KRT SORUNU

KRT SORUNU

Yazan: Dr. Mehmet kr SEKBAN Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 1

KRT SORUNU
Belgelerle Trk Tarihi Dergisi-Yayn: 3

NSZ Son zamanlarda, gerek i ve gerekse d tahriklerle, memleketimizde bir Krt meselesi yaratlmak isteniyor. Douda yaayan halkmzn, Trkler gibi Turani bir kavim olduu hakknda inandrc eserler bulunmasna ramen, hal Krtlerin Trk'den ayr olduu iddia edilmektedir. Maksat, memleketimizin dousunu Trkiye'den koparmak. Bu yolda btn emperyalist devletler olanca gc ile alyor. Bilindii zere, bir asrdan fazla bir zamandr arlk Rusya's ve sonra da Sovyetler Birlii, scak denizlere inmek ve Orta-Dou'yu ele geirmek iin, Krtlerin Trkten ayr bir rk olduunu ilemektedir. Bu uurda Enstitler kurmu, limlerini seferber etmitir. Ancak ne var ki, yetitirdii limlerden Basil Nikitin bile, Krtlerin Ari bir kavim olduunu iddia etmekle birlikte, Krtlerin bugn oturduklar blgelerden bahsederken, Krtlerin anavatanlarnn daha uzakta, Dou'da olmas muhtemeldir" demek suretiyle, Krtlerin anavatanlarnn Orta Asya olduunu itiraf etmek mecburiyetinde kalmtr. Krtleri kendi emellerine alet etmekte, dier devletler de bo durmamaktadr. Amerika, ngiltere petrol menfaati iin; ran, ahlarnn "Ari Irknn Gnei" tasavvuru iin; srail, Krtlerin Araplara kar bir tehdit unsuru olarak kalmas iin tahrik ediyor. Ne var ki olan, hudutlarmz dnda kalan Krt kardelerimize oluyor. imdi biz Krtlerin Trk'den ayr olduunu iddia edenlere bir eser daha veriyoruz. He m de senelerce iki kardei birbirinden ayrmaya alan, fakat so nr adan gerei gren. Dr. kr Mehmet SEKB AN n 1 93 3 yln da Franszca olarak yazd "La Question Kr de - De s Pro bl me s Des Minoritis" (Krt Sorunu-Aznlklarn Problemleri) adl kitabn. Kitaba fazla bir ey ilave etmiyoruz B unu yaynlamakla, kendilerini Trk'ten ayr grenlere, doru yolu gsterebildiysek kendimizi mutlu sayacaz.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 2

KRT SORUNU

Dr. KR MEHMET SEKBAN KMDR?

1881de Ergani'de domutur. Mlzimievvel (stemen) Mehmet Aa'nn oludur. lk tahsilini; Ergani Maden'inde ve Hozat (Kzlkilise) da. orta tahsilini; Diyarbakr'da ve lise tahsilini de stanbul engelky Askeri Tbbiye okulunda bitirdikten sonra, 1903 ylnda yzba rtbesi ile Askeri Tbbiye 'den mezun olmutur. Bir sene Glhane Hastanesi'nde staj grdkten sonra; Edirne Askeri Hastanesi Cildiye mtehassslna tayin edilen Sekban, 2 sene kadar burada alm ve stanbul Tbbiye okulundaki grevine dnmtr. Bu srada Krt evrelerle temas kuran Dr. Sekban, 1908 ikinci merutiyetinden sonra kurulan, Krt Terakki ve Teavn Cemiyeti kurucular arasnda bulunmu. Krtlk dvasnn bir numaral savunucularndan olmutur. Yazar, 1919 ylnda grevinden istifa ederek. Badat'a gitmi ve bilhare Trkiye' ye dnerek serbest doktorlua balamtr. Lozan Andlamas'nn imzalanmasndan sonra da tekrar Badat'a gitmitir. 18 Aralk 1923 tarihinde Beyrut'ta neredilen bir mektubu ile de, Krtlere muhtariyet verilmesini ve Krtenin resmi dil olmasn savunmutur. Hoybun komitesinin Badat ubesi reisliini de yapan ad geen. Krtler hakknda Cemiyeti Akvama bir de mektup gndermitir. Ancak, derin incelemeler sonucu gerei grm ve 1933 ylnda Franszca olarak "La Question Kurde-Des Problemes Minorites" (Krt Sorunu-Aznlklarn Problemleri) adl kitabn yazmtr. Vatan hasretine dayanamayarak, 1939 ylnda yurda dnen Sekban. 1960 ylnda kendi topraklarnda, stanbul'da hayata gzlerini yummutur.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 3

KRT SORUNU

Dr. RK MEHMET SEKBAN KRT SORUNU

(AZINLIKLARIN PROBLEMLER) Fransa niversite Yaynlar Saint-Michel Bulvar No. : 18 PARS

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 4

KRT SORUNU

KRT SORUNU Tam bir fikir edinmek ve ileri sreceim husus hakknda doru bir hkme varabilmek iin, sanyorum ki Krt halknn tarihini ksaca tahlil etmek yerinde olacaktr. Yenice yaplan tetkikler ve en son arkeolojik keiflerden anlyoruz ki Krtler, bizim 5.000 yldr Krdistan diye isimlendirmek itiyadnda bulunduumuz lkede yaamaktadrlar. Hakikaten. Profesr SPESER'e gre. Irakta. Sleymaniye yaknnda Zehav'da bulunan ve Anno-Banini isimli LULLU kralna ait olan bir kitabe. Mild'tan nce 1900-1800 yllan arasnda bu lkede "GUTT" Krtlerinin mevcudiyetini bize gstermektedir. Yine Mild'tan yirmi asr nceye ait iki Smer eik ta, bugnk Krdistanda "KARDAKA" Krtlerinin yaadklarn teyid etmektedir. (Thureau-Dangin) Sleymaniyenin Karada civarnda, Derbendigver boaznda Binba C.J. Edmonds tarafndan bulunan bir dier arkeolojik ta zeninde. LULLU Krt Krall ile mehur kral SARGON'un halefi, Akad kral NARAM-SN'in hkmranl zamannda Akatlarla yaplan savan ayrntlar yazldr; tarih ise Mild'dan nce 2800 dr. (Binba C.J.Edmonds'un "Geographic Journal" Corafya Dergisi'nde kan "Archeologie dans le Krdistan" Krdistanda Arkeolojik Kazlar adl yazsndan). Krtlerin bugnk memleketlerine yerlemeleri ve memleketlerinin Med'ler tarafndan istils arasnda geen devrede, yaklak olarak ki bin sene. Krtler, Asurilerle arpmlardr. Ar (Hint-Avrupa) rkndan olan Medler, Hazer Denizi'nin GneyDousundan hicret ederek Krdistan istil etmilerdir. (Mlld'tan nce X.-IX. Asrlar). Medler, merkezi Krdistan olan bir imparatorluk kurmulardr. Hkmranlklar zamannda Asurlerle devaml savalar yapan Medler. nihayet onlar boyunduruklar altna almlar ve Asur Devletinin topraklarn Medyaya ilhak etmilerdir.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 5

KRT SORUNU
Daha sonralan. Mild'tan nce 556 ylnda Perelerin Medyay istil etmesi zerine. Krtler nisb bir mahall muhtariyet muhafaza etmekle beraber. (Iran) Pers ordularyla ibirlii yaparak, bu ordularda cretli asker olarak almlar ve byk Pers mparatorluunun kurulmasna katkda bulunmulardr. Krtlerin ranllarla olan bu yaay beraberlii. ran mparatorluunun 652 ylnda dne kadar devam etti. Bu arkeolojik eserlerle, Medlerin istilsndan nce. Krdistanda Krtlerin mevcudiyetleri ispat edilmektedir; bu da Krt halknn meneine k tutmaktadr. Filhakika. Med Krallndan nceki kendi tarih devirlerini bilmeyen Krtler, kendilerinin Medlerden geldiklerini zannederlerdi. Medlar ari rkndan olduklar iin, kendilerini de ar sayarlard. Krt halknn meneinin ar rk olduu inanc baz Avrupal ve Amerikal bilginler tarafndan da paylalyor ve bunlar Krt halknn tarihi bu ynden tetkike yanamyorlard. Fakat. Krtlerin bugnk memleketlerine gelmesinden 2200 yl nce yerletiklerini belirten tarih kaynaklar yannda, arkeolojik dokmanlar da ispat ediyor ki, Medler, Krtlerin yanl inanlarn aksine, Krt ecdadndan deildirler; sadece harikulade tekiltlar sayesinde bu topraklarda yerleip Krtleri hkimiyetleri altna almlar ve bizzat Krtlerin desteiyle Med mparatorluunu kurmulardr. Bugn biliniyor ki. Krtler kendi memleketlerine yerletikten 1800 sene sonra. Medler bu memlekete gelmilerdir. O halde, hemen hemen tamamen ilm olan bu olaylarn altnda, Krtler asla ar deildir; sm de deildirler. Baz, , Alman bilginlerinin iddialarna gre Krtler turanidir. Hakikaten, Krtlerin Asya iinde dallarn kolaylkla takib edebildiimiz bugnk coraf haritay gz nne getirirsek. Alman yazarlarnn noktai nazarlarnn doru ve sahih olduunu rahata anlarz.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 6

KRT SORUNU
Bu hususta en yeni ve en mevsuk harita (yukarda), 1931 ylnda birinci cildi intiar eden "Ksaca Krt ve Krdistan Tarihi" adili eserin kymetli yazarna aittir. Bu haritadan Krtlerin dal takib edilirse, onlarn Orta-Asya'dan, Karakurum ovalar civarndan iki istikamette hareket ettiklerini mahede ederiz. Bir yandan gneye inmiler, Afganistan katederken. Herat civarnda bir adack sekinde bir topluluk brakarak Blcstan'a gemilerdir; burada en youn olarak Kelat civanna yerlemilerdir. Daha sonralar bu kol batya ynelerek Umman denizi boyunca ilerlemi ve Bender-Abbas'ta konaklamtr. Sonra buradan ayrlan bir kk grup. Kerma yaknman yerlemitir. Dier yandan hareket noktalarndan batya doru ynelen kol, Bugnk ran'n kuzeyini, Meshed civarn Krt kabilelerinden ibaret kk topluluklarla evrelemi. Tahran ile Hazer Denizi arasndan. Hazer Denizi etrafndaki dalar zerinden, Kafkasyann gneybat hududuna kadar yol almtr. Buradan, kesif bir topluluk halinde, yine yerleme yerleri olarak ran'n batsndaki saysz da silsilelerini tercih etmek suretiyle, ran krfezindeki Bender-Buir'e ulamlardr. Krtler Krdistana yerleirken, bir ksm da Adana'nn dalk blgeleri ile Ankara civarna, daim olarak yerlemilerdir. Pek muhtemel olarak, Orta-Asya'nn kt iklim artlan altnda yaayamayan Krtler, dier milletlerin hcumlarndan kolayca korunmak iin. da zincirlerini takibederek g etmee balamlar ve yerleme blgeleri olarak krokisini yaptmz lkeleri semilerdir. Pek tabidir ki, muhtelif ve saysz istillar. Krtlerin dier milletler tarafndan massedilmesi, dier milletlerin Krtler iinde erimeleri, alk, veba gibi hastalklar, onlarn coraf konumlarnn asl grnn derin bir ekilde deitirmitir. Bununla beraber u da bir gerektir ki, hibir stil, Krtleri ikmet yerlerinden skp atamamtr. unu da belirtme yerinde olur ki, Krt ve Trklerin mterek yurdu olan Orta-Asya'dan. Trklerin bir ksmnn, tarihin hangi devrinde g edip Krdistann dousuna, Lidya hududuna kadar geldikleri de bilinmemektedir. Tarihin en eski devirlerinde bile. Trklerin bugnk Orta-Anadolu'da mevcudiyeti de, Krtlerin Turani meneli olduklarn dorulamaktadr. Belki de ayn artlar, bu iki "karde ocuklan" kavmin son fertlerine kadar g etmelerini zorunlu klmtr. Antropolojik bakmdan, saf Trk olan Trkmen le Krd ayrd etmek gtr. Bu konuyu, Irak'ta, on sene mddetle tetkik etme frsatn buldum. Beyan edeyim ki, birini dierinden tefrik ettirecek fizik bir belirtiye rastlamadm. Tabidir ki, dalarla yaaylar, Krtleri daha sert karakterli yapyor. Krt diline gelince, onun Trk diliyle olan yaknlnn derecesi hakknda bir ey diyemem; fakat Krtenin Farsa ile karabeti belirgin ekildedir. Baz benzerlikler arz etmelerine ramen, yine de, Krte ve Farsa'nn birbirlerinden ayr, bamsz diller olduklar hususunda herkes mttefiktir. Aikrdr ki. Krte, bir Hint-Avrupa dilidir. Bu konuda gvenilir yazarlara baklrsa, ar olan Medler, Krdistandaki hkimiyetleri esnasnda kendi dillerini asl Krteye alamlardr. Krtenin Fars dili ile karabeti buradan gelmektedir. Krt, Trk ve ran bilginlerinin kendi tarihleri hakknda ciddi aratrmalar yapmaa balamalaryla, yabanc bilginler de Asya kavimlerinin etnografik tetkiki ile ilgilenmee koyulmulardr. Dier taraftan buralarda yaplmaa balanan kazlar ve yaplmas

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 7

KRT SORUNU
tasarlananlar, henz karanlkta olan birok noktay aydnlatacaktr. Kim bilir, ayaklannz altnda gml dnyada, hangi arkeolojik srpriz sakldr? ran mparatorluunun 652 ylnda ykl ve Krdistann 1514 ylnda bilgin Idrisi-Bitlisi araclyla Osmanl mparatorluuna katlmas arasnda geen devrede, Krt halknn tarihini hikye etmenin, burada tehir ettiimiz tezin anlalmas ynnden pek nemi yoktur. Bu lim insan, akl ve basireti le. Kurt Devletlerinin tekiltszl. Devlet efleri arasndaki geimsizlik ve fikir aykrlklar yznden nazik ve slah edilmez bir hal alan, Safevlerin nfuzunun genilemesiyle daha da vahimleen Krtlerin bu durumunu kurtarmak istemitir. Buna are olarak, btn Krdistan, o zamanlar dahil tekilatndaki tesand, her zaman muzaffer ordular ve her eyin fevkinde, ok stn medeniyeti ile gz kamatran Osmanl Devletine ilhak etmeyi tercih etmitir. Yavuz Sultan Selim, dostu ldrisi-Bitlisi'nin bu teklifini kabul etmilerdir. te bylece. Trklerle bir ve mttehit olan Krtler iin de, bir sulh, nizam ve byklk devri balamtr. Sonra, bir asrdan az bir zaman zarfnda, ayn kandan olan bu iki kavmin tabi beraberlii sayesinde Trkler, douda olduu gibi batda da, muhteem hamlelerle yrylerine devam etmiler ve dnyann en byk imparatorluklarndan birini kurmulardr. Byklnn en yksek mertebesine varan Osmanl mparatorluu, hkmranln eski kta zerine yaymt: Douda Hazer Denizinden Hint Denizine, batda Atlantiin bir ucu Cezayirden Adriyatik Denizine, kuzeyde Karadeniz'e civar memleketlerden Viyana kaplarna, gneyde ise btn Arabistan yarmadas dahil, kuzey Afrika'da Sahraya kadar. Bu suretle bu birleme, onlar dnyann en ba dndrc ve gpta edilir annn zevk ve heyecanlarn tattryordu. Daha sonralar ise Osmanllar, u ac hakikat ile kar karya kaldlar: Osmanl mparatorluu gerilemee balamt; zira, Osmanllarla devaml ihtilf halinde olan devletler, ilm ilerlemelerden behemehal istifade ediyor. Osmanllar ise bunlar ihmal ediyorlard. Denilebilir ki, siyas hayattaki bu beraberlik, en yi artlar iinde, Byk Harbin mtarekesine kadar devam etmitir. ran'da yaayan Krtler de, son on seneye kadar, yar gebe ve feodal hayatlarn devam ettirmilerdir. Evinde oturma zihniyeti ve blgecilik ran'daki durumun belirgin vasfyd. Esasen, evinde oturma, blgecilik zihniyeti Krtlere mahsus di. Krt ancak kendi kazasn biliyordu. Kazasnn dnda btn dnya ona yabanc di. Krt, dnyay tanmak, bilmek tecesssne kaplmamt; Trk Yksek Okullarnda yatl olanlar, baz vilyet talebelerinin gruplamalarn gayet iyi hatrlarlar. Bu gruplamalar milliyetlere gre deil, doum yerlerine veya baz vilyetlerde, okuduklar orta dereceli okullara gre oludu. Bir Arnavut, bir Trk mnferid olarak yaayabildikleri gibi, kendi gruplarndaki Krtlerle de yaayabilirlerdi. Mtarekeden sonra ran'da vuku bulan en nemli olaylardan biri olarak, smail Aa (Simko) hareketini zikretmek lzmdr. Bu hareketin milli hibir yan yoktu, smail Aa'nn gayesi, daha ok sayda kabileyi hkimiyeti altna almakt. imdi. Krt halknn temayllerini ve ruh halini hlsa etmek lzm gelirse, nceki sahifelerde mevzuubahis ettiimiz ok kymetli bir yazarn "Ksaca Krt ve Krdistan Tarihi" adl eserinin 138. sahifesindeki u bir iki ift sz, bunu en iyi bir ekilde ifade

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 8

KRT SORUNU
eder: "Haklarn savunmak ve hrriyetlerini idame ettirmek iin Krtler ldrdler, ldrldler, yama ettiler ve yama edildiler". Burada hrriyet bamszlk anlamna gelmemektedir. Bu daha ziyade, Krtlerde ok gelimi olan izzeti nefis hissidir. Krt, hayat bahasna da olsa, izzeti nefsinin bakalar tarafndan yaralanmasna asla msamaha etmez. Kk drlmesine hi tahamml edemez. O asla milli bir bamszlk hissi izhar etmemitir. ayet baz Krt eflerinin yetkilerin daha geni lkelere kadar geniletmek hrs olduysa, bu hibir zaman halk bir milliyetilik hissine dayanmamtr. Mesel Sultan Salhaddin, yksek kabiliyeti ve faziletleriyle, takdire deer kahramanlyla, genel olarak Mslmanlara, zellikle Turanlere an ve eref kazandrm, kudretli bir imparatorluk kurmu, ama asla bunu bir Krt mparatorluu haline getirmeyi dnmemitir. Yine son alarak, bir asr nce, Kerim Han Zendi ran'n kudretli ah olunca, ran Krdistan yapmay aklndan geilmemitir. Fakat Krtler baka milletlerle birleip onlar tarafndan idare edilince, her zaman harikalar yaratmlardr. te krk sekiz asrlk Krt zihniyeti. Bizim neslimizin ahidi olduu Krt tarihi zerinde durmayacam. Bununla beraber, ahsen ve yakinen takip ettiimiz baz noktalan tasrih edeceim. 37 senedir genel siyaset ile megul oluyorum: mill uuru olan bir insanm. 1908 Osmanl Anayasasndan sonra. 'Trk Terakki ve Teavn" cemiyetinin kuruluu esnasnda baz Krt ileri gelenlerinin ilk toplant arlarna kotum. Bu toplantlarn en iyi hatiplerinden biri idim. idare Heyeti seiminde, Naim B. Baban'dan sonra en ok reyi ben aldm. Kald ki, ben nemli bir ahsiyet olmadm gibi, byk bir aileden de gelmiyordum. Fakat ruhumdaki ate, beni hi tanmayan bu topluluun kalbini styordu. Daha sonralar ise, herkesin itimadn kazandm; kimse benden asl dncesini saklamyordu. Beyan edeyim ki, onlardan hibiri Krtler iin en ufak bir mtiyaz dnmyordu. Fakat hepimiz, alt dou vilayetinde bir reform yaplmas hususunda mutabk idik. ite istedikleri reform: Muktedir ve namuslu valiler tayin edilmesi, birka ana yol inaat, adaletin iyi bir ekilde uygulanmas iin mahkemelerin yeniden ele alnmas. Balkan Harbinden nce kurulan. Krt niversite rencileri Demei "Hi-Vi" (mit) yelerinin gerekten Krdistandan ayrlmasn dndklerine inanmyorum. Onlarn tam itimadna mazhar idim. byle bir dnceleri olsa idi, bana im ederlerdi. Ama bu, bir Krt Devletinin kurulmasn dnen hibir Krt yoktu, demek deildir. Belki vard, ama bunu itiraf edemiyorlar, bu gizli emellerini aka beyan etmiyorlard. Bir Krt Devletinin zaruretine samim olarak iman etmi Krt milliyetilerinden bir ksm, bu uurdaki mcadeleleri esnasnda lmtr. Prensip olarak, herkesin siyas inancna sayg duyduum iin. bu inanan Krt halknn gerek ihtiyalarna cevap verip vermediini burada mnakaa etmeyeceim. Bununla beraber, vatanlarnn selmeti uruna yaptklar mcadelede bu inanlarnn kurban olan Krtlerin saf ve temiz ruhlar nnde sayg ile eilirim.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 9

KRT SORUNU
Dnya Harbinden sonraki mtareke esnasnda siyas teekkllerinin faaliyeti gelince. Krt politikaclarndan hibiri. Krdistan' Trkiye'den ayrmak zaruretine samim olarak inanmamt. Bir Krt milliyetisi olmakla iftihar duyan ben de. btn hayatm boyunca. Trkiye'den ayrlmay asla hatrma getirmedim. Bu. Krdistan'n bamszln istemediimden deildi; byle bir heves, imknsz ve faydasz taleb etmek demekti. Kuvvetle inanyordum ki. Trkiye'den ayrlm bir Krdistan. manen ve maddeten yaayamazd. Benimle beraber alanlarn hepsi de vicdanen bu kanaatte idi. Krtlere bir faaliyet plan tesbit etmek iin. baz kabili tatbik gerekler bulmak maksadyla, geliimlerinin srlarna vakf olmak ve Krt tarihinin en derin devrelerine inarek. onu. tarafsz bir ekilde tetkit ve tahvil etmek zaruri idi. Krt milletinin atalarndan tevars ettii hasletlere. Krtlerin dehasna ve ruhuna aykr bir faaliyet plan hazrlamak, peinen bu plan en elim bir baarszla mahkm etmek demekti. Bu gerek, o zamanlar bizim milletimizin kaderine hkmedenlerin dikkat nazarndan kamyordu. Elimde. Trki-yenin en nazik zamanlarnda bile. bunlarn hibirinin gerekten, ayrlma zihniyeti beslemediini gsteren deliller vardr. Fakat, o zamanki siyasi artlar, ayrlma taraftar gibi hareket etmeyi icab ettiriyordu. Grne gre. stanbul'da bulunan Mttefik Devletler temsilcileri, bizim asl dncemizi anlamlard. Zira, bizim Krt halknn mruru zamana uramayan haklan konusundaki taleplerimiz ve sulamala-nmza ramen, onlar devaml bir ekilde bizden ekiniyor, kukulanyorlard. Onlar zannediyorlard ki. Krtler Trklerle birleeceklerdi. Filhakika, bugn bile. dnyann bu blgesinde. baz devletlerin siyasetinin yrtlmesinde bu gvensizliin izleri grlr. Sonraki hadiseler de gstermitir ki, bamsz bir Krt Devletinin kurulmas, Krt halknn gerek menfaatleri ynnden bir felket, bir ykm olurdu. Bu kadar vahim bir hkmn icabettirecegi zaruri halleri burda belirtmekten kanacam. Adetim vehile htiyar ettiim samim tutuma ramen, her trl yanl anlama meydan vermemek iin ketumiyetimi muhafaza edeceim. Esasen, btn dnyadaki iktisad ve siyas temayller, Devletlerin konfederasyonlar tekil etmeleri ynnde olup, onlarn aynlmalan ynnde deildir. ki rakip medeniyet, kapitalist medeniyet ile komnist medeniyet, nih zafer konusunda mcadeleye girimeselerdi. Msy A. Briand'n Kta Devletleri Konfederasyonu Avrupa Birlii projesi tahakkuk etmi olurdu. Fiiliyatta da, baka bir imparatorluun paralanmasndan domu olan devletlerin, siyas ve ktisad menfaatlerini daha iyi koruyabilmek iin, eski Habsburg mparatorluu yerine kaim olmak zere, "Kk itilaf (Kk Anlama) y meydana getirmek mecburiyetinde kaldklarn gryoruz. Peki, kendi ilerini brakp Krt politikas yapan bu ahslar ne istiyorlard? Bunun asl sebebi neydi? Krtlerin siyasi faaliyetlerini sebeplerini, 1923 ylnda Kahire'de nerettiim bir ak mektupta aklamtm. Artk buna temas etmeyeceim. Fakat burada. Alt Vilyeti Mdafaa Birlii nezdindeki Krt Teali Cemiyeti delegesi Necmettin Hseyin ile. Alt Vilyeti Mdafaa Birliinin Mu Mebusu Ilyas Sami Efendi'nin bakanlnda yaplan ilk toplantda hazr bulunan Erturul mebusu emseddin Efendi arasndaki mnakaay hatrlatmak isterim. Ben de bu toplantya davetli idim. Bakan. Necmettin Hseyin'e Krt Teali Cemiyetinin faaliyet programnn ne olduunu sordu. Bu ahs, faaliyetlerinin konusunu anlatmaya balad; bunda bir zellik yoktu, anladm Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 10

KRT SORUNU
kadar ile, sadece Krte konuan Turanilerle ilgili olarak. Krdistan'da, okullarda yaplan eitimde, Krt dilinin kullanlmasn istemiyordu. emseddin Bey buna iddetle kar geldi ve u cevab verdi: Evvel, btn memleketimizi iinde bulunduu tehlikeden kurtarmay mterek bir dava olarak benimseyelim, sonra da sizin dilinizi kullanma hakknz tanrz. Necmettin Bey, bu meselede btn Krtlerin hissiyatlarna tercman oluyordu. stelik ben de. nceki sahifelerde zikrettiim mektubumda zetlediim isteklerimiz arasnda, bilhassa retimde Krt dilinin tannmas zerinde durmutum. Bu. son senelere kadar, hepimiz iin bir idealdi. Bu bir kapris miydi? Sanmyorum. Uzun ve derin bir dnceden doan bir imanmyd? Bu da deildi. Bencileyin, bazdan. Krtlerin medeniyet seviyelerinin, eitim ve retimde onlarn dili kullanlmadan ykseltilmeyeceine inanyorlard. Bazlan ise, Krtler dillerini kullanmazlarsa, kolayca eriyip gideceklerdir, dncesinde idi. Peki ama, daha ak syleyelim. bu kaynap gitme korkusu neden? imdiye kadar, tarih boyunca nice milletler. toplu olarak veya ksmen massedilip gitmilerdir. Bunlarn iinde hi iz brakmadan mevcudiyetini kaybedenler de vardr. Ren havzas Almanlarnn ounluu Almanlam Seltlerdir. Bunlar menelerini tanmak istemiyorlar. Selt kalsalard, bugn durumlar daha m iyi olacakt? Ayrca. kuvvetli olup ta. zayf bir milleti massetmeyi bilen bir millet, massedecei millete tatllkla muamele eder, sempatik davranr, onu kendinden ayrt etmez. Bu artlar altnda, fertlerin menfaatleri yannda, cemaatin de menfaatleri daha iyi korunur. Kuvvetlilerin iinde kaynayp gitmi zayflarn durumu her zaman daha iyi olmutur. Bunun iin iddet kullanlmamas kfidir. Esasen, deiik tarzda, milletlerin massedilmesi bir devri-dimi'dir; bu sosyal bir olay olup, aralksz devam eder. Ama. Trkiye'deki Krtlerin hali bu deildir. Burada mevzuubahis olan ey massetme veya kaynatrma ilemi deil, sadece ayn rktan ki kavmin birlemesidir. Bir de. sadece dilin, bir milleti tekil etmee yeteceini sananlar vard, (eine Elnstaendige Volk) Unutuluyordu ki Max Hildebert Boehm'in izah ettii gibi, bir millet birlii meydana getirmek iin, bunun dile. rka, memleket manzarasna, gelenee, mukadderat ve muhite, aileye (Sippe) ve inana istinad etmesi arttr. te. bu muhtelif unsurlarn birbirlerinin zerinde yaptklar tesirin ahenk ve muvazenesinden bir millet doar. DEUTSCHTUM mdr H.M.Boehm, dilin en evvel veren son gelen bir unsur olduunu ilve etmektedir. Dil birok imkanlar salad gibi, bir o kadar da tehlikeler dourmaktadr. (So mag dle Sprache zwar das ersteund lezte seln-in hren ungerherucn Moeglichkeiten been aber auch ungerheuren Gefahren) Daha nceki satrlarda, tedrisatn Krt dilinde yaplmasnn, birka yl ncesine kadar bir ideal olarak benimsendiini sylemitim. Mtarekeden beri. Irak'ta Sleymaniye'de. sekiz seneden beri de. bu lkedeki Krte konuan sancaklarda, tedrisat dili Krtedir. Bu tarz retim ve eitimden elde edilen neticeler ise kati olarak hi mesabesindedir. Okul retmenlerinin mkemmel, okul kitaplarnn kusursuz, retim kadrosunun takdire deer evki ile desteklenen hkmetin hsnniyetinin de tam olduunu farzedelim; iyi ama, bu okullardan mezun olanlar, okul tedrisi bitince ne okuyacaklar? Hi. Bugne Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 11

KRT SORUNU
kadar, okul kitaplarnn dnda, ancak oniki kadar bror ve kitap neredilmitir. tiraf edelim ki. bu kitap ve brorler ise asla ameli bir deer ifade etmemektedir. lkokullardan mezun olan bu zavalllarn, daha sonralan da okunacak eserler temin etme midi yoktur. Bu hale gre, kltrde de ilerleme yok demektir. Bu durumda, medeniyet sahasnda ok geri kalm bir kavim olarak Krtler, ocuklarn okutmamak suretiyle uradklar kayb, zamann en mbrem ihtiyalarna bile kafi gelmeyen bir dil ve bir ktphane ile nasl telfi edebilirler? Bugnden balamak suretiyle, bir asrlk bir zaman sresi iinde, en iyi artlar altnda geliecek bir Krt dili bile. kltrl devletlerin seviyesine ulamaa yeterli olmayacaktr. Ban memleketlerde, zel sahada lhtisaslaanlan devaml bir ekilde fikren besleyebilmek iin. ihtisas okullarnda, retimin yasayan dillerden biriyle yaplmas bile dnlmektedir. Milletler havalan fetheder ve okyanuslan ap. Mareal Balbo gibi an ve eref kazanrlarken bizler ise kklerimize balanp karanlkta yaamaa urayoruz. Krt halk, ryi bir miras olarak hibir ey brakmam olan gemi nesilleri tarfndan idare edilmeyi tercih eder grnmektedir. Aksine olarak, gelecek nesiller ile yaama mcadelesi vermek, hi phesiz daha dorudur. Gvdesi toprak hizasndan biraz yukarda kesilen ve gvde etrafnda kan clz dalcklar ile yaamaa alan bir aacn artk hibir deeri kalmayacandan, bu aa kknden kanlmaa ve otadan kaldnlmaa mstahak olur. Halbuki, zerinde kuvvetli dallan olan. yekpare yeil yapraklarla kapl dalcklan bulunan, mevsimlere gre, tesinde berisinde gzel iekler veya nefis meyvalarla rengrenk bezenmi gvdeye sahip bir aa sahibinin, hatta yabanclarn zel bir ihtimamna mazhar olur. Eer iddetli bir souk veya baka bir sebeple bu gvde kurursa, onunla ilgili kimseler kederlere gark olur ve yalcn ilgililerin gzyalar sanki aacn yeniden canlanmas iin akar gibidir. Hlbuki kalan kk sadece oduncunun ine yarar. Bilindii gibi, nebatlann normal biyolojisinin aksine, geve ve gndz havadaki oksijeni emen aralksz karbonik asid nereden ve zehirli meyvalar veren, grnrde ho bir aacn akbeti, tereddtsz kesilmektir Ama zntmz tevlid edecek kadar garip olan ey, bu cins aaca kar ilgi duyan eskilerin. olur. Osmanl hanedannn saltanat altndaki halklarmz, nesilden nesile ayn gelenekler altnda yaam, ayn saadet ve bedbahtlk devreleri geirmi, ayn sevin, ayn mterek dertlere maruz kalm, bilhassa ayn mterek kltrn tesirim hissetmilerdir. Hi phe yok ki, silh arkadal bu ittifakta ba rol oynar. Trkleri ve Krtlerin bu devaml karm, onlarn, mill ruhun mterek hazinesine kendilerine has vasflan katmalarna imkn verdi; istikbalde de bu byle olacaktr. Hakikatte. Trk, Krt birer isimden baka birey ifade etmezler; bizim aile admz Turandir. Ayn rktan olma hissi ve Turanlik gururu, onlarn, kendi canllklar gemitekinden ok daha parlak bir hayata, mukadderata gtrecektir. iinde,

Bu iki halkn. ktisadi tesand. rk ve din birlii, mterek kltr gibi, eitli siyas ve mill birlik faktrler dnda, cok kuvvetli, kudretli bir faktrleri daha vardr : bu. GAZ'nin yksek ahsiyetidir.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 12

KRT SORUNU
Gerekten, Devlet idaresinin En Yksek Kademesinde Gazi Mustafa Kemal gibi bir lidere sahip olmak, bir millet iin bir saadet, bir hazinedir. Onun Trkiye'de gerekletirdii reformun nimetlerinin vsatini hi kimse inkr edemez. Bu, O'nun iin asla solmayacak ve zamanla da muhteem vsatinden hi kaybetmeyecek byk bir ereftir. Her sadk insann yapaca gibi. derin bir sayg ve hayranlk hissi iinde onun byk eserleri ve gelecek nesillere vaat ettii mitlerin genilii nnde, tazimle eilirim. Burada, en kanl ve en utan verici olaylarn mterek tarihimizi kirlettii ok yakn tarihin ac hatralarn. bundan byle ifa edecekleri asl grevle btn millete unutturmasnn ve Gazi'nin yksek idaresinde, yeni Trk milletinin aten ruhundan lham alarak Cumhuriyetimizin "Refah" iin, memleketlerini yeniden tekiltlandrmann uuruna varan gzide Trk mnevverlerine heyecanl bir arda bulunmay fazladan sayarm. ite bu samimi dncelerin altnda, bir art dnceden uzak ve taraf tutmann, kan kardelerim olan Trkiye Krtlerini, hretli liderleri Mustafa Kemal'in pek mahirane bir ekilde izdii yola davet ediyor ve madd refah bulacaklar bu yolu takiple grevlendiriyorum. Trkiye'nin kaderini tayin eden adamn, liderin "izdii yol" dan unu kastediyorum : Gemi ile mutlak olarak alkay kesmek, milleti ayn dnce ve zihniyet iinde kaynatracak olan tek bir ideal beslemek, memleketi yeniden tekiltlandrmak, ada ilimlerin, yeni gelimelerinden milleti zenginletirmek ve bu suretle, yeni Trkiye'ye, "kltrce ilerlemi devletler" grubuna sokmak. Sanyorum ki, bu ksa maruzatmla, beni. kendilerinin Krt milliyetiliini alevlendirdikten sonra Trkiyeyi terk etmekle itham edem hemerilerime kar da vazifemi ifa etmi oldum. Temenni ederim ki, bu tezimi okuyanlar da, mill hayattaki daimi gereklerin mevcudiyetini unutmayarak, onun her trl gizli maksattan uzak olarak hazrlandn kabul ederler. Bu artlar iinde, eminim ki, fikirlerinde en sebatl olanlar bile, tezinde, kendilerini daha msamahakr olmaa sevk edecek hazz bulacaklardr. Trkiye dnda kalan Krtlere gelince, mutad ak szllmle diyeceim ki, onlarn yapacaklar ey, bal olduklar Devleti tekil eden kurulu unsurlaryla ok iyi bir anlama iinde yaamak, hkmetlerine hibir suretle glk karmayp. Bilkis memleketlerinin iktisad ve kltrel kalknmas iin btn hsnniyet ve yardmlarn esirgememektir. te Krt Sorununun halli iin bulabileceimiz en iyi ve en devaml are budur. mid ederim ki: lgili milletler de yakn bir gelecekte, bu hal aresinin meyvelerini alacaklardr. Ben de, hudutlarn tesinde, benden uzak eski hemerilerim iin. Trkiyenin iktisadi, sosyal ve siyas refah yolundaki azimli ykseliinde en iyi bir gelecei temaa ederken, siyas hayata veda ediyorum.

Dr. KR MEHMET SEKBAN

Sayfa 13