Oklapanje i zatita od smetnji

Ak. god. 2008./2009.

Na kraju predavanja student treba biti u stanju:

Nabrojati i opisati izvore smetnje Objasniti i opisati naine njihovog prijenosa u mjerni krug i metode zatite od smetnji predvidjeti izvore smetnji pri konkretnim mjerenjima primjeniti metode zatite od smetnji u razliitim mjernim aplikacijama

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

atita od smetnji ... ili uzemljivanje i oklapanje (Grounding and shielding)

Poboljavaju sigurnost (uzemljenje)

Ve smo govorili o tome u predavanju Mjerenje otpora uzemljenje Metalni dijelovi opreme se spajaju na zatitno uzemljenje radi stvaranja vodljive veze za struje curenja ili struje kratkog spoja Simbol zatitnog uzemljenja: Zatitno uzemljenje mora biti male impedancije (posebno malog induktiviteta)

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Smanjuju utjecaj smetnji (oklapanje)

3

Podjela smetnji

Unutarnje smetnje ili um Vanjske smetnje:

Kapacitivne veze Induktivne veze Elektromagnetske smetnje Vodljivo vezane smetnje (engl. Conducted distrubances)

Petlje uzemljenja (Ground loop)

Smetnje od zajednikog potencijala

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Vanjske smetnje

Vanjske smetnje su neeljeni signali koji se prenose s jednog elektrinog kruga (izvora smetnje) na drugi (prijamnik) Prisutnost smetnji zathijeva:

Izvor smetnje

Napajanje (50/60 Hz) Motori Oprema koja generira veliku struju Oprema koja radi na velikom naponu Pranjenja ili iskrenje

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Spregu ili vezu (engl. coupling) Prijemnik (ili elektrini krug podloan smetnji, npr. mjerni krug)
5

Kapacitivno vezane smetnje

Izvor smetnje: promjenjivo elektrino polje (promjenjiv napon)

Na frekvencijama > 1 kHz U blizini izvora (visokog) napona (ali i 50 Hz, 230 V)

U principu izvor smetnje i osjetljivi krug imaju veliku impedanciju Zatita: odgovarajue oklapanje i odvajanje izvora i osjetljivog kruga

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Primjer mjernog kruga i kapacitivne veze

B

A R R ul
CAZ

230 V, 50 Hz
CBZ UB

Vodi A spaja mjerni instrument i izvor signala Vodi B: napon napajanja (230 V, 50 Hz) R = Rul || Riz

Riz Uiz
B CBZ C CAZ

U A = UB

R jCR UB R + 1 / jC 1 + jCR

C red veliina pF, R red veliina M na niim frekvencijama R << 1/(jC)

U A = jRCU B
UA raste s porastom R, C i f Kapacitivne veze stvaraju napon UA koji se dodaje izmeu vodia A i zemlje
9

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Oklapanje kapacitivne veze

Oklop se uzemljuje struje kapacitivne veze se odvode u uzemljenje Neoklopljeni dio kabela treba biti to manji
A Rul CAZ B C CBZ CAZ

B 230 V, 50 Hz CBZ UB CAO Riz Uiz C

A R

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

10

Induktivno vezane smetnje

B i Rul

Riz Uiz

Izvor smetnje: promjenjivo magnetsko polje generirano promjenjivom strujom

Na frekvencijama > 3 kHz (strujni tranzijenti) U blizini vodia protjecanog velikom strujom (50 Hz)

Princip: inducirani napon u petlji u = d/dt = A(dB/dt) = A 0n(di/dt)

Za sinusne struje: u = BA Kako smanjiti smetnju ?

Pojavljuje se u seriji s izvorom korisnog signala (normal mode)

11

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

i B i A Riz Uiz

Rul

Zatita od induktivno vezane smetnje

Smanjenje povrine

i i
0 1 2 a1 a2 a3 a4 a1 a2 a3 a4 GND 0 Vcc1 b1 b2 b3 b4 b1 b2 b3 b4 5 6 7 8 5 6 7 8

kod izvora (povratni vodi vri samooklapanje pogledaj bifilarni namotaj; kondenzatori kod IC (decoupling cap) kod prijamnog kruga (upletanje vodia) Smanjuju se L i M

+ -

3 4 1 2 3 4

Smanjenje struje ili poveanje razmaka Magnetsko oklapanje, materijali s >>0 (skupo i nedovoljno efikasno)

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Izrazi za magnetsko polje trofaznog vodia moe se pronai u: W. T. Kaune, L.E. Zaffanella, Analyses of Magnetic Field Produced Far 12 from Electric Line, IEEE Trans. on Powr. Deliv, Oct. 1992.

Vrste kabela

Upletena i oklopljena parica

Uzemljenje oklopa i povratnog voda u jednoj toci Na niim frekvencijama (< 1MHz) Fleksibilna, jeftina Na viim frekvencijama: gubici Na viim frekvencijama Manje gubitaka Stalnije karakteristike

Koaksijalni (suosni) kabel

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

13

Vodljivo vezane smetnje

Izvor: elektrina mrea kojom se napajaju instrumenti i mjerni sklopovi Prenose se prenaponi (ukljuivanje i iskljuivanje velikih tereta) Izravno preko vodova ili kapacitivnim vezana izmeu primara i sekundara mrenih transformatora Zatita:

Ispravno uzemljenje (ovisi o frekvenciji rada) umetanje uzmeljenog vodljivog neferomagnetskog oklopa izmeu primara i sekundara Filtri za mreni napon
15

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Ground loop
U
Rul

Problem na frekvencijama < 10 MHz, kod mjerenja malih signala i viestrukog uzemljenja Uzrok: kod nepravilnog uzemljenja javlja se zatvorena petlja: vodi zatitnog uzemljenja uzemljenje vodi zatitnog uzemljenja signalni vodi Posljedice:

Rul

Petlja male impedancije mogu potei velike struje Velike struje kroz uzemljenje mogu proizvesti razliku potencijala Prisutne razlike potencijala mogu proizvesti velike struje izmeu strujnih krugova (izvor signala sklop za obradu) Uzemljenje u samo jednoj toci i simetrina konfiguracija ulaznog kruga Galvansko odvajanje (transformator, optosprenici)

Rjeenje:

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

16

Smetnje od zajednikog potencijala (common mode)

Zajedniki potencijal, istofazni signal (engl. commom mode voltage cm) Ui Potencijal koji je zajedniki dvjema signalnim stezaljkama (vodiima) Protufazni signal, diferencijalni signal (engl. Normal mode signal, differential signal/mode dm): mjereni, korisni signal Up Faktor potiskivanja istofazne smetnje (Common mode rejection ratio): CMRR = 20 log (Ap / Ai)
Up Ui Ui+1/2Up

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Ui-1/2Up

17

Ra

RHI HI

Instrument s nesimetrinim ulazom

Ui

Rb

LO

Zul CHI

UZ

UZ

Rb

Ra Zul

Ulazne stezaljke instrumenta: Hi i Lo (UHi>ULo) Stezaljka Lo spojena na uzemljenje (Ground) Izvor signala i mjerni instrument uzemljeni u razliitim tokama moe postojati razlika potencijala cca 10 V (do cca 100 V): Ui Ui se pojavljuje na Zul nastaje pogreka

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

oprez prilikom mjerenja neuzemljenih signala

18

Ra Ui HI Rb LO Zul RLO CLO

Instrument s plivajuim ulazom

UZ

GND

UZ

Rb ZLO

Ra Zul

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

3 stezaljke: Hi i Lo stezaljke izolirane od uzemljenog kuita (Ground) ZHI-GND = ZLO-GND = Ra = Rb (instrumenti s diferencijalnim pojaalom ili s galvanskim odvajanjem): nema pogreke Obino Z1 << Z2 Uu = Ui Rb/(Rb+Z1) istofazni napon Ui se pretvara u protufazni napon Uu to manji Rb to manja pogreka
19

Instrument s plivajuim ulazom i zatitnim oklopom (Guard)

Ra Ui HI Rb LO Zul ZLO

Guard GND UZ

ZG

Omoguuje najpreciznija mjerenja Dva metalna oklopa: unutarnji (Guard) i vanjski (Ground) Ispravnim spajanjem struje zbog Ui ne teku mjernim krugom Pri mjerenjima manje tonosti mogu se kratko spojiti stezaljke Guard i Lo

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

20

Uzemljenje

Uloga uzemljenja: zatita i definiranje referentne razine za signal Zatitno uzemljenje: smanjenje (ukljanjanje) razlike potencijal izmeu metalnih dijelova. Definiranje referentne razine: smanjenje razlike potencijala izmeu razliitih referentnih toaka u el. krugu zatitno uzemljenje treba imati to vie veza s vodljivim povrinama uzemljenje radi definiranja referentne razine treba imati samo jedan spoj na referentnu toku na niskim frekvencijama Signalno i zatitno uzemljenje u normalno radu ne vode struju, povratna signalna veza u normalnom radu vodi struju uzemljenje nije povratna signalna veza
21

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

Vrste uzemljenja

Uzemljenje u jednoj toci

Za male struje Za frekvencije < 1 MHz Nema zatvorene petlje Smanjuje prijenos smetnji iz razliitih el. Krugova Kod dugih vodia javlja se utjecaj visokofrenkventnog uma Za visoke frekvencije (>100 kHz)

Paralelno uzemljenje (ground plane)

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

22

Filtriranje

Flitriranje neeljenih frekvencija

NP, VP, PP, PB Niskopropusni filtri Zener diode Varistori (engl. Metal-oxide varistors) Optosprenik Mreni filtri

Filtriranje (uklanjanje) tranzijenata

Filtriranje (uklanjanje) istofaznih signala

Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji

23

Literatura

[1] D. Vujevi, B. Ferkovi: Osnove elektrotehnikih mjerenja II. Dio, kolska knjiga Zagreb, 1996. [2] D. Ili, I. Kunt: Mjerenja u elektrotehnici, Prilog predavanjima, Zagreb 2003. (sheme)

Dodatna literatura: [3] Kim R. Fowler: Electronic Instrument Design, Oxford University Press, 1996. (poglavlja 6,8) [4] Analog Device Application Note AN 347: Shielding and Grounding [5] Analog Device Application Note AN 345: Grounding for Low and High Frequency Circuits
Mjerenja u elektrotehnici Oklapanje i zatita od smetnji 25