama yasalara gre yargda bulunacana yemin etmitir; ve ne biz sizi bu yemini bozma alkanlnda yreklendirmeli, ne de siz kendinize bu alkanla kaplma iznini vermelisiniz, bu sizin de bizim de inancmza aykrdr. O zaman benden onursuz ve yanl ve inancma aykr grdm eyleri yapmam istemeyin, zellikle imdi, Meletos'un savcas zerine dinsizlikle sulanmakta olduum srada. nk, Atinallar, eer sizi dileklerin gcyle inandrrsam ve yeminlerinizi inemeye zorlarsam, o zaman size hibir tanrnn olmadn retiyor, ve kendi savunmamda gerekte kendimi onlara inanmamakla suluyor olacam. Ama durum byle deildir ve bunu yapmann ok uzandaym. nk tanrlarn varlna inanyor, ve sulayclarmdan herhangi birinin onlara inandndan ok daha yksek bir anlamda inanyorum. Ve davam sizin iin ve benim iin en iyi yolda belirlemeniz zere sizlere ve Tanrya brakyorum. [Mahkeme oylama yapar ve Sokrates'i sulu bulur. Sulayan oylarn says 281, aklayanlarnki 220'dir. Sokrates bunun zerine ceza konusunda konuur.] Oylarnzla beni mahkum ettiniz, Atinallar; ve eer buna bir ierleme gstermiyorsam bunun nedenleri var. En bata bunu bekliyordum, ve beni asl artan yalnzca oylarn byle yakn olmas oldu; nk bana kar olan ounluun ok daha byk olacan dnyordum; ama imdi, eer otuz oy daha te yana gemi olsayd, aklanm olacaktm. stelik imdi bile Meletos'un sulamasndan kurtulmu olduumu dnyorum. Dahas, Anitus ve Likon'un yardm olmasayd, yasann gerektirdii gibi oylarn bete birini alamayacak olduu aktr, ki bu durumda kendisi bin drahmalk cezaya arptrlacakt.

imdi ceza olarak lm neriyorsunuz. Kendi payma ben ne nermeliyim, Atinallar? Aktr ki hakkm olan. Ve hakkm nedir? Btn yaamm boyunca bo durmaya hibir anlam vermemi olduum iin, ama insanlarn ounun kaygland eyleri, para kazanmay, ev geindirmeyi ve askeri grevleri, kamu toplantlarnda konumay, memurluklar, komplolar, partileri gzard ettiim iin katlanmam ya da demem gereken asl karlk nedir? Gerekte bir politikac olarak yaamak iin gereinden te drst olduumu dnerek, size ya da kendime hibir yararmn olamayaca yerlere gitmedim; ama her birinize kiisel olarak en byk iyilikte bulunabileceim her yere gittim, ve aranzda herkesi kendisine bakmas gerektiine, kiisel karlarn peine dmeden nce erdem ve bilgelii aramas gerektiine, devletin karlaryla kayglanmadan nce devletin kendisi ile kayglanmas gerektiine inandrmaya, tm eylemlerinde uymas gereken dzenin bu olduunu anlatmaya altm. Bu yolda davrandm iin neyi hak ediyorum? Hi kukusuz iyi bir ey, ey Atinallar, eer gerekte ne olmas gerektiinin hesabn yapacak olursam; ve bu dl ona uygun decek birey de olmaldr. Size iyilik eden ve bo zaman sizleri bilgilendirebilmek iin isteyen yoksul birine uygun bir dl ne olacaktr? Belediye binasnda konuklanmasndan daha uygun bir dl olamaz, sevgili Atinallarbir dl ki, onu Olimpia'da at ya da araba yarn kazanan yurttatan ok daha fazla hak etmitir. nk o size mutluluun yalnzca grnn verir, ama ben ise kendisini; nk yoksulluk iinde olan o deil ama benim. Ve eer cezay hakl olarak hesaplayacak olursam, karlk budur: Belediye binasnda konuklanmalym. Belki de imdi sylediklerimle size meydan okuduumu dnyorsunuz, tpk daha nce gzyalar ve dualar konusunda sylediklerimde olduu gibi. Ama bu doru deil. Dahaok hibir zaman bile bile birine ktlk yapmam olduuma inandm iin byle konuuyorum, stelik zaman ok ksa olduu iin sizi inandramam olsam bile. Eer baka kentlerde olduu gibi Atina'da da bir lm cezasna bir gnde karar verilmemesi konusunda bir yasa olsayd, o zaman inanyorum ki sizleri inandrabilirdim. Ama byk iftiralar bir anda rtemem; ve, hibir zaman bir bakasna hakszlk yapmadma inandm iin, hi kukusuz kendime de hakszlk yapmayacam. Kendime herhangi bir ktl hakettiimi sylemeyeceim, ya da herhangi bir ceza nermeyeceim. Niin

nereyim? Meletos'un nerdii lm cezasndan korktuum iin mi? lmn iyi mi kt m olduunu bilmiyorsam, niin kt olduunu ok iyi bildiim bir cezay nereyim? Hapis mi diyeyim? Gnlerimi niin hapiste geireyim, ve oras iin herhangi bir zamanda seilen memurlarnOnbirlerinklesi olaym? Bir para cezas, ve deyinceye dek bir hapis cezas m olsun? Kark ayndr. Hapiste yatmam gerekecek nk deyecek hi param yok. Ve eer srgn dersem (ve belki de benim iin bu cezay kabul edeceksiniz), eer sylemlerime ve szlerime benim yurttalarm olan sizler dayanamaz ve onlar daha fazla istemeyecek denli ar ve uursuz bulurken, bakalarnn bana dayanabileceini bekleyecek denli usd isem, gerekten de gzm yaam sevgisi tarafndan kreltilmi olmaldr. Hayr, Atinallar, gerekten de bu olacak birey deil. Ve benim yamda kentten kente dolaarak, srekli olarak srgn yerimi deitirerek, ve her zaman kovularak nasl bir yaam srerdim? nk btnyle eminim ki nereye gidersem gideyim, orada da burada olduu gibi gen insanlar bama ecekler; ve eer onlar uzaklatracak olursam, onlarn istei zerine bykleri beni kovacak; ve eer gelmelerine izin verirsem, onlar uruna babalar ve dostlar beni kovacak. Biri diyecektir: Evet, Sokrates, ama bizden ayrldktan sonra dilini tutamaz msn, yabanc bir kente gidersin, ve kimsenin iine karmazsn? imdi size bunu nasl yantladm anlatmak benim iin gerekten de g. nk size dersem ki dediiniz gibi yapmak Tanrya boyun ememek olacaktr, ve dolaysyla dilimi tutmam olanakl deildir, ciddi olduuma inanmayacaksnz; ve eer yine erdem konusunda ve benim kendimi ve bakalarn sorguladm duyduunuz baka eyler konusunda gndelik sylem insan iin en iyi olan eydir, ve sorgulanmayan yaam yaamaya demezdir dersem, bana inanmanz daha da g olacaktr. Gene de doru olan sylyorum, stelik sizi buna inandrmak benim iin g olsa da. Bundan baka, bir ceza ekmeyi hak ettiimi dnmeye hi almadm. Eer param olsayd, demek zorunda olduumun tmn bir ceza olarak demeyi nerirdim, nk bundan hibir zarar grmezdim. Ama hi param yok, ve dolaysyla sizden cezay olanaklarmla orantl klmanz istemek zorundaym. Evet, belki de bir minaya gcm yeter, ve bu yzden o cezay neriyorum; Platon, Krito, Kritobulus ve Appolondorus, buradaki dostlarm, beni otuz mina demeye zorluyorlar, kefillerim olacaklar. O zaman ceza otuz mina olsun; bu insanlar sizin iin

kefil olarak yeterli olacaktr.

[Mahkeme bir oylama daha yapar ve Sokrates'i lme mahkum eder.] Kenti karalayanlarn size verecekleri kt ad iitmek iin ok beklemeniz gerekmeyecek, ey Atinallar; Sokrates'i, bir bilgeyi ldrdnz diyecekler; ve sizi knamak istediklerinde bana bilge diyecekler, stelik bilge olmasam bile. Eer biraz beklemi olsaydnz, isteinizi doann sreci karlam olacakt. nk grebileceiniz gibi yam ok ilerledi, ve lm beni ok uzakta beklemiyor. imdi hepinize deil, ama yalnzca beni lme mahkum edenlere sylyorum. Ve onlara diyecek bir baka eyim daha var: Belki de balanmam salayacak trde szler sylemediim iin mahkum olduumu dnyorsunuz, demek istiyorum ki, aklanmak iin gereken hereyi yapmay ve sylemeyi uygun bulmam olduum iin. Hi de deil; mahkum olmama gtren eksiklik hi kukusuz szcklerin eksiklii deildi. Bu iitmeyi en ok istediiniz trden konumay yaptracak utanmazln ya da yzszln ya da eilimin olmamasyd alamak ve inlemek ve yakarmak, ve bakalarndan iitmeye altnz ama ileri srdm gibi bana yakmayacak baka pekok eyi yapmak. O srada tehlikeye karn zgr bir insana yaramayacak hibirey yapmamam gerektiini dndm; ve imdi de savunma biemimden hibir pimanlk duymuyorum; sizin istediiniz gibi konuup yaamaktansa, kendim gibi konuup lmeyi yelerim. nk savata olduu gibi yasa karsnda da benim ya da herhangi bir insann lmden kamann her yoluna bavurmamas gerekir. Savata sk sk olduu gibi, bir insan silahlarn frlatp onu kovalayanlarn nnde diz ktnde hi kukusuz lmden kurtulabilir; ve baka tehlikelerde de, eer bir insan hereyi sylemeye ve yapmaya istekli ise, lmden kamann baka yollar vardr. Glk, dostlarm, lmden kanmak deil, ama hakszlktan kanmaktr; nk o lmden daha hzl koar. Ve yal ve yava olduum iin daha yava koucu beni yakalad; ama sulayclarmn uyank ve evik olmalarna karn, hzl koucu tarafndan, hakszlk tarafndan yakalandlar. Ve imdi sizin tarafnzdan mahkum edilmi olarak lm cezasn ekmek zere ayrlyorum,onlar da

gereklik tarafndan mahkum edilmi olarak kendi yollarna gidiyorlarktlk ve yanllk cezasn ekmek zere; ve dlme sarlmalym, onlar da kendilerininkine. Sanrm bu tr eyler yazg olarak grlebilirlerve sanrm iyidirler. Ve imdi, beni mahkum eden insanlar, sizlere seve seve bir bilici gibi konuacam; nk lmek zereyim, ve lm saatinde insanlara peygamberlik gc balanr. Ve katillerim olan sizlere nceden bildiriyorum ki, benim ayrlmamdan hemen sonra bana verdiiniz cezadan ok daha ar hi kukusuz sizleri bekliyor olacaktr. Sizi sulayandan kaabilmek ve yaamlarnzn bir hesabn vermemek iin beni ldrdnz. Ama sonu beklediiniz gibi deil, btnyle baka trl kacaktr. nk imdikilerden daha ok sulaycnz olacak; imdiye dek onlar durduruyordum; ve daha gen olduklar iin zerinize daha sert gelecekler, ve onlara daha ok ierleyeceksiniz. Eer insanlar ldrerek birinin kt yaamlarnz knamasnn nne geebileceinizi sanyorsanz, yanlyorsunuz; bu ka yolu ne olanakl ne de onurludur; en kolay ve en soylu kurtulu yolu bakalarn ortadan kaldrmaktan deil ama kendini gelitirmekten geer. Ayrlmadan nce beni mahkum etmi olan yarglara syleyeceim ngr bu. Beni aklamak iin oy veren dostlara gelince, memurlar ileriyle urarken, ve ben lmem gereken yere gitmeden nce, sizlere burada yer alan bu olay konusunda bireyler sylemek istiyorum. O zaman biraz daha kaln, nk zaman varken pekala biraz daha konuabiliriz. Benim dostlarmsnz, ve size bama gelen bu olayn anlamn gstermeyi isterdim. Ey yarglarmnk size gerekten yarglarm diyebilirimsizlere harika bir olaydan sz etmek istiyorum. imdiye dek kayna iimdeki bilici olan tanrsal yeti, belki herhangi bir sorunda bir dil srmesi ya da herhangi bir yanllk yapabilirim diye, srekli olarak nemsiz eylerde bile bana kar kma alkanlndayd; ve imdi grdnz gibi en son ve en byk ktlk olarak dnlebilecek olan ve genellikle yle olduuna inanlan ey bama geldi. Ama tanrsal iaret ne sabah evden ayrlrken, ne mahkemenin yolundayken, ne de konuurken syleyecek olduum hibir ey iin hibir kartlk belirtisi gstermedi; ve sk sk bir konumann ortasnda durdurulmu olmama karn, imdi nmdeki sorun konusunda bilici sylediim ya da yaptm hibireyde bana kar kmad. Bu suskunluun nedeni olarak dnebileceim nedir?

Size syleyeyim. Bu bama gelenin iyi bir ey olduunun, ve lmn kt birey olduunu dnenlerin yanlmakta olduklarnn bir belirtisidir. nk iyi bir ey yapmak zere olmasaydm, alldk uyar bana kar kard hi kukusuz. Bir baka yolda dnrsek lmn bir iyilik olduunu ummak iin ok byk bir neden olduunu greceiz; nk lm u iki eyden biri olmaldr: ya bir hilik ve hibir ey duymama durumudur, ya da, dedikleri gibi, ruhun bir deiimi ve bu dnyadan bir bakasna bir gdr. imdi, eer hibir ey duyulmadn, ama dlerin bile rahatsz etmedii birinin uykusu gibi bir uyku olduunu dnyorsanz, lm anlatlamayacak denli byk bir kazan olacaktr. nk eer bir insan uykusunun dler tarafndan bile rahatsz edilmemi olduu geceyi seecek olsayd, ve bunu yaamnn teki gnleri ve geceleri ile karlatrp sonra bize yaam boyunca bu geceden daha iyi ve daha ho ka gn ve ka gece geirdiini syleyecek olsayd, sanrm herhangi bir insansradan bir insan deil ama giderek byk kral biletekilerle karlatrldnda byle gnlerin ya da gecelerin saylarnn ok byk olmadn bulurdu. imdi eer lm byle bir doadaysa, o zaman lmek kazantr; nk bengilik o zaman yalnzca tek bir gecedir. Ama eer lm bir baka yere yolculuk ise, ve orada, dedikleri gibi, ller kalyorsa, bundan daha byk ne olabilir, ey dostlarm ve yarglarm? Eer gerekten de biri aadaki dnyaya varrsa, ve bu dnyadaki tre retmenlerinden kurtulup orada yargda bulunduklar sylenen gerek yarglar bulursaMinos ve Rhadamanthus ve Aeakus ve Triptolemus, ve Tanrnn kendi yaamlarnda drst olmu olan baka oullar, o zaman yolculuk onu yapmaya deerdir. Orfeus ve Musaeu ile, Hesiod ve Homer ile konuabilmek iin insan neler vermezdi? Hayr, eer bu doruysa, birok kez lmeyi kabul ederim. Ben kendim de orada Palamedes ile, Telamon'un olu Ajax ile, ve haksz bir yarg yoluyla lm baka birok eski kahraman ile karlap konumay harika birey olarak kabul ediyorum; ve sanrm yaadklarm onlarn yaadklar ile karlatrmak ok byk bir haz verecektir. Hereyden nce, o zaman gerek ve yanl bilgi zerine aratrmam srdrebileceim; bu dnyada olduu gibi sonrakinde de; ve kimin bilge olduunu, ve kimin bilgelik tasladn ve yle olmadn bulacam. Byk Truva seferinin nderini sorgulayabilmek iin, ey yarglar, bir insan neler vermez; ya da Odisseus'u ve Sisifos'u, ya da saysz baka erkek ve kadn! Onlarla syleide ve onlara

sorular sormada nasl sonsuz bir haz olacaktr! Bir baka dnyada, ne olursa olsun, bir insan sorular sorduu iin ldrmezler. nk bizlerden daha mutlu olmann yansra, eer sylenen doruysa, lmsz olacaklardr. Bu yzden, ey yarglar, lm karsnda umutsuz olmayn, ve pekinlikle bilin ki, ister bu yaamda olsun isterse lmden sonra, iyi bir insann bana hibir ktlk gelemez. O ve onun olan hibirey Tanrlar tarafndan gzard edilmez; ne de benim yaklaan sonum yalnzca bir ans sonucunda olmutur. Ama aka gryorum ki benim iin en iyisi imdi lmek ve sorunlardan kurtulmak olacak. Bu yzden bilici hibir belirti vermedi. Bu nedenle de beni mahkum edenlere ya da sulayanlara kzgn deilim; bana hibir ktlk yapm deiller, geri beni mahkum etmedeki amalar bana bir iyilik yapmak deil ama beni yaralamak olmu olsa da; ve bunun iin onlar biraz knayabilirim. Gene de onlardan bana bir iyilikte bulunmalarn isteyeceim. Oullarm bydkleri zaman, ey dostlarm, eer varsllk konusunda ya da baka herhangi birey konusunda erdem iin olduundan daha fazla kayg gsterirlerse, ya da eer gerekte birer hiken bireymi gibi davranrlarsa, sizden onlar cezalandrmanz, benim sizlere sknt verdiim gibi onlara sknt vermenizi isteyeceim; o zaman uruna kayg duymalar gereken eyle kayg duymadklar iin, gerekte bir hiken birey olduklarn dndkleri iin, benim sizleri azarladm gibi siz de onlar azarlayn. Eer bunu yaparsanz, hem ben hem de oullarm sizden haka davran grm olacaz. Ayrlma saati geldi, ve kendi yollarmza gidiyoruzben lmeye, siz yaamaya. Hangisinin daha iyi olduunu yalnzca Tanr bilir.