Nicolo Machiavelli _ Hkmdar (Prens) Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI: Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amacgrme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar MUTLU LGL KANUN: 5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen bu aklamalar silmeyiniz.

Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. Tarayan serhat Nicolo Machiavelli _ Hkmdar (Prens) Machiavelli, her trl dalaverenin "Byk ilkelerdin ardna gizlenerek yapld bir ada yaad. "H kmda r" ile bu dalavereleri saki sz, btn plaklyla ortaya koyarak, herhalde ortaya koyduu eyin gelecekte kendi adyla anlacan hi dnmemiti. Makyavelizm adlandrmas aslnda insan bu byk dnrn hayatn iindeki bir gerei bu kadar ''arszca" ortaya koyusundan duyduu dehetin ifadesidir. nsanlk yaplagelen entrikalardan ok onun bu ekilde ifade edili tarzndan dehete dmtr. Byle olduu iinde bu gn hal onu sindirme ura iindedir. "Sylenenlere baklrsa blis'in kendisidir hazret, enin cevheridir, dneklii o icat etmi, uursuz eseri Hkmdar yaynlanmadan nce dnyada ne riyakr varm, ne zorba, ne hain, ne sahte fazilet, ne alklanan cinayet." Oysa biliyoruz ki, Machiavelli'den nce de sonra da bunlar "siyaset sanat f n in olmazsa olmazlardr. Machiavelli bu pragmatizmi ihbar etmiyor, tam tersine bizdekini anlatyor bize. Tpk Marx vb...gibi, muhatabn kendi gzlerinin iine bakmaya davet ediyor. Cemil Meri ve Orhan Gkdemir'in Hkmdar zerine denemeleriyle sunuyoruz. GEBE YAYIMLARI

GEBE YAYINLARI

Gebe: 27 Felsefe Dizisi LE PRINCE Nicolo Machiavelli Franszca'dan eviren: Anita Tatler Yayma Hazrlayanlar: Serta Canbolat - Yaar Seluk ISBN 975-8143-08-5 1. Basm, stanbul, 1997

Kapak Tasarm: Yaar Seluk Dizgi: Sevgi elik Bask ve cilt: Sezai Ekinci Matbaas (0.212) 565 73 76 OpEBE YAYINLARI Bahariye Caddesi, 37/41 Kadky 81310 stanbul Tel/Faks: (0.216) 337 72 75

MACHIAVELLI HKMDAR (Prens) eviren: Anita Tatler GEBE YAYINLARI

mit Meri Yazgan ve Mahmut Ali Meric'e, babalar Cemil Meric'in "Machiavelli zerine' makalesini yaymlamamza izni verdikleri iin teekkr ederiz.

NDEKLER Nicolo di Bernardo Machiavelli zerine........................................9 Zavall Machiavelli..................................................................... .. 12 Machiavelli'nin Yaam................................................................24 HKMDAR

BLM I Ka eit krallk vardr ve bunlar hangi yollarla elde edilir .........26 BLM II Verasete dayal krallklar ..............................................................27 BLM III Karma krallklar...................................................................... ......28 BLM IV Dara'nn skender tarafndan igal edilen devletleri onun lmnden sonra haleflerine kar neden hi ayaklanmadlar .............................................................38 BLM V Fethedilmeden nce kendi yasalaryla ynetilen devlet veya krallklar nasl ynetmek gerekir ........................................42 BLM VI Hkmdarn kendi yetenei ve ordusuyla kazand yeni krallklar...................................................................... ..........44 BLM VII Bakasnn silahlaryla ve talihin yardmyla elde edilen yeni krallklar .............................................................48

BLM VIII Alaklklar sayesinde Hkmdar olanlara dair............................56 BLM IX Sivil hkmdarlklara dair ............................................................61

BLM X Hkmdarlklarn gleri nasl llmeli.....................................65 BLM XI Ruhban hkmdarlklar...............................................................67 BLM XII Ordular ve paral askerler ka trldr.........................................70 BLM XIII Yardmc, karma ve ulusal ordular................................................76 BLM XIV Ordusu konusunda bir hkmdarn grevleri...............................81 BLM XV nsanlar ve zellikle hkmdarlar hangi ilerden dolay vlrler ve yerilirler....................................................................84 BLM XVI Cmertlik ve cimrilik zerine.......................................................86 BLM XVII Zalimlik ve merhamet zerine, sevilmek mi, yoksa korkutmak m daha iyi olacaktr.........................................89 BLM XVIII Hkmdarlar szlerini nasl tutmaldrlar.....................................93 BLM XIX Horgrlmek ve nefret edilmekten kanlmas gerektii zerine .......................................................................... .97

BLM XX Kaleler ve hkmdarlarn genelde yaptklar dier pek ok ey onlara yarar m yoksa zarar m getirir.........................................108 BLM XXI Hkmdar n kazanmak iin nasl davranmaldr ......................113 BLM XXII Bakanlar........................................................................ ..............118 BLM XXIII Dalkavuklardan nasl uzak durulaca zerine ...........................120 BLM XXIV talya'daki hkmdarlar neden devletlerini kaybettiler.............. 123 BLM XXV nsani eylerde bahtn gc ve buna nasl kar durulaca zerine..............................................................125 BLM XXVI talya'y barbarlardan kurtarmaya davet.....................................129

BLM VIII Alaklklar sayesinde Hkmdar olanlara dair............................56 BLM IX Sivil hkmdarlklara dair ............................................................61 BLM X Hkmdarlklarn gleri nasl llmeli.....................................65 BLM XI

Ruhban hkmdarlklar...............................................................67 BLM XII Ordular ve paral askerler ka trldr.........................................70 BLM XIII Yardmc, karma ve ulusal ordular................................................76 BLM XIV Ordusu konusunda bir hkmdarn grevleri ...............................81 BLM XV nsanlar ve zellikle hkmdarlar hangi ilerden dolay vlrler ve yerilirler....................................................................84 BLM XVI Cmertlik ve cimrilik zerine .......................................................86 BLM XVII Zalimlik ve merhamet zerine, sevilmek mi, yoksa korkutmak m daha iyi olacaktr.........................................89 BLM XVIII Hkmdarlar szlerini nasl tutmaldrlar.....................................93 BLM XIX Horgrlmek ve nefret edilmekten kanlmas gerektii zerine ..........................................................................

.97

BLM XX Kaleler ve hkmdarlarn genelde yaptklar dier pek ok ey onlara yarar m yoksa zarar m

getirir.........................................108 BLM XXI Hkmdar n kazanmak iin nasl davranmaldr ......................113 BLM XXII Bakanlar........................................................................ ..............118 BLM XXIII Dalkavuklardan nasl uzak durulaca zerine...........................120 BLM XXIV talya'daki hkmdarlar neden devletlerini kaybettiler.............. 123 BLM XXV nsani eylerde bahtn gc ve buna nasl kar durulaca zerine..............................................................125 BLM XXVI talya'y barbarlardan kurtarmaya davet..................................... 129

Nicolo di Bernardo Machiavelli zerine Makyavelizm, hi kukusuz bir soyutlama ve btn soyutlamalarda olduu gibi ayrnty atlama eilimi tayor. "Makyavelizm" soyutlamasna ilhamn veren Machiavelli ise bir insan. Elbette, istenirse somut Machiavelli de soyut bir insan haline gelebilir ve konuulabilir. Mmkndr ama dorusu somut Machiavelli'de srar-etmektir. Lucien Febvre'nin dedii gibi soyut insanla tarihi hi karlamaz. Somut Machiavelli'nin zellii ne? lk gze arpan bir Rnesans insan olmas. Machiavelli 1469'da domu, 1527 ylnda lm. Yani hem bir Rnesans insan hem de bu an bir ncs. Evet, "toplumsal dzenin iinde arayalm, orada buluruz. Zamann toplumuna bakalm, o zaman anlarz." yleyse Machi-avelli'yi anlamak iin yaad zamana dnmemiz gerekiyor. Ancak burada bir 16. yzyl tablosu izecek deiliz; bu sorunumuzu bir tarihiyi yeniden yardma ararak zeceiz: "Neden onaltnc yzyl? nk dnya tersine dnmeye balamtr. Birbirine bal iki byk dnm ve bakalam bu dneme damgasn vurmutur: burjuvazinin ykselmesi ve kapitalizmin kendini kantlamas. Olumakta ve kendi dzenini her eye dayatmakta olan bu iki bizatihilik, Eski Dnya'yi, yani bir bakma Dou'yu yoketmektedir. Nasl m? Dou'dan

gelen din olan hris-tiy anlk, reformla batllamakta; Dou'nn sanat ve edebiyat anlaynn devam olan antik sanat ve edebiyat Rnesans'la almakta; Dou'dan ilk kopuu simgeleyen feodalite bile kapitalizmle baka bir aleme doru deitirilmekte ve asl nemlisi, Bat insan kendini yerellikten kurtararak, dnyaya almaktadr, yani bilimi kefet-

mekte, bilimi kurmakta, bilimi oluturmaktadr. Bu yepyeni bir olaydr, nk Dou'da bilim olmamtr. Rnesans ite btn bunlarn bilekesi olarak, tam bu dnm ve bakalam mayalanmasnn gbeine oturmaktadr Dou'dan kopu." Peki ne diyor bu dnyann bir bireyi olan Machiavelli: "devlet gcn dinden deil ulustan, trebilimden deil pratikten almaldr". Pek gzel diyor. Ve bundan etkilenmek iin illa bir "siyaset felsefecisi" ya da bir "siyaset bilimcisi" olmak gerekmiyor. Saptanmas gereken ilk ey udur; Machiavelli ile birlikte dnemi de teoriler dnyasndan olgular dnyasna geiyor. Machiavelli bir dnyeviletiricidir: bunlar sylerken hem ortaa, hem de onun, zerinde duruyormu <nbi grnd dini ve teolojiyi karsna alyor. Niin yapyor bunu? nk, artk Ortaa'm kalplarna samayan, ayaklar "dnyaya basan" yeni bir snf, burjuva snf tarih sahnesinde yerini almtr. Machiavelli, bunlar yapmak iin ortamn olgunlat bir dnemde yayor. Dolaysyla dnrmzn devlete "insan gzyle" bakmas ve teolojinin yerine aklla deneyi koymas da kanlmaz oluyor. Peki ama nedir bu insan gz? Nasl oluyor da bakalarnn, ilahi bir gcn etkisini grd yerde, dnyevi bir g grebiliyor. te size Machiavelli dolaysyla sorulabilecek gerek bir soru. Buras somut Machiavelli'in bir soyutlama adna, insan adna konumaya balad yerin ta kendisidir. Makyavel ve adalar bir soyutlama olan tanry gkten yere indirirken, bir baka ynde kendi soyut tanrsn kuruyor. Bu tanr, bundan byle felsefeye, sanata, siyasete damgasn vuracak olan soyut insandr. Bylece kurgu tersine dner; btn insanlar tanrnn iradesinin bir tezahr olarak gerekleirken, birdenbire dnn btn insanlar Machiavelli dneminin insanlarn gerekletirmek zere yaam gibi grnr. Adeta, bugnn tarihi dnn tarihinin amacdr. Bu karmak durumun yaln hali udur; dnn tanr adna 10

konuan egemenlerinin yerini bugn insan adna konuan yeni egemenler devralmaktadr. Alr da. Balangta devrimci bir mcadeledir bu, Yeni snf ve elbette Machiavelli tanrya ve onda kiilemi olan feodal yaplara kar mcadele etmektedir ve o "devlet ve ynetimi insani bir itir" derken yeniyi dillendirmektedir. Peki niye bugn Machiavelli'den geriye korkun bir pragmatizm kald. Niye

bugnn egemen dncesi Machiavelli'den "ama iin her yol mubahtr" ana fikrini karyor. Aslnda bunun cevab da olduka basit. Machiavelli'in devrimci snf, bugnn tutucu snf haline gelmitir de ondan. Dne somut Machiavelli-denk dyordu, bugne ise Machiavelli soyutlamas, yani makya-velizm. Dolaysyla somut Machiavelli devrimci kalmaya devam ediyor ve onu somutluu iinde alglamak tutucularn ii deil. Bu mirasn gerek sahibi olan devrimcilere ise soyutlamalara inanmak deil "tarihin kendisinde bulup, gstermek" dyor. Goethe, bilimler tarihini eitli uluslarn seslerinin srasyla kt bir fge benzetir. Bizde bilinen adyla "Hkmdar", gerek adyla Prens, bu fgdeki talyan sesidir. stelik olduka kkl ve nemli bir ses. Orhan Gkdemir 11

Hl ayak seslerin duyulur Machiavelli San Kayano'nun ssz yollarnda... Hava frn gibi, gk alev alev, Toprak orak, abalarn bouna... Sapan tutmaktan yorgun ellerinle Alnn yumrukluyordun geceleri... mitsizdin, ne ...ainan vard, ne arkadan. Sefaletin rezil kz aylaklk, Kann iiyordu kalbinin avu avu. Kimim ben diyordun, bir ta verin de Bir ta veya kaya... yuvarlayaym. Bktm bu mezar sknetinden Ve kollarm almamaktan yorgun. Alfred de Musset 12

ZAVALLI MACHIAVELLI Cemil Meri Ortaa bir istirak devriydi. Tanr'nm ferman dinlettii bir devir. nsan kilise gtryordu ezel kurtulua. Rnesans, tekniin devri, insann ve insan faaliyetinin emrinde bir devir. Kilisenin vesayetinden yava yava kurtulan insan, yolunu kh feyyaz, kh ksr bir yalnzlk iinde bir bana arayacaktr. Bu yalnz insan her lkeden ok talya'da zincirinden boanr, coarak, serazatln tadn karr. Alay eder Tanr 'nm cennetiyle, yeryzne sahip olmak ister, btn bazlaryla yeryzne: ten nazlar, fikir nazlar, sanat hazlar. Kaderin cilveleri karsnda saa sola ifteler savuran, kvrak ve marur bir hayvan bu; hem tilki hem

aslan; daima bir av peindedir, ya pusudadr, ya hcumda. Sanat eski Yunan'dan beri en parlak an yaamaktadr. Ama talya i savalarla parampara. Toprak ihanet kokmaktadr, hava kan. Bu canglda yaad Machiavelli, (1469-1527). Rnesans'n ahane canavarlarndan birounu yakndan tand. Ondrt yl tarihin artc medd- cezirlerini seyrettikten, insanlar btn zaaflar, btn hilekrlklar, btn yrtclklaryla inceledikten sonra, en zinde, en olgun, en verimli anda bir keye frlatld. Zindan, ikence ve San Kayano'daki ile yllar. Musset'nin lmszletirdii dram... Hakikat, Fransz airinin terennm ettii kadar ac deildi belki. Daha dorusu vahalar vard bu ln de. Gndzleri ard kularna tuzak kuruyordu. Hana uruyor, yolcularla ene alyordu. Deirmenciyle, kasapla, kire frnnn iileriyle tavla oynuyordu. Sk sk kavga kyordu aralarnda, ana-avrat kfrediyorlard. Ama gece dekor deiiyordu. alma odasna ekiliyordu 13

Machiavelli: Kitaplarnn arasna, o kadim eserlerle dolu mabedine. Kendisini dinleyelim: "Hergn giydiim amurlu elbiseleri eikte brakrm. Saraylara girecek, tcidarlarla konuacakmm gibi giyinirim... Bykler dosta karlar beni, onlarn szleriyle beslenirim. Benim biricik gdam bu. Ben bu gdayla beslenmek iin dnyaya gelmiim. Hibir sualimi cevapsz brakmazlar. Saatler geer. Aclarm unuturum: Yoksulluk yldrmaz artk, lmden korkmaz olurum, onlarn hayatn yaarm". Sonra facia yeniden balar. Can sknts, San Kayano'ya ivilenen Machiavelli Promete'ye yeniden ullanr. "nziva ldryor beni, uzun zaman devam edemez bu. Btn temennim Medi-ci'lerin benden faydalanmas" (dostu Vettori'ye bir mektubundan). Ve kendini yeni efendilerine beendirmek iin ann en byk siyaset kitabn, Hkmdar'^1) kaleme alr (1513). Kitap bir ardr. Bir yandan, memleketin bu karanlk gnlerinde kendisi gibi usta bir kaptandan faydalanlmasn tavsiye ederken, bir yandan da Medici'ye talyan birliini kurmaa davet eder. Filhakika bu men-kp memuru yeise srkleyen yalnz kendi dertleri deildir. Bir Dante, bir Petrarque, talya'nn btn byk evlatlar lkelerini kurtaracak bir kahramann hayaliyle yaamlard. Machiavelli de byle bir kahraman beklemektedir: Hrriyetle gereklee-meyen talya ryasn istibdatla gerekletirecek bir hkmdar. "Bir Cesare Borgia'nn baaramad ii neden bir Medici baara-masn? Cesare'yi bir papa destekliyordu: VI. Aleksandr. Medici'yi de bir papa desteklemektedir: X Leon... Adaletin byk bir zaferi olur bu. Zira baka are kalmaynca, kuvvet haktr ve baka bir mit kalmaynca silah mukaddes bir cihat vastasdr". Souk baklar, gerein hain hatt vahi ynlerini pervaszca tarayan Machiavelli kitabn son blmnde airleir. "Deniz 1) Kitabn asl ad De Principatibus (Prenslikler) ama // Principe (Le Prince)

adyla n kazanm 14

ald, bir bulut, yolu gsterdi, bir pnar fkrd kayadan, kudret helvas yad le; her ey sizden yana Hametmeap". Sonra yakar balar. Bu paraya (XXVI. blm XVI. asrn Marseyyez'i diyor Quinet. Charles Benost'nn tabiriyle "bir milleti dirilten lk", buuk asr sonra Cavour'un, Garibaldi'nin tekrarlayaca lk/2) Okuyalm: "talya az m bekledi bu kurtuluu! Zincirlerin krlaca gn geldi artk. Yabanc izmesi altnda inleyen kentler, kurtarcy akla basacak barlarna. Hepsi de hnca susam, gnllerinde inat bir iman. Perestile karlayacak kurtarcy, gzyalaryla karlayacak... Ne olur Medici'ler bu mukaddes cihada nclk etseler de, airlerin ryas gereklese, airlerin ve milyonlarca talyan'n". Lorenzo de Medici Hkmdar'm sayfalarn bile amaz ve 1519'da, Machiavelli'nin ithaf sayesinde kazanaca lmszlkten habersiz, frengiden lr. Kitaplarn da insanlar gibi karanlk veya parlak, bahtiyar veya meum bir alnyazlar vardr. Hkmdar, Machiavelli'nin lmnden drt yl sonra, yani 1531'de baslr. Hibir tepki, hibir heyecan uyandrmaz. Sonra lanetle hlelenir Machiavelli ve iftirann kaln sisi tannmaz hale gelir. Macauley'i dinleyelim: "talya'nn yeni efendileri Machiavelli'den nefret ediyorlard. Hem onun nazariyelerini uyguluyor, hem hatrasna svyorlard. limler eserlerini yanl yorumluyorlar, cahiller yanl anlyorlard. Kilise takbih ediyordu Hkmdar'. Aalk hkmetler ve daha aalk yobazlar, sahte bir faziletin btn kindarl ile kfrediyorlard hatrasna. Dehas politikann btn karanlklarn aydnlatan adamn, ezilen halklarn son kurtulu ve alma anslarn kendisine borlu olduklar adamn 2) Chevallier J-L, a.g.e., s.32. 15

ismi, bir alaklk timsali olarak dilden dile dolayordu. Mezar ikiyzyldan fazla bir zaman mehul kald."(3) Yine Macauley'den: "Sanmyoruz ki, edebiyat tarihinde Machiavelli'den daha menfur bir isim bulunsun. Sylenenlere baklrsa iblisin kendisidir hazret, errin cevheridir; dneklii o icat etmi. Uursuz eseri Hkmdar yaymlanmadan nce dnyada ne riyakr varm, ne zorba, ne hain, ne sahte fazilet, ne alklanan cinayet".^) Macauley, bunlar 1827'de yazyordu. Machiavelli aleyhine serdedilen iddialar birer birer ele alyor, bunlarn ne kadar rk, ne kadar haksz olduunu gsteriyordu. Machiavelli'nin samimiyet ve drstl, Avrupa irfan iin Macauley'den beri bir "kaziye-i muhkeme"dir.

ada bir Fransz romancs, Jean Giono, "kime ne yapm bu zavall Machiavelli?" diye soruyor. "Barutu mu icat etmi, polisi mi? Hayr... Uyandrd kinin tek sebebi politikacnn srlarm ifa edii. Politikacnn yani hepimizin. nsan gnl rzasiyle piye-destalinden inmez. Tm dalavereleri bilir Machiavelli. Bize, nasl dolandrldmz anlatr. Yani insanln velinimeti. Ama madalyonun bir de tersi var. Bakalarnn ne mal olduunu anlatrken bizim bahemize ta atar. ye atar ki bahe kalmaz ortada. Bata olsak, biz de batakilerin kulland dzenlere sarlacaktk. hbar edilene deil, edene kzmz bundan. Herkes bir Hkmdar, kimi fiilen, kimi 3) Macauley, Morceaux, Choisis de Essais (Denemelerden Semeler). Hachette. Paris 1893, s.19. Thomas B. Macauley (1800-1859), ngiliz hukuku ve siyaset adam. Ayn zamanda tarih ve deneme yazar. airlii de var. Eserleri History of Eng-land (ngiltere Tarihi), 5 cilt (1849-1859). Critical and Historical Essasys (Eletiri ve Tarih Denemeleri), 5 cilt (1843). Denemeleri nce Edinburg Revievv'dt makale olarak yaymlanr. 4) Macauley, a.g.e., s.7 16

hayalen. En alakgnllmzn aznda ylesine lakrdlar: Ben hkmetin yerinde olsam bu herifleri delie tkardm veya iki atom bombas attm myd... vs... Versay'a yryenler kimlerdi biliyor musunuz? Yzbin XVI. Louis ile yzbin Marie-Antoinette. Herkes yolsuzluklar knar ama herkes iin ho ey yolsuzluk. Niccolo Machiavelli ipliimizi pazara karan adam. Tabiatn tek kanunu var: en kuvvetlinin hakk. Yalan, hiyanet, sahtekrlk dnyann her lkesinde geer ake. Doru, ama bunu elalerne fetmenin mns var m? Biz medeni insanlarz. Gvercinleri boarz ama zarifne, yle nlmzn altnda. Ya manastra gireceksin, ya Niccolo'nn sayd haltlar ileyeceksin... Machiavelli bir para Buffon, bir para Stendhal. Konusu insan. Hep bu hayvann oalp oynat cangllarda, bakir ormanlarda yaam. Tp rencileri morglarda kat kalpli olurlar. Buffon kaplan tasvir ederken rperiyor mu? Machiavelli, klid gibi tarafsz. Mcerretten, edebiyattan nefret eder. Tanrs: tecrbe. Slfirik asidin vasflarn anlatmakla ahlk arasnda ne mnasebet var? ki kere iki drt eder, diyor. Hounuza gitmiyor, nk iki kere ikinin be veya etmesini istiyorsunuz... Niccolo drst adam. Cinayetler karsnda 'aman ne ayp' diye yaygaray basmyor. nceliyor meseleyi, aydnlatyor. Sularn da faydals, faydasz var. Faydaszndan hazer!... Machiavelli tarihin iinde, hem byk, hem kk tarihin Tcidarlarlaryla konumu, ama herhangi bir Floransal. Ahbaplarla kafay ekmi, arabaclarla tavla oynam. Elencelerin en ahanesi: cinayet. Ahlk: mermer bir heykelin banda bit aramak. yi ve kt, gen ile kare gibi

birbirinden ayrlmaz ki... licenap olmak, insanlktan uzaklamak gibi bir ey. nsan, kanlmaz karsnda niye zlsn? Uzlar onunla. Ne yapmak gerekirse onu yapar. Hkmdarlar da, halk da kan dker. Sokaktaki her insan bir 17

katil adaydr. Machiavelli, kolektif uurun patolojisini yapmaz. Shhatli bir kolektif uuru tasvir eder."(5) Bir filozof (Merleau-Ponty), "Machiavelli politikada ahlka kar, ama iddetten yana da deil," diyor. "Hikmet-i hkmete bel balayanlar da, hukuka inananlar da tedirgin. Ahlki hrpalarken faziletten sz etmek ne cesaret! Grnteki bu tezadn izah u: Machiavelli, maeri hayatn bir krdmn tasvir eder; saf ahlkn zalimleebilecei, saf politikann bir nevi ahlka ihtiya duyaca bir krdm. Hkmdar yazarna gre drstlk zel hayatta olur, politikann tek kural iktidarn menfaatidir. Politika ahlk ddr, nk, namussuzlar arasnda yzde yz namuslu kalmak isteyen er ge mahvolur; tarih eylem iinde iyi kalplilik felakete gptrr insan; zulm, yufka yreklilikten daha az zalimdir. savalar nlemek iin be kelle koparmak zulm deil, vazife. ktidar bir hle ile evrili... Politikann kaderi grnte cereyan etmek, grne nem vermek. nsanlar ellerinden ok, gzleriyle hkm verirler. Kimse ne olduumuzu bilmez. Nasl grndmz bilir. yzmz bilenler de, kalabaln kanaatini yalanlamaa cesaret edemezler. Halk yalnz neticeleri grr; dva, otoritesini kaybetmemek, vastalar ne olursa olsun, ho grlr ve alklanr. Siyas mnasebetler uzaktan uzaa ve umumiyet iinde kurulur. Birka jest, birka sz... Bir efsane kahraman kar ortaya, insanlarn kr krne taptklar veya irendikleri bir kahraman. Hkmdarlarn yumuak kalpliliini zaaf sayan umum hkm belki de hakldr. Sertlemeyi bilmeyen bir iyilik, iyilik olmakta srar eden bir iyilik neye yarar? Bu bir nevi bakasn yok farzetmek ve sonunda kmsemek deil midir? Bazen kat yrekli politikac insanlar ve 5) Gionno Jean, "Monsieur Machiavel ou le Coeur Humain Devoile" (Bay Machiavel yahut Btn plaklyla nsan Kalbi), La Table Ronde, Ekim 1859) 18

hrriyeti, hmanist olduunu haykrandan daha ok sever. Tarih kargaalklarla, basklarla, beklenmediklerle, dnlerle dolu. nsanln belli bir sonuca yneldiini gsterir hibir almet yok. pler tesadfn elinde. En gllerin, en zekilerin iradesine yan izen bir tesadf. Hkmdar yazar, bu uursuzluktan tecrbe-st bir prensiple kurtarmaa kalmaz bizi. midi de, mitsizlii de bir yana iter. Bir aksilik var belki, ismi olmayan bir aksilik, kastsz bir aksilik. Karlatmz engeller, bir para da kendi eserimiz mutlaka. Gcmz hibir yanda snrlayanlayz. Tesadf, hareketlerimizin yarsndan biraz

fazlasn idare eder. Gerisi bize ait. Madem ki dmanmzn planlarn bilmiyoruz, o halde bizim iin yok demektir. nsanlar hibir zaman kendilerini yeise kaptrmamak. Sonlarn bilmezler ki. Mehul ve dolambal yollardan gideriz sonumuza. Anlamaktan, istemekten vazgetik mi, tesadf btn hameti ile kar karmza. Irmaklar gibidir kader: zeknn setlerini aamaz. Aksilikleri alt etmenin yolu, zamann anlamak. Ayn meziyet insan bazen saadete, bazen felakete gtrr. Kadere kar atmz kavgada tek bamza kalmamalyz. amz anlamak ve bakas ile beraber olmak. Bakasna zulm etmekten vazgetik mi, yanmzda buluruz onu. Aksilik bile insan-lar bizim iin. Talih kadndr, ancak zora ve cesarete ba eer. Machiavelli, iir ile sezii eylemin dna itmez. Ama hakikat olan bir iir, teoriye ve hesaba dayanan bir sezi. Onda hounuza gitmeyen, tarihin bir kavga olduu fikri, politikann prensiplerle deil, insanlarla mnasebet demek olduu inanc. Haksz m? Tarih Machiavelli'den sonra da, Machiavelli'den evvel olduu gibi, prensiplerin insan hibir eye balamadn ispat etmemi midir? Ayn prensipler iki dmana birden hizmet edebilir. Hangi cinayetin fetvacs olmamtr prensip? Herkes ayn deerler uruna dvr: hrriyet, adalet... Yalnz bu adalet ve hrriyet kimin iin istenmektedir? Birlikte yaamak istediimiz insanlar kimler? Kle-19

ler mi, efendiler mi? Yani birtakm deerlere inanmamz yetmez. Onlar tarih kavgada bayraklatracak temsilcileri semek mesele. Tarih bugn de kanl bir kavga. Vastalar insafsz ve aalk. emberi krmak lzm. Machiavelli'yi mitsizlie dren, insanlar deimez sanmas, rejimlerin devri olarak birbirini takip ettiine inanmas. Hkmdar yazarna gre daima iki nevi insan olacaktr: yaayanlarla, tarihi yapanlar. Malzeme ile mimar. Kendisi ikincilerin yannda yer alr. ktidarlar arasnda gerekten deeri olan hangisidir? Oportnizmden fazilete nasl geilir? Bunu gsterecek ipucundan mahrum. Gbir iti bu. nsan insan tanmyordu henz. Avrupa kurulmamt. Hmanizma bakalar ile olan mnasebetlerinde, hibir prensip gl ile karlamayan, cemiyetin ileyiinde hibir bulanklk bulmayan, siyas kltrn yerine ahlk vaaz' geiren insann i felsefesi ise, Machiavelli hmanist deildir. Hmanizma insanla insann mnasebetlerini bir problem olarak ele alan ve aralarnda ortak bir durumun, ortak bir tarihin kuruluunu kendine dert edinen bir felsefe ise, Machiavelli, her trl cidd hmanizma-nm baz artlarn dsturlatrmtr. Bugn neden herkes Machiavelli'yi inkr ediyor? Endie verici bir inkr deil mi bu? Gerek bir hmanizmann vazifelerini bilmek istememek gibi bir ey. Machiavelli'yi bir reddetme tarz var ki makyavelciliktir. Yaptklarn grmeyelim diye baklarmz prensipler semasna evirmek isteyenlerin davran. Machiavelli'yi bir vme tarz da vardr ki, makyavelciliin tam tersidir: Mac-hiavelli'nin politikaya getirdii aydnl vmek"/6) Sosyolog Raymond Aron, Sosyolojik Dncenin Merhaleleri adl mehur kitabnda Pareto'yu Machiavelli'ye balar ve

6) Merleau-Ponty Maurice, Eloge de la Philosophie (Felsefeye Methiye), Galimard, Paris. 20

makyavelcilii "itima komedyann iki yzllklerine k tutmak, insanlar harekete geiren hisleri ortaya karmak; tarih oluun dokusunu yapan .gerek atmalar kavramak; toplumun iyzn her trl vehimden uzak bir grle kucaklamak iin harcanan bir aba" olarak vasflandrr. lmin souk ve tarafsz hkm bu. Yani Machiavelli rafta deildir artk. Lyk olduu yere oturtulmutur. Machiavelli dosyasnn kapanmad tek lke: Trkiye'miz. yle ki... Hkmdar'm ilk tal okuyucularndan biri IV. Murat. Cihan Padiah'nm tecesss de cihanmul/7) Hkmdar XVII. asrda tekrar Trke'ye evrilir. nc mtercim Mehmet erif: Dahiliye Nazr ve Da-mad- Hazret-i ehriyri (1335, Sud Ktphanesi). Metin ve ciddi bir tercme. Otuz sayfalk mukaddeme Machiavelli'yi etraflca tantmaktadr. Hkmdar'm "Seltin-i Osmaniyeden Sultan Mustafa Han- Salis Hazretlerinin emri ile lisan- Osmaniye tecrme edilmi olduunu ve bu nsha da, IV Murad'n emriyle bir mhtediye evirtilen nsha gibi, elimizde yok. Son tercme Vahdi Atay'n/8) Mtercim nszde Machiavelli ile urat iin okuyucudan zr diler gibidir, "iin ucunda lekelenmek tehlikesi var" diyor. Byk ly dnyorum "Niccola Machiavelli... hibir vg bu ad kadar yce deildir. "(9) Ve Macauley'in syledikleri geliyor aklma: "...ezilen halklarn son mdafii... Floransa'nn en byk adam... yozlam bir an ahlkszlklar arasndan byk bir zeknn meziyetlerini seebilenler, bu bide nnde sayg ile eileceklerdir." 7) Sadredo, Histoire de l'Empire Ottoman (Osmanl mparatorluu, Tarih, Paris 1732). 8) Machiavel, Hkmdar, eviren Vahdi Atay, Remzi Kitabevi, stanbul. 9) 1787'de Toscana dk Leopoldo'nun Santa-Croce'de Machiavelli adna ykselttii anta tek satr kazlmtr: "Tanto nomini nullum par elogium." Hibir vg bu kadar yce deildir. 21

Vahdi Atay, "lekelenmek tehlikesi"ni gze alamadndan Hkmdar' Anti-Machiavelli ile birlikte sunuyor. Daha da ileri giderek birisi Amelot de la Houssaye tarafndan lehte kaleme alnm, tekisi Voltaire tarafndan aleyhte yazlm iki nsz de bunlara katyor. Bu Amelot de la Houssaye de kim? Mtercime gre Hkmdar' Franszca'ya eviren. Oysa bizim bildiimiz eserin ilk mtercimi Houssaye deil, Jehan Charrier'dir (1554). kinci mtercim Gohory (1571). XVII. asr mtercimleri Machiavelli'ye "peruka" giydirirler... Bu gayretkelerin banda da Amelot

de la Houssaye gelir (1684). Sayn Vahdi Atay'm "dilimize kazandrd" Hkmdar bu sadakatten uzak tercmedir ite. Anti-Machiavelli'y Q gelince, bu eserin tek deeri, Prusya veliahdnn ikiyzllne ahadet etmesi: "Makyavelik bir hayata ahane bir balang" diyor. J. J. Chevallier. Kitabnn nsznde, "bu canavara kar insanl mdafaa ettiini, safsata ve cinayetin karsna, akl ve adaleti kardn" syleyen II. Friedrich eser baslrken tahta geer. lk ii kitabn yaylmasn nlemektir. Bunu baaramaynca imzasn inkra kalkar. imdi de Hkmdar'm tercmesine bir gz atalm. Tercme yle bir ithafla balyor: "Floransa vatanda ve sekreteri Niccolo Machiavelli'den..." Oysa kitabn aslnda Floransa vatanda ve sekreteri kelimeleri yok. Nasl olsun ki? Machiavelli Hkmdar' yazarken ne Floransa vatanda idi ne sekreter. Siz bunlar dnrken sayfann altndaki not hayretinizi bir kat daha arttryor: "sekreter o zamanlar kk devletlerde babakanlk devini grenlere denirdi." mr boyu yoksulluktan kurtulamayan mtevazi hariciye memurunu bavekillie nasp ediyor sayn Vahdi Atay. Ne byk kadirinaslk. Saavedra'nm Edebiyat Cumhuriyeti'm hatrlyorum^10) Byk ller, br dnyada bir devlet kurmulardr. Se10) Cemil Meri, "Saavedra'y tanr msnz?", XX. Asr, 5.3.1953 22

zar, mill savunma bakandr. Tacitus, mill savunma mstear... Machiavelli'ye haksz davranm spanyol yazar. Vahdi Atay, yalnz ann deil, Saavedra'nn da kadirninasln telafi ediyor. Byle balayan bir tercmeden ne bekleyebilirsiniz? Vahdi Atay babakanla tayin ettii kahramann diledii gibi konuturuyor. aprak, eri br, pis bir dil. Hkmdar deil bu, bir karikatr veya bir parodi. Zavall Machiavelli daha ilen dolmam di) 11) Cemil Meri, Machiavelli'yi 1967-68 ve 1968-69 ders yllarnda rencilerine tantr. Bkz. Sosyoloji Notlar ve Konferanslar, "Machiavelli", letiim Yaynlan, 1. bask 1993, s. 147 vd.; "Hibir vg, onun ismi kadar yce deildir" a.g.e., s.184 vd. ve "Politika ve Ahlk" a.g.e., s. 189. 23

MACHIAVELL'NN YAAMI

(1469-1527) Bir hukukunun olu olan Nicolo Machiavelli, 3 Mays 1469'da Floransa'da dnyaya geldi. Genlii bilinmemektedir. Yirmidokuz yanda Floransa Cumhuriyeti anslyelik ikinci sekreteri olmu ve bu unvanla, on drt yl boyunca Fransa ve Almanya'da talyan devletleri adna diplomatik grevler yrtmtr. 1512'de ynetimi ele geiren Mediciler'e komplo kurmakla sulanarak hapse mahkm edildi ve ikence grd. X. Leon'un baa gemesiyle zgrln kazanmsa da artk gzden dmtr. Floransa'nn yaknlarnda San Casciano'daki mtevazi evinde, g artlarda sekiz sene geirir; yoksulluk iinde be ocuunu burada bytr ve eserlerinin ounu da yine burada yazar. Nihayet tekrar itibar grerek diplomatik memuriyetlere verilir ve Floransa'nn tarih yazar olarak atanr. Fakat, Mediciler'in devrilmesiyle birlikte, talihi de dner. Galip gelen taraf olan cumhuriyetilerin kendisini pheyle karlamalar zerine grevinden alnr ve bylece kendisi iin unutuluun ve nerdeyse sefaletin iine dt ksack dnem balar. 22 Haziran 1527'de lr. Machiavelli'nin Eserleri Machivelli'nin eserleri, edebiyat, tarih ve siyaset olmak zere grupta toplanabilir: Edeb eserleri: Voltaire'in Aristophanes'inkilerden stn tuttuu ak sak bir komedi olan La Mandragota ("Adamotu"); Apuleius'un ayn adl bir eserinden esinlendii iiri Asino d'Oro 24

("Altn Eek"); hicivli iirler ve "karnaval arklar"ndan oluan Beltagor Arcidiavolo ("Badiyakoz Belfagor") Tarihle ilgili eserleri ise unlardr: Tarihsel olmaktan ziyade roman zelliini tayan Vita di Casfruccio da Lucca ("Castruccio Castracani da Lucca'nn Yaam") ve Mediciler iin yazlm ve Yine Mecidiler'in tahta kmasna kadar yarmadann btn bir tarihine toplu bir bak ieren storie Fiorentine ("Floransa Tarihi"). Siyasetle ilgili eserlerinin balcalar, olaylara bakndaki keskin zekasn sergiledii "diplomatik mektuplar" ve "belge-ler"inin yansra kitaptan oluan Dissarsi Sopra la Prima Deca di Tito Livio ("Titus Livius'un lk On Yl zerine Konumalar"); yedi kitaplk Dell' arte della Guerra ("Sava Sanat zerine"); ve nihayet bayapt: // Principe (Hkmdar). 25

HKMDAR BLM I Ka eit krallk vardr ve bunlar hangi yollarla elde edilir nsanlar zerinde hakimiyet kuran devlet ve iktidarlarn hepsi, gemite olduu gibi gnmzde de, ya cumhuriyet ya da krallk olarak ortaya kmlardr. Krallklar ya verasete dayanr ya da yenidirler. Bunlardan verasete dayal olanlar, uzun sre kendi krallarnn ailelerince egemen olunan krallklardr. Yeni krallklar ise, Milano'da Francesco Sforza'nn kurduu gibi ya btnyle yeni krallklardr ya da bunlar ele geiren kraln verasetindeki devletlerin bir parasdrlar. rnein Napoli Krall'nm spanya Kral nezdindeki durumu beyledir. stelik bu ekilde ele geirilmi devletler, ya bir hkmdarn emri altnda yaamaya ya da zgr olmaya almlardr: Baka bir devleti ele geirme, bizzat ele geirenin ya da bakalarnn ordusuyla veya ansn yardmyla veya yetenek yoluyla gerekleir. 26

BLM II Verasete dayal krallklar Burada cumhuriyetler hususunu incelemeyeceim, nk baka yerde bundan fazlasyla bahsettim^*); Sadece krallklar zerinde duracam; yukarda akladm ayrmlar ele alarak sz konusu eitli varsaymlarla krallarn konumlarn muhafaza edebilmek iin nasl davranabileceklerini inceleyeceim. Verasete dayal ve kraln ailesine itaat esasna gre biimlenmi devletleri muhafaza etmenin yeni devletlerin elde tutulmasndan daha kolay olduunu syleyeceim, bunun iin hkmdarn, kendi soyunun kurduu dzenin dna kmamas ve olaylar karsnda hep uygun zaman kollamas yeterli olacaktr. Hatt yetenekleri sradan da olsa tahtta kalmay bilecektir, yeter ki nceden grlemeyecek kar konulmaz bir g tarafndan devrilmesin. Bu durumda bile, taht ele geiren zorbann bir anda debilecei en kk bir kt durum bile taht kolayca sahibine geri kazandracaktr. talya'da Ferrare Dukas buna gzel bir rnektir: 1484'de Venediklilerin ve 1510'da Papa II. Julius'un saldrlarna gs ge-rebilmise bunu sadece ailesinin uzun sreden beri bu dukalkta saltanat srmesine borludur. Veraset yoluyla hkmdar olan bir kral, aslnda halknn houna gitmeyecek durum ve zorunluluklarla daha az karlaacaktr ve bu nedenden tr de

daha fazla sevilecektir. Dolaysyla kendisinden nefret ettirecek derecede olaand kt huylar olmadka halk doal olarak ona sevgi besleyecektir. Zaten bir iktidarn eskiye dayanmas ve uzun sre i banda kalmas durumunda, nceki yeniliklerin hatras da bunlarn nedenleri de silinir gider; demek ki bylece, bir devrimin miras olarak bir yenisine zemin hazrlayan deiiklik beklentilerinden sz edilemez. (*) Machiavelli cumhuriyetlerden zellikle 5. Blm'de bahseder. (Franszcas'ndak .N.) 27

BLM III Karma Krallklar Asl glkler yeni bir krallkta ortaya kar. ncelikle, bu krallk tamamen yeni deil de karma diyebileceimiz bir yap oluturmak zere dier bir kralln paras durumuna gelmise, tm yeni krallklarn doal olarak karlaacaklar bir zorlukla burada da karlalacaktr. nsanlar, yazglarnn da deiecei beklentisi iinde hkmdarlarn deitirmeyi severler; ite bu beklenti mevcut hkmete kar silhlanmalarna neden olur; ama hemen ardndan bu tecrbe onlara yanlm olduklarn gsterir ve giritikleri eylemin durumlarn daha da ktletirmekten baka bir ie yaramadn grrler. nk bu durum her zaman olduu gibi hkmdarn gerek ordularnn ihtiyacnn karlanmas, gerekse yeni yeni fetihlerin ncesindeki bitmek tkenmek bilmeyen vergiler yoluyla doal bir zorunluluk olarak tebasn bask altnda tutmasnn kanlmaz sonucudur. Yeni hkmdar kendisini, her iki seferde de bir yandan, sz konusu krall ele geirmesiyle karlar zedelenen kesimin dmanln kazand, te yandan ise hkmdarl ele geirmesini kolaylatran kiilerin dostluunu ve kendisine olan ballklarn korumasnn mmkn olmad bir konumda bulur, nk bunlara vaat ettiklerinin hepsini vermesi ya imkanszdr ya da kendilerine duyduu minnettarlktan tr ac reeteleri uygulayamaz; zira ordular ne kadar gl olursa olsun bir kraln bir lkeye girebilmesi iin o lke halknca tutulmaya ihtiyac vardr. te Fransa kral XII. Louis'nin Milano'yu abucak elde etmesi ve ayn abuklukla da kaybetmesi bundan kaynaklanr. Lodo-vico Slorza'nn kendi kuvvetleri ehri geri almasna yetmitir. Gerekten de krala kaplarn aan halk besledii umutlarda aldandn anlaynca ve elde etmeyi dnd kazanlar da salayama28

ynca, yeni bir egemenliin tatsz ynlerini kaldramad. Gerek olan bir ey varsa o da udur ki, bu ekilde bakaldrd halde

yeniden ele geirilen lkeler bir daha kolay kolay kaybedilmez. Hkmdar bu bakaldrmadan istifade ederek zaferini salama alaca tedbirlerde, rnein sulularn cezalandrlmasnda, veya pheli ahslarn gz altna alnmasnda veya devletin tm zayf yanlarn kuvvetlendirmede daha az ll davranr. te bundan dolaydr ki Milano'yu Franszlar'a braktrmak iin ilk defasnda Dk Ludovico'nun snrlardaki tahrikleri yeterli olmasna ramen ikincisinde btn dnyann ittifakn kazanmak ve Fransz ordularn tamamen datmak gerekti. talya'dan kovulmalar ancak byle oldu; bu durum yukarda akladm nedenlere dayanmaktadr: Ama yine de, Fransa her iki seferde de Milano'yu kaybetmitir. lkinin genel nedenlerinden yeterince bahsettik; ama ikinciye gelince, bunu biraz daha ayrntl bir biimde ele alp XII. Lou-is'nin kullanabildii, benzer durumdaki her hkmdarn da yeni fetihlerinde Fransa kralnn becerebildiinden daha iyisini becere-bilmek zere biraz daha iyi tutunmak iin kullanabilecei yntemleri incelemek yerinde olacaktr. Bir hkmdarn uzun sredir elinde tuttuu lkelere katmak zere igal ettii devletler, sz konusu lkelerle ya snr komusu-durlar ya da deildirler; ya ayn dili konuuyorlardr, ya da yabanc bir dil kullanyorlardr. Birinci durumda, sz konusu devletleri muhafaza etmek, zellikle de bunlarn zgr yaama gelenekleri yoksa ok basittir: Bunlarn elde tutulmas iin eski hkmdar soyunun ortadan kaldrlmas yeterli olacaktr; ve bundan baka her hususta halkn alk olduu yaam eklini srdrmesine izin verildii takdirde gelenekler ayn kalaca iin, insanlar ksa srede huzur iinde yaamlarna devam edeceklerdir. Brtanya, Burgonya, Gaskonya ve Nor29

mandiya'nm uzun yllardan beri Fransa'ya bal kalmas buna gzel bir rnek tekil eder; bunlarn dillerinde baz farkllklar olsa da, gelenek ve detleri birbirine benzedii iin bu devletlerin birbiriyle anlaabilmesi kolaydr. Bu lkeleri egemenlii altnda tutan kii eer bunlar muhafaza etmek istiyorsa sadece iki hususa dikkat etmesi gerekir. Bunlardan ilki, yukarda da akladm gibi eski hkmdarn soyunu ortadan kaldrmak; dieri ise yasalar ve vergi usullerini deitirmemektir; bylece eski krallkla yenisi ksa bir sre iinde tek vcut haline gelecektir. Fakat ikinci durumda, dier bir deyile ele geirilen devletler farkl bir blgede yer alyorsa ve dilleri, gelenek ve kurumlar da farkl ise, byk zorluklarla karlalabilir, bunlar koruyabilmek byk ans ve beceri gerektirir. Bu konuda en iyi ve en etkin arelerden biri, hkmdarn ahsi ikametgahn o lkeye tamas olacaktr: Elde edilen blgenin srekli bir biimde egemenlik altnda tutulmas ve gvenli klnmas iin bu en mkemmel aredir. Trklerin Yunanistan'a (Bizans) kar uyguladklar yntem de bu olmutur; Hkmdar, Yunanistan'a yerleip burada yaamaya karar vermeseydi, bu lkeyi hibir surette ve alnan dier tm tedbirlere ramen elinde tutamazd. Yeni hkmdar, igal edilen lkede yaad takdirde, kan karklklar

annda grp bunlar hemen sndrebilir. Fakat lkeden uzakta yaad takdirde, dzensizliklerin farkna ancak bunlar bydkten sonra varr ki o zaman da bunlara are bulmak iin artk ok ge kalmtr. stelik hkmdarn varl, sz konusu eyaletin kendi atad idareciler tarafndan yama edilmesini de nler; gerektiinde hkmdara doruca gidip bavurma olanana sahip olduklarn bilmeleri halk memnun eder. Bunun yansra, iyi ve ittatkr vatandalar olarak hkmdar sevmeleri veya eer kt olmak isterlerse de ondan ekinmeleri daha geerli nedenlere dayanm olur. Niha30

yetinde, sz konusu devlete saldrmak isteyen yabanclar buna daha az cesaret eder; nk hkmdarn oturduu bu yeri ele geirmek ok zor olacaktr. Bunun yansra, uygulanacak dier iyi bir are de lkenin kilit noktalarn oluturacak biimde bir veya iki blgede koloni kurmaktr: Aksi takdirde, bu blgede ok sayda asker ve cephane bulundurmak gerekir. Hkmdar asndan kolonilerin kurulmas daha az masrafl olacaktr; gmenleri buralara gndermek ve bunlarn bakmn salamak hkmdara herhangi bir yk getirmeyecek veya bunun maliyeti ok az olacaktr: Bu durumda hkmdar sadece, gmenlere verilmek zere topraklar ve evleri elinden alnan kiilere zarar vermi olur. Bylece, zarar gren kiiler halkn sadece kk bir kesimini oluturacandan ve dahas bunlar da fakir ve dalm olduklarndan dolay hibir zaman tehlikeli olamazlar; dier yandan hkmdardan zarar grmemi olanlar da srf bu nedenden tr sessiz dururlar; dierlerinin durumuna dp dalma korkusuyla hkmdara kar kmaya cesaret edemezler. Ksaca, bu koloniler, daha az masrafl olmasna karlk hkmdara daha fazla bal olacaklardr ve halka da daha az yk olacaklardr; daha nce sylediim gibi bundan zarar grenlerin fakir ve dalm olmalar tehlike arz etmelerini de imkansz klar. Bu itibarla, insanlarn ya gnl alnmal ya da ezilirleridir; insanlar kendilerine verilen kk apl zararlardan intikam almaya kalkarlar, ama verilen zarar ok ar olduunda buna kalkamazlar; bundan da u sonu kar: Bir insana zarar verilmesi sz konusu olduunda, bunu sz konusu kiinin intikam almasn imkansz klacak biimde gerekletirmek gerekir/*) Eer gmen gndermek yerine ordu bulundurmaya karar verildii takdirde, bundan doacak masraflar snrsz bir biimde artar (*) Machiavelli'nin bu ilkesi en fazla eletiri alan ilkelerinden biridir. (Franszcas'ndak .N.) 31

ve devletin tm geliri bu orduyu muhafaza etmeye harcanr: yle ki, kazan gerek bir kayba dnr; bu kayp, halk kendisini madur durumda bulduka artar, zira devletten zarar grd gibi ordunun kalndan veya yer

deitirmelerinden de zarar grmektedir. Halktan herkesin bu ykn arln tamas ile halkn tm hkmdara dman kesilir ve hkmdara zarar verebilecek gte dmanlar olarak ortaya karlar. Zira kendi topraklarnda hakarete maruz kalmlardr. Sonu itibaryla bu tr bir orduyu beslemek ne kadar yararsz-sa gmen yerletirmek de o kadar yarar salayacaktr. te yandan, fethedilen devlet fatih hkmdarn veraset devletinin bulunduu blgede yer almyorsa, hkmdarn buna ynelik pek ok nlem almas kanlmaz olacaktr: Blgedeki zayf komu hkmdarlarn liderliini ve koruyuculuunu stlenmeli, gl olanlar ise zayflatmaya almaldr, ve kendisi kadar gl bir hkmdarn hangi bahaneyle olursa olsun buraya girmesini engellemelidir; hi phe yok ki, sz konusu yerlemeyi kolaylatracak unsurlar bulunacaktr nk ihtiraslarndan veya korkularndan dolay huzursuzlanan kiilerin tm bu yabancya davetiye gndermekte tereddt etmeyeceklerdir. rnein, Romallar Yunanistan'a Aitoliallar'n daveti zerine ayak basmlardr ve ele geirdikleri dier tm devletlerin kaplarn kendilerine aan da yre halklar olmutur. Bu durumda olaylar u ekilde geliir: Kuvvetli olan yabanc bir devlet bir blgeye girdii zaman buradaki daha zayf olan hkmdarlar kendilerinden daha gl olanlara besledikleri kin yznden sz konusu yabanc ile birleip onun hareketini desteklerler. Bylece bu hkmdar, igal ettii devlete katlmak iin rpnan sz konusu daha zayf hkmdarlar boyunduruu altna almakta hibir zorlukla karlamaz. Sadece, bunlarn gereinden fazla g veya otorite kazanmasna meydan vermemelidir. te, bunlarn destei ve kendi z kuvvetleriyle blgedeki en kuvvetli 32

devletleri kolayca sindirecek ve yrenin tek hkimi kesilecektir. Ancak, saydmz hususlara dikkat etmedii takdirde elde ettii tm nimetleri kaybeder; lkeyi elinde tuttuu sre iinde ise trl zorluk ve saysz aclar ile karlar. Romallar hakimi olduklar lkelerde, bu uyulmas gerekli hususlar hibir zaman gz ard etmemilerdir. Bu lkelere gmen gnderir ve buradaki zayflar korurlar, fakat bunlarn fazla glenmemesine de dikkat ederler, kuvvetli olanlar ise sindirirlerdi. Bylelikle de kuvvetli yabanclarn yrede en kk bir itibar dahi kazanmasna meydan vermemi olurlard. u vereceim sade rnek bunun en gzel kantn tekil eder; Yunanistan'da tuttuklar yolu dnelim: Akhailallar ve Aitoliallar' desteklediler, Makedonya kralln zayflattlar, Antiokhos'u buradan kovdular; Aikhailallar ve Aitoliallar onlar ne kadar desteklemi olurlarsa olsunlar, bunlarn kendilerine vermediler. Philippos'un btn kaybettikten sonra Romallar'm Antiokhos'un ise, sahip olduu devleti bile muhafaza etmesine baskn gelecek kadar glenmelerine izin ricalar, kendisine bir eyleri dostluunu kazandrabildi ancak; btn gce ramen blgede en kk bir izin verilmedi.

Romallar bu tr koullarda, grevi sadece mevcut karklklar deil fakat gelecekte meydana gelebilecek olanlar da nlemek noktasnda ihtiyatl olmann nceden gsterecei tedbirleri 'alan her akl banda hkmdarn davranmas gerektii gibi davrandlar. Gerekten de sorunlara

daha kolay zm bulmak iin uza grmek gerekir; sorunlarn bymesine izin verildii takdirde zaman kaybedilmi olur ve hastalk tedavi edilemez bir hale gelir. Bu tpk, hekimlerin tedavisi kolay fakat tehisinin zor olduunu syledikleri verem hastalna benzer; ileri safhalarnda ise tehisi kolaylamasna ramen, iyilemesi zorlar. Devlete dair tm ilerde de durum ayndr: Sorunlar nceden grlrse ki bunu da ancak byk dehalar baarabilir, tedavisi de kolay olur; ama insa33

kaybettirdii n ksa sre iinde geri almay baard: Cenova teslim oldu, Floransallar onun mteffiki oldular. Mantova markisi, Ferrare dk, Bentivogli'ler, Forli kontesi, Faenza, Pesaro, Kimini, Camerino, Piombino senyrlerine, Lucquoi, Pisan, Siennois'larm hepsi de onun dostluunu kazanma yarna girdiler. Bylece Venedikliler Lombardia'da iki ehir elde etmek uruna talya'nn te ikisini Fransa'ya teslim ettiklerini anladklarnda ancak, ihtiyatszlklarnn boyutlarn kavrayabildiler ancak! Bu koullarda, yukarda aklanan kurallar uygulamaya geirmeyi baarabilseydi XII. Louis'nin bu blgede soyunun devamn salamas phesiz kolay olacakt; bir ksm Kilise'nin dierleri ise Venedikliler'in nnde titreyen bu gsz ve kendisine itaat etmeye mecbur kalm saysz dostu korumay ve savunmay bilseydi hl az buuk g olan dierlerini de bunlar sayesinde kolayca elde edebilirdi. Ama daha Milano'ya ayak basar basmaz bunun tam tersini yapt; Papa VI. Alexander'n Romania'y istila etmesine yardm etti. Bu tutumuyla, kendisine kucak aan dostlarn kaybettiini ve kendi kendini gszletirdiini ve Kilise'yi, onun manevi gcne bir o kadar da maddi g katarak glendirdiini anlayamad. Yapt bu ilk hatay dierleri izledi, sonunda Alexander'm ihtiraslarna son vermesi ve Toscana'y ele geirmemesi iin ahsen italya'ya gelmesi gerekti. Bununla da kalmad ama, Kilise'yi bu derece glendirmekten ve dostlarn kaybetmi olmaktan rahatsz olan Louis, Napoli Krall'n ele geirmek iin yanp tutuunca bu krall spanya kralyla paylamaya karar verdi: yle ki, kendisi talya'nn tek hakimi iken tm krgnlarn ve ihtiras sahiplerinin kolayca karsnda birlik olabilecekleri rakip bir devleti kendi eliyle buraya davet etmi oldu ve stelik kendisine vergi yoluyla bal olmaktan honut olan bir kral tahtta brakabilecekken bunu devirip kendisini lke-35

nm gz balanmsa ve bu sorunlar ancak ayyuka ktnda far-kedilirse are bulmak imkanszlar. Doabilecek uygunsuz koullar nceden grme yeteneine sahip olan Romallar, hep zamannda mdahale etmiler, bir savatan kanmak uruna bunlarn gelimesine asla izin vermemilerdir zira onlar savatan kanmann mmkn olmadn ve bunu ertelemenin ise sadece dmann iine yarayacan ok iyi biliyorlard. te bundan dolay, Philippos ve Antiokhos ile savamama ansna her ne kadar sahip idiyseler de, ilerde kendi topraklarn savunur duruma dmemek iin

bunlarla Yunanistan'da savamay tercih ettiler. Gnmz dahilerinden sk sk duymaya altmz: "Zamann tadn kar" szn hibir zaman telaffuz etmediler. Onlar, ihtiyatl davranma ve cesaret kavramlarn benimsediler, nk zaman her eyi silip sprr ve iyilii getirebilecei gibi ktl de getirebilir. imdi de tekrar Fransa'ya dnelim ve akladm hususlarn burada uygulanp uygulanmadn inceleyelim. VIII. Char-les'dan deil de XII. Louis'den bahsedeceim. nk bu hkmdarlardan ikincisi talya'da elde ettii topraklar daha uzun sre muhafaza ettiinden dolay kendisini daha iyi tanma frsatn bulduk ve grdk ki, bu hkmdar kendi devletinden ok farkl olan bir devleti muhafaza etmek iin gerekli olan uygulamalarn tam tersini yapmtr. Kral XII. Louis, onun sayesinde Lombardia Dkal'nm yarsn elde etmeyi uman Venedikliler'in ihtirasndan yararlanarak talya'ya ayak basmtr. Buradaki amacm kraln kararn eletirmek deildir: Kendisini destekleyecek hi kimseyi bulamayan ve hatt VIII. Charles yznden kendisine tm kaplar kapanan bir lke olan talya'y ele geirmeyi istedii iin ona uzatlan ilk dostluk eline cevap vermek zorundayd; aslnda ilerki aamalarda baka hi hata yapmam olsayd bu karar mutlu sonla bitebilirdi bile. Sonuta, Lombardiya'y ele geirdikten sonra Charles'n kendisine 34

den kovabilecek gce sahip olan bir bakasn tahta geirdi! Sahiplenme istei phesiz olaandr ve insan doasna zgdr. Bu arzusunu tatmin etmeye kalkan herhangi biri, bunu baarabilecek imkanlara sahipse, bunun iin ayplanmaktan ziyade vlr, ama bunu uygulamaya geiremeden sadece bunun hayalini kurmak hata yapmak anlamna gelir ve ayplanmaldr. Sonu itibaryla, Fransa Napoli Krall'na saldrmak iin yeterli gce sahip idiyse bunu gerekletirmeliydi, yok eer buna gc yetmiyor idiyse de oray kesinlikle paylamaya kalkmamalyd. Lombardia'nn Venedikliler'le paylalmasn mazur gsterebilecek neden bu hareketin Franszlara talya'ya ayak basma frsatn vermi olmasdr. Napoli Krall'nn paylalmasnda bu tr bir zorunluluk olmadndan dolay bunu maruz gsterecek bir sebep de yoktur. Bylece, XII. Louis'nin'talya'da be hatas oldu. Zayf taraflar ezdi, zaten gl olan bir devletin gcn daha da artrd, son derece kuvvetli yabanc bir hkmdarn buraya girmesini salad, hibir zaman kendisi bizzat gelip buraya yerlemedi ve buraya gmen gndermedi. Sz konusu hatalara ramen, hl ayakta durma ansna sahip olabilirdi ama, Venedikliler'i kendi ellerinde bulundurduklar devletlerden kovmaya almak gibi altnc bir hata daha iledi. Gerekten de Kilise'yi glendirmemi ve spanya'y talya'ya armam olsayd, Venedikliler'i zayflatma dncesi iyi ve zorunlu bir karar olabilirdi, ama bunlardan her ikisini de uyguladktan sonra Venedikliler'e kar^ hibir ekilde cephe almamas gerekiyordu; nk bunlar glerini koruduklar lde kraln dmanlarnn Lombardia'ya saldrmalarn engelleyeceklerdi. Zira Venedikliler buraya eer sadece kendileri sahip olacaksa byle bir harekete raz olurlard, te yandan ise hi kimse buray Fransa'dan alp onlara teslim etmeyi istemezdi. Nihayetinde Franszlar' ve Venedikliler'i

birlemi olarak karlarna alma dncesi dmanlar korkutacakt. 36

Eer Louis'nin Romania'y Papa Alexander'a brakarak ve Napoli Krall 'm spanya ile paylaarak sadece sava nlemeyi amaladn sylenecek olursa, buna daha nce verdiim cevab veririm: Dzensizliin srmesine bu tr bir sebepten dolay gz yummak hibir zaman affedilemez; nk savan kmasn kesinlikle nleyemezsiniz, sadece erteleyebilirsiniz ki bu da Sizin aleyhinize olur. Eer kraln evliliin geersiz klnmas ve Rouen piskoposunun kardinallie getirilmesi (sonralar Amboise kardinali olarak adlandrlacaktr) iin sz konusu ili almaya dair papaya sz verdii ne srlecek olursa buna, hkmdarlarn verdikleri szler ve bunlara dair izleyecekleri tutum konusunu ileyen blm ile cevap vereceim. Sonu itibaryla, XII. Louis Lombardia'da kaybetti nk bir devleti elde edip de bunu korumak isteyen hkmdarlarn izlemek zorunda olduklar kurallara uymad. Bunda alacak hibir taraf yok, aksine bundan daha basit ve daha doal bir sonu olamazd. Valentinois (Papa VI. Alexander'm olu Cesare Borgia bu adla anlrd) Romania'nn hakimiyetini ele geirdii dnemde Nantes'da bulunuyordum: Kendisiyle bu hususta konutuum Amboise kardinali bana talyanlar'n savaa dair konularda bilgili olmadklarn syleyince ben de kendisine, Franszlar'm Kilise'nin bu derece glenmesine izin vermekle devlet ilerinden anlamadklarn ortaya koyduklarn syledim. Gerekten de tecrbeyle grld ki, Kilise'nin ve spanya'nn talya'daki gc Fransa'nn eseri olmu ve sonra da bu lkenin blgede urad kayb hazrlamtr. Bundan da, nadiren yandan u genel kural karabiliriz: Bir dier hkmdar glendiren bir hkmdar kendi kuyusunu kazyor demektir, nk g ya yetenek ya da kuvvet yoluyla elde edilir: Oysa ki bu unsurlardan her ikisi de bunlar kullanan birisim dierinin gznde pheli klar. 37

ger Trklerin hepsi bunun kuludur, ve bu tek hakim imparatorluu ok sayda sancaa ayrm olup buraya diledii gibi atayp deitirdii valileri gnderir. Buna karlk Fransa'da kral, soylar ok eskilere dayanan ve teb'as tarafndan kabul gren, sevilen ve ynetim haklar olan, ki kraln bunlar askya almas kendi konumunu da tehlikeye drr, bir soylular snfyla kuatlmtr. Sz konusu iki ynetim ekli zerinde dnldnde Trkler'in imparatorluunu ele geirmenin ok zor olduu ve fa-. kat bir kere elde edildiinde bunu korumann ok kolay olaca ortaya kar. Trk imparatorluunun fethedilmesinde yatan zorluk, buna kalkan kiinin bu monarinin nde gelenlerinden hibir surette davet alamayaca gibi

padiah evreleyenlerin ayaklanmasndan da medet umamayaca hususunda yatar. Bunun sebeplerini daha nce belirttim. Gerekten de herkes padiahn kulu olup ellerindeki imknlar da yine padiaha borlu olduklarndan bunlar ayartmak olduka gtr ve bu ite baarl olunsa dahi, bundan pek de fayda beklenmemelidir nk bunlar halk pelerinden isyana srkleyemezler. Sonu itibaryla Trklere saldrmak isteyen kimse onlar karsnda birlemi olarak bulacaktr, i karklklardan yararlanmay da pek beklememeli ve sadece kendi kuvvetine gvenmelidir. Ama fetih bir kez gerekletirilip de padiah ordularn bir daha toplayamayacak kadar bozguna uradnda, geriye bunun soyundan baka tehlike yaratacak kimse kalmaz, ki bu da ortadan kaldrldnda geriye artk ekinilecek kimse kalmaz; nk artk halk arasnda itibar olan kimse kalmamtr. Bu ekilde, kazanan tarafn savatan nce nasl halktan umaca bir ey yoksa zaferden sonra da onlardan korkacak bir eyi olmaz. Fransa gibi ynetilen devletlerde ise durum tamamen farkldr: Kralln nde gelenlerinden birkann ayartlmas suretiyle 39 l

BLM IV Dara'nm skender tarafndan igal edilen devletleri onun lmnden sonra haleflerine kar neden hi ayaklanmadlar. Yeni igal edilen bir devletin korunmasnn ne kadar g olduu gz nne alndnda, Byk skender'in lmnden sonra olup bitenler insan artabilir. Byk skender birka yl iinde btn Asya'da hakim oldu ve bundan ksa bir sre sonra da ld. Bundan yararlanarak imparatorlukta bir ayaklanma olmas muhtemeldi, ama, yerine geen halefleri orada ayakta kaldlar ve sadece ihtiraslarndan dolay kendi aralarnda doan anlamazlklardan baka hibir zorlukla karlamadlar. Bunu u ekilde aklayacam; tarihte bildiimiz ve bize baz izler brakm tm krallklar iki farkl ekilde ynetilmilerdir: Ya bir hkmdar ve hkmdarn bakanlaryla, ki bu bakanlar yine onun rza ve ltfuyla bu sfat alm olan kullardr, ya da bir hkmdar ve baronlar tarafndan ynetilirler; sz konusu baronlar sahip olduklar konumu hkmdarn ltfuyla deilse de soylarnn eskiye dayanmas nedeniyle elde etmilerdir, bunlarn kendilerine ait devletleriyle onlar senyr olarak kabul etmi ve yine onlara doal bir sevgi besleyen leb'alan vardr. Bir hkmdar ve onun kullar tarafndan ynetilen krallklarda, hkmdar en byk yetki ve imtiyazlara sahiptir, nk ynetimi altndaki lkelerde sadece kendisi en byk olarak kabul edilir ve halk baka birine itaat etse bile, sz konusu ahs hkmdarn bakan veya memuru olarak kabul ederler ve ona kar zel bir ballk duymazlar. Gnmzde her iki ynetim ekline rnek tekil etmek zere Trkiye'yi ve Fransa kralln gsterebiliriz.

Tm Trkiye sadece bir padiah tarafndan ynetilir ve di38

buraya kolaylkla girilebilir; durumundan memnun olmayan, yenilik ve deiiklie susam kiiler her zaman bulunur ve bunlar gerekten de yukarda akladm nedenlerden dolay kralln kaplarn ap igalci zaferi kolaylatracak etkinlie sahiptirler ama sra yeni lkede tutunmaya gelince igalci hkmdar ite o zaman hem kendisine yardm eden ve hem de susturmak zorunda kald taraflar ynnden trl zorluklarla karlaacaktr. Burada hkmdar soyunu ortadan kaldrmak yeterli olmayacaktr nk geriye yeni hareketlerin ban ekecek ok sayda soylu kalacaktr. stelik ne bunlarn hepsini memnun etmek ne de hepsini ortadan kaldrmak mmkn olamayacandan dolay yeni hkmdar elde ettii zaferi ilk frsatta kaybedecektir. imdi, Dara ynetiminin yapsn incelediimizde bunun Trk rneine benzediini grrz: Zaten, Byk skender de imparatorluun tm gleriyle savamak zorunda kalm ve Dara'yi ilk nce sava meydannda bozguna uratmas gerekmitir; ama elde ettii zaferden ve Dara'nn lmnden sonra, muzaffer skender yukarda akladm nedenlerden dolay rahat bir biimde lkenin sahibi oldu. Eer halefleri de birlik iinde kalmay baarsalard, kendileri de huzur iinde egemenliklerini srdrebileceklerdi nk imparatorluk genelinde sadece kendi yarattklar karklklarla karlatlar. Fransa gibi ynetilen devletlere gelince, bunlarn ayn rahatlkla muhafaza edilmesinden bahsedilemez. spanya, Galya ve Yunanistan'da Romallar'a kar sklkla ba gsteren ayaklanmalar bunun gzel bir rneidir. Bu ayaklanmalarn nedeni bu blgelerde ok sayda krallklarn bulunmasyd, dahas bunlarn sadece hafzalarda kalm olmas bile iktidar iin bir huzursuzluk ve sknt kayna oluturmutu. Romallar'in nihayet rahata ermesi iin Roma egemenliinin sreklilik gstermesi ve gl olmas sayesinde bu ayaklanmalarn anlarn dahi hafzalardan silinmesi gerekti. 40

Dahas da var. Sonralar Romallar birbirleriyle savatklar srada, taraflardan her biri eski krallklar iinde en fazla etkin olduu kralla egemen olup oraya yerleti ve bunlar ancak kendi krallarnn soyu tkenince Roma'nn egemenliini tandlar. Bu aklamalar nda, skender'in Asya'y son derece kolaylkla elinde tutmasna karn, Pyrrhos gibi dierlerinin ele geirdikleri yerleri korumada ektikleri glklere armamak gerekir. Bu durum fatih hkmdarn sahip olduu yetenekten deil fakat ele geirilen devletlerin farkl yapda olmasndan kaynaklanr.

41

BLM V Fethedilmeden nce kendi yasalaryla ynetilen devlet veya krallklar nasl ynetmek gerekir. Fethedilen devletler kendi yasalar altnda zgr olarak yaama geleneine sahipseler, fatih hkmdarn buralar elinde tutmak iin izleyecei yol vardr: Birincisi buralar yakp ykmaktr; ikincisi bizzat oraya gidip yerlemektir; ncs ise fethedilen devletlerin yasalarn olduu gibi brakp buray sadece vergiye balamakla yetinip halkn sadakatini salamak zere de kalabalk olmayan bir ynetim kadrosu kurmaktr. Bu tr bir ynetim, varln hkmdara borlu olduundan bu grevi ok iyi baaracaktr, nk hkmdarn destei ve korumas olmadan kendisini srdremeyeceini iyi bilir; zaten zgr yaamaya alm bir devlet yabanclardan ziyade kendi vatandalar tarafndan daha kolaylkla ynetilebilir. Spartallar ve Romallar buna gzel bir rnektir. Spartallar, Atina ve Teb'de, buralarn ynetimindeki az sayda insanla varlklarn korudular; buna ramen daha sonra buralar kaybettiler. Romallar, Capua, Kartaca ve Numantia'n egemenliini kaybetmemek iin buralar yakp yktlar ve bir daha da buralar hi kaybetmediler. Yunanistan'da ise Ispartallar gibi davranmaya kalktlar: Halka, zgrlklerini ve yasalarn baladlar, ama bu yntem kendilerine baar getirmedi. Bu lkeyi ellerinde tutmak iin buradaki ok sayda ehir devleti yakp ykmak zorunda kaldlar; bu da zaten buray elde tutmak iin en kesin ve amaz yoldu. Aslnda, zgr yaamaya alm bir devleti ele geiren her kim olursa olsun, bu yntemi uygulamad takdirde bir gn sz konusu devletin kendisini yok edeceini bilmelidir. Bu tr bir devlette zgrlk adna, eski kurumlarn hatrasyla halk srekli bir biimde isyana tevik edilir, nk ne geen zaman ne de yeni 42

bir hkmdarn iyilikleri bunlar hibir surette hafzalardan silemez. Alnacak her trl tedbir ve nleme ramen, devletin birimleri ortadan kaldrlmad ve halk sindirilmedii takdirde, bunlar ilk frsatta zgrlklerini, kaybettikleri kurumlar hatrlayp, onlar tekrar ele geirmeye kalkacaklardr. Yz seneyi aan boyunduruk dneminden sonra Piza'nn Floransa'nn egemenliini krmas bu ekilde gerekleti. Fakat, bir hkmdarn boyunduruu altnda yaamaya alk lkeler iin durum daha farkldr. Sz konusu hkmdarn soyu ortadan kalktnda, itaat altnda yaamaya alk vatandalar yeni bir hkmdar seimi zerinde anlamaya varamazlar ve zgr yaamay da bilmediklerinden dolay silaha bavurmaya da pek gnll deillerdir; bylece buray ele geiren hkmdarn halk kazanmas veya halktan emin olmas da zor olmaz. Buna karlk cumhuriyetlerde yaama ilkesi daha etkindir ve ok daha derinlerden gelen kin ve intikam duygusu, gemiteki zgrlk anlar,

insanlar bir an bile rahat brakmaz, brakamaz; bundan dolay da, fatih kuvvetin buray elinde tutmas iin bu devletleri yakp ykmak veya buraya bizzat gelip yerlemekten baka bir seenei bulunmaz. 43

BOLUM VI Hkmdarn kendi yetenei ve ordusuyla kazand yeni krallklar Tamamen yeni krallklardan bahsettiimde, bu hususta byk ahsiyetleri rnek vermeme kimse amasn. nsanlar hemen her zaman, daha nce denenmi yntemlere bavururlar ve hemen her zaman taklit yntemi ile hareket ederler; arra hibir zaman kendilerinden nceki kiinin yolunu ayn ekilde izleyemezler veya taklit etmeye niyetlendikleri kiinin erdemine ulaamazlar. Bunun iin de kendilerine rnek ve klavuz olarak byk insanlar semeleri gerekir, bylece her ne kadar sz konusu kiilerin byklk ve baar derecelerine ykselemeseler de, hi olmazsa bunlara biraz yaklam olurlar. htiyatl okular gibi davranmalar gerekir; bunlar hedefi oklarn menzili dnda grnce daha yukarya nian alrlar, oklaryla o denli yksee erieceklerinden deil de sadece yksei nianlamak suretiyle gerek hedefi vurmak iindir byle yapmalar. Yeni krallklarn korunmasnda karlalacak glkler bunlar ele geiren hkmdarn yetenekli olup olmamasna gre deiir; bu glklerin genel olarak ok byk olmad da dnlebilir. Sradan bir vatandaken hkmdarla ykselen bir kimse ya becerikli ya da talihli bir kiidir: Talihine ne kadar az gvenirse hkmdarln srdrmekte o kadar ok baarl olacan da ilave etmek istiyorum, zaten bu tr bir hkmdar baka lkeye sahip olmad iin bu igal ettii lkede gelip yaamaya da mecbur kalacaktr; bu da karlaaca zorluklar daha da azaltacaktr. Talihleriyle deil de kendi yetenekleriyle hkmdar olanlar arasnda en nlleri unlardr: Musa, Keyhsrev, Romulus, Thesea ve bunlarn benzeri olan dierleri. Musa Tanr'nn verdii emirlerin sade bir uygulaycs ol44

mutur, bu yzden hakknda fazla sze gerek olmasa da, Tanr ile konuma ayrcalna sahip olmas bile ona hayran olunmas iin yeterlidir. Krallklar fetheden veya kuran Keyhsrev veya dierlerinin eylem ve davranlarna bakldnda, bunlarn da hayranlk uyandrc olduklarn grrz. Musa'nn bylesi bir kudret tarafndan ynlendirilmi olmasna ramen, bunlarla Musa arasnda byk bir benzerlik olduu da ortaya kar. ncelikle grlen udur ki talih onlara bir frsat vermitir, yani keyiflerince biimlendirebilecekleri hammaddeyi. Sz konusu frsat olmadan

sahip olduklar byk yetenekler boa gidecekti, ama bu byk yetenekler olmadan da frsat bouna km olacakt. srailliler'in Msr'da bask altnda ve kle olarak yaamas gerekiyordu ki klelikten kurtulma arzusuyla Musa'y izlemeye karar versinler. Romulus'n Roma'nn kurucusu ve kral olmas cin, doduktan hemen sonra Alba'dan karlmas ve terk edilmesi gerekti. Keyhsrev'in ise, ranllar' Medler'in egemenliinden honut olmadklar halleriyle Medler'i ise uzun bir bar dneminin rehaveti iinde bulmas gerekiyordu. Nihayet Atinallar dalm olmasalard Thesea grkemini sergileme frsatn bulamayacakt. Bylece sz konusu kiilerin yzn gldren frsatlar oldu, ama bu frsatlar frsat olarak grebilmeyi, lkelerinin refah ve zaferi iin bunlardan yararlanmay yetenekleri sayesinde baarmlardr. Benzer yntemlere bavurarak hkmdar olacaklar olanlar krallklarn byk zorluklarla elde edecekler fakat bunlar kolaylkla koruyabileceklerdir. Bu hususta karlaacaklar glkler zellikle, devletlerini kurmak ve gvenliklerini salamak iin oluturmak zorunda kalacaklar yeni kurumlar ve yeni yntemlerden kaynaklanacaktr; gerekten de, yeni kurumlarn yaplandrlmasn yrtmekten daha g, baarlmas pheli ve tehlikeli bir giriim de yoktur. Bu yola ba koyan kimse, eski kurumlardan faydalanan kiilerin dmanl45

n eker ve yenilerinden faydalanacak kiilerden de ancak lml bir destek salar. Bu da, iki nedene dayanr: lki, bu insanlarn mevcut yasalarn desteini alan kart taraftan duyduklar korku, ikincisi de, herkeste ortak olan o gvensizlik duygusudur; tecrbesiyle ispatlanmadka yeniliklerin getirecei iyiliklere kukuyla yaklarlar. Bundan dolay da yeni kurumlara kar olanlar saldr frsat bulduklarnda bunu partizanlk ateiyle yaparlarken dierleri snk bir biimde kendilerini savunurlar; bu yzden de bunlarla savamak tehlikelidir. Bu konuda salkl bir karara varmak iin, yenilikilerin kendi balarna kuvvetli olup olmadklar, ya da bakalarna m baml olduklar incelenmelidir; dier bir deyile, yenilii talep mi edecekler yoksa yenilie zorlayacaklar m, bu iyice akla kavuturulmaldr. Bunlardan ilkinde, hep anszlklarla karlarlar ve amalarnn hibirine de ulaamazlar. Buna karlk ikinci seenekte, dier bir deyile kendilerinden baka kimseye bal olmadklar ve g kullanacaklar bir durumdaysalar, baarszla urama ihtimalleri ok azdr. Silahl peygamberlerin baarl ve silahsz olanlarn da baarsz olmalar ite bu yzdendir. Ayrca milletlerin karakterlerinin deiken olduunu ve onlar belirli bir hususta ikna etmek her ne kadar kolaysa da onlarn bu dorultudan ayrlmamalarn salamak zordur: Bunun iin de, yle bir dzen salamak gerekir ki, artk inanlar kalmad zaman zor kullanarak inanmalarn salamak mmkn olsun. phesiz, Musa, Keyhsrev, Thesea ve Romulus silahsz olsalard oluturduklar kurumlar uzun sre muhafaza edemezlerdi; ve byk bir olaslkla gnmzde rnei grld gibi rahip Gi-rolamo Savonarola ile ayn kaderi paylaacaklard: ounluk Sa-vonarola'ya olan inancn yitirdiinde onun kurumlar da aniden yklmtr, tahmin edilecei gibi ne kendisine inanan kesimin

46

inanlarn srdrmelerini salayacak ve ne de inanmayan kesimi zorla inandracak gce sahip deildi. Bir kez daha belirtelim ki, yukarda rneklerini verdiimiz byk ahsiyetler byk zorluklarla karlarlar, yle ki yollarnda her trl tehlike mevcuttur. te bunlarn stesinden gelebilecek gte olmalar gerekir, bu engelleri bir kez ap saygnlk kazanmaya balaynca da kendilerini kskananlar arkalarnda brakp gl, huzurlu, onurlu ve mutlu olmay srdrrler: Yukarda verdiim bu byk rneklerden sonra size bu dorultuda fakat daha kk bir rnek daha vermek istiyorum: Bu, Si-racusa'l Hieron rneidir. Sradan vatandaken hkmdarla ykseldiinde talihe sadece nndeki byk frsat borluydu: Bask altnda olan Siracusa halk kendisini komutan seti ve deerli hizmetleri sayesinde hkmdarla ykselmeyi haketti. stelik sradan bir vatandaken de sergiledii iyi meziyetler o kadar oktu ki, iyi bir hkmdar olmas iin tek eksiinin bir krallk olduu sylenmiti. Dahas, Hieron eski askeri yapy datp yenisini kurdu; eski ittifaklarn terk ederek yenilerini akdetti: Bylece hem askerleri hem de mttefikleri kendisine tamamen bal olduklar iin, bu tr salam temellerin zerinde istedii yapy kurabildi, yle ki her ne kadar gerekletirmek iin trl zorluklarla karlam da olsa rahatlkla koruyabildi. 47

BOLUM VII Bakasnn silahlaryla ve talihin yardmyla elde edilen yeni krallklar Sradan bir kii iken sadece talihin cilvesiyle hkmdar olanlar, buraya gelirken fazla glk ekmezler, ama bu konumlarn korumada ok zorlanrlar. Hibir glk onlar yollarndan al-koymuyordur; adeta uarak gelirler, ama, yerlerine geer gemez asl zorluklarla karlarlar. Kendilerine devlet braklanlarn, ki bunlar ister parayla alsnlar bunu ister bahedici bir ltuf sayesinde, hepsinin durumu ite byledir. rnein oya ve Hellespontos'da (anakkale Boaz) bu trden saysz vakalar yaanmtr; Dara, bu lkeleri kendi gvenlii iin ve an olsun diye ynetmek zere eitli krallar buralara yerletirmiti. Sradan bir vatandaken askerleri para yoluyla kazanarak imparatorlua ykselenler ise buna dier bir rnektir. Bu tr hkmdarlar varlklarn, son derece deiken ve gven telkin etmeyen iki hususa borludurlar: Bunlar o konuma getiren ahslarn iradeleri ve servetleri. Bu yzden ykseldikleri yerde nasl tutanacaklarm bilemezler ve sonuta bunu baaramazlar. Bunu bilemezler nk bir insan byk bir dehaya ve erdeme sahip olmadka

hkmetmeyi bilmesi ok az bir olaslktr, nk sradan bir vatanda olarak yaamaya almtr; bunu baaramazlar da, nk kendilerine bal ve gvenilir bir askeri kuvvetleri yoktur. Bunun yansra, ok ksa bir sre iinde kurulmu olan devletler doadaki ok abuk doup byyen trleri andrrlar: Bunlar, ilk frtnada devrilmelerini engelleyecek kadar yeterince derine kk salamazlar ve yeterince kuvvetli tutanamazlar; dediimiz gibi bu ekilde hkmdar olup da talihin kendilerine sunduu imkn korumaya derhal hazrlanmay bilenleri ve aslnda daha ncesinde atlmas gereken temelleri iktidarlarnn hemen ardndan atacak ka48

dar becerikli olanlar bunun dnda tutalm. Hkmdarla ykselmenin, yukarda akladm bu iki ekline istinaden, gnmzde hl hafzalarda olan iki rnei vereceim: Francesco Sforza ve Cesare Borgia. Francesco Sforza sradan vatandaken sahip olduu byk erdemleriyle ve yalnzca doru yoldan giderek, basit bir istisna haliyle Milano dukas olmutur. Bunu elde etmek iin gsterdii onca abaya karn muhafaza etmekte fazla zorlanmamtr. Buna karlk Cesare Borgia, ki halk arasnda Valentino Dukas olarak anlr, babasnn serveti sayesinde duka oldu ve sz konusu servetin desteini kaybettii anda kralln da kaybetti; stelik, bakasnn silahyla ve yardmyla ele geirilen devletlerde kkl bir biimde yerlemek iin temkinli ve yetenekli bir insann yapmas gerekenlerden hibirini ihmal etmemesine ramen bu duruma dmekten kurtulamad. Gerekten de, yukarda deindiim gibi, son derece becerikli bir insann hkmdarla ykseldikten sonra daha nce hazrlamad temelleri kurabilmesi imkansz deildir, ama bu tr bir alma bunun mimar ynnden her zaman ok zahmetli ve yap iin de son derece tehlikeli olacaktr. Buna ilveten dukann getii aamalar dikkatlice incelendiinde, parlak geleceini salamlatrmak iin gerekli tm nlemleri ald da ortaya kar. Bu hususu biraz daha yakndan incelemenin yararl olacan dnyorum, nk eylemleri phesiz yeni bir hkmdara verilebilecek en gzel dersleri ierir; dahas ald tm bu tedbirlere ramen eer baarl olamamamsa da, bu kesinlikle kendi hatasnn deil de olaanst talihsizliinin sonucudur. Papa VI.Alexander olunun dukaln geniletmek istediyse de bunun iin nnde ksa ve uzun vadeli birok zorluklar olduunu grd. ncelikle onu Kilise'ye bal devletlerin dnda hibir devletin bana getiremeyeceini grd; ayrca, Milano ve Ve49

nedik dukalarnn da bunu kabul etmeyeceini biliyordu, stelik Faenza ve Rimini zaten Venedikliler'in korumas altndayd. Bunun yansra, talya'nn silahl glerinin ve zellikle de kendi yararlanabilecei glerin, Papa'nn glenmesinden en fazla rahatsz olacak ahslarn elinde olduunu da gryordu; bu nedenle de bunlarn sadakatine gvenemezdi, nk bunlar Orsini, Colonna ve yandalarna balydlar. Bylece de dzeni altst etmek, tal-ya'daki btn devletler arasnda karklk yaratmak ve bylece bu durumdan yararlanarak birka devleti ele geirmekten baka bir seenei olmadn grd. Bunu baarmakta zorlanmad. Gerekten de Venedikliler'in Franszlar' talya'ya armadaki niyetleri farkl olduundan VI Alexander papa olarak bu tasary kabul etmenin yansra, XII.Louis'nin Jeanne de France ile zaten eski olan evliliini geersiz klp yine ayn tasarnn uygulamasn daha da kolaylatrd. Bylece XII. Louis, Venedikliler'in yardm ve Papa'nn onayyla talya'ya geldi. Henz Milano'ya varmamt ki, Romania'ya yapaca sefer iin Alexander ondan askeri yardm ald ve Louis, bu birlikleri an olsun diye derhal verdi. Sz konusu eyaleti bylece ele geiren Valentino Dukas, gelime ve ilerleme tasarlarnda iki nedenden tr zorluklarla karlat: Bir taraftan ordularn kendisine sadk olarak dnemedii gibi dier taraftan da Louis'nin iradesiyle kar karyayd. Dier bir deyile, Orsini'nin ordularn ihtiya halinde yannda bulamamaktan yani bunlarn yeni kazanmlar engellemelerinin yansra, ona elinde bulundurduu topraklar da kaybettirmelerinden korkuyordu; te yandan Louis'nin de ayn ekilde davranmasndan korkuyordu. Orsini'nin ordularna gelince, Faenza'nn alnmasnn ardndan Bologna'ya saldrya gidildiinde, bu ordularn saldry isteksizce yrttne ahit olarak bunlarn mahiyeti hakknda zaten bir takm tecrbelere sahip olmutu. Louis'ye gelince, Urbino Dkal'n ele geirip Toscana'ya saldrmaya hazrland srada onu bundan vazgeme50

ye mecbur tutan, Louis'nin asl niyetini de anlamt. Bu koullardaki duka, bakasnn silah ve iradesinden kendini bamsz klma karar ald. Bunun iin de Roma'da, Orsini ve Colonna taraftarlarn zayflatmakla ie balad; bunlardan soylu olanlar yksek mevkilere getirdi, meziyetlerine gre onlara eitli nemli grevler verdi, onur nianlan, ordu komutanlklar ve ynetim kadrolarnda grevler balad. Bylece birka ay iinde soylular dukaya baland. Colonna taraftarlarn dattktan sonra, Orsini taraftarlarn yok etmek iin frsat kollad, ve bu frsat yakaladnda da bunu iyi bir biimde kulland. Gerekten de Orsiniler dukann ve Kilise'nin bymesinin kendi klerini hazrlayacan biraz ge farkettiler ve Perugia devletleri dahilinde La Magione denen yerde bir Diyet meclisi topladlar. Bu meclisin akabinde, Urbino'da ayaklanma, Romagna'da karklklar ve dukann ancak Franszlar'in yardmyla atlatt saysz tehlike ortaya kt. Dzeni tekrar saladktan sonra artk ne Fransa'ya ne de yabanc bir kuvvete gvendi ve kurnazla bavurdu. Gerek duygularn saklamasn o kadar iyi baard ki, Orsiniler onunla senyr Pagolo aracl ile bartlar, duka senyrn gvenini kazanmak iin ona giysi, para, atlar vererek olas her tr dostluk vastalarn kullanmt. Bu barmadan sonra, Orsiniler Sinigaglia'da gidip dukann eline dme gafletinde bulundular. Orsiniler'in ileri gelenlerini ortadan kaldran ve bunlarn partizanlarn da kendi safna eken, duka gcn artrd, Romag-na'nn ve Urbino

Dukal'nn hakimi oldu. Rahatn tadn karmaya balayan yre halk da kendisine sevgiyle baland. Bu husustaki davran da, bakalarna rnek tekil edecek nitelikte olduundan bunu da aklamay faydal gryorum. Dka'nn ele geirdii Romagna'y ondan nce ynetenler gszd, halk ynetmekten ziyade soymular ve yine halk bir51

letirmekten ziyade blmlerdi; yle ki lkenin tm, hrszlk, kundaklama ve her trl iddet eylemine terk edilmiti. Duka burada huzurun tekrar kurulmas ve hkmdara itaat edilmesi iin iyi bir ynetim kurulmasnn art olduunu dnd: Bunun iin en geni yetkilerle donatt, kyc ve i bitirici Ramiro d'Orco'yu grevlendirdi. Gerekten de bu hkmet ksa sre iinde huzur ve dzeni salad ve bundan dolay byk n kazand. Fakat daha sonra, duka bu tr bir otoritenin gereksiz olduunu ve hatt nefret yaratabileceini dnerek ilin merkezinde sivil bir mahkeme kurdu ve bana da ok iyi bir yarg oturttu, bunun yamsra her komnn kendi avukat vard. Bununla da yetinmedi, daha nce uygulanan sertlik politikasnn baz insanlarda nefret duygularn uyandrdn bildiinden ve bunu ortadan kaldrp halkn tmnn sevgisini kazanmay istediinden dolay da, bir takm zulmler olmusa bunlara kendisinin deil fakat temsilcisinin sebep olduunu halka anlatmak istedi. Bu amala, bir frsatn bulduunda Ramiro'yu klla ikiye bitirdi, vcudunun paralarn da yanndaki kanl bir hanerle birlikte bir kazk stnde Cesena meydanna diktirdi. Bu tyler rpertici manzara bir yandan halk tatmin ederken bir yandan da dehete drd. Ama biz yine konumuza dnelim. stedii gibi silahlandktan ve kendisine zarar verebilecek komu ordularn byk bir ksmn yok ettikten sonra duka, kendisini ok gl bir durumda buldu ve mevcut tehlikelere kar kendisini tamamen gvencede zannetti. Fetihlerine devam etmek istiyor fakat hala Fransa'dan ekiniyordu: nk, nihayet yapt hatay farketmi olan kraln buna kesinlikle izin vermeyeceini biliyordu. Bundan dolay yeni dostluklar aramaya balad ve Gaete'yi kuatan spanyollar'a kar Napoli Krall'nn zerine yryen Franszlar'a srt evirdi; niyeti, yolunu tkayamayacaklar bir gce sahip olmakt ve Alexander biraz daha uzun yaasayd bunu baar52

masna az kalmt. O dnemdeki tedbirleri ite byleydi. Gelecek iinse, ncelikle yeni Papa'nn kendisine kar dmanca bir tutum izlemesinden, ve babas Alexander'dan ona kalan elinden almaya almasndan ekinme durumundayd. Buna zm olarak da u drt yolu denedi: lki, yerlerinden ettii tm senyrlerin soyunu, bunlarn varolduka papaya salayaca kazanlar ortadan kaldrmak; ikinci olarak, Roma'nn soylularn kendi tarafna ekerek papay hizada tutmak; nc olarak, Kardinaller Meclisi'ni olabildiince kendisine balamak istedi; drdncs ise, babas lmeden nce olabildiince glenerek olas bir ilk saldrya kendi bana

kar koyacak duruma gelmeye alt. Alexander ldnde olu Valentinois dukas bunlardan n gerekletirmi ve drdncsne de tamamlanm gzyle bakyordu. Gerekten de soyduu senyrlerden yakalayabildiklerinin hepsini ldrmt, ok az kurtulabilmiti: Romal soylular yanna ekmiti, Kardinaller Meclisi'nde ounluk onun yanndayd; lkesini geniletmek konusundaysa Toscana'y ele geirmeyi istiyordu. Bunun da kolay olacam dnyordu nk zaten Perugia ve Piombino'yu elinde bulunduruyordu, Piza ehrini de emsiyesi altna almt ve artk Fransa'dan da ekinmeden sz konusu yere saldrabilirdi. Zira Franszlar Napoli Krall'ndan spanyollar tarafndan karlmlard; bylece tm bu taraflar dukann dostluunu kazanmak zorundaydlar. Bundan sonra, Lucania ve Sienna da gerek korkudan gerekse Floransa'ya duyduklar hn yznden kolayca boyun eeceklerdi; bylece Floransallar da savunmasz kalacaklard. Bu plan hayata geirebilseydi (ve Papa'nn ld sene iinde artk bunun sonuna gelmiti) sadece kendi kuvveti ve saygnlna gvenip kendi bana ayakta durabilecek kadar yeterli g ve hrete sahip olacakt. Klcn ekmesinin ardndan daha henz be sene gemiti ki babas Alexander ld. Bu srada Duka grd ki babasn53

dan kendisine, salam temellere oturmu olarak bir tek Romagna Devleti kalm. Dierlerinin durumu havadayd, iki gl dman ordusunun arasnda bulunuyorlard; Dka'nn kendisi de lmcl bir hastaln penesindeyd. Bunlara ramen bir o kadar azimli bir o kadar yrekli bir insand, insanlar kazanmay ve onlar mahvetmeyi ok iyi biliyordu. Dahas egemenliini de o kadar salam temellere oturtmutu ki, iki ordu ile birden karlamak zorunda kalmasayd veya hasta olmasayd, tm bu glkleri aabilecekti. Romagna'nn kendisine kar cephe almadan nce bir aydan fazla beklemi olmas, kurduu temellerin ne kadar salam olduunu da kantlyor. Yar l bir vaziyette hastayken Roma'da gvenlik iinde kald ve Baglioniler, Vitelliler, Orsiniler bu ehre vakit kaybetmeden gelmelerine ramen, ona kar bir cephe oluturamadlar; istedii kiiyi papala getiremediyse bile en azndan istemedii kiinin atanmasn da engelledi. Alexander ld srada kendisi de hasta olmasayd, her eyi kolaylkla baarabilecekti. Il.Julius'un atanmas srasnda bana babas ld zaman neler olabileceini nceden hesapladn ve hepsine bir zm bulduunu sylemiti, ama kendisinin de bu srada lmn penesinde olacan dnememiti. Dka'nn btn bir gidiatn bylece zetledikten sonra, eletirilecek hibir ey bulamadm ve hkmdarla servetin yardm ve bakasnn silahyla ykselen herkese rnek olarak verilebileceini dnyorum. Byk bir cesaret ve iddetli bir azme sahip olan bu insann baka trl davranmas da zaten imkanszd. Planlarn ancak babas Alexander'n ksa mr ve kendi hastal durdurabildi. Yeni bir krallkta, dmanlara kar gvenlii salamann, dostlar edinmenin, kuvvet veya kurnazlk yoluyla galip gelmenin, halka kendini sevdirmenin ve korkutmann, askerlerin saygnln ve itaatini kazanmann, kendisine zarar verebilecek ve buna da mecbur olanlar yok etmenin, eski kurumlarn yerine yen54

lerini yerletirmenin, ayn zamanda hem sert hem de balayc olmann, yce gnll ve serbest dnceli olmann, eskisini datp yeni bir asker rgt kurmann, kral ve hkmdarlarn dostluunu, kendisine hizmet ykmllnden honut kalmak zorunda olacaklar ve yine kendisine hakarette bulunmaktan korkacaklar ekilde ayarlamann gerekli olduunu dnen herkesin Valentino-s dukasnn siyasi yaamnn sunduu kadar kendisine daha yakn bir rnek bulamayacan sylyorum. Tenkid edilebilecei tek nokta, Il.Julius'un papala seil-mesidir; bu kendisi asndan talihsiz bir seim olmutur. stedii kiiyi papala setiremedii ve ama istemedii kiinin de seilmesini engelleyebildiine gre, daha nce kt davrand ve bundan dolay da papala ykseldikten sonra ekinmeye mecbur kalaca bir kardinalin papala ykselmesini engellemeliydi, nk insanlar birbirine dman eden zellikle duyduklar kin ve korkudur. Dka'nn zarar verdii kiiler arasnda San Piero ad Vincu-la, Colonna, San Giorgio ve Ascanio Sforza kardinalleri vard; ve dierlerinin de, Amboise (Rouen) Kardinali ve spanyollar hari ondan korkmalar iin yeterli nedenleri vard. spanyollar karlkl bir takm iliki ve zorunluluklardan dolay, Amboise Kardinali Franszlar tarafndan desteklendii iin byk gce sahipti. Bu nedenle de tercihen bir spanyolu setirmesi gerekiyordu; eer bunu da baaramyorsa, San Piero ad Vincula Kardinali'nden ziyade Amboise kardinalinin seimine rza gstermesi gerekiyordu. Yksek konumdaki kiilerin kendilerine sunulan yeni hizmetler karsnda uradklar eski hakszlklar unutacaklarn dnmek bir hatadr. Dka'nn II. Julius'un semini onaylamas bir hatayd ve bu da kendisi iin sonun balangc oldu. 55

BLM VIII Alaklklar sayesinde hkmdar olanlara dair Hkmdar olmak iin servetin yardmna ve yetenee dayanmayan iki yol daha vardr ki bunlardan da bahsetmemiz gerekiyor; hatt eer konumuz burada cumhuriyetler olsayd bunlardan biri zerinde ayrntl bir biimde durmamz gerekecekti. Sz konusu iki yoldan biri, hkmdarla alaklklarla veya cinayetlerle gelme, dieriyse, buraya kendi vatandalarnn yardmyla ulamaktr. Bunlardan ilkini aklamak iin, ki burada amacmz bunlar adalet veya ahlk anlay asndan incelemek deildir, biri eski biri yeni olmak zere iki rnek vererek konuyu snrlayacam, nk bu iki rnein bunlar rnek edinmek isteyenler iin yeterli olacan dnyorum. Sicilyal Agathokles, sradan vatandaken ve hatta en alt tabakadan biriyken Syracusa tahtna oturdu. Bir mlekinin oluydu ve hayatnn her dneminde byk apta alaklk rnekleri sergiledi, ama bu iledii sulara o kadar fikir ve beden gc katmtr ki, meslek olarak setii askerlikte rtbe rtbe karak Siracusa kumandanlna kadar ykselmitir. Bu rtbeye ulatktan sonra hkmdar olmak istedi ve hatt kendisine mutabakat sonucu teslim edilen hkmdarl hi kimseye mecbur kalmadan, iddet yoluyla elde tutmak istedi. Bu amacna ulamak iin Sicilya'daki

bir orduya komuta eden Kartacal general Amilcar ile anlatktan sonra bir sabah, Siracusa halkn ve senatosunu lkeyi ilgilendiren sorunlar hakknda karar alma bahanesiyle toplantya ard ve verdii bir iaret zerine senatrlerin tmn ve halktan en zengin kiileri askerlerine ldrtt; bundan sonra ise ele geirdii krall hibir muhalefetle karlamadan muhafaza etti. Bundan sonra iki kez Kartacallar'a yenilmesine ve bunlarn Siracusa'y kuatmalarna 56

ramen buray sadece savunmakla kalmad gibi ordularnn bir ksmn kuatmaya kar orada brakp dier ksmyla Afrika'ya saldrd; yle ki ksa sre iinde Kartacallar' perian ederek kuatmay kaldrmaya mecbur etti: Bylece, onunla bar yapp, Sicilya'y ona brakarak Afrika'yla yetinmek zorunda kaldlar. Agathokles'in eylemleri ve tuttuu yol hakknda dnecek olursanz, talihe balayabileceiniz olayn mevcut olmadn veya ok az olduunu grrsnz. Gerekten de yukarda akladm gibi hkmdarla talihin yardmyla deil de, btn asker rtbelerden, bunlar gayret ve tehlikeyle elde edip geerek ykseldi. Hkmdar olduunda da ald en cesur ve en tehlikeli kararlar sayesinde burada tutundu. Aslnda memleketlilerini katletmenin, dostlarna ihanet etmenin, imansz, acmasz, dinsiz olmann erdemli olduunu sylemek imkanszdr: Bu tr yollarla g kazanabilir fakat an kazanlamaz. Ama Agathokles'in ne denli bir cesaretle tehlikelere atlp bunlardan syrld, ne byk bir gayretle dmanlara kar gelip bunlar yendii dnlecek olursa, onun byk komutanlar arasnda yer almamas iin bir neden yoktur. Zalimliinin, insanla smayan ve alaka davranlarnn onun byk insanlar snfna dahil olmasnn imknsz kldn kabul etmek gerekir. Sonu itibaryla, ykseliinin ne talihe ne de sahip olduu faziletlere mal edilemeyeceini nk hkmdarl bunlar olmadan elde ettiini sylemekle bu konuyu kapatmak istiyorum. Gnmzden bir rnek vermek gerekirse, VI. Alexander'm egemenlii srasnda Oliverotto da Fermo, ocuk yanda ksz kalm ve Giovanni Fogliani ismindeki days tarafndan bytlmt. Daha gen yanda, askerlik mesleini rensin ve iyi bir okulda eitim grp, yksek bir askeri rtbeye sahip olabilsin diye Paolo Vitelli'nin yanna verilmiti. Paolo'nun lmnden sonra, bunun kardei Vitelozzo'nun emri altnda hizmetine devam etmi57

kuatt; herkes korkusundan ona boyun emek ve hkmdarln kabul etmek zorunda kald; Kendisine zarar verebilecek herkesi ldrdnden, yeni sivil ve askeri kurumlarla yerini mkemmel bir biimde salamlatrd; yle ki, hkmdarln koruduu o bir sene iinde kendi lkesinde gvenliini salad gibi, komularnn karsnda da itibarn artrd. Eer Cesare Borgia'nn tuzana d-meseydi onu yenmek de en az Agathokles'i yenmek kadar zor olacakt, ama az nce de belirttiim gibi Sinigaglia'da Orsiniler, Vi-tellilerle birlikte ve askerlikte ve

zalimlikteki stad Vitelozzo'nun yannda tpk onlar gibi boazlanmaktan kurtulamad. Agathokles veya benzeri bir tirann saysz ihanet ve zalimliklerine ramen lkesinde uzun sre gvenlik iinde yaamay, d dmanlara kar kendini savunabilmeyi ve ierde de halktan gelecek bir suikaste kurban gitmemeyi nasl baardn sorgulayabilirsiniz; zira dier pek oklar zulmlerinden dolay ne bar ne de sava zamannda tutunabilmilerdir. Bunun, zalimce davranlarn iyi ya da kt bir biimde kullanlmasndan kaynaklandn dnyorum. Zulmn iyi kullanlmas (ktle iyi denebilirse), bu tr eylemlerin hepsinin bir arada uygulanmas ve kendi gvenliini salama amacn gtmesi ve bu tr davranlarda srar etmeyerek bunlarn olabildiince halkn yararna iletilmesi demektir. Kt uygulama ise bunun aksine, balangta bu tr eylemlerin saysnn az olmasna ramen bunun zamanla sona erdirileceine giderek oaltlmas anlamna gelir. Bunu iyi kullananlar, Agathokles gibi Tanr'nn ve insanlarn yardmyla bundan doacak kt sonulan kendi lehlerine evirebilirler, ama bunu kt kullananlarn tutunmalar imkanszdr! Bu itibarla, bir devleti ele geiren kii ilemek zorunda olduu vahice eylemleri belirleyip bunlarn tmn bir arada gerekletirmek zorundadr; yle ki, her gn bir bakasn ilemek zorunda kalmasn ve bunlarn tekrarlanmasn nleyerek halkn gve59

tir. Ksa sre iinde yetenei, fizik kuvveti ve cesaretiyle ordunun en saygn askerlerinden biri oldu. Ancak bakasnn emir ve paral hizmetinde olmay uaklk etmek gibi grdnden, lkelerinin kleliini zgrlne yeleyecek birtakm yurttalarn ve Vite-lozzo'nun desteiyle Fermo'yu ele geirmeyi tasarlad. Bu niyetle de Giovanni Fogliani'ye yazp, uzun yllardan beri kendisinden ve lkesinden uzak kald iin onlar grmeyi arzuladn ve bu arada kendi payndaki mal mlkleri biraz tanm olacan bildirdi; zaten tm faaliyeti an ve hret kazanmaya ynelikti, dahas yurttalarna zaman iyi bir biimde deerlendirdiini kantlamak istiyordu ve bu amala da dostlar ve hizmetkrlarndan oluan yz atl eliinde gayet atafatl bir biimde kendisini gsterme niyetindeydi. Dolaysyla ayn zamanda rencisi olduu daysndan Fer-mo sakinlerince erefine dzenlenecek bir karlama rica etti; bu onun olduu kadar daysnn da anndan olacakt. Giovanni Fogli-ani yeenini honut etmek iin bu hususta elinden geleni yapt. Halkn kendisi iin grkemli bir tren dzenlemesini salad ve kendisini evinde misafir etti; Oliverotto buradaki birka gn ileyecei cinayetlerin hazrlklarn yaparak geirdikten sonra muazzam bir len vererek Giovanni Fogliani ve Fermo'nun en sekin simalarn davet etti. Bu tr lenlerde adet olan elencenin bitiminden sonra byk bir ustalkla tartmay ciddi konulara ekerek papa Alexan-der'n byklnden, olu Cesare'den ve bunlarn giritikleri ilerden sz at. Giovanni Fogliani ve dierleri bu konuda dncelerini aklarken, bunlarn herkesin iinde konuulacak konular olmadn syleyerek anszn ayaa kalkt ve baka bir odaya yannda davetlilerle birlikte geti. Bunlar henz oturmulard ki, saklandklar yerlerden kan askerler Giovanni Fogliani de dahil olmak zere hepsini ldrdler. Bu katliamdan biraz sonra, Oliverotto atna binip kenti bir utan dierine katedip

yksek yargc saraynda 58

nini kazanmay ve trl iyiliklerle onlar kendisine balamay be-cerebilsin. ekingenlik veya yanl tavsiyeler yznden farkl bir biimde davranan kii eli hep klcnda olmaya mecburdur, eski ve yeni hakszlklarla devaml huzursuzluk iinde yaayan halka hibir zaman gvenemez. Zalimce eylemlerin hepsinin bir arada yaplmas gerekir; bylece insanlar daha az ac ekeceklerinden dolay, halk arasnda daha az kzgnla neden olacaktr. Buna karlk iyilikler yavaa birbirini izlemelidir ki tadna daha iyi varlabilsin. Her eyin tesinde, hkmdar halkna kar iyi veya kt koullara gre deimeyecek bir tutum iinde olmaldr. Eer iyilik veya ktlk iin mecbur olmay beklerseniz, yle bir an gelir ki zaten ktle de vaktiniz olmaz veya yaptnz iyilikten de bir kar salayamazsnz, zira bunu mecburen yapm olduunuzu dnerek size bunun iin mteekkir olmazlar. 60

BLM IX Sivil hkmdarlklara dair imdi de, iddet eylemleri veya bir takm alaklklar sayesinde deil de, vatandalarnn yardmyla hkmdar olanlardan bahsedelim: Buna sivil hkmdarlk denir ve buna erimek iin byk bir yetenek veya byk faziletlere sahip olmaktan ziyade, yerinde bir beceriklilik gerekir. Bu hususta, bu tr hkmdarla ya halkn ya da soylularn yardmyla eriilebileceini syledim. Btn lkelerde gerekten de, iki zt eilim vardr: Halk ne soylularn boyunduruu altna girmek ister ne de onlarn kendilerini ezmesini; te yandan sekinler ise halk ynetmek ve bask altnda tutmak ister. Sz konusu zt eilimler u sonutan birini dourur: Ya hkmdarlk, ya zgrlk, ya da anari. Hkmdarlk, duruma gre soylularn veya halkn yardmyla kurulabilir: Soylular halka stnlk salayamadklarn grnce kendi aralarndan sz sahibi birine koarlar ve onu hkmdarla ykseltirler, bylece onun glgesinde hrslarn tatmin ederler. Benzer biimde halk da soylulardan kendisini koruyamaz-sa tam bir gven tad kendi iinden birini, bunun nfuzu altnda kendisini savunabilmek iin hkmdar seer. Soylular tarafndan hkmdarla getirilen kii bunu halka borlu olana kyasla konumunu muhafaza etmekte daha ok zorlanr. Bunlardan birincisinin etraf, kendisini ona eit gren insanlarla evrilidir ve sonu olarak ne kendi iradesiyle ynetebilir ne de bu ekilde davranabilir; buna karlk ikincisi bulunduu konumda tek basnadr ve evresinde kendisine itaat etmeyi istemeyen hemen hemen kimse yoktur. Bunun yansra, soylularn, bakalarna yaplacak birtakm hakszlklar veya bunlara zarar vermek olmakszn memnun edilmesi imkanszdr; fakat, halkn adalet duygusu

61

soylulara nazaran daha gelimitir. Soylular ezmeyi, halk ise sadece ezilmemeyi ister. Halk hkmdara dman kesildii takdirde, byk bir kitle sz konusu olduu iin hkmdarn kendini korumakta aciz kalaca da bir gerektir; buna karlk soylular sz konusu olduunda, bunlarn says daha az olduundan ii daha kolaydr. Hkmdar daha rahat bir konuma sahiptir. Hkmdarn en kt ihtimalde halktan ekinecei tek husus 'halkn desteini yitirmesi olacaktr, halbuki soylularn kendisine kar herhangi bir eyleme girimelerinden kayglanmaldr. nk bunlar daha ihtiyatl ve becerikli olduklarndan dolay karlarna yarayacak yollar nceden hesaplamay ok iyi renmilerdir ve galip geleceini tahmin ettikleri tarafn yanna gemekte bir an bile tereddt etmezler. Ayrca, hkmdarn birlikte yaamak zorunda olduu halk her zaman ayn kalr ve bunu deitirmesi imkanszdr, ama, soylularn deitirilmesi kolaydr; her gn istediini soylu yapar, istediinden bunu geri alr, soyluluk derecelerini istedii gibi drebilir veya ykseltebilir. Burada baz ayrntlara dikkat etmek yararl olabilir. Soylular arasnda, kaderlerini tamamen hkmdarnkine balam olanlar ve izledikleri tutum itibaryla farkl olduklarn sergileyenler olmak zere bir ayrm yaplmaldr. Bunlardan birincilerinin srtlar svazlanmak ve kendilerine sayg gsterilmelidir, ama bunlarn a gzlle eilimli olmamalarna da dikkat etmek gerekir. Dierlerine gelince, bunlar arasnda tekrar bir ayrma gidilmelidir; eer sz konusu kiiler zayf veya cesaretsiz bir yapda olduklarndan dolay bu ekilde davramyor-larsa ve zellikle de iyi danmanlarsa bunlardan yararlanlabilir, nk bar zamannda hkmdar ereflendirirler ve sava zamannda ise bunlarn ona bir zarar dokunmaz. Ama, kendi ihtirasla-ryla ve belirli amalarla hareket edenlerin hkmdardan ok kendi karlarn dndkleri aikrdr. Bunun iin de hkmdarn onlara dman gzyle bakmas ve bunlara kar tedbirli olmas gere62

kir, nk bunlar zor dnemlerde hi tereddt etmeden onu ykmaya alacaklardr. Nihayet, yukarda akladm hususlardan doacak sonular unlardr. Halkn yardmyla hkmdar olan, halkn dostluunu korumak iin almaldr. Bunu baarmak da olduka kolaydr, nk halkn tek arzusu baskdan uzak yaamaktr. Soylularn yardmyla ve halkn iradesine karn hkmdar olan kiinin ise her eyden evvel halk korumas altna almas yeterli olacaktr. Bylece, hkmdarl halkn yardmyla alan birisine kyasla halktan daha ok sevgi ve ballk grecektir, nk insanlar ktlkten baka bir ey beklemedikleri kiilerden biraz iyilik grdklerinde bunlara daha byk bir minettarlkla balanrlar. Ayrca, hkmdarn nnde halkn sevgisini kazanmak iin bir ok yol vardr. Bu yollar artlara gre farkllk gstereceinden bunlara burada deinmeyeceim. Sadece, bir hkmdarn halkn dostluunu kazanmasnn mutlak bir zorunluluk olduunu aksi takdirde zor gnlerde ihtiya duyaca

bir destekten yoksun kalacan, bir kez daha sizlere tekrarlamakla yetineceim. Sparta hkmdar Nabis, tm Yunan sitelerince ve daha nce birok zaferlere imzasn atm bir Roma ordusu tarafndan kuatma altna alndnda, lkesini ve hkmdarln bu glere kar savunabilmek iin, bu denli byk bir tehlike karsnda kendisini az sayda insana kar gvenceye almas yeterli oldu; ama eer halk karsna alm olsayd, bu asla yeterli olmazd. Yukardaki aklamalarma sakn u atasz ile kar klmasn: "Halk temel alan balkta temel atar". Bu sz, sradan bir kiinin bu tr bir destee gvenerek, dmanlar veya yneticilerin basks karsnda halkn kendisini savunacana inanmas durumunda dorudur; ounlukla bu tr umutlar boa kar. Roma'da Grac-chus'lar ve Floransa'da Giorgio Scali buna gzel bir rnektir. Eer bir hkmdar emretmeyi biliyorsa, yrekli bir kiiyse, kara gnn63

de cesaretini kaybetmiyorsa, alnacak dier tedbirleri de gz ard etmemise ve kararllyla halk ynetmesini biliyorsa, bu tr bir hkmdar hi bir zaman byle hayl krklna uramaz ve halka gvenmekle de son derece salam bir temele dayandn grr. Bu hkmdarlar ancak, sivil bir ynetimi kendilerinin veya yksek idarecilerin araclyla mutlak bir ynetim ekline dntrmeyi istedikleri zaman gerek bir tehlikeyle karlarlar. Ama bu takdirde de, kendilerini daha zayf ve daha ok tehlikeye maruz kalacaklar bir konumda bulacaklardr; nk bu, bundan byle idar birimleri teslim alan ahslarn iradelerine bal olacaklar anlamna gelir ki bu ahslar da zellikle karklk dnemlerinde, hkmdara kar cephe almak veya sadece ona itaat etmemek suretiyle yine hkmdarn nfuzunu kolaylkla ykabilirler. Artk bundan sonra, hkmdarn ynetimi ele geirmeye almas fayda salamayacaktr nk ok ge kalnmtr; halk emirleri idarecilerin azndan duymaya alk olduu iin nemli gnlerde doruca hkmdardan gelecek emirlere uymay istemeyecektir. Aynca, bu kargaann hkm srd dnemlerde gvenebilecei dostlar bulmas da hi kolay olmayacaktr. Falanca bir hkmdar, huzur ortamna ve halkn kendi gcne muhta olduu dnemlere gvenip buna gre davranmakla hataya der. Bu tr zamanlarda herkes onun iin lmeye can at-yordur. lm sadece uzak bir olaslk olarak kald srece herkes bunun iin birbiriyle adeta yarr; ama tehlike annda, halkn desteine ihtiyac olduu zamanlarda hkmdarn evresinde onu savunacak pek az insan kalacaktr. Bunu zaten tecrbe de gsterebilir, ama bu o derece tehlikeli bir tecrbedir ki ikinci defas olmayabilir. Bundan dolay hkmdar biraz dehaya sahipse, halkn her trl koulda ve her zaman halkn kendisine muhta olaca bir ynetim ekli dnmeli ve bunu kurmaldr: Bylece halkn hep kendisine sadk kalmasn temin etmi olur. 64

BLM X Hkmdarlklarn gleri nasl llmeli Szn ettiim deiik hkmdarlklarn incelenmesinde bir hkmdarn gerektiinde mttefik kuvvetlere bavurmadan kendisini kendi kuvvetleriyle koruyabilecek kadar gl olup olmamasna bakmak da nemlidir. Bu noktay daha iyi aydnlatmak iin unu belirteceim ki kendi balarna ayakta kalabilecek olan hkmdarlar saldracak olana kar ordu kurup sava aabilecek kadar yeterli adama ve paraya sahip olan hkmdarlardr. lkesinin bakentine kendisini kapatp dman bekleyen hkmdarn durumu ise tam tersine zcdr. lk ktan daha nce bahsetmitim, ilerde buna tekrar dnme frsatm olacak. kincisine gelince, hkmdarlar oturduklar ehirleri tahkim edip yiyecek depolamalar ve tesinden tasalanmamalar yolunda uyarmaktan baka yapacak ey yoktur, zira eer halkn sevgisini kazanabilmilerse, dediim ve ilerde de yine diyeceim gibi, dnmyorum ki kayglanacaklar bir ey olsun. nsanlar hibir baar prlts gzkmeksizin zor ilere girmeyi sevmezler ve lkesinin bakentini iyi bir savunma durumunda tutup halk tarafndan da nefret edilmeyen bir hkmdara saldrmak hi te ihtiyatl olmaz. Almanya ehirleri engin bir zgrlkten yararlanrlar; topraklar pek az byktr ve imparatora canlan isterse boyun eerler, ne onun ne de bakalarnn kendilerine saldrmasndan korkarlar nk btn ehirler salam surlara, geni hendeklere, toplara ve bir yl yetecek ekilde her trlsnden malzemeye sahiptirler. Dolaysyla bu ehirlerin kuatmas uzun srer ve zahmetli olur. Buna bir de o ehirde ayn kuatma sresince alt tabakay hazineye dokunmadan beslemek iin yedek iler olduunu ekleyin; stelik askeri birlikler dzenli olarak manevralara altrlr ve ynetmelik65

ler bu bakmdan akllca olduklar kadar bunlara skca da uyulur. u halde iyi tahkim edilmi bir bakenti olup halka da sevilen bir hkmdara yle kolay kolay saldrlamaz, nk bu dnyann ileri yle deikendir ki bylesi savunulan bir yerin nnde dmann bir yl tutunmas nerdeyse imkanszdr. Ancak, mal mlk darda olup da bunun yamalandn gren halkn sabr tkenmez mi, maln korumaktaki karna ve bu kadar uzun bir kuatmann skntlarna ramen sevgisi hl srecek midir diye sorulacaktr. Buna u karl vereceim: Hem becerikli, hem de gl bir hkmdar ister halk kuatmann sremeyeceine umutlandrmak suretiyle ister yine halk galip dmann halka hnc olacayla ve zulmyle korkutmak veya ister fazla yksek sesle konuanlar ustaca denetimi altna almak suretiyle olsun bu glklerin kolaylkla stesinden gelecektir. unu da eklemelisiniz ki dman daha girdii ilk anda lkeyi yakp ykar, hem de ehir kendisini savunmaya hazr ve ateliyken. yleyse hkmdar bu bakmdan kaygdan uzak olmaldr, artk i iten getiini ve hibir arenin bulunmadn gren halk gsterdii bu fedakrlk lsnde hkmdarn savunmada daha hrsl olur. nsanlarn, grdkleri iyilik iin olduu kadar gsterdikleri iyilik iin de ballk duyduklarn bilmeyen

var mdr? Btn bunlar beni una inanmaya gtryor ki, bir hkmdar biraz becerikliyse kuatma altndakilerin cesaretini kolayca ayakta tutabilecektir, yeter ki ehir erzaktan ve savunma olanaklarndan yoksun olmasn. 66

BLM XI Ruhban hkmdarlklar^ En son olarak bana geriye, elde tutmas ele geirmesinden daha kolay olan ruhban hkmdarlklardan sz etmek kalyor. Bunun nedeni, ister hakederek ister talihin yardmyla olsun bu ynetim biiminin temelinde eski din kurumlar bulunmaktadr. Bu kurumlar ylesine gldrler ki hkmdar ne ekilde ynetirse ynetsin ayakta durmas fazla zor olmaz. Sadece ruhban hkmdarlardr ki savunmadklar devletleri, ynetmedikleri teb'alar vardr, topraklarna sayg gsterilir, teb'alar bunlarn egemenliklerinden kmay dnmedikleri gibi bunun olanana da sahip deillerdir; ksacas, bu tr devletlerde hkmdarlar iin sadece mutluluk ve gven vardr. Bunlar bizim zayf aklmzn eremeyecei insanst yollarla ynetildiklerinden, benim bundan szetmem kendini beenmiliktir ve cretkrca olur. Bununla birlikte eer bana, Kilise'nin cisman gcnn VI. Alexander'in papalndan bu yana bugn bir Fransz kraln titretip talya'dan kovacak ve hatt Venedikliler'i ezecek ekilde, ki bu dnemden nce bu lkenin sadece mutlak hkmdarlar deil en sradan baronlar en kk senyrleri bile en azndan cismni bakmdan Roma piskoposundan pek az ekinirlerdi, nasl artt sorulacak olursa aktaracam olaylar yeterince bilindii halde buna cevap vermekte hi tereddt etmem. Charles^*) Fransa kral olmadan nce talya'ya girdi, lkenin egemenlii Napoli kral, Papa, Venedikliler, Milano dukas ve Floransallar arasnda paylalmt. Bu hkmdarlarn siyaseti yabanclarn talya'ya girmemesi ve ilerinden herhangi birinin b(*) Kilise Devletleri kastediliyor (.N.) (*) VII. Charles (.N.) 67

ymemesiyle snrlyd. Bunlarn arasnda en ok ekinileni Papa ve Venediklilerdi. Venedikliler'i durdurmak iin dier hepsinin tpk Ferrara savunmasnda olduu gibi bir birlik oluturmas gerekmiti. Papa'ya gelince, ona kar Romal baronlardan yararlanlyordu; bunlar Orsi-niler ve Colonnalar diye iki hizbe blnmlerdi ve anlamazlklarn nerdeyse Papa'nn gz nnde

temizlemek zere elleri srekli kllarnda olurdu, Papalk iteki bu sava durumundan sadece zarar gryordu. Kimi zaman VI. Sixtus gibi bu g ekimelerini bastran papalar kmyor deildi ama papalk sresinin ksal sorunu kknden halletmeye izin vermiyordu. Bu papalarn gayreti bu hiziplerden birini bir mddet iin zayf drmekle snrl kalyordu, zayf dm olann bir sonraki papann dneminde ayaa kalkt grlyordu. te papalk devleti ordularn byle kullanyor, ite ve dta btn itibarn yitiriyordu. VI. Alexander papalk koltuuna oturduunda iler bu durumdayd. Ondan nce gelen veya onu izleyen hibir papa bir papann insanlarla ve parayla neler yapabileceini onun kadar iyi gsteremedi. Franszlar'n talya'ya girmesi dolaysyla ve Valenti-no Dukas vastasyla neler yaptn daha nce syledim; amac elbette ki Kilise'den ziyade Valentino Dukas'n glendirmekti ama Kilise de onun ve olunun lmyle birlikte az yararlanmad bu gten. Alexander'in halefi II. Julius bylece Kilise Devleti'ni btn Romagna'ya yaylm ve Romal baronlarn hiziplerini selefinin beceriklilii ve cesareti sayesinde bitirilmi olarak buldu, yine selefinden para bulma sanatn da renmiti. Julius btn bu konularda VI. Alexander'den ileri gitti. Eldeki topraklara Bologna'y ekledi, Venedikliler'i kendisine zarar vermeyecek bir duruma soktu, Fransizlar talya'dan att: Kendi hsmlarn zenginletirmek 68

iin deil de Kilise iin alan bu papann baars bu derece de daha anl ve daha ereflidir. Julius Orsiniler'i ve Colonnalar' papala geliinde nasl bulduysa yle brakt. Eski ayrlklarn tohumlan onun zamannda da varlklarn srdrmelerine ramen gl bir ynetimin altnda atlayamadlar, ki bu ynetimin akllca siyaseti bu iki sleleyi de kardinallikten uzaklatrmakt. Selefinin zamanna dek sren ve Kilise'yi blen anlamazlklarn kkn kurutmak oldu bu; nk bu kardinaller hiziplerden birinin veya dierinin senyrlerinin katlmak zorunda kaldklar hem iteki hem dtaki karklklar krklemek iin grevlerinin onlara salad itibar ve nfuzu kullanyorlard, yle ki, baronlarn arasndaki uyumazln bunlarn ihtirasndan kaynaklandn sylemek doru olur. u halde bugnk papa Kilise'yi gcnn doruunda bulmutur. Ancak, Alexander ve Julius Kilise'yi cesaretleriyle gl klmlarsa da herey bizi una umutlandryor ki X. Leo da bu eseri iyilii ve dier binbir deerli meziyetleriyle taclandracaktr. 69

BLM XII Ordular ve paral askerler ka trldr

imdiye kadar eitli krallklarn niteliklerinden ayrntl bir biimde bahsettim: Bunlardan bazlarnda huzursuzluun veya iyiliin nedenlerini inceledim; bunlar elde etmek veya kprumak iin bir ounun kulland vastalar gsterdim. Sra, bu krallklar saldr ve savunma alarndan incelemeye geldi. Bir hkmdarn ynetimini salam temellere dayandrmasnn ne kadar nemli olduunu nk bu olmadan devrilip gideceini daha nce belirtmitim. ster eski, ister yeni, ister karma olsun her devletin esas alaca temeller, iyi kanunlar ve iyi silahlardr. yi silahlarn olmad yerde iyi kanunlar olmayaca iin ve bunun tersine, iyi silahlarn olduu yerde de iyi kanunlar olaca iin burada sadece silahlardan bahsetmeyi uygun gryorum. Bir hkmdarn devletini savunmas iin kullanabilecei ordu ya kendisine aittir, ya paraldr, ya yardmc bir ordudur ya da karmadr; paral ve yardmc ordular fayda salamadklar gibi tehlike de arz ederler. Kuvvetini sadece paral askerlerden alan hkmdar, hi bir zaman gvenlikte ve huzurlu olamayacaktr, nk bu tr ordular arasnda birlik yoktur; ihtirasl, disiplinsiz, sadakatsizdirler ve dostlara kar yiit, dmana kar korkak kesilirler. Bunlarda ne Tanr korkusu ne de insanlara kar iyi niyet bulunur. Hkmdar ancak, dman saldrsn erteleyebildii mddete yok olmaktan kurtulabilecektir. Bar zamannda bu ordular tarafndan ve sava zamannda da dmanlar tarafndan soyulacaktr. Bunun nedeni, bu tr askerlerin hi bir hissi ba olmadan sadece az bir aylk karlnda silah tamay kabul etmi olmalardr. Bu tr bir para ise phesiz altklar kii iin lmeye karar vermelerini salamaz. Sava olmadka asker olmaktan haz alrlar, ama sava kt anda da sadece sava alannda kamay ve firar 70

etmeyi bilirler. Bunun doruluunu kantlamaksa fazla zor deildir. Gerekten de talya'nn gnmzdeki yknts, uzun seneler boyunca paral ordulara bel balamasndan kaynaklanr. Bunlar balangta bir takm baarlar gstermilerse de sadece kendi aralarnda cesaret rnekleri vermilerdir. Gerek yzleri yabanclar karsnda ortaya kmtr. Bylece, Fransa kral VIII. Charles talya'y kolaylkla ve "elinde tebeirle''^1) zaptedebilmitir; bunun nedeninin gnahlarmz olduunu syleyen kimse haklyd.^2) Ama bu gnahlar onun dndklerinden deil de yukarda akladm hususlardan kaynaklanyordu. stelik bu gnahlar hkmdarlar tarafndan ilenmiti, ve bunun bedelini deyen de yine onlar oldu. Bu tr ordularn sebep olaca ktlkleri belirgin bir biimde gstermek istiyorum: Paral askerlerin komutanlar ya iyi savadrlar ya da deildirler. Eer iyi savalarsa kendilerine g-venilemez, nk onlar kullanan hkmdar veya onun iradesine ramen bakalarn ezerek kendi byklklerinin peindedirler. Eer iyi sava deillerse, bunlardan yararlanan kimse ksa srede bozguna urar. Dier tm komutanlarn paral asker olsun olmasn, benzer bir tutum iinde olacaklarna dair itiraz da yle cevaplayacam: Sava ya bir hkmdar ya da bir cumhuriyet tarafndan yrtlr; hkmdarn bizzat kendisinin

gidip komutanlk grevlerini yrtmesi gerektii gibi cumhuriyetin de bu mevkiye kendi vatandan getirmesi gerekir. Eer bu kiinin yeteneksiz olduu grlrse bunu deitirmesi, ve yetenekli olduu takdirdeyse yetkilerini ama1) Bunu VI Alexander sylemitir; Kral Charles'a klalamadan sorumlu askere denden daha fazla i dmemiti: Kaplan tebeirle iaretlemek. 2) Burada sz konusu olan Savonarola'dur. Floransallar'n urad felketlerin bunlarn gnahlarndan kaynaklandn sylemiti. (Franszcas'ndak .N.) 71

mas iin yasalarla bunu snrlamas gerekir. Sadece kendi gleriyle savaan hkmdarlar ve cumhuriyetlerin byk baar elde ettikleri ve paral ordularn ise zarar vermekten baka bir ie yaramadklar tecrbeyle sabitlenmitir. Ayrca, ordularnda kendi askerlerini kullanan bir cumhuriyetin, yabanc askerlerden yararlanan bir cumhuriyete kyasla, kendi komutanna boyun emeye kar daha iyi korunduu da kantlanmtr. Uzun alar boyunca Roma ve Sparta kendi ordularyla ve zgr yaadlar; tm vatandatan asker olan svire de zgr yayor. Paral ordulara gelince, bunlara Antik a'dan Kartacal-lar' rnek verebiliriz. Kartacallar, Romallar'a kar verdikleri ilk savatan sonra, komutanlar Kartacal olmasna ramen kendi paral askerlerinin boyunduruuna girecek noktaya geldiler. Bundan baka Epaminondas'n lmnden sonra Tebaililer ordularnn komutasn Makedonyal Filip'e teslim ettiler ve bu hkmdar da kazanlan zaferi Tebaililer'i egemenliine almak iin kulland. amzdan bir rnek vermek gerekirse, Milanolular Duka Filippo Visconti ldnde Venedikliler'le sava halindeydiler ve Francesco Sforza'y kendi hesaplarna tuttular: O ise Carava-ggio'da yendii dmanlarla kendisini para karlnda hizmetlerine alm olan ayn Milanolular'a kar birlik oldu. Sz konusu Sforza'nn babas, Napoli kraliesi Giovan-na'nn hizmetindeyken birdenbire onu ordusuz ve yzst brakmt, yle ki, kralie kraliyetini kaybetmemek iin Aragon Kral'nn kollarna atlmak zorunda kald. Eer Venedikliler ve Floransallar'n bu tr ordular kullanmalarna ramen devletlerini genilettii ve komutanlarnn da onlara ihanet etmek yerine onlar savunduuna dair gelecek itirazlara cevabm u ekilde olacaktr: Floransallar bunu iyi anslarna borluydular, nk yetenekli ve dolaysyla ekinmelerini gerekti72

recek ordu komutanlarndan bir ksm savatan galip kamad, bir ksm engellerle karlat ve dierleri de ihtiraslarn baka alanlara yneltti. Baarl olamam komutanlardan biri de Giovanni Acu-to'dur ve baarl olamad iin de ball tecrbe konusu olamamtr; zaten zaferi kazanm olsayd, Floransallar'n onun buyruu altna girecekleri de inkar edilemez. Sforza ve Braccio'lar ise birbirlerine rakiptiler; bu yzden de birbirleri iin engelleyici oldular. Nihayet, Francesco Sforza ve Braccio ihtiraslarn, biri Lombardia dieriyse Kilise ve Napoli Krall olmak zere baka taraflara ynlendirdiler. Ve imdi gnmzn olaylarna dnelim: Floransallar, yetenek sahibi olan ve sradan vatandaken byk ne kavuan Paolo Vitelli'yi general olarak hizmetlerine almlard. Bu generalin Piza'y ele geirmeyi baard takdirde Floransallar'n onun emrine girmi olacan kimse yadsyamaz; nk kendisi dman tarafna getii takdirde hibir tutunacak dallar kalmayacakt ve grevini srdrmesine izin verdikleri tak-dirdeyse onun isteklerine boyun emek zorunda kalacaklard. Venedikliler'e gelince, bunlarn kaydettikleri aamalar dikkatlice gzlendiinde, kendi balarna savatklar srece hayrl ve muzaffer bir "biimde ilerini yrttkleri grlr: ite kara savalar balayana dek durumlar buydu. lk dnemlerde soylular ve halktan silahlanm olanlar savard; ama kara savalarna baladklar andan itibaren, bu eski erdemlerini brakp talya'daki alkanl izlemeye baladlar. nceleri, esas itibaryla sahip olduklar kara paras kk ve nleri de byk olduundan, komutanlarndan fazla ekinmeleri gerekmiyordu. Ancak, devletleri geniledike ok gemeden Carmagnola'yla hatalarn anladlar: Bunun komutanl dneminde Milano Dukas'na kar parlak zaferler ka73

zandklarmdan dolay onun deerini anlamlar, ama te yandan da, onun savatan soumu olduunu grp o yaad mddete artk kazanamayacaklarn anladlar; nk elde ettiklerini kaybetme korkusuyla ne onu skartaya karmay istiyorlar ne de bunu yapabiliyorlard. Bundan dolay, gvenliklerini salamak iin onu ldrmek zorunda kaldlar. Bundan sonra, Bartolomeo da Berga-mo, Ruberto da San Severine, Pittigliano Kontu ve dier benzer komutanlara sahip oldular. Ancak, bunlarn zaferlerinden korkacaklar yerde, rnein Venedikliler'e sekizyz yllk emein meyvesini bir gnde kaybettiren Vaila gibi, yenilgilerinden korkar oldular; nk bu ordularla kaydedilen gelimeler ar, ge ve zayf olur, kayplar ise abuk ve artcdr. Paral ordularn senelerdir hkm srd talya'dan rnekler verdiime gre, bunu en bandan anlatacam; bu sistemin kk ve ilerleyii bilindike aresi de daha iyi bulunur.

Son dnemlerde, imparatorluun talya dna itilip, Pa-pa'nn cisman kudretinin daha da artmasyla talya pek ok devlete blnd. Gerekten de birok byk kent, imparatorluun korumas altnda kendilerini bask altnda tutan soylulara kar silahlandlar ve itibarn daha da glendirmeye alan Kilise'nin de yardmyla bamszlklarn kazandlar. Birok kentte, buralarda halktan baz kiilerin hkmdar olmasyla egemenlik gaspedilmi ya da elde edilmi oldu. Sonu itibaryla, talya'nn byk bir ksm Kilise'nin veya birka cumhuriyetin egemenlii altna girdi; rahipler ve sradan vatandalar silh kullanmaktan aciz olduklarndan parayla tutulmu yabanc askerleri kullanmaya baladlar. Bu tr birliklere rabet etme ilk kez Romagna'dan Albergio da Co-mo'yla oldu: Dnemlerinde talya'ya egemen olan Braccio ve Sforza da dier biroklar gibi onun yannda yetitiler, bunlar da gnmze dein bu tr ordularn komutanln stlenen dierleri izledi; sz konusu askerlerin kahramanlklarndan bu anssz lke-74

nin payna den, VIII. Charles tarafndan istilaya uramak, XII. Louis tarafndan yamalanmak, Ferdinando'nun zulmne ve svireliler'in hakaretine uramak oldu. Bu komutanlarn kendilerine saygnlk kazandrmak iin yaptklar ey piyadeyi ktlemek oldu; nk, bir yandan snrl saydaki piyadeler kendilerine hibir itibar kazandrmyor, te yandan da kendilerine ait devletleri olmad ve sadece kendi sanatlaryla yaadklar iin ok sayda piyadeyi besleyecek gleri de bulunmuyordu. Bylece sadece svari birliiyle yetindiler, bunlarn sayca ok az olmas bile iyi kazanmalarn salyor ve kendilerine saygnlk veriyordu. ler o hale geldi ki, yirmibin kiilik bir ordunun iinde ikibin piyade askeri bulunmaz oldu. Bunun yansra, bu komutanlar her trl areye bavurup kendilerini ve askerlerini yorgunluk ve tehlikelerden korumaya alyorlard: atmada karlarmdakileri ldrmyorlar sadece esir almakla yetiniyorlard ve bunlar da fidyesiz geri gnderiyorlard; bir yeri kuattklar takdirde gece saldrs dzenlemiyorlard; te yandan kuatma altndakiler de karanlktan yararlanp baskn yapmazlard. Ordughlarnn evresinde ne siper kazarlar ne de sivri ulu kazk duvarlar dikerlerdi ve kn kesinlikle sefere kmazlard: Tm bunlar onlarn askeri disiplini dahilindeydi ve bu dzeni tehlikelerden ve zahmetten kanmak iin mahsus dnmlerdi, ama bununla da talya'y klelie ve haysiyetsizlie^1) srklediler. 1) Machiavelli, Sava Sanat almasnn I. ve II. ciltlerinde, paral ordulann yerme ulusal ordularn kullanlmas dncesini tekrar ele alm ve bunu ayrntl bir biimde gelitirmitir. (Franszcas'ndak .N.) 75

kilmek istemedi; ite Yunanistan'n dinsizlere boyun emesine yol aan da bu talihsiz karar oldu.

Kendinizi kazanamayacak kadar gsz m klmak istiyorsunuz? yleyse, paral askerlerden ok daha tehlikeli olan yardmc ordular kullann, gerekten de bu sonuncularla sonunuzu kolayca hazrlam olursunuz. nk bu kuvvetler sizden bakasnn emrinde olmada birliktirler ve zaten byle de yetitirilmilerdir. Paral askerlerin ise size kar gelmeleri ve galip geldikten sonra sizi ykmalar iin daha fazla zamana ve daha byk frsatlara ihtiyalar vardr: Bunlar kesinlikle birlik iinde deildirler, nk bunlar toplam olan ve paralarn deyen sizsinizdir. Bundan dolay da, balarna getirdiiniz komutan kim olursa olsun bunlarn zerinde hakimiyet kurup onlar hemen size kar kkrtmas imknszdr. Ksacas, paral askerlerin alaklndan, yardmc ordu-larnsa cesaretinden korkmak gerekir. Bu nedenle de, akll hkmdarlar bu iki tr orduyu kullanmay her zaman reddetmi, bakalarnn ordularyla galip gelmektense kendi ordularyla yenilmeyi her zaman tercih etmilerdir ve yabanc kuvvete borlu olacaklar zaferleri de hibir surette gerek bir zafer olarak kabul etmezler. Burada yine Cesare Borga ve bunun benimsedii davran biiminden sz etmeden geemeyeceim. Bu duka Romagna'ya sadece Fransz askerlerinden oluan yardmc kuvvetlerle girdi ve bunlarla Imola ve Furli'yi ele geirdi; ama ok gemeden bunlarn gvenilir olmadna karar vererek, daha az zararl bulduu paral askerlere bavurdu. Buna gre de Orsini ve Vitelliler'i hizmetine ald. Bunlarn da istikrarsz, sadakatsiz ve tehlikeli olduklarn grnce bunlar da ortadan kaldrp, bundan byle sadece kendi kuvvetlerine bavurma yolunu seti. Bu deiik yapdaki ordular arasndaki fark, Dka'nn Orsini ve Viteliler'e dayand zaman sahip olduu nle sadece kendisi ve kendi askerlerine gvendii zaman edindii n karlatrld77

BOLUM XIII . Yardmc, karma ve ulusal ordular Yararsz olduunu sylediim ordulardan biri de yardmc ordulardr; bunlar bir devletin kendisine yardm ve savunma iin ard gl bir devletin kuvvetleridir. rnein, son birka yl iinde II. Julius'un Ferrara'ya kar paral askerleri kullanp ac bir tecrbe edindikten sonra, spanya kral Ferdinando'ya bavurup onun kendisine ordularyla yardm etmesini istemi ve bylece yardmc ordulara bavurmutur. Bu tr ordular, kendileri iin yararl olabilirler, fakat bunlar aran tarafa her zaman zarar verirler; nk bu ordular yenildikleri takdirde, onlar aran taraf da kaybeder, kazandklar takdir-deyse onlar aran taraf bullarn boyunduruu altna girer. Eski alarda buna rnek oluturacak pek ok olay meydana gelmitir, ama biz yakn tarihimizde cereyan eden II. Julius rneini vermekle yetinelim. Ferrara'y ele geirmek iin, phesiz en olmayacak biimde kendisini bir yabancnn kollarna att. Bu dncesizliinin cezasn ekmemeyi, ansnn ona yardm etmesine ve u beklenmedik olayn meydana gelmesine borludur: Yardmc kuvvetler Ra-venna'da yenik dtkten sonra, hi hesapta yokken svireliler ortaya karak galip gelen orduyu kovalad; bylece ne dmanlarna, ne de yardmc kuvvetlere tutsak dmemi oldu, nk bunlar da ancak bakalarnn silahyla galip gelebilmiti.

Floransallar ordusuz kaldklarndan dolay, onbin paral Fransz askerini ele geirmek istedikleri Piza'ya gnderdiler ve bylece de o gne kadar hi yaamadklar bir tehlikeyle kar karya kaldlar. Dmanlarna kar koymak iin Konstantinapolis imparatoru Yunanistan'a onbin Trk getirdi ve bunlar sava bittii halde e76

altrd ki, onlarsz sava kazanamayacaklar dncesine kapldlar. Sonuta Franszlar svireliler'in karsnda tutunamyor ve svireliler olmadan da hi bir orduya kar kamyorlar. Bundan dolay Fransz ordular gnmzde karma bir yapya sahiptir, dier bir deyile bunlarn bir ksm ise paral askerlerden bir ksmysa ulusal ordudan oluur; bu bileim, tamamen paral veya tamamen yardmc ordulardan phesiz daha iyidir, ama sadece ulusal birimlerin yer alaca ordularn deerinde deildir. VII. Charles'm kurduu dzen korunmu ve iyiletirilmi olsayd Fransa yenilmez bir lke olacakt. Ancak, o zayf insani ihtiyat duygusu grnteki iyiye yenik der, ki zehir hep altta gizlidir ve zayflamann ardndaki verem hastalnda olduu gibi sonradan kendisini gsterir. Kty ancak herkesin gzne arptnda gren hkmdar, ok az kiiye bahedilmi bu yetenekten mahrumdur demektir. Roma mparatorluu'nn knn ana nedeni aranacak olursa, bunun, Gotlar paral asker olarak orduya alnmas olduu grlr. Gerekten de bundan sonradr ki Roma'nn kendi birliklerinin gc kesildi; yle ki, bunlarn deerlerinden kaybetmeleri barbarlarn lehine dnyordu. Sonu olarak unu karyorum ki, bir hkmdar kendisine ait kuvvetlere sahip deilse gvenlikte de deildir. Hasm karsnda kendisini savunmasz bulur, yazgs tmden talihine baldr. Bilge kiilerin de hep dnd ve syledii gibi, "kendi gcmze dayal olmayan bir iktidardan daha dayanksz daha geici baka hibir ey yoktur." Ben zaten hkmdarn "kendi kuvvetleri" olarak yine hkmdarn yurttalarndan, teb'asndan veya sdk bendelerinden oluan kuvvetleri kastediyorum. Btn dierleri paral veya yardmc kuvvetlerdir. Bu z kuvvetlere nasl sahip olunacann yolu ve ekli, 79

mda kolayca grlebilir; sz konusu ikinci dnemde hreti giderek artm ve kendi ordusunun mutlak hakimi olduu dnemde baka hibir zaman elde edemeyecei kadar byk saygnlk kazanmtr. talya'nn yakn tarihinden verdiim rneklerle konuyu snrlamak isterdim, ama daha nce bahsettiim Siracusa'l Hieron hususuna deinmeden geemeyeceim. Siracusallar tarafndan ordunun bana getirilen Hieron

paral askerlerin, ki bunlarn efleri bizim talya'daki "condottieri"leri andryordu, faydaszln anlamakta fazla gecikmedi. Bu efleri ne muhafaza edebileceini ne de atabileceini anlaynca, hepsini kltan geirmeyi uygun buldu; bundan sonra da savalara bakalarnn ordularyla deil kendi ordularyla katld. Eski Ahit'te bulunan ve bu konuya ilikin bir rnek olarak grlebilecek bir kiiyi de size hatrlatmama izin verin. Davut, s-railliler'e bask yapan Filistinli Goliath'la savamak isteyince, a-ul onu cesaretlendirmek iin kendi silahlarn verdi; Davut bunlar kuandktan sonra bunlarn kendisine uygun olmadn, dmana kar sadece kendi ba ve sapanyla savamak istediini syledi. Gerekten de bakasnn silah ya stnzden der ya size arlk yapar ya da sizi rahatsz eder. KI.Louis'nin babas VII. Charles ve cesaretiyle ngilizleri Fransa'dan attktan sonra kendisine ait kuvvetlere sahip olmann zorunluluunu kavrad ve kraliyetinde piyade ve svari birlikleri oluturdu. Bundan sonra olu Louis, piyade birliklerini datarak svire'den paral asker almaya balad; ama yapt bu hata ve bunu izleyen dierleri, Fransa'nn karlat tehlikelerin nedeni de, grdmz gibi bu oldu. Gerekten de svireliler'i bu ekilde onurlandrarak kendi ordularn ortadan kaldrm oldu: lk bata piyade birliini tamamen yok etti; svarilerini de yabanc birliklere baml kld; bunlar svireliler'le birlikte savamaya o kadar 78

a dayankl klaca gibi deiik yrelerin doal koullarn yani dalarn yksekliini, vadilerin dorultusuna, ovalarn enginliini, nehirlerin mizacn, bataklklarn zelliklerini retecektir, ki btn bunlara en yksek dikkati vermek zorundadr. Bunu yapmakla iki adan yarar salar: lki, kendi lkesini daha iyi tanyacadan savunmasn da daha iyi yapabilecektir; ikincisi, bir blgeyi iyi tanmak zorunlu kalndnda bir dierini tanmay kolaylatrr, rnein Toscana'nn da, vadi ve ovalaryla dierlerininkiler arasnda byk benzerlik vardr. Bir de u var ki, byle bilgilere sahip olmayan bir hkmdar bir kumandanda olmas gereken zelliklerden en nemli birine sahip deil demektir; nk bir kumandan bu sayede dmana ak verdirir, ordugh kurar, birliklerinin yryn ynetir, bir arpma iin mevzilerini dzenler, daha elverili bir kuatma yapar. Akhallar'n hkmdar Filipomene hakknda tarihilerin zellikle yapt vg, onun tm dncelerini sadece sava sanat zerinde younlatrmas hususundayd; yle ki, arkadalaryla lkede yolculuk yapt sralarda, sk sk yolda durup onlara sorular sorar ve bunlar zmeye urarm. rnein, bu sorular "Eer dman u tepede ve biz de burada olsaydk, hangi taraf daha avantajl bir konuma sahip olurdu? Oraya gvenliimizi ve kendi ordumuzun dzenini bozmadan nasl ulaabilirdik? ekilerek savamak zorunda kalsaydk ne yapabilirdik? Eer dmann kendisi ekilerek savasayd, onlar nasl izleyebilirdik?" trnden sorulard. Bylece, onlarla birlikte dolarken, savata meydana gelebilecek eitli olaylar hakknda bilgi sahibi olur, karlkl gr alveriinde bulunur ve bunlara eitli mantkl aklamalar getirir-mi. Bu konuya srekli bir biimde dikkatini younlatrmas sayesinde de, ordularn ynetirken annda zemeyecei hi bir sorunla karlamazd.

Zihin altrmalarna gelince, hkmdar tarih okumal ve 82

nl kiilerin hareketlerini, bunlarn savataki tutumlarn incelemeli, kazandklar zaferlerin ve yenilgilerin nedenlerini aramal ve bylece neleri rnek almas ve nelerden de kanmas gerektiini incelemelidir. zellikle de birok byk ahsiyetin yapt gibi ok nl birka eski a kahramann rnek alp bunlarn hareketlerini ve tmden gidiatlarn her zaman gz nnde bulundurmal ve bunlar izleyecei kurallar olarak benimsemelidir. rnein, Byk skender'in Akhilleus'u, Sezar'n ise skender'i ve Afrikal Scipio'nun Keyhsrev'i rnek aldklar sylenir. Gerekten de, Ksenophon'un Siropedi adl eserinden Keyhsrev'in yaamn okuyan herkes Scipio'nun Keyhsrev'i nasl rnek aldn bunun ona ne kadar byk bir n kazandrdn ve dahas Ksenophon'un Keyhsrev hakknda yapt drstlk, nezaket, insanlk ve cmertlik hususlarndaki betimlemelere ne kadar uygun dtn grecektir. te akll hkmdarn izleyecei yol budur. Bar zamann da boa harcamaz ve talihinin ters dnebilecei gnlere kendini hazrlar; yle ki, kt gnlerinde zorluklara kar koyacak gc kendinde bulur. 83

bahsetme frsat bulduum saptamalar zerinde dnld takdirde, kolaylk bulunabilecektir. Byk skender'in babas Filip'in; dier bir dolu hkmdar ve cumhuriyetin ulusal birlikleri nasl seip oluturabildikleri de grlecektir. Ben, bu rneklerden renilecek bilgiye gveniyorum. 80

BLM XIV Ordusu konusunda bir hkmdarn grevleri Sava ve savala ilgili kural ve kurumlar, bir hkmdarn kafasnda ve uygulamasnda olmas gereken tek eydir, hatt iinin bu olmas yerinde olur; yneten kiinin gerek meslei budur, yle ki bu sayede doutan hkmdarlar yerlerinde tutunabilir, sradan vatandalar da ou kez hkmdarla ykselebilir. Silah savsaklayp, kendisini sefahatin rahatlna veren hkmdarlarn devletlerini kaybettikleri grlr. Sava sanatndan nefret etmek ykma giden ilk admsa bu sanata mkemmelen sahip olmak da iktidara ykselmenin yoludur. Francesco Sforza mesleinin askerlik olmas sayesinde sradan biriyken Milano Dukas oldu. Oullan da bu meslekteki zorluklardan ve yorgunluktan ekindiklerinden dolay dukayken sradan kiiler oldular.

Bir hkmdar iin can skc bir de u sonu olur ki, askerlik cahili olmasnn yansra hor da grlr; aada da syleyeceim gibi, her eyden nce byle bir utantan kendisini saknmak zorundadr. Aslnda byle bir hkmdar silahsz bir adam gibidir ve silahsz biriyle silh biri arasnda mthi bir dengesizlik vardr. Silahl olann silhsza kendi rzasyla itaat etmesi mantksz olaca gibi silahsz bir efendinin silahl hizmetkrlar arasnda hibir zaman gvenlikte olamayaca da aktr. Biri; kuku iindedir tekiler de incinen gururlarnn kurbandr; birbirlerine kar byle duygular besleyenler birarada pek iyi yaayamazlar. Sava sanatndan bir nebze bile bir ey anlamayan bir hkmdar askerlerinden sayg grebilir mi ve bu hkmdar bu askerlere gvenebilir mi? yleyse kendisini btnyle bu sanata vermeli ve bar zaman da esasen bununla uramaldr. Bunu da iki ekilde gerekletirebilir, yani zihnen ve bedenen. Bedenen ilk olarak birliklerine sk talim yaptrmal ikinci olarak da kendisini ava vermelidir. Bu onu yorgunlu81

biri imansz, dieri szne sadktr; biri kadnms ve korkak bir dieri kararl ve yreklidir; kimi kalender kimi ise kibirlidir; biri sefih dieri namusludur; kimi mert, kimi hilebazdr; kimi acmasz, kimisi becerikli; kimi arbal, kimi uan; kimi dindar kimi dinsizdir. Yukarda belirttiim tm iyi niteliklerin bir hkmdarda toplanmas phesiz herkesi mutlu ederdi. Ancak, insann doas gerei bunun mmkn olmamasndan dolay, en azndan, hkmdarn kendisini yerinden edecek kusurlarndan kanacak derecede temkinli olmas gerekir. Dier kusurlara gelince, bunlardan kana-biliyorsa kansn, ama kanamyorsa da fazla tasalanmasna gerek yoktur; htt konumunu korumasna yardmc olan baz kusurlarndan dolay gelecek sitemlere de aldr etmemelidir, nk her ynyle ele alndnda, erdem olarak grlen baz niteliklerin hkmdarn sonunu hazrlad, kusur olarak kabul edilen bazlarnn da, hkmdarn gvenliini ve iyiliini salad grlr. 85

BLM XV nsanlar ve zellikle hkmdarlar hangi ilerden dolay vlrler ve yerilirler. imdi de bir hkmdarn teb'asna ve dostlarna kar nasl davranmas gerektiini grelim. Bu konuyu daha nce inceleyen o kadar ok yazar oldu ki, benim bunu allmn dnda farkl bir biimde tekrar ele alarak incelememin, kendini beenmilik saylmas mmkndr. Ancak, beni okuyanlara faydal olmay amaladmdan bo hayallerle uramaktansa olaylar gereki bir bak asyla deerlendirmek bana doru geliyor. Pek oklar, ne grlm ne de duyulmu cumhuriyetler ve krallklar hayal etmilerdir. Peki, bu cumhuriyet ve krallklar neye yarar? Bunlarn

yaanan biimleriyle yaanlmas gerekenleri arasnda o kadar byk fark var ki, yaanlmas gerekeni incelemek insana, varln korumaktan ziyade yok olmay retir; ve her zaman iyi bir insan olarak tannmay isteyen kii kt insanlarn arasnda yok olmaya mahkumdur. Bu nedenle de, varln srdrmek isteyen bir hkmdarn her zaman iyi olmamay renmesi, duruma gre iyi veya kt olmay bilmesi gerekir. Bylece hkmdarlarn grevlerine ilikin tasarlanan her trl unsuru bir yana itip sadece gereklere bal kalarak unu diyebilirim ki,'kim olursa olsun bir insandan ve zellikle de gz nnde olduklar iin bir hkmdardan sz edildiinde, bunlara kiisel bir nitelik olarak aada belirttiim zelliklerden biri yaktrlr ve buna gre de sz konusu kii vlr veya ayplanr: rnein, kimi cmert, kimi de cimridir (Burada bir Toscana deyimi kullanyorum, zira, bizde avaro gz doymaz vurguncu anlamndadr, oysa biz maln harcamaktan kanana misero deriz); biri iyiliksever, dieriyse agzldr; kimi gaddar, kimisi merhametlidir; 84

BOLUM XVI Cmertlik ve cimrilik zerine rneklerde bahsettiimiz bu ilk iki nitelii ele alacak olursak, bir hkmdar iin cmert olarak tannmann iyi olduunu syleyeceim; ama, cmertliin hkmdara hibir yarar getirmeden sadece kendisine zarar getirmesi de olasdr, nk saduyulu ve ll davrand takdirde pek az tannacak pek az grlt koparacaktr, hatta bu hkmdar kendisinden tam tersi bir biimde sz edilmesini nleyemeyecektir. Bir hkmdar, insanlar arasnda cmert olarak n salmay istiyorsa, kesinlikle hibir gsteriten kanmamaldr; bu da onu btesini bu tr harcamalarla tketmek zorunda brakacaktr. Bunun sonucunda da, kazand n korumak iin halka son derece ar vergiler yklemek, onlarn mallarna el koymak ve ksaca para kazanmak iin her trl yola bavurmak zorunda kalr. Bylece, teb'asnn nefretini kazanacak ve yoksul dt lde de saygnl azalacaktr. Cmertliiyle pek az insan honut klp, ok sayda kiinin tepkisini ektiinden dolay en kk kargaa bile onun iin nem tayacak en ufak bir yenilgi durumunu tehlikeye sokacaktr. Hkmdar hatasn anlayp tavrn deitirmeye kalktnda ise adnn cimriye ktn grecektir. Demek ki hkmdar nam salaca biimdeki bir cmertlii zc bir duruma dmeden gerekletiremeyeceine gre bu cmertlikte biraz olsun ihtiyatlysa cimri damgasndan kayglanmaz, nk zaman getike gitgide cmert sfatn kazanacaktr. Gerekten de, tutumluluu sayesinde gelirinin ona yetip, bu geliri de, ister dmanlarna kar kendisini savunmay ister gerekli ilere olsun, halk tekrar tekrar vergilendirmeden hazrda kulland grldnde, elinden bir ey alnmayan ounluktaki halk tarafndan cmert olarak anlacaktr; onu cimrilikle sulayacak olanlar da 86

onun ltfundan payna deni alamayan o pek az saydaki kii olacaktr. Gnmzde byk ilerin cimri diye anlan hkmdarlarca baarldn gryoruz; dierlerinin hepsi snp gitti. Papa II. Ju-lius'un papalk iin ok iyi bir cmert lakab oldu, ama sonrasnda bunu srdrmeyi hi dnmedi, nk kafasnda Fransa kralyla savamak vard. stelik savat da; ne bunda ne de dier savalarnda ek vergiler koymad zira deimez tutumluluu sayesinde elindekiler btn harcamalar karlyordu. Eer bugnk spanya Kral da cmert olarak anlm olsayd, bu kadar ii ne dnebilir ne de gerekletirebilirdi. Kendisini savunabilmek iin teb'sn soymak zorunda kalmamay, yoksul ve itibarsz dmemeyi agzllk korkusundan isteyen bir hkmdar cimri lkabndan pek ekinmemelidir, nk hkmdar kalmasn salayan kusurlardan biri de budur. Ama eer, Sezar cmertliiyle imparator oldu ve ayn cmert lkab pek oklarn da en yksek mevkilere ykseltti denecek buna cevabm udur: ya zaten hkmdarsnzdr ya da hkmdar olma yolundasnzdr. yle ki; ilkinde cmertlik zarar getirir, ikincisindeyse zorunlu olarak byle anlmalsmz. Sezar'in durumu da bu ikincisidir. Roma'nn en yksek mevkisini istiyordu. Bunu elde etmi olmann ardndan eer daha uzun yaasayd ve harcamalarn hafifletmeseydi, imparatorluu bizzat o kertirdi. Ama eer srarla hl, birok hkmdarn ok cmert olarak anldklar halde yine de hkmdar kaldklar ve ordularyla byk iler baardklar sylenecekse unu derim: Bir hkmdar ya kendi kesesinden, ya teb'smnkinden ya da bakalarnn kesesinden harcar; ilk durumda tutumlu olmak zorundadr, dier iki durumda da cmert olmay bilecektir. Gerekten de ordusuyla fetihlere kan, ganimet, yama ve harala yaayan, bakasnn servetinden harcayan hkmdar c87

mert olmak zorundadr, yoksa asker oriu izlemez. stelik ne kendisine ne de teb'asna ait olmayan eylerde eli ak olmasna bir engel de yoktur. Keyhsrev, Sezar ve Byk skender de byle yaptlar. Bakasnn servetinden datan hkmdar, itibarnn dmesinden korkmamaldr, bu tam tersine itibarn artrr; ona zarar verecek tek ey kendi malmdaki israfdr. Sonuta, cmertlik kadar kendi kendisini tketen baka bir meziyet de yoktur, cmert olduka yle olma gcn kaybedersin: yoksul, kmsenen biri, ya da agzl ve iren biri olursun. Kmsenme ve nefret, bir hkmdarn kendisini koruyaca en nemli tehlikeli sonulardr ki cmertlik kesinkes bunlardan hem birine hem tekine gtrr. Cimri lakabna engel olacam derken, hem kmseme hem de nefret uyandran agzl sfatna ister istemez maruz kalma durumuna dmek yerine, nefret ekmek-sizin sadece kmsemeyle karlanan ayn cimri lakabyla anlmay kabullenmek daha akllca olur.

BLM xvn Zalimlik ve merhamet zerine, sevilmek mi yoksa korkulmak m daha iyi olacaktr? Yukarda belirttiim zellikler zerinden devam ediyorum; diyebilirim ki, her hkmdar zalim olarak deil de merhametli olarak anlmay istemelidir. Bununla birlikte merhametini yerinde kullanmaya zen gstermelidir. Cesare Borgia iin zalim derlerdi, ama zalimli| Romagna'da yeniden birlik ve dzen getirdi, huzur ve asayi salad. Olanlar iyi tartacak olursak, Cesare Borgia, zalimlikle sulanmamak iin Pistoia kentinin yklmasna seyirci kalan Floransahlar'dan daha merhametliydi denebilir. Demek ki hkmdar, teb'asnn kirlii ve sadakati sz konusu olduunda zalimlikle sulanmaktan hi de korkmamaldr. Bir para sertlik sizi, ar merhametleriyle cinayetlerin ve yamalarn izleyecei kargaalarn kmasn olanak tanyanlardar daha merhametli yapar; zira bu kargaalar btn bir topluma zarar verir, oysa hkmdarn buyurduu sertlikler kiiler zerinedir. zellikle de yeni bir hkmdar zalimliiyle knamak mmkn deildir, nk yeni devletlerde tehlikelerin ard arkas kesilmez. Vergilius, kendi ynetiminin sertliini aklamak isteyen Di-do'nun azndan ite bunu dile getirir: Res dura et regni novitas me talia cogunt Moliri, et late fines custode tueri/*) Yine de byk bir olgunlukla dnmek ve davranmak zorundadr, kendisinden korkmamal, tmyle ihtiyatl olmaya kulak verirken insancll da dinleyip lml olmaldr; yle ki, kendine fazla gveni gzlerini kr etmesin, fazla gvensizlik de onu ekilmez biri yapmasn. (*) Yaman bir zorunluluk ve krallnn yeni olmas getiriyor bu sertlikleri ve snrlarmn uzan gzleyen bu muhafz. Aeneis, I, 563-564 89

te burada bilgi sorusu ortaya kyor: Sevilmek mi, yoksa korkulmak m daha iyidir? Biri veya teki daha iyidir diye cevap verilebilir elbette, ama, ayn zamanda sevilip bir o kadar da korkulmak pek kolay bulunur bir ey olmadndan, eer bunlardan biri eksik olacaksa ben derim ki varsn sevilmek eksik olsun. nsanlar hakknda genelde denebilir ki, nankr, deiken, sinsi, tehlike karsnda korkak ve para canlsdrlar; onlarla iyi olduun srece seninledirler; daha nce de dediim gibi, tehlike uzakta durduka kanlarn, mallarn, canlarn, ocuklarn sana sunarlar, ama, o ayn tehlike bir kez boy gstersin senden yz evirirler. Btnyle bunlarn sznn stne oturup, bu gvenle baka hibir nlem almayan bir hkmdar daha o an kaybetmi demektir; zira gnl yceliiyle, ruh yceliiyle deil de para kuvvetiyle kazanlan btn bu dostluklar

bazen yararl da olsalar bunlara gerekten sahip olunamaz. Sen istediinde hibiri yoktur. unu da ekleyelim ki sevilen kiiden ziyade korkulan kiiyi hie saymaktan ekinilir; zira insann ahlak bozukluu iin sevginin bal olduu minnettarlk ipi en kk bir kiisel kar yznden kopmasyla pek zayftr, oysa korku ceza tehdidinden doar ki, bu da onun srekliliini salar. Korkulan birisi olmay isteyen bir hkmdar yle davranmaldr ki, hi sevgi toplamayacak olsa da nefret de kazanmamal-dr. stelik bu olanaksz deildir; hem korkulup hem de nefret edilmiyor olunabilir; teb* asnn malna ve karlarnn iffetine kas-tetmemekle de bunu kesinkes baaracaktr. Eer birisini ldrtmesi gerekiyorsa, bunun kararn, bu kyma belli bir neden oluaca ve yine bu kym gayet hakl grnecei zaman vermelidir. Yine zellikle, ldrtt kiinin mallarna el koymaktan son derece zenle kendisini saknmaldr, nk insanlar bir babann lmnden ziyade btn bir mal varlklarn kaybetmeyi unutmazlar. Bunun iin ilerde fazla fazla frsat olacaktr. Bir kez kendisini yamaya kapt90

ran bir hkmdar, teb'asnn maln ele geirmenin gerekesini ve yolunu her zaman bulur, bunun yansra kanlarn dkmek iin gereke azdr ve arabuk elden kaar. Bir hkmdar ordusunun banda olup da ok saydaki askere kumanda ediyorsa zalim olarak anlmaktan hibir zaman korkmamaldr, zira bu lkap olmakszn bir orduyu derli toplu ve her trl giriime hazr tutmak mmkn deildir. Annibal'n hayranlk uyandran hareketleri arasnda u zellikle farkedilir ki; devasa ordusunda hem binbir milletten asker olmasna hem de yabanc topraklarda savamasna ramen, tahili yaver de gitse kt de gitse birlikleri arasnda en ufak bir kopma, ona kar en ufak bir bakaldrma olmamtr. Ya nasl oluyor bunlar? Ona askerlerince yceltilmeyi ve dehet korkulmay baheden, dier meziyetlerine karde olan bu zalimlii deilse, ki bu karde olmadan dierleri nasl da yetersiz kalr, ya nedir? Demek ki bu tannm insann hareketlerini bir yandan verken, btn bu hareketlerin asl nedeni olan bir ynn knayan bu yazarlar pek de dnerek davranm olmuyorlar. Annibal'n dier meziyetlerinin tek balarna yeterli olamayacana inanmak iin, sadece gnmzde deil, tarihin btn dnemlerinde eine az rastlanr biri olan Scipio'yu iyice bir dnmek yeterli olur. spanya'da kumanda ettii birlikleri ona kar bakaldrmtr; askerlerine, askeri disiplinin kaldrabileceinden daha fazla hogr tanyan o cmert merhametliliinden baka hibir eye balanamaz bu bakaldr. Bundan trdr ki. Fabius Maximus onu btn bir Senato'da Roma ordusunu bozan adam olmakla sulamtr. Dahas, onun komutanlarndan biri tarafndan eziyet edilen, mahvedilen Lokrisliler Scipo'dan bunun cnn alnmasn temin edemediler, komutann kstahl hibir ceza grmedi, tabii yine Scipio'nun uysal micaz sayesinde. Bunun zerine Senato'da onu 91

sulamak isteyen birisi "Bakalarnn yanln dzeltmeyi deil de, hata ilememeyi daha iyi bilen kiiler vardr" demitir. Bu ar lmlln sonunun, iktidardayken de bir mddet byle davranmaya devam etmi olmas halinde zaferinin ve annn lekelenmesiyle bitecei elbette dnlmelidir; ama neyse ki kendiliinden Sena-to'nun emirlerine boyun eiyordu, yle ki, mizacnn bu zararl huyu ortaya kmad gibi itibarn daha da artrd. Korkulmak ve sevilmek zerine olan soruya geri dnersek u kandaym ki, insanlar kendilerine gre sevip hkmdara gre korku duyduklarndan, bir hkmdar bakalarna bal olan bir eye dayanmaktansa kendisine bal olan bir eye dayanmaldr: ancak u gerekiyor ki, daha nce de sylediim gibi nefret uyandr-mamaya zenle aba gstermelidir. 92

BLM XVIII Hkmdarlar szlerini nasl tutmaldrlar Bir hkmdarn sznde durmasnn ve her zaman yapma-cklktan uzak bir biimde ve itenlikle davranmasnn ne kadar vgye layk olduunu herkes kabul eder. Ancak gnmzde, bu kurala pek uymayan ve kurnazlkla insanlar kandrabilen hkmdarlarn byk iler baardn gryoruz. Sonuta, davran biimi olarak doruluu seenlere stn gelmilerdir. Savamann iki yolu vardr: Ya kanunlarla ya da kuvvet yoluyla. Bunlardan birincisi insana, dieriyse hayvanlara zgdr; ounlukla bunlardan ilki yeterli gelmedii iin dierine bavurmak zorunda kalnr: Bylece, bir hkmdarn yerine gre hem insanca hem de hayvan gibi davranmay bilmesi gerekir. Antik a yazarlarnn, Akhilleus'un ve dier saysz antikite kahramannn bir SantorC") olan Kheiron'a, Kheiron bunlar besleyip bytsn diye teslim edildiini anlatarak bizlere alegori yoluyla retmek istedikleri de ite budur. Gerekten de bu yolla, bu yar insan yar hayvan eitmen yoluyla bir hkmdarn sz konusu iki zellii de kiiliinde barndrmas gerektiini ve bunlardan birinin dierinin desteine muhta olduunu belirtmek istemilerdir. Demek ki, hkmdar hayvanlar kendine rnek almak zorunda olup ayn zamanda hem tilki hem de aslan olmaya alacaktr; sadece aslan rneini takip ettii takdirde tuzaklar fark etmeyecektir; sadece tilki gibi davrand takdirdeyse kurtlara kar kendini savunamayacaktr. Bundan dolay da, ayn zamanda tuzaklar tanmak iin hem tilki olmaya hem de ayn zamanda, kurtlar yok etmek iin aslan olmaya gereksinimi vardr. Sadece aslan olmaya zen gsterenler son derece beceriksiz olurlar. (*) Yan at yan insan bir mitolojik yaratk. 93

rnmesi arttr. Htt sz konusu niteliklerin bunlara gerekten sahip olan ve bunu davranlaryla belli eden bir hkmdara zarar getireceini bile syleyebilirim, oysa bu niteliklere sahipmi gibi grnmek hkmdara her zaman yarar salayacaktr. rnein, merhametli, vefal, insancl, dinine bal ve doru biri olarak grnmesi ve stelik gerekten de bu niteliklere sahip olmas hkmdara her zaman fayda salayacaktr; ama, gerektiinde bunun tam aksine davranmay bilecek ve davranabilecek kadar da kendisine sz gemelidir. Bir hkmdarn, ve zellikle de yeni bir hkmdarn davranlarnda, insana iyi bir n salayan tutumlarn hepsini grmenin mmkn olmayacan kabul etmek gerekir. Bu hkmdar, devletini korumak iin ounlukla insanla, merhamete ve htt dine aykr davranlarda bulunmaya mecbur kalr. Bu nedenle de, karlaaca trl durum ve deiikliklere ayak uydurabilmek iin olduka esnek bir kiilie sahip olmas gerekir; sylediim gibi, olabildiince iyilikten uzaklamamak ve ama gerektiinde ktle bavurmasn da bilmelidir. Ayn zamanda, yukarda akladm be zellie aykr decek tek bir szck bile sarfetmemeye byk zen gstermelidir; yle ki onu grenler ve iitenler, onun yumuak huylu, samimi, insancl, onurlu ve dindar olduuna inansn. zellikle bu son nitelie sahipmi gibi grnmek kadar gerekli bir ey yoktur, nk insanlar genelde, el yordamyla deil de gz yordamyla karar verirler; sizi herkes grr ama pek az size dokunabilecekleri uzaklktadr. Siz nasl grnyorsanz herkes sizi yle grr; pek az kii sizin ne olduunuzu gerekten bilir ve bu aznlk da iktidar tarafndan desteklenen ounluun fikrine kar kamaz. Bunun yansra, insanlarn ve zellikle de mahkemede yarglanmalarna imkan bulunmayan hkmdarlarn eylemlerinde gz nnde tutulan ey sadece sonulardr. Bu nedenle de, hkmdar 95

htiyatl bir hkmdar, eer kendisine zararl olacaksa verdii sz tutmamaldr ve bu szn verilmesini gerektiren artlar artk mevcut deilse sznde durmasna yine gerek yoktur; verilen t budur. nsanlarn hepsi iyi olsalard, bu kural phesiz sevimsiz olurdu; ama insanlar kt olduklar ve size verecekleri szde kesinlikle durmayacaklarna gre, siz niye onlara vermi olduunuz szde durasnz ki? Zaten, bir hkmdarn verdii sz yerine getirmemesini aklayacak yasal bir kulp bulmamas olas mdr? Bu konuda, zamanmzdan sonsuz sayda rnek verilebilir, ok saydaki atekesin ve her trl antlamann bunlar imzalayan hkmdarlarn szlerinde durmamasndan dolay geersizlemesi ve nemsizlemesi de kant olarak gsterilebilir. En ok baar kazananlarn, tilki gibi davranmay en iyi baaran kiiler olduklarn gstermek mmkndr. Bunu salamak iin mutlak bir biimde gerekli olan, sz konusu tilki zelliini gizlemeyi iyi bilmek, gz boyama ve renk vermeme sanatna mkemmelen sahip olmaktr. Anlk gereksinimler insanlarn gzlerini o kadar kreltmitir ki ve insanlar bunlarn peisra o kadar kolaylkla srklenirler ki, aldatmak isteyen biri her zaman aldatlmay bekleyen

birini bulur. Burada, yakn tarihimizden bir rnei sizlere sunmadan geemeyeceim. VI. Alexander yaamnda aldatmaktan baka bir ile uramamtr; kafasn her zaman buna yoruyordu ve her zaman bunun frsat ve imknn buldu. Onun kadar inanlr vaatlerde bulunup bunlar yeminlerle pekitiren ve sonra da byk bir ustalkla bunlar yerine getirmeyen birine daha rastlanmamtr. Buna ramen aldatmacalarnda her zaman baar kazand, nk bu sanat mkemmel bir biimde uyguluyordu. Bir hkmdarn yukarda belirttiim iyi niteliklerin hepsine birden sahip olmasna gerek yoktur, ama bunlara sahipmi gibi g94

sadece hayatn ve devletin varln srdrmeyi amalamaldr: Bunda baarl olduu"takdirde, herkes uygulad yntemleri erefli ve vgye lyk bulacaktr. Halk her zaman grne ve olaylara nem verir. Toplumu oluturan da halk deil midir? Aznln sesine ancak, ounluk kararn nereye oturtacan bilemedii zaman kulak verir. Zamanmzda yle bir hkmdar^ var ki, bar ve iyi niyetten baka bir eyden bahsetmiyor; sizlere ismini belirtmemin uygun olmayacan dnyorum, ama, eer bu sylediklerine her zaman uymu olsayd, phesiz devletini ve nn oktan kaybetmi olacan syleyebilirim.

(*) Machavelli, Aragon ve Castilla Kral Katolik Fernando'yu kastediyor(.N.) 96

BOLUM XIX Horgorlmek ve nefret edilmekten kanlmas gerektii zerine En nemlisi olarak addettiim zelliklerden daha nce bahsettiimden dolay dier zelliklerden ksaca u genel balk altnda sz etmekle yetineceim; bir hkmdar kendisini hor grdrecek ve nefret ettirecek bir eyden zenle kanmaldr, byle yaparsa yapaca her eyi yapm demektir, maruz kalabilecei baka trl ayplamalarda hi bir tehlikeyle karlamayacaktr. Hkmdar nefret uyandrc yapan ey, zellikle, daha nce de dediim gibi agzllk, teb'sndakilerin mallarna veya karlarnn namusuna kastetmek olacaktr. Bu iki eye, yani mallarna ve namuslarna saygl olunduu srece insanlarn ou honut olur, bu durumda da geriye bir avu insann ihtirasna kar savamak kalr ki, bu kolaydr ve stesinden

gelmenin binbir trl yolu vardr. Hkmdar horgrdrecek eyler de, tutarsz, ciddiyetsiz, kadns, dlek ve kararsz grnmektedir. Hkmdar btn bunlardan sanki bir tehlikeden uzak duruyormuscasma kanmal ve her hareketinde byklk, cesaret, arballk ve kararllk gstermelidir; bylece teb'asnn zel meselelerinde kendisine inanlsn ve verdii hkmlerin deimez olduu kans da o derece yerlesin, yle ki kimse onu ne yanltmay ne de kafeslemeyi dnsn. Kendisi hakknda bu kanaati uyandran hkmdar ok sayg grr ve byle bir saygdan istifade eden bir hkmdara kar fesat hazrlamak epey zordur. Byk meziyetleri olduu ve teb'asndan sayg grd bilinen hkmdarn saldrya maruz kalmas phelidir. Bir hkmdarn iki kaygs olmaldr; teb'snn hal ve gidii sebebiyle ite, etrafndaki dier glerin niyetleri sebebiyle d97

destei ve devletin savunmasn oluturan her ey vardr. Btn bunlar halkn sevgisiyle birleince de fesat evirecek kadar gz-pek birini bulmak nerdeyse imknszdr, zira byle bir durumda fesat sadece fesadn ncesindeki tehlikelerden kayglanmakla kalmayacak, fesat sonrasndan da rketecektir nk halk karsna aldndan dolay maruz kalaca tehlikelere kar hibir sna kalmayacaktr. Bu konuda binlerce rnek gsterilebilir ama ben babalarmzn tank olduu bir tanesiyle yetineceim. Bugnk Annibale'nin bykbabas olan Annibale Benti-voglio Bologna senyryken Canneschiler tarafdan yine Cannes-chiler'in dzenledii bir fesadn ardndan ldrld; ailesinden yalnzca henz beikteki Giovanni kald. Ancak Bologna halk o sralarda Bentivoglio slalesine kar duyduklar sevgiyle cinayetin hemen ertesinde ayakland ve btn Cannesciler'i mahvetti. Hatt bu sevgi daha da ileriye gitti: Annibale'nin lmnden sonra devleti ynetecek kimse kalmad iin ve Bolognallar da Floransa'da bir zanaatnn olu diye tannan ama Bentivoglio ailesinden domu birinin olduunu bildiklerinden dolay, gidip bu kiiyi buldular ve Giovanni byyp de devletin dizginlerini tek bana alncaya kadar ynetimi ona emanet ettiler. O halde yine diyorum ki halk tarafndan sevilen bir hkmdar fesatlardan pek korkmamaldr; ama eer nefret ediliyorsa her eyden herkesten kollamaldr kendisini. Dzeni iyi kurulu ynetimler ve akll hkmdarlar halk honut klmaya hem de soylular fazla zora sokmadan bunu yapmaya byk zen gsterirler; en nemli konulardan biri budur. Zamanmzn iyi yaplandrlm krallklarndan biri olarak Fransa saylabilir; kraln gvenliini ve bamszln salamaya zg pek ok iyi kurum vardr, ki bunlarn arasnda parlamento ve parlamentonun stnl bata gelir. Gerekten de Fransa'nn bu 99

ta. Bunlardan saknmann yolu ncelikle iyi askere ve iyi dostlara sahip olmaktr, iyi askere sahip .olunduka zaten hep iyi dostlar da olacaktr. stelik o hkmdar dta gvenlikte olduu srece eer daha ncesinde bir fesatla ortalk bulandrlmam ise ite de gvenlikte ve rahat olur. Eer dta kendisine kar bir teebbs varsa dahi, daha nce bahsettiim Sparta tiran Nabis gibi ite her saldrya kar koymann yollarn bulacaktr, yeter ki benim grdklerime uygun biimde kendi hal ve gidiini tuttursun ve ynetsin, bunun yansra bir de cesaretini hi kaybetmesin. Teb'smdakilere gelince, hkmdarn bu yzden kayg duyabilecei tek ey dta rahat olduunda ona kar gizliden fesat evriliyor olduudur; ancak, eer nefret edilmekten ve horgrl-mekten kanmsa, yaptn da halkn ondan memnun olaca biimde yapmsa bu bakmdan gayet gvencededir. u son sylediim benim de ortaya koyduum gibi son derece gereklidir. Fesatlara kar en byk gvence ite buradadr, zira fesat evirenin inanc hep udur ki hkmdarn lmesi halkn houna gidecektir; halkn buna zleceini dnyorsa pek ok byk tehlike arzeden byle bir tasarya niyetlenmekten uzak duracaktr. Deneyimle sabittir ki tertiplenen pek ok fesatn baarya ulaan pek azdr. Tek bana kimse fesat hazrlayamaz, yandalarnn olmas ve bu yandalar da honut olmadn dnd kiilerden bulmas gerekir. Oysa byle bir tasar honut olmayan birisine aldnda onun bu honutsuzluuna son verecek yol da gsterilmi demektir, zira bunu ihbar ettiinde geni geni dllendirileceini hesaba katabilir; fesat belirsiz ve tehlikeli grnse de ihbarda bulunmasnda salam bir kazan greceinden fesata ihanette bulunmamas iin ya fesatyla capcanl bir dostluunun ya da hkmdara kar hep bir nefretinin olmas gerekir. Ksacas, fesatnn kafas srekli kuku, kskanlk ve ceza korkusuyla doludur, oysa hkmdar iin majestelii, yasalarn stnl, dostlarnn 98

rus, olu Antoninus Caracalla, Macrinus, Eliogabalus, Alexander Severus ve Maximinus. lkin unu kaydedelim ki, dier devletlerde hkmdarlar soylularn ihtiras ve halkn kstahlyla mcadele ederken Romal hkmdarlarn stesinden gelmeleri gereken nc bir glkleri daha vard; askerin zalimlii ve agzll. Kendilerini savunmak zorunda olduklar bu glk pek ok Romal hkmdarn mahvnn da nedeni olmutur. Gerekten de hem askeri hem de halk ayn anda mutlu etmek ok zordur, zira halk huzuru -sever dolaysyla da lml hkmdarlar, asker de tam tersine hkmdarn sava mizal, nobran, doymak bilmez ve kyc olmasn bekler, stelik byle olduunu halka gstermesini ister ki ift maa alabilsin, agzlln ve kycln doyurabilsin. Hem halk hem de askeri dizginlemek iin gerekli nfuza ister doutan gelen ister sonradan edindii meziyetlerle sahip olamayan btn o hkmdarlarn mahvnn nedeni de buradan kaynaklanyor. mparatorlarn ounun, zellikle de yeni olanlarn, bu kadar zt iki mizac honut etmenin zorluunu grerek halkn ezilmesini hi tasa etmeden askeri memnun brakmak tarafn semelerinin nedeni de yine budur. Bu alnmas gereken bir karardr; zira eer birilerinin nefretini

kazanmaktan sakmamayacak hkmdarlar ncelikle ounluun nefretini kazanmamaya bakmaldr, eer bunda baarl olam-yorlarsa btn gcn en azndan daha gl olan snfn nefretini kazanmamaya harcamaldr. Yeni olduklar iin olaanst desteklere ihtiya duyan hkmdarlarn halktan ziyade askere bel balamas da budur; onlarn stnde nfuzlarn korumasn bildikleri lde yarar veya zarar grrler. Tm bu sylediklerimin sonucudur ki, saduyulu ve ll yaayan, adaletin dostu zulmn dman, insancl ve iyiliksever olan u hkmdarn Marcus Aurelius, Pertinax ve Alexander Severus'un sonu ilki dnda kt bitti. Marcus Aurelius eer hep 101

dzenin mimar, bir taraftan ihtirasl ve kstahasma kibirli soylularn dizginlenmesinin nasl bir zorunluluk olduunu grp dier taraftan onlara kar yine onlarn uyandrd kaygdan dolay duyulan genel nefreti de gz nnde bulundurarak ve bu yzden bunlarn gvenliinin de salanmasn istediinden, halk kayrarak byklerin nefretini, bykleri kayrarak da halkn nefretini ekmemek iin sorumluluu zellikle krala brakmamann yerinde olacan dnd. te bundan dolaydr ki kral iin zc bir sonucu olmadan soylular sindirip halk koruyabilecek nc bir hakimlik makam yerletirmeyi yerinde grd. Byle bir kurum hkmdarn ve kralln gvenlii iin en iyi, en akllca ve en uygun olandr. Buradan baka bir uyar da karlabilir: Hkmdar, cezalandrmayla ilgili tm eyleri bakalarnn zerine ykmal, her trl balama ve ltuf gstermeyi ise kendisinde tutmaldr; ksacas, yine tekrarlyorum, hkmdar soylular kollasa da halk tarafndan nefret edilmekten kanmaldr. Pek ok Romal hkmdarn hayatlarna ve lmlerine baktmzda benim syleyegeldiim eylerin tam tersi rneklerin bulunduu sanlacaktr belki de, zira akllca hareket ettikleri ve byk meziyetleri olduu halde iktidar kaybetmekle kalmayp kendilerine kar yaplan fesatlara kurban giden baz hkmdarlar grlecektir. Bu itiraza cevap vermek iin, bu imparatorlardan bazlarnn karakter ve davranlarn masaya yatrp mahvolmalarnn nedenleriyle benim ortaya koyduklarm arasnda herhangi bir uyumazlk olmadn da gstereceim. Ayrca, tarih okuyanlara o zamanlarn dikkate deer gelebilecek olaylarnn zerine de dncelerim olacak. Bununla birlikte Marcus Aurelius'tan Maximinus'a kadar arka arkaya gelen u imparatorlarla yetineceim: Marcus Aure-lius, olu Commodus, Pertinax, Didius Julianus, Septimus eve-100

saygn yaayp saygn lmse bunun nedeni, yoluyla elde ettiinden dolay ne askere ne olmamasdr, zaten pek ok deerli meziyeti nefret edilmeden ve hor grlmeden devletin

imparatorluu veraset hakk de halka bir borcunun onu ylesine saydrd ki, btn snflarn grevlerinin

dahilinde tutabildi. Pertinax'a gelince, askerler Commodus zamannda altklar babozukluktan sonra kendilerine ramen imparator unvann alan Pertinax'n bir de tekrardan sk bir dzen yerletirmek istemesini kaldramazd; yani ondan nefret etti. Yal olmasndan dolay horgrlmesi de buna eklenince, Pertinax, hkmdarlnn hemen banda ldrld. Burada unu belirtmek yerinde olur; nefret kt davranlar kadar iyi davranlarn da meyvesidir. Ardndan da daha nce sylediim gibi unu ekliyorum; ayakta kalmak isteyen hkmdar ok defa iyi olmamaya mecburdur, zira ihtiyac olduuna inand snf ister halk, ister asker veya soylular olsun, eer bozulmusa ne pahasna olursa olsun o snf karsna almamak iin yine o snf memnun etmesi gerekir. Bu durumda iyi davranlar ie yaramaktan te zarar getirir. Alexander-Severus'a gelecek olursak, ona yaplan vgler arasnda iyi yreklilii yledir ki, belirtildiine gre ondrt yllk iktidar boyunca hi kimse nizami bir mahkeme olmakszn asl-mamtr. Ancak, en sonunda ipleri anasnn elinde olan kadns biri diye tannma durumuna geldi, ki bu yzden horgrld ve ordu fesat hazrlayp ldrd onu. imdi de yukardakilerin ztt meziyetleri olan imparatorlara, yani Commodus, Septimus Severus, Antoninus Caracalla ve Maximinus'a gelirsek, grrz ki bunlar son derece kyc ve agzl olmulardr. Askeri tatmin etmek iin halka kar hibir bask ve hakszlktan geri durmadlar ve hepsinin de sonu Severus dnda kt bitti. Severus, 'cesaretinin bykl ve dier yksek meziyetleri sayesinde halk vergilerle bunaltmasna ramen aske102

rin sevgisini elde tutarak hep baaryla hkm srd, zira bykl kendisine hem halk hem de askeri hayran brakyordu yle ki halk hayret ve aknlk duyarken asker de hrmetkar ve memnundu. stelik Severus yeni bir hkmdar olarak son derece ustaca hareket ediyordu. te bu yzden, onun tilkice ve aslanca davranmay nasl da iyi bildiini gstermek zere burada biran duracam; daha nce de dediim gibi bir hkmdar bu iki hayvann karakterini almay bilmelidir. Severus, kendisini imparator ilan ettiren Didius Julianus'un kalleliini bildiinden, o srada Pannonia'da banda bulunduu ordusunu kendilerine yaraann imparatorluk muhafzlarnca boazlanan Pertinax'n cn almak olduuna ikna etti; imparatorluk zerindeki gizli emellerini aa vurmadan bu bahaneye tutundu, ordusuyla Roma'ya yrmekte elini abuk tuttu ve gelii haber alnmadan talya'da beliriverdi. Roma'ya varnca, gz korkmu olan senato tarafndan imparator iln edildi ve Julianus ldrld. Bu ilk adm attktan sonra btn imparatorluun sahibi olmak iin ona, geriye iki gl daha amak kalyordu: bunlardan ilki, kumanda ettii Asya ordularna kendisini imparator setiren Niger'le Dou'da, dieriyse ayn ekilde imparator olmaya can atan Albi-nus'la Bat'dayd. Severus bu ikisini birden karsna almay ok tehlikeli grdnden dolay Niger'in zerine yrmeyi, Albi-nus'u da hileyle yanltmay dnd. Bunun sonucunda Albinus'a, senato tarafndan imparator iln edilmi olarak bu onuru onunla paylamak niyeti tadn yazd; ona Sezar unvann gnderdi ve yine onu senatonun bir kararyla imparator orta yapt. Albinus samimi zannettii bu gsterilere tav oldu. Ancak, Severus Niger'i yenip ldrttkten ve Bat'daki karklklar yattktan

sonra Roma'ya dnd ve Senato'ya Albinus'un davranlarndan yaknd; onu, yapt bunca iyiliklere pek az minnettarlk gstermekle ve kendisini gizlice ldrtmeye kalkmakla sulad, bu nankrln 103

cezasn vermek zere onun zerine yrmekten kanmayacayla da sylediklerini sonuca balad. Hemen ertesinde de Albinus'a Galya'da saldrd, onu hem imparatorluktan hem de canndan etti. Bu hkmdarn tuttuu yol byleydi. Eer hareketlerini adm adm izleyecek olursak, her yerde aslann gzpekliine ve tilkinin kurnazlna rastlarz; teb'asnca hem korkulduunu hem de sayldn ve stelik askerlerinin de sevgilisi olduunu grrz. Bu sonula da yeni bir hkmdar olmasna ramen bu derece byk bir imparatorlukta ayakta kalmasna arlmayacaktr, zira yksek hreti onu devaml vergi toplamalarn halkn kalbinde yakabilecei nefret ateine kar korudu. Olu Antoninus Caracalla'nn da tpk onun gibi halkn hayranln kazandrp askerin sevgilisi yapan ok deerli meziyetleri vard. Sava sanatndaki ustal, gzel yemekleri ve zevk dknlnn dier tadlar aalamas ona birliklerinin sevgisini kazan-drdysa da zalimlii, grlmedik kycl, Roma'nm bir ksm yurtta zerinde gerekletirdii gndelik ve ok saydaki cinayetler, skenderiye'nin btn bir nfusunun katledilmesi lanet okuttu. evresindekiler de ok gemeden kendi hayatlarndan kayglanr oldular ve sonunda ordunun ortasnda bir yzba tarafndan ldrld. Bu olaydan u nemli gzlem kyor: ntikamn almada kararl ve salam olan birisi eer hkmdar ldrmeye karar verdiyse hkmdar iin lm kanlmazdr; zira kim ki kendi hayatn hie sayyorsa baka hayatlarn efendisidir. Ancak bylesi tehlikeler pek nadir olduundan bunlardan ok ekinmeye gerek yoktur. Bu konuda hkmdarn btn yapabilecei ve yapmas gereken, evresinde kendi hizmetine kulland hi kimseyi ar ekilde yaralamamaktr; Caracalla buna dikkat etmedi, haksz yere kardeini ldrtt ve kendisini de gn gnne tehdit ettii o yzbay buna ramen muhafzlnda tuttu. Bu aldrmazlk onun 104

sadece sonunu hazrlard, nitekim yle de oldu. Marcus Aurelius'un kardei ve mirass olan Commodus'a gelince, imparatorlukta tutunmak iin btn kolaylklar vard onun; yapmas gereken ey, sadece, askeri ve halk memnun etmek iin babasnn izinden gitmekti. Ancak zalim ve kyc karakterine yenik dt, vergiler buyurarak halk, bunun zararn gormeksizin ezmek istedi, askerin srtn svazlama ve onlar geveklik iinde yaamaya brakma yoluna gitti. stelik makamn saygnln unutarak gladyatrlerle dvmeye arenalara indi ve imparator olma ann tamada en irencinden bayalklara koyverdi kendisini. Kendi askerinin gznde bile be para etmez oldu. Hem halknn hem de askerin nefretini kazand bylece, ona kar fesat hazrland ve boazland.

Geriye bahsetmem gereken bir tek Maximinus kalyor. Ma-ximinus, bir sava adam olmann btn meziyetlerine sahipti. Alexander Severus'un, ki ondan daha nce bahsettim; zayflndan usanan asker onun lmnn ardndan Maximinus'u imparatorlua ykseltti, ama onu orada fazla tutmad. Maximinus'un horgrlmesine ve nefret edilmesine u iki ey katkda bulundu. lki, aa tabakadan olmasdr; Trakya'da obanlk yapt herkes tarafndan bilinen soyu sopu onu herkesin gznde baya yapt. kincisi de hemen kazand zalimlik ndr; zira Roma'ya imparatorluk tacn almaya dahi gitmemiken lkenin her yerinde subay lanyla birlikte gerekletirdii ar sertlik gsterdi. S oyundaki dkln honutsuzluu ve baka bir taraftan da barbarlklarnn kaygs iindeki devlet ona kar ayakland. aret Afrika'dan verildi. Hemen ertesinde Senato ve halk, ok gemeden talya'nn geri kalanna da yaylan bu ayaklanma rneini izledi. Bu genel aptaki fesada az sonrasnda onun birlikleri de katld; bu birlikler o srada Aquilea'y kuatyordu, ama kuatmann zorluklarndan ylp, Ma-ximinus'un da zulmlerinden bktklarndan ve stelik Maximi105

n nus'un artk pek ok dman kazanm olduunu grdklerinden itibaren de ondan daha az ekinmeye balalam olduklarndan dolay onu ldrmeye karar verdiler. Burada, ne Eliogabalus'tan ve Macrinus'tan ne de Didius Julianus'tan bahsetmek zere duracam. Bunlar birer hi olduklarndan tahtta grnmekten baka bir ey yapmadlar. Dorudan sonuca geecek olursam, gnmzdeki hkmdarlar idarelerinde u sorununu daha az yaarlar; askeri olaanst ekilde memnun etme sorunu. Gerekten de askeri kollamay dnmek zorunda olsalar da bunda fazla sknt ekmezler, nk gnmz hkmdarlarnn hibirinin, zaman iinde bir ekilde ynetimle veya vilyetlerin idaresiyle btnlemi olan Roma ordusu gibi byk ve kalc bir ordusu yoktur. mparatorlar halktan ziyade askeri honut etmeye abalyorlard nk en gl olan askerdi, ancak bugn hkmdarlar daha ziyade halklarn honut klarlar. Trkler'in Byk Sultan'n ve Sudan' bunun dnda tutuyorum. Byk Sultan' istisna ediyorum, nk onun etrafnda yine onun gc ve gvencesi olan on iki binlik bir piyade ve onbe binlik bir svari kolu bulunur srekli, bu yzden de baka hibir eye bakmadan ve halka kafa yormadan bunlarn sevgisini gzetmek ve korumak zorundadr. Yine Sudan' da ayr tutuyorum nk bura devletleri btnyle sava adamlarnn elinde olduklarndan halk dnmeksizin askerin dostluunu kazanmak gerekir. Bu suretle belirtelim ki, Sudan'daki devlet dierlerinden tamamen ayrlr, ne veraset imparatorluu ne de yeni imparatorluk olduuna hkmedilebilir, hemen hemen ancak bir tek Hristiyanlarn papalna benzer. Gerekten de, hkmdar lnce onun ardndan veraseti ocuklar alp hkm srmez, halefi halef seiminden sorumlu olanlarca seilir. Dier taraftan bu dzen eskiye dayand ve yerlemi olduundan yeni hkmdarlklarn glklerini

sergi-

106

r lemez; hkmdar yenidir ancak kurumlar eskidir, bu da onu verasetle gelen bir hkmdar gibi kabul ettirir. Konumuza geri dnebiliriz. Syleyegeldiim eyler hakknda her kim dnecek olursa szn ettiim hkmdarlarn felket nedenlerinin horgrlme ve nefret edilme olduunu grecek, ayn zamanda bir takm hkmdarlar bir ekilde dierleri de bambaka bir ekilde davranrken birinin sonu neden mutlu biterken dierlerinin ac bittiini anlayacaktr. Yeni hkmdarlar olan Pertinax ve Alexander Severus'un verasetle hkmdar olan Marcus Aurelius'a zenmek istemelerinin gereksiz ve hatt lmcl bir ey olduu da anlalacaktr; yine Caracalla, Commodus ve Maximinus'ta Severus'a zenmek isterken ayn ekilde zararl kmlardr, nk onun izlerini takip edecek byk meziyetleri yoktu. Yine unu derim ki yeni bir hkmdarn yapabilecei ve yapmas gereken ne Severus'a ne de Marcus Aurelius'a zenmemek ama iktidarn yerletirmek iin gerekli olan Severus rneinden, evvelce kurulmu ve salamlatrlm bir imparatorluun istikrar ve ann ayakta tutmasn salayabilecek eyleri de Marcus Aurelius rneinden almaktr. 107

BOLUM XX Kaleler ve Hkmdarlarn genelde yaptklar dier pek ok ey onlara yarar m, yoksa zarar m getirir? Hkmdarlar devletlerinin gvenliini salamak iin eitli yollar denemilerdir. Bunlardan bazlar teb'alarm silahszlandrma yoluna gitmi, dierleriyse egemenlikleri altna aldklar lkede siyasi taraflarn^*) blnmesinin srmesini salamtr; kendilerine kar dmanl kkrtp besleyenler dahi olmutur; hkmdarlklarnn balangcnda, pheli grdkleri kiileri kazanmaya alanlar da vardr, nihayet bazlar da kaleler ina ettirmiler ve dierleri de bunlar ykmlardr. Sz konusu eitli yntemler hakknda, bunlardan birini uygulayacak olan devlete zg koullar incelemeden kesin bir yargya varmak imkanszdr. Buna ramen, bu konudan, yine konunun izin verdii lde genel bir biimde bahsedeceim. Yeni bir hkmdarn teb'asn silahszlandrd hi grlmemitir; hatt tam tersine teb'asn silahsz gren hkmdar ona silah temin etmitir, nk verdii bu silahlarn kendisine ait olacan dnm ve bunlar vermekle pheli grdklerini kendisine balamay ummutur; pheli grdklerinin dnda kalanlarn ise ballklarn srdreceini ve nihayet hepsini birden yanda kazanacan hesap etmitir. Aslnda, btn bir teb'ay silahlandrmak mmkn deildir; ancak hkmdar, silahlar alm olanlar dllendirmekle kayglanmaktan hakl olaca bir biimde

dierlerini madur duruma dreceinden korkmamaldr. Gerekten de sz konusu ilk taraf, dllendirildii iin ona minnet duyacak ve dierleriyse daha ok hizmet etmi ve tehlikeye maruz kalm olanlara daha iyi davranmasn yerinde bulacaklardr. (*) Soylu aileler, talya zelinde Welfeler ve Ghibellinolar (.N.). 108

Hkmdar, halk silahszlandrd takdirde bunlar rencide eder, nk bu davranyla onlara gvenmediini gstermi olur; ve bu ne sebeple olursa olsun, halkn ona kar kin duymasna yol aar. Zaten hkmdar ordusuz da kalamayacana gre paral askerlere bavurmak zorunda kalacaktr; bu paral ordunun iyi olsa bile gl dmanlara ve kzgn bir halka kar hkmdar savunabilecek gte olamayacan daha nce belirtmitim. Bununla birlikte, yukarda da belirttiim gibi, her yeni hkmdar yeni bir krallkta silahl bir g kurmay ihmal etmemitir. Tarih bunun rnekleriyle doludur. Hkmdar asndan, yeni bir devletin teb'asnn silahszlandrlmas konusunun tad nem, yeni ele geirdii devleti szkonusu sahibi olduu devlete katt zaman ortaya kar, ancak szkonusu devletin ele geirilmesi srasnda onun tarafn tutanlar bu silahszlandrmadan muaftr; zaten bunlarn tembellie ve geveklie almalarna da izin vermelidir ve ileri yle bir ayarlamaldr ki mevcut ordu sadece eski devletindeki ve evresindeki kendi askerlerinden olusun. Atalarmz ve zellikle de bilge olarak tannanlar, Pisto-ia'nn fesat grubu aileler^*) sayesinde ve Piza'nn da kaleler ina edilmesi suretiyle ele geirilmesi gerektiinde hemfikirdiler. Ayrca, egemenlikleri altna aldklar baz ehirleri daha kolay idare etmek iin, buralarda blnmeyi tevik etmeye de zen gsteriyorlard. talya'da bir eit dengenin hakim olduu o devirlerde bu yntem ie yaram olabilir, ama gnmzde artk bunun tavsiye edilemeyecei grndeyim; nk blnmelerin herhangi bir eye yarar salayacana inanmyorum. Ve hatt, dman kapya dayand zaman blnm lkelerin ksa bir srede kaybedileceini dnyorum; nk zayf taraf d glere katlacak dieri ise dmana kar direnemeyecektir. Bu konuda atalarmzla ayn d(*) Welfeler ve Ghibellinolar (.N.). 109

ncede olduklarn tahmin ettiim Venedikliler, egemenlikleri altna aldklar ehirlerde Welfelerle ve Ghibellinolar' kedi-kpek gibi kztrrlard. Aslnda kan gvdeyi gtrmesine izin vermezler ama muhaliflii ve kavgay kkrtmaktan da geri kalmazlard, ki halkn bunlardan baka bir eyle uramaya ve bakaldrmaya zamanlar bile olmasn. Ancak, bu planlarnda baarsz oldular; Vaila Sava'n kaybettiklerinde bu ayn ehirler o dakikada aslan kesilip Venedik boyunduruundan kurtuldular.

Bu tr yntemlere bavuran hkmdar gszln kantlam olur, gl bir ynetim hibir zaman blnmelere izin vermez: Blnmeler, bar zamannda, teb'nn denetimini kolaylatrarak bir lde faydal olsa bile, sava halinde ayn taraflar ne kadar tehlikeli olabileceklerini hemen gsterirler. Hkmdarlar, ykselmelerinin karsndaki tm engelleri aabildiklerinde phesiz daha byk bir hkmdar olurlar. Bu nedenle, veraset yoluyla hkmdar olan birinden daha fazla n kazanmaya mecbur olan yeni bir hkmdar kader yceltmek istediinde o hkmdarn etrafnda bir dman emberi oluturur ve hkmdar adeta bunlara kar gelmeye zorlar, ki ona zafer kazanma frsat dosun ve bylece bizzat salad basamaklar trmanarak ykselebilsin. Bundan dolay pek ok kii akll bir hkmdarn, eer yapabiliyorsa, birtakm dmanlklar byk bir ustalkla, bunlar aarak hretini daha da artrmak maksadyla beslemesi gerektiini sylemitir. Hkmdarlar ve zellikle de yeni hkmdarlar anlamlardr ki, iktidarlar yerleme aamasndayken kendilerine pheli grnen ahslar balangta sadk grnen kiilerden daha bal ve ie yarardrlar. Sienna'l Pandolfo Petrucci, ynetimde, balangta kendisine pheli grnen ahslara yer vermeyi tercih ederdi. Bu konuda genel kurallardan bahsetmek olduka gtr, nk her ey zel koullar tarafndan belirlenir. Sadece unu sy110

lemeliyim ki, yeni bir hkmdarln hemen balangcnda dman olarak ortaya kan ve konumlar itibaryla varlklarn srdrmek iin destee gereksinimi olan taraflarn hkmdar tarafndan kazanlmas ok kolaydr; sunduklar hizmet sayesinde haklarndaki kt izlenimi silmeleri gerektiini hissetmeleri onlar hkmdara gnll bir ballkla hizmet vermeye mecbur klacaktr. Sonu itibaryla sz konusu taraflar, bu tr zorunluluk veya ekinceye sahip olmayan ve hkmdarn karlaryla ilgilenmede ihmalkar davranabilecek kiilere kyasla hkmdara daha faydal olabilirler. Ve konumuzla ilgili olduu iin, ierdeki ibirlikilerin yardmyla krall ele geiren tm yeni hkmdarlara unu syleyeceim ki, kendilerine yardm eden kiilerin bu tutumlarnn neye dayandn iyice tartmaldrlar; nk, doal bir sevgiden deil de mevcut ynetimden memnun olmadklar iin bu tr bir yol izlemeleri, yeni hkmdarn bunlarn dostluunu korumada son derece zorluklarla karlaaca anlamna gelir, nk hkmdarn bunlar memnun etmesi mmkn olmayacaktr. Bu konuda eski alarda ve gnmzde karmza kan rnekleri inceledike grrz ki, yeni bir hkmdar iin balangta kendisine dman olan ahslar kazanmak ona dost olan ve yardm eden kiilere kyasla daha kolaydr, nk bunlardan ilki eski dzeni tatmin edici bulan oysa ki dierleri bundan memnun olmaya kiilerdir. Hkmdarlar varlklarn srdrebilmek amacyla, isyanlar bastrmak veya daha ilk saldrda kendilerine gvenilir bir snak yaratmak iin genelde kaleler ina ettirmeyi alkanlk haline getirmilerdir. Bu sistemi onaylyorum, nk atalarmz da byle yapmlardr. Buna ramen

gnmzde, Niccolo Vitelli'nin Citta di Castello'yu elinde tutmak iin buradaki iki kaleyi yktrmasna tank olduk. Ayn ekilde, Urbino dk Guido Ubaldo, Cesare Bor-gia tarafndan kovulduu dukalna geri dner dnmez buradaki 111

tm surlar temel talarna varncaya kadar yktrd, nk bu sayede, ikinci bir kez dukaln kaybetmesi tehlikesini azalttn dnyordu. Nihayet, Bclogna'ya yeniden yerleen Bentivogliler de ayn yntemi uygulamlardr. Sonu itibaryla kaleler, koullara gre yararl veya zararl olabilirler ve hatt belirli bir dnemde faydal olurken dier bir dnemde zarar getirebilirler. Bu konuda ite syleyebileceklerimiz: Yabanclardan ok kendi uyruklarndan korkan bir hkmdar kaleler ina ettirmelidir; ancak, kendi halkndan ziyade yabanclardan ekiniyorsa kesinlikle kale yaptrmamaldr: Francesco Sforza tarafndan yaptrlan Milano kalesi, devletlerindeki hibir karkln yapamad kadar bu hkmdarn ailesine zarar getirmitir. Bir hkmdarn sahip olabilecei en mkemmel kale halk tarafndan nefret edilmemesidir: Eer halk kendisinden nefret ediyorsa dnyadaki tm kaleler bile kendisini kurtaramayacaktr, nk halk bir kere ayaklanmaya grsn onlar destekleyecek yabanclar her zaman kacaktr. Gnmzde bir kaleden fayda salayan sadece Forli kontesi olmutur; kocas Girolamo kontunun ldrlmesinden sonra halkn ayaklanmasna kar kaleye snm ve ona Milano'dan gnderilecek yardm bekleyerek devletlerini bu sayede tekrar ele geirmitir. Ancak o srada koullar yledi ki, hibir yabanc g halk des-tekleyemedi zaten. stelik ayn kale daha sonra ona pek de fayda salayamad, Cesare Borgia'nn saldrsna uradnda, ondan nefret.eden halk sz konusu dmana katlma frsatn buldu. Bu son olayda, ijkinde de olduu gibi, kaleleri olmasmdansa halkn nefretini ekmemi olmak onun iin ok daha hayrl olurdu. Tm bunlar gz nnde bulundururarak, kaleler ina ettirenleri de ettirmeyenleri de ayn ekilde onayladm sylemek istiyorum; ancak bu kalelere gvenerek halkn nefretini ekmekten kesinlikle korkmayacak herhangi bir ahs her zaman knarm. 112

BLM XXI Hkmdar n kazanmak iin nasl davranmaldr? Byk giriimlerde bulunmak, eylemleriyle ok nadir grlen basanlara imza atmak; ite bir hkmdar en fazla bunlar yceltir. Zamanmzda, bu tr bir ycelie sahip bir hkmdar olarak gnmz spanya kral Aragonlu Ferdinando'yu sayabiliriz. Kendisi bir bakma yeni bir hkmdar olarak anlabilir, nk balangta pek de gl bir hkmdar deilken kazand hret ve zaferler onu Hristiyan dnyasnn en nemli kral konumuna getirdi. Yaptklar incelendiinde, bunlarn yce bir kiiliin izlerini tad

grlr, stelik verdii baz rnekler adeta olaanst bir gc simgeler niteliktedir. Daha kral olur olmaz Granada Krall'na saldrd ve bu sefer gzel talihinin temel ta oldu. ncelikle sz konusu sefere giritiinde dier tm devletlerle bar halindeydi, bylece kendisine kar gelinmesi gibi bir korku tamyordu. Zaten sz konusu sefer ona, Castilla'nn soylularnn ihtiraslarn oyalayacak bir frsat da verdi; bunlar, kendilerini tamamen savaa verip onu drmeyi dnmediler bile; ve hkmdarn bu srada hreti sayesinde zerlerinde nfuz saladn farketmediler. Bunun yansra, Kilise'nin salad para ve halktan topladklar onu ordu besleyecek duruma getirdi; uzun savalarla tecrbe kazanan sz konusu ordular daha sonra yine ona byk saygnlk kazandrd. Bundan sonra daha byk giriimlerde bulunmak iin hep din maskesini kulland. Maribilere kar, kralln bunlardan arndrmak iin dini bir zulmle soykrma giriti; rnei az bulunur ve insann akln durduran bir davrantr bu. Nihayet, ayn din bahanesini kullanarak Afrika'ya saldrd, daha sonra ordularn talya'ya yneltti ve son olarak da Fransa'ya kar sava at: yle ki, oluturduu ve gerekletirdii byk tasarlarn ard arkas kesilmedi ve halkn onu hep hayranlkla izleyip gelecek olaylarn bek113

lentisine girmesini salad. stelik tm bu olaylar art arda gelip birbirleriyle yle balantl bir hal alyordu ki, halka ne nefes alacak zaman ne de bunlarn gidiatn nleme olana kalyordu. Bir hkmdar yceltecek dier bir yol da, Milano dukas Bernabo Visconti'nin yapt gibi, lke idaresinde frsat olduunda az rastlanr ve azdan aza konuulacak mahiyette eyler yapmaktr, ki bu eyler sivil hayatta byk sular ilemi veya byk hizmetlerde bulunmu ahslarn cezalandrlmas veya dllendi-rilmesiyle ilgili olur; bu da hkmdarn her trl koulda kendisine sradan insandan daha stn biri olarak baklmasn salayacak biimde davranmas anlamnda gelir. Ayrca, ak yreklilikle dost ya da dman olduunu belli eden bir hkmdar, dier bir deyile o birisinin tarafnda m yoksa ona kar m olduunu hi ekinmeden aka ortaya koymasn bilen bir hkmdar da saygnlk kazanr; bu tr bir tutum benimsemek ekimser kalmaktan iyidir. Gerekten de, komunuz iki devlet birbirleriyle atmaya girdikleri takdirde, u olur: Bunlar, galip gelecek taraftan herhangi bir ekilde ekinmenizi gerektiren glerdir veya deildir: Bu varsaymlardan her ikisinde de fikrinizi aka beyan edip, ak yreklilikle savamak size fayda salayacaktr. te nedenleri: lk durumda, dncenizi hibir surette aklamadnzda galip gelen tarafn avsnz demektir ve yenilen taraf bunu memnuniyetle karlar; ne sebeple olursa olsun sizi savunmayacak ve hatta size lkesine snma hakkn bile tanmayacaktr. Sz konusu galip tarafn, gereksinimi olduunda kendisine yardm etmesini bilmeyen pheli bir dostu istemeyecei apaktr; malup taraf ise niye kendisine ordusuyla yardm etmeyi reddeden ve ayn kadere ortak kmayan sizin gibi birine yardm etsin ki? Antiokhos, Aitoliallar'n ars zerine Romallar' kovmak iin Yunanistan'a geldiinde, Romallar'in mteffiki olan Ak-114

hailallar'a eliler gnderip bunlarn ekimser kalmalarn istedi. Romallar da bunlara eliler gnderip bunlarn tam tersine, kendi yanlarnda savaa girmesini salamak istediler. Akhailallar'n meclisinde konu tartlmaya aldnda ve Antiokhos'un temsilcileri ekimser kalmalar ynnde srar edince, Romallar'm temsilcileri Akhailallar'a seslenerek yle dediler: "Savamzda hibir taraf tutmamanz ynnde size verilen ve lkeniz iin en mkemmel ve en yararl zm olarak sunulan bu tavsiye kadar size hibir ey felaket getiremez; nk bu tavsiyeye uyduunuz takdirde, hibir itibar kazanmadan ve size kar en ufak bir minnet dahi duyulmakszn kazanan tarafn ana dm olursunuz". Bir hkmet, savaa giren taraflardan ona dost olmayan tarafn kendisine kar ekimser kalmasn talep edeceini, dostu olan tarafn ise askerlerini harekete geirerek tuttuu taraf belli etmesini isteyeceini hibir zaman unutmamaldr. Bu ekimser kalma durumu, mevcut tehlikelerden korkan kararsz hkmdarlarn ounlukla bavurduklar bir yoldur ki bununla ayn zamanda ve ounlukla kendi sonlarn da hazrlam olurlar. Taraflardan birini tuttuunuz kesin ve kararl bir biimde ortaya koyduunuzda katldnz taraf kazand takdirde, sizi kendi gdmne alacak kadar gl olsa bile bundan ekinmemelisiniz; nk size borlu kalacaktr: Ve sizinle dostluk ilikisi bile kuracaktr; ayrca insanlar, bu tr ilikiler kurduklar insanlar ezip, muazzam bir nankrlk rnei sergileyecek kadar onurdan yoksun olamazlar. stelik kazanlan zaferler, galip tarafn, kendisini her bakmdan, zellikle de adaletten yakasn syrmak bakmndan zgr olacan sanaca kadar tamamlanm deildir. Yanda olduunuzu akladnz taraf yenik derse, en azndan elinden geldiince size yardm edeceini hesaba katabilirsiniz, dzelebile-cek bir talihe ortak olduunuzu grrsnz. 115

kinci durumda, yani rakip iki g galip gelecek olan asndan kayglanaca gler deilse bile, ihtiyatl olmann size tavsiyesi bunlardan birini yine de semenizdir. Peki bundan ne sonu kmaktadr? Bu glerden birini dieri aracl ve yardmyla yenmi olacaksnz, bu dierinin akll olmas kaydyla size kar tekini tutmas gerekirdi, nk zaferin ardndan kendisini sizin insafna kalm olarak bulacaktr, verdiiniz destek geri dnlmez biimde onu size elde ettirir. Bunun stne unu da kaydetmeli ki, bir hkmdar hibir zaman, daha nce de dediim gibi, bir ncye saldrmak iin kendisinden daha kuvvetli bir ikinciyle zorunlu kalmadka ittifak yapmamaldr, zira zafer onu bu daha kuvvetli olann insafna ter-keder; hkmdarlar hereyden nce kendilerini bir bakasnn insafna mahkm bulmaktan kanmaldrlar. Venedikliler Milano dukasna kar Franszlar'la aslnda kanabilecekleri bir ittifaa girdiler, ki bu onlarn mahvna neden oldu. Byle bir ittifak eer kanlmaz ise, rnein Floransal-lar'n Papa ve spanya ordularyla Lombardiya'ya saldrdklarmda-ki durumunda olduu

gibi, ite o halde ne getirecei belli olmasa dahi bu ittifaka karar verilmelidir. Dahas, bir ynetim hep doru taraflarda yer alacan hibir zaman dnmemelidir; tam tersini hesaba katmaldr, zira belirsizliin olmad hibir durum yoktur. Gerekten de iin doas byledir, insan sakncal bir durumdan kaaym derken bir dierine tutulur. htiyatl olmak, bu sakncalar tartmak, deerlendirmek ve en az kt olan iyi diye kabul etmektir. Bir hkmdar, yetenekli kiilere hevesli olduunu gstermeli, mesleklerinde baarl olanlar onurlandrmaldr. ster ticarette ister tarmda, ya da uratklar dier i trleri iinde zanaat-lerini icra etmeleri noktasnda teb'asn yreklendirmelidir; yle ki hibir ey yapmayacak veya elinden alnacak kaygsyla topran 116

iyiletirmekten, hakszla uramaktan korkup ticarete girimekten geri duracak kimse olmasn. Byle giriimlerde bulunacak kimselere olduu kadar devletin zenginliini ve grkemini artrmay dnen herkese de dller alabileceklerini dndrtmelidir. Dahas, yln belli dnemlerinde halk bayramlarla enliklerle elendir-melidir; bir devletin vatandalar mesleki rgtlere veya byk ailelere blnm olduundan bunlar epeyce bir gz nne almal, bazen bunlarn toplantlarnda boy gstermeli, hem insancllk ve cmertlik sergilemeli ama bunlar yaparken majesteliin yceliini dnmeli, onu hibir koulda yalnz bana brakmayan bu ycelii yine hibir zaman zedelememelidir. 117

BOLUM XXII Bakanlar Bir hkmdar iin bakanlarn seimi hi te az nemli bir ey deildir. Bu bakanlar, hkmdarn akll biri olup olmadna gre iyi ya da ktdrler. Bir hkmdarn yeteneine deer biilmek istendiinde, buna ncelikle etrafndakilere bakarak karar verilir. Bu kiiler eer becerikli ve sadk iseler hkmdarn kendisinin de akll biri olduuna her zaman hkmedilebilir, nk bunlarn yeteneklerinin farkna varabilmi ve sadakatlerini salayabilmitir. Bu insanlar eer byle deillerse hkmdar hakknda btnyle baka trl dnlr, yapt ilk i olan bu seimdeki hata hi de iyiye iaret deildir. Sienna hkmdar Pandolfo Petruc-ci'nin Antonio da Venafro'yu bakan olarak setiini renen herkes Pandolfo'nn da akll ve gayet bilgili olduuna karar verdi. Zeklar trl olduu gibi bilmek de trldr: Kendiliinden anlayanlar, bakalarnn gstermesiyle anlayanlar ve nihayet ne kendiliinden ne de bakalar sayesinde anlayanlar. lkinden olanlar stn, ikincisinden olanlar iyi, ncsnden olanlar bo zeklardr. Eer Pandolfo ilkinden deilse bile kesinkes ikincisinden olsa gerektir, ki bu da zaten yeterlidir; zira bir kimsenin yaptklarnn ayrdna varp iyi

veya kt diyebilecek bir hkmdar bakannn iyi veya kt yaptklarn da birbirinden ayrdetmeyi bilir, iyilerine arka karken ktlerinin nn alr, kendisinin aldat-labilmesine en ufak bir umut brakmaz ve bylelikle bakan o grevinde bizzat tutar. Bunun yansra, bir hkmdar eer bakanlarn tanmasnn kesin bir yolunu istiyorsa, ona unu verebiliriz: Sizden ziyade kendisini dnen, btn hareketlerinde kendi karn arayan bir bakan grdnz anda olmas gereken bakann o olmadna karar veriniz; zira bir devletin idaresindeki kiinin hibir zaman kendisi118

ni deil ama hkmdar dnmesi ve hkmdara devletin karna olan eyden bahsetmesi gerekir. Dier taraftan hkmdar da bakann hep sadk tutmak istiyorsa bakann dnmelidir; ona itibar etmeli, zenginlikle donatmal, btn eref ve payeleri onunla paylamal ki daha fazlasn beklemeye hakk olmasn. Saygnln doruunda olup en kk deiimden de korksun ve hkmdarn destei olmakszn tutuna-mayacana tam olarak inansn. Hkmdar ve bakan eer bizim sylediim gibilerse birbirlerine gven duyabilirler; eer baka trl olursa sonu ikisi iin de zc olacaktr. 119

BLM XXIII Dalkavuklardan nasl uzak durulaca zerine nemli bir konudan sz etmeyi de .ihmal etmeyeceim, hkmdarlar eer ihtiyatl olmaktan veya iyi seim yapma sanatndan uzaksalar kendilerini szkonusu bir yanlgdan da zorlukla korurlar; dalkavuklar, saraylar hep onlarla doludur. Gzlerini gururun kr ettii hkmdarlar bir taraftan bu vebann onlar bozmasna kendilerini kaptrmamakta zorlanrlarsa da, dier taraftan, kaaym dedikleri bir tehlikeyle kar karya kalrlar; bu, kmsenme tehlikesidir. Dalkavukluktan korunmalar iin gerekten de iyi bir yol vardr: Gerei sylemelerine gcenmeyeceinizi onlara iyi belletmek, ama eer herkes doru sand eyi bir hkmdara serbeste syleyebiliyorsa o hkmdarn saygnl kalmaz. O halde bu tr sakncalardan kanmak iin hangi areye bavurmaldr? Hkmdar eer ihtiyatl biriyse devletlerinde baz bilge kiiler semeli ve kendisinin diledii konularla snrl kalmas kaydyla, hakikati dile getirme zgrln bu kiilere ama yalnzca bunlara vermelidir. Dahas onlara her konuda akl danmak, dncelerini dinlemeli ve daha sonra kendisi karar vermelidir ve yine, ister danmanlarnn hepsine ister zellikle bir kana yle davranmal ki ne kadar akyreklilikle konuurlarsa onun o kadar houna gideceklerine ikna olsunlar. Nihayetinde, baka hibir kiiyi dinlemeyi istememeli, alnan karara gre hareket

etmeli ve bu kararnda kararllkla durmaldr. Baka trl davranan hkmdar dalkavuklar ykma gtrr veya eitli tlerle hep bir yerlere doru ekitirilen durmakszn deiecek biri olur ki, bu da, saygnln ok ok azaltr. Tam da buna gnmzden bir rnek vereceim. imdi mparator Mas-similiano'nun hizmetindeki rahip Luca bu hkmdarn "kimseden 120

t almadn ama hibir eyi de asla kendi istediine -gre yapmadn" sylyordu. Massimiliano epey bir kapal kutudur, kim olursa olsun kimseye srrn amaz, kimsenin dncesini sormaz, ama uygulamaya koyduka amacnn ne olduu anlalr ve o dakikada kendisini evreleyenlecre bunun tersi sylenir, zaafndan dolay da balad eyden cayar: te bu yzdendir ki bir gn yaptn ertesi gn bozar; neyi isteyip neyi saptad hibir zaman anlalmaz ve belirledii hibir eye de bel balanlamaz. Bir hkmdar her zaman t almaldr, ama, istedii zaman almaldr, bakalar t vermeyi istedii zaman deil. Hatt sorulmadka kimsede, hangi konuda-olursa olsun, dncesini syleme cretini uyandrmamaldr; ama o da sorularn fazla sakl tutmamal, gerei sabrla dinlemeli ve eer biri baz bakmlardan ona gerei sylemede kendini tutuyorsa o kimseye honutsuzluunu gstermelidir. u veya bu hkmdarn bilge bir hkmdar olduu kansnda olup bu bilgeliin onun bizzat kendi meziyetinden deil de evresindekilerin yerinde tlerinden geldiini dnenler byk bir yanlgya koarlar; zira yle bir genel kural vardr ki hi amaz: Kendisi bilge olmayan bir hkmdar yerinde tleri de alamayacaktr, meer ki baht onun gayet becerikli birinin elinin ellerine btnyle terketsin, ama onu sadece bu kii idare ediyor ve zaptediyor olsun. stelik byle bir durumda aslnda ynetilen olarak iyi ynetiliyor olsa da bu fazla srmez nk yneten iktidar ele geirmede ge kalmayacaktr. Bunun dnda, pek ok danmann olmasnn zorunlu olaca durumda hkmdar eer bilgelikten yoksun ise bu danmanlar kendi aralarnda hep blnm olarak bulacaktr ve onlar hibir ekilde toparlamay bilemeyecektir. Bu danmanlardan herbiri kendi karn dnecektir, hkmdar ne onlar knayacak ne de yarglayacak durumda olacaktr. Bundan u sonu kar ki, kiilerin eer iyi olmaya bir zorunluluklar yoksa hkmdarn eline ktlkten' baka bir ey gemez. 121

Ksacas, yerinde tler nereden gelirlerse gelsinler hkmdarn bilgeliinin meyvesidirler ve bu bilgelik tam aksine yerinde tlerin bir meyvesi deildir. 122

BLM XXIV talya'daki hkmdarlar neden devletlerini kaybettiler? Hal ve tutumunu yukarda sylediimiz btn eylere uyduracak olan yeni hkmdar sanki eski bir hkmdarm gibi grlecektir, hatt iktidar zamanca kutsanmcasma daha kesin ve salam olarak kk salacaktr. Aslnda yeni bir hkmdarn davranlar eskisine oranla daha ok gzlenir; bunlarn erdemli davranlar olduuna bir kez karar verildiinde bu ayn davranlar ona, soyu eskilere uzanmann yapamayaca kadar ok kalpler kazandrr ok gnller balar, zira insanlar gemiten deil de bugnden daha ok duygulanrlar. Eer iinde bulunduklar durum onlar mutlu ediyorsa baka bir eyi dnmeksizin bundan zevk alrlar. stelik hkmdar yerinde tutmaya ve onu korumay ok ok hazrlardr, yeter ki ncelikle hkmdar kendi ykmllklerini unutmasn. yleyse hkmdar ifte an kazanm olacaktr, yeni bir devlet kurmann anyla bu devleti iyi yasalar, iyi silhlar, iyi mttefikler, iyi rneklerle donatp salamlatrmann an; oysa, tam aksine, tacn zerine doup onu aklszlkla kaybedenin utanc da iki kat olur. Gnmz talya'snn Napoli kral, Milano dukas ve dierleri gibi devletlerini kaybeden hkmdarlarna baklacak olursa, bunlarn ncelikle, daha nce zerinde uzun uzadya durduumuz askeri glere ilikin ortak bir yanllar olduu bulunacaktr. kinci olarak da kabul edilecek ey, yine bunlarn halkn nefretini ekmi olduklar veya halkn sevgisini kazansalar da soylular elde edemedikleridir. Bir orduyu sefere koyacak kadar gl olan devletler byle hatalar ilemedike elden kmaz. Byk skender'in babas olan deil de, Titus Quintus Fla-minius tarafndan yenilgiye uratlm olan Makedonyal Filip'in devleti, kendisine saldran Romallar ve Yunanllar'a kyasla sade123

ce kk bir devletti. Ancak buna ramen, gayet yetenekli bir kumandan olduundan, halk kendisine balamann yansra soylular da elinin altnda bulundurmay bildiinden dolay sava yllar yl ayakta tutabilecei bir durumdayd ve eer sonuta bir ka ehir kaybetse de en azndan kralln elinde tuttu. Uzunca bir iktidardan sonra devletlerinden edilen baz hkmdarlarmz, bu yzden bahtlarn deil de miskinliklerini sula-snlar. Bar zamannda bir eylerin deiebilir olduunu hi hesaba katmadklar iin, ki iyi havada frtnadan endie duymayan insanlarn ounluuyla bu noktada benzeiyorlar, terslik kendisini gsterince kendilerini savunmay deil de, galibin eziyetinden yorulan halkn kendilerini aracan umarak kamay dndler. Byle bir are baka hibir are yoksa elbette ki iyidir, ama hereyi bundan ibaret grmek ok utan verici: Birisi kaldrr umuduyla insan kendisini dmeye brakmaz. Dahas, byle bir durumda hkmdarn geri arlaca kesin de deildir; byle olursa bile, bu, ona ok gvence vermez, zira byle bir savunma onu alaltr ve bizzat ahsna bal bir savunma da deildir. Bir hkmdar iin en iyi, kesin ve kalc savunma, bizzat ahsna ve yrekliliine dayanan savunmadr.

124

BLM XXV nsani eylerde bahtn gc ve buna nasl kar durulaca zerine Bu dnyann ilerini Tanr'nn ve talihin dndrdn, insann ne kadar ihtiyatl olsa da bunlar ne durdurabilecei ne de deitirebileceini pek ok kiinin dnm ve halende dnyor olduunu bilmiyor deilim; buradan kan sonu udur ki bunca zahmet ekerek uramak bounadr ve kadere boyun eip her-eyi kaderin ynetmesine teslim olmaktan baka kar yol yoktur. Bahsettiimiz byk olaylarn eitliliinin bir sonucu olarak, ki biz bu olaylar nceden kestiremiyoruz, bu kan gnmzde zellikle yaygnlk kazanmtr. Ben de bu kany paylama eiliminde-yim. Bununla birlikte, zgr irademizi hie indirgemeyi kabul etmeksizin ben unu dnyorum ki, hareketlerimizin yarsn talihin dzenledii belki dorudur ama dier yarsn da bizim gcmze brakr. Talihi, tat zaman ovalar basan, aalar ve evleri ykan, bir yerin topran baka bir yere tayan cokun bir rmaa benzetmiyorum. Ykmn nnden herkes kaar, azgnlna herkes boyun eer; kimse nne set ekemez. Bununla birlikte, ne kadar korkun olursa olsun, frtna bittiinde insanlar ondan bentlerle, setlerle veya yaplacak dier ilerle korunmaya almay bir tarafa brakmazlar, yle ki, meydana gelen yeni taknlarda sular kendilerini bir kanal iinde buluverirler ve eskisi kadar zgrce yaylp yine eskisi kadar zarar ziyana yol amazlar. Talih te ite byledir; gcn, hibir engel hazrlnn olmad yerlerde gsterir, kendisini durduracak setlerin, bentlerin olmadn bildii yerlere gtrr azgnln. Gerekletirildiini bugn halen grdmz byk deiiklikler mekan ve merkezi olan talya'ya baklacak olunursa, tal125

temkinli kimseler dahi yapamazlar, zira kii kendi karakterine aykr hareket edemez ya da izlenen belli bir yolda uzun sre baarl olunmusa bir dier yolu tutmann iyi olabileceine inanlmaz. u halde temkinli biri eer gerektii zaman fevri davranmay bilemezse kendi ykmn kendisi hazrlar. Biz eer zamana ve artlara gre kendimizi de bu anlamyla deitirebilirsek talihimiz hep ayn kalacaktr. Papa II. Julius btn hareketlerinde ateli davrand ve bu davran biimi zamana ve koullara o derece uygun dt ki sonu bu yzden hayrl oldu. Givanni Bentivogli daha hayattayken Bologna'ya kar ilk giriimini hatrlaynz: Venedikliler buna kt gzle bakyordu, spanya kralyla Fransa kralnn mzakere konusu da buydu; bununla birlikte Julius kararl ve doasmdaki atelilikle elini burada abuk tuttu, seferi bizzat ynetti. Byle bir cesaret sayesinde Venedikliler'i ve spanya'y hizada tuttu, yle ki kimse kprdayamad: nk Venedikliler ekiniyorlar, spanya da Napoli Krall'n btnyle yeniden ele

geirmeyi arzuluyordu. Zaten Papa Fransa kraln da peinden srkledi, zira Fransa kral Papa'nm ilerlemekte olduunu grp onun dostluunu kazanma umuduyla, Venedikliler'e hadlerini bildirmek iin ihtiyac vard bu dostlua, una hkmetti ki Papa ona aka hakarette bulunmadan yardma gnderdii birlikleri geri eviremezdi. u halde Julius fevrilii sayesinde, baka bir papann btnyle insani bir temkinle elde edemeyecei eyi baard; nk eer Roma'dan yola kmak iin dier papalarn yapm olduklar gibi hereyin kararlatrlm, hazrlanm ve kesin olmasn bekleseydi muhakkak ki baaramayacakt. Fransa kral binbir eit zr bulacakt, dier gler de onu korkutacak binbir trl yol... Burada bu papann baka hareketlerinden bahsetmiyorum; ayn trden davranlarnn hepsi de ayn ekilde baar kazand. Yaamnn ksal bunlarn tersini tatmasna izin vermedi, temkin127

ya'nn hibir trl nlemi alnmayan byk krlk bir alana benzedii grlecektir. Oysa Almanya, spanya veya Fransa gibi sele kar nlemleri alnm olsayd talya bu felakete uramazd veya en azndan bu kadar zarar grmezdi. Talihe kar koyma konusunda bu genel dncelerle yetinerek daha zelinde unu belirtmeliyim ki, ne ahsnda ne de davrannda bir deiiklik olmad halde bugn bahtiyar yarn mahvolmu bir hkmdar grmek hi de olaanst bir ey deildir. Bu, bana yle geliyor ki daha nce bir hayli stnde durduum eyden kaynaklanyor; tmyle talihine yaslanan bir hkmdar ters dnen talihiyle devrilir. Ayn ekilde, yapt eylerin hkm srd zamana uygun dp dmemesine gre bir hkmdar mutlu veya mutsuz olur. Grnrde btn insanlarn tek bir amac vardr: hret ve zenginlik. Ancak, bu amacn peinde koan herkes ayn yolu tutmaz; bazlar temkinli bazlar fevri hareket eder; kimi iddet kullanr, kimi hileye bavurur; sabrl olan vardr, btnyle sabrsz olan vardr. Bylesi ok deiik davran biimleri eit derecede baarya ulaabilir. stelik u da grlr ki ayn admla yryen iki kiiden biri varrken dieri varamaz; tam tersine baka baka yryen iki kii, rnein biri temkinli biri cokuyla yryor olsun, buna ramen ayn ekilde buraya ularlar: Bu eer davran biimlerinin zamana uygun olup olmamasndan kaynaklanyor deilse ya neden kaynaklanacaktr? ki farkl davrann ayn sonucu dourmasnn ve benzer iki davrann sonularnn birbirine zt olmas da budur. Yine bu yzdendir ki iyi olan ey her zaman iyi deildir. u halde, rnein bir hkmdar temkinli ve sabrl olarak m hkmediyor? Eer gidiat ve zamann artlar bu hk-medi biiminin iyi olaca gibiyse baaracaktr; ama tam tersine eer koullar ve zaman deitii halde bu hkmdar tuttuu yolu deitirmiyorsa decektir. Byle zamannda olmak kaydyla yolunu deitirmeyi en 126

li hareket etmesi gerektii bir zaman da grseydi ola ki bana tam tersi eyler gelecekti, zira doasnn onu meylettirdii iddetten geri dnemeyecekti.

O halde sonu olarak unu syleyorum ki, talih deiirken tutumlarnda diretenler bu tutumlar talihle uyutuu mddete mutludurlar, ancak bu uyum bittii anda kendilerini mutsuz bulurlar. Dahas ben fevri olmann temkinli olmaktan daha iyi olacan dnyorum; talih kadn gibidir, itaatkr tutmak iin sertlik gerekir, soukkanl davrananlardan ziyade iddete bavuran erkeklere boyun eer, her zaman genlerin dostudur, nk bunlar daha az saknrlar kendilerini, daha abuk kzarlar ve daha gzpeklkle kumanda ederler. 128

BOLUM XXVI talya'y barbarlardan^*) kurtarmaya davet imdiye kadar ortaya koymu olduum hereyin zerinde dndmde ve kendi kendime, bugn talya'da talya'ya parlak bir dnem yaatabilecek yeni bir hkmdarn devri midir ve acaba ihtiyatl ve cesur biri bu lkeye bir frsatn, bir yolunu bulup kendisine an halkn ounluuna da yarar getirecek yeni bir ehre kazandracak m diye sorduumda bana yle geliyor ki koullar boy lei bir niyete ok uygun; ben bu byk deiimlerden daha uygur bir zaman bilmiyorum. Dediim gibi, nasl ki Musa'nn erdemini tanmak iin srail halknn Msrllar'n klesi olmas,' nasl ki Keyhsrev'in gnl yceliinin ortaya kmas iin Perslerin Medler'ce zulmedilmesi ve nihayetinde Teseus'un deerini anlamak iin Atinallar'n bir trl birlik olamamalar gerekliyse ayn ekilde bu gnlerde de bir dehann parlayabilmesi iin talya'nn vardn grdmz sonunun getirilmesi, Yahudiler'den daha kle, Atinallar'dan daha blnm olmas, lidersiz, kurumsuz kalmas, yenilmi, paralanm, ayaklar altna alnm ve her trl felaketle dolmas gerekiyordu. imdiye .dein baz iaretler zaman zaman talya'ya, Tanr tarafndan kurtuluunu mjdelemek iin seilmi birini haber verdi, ancak hemen ardndan yine talya hep grd ki bu kii zirvedeyken talihin hmna uramtr ve nerdeyse lm deindeki talya yaralarn kapatabilecek birinin, Lombardia'y inleten soygun ve talanlar bitirebilecek, Napoli ve Toscana krallklarnn belini bken zulm ve vergilere bir son verebilecek, dahas nihayetinde fistlleen dirayetli banlarn iyiletirebilecek birinin bekle(*) Marchiavelli iin barbar szc yabanclar zellijde de Franszlar' ifade ediyor.Bu daveti ayn zamanda bu eseri adad Lorenzo de Medici'yc yapmaktadr. (Franszcas'ndaki .N.) 129

!J

yiindedir. Grlyor ki talya, Tanr'dan, kendisini barbarlarn kymndan ve kfrnden kurtaracak birini gnderme ltfunda bulunmas iin yakarmaktadr. stelik yine grlyor ki talya, gzlerinin nnde almaya cesaret edilecek ilk sancan altnda saf oluturmaya hazr bekliyor. talya umutlarn tacn fiili sahibi olan sizin naml slalenizden^*) baka nereye saklar, ki gemiten gelen faziletiyle, talihiyle, Tanr'nm ve Kilise'nin inayetiyle sizden baka kim bu hayrl kurtulua gerekten kumanda edip bu kurtuluu gerekletirebilecek? Adndan sz ettiim kahramanlarn yaamlar ve yaptklar gzlerinizin nndeyse, bu, hi te zor olmayacaktr. Bu kahramanlar gerekten de az rastlanr ve olaanst kiilerdir, ama sonuta sadece birer insandrlar ve onlarn yararlandklar frsatlar imdiki frsattan ok daha az elveriliydi. Hibirinin yaptklar u yaplacak eyden daha hakl olmad gibi, Tanr onlar sizi koruduundan daha fazla koruyor da deildi. te burada gne gibi parlyor adalet, zira sava, zorunlu olduunda hep hakl bir savatr ve silah eer ezilenlerin biricik umuduysa, kutsaldr. imdi, halkn btn dilekleri sizedir ve hereyin bu kadar ortaka hazr olduu bir durumda baar pheli olamaz, yeter ki teklifini verdiim kiileri rnek olarak alnz. Dahas Tanr iradesini gsterirse bunu apak iaretlerle yapar: deniz yarld, k saan bir bulut yolu gsterdi, kayadan su fkrd, le kudret helvas dt; herey byklnz bylesine kayryor. Gerisi size kalm: Tanr hereyi yapmak istemez, ki bize kalmasna iin verdii u azck an ve erefi de elimizden alm olmasn. Daha nce bahsettiim talyanlar'dan hibiri naml slalenizden beklenilen eyi yapamamsa, hatta talya'nn yaad onca (*) Mediciler'i kastediyor. (Franszcas'ndaki .N.) 130

byk deiikliin, sahne olduu onca savan ortasnda btn askeri deerler lm grnyorsa bunun nedeni hi armamak gerekir ki udur: Eski asker kurumlar ktyd ve bunlarn yenisini ortaya koyacak kimse yoktu. Bununla birlikte ykselmeye balayan bir adama yeni yasalar ve. yeni kurumlar getirmekten daha itibar verici bir ey olamaz. Bu yasalar ve kurumlar eer salam bir temele oturuyorlarsa, deerliyseler herkeste hkmdara kar hayranlk ve sayg uyandrrlar. Hem de talya'da reform konusu epey fazladr. Burada herkeste bir cesaret patlayacaktr yeter ki komuta edenlerde bunun eksiklii olmasn. Baknz, dellolarda ve taraflarn az sayda olduu hallerdeki atmalarda talyanlar kuvvet, beceriklilik ve zek ynlerinden nasl da stndrler. Ancak ordu olarak birleince btn bunlar uup gidiyor. Bunun suunu komuta edenlerin zayflna bulmak gerek; zira bir taraftan sava sanatn bilenlerine itaat edilmiyor ve herkes bunu bildiini sanyor, teki taraftan ister kiisel yeteneiyle ister talihinin yardmyla olsun dierlerinin stne bunlarca stnl kabul edilip boyun eilecek derecede yeterince ykselebilen biri

kmamtr. te bunun sonucudur ki, epeyce bir zamandr ve yirmi yldr sregelen savalar srasnda srf talyanlar'dan kurulu bir ordu sadece yenilgileri tatmtr. nce Taro ardndan skenderiye, Ca-pua, Cenova, Vaila, Bologna ve Mestri arpmalar ahittir buna. Eer naml slleniz eitli devirlerde lkelerini kurtaran byk adamlar kendilerine rnek almak istiyorsa hereyden nce yapmas gereken ve kalkt iin de ayn zamanda temeli olan ey ulusal birliklere bavurmaktr, nk sahip olunabilecek en salam, en sadk en mkemmel askerler bunlardr; bu birlikleri oluturan askerler tek tek iyi asker de olsalar bir ordu olduklarnda h-kmdarlarmca bizzat kumanda edildiklerini, onurlandrldklarn, bakldklarn grnce daha da iyi asker olacaklardr. Ancak byle131

si ordularladr ki talyan yiitlii yabanclar kovacaktr. svire ve spanyol piyadeleri korkun piyadeler olarak bilinirler, ancak, hem birinin hem tekinin yle bir kusuru vardr ki bu piyadelere sadece kar koyabilecek deil ayn zamanda onlar yenebilecek bir ncs oluturulabilir. Gerekten de spanyol piyadesi svari karsnda tutunamyor. Ve svire piyadesinin de kendisi kadar inatla arpacak baka bir piyadeden korkmas gerekiyor. Fransz svarisinin spanyol piyadesini, bu piyadenin de svire piyadesini bozguna urataca grld, daha da grlecektir; spanyol piyadesinin svireliler'in dzeninde arpan Alman birlikleriyle kapt Ravenna Sava bunun tam bir tecrbesi olmasa da en azndan bir denemesi oldu; eviklikleri ve kk kalkanlar sayesinde spanyollar Alman saflarna, bunlarn uzun mzraklarnn arasndan daldlar ve kar koyamayan Almanlar' hibir tehlike almadan vurdular. Eer Fransz svarisi stlerine bindirmeseydi bire kadar kracaklard Almanlar'. imdi, bu iki piyadenin ikisinin de kusuru bilinince hem svariye direnecek hem de baka piyadelerden ekinmeyecek yeni bir piyade oluturulabilir. Bunun iin yeni bir birlik tr yaratmak zorunlu deildir, yeni bir dzenleme, yeni bir savama tarz bulmak yeterlidir. Bylesi yeniliklerledir ki yeni bir hkmdar n kazanr ve byr. Frsatn kamasna izin vermeyelim, ki talya onca uzun bekleyiin ardndan nihayet kurtarcsnn ortaya ktn gryor! Bu kurtarcnn, u yabanc aknlardan ac duyan btn illerde nasl bir akla, nasl bir nce susamlkla, nasl sarslmaz bir sadakatle, nasl bir yceltmeyle karlanacan anlatamam. Bu kurtarcnn nnde hangi kaplar kapal kalabilecektir? Hangi halk ona itaati reddedebilir? Hangi talyan ona minnetini sunmaz? Barbarlarn egemenlii herkesi bktrmtr. O halde naml slaleniz bu yk bu cesaretle, hakl ve me132

ru bir teebbsn ilhamlad bu baar umuduyla alsn zerine, ki onun bayra altnda yurdumuz eski ihtiamn yeniden yakalasn onun himayesinde Petrarca'nm u syledikleri gereklesin: Erdem zulme kar Silahlanacak ve ksa bir sava olacak nk eski yiitlik lmemitir henz talyanlar'm yreinde^*) (*) Petrarca, Canzone XVI. 133

15- Korkmaynz Mr. Sherlok Holmes / Erol yepazarc Trkiye'nin yaynlanm eviri ve telif polisiye romanlar zerine bir inceleme 16- Erkek Aknn tesinde / Lilian Faderman Rnesanstan Gnmze Kadnlar Arasnda Romantik Dostluk ve Ak eviren: Zlal Kl 17- Dnceler ve Gerekeler l / Arda Denkel Felsefe Yazlan 18- Dnceler ve Gerekeler 2 / Arda Denkel Felsefe Yazlar 19- Saduyu, Bilim ve Kukuculuk / Alan Musgrave Bilgi Teorisine Tarihsel Bir Giri eviren: Pelin Uzay 20- Estetiin deolojisi / Tery Eagleton 21- Trkiye'de Bilim ve Teknoloji Politikas / kran ahin 22- Bizans'ta Gndelik Yaam / Tamara Talbot Rice eviren: Bilgi Altnok 23- lkada Doa Felsefeleri / Arda Denkel 24- Nesne ve Doas / Arda Denkel 25- Hkmdar-Prens / Machiavel eviren: Anita Tatler 26- Hitlerden Torunlarna / Efgan Canen Almanya'da Eski ve Yeni Sa 27- Ortaa Avrupasnda Roma Hukuku Yayma Hazrlayan: Mehmet Tevfik zcan

28- Tarihten Gnmze Zonguldak'ta i Snfnn Durumu Kadir Tuncer

IKAN KTAPLARIMIZ 1- Snf Asndan Azgelimilik / Yves Lacoste eviren: Sevil Avcolu 2- Hazreti Muhammed / Maxime Rodinson eviren: Atill Tokatl 3- Bir Bunalm anda Toplum Felsefeleri eviren: Mete Tuncay 4- Felsefi Akln Eletirisi / Orhan Gkdemir 5- Osmanl Devleti'nde Airet Mektebi 6- Bizans Siyasal Dncesi / L.Seidler Bizans Halk Hareketlerinin deolojik Kkeni eviren: Mete Tuncay 7- Byle Buyurun Gaz'a Bayanlar, Baylar Tadeusz Borowski / eviren: Mete Tuncay 8- Din Kuram / Georges Bataille nsanlama Srecinde Dinin Oluumu 9- Ahlak ve iddet / M.Mukadder Yakupolu 10- Niin Oyun / Prof.Dr. Mcella Ormanlolu Ulu ocuun Geliiminde ve ocuu Tanmada Oyunun nemi 11- Ulusal Kurtulu Savanda Boleviklerle Sekiz Ay Em. General Veysel nvar 12- Onlarn Ahlak Bizim Ahlakmz / L. Troki Ahlakn deolojik levi 13- Uluslararas Hukukun Oluumu / Ahmet Haluk Atalay lk Kreselleme Dnemi 1492-1648 14- Eros'un Gzyalar / Georges Bataille Nicolo Machiavelli _ Hkmdar (Prens) Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr. UYARI:

www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amacgrme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir. Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar katklardan tr teekkr ediyorum. Bilgi paylamakla oalr. Yaar MUTLU LGL KANUN: 5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz. Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen bu aklamalar silmeyiniz.

Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz... Teekkrler. Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara. Tarayan serhat Nicolo Machiavelli _ Hkmdar (Prens)