PACHICHI

-Tata Apuman mana qunqawasanmanta

awpaqman yachakuspa purinaypaq.

APAYKU
- Tataypaq Sr. Isisdro calderon yuyayninpi pichus Umachariwaq yachayniypi. - mamaypa Clotilde Vda de Caldern. - Yawarmasikunaypaq Marina, Elizabeth, Freddy, Edwin Robin.

QALLARINAPAQ

Qhichwa simi yachakuy ukhupiqa tiyan estrategias nisqa qillqas, chaypi kachqan arawikuna, imasmarikuna, qalluwatana, yuyaykuna, jawariykuna kay qillqasqa yanapawanchiq Quichua simita astawan qallpawan parlanapaq, qillqanapaq, awirinapaq ima, chayrayku kay jawary qillqasqaqa mamatataq yuyayninpiraq purin kunantaq uqa ama qunqayman churanapaq manchay kallpachaywan Quichua simipi qillqani.

MUNAYNIN :
-Kay qillqa llamkasqaqa ruwakun Quichua simita kallpachinapaq yuyaykunata, kawsaykunata uqharinapaq, imaraykuchus jawarykunaqa apawanchik sumaq kawsayman.

TARIPAKUYNIN
Kay llamkayqa pallakun Katun mamaq yuyaynimanta.Colquechaqa (Qullqichaqa) kiti runamanta kaytaq kachqan Uncia llanta ukhupi.

JAWARY ISKAY WAWQIMANTA SUPAYMANTAWAN

QILLQAQ : GENOVEVA CALDERN ALVAREZ Putuqsi llanta ukhupi kachqan juk juchuy ayllu Qullqichaka sutiyuq chaypiqaqhuya ruanilla tiyakunkun qhuyapi llamkaspa jinallapi juk Katun llakiy ayllup kawsayninpi rikurimusqa qhuya ukhupi qikllakuna chinkarparisqa qhuya runaqa llakiyta waqarikuspa ripurasqnku Unca llaqtaman jaqypiqa japaq runallapaq kawsayqa kaq imaraykuchus paykunaqa Katun ranqhay wasisniyuq kanku, qhuya runataq mana llank ayniyuq qhipakuispa chay llaqtaman chayasqanku llamkanata mask aspa wasiomanta Wasi purispa mikhunata maakuspa puriskanku. Juk punchay ripun kak punchaypis ripullantaq paykunataq mana llamk anata tarispa purillankupini, jina kay runap puryninqa. Kay aylluq kawsayninpi rikurimusqanku iskay wayqi masis kuraq kaq Ismachu sutisqa jukkataq Wiktur, kay llakiy kawsaypi kay wayqikuna chiqisnasqa kawsakuq kachqanku imarykuchus nirqanchikjina Unca llaqtapi achka ranqhawasis karqa astawan Katun ranqhawasi Ismichupata, payqa manchay micharuna karqa Tukuy rantikuqkunata chawkiyaq jinamanta qhapaqyaqusqa chaypaq jinataq mana wawasniuq karqa warmintataq manchayta llankachiq, usurachiq manchay saykusqaa kachpa warmiqa niq. _Ismichu jaku mikhumunallaa. Paytaq phia niq__Llamkananchaqraq tiyan mikhunaqa suyallanqa. Warmiqa kumuykuspa chimllapuni kaq paqtaq phia, phiallapuni kaq,

Rantikuq qayllaqtinkuqa pisi quqilla kaptin runaqa maarikuq.: __Tata pisiyachiy ancha achhkata maawnki, tataqa manchay phia qapariq: __LLamkaqpaq Tukuy ima tiyan , mana llamkaqtaq mana ni imayuq riy llamkamuy nispa ranqha ukhuman phia phialla yaykupuq , kay micha runaqa mana nipiwan kawsaychu , waqcha sunquyuq-, sapan wasin ukhupi purykachaq tukuypis kay saqra runaqa manchachikuspataq, llaqikuspataq qhawaq kanku, rumi sunqu runa mana ni wayqi masin wiktur yuyarikuqchu, payqa ayllu Kantunil tiyakuq thanta wasisitupi achhka wawasniyuqkarqa, tukuyninkumanta tata Wikturtaqa ipipitaq wurupitaq llaqtaman apasta ranqhamuq . Tata Wikurqa manchay riqsisqataq suyasqataq kaq, kay ranqhasqawanqa qullqisituqa kaqpuni wawasta uywanapaq, jina payqa waskhata chiripipis kunkanmantaq, wasanmanta maytuspa sapa punchay llamta tantaypi punchaymanta tutayanankama yanapaqkunku chaytataq q

rupaypipis, parapipis llanta tantaqqa riraq. Kay llamkayqa mana jasachu kaq, kumpusqallapuni llanta maskanan kaq, astumpa samariqtinqa wasananayqa waqachiq. Kay phutisqa kawsayninpi ta Wikturqa kusisqa llamkariq imaraykuchus payqa warminta, wawasninta anchata munaquq. Kay phutisqa kawsayninpi tata Wikturqamana llantallatachu pallaq chay chiri llaqtapi pisi sachaqa, astawan tiyan yarita, tula chaypitaq Juan del Valle niqa urqhu kama chayaq, kay urqhutaqa runaqa yupaychaywan, manchachikuwantaq qhawaq kanku, chay urqhuta nina llimpi jina k anchaq, paypis manchachikuspa tumpallata chayaq. Juk chisi Uncia llaqtataqa yana phuyukuna janaqpachata maytuspa yanayaykuchispa runataqa mancharichisqa illapaq phiakuynin urqhu

Juntata phataspa llaqtataqa thalarpaspa jatun parapi tukuspa Canchis chaw juntata parasqa , chayraykutaq tata Wikturqa mana llamt pallaq rirqachu,qullqipis tukurparikusqaa, llaqtarunapis maskaqarirqanku , paykunapis mana llatayuq qhipakusqanku. Tata Wikturqa llakanasta wakichispa chiri punchaypi urqhuman llamta pallaq wicharisqa, paraqa llamttataq manchayta jukucharparisqa , chayrayku payqa urqhu puntakama llamt maskasqa chayasaq nispa , jukta wasakusaqtin yananinas , puka ninas chawpip supaykuna takirispa ,tusurisasqanku, tata Wikturqa mancharisqa, kharqatispa juk rumi wasapi pakakuspa purtasiakusqa, jinallapi supaykunaqa runap k apayninta muskispa tata Wikturtaqa japirparisqanku, payqa kharkatin, kharkatin parlayta mana atispa supaykunawan apachikuspa kaykunaqa nina chawpiman churaspa tapurisqanku . __Tusuyta, takiyta yachankichu. Manchay mancharisqa tata Wikturqa nisqa.___Ari, ari tusupusaykichaq, takipusaykichaq , kacharirillawaychaqa.aaaa.. Supaykunaqa asirispa, takiy kunanqa nisqanku: Killachawta, atichawta Killachawta, atichawta Nispallapuni supaykunqa tusurispa phinkirispa chayllatapuni

kutipaykachasqanku, tata Wikturqa uqa yachachisqaykichiq nispa tusuriyta takiyta ima. Killachawta, atichawta Salaki Qurllurchawta awpaqta

Kacharparisunchaq Salaki Kay phukllay raymita. Tata Wikturqa supaykunata chapipi jumpi ch allarispa tusurisqataq, takisrisqataq, supaykunataq qhuchillanapuni nispa muyurispa phinkirispa sumaqmanta takirinku , saykuypariytawan sayarparinku , juatun supay tapusqa:___ Kunan imata ruwasun kay runawanri? Tukuytaq nisrasqanku___Juk suayta qhusunman imaraykuchus payqa sumaqta kusirichiwanchaq chantapis wakcha runita kachqa____Imataq munawaq quritachu,qullqitachu, piikunastachu , Tukuy kaykunasta qhuykuman , Tata Wikturqa as mancharisqa nisqa ____Imatacha qamkuna quyta munankichik __ Jaku , jaku wuriykita apamuy manchay ukhuman yaykusun kay Tukuy nisqaykita urqkumusun , jinata wurumanqa qurita, qullqita, piikunata chaqnasqanku Katun Supayqa nisqa. __Kay Tukuy rikusqaykimanta ama nipiman willankichu , chantapis kay urqhumanqa amapuni kutimunkichu , kutimunki chayqa ninapi lawranki, Tata Wikturqa apura , apurallata mana ni maykaq kunimusaqchu nispa ripusqa. Wasinman chayaytawan warminwan, wawaninwan yanapachikuspa q ipistaqa wasinkuman apaykusqanku, yawarmasiqa, Tata sapa q ipita kichariptin juk llanakuspa waqhaspataq kunanqa waqcha kawsayninchik tukukapun , ichapis kunanqa wasita , mikhunasta, rantisunman, sumaqta pachallikusunman ama thanta pachayuq purinapaq, mama tata wawas imana matita uqllanakuspa waqharispa muchanakunku. Chay chisi tata Wikturqa puuyta mana atispa tutantinta jamutakuspa kay Tukuy apamusqayrtaqa mana kachqan jinatachu ranqhanakanman unuyachispanacha kanman. Qayantinqa tataqa utqhayllata sayariytawan yawarsiswan parlasqa chaypiqa willasqa imaynatachus qurita, qullqita unayachina chaypaqtaq titi payla kanan tiyan , chayta niqtinqa sullka wawanqa willarisqa tiyu

Ismichuchuqta kay paylaqa tiyan , ayyyy ayyy waway kay millay wayqiyqa imata m,ayariwasunri nispa tataqa . Marikuchaqa as kusisqa nisqa___Yachankichaq jina uqataqa paykunaqa munakuwanku, riqullasaq maarikamusaq nispaqa, chayllata Maruchaqa wayraka jina lluqsisqa kikillantataq kutimusqa titi payla qhipirisqa. Wasipiqa qunchaqa sumaqmanta lawrarisan titi paylapitaq quriqa unuyasan, tukuyninkumantataq qhawarinku imaynatachus quriqa llimp irispa unuyan. Maruchaqa wayrakachayllata titi paylata tiyumanqa kutichispa , kayqa urantataq, patantataq paylata qhawarispa rikusqa paylaq lliphiyninta, manchay phiataq wawataqa tapusqa imata ruwarqankichaq kay paylapi quri lliphirisan, maymantataq tatayqi chay qurita urqhumun wawataqa qhaparispa mancharichin,. Kunan pacha wasisykima rispa sumaqmanta tapurimusaq chay tatayqita, wawaqa kharkatispa chaypiqa waqharispa mamanman willarispa tiyuq nisqanta. Saqra runa Ismichuqa manaraq sutiyamuskaptin llamkanasta millay

tatanman

wakichispa

wuruman

chaqnaspa Juan del Valle nisqa urqhuman t

askisqa manchay saykusqa llukasaqtin supaykunata rikurpasklanku, payqa chin kanantaqa maarisqaraq qurita, uqapis munani nispa. Jatun Supayqa manchay phia tapurispa:__ Qam wawqi masiyki jinachu kacha runa kanki paytaq apurallata nisqa __astawan kacha runa kani. Supaykunataqa mana nipipis chawkiyayta yachanchu, ninasta takarispa supaykunaqa millay runaqa qhaparisaqta nina chawpiman tanqaykusqanku, chay piqa chararaqchararaq nispa lawrarisqa.

Chaymanta

pachaqa nina

chay

Juan

del

Valle

nisqa

urqhupiqa

chsiyamuqtinqa

kanchaykuna

rikurispa

chraraq..chararaq

nisqamanjina uyarikun.

RURI

LAPHI PACHICHI APAYKU QALLARINAPAQ ISKAY WAWQIMANTA SUPAYMANTAWAN 1 2