REPUBLIKA SRBIJA GIMNAZIJA BORA STANKOVI, VRANJE

MATURSKI RAD IZ GEOGRAFIJE

Tema rada: Jezera Srbije

Predmetni nastavnik: prof. Vesna Bogdanovi

Uenik: Jovica Stankovi

Vranje, 2012

Sadraj

1. Uvod ........................................................................................................................................... 3 1.2. Podela jezera ........................................................................................................................ 4

2. Jezera Srbije .............................................................................................................................. 5

2.1. Vlasinsko jezero ................................................................................................................... 6 2.2.Peruako jezero ................................................................................................................... 9 2.3. Jezero Gazivode ................................................................................................................. 10 2.3. Zvorniko jezero ................................................................................................................ 11 2.5. Zlatiborsko jezero .............................................................................................................. 12 2.6. Paliko jezero ..................................................................................................................... 13 2.7. Belo jezero ......................................................................................................................... 16 2.8. Djerdapsko jezero .............................................................................................................. 17 Literatura..................................................................................................................................... 19

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

1. Uvod
Jezero je prirodno udubljenje, depresija, na kopnu ispunjeno vodom, koje nije direktno povezano sa svetskim morem, a koje je relativno velikih dimenzija. Zvanino u klasifikaciji se ne primenjuje minimalna povrina koju treba da zahvata jezero, ali se esto pominje da jezero ne bi trebalo da ima povrinu ispod 1 hektara. Jezera mogu imati pritoke, otoke, a jezero koje ima i pritoku i otoku zove se protono jezero. Najvea i najdublja jezera su tektonskog porekla. U njima se nalazi preko 95% ukupne koliine jezerske vode. Ova jezera ispunjavaju udubljenja nastala

tektonskim pokretima, odnosno tektonskim poremeajima Zemljine povrine. Najvee jezero (po povrini i koliini vode) je Kaspijsko jezero. Najnie jezero je Mrtvo more (oko 400 m ispod nivoa mora), najdublje Bajkalsko jezero (1.620 m). Najbrojnija su lednika jezera. Termin jezero takoe se koristi za opisivanje prirodnih obeleja poput jezera Ejr koje je veinu vremena suvo ali se napuni tokom sezonskih obilnih kia. Mnoga jezera su vetaka pa se stvaraju za hidroelektrinu proizvodnju (pretvaranje hidro u elektrinu energiju - struju), rekreaciju (plivanje...), snadbevanje vodom, itd. Finska je poznata kao drava hiljadu jezera, a Minesota kao zemlja deset hiljada jezera. Velika jezera Severne Amerike poreklom su iz ledenog doba. Preko 60% svetskih jezera nalazi se u Kanadi preteno zato jer ovom zemljom dominira neulanani sistem oticanja. Jezera su vana za privredu i saobraaj (Jezera u Severnoj Americi, Kaspijsko jezero); dobijaju se soli (Mrtvo more); neka su bogata ribom, slue za snadbevanje vodom i reguli sanje vodostaja na rekama.

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

1.2. Podela jezera

Jezera se dele po nainu nastanka korita ili po hidrografskim, fizikim, hemijskim i biolokim osobinama. Hemijski, prema koncentraciji soli u vodi jezera se dele na: slatkovodna i slana jezera. Podela po mestu i nainu nastanka: meteorska (kosmina) - nastala usled udara meteorita tektonska - nastala usled tektonskih pokreta (zemljotresi). lednika - nastala glacijalnim procesom, radom lednika, nakon ijeg topljenja su nastala uglavnom uska i duboka jezera sa strmim obalama vulkanska - nastala radom vulkana (u kraterima vulkana ili pregraivanjem reka potocima lave) priobalna - nastala povlaenjem mora iz zaliva kraka - nastala u depresijama u krakim terenima rena - nastala menjanjem toka reke (naputanjem starog korita) eolska - nastala radom vetra (u depresijama nastalim eolskim procesom, koje voda potom ispuni).

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

2. Jezera Srbije
Srbija ima mali broj prirodnih jezera. Veina je nastala izgradnjom hidroelektrana i akumulacija. Jezero Perucac. Najduu turistiku tradiciju, dugu skoro dva veka, ima Paliko jezero. Gostima su na raspolaganju jedrenje, pecanje, peake i biciklistike nai u ture, hotelima vonja ili amcem, privatnim na Drini, brojne manifestacije. Smetaj se moe

apartmanima. Peruako jezero

nastalo izgradnjom hidroelektrane, nije najstarije, ali je verovatno najlepe. Pored kupanja, gostima je zbog blizine Tare i Zlatibora, na raspolaganju veliki broj aktivnosti. Na jugoistoku Srbije, na 1200 m nadmorske visine, u ouvanoj prirodi, nalazi se Vlasinsko jezero. Sem kupanja i vonje amcem, na jezeru nema drugih sadraja, tako da ovde dolaze uglavnom oni koji ele oazu mira i tiine. Smetaj se moe nai u privatnim kuama i kampovima. Vaenjem ljunka kod Bele Crkve, od podzemnih voda nastalo je sedam jezera. Dva su ureena za turiste, dok ostala predstavljau kutak netaknute prirode. Srebrno jezero kod Velikog Gradita, nudi ne samo kupanje, ve obilje-kulturno istorijskih spomenika u okolini. U toku je izgradnja velikog turistikog komleksa, pa se oekuje da ve za narednu sezonu ova destinacija postane prava atrakcija. Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

2.1. Vlasinsko jezero

Vlasinsko

jezero

je

akumulaciono jezero na jugoistoku Srbije sa povrinom od 15 km i dubinom do 35 m. Jezero se nalazi na teritoriji optine Surdulica. Jezero, okrueno planinama Plana (Gramada), Vardenik i emernik, nalazi se na 1.213 m nadmorske visine. Izgradnja brane trajala je od 1946. do 1949. godine na poloaju nekadanjeg Vlasinskog blata. Jezero je poelo da se puni 9. aprila 1949. godine, da bi 1954. dostiglo puni kapacitet - 165 miliona kubnih metara vode. U jezero svakog minuta pritie dva kubika vode prvog kvaliteta. Vlasina, Vrla, Jerma, Boika reka, Lisinska reka, Ljubotenska reka, Strvna, emerica sa svojim pritocima (oko 110 ukupno) ine sliv jezera. Visina brane je 34,43 m (od toga iznad terena 25,7 m) , duina u temelju 239 m, a u kruni 139,28 m, dok je irina 5,5 m u kruni. U branu je ugraeno oko 330 hiljada kubika zemlje. Uzvodna strana je obloena kamenim blokovima a nizvodna napravljena sa etiri kaskade i potpuno je zatravnjena. Jezero je duine devet k, maksimalne irine 3,5 km, najvee dubine 30 m, povrina mu je 16,5 m. Prema nadmorskoj visini, ubraja se u najvie akumulacij e na Balkanu. Pri najviem vodostaju, nivo jezera dostie kotu 1213,8 m nadmorske visine. Inae, srednji godinji nivo jezera je 1204 m nadmorske visine. 6 Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije Sa izgradnje brane Vlasinskog jezera, 1952 - 1954. godine. Kanali kojima pritie voda sa okolnih reka i potoka, slivova Vlasine i Lisine, dugaki su ukupno 60,3 km. Kanal "emernik", koji zahvata vodu sa emerice i kroz tunel je dovodi do brane, dug je 14,8 km, kanal koji dovodi vodu reke Strvne, ispod Plane, 16 km, onaj sa Jerme 7,5 km i sa Boice 22 km. Kanalom "Strvna" godinje dotie oko 10 miliona kubnih metara vode, Kanalom "emrnik" oko osam milona kubika vode, kanalom "Jerma" tri miliona kubika i kanalom "Boica" oko 15 miliona kubika vode. Pored tunela "emernik" (1 km), tu su i tri tunela kojima pritie voda sa Boice, odnosno Lisine (ukupno 3,5 km). Jezero ima dva ostrva Stratoriju i Dugi del.

Stratorija je bila ostrvo i u Vlasinskom blatu, dok je Dugi del bio poluostrvo pre izgradnje brane. Vlasinsko jezero je pozn plutajuim vremenom ato po koja svoj ostrvima, menjaju

poloaj, a nastala su od podvodnog biljnog sveta

izraslog na tresetu, koji se u velikim paradima otkinuo sa dna jezera i isplovio. Na nekim ostrvima potom su izrasle vrbe i breze, specifino drvee vlasinskog kraja. Zimi je jezero esto zaleeno. Na mestu gde se u prolosti nalazila tresava, poznata kao Vlasinsko blato, sa evarom, trskom i samo mestiminim vodenim povrinama i izvirala reka Vlasina, nastalo je dananje Vlasinsko jezero. Jezero ija boja vode varira od sivo plave pored obale do zatvoreno plave na sredini jezera, sa zelenim priobalnim povrinama daje poseban koloritet vlasinskom pejzau. Istorijski zapisi koji spominju Vlasinsku visoravan potiu jo od XVIII veka pod nazivom Vlasinsko blato ili Vlasinska tresava zbog nagomilanog treseta i blata nastalog spiranjem renih tokova. Na taj nain je u kanjonu dugom 20 km stvorena movara koja je na pojedinim mestima bila ispunjena ivim peskom. 7 Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije Vlasinsko jezero oiviava zatalasana visoravan u vidu ilima iaranog livadama, panjacima i umama koje kriju raznovrstan biljni i ivotinjski svet, dok jezero nadvisuju planinski masivi, na ijim padinama je grupisano ezdesetak vlasinskih naselja izmeu kojih teku bistri potoci i reice sa umovitim klisurama. Od planina koje okruuju jezero posebno se izdvajaju emernik, Plana i Vardenik. Od naseljenih mesta pre izgradnje brane bila su najvea Vlasina Rid (dugo vreme optinsko sredite), Vlasina Okruglica i Vlasina Stojkovieva. Danas su mnogi vlasinski zaseoci, poev od same brane, pa do Promaje, postali vikend naselja koja su prilino neurbanizovana i neplanski graena. Vlasina danas ima nedovoljan broj turistikih objekata i kapaciteta u odnosu na njen znaaj i mogunost razvoja, i u odnosu na interesovanje potencijalnih gostiju. Ako se ima u vidu da je do vrha emernika (1638m) samo blaga strmina, kao to je i prema Kolunici i Plani, onda je neverovatno da to jo uvek nije nimalo iskorieno.

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

2.2.Peruako jezero
Peruako jezero je vjetako jezero na podruju optine Srebrenica, Republika Srpska, BiH, i podruju optine Bajina Bata, Republika Srbija. Jezero je nastalo pregraivanjem toka rijeke Drine, za potrebe hidroelektrane "Bajina Bata". Peruako je

akumulaciono jezero koje se vodom napaja iz rijeke Drine. Peruako jezero je povrine oko 12,4 km, zapremine 340.000 000 m vode, a duboko je do 60 metara. Duina jezera iznosi oko 54 km, najmanja irina od 150 metara, a najvea irina oko 1000 metara. Peruako jezero se nalazi na 290 metara nadmorske visine. Najvei dio jezera se nalazi u kanjonu rijeke Drine koji poinje 7 km od brane hidroelektrane "Bajina Bata". Najdui, odnosno kanjonski dio jezera okruuje izrazito strma obala oiviena strmim kamenim liticama i kamenim

blokovima koji vertikalno poniru u vodu. Zbog strmine obale, dubina jezera na samo par metara od same obale dostie prosjenu dubinu od 3 do 8 metara. Sredina jezera predstavlja granicu izmeu Republike Srpske, BiH 9 Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije i Republika Srbije. Jezero se nalazi u prirodnom zavoju kanjona rijeke Drine izmeu Bajine Bate i Viegrada, i obavija planinu Taru na kojoj se nalazi Nacionalni park Tara. Mjesne zajednice optine Srebrenica koje se nalaze na obali jezera su Radoevii i Raenovii, a nedaleko od njih su i Skelani, koji su mostom povezani sa Bajinom Batom. Ovo podrinjsko jezero u kanjonu Drine je okrueno planimama Javor, Devetak, Zvijezda i Tara. Ovo vetako jezero je nastalo u vreme SFRJ nakon zavretka izgradnje brane za potrebe hidroelektrane "Bajina Bata". Jezero je dobilo ime po naselju Peruac, optina Bajina Bata, Zlatiborski okrug, Republika Srbija. U Perucu, u neposrednoj blizini jezera se nalazi srednjovjekovna nekropola steaka "Mramorje", koja je pod zatitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od izuzetnog znaaja.

2.3. Jezero Gazivode

Jezero Gazivode, je vetako jezero nastalo pregraivanjem reke Ibar u njenom gornjem toku. Nalazi se u optini Tutin, u zapadnoj Srbiji i u optini Zubin Potok, na severu Kosova i Metohije. Duine je 24 kilometara, a visina brane je 107 metara. Brana je izgraena od prirodnih materijala (kamenja, zemlje i gline) i kao takva jedna je od najveih u Evropi. Osnovna namena ove brane je

navodnjavanje Kosovske nizije, ali ima i manju hidrocentralu koja se nalazi u istoimenom mestu. Jovica Stankovi

10

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije Iako pored jezera nema ugostiteljskih objekata, veliki broj ljudi obilazi ovo jezero. Tokom cele godine prisutan je veliki broj ribara, poto je jezero izuzetno bogato ribom. Leti dolaze i kupai iz oblinjih sela, Zubinog Potoka, Kosovske Mitrovice pa ak i iz udaljenih mesta Kosova i Metohije. Iznad jezera se prostire planina Mokra Gora, a u podnoju ove planine se nalazi i Manastir Crna Reka.

2.3. Zvorniko jezero

Zvorniko jezero je povrine oko 8,1 km (1.300 hektara), zapremine 90.000 000 m vode, a duboko je do 39 metara. Prosjena dubina jezera iznosi 5 do 8 metara. Duina jezera iznosi oko 25 km, najmanja irina od 200 metara, a najvea irina oko 3 km. Zvorniko jezero se nalazi na 140 metara nadmorske visine. Jezero se drinskim kanjonom protee uzvodno od Zvornika i Malog Zvornika, do ua rjeice Velike reke u istoimenom selu optine Mali Zvornik. Od 1955. godine kada je akumulacija nastala, 50% bazena je zasuto erozivnim naslagama iz bujinih vodotokova i rjeica koje se u jezero ulivaju (Drinjaa, Joanica, Velika reka, Boranjska reka). Brojne erozije i nanosi su stvorili vea ili manja ostrva i poluostrva. Jovica Stankovi

11

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

2.5. Zlatiborsko jezero

Zlatarsko jezero ili jezero Kokin Brod je vetako jezero u dolini Uvca. Nalazi se izmeu planina Zlatara na jugozapadu i Murtenice na severoistoku., 10-15km od Nove Varoi. Jezero ima povrinu od 7,25km, a dugako je od 15km do 23km. Nastalo je 60-ih godina izgradnjom hidroelektrane koja je pregradila reku Uvac kod Kokinog Broda. Brana elektrane je visoka 83 metra i najvea je kamena brana izgraena u Evropi, a nivo jezera zbog nje varira i do 45m. Zlatarsko jezero je tree po veliini u Srbiji posle erdapskog i jezera Peruac na Drini.

12

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

2.6. Paliko jezero

Paliko jezero se nalazi 8 km od Subotice, pored mesta Pali koje je, upravo zbog jezera znaajan turistiki centar Vojvodine. Jezero zahvata povrinu od 4,6 km. Prosena dubina jezera je 1,9 m, najvea je 3,5 m, a turistiki sektor zahvata 3,8 km sa tri posebne plae. Jezero je inae, podeljeno na etiri sektora i bogato je ribom.

13

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije U toku turistike sezone, temperatura vode se kree izmeu 18 i 25C. Pali se inae odlikuje umereno kontinentalnom klimom i proseno ima oko 2100 sunanih sati godinje, a prosena letnja temperatura vazduha iznosi oko 20C. Najei pravac vetrova je severozapad-jugoistok. Prema legendi jezero je ostatak Panonskog mora, ali da je ono nastalo od suza pastira Pavla koji je tu napasao svoje stado. Jezero je nastalo u pradavna vremena kao izdansko, iako voda jezera najveim delom potie od padavina koje su ispunjavale udolinu. Salinitet jezera se objanjava time to se voda slivala sa okolnog terena rastvarajui natrijumhlorid. Jezero Pali se u pisanim dokumentima prvi put pominje 1462. godine kao Pali (Paly). Prvi crte, koji je predstavljao mapu jezera (Paligo Palys) potie iz 1690. godine. Jo se krajem 18. veka znalo da jezerska voda i mulj imaju lekovita svojstva. Prema ideji lekara iz Subotice, 1845. godine je najpre izgraena gostionica Donja trara, to je bio temelj kasnije izgradnje Kupalita i Banje. Svoj procvat Pali doivljava 1880-ih, nakon otvaranja pruge Budimpeta-Zemun 1883. godine i tramvajske linije do Subotice 1897. Osim zbog leenja (prvenstveno kotanih i konih oboljenja) posetoci su na Pali dolazili i zbog zabave. Izmeu 1880. i 1914. na Paliu su odravane sportske igre u brzom hodanju, biciklizmu, rvanju, maevanju i drugim sportovima, od kojih neki sada ve imaju dugu tradiciju na Paliu. Broj posetilaca kupalita i banje Pali je rastao sve do poetka Prvog svetskog rata.

14

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije Posle Prvog svetskog rata, na istonoj obali Palia izgraen je Veliki (Muki) trand, najvei objekat te vrste u tadanjoj Jugoslaviji. I nakon Drugog svetskog rata nastavljeno je sa izgradnjom Palia, pa je 1950. u borovoj umi izgraena Letnja pozornica od netesanog kamena na kojoj su gostovali mnogi umetnici. esdesetih godina 20. veka izgraen je sportski centar sa terenima za fudbal, odbojku, koarku, rukomet. Na istonoj obali je podignuto Vikend naselje gde su mnoge subotike firme izgradile odmaralita za svoje radnike. Godine 1978. iskopana je prva buotina termomineralne vode na Paliu, a 1984. je otvoren Termalni bazen. Izgraen je moderan hotel Prezident 20 00. godine, a u istom maniru nakon toga je adaptirano nekoliko starih palikih vila, kojih je krajem 19. veka bilo preko 200 i pretvoreno u luksuzne hotele manjih kapaciteta. Okolina banje je poumljena. Veliki park je od tada redizajniran, a zasaeno je jo zelenila, tako da od prvobitne povrine od neto vie od 86.000 m2, park danas zauzima oko 190.000 m2. Ovo jezero je atraktivno pre svega kupaima, ali sam centar nudi i druge vidove zabave, sportske aktivnosti, ali i obilazak rezervata prirode, posmatranje ptica, peake ture i foto-safari. Obala je veoma privlana zbog svojih peanih sprudova, staza za bicikliste, kao i poligona za uenje vonje. Jezero je bogato ribom i ovo daje priliku zaljubljenicima u pecanje za aktivan odmor. Centar prua i mogunosti za leenje i oporavak. Jezersko blato je bogato vanim mineralima sa lekovitim osobinama, a izvori

mineralne vode imaju temperaturu od 25 C. Obala jezera je duga oko 17 km i celom svojom duinom je ureena. Usled stalnog opadanja nivoa vode, vruina, zastoja vetra i zbog otpadnih voda, jo je krajem XIX veka zabeleeno da je jezerska vegetacija bujala. Ovaj proces se ponavljao tokom 15 Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije vremena. Kulminacija ovog problema je bila u leto 1970. godine kada je zbog velikog zagaenja i nekontrolisanog cvetanja algi, dolo do nestanka kiseonika u vodi zbog ega je dolo do pomora ivog sveta u jezeru. Zato je jezero 1971. isueno i iz njega je povaen sav mulj. Takoe je izgraen preista za otpadnu vodu i 1976. jezero je ponovo napunjeno vodom. Od tada se kvalitet jezerske vode pomno prati, ali se ulau i napori da se i sauva. Uz postojei preista, 1995. je puten u rad kanal Tisa - Pali, to je doprinelo poboljanju kvaliteta jezerske vode. Zbog svoje geoloko - ekoloke vrednosti Paliko jezero je zatieno podruje tree kategorije i ima rang Parka prirode. Na podruju pod treim stepenom zatite zabranjena je izgradnja, promena pejzaa i uznemiravanje na bilo koji nain biljnih i ivotinjs kih vrsta koje se tamo nalaze. Ovo stepsko jezero izmenjeno ljudskim radom je i vodni resurs, iako je naruen u ovom trenutku. Postoje drutva, poput Udruenja ljubitelja prirode Riparia koja neprekidno ulau napore da se to podruje ouva, kao i vrste koje ga naseljavaju. Primer za to je ureenje ostrva u drugom sektoru Palikog jezera kako bi se stvorili neophodni uslovi za nesmetan boravak crnoglavih galebova u toj oblasti.

2.7. Belo jezero

Belo jezero je jedno od etiri velika fluvijalna jezera na koja u najveoj mjeri otpada povrina Eanskih ribnjaka. Nalazi se u Banatu,

16

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije jugozapadno od Eke, tj. juno od Zrenjanina. Jezero lei izmeu reka Tise i Begej, od kojeg je odjeljeno nasipom. Nasipom je odvojeno i od Specijalnog rezervata prirode Stari Begej-Carska bara. Povrina jezera iznosi 5,4 km, dok srednja dubina iznosi 1,33 m. Uslijed visokih ljetnih temperatura intenzivno je isparavanje. Vertikalna i horizontalna kretanja vode slabo su izraena pa ne postoji mijeanje voda to dovodi do izraene temperaturne slojevitosti. Belo jezero bogato je ribom. Kao ribnjak 1762. poeo ga je prvi korisitit andor omoi

2.8. Djerdapsko jezero

erdapsko jezero je vetako akumulaciono jezero na Dunavu u istonoj Srbiji na granici sa Rumunijom. Nastalo je 1972. kada su Jugoslavija i Rumunija izgradile hidrocentralu erdap I. Jezero lei u erdapskoj klisuri. Na obali jezera se nalazi Nacionalni park erdap. Jezero je dugako preko 100 kilometara, a na najirem mestu iroko je 8 kilometara. Najvea dubina dostie 100 metara. Povrina jezera je 253 km, od ega je 163 km na srpskoj a 90 km na rumunskoj strani. Po veliini je etvrto na Balkanu i najvee u Srbiji.

17

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije erdapska klisura predstavlja

kompozitnu (ine ga naizmenino 4 kotline i 4 klisure), antescedentnu (usecanje korita je ilo paralelno sa tektonskim pomeranjima) dolinu i ona izgleda ovako: Golubaka klisura Ljupkovska kotlina Klisura Gospoin vir Donjomilanovaka kotlina Klisura Kazan Oravska kotlina Sipska klisura Vlako-pontijska nizija U klisuri ima arheolokih nalaza i kulturno-istorijskih spomenika, kao to su naselje Lepenski Vir, Golubaki grad, ostaci Trajanovog mosta, Trajanove table, kao i razni ouvani primeri narodne slovenske arhitekture. Nakon izgradnje hidroelektrane erdap, dolo je do podizanja nivoa vode i tako je nastalo akumulaciono erdapsko jezero.

18

Jovica Stankovi

Maturski rad iz geografije Jezera Srbije

Literatura

1. Geografija , Ljiljana Gavrilovi, Duan Gavrilovi Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004

2. www.wikipedia.org

3. www.slideshow.com

4. www.javolimsrbiju.rs

19

Jovica Stankovi