1

GEREN GZL TANII

ALBOAZI

Bes MAL

O gn uzak bir greve gitmilerdi. Srtlarnda ta gibi ar

erzak torbalaryla noktaya dnerken, iddetli bir yamura
tutulmulard. Kurun gibi ar bir geceydi, gecenin zifiri
karanlnda her birinin gzbebekleri kocaman alm, saanak
yamura meydan okuyarak ilerliyorlard. Kahperi, siyah kaln bir
rtye brnmt. Kahperinin sonbaharla sararan gr ormanlar
kara bir yorgan gibi rtmt topra. Uzaktan belli belirsiz seilen
Tokmak Tepe bir siluet gibi hafiften beliriyor, aniden kapkara
yamur bulutlarnn iinde kayboluyordu.
Mutluydular. Morallerine diyecek yoktu. Gecenin koyu
karanl, yamurun iddeti, frtnann acmasz tokadn yeseler de
grevi baaryla yerine getirmenin cokusu tm zorluklara galip
gelmi, bedenlerinde tadna doyulmaz bir hazza dnmt.
Baarma duygusunun yaratt enerji, Kahperinin slak karanln
delerek onlar bo ve ykk Kahperi kyne ulatrmt.
94n balarnda dolu olan bu ky, savan younlamas
sonucu dman tarafndan boaltlmt. Evleri, balar, baheleri
yaklm, geriye Kahperinin yeillik deryasnda kapkara bir resim
kalmt. Kyde sadece iki ev salam kalmt.
Grup iki manga eklinde evlere yerleti. Bir ate yakp biraz
kurulanp dinlendikten sonra tekrar yola koyulacaklard. Yklerini
evin bir kesine brakp odun toplamaya baladlar. Bahe
eperlerinden kuru odunlar skerek -ki ou yankt- byk ateler
yaktlar. Bir sre sonra ieriyi kaplayan ar duman ktlesi
dayanlmas g bir atmosfer yaratmt. Ak olan pencere ve
kaplar dumann etkisini kramyordu. Dar kp yanmakta olan
atein kz olman beklediler. Odunlar tmden yanp kz olunca
her biri srtn yklerine vererek dinlenmeye geti.
Herkesin yznde yorgunluk karm mutlu bir tebessm
vard. Pusuyu uzaktan fark etmi, dman yanltarak ayr bir
hattan kye girip erzaklarn alarak kmlard. Yzlerinden
gerillaclk yapmann gururu okunuyordu. Ateten slak tenlerine
yaylan snn etkisiyle gevemilerdi. lk nbeti Asmen almt. O
da grubu salam gtrp getirmenin cokusunu yayordu.
Kzn zerini ince bir kl tabakas tl gibi rtmt.
Asmen, kz canlandrmak iin evin iinde odun ararken, gz
kk bir ocuk ayakkabsna iliti. Odunu unutarak eline ald

ayakkaby incelemeye balad. Daha nce oturduu yere gelerek

yavaa meldi, erilip atei frd. Snr kendisine kadar olan
lo kta ayakkabya bakt. Rengini ok seemese de -drt
yalarnda kk bir ocuk ayakkabsyd. akma yakarak evin
iine bakt. Bu ev ona yabanc gelmiyordu. Evin bacas yar yklm
olsa da, bacann her iki yanndaki beton sedir onda daha nce bu
evi grd hissini uyandryordu.
Saflara katldnda arkadalaryla birlikte, ilk geldii ky
Kahperi kyyd. O zamanlar dolu olan ky cvl cvl insanlaryla
cennetten bir paray andryordu. Gecenin ilerleyen saatlerinde
gelip bir eve girmilerdi. Saatlerce aile fertleriyle mcadele
zerine tartm, ou zaman tartmalar 38e kadar uzanmt.
Yal dede 38 anlarn anlata anlata bitiremiyor, arada bir ah sizin
gibi
gen
olsaydm,
gerillaclk
nasl
olur
sizlere
gsterirdimdiyordu. Dman, 38de yapt gibi mereklere
doldurup yaksa da, onlar kylerini brakp gitmeyeceklerini
syleyip durmulard. Sohbet boyunca iki kk ocuk saatlerce
yanlarndan ayrlmamlard. Asmen, ayakkabnn numarasna
bakmaya alrken, masumapak gzeli bu iki ocuk gznde
canlanmt. Bu ayakkablar o ocuklarn olabilir miydi acaba?
imdi kim bilir nerede ve ne yapyorlar? Ya da dman ky
yakarken, direniler karsnda onlar atee atp yakm olma snd?
Yal dede yaklan insanlar anlatrken, ocuklarn gz bebeklerine
yerleen keskin acy anmsad. Tarifsiz bir ac biimiydi bu.
Baklarnda byk bir meydan okuma vard. Gzlerinden salan
isyan kvlcmlar insan byk bir kavgaya davet ediyordu.
Doann muhteem bir paras olan Kahperi, u anda
toprak anann kanayan yarasyd. Hozat ile Ovacn buluma
noktas olan Kahperi, yeilin deiik tonlaryla tadna doyum
olmayan kaynak sularyla yaam fkran bir mekand. Deiik
uraklarda birleen kaynak sular byk bir dereye dnerek
Taara karr. Daha dorusu Aliboazdan geerek Kebana akan
Taar suyu kaynan, Kahperi ve Dersimlilerce kutsal saylan
Masumapak suyundan alr. Masum ve paktr bu sular, tpk bir
zamanlar barnda besleyip koruduu da insan gibi. u kk
ayakkablar giyinen afacanlar kadar yaam damtr toprana.
Kahperi demek, yeil demektir. Her tondan yeilin anasdr

Kahperi. Baharna doyum olmaz. Gkyznn berrak mavisiyle,

yeilin gz kamatran dirilii muazzam bir uyum oluturur.
Gzellik akan bu corafya parasn, dman karakollar embere
almtr. Sk ormanlkl, dalgal bir arazi yapsna sahip olan Kahperi,
dman tarafndan tmden denetime alnmak istense de, ok
mmkn olmamtr. Arazinin ormanlkl ve girintili kntl yaps
dmann denetim amal tm taktiklerini boa karmtr.
Karaolan, Bilge ve Tanzik karakollar arazinin doal gc
karsnda bir bzlmeyi yaam, kapsaml operasyon sreleri
dnda karakol askerleri, karakoldan yz metre uzana dahi
gidemez olmulardr. Bazen dolu mu bo mu diye phe
uyandrd bile olmutur. Kahperi kyn karakollar grmez.
Ormanlkl bir ok tepecik ky kuatp adeta kendi iinde
kaybeder. Byle doal bir kamuflaja sahiptir.
Asmen ayakkabya bakarken, dalp gitmi, uykusu kam,
sanki yorgunluu topraa akmt. Bu defa yarn olacak toplanty
dnmeye balamt. Yarn yapacaklar toplantda yeni bir
dzenlemeye gidilecek, k slenme yerleri belirlenecekti. Yer
seimine ve g dzenlemesine ok dikkat etmeleri gerekiyordu.
Yl boyu dman ok youn bir ynelim iine girmiti. ok baarl
olmasa da, st ste yapt operasyonlarla en bata zihinlerde bir
marjinallemeyi hedeflemi, ksmi de olsa bunu baarmt. Zilan
arkadan eylemi dmann imha stratejisine en etkili darbeyi
vursa da, sonraki srete Zilan izgisinde eylem tarzlar yeterince
gelitirilemedii iin yaanan bir daralma ve marjinalleme
olmutu. Zilan gerei anlalsayd elbette bu bir anlay dzeyini
gelitirecek. savaa ve yaama damgasn vuracakt. Maalesef
beyinler ve yrekler Zilan yeterince idrak edememiti. Btn
bunlar dnrken, birden irkildi. Saate bakt, sabaha ok az bir
zaman kalmt.
Arkadalarn tatl uykularndan kaldrd. Bir saatlik uyku
btn yorgunluklarn almt sanki. Hazrlanp yola koyuldular.
Havann masyla birlikte noktaya ulatlar. Noktadakiler oktan
kalkm mangalarn evresine kanal yapmna balamlard.
Sonbaharn ldrtc yamuruna geici pratik mangalar
dayanamam ve btn mangalar su basmt. Grubu grnce
ilerini brakp, yklerini indirmelerine yardm ettiler.

Dersimde sonbahar bu yl da ok souk geiyor, barnda

iddetli bir k bytyordu. Her zaman olduu gibi, ilk doumu
Munzurlar yapacakt. Munzurlar daha imdiden souk yellerini
salmt bile. Kahperinin yz Munzura dnk, ne verirse onu
alacak kadar cmert akyordu. Cmertliinden mi yoksa
Munzurlarn cezbedici gc karsnda ezilmekten mi bilinmez
ama asidir. Kahperi, Munzurdan her eyi alr almasna da karn
erken almaz. Yln ilk kar yanca Munzur'a yzn dner. Gr
ormanlarn aralksz yaan yamurlarla ykar. O, yamur retir
nce, Munzura inat her mevsim kucan gerillaya aar. 96
sonlarnda da yine onlarca gerillay konuk ediyordu.
Btn bat gc 96 sonbaharnda Kahperi de toplanmt.
Bu kadar gcn bir alanda toplanmas gvenlik asndan olduka
riskliydi. Bir ynelim olsa gcn ou atmaya girmek zorunda
kalacakt. Eyalette cephane sorunu olduka ciddiydi. K arifesinde
yaanacak bir atma gc olduka zora sokard. Yaplacak
toplantyla yeni bir dzenlemeye gidilecek, her blk farkl bir
alanda konumlanarak k kaypsz atlatmay esas alacakt.
Geen yllarda tm gcn Aliboaznda toplanmas bir ok
kayba neden olmutu. Bu defa ayn hataya dmemek iin gler
farkl alanlarda stlenecekti. Aliboaza ise sadece bir taburluk
g kaydrlacakt. Kar bastrana kadar her g kendi alannda hem
k stlenmesi yapacak, hem de stlenme yerini deifre
etmeyecek tarzda eylem karacakt.
Onlar, alanlar stlenmek iin tartrken, dman arazide
karargahn kurmutu bile. Alanlarda temel stratejik noktalara
yerlemi, alan inisiyatiflerini ele geirmiti. Daha nce rasgele
kylere giri klar, ak hareket tarz, srekli dman
ynelimlerini gndeme getirmi ve bir ok kayba neden olmutu.
sa arkadan eylem ksn da nasl karsa ksnanlay ok
deerleri yoldalar intiharvari eylemlere yneltmiti. Rubar,
Kahraman ve daha nice yoldalar sa arkadan dmandan silah
kaldrmayan oportnisttiranlayna kurban gitmiti. Duygular o
kadar tahrik ediliyor ki, mantk ilemiyordu. Her ey bir demir
parasna indirgenmiti. Zekinin 95te Dersimde estirdii rzgar o
kadar etkili olmutu ki, estii her yerde mantklar kreltmi ve
lm severlii gelitirmiti. emdin insanlara lm sevmeyi

retmiti. Bundan nasibini alan adeta lm makinas gibi can

alyordu. Ad konulmayan insan smrs snr tanmyor yanl
doru, irkini gzel, erdemsizi erdemli grme krl geliiyordu.
Gz bakyor, beyin grmyordu. Yrek yanyor ama dil
konumuyordu. Tm duyular birbirine ve bedene yabanclamt.
Bir yabanclamadr gidiyordu. yle bir yabanclama ki, insan
yaam kprsn kendisi ykyor ve kendisini derin boluun
anlamszlna brakyordu. Sava vazgeilmez yaam gerekesiydi,
ama sava tarz yaamn tketim aracna dnyordu. Yaam
ban glendirmesi gerekirken, aksine bu ba inceltip hilie,
yoklua srklyordu. Savaa, emdinin sava kanunlar hakimdi.
Ki bu kanunlar yaamn ve insann reddi zerinde gelitirilmiti.
nsan olgusu deersizlemi adeta bir sava aracna dnmt.
Ya da yle yaplmak istenmiti. Gzn krpmadan mevziye koan,
dman vurup silahn alan bir ara. Canl ama mant ilemeyen,
tahrik olan duygularn emrinde bir ara. emdinin acmasz sava
kanunlar kesip geiyordu yaam. Can ekien yaam habire kan
veriyordu topraa. Toprak ana hznl, buruk ama aresizliin
alcs.
Ynetim toplanm tartyor; herkes gergin ve fkeli.
Kimse sa arkada dinlemeye tahamml edemiyor. Ayn tarz, ayn
yaklam ve ayn slup. sa arkada aldrmakszn konumaya
devam ediyor.
-Hamza arkadan bl Ovack alannda, Botan arkadan
bl ise etde k hazrl yapacak. Karargah gc bir sre
sonra Aliboaza geecek. Her g bu k kendi bann aresine
bakacak. Ayrca ka girmeden etkili eylemler de karlacak. Kimse
bana eylem yapamamann gerekesi olarak tanklar gsteremez.
Bu oportnistlerin teorisidir. Biz onurlu insanlarz, iimizde
oportnistleri kabul edemeyiz. Mesela Botan arkadamz bir
sezon geirdi fakat adam akll bir eylem karamad.
Toplant baladndan beri sessiz ve sakin bir ekilde
oturan Botan, konumaya hazrlanr gibi bir pozisyon ald.
Sessizliini bozmaya kararlyd. Bozsa da acaba ne kadar ses
verecekti? ok incinmi ve krlmt. Aslnda hi konumayacakt
ama sylenenleri sindirebilecek bir karaktere sahip deildi. Uzun
bir sredir ok fazla konumay gerekli grmyordu. Ona gre

bazen en deerli bulduumuz sz tm anlamn yitirir,

deersizleir ve insan konutuka sz daha fazla deer
kaybederdi. Sze saygsnn gerei en iyisi konumamakt. Ve bir
dnem bu kurala uygun hareket etmiti. imdi ise yeminini
bozacak ve verili gereklie yenik decekti. Konumasa daha ok
ezilecek ve kendisine saygs zedelenecekti. te bu durumu
hazmedemezdi. Sessizliini bozarak msaade istedi.
-Msaade var m heval?
-Daha szm bitirmedim, Botan arkada,
-Heval artk baz eyleri insan kaldramyor. Anlamadm ben,
ne demek oportnizm? Gerekten ben merak ediyor ve
soruyorum, siz ne yapmak istiyorsunuz? Oportnistsiniz diyerek
Rubar
ve Kahraman arkada intiharvari tarzda lme
srklediniz. imdi sra biz de mi? Dorudur heval belki ok gl
eylemler karamadk, ama baz hakl gerekelerimiz de var. Siz
btn gerekeleri anlamsz bularak yadsyamazsnz. Kanmca
bizim tek sorunumuz eylem karmama sorunu deil ve sorun
sadece ben de deilim. Bizim esas sorumuz tarz sorunu ve bu da
genel eyalet sorunudur. Yani daha ak konuursak bizim ok ciddi
bir sistem sorunumuz var.
Botan arkadan konumas srasnda olduka gerginleen
sa arkada;
-Demek sistem sorunu, yle mi? diyerek sze girdi.
Ruhunda frtnalar kopan Botan arkadan tahamml snrlar
zorlanyordu. Neydi onu bu kadar hrnlatran? nsanlarn birbirini
dinlemedii, daha da nemlisi birbirini anlamad bir ortamda
yaamak ne zor eydi. Anlama gcn gsteremeyen dinleme
gcn de gsteremezdedi kendi kendine. fkesi ahlanan sa,
sanki bir eyleri kurtarmann telayla konuuyordu,
-Ne demek sistem sorunu? Yani sorunun benden kaynakl
olduunu mu sylemek istiyorsun? nsaf heval, denetiminizde bir
blk, bir de koca bir alan vard. Sonuna kadar inisiyatifliydiniz.
Gcnz istediiniz gibi eitebilir, savatrabilir, yaatabilirdiniz.
Hibirini yapmyorsunuz, sonra sahneye kp diyorsunuz ki,
sorun sistem sorunudurBen bir ey sylemekten ziyade tm
arkadalardan vicdanlarn biraz sorgulamalarn rica ediyorum.
Gergin tartmalarn yaratt ar hava ortam etkisi altna

alm, iddetli ba arlarna neden olmutu. imdiye kadar yaplan

bir ok toplant kavgal sonulanmt. Bu toplantda ok fazla
dierlerini aratmyordu. Herkes nefesini
tutmu, olacaklar
bekliyordu. Dlzar toplant sresince jest dilini mkemmel
kullanm, herkese mesajlarn iletmiti. Yerinde sabit duramyor,
st ste pozisyon deitiriyordu. Verili olana srekli kukuyla
yaklaan kiilik yaplanmas onda ar sorgulayc yani n plana
karmt. Bu sorgulama biimi baz zamanla keskin yarglamalara
dnyor, direkt bir tepkiyle yz yze geliyordu.
Tahrik sonucu yaanan kayplar onu derinden etkilemi ve
sarsmt. Ayn tarzn srarla dayatlmasn artk kaldramyordu.
PKK adna yapld sylenip de PKKnin canna okunan eyler,
birer tketim aracna dnmt. unu ok iyi biliyordu ki,
nderlik ve PKK gerei mevcut geriliklerin reddi zerinde bu
dzeyde bir geliim gstermiti. nderlik eitimi alan biri olarak
geri dayatmalar hi mi hi sindiremiyordu. nderlikten gerein
dilini az da olsa rendiine phe duymuyor, srekli olarak biz
de bu PKKnin en azndan Psini rendikdiyordu. nsann en
byk deer olduu nderlik felsefesinde insan kullanm asla
basit olamaz ve asla ucuz harcanamazd. PKKnin temeli en byk
deer olan insana dayanyordu. Gcn byyen ve ycelen
insandan alyordu.
PKKde komutan olmak ayrcalk deil, yksek sorumluluk
demekti. Komutan olmak eletirmek kadar zeletiri vermek
demekti.
Dlzar arkada komutann dokunulmaz olmadn yaanan
her neyse onunda hesap vermesi gerektiini renmiti. te
bundandr ki, sa arkadan muhafazakar, kendisine en ufak bir
eletiri dahi sylettirmeyen yaklamna sessiz kalamazd.
Skntdan kzaran yzn ay yldzl geceye evirmi,
gzlerinden fkran fke kvlcmlar onunla yldzlar arasnda
mekik dokuyordu. Yzne dklen bir tutam sar san eliyle
geriye iterek srtn hemen yanndaki mee aacna dayad.
Baklarn tek tek btn arkadalar zerinde gezdirerek isa
arkadaa geldi ve takld.
-Heval msaade ederseniz ben de birka ey sylemek
istiyorum.

-Buyur Dlzar arkada, bu kadar dayanma gcn

gsterebilmen beni artt dorusu. Yalnz ksa ve z konuun
heval. Biliyorsunuz fazla zamanmz yok. Olas bir durum
gelimeden gc alandan karrsak iyi olur. Hatta bu akam et
bl kabilir. Arkadalar dman alan tutmudiyorlar. Ne
yapalm dman alan tutmusa? Madem ki yledir gidip dman
alandan karacaksnz. Bunu yapmayan birisi kendisine ben
askerimdiyebilir mi? Mmkn deil. Yok eer buna ramen de
ben askerimdiyorsa ben de derim ki, dnyann hibir yerinde
oportnistin asker olduu grlmemitir.
Dlzar arkada szn keserek araya girdi;
-Heval doru sylyorsunuz da ama ltfen birazda kendi
tarznz sorgulayn. Az da olsa zeletirisel yaklan. Tamam,
bizden arkadalardan kaynakl yetersizlikler var, fakat bunlar her
eyin izah olamaz. Byle yaparak baarszlklara klf zerine klf
retmeyelim. Herkes kendi cephesinden biraz zeletirisel
olmaldr. Botan arkada belirtti, ben de katlyorum. Sorun esasta
gerekten sistem sorunudur. Dersimde yllardr oturan bir tarz
var, ve bu bir trl almak istenmiyor. Pragmatist, poplist bir
yaklam var ve bunun iin su gibi insanlar harcanyor. Kariyer iin
insanlar smrmek bu kadar kolay olmamal. PKKnin kitabnda
bunlar yazlmaz. Bence vicdan olgusu burada aranmal. Biz tabi ki
askeriz. Eylem yapacaz ve hatta dnyay sarsan eylemler
karmamz gerekiyor. Btn bunlar gerekiyor da nasl
nemlidir. Kanmca asl sorun bu. Biz nasln neden
tartmyoruz da neden lmedini tartyoruz. u anda neden
lmedinin hesab soruluyor. Ben bu yaklama baka bir adan
tanm getiremiyorum.
sa arkada fke ykl baklarn Dlzar arkadaa dikerek;
-Dlzar arkada bozgunculuk yapma ve beni partiyle kar
karya getirme. Sen yaptn da benden de hesap istiyorsun.
Haddini bil ve terbiye snrlarn zorlama. Eyaletin tarzn, marzn i
yapamamann gerekesi yapma. Bir dnem boyu kendinizi
yaattnz. imdi de utanmadan hesap soruyorsunuz. Bu yaklam
gndemi saptrmadr ve ortam proveke etmedir. Kendinizi daha
fazla zor duruma sokmayn yoksa altndan kalkamazsnz. Ben
imdiden uyaryorum seni. Sonradan sylemedi deme. Asmen her

10

zaman ki gibi sakin bir havada tartmalar dinliyor. Dingin

grnmn altndaki iddetli atma ve elikileri tm snrlar
ykarak alp gtryor onu uzaklara. Ar dinginlii bu frtnay
frenleme abasndan olsa gerek.AsmenZazacada gkyzdr.
Sonsuz mavilii ifade eder. Mavilik zamana iz brakanlarn yeridir.
Yoksa o da m iz brakmann derin araynda kim bilir? Kaytsz gibi
yansyan duruu belki de abartl
fkelenmelerin, barp
armalarn ve ani isyan etmelerin bir anlamszlk yn oluundan
kaynakl. Gelien ilgisizlii verili olanadr. Verili olan
mutlaklatranadr belki de.
inden herkes nasl da nderlik adna konuuyorkendi
dorusunu ya da yanln PKK dorusu ad altnda ortama
dayatabiliyor. Sanki PKK yanlna ve dorusuna bakmadan
herkesi avukatlk yetkisiyle donatm. Oysa kim neyi renmise
PKKyi oraya sdrm Bir kelime ise PKK bir kelime, kelime ise
PKK kelime kadar olmu, kendi rengi neyse PKK o rengi alm.
nsann ben merkezci yaklam PKK gereini kendi kapsamna
alm, kendi dar ufkuna smayan bu koskoca gereklik karsnda
ezildike ezilmiAsmen toplant boyunca bunlar m dnd
acaba? O da sessizliini bozacaa benziyordu.
-Heval ben de birka nokta hakknda grlerimi belirtmek
istiyorum;
-Siz de belirtin de fakat zamanmz daralyor. Sanrm
birbirimizi anlama noktasnda ok ciddi sorunumuz var. Ya ben
yeterince anlatamyorum, ya da arkadalar srarla anlamak
istemiyorlar. Neyse buyur heval;
Asmen hafiften ne doru kayarak;
-Bence sorunun zn anlamaya almak nemli. Sorumlu,
soukkanl ve mtevazi yaklam olmazsa biz sorunlarmz
bilimsel tartamayz, doalnda objektif bir sonuca da gidemeyiz.
Her eyden nce bencil tutumlar terk etmek gerekiyor. Gnlk
olarak savan arndran suyuyla ykanan insanlarz. Bu anlamda
sava gibi gerek ve plaz. Farkl teorileri gelitirerek kendimizi
gizlemeye almann, sa solu sulamann fazla bir anlam ve
deeri de yoktur.
Neysek oyuz, ve mevcut durumda da tm yalnlmzla orta
yerdeyiz. Yaln olduumuz gereine kanaat getirirsek, daha

11

somut ve kavgasz tartrz.

sa arkada Asmenin szn keserek; -Asmen arkada
dinlemek Eyp peygamber sabrn gerektiriyor. O da biz de yok.
nk biz peygamber deiliz. Arkada bize akl veriyor. Buna
ihtiyacm yok heval. ok kr benim aklm bana yetiyor.
Hemen yannda oturan Hamza arkada yzn sa arkadaa
dnerek;-u anda tartlan konular ok kapsaml ama mutlaka
tartlmas ve zmlenmesi gereken konular. Tarz sorunlarmz
ele alrken, cesaretli yaklamamz art. Zeki pratiinin eyalette
yaratt
tahribatlar
kmsenemez.
Bunun
tarzn
ekillenmesindeki etkisi ne dzeydedir sorusu bal bana nemli
bir tartma konusu. Fakat benim grebildiim u anda kimse bu
tr bir tartmaya hazr deil ve kald ki, fazla zaman ve yeri de
deil.
sa arkada embere alndn hissediyordu. O anda ne
sylese kendi aleyhine dnebilirdi. Hele Hamza arkadaa ters bir
yaklam kt sonulara yol aabilirdi. kisinde de eliki ve
atmalar biriktike birikmiti. Hamza arkadan tarzn gemile
balantl ele al biimi sa arkada tepkilendiren ve sorunu
bireyselletiren bir yaklama gtryordu. Hamza arkadan neyi
nerede ne zaman dile getirme noktasnda yakalad olgunluk
ou zaman basit tartmalarn nne geiyordu.
sa arkada Hamza arkadan deerlendirmesi zerine
deerlendirme yapmamaya zen gstererek eyalet yrtmesinde
yer alan bayan arkadaa dnerek;
-Llav arkada siz bir ey belirtiyor musunuz?
Toplant srecince dikkatle ortam izleyen Llav arkada
kim bilir neler dnmt? Llav arkada hibir zaman
dndn tam olarak sylemezdi. Bu konuda olduka hesapl
yaklar, iki dnr bir sylerdi. Erkei taklit etmenin tesine
geemeyen tarz, bamsz bir duruu ve kendi renginde bir
katlm salamann nn almt. Byk araylar ve beklentiler
iinde olan kadn yaps adn koyamadklar bir tepkiyi her zaman
yaamlard.
Yapraklarn arasnda szlen ay Llav arkadan
yzn yar aydnlatmt. Yznde endieli bir ifade vard.
konumaya tam olarak kendisini hazr hissetmiyor gibiydi.

12

Bir sre bekledikten sonra arkadalara dnerek;

-Ben ok uzatmak istemiyorum aslnda. sa arkadan
belirttiklerine katlyorum. Kald ki sistem sorunuysa eer sistemi
bir kii yaratmaz ve bir kii de bozmaz. Bu durum herkesi
ilgilendirir. En fazla da bu iin pratik yrtcleri olan alt kademe
ilgili ve sorumludur. zeletiri verilecekse buradan balamal.
Llav arkada konumaya devam ederken, subay elinde
telsizle toplant yerine geldi. Olduka telal ve kaygl
grnyordu. Sylemesi gereken ok acil eyler varm gibi bir hali
vard. Herkes suskun ve heyecanl bir ekilde subaya dnd.
Subay;
-Heval kusura bakmayn, toplanty bldm ama ok ciddi
durumlar var.
sa arkada;
-Ne gibi durumlar? Greve giden grubu bir ey mi oldu?
Subay biraz daha yanaarak;
-Greve giden grup pusuya dm. Arkadalar kayp
vermeden bize ulatlar. Aldmz bilgiye gre dman bu alanda
operasyona km. Kylerin evresini tutmular. Ayrca cihazda
ok youn bir hareketlilik var. Araziye kyor olabilir.
sa arkada daha fazla uzatmasna izin vermeden,
-Tamam heval anlald. Gidin btn arkadalar kaldrn
hazrlansnlar. imdiden naylonlar ap, kz yerlerini de kamufle
etsinler. Ksacas grnt veren ne varsa kamufle edilsin. Manga
komutanlaryla tart, herkes hazr beklesin.
Subay arkasn dner dnmez sa arkada konumaya
balad. yice gerginlemiti, szlerinden derin bir kayg
okunuyordu.
-Yeterlidir arkadalar. imdi tartma zaman deil. Aslnda
bu kadar uzatmamz bile gereksizdi. Dman u anda Kahperinin
giri klarn tutmu olabilir. Anlalan bat gcnn burada
toplandna dair istihbarat alm. Geri zel bir istihbarat
almasna gerek yok. Zaten bo olan faaliyet alanlar dman
gerekli sonuca gtrr. Kald ki, k arifesidir toplantlar yaplaca
az ok tahmin ediliyor. Gcn bir ksmn alanlarda braksaydk
fena olmazd. Bu saatten sonra bunu dnmenin de fazla bir
anlam yok. En iyisi imdi ne yapacamz tartalm:

13

Benim grm savata arlk tekil edecek arkadalar

noktann evresinde mevzilendirelim, burada mevzileri salam,
tepeler roln oynarsa sorun olmaz. Blkleri bu tarz bir
ayrtrmaya tabii tuttuktan sonra her blk gidip kendisine ayrlan
alanda mevzilenir. Mmkn olduunca uzun atmalara
girmemek, eylem tarznda bir konumlanmay esas almak gerekir.
Genel olarak alanlar belirleyelim, gerisini blkler kendi i
dzenlemesini yaparak netletirebilirler.
Blk yerleri belirlendikten sonra ynetim dald.
Komutanlar hzla blklerine gittiler. Temel ama nokta
savunmasyd. Dman akama kadar oyalayarak karanlkla
birlikte alan boaltmay hedefliyorlard. Mevzilenme de bu
temelde olacak, her blk bir alan tutarak dman noktaya
yaklatrmayacakt. Cephane sorunu ciddi olmasna ramen farkl
bir seenekleri de yoktu. Asmen, Botan ve Mervan blk
dzenlemesini yaparak tim eklinde rgtlendiler. Bir ksm
arkada youn dayatmalara ramen noktada braktlar. Her timin
banda da onlardan biri olacakt. Ovaca alan Karadere
boazyla, boazn her iki yanndaki plak tepelere pusu
atacaklard. Buralar operasyon srelerinde dmann srekli
tuttuklar yerlerdi. Dmann gelmesi durumunda pusuda dman
vurup geri ekilerek ehit Xezal srtlarnda atma pozisyonu
alacaklard. Akama kadar braklmamas gereken bu srtlar tam
noktann karsnda yer alyordu. Adn Yeilyaz karakol eyleminde
ar yaralanan kaldrld yer olan ve burada ehit den Xezal
arkadatan alyordu.
Timlerini alarak hzla noktadan ktlar. Dman pusu
yerlerine ulamadan yerlerini almalar gerekiyordu. Dmann
nceden yerlemesi durumunda ise szma yapp vuracaklard.
Asmen dier timlerle vedalap kendi eylem alanna doru
hzla uzaklat. Hava paral bulutluydu. Bir nceki gn doyasya
yaan yamurdan sonra gkyz bir sre tmden am, imdi
gene kapatacaa benziyordu. Dolunayl bir geceydi, ay yzn bir
gsterip bir kayboluyordu. Ay ykl bulutlar bir yerlere ulamann
sabrszln yayor gibi. Berrak maviliin yzeyini yalayarak hzla
akyor Munzur'a doru. Asmen ile arkadalar da akyor Karadere
boazna doru, ama onlarn daha fazla acelesi var. Umut

14

tayorlar gelecee. Onlarn fazla bekleyecek zamanlar yok. inde

yol aldklar zaman ksa ykleri ise ok ar. Gemiin ve bugnn
aclar ar bir yktr srtlarnda ve eer yk zamannda
ulatrlmazsa yerine, zaman onu alt edecek. Bunun iindir ki, bir
yartr onlarla zaman arasnda srp gidiyor. inde zamann
etrefilli tuzaklarna yenik dmemenin dikkatini tayordu.
Nedense bu gece Asmen ok yorgun. Neredeyse ay yzl gece
kadar yorgun. Onlar toplantdayken, arkadalar biraz
dinlenmilerdi. Asmen'in bedeninde kim bilir ka gnn
yorgunluu birikmiti. Youn bir sava alanndan kp gelmi,
toplantyla birlikte
dzenlemesi bu ble yaplmt. Bedensel tm zorluklara
grecelidirdeyip geiyordu. Umudu gelecee tamaya
kararlyd. zgrlk ekmiti onu bu dalara ve imdi de zgrlk
ekiyordu onu Karadere Boazna.
Boaza yaklayorlard. Tekrar ban kaldrp gkyzne
bakt. inden keke yamur yasadedi. Yamur yasa
dmann kara ve hava ynelimi az da olsa yavalayacak ve bu
frsat onlar daha iyi deerlendirebilecekti. Ayrca szma iinde
ideal bir frsat olurdu bu. Yamurun sesi onlarn szarken
karacaklar grlty dengeleyebilecekti. Boaza biraz daha
yaklatlar. Ay geceyi gm rengi bir aydnla bomutu.
Birazck soluklanp boaza szacaklard. Ay ilerini
zorlatracaa benziyordu. Bulutlar bir ara imdada koar gibi
gittike younlat. Ay ile bulutlar arasnda kyasya bir sava
veriliyordu. Asmen, pes etdercesine yalvarr bir edayla aya
bakt. ocukken ne ok severdi ay. Her defasnda dolunay
ktnda kapnn nnde oturur, saatlerce onu izler, yz aylanan
gelini belirginletirmeye alrd. Ayn yzn bir gelin yzne
benzetmek iin ne ok aba harcard. Ayla uzun bakmalardan
sonra gelinin yz olduuna kendisini ikna eder ve sonrada hzn
ve imrenme karm bir duyguyla ieri girerdi.
ocukken annesinin anlatt ayl gelin efsanesi belleinde
yer etmiti. Gelinin ad efsaneye gre Fatma idi. Bundan dolay da
ayn ad ana Fatma oluyordu. Her defasnda dolunayl gecelerde
koarak annesinin yanna gider ona ana Fatmay anlatmasn
isterdi. Anas ise byk kutsallk atfettii ana Fatmay bkmadan

15

anlatr dururdu.yalnz bana ok gzel bir gelin yaarm.

Gzellii dillere destan olan bu gelinin safl, sadelii, insan ve
doa sevgisiyle dolu yrei herkesi ekermi. Herkes onu evli
bilirmi. Ama aslnda evli olup olmad mehul mu. Zaten iin
tuhaf taraf da buymu. Kiminle nasl evli olduu bir gizmi, bu
gelinin. Gelinin
zerine birok ey sylenir, birok dedikodu
yaplrm. O herkesten uzak bir yerde yapayalnz yaarm.
Yzn yeni gelinler gibi tlbentle srekli rtermi. Kimseye bir
zarar dokunmaz tam tersine sevgi ve iyilik datrm. Gn
getike bu gelin herkesin merak ve ilgi oda olmaya balam.
Meerse bu gelin gerekte evli deilmi. Evlenmemek iin
kendisini evli gibi gsteriyormu.
nn duyanlar uzak
diyarlardan onu grmeye gelmiler fakat nafile, yzn kimseye
gstermemi. Bir gn evinde hamur yoururken bir pir gidip
kapsn alm. Dalgnlna gelmi olmal ki yzn kapatmadan
gidip kapy am ve karsnda piri grnce donakalm. Byk bir
telala bana balad tlbendini hamurlu elleriyle yzne
indirmi. Elindeki btn hamur yzne srlm. Tam o srada
yle demi, ya Astare yalvarrm beni yanna al. Bunu der
demez ortadan kaybolmu. Pir aknlndan ne yapacan
arm ve afallayarak oradan hemen uzaklam.Annesi sonra
devam ederdi.Aslnda o zamana kadar gkyznde ay yokmu.
Gelin ortadan kaybolduktan sonra kmaya balam. O srete
gelinin yzn tesadfen grenler sonradan ayn yzn gelinin
yzne benzetmeye balamlar. Ayn yzeyindeki lekelere de
gelinin yzne srlen hamurdur demiler ve bu sylence
gemiten gnmze kadar srp gelmi. ti kzm o gn bu
gndr ay kutsaldr.
Asmen bir dten uyanr gibi uyand. Arkadalarna dnd.
Her biri srtn bir aaca dayam, btn glerini bir noktada
toplamaya alyor gibi bir havalar vard.
-Haydi arkadalar gidelim. Ay nn kaybolmasn
beklersek sabaha karz. Evet ayn insafna brakrsak kendimizi
bizi gnee tar. En iyisi zaman kaybetmeden iki kol eklinde
boaza szmaktr. Olduka duyarl ve dikkatli olmalyz.
ki kol eklinde szarak boaza geldiler. Boaz ssz sessiz ve
sakindi. Kimseler yoktu. Sabaha da az bir zaman kalmt. Hemen

16

mevzilendiler. Asmen sabah havann masyla birlikte drbn

alp oturduu yerde keif yapmaya balad. Grnrde bir ey
yoktu ve zaman hzla ilerliyordu. Dmen bu boaza gelmeyi
dnseydi erkenden gelir boaz tutard. in iinde bir i vard,
ama ne? Ksa bir sre sonra Hamza ve Dlzar arkadan blnn
mevzilendii tepeden silah sesleri gelmeye balad. Temas
balamt. Burda boa zaman harcamak anlamszd. Dman bu
hattan da kesin araziye kmt. Byk ihtimalle taktik
deitirerek farkl bir yol hattn kullanmt. Her eye ramen
noktann gvenliini salama almak gerekiyordu. Asmen drbn
alarak mevziden kt. Arkadalarna mevzide beklemelerini
syledi. Ormann iinde yama yama ilerledi. Sonbahara yenik
den mee yapraklar kaln bir yorgan gibi yeri rtmt. Her
adm atnda solgun yapraklarn kard hrt sesleri kendisinde
bir tedirginlik ve rahatszla dnyordu. Sonbahar mevsimini
fazla sevmezdi. Nedense bu mevsim hep onu hznlendirirdi. Bir
ara durdu, pusu yerinden baya uzaklamt. Araziyi geni bir
adan kefetmek istiyordu. Biraz daha ilerleyip oturdu. Bilge ile
Karaolan karakollar arasndaki srttan balayarak araziyi
kefetmeye balad.
Temas Karaolan karakolunun sol tarafnda gkyzne
doru ykselen Tokmak tepenin Kahperiye doru uzanan alt
srtlarndayd. Bu tepenin ba tokmaa benzedii iin halk tokmak
tepe adn koymutu. Bu srt vadiye doru indike ince bir erit
biimini alarak noktaya kadar sokuluyordu. Drbn Tokmak
tepenin kendisine evirdi. Ufukta dman hareketi bir glge gibi
gelip gidiyordu. Tepenin kendisine dman karargah kurmutu.
Kefe devam etti. Sadan balayarak yamalar pr dikkat
kesilerek incelemeye balad. Gne Tokmak tepenin arkasnda
belirince kar taraf ince bir sis tabakas sarmaya balad. Bulank
hava net grmesini engelliyordu. Drbn Bilgee doru
kaydrarak boaza doru indi.
nce inanamad. st ste bir ka defa bakt. Kendilerinden
yaklak yarm saat uzaklkta bir yerde dman konumlanmt.
Konumlandklar yer boaltlan ve yaklan Bilge kynn yabani
ot brm buday tarlalaryd. Anlalan karakoldan kendilerini
direkt oraya brakmlard. Asmen kefi tamamlayarak grubun

17

yanna geldi. Ksa bir tartmadan sonra ehit Xezal srtlarna

ekilme karar aldlar.
Nefes nefese ehit Xezal tepesine trmandlar. Saat dokuza
geliyordu. Havada tek bir bulut dahi yoktu. Geride sadece berrak
bir gkyzyle yakc bir gne vard. Zirveye yakn oturup tekrar
keif yaptlar. Silah sesleri kulaklar sar edercesine artmt.
Anlalan o ki bir iki yerde daha temasa girilmiti. Acele gidip
mevzilenmeleri gerekiyordu, kalktlar. Asmen iinden, acaba
kobralar neden gelmedi?diye geirdi. Tepeye ulatklarnda
Botan arkadan timiyle karlatlar. Onlarn da pusu attklar yere
dman gelmemi, geri ekilip tepede mevzilenmilerdi. Aa
koldan tepeye doru gelen dmana yaptklar suikastlerle tepeyi
deifre etmilerdi. Suikastte iki asker lmt. Oysa daha fazla
kendilerine yaknlatrp vursalard daha etkili sonu alabilirlerdi.
Btn grubun tepede mevzilenmesi sakncalyd. Asmen, Botan
arkadan timinden iki arkada daha alarak tepenin uzants olan
kayalk srta geti. Srtn kendisi Bilge karakolu ile Tokmak
tepenin tam karsna dyordu. Ykk kye konumlanan dman
ise bir adan gryorlard.
Arkadalar ikierli mevzilendirerek kendisi de bir arkadala
hem rahatlkla keif yapabilecei hem de dmann gelmesi
durumunda ilk elden rol oynayaca bir mevziye geti. imdi
soluklanabilirdi. Mevziye oturur oturmaz drbn eline alp kar
taraf incelemeye balad. Dman karakolun alt yamacnda
karargah kurmutu. Konumland yerin yaklak yarm saat
altndaki kk tepede dier blkten bir grup arkada pusuya
yatmt. Ama dmann karakol hattndan vadiye giriini
engellemekti. Dmann vadiye girii durumunda kaca ilk yer
Asmen ve arkadalarnn tuttuu kayalk srt olacakt. Bu srt
arazinin nemli bir blmne hakim srtlardan biriydi.
Drbn dmann yerletii bo kyde bir sre
sabitletirdi. Dman karargahnda youn bir hareketlilik vard.
Hareket tarzlarndan ne yapmak, nereye gitmek istediklerini
anlamak istiyordu. Bazlarnn srtnda antalar vard, ya bunlar
yeni geliyorlard ya da bir yerlere gitmeye hazrlanyorlard.
Drbn aa ormann iine doru kaydrd. Arkadalarnn
pusuya gittii tepeye doru indi. Tepeye yakn bir yerde orman

18

seyrekleiyor ve ince bir patika tepeye iniyordu. Dikkatlice

patikaya bakt. O an dakikalardr grmek istediini grmeye
balyordu. Dman patikadan tepeye iniyordu. Drbn hzla
tepenin kendisine kaydrd. Dman tepeyi tutmutu bile. Byk
bir hnla drbn indirdi.
-Lanet olsun.
-Ne oldu heval, olumsuz bir durum mu var?
Asmen olduka suskun. Serhat arkadan yzne bir sre
bakt ve sonra;
-Dman kar tepeyi ele geirmi. Demek ki grup tepeyi
brakp kam.
-Heval Asmen bu kadar nyargl olma. Arkadalar hi
tepeyi brakp kaar m?
Asmen yar alayc bir edayla glmseyerek;
-Siz de bu kadar saf olmayn heval. Brakp kamasalard en
azndan bir iki mermi patlard. Sen o tarafta hi silah sesi duydun
mu? Ben duymadm. Neyse, bunu bo verelim de buradakileri
uyarmamz lazm. Dman birazdan buraya kar. Kim bilir belki de
dereye inmitir. Orman ok sk ve zaten derenin iini de
gremiyoruz.
Sonra eilerek mevziden kt. Bir bir tm mevzileri
uyararak geri dnd. Tam o srada kobra sesleri gelmeye balad.
Saat on buua geliyordu. Kobralarn geliine hibir tepkileri
olmad. O saate kadar gelmeyileri onlar artmt. Geldiklerinde
ilk vurduklar yer temasn ilk yaand yerdi. Zaman ilerledike
atmalar younlayordu. Gkyznde birka bulut ktlesi
belirmeye balamt. Gne btn gc ile tm yakcln
Kahperiye aktmak istiyor gibiydi. Bir tarafta bunaltc bir scak
dier tarafta ise keskin
barut kokusu dayanlmas g ar bir hava oluturmutu.
Asmeni ar bir uyku basmt. Ka gnn yorgunluu ve
uykusuzluu bedeninde arsz bir baskya dnyordu. Serhat
arkada da uyuklamaya balamt. O da yorgun ve uykusuzdu.
Asmen birden herkesten daha duyarl olmas gerektiini dnd.
Tekrar drbn alarak kar taraf kefe koyuldu. Bir ara baz
sesler duyar gibi oldu. Drbn gznden indirerek evreye kulak
kabartt. Top mermileri, havan sesleri her eyi anlalmaz klyordu.

19

Bir sre nefesini tutarak bekledi. Mevzilendikleri yerin hemen

altndan sesler geliyordu.
Serhat arkadala yaptklar ksa bir tartmadan sonra daha
iyi anlamak, netletirmek iin kendisini mevziden ormann iine
kaydrd. Kaz yryyle sesin geldii tarafa kendisini verdi. Biraz
ilerledi. Konuma seslerini dinlemeye alt. Sesler olduka
yakndan geliyordu. Yamaca doru oturup mevzilendi. Beklemeye
balad. Sesler gittike netleiyor, konumalarn arasnda heval
szc geiyordu. Acaba dman taktik mi yapyor, yoksa
arkadalar myd? Bir sre bunun ikilemini yaad. Arkadalarsa,
ama hangi arkadalar? Bir ara aklna tepeyi brakanlarn
gelebilecei geldi. Artk grnt de alyordu. Birileri hzla
mevzilendikleri kayaln altna kouyordu. Gelenler tepeyi brakan
arkadalard. Saylar ona yaknd. Gelenleri mevzilendirmek
gerekiyordu. Fakat ok ciddi mevzi sorunu vard. Bulunduklar
yere de havan atlar balamt. Havanlar Tanzik tarafndan
geliyordu.
Gelenlere ok fazla soru sormad. Sadece iyi yapmadnz
heval. Noktadaki arkadalarn durumu riske girdi. Burada da mevzi
sorunu var. stmzdeki ehit Xezal tepesi deifre oldu. u anda
oradan ok youn silah sesleri geliyor. Dman iddetli yneliyor
olmal. Birazdan buraya da ciddi bir yklenim balayacak, yle
grnyor. Dier tepelerde gl bir direme olmasayd kobralar
oktan buraya gelmi olacakt.
Asmen daha szn bitirmeden gelenler hep bir azdan
konumaya baladlar;
-Heval Asmen durum sizin bildiiniz gibi deil. Araziyi ok iyi
bilmediimiz iin yanl yere mevzilenmiiz. Sonda baktk ki asl
mevzilenmemiz gereken yerin altndayz ve stmzde dman.
Vurabilirdik fakat sonu alamaz aksine kayp verebilirdik.
Ard ardna patlayan havanlarn sesinden serseme
dnmlerdi. Asmen daha fazla uzatmalarna frsat vermeyerek,
-Neyse heval, bunlar sonradan tartlmas gereken konular.
imdi ise yapmamz gereken ilk ey hzla mevzilenmek. Byk
ihtimalle dman dereye inmi. Buraya bu kadar byk yklenimin
altnda dmann yaknda oluu geliyor. Dman kaca yeri
ncelikle youn ate altnda tutuyor, sonra kyor. Yani kendince

20

temizlediine kanaat getirince, kar tepeyi tuttuunuzu

dndmz iin bulunduumuz yerin altndaki tepeye arkada
gndermedik. O tepe dereye hakim bir tepedir. imdi hzla oraya
arkada aktarmamz gerekiyor. Yalnz tepenin kendisi dardr.
Kalabalk bir sayy kaldramaz. arkada yeterlidir. Bilemiyoruz
belki de u anda dman tutmutur. Oray dman tutarsa bizi ok
kt bir ekilde kstrr. nk tepenin kendisi alttan kayaln
hepsini gryor. Yani ok rahat ve direkt mevzileri hedefleyerek
suikastla dahi bizi tutunamaz duruma getirebilirler.
Benimle iki arkada aa tepeye gelsin, dierleri burada
uygun bir tarzda mevzilensinler. Bir arkada Serhat arkadan
yanna ksn. O u anda yalnzdr. ki arkada u ilerde bir mevzi
var, oraya yerlesin. Hatta arkada da olabilir. Yer mevzisidir,
havan atlarna kar gvenlidir. Dier arkadalar da noktaya
bakan yamata baz kk dolcuklar var, oraya dalsnlar. Yere
yatsnlar ve kendilerini korusunlar yeterlidir. Zaten mevcut
durumda yapmamz gereken ey yaplan youn atee kar
kendimizi korumaktr. Dman tepeye kmayana kadar silah
patlatmayacaz. O zaman dmanla i ie olacamz iin dtan
ynelim de kesilebilir.
Asmen uygun tarzda arkadalar datt. Geriye Murat ve
Arte arkadalar kalmlard. Onlar yanna alarak alttaki tepeye
doru kendilerini braktlar. Eilip komalar gerekiyordu. Murat
arkada hi istifini bozmuyordu. Silah koluna atm ayakta yava
yava iniyordu. Asmen ve Arte kendisini sk sk uyarmalarna
ramen hi umursamyordu. Sanki lme susamt. Hibir zaman
kanksanmayan lm kanksar gibi bir hali vard. Glyordu
lme, alay ediyordu. Alay ettii kendisi deilmi gibi. Oysa lm
yaamn en ciddi yzyd. Gerek ciddiydi ve lm gerein
kendisiydi. lm vard ki yeni yaamlar doururdu srekli,
bundand gerek oluu. Yaam olduu iin lm vard. Demek ki
biri olmadan dieri olamazd. Ama Muratn durumu daha farklyd.
O yaam lmde bomak iin gidiyordu lme. Muratn gerek
anlay olduka donuk ve ruhsuzdu. Yaam emaresi yoktu iinde.
lmsever miydi Murat? Peki neden bu noktaya gelmiti? O
olduka heyecanl, yiit savalyla ilgileri toplayan bir arkadat.
Yaamla bark olan bu insan neden bu derece kskn olabilmiti?

21

u anda Murat yaam

ban kendi eliyle inceltiyor ve koparyordu. Murat, gurur
diye bellediini lme kilitleyenlerdendi.
Asmen olduka sinirli bir ekilde Murata dnd;
-Heval Murat rica ediyorum byle yaklama. zerimizden
yamur gibi mermiler geiyor ve sen ayakta yryorsun. Tepeye
de yaklayoruz. Belki de dman tepeye km, tedbir amal
buradan itibaren szarak gitmemiz gerekiyor. Tutmusa da
drmemiz gerekiyor. Yoksa hem kayalktaki arkadalarn hem
de noktann gvenlii tehlikeye girer.
Murat Asmene bakmadan konumaya balad.
-Bo versene heval Asmen. Nereden inceyse oradan
kopsun. Vursan da vurmasan da fazla bir ey fark etmez. Her
halkarda sa arkadamzn nezdinde oportnist olup kyorsun.
Mesela ben imdi gidip sa arkadaa desem ki, heval sa araziye
hakim olamadmz iin yanl yere mevzilendik ve bu yzden
rolmz oynayamadk. Ne der o zaman? Kendi pis cannz iin o
kadar yolda tehlikeye attnzder ve ekler, insan onuru iin
yaar, basit cann yaatmak iin deilHeval Asmen sen yllarca
kendini kantlamaya alsan da hepsi bo. nk bir defa damgay
yemisin.
Asmen, Murat sakinletirici bir eyler bulmalyd. Yoksa
gidiat i ac deildi. Kk bir kahkaha att.
-Sen sa arkada iin bu partiye gelmedin ki heval. Varsn ne
sylyorsa sylesin. Sen onu niye bu kadar esas alyorsun?
Yaptnn doruluuna inanyorsan savunursun. Yanln varsa
onun da zeletirisini verirsin. Her ey sa arkada deil ki, koca bir
parti yaps var. Merak etme yapnn kendisi adalet merciidir.
Kendine de yoldalarna da gvenmelisin. Kald ki, u anda bireysel
tepkilerimizi konuturacamz zaman deil. Birok arkadan
kaderi u an bizim elimizde. Tek yapmamz gereken ey onlar
dnerek hareket etmektir.
Sonra Artee yaklat;
-Heval Arte sen bu tepeyi daha nce grm mydn?
Acaba yer mevzisi var m?
Terini silmekte olan Arte mendili yznden ekerek;
-Bilemiyorum heval ama arkadalar bir iki mevzinin

22

olduunu sylyorlard. Asmen Artei hem dinliyor hem de

dinlemiyor gibi grnyordu. Tm dikkatini n cephede
younlatrmt.
Biraz daha hzlanalm arkadalar. Bu tepeyi daha nce
kardan izlemitim. Yumurtaya benzer bir grnm var.
Noktann karsna den yamac hafif plaktr. Ve direkt dereye
iniyor. Bilgee bakan taraf sk ormanlkldr. Dman ksa oradan
kar. Bahsetti
im yamacn dnda tepenin tm gr bodur
mee aalaryla kapldr. Biz sessiz bir ekilde hzla tepenin
zirvesine kalm. Zirve dardr. Dman oray ele geirmedii
mddete bizi ok ciddi etkileyemez.
Zirveye yaklamlard. Aniden Murat yana kayd. Asmen
kolundan tutarak onu kendisine doru ekti. ok fkelenmi, her
an dvebilir bir noktaya gelmiti. Sessizce;
-Ne yapyorsun heval? Nereye gidiyorsun? Yeter artk. Bu
kadar bencillik ve kendine grelik olmaz. Dmanla burun buruna
gelmiiz ve sen bildiini okuyorsun. Zamannda tepeye kmazsak
mahvolduk demektir. Niye laf anlamyorsun heval? Murat hemen
savunmaya geerek;
-Bir yere gittiim yok. Yan tarafta mevziye benzer bir ey
vard. hafif tepenin yamacndadr. Ona bakaym dedim.
Muratn kolunu brakarak;
-Ama u anda bizim iin nemli olan tepenin kendisidir.
Tepeye yerleirsek o mevzi doalnda bizim denetimimizde olur.
ncelikleri iyi tespit edip ona gre hareket etmemiz gerekiyor.
Tam o srada Arte, Asmene iaret ederek yanna ard.
Aralarnda 15 metre mesafe ancak vard. Arte baz sesler
duymutu. Asmen Artee doru ilerlerken, Murat gzden
kaybolmutu bile. Arte ile birlikte hzla tepeye doru ilerlediler.
Birka dakika gemeden tek bir el MG-3 sesi ve bir lk,
hevaaaal. Ykselip alalan, tarihin derinliklerine dalp kan,
ktka arlaan tek bir szd hevaaal. lmn sahte yzne
Murat yenik dmt. nsan bu kadar sevebilir miydi lm? Hem
de koarak gidecek kadar? nsan yeni yaamlar yaratmak iin
koarak giderdi lme. Yani hep yaratmak ve yaratlmak iin
giderdi. Her lmn bir tanm vard ama Murat lmne bir tanm
getirememiti. Murat vurulmutu. Tam da lm bulacan

23

dnd mevzinin nnde. lm pusuya yatm, sabrla Murat

beklemiti. yle bir sabr ki, nne gelmeyene kadar yzn
gstermemiti. Muratn cann alacak Azrail MG-3 n azndaki
tek mermiydi. Bir tek mermi sadece. lk sesini duyar duymaz
Asmen ile Arte kendilerini sese taraf verdiler. Aniden dmanla
yz yze geldiler. Karlkl patlayan silahlarla her iki taraf
kendilerini yere atp mevzilendi. Asmen Artee dnerek;
-Alaklar, Murat ehit drdler. Tepeyi tutmamz
gerekiyor.
Srnerek geriye ekildiler ve tepeye doru byk bir
sessizlik iinde adm adm kaymaya baladlar. zerlerine aralksz
mermi
yayordu. Gecenin karanl olsayd harika bir k leni
olurdu herhalde. Sonunda tepeye ulatlar. Dman tepeye henz
kmamt. Mevzi aradlar fakat bulamadlar. Tepede kk bir
toprak tmseinin arkasna geerek mevzilendiler. Dmann
ilerlemesini engellemek ve tepedeki varlklarn gstermek iin
aa doru ate etmeye baladlar. Bu ekilde tepeye kmakta
olan dmann hareket serbestisini kryorlard. Vakit leyi
bulmutu. Bunaltc bir scak gz atrmyordu. Muratn bu ekilde
ehit d ikisinde de sarsc bir etki yaratmt. Artk tepe top
ve mermi seslerini yutuyor, dipsiz sessizliinde onlar da iine
alarak eritiyordu. Bu tepe gerein dilini konuanlarn tepesiydi.
Bu yle bir dildi ki sesi yok sedas yok, sadece simas vard. Sanki
sesi oluturan szckler uup gitmi, konumak iin geride hibir
ey kalmamt ya da konuacak g m kalmamt? Btn
konuma glerini Murat alp gitmi miydi? Yoksa konuulmas
gereken her ey ah hevale mi takl kalmt? Murat geride
sadece koskoca bir lm sessizlii brakmt.
lm kusan mermilerin altnda lmne bu tepeyi
savunacak ve bu kara lm lanetini yeneceklerdi. lme Muratn
yapt gibi glp gemeyecek kendi ciddiyetinde onu
eriteceklerdi.
Belli aralklarla tepenin evresini tarayarak dman tepeye
brakmadlar. Gittike younlaan silah sesleri sar edici bir etki
brakyor, kulaklar arlatryordu. Gn ikiye katlanm gibiydi.
Zaman kavram anlam deitiriyordu. Sanclarla bouan gn bu

24

defa nedense geceyi douramyordu. Gerillada gece kavram

farklyd. Umut olduu kadar bir ok sorunun anahtar da
olabiliyordu. Sabahtandr sren atma ne tr sonulara yol
amt acaba? Gn arda olsa ilerliyor zamann akkan ruhuna
yenik dyordu. Savan iddete dayal kat dili yaamn yaratc
yumuak diline hkmedemiyordu. Gne batmak zeriydi. Ve
halen atma tm tepelerde devam ediyordu. ehit Xezal
tepesinde de btn iddetiyle sryordu. atmaya kayalkta
mevzilenen g de girmiti. Bir sre sonra kayalktan grltler
gelmeye balad.
Asmen ve Arte aknlk ykl baklarla uzun sre kayala
baktlar. n tarafta herhangi bir ey yoktu, fakat yaanan normal
bir durumda deildi. Arkadalar tepede ok mu sktrmlard.
Bunu da ok fazla bilemiyorlard. Asmen saatine bakarak;
-Ne olabilir heval Arte, arkadalar bu kadar grlt
karabilirler mi? Bunun gvenlik asndan sakncalarn biliyorlar.
Bunu bildikleri halde duyarsz yaklaabilirler mi?
-Bilemiyorum heval Asmen, dorusunu istersen oras beni
kayglandryor. Gidip baksak m acaba?
Asmen bir sre sustu. Gkyzne bakt. Kapkara yamur
bulutlar gkyzn igale hazrlanyordu. inden bu gece yamur
yaabilir dedi. Sonra tekrar saatine ve ardndan kayala bakt.
-Olabilir heval Arte zaten karanla da az kald. Bu saatten
sonra dman gelip buray tutsa da ok etkili olamaz. Havann
kararmasyla zaten geri ekilip alan deitireceiz. Gitmeden
birka el daha ate edelim. Dmann bizi burada bilmesi
nemlidir.
Aa doru ate ettikten sonra yava yava arka taraftan
eilerek geri ekildiler. Kayalktaki durumu netletirip mmkn
olursa tekrar yerlerine dneceklerdi. Ormann iinde eilerek ve
belli aralklarla evreyi kol aan ederek kayala doru ilerlediler.
Sesler gittike artyordu. Ayr bir yerden dolanp kayaln altna
geldiler. Yukardan atlan bo konserve kutular ile birden irkildiler.
Demek bu grltler dmana aitti. Kayala oktan yerlemi
olmalydlar ki imdi de akam yemeini yiyordu. Btn bunlar
dndke byk bir endie bulutu tm varlklarn etkisi altna
alyordu. Tepe de ehit var myd acaba? ehit Xezal tepesini

25

drmeden dman buraya gelemezdi. ncelikle o tepeyi

drdkleri kesin bir olguydu. nk buraya dman sadece iki
hattan gelebilirdi. Biri kendilerinin tuttuklar ehit Murat tepesi,
dieri ise Botan arkadalarn tuttuu ehit Xezal tepesiydi.
Kafalarnda pei sra gelien soru cevap karmaasyla ne
yapalm, dercesine birbirlerine baktlar. Grnt vermemeye
dikkat ederek aalara doru kaydlar. ehit Murat tepesinin
karsna doru biraz ilerlediler. Tuttuklar tepeye plak gzle
dikkatlice baktlar. Braktklar yer dman tutmamsa eer, yan
dollarda arkadalarn daha rahat arayabileceklerdi. Geri randevu
yerleri vard, fakat yaralanp kopanlar olabilirdi. Gne daha yeni
batm ve hava olduka aydnlkt. Gkyzn ise yamur bulutlar
kapatmt. ehit Murat tepesinde sk ormandan dolay grnt
alamyorlard. Pr dikkat kesilerek ormann iinde grnt
yakalamaya altlar. Ani bir okla birbirlerine baktlar. Kayalk
grubu ehit Murat tepesine doru kouyordu ve olduka
yaklamlard. Anlalan tepede arkadalarnn olduunu
dnyorlard. Asmen ile Arte grdkleri manzara karsnda
dehete dmlerdi. Seslerini seslerine katarak barmaya
baladlar;
-Heval tepede dman var. Kendinizi saa verin, heval
dmannn.
Uyarya dman ate ederek cevap verdi. Grubu iine
ekmeyi dnyor olmallar ki grdkleri halde ate
etmemilerdi. Bir taraftan Arte ile Asmenin barma sesleri dier
taraftan dmandan gelen mermi yamuru altnda grup kendisini
yere atarak dald. Asmen ile Arte ince bir doldan kendilerini
aaya doru braktlar Warin ile Nurhakn dnda btn
arkadalar dolda toplanmlard.
Buras ilk randevu yeriydi. ehit Murat tepesinin yan
tarafndaki doldu. Asmenin gzleri tek tek arkadalarn zerinde
dolat ve sonra bolua kayd. Warin ile Nurhak arkadalar
yoktu. Botan arkadaa dnd, zorlukla tek bir sz kt azndan;
-Heval Botan, Warin ile Nurhak nerede?
Botan arkadan her an bir yere gidecekmi gibi hazr bir
durumu vard. Sabrsz ve endieliydi.
-Bilmiyorum. Biz ayr yerden kendimizi braktk. Kayalk

26

grubu bizden sonra geri ekildi. Zaten bizim tepe dmeseydi

dman kayal ele geiremezdi.
Asmenin gzleri buuland ve iini iddetli bir titreme ald.
Bakada farkl bir ey sormad. Hzl admlarla tepenin yolunu
tuttu. Arkasndan birileri baryor fakat o kimseyi ne gryor, ne
de duyuyordu. Grubu toplu grd yere ulamt. Gzn yere
dikmi bir eyler aryordu. Onlara ait ufak bir ipucu. Yukardan
barrken grubun iinde Nurhak grdne emindi. ini deli
dolu bir fke dalgas sarm, adeta yreini ve beynini
sktryordu. Keskin baklarla evreyi kolaan ediyordu. Birka
adm tepeye doru kaynca yerde kan izleri grd. Nefesi kesilir
gibi oldu. zleri takip ederek ilerledi. Arkasndan Botan, Arte ve
Munzur geliyordu. Kimseye aldrmakszn izlerin ardndan
gidiyordu. Kim bilir bu izler onu nereye gtrecek, nelerle yz
yze getirecekti? Bu kanlarda m Muratn kanna karacakt? Yok,
yok dedi. Warin ve Nurhak ehit demezlerdi. Bu kendilerine de,
arkadalarna da hakszlk olurdu. Anszn ekip gitmek o kadar
kolay myd?
Nurhak bir Munzur kzyd. Munzur suyu kadar pak ve
duruydu, cokun ve bir o kadar da dingindi yrei. Munzurlar gibi
asiydi Nurhak erken krlacak kadar yumuak olabilir miydi? O
isyanlarn kzyd ve lm yenerek bymt.
Ya Warin o da yolcu olamazd. O ki Mardinin tarih ncesini
temsile adayd. Antik tarihin antik kzyd Warin. Munzurla tarihin
karanln yrtarak bulumutu. Munzur'la tarihi szlemesini
yapmadan ayrlabilir miydi? Ya da bu muydu onun szlemesi?
Asmenin kafasndan bin bir dnce ayn anda gelip geti. Uzun
sre durduu yerde Nurhak ve Warine seslendi.
Dmann duyup duymamas umurunda deildi.
Birinin ksk sesle heval Asmendiye seslendiini duydu.
Sesin geldii tarafa doru yneldi. Ormann iinde Nurhak kk
bir tmsein arkasna gemi, tetikte bekliyordu. Asmen
karmakark duygularla Nurhakn yanna yaklat. Birbirine
sarldlar. Asmen hemen Warini sordu. Dman grubu
taradnda Warin yaralanmt. Grup dalp kimse kalmaynca
Nurhak, Warini srtlayarak bulunduklar yere getirmi kendisi de
savunmaya gemiti.

27

Bir sre sonra Munzur ile Arte yanlarna ulamt, dman

bulunduklar yeri aralksz tarayp duruyordu. Warin bacandan
G3 mermisi alm ve baca kopmak zereydi. Asmen Nurhaka
dnerek,
-Sen silahn bana brak, Munzur ve Artee yardm et,
Warin arkada grubun olduu dola brakn, hemen mdahale
edilmezse kan kaybndan ehit debilir. Ar derecede kan
kaybetmi ve halen kan kayb devam ediyor.
Nurhakn yz asld. tiraza hazrlanyordu. Israrla
savunmada kalmay dayatyordu. Asmenin gitmesini istiyordu.
-Heval Asmen ltfen ben sizin savunmanz yapaym siz
nz gtrn.
Asmen ile Nurhak arasnda gelien ekime Nurhakn pes
etmesiyle sonuland. Warini srtna alarak oradan uzaklatlar.
Drd kendilerini dol yamacna brakana kadar Asmen bekledi.
Sonra arkalarndan oda gitti. Yamatan inerken Botan arkadala
karlat. O da yukar doru kyordu. Asmen endieli bir edayla
-Hayrdr heval Botan nereye gidiyorsun? Warin arkada
grdn m, yaralanm yaras ardr. Arkadalar onu dola
gtrdler. Acaba kimsede ila var m? ok ciddi kan kayb var.
Botan arkada durgun ve alamaklyd. Konuacak gc
kalmam gibiydi. Kendisini zorlayarak;
-la yoktur. Bacan yarann stnden baladk. Arte
Muratn ehit dtn syledi, doru mu?
Asmen cevap vermedi. Nedense sanki o gn her ey ona
suskunluu dayatyordu. Susma konu diyende iten ie ltfen
konuma der gibiydi. nsan konumaktan bu kadar aciz olabilir
miydi? Bunun mutlaka bir sebebi olmalyd. Belki de her eyin dile
geldii bir anda konumak insanlarn haddine olmuyordu. O an
canldan cansza her ey dile gelip konuuyordu. Asmen iinden
neden soruyorsun ki kendinde biliyorsun ehit dm ve
kendinde biliyorsun ki o ehit dme kararn aylar ncesinde
vermiti dedi. Elindeki kuru dal krarken;
-Murat
ehit
dt
heval.
Hem
de
ehit
deceimdiyerek dedi. Yaananlar ksaca zetledi. Onlar
tartrken Nurhak ile Arte yanlarna gelmiti. Yukar kp tepeye
yakn bir yerde oturdular. Uzun bir sessizlikten sonra Botan

28

arkada silahn alarak yerinden frlad ve barmaya balad.

-Ben bu tepeyi bu alaklara yar etmem. Muratn intikamn
almayncaya kadar buradan bir yere gitmiyorum. Gel Arte bu
tepeyi dreceiz.
Botann mant krelmiti sanki. Duygu frtnas onu alp
gtryor, kendisine sz geiremiyordu. Asmen yerinden kalkp
ona doru ilerledi.
-Barma heval. Sesini dman duyuyor. Dman tepeye
yerlemi durumda. ok youn bir g takviyesi var. Arka
yamalarn hepsine dalm. Tepenin orman olduka grdr.
Kimin nereden nasl kacan kestiremiyorsun. En ufak bir
harekette bir sr ses karyor. Direkt karsdr. Ate etse doru
drst mevilenecek yer yok. Tepeyi sizden daha iyi bilenler olarak
gndz yaptmz keifler sonucu -zaten direk iine de girdikulatmz somut sonular oluyor. Bu tepe zerine eylem
yapmamz ok gereki olmad gibi ciddi kayplarla bizi kar
karya getirebilir. Ayrca unu da belirtmek istiyorum. Kusura
bakma ama intikam byle alnmaz. Bir ok insann ahadeti gze
alnarak intikam alnmaz. Hele sonularn bile bile byle bir ie
kalkmak cinayetin tesinde bir anlama gelmez.
Botan arkada sabrszlkla Asmen arkadan szn
bitirmesini bekliyordu. Yar alayc bir ifadeyle;
-Gelmeyin heval. Kimse size gelin demiyor. Biz tepeyi Arte
ile birlikte dreceiz.
Asmen sorunu bu kadar tersten ele alna sinirlense de
hassasiyetleri gz nnde bulundurarak;
-Sorun isteyip istememe deil heval. Sorun vurulmas
durumunda sonularnn ne olaca? Rica ediyorum biraz mantkl
olun heval.
Botan arkada gzn dikmi Artee bakyordu. Arte
aresizce yerinden kalkt. O da bu tarzda olmayacan biliyordu
ama komutannn talimatna da kar gelmek istemiyordu. Kald ki
o bir erkekti, erkeklik gururunu nasl ayaklar altna alabilirdi ki?
Alamazd tabii. Artee gre i erkeklie geldi mi akan sular
dururdu.
atmann kanlmazln gren Asmen Nurhaka
seslendi.

29

-Heval Nurhak gel biz de bu taraftan szalm. Brakp gitmek

olmaz.
Hava kararmak zereydi. aretleerek szma yerlerine
getiler. Eilerek ormann iinde ilerlediler. Daha birka adm
atmadan dman her drdn youn bomba ve mermi
yamuruna tuttu. Yerlere uzanm, karlk vermeye alyorlard.
Birka dakika sonra Botann sesi duyuldu. Asmen arkadaa
sesleniyordu. Asmen ile Nurhak srnerek kendilerini onlara taraf
verdi. Ulatklarnda Artein kafasndan yaralandn grdler.
Asmen fkeyle Botana dnd;
-nsan yoldalarn biraz ciddiye alr heval, biz burada
ezbere konumuyoruz. Bu tepeyi sen benim kadar bilemezsin,
Arte arkadata biliyor, ama feodal gururundan gr belirtmiyor.
Ak syleyeyim. Biz burada boa krek sallyoruz.
Botan arkada kestii bir para utik ile Artein kafasn
sarmaya alyordu. Kulann stnden syran mermi ban
hafiften yarm, kan kulann nnden arkasna doru boynuna
akmt. Yaras ok ar deildi. Geri gerillada ehit dme olasl
yoksa btn yaralara ar deil denirdi. Botan sutie son dm
atarken Asmene dnd;
-Dreceiz de imdi deil. Hava tam kararmad iin bu
alaklar grnt alyorlar. Gecenin ilerleyen saatlerinde vuracaz.
Asmen patlamaya hazr bir bomba gibiydi. fkeden kalar
atlm, gzleri kzarmt. daha fazla dayanamad,
-Sen ldrmsn, bizi de ldrtmaya alyorsun. Senin asl
sorununun ne olduunu merak ediyorum. Gerekten amacn
nedir? Ne yapmak istiyorsun? Amacm, intikam almakdiyorsan,
ben buna gler geerim. nsanlar kobay deil, arkadalar bu
ekilde harcamaya hakknz yoktur!
Botan kanlanan elini mendiliyle silerken, bir sre mendile
dalp gitti, sonra ban kaldrarak, uzun uzun Asmene bakt ve;
-Yeter heval, zerime gelmeyin, ben bu tepeyi
dreceim, anladnz m? Dreceim, silah da kaldracam ve
o silah gtrp sa arkadan nnde parampara edeceim.
Sonra krk paralar toplayp sann azna koyacam. Bu ekilde
dmandan silah kaldrmann nasl olduunu ona gstereceim.
Asmenin aklna Muratn syledikleri geldi. Anlay

30

asndan Botann ondan hibir fark yoktu. Ne yapmalyd? Her

yann byk bir endie sarmt. Sabahtandr yaananlar tam bir
delilikler ynyd. Kimse kimseye sz geiremiyordu. Asmen derin
bir sessizlik iinde uzun sre Tokmak Tepeye bakt. Kapkara
bulutlarn arasnda kaybolmutu. Kahperinin yamur bulutlar, ilk
olarak Tokmak Tepede younlard. Yamur damlacklar birikir,
koca bir gl olur ve sonra Kahperiye dalrd. Asmen birden
susadn hissetti. Gn boyu azlarna bir damla su
koymamlard. Kzgn gnein altnda susuzluktan dudaklar
atlamt. lk defa Aliboazna doru lgnca akan Kahperinin
sesini duydu. Botann en son syledikleriyle irkildi ve,
-Siz kendi yaamnz bir insana nasl bu kadar endeksli
klabiliyorsunuz. Birilerine kendinizi ispatlamak zorunda deilsiniz.
Kiinin kendisine ispatl olmas nemlidir. Bence siz sa arkadaa
deil, kendinize yenilmisiniz. Tersi olsayd bu yaklamlar iine
girmezdiniz. Kald ki bunun aksi de olmaz. Birbiriyle ok balantl
olgulardr. Tm yenilgiler kiinin kendine yenilgisiyle balar. Kii,
kendisine yenilmedi mi, yenilmez ve kendisini de birilerine ispat
etmek zorunda hissetmez. Bu i yenilgi psikolojisidir.
Savaacaksan bununla sava. Sorunu zmek istiyorsan bunun
kaynana ineceksin ve orada zm arayacaksn. Sadece sa
arkadan tarz, sistem sorunu diyerek sorunlar zlmez.
Gemiten beri ok ciddi tarz ve sistem sorunumuz var. Tespitlere
gitmek sorunu ortadan kaldrmyor. imdiye kadar yaptmz
buydu. Adn koyup brakyorduk. Peki biz bunu nasl aacaz? i
kilit noktadan tutmuyoruz. Yaadmz sorunla balantl bir sz
var, yle diyor; nemli olan dnyay kefetmek deil dnyay
deitirmektir, dnya zaten kefedilmibizim durumumuzda
yaklam asndan benzerdir. Biliyor musun heval, bizim her
eyden nce ciddi olma sorunumuz var. Kendimize ciddi yaklama
sorunumuz var. Sence de yle deil mi?
Botan glerek;
-Dediklerin gzel ho da, bence sen insan olgusuna ok
abartl yaklayorsun. Ben her eyde insann belirleyen olduuna
inanmyorum.
Asmen szn keserek;
-Ama sen sa arkada her eyin belirleyeni yapabiliyorsun,

31

yanlyor muyum? Sorun sana ve bakasna dayannca neden iler

deiiyor? Kald ki birey gereini ok abartmamak kadar
kmsememek de gerekiyor.
Karlkl atmalar eklinde konumalar devam ederken,
grubun yanna ulamlard. Arkadalar, Warinin etrafnda
ember oluturmu, espri yaparak moral vermeye alyorlard.
Zaman ilerlemi hava da kararmaya balamt. Kapkara, yamur
ykl bulutlar gkyzn igale hazrlanyordu. Yamurun tm
hmyla yamas an meselesiydi. Yamur bastrmadan Warini
noktaya ulatrmalar gerekiyordu. Orada az da olsa, bir ka para
ila bulunabilirdi. Botan ile Asmen, Warinin yannda iki arkada
brakarak, biraz ilerde dierleriyle tartmaya baladlar. Anlalan
yine yolunda gitmeyen bir eyler vard. Botan srarla dayatyordu;
-Heval Asmen, sen arkadalar alp, noktaya git, ben ise bir
timle tepeye yneleceim. Gndz dremedik, nk grnt
almlard. imdi durum farkldr. Koullar lehimize iliyor. Zifiri
karanlkla birlikte iddetli bir yamur eylem iin mkemmel bir
ortam hazrlar. Byle bir frsat hibir yerde bulamayz. Giden grup
bombalarn ve arjrlerini bize braksn.
Asmen fkeden titriyor, sesi atall kyordu. Erkek
gereine anlam vermekte zorlanyordu. O ad gibi emindi, Botan
kendisinin de inanmad bir ii yapyordu. Sonu alamayacan
Botann kendisi de biliyor, ama ona ramen srarla dayatyordu.
Acaba ite yaad eliki ve atmay kamufle etme abas myd
bu? Anlaylara kar kendisince savam, sonu alamam,
kendisine gvensizleerek yenilmiti Botan. Erkeklik gururu
samimi bir itirafa gtrmyordu onu. Bu gururun onu gtrd
nokta ehit Murat tepesiydi. Bu nasl bir gereklikti ki, kr
duygularn esaretinden kendisini kurtaramyordu. Asmen sesini
ykselterek;
-Botan arkada birbirimize biraz saygmz varsa, az da olsa
birbirimizi ciddiye alalm. Biz o tepeyi gndz gzyle
dremedik. Zifiri karanlkta sk ormann iinde nasl szacaz.
Tepenin tmne hakim olmadklar halde dremedik. nk
tepe szmak iin elverili deil. Dman u anda tepenin her yerine
yerlemitir. Kendi can gvenlii iinde olsa bo bir yer
brakmamtr. Sabahtandr dmanla bu tepenin kavgasn

32

veriyoruz. Tekrardan ynelimin olabileceini dnerek ona gre

mevzilenmi olabilir, yledir de. Ayrca senin bu tepeyi size yar
etmemdiyerek yaptn gvde gsterisinden sonra gvenlik
tedbirlerini daha fazla almtr. Kald ki, sorun benim yada senin
isteyip istememen deil, arkadalarn da nerilerini ve taleplerini
dikkate alalm. Benim nerim daha fazla zaman kaybetmeden
arkadalar alp noktaya gitmektir. Zaten ge kalmadan alan
deitirmemiz gerekiyor. Warin arkadan durumu da iyi
grnmyor.
Asmen konuurken, dik dik yanndaki arkadalara
bakyordu. Bu baklarn hem onlarn durularn eletiren hem de
destek isteyen bir anlam vard. Szn tamamlar tamamlanmaz
ardndan Nurhak, Munzur, Arte ve Dlbirin Asmen arkada
doru sylyortarznda gr belirttiler. Fakat Botan'n kimseyi
dinledii yoktu.
-Ben onu bunu bilmem heval. Ben bu durumda o noktaya
hayatta ayak basmam. Asmen arkada gc alp gitsin. Ben,
Munzur, Arte ve Doan burada kalyoruz.
-yle mi heval? Ben de gitmiyorum, dedi Asmen. Botan
araya girerek;
-Gideceksin, gitmek zorundasn.
Asmen srtn yavaa geriye ekilerek aaca dayad.
Kollarn birletirdi, alays bir ifadeyle;
-Gitmek zorunda deilim. Sen nasl gitmek zorunda
grmyorsun kendini ben de grmyorum. lla da bu tepeyi
drelim diyorsan, al gcn git noktaya. Bir grupla ben bu
tepeye yneleceim.
Botan parmayla Asmeni tehdit ederek;
-Sen fazla ileri gidiyorsun heval Asmen. Ben blk
komutanym, stn olarak ne talimat veriyorsam yerine getirmek
zorundasn. imdi tekrar sylyorum. Talimattr, gideceksin!
Asmen pozisyonunu deitirmeden gayet sakin bir edayla,
-Ben talimat, malimat dinlemiyorum. Talimat verme gcn
kendinde buluyorsan blne sahip kma gcn de gster.
Talimat vermek o kadar basit deil. Yksek sorumluluk ister. Bo
yere urama heval. Ben asla gitmem.
Botan, Asmenin inadn biliyordu da bu kadarn tahmin

33

etmiyordu. Dayatmann anlamszln anlam olmal ki, bir sre

dndkten sonra;
-Tamam gitme. Eylemi iki timle yapacaz. Birinin banda
ben, dierinin banda sen olacaksn.
Gurubu altya kardlar. erli iki ayr yerden szacaklard.
Noktaya gidenlerden bomba ve arjrleri alarak raxtlarn
doldurdular. Giden grubun bana da Dlbirini verdiler. Sonra
oturup eylem plann yaptlar. Botan, Munzur, Arte bir koldan,
Asmen, Dlovan ve Doan dier koldan szacaklard. Asmenin timi
mevzilendikten sonra yksek sesle konumaya balayacak,
dman tahrik edici konumalar yaparak dikkatleri kendi tarafna
ekecek. Botann timi atei balatmayana kadar harekete
gemeyecekti. Szma yerleri birbirine uzak ve tersti. Gidiler
zaman alacakt.
Baarlar dileyerek ayrldlar. Hafif bir yamur iseliyor ve
kr karanlk yrmelerini engelliyordu. Tepe derin bir sessizlie
gmlmt. En ufak bir ses ve kprt duyulmuyordu. Dmann
ele geirdii btn tepelerde kocaman ateler yanyordu. Bu
tepede ise brakalm canlya dair kk bir iaret dahi yoktu.
Asmen bu sessizliin yabancs deildi. Ona Muratn ehit dt
an hatrlatyordu. Bu uurum sessizlii, kahpe bir pusu muydu?
Pusu da sessizlik gibi dilsizdi. Sabrd sessizlik, iinde lm sakl
tutan bir sabr.
Asmenin timi szarak yerine ulam, planladklar tarzda
konumaya balamlard. Yaklak bir saattir belli aralklarla
konuuyorlard. Arada bir, ok yaknlarndan hrt sesleri geliyor
ve aniden kesiliyordu. Dman da ate etmiyordu. Konumalarn
bir taktik olduunu biliyordu. Zmni bir uzlama gecenin karanln
delip geiyordu. Asmen mevzilendii yerden kalkarak ayakta bir
sre dolat. Bir bayann ayakta meydan okurcasna gelip gitmesi,
yksek sesle dman tehdit ederek konumas dman tahrik
edebilir ve dmann aaca atele Botann timi grltden
yararlanarak daha rahat szarak arkadan vurabilirdi. Dman
amalarn anlam olmal ki, tek bir mermi dahi skmamt.
Yaanan tam bir paradokstu. Nedense ormanlk tepe, gmld
derin sessizlikten hibir dn vermiyordu.Ne garipdedi Asmen.
lm ise yaamn kesitii bir yer bu tepe. Yaam sesli bir lk,

34

lm ise derin bir sessizlikti. Biz yaam, onlar ise lm anahtarn

tayorlar ellerinde. Tekrar ayaa kalkt, karanlk ormana uzun
uzun bakt, patlasn artk u silahlar demek zereydi ki, art arda
yaan mermi ve bombalarla tepe bir k lenine dnt.
Gecenin ldrtc bysne sz geiremiyorlard. Ate
ederek ilerlemeye baladlar. Tam o srada Botan'n Bji Serok
APO!diye slogan attn duydular. Sesinde bir tuhaflk vard. Sesi
ard, kesikti, aclyd ve o kadar da umut yklyd. Yoksa bu
kzlca kyametin iinde onlara m yle gelmiti. Her biri bir sre
bunun ikilemini yaadlar. Balarnn zerinden mermiler uuuyor,
salarnda, sollarnda bombalar patlyordu. Yamur gittike
hzlanyordu. Arada bir akan imek etraf youn bir aydnla
bouyor, sonra yeryzn karanln insafna terk ediyordu. Bir
ara Doan Asmene seslendi;
-Heval Asmen aadan biri bizi aryor.
Asmen olduka tedirgin bir ekilde;
-Nasl olur, daha yeni baladk. Kesin yolunda gitmeyen bir
eyler var. Srnerek geri ekildiler. Hzla sesin geldii yne
kendilerini braktlar. Munzur deliler gibi saa sola saldryordu.
zerinde cephane namna bir ey kalmamt. Silahnn
boalan arjr ormana taklp dmt. Yanna ilk ulaan
Doand. Yapm doann silahn elinden almaya alyordu.
kisi bouurken Asmen yanlarna ulamt. Asmen nce evresini
tarad, Munzur yalnzd. Asmenin yreini byk bir korku ve ac
dalgas doldurdu. Soru sormaya dahi cesaret edemiyor, Botan ile
Artei bir yerlerde bulmann umuduyla saa sola baknp
duruyordu. aresizce Munzurun koluna yapt, Doan kavrayan
kolunu tutup ekerek;
-Botan'la Arte nerde? Onlar geri ekilmediler mi?
Munzur ok olmu cevap veremiyordu. Asmen belki on
defa aralksz ayn soruyu tekrarlayp durdu. Munzur alyor srarla
silah istiyordu. Botan ile Arte ehit dmlerdi. Botan slogan
atarken, gsnden yaralanmt. Asmen, Munzurun omzuna sert
bir tokat indirdi ve;
-Kimse bir yere gitmiyor. Toparlann derhal noktaya
gidiyoruz.
Yol boyu kimse konumad. Her biri kendi suskunluunda

35

konutu. O zifiri karanlk onlar alsa iine, bir daha kmamacasna

kaybetse dehlizlerinde. Ya da zamana hkmedip gemie gitme
gleri olsa, eylem ncesi ana gitseler ve lme susayan Botann
elini kolunu balayp noktaya gtrseler.
Yrdler. Gecenin koyu karanlna, yamurun delirtici
iddetine aldrmakszn yrdler. Muratsz, Botansz, Artesiz.
lmszlk tohumlarn ekerek yol aldlar. Yorgun bedenlerine
hkmederek zaman deldiler.
Hozatn asi ocuu Botan; Kahperinin koynunda deliksiz
bir uykuya yatmt. Gnler ncesinden kararn vermiti o. Btn
gerilikleri terk edip gidecekti. zgrle gidiin bir kural da bu
olmalyd. Anszlk denilen ey bu muydu acaba? Botann gidii
anszln kendisi olmutu. ok acmaszd o. Anszlk sonras ac
ykl an dnmeyecek kadar acmasz ya da dnecek fakat
dizginsiz tutkusuna yenik decekti. Amansz kara geceye teslim
olacakt. Asmen dememi miydi bu ldrtan gece lm anahtarn
tayor. Zaman ona mahkumdur ve sen srar edersen sen de ona
mahkum olursun. Kudretlisin, ama kudretin u kahredici sessizliin
sabr tan atlatacak kadar deil. Onurlusun belki de ok onurlu
ama onurun seni uzun sreli yaam savana gtrecek kadar
deil. Soylusun tpk yzn sana dnk Munzurlar kadar ama
sen yllarca Munzurlarda savaan bir Munzur olmalydn. Daha ok
cevaplandrlmas gereken sorular vard. Oysa sen hepsinin
cevabn bir gecede vermek istedin. Hi dndn m? Bir yl sonra
annen geldiinde o gecenin srrn zebilecek sorularna yant
alabilecek miydi?
Bir yl sonra Botan'n annesi gelecek, Asmen onu Botann
mezarna gtrecek, annesi oturup saatlerce at yakacak ve
sorularna yant arayacakt. Sonra ba ucundan kalkacak, tek bir
damla gzya dkmeden itima karsnda tm arkadalarn anas
olarak nasl savalmas gerektiinin perspektifini verecekti ve
Asmen o an anlayacakt ki, ana yrei o gecenin srrn zmt.
Noktaya bir hayli ge ulatlar. Herkes toplanm
sabrszlkla onlar bekliyordu. Dier tepelerde bir ehit,
yaralnn dnda kayp yoktu. Tm sorular yantsz brakarak
oturdular. Daha nce noktaya ulaan blk durumlar biraz
anlatm yanlarnda Botan ve Artei grmeyince ehit dtklerini

36

anlamlardr. Birka dakika sonra kimse bir ey sormaz olmutu.

iddetli yamurun altnda btn g farkl bir alana doru
harekete gemiti. Yer ok uzak, grup ise ard. Gnn tm
yorgunluu bacaklarna bir yk gibi binmi admlarn
arlatrmt. Yaral arkadalarn grupla hareket etmesi tempoyu
daha da arlatryordu. Warini kamufleli bir yere gtrp
brakmlard. Warinin baca kopmu, ar kan kayb srekli
baygnla neden olmutu. Ellerindeki ilalar fazla bir ie
yaramamt. Warinin gtrlmesi mmkn deildi. Tanmas
ancak sedyeyle olabilirdi, o da uzun ve belirsiz yol srecinde iyi
olmazd. Manevrada bilinen yol hatlarn kullanmayacaklard.
Araziye vuracak, nerede, ne olduunu da bilmiyorlard. Warinin
ehit dme olasl olduka yksek, mdahale etme imkan da
yoktu.
Araziye vurarak saatlerce yrdler. Olduka zorlu ve
ypratc bir yol srecinden sonra yerlerine ulatlar. Buras
operasyonun dnda kalan bir aland. Olas bir duruma kar ertesi
gn mevzi yapmna baland. ki gn sonra Botan ile Artei
gmmek, Warinin durumunu yerinde grmek iin Asmen bir
grupla Kahperiye hareket etti. atmadan bir gn sonra dman
Kahperiden ekilmi, yaanan atmada yirmiye yakn kayp
vermiti.
Keif yapa yapa ilerleyerek Kahperiye ulatlar. lk olarak
Warin arkadan brakld yere uradlar. Warinin kald yer
derenin biraz yukarsnda gr bir ormann iiydi. Warin, yamatan
kendisini suya doru brakrken, aalara taklp ehit dmt.
Glmseme ve ac karm bir ifade vard yznde. Gzlerini
kapatmt. Antik kentin cmert tanrasnn elinde tuttuu dal
yoldalarna sunar gibi bir hali vard. Fedakarl ve canllyla
yoldalarnn kalbinde taht kurmutu. Merakl ve akkan araylar
tm zorluklar ezip gemiti. Ayan bast yerden bir su fkrm,
Kahperiye sinen kan ve barutu silip sprmt. Sabahn
sekiziydi, gn ne kadar da berrak ve maviydi. Warin mavilikte
yzyordu. Elinde smsk tuttuu yemyeil mee dal sonbahara
inat sararmamt.
Ayn yerde bir mezar kazarak Warin arkada gmdler. En
son zerini ormann iinde topladklar lolarla kamufle ettiler.

37

Sonra ar ar atma tepesine doru ilerlediler. Ulatklarnda

len olmutu.
Tepeye keskin bir barut kokusu sinmiti. Her taraf bo
kovan ve mermi paralar doluydu. Botan, gsnden taranm,
Arte bandan bomba almt. Murat, MG-3 n kurulu olduu
mevzinin tam nne dmt. Asmen, tepeyi boydan boya
dolat. Dman, ormann iine dalarak tek tek mevzilenmi,
tepenin drt bir yanna tek kiilik mevziler yapmt. Botan ile
Artein ehit dt yer, mevzilerin tam arasyd. Demek ki,
dman onlar da iine kadar ekmiti.
Botann gzleri akt. Yeil bakyordu yoldalarna. Sanki
Botan, Kahperinin sonbaharnn yengisine gelmeyen tm yeilini
hapsetmiti gzlerine. Yeil yaamd, yaam akyordu Botann
gzlerinden. Yeil umuttu. Yeil zgrln z suyuydu. Botann
gzlerinden yaamn zsuyu akyordu. Eli biraz ilerisinde yatan
Artee uzanyordu. Sanki elinde Artee ulatrmak istedii bir
mesaj vard. Eli, Artee uzanm ve sadece Artein anlayabilecei
gizli bir mektup tayordu.
Korumak m istiyordu yoksa
engellemek mi? Bir giz, bir ifreydi elin kendisi.
Artein kafas yana kaym, Botana bakyor gibiydi. Bir
eyler sylemek istiyor gibi az akt. O da bir sr, o da bir tlsm
tayor baklarnda. O deil miydi daha gn nce Asmen ile bu
tepeyi inadna savunan? Yorgunluun delirtici gcn yenerek,
direnen o deil miydi? Zamansz bir dinlenmeye ekilmiti Arte.
Uyanmazd artk. Yan bandaki yoldana srtn dnp kalkar
myd hi? Talimat adamyd Arte. Syleneni harfiyen yerine
getirmenin amaz eriydi. Partiyi komutanlarnn ahsnda tanyan
ve seven drst ve temiz bir halk ocuuydu Arte. Kitabnda
anlad ve bildii kadar yapmak vard. Bu anlamda szn
pratiiyle btnletiren byk bir eylem militanyd.
Tepenin banda mezar kazmak iin uzun sre yer aradlar.
Ormann skl ilerini zorlatryordu. Nihayet uygun bir yer
buldular. Yan yana iki mezar yaptlar. Yoldalarn kendileriyle
getirdikleri battaniye ve naylonlara sararak gmdler. Yer
bulamadklard iin Murat da mevziye yakn bir yerde gmdler.
Her kazdklar yerde aa kklerinin ve damarlarnn kmas
saatlerini almt. lerini bitirdikten sonra tepenin banda bada

38

kurup oturdular. Her biri kim bilir neler dnyordu. ok uzaklara

dalmlard. Kim bilir belki de ok yakndaydlar. Gne batmak
zereydi. Kendilerini tepeden brakarak, geldikleri yere doru
harekete getiler. Yol uzun, yrekleri kurun gibi ard. Kahperi
ise ldrtan bir karabasan. Hi durmakszn yrdler. Zaman
kendilerinde durdururcasna. Sanki dursalar zaman dizginlerinden
boanacak, aacak yerle bir edecek onlar. Sonbahar yapraklar
gibi sarararak dklecek onlar da. Oysa onlar inadna mavilemek
ve yeillemek istiyorlard.
Noktaya afak skmek zereyken ulatlar. Arkadalar da
yeni uykudan uyanm, itima iin hazrlk yapyorlard. Snmeye
yz tutan kzn banda bir sre oturup dinlendiler. Sonra tekmili
vermek iin Asmen arkada ynetime kt.
Onlar ayrldnda slenme alanlarn keif amal gruplar
kmt. Sonu olumsuzdu. Dman alanlar denetime almt. Ksa
srede de brakacaa benzemiyordu. K yaklayor, gcn bir an
nce hazrlk yapp yerlemesi aciliyet arz ediyordu. Dmann
oyununa gelmilerdi. Btn alanlar boaltm, dmann alanlara
yerlemesinin koullarn kendi elleriyle hazrlamlard. Bu
dzeyde bir gaflet olabilir miydi? Dman btn gc Aliboazna
koymay planlam ve adm adm bu plann hayata geiriyordu.
Hareket, yaam ve sava tarznn sava kanunlar dnda ilemesi
eyaleti gnden gne tasfiyeye doru gtryordu.
Dmann gerillaya ynelik genel stratejisiyle birlikte eyaleti
bir para olarak ele alma, dmann taktiini tahlil edip, ona gre
taktik belirleme ve mevzilenme, eyalette yaanan ciddi bir
sorundu. Siyasi ve ideolojik krlk, askeri krl douruyordu.
Fedakarlk ve drstlk kstas bu krln karanlnda birer
siluetti sadece. Karanl aydnlatan birer meale olan sevgi ve
umut yrein derinliklerinde yanmakta, fakat beyin karanln
girdabndan kurtulamamaktayd. Duygu ve dnce arasndaki
dengesizlik gnden gne bu mealenin n zayflatmaktayd.
Bazen yle anlar olmaktayd ki, dnceden kopuk, dengesizce
gelien duygusal fanatizm mealeyi yanp snen bir saman alevine
dntrmekteydi. deolojiden, siyasetten kopuk bir insann
drstl, fedakarl ve direngenlii yalnz bana hibir anlam
ifade etmemekteydi. En byk erdem olan drstlk ideolojik

39

gdadan yoksun kalnca bu defa erdemsizliin tohumlarn

retmekte ve zamann etrefilli tuzaklarna kurban gitmektedir.
Umut hi bitmemekte, yrekte hep bymekte, fakat ila antas
srekli yannda bulundurmaktayd. nk umut yar felli bir ocuk
gibi bymekteydi.
Gcn kald yer ok uygun deildi. atmaya elverili bir
alan hi deildi. Dman tarafndan birok alan tutulmutu. Ak
olan Kahperi ve Aliboaz idi. Orada kalmalar sakncal olduu iin
tekrardan Kahperiye hareket ettiler. atma srecinde kaldklar
noktaya dman girmemi ve nokta deifre olmamt. Birka gn
orada kalp dinlendiler, youn toplantlar gelitirip atma
srecini sonrasn deerlendirdiler. Yaplan yeni planlamalarla bir
blk dnda tm gcn Aliboaza girii kararlatrld. Zaten
mevcut durumda dier alanlara da gidemezlerdi. yle bir yaklam
sadece zaman kaybn getirecekti. Acaba gerekten yle miydi?
Baka bir seenek yok muydu? Oras tartlr bir konuydu.
Dzenlemeler ok aceleye gelmi, yzeysel yaklalarak
geitirilmiti. Tartlmas gereken birok boyut ayrntl
tartlmam, adeta es geilmiti.
Kar da yamaya balamt. Sonunda Kahperi, Munzarlara
yenik dmt. Dman, gcn Kahperiye gemi olduunu
anlam olmal ki, Kahperiyi youn kara ramen youn havan
atlarna tutmutu. Tanzik karakolunda youn bir hareketlilik
vard. Dmann alan tutma ihtimali yksek grnyordu. Hatta
baz yerlere keif gruplar kartmt. Bir sre sonda noktann
evresine de havanlar dmeye balad. Hzla kendilerini dereye
brakp, yamalara tek tek daldlar. Akama doru Aliboaza
hareket edeceklerdi. En uygunu kar yaarken gitmeleriydi.
Bylelikle iz sorunu kmayacak ve ksa srede deifre
olmayacaklard. in aslna baklrsa dman olduka planl bir
ekilde onlar Aliboaza sryordu. Btn alanlar tutarak
Aliboaz kapsn ak brakmt. Bu gerei aylar sonrasnda
dman souk yzn ok kstaha gsterdiinde daha iyi
anlayacaklard.
Onlar artk Aliboaz yolcularyd. Aliboaz 38 isyannn
direni mekanyd. Acl Dersim halknn dilsiz tanyd. Btn
aclarn ve sevinlerin, aklarn ve akszln, atlarn ve zgrlk

40

lklarnn giz diyaryd. aresizliin aresiydi Aliboaz. 38de de

yle olmam myd? Dermanszln dermanym dememi miydi
halkna?
Kucak amam, basmam myd barna? Aliboaz soylu
direnilerin diyaryd. Onun gc soyluca direnmeye ve
kahramanca ehitler vermeye yetiyordu. O, onurluca ehit
denlerin gmtyd. Yaam ile lmn i ieliinin tasfiriydi o.
Yaam diyalektiinin kendisi, gerein gizemli bahesiydi o.
Tarihin M ve sonrasnda buluma ve atma ekseni.
Uzanrd Ylan dalar bir damarn Munzura brakarak.
Yaam zn Munzurdan alr. Kvrlarak arkadan sarard
Aliboazn. Ylana benzerdi Ylan dalar. Adn bu benzerliinden
alrd. Deiik efsaneleri vard Ylanlarn. Kimilerine gre ok gzel
bir kzn koruyucusu olan bir ylann kzn lmnden sonra
kendisini daa dntrmesiydi. Kimilerine gre ok ylann
oluundand, bu dan ylan da oluu. Kimilerine gre ise
Munzurun kvrlarak uzanan Dersimi kucaklayan koruyucu ve
cmert eliydi. Tpk Munzura benzerdi Ylanlar. Yaz, k kar eksik
olmazd doruklarndan. klmaz tepeleri, almaz uurumlar vard
Ylanlarn ve Aliboazn bak gibi kesen derin vadileri, serin
kaynak sular ve bir de gr ormanlar vard. Ylanlar Taar suyuna
doru kollarn brakr muhteem bir gzellik katard Aliboaza.
Bu kollar Ylanlardan kvrlarak ayrlr suya doru inerken, daha bir
yumuar suyla sanki tarihi szlemesini yapmaya soyunurdu. Suya
doru inerken uysallar, gr ormanlar, yumuak corafi yapsyla
zgrce bir bulumay yaard. Suya yaklatka yaam akard bu
dalardan. Suya karr ve gerek anlamna o zaman ulard.
Kaynan Ylanlardan alan bu derin vadiler Taara doru indike
younlar, yemyeil corafyas ve rengarenk da iekleriyle
adeta yaam kaynana dnrd. Her yerinden yaam fkrr ve
insana sarho edici bir etki brakrd. Ylanlardan kaynan alan
stbeyaz kaynak sular Munzur'u kskandrrcasna akar Taara
karrd.
Taar en byk kolunu Kahperiden brakr, irili ufakl
onlarca suyun karmyla koca bir rmak olur emizgezeki blerek
Kebana akard. Kvrmn Aliboaza doru ald yerde 38den
kalma ve kale gibi donanml Amutka karakoluna hrnlaarak

41

yzn dner Aliboazn iine doru neeyle akard. Taarn bir

tarafnda Ylanlar ve kollarnn oluturduu doa harikas dier
tarafndan ise sarpl ve asilii ile insan rkten Bozan srtlar
uzanrd. Bozanlarn emizgezeke doru uzanan tepesinde Akirek
karakolu bulunurdu. Amutka karakolu Aliboaza giri ve k
kapsyken, Akirek karakolu ise bu rolle birlikte, tepecilikte
yapyordu. Amutka ve Akirek aras uzanan Bozanlar Aliboaza
doru sokulduka sarplar ve arkaya Hozatn Mala Xode denilen
alana doru gittike dalgal, yumuak ve plak bir arazi biimini
alrd. Bozanlarn Mala Xode ye kadar orman yoktu. Sadece
Amutkaya doru bir yerde arazi biraz daha ykselir, tm
Bozanlara hakim bir grnm izerdi. Bu ykseltiye pilav tepesi
denilirdi.
Pilav tepesinin bir yz Bozanlara bir yz de Amutkaya
bakard. Bozanlarn zttyd bu tepe. ok sk olmasa da ormanlkl
yapsyla Bozanlara stten bakard. Bozanlarn Taara doru biraz
daha sokulduu bir yerde hemen karsnda byleyici bir elale
Taara akard. Buraya gen denilirdi. Buras ayn zamanda Hozat,
Ovack ve emigezekin kesitii yerdi. Ylanlardan kaynan alan
su, Taarla burada buluurdu. ki suyun birletii yerde arazi biraz
ykselir sonra yayvanlar, geni bir dzlk olur ve bu dzl
elaleyi oluturan su keserdi. st yamalar tmden ormanlk ve
yabani meyve aalarnn serpitii dzln kendisi de deiik
renkte kr iekleriyle harikalar diyarn andrrd. Dzl ikiye
blen su at gibi duran iki kayalk arasndan karlkl birbirine
bakan sarp kayalarn arasndan fkrrd. Suyun kaynana doru
giderken, uzun bir maarada yol alr gibi bir duygu uyanrd
insanda. Hemen tavannda ba aralktan aa doru szan gne
klar ieriye byl bir hava verirdi. Aliboazn en scak
aylarnda dahi buras srekli serin olur, fkran sular kk su
tanecikleri ykl bir esinti olutururdu. Taara indike bir yerden
sonra bu kayalklar biter, dzlkte bir yere kadar akan su Taarn
kyndaki sar kayalkta byk ve bembeyaz bir elaleye dnrd.
elalenin arkasnda ak bir ikeft bulunur, ikeftin renkten
renge giren sarkt ve dikitleri insan doann gizemli diyarna
ekerdi. Buras elalenin btn serinliini hapsetmi gibiydi. Tpk
suyun kaynandaki gibi bir esinti durmakszn burada da eserdi.

42

elalenin hemen bir ka metre ilerisinde dereye yakn az dar bir

maara bulunurdu. 38 isyannda halkn yaad gizli
korunaklardan biriydi. Maarann iindeki kemik ynlar insanda
derin bir rperti yaratrd. Aliboaz bir ylan gibi souk ve bir o
kadar da ekiciydi. Aliboaza kar gven ve gvensizlik duygusu
i ieydi. Aliboaza giren g, girip girmeme, sevip sevmeme
arasndaki ikilemi srekli yreklerinde canl tutuluyordu.
Btn g Aliboaza doru harekete gemiti. iddetli
yaan karn altnda soluklanmadan yryorlard. Kahperiyi geride
brakrken, Asmenin gzlerinin nnde atma sahneleri tek tek
gelip geti. Muratn ahadeti, Warinin yaralanmas ardndan
ahadeti, Botann engel tanmaz eylem srar ve sonras, iini derin
bir ac sard. Yere temas etmiyor, bolukta yryor gibiydi.
Dalgnd. Dalgnln kar beyazna brnen gee saklyordu.
Gemii, o an ve sonrasnda olabilecekleri dnyordu. Rzgar
kar yzne doru savurduunda ancak yolda olduunu anlyor ve
dikkatini toplamaya alyordu.
Evet, yine Aliboaza gideceklerdi. 95 Zeki sreci geldi
aklna. O zamanda Aliboazndayd. Kabus gibi bir k
geirmilerdi. Zekinin tketici ve ykc tarz Aliboaz cehenneme
evirmiti. Demek ki, cenneti insanlar yapar ve insanlar ykard.
nsann ruhu cehennemlikse en harikulade doa harikasn dahi
cehenneme
evirirdi. Zeki 95te Dersim gcnn ounu
Aliboaznda tasfiye etmiti. Geri kalanlarda ruhen tasfiyenin
eiine gelmiti. Toparlanma o kadar uzun bir zaman almt ki, bir
dnemi Dersim k uykusunda geirmiti. Hatta uzun bir sre
yapda Aliboaz psikolojisi olumu, kimse Aliboaza girmek
istememiti.
Asmen birden irkildi. Dnd eyler kendisini
rktmt.Aman tanrmdedi.Ben neyin balantsn kurmaya
alyorum95 srecini unutmaya alarak arkasnda yryen
arkadalarla konumaya balad. Aliboazn gzelliklerinden dem
vuruyor, anlata anlata bitiremiyordu.
ki gnlk bir yol yrynden sonra Aliboaza
ulamlard. Ylanlarda kar Aliboaznda yamur yayordu.
Vadinin ii Keban barajnn etkisinde kaldndan dolay havas
daha nemli olur uzun bir sre kar tutmazd. ou zaman

43

ykseklere kar yaarken, vadinin iine yamur yaard.

Aliboazna bahar erken gelirdi. Darda kar metreleri bulurken
burada kardelenler kar, vadi suyun azndan balayarak
yukarlara doru yeillenmeye balard. Aliboaz bir d lkesiydi.
Muhteemliin ve kabusun i ie getii, ad konulmayan bir masal
lkesi.
Vadi boyu 38den kalma eski ky ykntlar vard. Her biri
direniin kalesi ve Dersim tarihinin dilsiz tanyd. Kahperiden
gelen g dzlkteki ykntnn evresinde mangalar eklinde
yerlemiti. Bir ksm arkada elale dzlne dalm sadan
soldan al rp toplamaya alyordu. Dzln tam ortasnda
temelleri silinmek zere olan iki ev yknts vard. Daha on dakika
gemeden evreden topladklar ufak tefek odunlarla kocaman
ateleri yakm, kara aydanlklarn atete tutmaya balamlard
bile. ay gerillann yorgunluk ortayd. Nedense ay her
yudumlaylarnda yorgunluklarnn damla damla topraa akt
hissine kaplrlard.
Asmen toplad odunlar yanmakta olan atein yanna
brakarak eski ev ykntsna doru ilerledi. Evin temeli hafif
belirgindi. inde kk toprak tmsekler olumu, yabani otlar
bitmiti. Gne yeni douyordu ve stmyordu. Asmen temelin
iindeki toprak ktlesinin zerine oturdu. Isnmaya alarak
kollarn kendisine sard. Baklar evin bozuk temeline kilitlenmiti.
Bir an ninesini dnd. Bu ev ninesinin evi olabilir miydi. 38
katliam srecinde ninesinin evi de Aliboazndayd. Asmen henz
kk bir kzken ninesi ona srekli Aliboaz ve Aliboazndaki
kyn anlatrd. Ninesinin ky de kk haneli, dan yamacnda
dereye yakn bir dzlkteydi. Belleini zorlad ve birden ninesinin
anlatmlar bir bir aklndan gemeye balad. Bir anda onun sesini
duyar gibi oldu. Bilgece oturmu bir yandan Asmenin salarn
okuyor, bir yandan da anlatyordu.37 yazyd kzm. Deden,
baban ve kyn btn delikanllar, gen kzlar tfekleri alp
savaa gitmilerdi. O zamanlar baban 18-19 yalarnda gen bir
delikanlyd. Evleneli bir yl olmutu. ok gzel bir ei ve bir de
kundakta bir ocuu vard. ocuu kk olduu iin ei savaa
gitmemiti.
O gn kyde sadece yallar ve kk ocuklar kalmt.

44

Daha nceki gnler tepelere ta tamak, erzak gtrmek iin

hepimiz giderdik. Byk talar tepede biriktirir, dman tepeye
kmaya altnda kocaman talar aa doru yuvarlardk.
Fieklerimiz erken bitmesin, dar gnlerde daha fazl lazm olur
diye yapardk bunu. En okta yemek ve su gtrmek iin
trmanrdk o tepelere. Sonra kan ter iinde yorgun argn kye
dner ve bu defa ocuklarn talimine balardk.
te bahsettiim o gn ayr bir cepheden dman halk
pskrterek kye girdi. aresizce rpnp duruyorduk. Hepimizi
toparlayarak meree koymaya altlar. Biz direniyor, tm
gcmzle ocuklar uzaklatrmaya alyorduk. dman
askeri beni smsk tutmutu. Nasl olduysa n savurarak
ellerinden kurtuldum. Ben onlarla bouurken merei oktan
atee vermilerdi. Ellerinden kurtulup kaanlar arkadan taradlar.
Kurtulur kurtulmaz son hzla komaya baladm. arkama
vererek beni yakalamaya altlar. Bizim kyn yan tarafnda
Ceviz deresi dediimiz kvrml bir dere vard. Derenin iinde
kocaman yal bir ceviz aac ile ondan on dakika uzaklkta kk
bir st aac vard. Koarak kendimi dereye braktm. Her taraf
plakt, saklanacak yer bulamyordum.
Dmanla aramzda az bir mesafe kalmt. Ceviz aacn
geerek koar adm hzla st aacna ktm. Dere kvrml
olduu iin dman kvrma ulamadan ben aacn zerine
yerlemitim bile. Aacn kendisi kkt fakat yapraklar geni ve
grd. Beni saklamaya st aacnn gc yetmiti. evreyi
arayp taradlar, nedense aaca bakmay akl edemediler. Kfrler
savurarak geri gittiler.
Nefesimi
tutarak
beklemeye
baladm.
Havann
kararmasyla gidip savaa katlacaktm. Vakit akama yaklatnda
bizim komu kyden dumanlar ykselmeye, derinden gelen lk
sesleri artmaya balad. Yaklak bir saat sonra iki hamile gelini
getirip benim bulunduum aaca baladlar. Sanki damarlarmdaki
kanm donmutu. Grlmemi bir vahete tank oluyordum.
Sngyle iki gelinin karnndaki yavrular kardlar. O merekte
ocuklarla yanp yklsaydm da bu manzaraya tank olmasaydm.
Asmen, tarih ncesine dalm, gzn krpmadan ykk eve
bakyordu. Kendi kendine buras ninemin ky olabilir mi?diye

45

geirdi. Sonra ban kaldrp dikkatlice evresini inceledi. Bir tek

ceviz ve st aacnn olduu bir dere yoktu. Demek ki buras
deildir, diyerek mangaya doru ilerledi. Mangaya geldiinde
uyank kimseyi bulamad. Arkadalar aylarn imi, dinlenmeye
ekilmi onun iinde ay soumasn diye aydanl kze yakn
koymulard. Asmen de demlenen aydan bir bardak ierek
dinlenmeye ekildi. leden sonra Aliboazndaki blk yanlarna
gelmiti. Bu blk dier glerden bamsz bir sredir
Aliboaznda k stlenmesi yapyordu. Kahperi toplantsna
gelmeyen tek blkt. Aliboazndaki stlenme belli sayda bir
g iin yaplmt. Bu kadar byk bir g hesapta yoktu.
Younluk kn sorun karabilirdi. Bunu azami dereceye indirmek
iin o ksa sreci deerlendirip biraz daha hazrlk yapacaklard.
almalara gelen gten de katlm olacakt. Kendilerini yeniden
planlayarak k konumlanmasna gre yerletiler.
Aliboaz blnde Asmennin kardei Beremde vard.
Asmen geldiinden beri Berem yanndan ayrlmam sohbet
zerine sohbet konular am aylarn zlemini gidermilerdi.
Asmen her zaman Berem ile arasna mesafe koyar, kardelik
gerekesiyle yoldalk ilikilerinin anmasna izin vermezdi.
Berem biraz daha duygusal yaklar, her eyden nce onlarn
karde olduunu her defasnda Asmene hatrlatrd. Asmen'in
mesafeli duruunda sevgisizlik deil daha byk ve anlaml bir
sevgiye davet vard. En yce sevgi ortak amata bulumakt ve
onlar bunu yapmt. Sevgi zgrlk ilikisinde bulumann ta
kendisiydi. Sevgi Beremdi. Sevgi Warin, sevgi Dlzar, sevgi
Botan, Arte ve Muratt. Sevgi hepsinin bilekesiydi.
iddetli bir ka girmilerdi. Gnlerce gz atrmayan kar
ya Aliboaz beyaz bir yorgan gibi rtt. Lapa lapa yaan
karn altnda yer yapm devam ediyordu. Asmen ile Dlzar
takmlarn alm genel gten daha uzak bir yerde
konumlanmlard. Gnleri alan yer yapm nihayet bitmiti. Gcn
ou ikeftlere yerlemiti. 38den kalma bu ikeftler yllarn
kullanmyla doal bir ev grnm almt. Yan yana 3-4 ikeft ve
gemi yllardan kalma bir ka tnel vard. Son onarm almalar
ve genel bir temizlikten sonra k eitimi devresini balatacaklard.
97 baharn final ylana giri olarak hedeflemi, k

46

eitimlerini de final ylna hazrlk temelinde gelitireceklerdi.

Elbette finale oynayacak olan esas g militand. Bunun iin her
eyden nce militann kendisini finali oynayacak bir dzeye
getirmesi gerekiyordu. Bu anlamda en stten en alta kadar, gl
bir sorgulama, eletiri ve zeletiri dzeyiyle yeniden yaplanmaya
gidilmeliydi. K boyu dmann ok ciddi sabote edici bir ynelimi
olmamasna ramen ok fazla srecin derinliini ve ciddiyetini
anlayan, kendisini ona gre ele alan bir yaklam ierisine
girilemedi. Zekinin eyalet tarznda hakim olan anlaylar yeterince
zmlenemedi, aksine Zeki taklitilii bir tarz olarak kanksand.
Sorunlarn, anlaylarn zne inmeyen, geitiren, teet geen
yaklamlar bir hastalk gibi yaylyordu. Ufak-tefek baarlarla
tatmin olan kk dnyalar Nasl yaamalnn cevabn
karlamyor,
basit
hayallerin
krletiren
etkisinden
kurtulamyordu. nsan devrimiyle, yaam devrimiyle karln
bulacak olan bu soru herkesin dnmeden cevap verdii
anlamszlk ynna dnyordu.
Olduka elikili ve atmal bir kt. Bir taraftan dikkatleri
sorunun esasna yneltmeye alan yaklam sahipleri dier
taraftan srarla buna kar direnen tutum sahipleri kran krana bir
savaa girmilerdi, fakat bu sava ne yazk ki tabana ok gl
yansmyordu. Ynetimin arasnda souk sava eklinde srp
gidiyordu. Bir bakma taraf olan ama taraf olmann gerei olan
rgtl mcadeleyi yaratmayan biimsiz durular ykc sonulara
yol ayordu. Kaybolular vard, bir eyler para para kaybolup
gidiyordu. Yaamn teminat olan kadn hem yaamn ok iinde
hem de fazlasyla dnda olan belirsiz gereiyle bu ters gidiata
ivme kazandryordu. Kadn yaamn ve savan iindeydi belki ama
kendi cins kimlii ve rengiyle de en dndayd. Erkei taklit, kadn
renksiz klm, nasl yaamalnn cevabn oluturmas gerekirken
ne yapmalnn ortak yaklamn dahi gelitirememiti. Oysa z
ve zgrlk aray gl olan o kadar ok kadn vard ki. Tek sorun
bu prlanta gibi yapya gl bir ideolojik dorultu vermekti. Bu da
en bata ynetimin greviydi. Tarz, gelitiren deil,
marjinalletiren bir karaktere sahipti.
Zilan gerei kadnn ve PKKnin z kimliiydi. Kendileri bu
gerein neresindeydiler? Zilan tm gelenekselliklere ve basit

47

yaam alkanlklarna kar bir sava gereiydi. Etkili bir silaht

Zilan. Yaam rten, gasp eden, alan anlaylara kar bir
intikam silahyd. Zilan sorgulayan, sorgulatan, arayan, araya
srkleyen yksek zgrlk araysyd. Zilan egemenlie kar
bir kadn tavryd. Kadnn ortak anlay, ortak ruhu ve ortak
duruuydu. Zilan evet Zilan yaam ve sava gerekesiydi. Bu yakc
gerei ne kadar anlam ve zmsemilerdi? Oysa onlar finale
gtrecek olan iki izginin zmlenmesi ve iki izgide
netlemeydi. Zilan ve Zeki izgisinin fark arpc ortaya
konulmadan, tercihler netletirilmeden savatan bahsetmek
hayalden ibaretti. Yrtlen eitimlerde belli bir tartma ve
younlama dzeyi olsa da sorunlarn kaynana inmede
yzeysellik vard. Ayaz geen gnlerden biriydi. Berrak bir
gkyz ve etraf kar beyaz aydnla boan dolunayl bir
geceydi. Asmen ile Dlzar toplant iin arlmlard. Eitim sonras
takmlarda nderlik gerei zerine hararetli yrtlen
tartmalar kendi doal scaklnda brakarak ikeftlere gitmek
iin kalktlar. Kaldklar yer yamata byk bir tan altyd. Daha
yeni kamufle edilen patikadan kendilerini dereye braktlar. z
sorununu engellemek iin ikeftlere giden patikay derenin iinde
amlard.
Dlzar bir ara olduu yerde durarak uzun sre dolunaya
bakt. Sonra Asmene dnerek;
-Dolunayn ne kadar dingin ve efkatli bir var, deil mi?
Nedense dolunay beni ok hznlendiriyor.
Asmen oldu olas dolunayl geceleri ok severdi. Gerillada
ayl geceler fazla sevilmez, sknt yaratrd. nk dmann en
hareketli olduu ve grntnn en rahat alnd geceler
oluyordu. ou zaman Asmen sevgiyi belirleyen ihtiyalar mdr
acaba? diye dnrd. Bu gerein etkisini gz ard etmezdi
fakat hi bir zaman belirleyen bir olgu olarak da almazd. Tpk
dolunaya duyduu sevgi gibi. nsan ihtiyalar her zaman
greceliydi. Oysa gerek sevgide grecelik yoktu. O gerein ta
kendisiydi. Asmen sevgi dolu baklarla Dlzarn aylanan yzne
bakarak;
-Sen neyi seviyorsun biliyor musun heval Dlzar? Sen aydaki
kz seviyorsun. Yani zgrlne ak ayl gelini seviyorsun.

48

Dlzar byk bir aknlk iinde;

-Ayl gelin mio da ne demek?
Asmen glmseyerek;
-Uzun bir hikayedir. Bir gn sana anlatrm. Ay ok soylu bir
gk cismidir. Acaba bizde yeryznn soylu cisimleri olabilecek
miyiz? Neyse. Biliyor musun? imde anlam veremediim bir sknt
var. Yolunda gitmeyen bir eyler olduunu hissediyorum fakat
buna isim koyamyorum. Sende de buna benzer hisler geliiyor
mu?
Dlzar cevap vermeden bir sre yrd. Sonra nndeki iri
gvdeli ceviz aacnn altnda durarak srtn aaca dayad. Ban
kaldrp gzlerini aya dikti.
-Hisler ama hangi hisler? imde o kadar ok his var ki. nsan
zgrce konuup tartmad zaman insanda his olay daha fazla
geliiyor. Herhalde kadnn hisleri bunun iin ok gl ve
gerekidir. nk istedii gibi kendisini ifade edemez ve o
noktada harcayamad enerjiyi iine hapseder ve bu enerjiyle
btn dndklerini farknda olmadan sentezler. Bu sentezin ad
histir Asmen. Fakat kadn olarak kendimizi ok tanyamadmz
iin bunun da farknda deiliz.
Asmen szn keserek;
-Yani biz yaananlarn farkndayz da ifade mi edemiyoruz?
Ama ben grdm her neyse dile getirme noktasnda kayg
tamyor ve korkmuyorum. Ona ramen garip hislerde yayorum.
Dlzar aya takl baklarn Asmenin yzne kaydrarak;
-Salt yle deil. Her ey bir insann grd kadar da
deildir. Senin grdn belki de gerein kk bir kesitidir.
Oysa gerek ok daha byk ve kapsamldr. Gerei gizlemeye
alanlar asndan gerei az grenler fazla tehlikeli olmazlar.
Biraz daha fazla grenler ise onlarn azl dmanlardr. nk
onlar alternatif olmaya adaydr. Gerek gtr Asmen. Bundan
dolay da gerei grdn oranda glsn. Anlyor musun?
Yanl anlama, sen gerei grmyorsun anlamnda
sylemiyorum. Dikkat et sana olan yaklamla bana olan yaklam
farkldr. Eyalet ynetimimize gre ben nderlii grdm iin
szlerim ve davranlarm yap zerinde daha byk bir etki
yaratabilir. nk nderlik en byk devrimci gerektir.

49

Asmenin kafas biraz karm gibi oldu. Beyninde eitli

renkte ve biimde soru iaretleri uyanp kayboldu. Gzn
Dlzardan ayrmadan;
-Sorun nderlii grmekse, Zeki srecinde de nderlii
gren onlarca arkada vard. imdi de var. rnein Llav
arkadata nderlii grm, bizzat eitimini alm. Hatta nderlik
sahasnda kadn zerine zmlemelerin youn olduu bir srete
kalm, fakat duruuna bakyorsun tam bir erkek taklidi. Mesela,
sa arkada sinirlenip tekmeyle sobaya vurduu gibi, Llav
arkadata geen gn fkelenince tekmeyle sobaya vurup dereye
yuvarlatmt. Emir-talimatla i yapmaya alyor. Olduka
brokratik ve sekter. Oysa nderlik kadn zgnl ve kadn
rengi diyor. Bunun anlam derinliinden uzak bir yaklam var
gibime geliyor. Geri bende zgnlk ve kadn rengi nedir, ok
fazla bilmiyorum ama erkein tarzndan ok farkl olduu kesin.
Kald ki sorun nderliin uzandan ya da yaknnda olmak deil,
nemli ve gerekli olan nderlii anlama gcn gstermektir.
Dlzar, Asmene bakp glmseyerek;
-Elbette nderlii anlamak zaman ve mekana bal deildir.
Bir insann zgrlk araylar ve tutkular ne kadar glyse o
oranda nderlik gereini anlamaya alr. Bir insan zgrlk
amacnda net ise bir zmleme bile yeterlidir. Zilan arkada buna
ok arpc bir rnektir. O da fiziki olarak nderlii grmemiti,
fakat hi bir yere smayan gl zgrlk tutkusu onu nderlii
iliklerine kadar yaattryordu. nderlii grm, eitimini alm
olsayd verdii mcadele yap zerinde daha etkili olurdu. Zilan
dorularn militanyd. Snrsz bir mcadele azmi vard, fakat
ayaklar havadadr diye ciddiye almayanlarda az deildi. Ta ki
sznn eylemini ortaya koyana kadar.
Asmen tekrar szn keserek;
-zgrlk mcadelesini yrtmede elbette nderlii
grmenin avantajlar olduka fazla ve nemlidir. Ama doru ve
etkili kullanan asndan bu byle, nderliin yannda kalm olsa
bile nderlii anlamak istemeyen ya da nderlii uygulamay
kendi bireyci karna uygun grmeyen kiiler de, bir yanl hakim
klmann mcadelesini gl verdike etkili oluyorlar. Anlayanlar
asndan da benzer durum geerlidir.

50

Dlzar birden telala saatine bakt,

-Toplantya ge kalacaz. u anda balam olabilir. sa ve
Llav arkadatan fra yemeye hi niyetim yok, dedi.
Patikaya girerek ikefte doru yrdler. ikeft dereden
yaklak yz metre yukarda bir yerdeydi. Hemen altnda derenin
aznda iki kocaman ceviz aacyla, bir ka st aac vard.
St aalarnn altnda yerden fkran kaynak suyu
Aliboazndakilerin tadna doyulmaz temel ieceiydi. emeden
birer avu su yudumladktan sonra yukarya doru trmanmaya
baladlar. Dlzar yrrken olduka dalgnd. Dalgnl yryne
yansyordu. Arada bir yalpalyordu. Kendisini ok yalnz hissediyor
olmalyd. Rastgele savat iin ok hedef olmutu. sa ile Llav,
Dlzar ok gndemletirmi ou defa yap iinde tehirini
yapmlard. Hatta onlara kar duru iinde olan Hamza arkadala
ittifak gelitirdiini dahi sylyorlard. kisi de tarzn zmlyor
fakat gl zm yntemleri gelitiremiyor, tersine ciddi
yntemsizliklere dyorlard. Dlzar iinden Bunlar beni,
etkisizletirecek. Bu kesin gibi grnyor. Acaba ne yapmalym?
Llav da sa arkada gibi kendi kariyerini dnyor. Kadn
yoldann harcanmas onun umurunda bile deil. u egemenlik
hrs ne kadar lanetli bir duygudur tanrm. O kadar ldrc ki
insanlarn vicdann kreltiyor. Yrek donuyor, vicdan ilevsiz
kalyordedi.
Asmende kendisiyle monologdayd. Kendisini hem gl
hem de olduka gsz hissediyordu. Bildikleri ona g veriyor
bilmedikleri ve bilmedii eylerin olduunu bilmesi ve bu
paradoksu zememesi ise gsz dryordu. Tm elikilerinin
cevabnn nderlik olduunu dnyor, bu konudaki yetersizlik
adeta iini kemiriyordu.
ikeftin kapsna geldiklerinde msaade isteyip ieri girdiler.
Henz sa gelmedii iin toplant balamamt. Anlalan
gecikmesini gerektiren bir ii kmt. Toplantnn bileimi kendi
iinde sohbete dalmt. Ksa bir sre sonra sa'nn geliiyle
toplantya geildi. Yaplan olaan bir toplant deildi. Baz zgn
durumlar tartmak iin gelitirilen bir toplantyd. Aliboazndaki
erzak gittike azalyordu. Bahar yaklamasna ramen, darda diz
boyu kar vard. Kald ki, Dersim de k bazen 5-6 ay srerdi. Tedbir

51

amacyla erzak teminini imdiden yapmalar gerekiyordu. Kylere

gidemezlerdi, tek gidecekleri yer Kahperiydi. Burada bir blklk
stlenme vard. Dmann alana youn yklenimi olmasayd bir
blk orada kalacakt.
Kahperiye gidi zerine tartmalar geliirken atmosfer
yine arlamt. Fanusun lo bu ar havay daha fazla
derinletiriyor gibiydi. slenen cam aarak evreye yaylan lgn
k ikeftin ta duvarlarnda ilgin glgeler oluturuyordu. Asmen
gzn dikmi glgeleri izliyordu. Ortamdan kamak iin gzel bir
ura bulmutu. Bir taraftan da elinde olmadan konumalar
dinliyor, hatta karmamaya alyordu. Konuan Hamzayd, sesi
sertti, sesinde bir avukatn nutuk eken havas vard.
-Biz bata da btn gcn Aliboaza girmesinden yana
deildik. Dmann ne kadar yklenimi olursa olsun bir tabur ok
rahatlkla darda kalabilirdi. in iinde taklit var. Zeki de Dersime
geldiinde 500-600 kiiyi Aliboaznda toplamt. Neymi? Gya
herkes onun yksek eitimlerinden yararlanacakm. Ben niyeti
sorgulamyorum, ama anlay olarak benzerdir. Kolay ve basit olan
tercih ediliyor.
sa, fanusun nnde oturmu, defterine bir eyler not
alyordu. Hamza konutuundan beri kalemi brakm arada bir
evreye bakyor, ou zaman ikeftin k grmeyen karanlk
kesine dalp gidiyordu. Bir ara nndeki defteri kaldrp biraz
ilerisine serte koyarak;
-Biz neyi tartmak iin toplanmz, Hamza arkada neyi
tarttryor. Bu bozgunculuktur. Zaten bilgi de aldk. Bazlaryla da
ittifaklarnz varm. Birlik olup szde yanl anlaylara kar
savaacakmsnz, yle mi? Bir eyler deitirecekseniz ncelikle
kendi anlaylarnz dzeltin. Srtnda kamburu olan biri bir
bakasnn kamburunu dzeltemez. Biraz gereki olun.
Kahperide kaln deseydik de kalmazdnz. Ben bilmiyor muyum?
Karlkl atmalar eklinde geen toplant zaman yutarak
gittike alevleniyordu. Llav ile Fratn sakinletirmeye ve
dengelemeye alan deerlendirmeleri ardndan Dlzar sz hakk
alm, konuuyordu. Konumasnda nderlikten sk sk alntlar
yapyordu.
-Llav ve Frat arkadalarn yapt gibi uzlatrmakla

52

sorunlar zp, gelime yaratmyor. Bu yaklamlar gafleti daha

fazla derinletiriyor. Evet bizim yaadmz tam bir gaflet
durumudur. Hatrlyorum, bir zmlenmesinde nderlik gafleti
yle tanmlyordu.Kendi gereini doru kavramayanlar, asla
ciddi bir eylemin sahibi olamazlar. Ar duygusal yanyla ortaya
karlar ve bu ortaya kta her trl etkilenmeye aktr. Neden?
nk gerein tanmna gre bir k deildir. Kendisinden de
habersizdir. Biz bir anlamda buna gafilkonum diyoruz.
nderliin bu belirlemesi tamamen bizim durumumuzu anlatyor.
En byk gafleti kendimize kar yaadmz iin u anda dman
karsnda da bir o kadar gafletteyiz. Dikkat edelim, dman bizim
Aliboaznda olduumuzu bildii halde nedense imdiye kadar bir
iki gece kefi dnda ciddi bir ynelim iine girmedi. Neden? nk
zaaflarmzdan dolay rehavete yatacamz dnyorTartmalar belirlenen gndemin dna o kadar tamt ki
dorultu vermek tam bir sorun olmutu. ikeft adeta bir sava
meydanna dnmt. Dnce sava kendisini var etme
savayd, fakat bu savan tanm byle de deildi. Bencilce
tutumlardan kaynakl anan ok eyler vard. Her eyin
merkezinde benolunca sene ve bize bir karlk yer dahi
kalmyordu. Tartmalar benim dorum, senin dorun noktasnda
tekrar edip duruyordu. rgt anlay ile zgrlk anlay
birbirinden kopartlp, yaltlyordu.
Eyaletin parti denetiminden uzak oluu byk bir
dezavantajd. Bazen aylarca bir zmleme bile ulamyordu,
ideolojik gdaszlk ciddi bir boluk yaratyordu. Ona ramen
yapnn byk umutlar, zgrlk araylar, nderlie, halka,
ehitlere drste ball en zor sreleri bile kahramanca
amasn salamt. deolojik anlamda yetersiz de olsa, nderlie
besledii sonsuz gven yapy ayakta tutuyor, savatryor ve
yaatyordu. Bu byk gven her trden engel ve zorlua gs
germenin gcn yaratyordu.
Nihayet toplantnn sonlarna doru Kahperiden erzak
getirme kararn almlard. Toplant bitiminde kobra sesinin
gelmesiyle herkes glerinin bana dalm, o gece ay nda
yaplan hava saldrsnda Nurhak kolundan yaralanmt.
Bir hafta sonrasnda kar ya balam, bir taburluk g

53

Kahperiye doru harekete gemiti. Bir mangalk lekenciyi nden

gndermiler, kalan g de arkalarndan ar ar ilerliyordu. Kar
metreleri buluyor, alttaki karn donmu olmas az da olsa
yrylerini kolaylatryordu. Gidi gelileri gn almt,
nc gn hava am dmann yapt hava kefinden izler
grlmt. Fakat dman herhangi bir ynelime girmemiti.
Sabrla bahar bekliyordu. O k iki hava saldrs dnda dmann
ciddi bir ynelimi olmad. Bahara doru tedbir amal bir taburluk
gc dar karmlard. Bahar yaklayordu. Dmann keifleri
artmaya balamt. Arada bir de hava saldrs yapyordu. Aylardan
martt. Aliboaz vadisinde yksek yamalarn dnda kar
kalmamt. O mart, vadi yeillie ve kardelen ieklerine
boulmutu. Soua meydan okuyarak ban kaldran kardelenler
yakc bir baharn mjdesini veriyordu. Bir gn afan skmesiyle
birlikte dman tepelere indirmeler yapmaya balad. ndirme
yapt yerler Bozan srlar ile Ylanlarn Taara doru uzanan
srtlaryd. Buralar gerillalar tarafndan tutulmu deildi. Tutulan
yerler Aliboaznn Ylan yakasndan vadiye yakn iki tepeydi.
Welat ve Aras tepesi olarak bilinen bu tepeler gnlk tepeci
karlan yerlerdi. Welat gende, dzln kar tarafnda
vadiden ykselerek Ylanlara doru gittike sarplaan hafif
ormanlk bir tepeydi. Bu tepe Bozan srtlarn ve Akirek karakol
tepesini gryordu. Aras ise Aliboazn Hozat ve Ovack
tarafndan giri kaps olan Amutka karakolunun tam karsnda bir
tepeydi. Karakolun kendisini ve tepesini gryordu. Bu tepelerin
ykseltisi fazla yoktu. Vadinin giri klarn denetleme gibi bir
rolleri vard.
Gcn byk ksmn ikeftlere koyarak vadiye yakn bir ka
tepeye tim kardlar. O gn Welata tepeci olarak kan Merxolu
Besenin mangasyd. Bu tepeye yklenim olduka youndu.
Welatn uzants olan karl srtlar dman tutmutu. Kobralar
aralksz Welat vuruyordu. Kk bir grubu Welata takviye olarak
gnderdiler. Amutka tarafnda ise ses seda yoktu. Byk ihtimalle
dman o tarafta karadan kyordu. Bir grup hzla Arasa kt.
Ulatklarnda Arasn st srtlarn dman tutmutu. Bu srtlar
Arasa hakimdi. Mevzilerin salaml arkadalar youn
atee kar koruyordu. iddetli yklenime ramen dman tepeyi

54

drememiti. Bu defa kobralar devreye girmi onlarda ok fazla

sonu alamamlard. BKC olmad iin kobralara klelerle karlk
vermilerdi.
O gn dondurucu bir souk vard. Parmaklar uyuuyor,
tetie basmada zorluk ekiyorlard. Asmen iki arkadayla bir
mevziyi paylayordu. de souktan titriyor, konutuklarnda
sesleri anlalmaz kyordu. Mevzilerinin hemen altnda mevzilerin
hemen altnda kk bir ayrlk vard. Burada her bahar otlar
byr kocaman olur ve dalnda kururdu. Kuruyan otlar rzgarn
etkisiyle kk bir tmsek oluturmutu. Ot tmseine isabet
eden bir roket otlarn tututurmutu. Hafiften esen rzgarn
etkisiyle scak bir hava dalgas bedenlerine arptka snyor gibi
oluyor ve daha fazla canlanyorlard. Asmen iinden keke o
atein iinde olsam iliklerime kadar yansamdedi. Ate ne kadar
zlettirmiti kendisini. lgn gibi saa-sola saldran alevler tm
otlar yutuyor kara bir duman ktlesi gkyzne doru
ykseliyordu. Aleviler atee kutsallk atfederken ne kadar da
haklydlar. Yaamd ate. lmn beyaz dondurucu souuna
kar kzllaan, mavileen, yeilleen bir yaam. Alevin krmzl
hep aldatr insan, oysa iinde saysz renk cmbn barndrr.
Fakat byle buz gibi souk havalarda krmznn ekicilii
bambakadr. Btn baklar saldrgan alevlerle taklmt. Ah biraz
daha yaknlasa u alevler bir gzel stsa onlar. Ve onlar alsa iine
gtrse Zerdtn ate tapnaklarna. Yansa hep, snmese ta ki
Nirvanaya ulap Mitrayla buluuncaya kadar. Ate ve gerilla zorlu
ikiliin birlii. Gerilla ateten bir yrek tar. inde umudu, zlemi,
ak grletirir. Grletirdike gzelleir, gzelletike zgrleir .
Ate snmeye doru gidiyordu. Fakat halen onlar souktan
titriyordu.
Dmann yklenimi btn hzyla devam ediyordu.
Aliboaznda patlayan mermi sesleri Bozanlarda yanklanyor,
vadiye gizemli bir hava katyordu. len yaklarken kobralar hala
ehit Welat tepesini vuruyordu. Alalp mevzilerin yanna kadar
sokulabiliyorlard. Demek ki BKC mevzisini etkisizletirmilerdi.
atmalar btn younluuyla akama kadar srd. Havann
kararmasyla btn g elalenin yanndaki maarada topland.
Geride sadece Amutka hattna pusuya giden grup kalmt.

55

Yzlerden kayg ve hzn okunuyordu. ehit. Welat

tepesinde sadece iki arkada kurtulmu, alt arkada ehit
dmt. Kobralar tepecileri hazrlksz yakalam, arkada
daha mevzilenmeden ehit dm, dierleri de kleleri ve bir BKC
ile ok etkili savunma yapamamlard. Merxolu Bese ile yanndaki
bir mevzi uzun sre direnmi fakat youn ate altnda onlar da
ehit dmlerdi. Bese arkada mevzinin dnda ehit dmt.
Dier mevzideki zlem yaralannca zleme doru komu,
zlemin yarasn sararken kobralarn att roketle ehit
dmt. Merxonun soylu ve asi kz Bese, ehit Welatn
yreinde abidelemiti. Besenin kzl kan Botann zlem
ieine karmt. zlem, Botann yaklp yklan kylerinde
dmana inat boy veren bir direni ieiydi. Gencecik mrn
byk direnmelerle geirmiti zlem. Bese ve zlemin kanlarnn
kart yerde kzl bir gl bitmi, bu gl savaa meydan okuyarak
sevgiyi haykrmt. Krdistanda savala katledilen sevgi imdi
zgrlk savayla yeniden boy veriyordu. kefte toplanan g
olduka yorgundu. Yeni bir planlamayla uygun bir tarzda
dalmalar gerekiyordu. Gndze kalrlarsa imhayla yz yze
geleceklerdi. Dman vadinin denetimini eline geirmiti. Ynetim
tartyordu. Konuan sa arkada;
-Burada kalp ikinci defa atmaya girmemiz ok tehlikeli
olur. Verecei zararn altndan kalkamayz. Son pusu grubu da
gelsin iki tabur eklinde ayrlalm. Baz gizli ikeftler var. Dman
vadiden ekiline kadar oralarda kalrz.
Tam o srada Frat arkada araya girerek;
-O ikeftler Zeki srecinde deifre olmu olabilir. 95
operasyonlarnda bir ksm g ikeftlere girmiti.
sa arkada kendinden emin bir ekilde;
-Sanmyorum deifre olmu olsunlar. O dnem arkadalarn
kulland ikeftler bunlar deil. Bahsettiim ikeftler bu yl
kefedildi.
Giderken izlere ok dikkat edilmeli. Yerletikten sonra da
kimse dar kmamal. Dmann ekildiine dair kanaat geliince
bir tim kp kapsaml bir keif yapar sonra dier g kar.
Planlama bitip yer zerine tartmalar balaynca, Asmen
ikeftten dar kt. Beremin iinde olduu pusu gurubu henz

56

gelmemiti. Asmen kayglanmaya balamt. elaleye doru

ilerledi. Acaba dier tarafa gese miydi? Bir sre dnd ve
dayanamayp yrd. elalenin serin yeli yzne arpyor,
yorgunluunu bir nebze de olsa alp gtryordu. elalenin souk
suyundun bir avu yudumlayp yava yava ilerledi, dereye yakn
bir yerde oturdu. Grubun pusu att yer, Arasn etekleriydi.
Asmen karanlk kene kadar Arasta olduu halde, onlara dair
hibir ize rastlamamt. Asmen oturduu yerde dalm gkyzn
izliyordu. O gece gkyznde ne ok yldz vard yle. Samanyolu
Aliboaz gn adeta igal etmiti. Gecenin karanln dmann
arada bir att ldaklar bozuyordu. Aniden aydnlanan vadi
tekrardan yerini koyu karanla terk ediyordu. Havan ve mermi
sesleri younluundan bir ey kaybetmeden aralksz devam
ediyordu.
Derenin kenarndan konuma ve hrt sesleri gelmeye
balamt. Sesler gittike yaklayordu. Asmen ayaa kalkp
seslerin geldii yne doru yrd. Bir ka dakika sonra
arkadalaryla yz yze gelmiti. Asmeni karlarnda grnce
ararak birbirine baktlar. Hafif yaralanmalarn dnda ehit ve
ar yaral vermemilerdi. Asmen hepsini bir arada grnce derin
bir nefes ald. Berem ile birbirine sarlarak elaleye doru
yrmeye baladlar. Grubun grntsn dman erkenden
alm, iddetli bir yklenimde bulunmutu. Onlar etkisizletirse
vadiye erkenden girecek ve arlk g atmaya girmek zorunda
kalacakt. Gecenin ge saatlerine kadar atarak direnmi
dmann ilerlemesine engel olmulard. Pusuya den ilk kolda
dmann byk kayb olmutu.
Asmen Beremin kulana eilerek;
-Naslsn? ok zorlandnz m?
Beremin gzel yzne yaylan glmseme aniden snd.
Sustu bir sre. Konumaya karar veremiyor gibiydi. Yerinde
durarak Asmenin yzne uzun uzun bakt. Sonra smsk sarlarak
Asmeni yanaklarndan pt. Asmen Beremin lgnlklarna
yabanc deildi. Glerek Bereme, soruma cevap vermedin?
dedi. Berem ceylan gzlerini elaleye dikerek;
-Biliyor musun, savatan ve insan ldrmekten nefret
ediyorum. Fakat savamadan zgrlemeyeceimizi de ok iyi

57

biliyorum. te Asmen ben bu ikilemi duygu boyutunda

zemediim iin cevap vermekten ekiniyorum. yi miyim, kt
mym, bilemiyorum ki!
Asmen, Beremin ne demek istediini ok iyi bildii halde
taklarak;
-Senin de zorlandn eye bak. Hem iyiyim hem de
ktym diyebilirsin. Biliyor musun diyalektiin bir ilkesi de ztlarn
birlii ve atmasdr. Ztlk olmazsa atma olmaz, atma
olmazsa gelime olmaz. yle deil mi? Barn da sava var.
Olgularn tanm kazanmas ztlarn varlndan doar. Mesela sava
olmasayd, bar diye bir olgu olur muydu? Ya da tersi? Sence
kavramlar birbirinin iinden kan kart trevler deil mi?
Berem ay yzn Asmene dnerek; -Belirttiklerin
dnsel olarak dorudur, fakat bunun duygulara yedirilmesi nasl
olacak? Benim asl sorunum bu. Belki diyeceksin bilin derinlii
gelitike duyguda da bir olgunlama olur. Bu da olabilir. Acaba
nderlik bu derece iddetli bir savam verirken, duygularn nasl
denetleyebiliyor? Dnyorum da nderlik savan ruhunda
yaratt iddeti duygularn ycelterek dengelemese yaayamaz.
Belki de bizim baaramadmz bu noktadr. Ya youn
duygusalln altnda bouluyoruz, -ki bunlarda fazla bymeyen
duygulardr- ya da duygu katliamyla tam canileiyoruz. Tabi ki,
ikisinin ortasn yakalayan arkadalar da var. Bu konuda inkarc
olmak da doru deil. Sessizce konuarak ilerlediler. Dier
arkadalar ikefte ulam, ikisi ise elalenin arkasna daha yeni
gelmilerdi. Ayn anda ellerini uzatp birer avu su yudumladlar.
Benzer harekette bulunmalarna ararak glmsediler. ikefte
ulatklarnda arkadalar antalarn srtlarna alm, hazr
vaziyette bekliyorlard.
Bir blk, genin karsnda Bozan kayalklarnda bulunan
gizli ikefte girecek dier gcn hepsi de genden yaklak iki
saat uzaklkta ylan dalarna taraf ayr bir ikefte gizlilik temelinde
kalacakt. Drt yaral arkada da gende kalan ble verilmiti.
Dman tuttuu tepelerden rastgele ate ediyordu.
gende kalacak blk iz karmamaya zen gstererek kendisini
Taara brakt. Taar, eriyen karlarn etkisiyle olduka kabarm,
geileri zorlatryordu. nce semeli bir grup bir ka yerden suya

58

vurarak suyu denedi. Bir trl geit vermiyordu. Biraz daha yukar
kaydlar. Burada suyun yata geniliyordu. Yata geniledii
iinde dier yerlere gre iddeti biraz daha krlyor, aknts
azalyordu. Gruplar halinde suya vurarak karya gemeye
baladlar. Yama karlyd. ikefte doru ilerlerken, sese ve ize ok
dikkat ediyorlard. Bozanlar gnein dik klarndan yeterince
yararlanamadklar iin karlarndan da ge kurtuluyordu. Suyun
etkisiyle baz yerlerde karn eridii ince bir doldan dikkatlice
ikefte doru trmandlar. ki kii de grubun arkasndan izleri
siliyordu. ikeft dereden yaklak krk be dakika yukardayd. Fakat
grup ok yorgun ve a olduundan dolay k yaklak bir buuk
saati almt.
ikeftin dar iki kaps vard. Biri tam elalenin karsnda
dieri de ters tarafta Taarla ylan suyunun birletii yere
bakyordu. kinci kapnn nnde kapy kamufle edecek ekilde bir
am aac vard. Olduka uzun ve labirentli bir ikeftti. Bir ok
yerde ayakta yrmeye msait bir ykseltisi baz yerlerde ise
eilerek yrmeyi gerektiren bir yaps vard. ki yz insan ok
rahat barndrabilirdi. Kayalktan szan sular harikulede ekiller
oluturmutu. Bu ekilleri bir ok tipte insana ve hayvana
benzetmek mmknd. Antik an eitli kalntlarna benzeyen
kadn figrleri mitoloji kitaplarndaki tanra resimlerini
andryordu. Duvarlara ve ikeftin tavanna tanra figrleri sanki
zenle nakedilmiti. Bir ok ekil ylana benziyordu. Adeta
uyumu, k uykusuna yatan ylan andryordu. Dokunmasan asla
inanamayacan bir canllkta ve etkileyicilikte. ikeftin her yeri
rengarenkti. Bir ok rengin karmndan oluan on parmandan
on hner denilen kadn bile glgede brakan gzellikte bir desen
btn. Asmen elinde fener, ikeftin gizeminde yzyordu. Bu
ikeftin insan rperten bir havas vard.
Bl uygun tarzda yerletirdiler. Yarallar hava almalar
iin kapya yakn bir yere aldlar. Onlar iin yeri dzelterek zel bir
yer yaptlar. Yanlarnda bulunan baldan yarallar dnda bir daha
kimseye vermemek zere birer kak dattlar. Herkes kendisini
doymaya hazrlad iin bir kak bal yer yemez kendisini doymu
gibi hissetmiti. Oysa iki gnd doru drst yemek
yiyememilerdi. Ani bir saldryla karlatklar iin erzak alamam,

59

mangalarda arta kalan birazck bal antalarna koymulard. Sonra

oraplarn deitirip kefiyelerini zerlerine rterek uykuya
daldlar.
ikeftin ii olduka karanlk ve souktu. Nbeti girdikleri
kapnn nnde ikeftin iinde tutuyorlard. Gece yerini berrak bir
gne brakrken, onlar halen uyuyordu. Kaplardan ieri szan k
ancak iki metrelik yeri aydnlatyor. ikeftin gecesi bitmek nedir
bilmiyordu.
kinci gn nbet sistemini yeniden gzden geirdiler. Yeni
sisteme gre bir kapda nbet tutacak, dier kapda ise dzenli
keif yapacaklard. Hava almak, ikeftin nemli ve bunaltc
havasndan kurtulmak iin iyi bir zmd bu. ikeftte oksijen
oran olduka dkt. Nbet gibi keiflerde dzenli devam etti.
Asmen keif amacyla drbn alp arka kapya geti.
Kapya ulanca bir sre sessiz bir ekilde evreyi dinledi. Sonra
srnerek darya doru kayd. am aac tam nndeydi. nce
plak gzle Ylan deresine ve gen dzlne bakt. Dzln
tm buradan grnmyordu. Taara doru uzanan kayalk,
dzl kesiyordu. Dman vadiye inmi, dzle yerlemiti.
Yaktklar atein zerine rastgele attklar odunlarn kard
duman, vadiyi bir sis gibi kaplamt. Asmenin gznde drbn,
dzle yerleen dman izliyordu. Yemeklerini yemi, konserve
kutularn saa sola atmlard. Bir ksm uzanm, uyuyor, bir ksm
sohbet ediyor, bir ka kii de elinde drbn ve termal ile Bozanlar
izliyordu. Saat lenin on ikisini gsteriyordu. Gnn scaklyla
eriyen karlar Taar hafiften bulandrmt. Tekrar drbn yukar
kaydrarak dzlkte gezdirdi. Yine ykntya taklmt. "Ne
tuhaf"dedi. "Altm yl sonra Aliboaznda bu defa dmanla kar
karyayz. 38 isyannda da dman isyan bastrnca Aliboaza
girmiti. Ve o gnden sonra bu alan halka yasaklamt. Aliboaz
direnii dmann yreine yle bir korku salmt ki, o gn
kurduu Amutka karakolunu bugne kadar getirmiti. Amutka
imdiye kadar kimbilir ne vahetlere tanklk etmiti. Amutka hem
tarihin sulusu hem tan hem de yargcyd imdi.
Asmen ykntnn evresinde uyuyan askerlerin zerinde
drbn kaydrrken, hala Amutka'y dnyordu; "Amutka"
diyordu. "Katliam tarihinin dl yata. Tarihin dolaysz tanm.

60

Dersime uygulanan kzl ve beyaz katliamn gen merkezi. lgin bir

rastlant, yllar sonra bu defa ben babamn savat u vadide
dmana kar savayorum. Fark ok byk, yerel deil, evrensel
bir savan iinde yer alyorum. Ufkum Aliboaza haps olan
babamn ufku kadar deil. zgrlk tutkumun at ufuk dnyay
kucaklyor
Ykntnn iinde yaklan ate snmek zereydi. Tekrar
ninesini hatrlad, ardndan babasnn anlatmlar geldi aklnda. 38
Dersim katliam ok aclyd. yle ki, acdan yreimiz nasr
balamt. Gz yalarmz akmaz olmutu. Gz pnarlarmz
kurumu ldrmaktan, delirmekten korkuyorduk artk. Gece
gndz bu tepeden o tepeye koarak savayorduk. Gece olunca
genellikle yollara pusu atmaya gidiyorduk. Bu ekilde ka dman
askerini pusuda vurduk. Acmyorduk, gzmz hi bir eyi
grmyordu. nk kendi acmzn bykl onun acsna yer
brakmyordu. Bir gece kydekilerin durumunu renmek iin
kendimi kye attm. Bir de ne greyim, ky ateler iinde yanyor.
Her yeri kan ve yank et kokusu sarmehit Dman kyn bir ok
yalsn ve ocuunu mereklere koyarak yakm. Kamaya
alanlarda arkadan taranarak ldrlm. Yerde yatanlar
grnce hemen aklma eim ocuum, annem ve kardeim geldi.
Oysa btn kyly tanyordum ama cier acs bakadr demek.
Elimde tfeim vard frlatp attm ve tek tek cesetleri evirerek
yzne baktm. Birini evirdim eim ve kucanda kk ocuum.
Kurun eimin srtndan girip bebeimin srtndan kmt. Eim
srt st dm, bebei smsk sarmt. Annemi bulamadm.
Sonradan rendim ki, annem ellerinden kurtulup kam, tekrar
koarak gidip tfeimi yerden aldm. Ola ki, kurtulan olur diye
barp armaya baladm. Bir baktm bahenin iinde alama
sesleri geliyor. Hzla eperden atlayp baheye girdim. Bir de
baktm ki, kardeim Mslm ile alt ocuk eperin altnda
gizlenmi, korkudan tir tir titriyor ve ses sese katm alyorlar.
Hepsini yanma alarak oradan uzaklatm.
afak skmek zereydi. Uzak yere gitmeye kalksak sabaha
kalp grnt vereceiz. Dedik en iyisi kyn yarm saat
uzandaki maarada saklanarak geceyi beklemek. ocuklar alp
oraya doru ilerledim. Meerse kar tepedeki dman bizi

61

grm, durumu fark edinceye kadar i iten gemiti. Bir grup

kendilerini bize doru oktan brakmt. Dman grnce
komaya baladk. Girdiimiz maarann yaps bilinen maaralar
gibi deildi. Zaten o bizi kurtard. Maarann stnde yerle ayn
yzeyde byk bir sal vard. Saln alt yaklak elli kiiyi
alabiliyordu. Dar bir kaps vard. O delikten kendini iine brakp,
delii kapattnda kimse onun bir maara olduuna inanamazd.
Maaray sadece bizim kyller biliyordu. ocuklara da
gstermitik. Olas bir durumda gidip oraya gizleneceklerdi. Fakat
korkudan maaray akl edememi ocuklar.
ocuklar tek tek maaraya braktm. Bir ta da maarann
azna kadar getirdim. Kendimi aa braktktan sonra o ta
azna kapattm. Dman biraz sonra geldi. Kayalklarn arasnda
bizi aryorlard. Arazide hi aa yoktu. Onlarda kayala kadar bizi
takip etmilerdi. Kfredip duruyorlard.Bacak kadar ocuklar bizi
kandrp nasl izlerini kaybettirirdiyorlard. Biri gelip bizim altnda
olduumuz dz tan stne kt. ocuklar korkudan alamaya
baladlar. Ses kmasn engellemek iin hepsini yatrp, zerlerine
uzandm. Alamaya devam eden iki ocuun azn elimle
kapatmaya alyordum.
Nefeslerini tutarak
dakikalar
sayyordum. ocuklardan biri aann oluydu. imden, bize bu
kadar ektiren aann ocuunu imdi ben koruyorum. Bu da
yaamn cilvelerinden biri olmaldiyordum. Asker bir sre tan
zerinde gelip gitti. Sylenip duruyordu. Yahu acaba gzlerimiz
bizi yanltm olmasn, yani geekten grm olsaydk onlar
mutlaka bulurduk. Yer yarld da altna girmediler ya..! Aranp
durdular, bulamaynca ekip gittiler. Bizde maarann iinde
geceyi bekledik. Karanlkla birlikte denetimimiz altndaki alana
doru harekete getik."
Asmen korkulu bir ryadan uyanr gibi irkildi. Derin bir i
ekti. Tarih tekerrr mu ediyor dedi. Kefi bir buuk saat srm
bu sre zarfnda aralksz dman izlemiti. "Yeterlidir" deyip
geriye doru srnerek kendisini maaraya brakt. Sonra tekrar
geriye dnd. Arkadalarna su niyetine kar gtrecekti. Herkes
ok susam olmalyd. Aln en ok yaand anlarda bile insan
susard. Elini uzatp am aacnn arkasndan byk bir avu kar
ald ve fenerini yakarak ikeftin iinde ilerledi. Nedense bu defa

62

ikefte daha bir dikkatle bakyordu. Feneri yere tuttu, yerde beyaz
bir eyler vard. Eilerek feneri biraz daha yaknlatrd. Beyaz
nesneyi eline alp incelemeye balad. Maaradaki beyaz nesneler
kemikti. Fenerle yeri tarad, talarn aras insan kemii doluydu. i
rperdi. Sanki bandan buz gibi souk sular dklmt. Acaba
bu kemikler 38 isyanndan kalma olabilir miydi? Halk buraya
saklanm olabilirdi. Ya dman tarafndan katledilmi ya da hepsi
alktan lmlerdi. Yreine bir arlk kt ve derin bir ac
duydu. Onlar hissediyor gibiydi. Kendi kendine, "Acaba iinde ka
ocuk vard? dedi. Belki de bu ocuklar srekli alayp
durmulard. Ve kimse dman duyar diye azlarn kapatmamt.
Kim bilir belkide kapatm ka ocuk boularak lmt. ocuklar
yaamn yeiliydi. Yaamn rengarenk iekleri, gzellii ve
ekiciliiydi ve belki de bu maarada yzlercesi lmt... O
yzden yllarca Dersim'de yaam, yz ask ve solgun bir hasta gibi
dolanmt. "Evet, evet" dedi. "ocuksuz yaam, hastadr!
Yerinden kalkarken elinde karn olmadn fark etti. Kemikleri
grnce kar yere atm ve bu hareketini hi fark etmemiti. Tekrar
geri dnp kar alarak arkadalarnn yanna gitti. Getirdii kardan
her birine biraz verdi. Darda grdklerini anlatmaya balad.
Birka arkadaa havann durumunu sordular. Hava paral
bulutluydu. Herkes karn yamasn bekliyordu. Kar bastrrsa
dman ekip gidebilirdi. Bir olaslkta olsa onlar iin nemliydi.
Her gidip gelen dmann durumunu anlatyor, ardndan hava
raporu veriyordu. Akama doru kar bulutlar gkyzn sarmt.
O geceyi moral yaparak geirdiler. Doal bir moraldi.
Herkes srayla ark sylyor, fakat en fazla da Nurhaka
sylettiriyorlard. Nurhakn sesi kendisi gibi ok gzel ve duruydu.
tendi sesi. nsan alp tarihin derinliklerine gtren, oradan
alarak gelecein gizemli zamanlarna uuran bir ekicilii vard.
arklarnda Aliboaz tarihini anlatyor gibiydi.
Maarann iinde zaman kavram anlamn kaybetmiti.
Gece ve gndz arasnda tm farklar ortadan kalkmt.
Maarann gecesi de gndz de karanlkt. Acaba maarann
anlam karanlk myd? Adn karnlktan m alyordu? Olabilirdi tabii.
nk maara deyince insanda uyand ilk arm karanlkt.
Gece ve maara birbirine ne kadar da yaknd.

63

Ertesi gn kar yamaya balamt. Srayla herkes gidip hem

hava alyor hem de kar ve dman izliyordu. Asmen yine keif
kapsndan dmana bakyordu. Karn ya dman
gerginletirmi ve rahatsz etmiti. Her birinin zerinde kocaman
paltolar vard, adr am altnda ate yakmaya alyorlard.
Birileri de evreden odun toplamaya alyordu. Biri gidip aacn
dalna aslmaya balad. Ya dal krmaya abalyordu. Acemi biri
olmal ki, ya dalla atei yakacan dnyordu. Aacn daln
hzla ekince aataki kar zerine dklmt. Asmen katla katla
gld iin drbn sabitletiremiyordu. "Aptal herif" deyip ieri
girdi. Olay arkadalarna anlatnca herkes kahkahalarla glmeye
balad.
Maarada a susuz tam bir hafta kaldlar. Bazlar baygnlk
geiriyor, sk sk dyordu. Dman vadiden ekildikten sonra
kiilik bir timi keif amal dar kardlar. Keif sonular
olumluysa dzle gelip iaret vereceklerdi. Yaklak saatlik bir
keiften sonra iaret vererek gc aa ardlar. Maaray bir
coku dalgas sarmt. Ayaa kalkan dse de kimsenin buna
aldrd yoktu. Dme ve baygnlk doallamt artk. Birbirlerine
tutunarak ikeftten ktlar. Sanki yeni bir dnyaya ayak basyor
gibiydiler. Aydnlk gzlerini kamatryor, cesurca bakamyorlard.
Herkeste ksa sreli bir krlk olumutu. Kefe ve nbete sk sk
kanlar biraz daha avantajlyd, fazla zorlanmyorlard.
Biraz yryor kimi yerlerde kayyorlard. Her adm
atlarnda bolukta yryor gibiydiler. Sanki yerle hi temaslar
yoktu. Nihayet Taara ulamlard. imdi sra iin en zor
yanndayd. Bu enerjiyle suyu nasl geeceklerdi? Biraz zorlansalar
da altl, yedili gruplar halinde de kalka suyu getiler. Dzle
doru yrdler. Su ienler habire kusuyordu. Ksack yol
gzlerinde bym, ulalmaz olmutu. Dzle ulatklarnda
keifiler bir ka yerde birden ate yakm, arkadalar iin hazrlk
yapyorlard. Ayrca evreden ok sayda konserve toplamlard.
Bazlarn dman delmiti. Konserveler eit ekilde mangalara
datld. lk yemekten sonra herkes rahatszlanmt.
Bir haftalk maara srecinde yzleri kapkara olmu,
solgunlam, canllk namna bir ey kalmamt. Birbirine bakp
glyorlard. Bazen espri yapyor birbirini hi tanmyor gibi

64

tanma numaralar yapyorlard.

Bir gn sonra yanlarna dier gten bir keif grubu
ulamt. Timin iinde Beremde vard. Yllarca birbirini grmemi
gibi sevgi ve zlemle kucaklatlar. tima bittikten sonra iki kiiyi
kurye olarak aa gnderdiler. Akama doru btn g bir araya
gelmiti. O gn Yeniden Dou ve Zafer Gn ilan ettiler. Cokulu
konuma ve kahkaha sesleri Aliboaz vadisine smyordu.
Konumak zlemin dili olmutu. Konumak, "ben yayorum"un
sevinci olmutu. Konumak, sevgiyi birbirinin yreine aktmann
yolu olmutu. Konumak, 38lerde hi konuturulmadan
suskunlua mahkum edilen halkn intikam yemini olmutu.
Konumak, ehit Welatta byyen kzl glle yaplan zgrlk
szlemesinin dili olmutu.
Dman alandan ekilmi sadece Arasn altnda, Amutka
karakolunun tam karsnda Krmz tepe olarak bilinen tepeyi
tutmutu. Bu tepe Amutka tarafndan Aliboaz giriinin nemli bir
ksmn gryordu. ok kullanlan bir hat deildi buras. Karakolda
iki termalli bir tank vard. Bu tepeyi tutmalar ikinci bir operasyon
iin hazrlk nitelii tayor olabilirdi. Bu ihtimal daha yksekti.
nk dman operasyon ncesi ve sonras ok youn keif
yapmt. Ve gerillann alandan kp kmadn anlayabilirdi.
Byk ihtimalle de gcn Aliboaznda gizlendiini biliyordu.
Dman vadiye girdiinde snaklar ykm, frn roketle
kullanlmaz hale getirmi, btn erzaklar i ie kartrarak
yakmt. Ayn yerde kalamazlard. Tm g Ylanlara doru kayd.
Ylan suyunun kaynanda konumlandlar. Aradan on be gn
gemeden hava keifleri artmaya balad. Dman ilk
operasyonda vadiye kadar indiinden arazi hakimiyeti olduka
gelimiti. Tekrardan bir kara harekat olur kaygsyla aa byk
ikeftlere doru kaydlar. Bir blk ikeftlerden yarm saat
yukarya, dier g ise ikeftlere yerleti.
Aa gelilerinin drdnc gn afak skerken dman
yine Ylan srtlarna ve Bozanlara indirme yapmaya balad. Daha
nce indirme yapmad bir ok yere de indirme yapmt. Bu
yerlerden biri ikeftlerin st taraflarnda Ylanlara doru uzanan
srtlard. Dman bir taraftan indirme yapyor, dier taraftan
vadinin iini vuruyordu. Yukardaki blk ikefte ulaana kadar

65

yaral vermiti. Yine ehit Welat ve ehit Aras tepelerine takviye

gnderdiler. Bir timi de pusu amacyla ikeftin st yamacna
kardlar. Bu tim dmann o hattan vadiye nmesini
engelleyecekti. Bu tim Bengi, Tolhldan, iyar ve Zeynel
arkadalardan oluuyordu.
Girdikleri ikeft ok deifre olduu iin mesafeli bir ekilde
tm gc elale ikeftine almay dndler. Zaman kaybetmeden
harekete getiler. Kobralar vadinin iini vurmakla birlikte arl
tepelere verdikleri iin kayp vermeden gc elale dzlne
aktardlar. Geen sefer olduu gibi akam burada
bekleyeceklerdi. Dmann ilk operasyona oranla yklenimi daha
youndu. Akam olmadan bir ok yerde vadinin yaknlarna kadar
gelmiti. Karanlkla birlikte glerin ou geri ekilmi, sadece
ikeftin st yamacndaki pusu gurubu kalmt. Bir sre bu gurubu
beklediler. Gruptan herhangi bir haber yoktu. Uzun sre
beklemeleri sakncal olabilirdi. nk dman akamla birlikte
ehit Welata yerlemiti.
Gn boyu yaanan iddetli atmada drt arkadalar
yaralanm, Ali Musa adnda bir unsur da dmana kamt.
Muazzam direniin yannda yine Krt ihaneti ban kaldrmt.
Krt trajedisinin mimar olan ihanet, direni vadisinde bir kez daha
lanetleniyordu. Krt direni tarihinin grkemli bir paras olan
Aliboaz, Ali Musa ahsnda lanetli, soysuz Krd mahkum
ediyordu. lk operasyonda Ali Musa aa ikeftte kalmt.
gendeki ikefti bilmese de renmi olabilecei ihmalinden
hareketle ikeftleri ikinci kez kullanmamay uygun grmlerdi.
Mevcut durumda en gvenilir yer emizgezeke alan vadinin
Bozan yamalaryd. Bozanlar emizgezeke doru indike
Aliboazn yz gittike sarplayordu.
Gecenin ilerleyen saatlerinde genden ayrldlar. Yamur
bulutlar havay zifiri karanla bomutu. Sese her zamankinden
daha fazla dikkat etmeleri gerekiyordu. Dman ehit Welata
yerlemiti. Btn g ehit Welatn altndan geerek Taarn
kysndan aa doru kayyordu. Arazini baz yerlerde geit
vermedii iin sk sk suya vurarak kardan karya geiyorlard.
Tempo olduka ard. Yarallarn varl da tempoyu daha bir
arlatryordu. Aralksz havan atlar devam ediyordu.

66

ki saatlik bir yolu beraber yrdkten sonra tekrar bir

blk ve bir tabur eklinde ayrldlar. Mirzann bl olduklar
yerin Bozan yamacnda kalacak, tabur ise bir buuk saat daha
aa kayarak uygun bir yerde konumlanacakt. Vedalap
ayrldlar. Ayrlrken, yaral arkadalar ble verdiler. Blk suyu
geerek yorgun argn ince bir doldan yamaca doru kt. Araziye
gre derenin yaps daha yumuak ve karszd. Kara basmamaya
zen gstererek ilerlediler. Kar taraf Ylanlar dnda tmden
karsz olsa da bu yama baz yerler dnda karla kaplyd.
Asmen yarallarla kalmt. Daha nce pusuda yaralanan
Diclenin ayak sinirleri kopmu, bu da ona yryte mthi ac
veriyordu. Arkadalarna hissettirmemeye alarak sessizce
alyordu. Dierleri srtndan ve bacandan roket paralar
almlard. Yaralar taze olduu iin olduka zorlanyorlard. Asmen
ar zorlananlarn elinden tutarak yardm etmeye alyordu.
Acele etmeleri, sabah olmadan yerlerine ulamalar gerekiyordu.
ehit Welatn zerinden Ylanlara doru ykselen srt
bulunduklar yerin karsna dyordu. Bu srt komple dman
tutmutu.
Sabaha doru ta altna ulatlar. Arkadalar yer aarak
yarallar yerletirdi. Altna girdikleri ta akll derenin hemen
yaknndayd. Az derenin iine bakyordu. Biimi iki paraya
blnen bir mantara benziyordu. Yars dereye doru uzanm
dier yars toprakla btnlemi ve kaybolmutu. Bu bir ikeft
deildi. Yerle ayn yzeyde bir ta oyuuydu. Tan her yerinden su
damlyordu. Alt ise yars kar, yars akld. Kar biraz daha atarak
akll alan genilettiler. Altlarna ve stlerine birer battaniye
atarak yerletiler. Alttaki battaniye yerdeki slakl emmi,
srlsklam olmutu. stteki battaniye ise gelen her damlay annda
yutuyordu. Souktan uyumulard. Arada bir birbirinin ellerini ve
ayaklarn ovarak yanmay engellemeye alyorlard. Souun
etkisiyle yavalayan kan dolam uyku yapyor, deliksizce uyumak
isteyenlerin says artyordu. Uyku kan dolamn yavalatt iin
donma daha riskli hale geliyordu. Bundan dolay kendi iradelerine
yklenerek birbirlerini uyank tutmaya alyorlard.
Hava kararnca hafiften sola kayarak dar kp tekrar
yerlerine dnyorlard. Dman direkt karlarndayd. Bu durum

67

hareket serbestilerini kryordu. Yanlarnda yiyecek bir eyde

kalmamt. lk gn yedikleri ekerin dnda kimse azna bir
ey vurmamt. Aliboazndaki erzak tkenmiti. Baz depolar da
dman denetiminin olduu yerlerdeydi. emdin srecinden
kalma bir iki fasulye ve nohut deposu vard. Yer olarak aa giden
tabura yaknd ve yerini sadece taburdan iki arkada biliyordu.
Bln ise mevcut durumda yararlanabilecei bir ey kalmamt.
Sekiz gndr tan altnda mahsur kalmtlar. Dman
vadiden ekilmi, fakat yksek tepeleri brakmamt. Kardaki
yksek tepede kar gibi beyaz iki byk adr amlard. Her gn
tepenin banda iddetli kar frtnalar kmasna ramen tepeyi
brakp gitmiyor, sonu almay hayal ediyorlard. Ya da gndz
atan gece aniden ortadan kaybolan gerilla direnii dmana
dayanma gc m veriyordu acaba?
Dman uzun sre gitmeyecee benziyordu. Bir yolunu
bulup erzak temin etmeleri gerekiyordu. Havann sisli olduu bir
gn bir gurup arkada gende yarm kalan depodan erzak temin
etmek iin onlardan ayrld. Depo deifre olmamsa birka
gnlne idare edebilirlerdi. Gidenler bir buuk gnde
grevlerini tamamlayp dneceklerdi. Geldiklerinde yukar
kmayacaklar; vadinin iindeki ikefte gidecek, ble haber
gnderip aa aracaklard. Grev grubunun banda blk
komutan Mirza arkada gitmiti. Gidilerinin zerinden iki gn
gemesine ramen herhangi bir haber alamamlard.
Her saat bir gn gibi gese de, tan altnda umutla
beklediler. Umuttu, zgrlk tutkusuydu aylardr onlar ayakta
tutan. Tan altndaki kar eritendi umut. Uyuturan soua inat,
damarlarndaki kan harekete geiren sihirli bir gt. Sevgi dolu
bir bak, bir dokunutu umut. Birbirlerinin elini lme inat ovutu.
Ac, sevin, tutku, zlem karm bir tebessmd. Bazen doyasya
alamak bazen de az dolusu glmekti. Yrmeyi unuttuunu
dndn bir anda bolukta yrr gibi olsan da koar adm
yrmekti. Yaklan bir ate, yudumlanan scak bir ay, bazen bir
para ekmekti. Yani umut, lm yeneceine olan snrsz inant.
Greve gidenlerin durumundaki belirsizlik hepsini
endielendirmiti. Asmen bir taraftan dikkatini vadiye vermeye
alrken bir taraftan da yaanan sorunlar dnyordu.

68

Yarallarn salklar sorunlar gnden gne ktye gidiyordu.

htiyalar zamannda karlanmazsa bazlar ehit debilirdi.
Alktan lmeyi asla kabul edemezdi. Olacaksa lm soyluca
olmalyd. Tan altna kendini mahkum ederek deil, dereye
inerken, yrrken, koarken, barrken, yani umudu ararken
olmalyd. Hareket, engel tanmaz bir akt. Taar gibi dnyann
tm irkinliklerini kendi iinde bou yok editi.
Asmen gzleriyle kar taraf tarayarak en son dmann
tuttuu tepeye bakt. Tepeyi kaln bir sis tabakas kaplamt.
Yerinden doruldu. Dier takm komutan Xebatla aralarnda ksa
bir tartma geti. Sonra glmseyerek arkadalarna dnd
hazrlann aa ineceizdediinde, snkleen baklarda
keskin bir k belirdi. Hi tereddtsz herkes yerinden doruldu.
Ayaa kalktklarnda sarholar gibi saa sola yalpalyorlard.
Birbirlerine tutunarak inmeye baladlar. Tepedeki sis dalmadan
dereye varmlard. Taar byk gruplar halinde kol kola girerek
getiler. Yarallar srtta geirildi. Suyu getikleri yerin yarm saat
ilerisinde kk bir maara vard. Buras daha nce
kararlatrdklar buluma yerleriydi. Maaraya ulatklarnda
grev gurubunu sac kurmu ekmek yapyor buldular. Grev grubu
kendilerini her eyi hazrladktan sonra armay dnmt.
Karlkl birbirlerini eletirdikten sona oturup gnlerin aln
gidermeye altlar.
Grev grubu, kopan pusu gurubuyla karlamt. Aldklar
bilgiye gre Zeynel arkada atmada ehit dmt. Akama
kadar hi kayp vermeden atm, youn dman yklenimine
ramen direnmi, tepeyi brakmamlar. Havan atlar sonucu
Zeynel arkadan baca kopmu bir ok yerinden yere alm.
Akam olup dman zerlerine geldiinde de arkadalarna
kendisine bir bomba brakp gitmelerini sylemi. Onlar bu
yaklam kabul etmeyerek srtlarna alarak uzaklamaya
almlar. Fakat Zeynel akada srarla onlara, Benimle
urarsanz dmann hedefi olur, kayp verirsiniz. Benin yaram
basit bir yara deil. Tedavi olasl hi yok ve ben gideceim yer
neresi olursa olsun ehit deceim. Tek fark kk bir zaman ve
mekan farkysa eer, attm yerde ehit dmek benim iin en
byk onurdurdiyerek orada kalmay baarm. Elini cebine

69

sokarak yar kanlanan drt be ekmei karp arkadalarna

uzatm. Bu ekmekler grubun pusuya giderken, poet bulamad
iin Zeynel arkadan cebine koyduu grup ekmeidir. atmann
younluundan dolay frsat bulup yiyememiler. "Aln bu ekmei
arkadalara ge ulaabilirsiniz. Az da olsa yrmenize yardmc
olurdiyerek yar kanlanan ekmei arkadalarna vermi.
zerlerine gelen dmann aa doru att bombalar herkesi
tehdit etmeye balaynca,Rica ediyorum arkadalar beni brakn,
bana olan sevginizin ispat arkadalara sapa salam ulap beni
anlatmanzdr diyen Zeynelden arkadalar kucaklayarak
ayrlmlar. Uzaklatklarndan bir mddet sona Zeynel arkada
bombay kendisinde patlatarak ehit dm...
Zeynel adn kanl ekmee yazmt. Tkenmeyen, ylmayan
bir zgrlk umudu olmutu Zeynel. Yoldalarn yaatarak
kendisini lmszletirmeyi dnm, Aliboaza smayan
yaam tutkusunu bu ekilde haykrmt. lmszlyle yaama
yeni anlamlar yklemi, yeni renkler katmt. Kanlanan ekmeiyle
gzelliklerin kansz yaratlamayacan kantlamt sanki. Sanki
yreini naketmiti ekmee, zlemini ve sevdasn...
Zeynelin ehadeti hepsini derin bir zntye bomutu.
Herkes tarafndan ok sevilen Zeynel, arkadalarnn yreinde bir
zlem rzgarna dnmt. Aralksz esip duran ve yrei
srekli diri tutan bir zlem rzgar. Yaamn ac tatl her eyine
glmseyerek bakan Zeynel, yaam cokusu, yksek moral
dzeyiyle herkesin yreinde yer etmiti.
Blk gn orada kald. Bir sredir hava bulutlu ve sisliydi.
O gn helikopterler Hozat merkezle tepeler arasnda mekik
dokuyordu. Ya tepedeki gc deitiriyorlar ya da alyorlard. Her
gn tepelerde kopan kar frtnalar yamalara kadar iniyor, her an
tepeyi yutmaya hazr, beyaz bir canavara dnyordu. Demek ki,
insanlar bouna frtna tanrlar yaratmamlard. Frtna korkunun
bir baka adyd. Sanki insan yeryznden koparp evrenin
bilinmeyen dehlizlerine savuracak gibi, belirsizlie srkleyen bir
gc vard frtnann. nsanlarn frtnaya duyduu korkunun temeli
belirsizlie duyulan korku muydu acaba? Frtna tanrs belirsizlik
tanrs olmasnd? Aylardr Aliboaznda yaanan frtna tanrsyla
kyasya bir savat. Aslnda insanlk tarihinde ilk savalar tanrlara

70

kar alan savalard. lk sava insanlar tanrlara kar vermi bu

gerek biim deitirerek devam etmiti. Tm savalarn altnda
insanlarn yaad derin korkular ve kayglar vard. Korkuya yenik
denler korkuyu en fazla retenlerdi.
Tepedekiler de frtna tanrsna yenik dmlerdi. Ksa
aralklarla tepe gcn deitirip duruyorlard. Bln yeri uzun
sreli kalmaya msait deildi. Bir keif durumunda bile grnt
verebilirlerdi. Eski yerlerine kmay kararlatrdlar. En azndan o
taraftan dman kolaylkla izleyebiliyorlard. Gittike snan hava,
karlar eritmi, Taara karan kar sular kabarmasna neden
olmutu. Geceleri yaanan don olay nedeniyle sabaha doru su
biraz daha azalyor karya gei kolaylayordu. Tepelerde sis olsa
da her ihtimale kar hava aydnlanmadan yerlerine kmak en
uygunuydu.
Sabaha iki saat kala kalkarak suyu gemek iin aa indiler.
Bayanlardan bir grup suyu geerken, suyun iddeti dengelerini
bozmu, birbirlerinden kopmalar sonucu birinin silah suya
dmt. Tm aramalara ramen, silah bulamamlard. Blk
komutan Mirza sylenip duruyordu.
-Dorusu silah suya drmelerine hi armadm. Tarih
boyu ba belas olmulardr. Kimse kimseyi beklemesin. Biraz daha
gecikirsek sabaha kalacaz. Sise gvenmeyin sis her an dalabilir.
Mirzann yaklamlar karsnda Asmen fkeden lgna
dnmt. inden bayanlar ba belasym. Bayanlar m bela, siz
mi belasnz? Kusura bakma biz bunlar ok grdk. Yaamn
belalarndan ve lanetinden bahsediliyorsa eer, bunlar yaratan siz
erkekler deil misiniz? Karsnda savatmz u smr sistemi
sizin karakterinizin, zihniyet yaplanmanzn bir rn deil mi?
Mirza ve Mirzalar ne kadar da kendilerinden habersiz bir ekilde
konuuyorlar. Kadnn kendisini bilmezliini deniliyorsa bu da, sizin
eseriniz olmuyor mu? O tr kadnlarda sizi, sizde o tip kadnlar
bulmak o kadar mmkn ki. Fakat buradakiler de deil. Aksine
buradaki kadnlar sizi reddettii iin size gre belal oluyorlar. Sizin
benzeriniz olsa belal olamazlar. nk onlarn belal olmas
demek sizin de benzetirenler olarak belal olmanz demektir. Bir
yapnn mimar o yap krk dkk de olsa bu yapya yaramaz bir
ykntdr diyebilir mi? diyemez. Demesi durumunda kleceini,

71

hileeceini dnr. Mmkn olduunca yanlsamalar yaratarak

imajn korumaya alrdedi. Aslnda Mirzaya inat orada kalp
silah bulmak istiyordu ama arkadalarn gururuna feda edemezdi.
Tempoyu hzlandrarak yukar ktlar. Ulatklarnda Mirza halen
bayan arkadalara atp tutuyordu.
-Bir silah bile koruyamyorlar. Silahna sahip kmayan
hibir eye sahip kamaz. Bu, deerlere bir yaklamdr. yle
basit ele almamak gerekir.
Asmen olduka gerginlemi ve sinirlenmiti. Mirzaya
dnerek;
-Ne yani deerlere sadece erkekler mi sahip kyor?
Arkadalar, herhalde silah keyfinden suya brakmad. Madem ki,
deerlere o kadar balsnz, karda durup izleyeceinize gidip
yardm etseydiniz.
Mirza, Asmeni duymam gibi Hseyine seslendi;
-Hseyin, sis kalkmadan yanna iki arkada al, git silah bul.
Tam o srada Asmen de yanna iki bayan arkada alm, aa
inmeye hazrlanyordu. nerken, Hseyinin srarl tutumlaryla
karlatlar. Hseyine;
-Olduunuz yerde kaln heval. Siz bir yere gitmiyorsunuz.
Silah drenler bizsek eer, bulacak olanlar da bizleriz, siz deil.
Anlatabiliyor muyum? ekil yolumuzdan.
Hzla kendilerini aa braktlar. Mirza arkalarndan
baryordu.
-Heval sana diyorum, talimattr, geri dn. Bouna gitmeyin
siz o silah bulamazsnz.
Asmen glerek;
-Brak o talimatn tmn, zerresini bile dinlemiyor, dikkate
almyorum. Kadn olduumuz iin bulamayacakmz? Bulmak
erkeklere zgym gibi. Oysa hep kaybedenler, kaybettirenler,
alp rpanlar kendileridir. Tabii ben zgrlemeye aday erkek iin
bir ey sylemiyorum, ama bu feodal, kk burjuva, geri
erkekten de artk nefret ediyorum. Bazen yle byk bir fke
duyuyorum ki, kendimden dahi rkyorum. Sizde de bu tr
duygular geliiyor mu arkadalar? diyerek yanndakilere bakt.
Baknca hep birlikte gldler. Asmen iinden dnmeye devam
ediyordu.Kendisini doal bir aa olarak ele alan erkek, kadn da

72

doal klesi gryor. Sadece onun yedeinde, baz ayak ilerine

bakan, ona byk bir sadakatle bal, baka hibir ie yaramayan
bir kle. Kof erkek, kadn boyun edike kendisini daha bir gl
hissediyor olmal ve yanlg uradaki hkmetmeyi gerek g
zannediyor. Oysa ezerek hkmetmek gerek bir g olabilir mi? Ya
da daha yaln bir ifadeyle zg sahibi olan birisi hkmetme
ihtiyac duyabilir mi? Demek ki, kendisi daha gsz birisi ki, cins
kimliini kullanarak hakim olmaya alyor. Bir anlamda her eye
hakim olma i gds kklk kompleksinin ve sululuk
psikolojisinin yol at bir sonu deil mi?
Her ey benim olmal, demek benim olmazsa bende yokum
demek deil midir?buna benzer dnceler bir anda aklndan
gelip geti. Dereye kadar nasl indiini bile anlayamamt. Silah
bulmaya kararlyd. Suya vurduklar yere gelmilerdi. Birbirine
kenetlenerek suyun ortasna kadar gidip geri dndler. Ayaklarn
her defasnda sert bir ekilde yere sryorlard. Silah, suya
vurduklar yerde olsa ayaklarna mutlaka taklrd. Sabahn
yedisiydi ve zaman gittike ilerliyor, sisin dalabilirlii onlar
endielendiriyordu. Asmene arkadalar srarla silah su alp
gitmitir. Sis dalmadan gidelimdiye dayatyorlard. Asmenin
inad tutmu bulmadan bir yere gitmeyeceini sylyordu. Bir sre
karlkl tarttktan sonra Asmen onlardan ayrlarak biraz daha
aa kayd. ansn bir de burada deneyecekti. Silah su aa
srklemi olabilirdi.
Yalnz bana suya girerek ilerlemeye balad. Olduka
dalgnd. Geriye gelmesi iin arkadalarnn srarlar sonu
vermeyince ikisi de kol kola girerek telala Asmene doru
ilerlediler. Asmen olduu yerde aniden durdu. Ayana sert bir ey
taklmt. Eilemiyordu, eilse dengesini tmden kaybedecek ve
su onu alp gtrecekti. Eliyle arkadalarna iaret ederek
hzlanmalarn syledi. Kolkola girip, dengelerini salamak iin ksa
bir sre ylece beklediler. Sonra Asmen bir kolunu yava yava
suya daldrd. Su Asmeni iine almt. Bir ara arkadalarndan
kopar gibi oldu ve ksa bir boumadan sonra tekrar dengesini
salad. kinci bir dal denemesinde sert cismi karmt. Bu,
aradklar silaht. Byk bir sevinle ayaklarn srterek geri geri
kyya doru ktlar.

73

Demek ki, bazen sevin suya den bir silaha kilitlenirdi. Su

silahla birlikte sevinci de alp gtrrd. Sevin, silah sudan
kart. Yani aslnda sevin srarla "gcn yetmez" denileni
sadece kendi iindeki sese kulak vererek yapmakt. Sevin belki de
baz zamanlar bir haykrt.
Yamaca ktklarnda tepedeki sis incelmeye balamt.
Hzlandlar. Arkadalar sabrszlkla onlar bekliyordu. Silah
grnce arm fakat ses karmamlard. Hava paral
bulutluydu. Gri bulutlar yamuru mjdeler gibiydiler. Nedense
gkyznn grilii yeryzne yansm her ey grilemiti sanki.
Bulunduklar yerde de kar epey erimiti. Zaten kar taraf Ylanlar
ve uzantlar dnda tmden karayd. Topra yararak ban
kaldran kk imenler gz alyordu. Hafiften yeilimsi bir hal alan
toprak Taara yaam aktyordu.
Bir iki gn sonra dman tepeyi tmden boaltmt. Kar
frtnasna ve Aliboazn zlmeyen diline daha fazla tahamml
edememilerdi. Aliboaz byk bir sabr ve itinayla srrn
korumutu. Martn son gnleriydi ve yaklak bir aydr dmanla
adeta saklamba oynamlard.
Ayrldktan bu yana dier gten haber alamamlard. Bu
durum onlar olduka kayglandryordu. Arkada karmay
dnrken, taburdan iki arkada kurye olarak yanlarna gelmiti.
Tm blk gelenlerin evresini sarm, can kulayla konumalarn
dinliyordu. Ayrldklarndan bir hafta sonra gidip bir depoyu
amlar, dierini bulamamlar. Yaklak on be gndr sadece
nohut halayp yiyorlarm. Bundan dolay taburda ou arkada
rahatszlanm ve gten dm. Tuzun olmay eklem ve kemik
arlarna neden olmu. Gelenleri dinlerken herkes hznlenmiti.
Gelenler bir de not getirmilerdi.
Notu ap okudular. sa, Mirza'yla Asmeni yanlarna
istiyordu. Gvenlik zerine blkle ksa bir tartma yrterek
harekete getiler. Yaklak iki saatlik bir yryten sonra
yanlarna ulamlard. Herkesle grp ksa konumalar yaparak
zlem giderdiler. Sonra ynetime gittiler. Ksa bir sohbetin
ardndan toplantya geildi. Aslnda bir tartma toplants deil,
bilgilendirme toplantsyd. sa arkada yanndaki ynetimle
toplant yapp planlamaya gitmiti. imdiyse bu planlama hakknda

74

gr istiyordu.
Drt kiilik bir grubu keif amacyla emizgezek hattnda
Mala Xade tarafna gndermilerdi. emizgezek hatt uygunsa,
dmann herhangi bir tedbiri yoksa btn g o hattan Mala
Xadeye geecekti. Engel varsa da geri dneceklerdi. Bu defa
durumlara gre yeniden bir planlamaya gidilecekti. Keif en fazla
gnlk bir keifti. Fakat gidi zerinden bir hafta gemesine
ramen, halen herhangi bir haber gelmemiti. Yaplan yeni
planlama bunun zerine gelimiti. Bir yolunu bulup gc
Aliboazdan karmalar gerekiyordu. Yoksa bir ksm arkada
ala kurban gidecekti. sa arkada;
-Gidenler gelmedi ve gelecee de benzemiyorlar. Mutlaka
bir eyler olmu, balarna bir i gelmitir. Ama ne olursa olsun bir
gn onlarla karlarsam ben ne yapacam ok iyi biliyorum.
Daha gitmeden en ince ayrntsna kadar onlarla tarttk. Tehlikeyi
hissettikleri an geri dneceklerdi. Gzmz yolda braktlar ve bu
kadar da zamanmz aldlar.
Uzun bir sre sustu, sonra;
-Acaba u Bozanlar hattn kullanamaz myz?
Mirza araya girdi;
-Heval Bozanlarda kar diz boyudur. Hem g ok zorlanr
hem de iz sorunu kar.
-Ne yapalm heval. Bunun baka yolu yok. Grmyor
musunuz, gidenler gelmedi? emizgezek hattn kullansak daha
sakncal, her ey ok belirsiz. Bizi neyin beklediini bilmiyoruz. O
yolu doru drst bilen de yok. Bozanlar en azndan biliyoruz.
Bu defa Asmen araya girerek;
-Gerekten kmak art, fakat Bozanlarda da kar fazla. Bu
g bu haliyle nasl yryecek? Dman grnt alp yklense
nasl kendisini kurtaracak? Yani insan bunlar kayglandryor, fakat
bilemiyorum!..
sa, sylenen her eyi lp bier gibi ban saa sola
sallyordu. Asmenin szn keserek;
-Tek kar yolumuz Bozanlardr arkadalar. Hava
kararmadan srta kadar karsak, yolumuz biraz olsun ksalr. Sonra
gece boyu yrrsek kendimizi sabaha Mala Xade ormanlarna
atarz. Artk orda olumsuz bir durum olursa da sorun deil. Arazi

75

ormanlk, byk ihtimalle karlar erimi, aalar hafiften yaprak

amtr. Nisana girmiiz, bu imkan dahilindedir.
Zaten Mala Xade zerine daha nce karar almlard. Son
yrtlen tartmalarla genel bir ikna dzeyi salanmaya alld.
Baka areleri var myd bilinmez ama o an tek are olarak bu
kalmt. Ya gc Aliboaznda lme terk edeceklerdi ya da bir
yolunu bulup karacaklard. Riskler gze alnacakt. Adeta
dmanla kumar oynanyordu.
Tartma bittikten sonra Asmen bayanlarn mangasna indi.
Manga ynetim yerinin hemen altnda, iki kayaln arasndayd.
Kaldklar yer kayalklardan akan sularn andrd kk bir
oyuktu. Yandan Taara doru uzanan kayalk noktay Ylanlar
kapatyordu. Asmen mangaya girdiinde btn arkadalar
evresine topland. nce birbirlerine tekmil verdiler, sonra ayrntl
bir ekilde herkes bandan geeni anlatt. Atete kzartlm nohut
ziyafetinden sonra kk bir moral yaptlar. Berem moralde Grup
Yorumun aklnda kalan btn arklarn syledi. Herkes
daldktan sonra Asmen, Dlzar ve Berem gecenin ge saatlerine
kadar sohbet edip, tartt. Dlzar grevden alnm, yap ierisinde
ilenip, tehir edilmiti. sa ve Llavn kendisine kar bilinli n
yarg gelitirdiklerini iddia ediyordu. Ar duygusallamas kendi
cephesinden bir sorgulamaya girmesini engelliyor, zeletirel
yaklamn nn alyordu. Sivri, dz ve yntemsiz yaklamlarn
gremiyor, sorunu tek tarafl ele ald iin objektif sonulara
ulaamyordu. Asmen bir sorgulamay gelitirmesi iin sorunu hep
Dlzar arkada cephesinden ele alp, deerlendiriyor; Dlzar,
Asmenin bu yaklamn kabul etmiyor, tartma uzadka
uzuyordu. Yorgun dne kadar tarttlar. Tartma boyunca
Berem sorunu ift tarafl ele almt. Dlzara bu ekilde yardmc
olacan dnyordu.
Sabaha iki saat kala Asmen ile Mirza yola koyulmutu. Yeni
planlamaya gre tabur bir hafta sonra gidecekti. Mala Xade
alanna ulatktan sonra olumsuz herhangi bir durum yoksa
Aliboaznda kalan bl bilgilendirecekler, blk verilen bilgiler
temelinde kacakt. Kullanacaklar yol hatt Mirzann blnn
hemen stnden geiyordu. Yol hatt operasyonlarda dmann
tuttuu Akirek srtlarna grnt veriyordu. Gndz gzyle bu

76

srtlarn kefi yaplacak, duruma gre uygunsa erkenden hareket

edilecekti.
Taburla Mirzann blnn gidi ncesi buluacaklar yer,
bln yarm saat ilerisinde arazisi yumuak, ormanlk dar bir
aland. Yukar doru gittike arazi tekrar sertleiyordu.
Karar almasna almlard ama Asmenin ii rahat deildi.
inde biriken kaygdan kurtulamyordu. Mirzann gzlerindeki
kayg da benzer durumda olduunu gsteriyordu. sa arkada
anlamak zordu. Aslnda kt niyetli bir insan deildi fakat kt
olan dar mantk yapsyd. Yeterince ideolojiklemeyen ve
siyasallamayan kiilik gerei onu bir dogma ynna eviriyordu.
Amaca, nderlie, halk deerlerine duygusal anlamda balyd
ama dnceleri ile duygular arasnda ciddi bir dengesizlii
yayordu. Ona gre ama iin herkes kendisini feda etmeliydi
fakat i naslna gelince her ey bir savrulmay yayordu. Baarnn
tarzn ve yntemini gelitirmede ciddi sorunlar byle ortaya
kyordu. Asmen yol boyu bunlar dnrken, farknda olmadan
Bu tarz sonunda evresiyle birlikte onu da tketecekdedi. Bir an
kendi sesinden rkt. Durdu, evresine bakt. Nasl yrdklerini
anlamadan noktann karsna gelmilerdi. Suya vurup karya
geerek bekleyen arkadalarnn yanna ulatlar.
Yeni planlamay zaman geirmeden aktararak, zerinde
tarttlar. Kayglar had safhada olsa da bir anlamda herkes
aresizliin mahkumuydu. Gne doarken, halen mangalarda
ateler yanyordu. Kar tepeden dman ekildikten sonra
darda manga yerleri yapm, byk kz ukurlar amlard.
Sanki aylar boyu ektikleri souun intikamn bu ekilde
alyorlard.
Bir hafta sonra Bozan yamacnda btn g bir araya
gelmi, yaklak on yerde kocaman ateler yakmlard. Mangalar
aras gidi geliler olduka youndu. Bir daha birbirini
grememenin korkusu yrekleri arlatryordu. zlem atei
herkesin yreinde ve gzlerinde imdiden yanmaya balamt.
On ayr yerden ark sesleri ykseliyordu ama Taarn derinden
gelen sesiyle birleen arklar Asmene bir ayrlk ad gibi
geliyordu. Taar konuklarn neeyle karlam ve imdi buruk
uurluyordu. Sesindeki arlk bundan olmalyd. At yakan bir

77

kadnn acl haykrna benziyordu. Aliboazn tm doasnda

sanki bir tuhaflk vard ya da belki tuhaf olan kendileriydi?
Tepelerinde sisin eksik olmad Ylanlar belli belirsiz bir eylerin
haberini veriyordu sanki. Taaryla, Ylanl dalaryla Aliboaz dile
gelmi konuuyordu...
Atete kzarttklar nohutlardan birazn yediler, kalann da
yol iin yanlarna aldlar. Bir aydr sadece nohut yiyorlard. Srekli
nohut yemekten ve vitaminsizlikten ounun dileri rmt.
Hareket saati geldiinde Aliboazda kalan blk itimaya
gemi, yoldalarn uurlamaya hazrlanyordu. Birbirleriyle
kucaklatlar. Her kucaklama sevgiyi bytyor, Aliboaza zlem
tohumlarn ekiyordu. Her kucaklama direni ruhunu bytyor,
gelecee zgrlk mjdeliyordu. Ve her kucaklama bir daha
birbirini grememe ihtimalinin hznn tayordu. Boazda
kaybolana kadar birbirlerine el salladlar. Sonra blk sevin ve ac
ykl duygu karmaasyla yava yava noktaya doru yrd. O
gece kimse uyuyamyordu. Gecenin ilerleyen saatlerinde Akirek
tarafndan patlama sesleri gelmeye balad. Arada bir atlan
ldaklar Aliboazn yksek tepelerini aydnla bouyordu. Grup
pusuya m dmt acaba? u sesler neyin gizli mesajn
tayordu? Pe pee gelen ve beyinleri arlatran sorular durmak
nedir bilmiyordu. Herkesi saran tedirginlik dalgas ad
konulamayan korkular retiyordu. Kr karanlk gndz bir trl
dourmuyor, aydnla zlem gittike byyordu.
Sabah adeta iple ektiler. Hava maya doru giderken,
boazdan belli belirsiz bir barma sesi duyuldu. nce, ar
beklentinin getirdii yanlsama olabilir dediler. nk ses hemen
kesilmiti. Sabah gne douncaya kadar da grnrde kimseler
yoktu. Bir sre sonra ayn barma sesi boazn biraz daha
altndan yeniden gelmeye balamt. Ses olduka bouk ve
derinden geliyordu. Bunun yanlsama olmadndan emin olunca
drt arkada hzla sese doru kotu.
Gelen Perverdi. Bacandan yaralanm, ayak parmaklar
ise donmutu. Bacandan akan kan, ayakkabnn iini doldurmu,
karda ien ayaklarla birleince, ayan ayakkabya yapmasna yol
amt. Perver yere uzanm yar baygn yatyordu. Bir eyler
mrldanyor, fakat ne sylemek istedii tam anlalmyordu.

78

antas halen srtnda silah ise kolundayd. Arkadalar antayla

silah karp aldlar. Ayakkabsn kesip kararak ayaklarn uzun
sre karla ovdular. Perver srarla kendisini dinlemelerini ve
anlamalarn istiyordu. Kesik kesik konuuyordu.Grubun hepsi
pusuya dt, ou ehit dtler. Zaten bir ksmn gzmle
grdm. Ayrca teslimiyet olabilir. Hemen yer deitirirseniz iyi
olur. Bunlar syler sylemez tekrar baylmt. Kendi kendine
mrldanp duruyordu.
Tartp yer deitirmeye karar verdiler. Karya
geemezlerdi. Ancak Bozanlar yamacnda ayr bir yere
ekilebilirlerdi. Bir saat telerinde gene doru sarp ve ayn
zamanda gr ormanlkl bir dere vard. Uzaktan iki st aac
grnyordu. Burada byk ihtimalle kaynak da vard. Geri
karlarn erimesiyle irili ufakl btn derelerden lgnca sular
akyordu. Her halkarda su sorunu yaanmazd. Buras ok ilgin
bir yerdi. Her taraf olduka sarp ve rlplak orta yerde yama gibi
bir para ormanlk alan. Gizlilik iin uygun olabilirdi. Zaten ok
fazla tercihleri, tartmaya zamanlar da yoktu. Blk geldiinde
Perveri srtlarna alarak oradan uzaklatlar. Aln etkisiyle
herkes gten dmt. Bir saatlik yolu iki buuk saatte
almlard. Giderken izlerini silmilerdi. Ulatklarnda birbirine
yakn olacak ekilde manga manga ormann iinde konumlandlar.
Arazinin grntsn bozmamak iin yer yapmadlar. Aalar yeni
yaprak amt. St aalarnn olduu yerde ise suyu buz gibi
bir kaynak vard.
Perver kendisine geldiinde anlatmaya balamt. Tabur
harekete geince dman grntlerini alm, uzun bir sre bunun
farkna varmadan yrmler. Keif grubu operasyonlarda
dmann tuttuu karakol srtlarnda sadece iki kpek grm ve
insan grnts almaynca kpekleri ciddiye almadan yrmler.
Karda bir ok arkadan aya yanm ve bu da kopmalara neden
olmu. Bir yerden sonra Akirek kyne giden patikaya girmiler.
Bozanlarda hem karn ok oluu ve grubun ar zorlanmas hem
de rasgele araziye vurmay gze alamamalar ky yolunu tercih
etmelerine yol am.
Akirek ky Akirek karakolunun yaklak krk be dakika
altnda bir kydr. Grup kye yaklanca kpekler havlamaya

79

balam. Bir ara dman cihazda otuz kiilik bir gurubun

grntsn aldn sylemi. Cihaz gurubun ortasnda yryen
tabur komutan Hamza arkadata olduundan, Hamza arkada
dman denetimine girdiklerini anlayarak bir arkada hzla ne
gndermi. Kurye yanlarna ular ulamaz tank ndeki grubu
vurmu, st stte yaplan atlar sonucu nde yer alan ou
arkada ehit dm, sa arkada da bu gurubun iindeymi.
Perver yaralanm, evresinde ehitlerin dnda kimseyi
bulamam, Aliboaza geri dnmeye karar vermi. Yol boyu da hi
kimseyle karlamam.
Perveri nefeslerini tutarak dinlemilerdi. Radyo akt hi
bir haberi karmadan dinliyorlard. len haberlerinde dman
Bozanlarda otuz kiinin ahadet haberini veriyordu. Herkes
kaskat kesilmiti. Baklar donuklam bir noktada kilitlenmiti.
Ne konuabiliyor nede alayabiliyorlard. O an zaman durmu
gibiydi. Sanki btn akkanln kaybetmiti. Bedenlerine hcum
eden aclar byk bir yn oluturmutu.
Asmen hissettirmemeye alarak yavaa kalkp noktadan
uzak bir yere oturdu. Burada kimseler onu grmyordu. stei gibi
alayp barabilirdi. Fakat nedense bir trl alayamyordu.
Alamak g getiremediini dar aktmakt. Byk aclarla
yaamay gze almamakt, kat acdan. Ya da acy aktmakt
dar. zmszln zm, geici bir teselli aramakt. Belki de
znde kendine acmakt. Asmen de ucuz yaamak istiyordu
demek. Bu kan zgrlkten ka olduunu bilmeden o da
kamaya alyordu. Ama ite kamay beceremiyordu.
Aliboazda kald srece de bir trl kamay beceremeyecekti.
Arkadalarnn ayrld an dnd. Vedalamalar. Sevgi,
umut, hzn, zlem ykl baklar dnd. Beremi dnd,
Dlzar ard arda her birini. Yaam dnd, bir de lmn Bozan
kar gibi dondurucu yzn. Ama yine alamad. Asmenin
duygular m krelmiti. Babasnn 38lerdeki yrei gibi
nasrlam myd yrei? Bu tepkisizliin i yz neydi acaba ya da
buda baka bir tepki biimi miydi? Dnceleri yanndakiler
zerine kayd sonra iinde derin bir sorumluluk hissi uyand.
Kendisini her zamankinden daha gl hissetti birden. Bu duyguya
nasl kapldn anlayamadan kalkp arkadalarna doru ilerledi.

80

Geldiinde herkes mangalarnda oturmu, sessizce

dnyordu. Her birinin gzleri nemliydi. Gzlerinin iine keskin
bir ac yerlemiti. Asmen iinden bu kadar zorluu yenen,
direnen bir yap bu acy, yaam cokusuna dntrme gcn de
gsterecektirdedi.Ama bu gc yaratacak, gelitirecek ve yapy
srkleyecek olan biz kadnlar olmalyz. Kadnn etkileme ve
srkleme gc daha yksekdiyerek Rahimenin mangasna gitti.
Rahimenin alamaktan gzleri kzarm ve imiti. Bir tan
zerine oturmu elinde ubuk yeri eip duruyordu. Asmen,
Rahimenin yanna meldi. Rahime Asmenin yardmcsyd.
Rahime emek, fedakarlk, cesaret ve duygusallkta sray kimseye
vermeyenlerden biriydi. Asmen, Rahimenin elini tutarak skt;
-Biz ok gl olmak zorundayz Rahime. Kendimizi
duygularmza teslim edersek dman ynelmese bile gcmz
alktan tasfiye olur. Bak, imdiden baz arkadalarn, adm atma
gc kalmam. iddetli ayak arlarndan dolay temel ihtiyalarn
karlamada bile zorlanyorlar. Dn Ozan arkada suya giderken
grdm. Mangadan srnerek emeye indi. Anlyor musun
Rahime? Her zamankinden daha cesur ve gl olmak zorundayz.
An, iradeyi snrszca konuturma andr.
Rahime uslu bir ocuk gibi Asmeni dinliyordu. Son defa gz
yalarn silerek Asmene bakt.
-Gerekten aabilir miyiz heval Asmen? Ama u anda
elimizde hibir ey yok. Gn getike de zayflyor, gten
dyoruz. Geri bayan arkadalar daha direngen ve umutlu
yaklayorlar. Rahimenin yar iyimser konumas Asmene daha
fazla g vermiti. Glmseyerek Rahimeye sarld.
-Elbette aabiliriz. Bak oturup tartalm, bir aresini
buluruz. Bu bir savatr. Bazen tahmin etmediimiz kadar ar
ahadetlerde olabilir. Bu her eyin bittii anlamna gelmez. PKK
yalnz bana bir Dersim rgt, Dersim rgt de yalnzca
Aliboaz gc deil. Ama ben una itenlikle inanyorum;
zorluklara, engellere kar ylmadan iddial bir ekilde mcadele
edersek bu sreci aacaz. Mesela uradan balayabiliriz. Btn
bayan yapsn harekete geirelim. Herkes gulik toplasn. Ben
buraya gelirken, yan tarafta bir sr gulik grdm. Toplayp btn
ble gulik yapalm. Bir ka gn sonra dier otlarda kmaya

81

balar. Aliboazdan kma koullarn yaratana kadar bu ekilde

idare edebiliriz. Ne dersin? te bu da zmn bir paras.
Sonra Asmen dier manga komutan Tolhldan ard.
oturup bir sre tartt ve bayan takmyla toplant yapma karar
aldlar. Fakat ncelikli yapmalar gereken yapy harekete geirip
bir eyler yemelerini salamakt. Ele ele tutuarak arkadalarnn
yanna gittiler. Asmen oturanlara ksa bir konuma yapt;
-u anda ehitlere en anlaml cevap bizim yaamamzdr.
nadna yaamalyz ve irade gcmzle bu sreci amalyz.
Gcmz zgrlk nderinden ve Tanramz Zilandan almalyz.
Gcmz birbirimizden almalyz. Bizler byk ehitlerimizden
kolay kaybetmeyi deil, olmaz denileni yenerek baarmay
rendik, deil mi? zgrlk kitabnda kendini zamann
insafszlna brakmak var mdr? Yoktur. yleyse, nderlik kadn
en byk yaam gcdr. Kadn yaamn kendisidirdiyorsa ve bu
doruysa, nk nderliin her zaman dorular ve gerekleri
sylediini kabul ederiz, o halde bunu ispatlayalm.
Herkes ban kaldrm Asmenin yzne bakyordu. Asmen
arkadalarnn gznn iine bakarak konumaya devam
ediyordu.
-Kiinin kendi iradesine gvenmesi ve inanmas nemlidir.
Ve her birimiz bu sreci ama gcn gstereceimize inanmalyz
arkadalar. Bu hepimizin z abasyla olur. rnein imdi unu
yapabiliriz. Hep birlikte gidip gulik toplayalm. Sonra halayp
btn ble datalm. Hem bildiim kadaryla gulik ok
vitaminliymi. Bize g verir.
Herkes sanki birilerinin bir eyler sylemesini bekliyordu.
Hemen yerinden kalkarak araziye dalp gulik topladlar. Erkek
arkadalarda harekete gemiti. Gulii halayp yediklerinde
gerekten biraz daha glenmi hissediyorlard kendilerini.
Akam Mirza, Xebat, Asmen kendi aralarnda tartyorlard.
Ne olabilirdi? Dman yeniden Aliboazna bir operasyon
yapabilir miydi? Yapmas durumunda buralara kadar gelebilir
miydi? hanet varsa dmann Aliboazda bir bln olduunu
renmesi byk ihtimaldi. Gn boyu Hozat ve emigezek
tarafndan helikopter ve kobra sesleri gelmiti. Anlalan o tarafta
ok youn bir operasyon vard. Zaten Mala Xade alannn bir

82

blm Hozata dier blm ise emigezeke giriyordu. Tedbir

amacyla gn sabahn erken saatinden itibaren belli bir saate
kadar intiar halinde kalmay uygun grdler.
Ertesi gn havann aydnlanmasyla birlikte kobralar
Aliboazna dal yapt. Kobralar saatlerce tepeleri vurdu.
Ardndan helikopterler daha nce tuttuklar yerlere indirmeler
yapmaya balad. Bozan srtlarn Akirekten Amutkaya kadar
tutmulard. Dman bln kald yerin stne kadar gelmiti.
Blk grup halinde ormann iinde yere uzanm, kendilerini
kamufle ederek pr dikkat olacaklar bekliyordu. Daha nce
kaldklar noktann st yamalar bulunduklar yerden
grnyordu. Dman orann stne kadar gelmi noktay youn
atee tutmutu. Direkt noktaya yneldiklerine gre, ihanet vard.
Dman ateinin younlat yerler ikinci operasyonda tabur ve
bln kald yerlerdi.
Dman tam drt gn vadinin iinde kald, sonu
alamaynca tepedeki gleri de dahil tm glerinin toplayarak
geri ekilmiti. Dman ekildikten sonra manga yerleri yaparak
yerletiler. Her gn gulik topluyor, sofralarn halanm gulik ve
atete kzartlm, nohutlarla sslyorlard. Tuzun olmay olduka
zorluyordu.
Tuzsuzluktan
ve
vitaminsizlikten,
hepsinin
bacaklarnda ve ayaklarnda iddetli arlar balamt. Kendileri
buna kemik ars diyorlard. Baz arkadalar yryemiyor tuvalet
ve benzeri ihtiyalarn srnerek karlyorlard. Ayrca nohutlar
da tkenmek zereydi. Erzak temini zerine ayrntl tartmalar
gerekiyordu. yeterince beslenemedii iin Perverin yaras da
iyilemiyordu. Diclenin ayak ars ayr bir strap kaynayd. Dicle
acyla yaamay renmiti. Ayan arkasnda srkleyerek gidip
gulik topluyordu. Ayak arsna sava ilan etmiti. Bu da Diclenin
acy yenme tarzyd.
Operasyon zerinden on gn gemesine ramen halen
Amutka tarafndan helikopter sesleri geliyordu. Byk ihtimalle
dman Krmz tepeyi ve onun karsndaki Bozan boazn
brakmamt. Buras da Mala Xadeye gemek iin ikinci hatt.
Akirek hattna gre buras daha gvenliydi. Akirek ve Amutka
tankna bir-iki yerde grnt veriyordu, fakat grnt mesafesi
ksayd. Arazi ok dalgal olduu iin kullanma elveriliydi. Daha

83

nce buralar tutulu olduu iin Tabur kullanamamt. u anda da

durumlar fazla bilinmiyordu. Halen dman denetiminde olabilirdi.
Dmann Krmz tepede oluu dahi bu hatta gemeyi riske
sokuyordu. nk Krmz tepenin karsna dyordu. Ayrca yol
tepenin altndan geiyordu.

Bu boazn altnda sonbahardan kalma bir bal ve

peynir deposu vard. Bu depoya ulaabilseler ciddi
anlamda erzak sorunlar hal olmu olacakt. Bu hat
zerine ynetim tartyor, fakat o tarafa gc
kaydrmay erken bulup gze alamyorlard. O taraftan
ok youn silah ve helikopter sesleri geliyordu. Kahperi
alanna da geebilirlerdi, fakat bu durumda kimsenin
yryecek hali yoktu. Yola ksalar btn gcn
yollarda tasfiye olma ihtimali de vard. Biraz erzak
temin etseler uzun bir yola kabilirlerdi.
O k, Dev Soldan onlara katlan Memed Ali adnda biri
vard. Dev Sol srecinde Akirekin emigezeke bakan tarafndaki
tarlalarn iinde bir gmmelerinin olduunu ve yerini bildiini
syleyince tartmalar Akirek zerine kayd. Bir grup gidip
karakola ve kye grnt vermeden erzak getirebilirdi. Yol hatt
karakola grnt veriyor mu, vermiyor mu? konusunda hareketli
tartmalar yrtld ve sonuta derenin ii kullanlr yine arazinin
girintileri, kntlar esas alnrsa gidiin uygun olabilecei
sonucuna ulald. Kapsaml bir tartmadan sonra Memed Alinin
bildii depoya gitmeye karar verilmi, sra gidecek grubu
ayarlamaya gelmiti. Grubun banda ya Asmen ya da Xebat
gidecekti. Her ikisi de gitmek iin srarlyd fakat yaplan
tartmalar sonucu Xebatn gitmesinde karar klnd. kisi bayan,
drd erkek olmak zere alt kiilik bir grup kacakt. Gurubu
gl, enerjik arkadalardan oluturdular. Bayanlardan Bengi ve
Reyhan, erkeklerden Xebat, M. Ali, Kenan ve Doan gidecekti.
Rewen, Benginin yerine gitmek iin srar ediyordu. Rewen,
Bengi akrabas olduu iin mi srar ediyordu acaba? dnld.
Ama ilikileri yoldaln dnda klasik akraba ilikileri deildi.
Bundan dolay ilikileri kimseyi rahatsz etmezdi. Hrnlklar,

84

saflklar ve artan lde zeki olularyla Dersimin yozlamam,

zn korumu tipik da kzlarydlar. Rewenin gidii kabul
edilmedi. Grev grubu tm arkadalarn baar dilekleriyle
uurland. gn iinde geri dneceklerdi.
Aradan drt gn gemiti ve henz gruptan herhangi bir
haber yoktu. Btn baklarda derin kayglar bulunuyordu.
Herkesin kula vadiden gelecek bir seste, gz, kvrlarak noktaya
inen patikadayd. Giden dnmyordu nedense. Aliboaz dnda
her yer evrendeki kara delikler gibi kendisine yaklaan yutuyor,
koparp alyor, iinde kaybediyordu. Aliboazn dnda her yar bir
muammayd sanki. Bir giz deryas ya da bir girdap.
Zaman durduu sanlan anlarda da akna devam ediyordu.
Hem de hibir eye aldrmakszn. Gn geceye evrildi, gece gne.
Evrilmeyen tek ey bekleyi oldu. O neminden hibir ey
kaybetmeden yer etti yreklerde. Kulaklar kirite, gidenlerden bir
ses ya da kk bir iaret de olsa almay bekledi sabrszca.
Bir sabah vadiden bir el silah sesi geldi. Klein sesine
benziyordu. Herkes akn bir ekilde birbirine bakyor, fakat
herhangi bir yorumda bulunamyordu. Asmen ile Doan
netletirmek iin hzla noktadan ktlar. Rewen arkalarna takld,
fakat Asmen buna izin vermedi. Zaten yaadklar alk bir
ypranmaya neden olmutu ve Rewenin enerjisini bu ekilde
kullanmasna kaytsz kalamazd.
Noktann dier tarafna geerek dikkatle vadiye bakmaya
baladlar. Grnrde bir ey yoktu. Az bir zaman sonra vadinin
derinliklerinden bir el silah sesi geldi. Biraz daha aa indiklerinde
bir barma sesi duydular. Ses grev gurubundan birine aitti.
Vadiye yakn bir yere gelmilerdi demek ki. Olduklar yerden
vadiye alc gzle bir kez daha baktlar. Bir grnt almlard.
Kimdi? Neden yalnzd? Acaba grev grubu deil de sa arkadan
keif iin gnderdii gruptan biri miydi? Buna benzer onlarca soru
bir anda kafalarndan gelip geti. Onlara gre gnderdikleri
gruptan bir iki kii dnm olamazd. Bunu ne beyinleri, ne de
yrekleri kabul edebilirdi. Sindiremeyecekleri tek ey kalmt
geriye o da bekleyiin kaybedie dnmesiydi.
Taarn kysna indiler. Gelen Xebatt. Onlara bir eyler
anlatmaya alyordu, fakat konumakta zorlanyordu. Koluna

85

geirdii utii boynuna atmt. Kolundan yaralyd. Her taraf

kandan kp kzl olmu, yz solmutu. Asmen ile Doanda suyu
yaracak g kalmamt. ayr yerden denemelerine ramen
suyu bir trl geemediler. Ancak daha aalardan suyun
geniledii bir yerden geebildiler. Xebatn yanna ulatklarnda
ilk sorduklar soru dier arkadalarn nerede olduklar oldu.
Xebat olduka akn, bir Asmene bir Doana bakp
duruyordu. Nereden balayp ne cevap vereceini bilemiyordu
sanki. Konumak iin btn gcn harcyor, yine de kelimeleri
anlalmaz kyordu. Ya da o mu anlalmaz olmak istiyordu.
Tekrarlayp durduu tek ey;
-O pusu var ya. lanet olsun. arkadalar.
Asmen onu susturarak;
-Fazla bir ey istemiyoruz heval. Tek bir ey syle. Yalnz
msn? diye sordu
Xebat byk bir ykten kurtulmu gibi nefesini brakt ve;
-Evet, dedi.
Xebatn koluna girerek suyu getiler. Kanlanan utii
ykayp yaray temizledikten sonra yeniden sardlar. Kolu krlmt.
Vcudunun bir ka yerinden daha yara almt. Fakat bu
yaralar kolu kadar ar deildi. Yava yava yoku yukar kmaya
baladlar. On dakika yryor, on be dakika da dinleniyorlard.
Belli bir yryten sonra Xebatn dili zlmt. Asmen ile
Doan pr dikkat kesilmi, Xebat dinliyorlard.
-Biz giderken ay vard. Hava ok aydnlk olduu iin
belli bir yere kadar Akirek vadisini kullandk. Bu vadi karakol ile
kyn altna kadar gidiyordu. Sonrasnda arazi yumuuyor,
Bozanlara dayanyordu. Aliboazdan karken, yaklak bir saat
Akirek vadisini kullandk. Yukar doru arazi ok sarplat iin
daha fazla gidemedik. Vadinin Akirek karakoluna bakan
yamacnda bir patika kyn tarlalarna gidiyordu, biz direkt
patikay kullanmadk. Biraz daha altndan ilerledik, bir yerden
sonra mecburen patikaya girdik. Karakola grnt mesafesi ok
fazla deildi. O aray mesafeli bir ekilde koarak getik. Olumsuz
bir durum olmad. Yalnz uzaktan karakolun nnde tankn
kararts grnyordu. O esnada almam olabilirdi. En azndan
biz yle dndk.

86

Bir ka saat yrdkten sonra tarlalara ulatk. ncmz,

M. Aliydi. Bizi bir tarladan dierine gtrp duruyordu. Bir trl
depoyu bulamyorduk. Bir ara depoyu bulsak bile kazma krek
olmad iin aamayacamz dndk. M. Ali, kyn dnda,
kyden kopuk yurtsever bir ailenin olduunu syledi.Hem krek
alrzdedi, hem de depoyu bulamama olasln gz nnde
bulundurarak arkadalar iin biraz erzak alrz.Gr hepimize
mantkl geldi.
Bahelerin iinden yryerek eve yaklatk. Evin kpekleri
havlamaya balaynca kyn kpekleri de ses sese katarak
havlamaya baladlar. Evin nne kadar gelmitik. Geri
dnemezdik. Hem zaten kpekler bir defa havlamaya
balamlard. Erzaklar zaman kaybetmeden alp kacaktk.
Kapy krarcasna vurmamza ramen aan yoktu. Kapnn
nnde durup yksek sesle ierdekilerle konutuk. PKKli
olduumuzu baz eylere acil ihtiyacmzn olduu ve onlar alr
almaz hemen gideceimizi belirttik. Nihayet kapy atlar.
Korkudan sapsar kesilmi tir tir titriyorlard. Biraz erzak ve bir
krek alarak oradan uzaklatk. O sre zarfnda kpek sesleri hi
dinmedi. Biz tarlada depoyu ararken, bile kpek sesleri halen
geliyordu. Israrl aramalara ramen bulamadk. Byk ihtimalle
Dev Solcularn kendisinden sonra kardklarn sylyordu.
Tarlalarn iinde alm depolar vard.
Daha fazla kalamazdk. Zaten kpeklerin sesi bizi yeterince
tedirgin etmiti. Karakol alarma gemi olabilirdi. Grnt veren
yere kadar geldik. Tek gei yeri oras myd, ya da daha farkl
yerleri deneyemez miydik? Bilemiyorum. Bu noktay ok fazla
sorgulayamadk. Gelirken bir ey olmad. imdi de olmayabilir, diye
dndk. Oysa kpekler saatlerce havlamt. Bu da aklmzdan
geiyordu ama kolay olan daha ekici gelmi olmal ki, itiraf
edemiyorduk. znde sessiz bir uzlamay yayorduk, lm ok
zor dndn bir anda onun sana ou zaman srttn hi fark
etmiyorsun.
Mesafeli bir ekilde koarak kendimizi Akirek vadisine
brakacaktk. Dolunayl bir geceydi. Karakolun nnde kk
krmz bir k sznts grnyordu. Ay onu silikletirmeye
alsa da, ok fazla baaramyor, uzaktan ufak bir ate paras

87

gibi grnyordu. Nedir acaba diyorduk. Aslnda cevabn

kendimiz de biliyorduk. Fakat bilmezlie vurarak, basit teselliler
aryorduk.
Belli aralklarla patikadan koar adm inmeye baladk. Grup
patikadan komaya balar balamaz, tank vurmaya balad. lk
atete arkada kaybettik, hemen ehit dtler.Kendinizi
dereye brakndiye bardm hatrlyorum. mz de
yaralydk. Bengi arkadan yaras hafifti, koarak yanma geldi.
Benim kolum gitmi, bacaklarm tutmuyordu. Bengi arkada
yaram sarmaya alyordu. Kopard tikle yaram balad. Ben
srarla kendimizi vadiye brakalmdiyordum. Gr menzilinden
henz kmamtk. Tank vurmaya devam ediyordu, ben srnerek
kendimi aa brakrken, o ehit arkadan silahn almak iin
arkasna dnd. Biraz sonra da ehit dt. Dierlerini
gremedim. Saatlerce barp armama ramen kk bir ses
gelmedi, arkadalara herhangi bir belirtiye rastlayamadm...
nden giden sekiz kiilik grup suyu gemiti. Su kabard
iin dierleri geememiti. Bir ksm ise hala yoldayd. Asmen
geridekilerle kalmt. Yardm ederek tempoyu artrmaya alyor,
fakat ayak arlar daha baskn kyordu. Suyun geit yeri
grndnde Asmen olduu yere oturdu. Arkadalar bir bir
gelip yanndan getiler. Son gelen Rzgara arkada kalan olup
olmadn sordu. Rzgar, Ozann kaldn, dinlenerek inmeye
altn syledi. Asmen ge olmadan gurubu geirmek iin
Rzgara yardm ederek suya indi. Bir ok defa denediler, fakat
suyu geemiyorlard. Gerekten su mu ok kabarmt, yoksa
onlarda m suyu yaracak g kalmamt bilinmez ama suyu bir
trl aamyorlard. Bu tarzda daha fazla zaman kaybedemezlerdi.
Karya geemeyecekleri gn gibi akt. imdi de ikiye
blnmlerdi. Mirza ile birlikte yedi arkada suyun kar tarafnda
dier gte Asmen ile birlikte Taarn bu tarafnda kalmt. Biraz
bararak, biraz iaretleerek anlap gene doru hareket
ettiler. Gcn ou Asmenin yannda kalmt. Bozanlarn
yamalar sarp olduu iin rahat hareket etmeyi engelliyordu.
Yama yama kayalara tutunarak Taara paralel ilerliyorlard. Baz
yerlerde kayalklar dalgal bir biim alarak suya doru sokuluyor,
bu durum bir ka metre telerini grmelerini engelliyordu. Bu tr

88

yerleri suyun karsndaki grubun iaretleri temelinde geiyorlard.

Asmen Doana, Ozan beklemesini ve arkadaki gurubu
hzlandrarak bir an nce gelmelerini sylemiti. Kendisi de
Rahime ve Adarla birlikte tehlikeli yerlerde arkadalarna yardm
ederek hzl gemelerini salyordu. Hava kararmadan gidip ilk
operasyonda gizlendikleri maaray bulmalyd. Yoksa arkadalarn
hepsi akta kalacak, olas bir keif durumunda grnt
vereceklerdi. nk Bozan yamac dank am aalar dnda
rlplakt. Kardaki grup ise bu konuda anslyd. Byle bir
sorunlar yoktu.
Bir ara suyu gemeye altklar yerden bir el silah sesi
geldi. ararak evrelerine baktlar. Rza arkada kar patikadan
hzla yukar kyordu. Karlarna gelince durdu. Olduka
endieliydi. Aa taraf iaret ederek Asmenin oraya gitmesini
istiyordu. Demek ki yolunda gitmeyen bir eyler vard. Asmen
antasn orada brakarak aa indi.
Yolda iki arkadala karlat. Onlarda silah sesini
duymulard, fakat ne olduunu bilmiyorlard. Koarak geit yerine
kadar geldi. Biraz daha ilerledi ve Doan birisiyle otururken
grd. Doan kendisine taraf oturmu, yanndakinin ise sadece
bacaklar grnyordu.Ne oldudiyerek yanlarna yanat.
Doann yanndaki Rzgard. Srtn byk bir taa dayam, kanlar
iinde baygn yatyordu. Kafasna ate etmi, kurun bir
akandan girmi dierinden kmt. Eli halen silahtayd.
Bacaklarn toplam, silah bacaklarnn arasnda tutarak ate
etmiti. Asmen bir ey sylemeden Rzgarn yanna oturdu. Halen
akaklarndan kan akyordu. Rzgarn dier tarafnda derin bir
skunet iinde oturan Doana bakt. Gzleri buuluydu, belli ki
alamt. Doan elinde tuttuu kad Asmene uzatt.
Not defterinden kopartlm kk bir katt bu. Yardan
fazlas kanlanm, kan yaznn zerine akm, yazy silikletirmiti.
Asmen, gzlerini ksm, yazy okumaya alyordu. Yaz Heval
beni affedindiye balyordu, Ben ok zorlanyorum. Ayaklarmn
arsndan adm atamyorum. Byle olursa sizi ok zorlayacam
biliyorum. Belki uzun bir yol yryecek, bir ok tehlikeyle kar
karya geleceksiniz. Sizinle gelirsem eer gurubun temposunu
ok etkiler, engel tekil ederim. Beni yanl anlamayn. Tm

89

itenliimle belirtiyorum bu tr srelerin hepsi byk bir

baaryla alacak ve bir gn devrim mutlaka gerekleecek. Bu
bensiz ya da bir bakas olmadan da olabilir, ama o gn mutlaka
gelecektir. Sizin de bu sreci baaryla aacanza inanyorum.
Daha fazlasn yazamyorum. Tekrardan beni affetmenizi
istiyorum. Rzgar.
Asmen kad katlayp gmleinin sol cebine koydu.
Rzgarn ellerini zp silahn ald. Elleri hala scakt. Henz ehit
dmemiti, grtlandan bouk sesler geliyordu ama kurtulma
olasl hi yoktu. Asmenin aklnda birden Ozan geldi. rperdi.
Yol boyu Ozanla karlamamt. Byk bir endieyle Doana
dnd;
-Ozan nerede heval?
Rzgara bakmakta olan Doan, ban kaldrp fkeli bir
ekilde;
-Henz gelmedi. Zaten her ey onun yznden oldu. Ben
arkada Ozan beklerken Rzgar beni geti. Durumu ok ktyd.
Beklemeseydim Rzgara yardm edebilirdim.
Asmen, Doann solgun yzne bakt. Silahn yere koyup
ayaa kalkt;
-Sen burada bekle. Ben gidip Ozana bakacam. Sanrm biz
dnene kadar ehit der. Topraa verir yle gideriz.
Asmen tm enerjisini toplayarak harekete geti. Patikann
dereye indii yere kadar gitti. Yukarya doru bakt. Buradan
yamataki patikann normal yryle yaklak yarm saatlik
mesafesi grnyordu. Grnrde kimseler yoktu. Son noktaya
uzun uzun bakt. Sonra var gcyle Ozana seslendi. Barrken,
kendisini daha fazla g kaybediyor gibi hissetti. Ar aksak
patikadan yukar kmaya balad. Dizlerinde derman kalmamt.
Bazen dizlerini tuta tuta bazen de onu snrlayan her eye meydan
okurcasna dimdik yryordu. Kendi kendine syleniyordu.Ozan
kendisini biraz daha zorlasa inebilirdi. nsan yoldalarna bunu
yapar m? Acaba o da m
Rzgar gibi intihar etti?Bu olasl dnmek dahi
istemiyordu. Rzgar iddetli arlarna ramen iradesine
yklenerek dereye kadar gelmiti. Peki ya Ozan neden gelmesin?
nsan bu kadar mcadelesiz ve bencil olmamalyd. Rzgarn kanl

90

yazs belleine kaznmt. Asmen farknda olmadan Rzgarn

notunu tekrarlayp duruyordu.Yoldalarm zorlamamak iin.
beni affedin. Durdu bir sre sonra derin bir nefes alarak yoku
yukar kmaya devam etti. Bu defa sesli konuuyordu.Bir
anlamda yaananlara yenik dme olsa da Rzgarn yaklam,
bunu da ayordedi.Fedakarca ve soyluca bir yaklam oluyor
ayn zamanda. Peki Ozan nasl deerlendirmek gerekiyordaha
yolun bandayken, pes etmek olur mu?Sonra yanl bir ey
sylemi gibi daha bir ciddileti. Kzgnlk belirten bir ifadeyle
nsanlar kolay yarglama Asmen. Ozann bana kim bilir neler
gelmitir? Allah kahretsin ok erken mi sonulara gidiyorum
acaba?
Noktann altna kadar gelmiti. Arada bir durup Ozana
sesleniyordu. Be on dakika daha yrdkten sonra Ozan yerde
yzst yatarken grd. Aya kayp dm, kolundan frlayp
uzana den karnasn almaya alrken, dengesini kaybederek
yere kapaklanmt. Sonrada bir daha kalkma gcn
gsterememiti. Asmen bu manzaraya glse miydi, alasa myd?
ini derin bir acma duygusu sard. Bir yandan da kendisine hakim
olamyor, durmakszn Ozana kzyordu.
-Heval Ozan insan kendisini bu noktaya getirir mi? Bir saat
bile yrmeden dmsn ve saatlerdir yerde yzst
yatyorsun. Ayptr heval. Yryecek durumda deilsen bile kalkp
yerinde oturarak bekleseydin. Kald ki, kendine biraz daha
yklensen gelebilirdin de. Ayn koular hepimiz yayoruz.
Durumlar senden daha kt olan arkadalar vard. Bak onlar nasl
yrd. Mesela Dicle, yine Rzgar.
Rzgar deyince bir sre duraklad. Birden alamakl
oldu.Onun gibi bile olamyorsundeyip sustu. Sanki bir su
ilemiti. inden Ben samalyorum galibadedi.Ne demek yani
sende Rzgar gibi yap m demek istiyorum?Kolundan tutarak
Ozann kalkmasna yardm etti. antasn srtndan karp ald.
Gidip yerden silah alarak koluna takt. Silah tozlara bulanmt.
Demek Ozan bir ok yerde dmt. Ozana doru giderken,
saate bakt, epey vakit kaybetmiti. -Ge olmadan gidelim.
Aada yapmamz gereken ok i var. Karanlk olmadan ikefti de
bulmak gerekiyor. antan ve silahn ben alrm. Ar

91

zorlandnda elinden de tutacam. Yeter ki hzla gidelim.

Karanla kalrsak suyun bu tarafndaki gcn gvenlii tehlikeye
girer.
Ozan yere oturmu, umutsuzca patikaya bakyordu. O
gitmeme kararn oktan vermiti. aresiz baklarn kaldrp;
-Heval Asmen yalvarrm beni Perverin yanna brak. Ben
kendime gvenmiyorum. Gelir banza bela olurum.
Asmen, Ozan ikna etmek iin rpnp duruyordu.
-Bak yolda burada saynn artmas iyi olmaz. Yarn br
gn ne olaca belli deil. u anda belirsizlikler iinde yryoruz.
Bir aa inelim, inan ki, aresini buluruz.
Ozan srarla dayatyordu. ki damla gzya yanaklarndan
kayarak tozlu eline dkld;
-Ben hayatta yryemem heval. Ben kendimi tanyorum.
Neden bana inanmyorsun?
Asmen elinden tuttuu Ozan kaldrarak noktaya doru
yrtt. Zaman kaybederse durumlar daha ktye gidecekti.
Noktaya ulatnda olanlar ksaca Xebat ve Pervere aktararak
oradan ayrld. Kendilerine lazm olur dncesiyle Ozann
karnasn yanna ald.
Doann yanna geldiinde akama az bir zaman kalmt.
Ozan yukardakilerin yanna braktn syleyerek Rzgarn yanna
oturdu. Onun dnda yukarda yaananlara ilikin bir ey
sylemedi. Rzgar ehit dmt. evresine bakarken Doana;
-Heval Doan zaman kaybetmeden arkada gmelim.
Acele etmemiz gerekiyor, yoksa ikefti bulamayacaz.
Yanlarnda ne kazma ne de krek vard. Kayalklarn
anmasyla yamatan suyun azna kadar akllar dolmutu. akl
birikintisi adeta yksekten kopup gelen lar andryordu.
Rzgar orada brakarak yaklak iki yz metre ilerisinde hafif
yukar kayarak mezar iin bir yer belirlediler. Elleriyle talar atarak
mezar byklnde bir ukur yaptlar. Byk talarla duvarlarn
ykseltiler. Sonra Rzgar getirmek iin geri dndler. Rzgarn
vcudu soumu, olduka da arlamt. O kadar mesafeyi
kaldrarak gtrmeye gleri yetmiyordu. Yolun bir ksmn
kaldrarak bir blmn de sryerek gtrdler. Mezarn yanna
getirdiklerinde stn ban dzelttiler. Kefiyeleriyle bir gzel

92

sararak gmdler. zerini nce bir sra dzgn talarla sonra

akllarla kapattlar.
Yol boyu hi konumadlar. Rahime ile Adarn arkadalar
geirdikleri yere geldiklerinde, kimse kalmamt. Sadece kar
patikada Mirza oturmu kara kara dnyordu. Onlar grnce
ayaa kalkt, olup biteni renmek istiyordu. Aslnda az ok
kendisi de tahmin ediyordu. Asmen, Rzgarn intihar ettii syledi.
Fakat suyun sesi sesini bastrd iin sesi kardan anlalmyordu.
Bu defa iaretlerle anlatmaya alt. Ozan da yukarda braktn
syleyip gene doru ilerledi. Arkadalarn gitmi olmasna
sevindi. Biraz yrdkten sonra dnp Doana bakt ve;
-Rzgar arkadan intihar ettiini arkadalara sylemesek iyi
olur. Etkilenirler. Onu da Ozan gibi braktmz syleriz, oldu mu?
Arkadalarn yanna geldiklerinde bir ksmnn ot, bir
ksmnn ise odun topladn grdler. Bulunduklar tarafn arazi
verimsizdi ve ot eitlerinden sadece gulik vard. Kars ot
bakmndan daha zengindi. Kardakiler topladklar eitli otlar
utie sararak suyun bu tarafna atyorlar, bu taraftakiler de ayn
yntemle onlara gulik atyorlard. Tolhldan, Berfin, Sevra ve
Renas oturmu, ehit Welat tepesinin bereketli yamalarndan
topladklar otlar ayklyorlard. Otlarn iinde sadece gulik eksikti.
Yumuak arazide gulik fazla yetimiyordu. Gulik asi dalarn asi
otuydu. Karn erimeye balamasyla soyluca ban kaldrr, bahar
mjdelerdi.
Asmen arkadalarn hareketli grnce yrei tarifsiz bir
sevinle doldu. inden kurtulacaz, greceksinizdedi.
Glmseyerek yanlarna yaklat. Rahimeye Dicleyi sordu.
Nurhak, Dicleyi iaret ederken, yamata gulik toplamakta olan
Dicle, Rewen ve ervanla birlikte onlara bakyordu. Karlkl
glmsediler. Rahimeye Dicleyi ok yormamalar gerektiini
belirterek yukar doru kt. O srada Doan, arkadalara Rzgar
ve Ozan noktada braktklarndan bahsediyordu. Rahime ile Adar,
Asmenin arkasndan baryordu.
-Heval Asmen ot halanmak zere, bir ka lokma ye yle
git.
Asmen durdu, gkyzne bakt. Berrakt gkyz, yarn
hava ak olacakdedi. Sonra saatine bakarak;

93

-Bir buuk saatlik bir zamanm var. ok az bir sre. ikeftin

bu taraftaki kapsndan sadece keif yapyorduk. Kafamz ne
uzatp evresine bakma olanamz dahi olmad. imdi o kapy
bulmak mesele ve uzun bir zaman alabilir. inizi bitirip ate
yerlerini kamufle edin, hazr vaziyette bekleyin.
Yama yukar karken, ikefte ilikin ayrntlar hatrlamaya
alt. Kapsnda bir am aac vard. elale dzlnn bir ksm
grnyordu. Yaklak yarm saat yukar knca yamata dank
ekilde bir ok am aacnn olduunu fark etti. Bu durum iini
daha da zorlatracakt. Her bir am aacn tek tek kontrol etse bu
keif haftalar alrd. Daha pratik bir yntem bulmalyd. Biraz
durup dnd. Aklna parlak bir fikir gelmiti, kendi kendine
glmsedi. Keif yaparken dzln ne kadarn grdn
hatrlamaya alt. Dzle bakyordu.Hadedi.apal asker o
aacn karn zerine dktYknty hatrlad. O zaman dman
iinde ate yakmt ve ykntnn yars grnyordu. Ayrca keif
kapsndan Taar suyunun ylan suyuyla birletii yer birazck
grnyordu.
Bu ayrntlar kstas olarak yamata saa sola, aa yukar
gelip gitmeye balad. Uzaktan biri onu grse kesinlikle delirmi
sanacakt. Her kaydnda durup dzle bakyordu. Al,
yorgunluu, ayak arlarn her eyi ama her eyi unutmutu.
ikefti bulma dnda hi bir eyi dnmyor, istemiyordu. Tek
dncesi hava kararmadan ikefti bulup arkadalar yukar
karmakt. Son durduu yerin biraz daha sol tarafna kayarak
oturdu. Ykk yap buradan grnyordu. Oradan biraz yukar
kayd. Tekrar meldi.Evetdedi.Keif yerinden grnen buna
yakn bir kesittiimdi am bulmalyd. evresine belli aralklarla
am aalar vard. stteki am aacna bakt. Ylan suyunun
Taara kart yer buradan grnyordu. On metre ilerdeki iki
am aacna doru ilerledi. Sa taraftaki amn arkasnda bir delik
grnyordu. ini tarafsz bir sevin sard. Her an ortadan
kaybolacak m gibi korkarak yava yava yrd. Heyecanlyd, o
kararty tutmak istiyordu.
ikefti bulmutu. Byk bir zafer kazanm gibi mutluydu.
Zafer nedir ki, bir Napolyon gibi Avrupay dize getirip Asyaya
dayanmak mdr sadece? Ya da bir skender gibi Yunandan vurup

94

Zagroslara dayanmak mdr? Gerekten nedir zafer? Hayati nem

tad bir anda bir ikefti. Delicesine arayp bulmakta zafer deil
midir? Yaam umudu yaratmak deil midir zafer? Deilse, aslnda
onun ad zafer olmamal. Zafer, aylardr eitsiz zamanlara
hkmeden bu insan topluluun gsterdii iradedir. Ya da aylarn
al, susuzluu ile Bozanlarn amansz frtnalarnda yol almaktr.
Souktan uyuup da tetie yapan parma nefesiyle stp
kavgaya devam etmektir. Aslnda zerinde zafer, kan stan atei
yreinde ve beyninde tayanlarn yaptklar olmal.
Asmen yzn ylanlara dnp derin bir nefes ald. Ne
kadar da mutluydu. Daha fazla beklemeden aa inmeliydi.
Birden iine bir kayg dt. Ya yukar karken, ikefti kaybederse.
Bu olasl ortadan kaldrmak iin iaret brakarak gitmeliydi.
Aklna parlak bir fikir geldi. Kendisini kaydrarak inecek yolu
zerindeki aalarn dallarn krp yolun zerine atacakt.
Dnd gibi yaparak aa doru kaymaya balad. Arazinin
yaps arlkta akll, bir ksmn ise toprakt. Toprakl yerlerden
kayarken, her taraf tozdan grilemiti. Topran olmas iyiydi.
Burada izler daha belirgin kyordu. Taarn yakna kadar kayd.
zerini silkeleyerek arkadalarnn yanna gitti.
Hava kararmak zereydi. nce olduka ciddi ve zntl
bir ifadeyle her birinin yzne bakt. Arkadalarnn baklarnda
bulduuna dair gven akyordu. Onlar yanltamamt. Bu defa
glmeye balad. Herkes byk bir sevinle antasn srtna ald,
Asmen ile Mirza karlkl bararak yarn ki planlamay yaptlar.
Olumsuz bir durum gelimezse sabah saat sekizde elalenin st
tarafnda Taarn kysna ineceklerdi. Buras birinci operasyonda
ikefte karken suyu vurduklar yerdi. ikeftin dier kapsnda
iniyordu.
Asmen grubun nne geerek yava yava kmaya balad.
Grubun kopmamas iin temposunu olduka arlamakt. Hava
artk kararyordu. ikefte ulatklarnda ise hava tamamen
kararmt. Zaman alr dncesiyle Asmen daha nce iini kontrol
etmemiti. Kara bir lastik yakarak iine bakt. Batan sona gidip
geldi. ikeft tahrip olmamt. Braktklar gibiydi. Kendileriyle daha
nce getirdikleri kk testere halen olduu yerde duruyordu. Ne
bir mermi ne de bir roket ya da bomba izi vard. Demek ki, henz

95

deifre olmamt. Ald bu sonula iini daha da ferahlamt.

Dar kp keif kapsnn nnde srtn antasna vererek
oturdu. Karanla dald. Yorgunluu yeni yeni hissetmeyle
balamt. ou arkada oturmu, kar izliyordu. Karanlkta her
biri siluete dnen ylanlar doyumsuz bir seyre koyuldular.
Karanlk naslda hkmn icra ediyordu byle. Ama her eyde
olduu gibi o da zttn iinde tayor. u an gndze gebelik
yapyor. Ve ne ilgintir ki, gndz dourmaya yakn daha bir
kararyor. Denilir ya gecenin en karanlk an, gndze en yakn
andr. Gndz, ancak birikip younlaan kopkoyu karanlk
dourabilir. Bizim durumumuzda biraz buna benziyor dedi
Asmen. Biz de u an gndze gebeyiz. Geri baz arkadalarda bir
daha Aliboazdan kamayacamza dair gvensizlik gelimi
galiba. Ak dile getirmeseler de davranlarna bu yansyor. Bu
gvensizlii atrmak lazm. nanszlk geliirse gndz
douramayz. Rahminde bebei len bir anne gibi biz de
zehirleniriz. Mutlaka inanc ve gveni gelitirmek gerekiyor. rade
bu iki olgudan kaynan alarak geliir. Bu kaynaklar kurursa
kimseye bir adm dahi attramayz. Hatta bazen baz eylere
kendim inanmasam bile inanyor muum gibi grnmeliyim. Bu
ilkesizlik deildir. Tam tersi esas ilkenin yaatma aresidir. Asmen
zm yollarn dnp duruyordu. Bir dnceden dierine
atlyordu.
Arkadalar onu uyuyor sanyorlard. Rahatsz etmemek iin
bir ksm sessizce oturmu, bir ksm da kara lastikleri yakarak
ikeftte geziniyordu. Doan ile Rahime nbeti karp karmama
noktasnda tartyor, sormak iin uyanmasn bekliyorlard. Asmen
yzn onlara dnp;
-ikeft deifre deil, nbetiye gerek yok. Arkadalar
kaplara yakn uyusunlar. erisi ok havasz. Herkes ok yorgun
dinlesinler. Gvenlik sorunu kmaz.diyerek tartmay bitirdi.
Erkek arkadalar arka kapya aldlar. Bayan arkadalar keif
kapsnn nnde uyudu. Asmen ise oturduu yerde uyumutu.
Arada bir uyanyor, fakat fazla uyank kalmadan Taarn uykuyu
byten sesine yenik dyordu. Taar gnn tm yorgunluunu
onlarn zerinden atmaya kararlyd. Uyunmalarna mahal
vermiyor, ninnileri andran sesiyle onlar deliksiz uykulara

96

ekiyordu.
Sabah gne doarken uyandlar. Toparlanp saat sekizi
beklediler. O saate kadar dmann herhangi bir hareketlilii
olmamt. Aa inerken, evreden bir sr gulik
toplamlard. ndiklerinde dier grupta gelmiti. Noktalarda erzak
namna bir eye rastlamamlard. Tekrar karya gemeyi
denediler ama su geit vermiyordu. Mirza bir not yazp beze
sardktan sonra iine bir ta koyup karya frlatt. Asmen, notu
ap okudu.
Siz burada bekleyin, biz Kahperiye gideceiz, bir sorun
kmazsa erzak alp dneriz. Biz gelinceye kadar gizlilik temelinde
kalrsnz.
Asmen notu okur okumaz olmaz anlamnda ban sallad.
inden iki adm atamyorlar, vurup Kahperiye gideceklermi,
kendilerini de, bizi de lme mahkum edecekler. Bu Mirza
arkadan baz fikirleri insan ileden karyor.dedi. Rahimeyi,
Adar ve Doan arp notu onlara da okudu ve gr istedi.
ncelikle kendi grn belirtti.
-Arkadalar bence biz bunu kabul edemeyiz. Bu lm
demektir. Bu kadar yaam mcadelesi verdik. imdi de felakete mi
gtreceiz? Byle olmaz. Bakn benim bir fikrim var. Bizim
buradan keif yapma olanamz yok. Onlar kar taraftan Krmz
tepe ile kardaki boaznda kefini yapabilirler. Sonularn bize
iletsinler. Tutulmusa bile bizim olduumuz yamaca, boazn
altna kadar baksnlar, kayalar geit veriyor mu? Veriyorsa kk
bir grupla gizlilik temelinde depoya gideriz. Zaten depoyu sadece
ervan biliyor, o da bizim yanmzda. Ne dersiniz? Yarallara
zamannda erzak da gtrm oluruz. Biz arkadalar Mirza
arkadan ve Kahperinin insafna brakamayz.
Asmenin bu dncesi yeni deildi. Gruplar koptuundan
beri yle bir eyi dnyordu. de Asmenin dncesini
itirazsz kabul etti. Onlar tartrken, kardakileri sabrsz baklarla
onlar izliyorlard. Asmen oturup bir not yazd.
Grnze katlmyoruz. Manga komutanlaryla da
tarttk. Kahperi hatt u anda belirsizlikle dolu. Ne olaca belli
olmaz. Arkadalar da yryecek durumda deiller. Siz oradan
Krmz tepeyi, Bozanlar boazn ve bizim yamac boazn altna

97

kadar kefedip sonular bize bildirin. Biz sonular

deerlendirerek her halukarda depoya gideceiz. Sonradan bir
yolunu bulur, buluuruz.
Mirzann notu okur okumaz yz asld. Asmen kendi
kendine kesin imdi diyordur bu bayan benim her talimatm boa
karyortam da o anda Mirza, Asmeni dorulamak ister gibi
barmaya balad.
-Keif meif yapmyoruz. Ne diyorsam onu yapn. Biraz laf
dinleyin heval! Biraz haddinizi bilin!
Asmen iten ie glyor, fakat ciddiyetini bozmamaya
alyordu. Mirzay duymuyormu gibi yaparak suyun kar
tarafnda oturan Renasa seslendi.
-Heval Renas sen buralar ok iyi biliyorsun. Yukar kp
Krmz tepenin, Boazn, bu yamacn kefini yapsana.
Renas ar ar yerinden kalkt. Biraz daha suya yaklat.
Asmene cevap vermeye hazrland.
-Ben sabah erken Krmz tepenin kefini yaptm. Tepe
tutuludur. Boaz grmek iin ok fazla yukar kmak gerekiyor.
Bunu gze alamyorum. Sizin olduunuz yama ise geit vermiyor
heval. Duvar gibi kayalklar suya kadar iniyor. ok sarptr.
Gemeniz mmkn deil. Eskiden bakmtm, yeniden bakmaya
gerek yok bence.
Asmen tekrar bakmas iin srarla dayatyordu.
-Gemite bakm olabilirsin. O zamanki bak an farklyd.
Belki de bir gn oray kullanabilecein aklna bile gelmemiti. Alc
gzyle bakmak farkl, ayrntlar grmeyi salayabilir. Renas
yamaca bakmak iin yerinden kalkt. Renasn gidii Asmeni
rahatlatmt. Arkadalar Asmenin evresine toplanm, sen ne
dersen onu yapmaya hazrzdiyorlard. Bu gven ona daha fazla
g vermiti. Yarm saat iinde Renas dnmt.
-Oradan gemek mmkn deil. Sizin ilerinizde ok sarp bir
kayalk var. Ayrca yukar kaydka yama, Krmz tepeye grnt
veriyor, dedi.
Asmen ikna olmamt. Yeleini kard. Silahn da orada
brakt.
-Bir arkada burada beni beklesin. Dier arkadalar bir saat
sonra sularn alp, ikefte ksn. ikeftin nnde yer dzeltip

98

akam iin hazrlk yaparsnz. Yapacanz yer ok ak olmamal.

En uygunu yalnz gitmem. Grnt vermemek asndan da bu
gerekli. ok say grnt riskini attryor, alt st bir keif, diyerek
kestirip att. Her bir arkada kendisiyle gitmek iin dayatyordu.
Risklerine dikkat ekerek kabul etmedi. Kardakiler aknlkla
onlar izliyorlard. Mirza sylenip duruyordu. Asmenin yaptnn
su olduunu, gidip grnt vereceini, gc deifre edeceini
belirterek kayglarn dile getiriyordu.
Asmen yola koyulmutu bile. Dere boyu st ve mee
aalar vard. Ayrca otlar diz boyuydu. Aalarn arasnda
yryerek
Renasn bahsettii kayala kadar geldi. Durup kar taraf
izledi. Krmz tepe buradan grnmyordu. Kayaln mesafesi
yaklak yz metre vard. Sonrasnda arazi yumuuyor ve
boazn altndaki ormanlk dereye alyordu. Depoya gitmek iin
tek engel bu kayalkt. Boazn altndaki dere boaza kadar Krmz
tepeye grnt vermiyordu. Derenin Amutkaya doru olan
yamacnda bir patika direkt boaza kyordu. Bu patika drt
kvrmnda ksa mesafelerle tepeye grnt veriyordu. Dikkatli
davransalar bu patikay da kullanabilirlerdi. nk derenin ii hi
kullanlmad iin al rp engelleyici bir faktr olabilirdi.
Asmen aadan kayala bakt.Demek Renasn geit
vermez dedii kayalk budedi. Kayala trmanmaya balad.
Yaklak yirmi metre yukar kt. Oraya kadar rahat kmt. Sonra
nn kontrol edip kayalara tutunarak yanlamasna ilerledi.
Ayan koyaca ve tutunabilecei uygun yerler vard. Kayal
aarak yumuak araziye geti. Tekrar derenin kenarna inerek
yrmeye devam etti. On be dakika yrdkten sonra Krmz
tepe grnmeye balamt. Grnt mesafesine bakt. Yaklak
be dakikalk bir mesafeydi. Hzl yrnrse be dakikada boaz
deresine ok rahat geebilirdi. Buras da ok sorun deildi.
Karanlkta da geilebilirdi. nemli olan kayal gndzden
gemekti. Zaman iyi ayarlarlarsa gndz gzyle kayal geip,
burada karanl bekleyebilirdi.
Saatine bakt, havann kararmasna az bir zaman kalmt.
Kefini tamamlamt. Sevincine diyecek yoktu. Geri dnd.
Kayala geldiinde kayal birde oradan inceledi. Getii yerin

99

biraz daha altnda bir yer vard. Bu defa oray deneyerek dier
tarafa geti. Sevin iinde yarnki planlamay dnerek noktaya
doru ilerledi. ikeftin altna geldiinde herkes gitmiti. Kar
gruptan kimseler kalmamt. Rewen oturmu, onu bekliyordu.
Bir sre oturup sohbet ettiler. Asmen yaknda Aliboazdan
kacaklarn syleyerek ayaa kalkt.
Arkadalarnn yanna geldiklerinde hava tamamen
kararmt. Oturmu sohbet ediyorlard. Xelil her zamanki Urfann
yemek eitlerini sayyordu. Devrimden sonra yaarsa eer
Urfann tm yemeklerinden arkadalarna yedireceini
sylyordu. Asmen ile Rewen aralarna otururken, Asmen;
-Verdiin szn fazla bir garantisi yok heval Xelil, dedi. Ama
ben arkadalara olabilirlii yksek bir sz vereceim. Yarn bir
grup arkadalarla gidip depoyu aacaz. Hepimiz biraz enerji
aldktan sonra bir gecede Bozanlar ap Mala Xadeye geeriz.
Sonra ervana bakarak;
-Heval ervan depoyu bulabilirsin, deil mi? stersen gidene
kadar arazinin ayrntlarn dnerek biraz younla.
Asmenin konumasndan sonra Xelilin vaatleri glgede
kalmt. O gece ge saatlere kadar oturup tarttlar. Tartmalarn
snr yoktu.
Sabah ayn saatte tekrar Taara indiler. Dier grupta
gelmiti. Asmen yaptklar planlamay onlara da aktard. Mirza
srarla greve gidiini reddediyordu. Akama doru Asmen yanna
ervan, Doan ve byk Dicleyi alarak ayrld. Kayal gndz
getikten sonra grnt veren yere kadar gelip havann
kararmasn beklemeye baladlar. Karanlkla birlikte oray da
geerek patikaya girdiler. Grnt veren yerden hzla koarak
boaza doru trmandlar.
Yoku yukar karken olduka zorlanmlard. Adeta
dizlerini tuta tuta yrmler, boazn altna nefes nefese
gelmilerdi. Boazda dmann olabileceini dnerek sese ve
hareket tarzlarna olduka dikkat ediyorlard. Ayrca arazi yaps
serbest hareket etmelerine de uygundu. Yama boyu dalan
mee aalar boaza kadar gidiyordu. Bir sre oturduktan sonra
ervan depoyu aramak iin kalkt. Yaklak iki saat depoyu arad,
fakat bulamad.

100

Yamacn bir ksm karlyd. Hatta karsz yerler karl yerlere

gre daha azd. Ay da kmaya balamt. Hilal ayd ve ok
gl bir yoktu. Aalarn glgesi ise bulunduklar yeri daha
bir karanla bouyordu. Mecburen sabah bekleyecekler, boazn
kefini yaptktan sonra durumu deerlendireceklerdi. ervan
kendisinden olduka emin bir ekilde sabah depoyu mutlaka
bulacan sylyordu. Sabahlamak iin sarp bir yerden geerek
byk am aalarnn iinde yer yapp oturdular. Birbirine on
metre mesafede iki am aacna yerlemilerdi.
O gece hava ok souktu. Bulunduklar yerin ykseltisi fazla
ve kar oktu. Karsz yerleri kullanarak oraya gelmilerdi. Hafiften
souk bir rzgar esiyordu. Terleri soumu, rzgarn etkisiyle yar
uyumulard. eneleri titriyor, konuamyorlard. Asmen ile Dicle
kefiyeleri birletirip zerlerine atarak birbirlerine sokuldular. Ak
yerlerden ieri dalan dondurucu rzgar adeta kanlarn
kurutuyordu. A olular da souu daha etkili klyordu. Gece
epey ilerlemesine ramen zaman durmutu sanki. Gzlerini
kapatr kapatmaz gzlerinin nnde kocaman ateler
canlanyordu. lde serap grenler gibi onlar da souktan ate
gryorlard.
Sabaha saat kala krmz tepeden silah sesleri gelmeye
balad. Ne olabilirdi acaba? Krmz tepenin altnda bu tarafa
gemek iin bozuk bir aa kpr vard. Eskiden dman Krmz
tepeye yerlemedii zaman kendileri srekli bu kpry
kullanyorlard. Suyun karsndaki grup gelip kpry denemi
olmasnd? Bir ara Mirza o kpry kullanabileceklerine ilikin
gr belirtmiti. Asmenin kafas pe pee gelen sorulardan allak
bullak olmutu. Cevaplar yarm kalan sorular kayglarn daha da
artryordu. st ste ldaklar atlyor, yaklak on be dakikadr
silah sesleri devam ediyordu. Yarn Aliboaza bir ynelim olsa
arkadalarn gvenlii tehlikeye girecekti. Bir yolunu bulmal,
sabah olmadan noktaya ulamalyd. Doana seslendi;
-Heval Doan bu silah sesleri sizce ne olabilir?
Doann sesi titrek kyordu; -Bilmiyorum ki heval. Mirza
arkada onlar olmasn. Bir ka defa o kpry kullanabileceklerini
sylemiti.
Asmen kaygl bir ses tonuyla;

101

-Bizde yle dndk heval. Bak ne diyorum. Bir planm var.

Senle ervan burada kaln. Sabaha doru daha gvenlikli,
kamufleli bir yere geersiniz. Sabah olunca belli bir saate kadar
beklersiniz. Bir ey yoksa boazn kefini yapabilirseniz, yapn,
yapamazsanz sessizce iinizi bitirip gelin. Ben Dicle ile noktaya
gireceim. Ne olaca belli olmaz. Arkadalarn yannda olmamz
nemlidir.
Asmen ile Dicle son hzla kendilerini aa braktlar. nsan
bir eye kilitlenince nasl da gleniyor ve iradeli oluyordu. O an
kilitlendikleri tek nokta arkadalarn can gvenliiydi. Bunun iin
nasl geldiklerini dahi anlayamamlard. Btn yorgunluklar
takatsizlikleri oluk oluk topraa akmt sanki. Kayaln altna
kadar gelmilerdi. Hava hafiften mt. Hzla kayal aarak
koar adm yrdler. Asmen iinden inallah dier grup deildir.
Olumsuz bir durum olmazsa arkadalar depoyu aar
getirirlerdedi.
Hava tam aydnlanrken, ikeftin nndeydiler. Arkadalarn
hepsi uyankt. armlard. Oturup tarttlar. Onlarda silah
seslerine anlam vermemi, olduka endielenmilerdi. Hatta grev
grubuna ynelik olduunu dnmlerdi. Asmen telala kardaki
gurubu sordu. Rahime;
-Siz gittikten sonra onlar dzle doru ktlar. Herhangi
bir ey sylemediler. Hatta heval Mirza sabahn erken saatinde
gelip suyu gemeyi deneyeceklerini syledi. Geebilirlerse
yanmza geleceklerdi.
Asmen ne olabilir acaba?dedi.Acaba tedbir amal,
rastgele evrelerine mi ate ettiler?Bu dnce kendisine ok
mantkl gelmedi.Yok, bu olamazdedi.Tedbir amal olsa
silahlar bir noktada younlamazd. Btn silahlar Taara doru
alt. Neysededi.Biraz bekleyip aa inelim, netleir.Saat
sekiz buukta aa indiler. Mirzann grubu kardayd.
Rahatlamlard. Asmen durumlar anlatt. Arkadalarn akama
erzakla birlikte dneceklerini syledi. inden umarm ervan
depoyu bulurdedi. Acaba gerekten ona inanyorlar myd? Yoksa
her ey birer teselliden ibaret mi gryorlard? Tek areleri
inanmak olduu iin mi inanm gibi grnyorlard? Ama Asmen
att her adm inanarak atyordu. Syledii her sz iindeki sese

102

kulak vererek sylyordu ve o ses imdiye kadar onu fazla

yanltmamt. Ama yine de herkes inanmak zorunda deildi tabii.
Herkesten bunu beklemek ne kadar samayd. Aslnda insan
gerei birbirinden farkl ve ok karmakt. Asmene gre ok
nemli olan bir ey bir bakasna gre ok gereksiz olabilirdi.
Asmene gre ok tali olan ise birilerine gre ok temel olabilirdi.
Bu farkllklar ve karmaklklar olmazsa o zaman eliki diye bir
ey kalr myd? elikinin olmamas da yaamn durmas anlamna
gelmez miydi? Dnm yasas kaynan elikiden almyor
muydu? Herkesten ona inanmasn bekleyerek o da ben merkezci
ve bencil yaklamyor muydu? Bunlar da olabilirdi tabii. Ama temel
bir nedende onun kadn oluuydu. Mirzada yaand gibi baz
erkek arkadalarda gvensizlik olabilirdi ona kar. Onlara gre
Asmen bir kadnd ve bir kadn ne kadar yapabilirdi ki? Gc,
varl, iradesi her eyi ama her ey snrlyd. nk onlara gre
kadn snrn bir baka tanmyd. Kadn yaamn yok olua yakn
yzyd her zaman. Bir siluet, bir glgeydi o. Oysa bir glgenin de
asl vard. Ama onlar asndan kabul edilen sadece glgesiydi
kadnn, asl ise tarih ncesi unutulan bir gmt.
Silah sesleri zerine tartrken Renas;
-Buralarda domuz, srler halinde dolayor. Eskiden
Amutka srekli yamalar taryordu. Biz de bir eyler olur diye
dnyorduk. Sonradan rendik ki vurduklar domuzlarm
meer. Bu da yle olabilir. Belki domuz srs suya gelmitir.
Bu gr daha mantkl gelmiti. Daha sonra tartmalar
kpr zerine kayd. Mirza ve arkadalar erkenden suyu gemeyi
denemi, ama geememilerdi. Bir yolunu bulup gruplar
birletirilmeliydi. Suyun hemen kenarnda kaln gvdeli, uzun ve
saakl dallaryla kocaman bir st aac vard. O aac
devirebilseler kpr olarak kullanabilirlerdi. Kesmek iin de ara
gere gerekiyordu. Gidip ikeftteki pasl testereyi getirdiler.
Asmen kasaturasn da kard. Onlarla kesmeye baladlar. Fakat
bir trl ilerleyemiyorlard. Ne elindeki aletler yeterli olabiliyordu,
ne de gleri kesmeye yetiyordu. Testereyi bir ka defa ekmek
yorulmalarna yetiyordu. Eski manga yerlerinde alet aramak iin iki
arkada kmt. Bir sre sonra onlar da bo dndler. Herkesin
gzleri ukura kam avurtlar kmt. Bir deri, bir kemik

103

kalmlard. Fakat umutlar yeil, taze ve bykt. Yaama dair her

duyguyu dorukta yaamay renmilerdi. Al, tokluu, sca,
souu, cesareti, korkuyu, gc- gszl ve daha bir ok
duyguyu iliklerine kadar hissederek yaamlard. Her gn
yudumlaya yudumlaya yaamlard. Yaanan her an gerein z
kitabndand. Yaamn sessiz dilini renmi ve birbirlerine byk
bir evkle retmilerdi. Yaamn kayna olup akmak ile yaamn
bir yerinde akntya katlmak farkl olgulard. nk akntya katlan
ou zaman kaplana dnebiliyordu. Oysa onlar yaamn
kaynanda yer alyorlard. Gsterdikleri irade olaanstyd.
Yaadklar her saniye inan ile inanszln, gven ile
gvensizliin, umut ile umutsuzluun, irade ile iradesizliin,
zgrlk ile teslimiyetin kyasya bir savamna dnyordu.
Onlar alarak m yayorlard? Yani yaamn var olan
gerekliklerine boyun eerek mi, yoksa gerek denilenin srrna
ererek mi? Evet, gerein srrna eren var olan gerei kendi
iradesiyle yenme ya da dntrme gcn de gsterirdi. Bu
almak deildi. Asl geree ulama mcadelesiydi. Demek ki
Zekinin ldren tarz ile onun glgesi olan sa arkadan
uyuturan tarz yrek ve beyinlere ok fazla nfus etmemi, etkili
olmamt. En fazla tarzn sahiplerini ldrmt.
Akam olduunda Doan ile ervan srtnda erzaklarla
gelmilerdi. Morallerine diyecek yoktu. Birinin yknn de bir
matara bal, dierinde ise bir matara tuzlu peynir vard. Bu ekilde
tuz ve eker ihtiyalarn karlayabileceklerdi. Sevin doruktayd.
Bu sevin Aliboazndan kma sevinciydi. Bu sevin aydr
lme kar verdikleri zafer sevinciydi. Aylardr yaam tutsak
almaya alan lm imdi alaa olmutu.
Getirdikleri peynir ve baldan poetlere doldurarak kardaki
arkadalara da attlar. Yediklerini sindirmede zorlandklar iin
geici rahatszlklar geliti. Bir ksmn yarallara gtrmeleri iin
grup ayarladlar.
Dier gn akama doru Asmen alt kiiyle depoya gitti.
Ayn gece geri dnmlerdi. Kayal ay nda gemilerdi. ki
matara bal ile iki matara peyniri yarallara gnderdi. kiiydi, bir
ka ay idare edebilirlerdi. Zaten g Aliboazdan ktktan sonra
onlara doktorlarla birlikte ila ve ayrca erzak gndereceklerdi.

104

Yarallara erzak gtrmek iin grubun banda Rahime gitti.

Rahime fedakarl, yoldalk sevgisiyle arkadalarnn yreinde
taht kurmutu. Sabrsz ve aceleci olan karakteri ona farkl bir
sevecenlik katyordu. Aliboaz ona da sabr retmiti biraz. O bir
Erzincan kzyd. Erzincann muhteem doasyla i ie
bymt. Ondan olmal ki, Dersim doasyla mkemmel bir
uyumu yakalamt. Yorulmak nedir bilmeyen enerjiklii en yksek
ve sarp dalar dahi dize getiriyordu.
Bir an nce kpr almalarna balamalar gerekiyordu.
Gnlerdir uramalarna ramen, st aacn devirememilerdi.
Farkl bir yntem bulmallard. Dere boyu ilerleyerek uygun yerler
bulmaya altlar. ki yerde aatan kpr yapmaya altlar,
fakat baaramadlar. Sonra tikle kpr yapmay denediler.
Salam tikleri birbirine ekleyip bir ucunu derenin o tarafndaki
aaca balayarak ti iyice gerdiler. Bozanlara doru hafif eim
yaptlar. nce silah ve antalar kaydrdlar. Sonra srasyla kayarak
getiler. Son kalan arkada utii ucundan tutarak suya girdi.
Kardakiler tm gleriyle onu ekerek ilerlemesine yardmc
oluyorlard. Kyasya bir mcadeleden sonra
oda gemeyi
baarmt.
Gnler sonra bulumann sevincini youn tartmalarla
gidermeye alyorlard. Rahimenin grubu da grevini
tamamlam, yanlarna ulamt. Artk Aliboazdan kma planlar
yapabilirlerdi. O gn akama doru boazn altna kadar gitme
karar aldlar. Gidip orada drt be gn kaldktan sonra Mala
Xadeye hareket edeceklerdi. Yol hatt uzun ve yorucu
olduundan, kk Dicleyi yarallarn yanna brakmlard. Xebat
ise Aliboaznda kalmak istememi, kendisini dayatarak ble
katlmt.
Hava daha aydnlkken kayala getiler. Grnt veren
yere gelince havann kararmasn beklemek zere oturdular.
Rewen ile Nurhak baklarn Taar dikmi, birbirlerine bakmadan
konuuyorlard. Bengiyi anyorlard. Baktklar yerde su hafif
kvrm alyor, byk bir tan zerinden aa doru akarken, geni
yatakl bir elaleye dnyordu. Kk elalenin yanndaki salkm
stleri akntnn iddetine uyum salayarak inip kalkyordu.
Suyun oluturduu serin esinti slak yapraklar srekli canl ve

105

hareketli tutuyordu. Asmen sessizce ikisinin yanna sokuldu.

Hissettirmeden oturdu. Bir taraftan onlar dinliyor, dier taraftan
ise suyu ve kendisini esintiye kaptran dallar izliyordu.Su insan
neden bu kadar bylyor acaba?dedi kendi kendine.Su ve
kadn ayn gerein farkl iki biimi. Gerein kendisi bir suda bir
de kadnda cisimleiyor. Bengi su olduu kadar, Rewen ve
Nurhak suyun birer biimidir. Duru ve akkan. Kadn su gibi
akkan bir karaktere sahipti. Bundan olmal ki, gelimeye ve
yenilie kadn karakteri daha yatkn ve akt. Maneviyattaki
younluk ve kapsayclk kadn daha incelikli, yaratc ve dtan
akc pozisyonda tutuyordu. Maddilemeyen dnyas onu daha
esnek klyor, paylamn, sevginin, sorumluluk bilincinin merkezi
yapyordu.
Rewen ile Nurhakn gzleri nemlenmiti. Buna su
tanecikleri ykl esinti mi neden olmutu acaba? Yoksa Akirek
vadisinden esip gelen yreklerine yerleen scak hava ktlesi mi?
Nurhakn kara kalar hafiften atlmt. Kaln kalarnn arasna
yerleen izgi tarihin yaanm ac bir kesitini anlatyordu. Rewen
Nisan yamuru gibi sakindi. Aliboaz bahar gibi bereket yklyd.
Doann dnda yaamn ok iddetli klarn grm ve yaam
gzel yznde belli belirsiz oluan izgiler yaanmln gizini
tayordu. ou zaman kn beyazyla baharn yeilini hep i ie
yaamt. Rewen suda kendisini mi izliyordu? Su kadar yumuak,
Bozanlar kadar da sert bir duruu vard. eliki gibi gelirdi insana
ama eliki deildi. Dersimde yle deil miydi? nsan byleyen
bir gzellik ile insan rkten bir sertlik i ie deil miydi? Hem
vahi hem de gzel. Dersim kadn corafyasna benziyordu, tpk
Rewen ve Nurhak gibi. En fazlada Nurhak bu gerei temsil
ediyordu. Souk, bir o kadar da ekici. nsan etkileyen bir o kadar
da iten. Nurhak ztlarn birliinin mkemmel tasfiriydi. Aliboaz
gibiydi. Hem doyumsuzca baklmak istenen ve hem de bir an nce
ardna dnp bakmadan klmak istenen bir gerek. Rewen ve
Nurhak Aliboazn kadnda somutlam biimleriydi. Asmen
ikisine bakarak ne kadar gzel akyor deil mi?dedi.
Glmsediler. de birbirinin ruhunu okuyordu sanki. Yanlarna
Berfin, Sewra ve Medya da gelmi, Taarn banda koyu bir
sohbete dalmlard. Hareket saati geldiinde kalktlar. Grnt

106

veren yeri mesafeli bir ekilde, koarak getiler. Bir sre sonra
patikaya girmi yukar kyorlard. Boazn altnda geldiklerinde
sk ormann iine geip yerletiler. Kaldklar yer boazdan inen
derenin bir yamacyd. Deponun altna dyordu. Taara kadar
inen gr bir orman vard. Yaknlarnda sular buz gibi bir kaynak
akyor, dereye karyordu. emeye giden mangaya gelmeyi
unutuyordu.
Aras ve st srtlar kaldklar yerden grnyordu. Asmen bir
aacn altna uzanm yzn Arasa dnmt. atmay ve
tutuan otlar dnd. Rzgarn etkisiyle naslda lgnlamt
alevler. Mevzide tir tir titrerken sadece parmaklar tetik tutsun
diye ellerini atee uzatlar geldi gznn nne. Ate yerinden
geriye siyah bir leke kalmt. evresi yem yeildi. Aras bu yl
inadna yeile boulmutu.
Orada tam drt gn kaldlar. Yol iin gerekli olan enerji
toplanm ve yeterli bir hazrlk yaplmt. Maysn ikinci haftasna
gireceklerdi. Baharn son aynn geri kalann darda geirmek iin
sabrszlanyorlard. Bozanlarda kar olabilirdi. Ayrca baz yerler
Amutka ve Akireke grnt veriyordu. Her iki karakolda da tank
vard. Grubu koparmadan herkesin tempolu yrmesi
gerekiyordu. Patika yoktu. Araziye vuracaklard. Bir hatt ve bu
hatt sadece Hseyin biliyordu.
lenden sonra hareket ettiler. Yolu her admlaylarnda
dnp dnp Aliboaza bakyorlard. kmak zere olduklarna
hala inanamyorlard. Ne garip bir duyguydu bu byle. Bir tarafta
kmann sabrszl dier tarafta derin bir hzn. ehitleri, anlar,
terk ediin verdii bir sululuk psikolojisi mi? Ama tam tersi onlar
daha fazla yreklerde kk salp yaayacaklard. Peki neydi? Buna
ancak her biri ayr ayr cevap verebilirdi. Umudu, tutkuyu yk
yaparak Aliboaza elveda etmilerdi.
Boaz ap biraz uzaklatktan sonra bir ka saatlik bir
mola verdiler. Bozanlarn ou kard. Karn eridii yerlerde yeilin
en gzel tonunda imenler bitmiti. Hazrlklarn son bir defa
gzden geirdikten sonra yola koyuldular. Karakollara grnt
veren yerleri koarak geiyorlard. Arada bir grup kopsa da ok
engelleyici olmuyordu. Pilav tepesinin karsna gelmilerdi. Pilav
tepesinden balayarak Akireke doru uzanan hafif dalgal arazi

107

boz bulank gecede lekeli yapsyla siyah beyaz bir kaplan

andryordu. Karanlkta beyaz karn zerinde her biri bir siluet
gibiydi.
Pilav tepesini geride brakrken, Asmen son kez dnp
tepeye bakt. Karl tepeye serpilmi mee aalar tepeye ok ho
bir grnt veriyordu. Siyah ile beyazn i ielii ilk defa bu kadar
muhteem bir uyum oluturuyordu. Kim bilir ka arkadalar pilav
tepesinde ehit dmt. Belki de gece, kan kzl rtyordu.
Pilav tepesinde ok ehidin olduunu sylemiti kyl. Ka
kiiydiler ve kimlerdi bunlar? Acabalarla dolu soru seli Asmeni
srkleyip duruyordu. Bir taraftan kafasnda uyanan sorulara
cevap ararken, dier taraftan glkle yryen Xelile yardm
ediyordu. Xelil ince orap giyinmiti, ayaklarna kar dolmu
srlsklam olmutu. Ayaklar donmak zereydi. Bir yerde durdular.
Xelil oraplarn deitirdi. zleri takip ederek yrmeye devam
ettiler.
zleri takip ederek kk bir tepeye kmlard. Grup
tepenin altnda oturmu, onlar bekliyordu. Tepede souk bir
rzgar esiyor, oturduklar yerden Mala Xade grnyordu.
Bozanlarn son snryd buras. Tepeden sonra Mala Xade arazisi
balyordu. Asmen, Xelile Mala Xadeyi iaret ederek ite oras
Mala Xadededi. Xelil gzlerine inanamyordu. Alamakl olmu,
konuamyordu. Her iki kolunu ap yzn Aliboaz tarafna
dnerek var gcyle barmaya balad.
-Aliboaz!. . ller diyar Aliboaz. elveda sana. Xelil bu
defa sesli alyordu. Sesi bouk kyordu, fakat durmakszn
barmaya devam ediyordu. Anlam zerine anlam yklyordu
Aliboaza. Aliboaz ehitlerin lmsz mekan yapyor, ardndan
zgrlk diyarderken, lm ile yaamn buluma kava
oluyordu Aliboaz.
Onlar kmlard Aliboazdan. Krka yakn yoldalarn
geride
brakarak
kmlard.
Sonradan
karlayacaklar
arkadalardan reneceklerdi Bozan pususunu. On sekiz yoldan
Akirekte, on be yoldan ise Pilav tepesinde nasl ehit
dtn sonradan reneceklerdi. Krdn direni tarihi ile
ihanet tarihini yeniden grecek ve ihanet sonras olduunu da
anlayacaklard. Bozan pususu onlar derinden etkileyecek, kalc

108

izler brakacakt zerlerinde.

Grup Bozanlara hareket ederken dman grntlerini
alm ve alarma gemiti. Karda aya yananlar ve zorlananlar
kopmalara neden olmu, tabur bir ka paraya blnmt.
Akirek kynn arkasnda biriken gruba alan ate sonucu on
sekiz arkada ehit dmt. Perverin ve kylnn anlattklar
doruydu. Tanktan aralksz yaplan top at sonucu n gruptan
kurtulan ok az kii olmutu. sa arkada yaralanmt. Dier gcn
hepsi bulunduu yerden rasgele Bozanlara vurmutu. Youn
zorlanmalara ramen kendilerini zorlayarak bir yerde birlemi ve
ortak hareket etmilerdi.
Grubun iinden Bedran kaarak dmana gitmiti. Lanet
olas ihanet yine srtmt.
Krt tarihi bu noktada insan hep dndrmtr. En
grkemli direnilerin yaand anda hep ihanette yaanmtr. ki
izgi tarih boyu olagelmitir. Hemen hemen btn Krt
isyanlarnda isyan yenilgiye gtren nedenlerin banda ihanet
gelmitir. Enkidudan beri bu hep byle olmutur. Sanki
Smerden beri Krt anasndan ihaneti doup bymtr.
Bakan APOnun siz yanl doup bymsnzbelirlemesi bu
anlama m geliyor? Dnmedii taktirde her Krdn iinde ihanet
potansiyeline mi dikkat ekiyor. O zemini kuruttuunda ise
olaanst bir irade ve direni aa kyor. Aliboaz ve
Bozanlarda yaand gibi. nsan doasnn snrlarn zorlayan
onca zorlanmalara ramen sadece iki ihanet yaanmt.
Bedrann gruptan koptuunu ok sonradan fark etmilerdi.
Mermi ve top yamurunun altnda saatlerce yol almlard.
Dorultusunu kaybeden grubun ncln Berem ile Beritan
yapmt. Daha nce ikisi bu alanda faaliyet yrttkleri iin
araziye hakimdiler. Uzun sre ayn yerde dnp durduktan sonra
ynlerini Mala Xade tarafna vermi, afak skmek zereyken hafif
aalkl bir yerde konaklamlard. O saatten sonra daha fazla
ilerleyemezlerdi. Kaldklar yer Pilav tepesi ile Mala Xade arasnda,
Pilav tepesine yakn bir yerdi. Yolun yarsnda bir grup kopmu,
birleememilerdi. Bozanlarn kar frtnas onlar bir daha
bulumamak zere koparmt. Kopan grup Pilav tepesine
ynelmiti. Tepeyi tutarak atacaklard.

109

Havann aydnlanmasyla birlikte kobralar devreye

girmilerdi. Helikopterler indirme yapyor, kobralar izleri takip
ederek araziyi taryorlard. Dlzar aya yanan iki arkadan
antasn, silahn alm ellerinden tutarak tepeye doru
kouyordu. Youn ate altnda tepeye ulamlard. Hemen kar
eerek mevzi yaptlar. Mevzilendiler. Souktan parmaklar zar zor
tetie basyordu. Hamza arkada yar donmu parmaklaryla
silahn kavramaya alyordu. Tetie bast. Silah almyordu.
Silah bir yerlerde darbe mi almt acaba? Bir an yol yry,
pusu ve sonras bir film eridi gibi gzlerinin nnde gelip geti.
Tank, nceki grubu vurduunda vcudunu byk bir titremenin
aldn hatrlad. O an dnd tek ey sa arkada olmutu.
Bedenini yakan bu kzgn duygudan kurtulmak istemi, ama
yeterince baaramamt. Daha bir ka gn ncesinde sa
arkadala karlkl birbirlerine zeletiri vererek birbirini eletirip
deerlendirmilerdi. Psikolojisi Hamza arkadan yryne
yansm, kendisini zamann akna brakmt. Dlzar arkada ruh
halini bildii iin onu yalnz brakmam, hatta bir ka defa kavga
etmiti. Dlzar olmasayd Hamza u anda tepede de olmayabilirdi.
Belki de oktan ehit derdi.
Hamza dalgnd. Mekanizmay ekerek rk mermiyi dar
att ve tekrar tetie bast. Silah alyordu. Bir ka el ate etti.
Nasl bu noktaya gelmiti. Tasfiyeci anlaylara kar en fazla
savaan kendisiydi. O yzden Zekinin ou zaman hedefi
olmutu. Bir defasnda Zeki ona admn denk at Hamza, yoksa
gzlklerini krar, azna koyarmdemiti. O zamanlar kimse onu
anlamam, aksine Zekiye hak vermilerdi. Evet, mevzide
oturmu, geen yllarn muhasebesini yapyor ve bir trl
anlalmadn ok yalnz brakldn dnyordu. Yalnz myd,
yoksa yalnzlatrm myd kendisini? Bu ikilemi de yaamyor
deildi. Bireysel savam ve ok baarl olamamt. Gayri ihtiyari
yenildim mi?diyerek irkildi. Parman tetikten ekmeyi
unutmutu.
st
ste
ate
etti.Yok
yok
yenilmi
olamamdedi.Kendimi rgtl klamaym benim en byk
zaafmd. Drst, zl arkadalar rgtleyerek rgtl bir
mcadele veremedim. Bireysel savatm, bunun iin doru
anlalamadm. Herkes zannetti ki, benim Zekiyle ya da sayla

110

bireysel elikim var. Hem duruumla ben buna sebep oldum, hem
de yle lanse edildim. Bu defa bu yargyla boutum ve gittike
bunaldm. Ama olsun en azndan bazlar gibi sahtekarca
yaamadm. lkelerimle, onurumla yaadm ve lyorum.
Nerden kmt bu lm duygusu? Yoksa yenilgi denilen
ey bu muydu? say dnd.Kesin ehittirdedi. Gemite
sayla daha olgun ve yntemli tartamadna hayfland. Elbette
sa, Zeki gibi deildi. Zeki byk ihtimalle subjektifti. Bakan
APOnun 90 sonras sreci ele alan zmlemelerinde baz
tespitler yeniden aklna geldi. Bakan Apo yle diyordu:
Afrikada ve Angolada silahl savam balatan ve baarya
doru giden bir MPLA hareketi vardr, ama bir de MPLAya kar
kan UNTA gerei vardr. Ve yine Gney Afrika Cumhuriyetinde
bir Afrika Kongresi ve nderlii vardr, bir de Zulu hareketi gibi
olduka uratran ibirliki hareket vardr.Hamza Bozanlarn
beyaznda gezinen dman askerlerine bakarken, iinde Zekinin
gelitirmek istedii UNTAclktan daha geri bir izgidirdedi.
Belleini zorlayarak nderliin bu konudaki belirlemelerini daha
fazla hatrlamaya alt. nderlik, 90 sonras PKK iinde
UNTAcl gelitirmeye alan bir kesimin olduunu belirtiyordu.
Hamzann baklar Bozanlarn st beyaz karlarn aarak
yukarlara kayyor, gkyznn maviliinde kayboluyordu.
Telefonda nderliin konumalarn dinliyor gibiydi.90
sonras PKKnin bnyesinde UNTA modeli gibi bir rnein
gelitirilmesi sz konusudur. Yani genel Ulusal Kurtulu Hareketi
iinde Krdistani cephe geliti. Epey hazrl olan bu cephe
Avrupada da gelitirilmiti. Halen var, fakat tutamad. Bildiimiz
gibi UNTAnn zellii u; saa yaslanma temelinde gerillann
zorluklarn ileyerek, gerillann artk baarya gidemeyeceini
savunur, yani anlay u; dman altnda ineneceine bir
ibirlikiliin zemininde yaayalm. Ama bizde de MPLA tarz, yani
sonuna kadar amaca ballk, sonuna kadar savalk hakimdir.
UNTAc eilim 90 sonras iimizde ok gl olmasna ramen
neden gereklemedi? Hemen her eyalette bir UNTAclk var.
Botanda var. Gneyde de var. Bunlar benim savammla neden
birletirilmedi? ster doru deyin, isten yanl, ben halen bu
savan bir nolu sorumlusuyum. Doru da, yanl da yaptnz

111

diyebilirsiniz, ama bunlara bu ans vermedim. PKK iinde, halk

iinde ve Gney Krdistanda da vermedim.
Hamza omzunu delip geen merminin acsyla birden
srad. Ban evirip omzuna bakt. Merminin dedii yerden oluk
oluk kan akyordu. Yeleinin ve gmleinin bir blm kana
bulanmt. Yarasna hi dokunmad. Umarszca elini yeleinin st
cebine gtrrken, iinden iim rahattr, nderlik mutlaka
Zekiden ve onun trevlerinden hesap soracaktrdedi. Cebinden
kanlanan kat paralar ve czdann kard. Czdannn iinde
ifreler vard. Biraz ilerisindeki talkl yere doru srnd. Salam
eliyle akllar eerek bir ukur yapt. Kat ve ifreleri yrtarak
ukura doldurdu. zerini akll kapatt. Kannn damlamasn
engellemek iin dier eliyle kefiyesini skca yarasna bastrmt.
Srnerek yerine dnd. Geldiinde yaknnda mevzilenen drt
arkada ehit dmt.
Bozanlara ok youn hava nakliyat vard. Bozanlarn dalgal
srtlarnda biriken dman askerleri bembeyaz okyanusun iinde
bir kara paras gibi duruyorlard. Kobralarda birbirlerine aman
vermeden Pilav tepesini vuruyordu.
Hamza silahn eline alarak yan mevzilere kayd. Dlzara
seslendi. Dlzar otuz metre stnde Sozdar ile ayn mevzide
atyordu. O cephedeki durumlar sordu. Yedi arkada ehit
dm, kendileri de hafif yaralyd. Dlzar ile Sozdar, durumunu
soruyorlard, ciddi bir ey olmadn belirtip biraz daha ne
kayarak mevzilendi. Dndklerine kald yerden devam
etti.Evetdedi.Zeki de PKK iinde UNTAclk benzeri bir ey mi
gelitirmek istiyordu acaba? 95 Aliboaz tasfiyesini bu izgiye
hizmet temelinde gelitirmemi miydi? sann durumu biraz
farkldedi. Kendi kendine.O saf ve drstt. Tek kusuru bilin
kr oluuydu. Zekiyi byk adam sanarak onu taklit etmeye
alt. Hep bir gafleti yaad ve biz bir trl uyandramadk
onuderin bir i ekti.Gzlkl bir avukatm belki, ama dorularn
avukatln gl yapamadm.Ac bir glmseme yayld yzne.
Gzleri bouland, baklar bulanklat.
Pilav tepesinde ta zerinde ta kalmamt. Kobralarn
att bombalar ve roketler tepenin her yerinde kocaman gedikler
amt. Mermilerin bitii aalar kar rtmt. Hepsi de yeni

112

tomurcuklanmt. Byk bir dal Dlzar ile Sozdarn mevzisinin tam

nne dmt. Tomurcuklar patlamak zeriydi. Dlzar bir ka
tanenin kabuunu soyarak kck yapraklarn dar
kartt.Dnyay grmeden kuruyup gidecekler mi yani?dedi.
Sonra, Yaamak ok gzel ve onlar erken ayrlyor. Biz ne kadar
anslyz deil mi heval Sozdar?
Sozdar elindeki kart topunu aa doru brakrken;
-Doru. Biz yaamn bir ok nimetinden yararlanan
insanlarz. En gzeli de her tr duyguyu dorukta yaarz. Bunca
gzellii yaadktan sonra lm hi insann umurunda olmuyor.
Chenin dedii gibi lm ho gelmi sefa gelmiama
tomurcuklar iin zlyorum tabii. Onlar, ban kaldrmadan
kuruyup gidecekler.
Dlzar glerek;
-Bize dnk ok iyimsersin heval Sozdar. Geri sen srekli
iyimserlik oyunu oynadn. Pollyanna gibi. Arkadalar sana
Pollyanna diyorlard. Elbette bunun bir anlam vard.
Sozdar bir ka el ate ettikten sonra gzel yzne yaylan
scak tebessmyle dnp Dlzara bakt.
-Anlam benim iin nettir. Yaama glmseyerek
bakacaksn. Sen ona gle yaklamazsan o sana hi glmsemez
ki. nsann kendisi neyse yaama da o kadar anlam verir. Ben de
huzurlu yaamak isteyenlerden biriyim. En olumsuz da bile
olumluyu bulmaya alrm. nk bu benim yaam felsefemdir.
Dlzar tomurcuklar brakm, donmak zere olan ayak
parmaklarn ovuyordu. Szladna gre demek henz
yanmamt. Biraz ovduktan sonra Sozdara bakt ve;
-Gzel yoldam. Elbette lm ho gelmi sefa gelmi. Ama
biz bir Che gibi bu noktaya gelmedik. Gafletimiz, basit yaam
alkanlklarmz bizi buraya getirdi. Biz yaam ve sava
tarzmzdan dolay bu noktaya geldik. Dman tarafndan deil.
Tketen tarzlara kar gl bir izgi savam veremedik heval
Sozdar. Verdiysek de ok paral, herkes kendisine gre kendi
anlad gibi verdi. Btnlkl, birbirini besleyen, destekleyen bir
mcadele tarzmz olmad. Bir anlamda seyirci kaldk.Bakalm
hangi izgi kazanr?dedik. nderlik izgisi mi, yoksa tasfiyeci izgi
mi? Oysa o durumuzla zaten objektif olarak cephemizi

113

belirlemitik. Yani seyreden duruumuzla tasfiyeci izgiyi besler

duruma gelmitik. Bilincimiz kararmt ve bir ok kap ak
olmasna ramen grecek gzmz yoktu.
Sozdar byk bir aknlk iinde;
-Yani yaadmz bir tasfiyecilik midir diyorsun?
Dlzar kendinden emin bir edayla;
-Elbette yle. Bu yeni sylediim bir ey deil. Birey olarak
ben yllardr bunu sylyor ve mcadelesini veriyorum. Ama tabii
kendime gre mcadele ettim. Hamza arkadata kendisine gre
mcadele etti ve daha bir ok arkada da benzer. Tehlike
grlmyor deildi. Maalesef kimse tam olarak orta yolcu
duruunu terk ederek radikal bir mcadele vermedi. Verenlerde
oldu, ama yalnz kaldlar ve fazla etkili olamadlar. Demek ki, g
rgtllkten doar. Ne kadar rgtlysen o kadar glsn. Bir
de yntem tabii. Ben ok yntemsizce savatm. Don Kiota.
Sonuta ok kazandrmad. Tek kazancm birey olarak ruhumu
satmadm ve kirletmedim. Bilemiyorum belki bu da bir erdemdir.
Sozdar pr dikkat kesilmi dinliyordu. Uzun bir sessizlikten
sonra;
-Elbette erdemdir ama.
Szck boaznda dmlendi. Gsnden bir mermi
almt. Dlzar, Sozdarn zerine kapakland. Bir sre ylece durdu.
Konuamyordu. Sonra arkasna geerek ban kaldrp dizine
koydu. Gmleinin fermuarn aa indirdi. Mermiyi kalbine yakn
bir yerden almt. Sozdar srarla konumaya alyordu. Sanki son
bir kez bir eyler sylemek istiyordu. Hibir zaman yznden
eksilmeyen tebessm imdi yznde sabitlemiti. Sozdar lm,
ho geldinle karlyordu. Belki de son kez Dlzara bunu demek
istiyordu, ya da bununla birlikle baka bir ey.
Drt bir yanlarna mermiler yayordu. Dman, tm gc
etkisizletirdiini dnerek tepeye doru ilerliyordu. Sozdar ehit
decekti. Dlzar, Sozdara ne sylemek istediini bilmek istediini
syleyerek zerine eildi. Sozdar glkle ;
-Hi... bu tarzda.. ele almadm. nk.. fazla anlayamadm.
u an... anlyorum ki, ben hep... tomurcuk olarak kaldm.
Aacndan kopan.. bir daln tomurcuu...
Sesi gittike bouklat ve sustu. Dlzarn iki damla gzya

114

Sozdarn alnna dt. ki inci gibi parlak ve duruydu. Sozdarn

yrei gibi pakt.Yokdedi Dlzar, sen sadece grmek istemedin.
Olup bitenlere yrek gzn kapatmak istedin. Bir ksm arkada
da senin gibi yapt. Belki de yreklerini aarlarsa altnda ezilip
gideceklerini dndler. Koparlan dalda bir tomurcuk olsan bile
o tomurcuk hi bir zaman amadan kurumaz. Geride onu byten
bir aa var ve kkleri topran derinliklerinde. O srekli retiyor.
Kopartlan bir dal yerine inadna onlarca dal yaratyor. Her dalda
binlerce tomurcuk oluuyor ve bu tomurcuklar ap serpiliyor.
Dlzar konuurken, Sozdar son nefesini veriyordu. O ise
konumaya devam ediyordu. Birden arkadan balad sar
salarnn arasndan iki mermi gelip geti. Dlzar kafasn eerek
elini sana gtrd. Sa bandan itibaren elini kaydrarak
salarn hafiften ekti. Bir tutam sa eline geldi. Salarn ne ok
severdi Dlzar. Sevilesi salar vard Dlzarn. Dalgal, sarya alan
salar herkesin ilgisini ekerdi. Elindeki sa tutamna uzun uzun
bakt. Sonra deliksiz uykuya dalan Sozdar izledi. Elindeki sa
Sozdarn yanna brakrken, silahna davrand. Mermilerin geldii
yne ate etmeye balad.
Dman gittike yaklayordu. Pilav tepesinin karsndaki
irili ufakl tm tepeleri tutmutu. Dlzar yalnz kalmt. Dierlerinin
hepsi ehitti. Hamza arkadaa seslendi. Ses seda yoktu. Kendisini
ona taraf kaydrd. Eilerek kotu. Hamza arkadan yanna bir ka
adm kala bacandan bir mermi yedi. yle bir sendeledi ama
kendisini brakmad. Zor anlarda kendini brakmak yiitlik deildi.
Bakan Apodan bunu renmiti. Srnerek ilerledi ve kendisini
Hamza arkadan kald tan arkasna att. O da Sozdar
gibi derin bir uykuya dalmt. Boylu boyunca uzanm, srtn
hafife taa yaslamt. Gzleri akt. Baklar ok uzak bir
noktada takl kalm gibiydi. Derin ve keskindi. Umudun ve
yaamn dirilii vard baklarnda. Bir eylerin cevabn bulmu
olmann huzuru okunuyordu yznden. Anlalan Dersimde
yaad tm sreleri zmlemi, her birine bir tanm getirmiti.
Huzur, yaad netlemenin verdii bir huzur olmalyd. Ya
burukluk? Yznn bir kesitine ince bir para hzn sinmiti. Bu da
zmlediini genele mal edememenin brakt burukluun izi
olmalyd.

115

Dlzar bacandaki acy unutmutu. Ayaklarna kadar akan

scak svy hissetmese yaralandn dahi hatrlamayacakt. Buz
kesmi bedenini bacandan aa doru akan kan uyaryordu.
Uzanarak Hamza arkadan kefiyesini ald. Kefiye omuzundaki
yaraya smsk baslyd. Kefiyenin bir ucu yarnn iine girmiti. Kan
phtlam, kandan srlsklam olan kefiye ise souktan donmu
kle gibi arlamt. Kefiyeyi stbeyaz karn zerine brakt.
Yarann evresi phtlam, kanla doluydu. Yaray temizlemek
istedi. zerinde temiz bir ey bulamad. Birden sa bana uzand.
Dlzar her zaman uzun bir bala balard salarn. Genellikle ban
ularn omuzlarna brakrd. Kulland sade sa balar salarna
farkl bir ekicilik verir ve gzellik katard. Sa bayla yaray
temizledi. Kanlanan ba da kefiyenin yanna koydu. Bunu neden
yapmt? Kendisi de ok fazla anlam verememiti.
Karla ellerini temizledikten sonra Hamza arkadan
gzlerini kapatt. Raxtna bakt, mermisi kalmamt. Silahnn
arjrne bakt, botu. Sonra raxtn kontrol etti. Dolu tek bir
arjr kalmt. Bir sre daha atabilirdi. Ama ncelikle yapmas
gereken baz ileri vard. Beline takt Dersim elamesinin altnda
metrelik bir utii vard. Onu karp yarasnn zerinde balad.
ok kan kaybediyordu. Ald mermi patlayc G-3 mermisiydi.
Bacan datmt. Hamza arkadan silahn taa vurarak krd.
Sonra tekrar mermilerin altnda srnerek geldii yere gitti.
Sozdarn ve ulaabildii dier arkadalarnn silahlarn krd. Sonra
tepenin en yksek yerine doru srnd. Zirve plak olduu iin
zirveye kmam, hemen otuz krk metre altnda
mevzilenmilerdi.
Top ve mermi atlar ilerlemesine mahal vermiyordu. natla
ilerledi. Bakan APOnun szleri kulaklarnda nlad.
Yreklilik, zavalll ve acy kabul etmez. Yreklilik, ok
dayanlmaz koullarda kendini brakmaz ve ucuz gzya
dkmeye, ucuz kaybetmeye yer brakmaz
Zirveye ulamt. Srnerek trmand iin yarann stne
balad tik kaym, alvar da ypranmt. Tepenin banda ok
byk olmasa da yan yana bir ka ta vard. O talarn arkasnda
mevzilenmiti. Kar atarak bir mevzi yapmt. Bir sre dnd,
sonra bacana balad utii zd. elamesini aarak altna

116

tekrar utiini balad ve zerine elameyi geirdi. Raxtndaki bo

arjrleri bir bir tepeden aa ormann iine frlatt. Klflar
palaskadan kararak tala vurup ezdi. zerinde sadece silah
kalmt. Aniden elini boynuna gtrd. Boynunda annesinin 93te
Akademiye gelirken kendisine hediye ettii bir muska vard.
Muskaya ok inand iin deil, annesine duyduu sayg ve sevgi
gerei boynunda tayordu. Bir de boynunda gm kalp
biiminde bir kolye vard. Alp kapanan kolyenin bir tarafnda
Bakan APOnun resmi, dier tarafta birlikte mcadeleye katld
ve ok deer verdii eko arkadan resmi vard. eko 93te
Amedde ehit dmt. Yap tarafndan sevilen, deer gren bir
komutand. Militan kiilii ve sava yanlaryla tannan biriydi.
Kolyeyi eline ald. Ap bakt. Baklar Bakan APOnun zafer ve
sevgi ykl baklaryla karlat. Sanki ona glmsyordu. Bir
anda nderlii yannda hissetti. Yllarca bir kez daha nderlii
grme zlemiyle yrei kavrulmutu, nderlii srekli ryasnda
grmt. Akademiden ayrlrken, nderlikle szlemesini ok
kararlca yapmt. Layk olmann ve baarmann szn vermiti.
Layk olmu, baarm myd? Nedir baarm?dedi.Baar m,
baarszlk m? Yoksa ikisi i ie mi? Kendimce hep dorularn
savamn verdim. Ama nasl? Yanl bulduum an szm
saknmadm. Bir yumruk gibi indirdim orta yere. Ya sonras? Evet,
sonrasnda hep ters tepti, bana geri dnd. nderlik gerekler
en devrimcidirdiyordu. Peki ben en devrimci olan gerekleri nasl
bir devrimcilikle savundum. Tam devrimcilemeyen, gerekleri en
devrimci dile getirebilir mi? Ya da devrimciliin de bir sabr, bunun
da bir erdem olduunu bilmeyen? nderlik on yl sabreder bir
doruyu sylerimderdi. Peki ben bu ilkeyi ne kadar uyguladm?
ou zaman sonda sylemem gerekeni bata syleyerek
tersinden kendi kartma evirmedim mi?
Hep bana apolitiksin, siyasetten bir ey anlamyorsun
denildi. Bakanm! Ben nasl ikiyzll, sahtekarl siyaset diye
kabul edebilirim. Edemem Bakanm. Sizden rendiim siyaset
anlay bu deildi. Sizden hep unu rendim ve siz hep unu
sylediniz:
Siyasetin temel ilevi, btn yaam iin bir kilit deerinde
olmasdr. Siyasette younlama, btn elikileri zmenin

117

esasdr. Siyasi kavray, siyasi derinleme yaam yolunun giderek

almas demektir. Bunun bir adm tesi olan askeri yaam ise kl
gibi keskinleme, siyasi kiiliin bir adm daha keskinlemesi
demektir. Dnce gc insann glenmesinin zdr. Bir
insanda kavray geliti mi, eylemde geliir. zellikle siyasi
dncenin -ki, biz de bu ideolojik izgi diye tabir edilirkavranlmas elin ayan yrmeye, rpmaya balamas demektir.
Yerdeki kuun umaya balamas, canlanmas demektir.
Ben kendimce siyasetin bu gereine gre olmaya altm.
Belki ok baarl olamadm, ama Bakanm ihanet de etmedim.
Gzlerini resimden ayrmadan konuuyordu. Gzyalar
gmleinin yakasn slatmt. Ela gzlerine yerleen sevgi
kvlcmlar gzel yzne ayr bir anlam katmt. Baklarn eko
arkadan resmine kaydrd. ehit deli yllar olmutu. Baklar ne
kadar masum ve marurdu. Gzlerine yerleen anlam Dlzara
gelecekteki zgr yaam anlatyordu. Bir nderlie, bir ekoya
bakt. kisi de nderlii tandka araylarn bir rotaya koymu,
zgrlk lleri temelinde ilikilenmeyi temel ilke haline
getirmilerdi. Yreine halkn sdrdka zel mlkiyet
dnyasndan kurtulduka zgrleeceini, zgrlk kitabndan
renmiti. Yreine binleri, milyonlar alan byr, yceleirdi.u
anda yrei ne kadar byk acaba?dedi kendi kendine. Bir
yrein halk iine almas iin o yrein nce kendisinin olmas
gerekirdi.Yreim ne kadar bana ait?dedi sonra. Bir kadn iin
ideolojik ve siyasi kimliini oluturmas kadar nemli ve deerli bir
ey olamazd. Bunun iin de dnsel, duygusal, ruhsal olarak
erkekten bir kopuu salamas gerekirdi. O bu kopuu ne dzeyde
salayabilmiti? u an ekoya bakarken ne hissediyordu? ekoyu
kendisine ya da kendisini ona m ait gryordu yoksa? Dalmt
derinlere. Keskin baklar, ekonun anlam ykl baklarn
delerek uzakta bir noktaya kilitledi.
u anda dnsel ve duygusal, ruhsal anlamda bir rafine
durumunu yayordu. zerinde uzanan gkyznn maviliiyle
ykyordu ruhunu. Gemiini bir bir zmleyip, netleerek
yapyordu bunu. Partiye katldktan sonra kald tm alanlar
gznn nnden geirdi. Dald tarihin derinliklerine, kt ve gelip
Aliboazda taklp kald. 95 sreci geilmez bir kale gibi nnde

118

ykseliyordu. 95 Aliboaz kn dnd. Zekinin adm adm

gelitirdii tasfiyenin yapda yaratt ruhsal tahribat. Zeki fiziki
olarak tasfiye ettiini, fiziki olarak tasfiye etmi, etmediini ise
psikolojik olarak kertmiti. Ya kadna yaklam? Tketim
makinas gibi ileyen Zeki, kadn bir smr aracna dntrme
savamn ne ok vermiti. Raporunda Zekinin tarzn eletiren
Slav drt yz kiinin nnde insann ahlak snrlarn zorlayan
kfrlerle nasl tehir ettiini anmsad. Kadn yedeine,
tasarrufuna almaya alan Zeki, kendisini ne kadar alabilmiti? Ve
kendisi gerein bir boyutunu grd halde ne kadar iradesel bir
sava vermiti? Kadnn ahsnda zgrlk ideolojisine ve Bakan
Apoya saldran Zekiye ne dzeyde dur diyebilmiti? sel bir reddi
yaam olsa da bunun pratik mcadele boyutu kukusuz ok zayf
kalmt. nk cins btnselliini salayarak ortak mcadele
edememilerdi. Zekinin bl, parala, ynet politikasna kendi
zaaflarndan kaynakl olarak yenik dmlerdi.
rperdi; vcudunu ince ve keskin bir sz sard. Yreine bir
arlk km, nefes almasn zorlatryordu. Dikkati dald ve
baklar kilitlendii noktadan yakna doru kayd. Halen kolye
elinde duruyordu. Kolyeyi kapatmadan gzlerini kaydrarak sol
gsne bakt. Krmz bir sv sol gsnn hemen zerinden
aa doru sakince akyordu. Ac karm bir tebessmle tekrar
kolyeye bakt.
Dmann sesi gittike yaklayordu. Dman drt be
koldan Pilav tepesine kyordu. Tedbir amacyla her adm ba
tepeyi youn atee tutuyorlard. Hava kararmadan tepeyi tutmay
amalyor olmalydlar ki, youn bir tela ve hareketlilik vard.
Barlar Bozanlarn sarp kayaklklarna arparak geri dnyordu.
Dlzar hi birini duymuyordu. inden ykselen ses dalgas o
kadar gl ve etkiliydi ki, tm sesleri bastryordu. O u an 95in
almaz dedii kalelerini ykarak 97ye uzanmt. Dersimde 97,
95ten kalma tortularn adyd. Bir aray ylyd. Biriken artklarn
iinden syrlarak kendini bulma, kendinle buluma ylyd. K boyu
Dlzarda kendisini arayp durmutu. Acaba bulmu muydu? u an
onun cevabn aryordu. Yntemsizlii onu ok zorlam ok
ypratmt. Oysa nderlik Amacnzda gne kadar netseniz
yolunu, yntemini bulursunuzdiyordu. Kendisi bu netlii

119

salayamad iin mi bu kadar dp kalkmt? Dorudedi

iinden. Niyetsel olarak amacma sonuna kadar balym belki
ama onun temel gerei olan ideolojik, siyasi donanmdan byk
oranda yoksundum.
Kadna kar byk bir sevgiyle doldu yrei. Geri kadnda
egemen erkein yannda yer alarak onu ok zorlamt. Belki de
Dlzar en byk zorlanmay bu noktada yaamt. Kendi cinsi,
kendi kadn yntemi gerekli olan destei ona sunmamt.
Yalnzlatrlarak sindirilmek istenmiti. Nefesi gittike kesiliyordu.
Kolyeyi dudaklarna doru gtrd, nce nderlii, sonra ekoyu
perek yavaa kapatt ve gmleini altnda kanlanan yreinin
zerine yerletirdi. O an ikinci bir zgrlk szlemesini yapyordu.
Ayn zamanda kendisiyle bulumann, cinsiyle kucaklamann
szlemesiydi bu. Erkekle uzlaan geri geleneksel kadn
yarglama, zgr kadnla dnyay fethetme szlemesiydi. Oluk
oluk akarak phtlaan kanndan kendisini yeniden yaratma
szlemesiydi.
Bir ara aclar iindeki bedenine kulak kabartt. Bacandaki
yara soumu, keskin bir ac tm bacan denetim altna almt.
Kanl alvar souktan donmu tahta gibi sertlemiti. Gs
yaras halen scakt. Mermi yreine isabet etseydi hemen ehit
derdi. Bu da savan bir cilvesi olmal. zgrln muhteem
tadn tatmadan brakmak istemiyordu. Dlzar geen her saniyede
gemi yllarn analizini yapyor, kard sonular beynini ve
yreini glendiriyordu. An anna verdii irade sava onu adm
adm irade tanrasna yaknlatryordu.
Gne Krklar Dann arkasndan batmak zereydi. Gnein
evresinde oluan kzllk bedenine yaylan kanl kzla ne kadar da
benziyordu. Bir an kendisini o kzln iinde erir gibi hissetti. Gne
kzl gibi yanmak, tutumak istiyordu. Gnlerin bedeninde
biriktirdii buzu gnein kzllnda eriterek gkyz nehrine
dntrmek istiyordu. O da nerden kt? Gkyz nehri olur mu
hi? Mitolojilerde dahi yoktur byle bir ey. Btn bunlar
dnrken, byk bir zafer edasyla bir kahkaha att. Arnan
ruhuyla o oktan gkyz nehri olmutu.
Yorgun den gn, yerini geceye devrederken, Dlzar son
nefesini veriyordu. Srtn taa dayam gsne bastrd

120

avucundaki kolyesini smsk tutmutu. Sar salar omuzlarna

dklm, ne kayan salarnn ucu hafiften kanlanmt. Yzne
dklen bir tutam sa ise onu okuyor gibiydi. Krlan silahnn
paralar saa sola savrulmutu.
****

BEREM BTMSZ BR NEFEST

Krklar da. Krk tane da silsilesi. Her bir silsilenin banda
gn batmnn karanla inat korlam, ate ktlesi. Korun
rahmine gn doumu dmek zereydi. Dilzar son nefesiyle
birlikte sevda ykl gzlerini dikip, Krklar dana bakarken Krklar
dann gn batm Kahperinin gn doumuna gebe kald. Bir
efsane daha yazld zamann narin ruhuna. Bu efsane Dilzarla
balad. Uzand Hamzaya. Oradan Bengiye, sonra Botana, derken
dalga dalga Dersime yaylarak Dinarda Beremle kucaklat.
Kogiri de Rahime ile bulutu ve Caniklere ulat. Caniklerde
Nurhak bu efsaneye beyninin ve yreinin en ince kvrmlarna
kadar nfuz eden yeni sayfalar ekledi.
Gerek tarihi yaamn z suyuyla ykananlar yazar. ehitler;
yazlmayan tarihten balayp, tarihin tm sis perdelerini yrtarak
szlp gelen yaamn en saf sulardr. Doann yaam fkran
bereketli, kudretli kaynaklardr onlar. ehitleri okumak yaamn
esaslarn okumaktr. ehitleri duyumsamak gerek sevgiyi
duyumsamaktr. ehitlerin her biri birer sevgi kanunudur. Onlar
gerek sevginin yasalarn retir insana. Maddiyata boulan
nefessiz kalan rk kokulu dnyadan insan ekerek, evrenin gl
kokulu ruhunda yzdrr. zgr yaamn somutlam tanmdr
ehitler. Gneimizin dedii gibi topraa gmlmez ki
ehitlerimiz yreinize gmeceksiniz hatta pratiinize
ehitleri yreime nakettiim iin kazanyorum. Siz de

121

naketmeyi bilin
Yreklere Gizlenen ehitler diye bir iir veya roman yazn.
Onlar size can verenler neden yazmyorsunuz?
Aliboaz bir ehitler lkesidir. Bu lke ki aralksz direni
retir, umut retir, sevgi retir, tutku retir, azim, emek,
sorumluluk ve zafer retir.
Yazlmaya allan bu yaam kesitinde i ve d gericilie
kar kahramanca savaarak Kahperide ve Aliboaznda direni
kimliini kazananlar vard. Aliboazndan kp bu sava soluksuz
srdren, Dersimden Kogiri ve Karadenize uzanarak yeni
kahramanlk sayfalarna imza atanlar vard. te bunlardan birisi de
Berem yoldat
Berem bitimsiz bir nefesti. Dalarn kirlenmemi saf
gzelliinin, doann sadelik akan duru sularyla bulutuu
mekann adyd Berem. Hani derler ya; kusursuz bir
gzellikSadeydi, asiydi, Dersim dalarnn asil barndan kopan
bir cevherdi Berem. O koullara boyun emez, zorluklar
karsnda asla ylmazd. Kyasya bir kavga kiiliiydi. Ayn
zamanda duygu yklyd. Savan korkun yzn grdke
dnce ve duygu denklemini kurmann ok youn arayna
girmiti. Bundan olmal ki sava gerei zerinde byk bir
sorgulama ve younlama ierisindeydi. Bunu yaparken izledii
yol mkemmeldi. nderliin duygu ve ruh dnyasn anlama
aray onu radikal bir zgrlk militan yapmt.
Berem
Nasl
yaamalnn
cevabndan
Nasl
savamalnn cevabna ulamt. Ksa sre iinde bara ve
zgrle giden yolun byk ve iddetli bir savatan getiini
renmiti. Nasl yaamal kitabn defalarca okumutu.
nderliinden unu renmiti; Dada yaamann kurallar
olduu gibi gllerle, gl bahesinde doru yaamann kurallar
vardr. Gller en kzgn savan verildii yerde en gzel biterler.
Her byk savann olduu yerde gl bahesi biter. Savann
olmad yerde harabeler, harabenin olduu yerde gl bitmez.
Kzgn sava psikolojisini gllerle ieklerle dengeliyorum. Gl
sava ister, sava gl ister. Krdistanda bir gl bahesi yoksa
kurtulu sava verilmedii iindirbu sava anlayn iselletiren
Berem mcadele ak boyunca cesurca savam ve soyluca ehit

122

dmt.
99da uluslararas komploya cevap nitelii tayan ve
dmana byk darbeler vuran iekli karakol eyleminden sonra
geri ekildikleri Dinar vadisinde gn boyu yaanan iddetli bir
atmann ardndan kurtulanlar olduu ve kendisinin de kurtulma
olasl bulunduu halde yaral arkadalarnn yannda kalmay
semi, ahadeti glmseyerek karlamt. 16 Nisan da Berem,
Dinarn Munzura uzanan kylarna sevgi tohumlarn ekerek
Munzura karmt. Nuray yani nur-lu ay Munzurun st beyaz
sularyla birleerek karanlk gecelerin gm renkli lts olmutu.
97 baharnda Kahperinin kar frtnasnda yolunu kaybeden
yoldalarna nclk edip onlar kurtarrken ne byk bir sevin
duymutu oysa. Fakat Dinarda ar yaral den kurtulma olasl
olmayan yoldalarn nedense hayata dndrememi, tm
rpnlar gizem dolu bir sessizlie dnmt. Son mermisine
kadar atm yznde canl kalan yaam ykl tebessm
dman ldrtan bir silaha dnmt. Ve Beremden yl
gerisine Rewene uzanyoruz. Mcadeleci kiiliiyle, inat,
dikbal, yaama coku ve renk katan zellikleriyle yoldalarnn
yreinde abideleen Rewen 98 ylnda Hozatta bir dman
pususunda ahadete ulamt. Ne ilgin bir benzerlikti.
Bengi de pusuda ehit dmt. Emekiydi Rewen. Derin
bir sorumluluk anlay ve keskin bir zekas vard. Yaratcyd.
Bulunduu ortamda doal bir otorite ve sayg uyandrrd. Yazl
tarih ncesi kadn znn cisimlemi ifadesiydi. Bu zellikleriyle
birbirine benzerdi Berem, Rewen, Rahime, Nurhak. lk anda
gze arpan ok yaln bir benzerlikti bu.
Rahime 98 ylnda Kogiri de, Nurhak ise 98 de Caniklerde
ehit dmt. Bir bar ve zgrlk hatt izmilerdi Dersimden
Kogiriye ve Karadenize. Rahime ve Nurhak Krt kadn ile Trk
kadnnn, Krt kadn ile Laz kadnnn, Krt kadn ile erkez
kadnnn ve Krt kadn ile daha bir ok halktan kadnn buluma,
kucaklama eksenleriydi. Halklar aras kardee yaam arlaryd
bu yoldalar. Kadnn bar kiiliinin silinmez izleriydi. Onlar
snrlar ykarak PKK nin evrensel ruhunu Karadenizin dnyaya
alan sonsuz sularna brakmlard.
Yazmaya alrken hep unu sordum. Doa kadar sade ve

123

zengin olan bu cesur yoldalar birka paragrafta anlatmak

mmkn mdr acaba? Tabi ki deil. Zaten zorlandm temel yan
da bu oldu. zgr kadn abidesi Glnaz Karata yoldan dedii
gibi
Uzun boylu yazmam isteme benden
zaten yazma kararm sanclyd
Gerekten benimde yazma kararm olduka sanclyd.
Ondan olmal ki yazamadm aslnda. Sadece yazmaya altm.
Bunu ne kadar becerdiim ise tartmalk bir konu. Sema gibi
kllerinden kendisini yeniden yaratanlar, ehitleri gl anlatabilir
ve yazabilir. Yani rafine olup kendisini kleletirici tm etkilerden
arndranlar. Bu tarzda dile getiriim, ehitler gerei karsnda o
dzeye ulaamaymn bir zeletirisi olarak da alglanabilir.
Uzun yllar savaa tanklk etmi Dersim corafyas grkemli
direnileriyle insanlk tarihine mal ettii byk kahramanlar
yaratmtr. PKKnin Dersim alannda dmana kar verdii
savala bu kahramanlklar daha bir bym ve zirvelemitir.
Asimilasyoncu politikalar altnda gn gn yaratt anlaml
deerler ve bu deerlerin esas sahipleri olan ehitleriyle yeniden
kimlik kazanma arayna girmi gl bir zne dn mcadelesi
vermenin, yceltici ve dntrc gcn grmek Dersim
gerei asndan temel bir boyut oluyor. Bu ksa almada PKK
mcadelesinin kk bir kesiti anlatlyor. Elbette herey bu
deildir ve tm mcadele sreleri byk ahadetleri darda
tutarsak, bu tarzda yaanmamtr. Yani hep gafil ve hep de
eteciliin hkmn icra ettii bir alan olmamtr. Ayn zamanda
byk baarlara da imza atlmtr. Dmann zel politikaclarnn
hakim olduu bu alanda yakalanan dnm dzeyi yine
Kogiriden Karadenize alarak PKKnin Trkiyelileme iddiasnn
ncln yapmas, baarlarnn
nemli
bir yann
oluturmaktadr.
PKK ierisinde drtl ete izgisinin glenmesiyle beraber
PKK merkezinden olduka uzak olan bu alan bir etkilenmeyi
yaam ve sonular tahrip edici olabilmitir. Gl bir z ve derin
bir balln oluu yapda yksek direni ruhuna yol am fakat
yntemli yaratc bir tarzda izgi mcadelesini verme gcn
gsterememitir. deolojik ve siyasal anlamda yaad zaaf

124

mcadele kapsamn direnile snrl tutmutur.

Drtl etenin son halkasn oluturan emdin Sakk
bundan g alm ve Aliboaznda terr estirmitir. Fiziki anlamda
bir ok kayba yol asa da ruhlar fethetmeyi baaramamtr. Bu
anlamda emdinin izgisi direnii ruhun yakclnda erimi ve
yenilgiye uramtr. Sonuta kazanan izgi; ehitlerin izgisi
olmutur. Tarih yazcmzn dedii gibi tarih ehitlerle yazlr97
de i ve d etecilie kar verilen mcadele bir bakma emdin
izgisine son noktay koymutur.
Bu almada amalanan bir yanda bu oldu. nderliimize
kar kyasya bir savaa giren ve PKKyi saa ekmeye alan bu
izginin, yaamn ve savan ayrntlarnda uygulan biimini daha
iyi grmekti. Bakan Apoyu bu PKK benim yarattm PKK
deildir. ben bu PKKden istifa ediyorumdedirtecek noktaya
getiren bu ete izgisinin pratik yzne bakarak ruhunu okumakt.
Ve her eyden nemlisi de bu izgiye kar verilen byk
mcadeleyi ve snrsz direni ruhunu gerek yaamn tanm
yapmakt. Btn bir yaama ehitlere yetiebilmek ve onlara yant
oluturmann mesajn yklemekti. ehitlerin gerek ve tam
sahiplenicisi Bakan Aponun u belirlemesini yeniden yeniden
dorulamakt; Byk ehitlerimiz tutarl bir balln btn
ieriini doru belirlemilerdir. Her eyiyle net
Kahperiden balayp Aliboazda boyutlanarak devam eden
ve yaamn direni ruhunun yuttuu bu sava serveni tamamen
bir gerek. Fakat olmas yaanmas gereken ya da yaanmas iin
mcadelesi verilen asl gerek bu deildir elbet. Gzellikleri ve
irkinlikleriyle gerein kk bir parasdr. Yaanan
olumsuzluklar ve aclar asl geree ters dmenin yaratt
etrefilli zaman tuzaklardr. Buradan hareketle iine girilen grafik
yaamn insan gtrd dorultusuz yaam labirentleridir. Erkek
egemen sistemin kiiliklere iirdii basit yaam alkanlklarnn
tmden almaynn ve zgr yaam anlaynn yeterince
gelimeyiinin rndr bu yaam tuzaklar.
Tabii bir de her eye ramen yaanan efsanevi bir direni ile
kahramanlk tarihine nakedilen byk bir ak sava yaanr
Aliboaznda AK BYK BR SAVATIRdiyor zgrlk
Gneimiz. Aliboaz o bahar byk aklarn savana tanklk

125

etmiti. Byk direnileri elbette byk aklar yaratr. Tarih boyu

insanln tm direni kaleleri zgrlk akndan rlmtr. te
Aliboaz btn yalnlyla bu gerein plak bir yzdr.
Direni Aliboazn tana toprana ilenmi ve onu soylu
klmtr. Aliboaz soyluluu insanndan renmitir. Dersim
tarihinde Aliboaz Krdn direni kimliidir. PKKnin zgr yaam
mcadelesiyle bu kimlik daha bir gelimi ve zenginlemitir.
zgrlk militanlarnn hayale smaz kahramanlklaryla Aliboaz,
belleklerden silinmeyen derin bir iz amtr. Bu iz uyurken
uyankken, konuurken, susarken hep grnen ve insan iine
ekerek zamann dehlizlerinde yol aldrtan anlam ykl bir gizdir.
Bes MAL

126

Aliboaz soylu direnilerin

diyaryd.
O, onurluca ehit denlerin
gmt,
yaam ile lmn i ieliinin
tasfiriydi.
Yaam diyalektiinin kendisi,
gerein gizemli bahesiydi.

127