DEKEN DEBL SRKLASYON POMPALARI

M. Blent Vural 1953 ylnda dodu. 1976 ylnda Berlin Teknik niversitesinden Makina Yksek Mhendisi olarak mezun oldu. Halen Wilo Pompa Sistemleri A.. Genel Mdr ve Ynetim Kurulu yesi olarak alan Vural, Yldz Teknik niversitesi Makina Fakltesinde retim grevlisi olarak da grev yapmaktadr. Istma, havalandrma ve klima sistemlerinde kullanlan sirklasyon pompalarnn seiminde tesisat ve binann genel artlarn dikkate alan iki ana deerden hareket edilmektedir. Bunlar; a) birimi genelde mSS olarak verilen Basma Ykseklii ve b) birimi genelde m3/saat olarak verilen Debi olmaktadr. Ancak pompa tipinin seiminde bu iki ana kriterden baka dier baz hususlarn da dikkate alnmas gerekmektedir. Bunlardan bazlar; a) Akkann cinsi (normal su, damtlm su, glikol karm vb.) b) Akkann scakl ve evre scakl c) Sistemin statik ykseklii d) Genleme deposunun n gaz basnc e) Pompann balant ekli (rakorlu veya Flanl) f) Elektrik ebeke artlan (Voltaj ve Frekans deeri vb.) olarak zetlenebilir. Pompa seiminde rol oynayan iki ana kriterden sirklasyon debisinin tespiti sistemin s hesabndan bamldr. Dier ana kriter olan basma ykseklii ise kapal devre sistemlerde tesisatn toplam diren kayplarndan, ak devre sistemlerde ise diren kayplarna ek olarak ayrca akkann transfer edildii statik ykseklikten (kod farkndan ) bamldr. zellikle basma yksekliinin proje safhasnda teorik olarak hesaplanabilmesi olduka zordur. Tesisatta kullanlacak borular, fitting malzemeleri, radyatr, saya, ventil vb. dier armatrlerin miktar ve nominal llerini ve yerletirilmi tarzlarn nceden eksiklik ve kesin olarak belirleyebilmek her zaman mmkn olamayabilmektedir. Ayrca tesisatn yaratt diren kayplar, sistemde dolatrlan debiye de direk olarak baldr. Belli bir tesisatn eitli debilerdeki basn kayplarn ifade eden eri parabolik bir karakteristie sahiptir ve sistemin karakteristik erisi olarak isimlendirilmektedir. (ekil 1)

Sistemin karakteristik erisinin zerindeki herhangi iki alma noktas arasnda

Yani debi yar yarya azaltldnda sistem direnci 4 kat azalmakta, rnein 2 katna karldnda ise sistem direnci 4 kat artmaktadr. Debi belirlemesinde baz alnan s hesab da eitli teorik faktrler, istatistiki deerler ve emniyet katsaylar kullanlarak gerekletirilmektedir ve daha nemlisi de en u artlar (en souk gn, en scak gn vb.) dikkate alnarak yaplmaktadr. te yukarda aklanan kriterlere gre seilmi pompalar aklanan sebeplerle, kullanm mrlerinin byk bir blmnde esas itibariyle gereinden daha byk bir kapasiteyle almakta ve dolaysyla gereksiz yere fazla enerji sarf etmektedir. rnein bir stma-sirklasyon pompasnn debisinin her mevsimde ve gnn her saatinde ayn olmas gereksizdir. Yine rnein termostatik vana kullanlan sistemlerde pompa debisinin sabit olmas gereksiz olmasnn yann zararldr da (ses ve vibrasyon oluumu). Btn bu nedenlerden dolay, ykselen konfor ihtiyacna cevap verebilmek ve enerji tasarrufu gerekletirmek iin modern sirklasyon pompalar artk debileri kullanm artlarna gre ayarlanabilen pompalar olarak retilmektedirler. Pompa debisinin ayarlanabilmesi, pompay tahrik eden elektrik motorunun devir hznn deitirilebil-mesiyle mmkn olabilmektedir.

Bu bantlarn eriler eklindeki grsel ifadesi ekil 2deki gibi olmaktadr. rnein devir hznn %40 drlmesi (n=%69) elektrik sarfiyatn yaklak %80 azaltmaktadr (P=%20). Sirklasyon pompalar slak rotorlu ve kuru rotorlu olmak zere iki ayr konstrktif yapda retilmektedirler. Kk ve orta byklkteki hidrolik kapasitelere kadar (Q=50 m-Vsaat ve H= 15 mSS' ye kadar) pompalar slak rotorlu olabilirken daha byk kapasiteler iin kuru ratrl pompalar kullanlmaktadr. Islak rotorlu pompalar direk boruya taklabilen yani "nline" tipi olurken, kuru rotorlu pompalar da "inline" tipinde veya aseli norm pompa tipinde olabilmektedir. Islak rotorlu sirklatrlerde devir hz ayar kademeli olarak veya tamamen kademesiz olarak gerekletirilmektedir.

ekil 3'de yer alan Pompann 4 kademeli devir hz ayar vardr. Dolaysyla pompa alna artlarna gre 4 deiik karakteristik erisinden her hangi biri seilerek altrlabilmektedir.

DN 80 flan lsndeki byle bir pompa 1. kademesinde (n= 2700 D/dak) ebekeden 1,9 KW g ekerken 4. devir kademesinde (n+ 2100 D/dak) ebekeden kt g sadece 1,0 KW kadar olmaktadr.

ekil 4.' de yer alan pompann devir ayar ise n= 1100-2800 D/dak arasnda tamamen kademesiz olarak gereklemektedir. Pompa, stnde set edilen p- Basma Yksekliini, deien tesisat artlarnda dahi sabit tutacak tarzda deiken bir debi vermektedir. zellikle lermostatik vana uygulamas olan tesisatlarda bu tip pompalarn avantajlar dikkate deerdir.

ekil 5'de devir hzn tamamen kademesiz olarak tesisat artlarna uyumlayabilen bir pompa yer almaktadr. Mini-Frekans konvertrl debi ayar elektronii pompann klemens kutusu zerine yerletirilmitir. DN 80 flan lsndeki elektronik kontroll byle bir pompa, alma artlarna gre ebekeden 0,2 KW ile 1,35 K W arasnda deien bir g ekmektedir. Kuru motorlu sirklatrde debi ayar yaplmas iin, pompann elektrik motoruna dardan kontrol veren frekans konvertrleri kullanlmaktadr. Bu cihazlar pompa alna ve tesisat artlarna gre uyumlanmlardr. ekil 6' da yer alan byle bir sistemde pompann devir hz, azami devir hz ile bunun yaklak %50 si kadar devir hz alannda tesisat artlarna uyum salayacak tarzda drlmekledir. rnein n= 1450 D/dak ile n= 750 D/dak arasnda pompa debisi tesisat sisteminden gelen bilgiler dorultusunda deitirilmektedir. Bu eit cihazlar eitli pompa reticilerince P= 100 KW glere kadar standarl retim olarak sunulmaktadr. Ayn cihazla 1 pompadan 6 pompaya kadar kontrol vermek mmkn olabilmektedir.

baknz: 31

Tesisata balanan alglayc sensrlerle birlikte sunulan cihazlar aadaki kriterlere gre pompalarn debilerini kontrol etmektedirler;

a) Basma ykseklii p (deiken veya sabit) b) k ve Dn Suyu Scakl + T c) k ve Dn Suyu Scaklk Fark T d) Zamana bal pompa deiimi
e) Pompalar aras otomatik yedekleme Cihaz reticileri alglayc sensrleri de rn programlarnda bulundurmakta bylece kullancya komple paket sistemler sunabilmektedirler (ekil 7a ve 7b).

baknz: 32

Deiken Debili Sirklasyon Pompalarnn getirdii kullanm konforunun yan sra, salad enerji tasarrufu ok nemlidir. rnein stma sistemlerindeki sirklasyon pompalar ylda ortalama 5500 saat almaktadrlar. 20 KW gcnde bir pompa alma sresinin %70 inde devir hznn %40 daha dk bir seviyesinde altrlabilir. Bu da motorun 20 KW yerine yaklak 4 KW g ekmesi anlamna gelmektedir. Yani tek bir pompada gerekleebilecek elektrik tasarrufu 5500xO,7x 16= 61600 KWh/yl olabilmektedir. Gerekletirilen tasarrufun ok nemli boyutlarda olmas nedeniyle rnein Almanya'da 1998 ylnn bandan itibaren geerli olmak zere, stma sistemlerinde kullanlacak sirklasyon pompalarnn, devir hzn kendisi otomatik olarak ayarlayabilen elektronik pompalar olmas zorunluluu getirilmitir. Bylece sabit devirli veya devir hz kademeli olarak elle ayarlanabilen pompalarn kullanm yasaklanmtr. Sirklasyon pompalarnn kullanm yaygnl asndan memleketimizdeki durumu ise iler acsdr. Devir hz elle kademeli olarak ayarlanabilen pompalar bile yeni yeni kullanlmaya balanmtr. Konuyla ilgili dzenleyici herhangi bir kanun ve ynetmelik olmadndan sabit devirli pompalar kullanlmakta ve maalesef byk boyutlarda enerji savurganl gereklemektedir.